12.07.2015 Views

El retorno es su casa - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

El retorno es su casa - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

El retorno es su casa - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración Nº 667 Enero 2011La ley<strong>en</strong>da <strong>de</strong>Gustavo DuránUna guía paralos jóv<strong>en</strong><strong>es</strong><strong>El</strong> <strong>retorno</strong><strong>es</strong> <strong>su</strong> <strong>casa</strong>


SumarioACTUALIDAD EN PORTADA EN EL MUNDO6 16 24GustavoSub<strong>en</strong> <strong>la</strong>sp<strong>en</strong>sion<strong>es</strong>Una <strong>es</strong>tación<strong>de</strong> pasoLa ley<strong>en</strong>da <strong>de</strong>DuránLa pr<strong>es</strong>tación por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad seincrem<strong>en</strong>ta un 2,3 %.La r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno”acoge temporalm<strong>en</strong>tea mayor<strong>es</strong> retornados.Un personaje <strong>en</strong>igmático y leg<strong>en</strong>dario<strong>de</strong>l exilio <strong>es</strong>pañol.4 LECTORES. ACTUALIDAD. 8 Dia Internacional <strong>de</strong>l Migrante. 10 Pi<strong>la</strong>r Pin <strong>en</strong> Brasily V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. 12 ENTREVISTA. Manu<strong>el</strong> Corral Vi<strong>de</strong>. 14 PANORAMA. EN EL MUNDO.20 Oliver Laxe. 22 Raqu<strong>el</strong> Galán. CULTURA Y SOCIEDAD. 30 La Galicia <strong>de</strong> CristinaGarcía Ro<strong>de</strong>ro. 32 Paginas amaril<strong>la</strong>s. DEPORTE. 34 <strong>El</strong> dopaje hiere al atletismo 36MIRADOR. PUEBLOS 38 Vi<strong>la</strong>famésNº 667ENERO2011EDITA:DIRECCIÓN GENERALDE LA CIUDADANÍAESPAÑOLA EN EL EXTERIORSECRETARÍA DE ESTADO DEINMIGRACIÓN Y EMIGRACIÓN.MINISTERIO DE TRABAJO EINMIGRACIÓNCONSEJO EDITORIALMaría Pi<strong>la</strong>r Pin Vega, Directora G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>Gabinete <strong>de</strong> Comunicación <strong>de</strong> Pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>lGobiernoGabinete <strong>de</strong> Pr<strong>en</strong>sa <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajo eInmigraciónGemma Pinyol Jiménez, Gabinete <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaria<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y EmigraciónYo<strong>la</strong>nda Gómez Echevarría, Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>REDACCIÓNDirector:José Julio Rodríguez Hernán<strong>de</strong>zJef<strong>es</strong> <strong>de</strong> Sección:Pablo Torr<strong>es</strong> Fernán<strong>de</strong>z (Actualidad)Fernando Díaz Suárez (Web y Reportaj<strong>es</strong>)Publio López Mondéjar (Sociedad y Cultura)Francisco Zamora Segorbe (Reportaj<strong>es</strong> yDeporte)Jefe <strong>de</strong> cierre:Carlos Piera An<strong>su</strong>áteguiFotografíaJ. Antonio Magán Revu<strong>el</strong>taMaquetaciónJosé Luis Rodríguez M<strong>en</strong>achoCo<strong>la</strong>borador<strong>es</strong>Pablo San Román (Francia), Ánge<strong>la</strong> Igl<strong>es</strong>ias(Bélgica), Lourd<strong>es</strong> Guerra (Alemania), ConchaCaina (Reino Unido), Natasha Vázquez(Cuba), Gise<strong>la</strong> Gallego (Arg<strong>en</strong>tina), Ezequi<strong>el</strong>Paz, Jeannette Mauricio, Pablo T. Guerrero,Lucía López, <strong>El</strong><strong>en</strong>a SoleraADMINISTRACIÓNAdministración, distribución y <strong>su</strong>scripcion<strong>es</strong>J<strong>es</strong>ús García Lu<strong>en</strong>goe-mail: carta<strong>es</strong>p<strong>su</strong>s@mtin.<strong>es</strong>Direccion<strong>es</strong> y t<strong>el</strong>éfonos:C/ José Abascal, 39 · 28003 MadridTf: 91 363 16 54 (Administración)Tf: 91 363 16 56 (Redacción)Fax: 91 363 73 48e-mail: carta<strong>es</strong>p@mtin.<strong>es</strong>IMPRESIÓN: Editorial MICTf: 902 271 902 / Fax: 902 371 902mic@editorialmic.com / www.editorialmic.comDISTRIBUCIÓN: Distribuidora JARPA S.L.Depósito Legal: 813-1960ISBN: 0576-8233NIPO: 790-11-001-4WEB: 90-11-008-2Carta <strong>de</strong> España autoriza <strong>la</strong> reproducción <strong>de</strong> <strong>su</strong>s cont<strong>en</strong>idossiempre que se cite <strong>la</strong> proce<strong>de</strong>ncia. Nos se <strong>de</strong>volverán original<strong>es</strong>no solicitados ni se mant<strong>en</strong>drá corr<strong>es</strong>pon<strong>de</strong>ncia sobr<strong>el</strong>os mismos. Las co<strong>la</strong>boracion<strong>es</strong> firmadas expr<strong>es</strong>an <strong>la</strong> opinión<strong>de</strong> <strong>su</strong>s autor<strong>es</strong> y no <strong>su</strong>pon<strong>en</strong> una i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> criterios conlos mant<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> revista.3 • CdE • 667


Lector<strong>es</strong>LEY DE MEMORIA HISTÓRICAQuisiera agra<strong>de</strong>cerl<strong>es</strong> a todos losque hac<strong>en</strong> posible <strong>es</strong>ta revista<strong>de</strong> mi parte y <strong>de</strong> todos los d<strong>es</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>oportunidad <strong>de</strong> leer<strong>la</strong> y hacerl<strong>es</strong> uncom<strong>en</strong>tario sobre <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> MemoriaHistórica. Según mi opinión, <strong>de</strong>beríal<strong>la</strong>marse ley <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>memoria histórica pu<strong>es</strong> yo soy uno<strong>de</strong> los nietos que <strong>es</strong>tá <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad<strong>de</strong> los no incluidos.<strong>El</strong> hecho <strong>es</strong> que mi abu<strong>el</strong>o noaparece registrado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to<strong>de</strong> Extranjería cubano. Sinembargo, <strong>en</strong> <strong>su</strong> certificado <strong>de</strong> <strong>de</strong>funcióndice que murió si<strong>en</strong>do <strong>es</strong>pañol.También consta <strong>en</strong> otros docum<strong>en</strong>tosoficial<strong>es</strong>, incluido <strong>el</strong> <strong>de</strong>ltribunal que dictó s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia paraque mi madre heredara <strong>su</strong>s bi<strong>en</strong><strong>es</strong>En <strong>es</strong>ta página y <strong>en</strong> <strong>la</strong>sigui<strong>en</strong>te se pue<strong>de</strong>napreciar dos mu<strong>es</strong>tras<strong>de</strong> <strong>la</strong> obra pictórica <strong>de</strong>nu<strong>es</strong>tro lector SantiagoQuintanad<strong>es</strong>pués <strong>de</strong> <strong>su</strong> muerte <strong>en</strong> un acci<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> tráfico.Acaso mi abu<strong>el</strong>o, y todos los abu<strong>el</strong>osque no <strong>es</strong>tán registrados no son <strong>su</strong>pu<strong>es</strong>tam<strong>en</strong>tevíctimas <strong>de</strong> <strong>la</strong> dictadurapero no se <strong>es</strong>tá haci<strong>en</strong>do un bu<strong>en</strong>trabajo porque a<strong>de</strong>más, para obt<strong>en</strong>er<strong>el</strong> certificado actualm<strong>en</strong>te hay que<strong>es</strong>perar mucho tiempo.Migu<strong>el</strong> Torr<strong>es</strong>. Camagüey. Cuba.MÉDICO Y PINTORLe comunico que d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> 1982sigo <strong>la</strong> revista <strong>de</strong> Carta <strong>de</strong> España,Protocolo <strong>de</strong> actuacion sanitaria<strong>El</strong> pasado 6 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero tuvo lugar<strong>en</strong> Córdoba (Arg<strong>en</strong>tina) e<strong>la</strong>cto <strong>de</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Protocolo<strong>de</strong> Actuación Sanitaria e HistoriaClínica, ambos r<strong>es</strong>ultado <strong>de</strong>ltrabajo realizado por <strong>la</strong> FundaciónMujer, Paz y D<strong>es</strong>arrollo, con <strong>el</strong> ProgramaSOS MUJER, que ha contadocon <strong>el</strong> apoyo y <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Consejería <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración<strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l protocolose incluye <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> Prof<strong>es</strong>ional<strong>es</strong>capacitados por <strong>el</strong> Programa, qu<strong>es</strong>on más <strong>de</strong> 200. Este proyecto <strong>es</strong>táli<strong>de</strong>rado por Marite Puga, médicoginecóloga, una prof<strong>es</strong>ional punteratanto <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sistema sanitario<strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Córdoba como aniv<strong>el</strong> <strong>de</strong> toda Arg<strong>en</strong>tina. Asistieronal acto <strong>el</strong> gobernador <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia<strong>de</strong> Córdoba, Juan Schiaretti, <strong>el</strong> ministro<strong>de</strong> Gobierno, Carlos Caserío, <strong>el</strong>ministro <strong>de</strong> Justicia, Luís Angulo, <strong>el</strong>ministro <strong>de</strong> Salud, Oscar Félix González,<strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Inclusión Social yEquidad <strong>de</strong> Género, Alejandra Vigo;así como <strong>el</strong>. cón<strong>su</strong>l g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> España,Rafa<strong>el</strong> Soriano Ortiz.4 • CdE • 667


Lector<strong>es</strong>Buscan familiar<strong>es</strong>Buscan familiar<strong>es</strong>Soy Casimiro Pujol Ramos y busco familiar<strong>es</strong><strong>de</strong> mi padre, Gabri<strong>el</strong> Pujol Font,nacido <strong>en</strong> 1893, <strong>en</strong> Andratx, Palma <strong>de</strong>Mallorca. Era hijo <strong>de</strong> José y Francisca, yr<strong>es</strong>idían <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle <strong>de</strong> <strong>la</strong> Almudaina, nº 7(1578). Si algui<strong>en</strong> sabe <strong>de</strong> mi familia, porfavor comunicarse con:Casimiro Pujol Ramos.Calle 74 A, nº 7711. Entre 77 y final.Batabanó. La Habana, Cuba.c<strong>la</strong>ribag@infomed.sid.cuT<strong>en</strong>go un hermano <strong>de</strong> nombre Pacolo,cuya dirección última conocida <strong>es</strong>Gudrum Chaffer (posible nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong>madre), Thraban strasse, 14. Swrzhei<strong>de</strong>.Alemania. Este muchacho <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er31 años. Mi padre, Francisco Alm<strong>en</strong>terosSantana, permaneció durante dos añosy medio <strong>en</strong> <strong>es</strong>e país, don<strong>de</strong> conoció a <strong>su</strong>mamá. Es muy importante para mí, porser <strong>la</strong> última voluntad <strong>de</strong> mi padre, comunicarmecon éste, <strong>su</strong> hijo.Raqu<strong>el</strong> Alm<strong>en</strong>teros. Regli12@corre<strong>de</strong>cuba.cuRoberto Carlos. saitan67@live.comQuiero <strong>en</strong>contrar y comunicarme confamiliar<strong>es</strong> <strong>de</strong> Juan Barrios Acaño y JuanaAl<strong>la</strong><strong>la</strong> Col<strong>la</strong>do, natural<strong>es</strong> <strong>de</strong> Almería<strong>de</strong> <strong>la</strong> cual me inter<strong>es</strong>an <strong>su</strong>s artículosy más <strong>su</strong>s aspectos cultural<strong>es</strong>. Soymédico que ejerce <strong>la</strong> <strong>es</strong>pecialidad <strong>de</strong>medicina interna, pero soy tambiénun artista plástico y pinto d<strong>es</strong><strong>de</strong> niñocon exposicion<strong>es</strong> fuera y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>mi país, Cuba. L<strong>es</strong> <strong>en</strong>vío unas imág<strong>en</strong><strong>es</strong><strong>de</strong> mis obras para que <strong>la</strong>s conozcan.Saludos.Dr. Santiago QuintanaCalle Camilo Ci<strong>en</strong>fuegos, nº 733 A, <strong>en</strong>treSerafín Sánchez y Padre <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Casas.Cruc<strong>es</strong>, Ci<strong>en</strong>fuegos, Cuba. CP 57500.SOBRE PUERTO RICOPrimero que todo saludos y muchasf<strong>el</strong>icidad<strong>es</strong>. L<strong>es</strong> <strong>es</strong>cribosobre <strong>el</strong> articulo <strong>de</strong> epígrafe, querecibiera <strong>en</strong> <strong>el</strong> ultimo numero <strong>de</strong>Cartas <strong>de</strong> España. Como r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> Puerto Rico, me agradó mucho<strong>su</strong> artículo sobre <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Españadon<strong>de</strong> asistí <strong>de</strong> niño a múltipl<strong>es</strong>actividad<strong>es</strong>, fi<strong>es</strong>tas, incluy<strong>en</strong>dopr<strong>es</strong><strong>en</strong>tacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> los leg<strong>en</strong>dariosGabi, Fofo y Miliki. También meagradó <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Hospital AuxilioMutuo don<strong>de</strong> nací <strong>en</strong> <strong>el</strong> 1956,(Cuevas <strong>de</strong> Vero o Cuevas <strong>de</strong> Almazora).Tuvieron 3 hijos, Antonio, Juan y Francisco.Mi abu<strong>el</strong>o d<strong>es</strong>embarcó a los 18 añospor Gibara, Holguín. Mi abu<strong>el</strong>o AntonioBarrios Al<strong>la</strong><strong>la</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra registrado <strong>en</strong><strong>el</strong> Registro Civil <strong>de</strong> Cuevas <strong>de</strong> Almazora.Antonio Barrios Rubio.Calle 25 <strong>de</strong> Diciembre, nº 33 alto. EntreAntonio Maceo y Juan GualbertoGómez.Puerto Padre. Las Tunas, Cuba.T<strong>el</strong>éfono: 512407Nec<strong>es</strong>ito publiqu<strong>en</strong> que busco familiar<strong>es</strong>.Mi difunto abu<strong>el</strong>o Antonio SantosGil nació <strong>en</strong> Vil<strong>la</strong>rino <strong>de</strong> los Air<strong>es</strong>, Sa<strong>la</strong>manca.Emigró a Cuba al inicio <strong>de</strong>l sigloXX, y permaneció <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Santiago<strong>de</strong> Cuba hasta <strong>su</strong> muerte <strong>el</strong> 6-1-1943.Fue hijo <strong>de</strong> José y María y hasta dond<strong>es</strong>é, vino a Cuba con un hermano l<strong>la</strong>madoRoque. Fue bautizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong>Santa María La Mayor <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>rino.Isma<strong>el</strong> Santos Cabrera.santos@hegr.sld.cuMe gustaría por parte <strong>su</strong>ya que me ayudaranpara ver si <strong>en</strong> vida le podían dar ami padre <strong>el</strong> <strong>su</strong>eño que ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>en</strong>contraralgún familiar. Su padre emigró ay don<strong>de</strong> mi abu<strong>el</strong>o Saturnino Fernán<strong>de</strong>zRodríguez y mi padre AlfonsoFernán<strong>de</strong>z Lu<strong>en</strong>go formaronparte <strong>de</strong> <strong>su</strong> directiva.Con refer<strong>en</strong>te al articulo y <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> que <strong>la</strong> actividad <strong>es</strong>paño<strong>la</strong><strong>en</strong> Estados Unidos com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong>1513, l<strong>es</strong> recuerdo que Puerto Rico<strong>es</strong> parte <strong>de</strong> EEUU d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> 1903,y que para tratami<strong>en</strong>to históricocorrecto, los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> llegarona Puerto Rico y por <strong>en</strong><strong>de</strong> a EEUUcon Cristóbal Colon <strong>en</strong> 1493. D<strong>es</strong>tacocon orgullo que Juan Ponce<strong>de</strong> León también fue <strong>el</strong> primer gobernador<strong>de</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong> d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> 1506.Quería r<strong>es</strong>altarl<strong>es</strong> <strong>es</strong>te <strong>de</strong>talle, pu<strong>es</strong>Puerto Rico <strong>es</strong> parte <strong>es</strong><strong>en</strong>cial <strong>de</strong> losvínculos e influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> España <strong>en</strong>los Estados Unidos <strong>de</strong> América.Lcdo. Alfonso Fernán<strong>de</strong>z, Jr.Cuba y no t<strong>en</strong>emos más datos, sólo queera <strong>de</strong> Canarias y <strong>su</strong> nombre: Nicomed<strong>es</strong>Martín Pino, hijo <strong>de</strong> Diogracio y María.C<strong>el</strong>ia Martín Ruiz.Calle E, nº 123 alto. Entre N. López yMartí.Reparto Ciego <strong>de</strong> Avi<strong>la</strong>.65100 Cuba.Mi nombre <strong>es</strong> Áng<strong>el</strong> Lázaro Dagas Gonzálezsoy ciudadano <strong>es</strong>pañol y vivo <strong>en</strong>Cuba, <strong>es</strong>cribo para t<strong>en</strong>er noticias <strong>de</strong> mifamilia <strong>en</strong> España <strong>de</strong> mis abu<strong>el</strong>os ya fallecidosque se l<strong>la</strong>maban: Antonio DagasPujol y Encarnación García Rodríguez.Áng<strong>el</strong> Lázaro Dagas González.Ave. 69, nº 2201. Entre 22 y 22ª. RepartoLa Caridad, Cotorro.Ciudad <strong>de</strong> La Habana, Cuba.marina@acingeconst.co.cuSaludos, me l<strong>la</strong>mo <strong>El</strong>ida García. Buscofamiliar<strong>es</strong> <strong>en</strong> España. Soy nieta <strong>de</strong> JoséGarcía Vázquez, que nació <strong>en</strong> Asturias<strong>en</strong> 1914 y vino para Cuba a los 12 añosacompañado <strong>de</strong> una tía <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1926.<strong>El</strong>ida García Rivera.C/José Antonio Echevarría, nº 8.Buey Arriba. Granma.88100 Cuba.5 • CdE • 667


ActualidadSe d<strong>es</strong>tinan 88 millon<strong>es</strong> <strong>de</strong> euros para<strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idadLa secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración, Anna Terrón, ha comunicado<strong>la</strong> revalorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad <strong>en</strong> una media <strong>de</strong> un2,3 por ci<strong>en</strong>to para 2011.Como parte <strong>de</strong> <strong>su</strong> p<strong>la</strong>n<strong>de</strong> ajuste, <strong>el</strong> Gobiernoha <strong>de</strong>cidido conge<strong>la</strong>r<strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> contributivas<strong>el</strong> próximo año, loque significa que éstas no <strong>su</strong>biránmás allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> comp<strong>en</strong>sación r<strong>es</strong>ultante<strong>de</strong> <strong>la</strong> d<strong>es</strong>viación <strong>de</strong> los preciosdurante <strong>el</strong> año 2010. <strong>El</strong> increm<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> mínimasy no contributivas se cifra para e<strong>la</strong>ño 2011 <strong>en</strong> un 1% <strong>de</strong> revalorizaciónmás <strong>el</strong> 1,3% <strong>de</strong> <strong>la</strong> d<strong>es</strong>viación<strong>de</strong>l IPC.“A p<strong>es</strong>ar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificultad<strong>es</strong> económicasy pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tarias hemos conseguidoincrem<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> mínimasy no contributivas para <strong>el</strong> año2011.” Dijo <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado,Anna Terrón.Los pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tos g<strong>en</strong>eral<strong>es</strong> <strong>de</strong>l Estadohan d<strong>es</strong>tinado a <strong>la</strong>s pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong>por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad <strong>la</strong> cantidad<strong>de</strong> 88 millon<strong>es</strong> <strong>de</strong> euros,- precisóAnna Terrón- <strong>de</strong> los cual<strong>es</strong> 74,5 millon<strong>es</strong>son para los b<strong>en</strong>eficiarios quehan r<strong>en</strong>ovado <strong>su</strong> solicitud, 3,5 millon<strong>es</strong>para los nuevos b<strong>en</strong>eficiarios y 10millon<strong>es</strong> <strong>de</strong> euros para <strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación<strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia sanitaria”.<strong>El</strong> objetivo <strong>de</strong>l Ejecutivo <strong>es</strong> consolidar<strong>el</strong> importe recibido <strong>en</strong> términos<strong>de</strong> moneda euro para los b<strong>en</strong>eficiarios,lo que ha <strong>su</strong>pu<strong>es</strong>to <strong>en</strong> muchoscasos un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación<strong>en</strong> moneda local.La pr<strong>es</strong>tación por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idadti<strong>en</strong>e como refer<strong>en</strong>cia directa<strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> no contributivas quepercib<strong>en</strong> los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>n<strong>en</strong> nu<strong>es</strong>tro país, ya que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong>mismo objeto. De ahí que se t<strong>en</strong>ga<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta cada año <strong>la</strong> revalorizaciónque se haga <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismaspara fijar los increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>pr<strong>es</strong>tación por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad.Anualm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be <strong>es</strong>tablecerse <strong>la</strong>base <strong>de</strong> cálculo. Esta base <strong>de</strong> cálculo<strong>es</strong> <strong>el</strong> límite máximo <strong>de</strong> ingr<strong>es</strong>osque se <strong>es</strong>tablece <strong>en</strong> cada país paraacce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> econó-6 • CdE • 667


