Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Publicación <strong>de</strong>l<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios para el Desarrollo <strong>Laboral</strong> y Agrario<br />
Tercera época - Año V - La Paz, mayo <strong>de</strong> 2015<br />
Nº <strong>75</strong><br />
Fin <strong>de</strong> la bonanza, ajuste y<br />
costos para <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
ENATEX: Salvar la crisis <strong>de</strong> la<br />
empresa violando <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
Hospital <strong>de</strong> Clínicas: Los<br />
<strong>de</strong>rechos <strong>en</strong> “estado <strong>de</strong> coma”<br />
Salarios: El increm<strong>en</strong>to nominal<br />
vs. la capacidad <strong>de</strong> compra<br />
Ag<strong>en</strong>da laboral:Lucha incesante<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>Se</strong> acabó la bonanza<br />
<strong>Se</strong> <strong>vi<strong>en</strong><strong>en</strong></strong> <strong>medidas</strong> <strong>en</strong> <strong>contra</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>
2 - OPINIÓN<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
DÍAS SOMBRÍOS PARA LOS TRABAJADORES<br />
La crisis la <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pagar <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>, este es hoy el m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong>l gobierno que com<strong>en</strong>zó a <strong>de</strong>spedir y forzar a<br />
la jubilación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> facilitando la mayor explotación laboral a favor <strong>de</strong> <strong>los</strong> empresarios. Sin duda, se<br />
avecinan días sombríos para la clase trabajadora.<br />
E<br />
l Día <strong>de</strong>l Trabajo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra al país sumido <strong>en</strong> la<br />
incertidumbre sobre la suerte <strong>de</strong> la economía <strong>en</strong><br />
el pres<strong>en</strong>te año, <strong>de</strong>bido a <strong>los</strong> persist<strong>en</strong>tes indicios <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>caimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la actividad productiva <strong>en</strong> muchos<br />
sectores y regiones. Esa s<strong>en</strong>sación se ve agravada <strong>en</strong> el<br />
caso <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>, por la creci<strong>en</strong>te am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong><br />
cierre <strong>de</strong> las fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> miles <strong>de</strong> obreros,<br />
am<strong>en</strong>aza que ya ha empezado a materializarse <strong>en</strong> dos<br />
casos emblemáticos: Huanuni y Enatex, empresas<br />
estatales que han iniciado la reducción <strong>de</strong> la plantilla<br />
laboral mediante la jubilación forzosa y el <strong>de</strong>spido.<br />
Este dramático esc<strong>en</strong>ario, se completa con la imag<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>uria <strong>de</strong> numerosos sectores sociales, como <strong>los</strong><br />
productores agrícolas afectados por la inundación <strong>de</strong><br />
mercancías <strong>de</strong> <strong>contra</strong>bando o por <strong>de</strong>sastres naturales<br />
que han echado a per<strong>de</strong>r sus cosechas.<br />
Paradójicam<strong>en</strong>te, las autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gobierno persist<strong>en</strong><br />
rego<strong>de</strong>ándose y repiti<strong>en</strong>do el anuncio <strong>de</strong> que<br />
Bolivia ocupará el primer lugar <strong>en</strong> la región <strong>en</strong> términos<br />
<strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to económico, como si se tratara <strong>de</strong> un<br />
conjuro que alejaría <strong>los</strong> negros nubarrones <strong>de</strong> la crisis<br />
internacional. Peor aún, continúan dirigi<strong>en</strong>do todos sus<br />
esfuerzos hacia la interminable campaña electoral <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> candidatos <strong>de</strong>l partido gobernante, con la esperanza<br />
<strong>de</strong> ganar el balotaje <strong>en</strong> dos <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos y at<strong>en</strong>uar,<br />
<strong>de</strong> esa forma, la <strong>de</strong>rrota sufrida <strong>en</strong> las reci<strong>en</strong>tes elecciones<br />
sub-nacionales.<br />
Obviam<strong>en</strong>te, el objetivo <strong>de</strong> controlar <strong>de</strong> manera<br />
absoluta <strong>los</strong> órganos <strong>de</strong>l Estado y <strong>de</strong> permanecer<br />
in<strong>de</strong>finidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el po<strong>de</strong>r, que a esta altura se ha<br />
convertido <strong>en</strong> el leitmotiv <strong>de</strong>l Movimi<strong>en</strong>to Al Socialismo,<br />
exige la disposición <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos públicos para<br />
financiar la propaganda oficial y continuar con el<br />
<strong>de</strong>spilfarro patrocinando ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> espectáculo como<br />
el Dakar o la visita <strong>de</strong>l Papa católico.<br />
Fr<strong>en</strong>te a esta situación poco al<strong>en</strong>tadora, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
<strong>CEDLA</strong>, como lo hacemos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace treinta años,<br />
al<strong>en</strong>tamos el fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las organizaciones<br />
sindicales <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> y su in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia política<br />
porque creemos que su acción colectiva, guiada por la<br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus intereses, permitirá superar la frustración<br />
<strong>de</strong>l “proceso <strong>de</strong> cambio” y retomar la lucha por el<br />
objetivo <strong>de</strong> superación <strong>de</strong> las relaciones <strong>de</strong> subordinación<br />
y explotación a las que <strong>los</strong> somete el capitalismo.<br />
Javier Gómez Aguilar<br />
DIRECTOR EJECUTIVO<br />
<strong>CEDLA</strong><br />
Director Ejecutivo<br />
Javier Gómez<br />
Producción editorial<br />
Unidad <strong>de</strong> Comunicación y<br />
Gestión <strong>de</strong> Información<br />
Escrib<strong>en</strong><br />
Car<strong>los</strong> Arze, Bruno Rojas,<br />
Silvia Escóbar<br />
Edición<br />
Unidad <strong>de</strong> Comunicación y<br />
Gestión <strong>de</strong> Información<br />
Diseño, armado<br />
Unidad <strong>de</strong> Comunicación y<br />
Gestión <strong>de</strong> Información<br />
Ilustraciones - Fotografías<br />
Gonzalo Llanos, <strong>CEDLA</strong><br />
Fotografía <strong>de</strong> tapa<br />
Cortesía http://infosurhoy.com<br />
La suscripción al <strong>Boletín</strong> <strong>Alerta</strong><br />
<strong>Laboral</strong> pue<strong>de</strong> realizarse<br />
gratuitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> las oficinas <strong>de</strong>l<br />
<strong>CEDLA</strong> o pue<strong>de</strong> escribirnos a:<br />
alertalaboral@cedla.org<br />
Sígu<strong>en</strong>os <strong>en</strong>:<br />
<strong>CEDLA</strong>Bolivia @<strong>CEDLA</strong>bo<br />
Visita también el Observatorio Boliviano<br />
<strong>de</strong> Empleo y <strong>Se</strong>guridad Social<br />
http://cedla.org/obess<br />
Visitanos<br />
www.cedla.org<br />
Jaimes Freyre esq. Muñoz Cornejo<br />
N° 2940, Sopocachi<br />
Tel. 241-2429, Fax 241-4625<br />
E-mail: info@cedla.org<br />
La Paz - Bolivia
ECONOMÍA - 3<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
A<br />
<strong>de</strong>specho <strong>de</strong> la postura<br />
optimista y altanera <strong>de</strong>l<br />
ministro Arce, que reiteradam<strong>en</strong>te<br />
argum<strong>en</strong>tó sobre el supuesto<br />
blindaje <strong>de</strong> nuestra economía<br />
fr<strong>en</strong>te a la crisis internacional, el<br />
gobierno ha bajado la tasa <strong>de</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to para este año <strong>de</strong> 5,9%<br />
a 5%, coincidi<strong>en</strong>do con las<br />
previsiones <strong>de</strong> organismos<br />
multilaterales como el Fondo<br />
Monetario Internacional (FMI)<br />
que ha disminuido la tasa prevista<br />
<strong>de</strong> 5% a sólo 4,3%.<br />
Los datos oficiales relativos al<br />
c o m p o r t a m i e n t o d e l a s<br />
exportaciones <strong>en</strong> el primer<br />
trimestre <strong>de</strong> 2015 refuerzan el<br />
pronóstico <strong>de</strong> una crisis <strong>en</strong> ciernes.<br />
Contradici<strong>en</strong>do el argum<strong>en</strong>to<br />
oficial sobre la importancia crucial<br />
<strong>de</strong>l increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> hogares y la inversión pública<br />
para el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l producto<br />
interno bruto (PIB), hay que hacer<br />
notar que es gracias, precisam<strong>en</strong>te,<br />
al extraordinario crecimi<strong>en</strong>to<br />
—favorecido por el contexto<br />
internacional— <strong>de</strong> la participación<br />
<strong>de</strong> las exportaciones <strong>en</strong> la <strong>de</strong>manda<br />
final, que el producto ha t<strong>en</strong>ido<br />
un comportami<strong>en</strong>to positivo<br />
durante la última década. Por este<br />
motivo, <strong>los</strong> vaiv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda<br />
internacional <strong>de</strong> materias primas<br />
y <strong>de</strong> <strong>los</strong> precios <strong>de</strong> éstas, resultaron<br />
<strong>de</strong>terminantes claves <strong>de</strong> la bonanza<br />
vivida, pero lo pued<strong>en</strong> ser también<br />
<strong>de</strong> una ev<strong>en</strong>tual crisis.<br />
Las v<strong>en</strong>tas externas cayeron<br />
26,5% respecto a similar período<br />
<strong>de</strong>l año pasado (reducción<br />
equival<strong>en</strong>te a 543 millones <strong>de</strong><br />
dólares), <strong>de</strong>stacando la reducción<br />
<strong>de</strong> las exportaciones <strong>de</strong> Gas<br />
Los vaiv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda<br />
internacional <strong>de</strong> materias primas<br />
y <strong>de</strong> <strong>los</strong> precios <strong>de</strong> éstas, resultaron<br />
<strong>de</strong>terminantes claves <strong>de</strong> la<br />
bonanza vivida, pero lo pued<strong>en</strong><br />
ser también <strong>de</strong> una ev<strong>en</strong>tual crisis<br />
La forma <strong>en</strong> que el gobierno <strong>de</strong> Evo Morales ha <strong>de</strong>cidido <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar el fin <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> las<br />
vacas gordas es priorizando <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> la inversión privada —principalm<strong>en</strong>te extranjera—<br />
a la que consi<strong>de</strong>ra el verda<strong>de</strong>ro actor <strong>de</strong> la d<strong>en</strong>ominada “economía plural” y cargando el<br />
costo <strong>de</strong>l ajuste a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
ECOS DE LA CRISIS INTERNACIONAL<br />
Fin <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> las vacas gordas<br />
am<strong>en</strong>aza a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
Los <strong>trabajadores</strong> será <strong>los</strong> más afectados ante <strong>los</strong> ajustes que el gobierno prevé<br />
por el fin <strong>de</strong> la bonanza.<br />
Natural (GN) <strong>en</strong> el primer<br />
b i m e s t r e, 2 8 , 2 % , y l a s<br />
exportaciones mineras, que<br />
bajaron el primer trimestre <strong>en</strong><br />
29%; también la industria<br />
manufacturera y la agropecuaria<br />
vieron caer sus exportaciones <strong>en</strong><br />
28% y 46%, respectivam<strong>en</strong>te.<br />
Por su parte, las importaciones<br />
bajaron sólo <strong>en</strong> 10%, <strong>de</strong> un valor<br />
<strong>de</strong> 1.658,35 millones <strong>de</strong> dólares<br />
para el primer bimestre <strong>de</strong> 2014 a<br />
1.486,7 millones respecto a similar<br />
período <strong>de</strong> 2015, ratificando su<br />
tradicional inflexibilidad a la baja<br />
y r e ve l a n d o l a e n o r m e<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> la oferta<br />
extranjera <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es por la exigua<br />
productividad nacional. En<br />
consecu<strong>en</strong>cia, la apreciación<br />
cambiaria <strong>de</strong> la moneda nacional,<br />
agravada por la <strong>de</strong>valuación <strong>de</strong> las<br />
divisas vecinas, está provocando<br />
un mayor <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> la balanza<br />
comercial, afectando <strong>de</strong> manera<br />
especial a <strong>los</strong> productores<br />
agrícolas 1 .<br />
Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo<br />
<strong>de</strong>scrito, <strong>los</strong> ingresos fiscales se<br />
han visto afectados: las<br />
recaudaciones <strong>de</strong>l Impuesto<br />
Directo a <strong>los</strong> Hidrocarburos<br />
(IDH) al primer trimestre fueron<br />
<strong>de</strong> 485 millones <strong>de</strong> dólares,<br />
m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> 64 millones <strong>de</strong> dólares<br />
respecto a lo recaudado <strong>en</strong> similar<br />
período <strong>de</strong> 2014 y las regalías<br />
mineras recaudadas durante el<br />
primer trimestre fueron m<strong>en</strong>ores<br />
<strong>en</strong> 26% a las recaudadas <strong>en</strong> 2014<br />
—una pérdida <strong>de</strong> casi 11 millones<br />
<strong>de</strong> dólares. Esta reducción <strong>de</strong><br />
ingresos fiscales afectará, sin duda,<br />
la ejecución <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong>l<br />
gobierno nacional y <strong>de</strong> las<br />
gobernaciones y municipios, <strong>en</strong>
4 - ECONOMÍA<br />
particular <strong>de</strong> aquel<strong>los</strong> productores<br />
<strong>de</strong> hidrocarburos y minerales.<br />
Aunque <strong>los</strong> efectos todavía se<br />
pres<strong>en</strong>tan como un <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong><br />
las cu<strong>en</strong>tas externas y fiscales,<br />
am<strong>en</strong>azan con erosionar aún más<br />
las condiciones para el empleo y<br />
<strong>los</strong> ingresos <strong>de</strong> la población. De<br />
persistir la baja <strong>de</strong> las cotizaciones<br />
<strong>de</strong> materias primas, sectores que<br />
han sido responsables <strong>de</strong> la<br />
actividad económica <strong>en</strong> regiones<br />
<strong>en</strong>teras <strong>de</strong>l país, como la minería,<br />
algunos rubros <strong>de</strong> la agricultura<br />
comercial o el mismo comercio,<br />
podrían per<strong>de</strong>r gran parte <strong>de</strong> las<br />
fu<strong>en</strong>tes que solv<strong>en</strong>tan su <strong>de</strong>manda.<br />
La respuesta <strong>de</strong>l gobierno ha<br />
sido int<strong>en</strong>sificar algunas políticas<br />
características <strong>de</strong>l vig<strong>en</strong>te patrón<br />
<strong>de</strong> acumulación primarioexportador.<br />
Así, ha anunciado la<br />
<strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar la<br />
inversión, como ha sido la norma<br />
<strong>de</strong> este gobierno, <strong>en</strong> infraestructura<br />
y <strong>en</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s proyectos<br />
<strong>de</strong> hidrocarburos y minería; ha<br />
acelerado <strong>los</strong> planes <strong>de</strong> exportación<br />
<strong>de</strong> electricidad a Arg<strong>en</strong>tina<br />
y Brasil; ha dispuesto que las<br />
empresas públicas pued<strong>en</strong><br />
<strong>contra</strong>tar créditos hasta el valor<br />
<strong>de</strong> su patrimonio y suscribir<br />
<strong>contra</strong>tos <strong>de</strong> provisión con<br />
empresas <strong>en</strong> el exterior 2 , y ha<br />
