12.07.2015 Views

la transformación histórica del paisaje forestal en la comunidad ...

la transformación histórica del paisaje forestal en la comunidad ...

la transformación histórica del paisaje forestal en la comunidad ...

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

18COLECCIÓN LUR N.º 18978-84-457-3299-1LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADILA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICADEL PAISAJE FORESTALEN LA COMUNIDADAUTÓNOMA DE EUSKADIMario MichelLuis GilMario Michel (Donostia, 1956)Doctor ing<strong>en</strong>iero de Montes; miembro de <strong>la</strong> Sociedadde Ci<strong>en</strong>cias Aranzadi y de Eusko Ikaskuntza. Desarrol<strong>la</strong>su actividad profesional <strong>en</strong> el Gobierno Vasco <strong>en</strong> elárea <strong>forestal</strong> y de <strong>la</strong>s industrias <strong>del</strong> sector primario. Hadedicado especial interés a <strong>la</strong> mejora <strong>forestal</strong> y a <strong>la</strong>imp<strong>la</strong>ntación de <strong>la</strong> selvicultura int<strong>en</strong>siva desarrol<strong>la</strong>docon <strong>la</strong>s coníferas <strong>en</strong> el País Vasco. También ha descritoel proceso histórico de introducción <strong>del</strong> pino radiata <strong>en</strong>el siglo XX, unido al desarrollo <strong>del</strong> <strong>forestal</strong>ismo vasco.Luis Gil (Madrid, 1951)Biólogo y doctor ing<strong>en</strong>iero de Montes; catedrático <strong>en</strong><strong>la</strong> ETS de Ing<strong>en</strong>ieros de Montes de <strong>la</strong> Universidad Politécnicade Madrid y miembro de <strong>la</strong> Real Academiade Ing<strong>en</strong>iería. Su actividad se ha c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong> anatomíay fisiología de <strong>la</strong>s principales especies arbóreasde los bosques ibéricos y macaronésicos, así como <strong>en</strong><strong>la</strong> mejora y conservación de sus recursos g<strong>en</strong>éticos <strong>forestal</strong>es.Especial interés ha dedicado a <strong>la</strong> recuperacióny valoración ci<strong>en</strong>tífica de pob<strong>la</strong>ciones marginales depinos, alcornoques, robles, hayas y olmos. Trabajosque se complem<strong>en</strong>tan con el estudio de <strong>la</strong> Historia Forestalpara conocer sus procesos culturales, económicosy sociales.


LA TRANSFORMACIÓNHISTÓRICA DEL PAISAJEFORESTAL EN LA COMUNIDADAUTÓNOMA DE EUSKADIMario MichelLuis GilVitoria-Gasteiz, 2013


