13.07.2015 Views

Actividad oral e intervención didáctica en las aulas

Actividad oral e intervención didáctica en las aulas

Actividad oral e intervención didáctica en las aulas

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004desarrolla el profesorado para interv<strong>en</strong>ir pedagógicam<strong>en</strong>te. En este artículo pres<strong>en</strong>tamos unabreve descripción de lo que podríamos considerar distintos formatos <strong>en</strong> la actividad <strong>oral</strong> ydistintas maneras de interv<strong>en</strong>ir didácticam<strong>en</strong>te. Proponemos un <strong>en</strong>foque del tratami<strong>en</strong>to de lal<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> <strong>en</strong> la educación obligatoria que vaya más allá de la actuación espontánea de losalumnos e implique reflexión y apr<strong>en</strong>dizaje. Dicho <strong>en</strong> otras palabras, lo que nos interesacomo doc<strong>en</strong>tes, especialm<strong>en</strong>te si nos ubicamos <strong>en</strong> el área de l<strong>en</strong>gua, no es únicam<strong>en</strong>te quelos alumnos habl<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>las</strong>e sino que mejor<strong>en</strong> considerablem<strong>en</strong>te su manera hablar, sumanera de escuchar y que diversifiqu<strong>en</strong> sus usos lingüísticos.Relación <strong>en</strong>tre la actividad <strong>oral</strong> y <strong>las</strong> formas de interv<strong>en</strong>ción didácticaLa <strong>oral</strong>idad ti<strong>en</strong>e una pres<strong>en</strong>cia constante <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong> que se traduce <strong>en</strong> actuacionesdistintas. Con el propósito de describir y reflexionar sobre el tipo de actividades <strong>oral</strong>es quesuel<strong>en</strong> cohabitar <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong> y el tipo de interv<strong>en</strong>ción pedagógica que <strong>las</strong> acompaña,proponemos un análisis de dichas situaciones como base para reflexionar sobre la prácticadoc<strong>en</strong>te. Cabe advertir que el análisis que pres<strong>en</strong>tamos es teórico y que la realidad de <strong>las</strong>au<strong>las</strong> es mucho más compleja y dinámica. En la figura sigui<strong>en</strong>te abordamos <strong>las</strong> formasg<strong>en</strong>erales de tratar la actividad <strong>oral</strong> y <strong>las</strong> relacionamos con la interv<strong>en</strong>ción didáctica delprofesorado.Formatos de la actividad <strong>oral</strong> y de interv<strong>en</strong>ción didáctica <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong><strong>Actividad</strong> <strong>oral</strong> <strong>en</strong> el aulaInterv<strong>en</strong>ción didáctica1. Gestionar la interacción social<strong>en</strong> el aulaGéneros <strong>oral</strong>es espontáneospropios del día a día: la gestióndel aula como contexto reglado2. Dialogar para construirconocimi<strong>en</strong>tos académicosCom<strong>en</strong>tario y discusión <strong>oral</strong>previa a la producción de losgéneros escritos, propios delámbito académico• Com<strong>en</strong>tario sobre aspectos pragmáticosy lingüísticos g<strong>en</strong>erales• Fom<strong>en</strong>to de la participación del alumnado<strong>en</strong> la actividad <strong>oral</strong>• Valoración de la capacidad reflexiva3. Exponer y argum<strong>en</strong>tarconocimi<strong>en</strong>tos, opiniones orelatos de forma monologadaProducción de géneros <strong>oral</strong>esformales• Asesorami<strong>en</strong>to durante el proceso deplanificación del discurso• Objetivos y evaluación específica sobre eluso de estrategias discursivas y sobre laadecuación de los discursos al contexto1. Gestionar la interacción social <strong>en</strong> el aulaLa l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> aparece habitualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la relación social y rutinaria que se establece<strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong> <strong>en</strong>tre el alumnado y con el