ActualidadLos pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tos g<strong>en</strong>eral<strong>es</strong> d<strong>es</strong>tinan 10 millon<strong>es</strong> <strong>de</strong> euros para <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia sanitaria.aj<strong>en</strong>a, así como <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión mínima<strong>de</strong> carácter contributivo son consi<strong>de</strong>radosrefer<strong>en</strong>cia fundam<strong>en</strong>talpara <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> importe <strong>de</strong> <strong>la</strong>sbas<strong>es</strong> <strong>de</strong> cálculo <strong>en</strong> cada país.A p<strong>es</strong>ar <strong>de</strong> trabajar con un pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tomás ajustado, <strong>el</strong> objetivo<strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> <strong>es</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>consolidar <strong>el</strong> importe percibido <strong>en</strong>términos <strong>de</strong> moneda euro para losb<strong>en</strong>eficiarios, lo que ha <strong>su</strong>pu<strong>es</strong>to<strong>en</strong> muchos casos un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong><strong>la</strong> pr<strong>es</strong>tación <strong>en</strong> moneda local.Las <strong>es</strong>timacion<strong>es</strong> pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tariasse han realizado t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> total <strong>de</strong> solicitud<strong>es</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tadashasta <strong>el</strong> 30 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2010, fecha límite para <strong>la</strong>r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho. <strong>El</strong> número<strong>de</strong> solicitud<strong>es</strong> <strong>es</strong> inferior alnúmero <strong>de</strong> b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>spr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> durante <strong>el</strong> año 2010,consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> circunstanciastal<strong>es</strong> como <strong>el</strong> fallecimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> <strong>retorno</strong>a España <strong>de</strong> los perceptor<strong>es</strong>o <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>su</strong>s ingr<strong>es</strong>ospersonal<strong>es</strong>.La realidad socioeconómica <strong>de</strong> algunos<strong>de</strong> <strong>es</strong>tos país<strong>es</strong> hace que,p<strong>es</strong>e a los increm<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> base<strong>de</strong> cálculo para 2011, disminuyanalgunos <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficiarios al <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar<strong>en</strong> <strong>su</strong>s solicitud<strong>es</strong> unos ingr<strong>es</strong>osmás <strong>el</strong>evados, consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>lEntre los increm<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> porrazón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idadd<strong>es</strong>tacan <strong>la</strong>s <strong>de</strong>Arg<strong>en</strong>tina (14,78 %)y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>(31,69 %). En negro <strong>el</strong>porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>su</strong>bida <strong>en</strong>moneda local y <strong>en</strong> rojo<strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>en</strong> euros.BASES DE CALCULO 2011 Y CAMBIOS DE MONEDAPAIS MONEDA CAMBIO BASE CALCULO BASE CALCULO % Increm<strong>en</strong>to MLUSA Dó<strong>la</strong>r 0,721342 2011/ EUROS 2011/M.LOCAL * % Increm<strong>en</strong>to €ARGENTINA 1 P<strong>es</strong>o 0,187540 4.339,54 23.139,28 14,78BRASIL 1 Real 0,400957 4.866,40 12.136,96 8,7*CUBA 1 P<strong>es</strong>o 0,027222 2.531,13 92.981,04 1,47UCRANIA 1 Jrivnia 0,089639 2.201,88 24.563,86 26,49URUGUAY 1 P<strong>es</strong>o 0,035273 4.551,28 129.030,18 7,54*VENEZUELA 1 Bolivar fuerte 0,254877 4.354,72 17.085,57 31,69micas por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad y, a <strong>la</strong>vez, <strong>es</strong> <strong>el</strong> importe máximo anual reconocido<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia total<strong>de</strong> ingr<strong>es</strong>os.Para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> base <strong>de</strong> cálculo,se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los indicador<strong>es</strong>económicos y <strong>de</strong> protección social<strong>de</strong>l país <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia. <strong>El</strong> importe<strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bas<strong>es</strong> <strong>de</strong> cálculo<strong>de</strong>be hacerse <strong>en</strong> consonancia conlos datos económicos <strong>de</strong> los país<strong>es</strong><strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<strong>en</strong> todo caso los ingr<strong>es</strong>os <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados<strong>en</strong> 2010 por los b<strong>en</strong>eficiarios.La r<strong>en</strong>ta per cápita, <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio mínimointerprof<strong>es</strong>ional, <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio medio<strong>de</strong> un trabajador por cu<strong>en</strong>tamayor grado <strong>de</strong> protección social<strong>de</strong> los país<strong>es</strong> <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia.Según los últimos datos económicos<strong>de</strong> <strong>es</strong>te año facilitados por <strong>la</strong>s consejeríasy seccion<strong>es</strong> <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración,se constata que <strong>en</strong> algunos<strong>de</strong> los país<strong>es</strong> se ha producido un increm<strong>en</strong>to<strong>en</strong> los parámetros aludidos,sobre todo <strong>el</strong> referido al sa<strong>la</strong>rio mínimo.En <strong>es</strong>te s<strong>en</strong>tido, se aprecia un aum<strong>en</strong>toconsi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> los parámetrosre<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> mínimasy los sa<strong>la</strong>rios mínimos <strong>en</strong> país<strong>es</strong> comoArg<strong>en</strong>tina y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, don<strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong><strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>spr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> por razón <strong>de</strong> nec<strong>es</strong>idad.C. P.7 • CdE • 667


ActualidadActualidadQue una fecha así noshaga recordar a todos<strong>de</strong> dón<strong>de</strong> v<strong>en</strong>imos”Esta <strong>es</strong> <strong>la</strong> <strong>es</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong>lDía Internacional <strong>de</strong>lMigrante para Anna Terrón, secretaria<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración.Durante <strong>el</strong> acto conmemorativollevado a cabo <strong>el</strong> pasado día17 <strong>de</strong> diciembre, Terrón d<strong>es</strong>tacó <strong>el</strong>trabajo que se <strong>es</strong>tá realizando d<strong>es</strong><strong>de</strong><strong>el</strong> Gobierno <strong>de</strong> España para quetanto los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>n <strong>en</strong><strong>el</strong> exterior como los inmigrant<strong>es</strong> queviv<strong>en</strong> <strong>en</strong> España t<strong>en</strong>gan igualdad <strong>de</strong><strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>ber<strong>es</strong>.“La migración ahora ti<strong>en</strong>e distintosperfil<strong>es</strong>-señaló <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado-.Trabajamos para que los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>que marcharon hace tiempo vivan<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mejor<strong>es</strong> condicion<strong>es</strong> posibl<strong>es</strong> ytambién por <strong>su</strong>s d<strong>es</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong> que nor<strong>es</strong>i<strong>de</strong>n <strong>en</strong> España, pero no hay queolvidarse <strong>de</strong> los que hoy <strong>en</strong> día quier<strong>en</strong>abrir nuevos caminos <strong>en</strong> <strong>su</strong>s vidasy marchar al exterior, y tampoco <strong>de</strong>aqu<strong>el</strong>los extranjeros que han <strong>es</strong>cogidonu<strong>es</strong>tro país para vivir”.Según Terrón, actualm<strong>en</strong>te se trabajapor <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> solidaridadhacia los que se fueron y los que vi<strong>en</strong><strong>en</strong>,y por fortalecer <strong>la</strong> coh<strong>es</strong>ión <strong>en</strong>una sociedad plural y diversa como<strong>la</strong> nu<strong>es</strong>tra. “Recordar a los que se fueron,a los que llegan, y recordar que <strong>la</strong>gran mayoría <strong>de</strong> nosotros somos <strong>el</strong>éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración <strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tros antepasados,y que hay que apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>aqu<strong>el</strong>los que nos han permitido ser loque somos ahora”.Los actos <strong>de</strong> conmemoración fueronconducidos por Yo<strong>la</strong>nda GómezEchevarría, <strong>su</strong>bdirectora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>Normativa e Inform<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> DirecciónG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, qui<strong>en</strong> d<strong>es</strong>tacó que <strong>en</strong><strong>es</strong>ta fecha se <strong>en</strong><strong>la</strong>za <strong>el</strong> ayer con <strong>el</strong>hoy; <strong>la</strong> evolución d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> emigracióntradicional a <strong>la</strong>s nuevas formas<strong>de</strong> ciudadanía.María Pi<strong>la</strong>r Pin, directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>,pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tó durante <strong>la</strong> jornada tr<strong>es</strong> proyectosque r<strong>es</strong>um<strong>en</strong> <strong>es</strong>ta evolución,Anna Terrón, secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y EmigraciónDía internacional<strong>de</strong>l migranteTrabajar para que todos los migrant<strong>es</strong> t<strong>en</strong>ganigualdad <strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>ber<strong>es</strong>.tr<strong>es</strong> formatos distintos que para <strong>el</strong><strong>la</strong><strong>su</strong>pon<strong>en</strong> vision<strong>es</strong> distintas <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía<strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> extranjero, e<strong>la</strong>yer y <strong>el</strong> hoy, así como un hom<strong>en</strong>ajea todas <strong>es</strong>as personas.En primer lugar, María Pi<strong>la</strong>r Pin pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tó<strong>el</strong> libro Tierra <strong>de</strong> Aus<strong>en</strong>t<strong>es</strong>.Emigración y <strong>retorno</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Galiciainterior: O Saviñao, una inv<strong>es</strong>tigaciónhistórica sobre <strong>la</strong> emigración realizadapor Rosa María López González.Esta inv<strong>es</strong>tigación recoge los t<strong>es</strong>timoniosy <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> emigrant<strong>es</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas fas<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>emigración y <strong>de</strong> retornados <strong>en</strong> unárea concreta <strong>de</strong> <strong>la</strong> geografía <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>.Sin embargo, según <strong>la</strong> autora,<strong>el</strong> r<strong>es</strong>ultado r<strong>es</strong>ume <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>muchos ayuntami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Galicia y<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> toda España que tuvieronque ver cómo se marchaban<strong>su</strong>s vecinos para int<strong>en</strong>tar mejorar <strong>su</strong>situación. “Se trata <strong>de</strong> una historia totaly global <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración y <strong>de</strong> cómo<strong>la</strong> han vivido unos y cómo <strong>la</strong> han <strong>su</strong>fridootros”.Durante <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración, se pudo vertambién <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>tal Raíc<strong>es</strong> yA<strong>la</strong>s: <strong>El</strong> reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad, realizadopor Pedro Pinzo<strong>la</strong>s y JuanCarlos León. En él, emigrant<strong>es</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong><strong>de</strong> primera, segunda y tercerag<strong>en</strong>eración que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> distintospaís<strong>es</strong> <strong>de</strong>l mundo cu<strong>en</strong>tan <strong>su</strong>s ex-8 • CdE • 667


ActualidadEspecialm<strong>en</strong>te emotivo r<strong>es</strong>ulta <strong>es</strong>cuchar<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ciudadanos d<strong>es</strong>egunda y tercera g<strong>en</strong>eración <strong>en</strong> <strong>el</strong>proc<strong>es</strong>o <strong>de</strong> tramitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> dobl<strong>es</strong>itio ya ti<strong>en</strong>e registrados alre<strong>de</strong>dor<strong>de</strong> 16.000 u<strong>su</strong>arios <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo,jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que intercambianopinion<strong>es</strong> y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acc<strong>es</strong>o fácil yConmemoración <strong>de</strong>l Día Internacional <strong>de</strong>l Migrante, Salón <strong>de</strong> Actos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y EmigraciónPARA SABER MÁS• Tierra <strong>de</strong> Aus<strong>en</strong>t<strong>es</strong>. Emigración y <strong>retorno</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong> Galicia interior: O Saviñao. Rosa María LópezGonzález.Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración. SubdirecciónG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Información y Publicacion<strong>es</strong>.C/Agustín <strong>de</strong> Beth<strong>en</strong>court, 11 – 28003 Madridwww.mtin.<strong>es</strong> (Publicacion<strong>es</strong>).sgpublic@mtin.<strong>es</strong>• Raíc<strong>es</strong> y A<strong>la</strong>s: <strong>El</strong> reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad. PedroPinzo<strong>la</strong>s y Juan Carlos León.C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong> Migracion<strong>es</strong> y Exilios-CE-ME.www.cemeuned.org/<strong>es</strong>pacio-audiovi<strong>su</strong>al.html• CEXT – <strong>Ciudadanía</strong> <strong>Exterior</strong>. www.cext.<strong>es</strong>peri<strong>en</strong>cias, <strong>su</strong>s recuerdos y expectativas<strong>de</strong> futuro.<strong>El</strong> docum<strong>en</strong>tal refleja a través <strong>de</strong>los t<strong>es</strong>timonios <strong>de</strong> <strong>su</strong>s protagonistaslo que <strong>su</strong>pone <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>doble nacionalidad y <strong>su</strong> aportacióna los país<strong>es</strong> <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia; <strong>su</strong>pasado, <strong>su</strong> situación actual y <strong>en</strong> <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> los emigrant<strong>es</strong> <strong>de</strong> primerag<strong>en</strong>eración, <strong>su</strong>s viv<strong>en</strong>cias comoemigrant<strong>es</strong>, <strong>su</strong>s s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos hacia<strong>el</strong> país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y lo que <strong>es</strong>peran<strong>de</strong> <strong>su</strong> futuro y <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong>s d<strong>es</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong>.nacionalidad y <strong>su</strong>s impr<strong>es</strong>ion<strong>es</strong> comod<strong>es</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que viv<strong>en</strong><strong>en</strong> un país distinto que <strong>en</strong> ocasion<strong>es</strong>ni siquiera han llegado a visitar.Las nuevas tecnologías tuvieron <strong>su</strong><strong>es</strong>pacio <strong>en</strong> <strong>la</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tación <strong>de</strong> CEXT-<strong>Ciudadanía</strong> <strong>Exterior</strong>, <strong>el</strong> portal <strong>de</strong>Internet <strong>de</strong>dicado a los jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior. Pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tado por<strong>su</strong> r<strong>es</strong>ponsable, Jaime So<strong>la</strong>no, <strong>es</strong>terápido a una red social concreta para<strong>el</strong>los y a <strong>la</strong> información que nec<strong>es</strong>itansobre recursos e institucion<strong>es</strong>.<strong>El</strong> acto conmemorativo se cerró con<strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Francisco RuizVázquez, pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Consejo G<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>Exterior</strong>, qui<strong>en</strong> r<strong>es</strong>umió <strong>la</strong> evolucióny todo <strong>el</strong> trabajo realizado <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración durante muchosaños hasta <strong>la</strong> situación actual, <strong>en</strong> <strong>la</strong>que ya hay casi un millón y medio<strong>de</strong> ciudadanos c<strong>en</strong>sados <strong>en</strong> todo <strong>el</strong>mundo que pue<strong>de</strong>n participar <strong>en</strong> losproc<strong>es</strong>os <strong>de</strong>mocráticos <strong>de</strong> Españacomo cualquier otro <strong>el</strong>ector.“<strong>El</strong> <strong>es</strong>pañol ha sido emigrante y sigu<strong>es</strong>iéndolo. <strong>El</strong> problema <strong>es</strong> que durantemucho tiempo, <strong>el</strong> emigrante sólo era algui<strong>en</strong>que se había marchado. Todo <strong>es</strong>oha cambiado con <strong>el</strong> trabajo y <strong>el</strong> interés<strong>de</strong> muchos hasta llegar a <strong>es</strong>te día, un día<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>be recordar a los que semarcharon, reflexionar sobre por qué semarcharon y dón<strong>de</strong> <strong>es</strong>tán ahora”.Fernando DíazFotos: Tony Magán9 • CdE • 667


ActualidadMaria Pi<strong>la</strong>r Pin posa con <strong>la</strong>s trabajadoras <strong>de</strong> FEDED.María Pi<strong>la</strong>r Pin <strong>en</strong>Brasil y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>Asistió al 2º Congr<strong>es</strong>o <strong>de</strong> Mujer<strong>es</strong> <strong>en</strong> Brasil yaseguró que <strong>el</strong> recorte pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tario no afectará apr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> social<strong>es</strong>.Más <strong>de</strong> 120 mujer<strong>es</strong>proce<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>de</strong>localidad<strong>es</strong> comoPorto Alegre, Santos,Brasilia o SanPablo, cuya <strong>de</strong>legación fue <strong>la</strong> másnumerosa, se dieron cita <strong>el</strong> pasadofin <strong>de</strong> semana <strong>en</strong> Río <strong>de</strong> Janeiropara participar <strong>en</strong> los grupos<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>l 2º Congr<strong>es</strong>o <strong>de</strong>Mujer<strong>es</strong>, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong>España. Al ev<strong>en</strong>to asistieron, <strong>en</strong>treotras autoridad<strong>es</strong>, <strong>la</strong> directorag<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, Pi<strong>la</strong>r Pin; <strong>el</strong> consejero<strong>de</strong> Trabajo e Inmigración <strong>de</strong><strong>la</strong> Embajada <strong>en</strong> Brasil, J<strong>es</strong>ús Sa<strong>la</strong>s;<strong>el</strong> cón<strong>su</strong>l <strong>de</strong> España, FranciscoJosé Viqueira; y <strong>la</strong> viceministra <strong>de</strong>A<strong>su</strong>ntos para <strong>la</strong> Mujer <strong>de</strong>l Gobiernobrasileño, Ter<strong>es</strong>a Lour<strong>en</strong>zo.“La educación”, “La vulnerabilidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer”, ·”La igualdad <strong>de</strong> género”,“<strong>El</strong> ocio, <strong>la</strong> cultura y <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad”y “La comunicación y <strong>el</strong> trabajo”fueron los cinco bloqu<strong>es</strong> temáticosque c<strong>en</strong>traron los grupos <strong>de</strong> trabajo.Concluidos los <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros, <strong>la</strong>sparticipant<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> congr<strong>es</strong>o <strong>de</strong>mandaronmás cursos <strong>de</strong> formacióny c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> acogida para <strong>la</strong>s mujer<strong>es</strong>,así como <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> qu<strong>es</strong>e firm<strong>en</strong> acuerdos bi<strong>la</strong>teral<strong>es</strong> <strong>en</strong>treEspaña y Brasil <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> igualdady vulnerabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer.La directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, Pi<strong>la</strong>r Pin,d<strong>es</strong>tacó <strong>la</strong> “gran madurez <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> mujer<strong>es</strong>” y r<strong>es</strong>altó que<strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Mujer<strong>es</strong> Españo<strong>la</strong>s<strong>de</strong> Río <strong>de</strong> Janeiro <strong>es</strong> <strong>la</strong> primerainstitución <strong>de</strong> <strong>es</strong>tas características,aunque anunció que próximam<strong>en</strong>t<strong>es</strong>e legalizará <strong>la</strong> asociación <strong>de</strong> SãoPaulo.En lo que se refiere a <strong>es</strong>te <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro,Pi<strong>la</strong>r Pin indicó que “<strong>la</strong> política<strong>de</strong>l Gobierno <strong>de</strong> España se <strong>de</strong>be llevaral exterior” y d<strong>es</strong>tacó <strong>el</strong> pap<strong>el</strong><strong>de</strong> España <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha por lograr <strong>la</strong>igualdad <strong>de</strong> género, para lo que <strong>es</strong>fundam<strong>en</strong>tal “propiciar <strong>la</strong> autonomíapersonal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujer<strong>es</strong>, para loque <strong>es</strong> nec<strong>es</strong>ario <strong>la</strong> formación empr<strong>es</strong>arialy <strong>en</strong> habilidad<strong>es</strong> <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo, yempujar <strong>el</strong> asociacionismo”.Tras una reunión son <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong>R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>, finalizó Maria Pi<strong>la</strong>r Pin<strong>su</strong> visita a Rio <strong>de</strong> Janeiro prometi<strong>en</strong>doun ayuda importante parar<strong>es</strong>tañar los daños <strong>su</strong>fridos por <strong>la</strong>Casa <strong>de</strong> España <strong>de</strong>bidos a <strong>la</strong> granriada <strong>de</strong>l m<strong>es</strong> <strong>de</strong> abril,Visita a V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. La directorag<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, María Pi<strong>la</strong>r Pin, ha visitadoV<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> para “comprobar,<strong>su</strong>pervisar y <strong>es</strong>tar <strong>en</strong> contacto” con <strong>la</strong>colectividad. Explicó que <strong>el</strong> viaje yahabía sido postergado por distintoscontratiempos <strong>en</strong> Madrid.La directora g<strong>en</strong>eral situó <strong>el</strong>contexto actual <strong>de</strong> España y <strong>la</strong>sayudas para los ciudadanos <strong>en</strong><strong>el</strong> exterior. “T<strong>en</strong>emos un proc<strong>es</strong>opr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tario muy difícil, con unrecorte lineal <strong>de</strong>l 12 por ci<strong>en</strong>to ytratamos <strong>de</strong> que <strong>es</strong>te recorte afect<strong>el</strong>o m<strong>en</strong>os posible a aqu<strong>el</strong>los aspectos<strong>es</strong><strong>en</strong>cial<strong>es</strong>, <strong>la</strong> calidad, <strong>la</strong> educacióny ayudas <strong>es</strong>pecial<strong>es</strong>… unamu<strong>es</strong>tra <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo <strong>es</strong> que se aportancasi 17 millon<strong>es</strong> <strong>de</strong> euros anual<strong>es</strong> ap<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> por nec<strong>es</strong>idad”. D<strong>es</strong>tacótambién que España <strong>es</strong> <strong>el</strong> únicopaís <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> llevar a cabo<strong>es</strong>te tipo <strong>de</strong> políticas social<strong>es</strong>.En re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> Fundación EspañaSalud (FES), reiteró <strong>su</strong> total confianza<strong>en</strong> <strong>la</strong> institución, “ti<strong>en</strong><strong>en</strong> unag<strong>es</strong>tión solv<strong>en</strong>te, pr<strong>es</strong><strong>en</strong>cia y pr<strong>es</strong>tigioque han forjado <strong>en</strong> <strong>su</strong> corta exist<strong>en</strong>cia”.Recordó <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong><strong>el</strong> exterior va <strong>en</strong>vejeci<strong>en</strong>do y <strong>es</strong>totrae problemas <strong>de</strong> salud y trastornoscognitivos, como <strong>el</strong> Alzheimer,10 • CdE • 667