ampliado <strong>los</strong> montos <strong>de</strong>stinados<br />
a compras sin licitación por parte<br />
<strong>de</strong> las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas;<br />
consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, el Ministerio<br />
<strong>de</strong> Economía y el BCB han<br />
aum<strong>en</strong>tado la meta anual <strong>de</strong> déficit<br />
fiscal <strong>de</strong> 3,6% a 4.1% <strong>de</strong>l PIB.<br />
Ante la insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to<br />
para la inversión pública,<br />
ha <strong>de</strong>cidido la <strong>contra</strong>tación <strong>de</strong> más<br />
créditos externos y la convocatoria<br />
al capital extranjero para invertir<br />
<strong>en</strong> <strong>los</strong> diversos sectores. Con todo,<br />
la principal <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l<br />
gobierno para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar la<br />
am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> una crisis económica,<br />
es la ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> acuerdos con <strong>los</strong><br />
capitalistas agroindustriales<br />
<strong>de</strong>stinada a <strong>de</strong>cuplicar la<br />
producción agrícola, para lo que<br />
ha impulsado <strong>en</strong> la Cumbre<br />
Agropecuaria la aprobación <strong>de</strong><br />
<strong>medidas</strong>, como: ampliación <strong>de</strong>l<br />
plazo verificación <strong>de</strong> la FES <strong>de</strong><br />
dos a cinco años, <strong>de</strong>bate sobre el<br />
uso <strong>de</strong> alcohol como combustible<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
y/o aditivo, revisión <strong>de</strong> las multas<br />
y procedimi<strong>en</strong>tos administrativos<br />
por quema <strong>de</strong> pastizales,<br />
ampliación <strong>de</strong>l área autorizada <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>smonte, apoyo estatal <strong>en</strong> la<br />
búsqueda <strong>de</strong> mercados para la<br />
exportación <strong>de</strong> <strong>los</strong> exced<strong>en</strong>tes,<br />
promoción <strong>de</strong>l acceso a crédito<br />
con bajos intereses y discusión<br />
sobre introducción temporal <strong>de</strong><br />
algodón, soya y maíz transgénico<br />
por un periodo <strong>de</strong> cinco años.<br />
Lo más preocupante, sin<br />
embargo, es que el gobierno se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra diseñando con la v<strong>en</strong>ia<br />
<strong>de</strong> la cúpula <strong>de</strong> la dirig<strong>en</strong>cia<br />
sindical, estrategias para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar<br />
la crisis <strong>de</strong> las empresas estatales<br />
—principalm<strong>en</strong>te Huanuni y<br />
Enatex— que se ori<strong>en</strong>tan<br />
principalm<strong>en</strong>te a la reducción <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> costos laborales mediante el<br />
<strong>de</strong>spido o la jubilación obligatoria.<br />
Asimismo, ha anunciado la<br />
aprobación <strong>de</strong> una nueva Ley<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo y <strong>de</strong> una serie<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>cretos, algunos <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuales<br />
anticipan que la reforma laboral<br />
se ori<strong>en</strong>taría a flexibilizar algunos<br />
aspectos <strong>de</strong> la explotación <strong>de</strong> la<br />
fuerza <strong>de</strong> trabajo por el capital.<br />
En resum<strong>en</strong>, la forma <strong>en</strong> que<br />
el gobierno <strong>de</strong> Evo Morales ha<br />
<strong>de</strong>cidido <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar el fin <strong>de</strong>l tiempo<br />
<strong>de</strong> las vacas gordas es priorizando<br />
<strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> la inversión privada<br />
—principalm<strong>en</strong>te extranjera— a<br />
la que consi<strong>de</strong>ra el verda<strong>de</strong>ro actor<br />
<strong>de</strong> la d<strong>en</strong>ominada “economía<br />
plural” y cargando el costo <strong>de</strong>l<br />
ajuste a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>. Esta<br />
estrategia, que significa<br />
una radicalización <strong>de</strong> su<br />
postura procapitalista, no<br />
sólo significa la consolidación<br />
<strong>de</strong>l patrón <strong>de</strong> acum<br />
u l ación p r imarioexportador,<br />
sino que implica<br />
una mayor <strong>de</strong>rechización<br />
política <strong>de</strong>l<br />
régim<strong>en</strong>, como lo<br />
<strong>de</strong>muestra su acercami<strong>en</strong>to<br />
a <strong>los</strong> gremios<br />
empresariales<br />
y sus reci<strong>en</strong>tes<br />
alianzas<br />
con organizaciones<br />
políticas, <strong>de</strong><br />
la <strong>de</strong>recha<br />
tradicional,<br />
<strong>en</strong> las reci<strong>en</strong>tes elecciones <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s<br />
regionales.<br />
NOTAS<br />
1. Productores <strong>de</strong> maíz, trigo, azúcar<br />
o soya no pued<strong>en</strong> competir con<br />
la producción <strong>de</strong> Paraguay, Brasil<br />
y Arg<strong>en</strong>tina que ingresa como<br />
<strong>contra</strong>bando; a<strong>de</strong>más, según<br />
información <strong>de</strong>l <strong>Se</strong>rvicio Nacional<br />
<strong>de</strong> Sanidad Agropecuaria e<br />
Inocuidad Alim<strong>en</strong>taria (<strong>Se</strong>nasag)<br />
y la Aduana Nacional <strong>de</strong> Bolivia<br />
(ANB), <strong>los</strong> mercados bolivianos<br />
se estarían provey<strong>en</strong>do creci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />
con otros productos<br />
importados vía <strong>contra</strong>bando, <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> que se habría id<strong>en</strong>tificado a<br />
30: acelga, arveja, ají, ajo, camote,<br />
cebolla, lechuga, plátano, tomate,<br />
tunta, zanahoria, zapallo, papa,<br />
vainita, pim<strong>en</strong>tón, pepino, pera,<br />
palta, pomelo, naranja, mandarina,<br />
mango, manzana, melón, membrillo,<br />
durazno, kiwi, uva, granadillas<br />
y ciruelo. (La Razón <strong>de</strong><br />
9/3/2015).<br />
2. DS 2328 que favorece con ese<br />
tratami<strong>en</strong>to a empresas e<br />
instituciones públicas: YPFB,<br />
Comibol, Empresa Boliviana <strong>de</strong><br />
I n d u s t r i a l i z a c i ó n d e<br />
Hidrocarburos (EBIH), Empresa<br />
Pública Nacional Textil (Enatex),<br />
Empre sa Azuc ar era San<br />
Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura (Easba), empresa<br />
Yacana, Boliviana <strong>de</strong> Turismo<br />
(Boltur), Administración <strong>de</strong><br />
<strong>Se</strong>rvicios Portuarios <strong>de</strong> Bolivia<br />
(ASPB), <strong>Se</strong>rvicio <strong>de</strong> Desarrollo<br />
<strong>de</strong> las Empresas Públicas<br />
Productivas (<strong>Se</strong><strong>de</strong>m), ENDE,<br />
Bolivia TV y Ministerio <strong>de</strong><br />
Culturas y Turismo.
ECONOMÍA - 5<br />
L<br />
a estatal Enatex se creó sobre<br />
<strong>los</strong> restos <strong>de</strong> la empresa<br />
América Textil S.A. (Ametex) que<br />
contaba con seis factorías<br />
articuladas empleando a más <strong>de</strong><br />
tres mil <strong>trabajadores</strong> 1 y<br />
sub<strong>contra</strong>ba 17 pequeñas<br />
empresas. Este consorcio producía<br />
bajo el sistema <strong>de</strong> maquila, pr<strong>en</strong>das<br />
<strong>de</strong> vestir para EE.UU. gracias al<br />
Acuerdo <strong>de</strong> Prefer<strong>en</strong>cias<br />
Arancelarias para Productos<br />
Andinos y la Erradicación <strong>de</strong><br />
Drogas (ATPDEA). En julio <strong>de</strong><br />
2009 sobrevino la crisis pues<br />
EE.UU. negó a Bolivia la ext<strong>en</strong>sión<br />
<strong>de</strong>l acuerdo argum<strong>en</strong>tando<br />
incumplimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la lucha<br />
antidrogas 2 .<br />
El gobierno <strong>de</strong> Morales no<br />
tuvo éxito <strong>en</strong> sustituir el mercado<br />
estadounid<strong>en</strong>se por el v<strong>en</strong>ezolano.<br />
A esta situación se sumó la<br />
cuantiosa <strong>de</strong>uda <strong>contra</strong>ída por<br />
Ametex <strong>en</strong>tre 2002 y 2005 que<br />
terminó <strong>de</strong> arrastrarla a una crisis<br />
insost<strong>en</strong>ible que <strong>de</strong>rivó <strong>en</strong> el cierre<br />
<strong>de</strong> operaciones y el <strong>de</strong>spido masivo<br />
<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 1.800 <strong>trabajadores</strong> 3 .<br />
Fr<strong>en</strong>te a ello, y luego <strong>de</strong><br />
masivas movilizaciones <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong>, <strong>en</strong> junio <strong>de</strong> 2012 se<br />
promulgó el DS 1253 que creó la<br />
Empresa Nacional <strong>de</strong> Textiles<br />
(Enatex) t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como “principal<br />
actividad la producción y<br />
comercialización <strong>de</strong> productos que<br />
son parte <strong>de</strong>l Complejo Productivo<br />
Textil, procurando la g<strong>en</strong>eración<br />
<strong>de</strong> empleo digno” 4 . Para este<br />
efecto, el gobierno alquiló las<br />
empresas <strong>de</strong>l consorcio (con<br />
posibilidad <strong>de</strong> compra <strong>en</strong> el futuro)<br />
las plantas Universaltex, Matex,<br />
Los <strong>trabajadores</strong> fueron<br />
<strong>contra</strong>tados como nuevos<br />
<strong>de</strong>sconoci<strong>en</strong>do <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos<br />
pre exist<strong>en</strong>tes y por <strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />
todos <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales<br />
adquiridos<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
El caso <strong>de</strong> Enatex es una muestra <strong>de</strong> la ori<strong>en</strong>tación anti obrera <strong>de</strong>l actual gobierno <strong>de</strong>l<br />
MAS que recurre a la misma estrategia <strong>de</strong>l sector privado: reducir <strong>los</strong> costos laborales<br />
<strong>de</strong>spidi<strong>en</strong>do <strong>trabajadores</strong> y pisoteando sus <strong>de</strong>rechos pero con el apoyo Estado.Ante esta<br />
situación, <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> son consci<strong>en</strong>tes que la huelga y la unidad sindical son sus<br />
principales herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> lucha.<br />
EN ENATEX SE APLICA LA MISMA FÓRMULA<br />
Salvar la crisis <strong>de</strong> la empresa<br />
violando <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong><br />
Mex, Hilasa y la ti<strong>en</strong>da Batt,<br />
<strong>de</strong>terminando la <strong>contra</strong>tación <strong>de</strong><br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 1.870 <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>de</strong> estas factorías bajo el amparo<br />
<strong>de</strong> la Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo.<br />
LA HISTORIA DE<br />
TRABAJAR EN UNA<br />
EMPRESA PÚBLICA<br />
Los <strong>trabajadores</strong> fueron<br />
<strong>contra</strong>tados como nuevos<br />
<strong>de</strong>sconoci<strong>en</strong>do <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos pre<br />
exist<strong>en</strong>tes y por <strong>en</strong><strong>de</strong>, todos <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos laborales adquiridos.<br />
Asimismo, se <strong>de</strong>sconoció la Ley<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo que <strong>de</strong>termina<br />
que “la sustitución <strong>de</strong> patronos<br />
no afecta la vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos<br />
exist<strong>en</strong>tes” (Art. 11). Para colmo,<br />
la administración <strong>de</strong> la nueva<br />
empresa pública int<strong>en</strong>tó migrar<br />
<strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos al Estatuto <strong>de</strong>l<br />
Funcionario Público arguy<strong>en</strong>do<br />
que Enatex es una <strong>en</strong>tidad pública<br />
nacional estratégica, no obstante<br />
que el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> la<br />
empresa dispuso la <strong>contra</strong>tación<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> bajo el amparo<br />
<strong>de</strong> la Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo.<br />
Iniciada la actividad, <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> ganaban aproximadam<strong>en</strong>re<br />
1.000 bolivianos. La<br />
empresa creó el “bono <strong>de</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia” sujeto a cuatro escalas<br />
salariales para comp<strong>en</strong>sar la<br />
disminución <strong>de</strong> <strong>los</strong> salarios y<br />
dispuso el reglam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Factor<br />
Variable <strong>de</strong> la escala salarial<br />
—actualm<strong>en</strong>te vig<strong>en</strong>te— que<br />
<strong>de</strong>terminó el pago <strong>de</strong> un bono <strong>de</strong><br />
producción <strong>de</strong> 1.500 bolivianos<br />
<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> alcanzar el 100% <strong>de</strong><br />
productividad, condición incierta<br />
<strong>de</strong>bido a las limitaciones y cambios<br />
<strong>en</strong> la producción por su relación<br />
con la <strong>de</strong>manda externa. Luego,<br />
Trabajadores <strong>de</strong><br />
Enatex<br />
movilizados <strong>en</strong><br />
la ciudad <strong>de</strong> La<br />
Paz por la<br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus<br />
fu<strong>en</strong>tes<br />
laborales.<br />
(Cortesía Los<br />
Tiempos)
6 - NO HAY DERECHO<br />
el bono fue elevado a 4.500<br />
bolivianos repercuti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el pago<br />
<strong>de</strong> salarios más altos, aunque era<br />
insost<strong>en</strong>ible.<br />
“t<strong>en</strong>íamos que asumir las imposiciones,<br />
que nos pagu<strong>en</strong> 1.500 bolivianos al<br />
100% es m<strong>en</strong>tira, nunca van a llegar<br />
a eso porque las máquinas no dan a<br />
ese resultado, ni el personal tampoco”<br />
(Ex trabajador, abril 2015).<br />
Uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> compromisos <strong>de</strong>l<br />
consorcio quebrado y <strong>de</strong> la nueva<br />
empresa fue el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios<br />
sociales a<strong>de</strong>udados, aproximadam<strong>en</strong>te<br />
15 millones <strong>de</strong> dólares,<br />
luego <strong>de</strong> larga espera que culminó<br />
con la compra <strong>de</strong> las factorías. Otras<br />
<strong>de</strong>udas sociales como <strong>los</strong> aportes al<br />
sistema <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones también fueron<br />
canceladas.<br />
LA CRISIS LA PAGAN<br />
LOS TRABAJADORES<br />
Pronto las expectativas <strong>de</strong> mejora<br />
laboral se esfumaron. El año 2014,<br />
<strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> se movilizaron <strong>en</strong><br />
respuesta a la violación <strong>de</strong> sus<br />
<strong>de</strong>rechos como la falta <strong>de</strong> pago <strong>de</strong><br />
salarios por varios meses. Los<br />
dirig<strong>en</strong>tes sindicales d<strong>en</strong>unciaron la<br />
situación real <strong>de</strong> la empresa.<br />
“Estamos <strong>en</strong> huelga <strong>de</strong> brazos caídos<br />
<strong>en</strong> todas las plantas, <strong>los</strong> 1.600<br />
<strong>trabajadores</strong> estamos cuatro meses sin<br />
sueldo, ya estamos cansados <strong>de</strong> que<br />
mi<strong>en</strong>tan a la pr<strong>en</strong>sa, tanto la ministra<br />
como la ger<strong>en</strong>te, hac<strong>en</strong> creer como si<br />
todo aquí estuviera bi<strong>en</strong>” 5 .<br />
En represalia, el dirig<strong>en</strong>te<br />