profesor o la profesora. Se habla continuam<strong>en</strong>te para- 114 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004gestionar el día a día <strong>en</strong> c<strong>las</strong>e: para aclarar instrucciones, para com<strong>en</strong>tar ejercicios, paracorregir, para establecer normas de funcionami<strong>en</strong>to, para resolver conflictos, para apr<strong>en</strong>der arespetar los turnos de palabra, para apr<strong>en</strong>der a escuchar, para expresar y controlaremociones, etc. y se int<strong>en</strong>ta que los alumnos se expres<strong>en</strong> <strong>en</strong> un registro lingüístico acordecon el contexto escolar. La vida social <strong>en</strong> la escuela es por si misma muy rica y da lugar amúltiples situaciones que implican una interacción <strong>oral</strong> espontánea, directa y natural de losalumnos con el profesor y <strong>en</strong>tre los propios compañeros.En relación a la interv<strong>en</strong>ción didáctica, el profesor o la profesora com<strong>en</strong>ta la manerade hablar y de escuchar de los alumnos para que mejor<strong>en</strong> sus formas de comunicación <strong>oral</strong> yhace hincapié <strong>en</strong> aspectos pragmáticos y lingüísticos (los turnos de palabra, la actitud deescucha, <strong>las</strong> conv<strong>en</strong>ciones de cortesía lingüística, corrección articulatoria, corrección demuletil<strong>las</strong>, uso de registros lingüísticos, etc.).Así, pues, <strong>en</strong> muchas situaciones surg<strong>en</strong> <strong>en</strong> el aula los géneros <strong>oral</strong>es espontáneos,básicam<strong>en</strong>te conversacionales, inher<strong>en</strong>tes al ámbito escolar y <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido éste como uncontexto reglado.2. Dialogar para construir conocimi<strong>en</strong>tos académicosDesde este punto de vista se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de que la interacción <strong>oral</strong> <strong>en</strong> el aula ti<strong>en</strong>e unadoble int<strong>en</strong>ción: constituye una primera base es<strong>en</strong>cial para el apr<strong>en</strong>dizaje de conocimi<strong>en</strong>tosacadémicos y constituye también un paso para llegar a escribir textos coher<strong>en</strong>tes. Es decir, sepropone hablar <strong>en</strong> c<strong>las</strong>e, <strong>en</strong> pequeños grupos y colectivam<strong>en</strong>te para planificar lo que se va aescribir y para verbalizar conocimi<strong>en</strong>tos académicos. En relación al primer aspecto, a laescritura, los alumnos dialogan para gestionar el proceso de escritura: g<strong>en</strong>erar ideas,seleccionar<strong>las</strong>, organizar<strong>las</strong>, <strong>en</strong>lazar<strong>las</strong>, para <strong>en</strong>contrar <strong>las</strong> palabras que transmit<strong>en</strong> conmayor precisión sus ideas, para com<strong>en</strong>tar dudas ortográficas, etc. de modo que losconocimi<strong>en</strong>tos aportados a través de lo <strong>oral</strong> se transfieran al texto escrito.Del mismo modo, <strong>en</strong> relación al apr<strong>en</strong>dizaje de conocimi<strong>en</strong>tos académicos de <strong>las</strong>demás materias escolares, se crean <strong>en</strong> el aula situaciones conversacionales que constituy<strong>en</strong>un paso para movilizar y detectar los conocimi<strong>en</strong>tos previos de los alumnos y susexpectativas: se pregunta lo que sab<strong>en</strong> de los temas, sus dudas, sus cre<strong>en</strong>cias ypercepciones, sus intereses, y se crean expectativas sobre el conocimi<strong>en</strong>to. Y ello sirve debase para la discusión <strong>oral</strong> y para ayudar a construir conjuntam<strong>en</strong>te nuevos conocimi<strong>en</strong>tos(Edwards, D. Mercer, N. 1987; Alvermann, D., Dillon, D.,Bri<strong>en</strong>, 1990; Cadz<strong>en</strong>, 1991; Pozo, I.;Gómez, M.A. 1997). En ambos casos, los alumnos intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> de un modo más o m<strong>en</strong>osreflexivo. El profesor