ActualidadActualidadsobre los que com<strong>en</strong>zará a trabajar<strong>la</strong> FES.Para <strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> FESha alcanzado “<strong>su</strong>eños que parecíanimposibl<strong>es</strong>”; sin embargopara po<strong>de</strong>r <strong>es</strong>tar <strong>en</strong> <strong>es</strong>ta institución<strong>la</strong> persona <strong>de</strong>be gozar <strong>de</strong><strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión no contributiva, ser“niño <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra” o <strong>es</strong>tar incapacitado,quedando fuera <strong>de</strong> <strong>es</strong>tacobertura un número importante<strong>de</strong> ciudadanos, “por <strong>es</strong>o <strong>es</strong>tamosvi<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s posibilidad<strong>es</strong> <strong>de</strong> incluira los que no pue<strong>de</strong>n disfrutar <strong>de</strong><strong>es</strong>te b<strong>en</strong>eficio mediante otro tipoDISTINCION AANDREA CANELLALa directora g<strong>en</strong>eral se dirige al II Congr<strong>es</strong>o <strong>de</strong> Mujer<strong>es</strong> Españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> Brasil.<strong>de</strong> mecanismos que <strong>de</strong>berán ser<strong>es</strong>tudiados”.Sobre <strong>la</strong> polémica iniciada una semanaant<strong>es</strong> por Santiago Camba,secretario g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración<strong>de</strong> <strong>la</strong> Xunta <strong>de</strong> Galicia, por algunas<strong>de</strong>c<strong>la</strong>racion<strong>es</strong> que repercutíandirectam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> MariaPi<strong>la</strong>r Pin. Sobre <strong>es</strong>tos com<strong>en</strong>tarios<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró: “T<strong>en</strong>dremos que preguntarlea él ¿por qué dice algo que d<strong>es</strong>conoce?Y hace consi<strong>de</strong>racion<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>sque <strong>es</strong> muy evi<strong>de</strong>nte que no ti<strong>en</strong>e losdatos ni <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to para emitirningún tipo <strong>de</strong> criterios”.Con r<strong>es</strong>pecto a <strong>la</strong> promoción porparte <strong>de</strong> Santiago Camba <strong>en</strong> <strong>su</strong>reci<strong>en</strong>te visita a V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>tarjeta sanitaria ‘Galicia Saú<strong>de</strong><strong>Exterior</strong>’. Sobre <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>es</strong>teinstrum<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>era<strong>la</strong>seguró que “<strong>es</strong>a tarjeta sanitaria<strong>de</strong> <strong>la</strong> Xunta <strong>de</strong> Galicia no sirvepara nada”, explicando que setrata <strong>de</strong> “marketing político”, yaque uno <strong>de</strong> los requisitos para pedir<strong>la</strong><strong>es</strong> <strong>es</strong>tar inscrito <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>so<strong>El</strong>ectoral <strong>de</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> Aus<strong>en</strong>t<strong>es</strong>(CERA) y no <strong>en</strong> <strong>el</strong> PERE (Padrón<strong>de</strong> Español<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>). Para<strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, “<strong>es</strong>in<strong>su</strong>ltante; ¿<strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> a los niñosno se l<strong>es</strong> pue<strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r por qué novotan? No <strong>es</strong> <strong>el</strong> <strong>es</strong>píritu <strong>de</strong> <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>ciasanitaria”. Explicó que existeotro mecanismo que permite <strong>la</strong>cobertura sanitaria a los ciudadanosr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior queviaj<strong>en</strong> a España: “Durante años ha<strong>es</strong>tado garantizada <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>ciasanitaria a los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>en</strong> tránsito,no <strong>es</strong> nuevo. Es nec<strong>es</strong>ario hacertrámit<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Con<strong>su</strong><strong>la</strong>do y <strong>la</strong> Consejería<strong>de</strong> Trabajo, y <strong>en</strong> algunos casospagar 8 euros o algo más, pero<strong>es</strong> una cuota muy baja para serat<strong>en</strong>dido <strong>en</strong> España y no sólo <strong>en</strong>una Comunidad Autónoma”.La directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> tambiéngiró varias visitas a c<strong>en</strong>tros <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>y se reunió con <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>.C. <strong>de</strong> E.Fotos: Galicia <strong>en</strong> <strong>el</strong> MundoDurante <strong>es</strong>ta visita a Rio<strong>de</strong> Janeiro, Pi<strong>la</strong>r Pin impusoa Andrea Can<strong>el</strong><strong>la</strong> daSilva Pared<strong>es</strong>, pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta <strong>de</strong>lHospital Español <strong>de</strong> Río <strong>de</strong>Janeiro, <strong>la</strong> Medal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Oro <strong>de</strong><strong>la</strong> Emigración con <strong>la</strong> que “sereconoció <strong>su</strong> g<strong>en</strong>erosidad, <strong>su</strong>li<strong>de</strong>razgo y <strong>su</strong> valía”, ya que“<strong>su</strong> trabajo fue afrontar unreto prácticam<strong>en</strong>te imposible”,según afirmó Pin. En unacto emotivo, Andrea Pared<strong>es</strong>se mostró alegre y agra<strong>de</strong>cidae indicó que <strong>es</strong>te ga<strong>la</strong>rdónle obligará a trabajary comprometerse más con <strong>la</strong>colectividad.Añadió a<strong>de</strong>más que recibir<strong>es</strong>te reconocimi<strong>en</strong>to era “un<strong>en</strong>orme honor” y consi<strong>de</strong>róque era “un hom<strong>en</strong>aje compartidocon <strong>la</strong> directiva y losco<strong>la</strong>borador<strong>es</strong> <strong>de</strong>l Hospitalque apoyaron y creyeron <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo que podía d<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>r”.11 • CdE • 667


EntrevistaEste chef gallego que, orgulloso,difun<strong>de</strong> p<strong>la</strong>tos e historias<strong>de</strong> <strong>su</strong> tierra natal, <strong>es</strong> un refer<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>la</strong>s art<strong>es</strong> culinarias.Sin embargo <strong>su</strong> perfil polifacéticolo <strong>de</strong>fine también como unhombre <strong>de</strong> cultura que ha trabajadocomo <strong>es</strong>c<strong>en</strong>ógrafo y director <strong>de</strong> teatro,<strong>de</strong> revistas y periodista.Actualm<strong>en</strong>te <strong>es</strong>cribe una columna semanal<strong>en</strong> “Galicia <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mundo”, dictaconfer<strong>en</strong>cias, seminarios y ofrece c<strong>la</strong>s<strong>es</strong>abiertas <strong>de</strong> cocina. Lleva a<strong>de</strong><strong>la</strong>nt<strong>es</strong>u propio r<strong>es</strong>taurante “Morriña” <strong>en</strong> uno<strong>de</strong> los barrios más cosmopolitas <strong>de</strong>Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong>. P<strong>es</strong>e a <strong>su</strong>s múltipl<strong>es</strong> viaj<strong>es</strong>,nunca olvidó <strong>su</strong> orig<strong>en</strong> gallego ehizo <strong>de</strong> cada ocasión, una bu<strong>en</strong>a oportunidadpara promover, <strong>en</strong>gran<strong>de</strong>cer<strong>su</strong> cultura y tradicion<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra australque acogió a mil<strong>es</strong> <strong>de</strong> emigrant<strong>es</strong>.¿En qué año llegó a Arg<strong>en</strong>tina y porqué emigró?Si bi<strong>en</strong> t<strong>en</strong>go una <strong>es</strong>tadía previa, consi<strong>de</strong>romi as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>finitivo <strong>en</strong>Arg<strong>en</strong>tina d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> año 1983 <strong>en</strong> qu<strong>el</strong>legue <strong>de</strong> Colombia y <strong>de</strong>cidí que todosmis proyectos vital<strong>es</strong> e int<strong>el</strong>ectual<strong>es</strong> sed<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>rían <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong>. Emigramos<strong>de</strong> Galicia básicam<strong>en</strong>te porcu<strong>es</strong>tion<strong>es</strong> familiar<strong>es</strong> y económicas.Nací <strong>en</strong> Espandariz, <strong>en</strong> <strong>el</strong> valle <strong>de</strong> Quiroga,Lugo.¿Se si<strong>en</strong>te integrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> culturaporteña p<strong>es</strong>e a ser un difusor <strong>de</strong> <strong>su</strong>Galicia natal?Sin duda <strong>la</strong> cultura <strong>la</strong>tinoamericana y<strong>es</strong>pecialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> porteña <strong>es</strong> importantísimapara mí. Muchos artistas e int<strong>el</strong>ectual<strong>es</strong>arg<strong>en</strong>tinos han influido <strong>en</strong>mi formación, <strong>es</strong>o no impi<strong>de</strong> que <strong>en</strong>tanto emigrante (y por <strong>en</strong><strong>de</strong> hombre<strong>de</strong> dos mundos) no d<strong>es</strong>cui<strong>de</strong> <strong>la</strong> culturapropia e int<strong>en</strong>te difundir<strong>la</strong> por todoslos medios a mi alcance.¿En qué or<strong>de</strong>n <strong>es</strong> usted chef, periodista,difusor cultural <strong>de</strong> España <strong>en</strong>g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> Galicia <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r,poeta, confer<strong>en</strong>ciante, hombre <strong>de</strong>letras y teatro?Algui<strong>en</strong> dijo que comer hizo al hombre(civilizado). Soy chef (o cocinerocomo me gusta auto<strong>de</strong>finirme) porque<strong>es</strong> un modo <strong>de</strong> ganarme <strong>la</strong> vidaManu<strong>el</strong> Corral Vi<strong>de</strong>:<strong>en</strong>tre los sabor<strong>es</strong>y <strong>la</strong>s letrasReg<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> r<strong>es</strong>taurante “Morriña” <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong>y <strong>es</strong> un activo agitador <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong> cocina y <strong>la</strong>cultura gallega.dignam<strong>en</strong>te y s<strong>en</strong>tir que puedo trabajarpara mant<strong>en</strong>er nu<strong>es</strong>tra i<strong>de</strong>ntidady difundir<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre propios y extraños,periodista <strong>es</strong> mi prof<strong>es</strong>ión académicay t<strong>en</strong>go una fuerte vocación personalpor <strong>la</strong> comunicación, poeta y <strong>es</strong>critorporque nec<strong>es</strong>ito volcar mis inquietud<strong>es</strong><strong>es</strong>piritual<strong>es</strong> <strong>en</strong> pa<strong>la</strong>bras, creación12 • CdE • 667


Entrevistaque llevo a <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>en</strong> mis dibujos ypinturas cuando <strong>el</strong> verbo <strong>es</strong> impot<strong>en</strong>tepara graficar mis s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos.¿Por qué <strong>es</strong> tan importante para unpueblo conservar y difundir <strong>su</strong> culturagastronómica?La gastronomía <strong>es</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s facetasmás important<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> unpueblo, pued<strong>es</strong> olvidar una fecha, <strong>el</strong>nombre <strong>de</strong> un prócer, pero nunca unaroma, un sabor. La manera <strong>de</strong> comery lo que se come c<strong>la</strong>sifica a un pueblo,le da i<strong>de</strong>ntidad; no <strong>en</strong> vano a muchospueblos antiguos se los conocía por loque comían (comedor<strong>es</strong> <strong>de</strong> manteca,cebada, patatas, etc.).¿Cómo se explica que <strong>en</strong> una ciudadcomo Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong> haya sido usted,hacer re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te poco tiempo,qui<strong>en</strong> ha fundado <strong>el</strong> primer r<strong>es</strong>taurantegallego?Los emigrant<strong>es</strong>, como lo m<strong>en</strong>cionóOtero Pedrayo <strong>en</strong> 1955, recluyeron <strong>su</strong>gastronomía al ámbito familiar. Cu<strong>es</strong>tion<strong>es</strong>sociológicas, sicológicas, complejosinducidos los llevaron a no mostrar<strong>su</strong>s p<strong>la</strong>tos s<strong>en</strong>cillos a extraños. En1998, cuando constato <strong>es</strong>ta realidad,y veo que aun <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros gallegoslos r<strong>es</strong>taurant<strong>es</strong> t<strong>en</strong>ían un m<strong>en</strong>ú quepodríamos l<strong>la</strong>mar hispano arg<strong>en</strong>tino,p<strong>en</strong>sé que era importante un <strong>es</strong>tablecimi<strong>en</strong>togallego gallego, con carta bilingüey <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> ser un ámbitoexclusivo <strong>de</strong> “cocina y cultura gallega”.¿Cómo se <strong>su</strong>p<strong>la</strong>ntan <strong>la</strong>s materiasprimas o los alim<strong>en</strong>tos típicos porexc<strong>el</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> comida gallega, atantos kilómetros <strong>de</strong> distancia?Los emigrant<strong>es</strong> <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo,cuando quier<strong>en</strong> recrear <strong>su</strong> cocina <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>trandificultad<strong>es</strong> para proveerse<strong>de</strong> ingredi<strong>en</strong>t<strong>es</strong>; ape<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> a<strong>la</strong> creatividad que da como r<strong>es</strong>ultado<strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas cocinas <strong>de</strong> fusión, a vec<strong>es</strong>más ricas que <strong>la</strong>s original<strong>es</strong>. En nu<strong>es</strong>trocaso, casi no tuve inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>t<strong>es</strong>.Con ayuda <strong>de</strong> paisanos que cultivabanberzas, gr<strong>el</strong>os, pimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> padrón,d<strong>es</strong>ti<strong>la</strong>ban aguardi<strong>en</strong>te, o criabanconejos, etc., mas <strong>el</strong> recorrido por frigoríficospara buscar cort<strong>es</strong> <strong>de</strong> cerdoque <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to no <strong>es</strong>taban <strong>en</strong><strong>el</strong> <strong>su</strong>permercado, se pudo crear unacarta digna y repr<strong>es</strong><strong>en</strong>tativa. P<strong>es</strong>cadosy mariscos <strong>en</strong>contramos, salvo perceb<strong>es</strong>,<strong>la</strong>mprea, y otros muy autóctonos,pero <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral pudimos ofrecer losmás clásicos. <strong>El</strong> r<strong>es</strong>to fue <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong>modo para ofrecer cocina tradicionalcon toque <strong>de</strong> autor.¿Cuál <strong>es</strong> <strong>la</strong> particu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> Morriñaa<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>su</strong> ambi<strong>en</strong>te gallego?Manu<strong>el</strong> Corral cocinando <strong>en</strong> <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión y a <strong>la</strong> dcha. <strong>su</strong> r<strong>es</strong>taurante “Morriña”.Cuént<strong>en</strong>os sobre <strong>es</strong>a faceta <strong>de</strong>l r<strong>es</strong>tauranteque realiza accion<strong>es</strong> cultural<strong>es</strong>y corta <strong>la</strong> calle cuando se f<strong>es</strong>teja<strong>la</strong> galleguidadMorriña para muchos <strong>es</strong> una embajada<strong>de</strong> Galicia <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong>. Hemoscreado una muy bu<strong>en</strong>a biblioteca <strong>de</strong>libros con temas gallegos, t<strong>en</strong>emosa <strong>la</strong> vista una gran colección <strong>de</strong> fotografíasantiguas original<strong>es</strong>, un archivo<strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos y objetos que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>mossea <strong>la</strong> base <strong>de</strong> un “Museo <strong>de</strong>lemigrante anónimo Diego Álvarez”(Diego fue fundador y pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>Xeito Novo y amigo personal fallecidoprematuram<strong>en</strong>te) , siempre ofrecimos<strong>es</strong>pectáculos <strong>de</strong> música tradicional<strong>en</strong> vivo, creamos <strong>el</strong> premiobianual “Pote <strong>de</strong> Ouro” para distinguira personas que trabajan por nu<strong>es</strong>tracultura, organizamos <strong>la</strong> primera fi<strong>es</strong>tacallejera con motivo <strong>de</strong>l Día <strong>de</strong> <strong>la</strong>Galleguidad instaurado por <strong>el</strong> Gobierno<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong>, cond<strong>es</strong>file <strong>de</strong> bandas, música y p<strong>la</strong>tostradicional<strong>es</strong>. También se creo <strong>el</strong> s<strong>el</strong>loeditorial Xunt.ar que con <strong>su</strong>erte editarapublicacion<strong>es</strong> re<strong>la</strong>cionadas con<strong>la</strong> cultura gallega.¿<strong>El</strong> nombre <strong>es</strong> sólo un tópico o hay<strong>su</strong>fici<strong>en</strong>te morriña <strong>en</strong> un ag<strong>en</strong>tecultural como usted que trabajaconstantem<strong>en</strong>te mirando a <strong>su</strong> tierranatal?La morriña no se cura, uno vive con<strong>el</strong><strong>la</strong>. De allí <strong>el</strong>nombre <strong>el</strong> r<strong>es</strong>taurante.En cada columnao <strong>es</strong>crito<strong>en</strong> <strong>el</strong> que<strong>en</strong>seña <strong>de</strong> cocina,siempre<strong>es</strong> más ext<strong>en</strong>sa<strong>la</strong> historiao reflexión <strong>en</strong>torno a <strong>es</strong>apreparación¿<strong>es</strong> ésa <strong>su</strong> marcaregistrada?En mis trabajosperiodísticos,mispr<strong>es</strong><strong>en</strong>tacion<strong>es</strong>t<strong>el</strong>evisivas, y los programas <strong>de</strong>radio siempre le doy mucha importanciaa <strong>la</strong> parte histórica, a <strong>la</strong> divulgación,ant<strong>es</strong> que a <strong>la</strong>s recetas. Mislector<strong>es</strong>, oy<strong>en</strong>t<strong>es</strong> o t<strong>el</strong>evi<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> loagra<strong>de</strong>c<strong>en</strong> y así me lo hac<strong>en</strong> saber.Gise<strong>la</strong> Gallego13 • CdE • 667


PanoramaGUÍA PARA LOS JÓVENES RESIDENTES EN EL EXTERIOR<strong>El</strong> docum<strong>en</strong>to aporta <strong>la</strong>s bas<strong>es</strong> <strong>de</strong>actuación para los Servicios <strong>de</strong>Información Juv<strong>en</strong>ilLa directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, María Pi<strong>la</strong>r Piny <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Instituto<strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud-INJUVE, Gabri<strong>el</strong>Alconch<strong>el</strong>, han pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tado<strong>en</strong> Madrid <strong>la</strong> “Guía para<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong>Información Juv<strong>en</strong>il <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>”.Este docum<strong>en</strong>to aportarácriterios homogéneos <strong>de</strong>actuación a los Servicios <strong>de</strong>Información Juv<strong>en</strong>il exist<strong>en</strong>t<strong>es</strong>y <strong>la</strong>s pautas para <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los nuevos.Tras <strong>la</strong> información recogida<strong>en</strong> congr<strong>es</strong>os <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> c<strong>el</strong>ebrados<strong>en</strong> los últimos tr<strong>es</strong> años<strong>en</strong> distintos país<strong>es</strong>, se puso<strong>de</strong> manifi<strong>es</strong>to <strong>la</strong> nec<strong>es</strong>idad <strong>de</strong>aum<strong>en</strong>tar los canal<strong>es</strong> <strong>de</strong> informaciónpara los jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.Por <strong>el</strong>lo, ambas institucion<strong>es</strong>han co<strong>la</strong>borado d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> 2008<strong>en</strong> <strong>la</strong> creación una red <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros<strong>de</strong> Información Juv<strong>en</strong>il<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> que han servidopara informar a los jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> sobre<strong>la</strong>s políticas dirigidas a <strong>el</strong>losy hacer posible <strong>el</strong> d<strong>es</strong>arrollo d<strong>es</strong>us <strong>de</strong>rechos como <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>,sin distinción <strong>de</strong> <strong>su</strong> lugar <strong>de</strong>r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia.Estos c<strong>en</strong>tros son g<strong>es</strong>tionadospor asociacion<strong>es</strong> <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong><strong>es</strong>r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior lo qu<strong>el</strong><strong>es</strong> permite interv<strong>en</strong>ir comoactor<strong>es</strong> directos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proc<strong>es</strong>oy se han convertido <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>toimpr<strong>es</strong>cindible paracanalizar y materializar accion<strong>es</strong><strong>de</strong> apoyo y at<strong>en</strong>ción.Para María Pi<strong>la</strong>r Pin, <strong>el</strong> objetivoprincipal <strong>de</strong> <strong>es</strong>ta guía <strong>es</strong> servir<strong>de</strong> ayuda para <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>es</strong>tos servicios <strong>en</strong>un conv<strong>en</strong>io que va más allá<strong>de</strong>l texto y “<strong>su</strong>pone una co<strong>la</strong>boraciónconstante <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>es</strong>fuerzopor <strong>es</strong>tar pr<strong>es</strong><strong>en</strong>t<strong>es</strong> <strong>en</strong>todos los movimi<strong>en</strong>tos migratoriosre<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud,<strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong>que hay una gran movilidad”.Este conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>es</strong>tablece, <strong>en</strong>tre una <strong>de</strong> <strong>su</strong>sfinalidad<strong>es</strong>, <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong><strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunidad<strong>es</strong>al dar al colectivo r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte<strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior <strong>la</strong> oportunidad<strong>de</strong> participar con <strong>el</strong> r<strong>es</strong>to <strong>de</strong>jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>en</strong> los programasdirigidos a <strong>el</strong>los y crearnuevos canal<strong>es</strong> para implicarse<strong>en</strong> <strong>el</strong> d<strong>es</strong>arrollo <strong>de</strong> España y<strong>de</strong> <strong>su</strong> país <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia.La red <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros se convierteasí <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to privilegiadopara favorecer <strong>la</strong>sGuía para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong>Información Juv<strong>en</strong>il <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>• Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>.Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.www.ciudadaniaexterior.mtin.<strong>es</strong> (Jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> y Mujer<strong>es</strong>)• Instituto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud. Ministerio <strong>de</strong> Sanidad, PolíticaSocial e Igualdad.www.injuve.migualdad.<strong>es</strong>re<strong>la</strong>cion<strong>es</strong> <strong>en</strong>tre los distintoscolectivos <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong><strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior,<strong>su</strong> acc<strong>es</strong>o a los recursospúblicos y privados exist<strong>en</strong>t<strong>es</strong><strong>en</strong> España y <strong>la</strong> comunicacióncon grupos juv<strong>en</strong>il<strong>es</strong> <strong>de</strong> todo<strong>el</strong> mundo.Lo importante para Gabri<strong>el</strong>Alconch<strong>el</strong>-, <strong>es</strong> que <strong>es</strong>te colectivoperciba que los recursosque b<strong>en</strong>efician a los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong><strong>en</strong> España tambiénpue<strong>de</strong>n ser aprovechadospor <strong>el</strong>los. “Por <strong>es</strong>te motivo <strong>es</strong><strong>es</strong><strong>en</strong>cial ofrecerl<strong>es</strong> todos loscanal<strong>es</strong> <strong>de</strong> información posibl<strong>es</strong>para que puedan r<strong>es</strong>olver<strong>su</strong>s dudas y localizar todoslos servicios que se l<strong>es</strong> ofrec<strong>en</strong>rápidam<strong>en</strong>te.”Estas dudas, según los datospr<strong>es</strong><strong>en</strong>tados, se refier<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> homologación<strong>de</strong> títulos, ayudas para<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> empr<strong>es</strong>as <strong>en</strong>España, <strong>el</strong> acc<strong>es</strong>o a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>day <strong>en</strong> <strong>es</strong>pecial todo lo re<strong>la</strong>cionadocon <strong>el</strong> empleo, mejora prof<strong>es</strong>ionaly formación ori<strong>en</strong>tadaa <strong>la</strong> inserción <strong>la</strong>boral.Sin embargo, tanto para Alconch<strong>el</strong>como para María Pi<strong>la</strong>rPin, tampoco <strong>es</strong> posible ni b<strong>en</strong>eficiosodarl<strong>es</strong> todo hecho,por lo que con <strong>es</strong>ta guía ti<strong>en</strong><strong>en</strong>todos los instrum<strong>en</strong>tos nec<strong>es</strong>ariospara crear <strong>su</strong>s propiasasociacion<strong>es</strong>, comunicarse yreforzar los vínculos social<strong>es</strong>,cultural<strong>es</strong>, económicos y lingüísticoscon España y <strong>su</strong>s comunidad<strong>es</strong><strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.“Se trata- r<strong>es</strong>ume Alconch<strong>el</strong>-,<strong>de</strong> que <strong>en</strong> todos los país<strong>es</strong>don<strong>de</strong> exista una asociación<strong>de</strong> jóv<strong>en</strong><strong>es</strong>, puedan d<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>run servicio para t<strong>en</strong>er acc<strong>es</strong>o atoda <strong>la</strong> información que nec<strong>es</strong>it<strong>en</strong>,tanto d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva<strong>de</strong> <strong>su</strong>s país<strong>es</strong> <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia,como <strong>de</strong> España”.Fernando Díaz14 • CdE • 667


PanoramaLa secretaria <strong>de</strong> Estado<strong>de</strong> Inmigración y Emigración,Anna Terrón,ha pr<strong>es</strong>idido <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong>los primeros Premios <strong>de</strong> <strong>la</strong>Red Ariadna. Esta asociación,coordinada y financiada por<strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Integración <strong>de</strong> los Inmigrant<strong>es</strong>,<strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajoe Inmigración, trabaja <strong>en</strong> unp<strong>la</strong>n integral <strong>de</strong> accion<strong>es</strong> <strong>en</strong>caminadasa at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s nec<strong>es</strong>idad<strong>es</strong><strong>es</strong>pecíficas <strong>de</strong> <strong>la</strong>spersonas solicitant<strong>es</strong> <strong>de</strong> asilo,refugiadas y otras personascon protección internacional.Con <strong>es</strong>tos premios se pret<strong>en</strong><strong>de</strong>reconocer <strong>el</strong> trabajo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empr<strong>es</strong>as que hanrealizado <strong>la</strong>s mejor<strong>es</strong> actuacion<strong>es</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> integración socio<strong>la</strong>boral<strong>de</strong> <strong>es</strong>te colectivoy <strong>su</strong> contribución <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora<strong>de</strong> <strong>su</strong> calidad <strong>de</strong> vida.Para Anna Terrón, <strong>es</strong>ta <strong>la</strong>bor<strong>de</strong> inserción r<strong>es</strong>ulta <strong>de</strong> granimportancia para <strong>es</strong>tas personaspero también lo <strong>es</strong> <strong>el</strong>trabajo <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> sobr<strong>es</strong>u realidad y <strong>su</strong>s dificultad<strong>es</strong>.“<strong>El</strong> asilo <strong>es</strong> una asignaturap<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> nu<strong>es</strong>tropaís, que ti<strong>en</strong>e más experi<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> producir emigrant<strong>es</strong>En BreveENTREGA DE LOS PREMIOS DE LA RED ARIADNAEn BreveRAIMUNDO ARAGÓNBOMBÍNha sido nombrado Consejero <strong>de</strong>Trabajo e Inmigración <strong>en</strong> Marruecostras <strong>su</strong> c<strong>es</strong>e como director g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial. Raimundo Aragón, conuna <strong>la</strong>rga carrera <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración,<strong>es</strong> inspector <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial y ha d<strong>es</strong>empeñadoReconoc<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empr<strong>es</strong>as<strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> personas conprotección internacionalque <strong>en</strong> acoger. Por <strong>el</strong>lo <strong>es</strong>tan importante participary extremar los <strong>es</strong>fuerzos <strong>en</strong><strong>es</strong>e proc<strong>es</strong>o <strong>de</strong> adaptación<strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong><strong>es</strong>pecial vulnerabilidad”.Al acto <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega, que corrióa cargo <strong>de</strong>l pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tadorJ<strong>es</strong>ús Vázquez, asistierontambién <strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> Integración <strong>de</strong> los Inmigrant<strong>es</strong>,Estr<strong>el</strong><strong>la</strong> Rodríguez, yrepr<strong>es</strong><strong>en</strong>tant<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ONGsAccem, CEAR y Cruz Roja.Se<strong>en</strong>tregaron los premios <strong>en</strong> <strong>la</strong>categoría <strong>de</strong> gran empr<strong>es</strong>aal Grupo Sig<strong>la</strong> S.A., medianaa Embutidos Ati<strong>en</strong>za S.A. ypequeña empr<strong>es</strong>a para R<strong>es</strong>faperS.L. A<strong>de</strong>más, se concedieronm<strong>en</strong>cion<strong>es</strong> <strong>es</strong>pecial<strong>es</strong>a Lavan<strong>de</strong>ría Indusal Cantabria,Merca-Limp, La Figal <strong>de</strong>Pablo y Balbona Past<strong>el</strong>eros.F. Díazcargos como director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>lInstituto Español <strong>de</strong> Emigración ydirector g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Migracion<strong>es</strong>, durante<strong>es</strong>te mandato se creó <strong>el</strong> ConsejoG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Emigración – hoyConsejo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>- y <strong>es</strong> uno <strong>de</strong>los funcionarios <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> con másacreditada experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>es</strong>tión<strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración.15 • CdE • 667


En PortadaEn PortadaUna <strong>es</strong>tación <strong>de</strong> pasoLa directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, Maria Pi<strong>la</strong>r Pin,visitó por primera vez <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno”.Amedio camino <strong>en</strong>treMadrid y Somosierra,al norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComunidadAutonoma, <strong>en</strong><strong>el</strong> término municipal<strong>de</strong> A<strong>la</strong>lpardo <strong>es</strong>tá <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong>Retorno”. Situado a <strong>la</strong>s afueras <strong>de</strong><strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>es</strong>te c<strong>en</strong>tro, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> Fundación Gumi<strong>el</strong>, fuei<strong>de</strong>ada <strong>en</strong> 1979 por Víctor Mirón,un sal<strong>es</strong>iano que durante <strong>su</strong>s <strong>es</strong>tancias<strong>en</strong> México vio <strong>la</strong> nec<strong>es</strong>idad<strong>de</strong> crear una r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia para aqu<strong>el</strong>los<strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que d<strong>es</strong>eaban retornara España tras <strong>la</strong>rgos años <strong>de</strong>emigración, pero no podían hacerlopor falta <strong>de</strong> recursos. Com<strong>en</strong>zóa funcionar <strong>en</strong> 1988 y d<strong>es</strong><strong>de</strong> 1991acoge a los emigrant<strong>es</strong> retornados.D<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong> apertura, han pasado por<strong>el</strong><strong>la</strong> más <strong>de</strong> 400 <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> proce<strong>de</strong>nt<strong>es</strong><strong>de</strong> otros país<strong>es</strong>. La direccióng<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> ha contribuido alsost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia‘<strong>El</strong> Retorno’ prácticam<strong>en</strong>ted<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong> fundación, otorgándol<strong>es</strong>ubv<strong>en</strong>cion<strong>es</strong> año a año, <strong>en</strong> 2010han podido at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a 40 personasgracias a <strong>es</strong>tas ayudas.<strong>El</strong> c<strong>en</strong>tro “<strong>El</strong> Retorno” no <strong>es</strong> <strong>de</strong>finitivo,acoge a los mayor<strong>es</strong> temporalm<strong>en</strong>te,hasta que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong>una p<strong>la</strong>za <strong>en</strong> otra r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>su</strong>Comunidad Autónoma <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>,o consigu<strong>en</strong> una vivi<strong>en</strong>da tute<strong>la</strong>da.Para po<strong>de</strong>r optar a una p<strong>la</strong>za <strong>en</strong><strong>es</strong>te c<strong>en</strong>tro <strong>es</strong> nec<strong>es</strong>ario, valersepor sí mismo, t<strong>en</strong>er más <strong>de</strong> 65 añosy no po<strong>de</strong>r satisfacer <strong>su</strong>s nec<strong>es</strong>idad<strong>es</strong><strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>da por otros medios.También se acoge a los cónyug<strong>es</strong>, oparejas reconocidas legalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>, aunque no t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>nacionalidad <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>.Foto <strong>de</strong> familia <strong>de</strong> los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> “<strong>El</strong> Retorno”, con <strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>eral y <strong>su</strong>s acompañant<strong>es</strong>.16 • CdE • 667


En PortadaEn PortadaLa directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, MaríaPi<strong>la</strong>r Pin -acompañada por <strong>la</strong>s<strong>su</strong>bdirectoras g<strong>en</strong>eral<strong>es</strong> <strong>de</strong> Pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong>Social<strong>es</strong> y <strong>de</strong> Normativa, Esther Herrera y Yo<strong>la</strong>nda Gómez,r<strong>es</strong>pectivam<strong>en</strong>te- realizó <strong>el</strong> pasadodía 20 <strong>de</strong> diciembre <strong>su</strong> primera visitaa <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno”, situada<strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio madrileño <strong>de</strong>A<strong>la</strong>lpardo. Fueron recibidas por <strong>el</strong>pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación Gumi<strong>el</strong>,José Luís Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong> y <strong>la</strong> directora<strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro, Con<strong>su</strong><strong>el</strong>o Ga<strong>la</strong>.La comitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>,junto con los r<strong>es</strong>ponsabl<strong>es</strong><strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación Gumi<strong>el</strong>se reunieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> bibliotecacon <strong>la</strong> doc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> que se<strong>El</strong> c<strong>en</strong>tro “<strong>El</strong> Retorno” no<strong>es</strong> <strong>de</strong>finitivo, acoge a losmayor<strong>es</strong> temporalm<strong>en</strong>te,hasta que dispon<strong>en</strong><strong>de</strong> una p<strong>la</strong>za <strong>en</strong> otrar<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>su</strong>Comunidad Autónoma<strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.UN ENCUENTRO EN “EL RETORNO”María Esperanza ti<strong>en</strong>e 71 años y <strong>es</strong> <strong>de</strong> Bilbao y a p<strong>es</strong>ar <strong>de</strong> los muchosaños <strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina, aun ti<strong>en</strong>e un <strong>de</strong>je bilbaíno. Esta <strong>en</strong>cantada con<strong>la</strong> visita <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>na mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong>Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>, saluda, agra<strong>de</strong>cida, con dos b<strong>es</strong>os a Maria Pi<strong>la</strong>r,<strong>la</strong> directora g<strong>en</strong>eral y a Esther y Yo<strong>la</strong>nda <strong>la</strong>s dos <strong>su</strong>bdirectoras. Se mu<strong>es</strong>traagra<strong>de</strong>cida por haber podido llegar a <strong>la</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>El</strong> Retorno y f<strong>el</strong>iz por <strong>el</strong>trato humano y cariñoso <strong>de</strong>l personal. Es muy hab<strong>la</strong>dora, <strong>en</strong>tusiasta, aunquea vec<strong>es</strong> se le <strong>es</strong>cape un <strong>de</strong>je amargo, porque <strong>su</strong> historia <strong>es</strong> dramáticaaunque con final f<strong>el</strong>iz. Hizo <strong>su</strong> vida <strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina, familia, hijos, pero <strong>en</strong>viudóy se le <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró un cáncer, se arruinó con <strong>el</strong> “corralito”, perdió todo <strong>el</strong> dineroque había ganado trabajando <strong>en</strong> Italia y a<strong>de</strong>más tuvo problemas con <strong>su</strong>shijos. A través <strong>de</strong> <strong>su</strong> médico y <strong>su</strong> oncólogo <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> contacto con <strong>la</strong> Consejería<strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Air<strong>es</strong> don<strong>de</strong> le informaron <strong>de</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong>retornar y <strong>de</strong> los requisitos y tramit<strong>es</strong>. Finalm<strong>en</strong>te pudo volver a España, ahal<strong>la</strong>ban <strong>es</strong>e día <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia.La directora g<strong>en</strong>eral l<strong>es</strong> participóque “Era una visita muy d<strong>es</strong>eada,que se ha retrasado porque hay quecuidar mucha cosas, mimar muchascosas, porque queremos dar <strong>la</strong>s mejor<strong>es</strong>condicion<strong>es</strong>”. Maria Pi<strong>la</strong>r Pinl<strong>es</strong> tras<strong>la</strong>do <strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong>l Gobierno<strong>de</strong> que <strong>la</strong>s r<strong>es</strong>triccion<strong>es</strong> pr<strong>es</strong>upu<strong>es</strong>tariasno van a afectar a <strong>su</strong>sp<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> y que se van a mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> social<strong>es</strong> con carácterg<strong>en</strong>eral.A continuación se g<strong>en</strong>eró undiálogo con los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>que <strong>es</strong>tos contaban <strong>su</strong> historia ymanif<strong>es</strong>taban <strong>su</strong> altísima satisfaccióncon <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia, por <strong>la</strong>at<strong>en</strong>ción que recib<strong>en</strong>, <strong>el</strong> cariño<strong>de</strong> los r<strong>es</strong>ponsabl<strong>es</strong> y trabajador<strong>es</strong>hacia <strong>el</strong>los. Habló una señoraMaria Esperanza y Manu<strong>el</strong>, d<strong>es</strong><strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina y Camerún a “<strong>El</strong> Retorno”<strong>la</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>El</strong> Retorno, que <strong>es</strong> un d<strong>es</strong>tino temporal <strong>de</strong> los retornados condificultad<strong>es</strong>, hasta que puedan ubicarse <strong>en</strong> una r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>su</strong> ComunidadAutónoma <strong>de</strong> oríg<strong>en</strong>.En otro grupo cercano al que nos <strong>en</strong>contramos hab<strong>la</strong>ndo con María Esperanza,explica <strong>su</strong> historia Manu<strong>el</strong> Pérez. <strong>El</strong> re<strong>la</strong>to <strong>de</strong> Manu<strong>el</strong> parece una nove<strong>la</strong><strong>de</strong> av<strong>en</strong>turas. Ing<strong>en</strong>iero con muchos años trabajando <strong>en</strong> <strong>la</strong> CooperaciónEspaño<strong>la</strong> <strong>en</strong> África, construy<strong>en</strong>do <strong>es</strong>cue<strong>la</strong>s y pu<strong>en</strong>t<strong>es</strong>, <strong>en</strong> Tanzania, <strong>en</strong>Camerún. Cu<strong>en</strong>ta anécdotas dramáticas y también divertidas. Sabe contar.D<strong>es</strong>grana <strong>la</strong> miseria y <strong>la</strong> corrupción pero también <strong>la</strong> alegría y <strong>el</strong> ser<strong>en</strong>o orgullo<strong>de</strong> los africanos. Se nota que ti<strong>en</strong>e metido <strong>el</strong> v<strong>en</strong><strong>en</strong>o <strong>de</strong> África <strong>en</strong> <strong>la</strong>sangre y p<strong>es</strong>e a <strong>su</strong> mucha edad, aunque muy bi<strong>en</strong> llevada, <strong>es</strong>tá p<strong>en</strong>sando <strong>en</strong>volver a Camerún, que, según dice, para los <strong>es</strong>tándar<strong>es</strong> <strong>de</strong>l contin<strong>en</strong>te negro<strong>es</strong> un país bastante <strong>es</strong>table y acogedor.Pero si vu<strong>el</strong>ve, no lo hará solo, porque Maria Esperanza y Manu<strong>el</strong> se conocieron<strong>en</strong> <strong>la</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>El</strong> Retorno y se <strong>casa</strong>ron <strong>el</strong> pasado verano. Dos historiasvital<strong>es</strong> que confluy<strong>en</strong> y una nueva vida que empieza.C. P.17 • CdE • 667


En PortadaEn PortadaIzda. Una r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte <strong>en</strong>seña <strong>su</strong> habitación a Maria Pi<strong>la</strong>r Pin. Dcha. Aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> común <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia.Los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> se mostraron <strong>en</strong>cantados con <strong>la</strong> visita que tuvo <strong>su</strong> epílogo musical.retornada d<strong>es</strong><strong>de</strong> México que afirmó<strong>en</strong>contrarse f<strong>el</strong>iz allí y consiguióque <strong>su</strong> marido mexicano, a<strong>su</strong> <strong>la</strong>do, com<strong>en</strong>tase: “no voy a <strong>es</strong>tarcont<strong>en</strong>to, si me <strong>es</strong>tán revisandohasta los callos, hasta ahora yoni sabía que t<strong>en</strong>ía callos”. Lo qued<strong>es</strong><strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nó <strong>la</strong>s carcajadas <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os pr<strong>es</strong><strong>en</strong>t<strong>es</strong>.También dio <strong>su</strong> opinión Berta Curet,natural <strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona, con todauna vida <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> queretornó por <strong>la</strong> situación in<strong>es</strong>table<strong>de</strong>l país y porque todos <strong>su</strong>s ahorrosse <strong>es</strong>fumaron cuando tuvo queayudar a <strong>su</strong>s hijos “arruinados por <strong>el</strong>gobierno…yo me gané muy bi<strong>en</strong> <strong>la</strong>vida v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do cosméticos, trabajandohasta los 78 años, ahora t<strong>en</strong>go84…”Tras <strong>el</strong> diálogo con los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>,Maria Pi<strong>la</strong>r Pin y <strong>su</strong>s <strong>su</strong>bdirectorasrealizaron una visita a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>cion<strong>es</strong>:<strong>el</strong> comedor, <strong>la</strong>s cocinas, <strong>la</strong><strong>la</strong>van<strong>de</strong>ría así como alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>shabitacion<strong>es</strong>.Entre <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>cion<strong>es</strong> d<strong>es</strong>tacacomo curiosidad una construcción<strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra, situada <strong>en</strong> <strong>el</strong> jardín frontal<strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia, que <strong>es</strong> conocidacomo <strong>la</strong> “dacha”, que se construyo almodo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s segundas r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nciascamp<strong>es</strong>tr<strong>es</strong> rusas, ya que por <strong>es</strong>tar<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia han pasado muchos <strong>de</strong>los niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra <strong>de</strong> Rusia cuandoretornaron a España. En veranose utilizan para d<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>r taller<strong>es</strong>ocupacional<strong>es</strong> para los r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>.En <strong>la</strong> actualidad hay doce r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>,<strong>en</strong> algunos casos con <strong>su</strong>s conyug<strong>es</strong>,<strong>de</strong> los cual<strong>es</strong> nueve son asist<strong>en</strong>cial<strong>es</strong>y tr<strong>es</strong> niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra.18 • CdE • 667


En PortadaEn PortadaTodos <strong>el</strong>los pasan <strong>de</strong> los set<strong>en</strong>taaños. Están a <strong>la</strong> <strong>es</strong>pera <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>za<strong>en</strong> una r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>su</strong> comunidadautónoma <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> o <strong>de</strong> un pisotute<strong>la</strong>do, posibilidad que contemp<strong>la</strong>nalgunas comunidad<strong>es</strong> autonomascomo <strong>la</strong> <strong>de</strong> Madrid.Finalizando <strong>la</strong> visita, Manu<strong>el</strong> Perez,ing<strong>en</strong>iero retornado <strong>de</strong> Camerún,obsequió a los visitant<strong>es</strong> con <strong>la</strong> interpretación-<strong>en</strong> <strong>el</strong> piano <strong>de</strong> <strong>la</strong> sa<strong>la</strong>comunitaria- <strong>de</strong> algunas cancion<strong>es</strong><strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s.La co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> autorida<strong>de</strong>n emigración y <strong>la</strong> Fundación Gumi<strong>el</strong>-R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno” vi<strong>en</strong>e<strong>de</strong> antiguo. <strong>El</strong> primer conv<strong>en</strong>io<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Fundación y <strong>la</strong> <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>dirección g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Migracion<strong>es</strong>se firmó <strong>en</strong> 1996, <strong>en</strong> <strong>el</strong> se <strong>es</strong>tablecían<strong>la</strong>s bas<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración,<strong>la</strong>s condicion<strong>es</strong> y requisitos para<strong>la</strong> acogida. La dirección g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>Exterior</strong> ha contribuido al sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>toeconómico <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia‘<strong>El</strong> Retorno’ prácticam<strong>en</strong>te d<strong>es</strong><strong>de</strong>En <strong>la</strong> actualidad hay docer<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong>, <strong>en</strong> algunoscasos con <strong>su</strong>s conyug<strong>es</strong>,<strong>de</strong> los cual<strong>es</strong> nueve sonasist<strong>en</strong>cial<strong>es</strong> y tr<strong>es</strong> niños<strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra. Todos <strong>el</strong>lospasan <strong>de</strong> los set<strong>en</strong>ta años.<strong>su</strong> fundación. En 2008 recibió una<strong>su</strong>bv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> 360.000 euros, <strong>en</strong>2009 <strong>de</strong> 365.000 euros y <strong>en</strong> 2010<strong>de</strong> 315.000 euros para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r hasta40 personas.<strong>El</strong> acuerdo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> y <strong>la</strong> Fundación Gumi<strong>el</strong>ti<strong>en</strong>e previsto <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> un número variable <strong>de</strong> p<strong>la</strong>zas<strong>en</strong> r<strong>es</strong>erva, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>rcualquier nec<strong>es</strong>idad urg<strong>en</strong>te quepudiera p<strong>la</strong>ntearse.Carlos PîeraFotos Tony Magán“EL RETORNO”, UN PASO INTERMEDIO<strong>El</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to legal <strong>es</strong>pañol ha situado <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> at<strong>en</strong>cióna mayor<strong>es</strong> y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad<strong>es</strong>Autónomas. Así pu<strong>es</strong>, <strong>la</strong>s r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> mayor<strong>es</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong>r<strong>es</strong>pectiva comunidad <strong>en</strong> que se ubiqu<strong>en</strong>.La g<strong>es</strong>tión <strong>de</strong>l <strong>retorno</strong> <strong>de</strong> una persona mayor d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> país <strong>de</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong>be hacerse a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Consejerías <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración y tiempoant<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta efectiva. Las consejerías facilitarán a los inter<strong>es</strong>ados toda<strong>la</strong> información, los requisitos, docum<strong>en</strong>tación a aportar y los formu<strong>la</strong>riosque cada Comunidad Autónoma exige. Han <strong>de</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>tar a<strong>de</strong>más un informemédico y un informe social, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ir firmados por un médico yun asist<strong>en</strong>te social r<strong>es</strong>pectivam<strong>en</strong>te.R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno” <strong>en</strong> A<strong>la</strong>lpardo (Madrid)La r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno” <strong>es</strong> un paso intermedio hacia <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong>finitiva<strong>en</strong> una r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia(o piso tute<strong>la</strong>do según se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> algunas comunidad<strong>es</strong>)<strong>de</strong> <strong>su</strong> comunidad autónoma <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>Los requisitos g<strong>en</strong>eral<strong>es</strong> son: ser <strong>es</strong>pañol, t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> condición legal <strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>do<strong>en</strong> <strong>el</strong> país <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia, t<strong>en</strong>er cumplidos los 65 años y valerse porsi mismo. Asimismo <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficiario <strong>de</strong>berá ser p<strong>en</strong>sionista <strong>de</strong>l Sistema <strong>de</strong>Seguridad Social, <strong>de</strong>l Régim<strong>en</strong> Público <strong>de</strong> P<strong>en</strong>sion<strong>es</strong> o <strong>de</strong> una Pr<strong>es</strong>taciónEconómica por Ancianidad.También se contemp<strong>la</strong> <strong>el</strong> acc<strong>es</strong>o a <strong>la</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia “<strong>El</strong> Retorno” a los cónyug<strong>es</strong>o parejas <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficiarios aunque no t<strong>en</strong>gan los 65 años y no t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>nacionalidad <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>.Entre <strong>la</strong>s pr<strong>es</strong>tacion<strong>es</strong> que ofrece <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>es</strong>tán: recepción y acogida<strong>de</strong> los recién llegados (<strong>el</strong> tras<strong>la</strong>do d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> corre por cu<strong>en</strong>ta<strong>de</strong>l b<strong>en</strong>eficiario), alojami<strong>en</strong>to y manut<strong>en</strong>ción, asist<strong>en</strong>cia sanitaria, apoyo a <strong>la</strong>inserción social, terapiaocupacional, actividad<strong>es</strong><strong>de</strong> acción y tiempolibre y tras<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> d<strong>es</strong>tino.C. P.19 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundoSobre <strong>es</strong>tas líneas Oliver Laxe y a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha con los protagonistas <strong>de</strong> “Todos vós sod<strong>es</strong>capitans”.Fue <strong>la</strong> única p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>exhibida <strong>el</strong> pasadoaño <strong>en</strong> <strong>el</strong> F<strong>es</strong>tival <strong>de</strong> Cine<strong>de</strong> Cann<strong>es</strong> y <strong>el</strong> primer filmegallego s<strong>el</strong>eccionadopor <strong>el</strong> célebre certam<strong>en</strong> cinematográficod<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong> creación, <strong>en</strong>1946. ‘Todos vós sod<strong>es</strong> capitáns’obtuvo <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> cita <strong>el</strong> premio<strong>de</strong> <strong>la</strong> crítica internacional (FIPRES-CI) <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección parale<strong>la</strong> Quinc<strong>en</strong>a<strong>de</strong> Realizador<strong>es</strong> y permitió a<strong>su</strong> director, Oliver Laxe, mostraral mundo <strong>su</strong> particu<strong>la</strong>r visión <strong>de</strong><strong>la</strong> creación y <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje cinematográfico.Realizado con <strong>es</strong>casosmedios por un equipo <strong>de</strong> cincopersonas, ‘Todos vós sod<strong>es</strong> capitáns’ti<strong>en</strong>e como protagonistas aun grupo <strong>de</strong> niños marginal<strong>es</strong> <strong>de</strong>un c<strong>en</strong>tro social <strong>de</strong> Tánger con losque <strong>el</strong> director puso <strong>en</strong> marchahace cuatro años -con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong><strong>la</strong> Embajada <strong>de</strong> España <strong>en</strong> Marruecosy <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Españo<strong>la</strong> para <strong>la</strong>Cooperación Internacional para<strong>el</strong> D<strong>es</strong>arrollo (AECID)- un taller <strong>de</strong>cine <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se trabaja <strong>la</strong> imag<strong>en</strong>d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong> concepción hasta<strong>su</strong> <strong>de</strong>finitiva proyección. « ‘Todosvós sod<strong>es</strong> capitáns’ <strong>es</strong> una ficcióncon acercami<strong>en</strong>to docum<strong>en</strong>tal a <strong>la</strong>realidad <strong>de</strong> <strong>es</strong>tos niños inadaptados,<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>el</strong>los llegadosa Tánger con <strong>el</strong> d<strong>es</strong>eo <strong>de</strong> cruzarc<strong>la</strong>nd<strong>es</strong>tinam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> <strong>es</strong>trecho <strong>de</strong>Gibraltar. “La p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> <strong>es</strong> una evocación<strong>de</strong> <strong>es</strong>e proyecto que creépara trabajar con <strong>el</strong>los y nace <strong>de</strong>una intuición cinematográfica: <strong>en</strong>un mundo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>la</strong>s cosas <strong>es</strong>tántan agotadas simbólicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>tanto como <strong>la</strong>s hemos visto, pi<strong>en</strong>soque <strong>el</strong> cine ti<strong>en</strong>e que volver a <strong>la</strong>mirada <strong>de</strong>l niño. Es una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<strong>de</strong> int<strong>en</strong>cion<strong>es</strong> que <strong>es</strong>pero seguird<strong>es</strong>arrol<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> futuras p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s”,explica Oliver Laxe, qui<strong>en</strong> tambiénha obt<strong>en</strong>ido con <strong>su</strong> ópera prima<strong>el</strong> premio <strong>de</strong>l Jurado Jov<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>última edición <strong>de</strong>l F<strong>es</strong>tival Internacional<strong>de</strong> Cine <strong>de</strong> Gijón.Nacido<strong>en</strong> París <strong>en</strong> 1982 <strong>de</strong> padr<strong>es</strong> emigrant<strong>es</strong>gallegos, Oliver Laxe seOliver Laxe:a <strong>la</strong> mirada<strong>El</strong> C<strong>en</strong>tro Galego <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s preprimer <strong>la</strong>rgometraje <strong>de</strong>l directorconsi<strong>de</strong>ra él también, como losniños <strong>de</strong> Tánger, un inadaptado.Cuando t<strong>en</strong>ía seis años <strong>la</strong> familiaretorna a España y se insta<strong>la</strong> <strong>en</strong> LaCoruña, don<strong>de</strong> Oliver pasa <strong>el</strong> r<strong>es</strong>to<strong>de</strong> <strong>su</strong> infancia y adol<strong>es</strong>c<strong>en</strong>ciahasta que se va a hacer <strong>es</strong>tudios<strong>de</strong> Comunicación Audiovi<strong>su</strong>al aBarc<strong>el</strong>ona. Gracias a una beca cursa<strong>el</strong> último año <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>en</strong>Londr<strong>es</strong> y <strong>es</strong> <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>, a los veinticuatroaños, cuando <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> irsea vivir a Tánger, ciudad <strong>en</strong> <strong>la</strong> qu<strong>es</strong>igue insta<strong>la</strong>do y don<strong>de</strong> rodó <strong>su</strong>primer <strong>la</strong>rgometraje. La emigra-20 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundo<strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta <strong>de</strong>l cine<strong>de</strong>l niños<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>la</strong> capital b<strong>el</strong>ga “Todos vós sod<strong>es</strong> capitáns”,gallego Oliver Laxe.ción <strong>es</strong> para Laxe “un d<strong>es</strong>garro” y“un regalo”. « Todos los emigrant<strong>es</strong>llevamos <strong>de</strong>ntro un d<strong>es</strong>garro, sobretodo los que tuvimos que cambiar<strong>de</strong> territorio a una edad muy temprana.Nosotros vivíamos <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio16 <strong>de</strong> París, al <strong>la</strong>do <strong>de</strong>l Bois <strong>de</strong>Boulogne, don<strong>de</strong> mis padr<strong>es</strong> trabajaban<strong>en</strong> una portería, y <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>teme veo <strong>en</strong> un barrio periférico <strong>de</strong>una ciudad <strong>de</strong> provincias <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>…imagínate <strong>el</strong> choque para losojos <strong>de</strong> un niño», <strong>de</strong>tal<strong>la</strong> Oliver.“Pero <strong>es</strong>te hecho lo que hizo fuecultivar mi s<strong>en</strong>sibilidad d<strong>es</strong><strong>de</strong> muypequeño, poner<strong>la</strong> a prueba, hacermecomparar lugar<strong>es</strong> y situacion<strong>es</strong>,forzarme a analizar, a ver <strong>la</strong>s cosassiempre d<strong>es</strong><strong>de</strong> una cierta distancia.Y <strong>es</strong>ta distancia, <strong>es</strong>ta s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong>extranjería con <strong>la</strong>s cosas <strong>es</strong> para míun regalo. Es más, creo que <strong>es</strong> lo que<strong>de</strong>fine también al artista : <strong>el</strong> artistanec<strong>es</strong>ita alejarse y ver <strong>la</strong> realidadd<strong>es</strong><strong>de</strong> lejos, que <strong>es</strong> d<strong>es</strong><strong>de</strong> don<strong>de</strong> mejorse ve todo”. Filmado <strong>en</strong> b<strong>la</strong>ncoy negro y con <strong>la</strong>s cámaras <strong>de</strong> 35mm que grababan antiguam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>os viaj<strong>es</strong> <strong>de</strong>l rey Hassan II <strong>de</strong> Marruecos,<strong>el</strong> primer <strong>la</strong>rgometraje <strong>de</strong>Oliver Laxe <strong>es</strong>tá rodado <strong>en</strong> árabepero ti<strong>en</strong>e un título <strong>en</strong> gallego,un título tomado <strong>de</strong> una frase queuno <strong>de</strong> los personaj<strong>es</strong> <strong>de</strong>dica a losniños al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>: “todosvosotros sois capitan<strong>es</strong>”. “Me pareciómás lírico <strong>en</strong> gallego que <strong>en</strong>cast<strong>el</strong><strong>la</strong>no, más musical. A<strong>de</strong>másme gustaba <strong>es</strong>ta i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> no territorialización,ya que yo soy <strong>de</strong> los quepi<strong>en</strong>san que <strong>la</strong> cultura <strong>es</strong> <strong>su</strong> país;<strong>es</strong> <strong>el</strong> arte <strong>el</strong> que me da r<strong>es</strong>pu<strong>es</strong>tasy fórmu<strong>la</strong>s para adaptarme a micontemporaneidad”, afirma Laxe.“Creo que <strong>el</strong> artista ha <strong>de</strong> haceruna r<strong>el</strong>ectura <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad, ha <strong>de</strong>int<strong>en</strong>tar ver <strong>la</strong>s cosas <strong>de</strong> otra manera,y si <strong>es</strong> <strong>de</strong> manera afirmativa,mejor. Por <strong>es</strong>o yo l<strong>es</strong> <strong>la</strong>nzo a los niños<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> quetodos son capitan<strong>es</strong>, porque, aunque<strong>es</strong> evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> vida que s<strong>el</strong><strong>es</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>ta a <strong>es</strong>tos niños no ti<strong>en</strong><strong>en</strong>ada <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrática, y que habráalgunos, probablem<strong>en</strong>te los másfuert<strong>es</strong>, que serán más capitan<strong>es</strong>que otros, <strong>es</strong>timo que los cineastas<strong>de</strong> hoy <strong>en</strong> día t<strong>en</strong>emos que d<strong>es</strong>acralizary anunciar que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> bu<strong>en</strong>ostiempos“. Y <strong>es</strong> que Oliver Laxe sabepor experi<strong>en</strong>cia propia que <strong>es</strong>acondición <strong>de</strong> inadaptados pue<strong>de</strong><strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir también <strong>en</strong> ímpetu y <strong>en</strong>motor, <strong>en</strong> nervio y <strong>en</strong> fuego. “Mig<strong>en</strong>eración ha nacido <strong>en</strong> un mundod<strong>es</strong><strong>en</strong>cantado. Nu<strong>es</strong>tros padr<strong>es</strong> podíanaún creer <strong>en</strong> utopías, mi<strong>en</strong>trasque nosotros ya hemos nacido conojos <strong>de</strong> viejo, con mirada fúnebre. Y<strong>es</strong> <strong>es</strong>te s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>el</strong> que construye<strong>la</strong> d<strong>es</strong>idia y <strong>el</strong> ta<strong>la</strong>nte anti épico <strong>de</strong>mi g<strong>en</strong>eración con los que yo, precisam<strong>en</strong>tepor mi condición <strong>de</strong> extranjeroe inadaptado, he chocadosiempre. Creo que <strong>la</strong> misión <strong>de</strong>l artista<strong>es</strong> creer y hacer creer <strong>de</strong> nuevoa los <strong>de</strong>más <strong>en</strong> <strong>es</strong>e <strong>en</strong>cantami<strong>en</strong>to,<strong>en</strong> <strong>es</strong>a posibilidad <strong>de</strong> fascinarse por<strong>el</strong> mundo. Yo me he t<strong>en</strong>ido que ir <strong>de</strong>Europa para lograrlo”.Ánge<strong>la</strong> Igl<strong>es</strong>ias BadaFotos : C<strong>en</strong>tro Galego <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s21 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundoRaqu<strong>el</strong> Galán: “Somos unos650 <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>en</strong> Catar”<strong>El</strong> grupo “Españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> Catar” <strong>es</strong>tá formado por unas cuantas mujer<strong>es</strong> <strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tropaís, con ganas <strong>de</strong> hacer cosas y transmitir nu<strong>es</strong>tra cultura y costumbr<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>pequeña nación <strong>de</strong>l Golfo Pérsico.En Catar, un pequeño <strong>es</strong>tadoque parece nadar <strong>en</strong> <strong>la</strong> abundancia<strong>de</strong>bido a <strong>su</strong> producción<strong>de</strong> petróleo y gas, <strong>es</strong>tánc<strong>en</strong>sados unos 650 <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>,<strong>en</strong> un país <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>teun millón y medio <strong>de</strong> habitant<strong>es</strong>, conuna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mayor<strong>es</strong> r<strong>en</strong>tas per cápita<strong>de</strong>l mundo.En <strong>es</strong>a repr<strong>es</strong><strong>en</strong>tación <strong>de</strong> nu<strong>es</strong>tro paísha <strong>su</strong>rgido un grupo <strong>de</strong> mujer<strong>es</strong> <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>sque quiere hacer cosas. De mom<strong>en</strong>toson unas set<strong>en</strong>ta, aunque pocoa poco <strong>su</strong> número va creci<strong>en</strong>do, con ganas<strong>de</strong> mostrar <strong>la</strong> cultura <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>en</strong><strong>es</strong>te diminuto país asiático.Su pr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nta, Raqu<strong>el</strong> Galán, llegó aCatar hace poco más <strong>de</strong> un año. A <strong>su</strong>marido le propusieron v<strong>en</strong>ir al Golfo,<strong>en</strong>viado por una empr<strong>es</strong>a <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>de</strong><strong>el</strong>ectricidad, y <strong>es</strong>ta madrileña <strong>de</strong>jó <strong>su</strong>22 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundopu<strong>es</strong>to <strong>en</strong> un banco para iniciar <strong>la</strong> av<strong>en</strong>tura<strong>en</strong> <strong>es</strong>te país mu<strong>su</strong>lmán <strong>de</strong> gran po<strong>de</strong>reconómico.¿Cómo <strong>su</strong>rgió <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> crear <strong>la</strong> asociación‘Españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> Catar’?Todo nació aproximadam<strong>en</strong>te hace unaño. Fue <strong>la</strong> mujer <strong>de</strong>l embajador, MaríaIsab<strong>el</strong> <strong>de</strong> Almeida Castilho, <strong>la</strong> que tuvo<strong>la</strong> i<strong>de</strong>a. En Catar faltaba un grupo fuerte<strong>de</strong> <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s, con <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> realizar actividad<strong>es</strong>que t<strong>en</strong>gan que ver con Españay divulgar nu<strong>es</strong>tra cultura y costumbr<strong>es</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> país <strong>en</strong> <strong>el</strong> que vivimos. D<strong>es</strong><strong>de</strong> octubret<strong>en</strong>emos una página <strong>de</strong> Internet,que <strong>es</strong> una herrami<strong>en</strong>ta que facilita <strong>la</strong>comunicación. La i<strong>de</strong>a <strong>es</strong> que sea interactivo,que todo <strong>el</strong> mundo participe yproponga cosas.¿Qué tipo <strong>de</strong> actividad<strong>es</strong> <strong>es</strong>tá realizando<strong>la</strong> asociación y cuál<strong>es</strong> son losp<strong>la</strong>n<strong>es</strong> <strong>de</strong> futuro?Por un <strong>la</strong>do, informamos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actividad<strong>es</strong>que hay <strong>en</strong> Catar, para que podamosasistir y <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> se <strong>en</strong>tere <strong>de</strong> losque <strong>es</strong>tá pasando. D<strong>es</strong>pués organizamoscosas para ir conociéndonos. Hemos hechovisitas a los zocos <strong>de</strong> te<strong>la</strong>s para que <strong>de</strong><strong>es</strong>e modo <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te nueva <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> que vallegando sepa dón<strong>de</strong> ti<strong>en</strong>e que ir, visitascultural<strong>es</strong> y a museos. Por ahora, comoacabamos <strong>de</strong> empezar, <strong>es</strong>tamos realizandomás que nada actividad<strong>es</strong> que sirv<strong>en</strong>para informarnos y ayudarnos <strong>en</strong>tre nosotras,pero <strong>en</strong> nu<strong>es</strong>tros p<strong>la</strong>n<strong>es</strong> <strong>es</strong>tá hacerun ciclo <strong>de</strong> cine <strong>es</strong>pañol, montar una feria<strong>de</strong> abril, realizar <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros con mujer<strong>es</strong>catarís e invitar<strong>la</strong>s a conocer nu<strong>es</strong>tra gastronomía,etc.¿Cómo <strong>es</strong> <strong>la</strong> colonia <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>en</strong> Catary quién<strong>es</strong> <strong>la</strong> forman?La comunidad <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>es</strong>tá formadaaproximadam<strong>en</strong>te por unas 650 personas.Hace un año éramos unos 400 por loque <strong>es</strong>tá creci<strong>en</strong>do bastante. Por ejemplo<strong>la</strong> compañía aérea Catar Airways <strong>es</strong>tá creci<strong>en</strong>doy ha v<strong>en</strong>ido mucha g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Españaa trabajar <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>. Tal vez por <strong>la</strong> crisisque hay <strong>en</strong> España.¿Y por qué <strong>de</strong>cidió usted v<strong>en</strong>ir a Catar?Yo <strong>es</strong>taba trabajando <strong>en</strong> un banco. Mimarido trabaja <strong>en</strong> una empr<strong>es</strong>a <strong>es</strong>paño<strong>la</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad y le ofrecieron v<strong>en</strong>ir aquí ahacer <strong>el</strong> d<strong>es</strong>arrollo <strong>de</strong>l negocio <strong>en</strong> Ori<strong>en</strong>teMedio. Hemos v<strong>en</strong>ido para unos tr<strong>es</strong> añosy <strong>es</strong>tamos muy cont<strong>en</strong>tos. Es mi segundaexperi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> extranjero, ya que <strong>es</strong>tuvevivi<strong>en</strong>do tr<strong>es</strong> años <strong>en</strong> Nueva York, don<strong>de</strong>me <strong>en</strong>vió <strong>el</strong> banco <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>es</strong>taba y <strong>es</strong>tuve<strong>en</strong> Estados Unidos <strong>en</strong>tre 2001 y 2004.Fue una experi<strong>en</strong>cia difer<strong>en</strong>te. Allí habíamás cosas para hacer, pero t<strong>en</strong>ía m<strong>en</strong>ostiempo libre. Estoy muy cont<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>es</strong>taraquí.Raqu<strong>el</strong> Galán ap<strong>en</strong>as lleva un año <strong>en</strong> Catar¿Quién<strong>es</strong> forman <strong>la</strong> agrupación Españo<strong>la</strong>s<strong>en</strong> Catar?Ahora mismo seremos unas 70, aunque<strong>es</strong>tamos <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>a captación <strong>de</strong>miembros. <strong>El</strong> requisito para formarparte <strong>es</strong> ser <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>, <strong>casa</strong>da con<strong>es</strong>pañol o que se t<strong>en</strong>ga un vínculofuerte con nu<strong>es</strong>tro país. En <strong>el</strong> grupo,por ejemplo, hay una chica saudí, unajapon<strong>es</strong>a, una franc<strong>es</strong>a, todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s<strong>casa</strong>das con <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>, una <strong>es</strong>paño<strong>la</strong><strong>de</strong> padr<strong>es</strong> árab<strong>es</strong> que <strong>es</strong>tá <strong>casa</strong>da conun libanés. Luego hay muchas chicas<strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s que <strong>es</strong>tán <strong>casa</strong>das cong<strong>en</strong>te <strong>de</strong> otros país<strong>es</strong>, como jordanos,liban<strong>es</strong><strong>es</strong>, <strong>es</strong>tadouni<strong>de</strong>ns<strong>es</strong>, ingl<strong>es</strong><strong>es</strong>,aleman<strong>es</strong>. Hay muchas parejas mixtas.Hay g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> toda España. Haytambién dos mujer<strong>es</strong> pilotos <strong>de</strong> CatarAirways.¿Cómo <strong>es</strong> Catar y cómo <strong>es</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>una <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>es</strong>te país?Es un país muy difer<strong>en</strong>te al r<strong>es</strong>to,pero <strong>la</strong> aclimatación <strong>es</strong> fácil. Estamoscont<strong>en</strong>tas, aunque <strong>el</strong> clima sea horrible<strong>de</strong>bido al calor, que <strong>es</strong> horroroso.La g<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e mucho dinero ypara los catarí<strong>es</strong> <strong>es</strong> muy fácil t<strong>en</strong>erun trabajo. Con r<strong>es</strong>pecto a ArabiaSaudí <strong>es</strong> un país más liberal, ya que<strong>la</strong> mujer, por ejemplo, pue<strong>de</strong> conducir<strong>en</strong> Qatar. Hay muchos extranjeros<strong>en</strong> <strong>el</strong> país, lo que hace más abiertos alos local<strong>es</strong>. Las mujer<strong>es</strong> no <strong>es</strong>tamosobligadas aquí a llevar abaya (<strong>la</strong>rgov<strong>es</strong>tido negro que llevan <strong>la</strong>s mujer<strong>es</strong>mu<strong>su</strong>lmanas <strong>en</strong> los país<strong>es</strong> <strong>de</strong>l GolfoPérsico). No hay r<strong>es</strong>triccion<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>es</strong><strong>es</strong><strong>en</strong>tido. Hacemos una vida normal.Como mujer<strong>es</strong> occi<strong>de</strong>ntal<strong>es</strong>, t<strong>en</strong>emosque cuidar bastante nu<strong>es</strong>trav<strong>es</strong>tim<strong>en</strong>ta, y, por r<strong>es</strong>peto hacia <strong>la</strong>tradición mu<strong>su</strong>lmana, int<strong>en</strong>tar llevarsiempre los hombros tapados, y nollevar faldas muy cortas. En <strong>el</strong> gimnasiono se pue<strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r con cámara<strong>de</strong> fotos para evitar que se haganfotografías <strong>de</strong> mujer<strong>es</strong> mu<strong>su</strong>lmanas.Esto incluye todo t<strong>el</strong>éfono móvil quet<strong>en</strong>ga cámara. Dado que <strong>el</strong> gimnasio<strong>es</strong> sólo <strong>de</strong> mujer<strong>es</strong>, éstas van sin pañu<strong>el</strong>oni abaya, van v<strong>es</strong>tidas a <strong>la</strong> maneraocci<strong>de</strong>ntal <strong>de</strong> hacer <strong>de</strong>porte.Hace poco le fue concedido a Catar<strong>la</strong> organización <strong>de</strong>l Mundial <strong>de</strong> fútbol<strong>de</strong> 2022. ¿Cómo se ha vivido <strong>es</strong>tehecho <strong>en</strong> <strong>el</strong> pequeño país <strong>de</strong>l GolfoPérsico?Se vivió con gran alegría. Cuandose conoció, todo <strong>el</strong> mundo empezóa tocar <strong>el</strong> c<strong>la</strong>xon, mucha g<strong>en</strong>te sacóban<strong>de</strong>ras <strong>de</strong> Catar. Todo <strong>el</strong> mundo<strong>es</strong>tá cont<strong>en</strong>to, porque significa quehabrá trabajo para muchos años.Imagino que <strong>en</strong> 12 años dará tiempoa construir muchas cosas. Hay quever cómo afecta <strong>el</strong> calor <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mundial.<strong>El</strong> calor que hay aquí <strong>es</strong> inimaginable.Hasta que no lo viv<strong>es</strong>, no t<strong>el</strong>o cre<strong>es</strong>. Abr<strong>es</strong> <strong>la</strong> puerta <strong>de</strong> <strong>casa</strong>, y <strong>es</strong>como si abrieras <strong>la</strong> <strong>de</strong>l horno. Es <strong>la</strong>misma s<strong>en</strong>sación.Texto y fotos: Pablo San Román23 • CdE • 667