d<strong>en</strong>unciante fue <strong>de</strong>spedido un mes<br />
más tar<strong>de</strong> sin justificación alguna,<br />
violando el <strong>de</strong>recho al fuero sindical<br />
y reprimi<strong>en</strong>do la acción colectiva <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
A inicios <strong>de</strong> 2015 <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
d<strong>en</strong>unciaron que la empresa estaba<br />
<strong>en</strong> situación <strong>de</strong> quiebra, hecho que<br />
fue negado por el gobierno, pero las<br />
evid<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> crisis terminaron por<br />
imponerse, las primeras manifestaciones<br />
fueron por <strong>los</strong> salarios<br />
impagos, las am<strong>en</strong>azas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spidos<br />
y la presión para la r<strong>en</strong>uncia<br />
voluntaria.<br />
“vemos que se está apuntando a<br />
<strong>de</strong>clarar a una quiebra técnica porque<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
“su función [<strong>de</strong> las organizaciones<br />
matrices] es <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r al trabajador<br />
fabril, nosotros también somos<br />
fabriles y no t<strong>en</strong>emos ningún apoyo<br />
<strong>de</strong> la Fe<strong>de</strong>ración, ni <strong>de</strong> la COB, ni<br />
<strong>de</strong> la Confe<strong>de</strong>ración”.<br />
no hay <strong>contra</strong>tos ni pedidos, sino para<br />
el mercado interno”. (Ex trabajador,<br />
abril 2015).<br />
Fue <strong>en</strong>tonces que el gobierno <strong>de</strong><br />
Morales impuso una <strong>de</strong>cisión<br />
“heroica”: la reestructuración <strong>de</strong> la<br />
empresa con el <strong>de</strong>spido <strong>de</strong> “345<br />
<strong>trabajadores</strong>, 111 con memorándum<br />
y <strong>los</strong> <strong>de</strong>más con retiro voluntario”<br />
según el dirig<strong>en</strong>te <strong>en</strong>trevistado <strong>de</strong>l<br />
Sindicato <strong>de</strong> Trabajadores <strong>de</strong> la<br />
Planta C<strong>en</strong>tral.<br />
En la tarea <strong>de</strong> hablar con <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> la empresa, una <strong>de</strong><br />
las primeras respuestas fue “todos <strong>los</strong><br />
que hablaron ya están afuera, <strong>los</strong> sacaron<br />
<strong>de</strong> a poco”, <strong>de</strong>velando la crítica<br />
situación que estaban vivi<strong>en</strong>do<br />
obreros y empleados reprimidos <strong>en</strong><br />
su <strong>de</strong>recho a la protesta.<br />
“se ha hecho un retiro involuntario,<br />
amedr<strong>en</strong>tándonos, el Jefe <strong>de</strong> Recursos<br />
Humanos nos obligó a firmar esos<br />
memorándums <strong>de</strong> retiro forzoso” (Ex<br />
trabajador, abril 2015).<br />
Con <strong>los</strong> <strong>de</strong>spidos, com<strong>en</strong>zó la<br />
batalla <strong>de</strong> <strong>los</strong> “ex<strong>trabajadores</strong>”<br />
referida al cálculo <strong>de</strong> sus finiquitos<br />
<strong>en</strong> el Ministerio <strong>de</strong> Trabajo, toda vez<br />
que <strong>los</strong> montos estimados por la<br />
empresa no correspond<strong>en</strong> a lo<br />
establecido por las normas laborales<br />
vig<strong>en</strong>tes.<br />
“yo hago mis cálcu<strong>los</strong> y me sale más<br />
<strong>de</strong> lo que dice la empresa. En el<br />
Ministerio dic<strong>en</strong> que es un mal cálculo<br />
y que <strong>de</strong>be ser un error <strong>de</strong> sistema,<br />
querían que solo firmemos, lo que<br />
queremos es que nos pagu<strong>en</strong> la totalidad<br />
<strong>de</strong>l finiquito y que no nos digan que<br />
nos han <strong>de</strong>positado la mitad” (Ex<br />
trabajador, abril 2015).<br />
“Ya hay una aleación <strong>en</strong>tre el<br />
Ministerio <strong>de</strong> Trabajo, el Gobierno e<br />
incluso la empresa, por eso nos dan<br />
respuestas negativas dici<strong>en</strong>do que es un<br />
problema administrativo”. (Ex<br />
trabajador, abril 2015).<br />
En la lucha por sus <strong>de</strong>rechos y<br />
sus fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> trabajo, <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>de</strong> Enatex no tuvieron respaldo<br />
alguno <strong>de</strong> sus organizaciones<br />
matrices sectoriales ni <strong>de</strong> la COB,<br />
hecho frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>los</strong> últimos años<br />
con relación a otros sectores laborales,<br />
<strong>de</strong>bido a la alianza política <strong>de</strong><br />
estas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s sindicales con el gobierno<br />
<strong>de</strong> Morales que anuló cualquier<br />
posibilidad <strong>de</strong> protesta y <strong>de</strong>manda<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos.<br />
“su función es <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r al trabajador<br />
fabril, nosotros también somos fabriles<br />
y no t<strong>en</strong>emos ningún apoyo <strong>de</strong> la<br />
Fe<strong>de</strong>ración, ni <strong>de</strong> la COB, ni <strong>de</strong> la<br />
Confe<strong>de</strong>ración” (Ex trabajador, abril<br />
2015).<br />
“la Confe<strong>de</strong>ración, la Fe<strong>de</strong>ración y la<br />
COB están a favor <strong>de</strong>l gobierno y no<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>, lo único que dic<strong>en</strong><br />
es que han reclamado, pero nos han<br />
<strong>de</strong>jado so<strong>los</strong>”. (Dirig<strong>en</strong>te sindical,<br />
abril 2015).<br />
Hasta el cierre <strong>de</strong> esta edición,<br />
el Ministerio <strong>de</strong> Trabajo ofreció a<br />
<strong>los</strong> ex <strong>trabajadores</strong> cancelar la<br />
totalidad <strong>de</strong> sus finiquitos <strong>en</strong> una<br />
cu<strong>en</strong>ta custodia, a la que acce<strong>de</strong>rán<br />
si firman un docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que<br />
se comprometan, <strong>en</strong>tre otros, a no<br />
<strong>de</strong>mandar a la empresa y <strong>de</strong>sistan<br />
<strong>de</strong> cualquier resist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> las<br />
negociaciones. Esta oscura propuesta<br />
ratifica s<strong>en</strong>cillam<strong>en</strong>te la ori<strong>en</strong>tación<br />
pro empresarial <strong>de</strong>l gobierno <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>smedro <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong>. Por su parte, el<br />
vicepresid<strong>en</strong>te García Linera anunció<br />
más <strong>de</strong>spidos.<br />
NOTAS<br />
1. Fundación Mil<strong>en</strong>io, Informe<br />
Nacional <strong>de</strong> Coyuntura No. 202;<br />
Ametex, Historia <strong>de</strong> un<br />
empr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to, p.1.<br />
2. “País sin industrias, país con empleos<br />
precarios”. P 120.<br />
3. “País sin industrias, país con empleos<br />
precarios” página 120.<br />
4. Artículo 4, Bolivia: Decreto<br />
Supremo 1253, 11 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2012<br />
http://www.lexivox.org/norms/B<br />
O-DS-N1253.xhtml<br />
5. Erbol,<br />
http://www.erbol.com.bo/noticia<br />
/economia/02122014/trabajadore<br />
s_<strong>de</strong>_<strong>en</strong>atex_se_<strong>de</strong>claran_<strong>en</strong>_huel<br />
ga_<strong>en</strong>_<strong>de</strong>manda_<strong>de</strong>_pago_<strong>de</strong>_sue<br />
ldos
NO HAY DERECHO - 7<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
CONFLICTO DE ENATEX<br />
CRONOLOGIA DE LUCHA POR LOS DERECHOS LABORALES<br />
11 <strong>de</strong> junio, 2012 Creación <strong>de</strong> Enatex. Capital inicial 53, 6 millones <strong>de</strong> bolivianos <strong>contra</strong>tando a todos <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> Ametex.<br />
<strong>Se</strong>ptiembre, 2012<br />
1.<strong>75</strong>0 obreros <strong>de</strong> Ametex son absorbidos por la estatal creada.<br />
Noviembre, 2012<br />
El conflicto<br />
Por DS se aum<strong>en</strong>ta el salario <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>, pero se aplicará <strong>de</strong> manera variable <strong>en</strong> función a la velocidad y calidad<br />
<strong>de</strong>l trabajo.<br />
25 <strong>de</strong> <strong>Se</strong>pt, 2014 La dirig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> obreros <strong>de</strong> Ametex informa que <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios sociales a<strong>de</strong>udados alcanzan a 15,5 millones<br />
<strong>de</strong> dólares.<br />
1º <strong>de</strong> octubre, 2014 1.600 <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> Enatex reclaman el pago <strong>de</strong> salarios y <strong>de</strong> otros b<strong>en</strong>eficios laborales.<br />
28 <strong>de</strong> octubre, 2014 <strong>Se</strong>gún <strong>los</strong> fabriles, <strong>los</strong> mercados alternativos no funcionan, <strong>en</strong>tre el<strong>los</strong> Cuba y<br />
V<strong>en</strong>ezuela; <strong>en</strong> este último la exportación cayó <strong>en</strong> 50% <strong>en</strong> 2013.<br />
3 <strong>de</strong> diciembre, 2014 Las v<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> las ti<strong>en</strong>das <strong>de</strong> Enatex ca<strong>en</strong> 70%. La ministra Teresa Morales promete que pagará <strong>los</strong> cuatro sueldos<br />
a<strong>de</strong>udados con un saldo que <strong>de</strong>be V<strong>en</strong>ezuela y una int<strong>en</strong>siva campaña <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas por fin <strong>de</strong> año.<br />
5 <strong>de</strong> diciembre, 2014 1.600 <strong>trabajadores</strong> se <strong>de</strong>claran <strong>en</strong> huelga <strong>de</strong> brazos caídos <strong>en</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> cuatro salarios que suman 3,6 millones<br />
<strong>de</strong> dólares.<br />
15 <strong>de</strong> dic., 2014 Enatex, lanza una promoción <strong>de</strong> 40.000 tarjetas navi<strong>de</strong>ñas <strong>de</strong> 50 bolivianos con un valor <strong>de</strong> compra <strong>de</strong> 100 bolivianos,<br />
para cancelar <strong>los</strong> salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados.<br />
23 <strong>de</strong> dic., 2014 DS autoriza la constitución <strong>de</strong>l fi<strong>de</strong>icomiso <strong>de</strong> hasta 104.400 millones <strong>de</strong> bolivianos <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> la Enatex para la compra<br />
<strong>de</strong>l complejo textil <strong>de</strong> la Ex AMETEX, y el pago <strong>de</strong> <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios sociales a ex<strong>trabajadores</strong>.<br />
5 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, 2015 Los obreros <strong>de</strong> la estatal se <strong>de</strong>claran <strong>en</strong> huelga <strong>de</strong> brazos caídos <strong>de</strong>bido a que les a<strong>de</strong>udan cuatro meses <strong>de</strong> salario.<br />
Exig<strong>en</strong> el pago total <strong>de</strong> sus sueldos para retornar a su fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo.<br />
13 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, 2015 La ministra,Ana Teresa Morales, y <strong>los</strong> dirig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuatro sindicatos <strong>de</strong> Enatex firmaron un conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> 12 puntos.,<br />
<strong>en</strong>tre el<strong>los</strong> el pago <strong>de</strong> salarios atrasados. Los sueldos <strong>de</strong> septiembre y octubre se pagaron <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero, y <strong>los</strong> <strong>de</strong> noviembre<br />
y diciembre, según el acuerdo, <strong>de</strong>bían cancelarse hasta el mes <strong>de</strong> febrero.<br />
10 <strong>de</strong> febrero, 2015 Los <strong>trabajadores</strong> d<strong>en</strong>uncian que la exministra <strong>de</strong> Desarrollo Productivo,Teresa Morales, les mintió al prometerles que<br />
sus salarios a<strong>de</strong>udados serían cancelados con el saldo <strong>de</strong> 4,2 millones dólares que <strong>de</strong>bía V<strong>en</strong>ezuela. La actual ministra<br />
<strong>de</strong>l sector, Verónica Ramos, les informó que no existe dicha <strong>de</strong>uda y sólo cu<strong>en</strong>tan con 800.000 bolivianos para cubrir<br />
las operaciones.<br />
24 <strong>de</strong> febrero, 2015 Reunión <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> con la ministra, sólo se afirma que la empresa no cerrará. Evo Morales dice s<strong>en</strong>tirse <strong>en</strong>gañado<br />
por la exministra y afirma "Heredamos una carga pesada”.<br />
4 <strong>de</strong> marzo, 2015 La producción total <strong>en</strong> las cuatro plantas <strong>de</strong> la Empresa Pública Nacional Textil (Enatex) ap<strong>en</strong>as llega al 15% <strong>de</strong> su<br />
capacidad instalada.<br />
10 <strong>de</strong> marzo, 2015 Los <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> ENATEX se movilizan por tres días <strong>en</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> sus salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2014.<br />
10 <strong>de</strong> marzo, 2015 El 10 <strong>de</strong> marzo, la ministra Ramos visita las plantas <strong>de</strong> Enatex y explica <strong>en</strong> qué consiste el plan <strong>de</strong> salvataje. Enatex sólo<br />
opera al 20% <strong>de</strong> su capacidad instalada.<br />
11 <strong>de</strong> marzo, 2015 El gabinete ministerial aprueba norma que permitirá a Enatex acce<strong>de</strong>r a un préstamo <strong>de</strong> 142,15 millones <strong>de</strong> bolivianos<br />
<strong>de</strong>l Banco <strong>de</strong> Desarrollo Productivo (BDP) para reactivar sus unida<strong>de</strong>s productivas.<br />
15 <strong>de</strong> marzo, 2015 La ministra <strong>de</strong> Desarrollo Productivo,Verónica Ramos, y el viceministro <strong>de</strong> Producción Industrial a Mediana y Gran<br />
Escala, Camilo Morales llegan a un acuerdo con <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> sindicatos <strong>de</strong> la firma estatal para la cancelación<br />
<strong>de</strong> salarios, el subsidio <strong>de</strong> lactancia, aportes a las AFP y el plan <strong>de</strong> reactivación.<br />
27 <strong>de</strong> marzo, 2015 Por reestructuración se <strong>de</strong>spi<strong>de</strong> a unos 30 obreros <strong>de</strong> sus plantas productivas, otros 225 se acogieron al retiro voluntario<br />
y se anuncian más <strong>de</strong>spidos.<br />
1ro <strong>de</strong> abril, 2015<br />
La dirig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la COB guarda un sil<strong>en</strong>cio sintomático ante la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>de</strong>spidos <strong>en</strong> Enatex.<br />
6 <strong>de</strong> abril, 2015 Más <strong>de</strong> 300 empleados se acogieron al retiro voluntario.Y continúa el <strong>en</strong>vío <strong>de</strong> memorandos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spido. 10 <strong>de</strong> abril<br />
<strong>de</strong> 2015.<br />
10 <strong>de</strong> abril, 2015 Gobierno dice que re<strong>contra</strong>tará a obreros para que Enatex funcione a su máxima capacidad.<br />
21 <strong>de</strong> abril, 2015 El Gobierno inicia negociación <strong>de</strong> la apertura <strong>de</strong> <strong>los</strong> mercados <strong>de</strong> Brasil y México y se reactivan las exportaciones a<br />
Arg<strong>en</strong>tina y V<strong>en</strong>ezuela.<br />
23 <strong>de</strong> abril, 2015 Ex<strong>trabajadores</strong> pid<strong>en</strong> reincorporación.<br />
29 <strong>de</strong> abril, 2015 Vicepresid<strong>en</strong>te García confirma más <strong>de</strong>spidos <strong>en</strong> Enatex.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Elaboración propia con base a la pr<strong>en</strong>sa nacional.
8 • LEY GENERAL DEL TRABAJO LEY GENERAL DEL TRABAJO • 9<br />
E<br />
l gobierno vi<strong>en</strong>e anunciando la<br />
elaboración y aprobación <strong>de</strong> la nueva<br />
Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo, para mo<strong>de</strong>rnizarla<br />
y a<strong>de</strong>cuarla a la nueva Constitución Política<br />
<strong>de</strong>l Estado. Empero, el cont<strong>en</strong>ido y<br />
ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> las reci<strong>en</strong>tes reformas<br />
laborales avivan la susceptibilidad <strong>de</strong> que<br />
el objetivo real <strong>de</strong> la reforma laboral sea la<br />
consolidación y profundización <strong>de</strong> la<br />
flexibilización laboral. Por este motivo,<br />
postulamos su actualización, <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido<br />
<strong>de</strong> ampliar su cobertura y ori<strong>en</strong>tarla a la<br />
conquista <strong>de</strong> mayores <strong>de</strong>rechos para <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> para su fortalecimi<strong>en</strong>to político<br />
y la superación <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> las relaciones<br />
<strong>de</strong> subordinación y explotación capitalistas.<br />
ALGUNAS CONSIDERACIONES<br />
CONCEPTUALES<br />
Más allá <strong>de</strong> las <strong>de</strong>finiciones<br />
conv<strong>en</strong>cionales <strong>de</strong>l Derecho <strong>Laboral</strong>,<br />
<strong>en</strong>fatizamos, más bi<strong>en</strong>, que es un producto<br />
<strong>de</strong> la evolución histórica <strong>de</strong> la sociedad,<br />
<strong>de</strong>terminado por la evolución <strong>de</strong> las<br />
relaciones sociales <strong>de</strong> producción sobre las<br />
que “se levanta la superestructura jurídica<br />
y política y a la que correspond<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>terminadas formas <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia social” 1<br />
En el capitalismo, como <strong>en</strong> otras<br />
socieda<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> prevalec<strong>en</strong> relaciones<br />
sociales <strong>de</strong> explotación, la producción se<br />
<strong>de</strong>sarrolla <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> la lucha <strong>de</strong> clases<br />
<strong>en</strong>tablada por el <strong>de</strong>stino y la apropiación<br />
<strong>de</strong>l producto social. Las i<strong>de</strong>as fi<strong>los</strong>óficas y<br />
<strong>los</strong> principios jurídicos que compon<strong>en</strong> la<br />
i<strong>de</strong>ología <strong>de</strong>l Estado, correspond<strong>en</strong> a la<br />
i<strong>de</strong>ología <strong>de</strong> las clases y fracciones <strong>de</strong> clase<br />
dominantes económica y políticam<strong>en</strong>te. La<br />
igualdad <strong>de</strong> todos ante la ley es una ficción<br />
jurídica: las personas, sean <strong>trabajadores</strong> o<br />
empleadores, son iguales ante la ley como<br />
ciudadanos aunque no respecto a las<br />
condiciones reales <strong>de</strong> reproducción <strong>de</strong> su<br />
vida, sus necesida<strong>de</strong>s y propiedad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
medios necesarios para satisfacerlas. Así,<br />
mi<strong>en</strong>tras la necesidad —producto <strong>de</strong> la<br />
car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> subsist<strong>en</strong>cia—<br />
empuja al obrero a ofrecer <strong>en</strong> v<strong>en</strong>ta su<br />
fuerza <strong>de</strong> trabajo, el capitalista/empleador<br />
busca la ganancia y acumular capital.<br />
El <strong>contra</strong>to <strong>de</strong> trabajo resume la<br />
asimetría <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>en</strong>tre el obrero y el<br />
capitalista. El cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l trabajador<br />
para aceptar <strong>de</strong>terminado trabajo y<br />
remuneración, está <strong>de</strong>terminado por sus<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
Def<strong>en</strong>sa <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l trabajo fr<strong>en</strong>te<br />
a las reformas pro empresariales<br />
Los<br />
<strong>trabajadores</strong><br />
<strong>de</strong>l país se<br />
movilizan por<br />
la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong><br />
sus <strong>de</strong>rechos<br />
necesida<strong>de</strong>s vitales, que disminuy<strong>en</strong> su<br />
libertad <strong>de</strong> opción; cuando v<strong>en</strong><strong>de</strong> su fuerza<br />
<strong>de</strong> trabajo, don<strong>de</strong> muchos <strong>trabajadores</strong> con<br />
condiciones idénticas compit<strong>en</strong> por el<br />
mismo puesto acepta condiciones <strong>de</strong>sfavorables.<br />
Por tanto, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ta el po<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>cidir qué obrero acce<strong>de</strong> a una fu<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> trabajo es el capitalista/empleador<br />
restringi<strong>en</strong>do la <strong>de</strong>manda a sus expectativas<br />
<strong>de</strong> ganancia, gracias a la cantidad <strong>de</strong> obreros<br />
<strong>de</strong>socupados.<br />
La agudización <strong>de</strong> esta realidad,<br />
am<strong>en</strong>aza con <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> una lucha <strong>de</strong> clases<br />
que pondría <strong>en</strong> riesgo la propia dominación<br />
política <strong>de</strong> la burguesía, que dio lugar a la<br />
aparición <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho laboral como un área<br />
especial <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho —traducida <strong>en</strong> normas<br />
que buscan “equilibrar” la relación laboral<br />
<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> sujetos—, aunque su emerg<strong>en</strong>cia<br />
y su aceptación correspond<strong>en</strong>, sin duda, a<br />
la lucha organizada y cada vez más difundida<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
LOS INICIOS DEL DERECHO<br />
LABORAL EN BOLIVIA 2<br />
En Bolivia, el <strong>de</strong>recho laboral se hizo<br />
pres<strong>en</strong>te cuando la difusión <strong>de</strong> las relaciones,<br />
<strong>de</strong> producción asalariadas y el <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> la lucha <strong>de</strong> clases, establecieron las<br />
condiciones necesarias para que el Estado<br />
institucionalice la administración <strong>de</strong> las<br />
relaciones laborales <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sistema capitalista. Por ello,<br />
constituye una respuesta a la necesidad <strong>de</strong>l<br />
capitalismo <strong>de</strong> regular la explotación <strong>de</strong> la<br />
fuerza <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> condiciones que<br />
garantic<strong>en</strong> la paz social y no, como<br />
erróneam<strong>en</strong>te es pres<strong>en</strong>tada tanto por<br />
corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> izquierda como por gremios<br />
patronales, una forma <strong>de</strong> superación <strong>de</strong> las<br />
relaciones capitalistas o el predominio <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> la clase obrera.<br />
El contexto <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> una<br />
legislación específica para el ámbito <strong>de</strong>l<br />
trabajo, fue el esc<strong>en</strong>ario social resultante <strong>de</strong><br />
la Guerra <strong>de</strong>l Chaco. Las nuevas corri<strong>en</strong>tes<br />
políticas basadas <strong>en</strong> la creci<strong>en</strong>te movilización<br />
popular, preconizaron cambios <strong>en</strong> el ámbito<br />
<strong>de</strong> la repres<strong>en</strong>tación política y el campo<br />
social. La constitucionalización <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l trabajo <strong>en</strong> 1938, a través <strong>de</strong> la<br />
nueva Constitución Política <strong>de</strong>l Estado es<br />
el anteced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la promulgación <strong>de</strong> la Ley<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo (LGT), bajo la<br />
influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una doctrina que reconocía al<br />
trabajo como un <strong>de</strong>recho y un <strong>de</strong>ber,<br />
prescribi<strong>en</strong>do <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>rivados, como<br />
la remuneración, la jornada <strong>de</strong> ocho horas,<br />
el <strong>de</strong>scanso dominical, la sindicalización, el<br />
<strong>de</strong>recho a la huelga, la seguridad social, etc.<br />
LA LEY GENERAL DEL TRABAJO<br />
Y SUS PRINCIPIOS RECTORES<br />
La LGT fue aprobada <strong>en</strong> 1939 como<br />
Decreto Ley y elevada a rango <strong>de</strong> ley <strong>en</strong><br />
1942; y, <strong>en</strong> 1943, se aprueba el Decreto<br />
Supremo que la reglam<strong>en</strong>ta. Sin embargo<br />
el Código Procesal <strong>de</strong>l Trabajo que prescribe<br />
<strong>los</strong> procesos para el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estas<br />
normas recién es aprobada <strong>en</strong> 1979.<br />
Los principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l Derecho<br />
<strong>Laboral</strong> —<strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to obligatorio—<br />
, cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> la LGT, son: 3 a) el principio<br />
<strong>de</strong> Protección: la legislación busca la<br />
protección y tutela <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong>; b) el principio <strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción:<br />
el Estado, a través <strong>de</strong> sus órganos<br />
administrativos, <strong>de</strong>be interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> la<br />
regulación <strong>de</strong> las relaciones <strong>en</strong>tre<br />
empleadores y <strong>trabajadores</strong>, tanto <strong>en</strong><br />
previsión <strong>de</strong> la aplicación efectiva <strong>de</strong> la<br />
legislación laboral, como activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la<br />
solución <strong>de</strong> <strong>los</strong> conflictos colectivos; c) el<br />
principio <strong>de</strong> Irr<strong>en</strong>unciabilidad: la legislación<br />
laboral al buscar la justicia social <strong>de</strong> interés<br />
colectivo y social garantiza la reproducción<br />
<strong>de</strong> la fuerza productiva, lo que hace<br />
irr<strong>en</strong>unciables <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos reconocidos,<br />
aunque <strong>los</strong> obreros consintieran y aceptas<strong>en</strong><br />
la r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos.<br />
A partir <strong>de</strong> estos principios se<br />
<strong>de</strong>sarrollan las normas específicas y se<br />
aplican las normas adjetivas. En la LGT las<br />
normas se ori<strong>en</strong>tan por otros principios<br />
particulares, que son: In dubio pro-operario:<br />
por el que a tiempo <strong>de</strong> la interpretación o<br />
<strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> la Ley, <strong>en</strong> la duda, se<br />
aplica la norma más favorable al trabajador;<br />
<strong>de</strong> retroactividad <strong>de</strong> la ley: por el que la ley<br />
pue<strong>de</strong> ser retroactiva cuando así<br />
expresam<strong>en</strong>te lo señala si es <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio<br />
<strong>de</strong>l trabajador; <strong>de</strong> asociación o sindicalización:<br />
por el que <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> pued<strong>en</strong> asociarse<br />
<strong>en</strong> sindicatos para la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa legítima <strong>de</strong><br />
sus <strong>de</strong>rechos, lo que constituye base es<strong>en</strong>cial<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho colectivo <strong>de</strong>l trabajo que<br />
compr<strong>en</strong><strong>de</strong> es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te la negociación<br />
colectiva y otros aún más concretos como<br />
la justa remuneración, jornada máxima, salario<br />
mínimo, estabilidad <strong>en</strong> el trabajo, <strong>de</strong>rechos<br />
adquiridos, etc.<br />
Con todo, es evid<strong>en</strong>te que la LGT ha<br />
quedado, <strong>en</strong> varios aspectos, a la zaga <strong>de</strong><br />
muchas <strong>de</strong> estas transformaciones que no<br />
han modificado su fundam<strong>en</strong>to: la<br />
<strong>de</strong>sigualdad <strong>de</strong> <strong>los</strong> sujetos <strong>de</strong> la relación<br />
laboral, propia <strong>de</strong>l capitalismo.<br />
INTENTO DE<br />
REFORMA NEOLIBERAL<br />
La aprobación <strong>de</strong>l DS 21060 <strong>en</strong> 1985<br />
formó parte <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> <strong>medidas</strong><br />
<strong>de</strong> “ajuste” <strong>de</strong>stinadas a reducir la regulación<br />
estatal sobre la economía y hacer prevalecer<br />
librem<strong>en</strong>te las fuerzas <strong>de</strong>l mercado. Su<br />
propósito era reducir costos <strong>de</strong> <strong>contra</strong>tación<br />
y <strong>de</strong>spido, al marginar al Estado <strong>de</strong>l<br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> condiciones g<strong>en</strong>erales<br />
para la compra-v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> fuerza <strong>de</strong> trabajo.<br />
Pese a que <strong>en</strong> su texto <strong>de</strong>cía ceñirse a la<br />
LGT, la libre <strong>contra</strong>tación se convirtió <strong>en</strong><br />
una medida que socavaba su espíritu<br />
proteccionista. A partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, ante<br />
la absoluta in<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l trabajador por<br />
la reducción <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> sus<br />
organizaciones y el control <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r<br />
político <strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos neoliberales, se<br />
ext<strong>en</strong>dió —<strong>de</strong> facto— el uso <strong>de</strong> figuras<br />
perversas <strong>de</strong> <strong>contra</strong>tación laboral, como el<br />
<strong>contra</strong>to ev<strong>en</strong>tual y consultores, que elud<strong>en</strong><br />
<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales.<br />
En 1998, <strong>en</strong> consonancia con el FMI,<br />
el gobierno int<strong>en</strong>tó aprobar una reforma<br />
que subrayaba la reducción <strong>de</strong> las obligaciones<br />
legales protectivas. La propuesta,<br />
que satisfacía la <strong>de</strong>manda empresarial,<br />
asumía <strong>los</strong> principios dominantes <strong>de</strong> la<br />
flexibilización laboral. Argum<strong>en</strong>taba que<br />
el “excesivo interv<strong>en</strong>cionismo <strong>de</strong>l Estado”<br />
ocasionaba altos costos laborales, inhibi<strong>en</strong>do<br />
una mayor <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> trabajo y provocando<br />
la subutilización <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong> trabajo;<br />
lógicam<strong>en</strong>te, sugería restringir la injer<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong>l Estado a lo mínimo aceptable. Así,<br />
postulaba que la mejora <strong>de</strong> las condiciones<br />
<strong>de</strong> trabajo v<strong>en</strong>dría por la capacidad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
sindicatos <strong>en</strong> la negociación colectiva.<br />
Este int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reforma legal fue<br />
<strong>de</strong>rrotado por <strong>los</strong> sindicatos organizados<br />
y movilizados <strong>en</strong> torno a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus<br />
<strong>de</strong>rechos.<br />
EL DERECHO LABORAL EN<br />
EL “PROCESO DE CAMBIO”:<br />
PROPUESTAS GUBERNAMENTALES<br />
DE REFORMA<br />
Por la composición <strong>de</strong> las fuerzas<br />
sociales que lo sust<strong>en</strong>tan, el gobierno <strong>de</strong>l<br />
MAS ti<strong>en</strong>e un carácter pequeñoburguéscampesino<br />
y por su ori<strong>en</strong>tación i<strong>de</strong>ológica<br />
es un régim<strong>en</strong> pro-capitalista. Su papel<br />
histórico, por tanto, está <strong>de</strong>terminado por<br />
la necesidad <strong>de</strong> restaurar la dominación<br />
capitalista, v<strong>en</strong>ida a m<strong>en</strong>os por el <strong>de</strong>sgaste<br />
y frustración <strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia neoliberal.<br />
Consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, asume que las<br />
relaciones laborales <strong>de</strong>berían estar<br />
reglam<strong>en</strong>tadas para producir el máximo <strong>de</strong><br />
exced<strong>en</strong>tes económicos para su<br />
administración por el Estado, lo que supone<br />
establecer condiciones <strong>de</strong> explotación <strong>de</strong><br />
la fuerza <strong>de</strong> trabajo “racionalm<strong>en</strong>te<br />
r<strong>en</strong>tables”, sin que ocasion<strong>en</strong> conflictos<br />
sociales.<br />
Bajo esa ori<strong>en</strong>tación realiza cambios<br />
parciales <strong>en</strong> la legislación laboral. <strong>Se</strong><br />
aprobaron leyes y <strong>de</strong>cretos que regularizan<br />
las relaciones <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> la LGT: se<br />
<strong>de</strong>rogó el art. 55 <strong>de</strong>l DS 21060, se<br />
incorporaron <strong>los</strong> principios <strong>de</strong> la LGT <strong>en</strong><br />
normas expresas, se emitieron normas<br />
prohibi<strong>en</strong>do las formas atípicas <strong>de</strong><br />
<strong>contra</strong>tación y formas <strong>de</strong> esclavitud laboral,<br />
se normó agilizando y facilitando el acceso<br />
a ciertos b<strong>en</strong>eficios y prestaciones, se<br />
cambiaron parámetros <strong>en</strong> la jubilación<br />
favorables a ciertos grupos mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />
el espíritu <strong>de</strong>l sistema privado, se eliminó<br />
la sanción p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> la huelga, etc.<br />
Contradictoriam<strong>en</strong>te, se dictaron <strong>medidas</strong><br />
que permit<strong>en</strong> la sub<strong>contra</strong>tación, se persistió<br />
con programas <strong>de</strong> empleo ev<strong>en</strong>tual, se<br />
mantuvo la regulación <strong>de</strong> la huelga que la<br />
hace impracticable y aprobaron <strong>de</strong>cretos<br />
que impid<strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />
huelga 4 ; a<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el ejecutivo se<br />
postuló la “inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia” <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />
sindicalización <strong>en</strong> las empresas públicas, se<br />
mantuvo la prohibición <strong>de</strong> ese <strong>de</strong>recho para<br />
<strong>los</strong> funcionarios públicos y se <strong>de</strong>sarrollaron<br />
acciones intimidatorias y <strong>de</strong> persecución<br />
política a dirig<strong>en</strong>tes sindicales opositores.<br />
NECESIDAD DE<br />
ACTUALIZAR LA LGT<br />
La actualización <strong>de</strong> la LGT es necesaria<br />
<strong>de</strong>bido a que ti<strong>en</strong>e limitaciones históricas<br />
<strong>en</strong> su cont<strong>en</strong>ido, omisiones, fal<strong>en</strong>cias y<br />
discriminaciones, pero preservando <strong>los</strong><br />
principios <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho laboral y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />
y ampliación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> ante la perman<strong>en</strong>te am<strong>en</strong>aza<br />
empresarial <strong>de</strong> eludir<strong>los</strong> o rebajar<strong>los</strong>, más<br />
aún <strong>en</strong> contextos <strong>de</strong> crisis económica.<br />
Por tanto, se <strong>de</strong>bería luchar por mejorar<br />
la actual legislación laboral <strong>de</strong> manera que<br />
permita: incorporar a todos <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
asalariados al ámbito <strong>de</strong> la LGT, sean <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>de</strong>l Estado o <strong>de</strong>l sector privado,<br />
<strong>de</strong> la gran empresa, pequeña o microempresa,<br />
<strong>de</strong>l campo o <strong>de</strong> la ciudad; eliminar<br />
toda discriminación <strong>de</strong> género y <strong>de</strong> edad<br />
<strong>en</strong> el acceso al salario y otros <strong>de</strong>rechos;<br />
prohibir el trabajo infantil <strong>de</strong> niños m<strong>en</strong>ores<br />
<strong>de</strong> 14 años; ratificar el carácter in<strong>de</strong>finido<br />
<strong>de</strong>l <strong>contra</strong>to <strong>de</strong> trabajo; prohibir toda figura<br />
<strong>de</strong> sub<strong>contra</strong>tación; <strong>de</strong>finir el Salario Mínimo<br />
a partir <strong>de</strong>l cálculo <strong>de</strong> la canasta familiar<br />
como expresión <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong> la fuerza <strong>de</strong><br />
trabajo; ratificar <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
asociados al retiro o conclusión <strong>de</strong><br />
la relación laboral; ratificar el <strong>de</strong>recho irrestricto<br />
<strong>de</strong> sindicalización <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> asalariados,<br />
incluidos <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong>l Estado<br />
y <strong>de</strong> las pequeñas empresas; superar las<br />
limitaciones <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> huelga, permiti<strong>en</strong>do<br />
su ejercicio pl<strong>en</strong>o ante la violación<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos. Finalm<strong>en</strong>te, otorgar un rol<br />
coercitivo al ministerio <strong>de</strong>l ramo para asegurar<br />
el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la norma.<br />
NOTAS<br />
1. Marx, Car<strong>los</strong>. Prólogo <strong>de</strong> la contribución<br />
<strong>de</strong> la crítica <strong>de</strong> la economía política, Obras<br />
Escogidas, Ed. Progreso, s/f.<br />
2. Esta sección está basada <strong>en</strong>: Cedla, Por la<br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong>l Derecho <strong>de</strong>l Trabajo. Fundam<strong>en</strong>tos<br />
para una propuesta <strong>de</strong> actualización <strong>de</strong> la legislación<br />
laboral, LaPaz, 1998.<br />
3. Cedla, op.cit.<br />
4. DS 17<strong>75</strong> que condiciona el pago <strong>de</strong> un<br />
inc<strong>en</strong>tivo a la productividad a <strong>trabajadores</strong><br />
mineros <strong>de</strong> Colquiri a la no realización <strong>de</strong><br />
huelgas.
10 - ANÁLISIS<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
En <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> este año, tres <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong>spedidos <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong> Clínicas <strong>de</strong> La Paz<br />
fueron <strong>de</strong>salojados viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l piquete <strong>de</strong> huelga <strong>de</strong> hambre que organizaron, <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> su reincorporación y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos laborales. Esta acción reveló<br />
una política <strong>de</strong> amedr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>contra</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> movilizados que d<strong>en</strong>unciaron<br />
el año pasado el pago <strong>de</strong> sueldos por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l mínimo nacional, la flexibilización extrema<br />
<strong>de</strong> sus <strong>contra</strong>tos, jornadas mayores a lo establecido <strong>en</strong> el sector, inseguridad ocupacional<br />
y otros tantos <strong>de</strong>rechos laborales.<br />
U<br />
na <strong>de</strong> las estrategias <strong>de</strong><br />
flexibilización laboral <strong>en</strong> las<br />
<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud pública <strong>de</strong>l país<br />
ti<strong>en</strong>e relación con la <strong>contra</strong>tación a<br />
plazo fijo y a través <strong>de</strong> consultorías<br />
<strong>en</strong> línea con el objetivo <strong>de</strong> reducir<br />
<strong>los</strong> costos laborales <strong>en</strong> la prestación<br />
<strong>de</strong> servicios. Esta medida implicó<br />
para <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> la restricción<br />
<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos, bajos sueldos y la<br />
imposibilidad <strong>de</strong> organizarse <strong>en</strong><br />
sindicatos.<br />
UN HOSPITAL<br />
SIN DERECHOS<br />
El Hospital <strong>de</strong> Clínicas ubicado<br />
<strong>en</strong> la ciudad <strong>de</strong> La Paz, uno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
establecimi<strong>en</strong>tos principales <strong>de</strong> esta<br />
urbe, reproduce esa estrategia llevándola<br />
al extremo. El nosocomio contaba<br />
hasta el pasado año con aproximadam<strong>en</strong>te<br />
870 <strong>trabajadores</strong> 1 , <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
cuales, un tercio eran personal a <strong>contra</strong>to<br />
y consultores <strong>en</strong> línea, esta<br />
última figura impuesta por el Estatuto<br />
<strong>de</strong>l Funcionario Público. Lo grave<br />
<strong>de</strong>l caso es que varios <strong>de</strong> estos <strong>trabajadores</strong><br />
llevan mucho tiempo trabajando<br />
<strong>en</strong> esas condiciones, algunos<br />
por más <strong>de</strong> diez años al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
la legislación laboral que dispone que,<br />
luego <strong>de</strong> dos <strong>contra</strong>tos temporales<br />
el tercero automáticam<strong>en</strong>te se convierte<br />
<strong>en</strong> <strong>contra</strong>to in<strong>de</strong>finido.<br />
En este hospital, exist<strong>en</strong> dos tipos<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>: <strong>los</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ítem<br />
...“Carecemos <strong>de</strong> un ítem <strong>de</strong> trabajo<br />
que garantice estabilidad laboral<br />
(…), por lo que, somos<br />
discriminados <strong>en</strong> el acceso a <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos laborales como el pago<br />
<strong>de</strong>l bono <strong>de</strong> antigüedad y el bono<br />
<strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> salud, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
privarnos <strong>de</strong> afiliarnos al sindicato”<br />
EN UN HOSPITAL PÚBLICO DE LA PAZ<br />
Los <strong>de</strong>rechos laborales<br />
<strong>en</strong> “estado <strong>de</strong> coma”<br />
Marcha <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> <strong>en</strong> salud para exigir su inclusión <strong>en</strong> la Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo si<br />
se amplía la jornada laboral a ocho horas (Foto archivo <strong>de</strong> Los Tiempos - Marzo <strong>de</strong> 2012)<br />
y <strong>los</strong> que no. Esta arbitraria discriminación<br />
<strong>de</strong>termina que aquel<strong>los</strong> que<br />
no cu<strong>en</strong>tan con un ítem (<strong>trabajadores</strong><br />
manuales y administrativos a <strong>contra</strong>to<br />
y, consultores <strong>en</strong> línea que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
son profesionales <strong>de</strong> la salud)<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> el recorte <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos<br />
laborales.<br />
“carecemos <strong>de</strong> un ítem <strong>de</strong> trabajo que<br />
garantice estabilidad laboral (…), por<br />
lo que, somos discriminados <strong>en</strong> el acceso<br />
a <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales como el pago<br />
<strong>de</strong>l bono <strong>de</strong> antigüedad y el bono <strong>de</strong><br />
riesgo <strong>de</strong> salud, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> privarnos<br />
<strong>de</strong> afiliarnos al sindicato. No t<strong>en</strong>er ítem<br />
significa para nosotros maltrato laboral,<br />
discriminación e imposiciones arbitrarias<br />
que afectan nuestra dignidad” 2.<br />
<strong>Se</strong>gún la d<strong>en</strong>uncia pública <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong>, las autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />
nosocomio llegaron al extremo <strong>de</strong><br />
eludir <strong>los</strong> increm<strong>en</strong>tos salariales<br />
establecidos para 2013 y 2014 y <strong>los</strong><br />
retroactivos correspondi<strong>en</strong>tes,<br />
cond<strong>en</strong>ándo<strong>los</strong> a percibir sueldos<br />
por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l salario mínimo<br />
nacional, <strong>en</strong> flagrante violación <strong>de</strong> la<br />
legislación laboral que establece que<br />
ningún trabajador pue<strong>de</strong> ganar<br />
m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>l mínimo nacional. En<br />
2014, el sueldo <strong>de</strong> un trabajador<br />
manual asc<strong>en</strong>día a 1.290 bolivianos<br />
cuando el mínimo nacional era <strong>de</strong><br />
1. 440 bolivianos.<br />
La lista larga <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong>sconocidos contempla no contar<br />
con vacaciones, la insufici<strong>en</strong>te<br />
seguridad ocupacional, jornadas<br />
laborales m<strong>en</strong>suales ext<strong>en</strong>sas (190<br />
horas con relación a 160 establecidas)<br />
sin pago <strong>de</strong> horas extras y la falta<br />
<strong>de</strong> permisos por razones <strong>de</strong> salud.