o la profesora fom<strong>en</strong>ta la participación y la reflexión: formula preguntas eincita a la formulación de preguntas y procura que la participación de los alumnos seademocrática y equilibrada, int<strong>en</strong>ta evitar <strong>las</strong> repeticiones innecesarias para conseguir que elavance temático, etc. A m<strong>en</strong>udo se recopilan sus aportaciones <strong>en</strong> el <strong>en</strong>cerado, a modo desíntesis y, si es necesario, se reformulan, se matizan y se complem<strong>en</strong>tan sus ideas.En relación a la interv<strong>en</strong>ción didáctica, lo que se valora es la actitud reflexiva yparticipativa de los alumnos, con un doble objetivo: incidir <strong>en</strong> el proceso de composición detextos y mejorar <strong>en</strong> la calidad de <strong>las</strong> producciones escritas; O bi<strong>en</strong>, lo que se pret<strong>en</strong>de esiniciar o profundizar <strong>en</strong> los temas curriculares parti<strong>en</strong>do de <strong>las</strong> experi<strong>en</strong>cias y conocimi<strong>en</strong>tosprevios de los alumnos para guiar su reflexión y ayudar a interrelacionar e integrar de formasignificativa la nueva información.3. Exponer y argum<strong>en</strong>tar conocimi<strong>en</strong>tos, opiniones de forma monologadaEn este formato se sitúan <strong>las</strong> actividades y el tipo de interv<strong>en</strong>ción didáctica que ti<strong>en</strong><strong>en</strong>como objeto conseguir que el alumno apr<strong>en</strong>da poco a poco a controlar <strong>las</strong> variables que- 115 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> los géneros discursivos <strong>oral</strong>es complejos (explicar conocimi<strong>en</strong>tos a loscompañeros, exponer un trabajo, dar una confer<strong>en</strong>cia, narrar experi<strong>en</strong>cias reales o historiasficticias, def<strong>en</strong>der un punto de vista, contraargum<strong>en</strong>tar una tesis <strong>en</strong> un debate, etc.) Estosusos de la l<strong>en</strong>gua requier<strong>en</strong> elaboración ya que deb<strong>en</strong> ser preparados de antemano y suadecuación al contexto no es nada fácil. Y sin embargo, los conocimi<strong>en</strong>tos y <strong>las</strong> habilidadesrelacionados con estos usos lingüísticos elaborados o formales constituy<strong>en</strong> uno de los ejes dela <strong>en</strong>señanza de la l<strong>en</strong>gua, puesto que se alejan de <strong>las</strong> prácticas cotidianas y espontáneas delos alumnos y su apr<strong>en</strong>dizaje se vincula al ámbito académico. Los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> quesaber analizar la situación comunicativa (int<strong>en</strong>ción, relación <strong>en</strong>tre los participantes, lugar ytiempo que se dispone para hablar…) para poder planificar unos discursos adecuados alcontexto. El análisis de los parámetros de la situación les ayudará a seleccionar <strong>las</strong> ideas ylos razonami<strong>en</strong>tos que pued<strong>en</strong> ser útiles y organizar estas ideas controlando los elem<strong>en</strong>tosque les dan cobertura lógica: <strong>las</strong> estructuras textuales y los mecanismos que permit<strong>en</strong> <strong>en</strong>lazar<strong>las</strong> ideas. Dominar todo el conjunto de elem<strong>en</strong>tos discursivos y retóricos, sobretodo <strong>en</strong> losdiscursos monologados, no es una tarea fácil; Al contrario, es una tarea compleja y l<strong>en</strong>ta, querequiere reflexión e interv<strong>en</strong>ción didáctica durante el proceso de apr<strong>en</strong>dizaje (Cros y Vilà,1999).Consideramos que desde el área de l<strong>en</strong>gua es especialm<strong>en</strong>te relevante <strong>en</strong>señar aplanificar los discursos <strong>oral</strong>es. Imaginemos, por ejemplo, que el profesor o la profesorapropone unos temas de exposición, de debate o la pres<strong>en</strong>tación <strong>oral</strong> de un trabajo realizado.Se da a los alumnos unas ori<strong>en</strong>taciones g<strong>en</strong>erales y ellos, individualm<strong>en</strong>te o <strong>en</strong> pequeñogrupo, dispon<strong>en</strong> de unos días para preparan su interv<strong>en</strong>ción <strong>oral</strong>. A m<strong>en</strong>udo los chicos ychicas concurr<strong>en</strong> a c<strong>las</strong>e con la exposición <strong>oral</strong> escrita, elaborada con unos parámetros muypróximos a los que sirv<strong>en</strong> de base para construir sus textos escritos. En g<strong>en</strong>eral, no aparec<strong>en</strong>refer<strong>en</strong>cias al contexto, la d<strong>en</strong>sidad informativa es desequilibrada, la <strong>en</strong>tonación poco<strong>en</strong>fática, se incorporan pocas estrategias retóricas para captar la at<strong>en</strong>ción de los compañeros,etc. Dicho de otro modo, lo <strong>oral</strong> vi<strong>en</strong>e a ser una reproducción literal de lo escrito y la falta deestrategias inher<strong>en</strong>tes a la <strong>oral</strong>idad crea <strong>en</strong> el aula una atmósfera poco prop<strong>en</strong>sa a la escuchaat<strong>en</strong>ta.Así, pues, def<strong>en</strong>demos que la actividad de l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong> implica <strong>en</strong>señar aplanificar el discurso e interv<strong>en</strong>ir didácticam<strong>en</strong>te durante su planificación y ello se traduce <strong>en</strong>un trabajo focalizado de los distintos elem<strong>en</strong>tos y estrategias que configuran la compet<strong>en</strong>cia<strong>oral</strong>. Es decir, la actividad <strong>oral</strong> se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de como un espacio de <strong>en</strong>señanza y de apr<strong>en</strong>dizaje,susceptible de programación y de evaluación específica. La int<strong>en</strong>ción última de este formatoes doble. Por una parte, <strong>en</strong>señar a los chicos y chicas procesos de planificación del discursoy estrategias discursivas y retóricas que puedan incorporar progresivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los génerosdiscursivos que produc<strong>en</strong>. Por otra parte, que este apr<strong>en</strong>dizaje se incorpore <strong>en</strong> el uso habitualde la l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio de <strong>las</strong> otras formas de organización que hemos descritoanteriorm<strong>en</strong>te.Es especialm<strong>en</strong>te remarcable cómo la planificación guiada puede t<strong>en</strong>er como metaincidir <strong>en</strong> la planificación autónoma de los estudiantes, <strong>en</strong> la medida que éstos hanincorporado los procedimi<strong>en</strong>tos de composición del discurso <strong>oral</strong> y han desarrollado mayornivel de reflexión sobre el uso de la l<strong>en</strong>gua. Ejercer ese control sobre el propiocomportami<strong>en</strong>to lingüístico permite escoger <strong>las</strong> mejores opciones que el código ofrece <strong>en</strong> <strong>las</strong>diversas situaciones comunicativas. Ilustramos este proceso a través del sigui<strong>en</strong>te esquema- 116 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004<strong>Actividad</strong> <strong>oral</strong> e interv<strong>en</strong>ción didácticaInteracción<strong>oral</strong>espontáneaPlanificaciónguiada de lainterv<strong>en</strong>ción<strong>oral</strong>Interacción <strong>oral</strong>como base parael apr<strong>en</strong>dizajeIncorporaciónprogresiva deestrategiasdiscursivas:Las secu<strong>en</strong>ciasdidácticasCabe decir que, según la edad de los alumnos, nos situaremos más cerca de unformato que de otro. Así pues, si trabajamos con los niños y niñas de los primeros ciclos deeducación primaria propondremos actividades <strong>oral</strong>es más c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> la consolidación de<strong>las</strong> estructuras lingüísticas básicas y de reconocimi<strong>en</strong>to de aspectos pragmáticos, <strong>en</strong>situaciones básicam<strong>en</strong>te de tipo conversacional. Sin embargo, progresivam<strong>en</strong>te,propondremos actividades <strong>oral</strong>es más elaboradas que impliqu<strong>en</strong> que <strong>las</strong> situaciones de usode la l<strong>en</strong>gua vayan acompañadas de situaciones de reflexión sobre lo que se va a decir ysobre lo que se ha dicho, guiadas a través de una interv<strong>en</strong>ción didáctica específica.C<strong>en</strong>trándonos, pues, <strong>en</strong> la actividad <strong>en</strong> el aula que requiere mayor interv<strong>en</strong>cióndidáctica, proponemos un <strong>en</strong>foque de la l<strong>en</strong>gua basado <strong>en</strong> <strong>las</strong> secu<strong>en</strong>cias didácticas porquees una ori<strong>en</strong>tación que permite integrar procedimi<strong>en</strong>tos lingüísticos y considera la interv<strong>en</strong>cióndidáctica como eje del apr<strong>en</strong>dizaje durante el proceso de planificación del discurso <strong>oral</strong>.La secu<strong>en</strong>cia didáctica como eje para la organización de la actividad <strong>en</strong> el aulaLas secu<strong>en</strong>cias didácticas para la <strong>en</strong>señanza de la l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> (Camps, A.1994, Vilà,1995; Dolz, J. y Schneuwly, B. 1998; Cros, A. y Vilà, M. 1997, 2002) han constituido un pasosignificativo <strong>en</strong> la experim<strong>en</strong>tación de actividades y <strong>en</strong> la reflexión teórica sobre el tratami<strong>en</strong>tode la <strong>oral</strong>idad <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong>. Ent<strong>en</strong>demos por secu<strong>en</strong>cias didácticas pequeños ciclos de<strong>en</strong>señanza y de apr<strong>en</strong>dizaje articulados <strong>en</strong> forma de secu<strong>en</strong>cia temp<strong>oral</strong> y ori<strong>en</strong>tados a laproducción de un género discursivo. Pret<strong>en</strong>d<strong>en</strong> unos objetivos limitados, concretos ycompartidos por los alumnos y <strong>en</strong> el proceso de planificación del discurso adquiere unaespecial relevancia la evaluación formativa.- 117 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004Caracterizamos <strong>las</strong> SD del modo sigui<strong>en</strong>te:1. Pequeño ciclo de <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje ori<strong>en</strong>tado a una tarea y articulado <strong>en</strong> forma desecu<strong>en</strong>cia temp<strong>oral</strong>2. Los objetivos son concretos, limitados y compartidos con el alumnado3. Incorporan <strong>las</strong> cuatro habilidades lingüísticas (hablar, escuchar, leer y escribir) a pesar deque prioriza una de el<strong>las</strong>.4. Las actividades se planifican desde una perspectiva pragmática: pone <strong>en</strong> relevancia elcontexto comunicativo.5. Integran los distintos tipos de evaluación: evaluación inicial, formativa y sumativa. Seprioriza la evaluación formativa .6. Está previsto el uso de pautas de observación o de control tanto durante el proceso deplanificación del discurso como para el análisis de la producción final.7. Permit<strong>en</strong> introducir modificaciones al observar su incid<strong>en</strong>cia tanto <strong>en</strong> el proceso como <strong>en</strong>los resultados de <strong>las</strong> producciones lingüísticas.8. Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una duración aproximada de 6 a 10 horas de c<strong>las</strong>e(A partir de Camps, A. 1994, Dolz, J.1994, Vilà, M. 1995, 2002.)Las secu<strong>en</strong>cias didácticas se sitúan <strong>en</strong> el último formato que hemos com<strong>en</strong>tadoanteriorm<strong>en</strong>te. Se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el asesorami<strong>en</strong>to durante planificación del discurso <strong>en</strong> el aula ypor ello la evaluación formativa es parte crucial del ciclo de apr<strong>en</strong>dizaje. A continuación,analizamos sus características <strong>en</strong> relación al proceso de <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje (Cros, A.yVilà, M.1997, 1998; Vilà, M. 2003).a) <strong>Actividad</strong> <strong>oral</strong>: integración de procedimi<strong>en</strong>tos y estrategias discursivasLa planificación del discurso <strong>oral</strong> permite practicar los procedimi<strong>en</strong>tos lingüísticosrelacionados con cada género discursivo que se <strong>en</strong>seña. En cambio, el planteami<strong>en</strong>tode actividades <strong>oral</strong>es c<strong>en</strong>tradas básicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el producto final, es decir, <strong>las</strong>actividades ori<strong>en</strong>tadas a proponer a los estudiantes que prepar<strong>en</strong> por su cu<strong>en</strong>ta <strong>las</strong>interv<strong>en</strong>ciones <strong>oral</strong>es y con la ayuda de pautas muy g<strong>en</strong>erales, muestran, <strong>en</strong> realidad,<strong>las</strong> habilidades <strong>oral</strong>es que los alumnos ya poseían antes de iniciar la actividad. Dehecho, pued<strong>en</strong> ejercer un control muy superficial de los elem<strong>en</strong>tos que conforman <strong>las</strong>pautas de valoración de modo que los errores que comet<strong>en</strong> suel<strong>en</strong> ser muyrecurr<strong>en</strong>tes.b) Revisión del discurso <strong>oral</strong> durante el proceso de planificaciónLas características inher<strong>en</strong>tes a la <strong>oral</strong>idad justifican el <strong>en</strong>foque didáctico queproponemos para los últimos ciclos de educación primaria y <strong>en</strong> la educaciónsecundaria,. Recordemos que, a difer<strong>en</strong>cia de lo escrito, la producción <strong>oral</strong> no esrecursiva ni reversible. Cuando se habla no se puede ir hacia atrás o cambiar algoque se ha dicho sin explicitarlo. En cambio, el hecho de realizar un trabajosecu<strong>en</strong>ciado con objetivos específicos, ofrece la oportunidad de revisar- 118 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004parcialm<strong>en</strong>te el discurso <strong>oral</strong>. Es decir, este planteami<strong>en</strong>to permite reproducir <strong>en</strong> <strong>las</strong>c<strong>las</strong>es de l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> el proceso de composición de un escrito, que se revisa y sereplanifica conforme se hac<strong>en</strong> borradores. Es, por esa razón la planificación <strong>en</strong> elaula otorga a lo <strong>oral</strong> recursividad y reversibilidad, aspectos que consideramosabsolutam<strong>en</strong>te imprescindibles para llevar a cabo una reflexión metadiscursiva querevierta <strong>en</strong> una mejora de la compet<strong>en</strong>cia <strong>oral</strong>.c) Interv<strong>en</strong>ción didáctica durante el procesoLa realización de actividades breves y delimitadas que se propon<strong>en</strong> <strong>en</strong> la SDdurante el proceso de planificación facilita a los profesores comprobar el nivel realde los alumnos <strong>en</strong> cada actividad. Ello permite flexibilizar y diversificar <strong>las</strong> ayudassegún <strong>las</strong> necesidades g<strong>en</strong>erales y según <strong>las</strong> características personales de losalumnos, especialm<strong>en</strong>te los relacionados con factores psicosociales, como el gradode inhibición o de extroversión. Por su parte, los alumnos pued<strong>en</strong> exteriorizar elproceso de incorporación de procedimi<strong>en</strong>tos lingüísticos y comprobar hasta quépunto consigu<strong>en</strong> los objetivos de apr<strong>en</strong>dizaje. El proceso de planificación permite,también, realizar actividades <strong>oral</strong>es simultáneam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> diversas agrupaciones yestos <strong>en</strong>sayos aportan seguridad y permit<strong>en</strong> llevar a cabo una reflexiónmetadiscursiva que repercute <strong>en</strong> la calidad de los discursos.d) Focalización de estrategias discursivas concretas y limitadasPor último, la producción de un discurso <strong>oral</strong> formal suele provocar una situación desobrecarga cognitiva <strong>en</strong> los estudiantes ya que, <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to