Educación Sexual en Chile. Implementación de la Ley 20.418 - Icmer
Educación Sexual en Chile. Implementación de la Ley 20.418 - Icmer
Educación Sexual en Chile. Implementación de la Ley 20.418 - Icmer
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Educación <strong>Sexual</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>.<br />
Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
Boletín 4, Santiago, mayo <strong>de</strong> 2012<br />
En <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2010 se dictó <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
que fija <strong>la</strong>s Normas sobre Información,<br />
Ori<strong>en</strong>tación y Prestaciones <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> fertilidad. Esta ley<br />
marcó un preced<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación sexual, por cuanto afirma<br />
<strong>la</strong> exigibilidad <strong>de</strong> su acceso <strong>en</strong> tanto se trata<br />
<strong>de</strong> un <strong>de</strong>recho que el Estado <strong>de</strong>be garantizar.<br />
La historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> una política<br />
<strong>de</strong> educación sexual <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> no ha estado ex<strong>en</strong>ta<br />
<strong>de</strong> discontinuida<strong>de</strong>s y dificulta<strong>de</strong>s. Si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> actualidad se cu<strong>en</strong>ta con un marco normativo<br />
explícito a través <strong>de</strong> esta ley, su aplicación e<br />
implem<strong>en</strong>tación aun no se ha consolidado. Esta<br />
situación <strong>de</strong>biera ser objeto <strong>de</strong> preocupación y<br />
<strong>de</strong> escrutinio público, dado que <strong>la</strong> educación<br />
sexual cumple un rol <strong>de</strong> suma importancia <strong>en</strong><br />
el mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s personas como <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s<br />
y valores que prop<strong>en</strong>dan a <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sexualidad, a <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> los géneros, a <strong>la</strong><br />
autonomía, <strong>la</strong> responsabilidad y <strong>la</strong> salud integral<br />
que conlleve al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l ser humano.<br />
La educación sexual es una tarea prioritaria y<br />
urg<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>be asumirse como política pública<br />
irr<strong>en</strong>unciable dado el marco <strong>de</strong> un progresivo<br />
aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> notificación <strong>de</strong> ITS,<br />
VIH-sida <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones más jóv<strong>en</strong>es y <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> mayor pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> embarazo adolesc<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
los y <strong>la</strong>s jóv<strong>en</strong>es más vulnerables <strong>de</strong>l país.<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> educación sexual es fundam<strong>en</strong>tal<br />
para <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> diversas dim<strong>en</strong>siones contemp<strong>la</strong>das<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong> Desarrollo Humano<br />
y <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Objetivos <strong>de</strong>l Desarrollo<br />
<strong>de</strong>l Mil<strong>en</strong>io para <strong>Chile</strong>, así como el compromiso<br />
adquirido por el país <strong>en</strong> <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración<br />
Ministerial “Prev<strong>en</strong>ir con Educación”, acordada<br />
<strong>en</strong> México <strong>en</strong> 2008.<br />
En el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Cairo <strong>de</strong> 1994,<br />
<strong>Chile</strong> se comprometió, como país firmante, a<br />
proteger, garantizar y promover el ejercicio <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>rechos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud sexual y reproductiva<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s y los jóv<strong>en</strong>es. En este contexto, <strong>la</strong><br />
educación sexual se constituye <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los pi<strong>la</strong>res<br />
básicos que sust<strong>en</strong>tan el ejercicio <strong>de</strong> dichos<br />
<strong>de</strong>rechos, por cuanto es un instrum<strong>en</strong>to que pot<strong>en</strong>cia<br />
<strong>la</strong> autonomía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas y el <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> una sexualidad pl<strong>en</strong>a, promovi<strong>en</strong>do y<br />
posibilitando <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> sexualidad y reproducción con <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida información<br />
y ori<strong>en</strong>tación.
