e-ArquiNoticias N° 28 nota N° 1 El Art Decó en la pampa Argentina una arquitectura cargada de ideología El arquitecto Francisco Salamone
Hace unos años, en un viaje que hice para visitar a mis sobrinos en Sierra de la Ventana, quise ver una obra muy especial, el cementerio del pueblo de Suldangaray, a pocos kilómetros de allí. Con un taxista simpático, recorrimos esos 9 km. Pude ver la obra del arq Francisco Salamone y me interese por su papel en el panorama arquitectónico bonaerense de la época. Ese día vimos el cementerio, con un pórtico extraordinario por su magnitud y complejidad, el edificio de la Municipalidad y la plaza que estaba frente a ella.
Hace unos años, en un viaje que hice para visitar a mis sobrinos en Sierra de la Ventana, quise ver una obra muy especial, el cementerio del pueblo de Suldangaray, a pocos kilómetros de allí.
Con un taxista simpático, recorrimos esos 9 km.
Pude ver la obra del arq Francisco Salamone y me interese por su papel en el panorama arquitectónico bonaerense de la época.
Ese día vimos el cementerio, con un pórtico extraordinario por su magnitud y complejidad, el edificio de la Municipalidad y la plaza que estaba frente a ella.
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
e-<br />
Arqui<br />
La revista digital <strong>de</strong> SARAVIA Cont<strong>en</strong>idos<br />
<strong>N°</strong> <strong>28</strong><br />
<strong>El</strong> <strong>Art</strong> <strong>Decó</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>pampa</strong> Arg<strong>en</strong>tina<br />
<strong>una</strong> <strong>arquitectura</strong> <strong>cargada</strong> <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ología<br />
<strong>El</strong> <strong>arquitecto</strong> <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
por el arq. Hugo Alberto Kliczkowski Juritz<br />
para <strong>ArquiNoticias</strong> GdMd<br />
Casa FOA 2015<br />
Basavilbaso 1233<br />
Ciudad <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />
Hace unos años, <strong>en</strong> un viaje que hice para<br />
visitar a mis sobrinos <strong>en</strong> Sierra <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
V<strong>en</strong>tana, quise ver <strong>una</strong> obra muy especial, el<br />
cem<strong>en</strong>terio <strong>de</strong>l pueblo <strong>de</strong> Suldangaray, a<br />
pocos kilómetros <strong>de</strong> allí.<br />
Con un taxista simpático, recorrimos esos 9<br />
km.<br />
Pu<strong>de</strong> ver <strong>la</strong> obra <strong>de</strong>l arq <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
y me interese por su papel <strong>en</strong> el panorama<br />
arquitectónico bonaer<strong>en</strong>se <strong>de</strong> <strong>la</strong> época.<br />
Ese día vimos el cem<strong>en</strong>terio, con un pórtico<br />
e x t r a o r d i n a r i o p o r s u m a g n i t u d y<br />
complejidad, el edificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Municipalidad y<br />
<strong>la</strong> p<strong>la</strong>za que estaba fr<strong>en</strong>te a el<strong>la</strong>.<br />
.<br />
año IV | noviembre 2015<br />
www.arquinoticias.com/biblioteca
<strong>El</strong> <strong>Art</strong> <strong>Decó</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>pampa</strong> Arg<strong>en</strong>tina<br />
<strong>una</strong> <strong>arquitectura</strong> <strong>cargada</strong> <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ología<br />
<strong>El</strong> <strong>arquitecto</strong> <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
por el arq. Hugo Alberto Kliczkowski Juritz<br />
para <strong>ArquiNoticias</strong> GdMd<br />
Hace unos años, <strong>en</strong> un viaje que hice para visitar a<br />
mis sobrinos <strong>en</strong> Sierra <strong>de</strong> <strong>la</strong> V<strong>en</strong>tana, quise ver <strong>una</strong><br />
obra muy especial, el cem<strong>en</strong>terio <strong>de</strong>l pueblo <strong>de</strong><br />
Suldangaray, a pocos kilómetros <strong>de</strong> allí.<br />
Con un taxista simpático, recorrimos esos 9 km.<br />
Pu<strong>de</strong> ver <strong>la</strong> obra <strong>de</strong>l arq <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone y me<br />
interese por su papel <strong>en</strong> el panorama arquitectónico<br />
bonaer<strong>en</strong>se <strong>de</strong> <strong>la</strong> época.<br />
Ese día vimos el cem<strong>en</strong>terio, con un pórtico<br />
extraordinario por su magnitud y complejidad, el<br />
edificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Municipalidad y <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za que estaba<br />
fr<strong>en</strong>te a el<strong>la</strong>.
patrimonio<br />
Ángel exterminador , cem<strong>en</strong>terio <strong>de</strong> Azul,<br />
Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires
De <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> comi<strong>en</strong>za esta historia?<br />
Con <strong>la</strong> abst<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l radicalismo <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>a época <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> electoral, acce<strong>de</strong> al<br />
gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires <strong>en</strong>tre 1936 a 1940 el Dr. Manuel Antonio<br />
Justo Pastor Pascual Fresco ( 1888 - 1971) médico, político y diputado por el<br />
conservador Partido Demócrata Nacional. Es un caudillo <strong>de</strong> Avel<strong>la</strong>neda cercano<br />
al golpista G<strong>en</strong>eral Uriburu qui<strong>en</strong> el 6 <strong>de</strong> setiembre <strong>de</strong> 1930 <strong>en</strong>cabezo el golpe <strong>de</strong><br />
estado que <strong>de</strong>rroco al gobierno constitucional <strong>de</strong> Hipólito Yrigoy<strong>en</strong><br />
estableci<strong>en</strong>do <strong>una</strong> dictadura militar, <strong>la</strong> primera <strong>de</strong> <strong>una</strong> serie que se ext<strong>en</strong><strong>de</strong>ría<br />
hasta 1983.<br />
T<strong>en</strong>ía <strong>una</strong> cierta simpatía con el corporalismo <strong>de</strong>l dictador español Miguel Primo<br />
<strong>de</strong> Rivera, manifestó su disconformidad con <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia tal como se ejercía <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> época, lo que no le impidió t<strong>en</strong>er problemas <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia para acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong><br />
gobernación <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os aires gracias a <strong>la</strong> aplicación g<strong>en</strong>eralizada<br />
<strong>de</strong>l frau<strong>de</strong> electoral usando fondos públicos para sus actos <strong>de</strong> campaña y<br />
movilizando a sus seguidores <strong>en</strong> tr<strong>en</strong>es especiales.<br />
Apoyaba <strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong>l voto secreto reformando <strong>la</strong> ley electoral para hacer<br />
valer el “voto a <strong>la</strong> vista o voto cantado”.<br />
Admirador <strong>de</strong>l presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los EEUU Franklin Roosvelt, t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> su <strong>de</strong>spacho<br />
bustos <strong>de</strong> Adolf Hitler y B<strong>en</strong>ito Mussolini. Dec<strong>la</strong>ro ilegal al partido comunista. Un<br />
hombre cuyas simpatías fascistas lo llevaban a saludar públicam<strong>en</strong>te con el<br />
brazo <strong>en</strong> alto, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>en</strong>salzar sin pudor al Duce<br />
Deci<strong>de</strong> <strong>en</strong>carar un ambicioso p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> edificaciones <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong> los 110<br />
municipios <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia con el fin manifiesto <strong>de</strong> “dignificar el perfil oficial y<br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
Arquitecto e Ing<strong>en</strong>iero, (Leonforte, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catania italia<br />
junio <strong>de</strong> 1897, Bu<strong>en</strong>os Aires 8 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1959), siguió l<br />
<strong>de</strong> su padre Salvatore Sa<strong>la</strong>mone <strong>arquitecto</strong> y con<br />
recibiéndose primero <strong>de</strong> maestro mayor <strong>de</strong> obras <strong>en</strong> el Ott<br />
y luego <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>iero y <strong>arquitecto</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s universida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> L<br />
<strong>de</strong> Córdoba.<br />
También lo fueron sus 3 hermanos.<br />
Entre 1936 y 1940 construyo más <strong>de</strong> 120 edificios (<strong>en</strong>tre g<br />
medianas obras) <strong>en</strong> más <strong>de</strong> 25 municipios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prov<br />
Bu<strong>en</strong>os Aires.
paisajista <strong>de</strong> <strong>la</strong> región”.<br />
Conc<strong>en</strong>tró <strong>una</strong> gran actividad <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> infraestructura y <strong>una</strong> política <strong>de</strong>l<br />
estado <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar creando <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> obras como hospitales,<br />
municipalida<strong>de</strong>s, cem<strong>en</strong>terios, iglesias católicas, escue<strong>la</strong>s y gran cantidad <strong>de</strong><br />
caminos y rutas pavim<strong>en</strong>tadas<br />
Durante su mandato el <strong>arquitecto</strong> Alejandro Bustillo (otorgadas por su hermano<br />
el ministro <strong>de</strong> Obras Públicas José María Bustillo) diseño <strong>la</strong> urbanización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>ya Bristol <strong>en</strong> Mar <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>ta así como el Casino, el Hotel Provincial, el Municipio<br />
y <strong>la</strong> Gran Ramb<strong>la</strong> <strong>en</strong> un estilo neoclásico, <strong>en</strong> esta tarea trabajo mas <strong>de</strong> 10 años.<br />
Para consolidar <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Mar <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>ta como un balneario <strong>de</strong> masas, se<br />
pavim<strong>en</strong>tó su acceso por <strong>la</strong> ruta Nº 2,<br />
En 1945 ofrece al <strong>en</strong>tonces Coronel Juan Domingo Perón su pequeño partido <strong>de</strong><br />
t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias fascistas "Patria, Unión Nacional Arg<strong>en</strong>tina" que queda unido al<br />
Partido Justicialista.<br />
Sa<strong>la</strong>mone Superstar - <strong>El</strong> Album <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
por Andrés Tórto<strong>la</strong><br />
na- 5 <strong>de</strong><br />
os pasos<br />
structor,<br />
o Krause<br />
a P<strong>la</strong>ta y<br />
ran<strong>de</strong>s y<br />
incia <strong>de</strong><br />
https://www.youtube.com/watch?v=ZC2V5_cXvMc
cem<strong>en</strong>terio <strong>de</strong> Azul<br />
Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires Arg<strong>en</strong>tina
Serie televisiva En el camino<br />
-<br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 1<br />
https://youtu.be/oKA5A3DBcUE<br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 2<br />
https://youtu.be/e05v97BN17Y<br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 3<br />
https://youtu.be/oFXEX55cSAs<br />
-<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 4<br />
https://youtu.be/zPIKZKK9bYY<br />
-<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 5<br />
https://youtu.be/BfwyI7dZ1V0<br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone 6<br />
https://youtu.be/CG_w8s3MZ5g
Dichos <strong>de</strong> <strong>la</strong> época<br />
Uno <strong>de</strong> ellos dice: “Lo que Fresco dispone lo construye Sa<strong>la</strong>mone” ac<strong>la</strong>rando:<br />
“No se mueve un <strong>la</strong>drillo sin que lo diga Bustillo”<br />
Las obras públicas (edificios y caminos) son el motor fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong><br />
reactivación económica, <strong>en</strong> un país aún azotado por el crac mundial <strong>de</strong>l 29.<br />
Con un lema que <strong>en</strong> aquel <strong>en</strong>tonces y aun hoy nos dice casi todo: “Dios, Patria y<br />
Hogar”.<br />
Méritos y conflictos<br />
A los 23 años, <strong>en</strong> 1919, gana dos medal<strong>la</strong>s por sus diseños <strong>en</strong> exposiciones<br />
internacionales <strong>de</strong> Milán y Barcelona.<br />
En 1924, sale segundo <strong>en</strong> un concurso para el diseño <strong>de</strong> carátu<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
SCA, ya po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el <strong>arquitecto</strong> y <strong>la</strong> SCA ya que a<br />
pesar <strong>de</strong> que era tradición publicar todos los trabajos premiados su trabajo no<br />
aparece publicado.<br />
En 1926 d<strong>en</strong>uncia que el ganador para <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Bolsa <strong>de</strong> Comercio <strong>de</strong><br />
Rosario es idéntico o calcado al proyecto <strong>de</strong>l Banco <strong>de</strong> <strong>la</strong> República <strong>de</strong> Uruguay.<br />
En ambos casos el jurado era el mismo, el presid<strong>en</strong>te Coni Molina y el <strong>arquitecto</strong><br />
Christophers<strong>en</strong>.<br />
Des<strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>la</strong> sociedad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Arquitectos,<br />
quedan muy <strong>de</strong>terioradas, al punto que <strong>de</strong>ja e usar el titulo <strong>de</strong> <strong>arquitecto</strong> <strong>en</strong> sus<br />
papeles y pres<strong>en</strong>taciones.<br />
Definición teórica<br />
Sin po<strong>de</strong>r acce<strong>de</strong>r a algún fundam<strong>en</strong>to teórico por parte <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone, los<br />
estudiosos dan distintas interpretaciones.<br />
el investigador <strong>de</strong>l Conicet, Dardo Arbi<strong>de</strong> lo reivindica como producto puro <strong>de</strong>l<br />
Cubismo Checo.<br />
el <strong>arquitecto</strong> Mario Sabugo lo bautiza como Futurismo Populista Bonaer<strong>en</strong>se.<br />
Alberto Belucci hab<strong>la</strong> <strong>en</strong> cambio que sus obras nos <strong>de</strong>rivan <strong>en</strong> un estilo<br />
icnográfico a lo que serian Las Vegas y Disney<strong>la</strong>ndia
Films<br />
- el docum<strong>en</strong>tal “Sa<strong>la</strong>mone Superstar”, dirigido por Andrés Tórto<strong>la</strong>. Reconstruye <strong>la</strong><br />
figura <strong>de</strong>l <strong>arquitecto</strong> <strong>en</strong> base a más <strong>de</strong> 100 testimonios y material <strong>de</strong> archivo.<br />
- <strong>El</strong> film Las minas <strong>de</strong>l Rey Sa<strong>la</strong>mone, <strong>de</strong>l año 2010 Dirección, producción, guión,<br />
cámara y montaje <strong>de</strong> Andrés Tórto<strong>la</strong> .<br />
Es un proyecto turístico <strong>de</strong>l que participan los municipios <strong>de</strong> Laprida, Azul, Gonzáles<br />
Chávez, Coronel Pringles, Rauch, Guaminí, Balcarce, Tornquist, Adolfo Alsina y Pigüe,<br />
junto al equipo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Turismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />
https://youtu.be/6UQJOz1cg9A<br />
recorrido <strong>de</strong> obras https://youtu.be/SdtDU8Sf30A<br />
“Los Caminos <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone” Docum<strong>en</strong>tal sobre <strong>la</strong> vida y <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> <strong>Francisco</strong><br />
Sa<strong>la</strong>mone.<br />
Un Corto, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Pringles, sino también <strong>de</strong> Pigüé <strong>de</strong> Diego Stanga y Eug<strong>en</strong>ia<br />
Caval<strong>la</strong>ro, https://youtu.be/mTY7IPp9ItA<br />
Film Mundo Sa<strong>la</strong>mone: https://youtu.be/zR_8zv00_jw<br />
“Mundo Sa<strong>la</strong>mone - Avance” por Ezequiel Hilbert <strong>en</strong> Vimeo<br />
https://vimeo.com/35355353<br />
Otros: Lanzami<strong>en</strong>to oficial <strong>de</strong> Los Caminos <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone <strong>en</strong> FIT<br />
En Facebook:<br />
https://www.facebook.com/InvasionSa<strong>la</strong>mone/<br />
https://www.facebook.com/groups/610779919024154/
Impacto<br />
La monum<strong>en</strong>talidad <strong>de</strong> sus obras (alg<strong>una</strong>s <strong>de</strong> mas <strong>de</strong> 30 metros <strong>de</strong> altura <strong>en</strong><br />
un panorama edilicio <strong>de</strong> no mas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 3 y 5 metros), causo un fuerte<br />
impacto <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> esas pob<strong>la</strong>ciones. A veces prestigiándolos a<br />
veces empequeñeciéndo<strong>la</strong>s.<br />
En todo caso t<strong>en</strong>ían un c<strong>la</strong>ro objetivo <strong>de</strong> “progreso” casi prepot<strong>en</strong>te.,<br />
<strong>de</strong>bemos <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción no llegaba al<br />
mil<strong>la</strong>r <strong>de</strong> habitantes como Salliqueló, Urdampilleta, Saldungaray, Puán,<br />
Laprida, Lobería, Cacharí, Carhué o Carlos Pellegrini.<br />
Y otras mas importantes como Balcarce, Coronel Pringles, Rauch, Alberti,<br />
Alem, Tornquist, Alsina, Tres Lomas, Azul, González Chávez, Guaminí, etc<br />
Exagerando bastante podríamos <strong>de</strong>cir que son obras con <strong>una</strong> remota<br />
inspiración con los regim<strong>en</strong>es fascistas y <strong>de</strong> nacional socialismo, con <strong>una</strong><br />
<strong>arquitectura</strong> espectacu<strong>la</strong>r y monum<strong>en</strong>tal, cercana a los estilos art <strong>de</strong>có y<br />
futurista italiano, un tanto bizarras con elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l funcionalismo<br />
racionalista, el expresionismo alemán, el <strong>de</strong>corativismo francés,<br />
neop<strong>la</strong>sticismo ho<strong>la</strong>ndés, constructivismo ruso y el c<strong>la</strong>sicismo<br />
monum<strong>en</strong>talista.<br />
Ingredi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> extraña combinación y dudosa catalogación que Sa<strong>la</strong>mone<br />
pudo materializar <strong>en</strong> pueblos y ciuda<strong>de</strong>s perdidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pampa</strong>, como ariete<br />
<strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to y progreso, no siempre conseguido.<br />
Don<strong>de</strong>?<br />
En ciuda<strong>de</strong>s y pueblos apacibles, hechos <strong>de</strong> hierro y <strong>la</strong>drillo, ro<strong>de</strong>ado o<br />
<strong>en</strong>tre a<strong>la</strong>mbrados y campos, con obras <strong>de</strong> estilo y diseño inglés ferroviario y<br />
con el saber hacer <strong>de</strong> los albañiles italianos.<br />
Tomando el conocido revoque símil piedra que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> finales <strong>de</strong>l siglo XIX<br />
era <strong>la</strong> firma europea <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>arquitectura</strong> <strong>de</strong>l país, Salomone materializada sus<br />
obras con el hormigón armado, <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada piedra líquida, alim<strong>en</strong>tados<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> cercana O<strong>la</strong>varría, el agua <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>pampa</strong> y <strong>la</strong>s armaduras <strong>de</strong> hierro.
Azul cem<strong>en</strong>terio<br />
Guamini mata<strong>de</strong>ro Balcarce mata<strong>de</strong>ro Cnel. Pringles<br />
Saldungaray cem<strong>en</strong>terio<br />
Rauch Municipalidad<br />
Tornquist Municipalidad Carhue Mun<br />
Balcarce Municipalidad<br />
Carhue mata<br />
ciudad <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />
Alvear y Ayacucho
Información procesada por CITAB. Banco Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires. 2011<br />
mata<strong>de</strong>ro<br />
icipalidad<br />
<strong>de</strong>ro<br />
https://www.bancoprovincia.com.ar/citab/publicaciones/at<strong>la</strong>s_tu<br />
ristico/3-04-obras%20sa<strong>la</strong>mone.pdf
mapa obras <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
para acce<strong>de</strong>r a google maps clickee aquí<br />
<br />
Capital Fe<strong>de</strong><br />
av. Alvear y<br />
pavim<strong>en</strong>tac<br />
-Rauch (Km<br />
que aún re<br />
Municipal, u<br />
Diseño varia<br />
-Azul (Km 30<br />
impon<strong>en</strong>cia<br />
Asi como el<br />
sig<strong>la</strong> RIP rea<br />
-Balcarce (K<br />
monum<strong>en</strong>to<br />
Mata<strong>de</strong>ro se<br />
misterio. Un<br />
vestigios. E<br />
Coronel Pri<br />
públicas qu<br />
hondo, a tal<br />
torre que c<br />
consi<strong>de</strong>rado<br />
Guaminí (Km<br />
<strong>de</strong>tallo mas<br />
Saldungara<br />
<strong>Art</strong>-<strong>Decó</strong> . E<br />
vía públic. E<br />
el ing<strong>en</strong>iero<br />
fr<strong>en</strong>te circul<br />
Tornquist (K<br />
mata<strong>de</strong>ro- E<br />
-Carhué (Km<br />
hectáreas, s<br />
agua.<br />
Realizo el P<br />
este lugar e<br />
anuncian lo<br />
Realizo los<br />
Chaves, Ved
al: Uno <strong>de</strong> los pocos edificios <strong>en</strong> el área privada esta <strong>en</strong> <strong>la</strong> capital Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> <strong>la</strong> recoleta, <strong>en</strong><br />
Ayacucho, fr<strong>en</strong>te al Hotel Alvear. <strong>El</strong> otro <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle Zufriategui, que fue se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong><br />
ión que t<strong>en</strong>ia con su hermano<br />
273 <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital Fe<strong>de</strong>ral) A tan solo 70 kilómetros <strong>de</strong> Tandil, se emp<strong>la</strong>za esta apacible ciudad<br />
speta <strong>la</strong> siesta y <strong>la</strong>s tradiciones más arraigadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>la</strong>nura bonaer<strong>en</strong>se. Realizo el Pa<strong>la</strong>cio<br />
na <strong>de</strong> sus obras más importantes, ro<strong>de</strong>ada <strong>de</strong> jardines, <strong>de</strong>coro su interior.<br />
s p<strong>la</strong>zas públicas, con faro<strong>la</strong>s y arcos <strong>de</strong> su especial diseño personal<br />
6): Construyó el cem<strong>en</strong>terio con su pórtico estilo <strong>Art</strong>-<strong>Decó</strong> que no pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> visitarse. La<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas y los <strong>de</strong>talles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s siluetas son <strong>de</strong> un valor patrimonial tan rico como atractivo.<br />
Cristo y el Oratorio con un gran Ángel <strong>de</strong> <strong>la</strong> Muerte custodiando <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada y <strong>la</strong> gigantesca<br />
lizadas <strong>en</strong> cem<strong>en</strong>to. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za, vivi<strong>en</strong>das y el portal <strong>de</strong>l Parque municipal.<br />
m 406): En <strong>la</strong> ciudad don<strong>de</strong> nació Juan Manuel Fangio, realizo <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> Normal 1, glorietas,<br />
s y faro<strong>la</strong>s. <strong>El</strong> pa<strong>la</strong>cio municipal, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za c<strong>en</strong>tral y el portal <strong>de</strong>l cem<strong>en</strong>terio ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su sello. <strong>El</strong><br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> muy mal estado <strong>de</strong> conservación, pero esto le conce<strong>de</strong> un clima <strong>de</strong> cierto<br />
a curiosidad es que <strong>en</strong> su predio funcionó un templo católico, <strong>de</strong>l cual quedan algunos<br />
l edificio hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>una</strong> época <strong>de</strong> opul<strong>en</strong>cia y mucho trabajo.<br />
ngles (Km 534): Dón<strong>de</strong> funcionara el antiguo mata<strong>de</strong>ro se levanta <strong>una</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> oficinas<br />
e impactan por su belleza edilicia. En Pringles, el movimi<strong>en</strong>to arquitectónico francés caló<br />
punto que sus edificios son categorizados <strong>en</strong> el mundo. <strong>El</strong> viejo mata<strong>de</strong>ro se completa <strong>en</strong> <strong>una</strong><br />
