objetos, que el niño establece el primer esbozo <strong>de</strong> su imag<strong>en</strong>corporal y parte para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scubierta <strong>de</strong>l mundo exterior.Schil<strong>de</strong>r (1994) <strong>de</strong>fi ne <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo como el mo<strong>de</strong>lopostural que está perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> construcción y que semodifi ca constantem<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> posturacorporal y/o <strong>en</strong> los movimi<strong>en</strong>tos. Esas alteraciones posturalesse procesan <strong>en</strong> <strong>de</strong>curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad cortical con signifi cado,formando <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo que(...) cría una re<strong>la</strong>ción con cada nuevo grupo <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sacionesevocadas por <strong>la</strong> postura alterada (...) que es registrada <strong>en</strong>ese esquema plástico por el reconocimi<strong>en</strong>to inmediato <strong>de</strong> <strong>la</strong>postura corporal cargada <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción con algo. (p.11)Para Schil<strong>de</strong>r, <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> que t<strong>en</strong>emos <strong>de</strong> nuestro cuerpo es tri<strong>de</strong>m<strong>en</strong>sional.El<strong>la</strong> es formada a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> posición <strong>de</strong>l cuerpo, <strong>de</strong>lmo<strong>de</strong>lo postural <strong>de</strong>l cuerpo e<strong>la</strong>borado por <strong>la</strong> corteza s<strong>en</strong>soria<strong>la</strong>sociado a <strong>la</strong> memorización <strong>de</strong> impresiones pasadas, que posibilitanformar fi guraciones y repres<strong>en</strong>taciones m<strong>en</strong>tales que serántransformadas <strong>en</strong> nuevas apercepciones <strong>de</strong>l cuerpo. Lo que seríalo mismo que <strong>de</strong>cir que imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo es “(...) <strong>la</strong> fi guración<strong>de</strong> nuestro cuerpo formado <strong>en</strong> nuestra m<strong>en</strong>te, es <strong>de</strong>cir, el modopor el cuál el cuerpo se pres<strong>en</strong>ta para nosotros” (1994:11).<strong>La</strong> percepción es nuestro modo <strong>de</strong> percibir <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpoque es construida por nuestra experi<strong>en</strong>cia asociada a <strong>la</strong> personalidad<strong>de</strong>l ser. Es esta imag<strong>en</strong> acarreada <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s emocionales,que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>, para manifestarse, <strong>de</strong> canales <strong>de</strong> aperturas<strong>de</strong> nuestro cuerpo. <strong>La</strong> s<strong>en</strong>sualidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>danza</strong>, por ejemplo, es<strong>de</strong>sempeñada por el papel prepon<strong>de</strong>rante <strong>de</strong> corri<strong>en</strong>tes eróticasviabilizadas por esos canales. El adulto, <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo es <strong>en</strong>mascarada o castrada por confl ictos <strong>de</strong>valores éticos, étnicos, sociales, morais, etc., expresos por los binomios:emoción x razón; s<strong>en</strong>sualidad x comedimi<strong>en</strong>to, liberaciónx represión - que tolhem esos canales <strong>de</strong> aperturas.Schil<strong>de</strong>r aña<strong>de</strong>, todavía, que <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> nuestra imag<strong>en</strong>corporal y <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los cuerpos <strong>de</strong> los otros son intrínsecam<strong>en</strong>teinterligadas. Así como nuestras emociones y acciones soninseparables <strong>de</strong> <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo, <strong>la</strong>s emociones y acciones<strong>de</strong> los otros son inseparables <strong>de</strong> sus cuerpos. Toda percepcióng<strong>en</strong>era una acción a <strong>la</strong>s impresiones acarreadas por los impulsosafer<strong>en</strong>tes, que se transforman <strong>en</strong> expresión o reacción.Al trabajar <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo <strong>en</strong> Schil<strong>de</strong>r (1994), se constataque el autor <strong>en</strong>foca <strong>la</strong> percepción como el modo <strong>de</strong> percibir<strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo, y que <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> esa imag<strong>en</strong> es<strong>de</strong>terminada por <strong>la</strong> percepción y por <strong>la</strong> personalidad <strong>de</strong>l ser, repleta<strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s emocionales que se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> corri<strong>en</strong>teseróticas que fl uy<strong>en</strong> a través <strong>de</strong>l cuerpo.El proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>l