Educación <strong>Sexual</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>. Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
Boletín 4, Santiago, mayo <strong>de</strong> 2012<br />
En 1993 se formu<strong>la</strong> <strong>la</strong> Política <strong>de</strong> Educación<br />
<strong>Sexual</strong>. Sin embargo, <strong>la</strong> educación sexual no fue<br />
explícitam<strong>en</strong>te obligatoria d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
jurídico chil<strong>en</strong>o, quedando <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> los respectivos programas a merced <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong> 1 y <strong>de</strong>l<br />
juego <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>en</strong>tre actores <strong>de</strong>l sistema 2 , lo cual<br />
-sin lugar a dudas -obstaculizó <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> algunas <strong>de</strong>stacadas iniciativas.<br />
Tal fue el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Jornadas <strong>de</strong> Conversación<br />
sobre Afectividad y <strong>Sexual</strong>idad- JOCAS <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
década <strong>de</strong> los 90, iniciativa apoyada financiera<br />
y técnicam<strong>en</strong>te por el UNFPA que tuvo gran<br />
impacto a nivel cultural, social y mediático. La<br />
ejecución sistemática <strong>de</strong>l programa se mantuvo<br />
hasta el año 2000 con dificulta<strong>de</strong>s y resist<strong>en</strong>cias<br />
por parte <strong>de</strong> los sectores más conservadores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> sociedad chil<strong>en</strong>a A su término, <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s JOCAS había superado los seisci<strong>en</strong>tos liceos,<br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong>l total <strong>de</strong>l país 3 . Con <strong>la</strong><br />
finalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s JOCAS se establec<strong>en</strong> otras<br />
iniciativas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el Ministerio <strong>de</strong> Educación a<br />
partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una nueva comisión,<br />
que <strong>en</strong> el año 2005 <strong>en</strong>tregó un P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Educación<br />
<strong>en</strong> <strong>Sexual</strong>idad y Afectividad, vig<strong>en</strong>te hasta<br />
2010. Sin embargo, éste no tuvo el impacto y <strong>la</strong><br />
1<br />
La <strong>Ley</strong> Orgánica Constitucional <strong>de</strong> Educación (LOCE) vig<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong>tre el 7 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1990 y 2009 consagraba <strong>la</strong> libertad<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza por sobre el <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> educación, por lo<br />
que asignaba <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación a los padres<br />
y <strong>la</strong> familia, por sobre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y <strong>la</strong>s políticas educacionales.<br />
Esta situación <strong>de</strong>terminaba que el acceso universal<br />
<strong>en</strong> cuanto a cont<strong>en</strong>idos relevantes <strong>en</strong> educación sexual no<br />
estuviera garantizado y que <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gobierno no<br />
tuvieran <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> información mínima<br />
específica que los programas <strong>de</strong> educación sexual <strong>de</strong>bían<br />
cont<strong>en</strong>er. Shepard, B. (2009) La salud sexual y reproductiva:<br />
una carrera <strong>de</strong> obstáculos. Santiago <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>: Catalonia;<br />
“Educación sexual <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>”, CLAM (2006). Disponible <strong>en</strong>:<br />
http://www.c<strong>la</strong>m.org.br/publique/cgi/cgilua.exe/sys/start.<br />
htm?infoid=1357&sid=7<br />
2<br />
Ver capítulo 13 <strong>de</strong> Informe <strong>de</strong> Desarrollo Humano <strong>en</strong> <strong>Chile</strong><br />
(2010) Género: Los <strong>de</strong>safíos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Igualdad. PNUD-<strong>Chile</strong>.<br />
3<br />
Ibid: 194.<br />
cobertura <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n anterior, por lo que <strong>la</strong> educación<br />
sexual continuó si<strong>en</strong>do un tema p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />
durante esta década, <strong>de</strong>bido particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te al<br />
hecho <strong>de</strong> que es <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción esco<strong>la</strong>r don<strong>de</strong> se<br />
da el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida sexual y a más temprana<br />
edad.<br />
En este contexto, hacia finales <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong><br />
Michelle Bachelet se promulga <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong>,<br />
<strong>la</strong> que <strong>en</strong> su artículo 1º establece que “toda persona<br />
ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>recho a recibir educación, información<br />
y ori<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> fertilidad,<br />
<strong>en</strong> forma c<strong>la</strong>ra, compr<strong>en</strong>sible, completa y, <strong>en</strong> su<br />
caso, confid<strong>en</strong>cial” 4 , <strong>de</strong>terminando que <strong>la</strong> Educación<br />
<strong>Sexual</strong> es una garantía y un <strong>de</strong>recho para<br />
todas y todos. Las dificulta<strong>de</strong>s pesquisadas por<br />
el equipo <strong>de</strong> investigadoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />
C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> ley dic<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con:<br />
1. El carácter intersectorial <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> educación<br />
sexual y <strong>la</strong> superposición <strong>de</strong> roles<br />
<strong>en</strong>tre MINSAL y MINEDUC <strong>en</strong> lo que respecta<br />
al carácter técnico y administrativo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley.<br />
2. Externalización <strong>de</strong>l servicio como mo<strong>de</strong>lo<br />
<strong>de</strong> mercado.<br />
3. Mecanismo <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to poco <strong>de</strong>finido.<br />
4<br />
<strong>Ley</strong> num. <strong>20.418</strong> Fija Normas sobre Información, Ori<strong>en</strong>tación<br />
y Prestaciones <strong>en</strong> Materia <strong>de</strong> Regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fertilidad.<br />
Art. 1º.
Educación <strong>Sexual</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>. Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
Boletín 4, Santiago, mayo <strong>de</strong> 2012<br />
En primer lugar, y una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s históricas<br />
que ha pres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> educación sexual, es <strong>la</strong> intersectorialidad.<br />
La ley, <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido, no soluciona <strong>la</strong><br />
t<strong>en</strong>sión que ha marcado <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
políticas públicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia <strong>en</strong>tre el Ministerio<br />
<strong>de</strong> Salud y el Ministerio <strong>de</strong> Educación. La<br />
ley establece explícitam<strong>en</strong>te que su reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>be ser legis<strong>la</strong>do <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el Ministerio <strong>de</strong> Salud<br />
pero al mismo tiempo, <strong>de</strong>manda a los establecimi<strong>en</strong>tos<br />
educacionales incluir un programa <strong>de</strong><br />
educación sexual. En <strong>la</strong> práctica, a casi dos años<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> promulgación <strong>de</strong> esta ley, el Ministerio <strong>de</strong><br />
Salud aun no <strong>en</strong>trega dicho reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to, el cual<br />
–<strong>de</strong> acuerdo al Dr. Ramiro Molina– se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />
<strong>en</strong> proceso <strong>de</strong> creación 5 . Al no contar con un<br />
reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to y un mecanismo <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>finido a <strong>la</strong> fecha, ha habido dificulta<strong>de</strong>s para<br />
el avance <strong>de</strong> una política <strong>de</strong> educación sexual<br />
<strong>de</strong> calidad y <strong>de</strong>finida <strong>en</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos<br />
educacionales, con una parcial aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l organismo<br />
<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> ésta (el MINSAL) y con<br />
una participación meram<strong>en</strong>te administrativa <strong>de</strong>l<br />
MINEDUC. Este último sólo se ha focalizado<br />
<strong>en</strong> poner a disposición <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos<br />
educacionales municipales los 7 programas <strong>de</strong><br />
educación sexual seleccionados <strong>en</strong> conjunto con<br />
SERNAM, lo que ha resultado ser insufici<strong>en</strong>te a<br />
<strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los objetivos p<strong>la</strong>smados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong>. Asimismo,<br />
una vez que el MINSAL concluya con <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to, y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>que<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad ha g<strong>en</strong>erado un “P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Educación”<br />
a través <strong>de</strong> un conv<strong>en</strong>io con matronas<br />
para que trabaj<strong>en</strong> <strong>en</strong> conjunto con los establecimi<strong>en</strong>tos<br />
educacionales, estaríamos fr<strong>en</strong>te a un<br />
paralelismo <strong>en</strong> el sistema esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre el MIN-<br />
SAL y MINEDUC <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> educación sexual tal como estipu<strong>la</strong> <strong>la</strong><br />
ley.<br />
En segundo lugar, otra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s que<br />
pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> actual implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley,<br />
dice re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> <strong>de</strong>rivación <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
y gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación sexual a<br />
“proveedores” externos, relevando el rol <strong>de</strong>l<br />
MINEDUC al <strong>de</strong> ofer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> estos programas<br />
a través <strong>de</strong> fondos <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que<br />
cada sost<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong> elegir <strong>la</strong><br />
“oferta” que mejor se a<strong>de</strong>cúe según su proyecto<br />
educacional particu<strong>la</strong>r. En <strong>la</strong> práctica, este mecanismo<br />
para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> política <strong>de</strong> educación<br />
sexual es <strong>de</strong> carácter privado, <strong>en</strong> el que los<br />
proveedores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> competir con los restantes<br />
para ser seleccionados por <strong>la</strong> mayor cantidad<br />
<strong>de</strong> sost<strong>en</strong>edores. Así <strong>en</strong>tonces, <strong>en</strong> septiembre<br />
