ealización es muy subjetiva, ya <strong>que</strong> se ve directam<strong>en</strong>teinfluida por <strong>la</strong> personalidad y el <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> el <strong>que</strong> vive yse <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el individuo. La Organización Mundial <strong>de</strong><strong>la</strong> Salud (OMS) <strong>de</strong>fine <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> como <strong>la</strong> percepción<strong>que</strong> un individuo ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> su lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> elcontexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura y <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> valores <strong>en</strong> los <strong>que</strong> vive y<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con sus objetivos, sus expectativas, sus normas y susinquietu<strong>de</strong>s. Se trata <strong>de</strong> un concepto muy amplio, <strong>que</strong> estáinfluido <strong>de</strong> modo complejo por <strong>la</strong> salud física <strong>de</strong>l sujeto,su estado psicológico, su nivel <strong>de</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia, susre<strong>la</strong>ciones sociales, así como su re<strong>la</strong>ción con los elem<strong>en</strong>toses<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno.La Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud (OPS) y<strong>la</strong> OMS han <strong>de</strong>finido el <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to individual comoel proceso <strong>de</strong> integración <strong>en</strong>tre un individuo <strong>que</strong> <strong>en</strong>vejece y <strong>una</strong>realidad contextual <strong>que</strong> está <strong>en</strong> proceso <strong>de</strong> cambio perman<strong>en</strong>te; y<strong>de</strong>fin<strong>en</strong> a un <strong>adulto</strong> <strong>mayor</strong> funcionalm<strong>en</strong>te sano comoa<strong>que</strong>l anciano <strong>que</strong> es capaz <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar este proceso <strong>de</strong> cambiocon un nivel a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> adaptación funcional y <strong>de</strong> satisfacciónpersonal.Materiales y MétodosLa pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>cuestada fue <strong>de</strong> 55 <strong>adulto</strong>s <strong>mayor</strong>es<strong>de</strong> ambos sexos, <strong>en</strong> eda<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre 60 y 85años, escogidos al azar. El mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuesta se confeccionósobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> preguntas cuyas respuestas, afirmativaso negativas pudies<strong>en</strong> estar asociadas a otrasinterrogantes, sobre su <strong>vida</strong> <strong>en</strong> familia (ver anexo 1).Previo a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas se explicó elobjetivo <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> investigación, haci<strong>en</strong>do énfasis <strong>en</strong><strong>que</strong> su participación era absolutam<strong>en</strong>te voluntaria, susdatos <strong>que</strong>darían <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te protegidos y con carácteranónimo. Luego <strong>de</strong> esta información se procedió a firmarun acta <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado (anexo 2).El procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los datos estadísticos se realizómediante <strong>la</strong> confección <strong>de</strong> tab<strong>la</strong>s <strong>de</strong> conting<strong>en</strong>cia, yaplicando <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong> X 2 .ResultadosEn <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> individuos jubi<strong>la</strong>dos (81%), cerca<strong>de</strong> un 40% manifiesta t<strong>en</strong>er <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>; y estos sonmujeres: ¿Son <strong>la</strong>s mujeres mas conformes? ¿Se adaptanmejor, a pesar <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er el peso y responsabilidad <strong>de</strong>lhogar? “Calidad <strong>de</strong> Vida” no es un término <strong>de</strong>scriptivo,sino valorativo. Esto significa <strong>que</strong> no es un hecho sino unvalor y por lo tanto, el resultado <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> estimacióno prefer<strong>en</strong>cia. Los valores no se percib<strong>en</strong>, se estiman.La estimación es <strong>una</strong> facultad sicológica distinta <strong>de</strong> <strong>la</strong>percepción, <strong>de</strong> hecho, nuestras <strong>de</strong>cisiones más importantesno <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tanto <strong>de</strong> los hechos como <strong>de</strong> los valores.Los objetos son sujetos <strong>de</strong> valoración económica, ti<strong>en</strong><strong>en</strong>un precio. Así <strong>que</strong> el