on cru<strong>de</strong>za remata <strong>en</strong> <strong>una</strong> cuchil<strong>la</strong>. Se trata <strong>de</strong> un Monum<strong>en</strong>to Histórico Municipal y es<br />
un interesante expon<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l <strong>Art</strong>-<strong>Decó</strong>.<br />
574): Realizo el Pa<strong>la</strong>cio Municipal y el mata<strong>de</strong>ro (<strong>en</strong> don<strong>de</strong> se filmaron alg<strong>una</strong>s pelícu<strong>la</strong>s que<br />
abajo)<br />
y (Km 578): También <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong> V<strong>en</strong>tana, esta ciudad ti<strong>en</strong>e múltiples muestras <strong>de</strong>l arte<br />
l Pa<strong>la</strong>cio Municipal. p<strong>la</strong>zas, arcadas, edificios públicos y el cem<strong>en</strong>terio dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> arte <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
l portal <strong>de</strong>l camposanto es único <strong>en</strong> el mundo. Su complejidad hab<strong>la</strong> <strong>de</strong>l valor que le otorgaba<br />
a los temas místicos y <strong>la</strong> trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hombre don<strong>de</strong> aparece el Cristo crucificado <strong>en</strong> un<br />
ar. Un sitio <strong>en</strong> muchos s<strong>en</strong>tidos, imperdible.<br />
m 598): Realizo el Pa<strong>la</strong>cio Municipal a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> sus p<strong>la</strong>zas con sus faro<strong>la</strong>s, arcadas y el<br />
l cristo es <strong>de</strong> su diseño<br />
626: En el partido <strong>de</strong> Adolfo Alsina, a oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l <strong>la</strong>go Epecuén, <strong>una</strong> salina <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 10.000<br />
e ubica esta ciudad que es visitada dadas <strong>la</strong>s altas propieda<strong>de</strong>s curativas <strong>de</strong> este espejo <strong>de</strong><br />
a<strong>la</strong>cio Municipal y el Mata<strong>de</strong>ro. Los visitantes se acercan para fotografiar, y fotografiarse, <strong>en</strong><br />
n ruinas que <strong>de</strong>ja <strong>en</strong>trever <strong>la</strong> estética <strong>Art</strong>-<strong>de</strong>có difundida por Sa<strong>la</strong>mone. Gran<strong>de</strong>s letras<br />
que fuera un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre los más importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia.<br />
Pa<strong>la</strong>cios Muncipales <strong>en</strong>tre otras obras <strong>en</strong> Puan, Alberti, Laprida, Chil<strong>la</strong>r, Adolfo Gonzales<br />
ia, Pellegrini. etc
Anécdotas<br />
Juan Forn nos cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> su artículo publicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección Radar <strong>de</strong> Pagina 12: Aun<br />
así, hay anécdotas leg<strong>en</strong>darias, como <strong>la</strong> que se cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> Laprida, don<strong>de</strong> el caudillo<br />
<strong>de</strong>l pueblo, un tal Martínez, que había llegado a int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te, interceptó al mejor estilo<br />
cuatrero el tr<strong>en</strong> que llevaba más al Sur (apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a Bahía B<strong>la</strong>nca) <strong>la</strong>s piezas<br />
<strong>de</strong>sarmadas <strong>de</strong> lo que sería el <strong>en</strong>orme frontispicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> necrópolis local, y a punta <strong>de</strong><br />
pisto<strong>la</strong> ord<strong>en</strong>ó: “<strong>El</strong> cem<strong>en</strong>terio se queda acá”.<br />
Temas que <strong>de</strong>sarrolló<br />
Pa<strong>la</strong>cios municipales, oficinas públicas, mercados, escue<strong>la</strong>s así como portales <strong>de</strong><br />
parques y cem<strong>en</strong>terios, mata<strong>de</strong>ros, parques y p<strong>la</strong>zas junto a faro<strong>la</strong>s y mobiliario<br />
urbano. Ornam<strong>en</strong>taciones y monum<strong>en</strong>tales Cristos,<br />
Diseñó aceras y realizó <strong>la</strong> <strong>de</strong>coración y el diseño interior <strong>de</strong> sus edificios. En el caso<br />
<strong>de</strong>l mobiliario se llegó al mimetismo que <strong>la</strong> sil<strong>la</strong> oficial <strong>de</strong>l int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad<br />
<strong>de</strong> Laprida, t<strong>en</strong>ía un respaldo muy alto, tanto como <strong>la</strong> torre que remataba <strong>la</strong><br />
Municipalidad, imitándo<strong>la</strong> <strong>en</strong> mini esca<strong>la</strong>, incomoda pero elocu<strong>en</strong>te.<br />
Sus gran<strong>de</strong>s temas, (cem<strong>en</strong>terios, mata<strong>de</strong>ros y municipios) son i<strong>de</strong>ológicam<strong>en</strong>te<br />
compr<strong>en</strong>sibles, es el Municipio el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida pública y sobre todo política, el<br />