Un registro bibliográfico de esta obra puede consultarse <strong>en</strong> el catálogo de <strong>la</strong> Biblioteca G<strong>en</strong>eral<strong>del</strong> Gobierno Vasco: http://www.euskadi.net/ejgvbibliotekaTÍTULOS PUBLICADOS1. Comercialización de los productos cultivados <strong>en</strong> invernaderos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Autónoma Vasca.2. Estructura agraria de <strong>la</strong> Comunidad Autónoma Vasca.3. Aproximación al Sistema de Derecho Alim<strong>en</strong>tario.4. Análisis y diagnóstico de los sistemas <strong>forestal</strong>es de <strong>la</strong> Comunidad Autónoma <strong>del</strong> País Vasco.5. De caserío agríco<strong>la</strong> a vivi<strong>en</strong>da rural: evolución de <strong>la</strong> función agraria <strong>en</strong> <strong>la</strong> comarca de Donostia-San Sebastián.6. La id<strong>en</strong>tidad reconstruida: espacios y sociabilidades emerg<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> ruralidad a<strong>la</strong>vesa.7. Variedades autóctonas <strong>del</strong> tomate <strong>del</strong> País Vasco.8. Coste de <strong>la</strong> no agricultura <strong>en</strong> el País Vasco.9. Emakumeak eta Osasuna EAEko Landa-Eremuetan / Mujeres y Salud <strong>en</strong> el Medio Rural de <strong>la</strong> CAE.10. Arabako Errioxako ardo beltz<strong>en</strong> kalitatear<strong>en</strong> ebaluazio s<strong>en</strong>tsoria<strong>la</strong> egiteko gidaliburua /Guía para <strong>la</strong> evaluación s<strong>en</strong>sorial de <strong>la</strong> calidad de los vinos tintos de Rioja A<strong>la</strong>vesa.11. Los escolítidos de <strong>la</strong>s coníferas <strong>del</strong> País Vasco: guía práctica para su id<strong>en</strong>tificación y control.12. Euskadiko koniferoetako eskolitidoak.13. Mixel Lekuona: artzain<strong>en</strong> artzain.14. Madera y cambio climático.15. Arkitektura eta zura: egitura-elem<strong>en</strong>tu<strong>en</strong> diseinu gidaliburua EATari egokitua /Arquitectura y madera: guía de diseño de elem<strong>en</strong>tos estructurales adaptada al CTE16. El género culicoides <strong>en</strong> el País Vasco. Guía práctica para su id<strong>en</strong>tificación y control.17. Egituraketarako zurar<strong>en</strong> aplikazio informatikoar<strong>en</strong> gidaliburua /Prontuario informático de <strong>la</strong> madera estructural.Edición: 1ª, junio 2013Tirada:1.200 ejemp<strong>la</strong>res© Administración de <strong>la</strong> Comunidad Autónoma <strong>del</strong> País VascoDepartam<strong>en</strong>to de Desarrollo Económico y CompetitividadImág<strong>en</strong>es:Las no refer<strong>en</strong>ciadas pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a Mario Michel.Edita:Diseño ymaquetación: EkipoPOImpresión:Eusko Jaur<strong>la</strong>ritzar<strong>en</strong> Argitalp<strong>en</strong> Zerbitzu NagusiaServicio C<strong>en</strong>tral de Publicaciones <strong>del</strong> Gobierno VascoDonostia-San Sebastián 1 - 01010 Vitoria-GasteizISBN: 978-84-457-3299-1D.L.:


ÍndiceAURKEZPENA • PRESENTACIÓN.........................................................8AGRADECIMIENTOS............................................................................111. INTRODUCCIÓN...............................................................................132. ESCENARIO ACTUAL: CUATRO PAISAJES FORESTALES.............232.1. Perseverantes hayedos (bañados de pastizales perpetuos) 242.2. La nervadura <strong>forestal</strong> de los valles a<strong>la</strong>veses 262.3. Los bosques habitados (baso–herritarrak) 292.4. El or<strong>la</strong>do <strong>forestal</strong> (con repob<strong>la</strong>ciones de coníferas) 313. ELEMENTOS DEL PAISAJE..............................................................32P r i m e r a P a r t e3.1. Medio físico 323.1.1. Geología 323.1.2. Clima 353.1.3. Geomorfología 393.2. Paisaje y usos <strong>del</strong> suelo 403.2.1. Tipos de <strong>paisaje</strong> 403.2.3. La p<strong>la</strong>nificación y protección <strong>del</strong> <strong>paisaje</strong> 464. FORMACIONES FORESTALES.........................................................494.1. Los oríg<strong>en</strong>es <strong>del</strong> actual arbo<strong>la</strong>do 494.1.1. Los primeros registros <strong>forestal</strong>es 504.1.2. La expansión <strong>del</strong> bosque caducifolio (Holoc<strong>en</strong>o) 544.2. Sistemas <strong>forestal</strong>es 594.2.1. Hayedos (Fagus sylvatica L.) 634.2.2. Bosque mixto de frondosas 654.2.3. Robledales de roble peduncu<strong>la</strong>do (Quercus robur L.) 654.2.4. Marojales (Quercus pyr<strong>en</strong>aica Willd.) 674.2.5. Quejigales (Quercus faginea Lam.) 684.2.6. Encinares y carrascales (Quercus ilex L.) 684.2.7. Pinares de pino albar (Pinus sylvestris L.) 714.2.8. Pinares de pino marítimo (Pinus pinaster Ait.) 724.2.9. Pinares de pino carrasco (Pinus halep<strong>en</strong>sis Mill.) 72MARIO MICHEL • LUIS GIL LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI5