<strong>de</strong> 2010 el MINEDUC <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> una fase exploratoria<br />
<strong>de</strong> diversos programas <strong>de</strong> educación<br />
sexual <strong>en</strong> conjunto con SERNAM, llegando a<br />
conformar un abanico <strong>de</strong> 7 programas <strong>de</strong> educación<br />
sexual, a saber:<br />
5<br />
La información <strong>en</strong>tregada por el Dr. Ramiro Molina se <strong>en</strong>marca<br />
d<strong>en</strong>tro su pres<strong>en</strong>tación sobre “P<strong>la</strong>n MINEDUC sobre<br />
Educación <strong>Sexual</strong>” <strong>en</strong> <strong>la</strong>s reuniones <strong>de</strong> noviembre 2011 <strong>de</strong><br />
seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong> con expertos/as <strong>en</strong> los ámbitos<br />
compr<strong>en</strong>didos por esta ley, a saber, educación sexual,<br />
acceso a anticoncepción <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y anticoncepción <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r y embarazo adolesc<strong>en</strong>te. Estas<br />
instancias se realizaron gracias al apoyo técnico y financiero<br />
<strong>de</strong>l Fondo <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Naciones Unidas <strong>en</strong> el<br />
marco <strong>de</strong>l Proyecto Abogacía ICPD+ UNFPACHI1R11A con <strong>la</strong><br />
Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad C<strong>en</strong>tral,<br />
2011.
Educación <strong>Sexual</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>. Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
Boletín 4, Santiago, mayo <strong>de</strong> 2012<br />
1. “Adolesc<strong>en</strong>cia: tiempo <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones”<br />
Facultad <strong>de</strong> Medicina <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />
<strong>de</strong> <strong>Chile</strong>;<br />
2. “<strong>Sexual</strong>idad Autoestima y Prev<strong>en</strong>ción<br />
<strong>de</strong>l Embarazo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Adolesc<strong>en</strong>cia” Asociación<br />
Chil<strong>en</strong>a <strong>de</strong> Protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Familia<br />
(APROFA);<br />
3. “Te<strong>en</strong> Star” Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Biológicas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Pontificia Universidad Católica;<br />
4. “Programa <strong>de</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>Sexual</strong>idad<br />
y Afectividad (PASA)” Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Psicología<br />
Universidad <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>;<br />
5. “Curso <strong>de</strong> Educación <strong>Sexual</strong> Integral”<br />
Dr. Ricardo Capponi;<br />
6. “Programa <strong>de</strong> Educación <strong>en</strong> Valores,<br />
Afectividad y <strong>Sexual</strong>idad” Universidad<br />
San Sebastián;<br />
7. “Apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a Querer” Universidad<br />
Católica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santísima Concepción.<br />
La tercera dificultad está dada por su mecanismo<br />
<strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to. En <strong>la</strong> actualidad, <strong>la</strong> responsabilidad<br />
administrativa ha recaído <strong>en</strong> el<br />
MINEDUC. Dado que el esc<strong>en</strong>ario lo forzaba<br />
a implem<strong>en</strong>tar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> ley, el<br />
MINEDUC se vio <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ar un<br />
mecanismo <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estos programas:<br />
<strong>la</strong> primera vía fue a través <strong>de</strong> una negociación<br />
privada <strong>en</strong>tre cada programa y sost<strong>en</strong>edor,<br />
lo que no logró satisfacer los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley.<br />
El segundo mecanismo fue vincu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> contratación<br />
<strong>de</strong> los programas con los fondos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Subv<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r Prefer<strong>en</strong>cial-SEP <strong>de</strong> cada<br />
escue<strong>la</strong>, lo que tampoco dio los resultados esperados,<br />
ya que <strong>la</strong> prioridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong><br />
estos fondos son técnico pedagógicas asociados<br />
al Sistema <strong>de</strong> Medición <strong>de</strong> Calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación-<br />
SIMCE. Y, finalm<strong>en</strong>te, el tercer mecanismo<br />
y que a <strong>la</strong> fecha es el que se está implem<strong>en</strong>tado,<br />
fue a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong> 2011 <strong>de</strong><br />
un “Fondo para capacitación <strong>en</strong> sexualidad, afectividad<br />
y género”, con un monto <strong>de</strong> 300 millones.<br />
En agosto <strong>de</strong>l mismo año se aum<strong>en</strong>tó a 600<br />