precio no es un hecho, sino unvalor, resultado <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> estimación. Se pue<strong>de</strong><strong>de</strong>cir, <strong>en</strong>tonces, <strong>que</strong> el término <strong>calidad</strong> es evaluativo, esun valor y no directam<strong>en</strong>te un hecho (4,5).Evaluar <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> es valorar, darle un valor<strong>que</strong>, a<strong>de</strong>más, ti<strong>en</strong>e <strong>una</strong> dim<strong>en</strong>sión subjetiva, profundam<strong>en</strong>tecondicionada por el medio cultural, y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>estrictam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong> valores <strong>de</strong> los individuos ylos grupos sociales.Se aprecia <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>cuestada<strong>que</strong>, evid<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> estáre<strong>la</strong>cionada con el grado <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>que</strong> expresa <strong>la</strong>familia <strong>en</strong> cuanto a ser receptivos a sus opiniones ycriterios (Gráfico 1).El análisis obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong>cre<strong>en</strong>cias religiosas y <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> no es significativo<strong>en</strong> el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados (Gráfico 2).El grado <strong>de</strong> afecti<strong>vida</strong>d <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia hacia el <strong>adulto</strong><strong>mayor</strong> y <strong>la</strong>s respuestas negativas <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados,parec<strong>en</strong> <strong>de</strong>mostrar <strong>que</strong> no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>una</strong> re<strong>la</strong>ción directa consu criterio <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, <strong>la</strong> <strong>que</strong> atribuy<strong>en</strong> a otrosaspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma (Gráfico 3). Sólo uno <strong>de</strong> los<strong>en</strong>cuestados expresó t<strong>en</strong>er <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> afecti<strong>vida</strong>d y reconocimi<strong>en</strong>to familiar.Los grupos etáreos <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra evid<strong>en</strong>cian uncomportami<strong>en</strong>to muy simi<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> cuanto a rango <strong>de</strong> edad(Gráfico 4).La <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> re<strong>la</strong>cionada con el sexo resultó <strong>mayor</strong>afirmativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mujeres <strong>que</strong> <strong>en</strong> los hombres.Se evaluó el nivel <strong>de</strong> esco<strong>la</strong>ridad, predominando elnivel medio, así como se comprobó <strong>que</strong> los <strong>de</strong> niveluniversitario, respondieron <strong>de</strong> forma simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> valoración<strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> (Gráficos 6 y 7).La influ<strong>en</strong>cia significativa <strong>de</strong>l estado estructural <strong>de</strong> <strong>la</strong>vivi<strong>en</strong>da con re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s respuestas afirmativas confirmó<strong>que</strong> es un factor <strong>de</strong> peso <strong>en</strong> <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>calidad</strong><strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>en</strong> los <strong>adulto</strong>s <strong>mayor</strong>es (Gráfico 8).En los Gráficos 9 y 10 se observa <strong>que</strong> existe <strong>mayor</strong>aceptación <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> para <strong>la</strong>s mujeres jubi<strong>la</strong>dasa pesar <strong>de</strong>l rol <strong>que</strong> cumple <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia.DiscusiónEl <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to progresivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>sl<strong>la</strong>madas socieda<strong>de</strong>s occid<strong>en</strong>tales es reci<strong>en</strong>te, consecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>mayor</strong> esperanza <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, situación <strong>que</strong> ha obligadoa volver <strong>la</strong> mirada hacia este grupo <strong>de</strong> individuoscon características y necesida<strong>de</strong>s especiales, si<strong>en</strong>do <strong>una</strong> <strong>de</strong>el<strong>la</strong>s el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l concepto <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>en</strong>esta etapa especial <strong>de</strong>l ciclo vital.Envejecer es un proceso primario <strong>que</strong> implica cambiosgraduales e inevitables re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> edad