P r i m e r a P a r t e4.2.10. Repob<strong>la</strong>ciones <strong>forestal</strong>es 734.2.11. Otras formaciones <strong>forestal</strong>es 775. EL HOMBRE Y EL BOSQUE..............................................................815.1. Cosmogonía <strong>forestal</strong> 815.2. Fitonimia 875.3. Toponimia 916. EL BOSQUE BABÉLICO (< SIGLO IX)..............................................99S e g u n d a P a r t e6.1. Paleolítico 996.2. Neolítico y Edad de los Metales 1016.2.1. El mundo megalítico 1036.2.2. Edad <strong>del</strong> Bronce y <strong>del</strong> Hierro 1086.3. Romanización 1166.3.1. Saltus vasconum 1166.3.2. Organización territorial durante <strong>la</strong> dominación romana 1196.4. Bello Silva Orta o el bosque surgido de <strong>la</strong> guerra 1266.4.1. Invasiones y destrucción 1266.4.2. Crónica de <strong>la</strong> sistemática devastación de Á<strong>la</strong>va 1296.4.3. Bello silva orta 1367. EL BOSQUE DIALÉCTICO (SIGLOS X–XVIII).................................143T e r c e r a P a r t e7.1. Esc<strong>en</strong>ario socioeconómico 1457.1.1. Producir fr<strong>en</strong>te a proteger, un secu<strong>la</strong>r desequilibrio 1477.1.2. Productos <strong>del</strong> bosque y actividad económica 1737.1.3. Seles y caseríos 1807.2. La industria <strong>del</strong> hierro 1917.3. La industria naval 2087.4. Madera para <strong>la</strong> Marina, exig<strong>en</strong>cias de un mal pagador 2287.4.1. La Ilustración aborda pero no resuelve el problema 2437.4.2. Repob<strong>la</strong>ciones 2487.5. Producción ¿sost<strong>en</strong>ible? 2518. EL CAPITAL–BOSQUE (SIGLOS XIX–XX).......................................259C u a r t a P a r t e8.1. Destrucción, v<strong>en</strong>ta y abandono 2628.2. Aportación de los ing<strong>en</strong>ieros de montes vascos a <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>forestal</strong> 2978.2.1. Los primeros ing<strong>en</strong>ieros de montes 3028.3. Reconstrucción y repob<strong>la</strong>ción 3048.3.1. Las repob<strong>la</strong>ciones de coníferas como salida a <strong>la</strong> crisis 3088.3.2. El pino radiata, <strong>la</strong> especie que transformó el <strong>paisaje</strong> <strong>del</strong> siglo XX 3316 LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI MARIO MICHEL • LUIS GIL


Q u i n t a P a r t e C u a r t a P a r t e8.4. El cambio <strong>del</strong> <strong>paisaje</strong> <strong>forestal</strong> <strong>del</strong> siglo XX través de <strong>la</strong> pintura 3378.5. El oro verde: un tesoro a <strong>la</strong> puerta de los caseríos 3568.6. La industria de <strong>la</strong> madera: grandes papeleras y modestos aserraderos 3758.7. Las críticas a <strong>la</strong> política <strong>forestal</strong> 3908.7.1. Las primeras y tímidas críticas 3918.7.2. Militancia anti–pinos y ecologismo 3968.7.3. Inc<strong>en</strong>dios y am<strong>en</strong>azas 4029. EL BOSQUE VIRTUOSO (SIGLOS XX– XXI)...................................4139.1. Aflorami<strong>en</strong>to <strong>del</strong> sector <strong>forestal</strong> 4159.1.1. Una crisis provocada por los inc<strong>en</strong>dios 4189.1.2. La década dorada 4219.1.3. Una nueva crisis 4239.2. Nuevos estudios y críticas 4279.3. La transformación de <strong>la</strong> industria de <strong>la</strong> madera 4299.4. El <strong>paisaje</strong> <strong>forestal</strong> a principios <strong>del</strong> siglo XXI 4379.4.1. Las frondosas autóctonas y los espacios naturales 4399.5. Epílogo 4459.5.1. Un <strong>forestal</strong>ismo expectante ante <strong>la</strong> globalización 4459.5.2. Los montes <strong>del</strong> futuro 44910. BIBLIOGRAFÍA Y GLOSARIO........................................................451ANEXO.................................................................................................469MARIO MICHEL • LUIS GIL LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI7


Aurkezp<strong>en</strong>aBaso-paisaiak historian zehar izan du<strong>en</strong> eraldaketaaztertzeak basozaintzarekin lotutakolurralde batean kokatz<strong>en</strong> gaitu; aldi berean industria<strong>la</strong>eta <strong>la</strong>ndatarra d<strong>en</strong> euskal gizartear<strong>en</strong>beharretara egokitzeko sarri eraldatu d<strong>en</strong> baliohandiko lurraldean. Ildo horretan, kontuan izanbehar da euskal gizarteak behar-beharrezkodue<strong>la</strong> leh<strong>en</strong> sektorear<strong>en</strong> ekarp<strong>en</strong>a, hau da, baserri<strong>en</strong>,<strong>la</strong>borantzar<strong>en</strong>, baso<strong>en</strong> eta zurar<strong>en</strong> ekarria.Gaur egun, Euskal Autonomia Erkidegoar<strong>en</strong>lurzoruar<strong>en</strong> % 55 bideratz<strong>en</strong> da basogintzara,ia 400.000 hektarea baso; funtsean, espeziehostotsuak eta koniferoak. Hori de<strong>la</strong>-eta, Euskadinbizi gar<strong>en</strong>ok oso hurbileko s<strong>en</strong>titz<strong>en</strong> ditugum<strong>en</strong>di eta basoak. Historia luzea dute atzean ha<strong>la</strong>kopaisaiek: bertan bizi izan dir<strong>en</strong> gizaki<strong>en</strong> etatradizio<strong>en</strong> lekuko isil dira; iraganeko garaietakobizimodu gogor baina s<strong>en</strong>tikorrar<strong>en</strong> oroigarri.Ez z<strong>en</strong> erraza baserrian bizitzea, ezta m<strong>en</strong>diabizibide izatea ere. Baina paisaiar<strong>en</strong> parte z<strong>en</strong>hori guztia; pertsonek eur<strong>en</strong> ingurunearekin zut<strong>en</strong>lotura sakonar<strong>en</strong> parte. Baserri, m<strong>en</strong>di, auzoeta baso jakin batekoa izat<strong>en</strong> z<strong>en</strong> j<strong>en</strong>dea; jaioaurretik egot<strong>en</strong> zir<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tuok, eta hortxe jarraitukozut<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>dez m<strong>en</strong>de. Hastap<strong>en</strong>etatik,paisaiar<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tu horiek ez zir<strong>en</strong> gizaki<strong>en</strong> jabetzakoak;alderantziz, pertsonak zir<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tuotakoparte: antzinatik, patronimikoak nongoerroarekin sortz<strong>en</strong> zir<strong>en</strong>, eta ez nor<strong>en</strong> erroarekin.M<strong>en</strong>diek, basoek nahiz baserriek egokitz<strong>en</strong> zizkiet<strong>en</strong>iz<strong>en</strong>ak bertan bizi zir<strong>en</strong>ei.Gure herriko azalerar<strong>en</strong> zatirik handi<strong>en</strong>a zuhaiztutaizan d<strong>en</strong>ez, basogintzari lotuta egon dagure lurraldea, eta azk<strong>en</strong> m<strong>en</strong>deotan herriar<strong>en</strong>aurrerabidea ahalbidetu dut<strong>en</strong> proiektuetakoasko egurrar<strong>en</strong> ustiap<strong>en</strong>arekin lotuta egon dira.Pres<strong>en</strong>taciónAnalizar <strong>la</strong> transformación <strong>del</strong> <strong>paisaje</strong> <strong>forestal</strong> alo <strong>la</strong>rgo de <strong>la</strong> historia nos sitúa <strong>en</strong> un territoriode alto valor natural y vocación <strong>forestal</strong>, muchasveces transformado para adaptarse a <strong>la</strong>s necesidadesde <strong>la</strong> sociedad vasca, que tanto es industrialcomo rural, necesitada de <strong>la</strong> aportación <strong>del</strong>sector primario con sus caseríos, cultivos, montesy finalm<strong>en</strong>te de su madera.Actualm<strong>en</strong>te el 55% <strong>del</strong> suelo de <strong>la</strong> C.A. de Euskaditi<strong>en</strong>e uso <strong>forestal</strong>, con casi 400.000 ha debosques, repartidas al 50% <strong>en</strong>tre especies frondosasy coníferas. Por ello, los que vivimos <strong>en</strong>Euskadi s<strong>en</strong>timos los montes y los bosques quelos cubr<strong>en</strong>, como algo cercano aunque a <strong>la</strong> vezs<strong>en</strong>tido como emocional y profundo. Este espaciohab<strong>la</strong> de una <strong>la</strong>rga historia y de <strong>la</strong>s muchaspersonas que lo han habitado, de sus tradiciones,<strong>del</strong> modo de vida <strong>en</strong> otras épocas <strong>en</strong> unmedio rural arduo <strong>en</strong> el día a día, pero a <strong>la</strong> vezcercano y <strong>en</strong>trañable.Vivir <strong>en</strong> el caserío no era fácil y vivir <strong>del</strong> montetampoco, pero todo ello formaba parte de un<strong>paisaje</strong> donde <strong>la</strong>s personas t<strong>en</strong>ían un profundovínculo con su <strong>en</strong>torno. Se pert<strong>en</strong>ecía al caserío,al monte, al barrio, al bosque, todos estos elem<strong>en</strong>tosestaban ahí desde antes de haber nacidoy ahí seguían por siglos. Desde los inicios, estoscompon<strong>en</strong>tes <strong>del</strong> <strong>paisaje</strong> no pert<strong>en</strong>ecieron a<strong>la</strong>s personas, sino que eran <strong>la</strong>s personas qui<strong>en</strong>esles pert<strong>en</strong>ecían: desde antiguo los patronímicosse formaron con <strong>la</strong> raíz nongo (de dónde), <strong>en</strong> vezde <strong>la</strong> raíz nor<strong>en</strong> (de quién). Montes, bosques, caseríosdaban nombre a sus habitantes.Territorio de vocación <strong>forestal</strong>, con <strong>la</strong> mayor partede su superficie cubierta de árboles, <strong>en</strong> los últimossiglos muchos proyectos surgieron con sumadera para permitir el progreso de este país.8 LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI MARIO MICHEL • LUIS GIL