La ley<strong>en</strong>da <strong>de</strong> Gustavo DuránUn libro reci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Javier Juárez nos re<strong>la</strong>ta <strong>la</strong> vida y <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> GustavoDurán, sin duda <strong>el</strong> personaje más leg<strong>en</strong>dario y <strong>en</strong>igmático <strong>de</strong>l exiliorepublicano <strong>es</strong>pañol.24 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundoCuando <strong>en</strong> 1924, Rafa<strong>el</strong>Alberti recibió <strong>el</strong> PremioNacional <strong>de</strong> Literaturapor <strong>su</strong> poemario Marinero<strong>en</strong> Tierra, <strong>en</strong>cargóa tr<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong>s amigos más cercanos<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> s<strong>en</strong>das piezas musical<strong>es</strong>para incluir<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> edición<strong>de</strong>l libro: los hermanos Ern<strong>es</strong>to yRodolfo Halfter y Gustavo Durán.Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> obra apareció conuna carta <strong>de</strong> Juan Ramón Jiménez,un dibujo <strong>de</strong> Vázquez Díaz y <strong>la</strong>s tr<strong>es</strong>piezas musical<strong>es</strong>: La corza b<strong>la</strong>nca,<strong>de</strong> Ern<strong>es</strong>to Halffter, D<strong>el</strong> Cinema a<strong>la</strong>ire libre <strong>de</strong> Rodolfo Halfter y <strong>El</strong> salinero<strong>de</strong> Gustavo Durán. “Tr<strong>es</strong> jóv<strong>en</strong><strong>es</strong>compositor<strong>es</strong> –recordaría, añosHabía nacido Durán <strong>en</strong> 1906, <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona.Inició <strong>su</strong> carrera musical <strong>en</strong> <strong>la</strong>cercanía <strong>de</strong> Dalí, García Lorca, Alberti,<strong>el</strong> pintor N<strong>es</strong>tor Martín Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong><strong>la</strong> Torre y Pepín B<strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> Estudiant<strong>es</strong>. Discípulo <strong>de</strong> Manu<strong>el</strong><strong>de</strong> Fal<strong>la</strong>, a comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> 1930 se tras<strong>la</strong>dóa París, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>dicó al dob<strong>la</strong>jecinematográfico. Allí intimó conHemingway, Alejo Carp<strong>en</strong>tier y AnaïsNin, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que se dijo que pudo ser <strong>su</strong>amante. “Gustavo –<strong>es</strong>cribió Anaïs Nin<strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>- era r<strong>es</strong>u<strong>el</strong>to, activo, apasionado,voluptuoso y terr<strong>en</strong>al. Era <strong>el</strong>jov<strong>en</strong> mimado, f<strong>es</strong>tejado y <strong>es</strong>timado.Me atraía <strong>su</strong> juv<strong>en</strong>tud, <strong>su</strong> dinamismoy <strong>su</strong> complexión fr<strong>es</strong>ca y rubia. Sumundanidad solía a<strong>su</strong>starme. Es unNeruda. Cuando <strong>el</strong> fascismo am<strong>en</strong>azóa <strong>la</strong> República, Durán se transformó<strong>en</strong> <strong>el</strong> personaje que cautivó aAndré Malraux y le sirvió para trazarlos rasgos <strong>de</strong> Manu<strong>el</strong>, <strong>el</strong> protagonista<strong>de</strong> L´Espoir. Com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> anacer <strong>la</strong> ley<strong>en</strong>da <strong>de</strong> Gustavo <strong>el</strong> músico,Durán <strong>el</strong> militar y Gustavo Durán<strong>el</strong> diplomático. <strong>El</strong> músico y cineastaque nunca llegó a p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s armasd<strong>es</strong>plegó <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> un extraordinariotal<strong>en</strong>to militar y un infrecu<strong>en</strong>t<strong>es</strong><strong>en</strong>tido común. Pronto se fijó <strong>en</strong> él <strong>el</strong>g<strong>en</strong>eral Rojo, <strong>la</strong> más alta figura militar<strong>de</strong> <strong>la</strong> República. Su asc<strong>en</strong>so a t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tecoron<strong>el</strong> fue inmediato y <strong>de</strong>jó prueba<strong>de</strong> <strong>su</strong> valor y <strong>de</strong> <strong>su</strong>s grand<strong>es</strong> dot<strong>es</strong>militar<strong>es</strong> <strong>en</strong> los primeros días <strong>de</strong> <strong>la</strong>Retrato pintado por <strong>su</strong> amigo Néstor Martín y <strong>en</strong> una reunion <strong>de</strong> int<strong>el</strong>ectual<strong>es</strong> republicanos.d<strong>es</strong>pués Alberti <strong>en</strong> La arboleda perdida-,pusieron música a tr<strong>es</strong> <strong>de</strong> mispoemas. De <strong>es</strong>e trío, <strong>la</strong> <strong>de</strong> Ern<strong>es</strong>toconsiguió, a poco <strong>de</strong> publicada, unar<strong>es</strong>onancia mundial. Las otras dos,<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Rodolfo y Durán eran tambiénb<strong>el</strong>lísimas y se han cantado mucho”.Un año d<strong>es</strong>pués, Gustavo Durán interpretóal piano <strong>la</strong>s tr<strong>es</strong> cancion<strong>es</strong>,acompañando al cantante AlbertoAnabitarte. <strong>El</strong> recital constituyó uno<strong>de</strong> los mayor<strong>es</strong> éxitos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundocultural <strong>de</strong>l Madrid <strong>de</strong> <strong>la</strong> dictaduraprimorriverista.conversador soberbio, bril<strong>la</strong>nte, egotista,magnético”.En 1933 regr<strong>es</strong>ó a Madrid, don<strong>de</strong> siguió<strong>de</strong>dicándose al cine, hasta que<strong>el</strong> huracán <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra civil le llevó a<strong>la</strong>s fi<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l ejército republicano, unosdías d<strong>es</strong>pués <strong>de</strong> intimar con Pablo<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> Madrid, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Jarama, Brunete,Segovia, Guada<strong>la</strong>jara y Teru<strong>el</strong>.Sus <strong>en</strong>emigos, que nunca le faltaron,atribuyeron <strong>su</strong> éxito a <strong>su</strong> cercanía con<strong>la</strong> nom<strong>en</strong>k<strong>la</strong>tura comunista, algo qu<strong>en</strong>unca llegó a probarse. Uno <strong>de</strong> losmás obstinados anticomunistas, Ste-“Gustavo –<strong>es</strong>cribió Anaïs Nin- era r<strong>es</strong>u<strong>el</strong>to, activo,apasionado, voluptuoso y terr<strong>en</strong>al. Era <strong>el</strong> jov<strong>en</strong>mimado, f<strong>es</strong>tejado y <strong>es</strong>timado. Me atraía <strong>su</strong> juv<strong>en</strong>tud,<strong>su</strong> dinamismo y <strong>su</strong> complexión fr<strong>es</strong>ca y rubia”.25 • CdE • 667


En <strong>el</strong> mundoEn <strong>el</strong> mundouna huida propia <strong>de</strong> <strong>su</strong> ley<strong>en</strong>da, <strong>en</strong> <strong>la</strong>que fue <strong>es</strong><strong>en</strong>cial <strong>su</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>linglés. Vivió <strong>en</strong> Londr<strong>es</strong> y luego <strong>en</strong>Nueva York, don<strong>de</strong> se casó y tuvo tr<strong>es</strong>hijas. Pronto se incorporó al serviciodiplomático norteamericano, y seconvirtió <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los embajador<strong>es</strong>más apreciados por Roosev<strong>el</strong>t, que le<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cuba prerrevolucionaria ya <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina que preparaba <strong>la</strong> llegada<strong>de</strong> Perón. <strong>El</strong> hombre tan agriam<strong>en</strong>teacusado <strong>de</strong> comunista por <strong>el</strong>régim<strong>en</strong> franquista y por <strong>la</strong> nutridafa<strong>la</strong>nge anticomunista internacional,se convirtió <strong>de</strong> pronto <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> losobjetivos más sañudam<strong>en</strong>te perseguidospor <strong>el</strong> s<strong>en</strong>ador McCarthy,durante <strong>la</strong> oprobiosa caza <strong>de</strong> brujas.Terminó <strong>su</strong>s días <strong>en</strong> Grecia como altofuncionario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Nacion<strong>es</strong> Unidas,<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>pervisión <strong>de</strong>l viol<strong>en</strong>toproc<strong>es</strong>o <strong>de</strong> d<strong>es</strong>colonización <strong>de</strong>lCongo b<strong>el</strong>ga.Muchos le lloraron, no sólo losmiembros <strong>de</strong> <strong>su</strong> <strong>de</strong>vastada familia.También <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa norteamericana,una parte importante <strong>de</strong>l exilio int<strong>el</strong>ectualy político <strong>es</strong>pañol y algúnamigo epilogal como Gil <strong>de</strong> Biedma.Se recordó <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> al héroe<strong>de</strong> Por qui<strong>en</strong> dob<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s campanas,al Manu<strong>el</strong> <strong>de</strong> L´Espoir, al personajeque vivirá ya para siempre <strong>en</strong> <strong>la</strong>spáginas <strong>de</strong> Eher<strong>en</strong>burg, Rafa<strong>el</strong> Alberti,Nicolás Guillén, García Lorca,Izquierda. <strong>El</strong> ultraconservador McCarthy mu<strong>es</strong>tra una foto <strong>de</strong> Durán. Derecha con <strong>su</strong> <strong>es</strong>posa Bonté Crompton.ph<strong>en</strong> Koch, le llegó a acusar <strong>de</strong> <strong>es</strong>pía<strong>es</strong>talinista, aunque no <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> reconocerque Durán “t<strong>en</strong>ía físico, valor,cerebro, tal<strong>en</strong>to y fr<strong>es</strong>cura”.Sus plural<strong>es</strong> tal<strong>en</strong>tos llevaron a Durána dirigir <strong>el</strong> XX Cuerpo <strong>de</strong> Ejércitoy a convertirse <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s grand<strong>es</strong>figuras mediáticas <strong>de</strong>l Ejército RepublicanoPopu<strong>la</strong>r. La fascinación quepor él s<strong>en</strong>tía Hemingway le llevó aconvertirle <strong>en</strong> una <strong>de</strong> los personaj<strong>es</strong><strong>de</strong> Por quién dob<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s campanas.“Durán <strong>el</strong> compositor –<strong>es</strong>cribió <strong>el</strong>premio Nob<strong>el</strong>-, que no había recibidoinstrucción militar, ahora <strong>es</strong> unG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Brigada rematadam<strong>en</strong>tebu<strong>en</strong>o. Para él todo parece habersido tan s<strong>en</strong>cillo y tan fácil <strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>rcomo <strong>el</strong> ajedrez para un niño prodigio”.Tras <strong>la</strong> victoria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tropas reb<strong>el</strong>d<strong>es</strong>,Durán protagonizó tambiénDurán se incorporó al servicio diplomáticonorteamericano, fue uno <strong>de</strong> los embajador<strong>es</strong> másapreciados por Roosev<strong>el</strong>t, que le <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cubaprerrevolucionaria y a <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina que preparaba <strong>la</strong>llegada <strong>de</strong> Perón.y tantos otros. Luego se corrió unacortina <strong>de</strong> olvido sobre <strong>su</strong> figura,que com<strong>en</strong>zó a rasgar Vázquez Rial,<strong>en</strong> <strong>su</strong> nove<strong>la</strong> <strong>El</strong> soldado <strong>de</strong> porce<strong>la</strong>na,<strong>en</strong> 2001. Y hoy, <strong>es</strong>ta exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tebiografía <strong>de</strong> Javier Juárez nos <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>veal Durán más humano, d<strong>es</strong>pojado<strong>de</strong> <strong>su</strong> ley<strong>en</strong>da, <strong>su</strong>mido <strong>en</strong><strong>su</strong>s mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> gloria y olvido,<strong>en</strong> <strong>la</strong> fascinante av<strong>en</strong>tura <strong>de</strong> <strong>su</strong> vida“triste, b<strong>el</strong><strong>la</strong>, dramática y extraña”,tal como <strong>la</strong> <strong>de</strong>finió <strong>su</strong> amigo Rafa<strong>el</strong>Alberti.Lucía López Salvà26 • CdE • 667


Direccion<strong>es</strong> <strong>de</strong> interésDIRECCIÓN GENERAL DE LA CIUDADANÍA ESPAÑOLA EN EL EXTERIORc/ José Abascal,39. 28003 Madrid T<strong>el</strong>: 00 34-91-363 70 00 www.ciudadaniaexterior.mtin.<strong>es</strong>CONSEJERÍAS DE TRABAJO E INMIGRACIÓNALEMANIA(Acreditación <strong>en</strong> Polonia y Rusia)Licht<strong>en</strong>streinallee, 1,10787-BERLÍNC<strong>en</strong>tralita: 00 49 302 54 00 74 50Correo <strong>el</strong>ectrónico:ctalemania@mtin.<strong>es</strong>ANDORRA (Sección <strong>de</strong> Trabajo)C/ Prat <strong>de</strong> <strong>la</strong> Creu, 34ANDORRA LA VELLAC<strong>en</strong>tralita : 00 376 80 03 11Correo <strong>el</strong>ectrónico:s<strong>la</strong>ndorra@mtin.<strong>es</strong>ARGENTINAViamonte 166, piso 1º1053-BUENOS AIRESC<strong>en</strong>tralita: 00 54 11 43 13 98 91Correo <strong>el</strong>ectrónico:ctarg<strong>en</strong>tina@mtin.<strong>es</strong>BÉLGICA(Acreditación <strong>en</strong> Luxemburgo)Av<strong>en</strong>ue <strong>de</strong> Tervur<strong>en</strong>, 168B-1150 BRUXELLESC<strong>en</strong>tralita : 00 32 2 242 20 85Correo <strong>el</strong>ectrónico:ctasbxl@mtin.<strong>es</strong>BRASILAvda. Das Naç<strong>es</strong> Lote 44, Qd. 81170426-900-BRASILIA D.F.C<strong>en</strong>tralita 00 55 61 3242 45 15Correo <strong>el</strong>ectrónico:ct.brasil@mtin.<strong>es</strong>CANADÁ (Sección <strong>de</strong> Trabajo)74 Stanley Av<strong>en</strong>ueK1M 1P4-OTTAWA-ONTARIOC<strong>en</strong>tralita: 00 1 613 742 70 77Correo <strong>el</strong>ectrónico: clcanada@mtin.<strong>es</strong>COLOMBIA (Sección <strong>de</strong> Trabajo)Calle 94 A nº 11 A-70BOGOTÁ D.C.C<strong>en</strong>tralita: 00 571 236 85 43Correo <strong>el</strong>ectrónico: slcolombia@mtin.<strong>es</strong>COSTA RICA(Acreditación <strong>en</strong> Honduras, Pana má,Nicaragua, <strong>El</strong> Salvador y Gua tema<strong>la</strong>)Barrio Rohrmoser, Carretera <strong>de</strong> Pa vas,Costado Norte Antojitos2058-1000-SAN JOSÉC<strong>en</strong>tralita: 00 506 22 32 70 11Correo <strong>el</strong>ectrónico:clcostarica@mtin.<strong>es</strong>CHILEC/ Las Torcazas, 103, Oficina nº 101Las Cond<strong>es</strong>SANTIAGO DE CHILEC<strong>en</strong>tralita: 00 562 263 25 90Correo <strong>el</strong>ectrónico: ctchile@mtin.<strong>es</strong>CUBA (Sección <strong>de</strong> Trabajo)Edificio Lonja <strong>de</strong>l ComercioOficina 4 E y FC/ Lamparil<strong>la</strong>, 2 -LA HABANA-C<strong>en</strong>tralita: 00 537 866 90 14Correo <strong>el</strong>ectrónico:ofi<strong>la</strong>bhav@c<strong>en</strong>ai.inf.cubECUADORC/ La Pinta, 455 y Av. AmazonasApartado <strong>de</strong> correos 17-01-9322 QUITOC<strong>en</strong>tralita: 00 593 2 265 67 73constrab.ecuador@mtin.<strong>es</strong>ESTADOS UNIDOS2375, P<strong>en</strong>sylvania Av<strong>en</strong>ue, N.W.20037-WASHINGTON D.C.C<strong>en</strong>tralita: 00 1 202 728 23 31Correo <strong>el</strong>ectrónico: clusa@mtin.<strong>es</strong>FRANCIA6, Rue Greuze75116-PARISC<strong>en</strong>tralita: 00 33 1 53 70 05 20Correo <strong>el</strong>ectrónico:constrab.paris@mtin.<strong>es</strong>ITALIA(Acreditación <strong>en</strong> Grecia)Vía di Monte Brianzo 5600186-ROMAC<strong>en</strong>tralita: 00 39 06 68 80 48 93Correo <strong>el</strong>ectrónico: consejeria@tin.itLUXEMBURGO(Sección <strong>de</strong> Tra bajo)Bd. Emmanu<strong>el</strong> Servais, 42012-LUXEMBURGOC<strong>en</strong>tralita : 00 352 46 41 02Correo <strong>el</strong>ectrónico :secabas@pt.luxC<strong>en</strong>tralita: 00 18 09 533 52 57Correo <strong>el</strong>ectrónico:slrdominicana@mtin.<strong>es</strong>27 • CdE • 667


Direccion<strong>es</strong> <strong>de</strong> interésMARRUECOS(Acreditación <strong>en</strong> Túnez)Embajda <strong>de</strong> España Rue Aïn Khalouiya-Av. Mohamed VI, Km. 5.300-Souissi- 10170 RABATC<strong>en</strong>tralita: 00/212537 63.39.60Correo <strong>el</strong>ectrónico:constrab.rabat@mtin.<strong>es</strong>MÉXICO(Acreditación <strong>en</strong> Cuba)Galileo 84, Colonia Po<strong>la</strong>nco11550 MEXICO, D.F.C<strong>en</strong>tralita: 00/52 55 52 80 41 04E-mail: ctmexico@mtin.<strong>es</strong>PAÍSES BAJOSTrompstraat, 52518 BL LA HAYAC<strong>en</strong>tralita: 00/31 70 350 38 11E-mail:ctpais<strong>es</strong>bajos@mtin.<strong>es</strong>PAÍSES NÓRDICOS(Acreditación <strong>en</strong> Suecia, Fin<strong>la</strong>ncia, Noruega,Estonia, Letonia y Lituania)Kobmagerga<strong>de</strong> 43-1ºDK 1150 COPENHAGUE KC<strong>en</strong>tralita: 00/45 33 93 12 90E-mail:ct.dinamarca@mtin.<strong>es</strong>PERÚ(Acreditación <strong>en</strong> Bolivia)C/. Choquehuanca, 1330San Isidro. LIMA-27C<strong>en</strong>tralita: 00/511 212 11 11Correo <strong>el</strong>ectrónico:clperu@mtin.<strong>es</strong>POLONIA(Sección <strong>de</strong> Trabajo)Avda. Mysliwiecka, 400459 VARSOVIAC<strong>en</strong>tralita: 004822-6224250Correo <strong>el</strong>ectrónico:slpolonia@mtin.<strong>es</strong>PORTUGALRua do Salitre, 11269-052 LISBOAC<strong>en</strong>tralita: 00/351 21 346 98 77Correo <strong>el</strong>ectrónico:contralis@mtin.<strong>es</strong>REINO UNIDO(Acreditación <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda)20, Pe<strong>el</strong> StreetLONDRES, W8-7PDC<strong>en</strong>tralita: 00/44 2072210098Correo <strong>el</strong>ectrónico:constrab.londr<strong>es</strong>@mtin.<strong>es</strong>REPÚBLICA DOMINICANA(Sección <strong>de</strong> Trabajo)Av. In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, 1205STO. DOMINGOC<strong>en</strong>tralita: 00/1809 533 52 57Correo <strong>el</strong>ectrónico:slrdominicana@mtin.<strong>es</strong>RUMANÍA (Sección <strong>de</strong> Trabajo)Aleea Alexandru, 43011822 BUCARESTC<strong>en</strong>tralita: 0040-21-3181106Correo <strong>el</strong>ectrónico:slrumania@mtin.<strong>es</strong>SENEGAL45, Bd. <strong>de</strong> <strong>la</strong> RépubliqueImmeuble Sorano. 3ème. EtageDAKARC<strong>en</strong>tralita: 00 221 33 889 33 70constrab.dakar@orange.snSUIZA(Acreditación <strong>en</strong> Austria yLiecht<strong>en</strong>stein)Kirch<strong>en</strong>f<strong>el</strong>dstrasse 42300 BERNA, 6C<strong>en</strong>tralita: 00/41 31 357 22 50E-mail: cons<strong>la</strong>b.<strong>su</strong>iza@mtin.<strong>es</strong>UCRANIAC/ Joriva, 46 (Khoryva 46)01901 KIEVC<strong>en</strong>tralita: 00/380 44 3913025E-mail: ctucrania@mtin.<strong>es</strong>URUGUAY(Acreditación <strong>en</strong> Paraguay)C./ Palmar 2276, 2º PisoMONTEVIDEOC<strong>en</strong>tralita: 005982 408 75 64E-mail: constrab.uruguay@mtin.<strong>es</strong>VENEZUELA(Acreditación <strong>en</strong> PColombia yRepública Dominicana)Avda. Principal Eug<strong>en</strong>io M<strong>en</strong>dozacon 1ª Transversal.La Cas t<strong>el</strong><strong>la</strong>naEdif. B<strong>la</strong>n co Lara 1º PisoC<strong>en</strong>tralita: 00/58212 264 32 60constrab.v<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>@mtin.<strong>es</strong>28 • CdE • 667


ActualidadCarta <strong>de</strong> España, 50 años <strong>en</strong> Cuba<strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> R<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>de</strong> Cuba ha organizado una exposición con ejemp<strong>la</strong>r<strong>es</strong> <strong>de</strong><strong>es</strong>ta revista que forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>de</strong> Cuba.Una jov<strong>en</strong>císima Aurora Pita <strong>es</strong>peraba con impaci<strong>en</strong>cia a Pepe,<strong>el</strong> asturiano cartero, a principios <strong>de</strong> cada m<strong>es</strong>. Mucho ha llovidod<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>, y muchos recuerdos guarda <strong>es</strong>ta mujer qu<strong>es</strong>e convirtió <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actric<strong>es</strong> más reconocidas por los cubanos,pero aún se emociona al rememorar <strong>la</strong> alegría con quehojeaba aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s revistas <strong>de</strong> <strong>su</strong> adol<strong>es</strong>c<strong>en</strong>cia, que con <strong>su</strong>s fotosy reportaj<strong>es</strong> le d<strong>es</strong>cubría una patria para <strong>el</strong><strong>la</strong> casi d<strong>es</strong>conocida.Para <strong>el</strong><strong>la</strong>, y otras <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> mil<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>, “Carta <strong>de</strong> España”recortaba distancias y hacía d<strong>es</strong>aparecer por instant<strong>es</strong> todo<strong>el</strong> Atlántico… “Ese fue mi primer contacto con <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong><strong>la</strong>rte y <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> España. Recuerdo cómo me maravil<strong>la</strong>banaqu<strong>el</strong>los reportaj<strong>es</strong>”Con una puntualidad digna <strong>de</strong> <strong>en</strong>vidia incluso <strong>en</strong> <strong>es</strong>te siglo XXI,llegaba <strong>la</strong> revista a ci<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> hogar<strong>es</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong>, hace50 años. En tiempos sin móvil<strong>es</strong> ni Internet, “Carta <strong>de</strong> España”era, <strong>en</strong> muchos casos, <strong>el</strong> único nexo constante con <strong>la</strong> tierra <strong>de</strong>orig<strong>en</strong>. Ese medio siglo <strong>de</strong> vida lo han querido conmemorarahora los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> y <strong>su</strong>s d<strong>es</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t<strong>es</strong>, aprovechando <strong>la</strong> fecha<strong>de</strong>l Día <strong>de</strong>l Emigrante, con una exposición que recoge varios<strong>de</strong> los números y artículos que han hecho historia <strong>en</strong> todo<strong>es</strong>te tiempo.Juan Luis López ha sido <strong>el</strong> promotor <strong>de</strong> <strong>es</strong>ta iniciativa, que fueacogida <strong>de</strong> forma <strong>en</strong>tusiasta por <strong>el</strong> CRE. “Yo recuerdo que siempr<strong>el</strong>eía <strong>la</strong> revista <strong>en</strong> <strong>casa</strong> <strong>de</strong> mi padre, un or<strong>en</strong>sano que vivióhasta los ci<strong>en</strong> años <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Holguín. Para mí fue <strong>la</strong> formai<strong>de</strong>al <strong>de</strong> conocer <strong>la</strong> tierra <strong>de</strong> mis antepasados. Por <strong>es</strong>o se meocurrió ahora organizar <strong>es</strong>te hom<strong>en</strong>aje”Cincu<strong>en</strong>ta revistas, <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>t<strong>es</strong> épocas, mostraron a los visitant<strong>es</strong>una panorámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación. “Es unalástima que no hayamos <strong>en</strong>contrado números <strong>de</strong> los más antiguos”,dice Juan Luis. “De todos modos, contamos con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>de</strong> muchas personas o institucion<strong>es</strong> que at<strong>es</strong>orabanlos ejemp<strong>la</strong>r<strong>es</strong>, hasta <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista nos<strong>en</strong>viaron algunos”.José Antonio Vil<strong>la</strong>nueva recibe <strong>la</strong> revista d<strong>es</strong><strong>de</strong> hace más <strong>de</strong> 20años a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociacion<strong>es</strong> <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s. “Ti<strong>en</strong>e un formatoimpecable y una impr<strong>es</strong>ión magnífica. Nos manti<strong>en</strong>e informadosy r<strong>es</strong>cata <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>en</strong> todo <strong>el</strong>mundo.”Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas a qui<strong>en</strong> <strong>es</strong>ta exposición ha hecho recordartiempos pasados <strong>es</strong> a José Caneda, comerciante o “bo<strong>de</strong>guero”,como se le dice aquí, <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> vida. “Como <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>sbo<strong>de</strong>gas eran <strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>, casi todas recibían Carta <strong>de</strong> España.Los cli<strong>en</strong>t<strong>es</strong> v<strong>en</strong>ían a comprar un kilo <strong>de</strong> arroz o azúcar, o atomar un refr<strong>es</strong>co, y mi<strong>en</strong>tras, hojeaban <strong>la</strong> revista. Más <strong>de</strong> unose quedaba ley<strong>en</strong>do algún reportaje”, recuerda.Natasha VázquezFotos: Rigo S<strong>en</strong>arega29 • CdE • 667