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
ANÁLISIS - 11<br />
Las condiciones precarias <strong>de</strong> trabajo<br />
no cambiaron, por el <strong>contra</strong>rio,<br />
parec<strong>en</strong> haber empeorado. Sin<br />
embargo, <strong>en</strong> el t<strong>en</strong>so ambi<strong>en</strong>te,<br />
persist<strong>en</strong> aun las voces que ar<strong>en</strong>gan<br />
a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> a organizarse y<br />
luchar colectivam<strong>en</strong>te por sus<br />
<strong>de</strong>rechos.<br />
Reci<strong>en</strong>tes d<strong>en</strong>uncias dan cu<strong>en</strong>ta<br />
<strong>de</strong> la negación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />
maternidad a las consultoras <strong>en</strong><br />
línea y la supresión <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong><br />
alim<strong>en</strong>tación.<br />
LA REPRESIÓN<br />
DE LA PROTESTA<br />
Cansados <strong>de</strong> tanto atropello,<br />
<strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> a <strong>contra</strong>to y<br />
consultores <strong>en</strong> línea se movilizaron<br />
e n 2 0 1 4 d e n u n c i a n d o<br />
públicam<strong>en</strong>te la extrema precariedad<br />
laboral a la que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sometidos y<br />
<strong>de</strong>mandando la at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un<br />
pliego petitorio para el reconocimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos. Con el<br />
apoyo <strong>de</strong> la Def<strong>en</strong>soría <strong>de</strong>l Pueblo,<br />
lucharon por sus <strong>de</strong>mandas sin<br />
lograr que sean at<strong>en</strong>didas. En este<br />
proceso, lam<strong>en</strong>tablem<strong>en</strong>te el<br />
sindicato <strong>de</strong>l hospital y la<br />
fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l sector no les<br />
brindaron respaldo alguno.<br />
Fr<strong>en</strong>te a la movilización, las<br />
autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l hospital<br />
propiciaron una campaña <strong>de</strong><br />
amedr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> lo s<br />
<strong>trabajadores</strong> hasta llegar al extremo<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>spedir a algunos <strong>de</strong> el<strong>los</strong>.<br />
Tres <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>spedidos instalaron<br />
una huelga <strong>de</strong> hambre <strong>de</strong>mandando<br />
su reincorporación, si<strong>en</strong>do<br />
acosados sistemáticam<strong>en</strong>te hasta<br />
obligar<strong>los</strong> a susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r la medida<br />
y a aceptar la imposición <strong>de</strong><br />
condiciones <strong>contra</strong>ctuales más<br />
<strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajosas.<br />
“Me sacaron <strong>en</strong> silla <strong>de</strong> ruedas<br />
<strong>de</strong>bido a mi <strong>en</strong>fermedad y me<br />
llevaron don<strong>de</strong> el Director. Me ha<br />
gritado e insultado barbarida<strong>de</strong>s;<br />
golpeaba la mesa como un loco<br />
acusándome <strong>de</strong> ser una mala<br />
funcionaria por haber agitado a mis<br />
compañeros. Me ofreció un <strong>contra</strong>to<br />
<strong>de</strong> tres meses sin increm<strong>en</strong>to salarial<br />
y sujeto a una evaluación para ver<br />
si continuaba. A mi otra compañera<br />
con 25 años <strong>de</strong> trabajo, la<br />
<strong>de</strong>spidieron acusándola <strong>de</strong> haber<br />
r obado cadáver e s ( …)”.<br />
(Trabajadora Hospital <strong>de</strong><br />
Clínicas, 2014).<br />
Los huelguistas finalm<strong>en</strong>te<br />
fueron <strong>de</strong>spedidos o r<strong>en</strong>unciaron<br />
al rechazar las condiciones<br />
violatorias <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos<br />
laborales con las que se int<strong>en</strong>tó<br />
resolver el conflicto.<br />
¿QUÉ FUTURO ESPERA<br />
A LOS TRABAJADORES?<br />
Reprimida la huelga, se impuso<br />
<strong>en</strong> el hospital un estado <strong>de</strong> sil<strong>en</strong>cio<br />
forzado por la incertidumbre y<br />
temor creados <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />
PLIEGO DE DEMANDAS<br />
<strong>trabajadores</strong> a <strong>contra</strong>to y<br />
consultores <strong>en</strong> línea. Reclamar<br />
<strong>de</strong>rechos es un <strong>de</strong>lito. Protestar,<br />
arriesga la fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo. En<br />
fin, las condiciones precarias <strong>de</strong><br />
trabajo no cambiaron, por el<br />
<strong>contra</strong>rio, parec<strong>en</strong> haber<br />
empeorado. Sin embargo, <strong>en</strong> el<br />
t<strong>en</strong>so ambi<strong>en</strong>te, persist<strong>en</strong> las voces<br />
que llaman a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> a<br />
organizarse y luchar colectivam<strong>en</strong>te<br />
por sus <strong>de</strong>rechos.<br />
NOTAS<br />
1. Erbol Digital, 25/02/14<br />
http://www.erbol.com.bo/noti<br />
cia/social/25022014/duerm<strong>en</strong>_<br />
y_madrugan_para_obt<strong>en</strong>er_una<br />
_ficha_<strong>en</strong>_el_hospital_<strong>de</strong>_clinicas<br />
2. D<strong>en</strong>uncia pública, 01/08/14.<br />
Los <strong>trabajadores</strong> <strong>en</strong> salud pública “a <strong>contra</strong>to” y manuales <strong>de</strong>l<br />
Hospital <strong>de</strong> Clínicas <strong>de</strong> la ciudad La Paz (partidas 121, manuales y<br />
administrativos y 252, consultores <strong>en</strong> línea) plantean las sigui<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong>mandas:<br />
1. Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to salarial N° 1988 y <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> retroactivos correspondi<strong>en</strong>tes fijados por esta norma.<br />
2. Nivelación <strong>de</strong> nuestros sueldos al que rige <strong>en</strong> otros<br />
establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> salud públicos <strong>de</strong> tercer nivel (Hospital <strong>de</strong><br />
la Mujer, Hospital <strong>de</strong>l Niño y otros), tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que son<br />
<strong>los</strong> más bajos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> la salud pública.<br />
3. Derecho a la estabilidad laboral y a contar con un ítem que<br />
garantice estabilidad, protección laboral y ejercicio <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos<br />
laborales vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> la salud pública.<br />
4. Derecho al goce <strong>de</strong> vacaciones anuales <strong>de</strong> ambas partidas.<br />
5. Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las bajas médicas, particularm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> maternidad para las trabajadoras <strong>de</strong> ambas partidas.<br />
6. Nivelación <strong>de</strong> la jornada m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> trabajo (carga horaria) <strong>de</strong><br />
ambas partidas, al que rige para <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> <strong>en</strong> salud pública<br />
con ítem.<br />
7. Eliminación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos administrativos <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong><br />
“consultores <strong>en</strong> línea” y acce<strong>de</strong>r a <strong>contra</strong>tos laborales con ítem.<br />
8. Derecho a la seguridad industrial que contempla la <strong>en</strong>trega <strong>de</strong><br />
ropa e implem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> trabajo con el fin <strong>de</strong> precautelar la salud<br />
e integridad <strong>de</strong>l trabajador.<br />
La Paz, 7 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2014
12 - NO HAY DERECHO<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
RELACIÓN SALARIAL Y<br />
NORMATIVA LABORAL<br />
La población asalariada es<br />
aquella que trabaja por cu<strong>en</strong>ta<br />
aj<strong>en</strong>a, v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do su fuerza <strong>de</strong><br />
trabajo a cambio <strong>de</strong> un salario.<br />
La fuerza <strong>de</strong> trabajo es la única<br />
mercancía cuyo consumo es fu<strong>en</strong>te<br />
creadora <strong>de</strong> un valor superior a su<br />
costo: produce sus medios <strong>de</strong> vida<br />
(salario o trabajo necesario para<br />
cubrir <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios para<br />
la reproducción <strong>de</strong>l trabajador y<br />
su familia) y ganancia capitalista;<br />
es <strong>de</strong>cir, el salario que recibe el<br />
trabajador es ap<strong>en</strong>as una parte <strong>de</strong>l<br />
valor agregado que incorpora <strong>en</strong><br />
la producción, la otra parte queda<br />
<strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l empleador<br />
valorizando el capital.<br />
La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l salario es<br />
inher<strong>en</strong>te a la relación laboral, la<br />
misma que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra normada<br />
por la Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Trabajo-<br />
LGT y otras disposiciones conexas<br />
que incorporan un conjunto <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>rechos conquistados por <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> <strong>en</strong> largos años <strong>de</strong><br />
lucha; <strong>en</strong>tre otros, el <strong>de</strong>recho al<br />
pago <strong>de</strong> b<strong>en</strong>eficios colaterales al<br />
salario (subsidios, bono <strong>de</strong><br />
antigüedad) y el <strong>de</strong>recho a la<br />
protección social mediante la<br />
cobertura <strong>de</strong> la previsión social<br />
(salud y seguridad social). El<br />
ámbito <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> la LGT<br />
abarca a las relaciones laborales<br />
que se establec<strong>en</strong> <strong>en</strong> todos <strong>los</strong><br />
sectores <strong>de</strong> actividad y empresas<br />
<strong>de</strong>l sector privado <strong>en</strong> las áreas<br />
urbanas <strong>de</strong>l país. Sin embargo, no<br />
todos <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> asalariados<br />
<strong>de</strong>l sector privado están cubiertos<br />
por la LGT, porque las empresas<br />
incumpl<strong>en</strong> sus disposiciones o<br />
utilizan diversos mecanismos para<br />
eludir su aplicación, <strong>en</strong> un<br />
contexto <strong>de</strong> correlación <strong>de</strong> fuerzas<br />
que ha <strong>de</strong>bilitado el po<strong>de</strong>r político<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> y <strong>de</strong> limitada<br />
fiscalización o interv<strong>en</strong>ción estatal.<br />
EMPLEO ASALARIADO<br />
EN EL SECTOR PRIVADO<br />
De acuerdo con las últimas<br />
cifras oficiales, se estima que <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> asalariados <strong>en</strong> las<br />
áreas urbanas <strong>de</strong>l país son<br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 1.658.695 personas<br />
y conforman el 53% <strong>de</strong> la<br />
población ocupada 1 . El 70% ti<strong>en</strong>e<br />
un empleo <strong>en</strong> el sector privado y<br />
La precariedad salarial no es una cuestión exclusiva <strong>de</strong>l sector informal.<br />
SALARIOS DEL SECTOR PRIVADO<br />
El increm<strong>en</strong>to nominal vs.<br />
la capacidad <strong>de</strong> compra<br />
<strong>los</strong> <strong>de</strong>más <strong>en</strong> el sector estatal y <strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l servicio doméstico<br />
(INE, 2013).<br />
En 2013, el empleo asalariado<br />
urbano <strong>en</strong> el sector privado<br />
superaba el millón ci<strong>en</strong> mil<br />
personas <strong>de</strong> las cuales el 71% se<br />
ocupaban <strong>en</strong> el sector empresarial<br />
(establecimi<strong>en</strong>tos con cinco o más<br />
personas ocupadas) y 29% <strong>en</strong> el<br />
s e c t o r s e m i e m p r e s a r i a l<br />
(establecimi<strong>en</strong>tos con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />
cinco personas ocupadas).<br />
Sigui<strong>en</strong>do este criterio <strong>de</strong><br />
difer<strong>en</strong>ciación propuesto por la<br />
OIT y adoptado por el INE, el<br />
sector empresarial abarcaría a las<br />
e m p r e s a s c o m ú n m e n t e<br />
d<strong>en</strong>ominadas “formales” y el<br />
sector semiempresarial a las<br />
empresas “informales” y a sus<br />
respectivos <strong>trabajadores</strong>.<br />
Des<strong>de</strong> otra perspectiva,<br />
estamos fr<strong>en</strong>te a formas <strong>de</strong><br />
organización y <strong>de</strong>l trabajo que se<br />
difer<strong>en</strong>cian a partir <strong>de</strong> las<br />
<strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> la<br />
dotación <strong>de</strong> capital por hombre<br />
ocupado, la infraestructura y las<br />
economías externas disponibles,<br />
el tipo <strong>de</strong> tecnologías y el acervo<br />
d e c o n o c i m i e n t o s ;<br />
consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, por la<br />
productividad, <strong>los</strong> ingresos y las<br />
condiciones laborales específicas<br />
<strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> el<strong>los</strong>. En el país,<br />
la reducida inversión productiva,<br />
la estrechez relativa <strong>de</strong>l mercado<br />
interno y la falta <strong>de</strong> competitividad<br />
externa han llevado a perpetuar la<br />
“pequeñez relativa” <strong>de</strong>l sector<br />
empresarial, <strong>de</strong>jando espacio a la<br />
reproducción <strong>de</strong> las formas<br />
tecnológicam<strong>en</strong>te más atrasadas<br />
como las semiempresariales —<br />
don<strong>de</strong> el titular es también un<br />
trabajador directo— y familiares,<br />
que ocupan a la mayor parte <strong>de</strong> la<br />
población activa <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s.<br />
Por lo g<strong>en</strong>eral, con el<br />
d<strong>en</strong>ominativo <strong>de</strong> “sector informal”<br />
se hace refer<strong>en</strong>cia a estas dos<br />
últimas formas organizativas, para<br />
justificar la persist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> bajos<br />
salarios e ingresos y las precarias<br />
condiciones laborales <strong>en</strong> el país.<br />
No obstante, la precariedad laboral<br />
y social no es atribuible solam<strong>en</strong>te<br />
a las condiciones <strong>en</strong> las que operan<br />
las pequeñas empresas, sino<br />
también a las prácticas <strong>de</strong><br />
flexibilidad laboral <strong>en</strong> el sector<br />
empresarial (<strong>contra</strong>ctual, salarial,<br />
funcional, horaria, etc.) que<br />
persist<strong>en</strong> como her<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
período neoliberal, adoptando las<br />
modalida<strong>de</strong>s más variadas durante<br />
el llamado “proceso <strong>de</strong> cambio”.<br />
En este contexto se analizan <strong>los</strong><br />
efectos <strong>de</strong> la política <strong>de</strong><br />
actualización salarial para <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong>l sector privado.<br />
ACTUALIZACIÓN<br />
SALARIAL EN EL SECTOR<br />
PRIVADO<br />
Continuando con la política<br />
salarial iniciada <strong>en</strong> 2006, mediante<br />
<strong>de</strong>creto supremo el gobierno<br />
estableció anualm<strong>en</strong>te el<br />
increm<strong>en</strong>to nominal <strong>de</strong>l salario<br />
mínimo nacional y el porc<strong>en</strong>taje<br />
<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l salario básico<br />
nominal —este último con<br />
refer<strong>en</strong>cia a la tasa <strong>de</strong> inflación<br />
pasada— si<strong>en</strong>do su aplicación<br />
obligatoria sujeta a las acciones<br />
<strong>de</strong> control y fiscalización por parte<br />
<strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajo, Empleo<br />
y Previsión Social 2 . A partir <strong>de</strong><br />
2011, la política <strong>de</strong> actualización<br />
salarial dio un giro con<br />
increm<strong>en</strong>tos marcados <strong>en</strong> el salario<br />
mínimo (20% anual), mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />
el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l salario básico<br />
ap<strong>en</strong>as por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> la inflación<br />
<strong>en</strong> la gestión pasada, con tasas<br />
que fluctuaron <strong>en</strong>tre 8% y 10%;<br />
sin embargo, estos aum<strong>en</strong>tos<br />
nominales se realizaron sobre la<br />