millones, ya que sólo alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 8% <strong>de</strong> los<br />
establecimi<strong>en</strong>tos educacionales lo habían utilizado.<br />
Este fondo está <strong>de</strong>stinado para que cada<br />
establecimi<strong>en</strong>to pueda capacitar a 3 doc<strong>en</strong>tes, lo<br />
que equivale a un total asignado a cada uno <strong>de</strong><br />
$330.000 por escue<strong>la</strong>. Cabe m<strong>en</strong>cionar que <strong>en</strong>tre<br />
septiembre y octubre <strong>de</strong> 2011, sólo el 39% <strong>de</strong> los<br />
fondos había sido ejecutado, lo que da cu<strong>en</strong>ta<br />
que el diseño <strong>de</strong>l proceso pres<strong>en</strong>ta serias <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias<br />
6 .<br />
En el marco <strong>de</strong> este diagnóstico, el estado <strong>de</strong> situación<br />
<strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>20.418</strong> <strong>en</strong> el<br />
ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación sexual es aún incipi<strong>en</strong>te<br />
y, por tanto, es necesario reformu<strong>la</strong>r y mejorar<br />
algunos <strong>de</strong> los aspectos aquí m<strong>en</strong>cionados para<br />
cumplir con los objetivos propuestos, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
el ámbito <strong>de</strong> su implem<strong>en</strong>tación y cobertura<br />
como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el ámbito técnico-curricu<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> calidad<br />
<strong>de</strong> los programas seleccionados, dado el <strong>de</strong>sequilibrio<br />
que muestran a nivel comparativo.<br />
En este marco, se propone los sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>safíos<br />
a consi<strong>de</strong>rar para <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
un programa <strong>de</strong> educación sexual acor<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s<br />
necesida<strong>de</strong>s actuales que muestra <strong>la</strong> educación<br />
para los y <strong>la</strong>s estudiantes <strong>de</strong> nuestro país:<br />
6<br />
La información que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> este diagnóstico es e<strong>la</strong>borada<br />
a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />
a <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong> con expertos/as y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> Dr.<br />
Ramiro Molina, qui<strong>en</strong> está a cargo <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<br />
por CEMERA <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong><br />
<strong>Chile</strong>.
Educación <strong>Sexual</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>. Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong><br />
Boletín 4, Santiago, mayo <strong>de</strong> 2012<br />
• Definir mínimos <strong>en</strong> el curriculum a pesar<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> visión privilegiada exist<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
libertad <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
• Exigir evaluación <strong>de</strong> impacto y resultado<br />
sost<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el tiempo a los programas<br />
seleccionados.<br />
• Avanzar <strong>en</strong> un marco intersectorial real y<br />
sin fricciones <strong>en</strong> sus ámbitos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>tre salud, educación, programa<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer, programa <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes,<br />
etc.<br />
• Ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> información y <strong>la</strong> capacitación<br />
<strong>en</strong> educación sexual hacia el asegurami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l acceso a los servicios <strong>de</strong><br />
salud sexual y reproductiva <strong>en</strong> los más,<br />
apuntar a una sexualidad informada y libre<br />
<strong>de</strong> coacciones.<br />
• E<strong>la</strong>borar un diseño <strong>de</strong> estrategia establecida<br />
formalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el tiempo esco<strong>la</strong>r,<br />
con etapas, hitos, objetivos y evaluación<br />
<strong>de</strong> resultados esperados;<br />
• Formalizar el apoyo y respaldo a <strong>la</strong>s iniciativas<br />
propuestas por parte <strong>de</strong>l equipo<br />
<strong>de</strong> gestión directiva <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to,<br />
situación que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad le ha<br />
restado legitimidad a <strong>la</strong>s acciones que se<br />
realizan.<br />
suma a esto <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración<br />
Ministerial “Prev<strong>en</strong>ir con Educación”,<br />
firmada por <strong>Chile</strong>, que se aprobó <strong>en</strong> el marco<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Primera Reunión <strong>de</strong> Ministros <strong>de</strong> Salud y<br />