Gure basoek hornitu zut<strong>en</strong> erregaiz burdinar<strong>en</strong>euskal industria jaioberria, eta gako bi<strong>la</strong>katu z<strong>en</strong>Erdi Aroan gure artean emandako industriar<strong>en</strong>garap<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> sorburuan. Garap<strong>en</strong> ekonomikoariesker, gainera, burdinol<strong>en</strong> kokaleku zir<strong>en</strong> euskalhiribilduek Europako beste lurralde batzuekin lehiatzekoabantai<strong>la</strong>k eskuratu zituzt<strong>en</strong>.Gure basoetako hariztietako egurrak elikatu zitu<strong>en</strong>,ha<strong>la</strong>ber, euskal kostaldean nonahi aurkizitezke<strong>en</strong> ontzio<strong>la</strong>k, merkataritzara eta arrantzarabideratutako ontzidi oparoa sortu zut<strong>en</strong>ak, besteakbeste Indietara nahiz Ternura joateko.Gerora, XIX. m<strong>en</strong>dean jazotako gorabeherahistorikoek aldaketa handiak eragin zituzt<strong>en</strong> lurraldehonetan, eta, XX. m<strong>en</strong>dear<strong>en</strong> hasieran,garap<strong>en</strong> industria<strong>la</strong> mamitu z<strong>en</strong> bertan, <strong>la</strong>begaraietako altzairua, ontzio<strong>la</strong>k, papergintza edozerrategietako jarduna lekuko. Basoa betidanikizan z<strong>en</strong>ez err<strong>en</strong>tagarritasun-iturri, zurgintzakespezie konifero berriak ustiatzera jo zu<strong>en</strong>, eta<strong>la</strong>nda-eremuko familia askok izan zut<strong>en</strong> m<strong>en</strong>diahai<strong>en</strong> ekonomiar<strong>en</strong> sustatzaile. Ordudanik, basogintzaksortutako aberastasuna funtsezkoa izanda nekazaritzako egiturak zein <strong>la</strong>nda-eremuetakoazpiegiturak hobetzeko.Bizi dugun XXI. m<strong>en</strong>de honetan ere, zurar<strong>en</strong> industriaketorkizun oparoa du gure artean, Euskadikobasoetan ditugun espezie<strong>en</strong> egurrakgero eta aplikazio gehiago baititu eraikuntzan.Erronka ederra da hori basogintzar<strong>en</strong>tzat, zurezkoproduktuek baldintzarik zorrotz<strong>en</strong>ak betetz<strong>en</strong>baitituzte: ekologikoak dira, iraunkorrak etaerosoak.Bestalde, natura horr<strong>en</strong> zabalduta dago<strong>en</strong> lurraldeaizanik gurea, baliabide naturalek behar etafuntzio berriei erantzun behar diete; bereziki,ondare natura<strong>la</strong>r<strong>en</strong> kontserbazioarekin eta gozam<strong>en</strong>arekinlotutakoei.Ingurune natura<strong>la</strong>k babesteko hartz<strong>en</strong> ditugunneurriek gure lurraldeko bizi-kalitatea bermatzeadute helburu, zuz<strong>en</strong>ean eragit<strong>en</strong> baitute klima-aldaketar<strong>en</strong>preb<strong>en</strong>tzioan, urar<strong>en</strong> erregu<strong>la</strong>zioan, airear<strong>en</strong>garbitasunean edota karbonoar<strong>en</strong> finkap<strong>en</strong>ean.Ildo horretan, Euskal Autonomia Erkidegoar<strong>en</strong> %20 (150.000 hektarea) Natura 2000 sare europarreanaurreikusitako babes motar<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> xededa. Azalera horretatik, 94.000 hektarea zuhaiztu-El bosque proporcionó el combustible para <strong>la</strong> naci<strong>en</strong>teindustria vasca <strong>del</strong> hierro, si<strong>en</strong>do una de <strong>la</strong>sc<strong>la</strong>ves de su despegue industrial <strong>en</strong> época medieval,así como de su inicial desarrollo económico,lo que otorgó v<strong>en</strong>tajas competitivas a <strong>la</strong>s