Cultura y SociedadCultura y SociedadLA GALICIA DE CRISTINAGARCÍA RODEROLa fotógrafa <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> más universal lleva más <strong>de</strong> treinta años retratando los ritospopu<strong>la</strong>r<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Galicia que no aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong>s guías turísticas. Una s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>su</strong>trabajo se mu<strong>es</strong>tra hasta febrero <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro galego <strong>de</strong> Arte Contemporáneo.Cuando, <strong>en</strong> <strong>el</strong> año ya remoto<strong>de</strong> 1980 apareció CristinaGarcía Ro<strong>de</strong>ro <strong>en</strong> <strong>la</strong> redacción<strong>de</strong> Carta <strong>de</strong> España, losr<strong>es</strong>ponsabl<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> revistaya vieron que se <strong>en</strong>contraban anteuna fotógrafa excepcional. Durantem<strong>es</strong><strong>es</strong>, <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong><strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotógrafamanchega <strong>en</strong>ga<strong>la</strong>naron <strong>la</strong>s páginas <strong>de</strong><strong>la</strong> revista, periódicam<strong>en</strong>te publicadas<strong>en</strong> <strong>la</strong> sección España ritual. Númeroa número fueron apareci<strong>en</strong>do <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as<strong>de</strong> fotografías que luego se hanconvertido <strong>en</strong> verda<strong>de</strong>ros iconos, tras<strong>el</strong> extraordinario éxito internaciona<strong>la</strong>lcanzado por <strong>su</strong> autora. Muchas <strong>de</strong><strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>la</strong>s había tomado <strong>en</strong> Galicia, unatierra por <strong>la</strong> que siempre sintió unaverda<strong>de</strong>ra fascinación.Los primeros viaj<strong>es</strong> a Galicia losrealizó García Ro<strong>de</strong>ro <strong>en</strong> los días<strong>de</strong>l tardofranquismo. De pueblo<strong>en</strong> pueblo, <strong>de</strong> romería <strong>en</strong> romería,<strong>de</strong> rito <strong>en</strong> rito, <strong>la</strong> fotógrafa fueconstruy<strong>en</strong>do una verda<strong>de</strong>ra acta<strong>de</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi<strong>es</strong>tas ritual<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> patria <strong>de</strong> Rosalía <strong>de</strong> Castro.Recurría <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> al autobús, a lostr<strong>en</strong><strong>es</strong> temblorosos <strong>de</strong> <strong>la</strong> época, a<strong>la</strong> fraternidad <strong>de</strong> unas g<strong>en</strong>t<strong>es</strong> que<strong>la</strong> percibían como a una igual y qu<strong>el</strong>e abrían g<strong>en</strong>erosam<strong>en</strong>te <strong>su</strong>s puertassin preguntar casi nada. Aterrizaba<strong>de</strong> madrugada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s al<strong>de</strong>as yconc<strong>el</strong>los como caída <strong>de</strong>l ci<strong>el</strong>o, semezc<strong>la</strong>ba con <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>t<strong>es</strong> cautivadaspor <strong>la</strong> figura m<strong>en</strong>uda y cercana<strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> jov<strong>en</strong> apasionada yanimosa, que v<strong>en</strong>ía a perpetuar <strong>su</strong>sritos anc<strong>es</strong>tral<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> edad eterna<strong>de</strong> <strong>su</strong>s fotografías. A través <strong>de</strong> <strong>su</strong>sd<strong>es</strong>lumbrant<strong>es</strong> imág<strong>en</strong><strong>es</strong>, CristinaGarcía Ro<strong>de</strong>ro iba dando fe <strong>de</strong> <strong>la</strong>scre<strong>en</strong>cias, los ritual<strong>es</strong>, <strong>la</strong>s horas <strong>de</strong>luto y c<strong>el</strong>ebración, <strong>de</strong> <strong>la</strong> sabiduríaantigua que <strong>la</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tradicion<strong>es</strong>popu<strong>la</strong>r<strong>es</strong> <strong>de</strong>l pueblo gallego. Unastradicion<strong>es</strong> d<strong>es</strong>preciadas por losque <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> monopolizaban <strong>el</strong>concepto <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnidad artística,atrincherados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s institucion<strong>es</strong>públicas <strong>de</strong> un país que nacía a <strong>la</strong><strong>de</strong>mocracia d<strong>es</strong>crey<strong>en</strong>do <strong>de</strong> sí mismo.Pero Cristina nunca d<strong>es</strong>mayó<strong>en</strong> <strong>su</strong> empeño y, con una obstinadaperseverancia, siguió viajando a losritual<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Galicia eterna.30 • CdE • 667


Cultura y SociedadCultura y SociedadCristina Garcia Ro<strong>de</strong>ro, <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro, explica <strong>su</strong> exposición.A <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha uno <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> Cristina para Carta <strong>de</strong> España.En 1988, <strong>la</strong> editorial Lunwerg, <strong>de</strong> <strong>la</strong>mano <strong>de</strong> Juan Carlos Luna, editó unas<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> España oculta,que Cristina había ido d<strong>es</strong>ve<strong>la</strong>ndocon <strong>su</strong> privilegiado tal<strong>en</strong>to vi<strong>su</strong>al, alo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> casi veinte años. <strong>El</strong> r<strong>es</strong>ultadofue una verda<strong>de</strong>ra reve<strong>la</strong>ciónpara <strong>la</strong> concomunidad fotográficauniversal. <strong>El</strong> libro se publicó <strong>en</strong> todoslos idiomas cultos y <strong>la</strong>s fotografías semostraron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s más important<strong>es</strong>sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> exposición <strong>de</strong>l mundo. Peroaqu<strong>el</strong><strong>la</strong> obra admirable, uno <strong>de</strong> losmás altos mojon<strong>es</strong> creativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotografía<strong>es</strong>paño<strong>la</strong>, tuvo que v<strong>en</strong>cer <strong>la</strong>mezquindad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autoridad<strong>es</strong> cultural<strong>es</strong><strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>, quepret<strong>en</strong>dían dar <strong>de</strong> España una imag<strong>en</strong><strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnidad y progr<strong>es</strong>o, que,<strong>en</strong> <strong>su</strong> opinión, <strong>es</strong>taba reñida con <strong>el</strong>t<strong>es</strong>timonio gráfico <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> España<strong>es</strong><strong>en</strong>cial que tan sabiam<strong>en</strong>te habíasabido atrapar Cristina <strong>en</strong> <strong>el</strong> cristal d<strong>es</strong>us cámaras.Pero <strong>la</strong> fotógrafa no se <strong>de</strong>tuvo <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>.Montañas más altas había<strong>es</strong>ca<strong>la</strong>do. Ava<strong>la</strong>da por los premios <strong>de</strong>fotografía más pr<strong>es</strong>tigiosos <strong>de</strong>l mundo;empujada por una ind<strong>es</strong>tructible<strong>de</strong>terminación, por una obstinaciónlindante con lo sobrehumano, buscó<strong>la</strong>s raíc<strong>es</strong> ritual<strong>es</strong> <strong>de</strong>l ser humano fuera<strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras <strong>de</strong> Iberia. Su trabajose ext<strong>en</strong>dió a Cuba, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, <strong>la</strong>Europa c<strong>en</strong>tral, Haití, Italia, Portugal,Etiopía… Los reconocimi<strong>en</strong>tos le llovierond<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro <strong>es</strong>quinas <strong>de</strong>lP<strong>la</strong>neta y, hace unos m<strong>es</strong><strong>es</strong>, <strong>su</strong> <strong>la</strong>rga“Conf<strong>es</strong>ion”. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más famosas fotos “gallegas” <strong>de</strong> Cristina GarcíaRo<strong>de</strong>rotrayectoria se vio reconocida por <strong>la</strong>mismísima Ag<strong>en</strong>cia Mágnum, que <strong>la</strong>s<strong>en</strong>tó a <strong>la</strong> m<strong>es</strong>a <strong>de</strong> los grand<strong>es</strong> g<strong>en</strong>ios<strong>de</strong>l reporterismo gráfico universal.En <strong>su</strong>s <strong>la</strong>rgos periplos, Cristina GarcíaRo<strong>de</strong>ro nunca olvidó Galicia, a <strong>la</strong> queretornó siempre con una insist<strong>en</strong>ciaobs<strong>es</strong>iva. Hoy, con motivo <strong>de</strong>l Xacobeo,pero sin <strong>su</strong> amparo, <strong>El</strong> C<strong>en</strong>troGalego <strong>de</strong> Arte Contemporáneo hareunido <strong>el</strong> trabajo gallego <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotógrafa<strong>en</strong> una exposición memorable,que ha evitado lo anecdótico paraa<strong>de</strong>ntrarse <strong>en</strong> <strong>es</strong>e trastiempo insondable–transtempo se titu<strong>la</strong> <strong>la</strong> mu<strong>es</strong>tra-<strong>en</strong> <strong>el</strong> que Cristina García Ro<strong>de</strong>roha construido <strong>su</strong> monum<strong>en</strong>tal fr<strong>es</strong>cofotográfico <strong>de</strong> Galicia.Pablo L. Monasor31 • CdE • 667


y SociedadCultura y SociedadLas Páginas Amaril<strong>la</strong>s fue uno <strong>de</strong> los grand<strong>es</strong> <strong>es</strong>pejos publicitarios <strong>de</strong>l d<strong>es</strong>arrollismo <strong>es</strong>pañol.CUARENTA AÑOS DEPÁGINAS AMARILLASSe cumpl<strong>en</strong> ahora los primeros cuar<strong>en</strong>ta años <strong>de</strong> <strong>la</strong>s popu<strong>la</strong>r<strong>es</strong> Páginas Amaril<strong>la</strong>s.Una <strong>es</strong>pléndida exposición conmemora <strong>el</strong> acontecimi<strong>en</strong>to.En los días <strong>de</strong>l tardofranquismo, un reducido grupo<strong>de</strong> creativos, repartidor<strong>es</strong> y comercial<strong>es</strong> creó <strong>la</strong>sPáginas Amaril<strong>la</strong>s, uno <strong>de</strong> los grand<strong>es</strong> <strong>es</strong>pejos publicitarios<strong>de</strong>l d<strong>es</strong>arrollismo <strong>es</strong>pañol. Su objetivoera ambicioso. Se trataba <strong>de</strong> poner a disposición <strong>de</strong>los cuatro millon<strong>es</strong> y medio <strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> que <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> disponían<strong>de</strong> t<strong>el</strong>éfono, <strong>la</strong> más caudalosa información hasta <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong>conocida sobre <strong>la</strong>s pequeñas empr<strong>es</strong>as <strong>de</strong>l país, cuyosservicios podrían serl<strong>es</strong> nec<strong>es</strong>arios <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to.Todo se había iniciado <strong>en</strong> los años <strong>en</strong> que <strong>la</strong> animosa tropil<strong>la</strong><strong>de</strong>l Opus Dei consiguió d<strong>es</strong>bancar <strong>de</strong> los <strong>es</strong>caños <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r,a <strong>la</strong> r<strong>es</strong>idual fa<strong>la</strong>nge <strong>de</strong> políticos <strong>de</strong>l primer franquismo. DonAntonio Barrera <strong>de</strong> Irimo, que capitaneaba <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> <strong>la</strong> CompañíaT<strong>el</strong>efónica Nacional <strong>de</strong> España, eficazm<strong>en</strong>te auxiliadopor José Luis Espinosa, un tecnócrata formado <strong>en</strong> los EstadosUnidos, puso <strong>la</strong> primera piedra <strong>de</strong> <strong>la</strong> empr<strong>es</strong>a <strong>de</strong> publicidadque, <strong>en</strong> <strong>su</strong> opinión, nec<strong>es</strong>itaba <strong>la</strong> compañía. En sólo tr<strong>es</strong> ocuatro años, <strong>la</strong>s Páginas Amaril<strong>la</strong>s eran ya indisp<strong>en</strong>sabl<strong>es</strong> paramillon<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong>: los que se anunciaban <strong>en</strong> <strong>su</strong>s páginasy los que buscaban los anuncios. Se había obrado <strong>el</strong> mi<strong>la</strong>gropublicitario soñado por <strong>el</strong> señor Barrera <strong>de</strong> Irimo.Con los años, <strong>el</strong> d<strong>es</strong>arrollismo <strong>es</strong>pañol impulsado por los tecnócratas<strong>de</strong> <strong>la</strong> Obra se <strong>de</strong>jó s<strong>en</strong>tir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Páginas Amaril<strong>la</strong>s. A<strong>la</strong>s viejas empr<strong>es</strong>as familiar<strong>es</strong> se fueron <strong>su</strong>mando <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>fi<strong>es</strong>ta, <strong>la</strong>s empr<strong>es</strong>as automovilísticas, <strong>la</strong>s novedad<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>el</strong>ecomunicación, <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>te t<strong>el</strong>efonía inalámbrica,clubs <strong>de</strong> alterne, garitos <strong>de</strong> moda y, ya <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>a mo<strong>de</strong>rnidad,<strong>la</strong>s empr<strong>es</strong>as <strong>de</strong>dicadas a satisfacer todos los d<strong>es</strong>eos <strong>de</strong>los <strong>es</strong>pañolitos, d<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong>s más inconf<strong>es</strong>abl<strong>es</strong> <strong>su</strong>eños eróticoshasta <strong>su</strong>s problemas <strong>de</strong> homosexualidad, que <strong>la</strong> facción integristaconsi<strong>de</strong>raba <strong>en</strong>tonc<strong>es</strong> –y aún-, como una grave <strong>en</strong>fermedady un con<strong>de</strong>nable d<strong>es</strong>vío <strong>de</strong> conducta social.Las nuevas tecnologías introdujeron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Páginas Amaril<strong>la</strong>snuevos cont<strong>en</strong>idos. Las antiguas m<strong>en</strong><strong>es</strong>tralías fueron <strong>de</strong>jando<strong>su</strong> sitio a <strong>la</strong>s nuevas y hasta <strong>el</strong> propio soporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guíacambió <strong>su</strong>stancialm<strong>en</strong>te. En 1995 se anuncian ya los primerossitios web, que hac<strong>en</strong> posible todas <strong>la</strong>s prom<strong>es</strong>as <strong>de</strong> Internet.Pronto se guía al u<strong>su</strong>ario que navega por Internet hacia <strong>la</strong>s páginason-line <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guía. En <strong>el</strong><strong>la</strong>s se sigue anunciando <strong>de</strong> todo,pero d<strong>es</strong>taca <strong>la</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cerca <strong>de</strong> cincu<strong>en</strong>ta mil empr<strong>es</strong>ascrediticias, <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to como <strong>el</strong> actual, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los tecnócratas<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s geografías han conducido al mundo auna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mayor<strong>es</strong> crisis económicas <strong>de</strong> <strong>su</strong> historia. Crearon <strong>el</strong>problema, pero ahora anuncian <strong>su</strong>s solucion<strong>es</strong>.Para conmemorar los cuar<strong>en</strong>ta primeros años <strong>de</strong> PáginasAmaril<strong>la</strong>s, <strong>la</strong> empr<strong>es</strong>a ha c<strong>el</strong>ebrado una <strong>es</strong>pléndida exposiciónfotográfica, que acaba <strong>de</strong> inaugurarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>lCírculo <strong>de</strong> Lector<strong>es</strong> <strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona. A través <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> los32 • CdE • 667


Cultura y Cultura y SociedadConvivian <strong>la</strong>s grand<strong>es</strong> empr<strong>es</strong>as y los pequeños negocios.más r<strong>el</strong>evant<strong>es</strong> repr<strong>es</strong><strong>en</strong>tant<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotografía <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> –Alfonso,Marín, Santos Yubero, Manu<strong>el</strong> Ferrol, Miserachs, Isab<strong>el</strong>Muñoz, García Alix, César Lucas, Alberto Schommer, Navia,Castro Prieto, Díaz Burgos, Outumuro ...- <strong>la</strong> mu<strong>es</strong>tra ofrece unluminoso retablo vi<strong>su</strong>al <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> los oficios ejercidospor los <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> último medio siglo. La exposición, qu<strong>es</strong>e completa con un audiovi<strong>su</strong>al realizado por López Linar<strong>es</strong>y un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te catálogo diseñado por Roberto Turégano, hasido pu<strong>es</strong>ta por Y<strong>el</strong>l Publicidad –r<strong>es</strong>ponsable actual <strong>de</strong> PáginasAmaril<strong>la</strong>s- a disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> exposición <strong>es</strong>paño<strong>la</strong>s einternacional<strong>es</strong>.Lucía López SalváTrabajadoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> empr<strong>es</strong>a Foto Lux.Oficios como <strong>el</strong> <strong>de</strong> sillero se anunciaban <strong>en</strong> <strong>la</strong>s paginas amaril<strong>la</strong>s.Las Paginas Amaril<strong>la</strong>s <strong>de</strong>vinieron <strong>en</strong> paginas web.33 667 • • CdE • 667 • 33


Deport<strong>es</strong>La atleta Marta Domínguez, imputada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Operación Galgo, <strong>de</strong>fi<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong> inoc<strong>en</strong>cia.<strong>El</strong> dopaje hiere al atletismoUna gran atleta, Marta Domínguez, un <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ador, Manu<strong>el</strong> Pascua Piqueras y unmédico, Eufemiano Fu<strong>en</strong>t<strong>es</strong>, son los principal<strong>es</strong> sospechosos <strong>de</strong> capitanear una red<strong>de</strong> dopaje <strong>en</strong> <strong>el</strong> atletismo <strong>es</strong>pañol.Un dispositivo montado por<strong>la</strong> Guardia Civil <strong>de</strong>nominadoOperación Galgo, qu<strong>es</strong>iguió a los sospechosos <strong>de</strong><strong>es</strong>tar implicados <strong>en</strong> practicas<strong>de</strong> dopaje, ha acabado con <strong>la</strong> bril<strong>la</strong>ntecarrera <strong>de</strong> <strong>la</strong> gran dama <strong>de</strong>l atletismo<strong>es</strong>pañol, Marta Domínguez, campeona<strong>de</strong> Europa <strong>de</strong> 5.000 metros y campeona<strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> 3.000 metros obstáculos.A <strong>la</strong> mejor atleta <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>de</strong> todos lostiempos, <strong>en</strong> <strong>es</strong>tado <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a <strong>es</strong>peranza,<strong>la</strong> Operación Galgo <strong>la</strong> sorpr<strong>en</strong>dió <strong>en</strong><strong>su</strong> Pal<strong>en</strong>cia natal cuando ag<strong>en</strong>t<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>B<strong>en</strong>emérita con una or<strong>de</strong>n judicial, procedierona registrar <strong>su</strong> vivi<strong>en</strong>da <strong>en</strong> busca<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pruebas que <strong>la</strong> implicaban <strong>en</strong> unared <strong>de</strong> dopaje que operaba <strong>en</strong> torno alos atletas que <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>aba Manu<strong>el</strong> PascuaPiqueras un veterano y pr<strong>es</strong>tigioso<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ador que ha llevado <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong>los mejor<strong>es</strong> v<strong>el</strong>ocistas <strong>es</strong>pañol<strong>es</strong> <strong>de</strong> todoslos tiempos.Pascua no <strong>es</strong>taba solo. Trabajaba <strong>en</strong><strong>es</strong>trecha co<strong>la</strong>boración con EufemianoFu<strong>en</strong>t<strong>es</strong>, un bril<strong>la</strong>nte ginecólogo y exatletacuyo nombre se ha asociado a todoslos <strong>es</strong>cándalos que han empañado<strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l ciclismo, d<strong>es</strong><strong>de</strong> que <strong>es</strong>tebril<strong>la</strong>nte graduado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<strong>de</strong> Navarra se <strong>de</strong>cidiera dar <strong>el</strong> salto <strong>de</strong><strong>la</strong>tletismo al <strong>de</strong>porte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos ruedas,<strong>en</strong>rolándose <strong>en</strong> equipos tan popu<strong>la</strong>r<strong>es</strong>como K<strong>el</strong>me, Once, para trabajar codocon codo con ciclistas como M<strong>el</strong>chorMauri o Perico D<strong>el</strong>gado.Situado <strong>en</strong> <strong>el</strong> ojo <strong>de</strong>l huracán a causa <strong>de</strong> <strong>su</strong>smétodos poco ortodoxos, Eufemiano Fu<strong>en</strong>t<strong>es</strong>se vio <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>to <strong>en</strong> operacion<strong>es</strong> contra <strong>el</strong>dopaje como <strong>el</strong> Casio F<strong>es</strong>tina (1998), <strong>la</strong> OperaciónPuerto(2006) o <strong>la</strong> Operación Grial(2009) prece<strong>de</strong>nt<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Operación Galgo,34 • CdE • 667