ser humano, <strong>la</strong> <strong>danza</strong> ejerceríauna importancia efectiva, porque, posiblem<strong>en</strong>te, infl u<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s emocionales y <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructuración <strong>de</strong> <strong>la</strong>i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong>l hombre, <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>ndo <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido<strong>de</strong>l ser singu<strong>la</strong>r. A <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>tido “singu<strong>la</strong>ridad” compr<strong>en</strong><strong>de</strong><strong>la</strong> construcción <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> persona y <strong>la</strong> posibilidad<strong>de</strong> romper con el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l cuerpo social masifi cado, estandarizado,estereotipado que, <strong>en</strong> síntesis, difun<strong>de</strong> una especie <strong>de</strong>viol<strong>en</strong>cia corporal, porque induce a <strong>la</strong> explotación y dominación<strong>de</strong>l mismo. Por lo tanto, <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>ridad es aquí <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida, <strong>en</strong>el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> Guatari (1987), “afi rmación <strong>de</strong> maneras difer<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> ser, <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tir, <strong>de</strong> percibir y actuar <strong>de</strong>l ser y que permit<strong>en</strong> <strong>la</strong>posibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> autonomía y <strong>de</strong> libertad”.El cuerpo, pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el mundo: local <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones, emociones,fantasías, <strong>de</strong>seos que g<strong>en</strong>eran signifi caciones explicitadas por<strong>la</strong> expresión corporal (actitu<strong>de</strong>s, s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos), realizada por losgestos/movimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> acción/repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los varios tipos<strong>de</strong> cuerpos. <strong>La</strong> acción/repres<strong>en</strong>tación se transforma <strong>en</strong> signifi cados,cuyos signifi cantes constróem el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y, <strong>de</strong> este, ell<strong>en</strong>guaje corporal posibilitada por <strong>la</strong> percepción consci<strong>en</strong>te.<strong>La</strong> percepción consci<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> “piel”,relevante importancia: está re<strong>la</strong>cionada a <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>consci<strong>en</strong>cia corporal, bi<strong>en</strong> como a <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad personal y a <strong>la</strong>autoestima.<strong>La</strong> piel (el mayor órgano <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>tidos <strong>de</strong>l cuerpo humano)actúa como límite <strong>de</strong> <strong>la</strong> subjetividad humana, reconoci<strong>en</strong>donecesida<strong>de</strong>s, peligros, s<strong>en</strong>saciones corporales y equilibrio homeostáticoy psicofi siológico, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser espacio <strong>de</strong> p<strong>la</strong>cery culpa, <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre otros.Si<strong>en</strong>do así, el signifi cado <strong>de</strong>l cuerpo pasa por el “toque <strong>de</strong> piel”,cuando <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción cuerpo/movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>danza</strong> se vueltapara dos puntos fundam<strong>en</strong>tales: <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os,experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> asimi<strong>la</strong>r, apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r yreevaluar el medioambi<strong>en</strong>te a su vuelta; y <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción con estemundo por <strong>la</strong> capacidad socio-afectiva <strong>de</strong> establecer contactoscon exterior e interior, <strong>en</strong> armoniosa integración. El equilibrio <strong>de</strong>estos dos aspectos armoniza el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> incautación <strong>de</strong>l mundoe integración <strong>de</strong>l hombre consigo mismo por <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> síy <strong>de</strong> su propio medio a través <strong>de</strong> asociación <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes cuerpos(físico, m<strong>en</strong>tal, emocional, social, político-i<strong>de</strong>ológico).Montagu (1988), <strong>en</strong> Tocar - el signifi cado humano <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel,<strong>en</strong>foca <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia táctil <strong>en</strong> el comportami<strong>en</strong>tohumano, <strong>de</strong>stacando <strong>la</strong> expresión “<strong>la</strong> m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel”para caracterizar que <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia corporal advi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong>función táctil <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel, como función intermediaria <strong>en</strong>tre elcuerpo interno (esquema, imag<strong>en</strong>, ego corporal), g<strong>en</strong>erada por<strong>la</strong> interocepción, y <strong>la</strong> exteriocepción a nivel <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>tomotor observable.En ese revestimi<strong>en</strong>to interno/externo está <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> todoslos s<strong>en</strong>tidos y signifi cados responsables por el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>consci<strong>en</strong>cia corporal, don<strong>de</strong> el límite <strong>de</strong> <strong>la</strong> subjetividad humanareconoce necesida<strong>de</strong>s, peligros, espacios <strong>de</strong> p<strong>la</strong>cer, <strong>de</strong> <strong>la</strong> culpa,confl ictos, <strong>de</strong> <strong>la</strong> belleza, <strong>en</strong> fi n, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s s<strong>en</strong>saciones/percepcionescorporales. <strong>La</strong> piel es <strong>la</strong> membrana limítrofe <strong>en</strong>tre los mundosinterior y exterior y, <strong>en</strong> sus aspectos neural/sicológica, se constituyecomo uno <strong>de</strong> los principios básicos <strong>de</strong> sust<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>consci<strong>en</strong>cia corporal.El ser humano, el cruce sincrónico y diacrônico <strong>de</strong> su subjetividad(el espacio-tempestad) <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>en</strong> suma, <strong>de</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad y <strong>de</strong><strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los estímulos. Es a través <strong>de</strong> esas interre<strong>la</strong>cionesque yo hago mis infer<strong>en</strong>cias, motivadas por el <strong>de</strong>seo y realizadasa través <strong>de</strong>l partido simbólico. Es simbolizando que el hombrepue<strong>de</strong> imaginar el mundo <strong>de</strong> los seres y el mundo <strong>de</strong> los objetos.Así, algunas s<strong>en</strong>saciones, como <strong>la</strong> visual, no provocan ningunasignifi cación inmediata, pues a esos insumos visuales se atribuy<strong>en</strong>valores difer<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga afectiva pres<strong>en</strong>tada a<strong>la</strong> vez por el receptor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Esta capacidad <strong>de</strong> establecerrepres<strong>en</strong>taciones neurales <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> objetos o característicaspersonales por <strong>la</strong>s vías s<strong>en</strong>soriales constituye <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eralización,uno <strong>de</strong> los atributos <strong>de</strong>l sistema perceptivo. El tipo <strong>de</strong> impresións<strong>en</strong>sorial es <strong>de</strong>fi nido por <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> modalidad y calidad, amedida que su int<strong>en</strong>sidad es <strong>de</strong>fi nida por <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> acuerdo48 Fit Perf J, Rio <strong>de</strong> Janeiro, 4, 1, 48, jan/feb 2005
con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong>l estímulo. Todo eso pasa por un <strong>de</strong>terminadomom<strong>en</strong>to, y a un cierto local <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te o <strong>de</strong>l organismo,esto Es, pasa por <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> tiempo y espacio. Así, <strong>la</strong>simág<strong>en</strong>es son percibidas <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n temporal, si<strong>en</strong>do asociadasa un <strong>de</strong>terminado mom<strong>en</strong>to y local.De ese modo, <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> los factores espacio (distancia<strong>en</strong>tre dos fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> informaciones, objetos, personas) y tiempo(mom<strong>en</strong>to sicológico construido artifi cialm<strong>en</strong>te), por <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad<strong>de</strong> s<strong>en</strong>saciones, tra<strong>en</strong> al hombre, por los contrastes, nuances ymatices que carreiam, a través <strong>de</strong> los aspectos afectivos, unaadaptación al ambi<strong>en</strong>te exterior.Concepciones Neurológicas F<strong>en</strong>omeológicas yPsicoanalíticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Consci<strong>en</strong>cia CorporalDiversas doctrinas toman el cuerpo como punto <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia: <strong>la</strong>concepción