Educación para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er el VIH <strong>en</strong> Latinoamérica<br />
y el Caribe, realizada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México<br />
<strong>en</strong> 2008, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que 30 Ministerios <strong>de</strong> Salud y 26<br />
Ministerios <strong>de</strong> Educación se comprometieron a<br />
posicionar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción como eje fundam<strong>en</strong>tal<br />
para respon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> manera efectiva al VIH y al<br />
SIDA.<br />
Las metas establecidas y acordadas por los Ministerios<br />
<strong>de</strong> Salud y Educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> región <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Dec<strong>la</strong>ración son:<br />
• Para el año 2015, reducir <strong>en</strong> 75% <strong>la</strong> brecha<br />
<strong>en</strong> el número <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s bajo <strong>la</strong><br />
jurisdicción <strong>de</strong> los Ministerios <strong>de</strong> Educación<br />
que no impart<strong>en</strong> educación integral<br />
<strong>en</strong> sexualidad.<br />
• Para el año 2015, reducir <strong>en</strong> 50% <strong>la</strong> brecha<br />
<strong>en</strong> el número <strong>de</strong> <strong>la</strong>s y los adolesc<strong>en</strong>tes<br />
y jóv<strong>en</strong>es sin cobertura <strong>de</strong> servicios<br />
<strong>de</strong> salud que ati<strong>en</strong>dan apropiadam<strong>en</strong>te<br />
sus necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud sexual y reproductiva.<br />
En síntesis, el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ley</strong> <strong>20.418</strong> <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> educación sexual no es aún un tema<br />
resuelto y es recom<strong>en</strong>dable continuar con mecanismos<br />
<strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to para ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> calidad<br />
<strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>en</strong> este aspecto. Se<br />
Con el fin <strong>de</strong> lograr estas metas y asegurar <strong>la</strong><br />
educación integral <strong>en</strong> sexualidad y promoción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud sexual y reproductiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>s y los<br />
adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es, se requiere <strong>de</strong> una alianza<br />
estratégica <strong>en</strong>tre el sector salud y el sector<br />
educación.
Programa <strong>de</strong> Investigación para el Desarrollo y Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud<br />
Universidad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong><br />
Docum<strong>en</strong>to e<strong>la</strong>borado por:<br />
C<strong>la</strong>udia Di<strong>de</strong>s C. 1 , M. Cristina B<strong>en</strong>av<strong>en</strong>te R. 2 , Isabel Sáez A. 3 , Leslie Nicholls S. 4<br />
1<br />
Directora <strong>de</strong> Gestión <strong>de</strong> Proyectos, Universidad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong><br />
3<br />
Investigadora asociada externa<br />
2<br />
Investigadora asociada externa<br />
4<br />
Investigadora asociada externa<br />
Esta publicación ha contado con el apoyo técnico y financiero <strong>de</strong>l Fondo <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Naciones Unidas (UNFPA), y<br />
es propiedad <strong>de</strong>l proyecto Abogacía ICPD+15 CHI1R11A <strong>de</strong>l UNFPA.<br />
Los hal<strong>la</strong>zgos, interpretaciones y conclusiones expresados <strong>en</strong> este informe son <strong>de</strong> exclusiva responsabilidad <strong>de</strong> Universidad<br />
C<strong>en</strong>tral y sus autores y no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> atribuirse <strong>de</strong> ninguna manera a <strong>la</strong>s Naciones Unidas, sus organizaciones asociadas, sus<br />
Estados miembros o a los miembros <strong>de</strong> sus Juntas <strong>de</strong> Directores Ejecutivos o a los países que estos repres<strong>en</strong>tan. Las Naciones<br />
Unidas no garantizan <strong>la</strong> exactitud <strong>de</strong> los datos que se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta publicación y no aceptan ninguna responsabilidad por<br />
<strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> su uso.<br />
Esta publicación pue<strong>de</strong> ser reproducida, <strong>en</strong> todo o <strong>en</strong> sus partes, citando <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te:<br />
UNFPA Abogacía ICPD+15 CHI1R11A y Universidad C<strong>en</strong>tral, Santiago, <strong>Chile</strong>, 2011.<br />
© Proyecto UNFPA Abogacía ICPD+15 CHI1R11A<br />
Dag Hammarskjöld 3241. Vitacura<br />
Santiago <strong>de</strong> <strong>Chile</strong><br />
www.unfpa.org<br />
Universidad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, 2011<br />
Toesca 1783, Santiago <strong>de</strong> <strong>Chile</strong><br />
www.uc<strong>en</strong>tral.cl