loscuales aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> todos los miembros <strong>de</strong> <strong>una</strong> especie. Elproceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to es normal y suce<strong>de</strong> a pesar <strong>de</strong>gozar <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a salud, <strong>de</strong>l estilo <strong>de</strong> <strong>vida</strong> sano y activo y<strong>de</strong> carecer <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sLa vejez no es <strong>una</strong> <strong>en</strong>fermedad, aun<strong>que</strong> hay <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>spropias <strong>de</strong> <strong>la</strong> vejez. Orgánicam<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>ndo, el individuo <strong>en</strong>cualquier edad es el resultado <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> acumu<strong>la</strong>cióny <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s (apoptosis), <strong>que</strong> ocurr<strong>en</strong> <strong>en</strong> formasimultánea (2). El <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to empieza con <strong>la</strong> concepción ytermina con <strong>la</strong> muerte, pasando por el <strong>de</strong>sarrollo durante <strong>la</strong>MAYO - AGOSTO 2009 / BIOÉTICA 19
niñez y <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>itud y <strong>la</strong> <strong>de</strong>clinación. Investigacionesseña<strong>la</strong>n <strong>que</strong> terminando <strong>la</strong> cuarta década se observa<strong>de</strong>clinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía física y <strong>que</strong> se empieza a <strong>en</strong>vejecerantes <strong>de</strong> los 65 años. También aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> susceptibilidad a<strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s e incapacida<strong>de</strong>s.(1)El concepto <strong>de</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> es multidim<strong>en</strong>sional. Nose le pue<strong>de</strong> evaluar at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a los bi<strong>en</strong>es materialeso al estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud. Debe compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el estadofísico, <strong>la</strong> espiritualidad, <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse, <strong>la</strong>in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> satisfacción, esto es, innumerables dim<strong>en</strong>siones,aspectos, facetas <strong>que</strong> exig<strong>en</strong> diversas aproximacionesmetódicas. Socialm<strong>en</strong>te, ti<strong>en</strong>e <strong>que</strong> ver con <strong>una</strong> capacidadadquisitiva <strong>que</strong> permita vivir con <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s básicascubiertas a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> disfrutar <strong>de</strong> <strong>una</strong> bu<strong>en</strong>a salud física -psíquica y <strong>de</strong> <strong>una</strong> re<strong>la</strong>ción social satisfactoria (1). Mi<strong>en</strong>tras,<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> óptica clínica podría <strong>de</strong>finirse <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> salud y<strong>de</strong> capacidad funcional, puesto <strong>que</strong> <strong>la</strong> variable salud es <strong>la</strong> <strong>que</strong>suele t<strong>en</strong>er <strong>mayor</strong> peso <strong>en</strong> <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> losancianos y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias e incapacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>sus funciones constituy<strong>en</strong> el primer problema, al increm<strong>en</strong>tarsu vulnerabilidad y agregar <strong>una</strong> característica: <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia.Esto convierte al anciano <strong>en</strong> un individuo <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te y<strong>de</strong>mandante <strong>de</strong> cuidado y <strong>de</strong> cuidadores.En este estudio predominaron los jubi<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> un81%; y un 37.7 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres manifestaron t<strong>en</strong>er<strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> a pesar <strong>de</strong> sus responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> elhogar, justificando su papel protagónico d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>familia como figura afectiva.Se evid<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el estudio <strong>la</strong> valoración individual <strong>de</strong><strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> por <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> estos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>ospersonales al t<strong>en</strong>er resultados muy equilibrados <strong>en</strong>cuanto