Deport<strong>es</strong>don<strong>de</strong> <strong>la</strong> Guardia Civil montó un operativotan preciso, que <strong>su</strong>s ag<strong>en</strong>t<strong>es</strong> llegaron hastaa sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a los infractor<strong>es</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>scon <strong>la</strong>s manos <strong>en</strong> <strong>la</strong> masa.Ese fue <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l maratoniano etíopeBezabeh, sorpr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong> <strong>casa</strong> d<strong>es</strong>u <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ador, Manu<strong>el</strong> Pascua Piqueras,con una bolsa <strong>de</strong> <strong>su</strong> propia sangrey a punto <strong>de</strong> hacerse una autotransfusión, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> mejorar <strong>su</strong>capacidad <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> oxig<strong>en</strong>o,<strong>la</strong> hemoglobina y los hematocritosque le hubi<strong>es</strong><strong>en</strong> servido para haceruna exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te marca <strong>en</strong> <strong>el</strong> campeonato<strong>de</strong> Europa <strong>de</strong> cross al que se disponíaacudir, <strong>en</strong> repr<strong>es</strong><strong>en</strong>tación <strong>de</strong>España, <strong>de</strong> no haberse d<strong>es</strong>cubierto atiempo <strong>la</strong> trampa.Eufemiano Fu<strong>en</strong>t<strong>es</strong>, medico y cerebro <strong>de</strong> <strong>la</strong> trama y Manu<strong>el</strong> Pascua Piqueras, <strong>el</strong> nexo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>medico y los atletas.Marta Domínguez <strong>en</strong> una prueba <strong>de</strong> 3.000 obstáculos <strong>en</strong> Berlín 2009.Pero a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> Marta Domínguez,Bezabeh, Eufemiano Fu<strong>en</strong>t<strong>es</strong> y Manu<strong>el</strong>Pascua Piqueras, <strong>la</strong> OperaciónGalgo ha salpicado al repr<strong>es</strong><strong>en</strong>tante<strong>de</strong> <strong>la</strong> atleta pal<strong>en</strong>tina, José AlonsoValero, a <strong>su</strong> preparador, C<strong>es</strong>arPérez un ex corredor <strong>de</strong> 3.000 metros,a <strong>la</strong> propia mujer <strong>de</strong> PascuasPiqueras, <strong>la</strong> ex atleta, Maria JoséMartínez, a médicos y a los atletaspreparados por <strong>el</strong> polémico <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ador.En <strong>el</strong> operativo, fueron registrados 14domicilios particu<strong>la</strong>r<strong>es</strong> y <strong>la</strong> Guardia Civil,ha manejado <strong>es</strong>cuchas, filmacion<strong>es</strong>y pruebas que han sacado a <strong>la</strong> luz lostejemanej<strong>es</strong> <strong>de</strong> una red cuyas ramificacion<strong>es</strong>alcanzan <strong>de</strong> una forma u otra, almarchador Paquillo, <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocista nigeriananacionalizada <strong>es</strong>paño<strong>la</strong> JosephineOnyia, al maratoniano Julio Rey, perosobre todo a Alberto García, oro europeo<strong>en</strong> 5.000 metros y p<strong>la</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundial<strong>de</strong> pista cubierta, qui<strong>en</strong> ya fue <strong>en</strong>contradoculpable por dopaje con Epo<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2003, por lo que fue <strong>su</strong>sp<strong>en</strong>didopor dos años.Solo le faltaba un <strong>es</strong>cándalo <strong>de</strong> <strong>es</strong>ta <strong>en</strong>vergadurapara sembrar dudas sobre <strong>el</strong><strong>de</strong>porte <strong>es</strong>pañol, inmerso <strong>en</strong> <strong>es</strong>tos mom<strong>en</strong>tos<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso Contador, aunque, abu<strong>en</strong> seguro, qui<strong>en</strong> va a cargar con todas<strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cia, <strong>es</strong> <strong>el</strong> propio atletismoque ve, como una <strong>de</strong> <strong>su</strong>s principal<strong>es</strong> baluart<strong>es</strong>,Marta Domínguez, se <strong>su</strong>ma a <strong>la</strong>lista <strong>de</strong> sospechosos <strong>de</strong> no jugar limpio,como B<strong>en</strong> Johnson o Marion Jon<strong>es</strong>, y colocabajo sospecha los triunfos logradospor aqu<strong>el</strong>los atletas que han trabajado <strong>en</strong>algún mom<strong>en</strong>to con Pascua Piqueras, d<strong>es</strong><strong>de</strong><strong>el</strong> medal<strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta <strong>de</strong> los 100 metroslisos <strong>en</strong> los juegos Olímpicos <strong>de</strong> At<strong>en</strong>as <strong>de</strong>lportugués Francis Obikw<strong>el</strong>u, hasta <strong>su</strong> grupoactual <strong>de</strong> atletas.Pero como <strong>la</strong>s d<strong>es</strong>gracias nunca vi<strong>en</strong><strong>en</strong>so<strong>la</strong>s, <strong>la</strong> Guardia Civil sospecha que a<strong>de</strong>más<strong>de</strong> formar parte <strong>de</strong> una red <strong>de</strong>dicadaa traficar con <strong>su</strong>stancias dopant<strong>es</strong>,Marta Domínguez, qui<strong>en</strong> ha sido inmediatam<strong>en</strong>teapartada <strong>de</strong> <strong>su</strong> cargo <strong>de</strong> vicepr<strong>es</strong>i<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración Españo<strong>la</strong><strong>de</strong> Atletismo, también aparece implicada<strong>en</strong> una red <strong>de</strong> b<strong>la</strong>nqueo <strong>de</strong> dinero <strong>en</strong>paraísos fiscal<strong>es</strong>.Pero no todos son palos. Como <strong>su</strong><strong>el</strong><strong>es</strong>uce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>es</strong>tos casos, <strong>la</strong> mejor atleta<strong>es</strong>paño<strong>la</strong> <strong>de</strong> todos los tiempos, también<strong>es</strong>ta recibi<strong>en</strong>do mu<strong>es</strong>tras <strong>de</strong> cariño ysolidaridad <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to que va anec<strong>es</strong>itar <strong>de</strong> todos los apoyos para po<strong>de</strong>rsalvar <strong>el</strong> honor mancil<strong>la</strong>do por unpecado inconcebible <strong>en</strong> una atleta d<strong>es</strong>u categoría humana y <strong>de</strong>portiva.J<strong>es</strong>ús Bamba35 • CdE • 667


MiradorSe apagó <strong>la</strong> voz <strong>de</strong> Enrique Mor<strong>en</strong>te,<strong>el</strong> último gran mito <strong>de</strong>l cante, <strong>el</strong>Ma<strong>es</strong>tro, <strong>el</strong> que retomó <strong>la</strong>s <strong>es</strong><strong>en</strong>cias<strong>de</strong>l f<strong>la</strong>m<strong>en</strong>co cuando aún era algoextravagante <strong>en</strong> <strong>el</strong> páramo cultural <strong>de</strong>ltardofranquismo. Su pr<strong>es</strong><strong>en</strong>cia, rotunday cordial, ya no conmoverá a nadie.Pero nos ha <strong>de</strong>jado <strong>el</strong> t<strong>es</strong>oro <strong>de</strong> <strong>su</strong> voz,<strong>el</strong> caudal inagotable <strong>de</strong> <strong>su</strong> arte, repartido<strong>en</strong> mil grabacion<strong>es</strong>, pr<strong>es</strong><strong>en</strong>te ya<strong>en</strong> <strong>el</strong> sólido edificio <strong>de</strong>l recuerdo. Sólot<strong>en</strong>ía 67 años, pero era ya un mito exc<strong>el</strong>so,uno <strong>de</strong> los grand<strong>es</strong> <strong>de</strong>l f<strong>la</strong>m<strong>en</strong>co<strong>de</strong>l siglo XX, comparable a Pepe <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>Matrona, Mair<strong>en</strong>a, <strong>el</strong> Choco<strong>la</strong>te, <strong>de</strong> losque tanto <strong>su</strong>po apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r. Fue un g<strong>en</strong>iosin artificios, sin trampa ni cartón. D<strong>es</strong>d<strong>es</strong>u <strong>en</strong>orme <strong>es</strong>tatura, se atrevió a tocar loque hasta que él llego se consi<strong>de</strong>rabacomo sagrado. Fue <strong>el</strong> gran refundador<strong>de</strong>l polo, <strong>la</strong> caña, <strong>la</strong>s d<strong>es</strong>o<strong>la</strong>das veredas<strong>de</strong> <strong>la</strong> soleá. De ahí <strong>su</strong> gran<strong>de</strong>za. Y <strong>su</strong> cercanía,siempre.SE FUE ENRIQUE MORENTEEL ENCANTO DE LAS RESTAURACIONESLa r<strong>es</strong>tauración artística ha experim<strong>en</strong>tado una verda<strong>de</strong>ra revolución<strong>en</strong> los últimos años. España ha sabido adaptarse a <strong>es</strong>ta antigua disciplinaart<strong>es</strong>anal, gracias a <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> grand<strong>es</strong> <strong>es</strong>pecialistas altam<strong>en</strong>tecualificados. <strong>El</strong> empleo <strong>de</strong> material<strong>es</strong> reversibl<strong>es</strong>, <strong>el</strong> r<strong>es</strong>peto a <strong>la</strong> obra originaly <strong>la</strong> <strong>es</strong>tricta aplicación <strong>de</strong> parámetros <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, son <strong>el</strong> r<strong>es</strong>ultado<strong>de</strong> un <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>bate internacional, que marca hoy <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>es</strong>taimportantísima <strong>es</strong>pecialización artística. La mu<strong>es</strong>tra R<strong>es</strong>tauramos, realizadapor <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s Art<strong>es</strong> <strong>de</strong> San Fernando <strong>es</strong>, <strong>en</strong> <strong>es</strong>te s<strong>en</strong>tido,verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te ejemp<strong>la</strong>r. En <strong>el</strong><strong>la</strong> se han incluido r<strong>es</strong>tauracion<strong>es</strong> <strong>de</strong> 32prof<strong>es</strong>ional<strong>es</strong> que han co<strong>la</strong>borado con <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia bajo <strong>el</strong> patrocinio <strong>de</strong>12 <strong>en</strong>tidad<strong>es</strong> privadas.CINE E INMIGRACIÓNHay qui<strong>en</strong> pi<strong>en</strong>sa que <strong>el</strong> mexicano González Iñárritu <strong>es</strong> <strong>el</strong> mejordirector <strong>de</strong> cine <strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad. En cualquier caso, <strong>su</strong>s p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s(Amor<strong>es</strong> perros, 21 gramos, Bab<strong>el</strong>), mu<strong>es</strong>tran <strong>su</strong> inagotabletal<strong>en</strong>to para captar <strong>la</strong> b<strong>el</strong>leza <strong>en</strong> los rincon<strong>es</strong> más mezquinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad.Esto <strong>es</strong> lo que ha hecho <strong>en</strong> <strong>su</strong> última p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>, Biutiful, cuyo p<strong>la</strong>tofuerte <strong>es</strong> <strong>la</strong> inigua<strong>la</strong>ble interpretación <strong>de</strong> Javier Bar<strong>de</strong>m. No <strong>es</strong> unap<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> agradable, como no <strong>es</strong> <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> inmigración ilegal quevertebra <strong>su</strong> argum<strong>en</strong>to. Biutiful nos mu<strong>es</strong>tra <strong>el</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>o más luminoso y lo más abyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> condición humana. Por <strong>en</strong>cima<strong>de</strong> todo nos queda una obra ma<strong>es</strong>tra, que ya ha sido premiada <strong>en</strong> <strong>el</strong>F<strong>es</strong>tival <strong>de</strong> Cann<strong>es</strong>.36 • CdE • 667


MiradorEL REGRESO DE VIEITEZAlos dos años <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Virgilio Vieitez (Sout<strong>el</strong>o <strong>de</strong> Mont<strong>es</strong>, Pontevedra,1930-2008), <strong>el</strong> ost<strong>en</strong>toso Museo <strong>de</strong> Arte Contemporáneo (MARCO) <strong>de</strong>Santiago <strong>de</strong> Composte<strong>la</strong> <strong>de</strong>dica al ma<strong>es</strong>tro una ambiciosa retrospectiva. Lamu<strong>es</strong>tra, que <strong>es</strong>tará abierta al público hasta <strong>el</strong> 24 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2011, incluye cerca <strong>de</strong>tr<strong>es</strong>ci<strong>en</strong>tas fotografías (261 <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco y negro y 32 <strong>en</strong> color), a <strong>la</strong>s que se aña<strong>de</strong>nmás <strong>de</strong> un c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ar <strong>de</strong> copias <strong>de</strong> época. Una cantidad, a todas luc<strong>es</strong> exc<strong>es</strong>iva, quepocos autor<strong>es</strong> pue<strong>de</strong>n soportar. De ahí <strong>la</strong> irregu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fotografías expu<strong>es</strong>tas,<strong>de</strong> <strong>la</strong>s que sobran más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad. La exposición se completa con un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tedocum<strong>en</strong>tal realizado hace unos años por José Luis López Linar<strong>es</strong>.Arriba.Retrato<strong>de</strong> grupofamiliarc<strong>el</strong>ebrandoun bautizo.Izquierda.Una ancianaapoyándose<strong>en</strong> <strong>su</strong>s dosbaston<strong>es</strong>.Derecha.Grupo <strong>de</strong>jóv<strong>en</strong><strong>es</strong>refr<strong>es</strong>cándose<strong>en</strong> <strong>el</strong> rio.LA ESTRATEGIA DEL AGUALor<strong>en</strong>zo Silva (Madrid, 1966), inició<strong>su</strong> exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te serie <strong>de</strong> nove<strong>la</strong>spolicíacas protagonizada por <strong>el</strong>brigada <strong>de</strong> <strong>la</strong> guardia civil Bevi<strong>la</strong>cquay <strong>la</strong> sarg<strong>en</strong>to Chamorro, <strong>en</strong> 1998, con<strong>El</strong> lejano país <strong>de</strong> los <strong>es</strong>tanqu<strong>es</strong>, premioOjo Crítico <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong> año. A aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>narración inaugural siguieron otrasexc<strong>el</strong><strong>en</strong>t<strong>es</strong>, como <strong>El</strong> alquimista impaci<strong>en</strong>te(premio Nadal, 2000), La nieb<strong>la</strong>y <strong>la</strong> donc<strong>el</strong><strong>la</strong> y La reina sin <strong>es</strong>pejo, quehan merecido una notable at<strong>en</strong>ciónpor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> crítica y <strong>de</strong>l público. Laúltima <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>la</strong> saga <strong>es</strong> La <strong>es</strong>trategia<strong>de</strong>l agua, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que <strong>en</strong> <strong>es</strong>te mismoaño se han realizado ya tr<strong>es</strong> edicion<strong>es</strong>.En <strong>la</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>te nove<strong>la</strong>, <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eméritoequipo <strong>de</strong> inv<strong>es</strong>tigador<strong>es</strong> que capitaneaBevi<strong>la</strong>cqua se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta al caso <strong>de</strong>l as<strong>es</strong>inato<strong>de</strong> Óscar Santacruz, un ciudadanonormal al que <strong>la</strong>s circunstancias conduc<strong>en</strong>a una situación límite que acabarácon <strong>su</strong> vida. En <strong>la</strong> inv<strong>es</strong>tigación <strong>de</strong>l caso,Vi<strong>la</strong> y <strong>su</strong> equipo atravi<strong>es</strong>an los juzgados<strong>de</strong> Madrid, <strong>la</strong> morgue, los juzgados, comisaríasy cuart<strong>el</strong>illos, los ámbitos privados<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> Santacruz y <strong>el</strong> nuevoambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia internacional.<strong>El</strong> r<strong>es</strong>ultado <strong>es</strong> un retrato luminoso<strong>de</strong>l mundo policial y jurídico <strong>es</strong>pañol,<strong>la</strong> corrupción política, los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>es</strong>pecu<strong>la</strong>ción inmobiliaria y <strong>la</strong>s red<strong>es</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> droga. Como los grand<strong>es</strong> autor<strong>es</strong><strong>de</strong>l género, Silva ha colocado un <strong>es</strong>pejoante <strong>la</strong> sociedad, que nos <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>ve unreflejo inquietante <strong>de</strong> los c<strong>la</strong>roscuros <strong>de</strong><strong>la</strong> justicia, <strong>de</strong>l cambiante mundo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>litoy <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia inv<strong>es</strong>tigación policial.Sus diálogos, básicos <strong>en</strong> <strong>es</strong>ta narración,ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> flui<strong>de</strong>z, <strong>el</strong> ing<strong>en</strong>io y <strong>la</strong> ironía <strong>de</strong>un autor <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>a madurez. Una exc<strong>el</strong><strong>en</strong>t<strong>en</strong>ove<strong>la</strong>.(Lor<strong>en</strong>zo Silva, “La <strong>es</strong>trategia <strong>de</strong><strong>la</strong>gua”, Ed. D<strong>es</strong>tino, 18,50 Euros)667 • CdE • 37


PueblosVi<strong>la</strong>famés, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> sierra y <strong>el</strong> marEstratégicam<strong>en</strong>te ubicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> camino que une <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong> L<strong>es</strong> Cont<strong>es</strong><strong>es</strong> con <strong>la</strong>Costa <strong>de</strong>l Azahar, y a tan solo 25 kilómetros <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>lón <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>na, Vi<strong>la</strong>famésconserva un casco histórico notable y un castillo inexpugnable.Cada vez que sepronuncia <strong>el</strong>nombre <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>famés<strong>el</strong> <strong>es</strong>qu<strong>el</strong>eto<strong>de</strong>l g<strong>en</strong>eralCabrera se agita <strong>en</strong> <strong>su</strong> tumba.Entre marzo <strong>de</strong> 1837 y<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1839 hasta tr<strong>es</strong>vec<strong>es</strong> aguantaron los vil<strong>la</strong>fam<strong>es</strong>inos<strong>el</strong> asalto y asedio<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tropas carlistas, y no<strong>de</strong>bía ser valor lo que l<strong>es</strong>faltó a los partidarios <strong>de</strong>l aspiranteal trono, a <strong>la</strong> vista <strong>de</strong>lcastillo <strong>de</strong> <strong>es</strong>ta localidad.Vi<strong>la</strong>famés <strong>es</strong> un pueblo serrano,con un pasado agríco<strong>la</strong>e industrial, que hoyvive volcado <strong>en</strong> <strong>el</strong> turismo.Situado <strong>en</strong> una región conpoca compet<strong>en</strong>cia, <strong>es</strong>tavil<strong>la</strong> <strong>de</strong> ap<strong>en</strong>as 2.000 habitant<strong>es</strong>manti<strong>en</strong>e una ofertamonum<strong>en</strong>tal, museística,gastronómica y f<strong>es</strong>tiva, verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>teatractiva paralos visitant<strong>es</strong>.Con r<strong>es</strong>tos antropológicos<strong>de</strong>l Pleistoc<strong>en</strong>o, <strong>la</strong>s cercanas“covas” o abrigos tambiénluc<strong>en</strong> pinturas <strong>es</strong>quemáticas<strong>de</strong> <strong>la</strong> Edad <strong>de</strong>l Bronce,aunque Vi<strong>la</strong>famés nació almundo <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> los mu<strong>su</strong>lman<strong>es</strong>,que cim<strong>en</strong>taron<strong>la</strong> fortaleza <strong>en</strong> lo alto <strong>de</strong> unpeñasco, a cuya sombra creció<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción civil. Pero loque no lograron los cañon<strong>es</strong>carlistas lo consiguió seissiglos ant<strong>es</strong> <strong>la</strong> tozu<strong>de</strong>z <strong>de</strong><strong>la</strong>ragonés Jaime I, que conquistó<strong>la</strong> p<strong>la</strong>za a <strong>la</strong> morismay puso <strong>es</strong>te pueblo <strong>en</strong> <strong>el</strong>mapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> cristiandad.Reforzado <strong>el</strong> castillo y asegurada<strong>la</strong> p<strong>la</strong>za, <strong>la</strong> cristianizacióncontinuó con <strong>la</strong> obrar<strong>el</strong>igiosa, materializada <strong>en</strong><strong>la</strong>s ermitas <strong>de</strong> San Migu<strong>el</strong>y <strong>de</strong> San Ramón y <strong>en</strong> <strong>la</strong>sigl<strong>es</strong>ias <strong>de</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción y <strong>de</strong>La Sangre, integradas éstasúltimas <strong>en</strong> <strong>el</strong> casco históricoamural<strong>la</strong>do, que albergatambién <strong>el</strong> Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> Batlle,una construcción <strong>de</strong> <strong>es</strong>tilogótico val<strong>en</strong>ciano, que pasó<strong>de</strong> ser r<strong>es</strong>i<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l administrador<strong>de</strong>l Rey a se<strong>de</strong> <strong>de</strong>lMuseo <strong>de</strong> Arte Contemporáneo“Vic<strong>en</strong>te AguileraCerni”, fundado <strong>en</strong> 1970 <strong>en</strong>honor <strong>de</strong> <strong>es</strong>te crítico <strong>de</strong> arte.En los últimos años <strong>la</strong>s JornadasGastronómicas, c<strong>el</strong>ebradas<strong>en</strong> diciembre, hanDATOS DE INTERÉS:• Ayto <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>famés: Pl. Ayuntami<strong>en</strong>to, 1 - CP 12192• T<strong>el</strong>.: 964 329 001 - Fax: 964 329 286• e-mail: vi<strong>la</strong>fam<strong>es</strong>_ajt@gva.<strong>es</strong>• Web oficial: www.vi<strong>la</strong>fam<strong>es</strong>.<strong>es</strong>.• Sobre <strong>el</strong> castillo: www.castillosnet.orgalcanzado cierto r<strong>en</strong>ombre,pero son <strong>la</strong>s fi<strong>es</strong>tas tradicional<strong>es</strong>,con una extraordinariafijación por un santo <strong>en</strong> concreto,<strong>la</strong>s que mas animan <strong>el</strong>pueblo: San Migu<strong>el</strong> Abad, <strong>en</strong><strong>en</strong>ero; San Migu<strong>el</strong> Arcáng<strong>el</strong>,<strong>el</strong> cuarto domingo <strong>de</strong> Cuar<strong>es</strong>may San Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> “verem<strong>es</strong>”<strong>en</strong> septiembre, l<strong>la</strong>madoasí por c<strong>el</strong>ebrarse por <strong>la</strong> v<strong>en</strong>dimia.Son pu<strong>es</strong>, uno y trino,tr<strong>es</strong> fi<strong>es</strong>tas para un santo.En agosto también se c<strong>el</strong>ebra<strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción, <strong>la</strong> virg<strong>en</strong><strong>de</strong> los veraneant<strong>es</strong>, aunquepara acercarse hasta <strong>es</strong>tepueblo al viajero no le hacefalta <strong>la</strong> excusa <strong>de</strong> una fi<strong>es</strong>tapero, <strong>es</strong>o sí, <strong>de</strong>berá <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>arlos músculos para <strong>su</strong>bir hasta<strong>el</strong> castillo, o compartir <strong>la</strong>filosofía montañera <strong>de</strong> qu<strong>es</strong>i no pued<strong>es</strong> coronar <strong>la</strong> cimacon <strong>la</strong>s piernas, t<strong>en</strong>drás quehacerlo con <strong>la</strong> voluntad.Carlos Ortega38 • CdE • 667


PueblosVi<strong>la</strong>famés <strong>es</strong> un pueblo serrano, con un pasado agríco<strong>la</strong> e industrial, que hoy vive volcado <strong>en</strong> <strong>el</strong> turismo.Vi<strong>la</strong>famés nació al mundo <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> los mu<strong>su</strong>lman<strong>es</strong>, que cim<strong>en</strong>taron <strong>la</strong> fortaleza <strong>en</strong> lo alto <strong>de</strong> un peñasco.Para acercarse hasta <strong>es</strong>te pueblo <strong>el</strong> viajero <strong>de</strong>berá <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ar los músculos para <strong>su</strong>bir hasta <strong>el</strong> castillo.39 • CdE • 667


J.L.RIC.´1O

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!