neurológica, <strong>la</strong> f<strong>en</strong>om<strong>en</strong>ológica y <strong>la</strong> psicoanalítica,<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre otras, que pues valorizan <strong>la</strong> propiocepción o el sistemas<strong>en</strong>sorial (con el <strong>de</strong>staque <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión), pues <strong>la</strong> motricidad, pues<strong>la</strong> subjetividad y otros.Según <strong>la</strong>s doctrinas neurológicas, el camino para el conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong>l cuerpo y <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> los objetos se procesa por medio <strong>de</strong><strong>la</strong>s s<strong>en</strong>saciones y emociones que se organizan por operacionesmúltip<strong>la</strong>s, bajo <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos.Ya los vectores que <strong>en</strong>caminaron <strong>la</strong>s teorías <strong>de</strong> Jean Piaget y H<strong>en</strong>riWallon dieron orig<strong>en</strong> a los fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría g<strong>en</strong>ética.Para los f<strong>en</strong>om<strong>en</strong>ologistas, como Merleau-Ponty y otros, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>ciaperceptiva es un aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong>l propiocuerpo, <strong>de</strong>curr<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> explotación, <strong>en</strong> que elcuerpo, como instrum<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> compr<strong>en</strong>sión, es ag<strong>en</strong>te ysujeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción.<strong>La</strong> corporeidad como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o, el “cuerpo-objeto y mi cuerpo”son dos percepciones parciales <strong>de</strong>l mismo f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tesa <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong>l hombre con respecto al mundo, loque signifi ca <strong>de</strong>cir que el cuerpo como instrum<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>compr<strong>en</strong>sión es lo ag<strong>en</strong>te y lo sujeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción, es percibircon el cuerpo - “mi cuerpo soy yo <strong>en</strong> el mundo” (Chispaz op. citAjuriaguerra, 1980).Ajuriaguerra (1977:338) expone <strong>de</strong> forma amplia <strong>la</strong> visión <strong>de</strong>corporeida<strong>de</strong> al inferir: “Yo no estoy <strong>en</strong> el espacio y <strong>en</strong> el tiempo,yo no pi<strong>en</strong>so <strong>en</strong> el espacio y <strong>en</strong> el tiempo, yo soy el espacioy lo tiempo. Mi cuerpo se aplica a ellos y los abraza”. Al queBuyt<strong>en</strong>dijk fortifi ca,(...) el hombre está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su cuerpo, mismo, cuando élhab<strong>la</strong> <strong>en</strong> el diálogo <strong>de</strong>l <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> importanciaque <strong>de</strong>be ser atribuida al otro <strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> micuerpo fue valorizada particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te por J. P. Sartre <strong>en</strong> <strong>la</strong>dialéctica <strong>de</strong>l “mi cuerpo para el otro” y “mi cuerpo por elotro”. Ajuriaguerra (1977:338)Ya <strong>en</strong> el <strong>en</strong>foque psicoanalítico clásico, <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> cuerpoacompaña, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> noción <strong>de</strong>l Ego. Freud admiteque el s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ego corporal, como <strong>en</strong>tidad psíquica,es anterior al Ego psíquico. Freud dice que “(...)el Ego es antetodo una <strong>en</strong>tidad corporal, no sólo una <strong>en</strong>tidad apar<strong>en</strong>te, perouna <strong>en</strong>tidad que correspon<strong>de</strong> <strong>la</strong> proyección <strong>de</strong> una apari<strong>en</strong>cia”(Ajuriaguerra, 1977:338).Ajuriaguerra (1977) aconseja caute<strong>la</strong> <strong>en</strong> ese modo <strong>de</strong> organización,<strong>de</strong> concebir el cuerpo como dos tipos <strong>de</strong> viv<strong>en</strong>cias separadas(cuerpo y psiquismo), cuando se trata <strong>de</strong> niño. Admite e<strong>la</strong>utor que, <strong>en</strong> el niño, no existe separación <strong>en</strong>tre los dos; el niñohabita su cuerpo, <strong>en</strong> el<strong>la</strong> suyas pulsões se manifi estan; sufre y se<strong>de</strong>leita con sus emociones, expresa sus necesida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el mundoprodigioso <strong>de</strong> suya corporeida<strong>de</strong>.El autor citado infere que esas formu<strong>la</strong>ciones sólo se vuelv<strong>en</strong>c<strong>la</strong>ras <strong>en</strong> el contexto teórico <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al cual son <strong>de</strong>fi nidas.Así, <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> esquema corporal, <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido amplio, pue<strong>de</strong>aplicarse al s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to que poseemos.