de la producción,ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que controlar múltiples variables a la vez. En cambio, la planificación y lainterv<strong>en</strong>ción pedagógica puede at<strong>en</strong>uar este factor <strong>en</strong> la medida que aísla variablesy <strong>las</strong> trabaja l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, y ello incide <strong>en</strong> un control superior del discurso <strong>oral</strong>durante su producción definitiva.Hemos visto los b<strong>en</strong>eficios que supone la estructura de la secu<strong>en</strong>cia didáctica que sepropone para la <strong>en</strong>señanza y el apr<strong>en</strong>dizaje de la l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong>. A raíz de nuestra experi<strong>en</strong>cia,t<strong>en</strong>emos que advertir de algunos elem<strong>en</strong>tos a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta. Apuntamos los sigui<strong>en</strong>tes:a) Evitar secu<strong>en</strong>cias didácticas excesivam<strong>en</strong>te largas. Esta dilatación <strong>en</strong> el tiempo (de másde 10 horas, por ejemplo), puede conllevar agotami<strong>en</strong>to y redundancia sobre los temas,tanto parar los alumnos como para el profesor o profesora. Según nuestro punto de vista,son más aconsejables dos secu<strong>en</strong>cias de 6 horas cada una que una de 12 horas lectivas.b) Al proponer unos objetivos compartidos con los alumnos, se pued<strong>en</strong> dar procesos d<strong>en</strong>egociación relativam<strong>en</strong>te democráticos (<strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido de polarizar la negociación yat<strong>en</strong>der a <strong>las</strong> opiniones de un reducido grupo de alumnos). Sus suger<strong>en</strong>cias requier<strong>en</strong>,por parte del doc<strong>en</strong>te, una visón de la globalidad y de la dinámica de la secu<strong>en</strong>cia, lo quesupone analizar la oportunidad de llevar<strong>las</strong> a cabo t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su pertin<strong>en</strong>cia y sison realm<strong>en</strong>te compartidas por el colectivo de alumnos.c) Advertir que, a pesar de trabajar <strong>en</strong> una secu<strong>en</strong>cia didáctica determinados aspectos de lal<strong>en</strong>gua de un modo focalizado, ello no se traduce con la resolución inmediata de <strong>las</strong>dificultades de los alumnos. Determinados cont<strong>en</strong>idos lingüísticos y retóricos sonrealm<strong>en</strong>te complejos. Por ejemplo, el uso de conectores, la incorporación de figurasretóricas o aspectos relacionados de con el procesami<strong>en</strong>to y la organización de lainformación. Estos procedimi<strong>en</strong>tos lingüísticos abstractos requier<strong>en</strong> ser abordados <strong>en</strong>múltiples secu<strong>en</strong>cias didácticas e implican un proceso de apr<strong>en</strong>dizaje vacilante, l<strong>en</strong>to ycomplejo.En resum<strong>en</strong>, <strong>en</strong> este artículo hemos analizado distintos formatos de actividad <strong>oral</strong> y hemosdef<strong>en</strong>dido que todos ellos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su espacio <strong>en</strong> <strong>las</strong> au<strong>las</strong>. Sin embargo, si lo que se pret<strong>en</strong>dees un trabajo sistemático de la l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> como un apr<strong>en</strong>dizaje específico, <strong>las</strong> secu<strong>en</strong>cias- 119 -