corazón <strong>de</strong> cada pueblo. A tal punto el municipio <strong>de</strong>be regir simbólicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />
vidas <strong>de</strong>l pueblo que el <strong>arquitecto</strong> remata <strong>la</strong> construcción con <strong>una</strong> torre que supera<br />
<strong>en</strong> altura hasta el campanario <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia, a <strong>la</strong> que corona con un inm<strong>en</strong>so reloj (ya<br />
no es <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l sol sino el municipio el que da <strong>la</strong> hora “oficial”) al <strong>de</strong>cir<br />
intelig<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Juan Forn, escritor, traductor y asesor literario arg<strong>en</strong>tino.<br />
Los mata<strong>de</strong>ros o los cem<strong>en</strong>terios no son cualquier símbolo, repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> vida, el<br />
trabajo y el <strong>de</strong>finitivo <strong>de</strong>scanso <strong>de</strong> todos y cada <strong>una</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong><br />
los pueblos. Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su impronta <strong>en</strong> sus portales y símbolos, repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong><br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r público <strong>en</strong> lo privado. Sa<strong>la</strong>mone así creyó compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el<br />
m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> su m<strong>en</strong>tor Fresco y <strong>de</strong> su época.<br />
La <strong>arquitectura</strong> <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone nada t<strong>en</strong>ía que ver con el contexto <strong>en</strong> que se erigió e<br />
hizo un uso masivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra líquida.<br />
No es casual, no es inoc<strong>en</strong>te, es <strong>la</strong> convicción política y religiosa individualista<br />
reflejada <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra arquitectónica.<br />
En muchos siempre fue así, y esta no es <strong>una</strong> excepción. Es <strong>una</strong> apuesta <strong>de</strong><br />
perman<strong>en</strong>cia.<br />
Su obra mas importante <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada Monum<strong>en</strong>to Arquitectónico Municipal, fue el
Pa<strong>la</strong>cio Municipal <strong>de</strong> Carhué, sobre <strong>la</strong> <strong>la</strong>g<strong>una</strong> <strong>de</strong> Epecuén, inaugurado <strong>en</strong> 1938, y que<br />
combina el art <strong>de</strong>có, el futurismo italiano y el funcionalismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Bauhaus.<br />
Po<strong>de</strong>r político<br />
Estas obras solo fueron posibles por <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> amistad (no sabemos hasta que<br />
punto) con el ya m<strong>en</strong>cionado gobernador Manuel Fresco qui<strong>en</strong> le <strong>en</strong>carga todas<br />
estas obras.<br />
Dec<strong>en</strong>as <strong>de</strong> partidos agra<strong>de</strong>c<strong>en</strong> su iniciativa. La obra pública que le <strong>en</strong>cargaran,<br />
conforma un legado <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> empr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos.<br />
No fue su fin el exilio, pero si <strong>de</strong> sus obras<br />
A fines <strong>de</strong> 1938 el proyecto Fresco-Sa<strong>la</strong>mone tropezó con problemas económicos y<br />
políticos. Los bonos que muchas municipalida<strong>de</strong>s colocaban <strong>en</strong> <strong>la</strong> Bolsa <strong>de</strong> Valores<br />
para financiar sus obras se <strong>de</strong>splomaron. A su vez, se <strong>de</strong>sató <strong>una</strong> interna política<br />
<strong>en</strong>tre el gobernador bonaer<strong>en</strong>se y el presid<strong>en</strong>te Ramón Castillo que <strong>de</strong>rivó <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>en</strong> 1940.<br />
<strong>El</strong> <strong>arquitecto</strong> vio <strong>de</strong>moradas sus obras <strong>en</strong> Tres Arroyos, Pi<strong>la</strong>r, Lobería y Chascomús<br />
<strong>en</strong>tre otras.<br />
Sa<strong>la</strong>mone siguió trabajando para el gobierno con <strong>una</strong> empresa <strong>de</strong> pavim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
rutas que había montado con su hermano.<br />
Fue acusado <strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> licitación, Sa<strong>la</strong>mone se exilió <strong>en</strong><br />
Montevi<strong>de</strong>o.<br />
Los trib<strong>una</strong>les <strong>de</strong>sestimaron <strong>la</strong> causa <strong>en</strong> su contra, el creador <strong>de</strong> los gigantes <strong>de</strong><br />
hormigón regresó a Bu<strong>en</strong>os Aires, compró un petit hotel <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle Uruguay al 1200 y<br />
puso <strong>una</strong> nueva empresa constructora con <strong>la</strong> que levantó un par <strong>de</strong> edificios sobrios<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Capital.