(...) <strong>de</strong> nuestro cuerpo, <strong>de</strong> nuestro espacio corporal o todavíase... y función <strong>de</strong> los mecanismos fi siológicos que nossuministran el s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> estructurareal <strong>de</strong>l cuerpo, (...) se trata <strong>de</strong> un esquema funcional (...)(Ajuriaguerra, 1977:337)En re<strong>la</strong>ción al estudio imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo, hay dos artículosclásicos: <strong>de</strong> Pick, <strong>en</strong> 1908, y el <strong>de</strong> Head y Holmes, <strong>en</strong> 1911.En eses estudios quedó establecida una re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los disturbiosneurológicos y <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia corporal. Fue a partir <strong>de</strong>esas publicaciones que surgió el concepto <strong>de</strong> Imag<strong>en</strong> Corporalo Esquema Corporal.Pick no <strong>de</strong>fi nió el concepto y valorizó so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te el elem<strong>en</strong>tovisual <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l cuerpo, <strong>en</strong> estudio <strong>de</strong>movimi<strong>en</strong>tos refl ejos asociados <strong>la</strong> perturbaciones <strong>de</strong> localización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong>l cuerpo (Ajuriaguerra, 1977).Head y Holmes (1979) <strong>de</strong>fi nieron el concepto como mo<strong>de</strong>lopostural <strong>de</strong>l cuerpo. En ese estudio, quedó establecida una re<strong>la</strong>ción<strong>en</strong>tre los disturbios neurológicos y <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia corporal.Surge el concepto <strong>de</strong> Imag<strong>en</strong> Corporal o Esquema Corporal. El“mo<strong>de</strong>lo postural” <strong>de</strong>l cuerpo fue consi<strong>de</strong>rado como construido,si<strong>en</strong>do cambiado constantem<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> postura y losmovimi<strong>en</strong>tos corporales, y dando orig<strong>en</strong> a uno “esquema plástico”- patrón utilizado para evaluar todas los cambios corporales.Ese esquema plástico era consi<strong>de</strong>rado como una experi<strong>en</strong>ciasubjetiva, situada <strong>en</strong> <strong>la</strong> frontera <strong>de</strong> <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia (Scott, 1948.Critchley, 1955; B<strong>en</strong>nett, 1956; Rohler y <strong>La</strong>chanat, 1972).Según Chauchard (1960), <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia, a través <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>tidos,nos informa sobre el mundo exterior y sobre nosotros mismos.<strong>La</strong>s informaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> consci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l cuerpo permit<strong>en</strong> que nossituemos <strong>en</strong> el espacio y <strong>en</strong> el tiempo; po<strong>de</strong>mos, todavía, estimarlos <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos corporales y conocer lo necesario sobre <strong>la</strong>sacciones exteriores.<strong>La</strong> s<strong>en</strong>sibilidad visual, táctil y postural, <strong>de</strong> acuerdo con esaposición doctrinaria re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te mecanicista, consi<strong>de</strong>ra esoselem<strong>en</strong>tos importantes para <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo postural<strong>de</strong>l cuerpo, valorizando <strong>la</strong> propiocepción, <strong>la</strong> viscerocepción, <strong>la</strong>exteriocepción, etc. A partir <strong>de</strong> esa perspectiva, se consi<strong>de</strong>ran loscircuitos afero-efer<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> coordinacióndiese “mo<strong>de</strong>lo” por los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> integración <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong>ciertas regiones cerebrales.Quirós (1963), Ajuriaguerra (1980) y Fonseca (1977) , bajo <strong>la</strong>óptica neurofi siológica <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción corporal, consi<strong>de</strong>ran loss<strong>en</strong>tidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión y audición importante para el conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> nuestro cuerpo, pero <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad cutánea comomás importante, una vez que nos informa sobre los límites <strong>de</strong>lcuerpo, sobre <strong>la</strong> temperatura y <strong>la</strong> dolor; a<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s<strong>en</strong>sibilidad muscu<strong>la</strong>r y lo s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l equilibrio como factoresrelevantes para el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> nuestro cuerpo. <strong>La</strong> s<strong>en</strong>sibi-Fit Perf J, Rio <strong>de</strong> Janeiro, 4, 1, 49, jan/feb 2005 49