GLOSAS DIDÁCTICASISSN: 1576-7809 Nº 12, OTOÑO 2004didácticas supon<strong>en</strong> <strong>en</strong> la actualidad un avance metodológico incuestionable <strong>en</strong> el proceso de<strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje de esta habilidad. Si nuestra int<strong>en</strong>ción es que los chicos y chicasapr<strong>en</strong>dan a usar la l<strong>en</strong>gua de forma adecuada <strong>en</strong> los distintos contextos, debemos t<strong>en</strong>er <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta que los usos formales de la l<strong>en</strong>gua son los que requier<strong>en</strong> mayor dedicación. Nuestropropósito es que, gracias a la interv<strong>en</strong>ción pedagógica, los alumnos pas<strong>en</strong> de usar la l<strong>en</strong>gua<strong>oral</strong> de un modo básicam<strong>en</strong>te intuitivo e impulsivo a ser capaces de hablar de un modo másreflexivo y controlado sin perder la naturalidad inher<strong>en</strong>te a la bu<strong>en</strong>a comunicación.BibliografíaALVERMANN, D.; DILLON, D.; O'BRIEN, D. (1990): Discutir para compr<strong>en</strong>der. Madrid: Visor.BAJTIN, M. (1979): “Los problemas de los géneros discursivos”. Estética de la creaciónverbal. Madrid: Siglo XXI., 1982]BALLESTEROS, C. PALOU, J. (2002): “Les cree<strong>en</strong>ces del professors i l’<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t de lall<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong>”. En VILÀ, M. (coord.): Didàctica de la ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> formal. Barcelona: GraóCAZDEN, C. B. (1991). El discurso <strong>en</strong> el aula: El l<strong>en</strong>guaje de la <strong>en</strong>señanza y del apr<strong>en</strong>dizaje.(G. Hernández, Trad.) Barcelona: Ediciones PaidósCAMPS, A. (1994): L'<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t de la composició escrita. Barcelona: Barcanova.CROS, A.; VILÀ, M. (2002): “La discusión <strong>oral</strong>: argum<strong>en</strong>tos y falacias”. Textos de didácticade la l<strong>en</strong>gua y de la literatura, 29.CROS, A.; VILÀ, M. (1997): “La ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong>: propostes per a l’avaluació. En RIBAS, T.(coord.): L’avaluació formativa <strong>en</strong> l’àrea de ll<strong>en</strong>gua. BCN: Graó.CROS, A.; VILÀ, M. (1998): “L’<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t de la ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong>”. En CAMPS, A. ; COLOMER,T. (coord.) L’<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t i l’apr<strong>en</strong><strong>en</strong>tatge de la ll<strong>en</strong>gua i la literatura a l’EducacióSecundària. Barcelona: ICE/HorsoriCROS, A. VILÀ, M. (1999): “Los usos formales de la l<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> y su <strong>en</strong>señanza”. Textosde didáctica de la l<strong>en</strong>gua y de la literatura, 22.DOLZ, J.; SCHNEUWLY, B. (1998): Pour l’<strong>en</strong>seignem<strong>en</strong>t de l’<strong>oral</strong>. Initiation aux g<strong>en</strong>resformels à l’école. París: ESFGRAU, M. (2002): “La modalització: l’adequació del text als paràmetres de la situaciócomunicativa”. En VILÀ, M. (coord.): Didàctica de la ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> formal.Contingutsd’apr<strong>en</strong>netatge i seqüències didàctiques BCN: GraóPOZO, I.; GÓMEZ, M.A. (1997): “¿Qué es lo que hace difícil la compr<strong>en</strong>sión de la ci<strong>en</strong>cia?Algunas explicaciones y propuestas para la <strong>en</strong>señanza.” En Del Carm<strong>en</strong>, L. (Coord):La Enseñanza y el Apr<strong>en</strong>dizaje de <strong>las</strong> Ci<strong>en</strong>cias de la Naturaleza <strong>en</strong> la EducaciónSecundaria, ICE/Honsori, Universitat de Barcelona: Barcelona.VILÀ, M.; VILA, I.. (1992): La ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> a l’<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t secundari. Estudi empíric de lesopinions del professorat de secundària i dels estudiants de Magisteri. Informe nopublicado. Barcelona: ICE de la Universitat de Barcelona.VILÀ, M.. (2000): L’<strong>en</strong>s<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t i l’apr<strong>en</strong><strong>en</strong>tatge del discurs <strong>oral</strong> formal. Tesis doct<strong>oral</strong>. [nopublicada].Barcelona: UABVILÀ, M. (Coord.) (2002): Didàctica de la ll<strong>en</strong>gua <strong>oral</strong> formal. Continguts d’apr<strong>en</strong><strong>en</strong>tatge iseqüències didàctiques. Barcelona. Graó.- 120 -

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!