a <strong>la</strong>s respuestas afirmativas y negativas, si<strong>en</strong>do 28los <strong>que</strong> expresaron satisfacción con su <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> y27 con respuestas negativas.La preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vejez <strong>en</strong> <strong>la</strong> edad adulta facilita elproceso <strong>de</strong> adaptación, <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tificación <strong>de</strong> objetivos acorto, mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, y facilita llegar a <strong>una</strong> vejezconsci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>que</strong> <strong>la</strong> vejez le da s<strong>en</strong>tido a <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud y lerefuerza <strong>que</strong> ésta es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>. Una <strong>vida</strong> ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong>lindos y estimu<strong>la</strong>ntes recuerdos <strong>de</strong> <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud le permitirárecordar<strong>la</strong> con <strong>una</strong> bel<strong>la</strong> sonrisa <strong>en</strong> <strong>la</strong> vejez.ConclusionesLa percepción <strong>de</strong> Calidad <strong>de</strong> Vida por <strong>la</strong>s personas<strong>en</strong>cuestadas, corrobora el carácter multidim<strong>en</strong>sional <strong>de</strong>este término, <strong>en</strong> el cual intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> criterios muy individuales<strong>de</strong> cada sujeto, para valorar sus satisfacciones,necesida<strong>de</strong>s, estabilidad, apoyo emocional y afectivo,in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l sexo, edad, nivel esco<strong>la</strong>r, cre<strong>en</strong>ciasreligiosas y condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da.El factor predominante <strong>en</strong> este análisis es el vínculo<strong>que</strong> existe <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción armónica <strong>de</strong> afecti<strong>vida</strong>d ysust<strong>en</strong>to <strong>de</strong> apoyo familiar para un s<strong>en</strong>tido y significado<strong>en</strong> esta etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>.El hombre no busca ser feliz, lo <strong>que</strong> quiere realm<strong>en</strong>tees un motivo para ser feliz. En cuanto lo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>la</strong>felicidad y el p<strong>la</strong>cer surg<strong>en</strong> por sí mismos.20 BIOÉTICA / MAYO - AGOSTO 2009Bibliografía1. <strong>Factores</strong> psicológicos intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>de</strong> personas n<strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vejez. Consultado julio 5 <strong>de</strong> 2005. En: http://www.monografias.com/trabajos14/psicolvejez.shtml.2. Birr<strong>en</strong> JE. Emerg<strong>en</strong>t theories of aging. New York: Springer, 19883. Bazo MT. Vejez <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, políticas y <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>. Papers 56,1998; 143-61.4. Gracia Guillén D. Ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>. Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong>l ProgramaRegional <strong>de</strong> Bioética. OPS No. 2, 1996, p. 41-59.5. Havighurst RJ, Neugart<strong>en</strong> BL, Tobin SS. In: Kane RA & Kane RLAssessing the el<strong>de</strong>rly: A practical gui<strong>de</strong> to measurem<strong>en</strong>t. Lexington, Mass.:Lexington Books. 1981. p.174-89.6. Acosta Sariego, J: Bioética para <strong>la</strong> sust<strong>en</strong>tabilidad. PublicacionesAcuario, C<strong>en</strong>tro Félix Vare<strong>la</strong>. La Habana. pp 373-394, 20027. León Correa, FJ:¿Qué es <strong>la</strong> Bioética? Dignidad Humana, Libertad yBioética. pp 5-22,1992.8. López Azpitarte, E: Ética y Vida: Desafíos actuales. Capítulo1:P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> Vida, Ed. Paulinas, Madrid, 1990.1Médico veterinaria. Especialista <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad Municipal <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e,Marianao, ciudad <strong>de</strong> La Habana. Master <strong>en</strong> Bioética.AnexosEl valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> p estadística, refleja <strong>que</strong> existe <strong>una</strong>asociación <strong>en</strong>tre <strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> y <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong>consejos y <strong>de</strong>más (asc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia) <strong>de</strong>l anciano <strong>en</strong> su familia.Los resultados <strong>de</strong>l test <strong>de</strong> Fischer no <strong>de</strong>muestranasociación <strong>en</strong>tre cre<strong>en</strong>cias religiosas y percepción <strong>de</strong><strong>calidad</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>.