vil<strong>la</strong>sferronas fr<strong>en</strong>te a otros territorios europeos.También <strong>la</strong> madera de sus robledales se destinabaa los astilleros de los que estuvo bi<strong>en</strong> surtida<strong>la</strong> costa vasca, lo que fom<strong>en</strong>tó el comerciomarítimo gracias a una nutrida flota mercante ypesquera que bi<strong>en</strong> hacía <strong>la</strong> Carrera de Indias o se<strong>en</strong>caminaba hacia <strong>la</strong>s pesquerías de Terranova.Las vicisitudes históricas <strong>del</strong> siglo XIX trajeronmuchos cambios a un territorio que se transformóa comi<strong>en</strong>zos <strong>del</strong> siglo XX para acoger al desarrolloindustrial que se fraguó con el acero <strong>del</strong>os Altos Hornos, los astilleros, <strong>la</strong> actividad papelerao el aserrío. Estas últimas industrias buscaron<strong>en</strong> nuevas especies de coníferas <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidadque siempre había dado el monte, sust<strong>en</strong>tode muchas familias <strong>en</strong> el medio rural y refuerzode <strong>la</strong> economía de muchos caseríos. La riquezag<strong>en</strong>erada por el <strong>forestal</strong>ismo contribuye desde<strong>en</strong>tonces a mejorar <strong>la</strong>s estructuras agrarias y <strong>la</strong>sinfraestructuras rurales.En el siglo XXI <strong>la</strong> industria de <strong>la</strong> madera ti<strong>en</strong>e uninteresante futuro, <strong>la</strong>s creci<strong>en</strong>tes aplicacionesconstructivas que se pued<strong>en</strong> dar a <strong>la</strong> madera deespecies <strong>forestal</strong>es pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> Euskadi abr<strong>en</strong>un desafío a nuestro sector <strong>forestal</strong>, que puedeofrecer de forma creci<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> sociedad productose<strong>la</strong>borados con madera, material que reúnetodos <strong>la</strong>s mayores requisitos: ecológico, sost<strong>en</strong>ibley confortable.Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> un territorio donde <strong>la</strong> naturalezaestá tan pres<strong>en</strong>te como <strong>en</strong> <strong>la</strong> nuestra, los recursosnaturales que compon<strong>en</strong> nuestro <strong>paisaje</strong>deb<strong>en</strong> at<strong>en</strong>der a nuevas necesidades y nuevasfunciones, especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> conservación<strong>del</strong> patrimonio natural, y al disfrute <strong>del</strong>mismo.Las medidas medioambi<strong>en</strong>tales de protección <strong>del</strong>os <strong>en</strong>tornos naturales supon<strong>en</strong> una garantía decalidad de vida <strong>en</strong> este territorio ya que afectana <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>del</strong> cambio climático, a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ciónhídrica a <strong>la</strong> limpieza <strong>del</strong> aire, o a <strong>la</strong> fijación<strong>del</strong> carbono.En este s<strong>en</strong>tido, hoy <strong>en</strong> día un 20% de <strong>la</strong> C.A.de Euskadi, es decir 150.000 ha, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tranprotegidas por alguna de <strong>la</strong>s figuras de protecciónde <strong>la</strong> naturaleza d<strong>en</strong>tro de <strong>la</strong> red europeaMARIO MICHEL • LUIS GIL LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI9