base <strong>de</strong> salarios muy rezagados<br />
con relación al costo <strong>de</strong> vida por<br />
lo que tuvieron una incid<strong>en</strong>cia<br />
relativam<strong>en</strong>te baja <strong>en</strong> la mejora<br />
real, o <strong>de</strong> su capacidad <strong>de</strong> compra.<br />
A pesar <strong>de</strong> esto, <strong>los</strong><br />
cuestionami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l sector<br />
privado a esta política fueron
NO HAY DERECHO - 13<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
int<strong>en</strong>sos, con argum<strong>en</strong>tos que van<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus efectos negativos sobre<br />
el empleo, su incid<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
costos laborales indirectos (aporte<br />
patronal para las cajas <strong>de</strong> salud, y<br />
a las Administradoras <strong>de</strong> Fondos<br />
<strong>de</strong> P<strong>en</strong>siones-AFP y otros); que<br />
llevarían a la pérdida <strong>de</strong><br />
competitividad, hasta el riesgo <strong>de</strong><br />
cierre <strong>de</strong> las empresas, sobre todo<br />
<strong>de</strong> las pequeñas.<br />
En realidad, la política <strong>de</strong><br />
cont<strong>en</strong>ción salarial aplicada durante<br />
<strong>los</strong> regím<strong>en</strong>es neoliberales mantuvo<br />
las remuneraciones <strong>en</strong> un nivel<br />
extremadam<strong>en</strong>te bajo con relación<br />
al precio <strong>de</strong> <strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios<br />
necesarios para la reproducción<br />
<strong>de</strong>l trabajador y su familia, razón<br />
por la cual las empresas optaron<br />
por el uso <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra barata,<br />
la int<strong>en</strong>sificación <strong>de</strong>l trabajo y la<br />
<strong>contra</strong>tación sin <strong>de</strong>rechos<br />
previsionales (salud, seguridad<br />
social), como principal estrategia<br />
<strong>de</strong> competitividad; sólo un<br />
reducido número <strong>de</strong> empresas<br />
dirigieron sus esfuerzos a la<br />
i n n o v a c i ó n t e c n o l ó g i c a ,<br />
organizacional y a la calificación<br />
<strong>de</strong>l trabajo como vía para elevar<br />
su productividad, una t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia<br />
que continúa hasta hoy 3 .<br />
Por lo tanto, la <strong>de</strong>manda<br />
empresarial se dirige a mant<strong>en</strong>er<br />
<strong>los</strong> salarios bajos, antes que optar<br />
por mejoras <strong>en</strong> la capacidad<br />
productiva empresarial. Después<br />
<strong>de</strong> cuatro años <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong><br />
esta política, se pue<strong>de</strong> afirmar que<br />
el <strong>de</strong>sempleo urbano disminuyó<br />
<strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar 4 , que las<br />
nuevas empresas registradas<br />
anualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Fun<strong>de</strong>mpresa<br />
suman por miles y, que la pérdida<br />
<strong>de</strong> competitividad no se <strong>de</strong>be<br />
necesariam<strong>en</strong>te al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
costos laborales 5 sino al rezago<br />
técnico-productivo y <strong>de</strong> gestión<br />
<strong>de</strong> la mayor parte <strong>de</strong> las empresas.<br />
Un indicador al respecto es que<br />
persiste una distribución regresiva<br />
<strong>de</strong>l ingreso que se g<strong>en</strong>era <strong>en</strong> la<br />
producción; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mediados <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> 2000, la parte que se queda <strong>en</strong><br />
manos <strong>de</strong> <strong>los</strong> propietarios <strong>de</strong>l<br />
capital aum<strong>en</strong>tó hasta el 53%,<br />
mi<strong>en</strong>tras que la parte <strong>de</strong> la que se<br />
apropia un creci<strong>en</strong>te número <strong>de</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> asalariados se redujo<br />
<strong>de</strong>l 33% al 25% (INE, 2013)<br />
(Gráfico 1).<br />
Lo cierto es que el sector<br />
empresarial <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
que una mejora salarial ti<strong>en</strong>e efectos<br />
b<strong>en</strong>eficiosos para el consumo <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> hogares y por esa vía <strong>en</strong> la<br />
ampliación <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda interna<br />
y, por lo tanto, <strong>en</strong> el bu<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>sempeño que tuvieron<br />
reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te. Así por ejemplo,<br />
un estudio realizado por <strong>CEDLA</strong><br />
el pasado año muestra que al 90%<br />
<strong>de</strong> las empresas paceñas les fue<br />
bi<strong>en</strong> o muy bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> últimos<br />
años. En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> lugar<br />
<strong>de</strong>l reclamo por una mayor<br />
flexibilidad <strong>contra</strong>ctual y salarial<br />
para mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> <strong>los</strong> mercados,<br />
las empresas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el imperativo<br />
<strong>de</strong> reducir las brechas que las<br />
separan <strong>de</strong> sus pares <strong>en</strong> la región,<br />
<strong>en</strong> lo que hace a inversiones que<br />
les asegur<strong>en</strong> la calidad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
productos y servicios para<br />
adaptarse a <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> la<br />
<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> mejores condiciones<br />
competitivas.<br />
25,0<br />
20,0<br />
15,0<br />
10,0<br />
5,0<br />
0,0<br />
EVOLUCIÓN DE LOS<br />
SALARIOS DEL SECTOR<br />
PRIVADO Y SU PODER DE<br />
COMPRA<br />
No es lo mismo hablar <strong>de</strong> la<br />
evolución <strong>de</strong> <strong>los</strong> salarios nominales<br />
que <strong>de</strong> <strong>los</strong> reales, es <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> su<br />
capacidad adquisitiva. En estos<br />
términos, sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do bajos con<br />
relación al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong><br />
vida <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s. Veamos lo<br />
que suce<strong>de</strong> con el Salario Mínimo<br />
Nacional (SMN) y el Salario Medio<br />
<strong>de</strong>l <strong>Se</strong>ctor privado (SMP). .<br />
Los increm<strong>en</strong>tos reci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />
el SMN llevaron a multiplicar casi<br />
por dos el monto nominal <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
2006, sin embargo su po<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
compra aum<strong>en</strong>tó solo <strong>en</strong> 76%, <strong>de</strong><br />
manera que sigue muy lejos <strong>de</strong>l<br />
costo <strong>de</strong> reproducción <strong>de</strong>l<br />
trabajador y su familia. El SMN<br />
que <strong>en</strong> ese año permitía cubrir el<br />
18,2% <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong> la canasta básica<br />
familiar, aum<strong>en</strong>tó ap<strong>en</strong>as para<br />
pagar el 24,8% <strong>de</strong> la misma <strong>en</strong><br />
Gráfico 1<br />
Relación salario mínimo y <strong>de</strong>sempleo urbano, 2006 - 2013<br />
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013<br />
Fu<strong>en</strong>te: INE - EH 2006 - 2013<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
13,6<br />
8,0<br />
7,7<br />
5,0<br />
10,0<br />
12,0<br />
4,9<br />
20,0<br />
22,7<br />
4,4 4,9 3,8 3,8 3,2<br />
Gráfico 2<br />
Índice <strong>de</strong> salario mínimo nominal y real, 2007 - 2014 2006=100<br />
105<br />
100<br />
115,5<br />
129,4<br />
98 98<br />
135,8<br />
Fu<strong>en</strong>te: INE,Anuario Estadístico, 2013<br />
20,0<br />
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014<br />
163<br />
103 116<br />
200<br />
135<br />
240<br />
155<br />
4,4<br />
288<br />
176<br />
Variación SMN<br />
Desempleo urbano<br />
SM Nominal<br />
SM Real
14 - NO HAY DERECHO<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
2014. Dado este rezago <strong>de</strong>l SMN<br />
respecto al costo <strong>de</strong> vida, <strong>los</strong><br />
increm<strong>en</strong>tos sigu<strong>en</strong> resultando<br />
insufici<strong>en</strong>tes para modificar esta<br />
realidad, aún <strong>en</strong> un contexto <strong>de</strong><br />
inflación mo<strong>de</strong>rada (6% anual <strong>en</strong><br />
promedio) 6 . Con el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
2015, el SMN ap<strong>en</strong>as mejora su<br />
nivel real y todavía es el más bajo<br />
<strong>de</strong> la región (Gráfico 2).<br />
En 2013, un porc<strong>en</strong>taje cada<br />
vez m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>los</strong> asalariados <strong>de</strong>l<br />
sector privado ganaba un monto<br />
m<strong>en</strong>or o igual al salario mínimo<br />
nacional (11,7%) y era mayor <strong>en</strong>tre<br />
<strong>los</strong> ocupados <strong>en</strong> el sector<br />
semiempresarial (26,3%),<br />
indicando que ha <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> ser un<br />
refer<strong>en</strong>te para las remuneraciones<br />
<strong>en</strong> el sector empresarial (9,5%).<br />
No obstante, <strong>los</strong> empresarios<br />
argum<strong>en</strong>tan que <strong>los</strong> efectos<br />
indirectos <strong>de</strong> su increm<strong>en</strong>to elevan<br />
<strong>los</strong> costos laborales. Si bi<strong>en</strong> esto<br />
es parcialm<strong>en</strong>te cierto, no siempre<br />
cubr<strong>en</strong> todos <strong>los</strong> costos que<br />
establece la legislación laboral; <strong>en</strong><br />
particular, recurr<strong>en</strong> al trabajo<br />
ev<strong>en</strong>tual y sub<strong>contra</strong>tado o no<br />
cubr<strong>en</strong> <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> la<br />
seguridad social como formas <strong>de</strong><br />
abaratar <strong>los</strong> costos <strong>en</strong> la planilla.<br />
Así, mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> el sector<br />
semiempresarial la cobertura <strong>de</strong> la<br />
seguridad social ap<strong>en</strong>as se verifica<br />
(3,4% a 5,9% <strong>de</strong> <strong>los</strong> ocupados), <strong>en</strong><br />
el sector empresarial solo<br />
compromete las remuneraciones<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 30% y 40% <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> (Gráfico 3).<br />
Sigui<strong>en</strong>do estos caminos, <strong>los</strong><br />
increm<strong>en</strong>tos nominales <strong>de</strong>l salario<br />
medio <strong>en</strong> el sector privado (SMP)<br />
alcanzaron solam<strong>en</strong>te al 48%<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2006, lo que ha significado<br />
que su capacidad <strong>de</strong> compra<br />
permanezca estancada, <strong>en</strong> medio<br />
<strong>de</strong> una gran <strong>de</strong>sigualdad según<br />
categorías ocupacionales. <strong>Se</strong>gún el<br />
INE, el SMP <strong>en</strong> 2013 era <strong>de</strong> 3.500<br />
bolivianos, pero todos <strong>los</strong><br />
empleados y <strong>los</strong> obreros t<strong>en</strong>ían un<br />
ingreso medio inferior a ese<br />
monto; solam<strong>en</strong>te <strong>los</strong> salarios <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> directivos, profesionales y<br />
técnicos superaban el promedio<br />
g<strong>en</strong>eral (Gráfico 4).<br />
Por lo tanto, el problema no se<br />
reduce a que el sector privado<br />
empresarial pague salarios<br />
insufici<strong>en</strong>tes para vivir a la mayoría<br />
<strong>de</strong> sus <strong>trabajadores</strong>, sino que gran<br />
parte <strong>de</strong> las empresas no cubre<br />
<strong>los</strong> costos indirectos <strong>de</strong> la<br />
<strong>contra</strong>tación. Por eso cuando<br />
muestran preocupación por <strong>los</strong><br />
pequeños empresarios, <strong>en</strong> realidad<br />
revelan su interés por perpetuar la<br />
flexibilidad laboral como<br />
mecanismo para mant<strong>en</strong>er sus<br />
n i v e l e s d e g a n a n c i a ,<br />
sobreexplotando a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
En la medida que pued<strong>en</strong> pagar<br />
bajos salarios no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> apremio<br />
para transitar hacia innovaciones<br />
que repercutan <strong>en</strong> la mejora g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> la productividad <strong>en</strong> el país. Esta<br />
es una cuestión que <strong>los</strong> sindicatos<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te a la hora <strong>de</strong><br />
negociar <strong>los</strong> salarios.<br />
NOTAS<br />
1. El INE estima una población<br />
urbana ocupada <strong>de</strong> 3.130.000<br />
personas para 2013.<br />
2. Junto a estos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
actualización salarial, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2013<br />
el gobierno instituye el pago <strong>de</strong><br />
un segundo aguinaldo <strong>de</strong> fin <strong>de</strong><br />
año a todos <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>,<br />
b<strong>en</strong>eficio que será otorgado <strong>en</strong><br />
cada gestión fiscal cuando el<br />
crecimi<strong>en</strong>to anual <strong>de</strong>l Producto<br />
Interno Bruto-PIB supere el 4,5%.<br />
Si bi<strong>en</strong> su pago g<strong>en</strong>era un<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> 8,3% <strong>en</strong><br />
la remuneración anual, no ti<strong>en</strong>e<br />
un efecto directo <strong>en</strong> el salario<br />
m<strong>en</strong>sual y no cubre a la mayoría<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
un <strong>contra</strong>to formal <strong>de</strong> trabajo.<br />
3. Al respecto pue<strong>de</strong> consultarse <strong>los</strong><br />
estudios <strong>de</strong>l <strong>CEDLA</strong> con<br />
refer<strong>en</strong>cia a la industria<br />
manufacturera publicados <strong>en</strong> 2003<br />
y 2009).<br />
4. Al mes <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> cada año.<br />
En 2013 el <strong>de</strong>sempleo urbano<br />
llegó a una tasa <strong>de</strong>l 4% ( EH- INE,<br />
2014)<br />
5. La mayoría <strong>de</strong> las empresas no<br />
otorga b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> protección<br />
social (salud y p<strong>en</strong>siones) que son<br />
las que elevan <strong>los</strong> costos indirectos<br />
<strong>de</strong> la <strong>contra</strong>tación<br />
6. En 2015 la actualización <strong>de</strong>l SM<br />
fue fijado <strong>en</strong> 15%, llegando a 1.656<br />
bolivianos equival<strong>en</strong>tes a 238<br />
dólares. Esto manti<strong>en</strong>e a Bolivia<br />
<strong>en</strong> el último lugar <strong>en</strong> comparación<br />
con otros países andinos.<br />
Gráfico 3<br />
Asalariados con cobertura <strong>de</strong> la seguridad social <strong>en</strong> el sector privado, 2013<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Gráfico 4<br />
Índice <strong>de</strong>l salario medio nominal y real <strong>de</strong>l sector privado (2006=100)<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
93,6<br />
25,5<br />
31,0<br />
Fu<strong>en</strong>te: INE, EH, 2013<br />
102 108<br />
86,5<br />
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013<br />
Fu<strong>en</strong>te: INE, EH, 2013<br />
112<br />
88,4<br />
36,6<br />
123<br />
41,3<br />
Total Empresarial <strong>Se</strong>miempresarial<br />
132<br />
93,2 91,5<br />
3,4<br />
139<br />
5,9<br />
148<br />
92,5 93,4<br />
Caja <strong>de</strong> salud<br />
AFP<br />
Salario medio<br />
nominal<br />
SM medio<br />
real
AGENDA LABORAL - 15<br />
E<br />
n este 1ro <strong>de</strong> mayo es redundante<br />
señalar que <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
continúan si<strong>en</strong>do violados <strong>de</strong> manera<br />
perman<strong>en</strong>te y hasta sistemática<br />
por <strong>los</strong> empresarios y el Estado.<br />
Parece trillado y <strong>de</strong> “opinólogos”,<br />
como dic<strong>en</strong> <strong>los</strong> voceros <strong>de</strong>l gobierno<br />
<strong>de</strong> Morales, hablar <strong>de</strong> la política<br />
económica actual y <strong>de</strong> su relación<br />
con las malas condiciones laborales,<br />
<strong>los</strong> bajos salarios, las p<strong>en</strong>siones<br />
miserables y con el <strong>de</strong>sempleo. En<br />
fin, referirse a que el neoliberalismo<br />
y la flexibilización laboral<br />
continúan <strong>en</strong> el país, se consi<strong>de</strong>ra<br />
algo fastidioso, propio <strong>de</strong> personas<br />
“<strong>en</strong>emigas” <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> cambio.<br />
Sin embargo, la contund<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
la realidad obliga insistir que la<br />
violación <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales<br />
es el pan <strong>de</strong> cada día y que la <strong>de</strong>manda<br />
<strong>de</strong> justicia por parte <strong>de</strong> la<br />
clase trabajadora casi siempre cae<br />
<strong>en</strong> saco roto.<br />
Casi todos <strong>los</strong> días, <strong>los</strong> medios<br />
<strong>de</strong> comunicación reportan huelgas,<br />
movilizaciones y d<strong>en</strong>uncias por<br />
violación a <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales<br />
y, estos hechos parec<strong>en</strong> haberse<br />
naturalizado <strong>en</strong> la sociedad boliviana<br />
y conmuev<strong>en</strong> a pocos. Provoca<br />
más reacción <strong>en</strong> la población<br />
y <strong>en</strong> el gobierno un bloqueo o una<br />
marcha que la gravedad <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong>sconocidos. Es más fácil<br />
repudiar o reprimir manifestaciones<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>, que buscar<br />
soluciones reales a las <strong>de</strong>mandas.<br />
Qué cómodo resulta al gobierno<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
EN UN PAÍS CON DERECHOS CONCULCADOS<br />
Lucha incesante<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>de</strong>clarar ilegal la huelga <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
sin preguntarse sobre las<br />
razones que la g<strong>en</strong>era. Ya lo dijeron<br />
el presid<strong>en</strong>te Morales y <strong>los</strong> empresarios:<br />
basta <strong>de</strong> huelgas, el país y<br />
las empresas pierd<strong>en</strong> mucho dinero,<br />
<strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> trabajar<br />
más. ¿Cuánto pierd<strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
al ser violados sus <strong>de</strong>rechos<br />
y <strong>de</strong>smejoradas <strong>en</strong> extremo las<br />
condiciones <strong>en</strong> que trabajan? .<br />
En <strong>los</strong> primeros cuatro meses<br />
<strong>de</strong> 2015, 32 sectores laborales <strong>de</strong><br />
difer<strong>en</strong>tes rubros y empresas privadas<br />
y públicas <strong>de</strong>l país vieron<br />
afectados sus <strong>de</strong>rechos, <strong>en</strong> algunos<br />
casos, <strong>de</strong> manera extrema por la<br />
vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formas atípicas <strong>de</strong><br />
<strong>contra</strong>tación que <strong>de</strong>liberadam<strong>en</strong>te<br />
restring<strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos tal como<br />
ocurre <strong>en</strong> la salud pública, <strong>los</strong> gobiernos<br />
municipales y las empresas<br />
tercerizadas <strong>en</strong> el rubro <strong>de</strong> hidrocarburos.<br />
Más allá <strong>de</strong>l número,<br />
resulta evid<strong>en</strong>te que la violación<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> es<br />
ilegal, no obstante la vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
la Constitución Política <strong>de</strong>l Estado<br />
y una profusa legislación laboral<br />
que <strong>los</strong> proteg<strong>en</strong>.<br />
En Bolivia, no sólo exist<strong>en</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
recibi<strong>en</strong>do m<strong>en</strong>os que<br />
un salario mínimo nacional sino<br />
también aquel<strong>los</strong> con remuneraciones<br />
que no alcanzan ni para<br />
cubrir la alim<strong>en</strong>tación familiar, ahora<br />
es algo común, para <strong>los</strong> empresarios,<br />
tomarse la libertad <strong>de</strong> no<br />
pagar salarios por meses e incumplir<br />
con <strong>los</strong> aguinaldos. No sólo se<br />
abusa <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos temporales,<br />
ev<strong>en</strong>tuales, consultorías y <strong>de</strong> otras<br />
modalida<strong>de</strong>s, sino que, se <strong>de</strong>spi<strong>de</strong><br />
injustificada y arbitrariam<strong>en</strong>te con<br />
el pretexto <strong>de</strong> cambios políticos,<br />
recortes <strong>de</strong> presupuesto, “razones<br />
administrativas”, crisis <strong>de</strong> las empresas<br />
y una serie <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tos<br />
<strong>en</strong><strong>de</strong>bles pero sufici<strong>en</strong>tes para <strong>de</strong>jar<br />
<strong>en</strong> la calle a <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>. Fr<strong>en</strong>te<br />
a <strong>los</strong> <strong>de</strong>spidos, la reincorporación<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong> afectados no<br />
sólo se incumple, sino que se convierte<br />
<strong>en</strong> una forma disfrazada <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>spido y <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación. Los<br />
acuerdos sólo sirv<strong>en</strong> para acallar<br />
las protestas.<br />
En este panorama, <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong><br />
<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, más que antes,<br />
que la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y conquista <strong>de</strong> sus<br />
<strong>de</strong>rechos y la mejora <strong>de</strong> la calidad<br />
<strong>de</strong> sus empleos sólo es posible<br />
organizados <strong>en</strong> un sindicato con<br />
principios claros y la lucha <strong>en</strong> la<br />
empresa y <strong>en</strong> las calles.<br />
Violación a <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos laborales: Enero a abril <strong>de</strong> 2015<br />
<strong>Se</strong>ctores laborales Lugar Derechos conculcados<br />
Trabajadores a <strong>contra</strong>to y manuales y<br />
consultores <strong>en</strong> línea <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong><br />
Clínicas <strong>de</strong> La Paz<br />
Trabajadores municipales y a <strong>contra</strong>to <strong>de</strong><br />
la Alcaldía <strong>de</strong> La Paz<br />
Policías <strong>de</strong> “bajo rango”<br />
Trabajadores <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes empresas<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la aceitera SAO<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
Nacional<br />
Santa Cruz<br />
Estabilidad laboral, incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to salarial <strong>de</strong> 2014, incumplimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> acuerdos, acoso laboral, amedr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to a <strong>trabajadores</strong> movilizados, negación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong> madres trabajadoras, re<strong>contra</strong>tación condicionada a la restricción <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos laborales.<br />
Despido masivo <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>, incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acuerdo laboral (Resolución Ejecutiva<br />
002/2015 <strong>de</strong> 08/01/15 que ratifica “la inamovilidad funcionaria” y respeto <strong>de</strong> <strong>los</strong> memorándums<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> funcionarios <strong>de</strong> planta y <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>contra</strong>tos ev<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong> la gestión 2015) y amedr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> dirig<strong>en</strong>tes.<br />
Despido <strong>de</strong> dirig<strong>en</strong>tes movilizados, incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acuerdos para respeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos.<br />
538 d<strong>en</strong>uncias <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong> que no cobraron el primer aguinaldo, 4<strong>75</strong> d<strong>en</strong>uncias <strong>de</strong> obreros<br />
que no recibieron el segundo aguinaldo y 1<strong>75</strong> asalariados que no cobraron ninguno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
b<strong>en</strong>eficios.<br />
Incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l laudo arbitral dispuesto por el Ministerio <strong>de</strong> Trabajo que <strong>de</strong>termina el reintegro<br />
<strong>de</strong> un 5% <strong>de</strong>l 15% <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to salarial solicitado <strong>en</strong> 2014 y la revisión <strong>de</strong>l cálculo <strong>de</strong> horas<br />
extras y pago triple por jornada dominical trabajada.A<strong>de</strong>más, negación <strong>de</strong> dotación <strong>de</strong> dos pares<br />
<strong>de</strong> botines, <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> lácteos, aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l paquete escolar a 250 bolivianos por cada hijo y un<br />
bono <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho para ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> 500 bolivianos.
16 - AGENDA LABORAL<br />
Mayo <strong>de</strong> 2015<br />
Violación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos laborales: Enero a abril <strong>de</strong> 2015<br />
<strong>Se</strong>ctores laborales Lugar Derechos conculcados<br />
Trabajadores <strong>de</strong>l Hospital Juan XXIII,<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la Iglesia Católica<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la Universidad Salesiana,<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la Iglesia Católica<br />
Trabajadores <strong>de</strong> ENTEL<br />
Trabajadores <strong>de</strong> EMAVERDE<br />
Trabajadores <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> la instalación<br />
<strong>de</strong> gas domiciliario<br />
Trabajadores maleteros <strong>de</strong> aeropuertos<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la estatal ENATEX<br />
Trabajadores mineros <strong>de</strong> Amayapampa<br />
Funcionarios <strong>de</strong> la Alcaldía <strong>de</strong> Villamontes<br />
Maestros urbanos <strong>de</strong> Sucre<br />
Médicos <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong>l Niño “Ovidio<br />
Aliaga Uría”<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la Universidad Salesiana<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la Empresa Municipal <strong>de</strong><br />
Aseo Oruro<br />
Trabajadores a <strong>contra</strong>to <strong>de</strong> la Alcaldía <strong>de</strong><br />
La Paz<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la pr<strong>en</strong>sa<br />
Trabajadores ev<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong> la Empresa<br />
Minera Huanuni<br />
Trabajadores mineros <strong>de</strong> la Reserva Tres<br />
Amigos <strong>de</strong> la empresa Sinchi Wayra SA.<br />
Maestros urbanos <strong>de</strong> Potosí<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la Cervecería Boliviana<br />
Nacional<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la mina Bolivar<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la empresa SERPETBOL<br />
(Petrolera Total)<br />
Trabajadores <strong>en</strong> salud <strong>de</strong> Santa Cruz<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
Cobija<br />
Nacional<br />
La Paz<br />
Potosí<br />
Villamontes,<br />
Tarija<br />
Sucre<br />
La Paz<br />
La Paz<br />
Oruro<br />
La Paz<br />
Nacional<br />
Huanuni,<br />
Oruro<br />
Potosí<br />
Potosí<br />
La Paz<br />
Oruro<br />
Caranavi,<br />
Santa Cruz<br />
Santa Cruz,<br />
Sueldos <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> tres a nueve meses y bono <strong>de</strong> riesgo impago <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2011, y maltrato<br />
laboral.<br />
No reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sindicato conformado <strong>en</strong> la institución.<br />
Acoso laboral.<br />
Maltrato y discriminación laboral, <strong>de</strong>spido injustificado <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong> y <strong>de</strong> mujeres embarazadas.<br />
Salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> diciembre 2014 y <strong>en</strong>ero 2015.<br />
Despido injustificado <strong>de</strong> 44 <strong>trabajadores</strong> <strong>en</strong> Santa Cruz, 15 <strong>en</strong> Cochabamba y cinco <strong>en</strong> La Paz.<br />
Salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> tres meses, incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acuerdos y <strong>de</strong> fijación <strong>de</strong> fechas <strong>de</strong> pago<br />
<strong>de</strong> la <strong>de</strong>uda salarial, <strong>de</strong>spidos intempestivos y restricción <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong> salud.<br />
<strong>Se</strong>gundo aguinaldo <strong>de</strong> la gestión 2014 impago y salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados.<br />
Despidos injustificados e intempestivos <strong>de</strong> empleados.<br />
V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ítems <strong>de</strong> trabajo y ma<strong>los</strong> manejos <strong>en</strong> la Dirección Departam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Educación.<br />
R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> médicos especialistas por condiciones laborales <strong>de</strong>sfavorables, m<strong>en</strong>os ítems <strong>de</strong><br />
trabajo y no institucionalización <strong>de</strong>l personal.<br />
Despido <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>, salarios y aguinaldos <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados.<br />
Salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados y <strong>de</strong>spidos injustificados.<br />
Despidos injustificados <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
Encarcelami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> periodista por investigar caso “Alexan<strong>de</strong>r”.<br />
Contratos ev<strong>en</strong>tuales persist<strong>en</strong>tes (<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> incorporación como <strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> planta).<br />
Incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> la prima anual.<br />
Institucionalización irregular <strong>de</strong> cargos (Reporte <strong>de</strong> conflictos UNIR 31/03/15)<br />
Explotación laboral <strong>de</strong>smedida.<br />
Insufici<strong>en</strong>tes <strong>medidas</strong> <strong>de</strong> seguridad industrial.<br />
Precarias condiciones laborales, <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación y <strong>de</strong> las vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>trabajadores</strong>.<br />
Descu<strong>en</strong>tos arbitrarios <strong>de</strong> sueldos, hasta 16%.<br />
Trabajadores <strong>de</strong> MANACO<br />
Trabajadores a <strong>contra</strong>to <strong>de</strong> la Alcaldía <strong>de</strong><br />
Cochabamba<br />
Trabajadores y empleados municipales <strong>de</strong><br />
la Alcaldía <strong>de</strong> Oruro<br />
Trabajadores <strong>de</strong> empresa minera Bella<br />
Vista<br />
Médicos <strong>de</strong>l complejo hospitalario <strong>de</strong><br />
Miraflores<br />
Trabajadores <strong>de</strong> la empresa <strong>de</strong> aseo Vega<br />
Solvi<br />
Cochabamba<br />
Cochabamba<br />
Oruro<br />
Oruro<br />
La Paz<br />
Santa Cruz<br />
Cierre <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> curtiembre y reubicación forzada <strong>de</strong> <strong>trabajadores</strong>. D<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> tercerización<br />
laboral.<br />
Sueldos <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> varios meses.<br />
No complem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> aguinaldo, incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l bono <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivo al trabajo y<br />
<strong>de</strong>spido injustificado <strong>de</strong> ocho empleados.<br />
Salarios <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados <strong>de</strong> cuatro meses y no pago <strong>de</strong> aguinaldo.<br />
No institucionalización <strong>de</strong>l personal médico.<br />
Despido injustificado <strong>de</strong> 30 <strong>trabajadores</strong>.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Elaboración propia con base <strong>en</strong> información <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>sa escritos, reportes <strong>de</strong> conflictos <strong>de</strong> UNIR <strong>en</strong>ero – abril 2015 y d<strong>en</strong>uncias <strong>de</strong><br />
<strong>trabajadores</strong> <strong>de</strong> algunos sectores.