Gaceta UAQ 15| Marzo 2019
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
HÑÄÑHO<br />
DR. EWALD HEKKING<br />
Y MTRO. AURELIO NÚÑEZ<br />
FACULTAD DE FILOSOFÍA<br />
IDENTIDAD E INTERCULTURALIDAD<br />
ewaldhekking@yahoo.com<br />
pemahetsi@gmail.com<br />
MARZO <strong>2019</strong><br />
Nu’i gi ma jar nguu nsadi<br />
ne jár ximo yá ‘ye ir nt’ode<br />
gi kot’i ár juxt’i ár mui ár ‘behñä ir hmunts’ujä’ise<br />
Ar Briseida Kwebas<br />
Ñädoni Maya<br />
AR 8 AR MÄRSO GE AR PA AR<br />
‘BEHÑÄ MBO JAR XIMHAI<br />
Ar Pa ar ‘Behñä Mbo jar Ximhai dí beñhu ja xingu ya<br />
hai mbo jar ximhai pa da japi ga handihu mäs xi hño<br />
hanja ya ‘behñä bi ntuhni bi honi ar hñehe, ar njohya, ar<br />
nt’ot’e hoguts’ut’ubi, ne ar nte.<br />
Nuna ar pa bi ndui jar ndui ya jeya ar siglo XIX, ‘na<br />
jar ximhai ko xingu ya nguu nt’ot’e ne ko xingu ya ‘ñäni jar<br />
ndui ar hñäki jar ximhai.<br />
Gem’bu, ga noni’be ya nthogi mäs mahyoni bi thogi<br />
nuya ya pa:<br />
1909. Ar 28 ar febrero bi t’ot’e ar ndui ar Dängo ar Pa<br />
ar ‘Behñä ir ‘Rangudi, nu’bu ya mengu ir ‘Rangudi mi beni<br />
ár ‘ma’mu’befi ya ‘behñä mi mpefi ja ya nguu nt’ot’e ya<br />
‘bitu nu’ä bi thogi nu Ntxikago ne nu N’rayo York ar jeya<br />
1908. Nu’ä ar pa xingu ya m’o ya ‘behñä bi ungumfädi<br />
nu N’rayo York mi ne ndi japi ndi tx’uki yá ‘befi hyax’bu,<br />
mi ne ya nthet’i mäs xi hño ne ar seki pa ndi jwahni.<br />
1910. Jar ñoho ár Nt’ungunt’ode ya ‘Behñä ya Sosyalista<br />
nu Nkopenage, Dinamarka, bi t’ungumfädi ar 8 ar<br />
märso mi ge ar Pa ar ‘Behñä Mbo jar Ximhai.<br />
1911. Ar 19 ar märso nu Alemäñä, nu Dinamarka, nu<br />
Swiza bi t’ot’e ar ndui ar Dängo ar Pa ar ‘Behñä Mbo jar<br />
Ximhai, ko ya dätä teni ya hmunts’i ya ‘behñä mi adi ar<br />
seki pa ndi jwahni, ar seki pa ndi mpefi, ar seki pa ndi<br />
meya ya ‘befi, ar seki pa hingi ndi thäkuwi ‘ra ya ‘befi, ar<br />
seki pa ndi mpefi ja ya ‘befi xi mfädi.<br />
1917. Ar 8 ar märso, nu’bu mbi thogi ar ndui ar hñäki<br />
mbo jar ximhai, nu’bu yoho ya m’o ya m’o ya sundado xki<br />
du, ya ‘behñä ya mengu Nrusya bi ndui ‘nár ‘ma’mu’befi<br />
ar thuuhu pa ndi ‘yadi ár ngäts’i ar monarkiya ne ár ngäts’i<br />
ar hñäki.<br />
1975. Ar Hñunta ya Hmunts’i ya Ximhai bi ungumfädi ar<br />
8 ar märso ge ar Pa ar ‘Behñä Mbo jar Ximhai.<br />
<strong>2019</strong>. Ár hmä ar Pa ar ‘Behñä Mbo jar Ximhai ar jeya<br />
<strong>2019</strong> nja’bu: “Mahyoni ga beñhu dí gathohu dí hñehu, dí<br />
hokihu ya nt’ot’e ko ar timfeni, dí hokihu ya ‘ra’yo nt’ot’e<br />
pa ga patihu.<br />
Tú irás a la escuela<br />
y en el cuenco de las manos de tu entendimiento<br />
contendrás el escurrir del vientre de la mujer de tu raza<br />
Briceida Cuevas<br />
Poeta Maya<br />
8 DE MARZO DÍA<br />
INTERNACIONAL DE LA MUJER<br />
El Día Internacional de la Mujer se conmemora en muchos<br />
países del mundo para visibilizar la lucha de las mujeres<br />
a favor de la igualdad, la paz, la justicia y el desarrollo.<br />
Este día tiene sus orígenes a principios del siglo XIX, en<br />
un mundo industrializado y convulsionado por la Primera<br />
Guerra Mundial.<br />
A continuación, mencionaremos los acontecimientos<br />
más importantes que marcaron esta fecha:<br />
1909. El 28 de febrero se celebra por primera vez en Estados<br />
Unidos el Día Nacional de la Mujer, conmemorando<br />
la huelga de las trabajadoras textiles ocurrida en Chicago<br />
y Nueva York en 1908. Ese día, miles de mujeres se manifestaron<br />
en Nueva York por la reducción de la jornada<br />
laboral, mejores salarios y derecho al voto.<br />
1910. En la II Conferencia Internacional de Mujeres Socialistas,<br />
en Copenhage, Dinamarca; se proclamó el 8 de<br />
marzo como el Día Internacional de la Mujer.<br />
1911. El 19 de marzo en Alemania, Austria, Dinamarca<br />
y Suiza, se celebró por primera vez el Día Internacional<br />
de la Mujer con marchas tumultuosas de mujeres manifestándose<br />
por su derecho al voto, al trabajo, a la formación<br />
profesional, a la no discriminación laboral y al acceso a<br />
cargos públicos.<br />
1917. El 8 de marzo, en plena Guerra Mundial, con dos<br />
millones de soldados muertos, las mujeres rusas iniciaron<br />
una huelga de hambre para exigir el fin de la monarquía y<br />
el final de la guerra.<br />
1975. La Asamblea de las Naciones Unidas declara el<br />
8 de marzo como el Día Internacional de la Mujer.<br />
<strong>2019</strong>. El lema del Día Internacional de la Mujer de <strong>2019</strong><br />
es “Pensemos en igualdad, construyamos con inteligencia,<br />
innovemos para el cambio”.<br />
17