tako baso-lurrak dira. Babestutako guneak kostaldetikparke natural<strong>en</strong> sareko gailur harritsuetarabitartean hedatz<strong>en</strong> dira, tartean gure m<strong>en</strong>di<strong>en</strong>blematiko<strong>en</strong>etako batzuk dire<strong>la</strong>: Aizkorri, Anboto,Gorbeia eta Txindoki. Babestuta daudeUrdaibaiko Biosferar<strong>en</strong> Erreserbako arroak ere,kalitate natural paregabekoak.Hori de<strong>la</strong>-eta, Eusko Jaur<strong>la</strong>ritzak, basogintzabultzatzeko, ingurum<strong>en</strong>a hobetzeko eta paisaiar<strong>en</strong>kalitatea indartzeko politika estrategikoak<strong>la</strong>ntzeko orduan, kontuan izat<strong>en</strong> du m<strong>en</strong>diek gizarteariegit<strong>en</strong> diot<strong>en</strong> ekarp<strong>en</strong>a, berez daukat<strong>en</strong>erabilera ekonomikotik harago, eta eur<strong>en</strong> funtzioekologikoa, sozia<strong>la</strong> eta paisaiakoa due<strong>la</strong> ardatz.Gure lurraldean ditugun hainbat basok due<strong>la</strong>mi<strong>la</strong>ka urte zeukat<strong>en</strong> fisionomiar<strong>en</strong> oso antzekoadaukate gaur egun; beste batzuk, izugarri aldatudira azk<strong>en</strong> hamarkadetan. Hori guztia Euskadikopaisaia hai<strong>en</strong> beharr<strong>en</strong>, nahi<strong>en</strong> eta ilusio<strong>en</strong>arabera moldatu dut<strong>en</strong> pertson<strong>en</strong> motibazio<strong>en</strong>ondorio da. Lurralde honetako baso<strong>en</strong> historiaezagutzean, <strong>la</strong>nda-mundura gerturatz<strong>en</strong> gara,eta esker ona adierazt<strong>en</strong> diegu lurraldea m<strong>en</strong>dezm<strong>en</strong>de naturar<strong>en</strong> aldetik kalitate handiz etabasogintza bultzatuz kudeatu dut<strong>en</strong> <strong>la</strong>ndatarrei.Iraganar<strong>en</strong> ondare ez ezik, etorkizunar<strong>en</strong> ilusioere badira gure m<strong>en</strong>diak; hem<strong>en</strong> bizi gar<strong>en</strong>onzein kanpotik bisitan etortz<strong>en</strong> dir<strong>en</strong><strong>en</strong> gozam<strong>en</strong>erakogune.NATURA 2000. De esta superficie, 94.000 hacorresponde a territorio <strong>forestal</strong> arbo<strong>la</strong>do. suext<strong>en</strong>sión abarca desde <strong>la</strong>s costas hasta <strong>la</strong>s cumbresrocosas <strong>en</strong>globadas d<strong>en</strong>tro de <strong>la</strong> Red deParques Naturales, e incluye a muchos de nuestrosmontes más emblemáticos como Aizgorri,Anboto, Gorbeia, Txindoki. También abarca acu<strong>en</strong>cas de extraordinaria calidad natural como<strong>la</strong> Reserva de <strong>la</strong> Biosfera de Urdaibai.Es por ello que <strong>la</strong>s externalidades que produceel monte a <strong>la</strong> sociedad, al marg<strong>en</strong> de su utilidadeconómica y <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to de su funciónecológica, social y paisajística, son t<strong>en</strong>idas <strong>en</strong>consideración a <strong>la</strong> hora de trazar <strong>la</strong>s políticasestratégicas <strong>del</strong> Gobierno Vasco <strong>en</strong> cuanto a<strong>la</strong>poyo <strong>del</strong> sector <strong>forestal</strong>, a <strong>la</strong> mejora <strong>del</strong> medioambi<strong>en</strong>te, así como de <strong>la</strong> calidad <strong>del</strong> <strong>paisaje</strong>.Algunos de los actuales sistemas <strong>forestal</strong>es manti<strong>en</strong><strong>en</strong>una fisonomía simi<strong>la</strong>r desde hace miles deaños. Otros han cambiado sustancialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><strong>la</strong>s últimas décadas. Todo ello es consecu<strong>en</strong>ciade <strong>la</strong>s motivaciones de personas que han mode<strong>la</strong>doel <strong>paisaje</strong> de Euskadi con sus necesidades,aspiraciones, ilusiones. Conocer <strong>la</strong> historia <strong>forestal</strong>de este territorio nos permite acercar estemundo rural a <strong>la</strong> sociedad y realizar un reconocimi<strong>en</strong>toa sus habitantes, que han gestionado elterritorio durante siglos, con elem<strong>en</strong>tos de altacalidad naturalística, y con un sector <strong>forestal</strong> desarrol<strong>la</strong>do.Nuestros montes son <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia deun pasado, pero también <strong>la</strong> ilusión de nuestrofuturo, donde se manifiesta <strong>la</strong> sociedad para eldisfrute de los que aquí vivimos, y de los que vi<strong>en</strong>ea visitarnos.Arantza Tapia OtaegiEkonomiar<strong>en</strong> Garap<strong>en</strong> eta Lehiakortasun SailburuaConsejera de Desarrollo Económico y Competitividad10 LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI MARIO MICHEL • LUIS GIL


