<strong>de</strong> Tehuacán e Ixcaquixt<strong>la</strong>. El río Balsas nutre <strong>el</strong> acuífero <strong>de</strong> “Valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>”. Elmunicipio <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> está d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> acuífero número “2104 valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>”, <strong>el</strong> cualrecibe sus recargas 5 <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca d<strong>el</strong> Balsas. En <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> acuífero “Valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>”,recibe una recarga que si pert<strong>en</strong>ece a <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca Balsas ( Atoyac), producto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lluviasy <strong>por</strong> los <strong>de</strong>shi<strong>el</strong>os d<strong>el</strong> Popocatépetl, <strong>el</strong> Iztaccíhuatl y <strong>la</strong> Malinche.Justam<strong>en</strong>te <strong>por</strong> su ubicación, <strong>el</strong> municipio <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> situado <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte baja d<strong>el</strong>valle pob<strong>la</strong>no-t<strong>la</strong>xcalteca se b<strong>en</strong>eficia <strong>de</strong> <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> los escurrimi<strong>en</strong>tossuperficiales y subterráneos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los volcanes m<strong>en</strong>cionados.Los recursos hídricos que nac<strong>en</strong> <strong>en</strong> los volcanes Izta - Popo son originadosprincipalm<strong>en</strong>te <strong>por</strong> <strong>de</strong>shi<strong>el</strong>os y <strong>la</strong>s precipitaciones, y los ecosistemas <strong>de</strong> bosqueefectúan los procesos que permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> recarga <strong>de</strong> acuíferos y mantos freáticosque abastec<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Zona Metropolitana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México y d<strong>el</strong>Valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>-T<strong>la</strong>xca<strong>la</strong> (López y López, 2007).Actualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> acuífero d<strong>el</strong> Alto Atoyac constituye <strong>la</strong> principal fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>agua</strong>potable para <strong>la</strong> Zona Metropolitana <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> y su p<strong>la</strong>nta industrial.El acuífero d<strong>el</strong> Valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> 6 ti<strong>en</strong>e una ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> unos 1,470 km2. Segúninformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional d<strong>el</strong> Agua, <strong>la</strong> distribución <strong>por</strong>c<strong>en</strong>tual d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>agua</strong>s subterráneas concesionado actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> unidad hidrogeológica d<strong>el</strong> Valle<strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> <strong>de</strong> acuerdo a sus principales usos, es <strong>de</strong> 29.6 <strong>por</strong> ci<strong>en</strong>to para uso agríco<strong>la</strong>, <strong>de</strong>10.3 <strong>por</strong> ci<strong>en</strong>to para uso industrial, 59.2 <strong>por</strong> ci<strong>en</strong>to para uso público urbano y 0.9 <strong>por</strong>ci<strong>en</strong>to para otros usos. El acuífero abastece al 45 <strong>por</strong> ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> Estado<strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> (22 municipios), una parte d<strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> T<strong>la</strong>xca<strong>la</strong> y al 80 <strong>por</strong> ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>industria (CNA, 2009).La <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>agua</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> y ciuda<strong>de</strong>s medias comoHuejotzingo y San Martín Texm<strong>el</strong>ucan, g<strong>en</strong>eran una <strong>en</strong>orme presión sobre <strong>el</strong> acuíferod<strong>el</strong> Alto Balsas y Valle <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.5 Al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> recargas nos referimos a <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>agua</strong> que <strong>en</strong>tra o se infiltra alsu<strong>el</strong>o. Un acuífero no siempre se recarga <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sobre él o no toda <strong>el</strong> <strong>agua</strong>que capta una cu<strong>en</strong>ca se va directam<strong>en</strong>te a un sólo acuífero.6 Su <strong>por</strong>ción superior está compuesta <strong>por</strong> materiales aluviales no consolidados gravas yar<strong>en</strong>as; su espesor varía <strong>en</strong>tre unos cuantos metros, cerca <strong>de</strong> sus bor<strong>de</strong>s y más <strong>de</strong> 200 m, <strong>en</strong> <strong>el</strong>área d<strong>el</strong> Municipio <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>, con valor medio <strong>de</strong> 130 m; ti<strong>en</strong>e permeabilidad <strong>de</strong> media a alta, yconti<strong>en</strong>e <strong>agua</strong> <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad, excepto <strong>en</strong> algunos sectores <strong>de</strong> esta área, <strong>la</strong> parte inferior d<strong>el</strong>acuífero está constituida <strong>por</strong> rocas ígneas extrusivas fracturadas, basaltos y an<strong>de</strong>sitas; ti<strong>en</strong>eespesor <strong>de</strong> varios ci<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> metros y está limitada inferiorm<strong>en</strong>te <strong>por</strong> rocas calcáreas, consi<strong>de</strong>radas como <strong>el</strong>basam<strong>en</strong>to geohidrológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca. Entre ambas <strong>por</strong>ciones d<strong>el</strong> acuífero se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> un horizonte arcilloso pocopermeable que, <strong>por</strong> com<strong>por</strong>tarse como acuitardo, permite <strong>la</strong> conexión hidráulica vertical <strong>en</strong>tre los sedim<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong>srocas fracturadas. (Gobierno Municipal <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>, 2005-2008)6