Ley Provincial que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra Patrimonio Bonaer<strong>en</strong>se a <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
<strong>El</strong> 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2002, el S<strong>en</strong>ado y <strong>la</strong> cámara <strong>de</strong> Diputados <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong><br />
Bu<strong>en</strong>os Aires sanciona La Ley 12.854 que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra Patrimonio Cultural <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires a los bi<strong>en</strong>es muebles e inmuebles, cuyos<br />
proyectos y ejecuciones <strong>de</strong> obra fueran realizados por el ing<strong>en</strong>iero <strong>arquitecto</strong><br />
<strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone. En su <strong>Art</strong> 4º - convoca a especialistas así como a toda<br />
persona o institución, pública o privada, vincu<strong>la</strong>das al estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra <strong>de</strong><br />
Sa<strong>la</strong>mone que puedan contribuir a los fines <strong>de</strong> esta Ley<br />
https://www.yumpu.com/s/8FqgQz70UOPvppQv
muestras, exposiciones y ediciones<br />
- Anuario <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones exteriores y culto. República Arg<strong>en</strong>tina<br />
- En el diario (masserista) Convicción <strong>una</strong> <strong>nota</strong> <strong>de</strong>l profesor Alberto Belucci <strong>en</strong><br />
Julio <strong>de</strong> 1982<br />
- En <strong>la</strong> revista DAPA , <strong>una</strong> <strong>nota</strong> <strong>de</strong>l profesor Alberto Belucci: “<strong>Art</strong> <strong>de</strong>co<br />
monum<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Pampas. <strong>El</strong> arte Urbano <strong>de</strong> <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone” 1992<br />
- <strong>El</strong> libro “Reconocimi<strong>en</strong>to Patrimonial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires”<br />
<strong>de</strong>dicado al arq <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone<br />
- La monografía “Una <strong>arquitectura</strong> <strong>de</strong> los márg<strong>en</strong>es: reconsi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
obra <strong>de</strong> <strong>Francisco</strong> Sa<strong>la</strong>mone”.firmada por el Sr. Dardo Arbi<strong>de</strong>, investigador<br />
<strong>de</strong>l Conicet.<br />
-durante el mes <strong>de</strong> diciembre <strong>en</strong> Coronel Pringles (a 534 Km <strong>de</strong> <strong>la</strong> Capital<br />
fe<strong>de</strong>ral), <strong>en</strong> su hom<strong>en</strong>aje se organizan <strong>la</strong>s Jornadas Sa<strong>la</strong>mone.<br />
- Muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Fotogalería <strong>de</strong>l Teatro G<strong>en</strong>eral San Martín, <strong>de</strong> Esteban<br />
Pastorino, Junio 2002<br />
- Edición <strong>de</strong> un catálogo con texto <strong>de</strong> los críticos Tom Shaw y Edward Shaw,<br />
con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra “Sa<strong>la</strong>mone, <strong>la</strong> consagración monum<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
Pampas 1997-2007, <strong>en</strong> el C<strong>en</strong>tro Cultural Borges <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires 2007<br />
- agosto 2009, Primeras Jornadas Sa<strong>la</strong>mone organizadas por <strong>la</strong> Municipalidad<br />
<strong>de</strong> Azul y el Instituto Cultural <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />
-Julio 2015, muestra plástica “Serie SALAMONE” <strong>de</strong> Laura S<strong>en</strong>dra <strong>en</strong> el C<strong>en</strong>ro<br />
Municipal Sociedad españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Casbas. Prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Cooperativa Obrera <strong>de</strong> Bahía B<strong>la</strong>nca.<br />
Hasta aquí llegamos, se podría continuar, porque este ejemplo <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> y<br />
cristalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra arquitectónica con su cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ología e<br />
int<strong>en</strong>cionalidad urbana no es excepcional y nos serviría perfectam<strong>en</strong>te para<br />
aplicar<strong>la</strong> y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r mejor otros casos pasados y pres<strong>en</strong>tes.<br />
Seguram<strong>en</strong>te mas a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte<br />
Hugo Alberto Kliczkowski Juritz
e- Arqui<br />
e-<br />
Arqui<br />
La revista digital <strong>de</strong> SARAVIA Cont<strong>en</strong>idos<br />
año 4 - número <strong>28</strong>- noviembre <strong>de</strong> 2015