Agradecimi<strong>en</strong>tosEste libro ha t<strong>en</strong>ido el apoyo de muchas personas que han dedicado tiempo e ilusión para quesaliese ade<strong>la</strong>nte. Sus aportaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda de información, aportación de imág<strong>en</strong>es, suscom<strong>en</strong>tarios, correcciones, e<strong>la</strong>boración de mapas, o <strong>la</strong> maquetación y diseño <strong>del</strong> libro son <strong>la</strong>s quehan posibilitado <strong>la</strong> consecución de este proyecto:Álvaro Aragón, José Antonio Aranda, Mikel Arrazo<strong>la</strong>, Lurdes Azpiazu, Josu Azpitarte,Ana Bermúdez Elorrieta, Mercedes Cabrera, Alejandro Cantero, Iñaki Cerrajería, Paco Conde, FaustinoCorreas, Mikel de Francisco, Luis Ángel Del Río, Jesús Mª Eizm<strong>en</strong>di, Santi Espinel,Julio Fernández, Javier Franco, Kontxi García, Sara González de Aspuru, Inés González Doncel,Unai Gorroño, Francisco Grimalt Falcó, Iñaki Irazabal, Eunate Izagirre, Mertxe Labara,Armando L<strong>la</strong>mosa, Armando L<strong>la</strong>nos, Rafael López, Mikel Mantero<strong>la</strong>, Peli Mantero<strong>la</strong>,Virginia Mont<strong>en</strong>egro, Eneko Oregi, Bittor Oroz, Jose Ortuzar, Ana Otegi, Anais Rodríguez,Ricardo Ruiz-Peinado, Patxi Sá<strong>en</strong>z de Urturi, Isidro Sá<strong>en</strong>z de Urturi, Isabel Tazo, Begoña Urigü<strong>en</strong>,Bakartxo Urruzo<strong>la</strong>, Mertxe Urteaga, Fernando Ve<strong>la</strong>sco, Gabrie<strong>la</strong> Vives, así como al personal de losarchivos <strong>del</strong> Territorio Histórico de Á<strong>la</strong>va, Histórico Foral de Bizkaia y G<strong>en</strong>eral de Gipuzkoa,y a muchos otros que con su interés por el libro han logrado que sea más atractivo.Sin <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y el total apoyo de los más cercanos:Lore, Ignacio e Ir<strong>en</strong>e, este trabajo no hubiera sido posible.A todos ellos eskerrik asko!MARIO MICHEL • LUIS GIL LA TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DEL PAISAJE FORESTAL EN LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DE EUSKADI11

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!