Al mismo tiempo que <strong>la</strong> contaminación <strong>de</strong> escurrimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> mantossubterráneos ha sido y es significativa, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los lugares don<strong>de</strong> se han<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>zona</strong>s urbanas y fabriles como Atlixco, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r Huejotzingo y SanMartín Texm<strong>el</strong>ucan, que surt<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>agua</strong> a sus localida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> acuífero d<strong>el</strong> Alto Balsas.El gobierno permite que <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>scargu<strong>en</strong> <strong>agua</strong>s residuales <strong>en</strong> los ríosAtoyac y Alseseca, <strong>en</strong>tre muchos otros <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado, contaminando los aflu<strong>en</strong>tes y <strong>el</strong>cuerpo <strong>de</strong> <strong>agua</strong> exist<strong>en</strong>te, vio<strong>la</strong>ndo toda <strong>la</strong> normatividad, así que plásticos y <strong>de</strong>sechossólidos bloquean los espacios estrechos <strong>de</strong> los escurrimi<strong>en</strong>tos provocandoinundaciones <strong>en</strong> <strong>zona</strong>s habitacionales, y finalm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>positan <strong>en</strong> los cauces, <strong>en</strong> estecaso d<strong>el</strong> río Nexapa y <strong>de</strong> <strong>la</strong> presa Ávi<strong>la</strong> Camacho <strong>en</strong> <strong>el</strong> Atoyac o Valsequillo junto a <strong>la</strong>ciudad <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.Al mismo tiempo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> presión <strong>por</strong> <strong>la</strong> gran <strong>de</strong>manda urbana, losgobiernos estatales con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> favorecer nuevos <strong>de</strong>sarrollos inmobiliarios yturísticos, <strong>zona</strong>s resid<strong>en</strong>ciales, van disponi<strong>en</strong>do y canalizando a <strong>la</strong> capital <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>agua</strong> <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s rurales conurbadas o periurbanas, lo que ha <strong>de</strong>tonadoim<strong>por</strong>tantes movimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra y d<strong>el</strong> <strong>agua</strong>, como fueron <strong>la</strong>s luchasque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los nov<strong>en</strong>tas se iniciaron a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> expropiación <strong>de</strong> 4 ejidos conurbadosal sur poni<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad, sobre los cuales se as<strong>en</strong>tó posteriorm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ProyectoAng<strong>el</strong>ópolis.La expansión, una visión d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrolloEn Pueb<strong>la</strong> y su <strong>zona</strong> <strong>metropolitana</strong>, sólo consi<strong>de</strong>rando a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>década <strong>de</strong> 1990, se expidieron <strong>de</strong>cretos expropiatorios <strong>en</strong> los que <strong>el</strong> “interéspúblico” pret<strong>en</strong>dió, y <strong>en</strong> muchos casos logró, transformar tierras ejidales y <strong>de</strong>pequeños propietarios <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>os don<strong>de</strong> se insta<strong>la</strong>ron o ampliaron empresasextranjeras, se construyeron mo<strong>de</strong>rnos c<strong>en</strong>tros comerciales, exclusivosconjuntos resid<strong>en</strong>ciales, universida<strong>de</strong>s privadas y gran<strong>de</strong>s vialida<strong>de</strong>s.En <strong>el</strong> periodo seña<strong>la</strong>do, <strong>la</strong> expropiación <strong>de</strong> tierra <strong>de</strong> los ejidos <strong>de</strong> SanBernardino T<strong>la</strong>xca<strong>la</strong>ncingo, Santiago Momoxpan, San Andrés Cholu<strong>la</strong>, La TrinidadChuat<strong>en</strong>co y <strong>de</strong> los avecindados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colonia Ampliación Concepción Guadalupe –ubicados a escasos 8 kilómetros al poni<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>- se <strong>de</strong>stinaron,a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> especu<strong>la</strong>ción, para <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vía Atlixcayolt y <strong>el</strong> corredoruniversitario, comercial y resid<strong>en</strong>cial Ang<strong>el</strong>ópolis - La Vista.Para <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta automotriz VW y <strong>el</strong> corredor industrial Pueb<strong>la</strong>-T<strong>la</strong>xca<strong>la</strong> se emitieron los <strong>de</strong>cretos expropiatorios contra <strong>el</strong> ejido <strong>de</strong> San FranciscoOcotlán y terr<strong>en</strong>os agríco<strong>la</strong>s ubicados <strong>en</strong> Tulcingo, respectivam<strong>en</strong>te. Para <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción7