04.06.2013 Views

iii_tomi.pdf

iii_tomi.pdf

iii_tomi.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

g a m o c d e b i s e r o v n u l i c e n t r i<br />

maswavleblis biblioTeka<br />

q a r T u l i e n a d a<br />

l i t e r a t u r a<br />

<strong>tomi</strong> III<br />

Zveli qarTuli literatura<br />

Tbilisi<br />

2009<br />

2


q a r T u l i e n i s a d a l i t e r a t u r i s j g u f i<br />

redaqtorebi:<br />

revaz siraZe<br />

griver farulava<br />

C ssip gamocdebis erovnuli centri, 2009.<br />

3


S e s a v a l i<br />

`maswavleblis biblioTekis~ III <strong>tomi</strong>T iwyeba im statiebisa da eseebis beWdva,<br />

romlebic qarTuli mwerlobis gamorCeul nimuSebs eZRvneba. kerZod, winamdebare<br />

<strong>tomi</strong> moicavs Zvel qarTul literaturas (V-XVIII saukuneebs).<br />

SemdgenelTa ZiriTadi mizani iyo pedagogTaTvis im mniSvnelovani gamokvlevebis<br />

miwodeba, romelTa moZiebac sxvadasxva mizezis gamo sakmaod rTulia<br />

(zogi maTgani dabeWdilia mcire tiraJiT gamocemul wignebsa Tu JurnalebSi,<br />

zogi ki mxolod centralur biblioTekebSi moipoveba da, amdenad, maTi gamoyeneba<br />

regionebSi mcxovrebi pedagogebisaTvis garkveul siZneleebTan aris dakavSirebuli<br />

da a. S.). amdenad, am gamocemaSi Setanili ar aris korneli kekeliZis,<br />

ivane javaxiSvilisa da sxva did qarTvel mecnierTa is gamokvlevebi,<br />

romlebic didi tiraJiTaa dabeWdili da met-naklebad xelmisawvdomia dainteresebuli<br />

mkiTxvelisaTvis.<br />

masala SerCeulia imis gaTvaliswinebiTac, konkretulad romel mweralTa<br />

da nawarmoebTa Sesaxeb dawerili gamokvlevebi daexmareba pedagogs saswavlo<br />

procesis warmarTvaSi; Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom calkeul SemTxveveb-<br />

Si am tomSi iseT TxzulebaTa analizsac SexvdebiT, romlebic tradiciulad<br />

saSualo skolaSi ar iswavleba, magram sayuradRebo informacias Seicavs ama<br />

Tu im mwerlis an literaturuli procesis Sesaxeb.<br />

sagangebod unda aRiniSnos is garemoeba, rom winamdebare gamocema qarTuli<br />

enisa da literaturis maswavlebelTaTvis specialuri biblioTekis Seqmnis<br />

pirveli cdaa da, amdenad, igi ver iqneba dazRveuli calkeuli xarvezebisagan<br />

(magaliTad, SesaZloa, ama Tu im sakiTxis Sesaxeb sxva, aranakleb saintereso,<br />

statiis an eses gamoqveyneba yofiliyo sasurveli da a. S.). yvela SeniSvnasa<br />

Tu winadadebas gamocdebis erovnuli centris TanamSromlebi siamovnebiT<br />

miiReben. ar aris gamoricxuli, rom momavalSi centrma gaagrZelos<br />

am seriis Sevseba calkeuli gamocemebiT, magaliTad, <strong>tomi</strong>T, romelic mieZRvneba<br />

literaturis Teorias an literaturul mimdinareobebs, litmcodneobis<br />

umniSvnelovanesi sakiTxebisadmi miZRvnili ucxouri gamokvlevebis Targmanebs<br />

da a. S.<br />

teqstebis nawili gadmotanilia srulad, nawili ki _ kupiurebiT.<br />

avtorTa stili yvelgan daculia.<br />

gamocdebis erovnuli centri pasuxs ar agebs statiebis avtorTa sadavo<br />

debulebebsa Tu calkeul uzustobebze.<br />

4


TxuTmetsaukunovani mTlianoba<br />

(nawyveti)<br />

5<br />

revaz TvaraZe<br />

mkacri da Tanmimdevruli msjelobisas ueWvelad unda davaskvnaT, rom arc qar-<br />

Tul miToss, arc kerpTayvanismcemlobas, arc qarTvelTa winaprebis sacxovrisidan<br />

wamoyolil mnaTobTa Tayvaniscemas da arc mezobeli sparseTidan Tavsmoxveul mazdeanobas,<br />

ese igi qarTuli warmarTuli kulturis msoflmxedvelobrivi safuZvlis<br />

pretenziis mqone arc erT am moZRvrebas ar Zaledva etvirTa is roli, qristianobam<br />

rom Seasrula kulturuli aRmavlobis asparezze.<br />

marTalia, qarTuli miTosis Cvenamde moRweuli namusrevebic ki gvidastureben,<br />

rom misi saxiT berZnul miTebze aranakleb sagulisxmo movlenasTan unda gvqonoda<br />

saqme, marTalia, am miTosiseul msoflgagebasa da samyaros models oficialuri<br />

qristianobis winaSe hqonda erTi didi upiratesoba _ adamianis dasaxva mTeli xiluli<br />

Tu sulieri sinamdvilis, qvesknel-zesknelis harmoniul mTlianobad moazrebuli<br />

samyaros moukveTel, ganuSorebel nawilad da, amdenad, samyaroul harmoniaSi<br />

misTvis adgilis miCena; magram, Sedarebas rom mivmarToT, es iseTive upiratesoba<br />

iyo, rogoric bunebas Serwymul cxovels aqvs Tundac bunebisgan gamomijnuli da<br />

misdami dapirispirebuli adamianis winaSe: amgvari mTlianoba, amgvari harmonia unda<br />

dairRves, raTa SemdgomSi gamovlindes axal, ganviTarebis ufro maRal safexurze.<br />

platonis naazrevSic xom Seimusra da ganirRva miTosis mier mTlianobad, harmoniad<br />

dasaxuli samyaro, raTa am mTlianobisa da harmoniis filosofiurad dasabuTebuli<br />

gza dasaxuliyo (sxva sakiTxia, vis rogorad miaCnda platonis es cda _ warmatebulad<br />

Tu warumateblad).<br />

qristianuli kulturis orbitaSi moqcevam ufro mkafiod gamoavlina qarTveli<br />

xalxis odindeli tendencia, romlis arsebas evropul kulturasTan daaxloeba Seadgenda.<br />

rameTu qarTuli kultura Tavisi uRrmesi sawyisebiT swored evropuli tipis,<br />

xmelTaSua zRvis auzis kulturaTa tipis fenomeni iyo imTaviTve da verasodes<br />

egueboda geografiuli mdebareobis gamoisobiT moZalebul calmxriv aRmosavlur<br />

kontaqtebs. am mosazrebis damadasturebelia uZvelesi droidanve arsebuli mWidro<br />

urTierToba berZnebTan, uxvad mopovebuli arqeologiuri masala, anTropologiuri<br />

da eTnikuri xasiaTis mravlis umravlesi monacemi, xolo damwerlobis Seqmnis droidan<br />

_ sakuTriv moxazuloba da buneba qarTuli anbanisa. evropeizmi, romlisken<br />

Sebrunebis sawyis epoqad mecxramete saukunes asaxeleben xolme, qarTuli kulturisTvis<br />

faqtiurad uZvelesi droidanve momdinare da saukuneTa ganmavlobaSi ganu-<br />

Sorebeli tendencia iyo da sparseTis mxriv gaafTrebuli winaaRmdegobisda miuxedavad<br />

qristianobis oficialur sarwmunoebad gamocxadebam oden TvalsaCino gaxada es<br />

tendencia. didad sagulisxmoa am mxriv vaxtang gorgaslis erTi gamonaTqvami. politikuri<br />

situaciis gamo sparsTa laSqarSi wlobiT nabrZoli mefe STamomavlobas anderZad<br />

ubarebda: `siyvarulsa berZenTasa nu dauteobT~.<br />

kidev ufro sagulisxmoa, rom qarTuli eklesia meSvide saukunis damdegs oficialurad<br />

miemxro diofizitobas, sastikad devnils imave sparsTa mier, oRond qristianobis<br />

wiaRSi swored dasavluri orientaciis mauwyebels. es ar yofila oden politikuri<br />

orientaciis gamomxatveli aqti (swrafva bizantiasTan daaxloebisa). uwinares<br />

yovlisa igi gamoxatavda sulieri kulturis uRrmes impulsebs, romlebic verasgziT<br />

Seewyoboda monofizitobis gamomSral, sasicocxlo niSatdakargul dogmebs<br />

da sazarlad sqematur msoflgagebas.<br />

yovelive zemoTqmulis gauTvaliswineblad SeuZlebelia IV_XIX saukuneTa qar-<br />

Tuli kulturis da, kerZod, mwerlobis arsebis wvdoma. magram, amasTan erTad, xsenebul<br />

saukuneTa kulturis, mwerlobis bolomde Secnoba da gaazreba SeuZlebeli<br />

iqneba agreTve, Tu ar gaviTvaliswinebT kidev erT moments: dasavlur, evropul ori-


entaciasTan erTad, qarTul kulturas aRmosavlur kulturebTanac ar gauwyvetia<br />

kavSiri. da amas geografiuli, politikuri Tu ekonomikuri faqtorebi ki ar ganapirobebda<br />

mxolod, aramed sulieri ganviTarebis tendenciebic.<br />

soflisa da zesTasoflis dualizmis Signidanve daZleva is ZiriTadi winapiroba<br />

iyo, uromlisodac Sua saukuneTa viTarebaSi verasgziT ver moxerxdeboda mwerloba<br />

daswrafeboda xalxuri Semoqmedebis uSretsa da macocxlebel nakads. rogorc<br />

miTosi, ise sakuTriv folklori mTliani samyarosa da mTliani adamianis gagebidan<br />

amodis intuiturad. magram es aris mTlianobis sawyisi safexuri, refleqsiiT jerac<br />

gauSuqebeli safexuri, romelic Tavdapirvelad ukugdebul unda iqnas, raTa Semdgom<br />

sul sxva sibrtyeSi ganxorcieldes Serwyma. uamisod folkloruli nakadi Tundac<br />

momxibvleli gulubryvilobisa da primitivizmis mets bevrs verafers SesZens literaturas.<br />

soflisa da zesTasoflis mourigebeli dualizmis poziciaze mdgar avtorTaTvis<br />

absoluturad ucxo unda yofiliyo samyarosa da adamianis is harmoniuli<br />

aRqma, raic impulsurad axasiaTebs yovelgvar miTosursa Tu folklorul qmnilebas.<br />

sagulisxmoa, rom momdevno epoqebSi rac ufro uaxlovdeba esa Tu is avtori<br />

mTliani samyarosada mTliani adamianis ideals, miT ufro Zalumad igrZnoba mis<br />

SemoqmedebaSi swrafva xalxuri sawyisebisken (giorgi merCule, giorgi mcire, rus-<br />

Taveli, guramiSvili, vaJa-fSavela). da amiT, xalxuri Semoqmedebisadmi swrafviT,<br />

qristianul msoflmxedvelobas ki ar Sordebian es avtorebi, aramed swored misi<br />

arsebis Rrmad gagebas gvidastureben. diax, Cvenamde moRweul uZveles literaturul<br />

qmnilebaTa avtorebi jer ar arian asulni iseT simaRleze, maT jer ar CauRweviaT<br />

iseTi siRrmeebisaTvis, rodesac azris zeoba TavisTavad moiTxovs da ganapirobebs<br />

mibrunebas im gonebiswamRebi simartivisken, raic xalxur SemoqmedebaSia warmoCenili.<br />

magram isini ukve arian, dRevandeli gamoTqma rom moviSvelioT, WeSmariti<br />

profesionalebi. literaturis kanonebs maTTvis ukve TavisTavadi, TviTmkmari Rirebuleba<br />

aqvT SeZenili, isini uWirvelad axerxeben adamianis arsebaSi mimdinare uRrmes<br />

fsiqiur procesTa wvdomasa da gadmocemas, gonebis urTules monapovarTa ga-<br />

Tavisebas, saTqmelis gamoxatvas imgvari stilisturi, mxatvruli, saerTod, enobrivi<br />

saSualebebiT, rom maTi ena maTematikuri formulis srulyofilebas uaxlovdeba<br />

xSirad. yovelive es ukve TvalsaCinoa iakob xucesis qmnilebaSic da momdevno xanis<br />

ZeglebSic. Tu aviRebT, magaliTad, iseT maradiulsa da, amave dros, Znelad dasaZlev<br />

Temas mxatvruli literaturisa, rogoric aris soflis mswraflwarmavaloba<br />

da amaoeba (rasac, rogorc cnobilia, Sua saukuneebSic da axal epoqebSic qristianuli<br />

da islamuri, agreTve sxva aRmosavluri literaturebis Sedevrebi mieZRvna),<br />

vnaxavT, rom iakob xucesi aramcTu organulad icnobs am Temas, aramcTu axerxebs<br />

daxvewili li-teraturuli saSualebebiT mis damuSavebas, aramed im niuansis gaTvaliswinebiTac<br />

amuSavebs mas, rom, soflis mswraflwarmavali bunebis miuxedavad am<br />

sakiTxSi dogmaturi qristianobis mier boZebul receptTa miuxedavad, ara suldgmuls<br />

ar eTmoba sofeli, romelTan ganSorebac im agreTve maradiulsa da Znelad<br />

gamosaxatav sevdas aRZravs, mSvenebas rom aniWebda yoveli drois literaturas.<br />

sagulisxmoa, rom xsenebuli literaturuli Temis irgvliv saubars TavisTavad<br />

mivyavarT im pirvelwyaromde, im safuZvlamde, romelsac daemyara mwerloba araerT<br />

qveyanaSi. qristianuli saRvTo wignebi gaxlavT es pirvelwyaro, saimdroodac da<br />

momdevno epoqebSic ganuzomlad didi literaturuli Rirebulebis mqone, rameTu ar<br />

darCenila kacTa modgmis cxovrebis, kacobriul urTierTobaTa da mimarTebaTa TiTqmis<br />

arc erTi aspeqti, Zveli da axali aRTqmis wignebSi rom ar yofiliyos gaTvaliswinebuli<br />

da maRalmxatvruli saSualebebiT damuSavebuli. am wignTa gacnoba ukve<br />

TavisTavad niSnavda umaRlesi donis mwerlobasTan ziarebas, Zveli da axali aR-<br />

Tqmis wignebSi arsebuli novelebi, igavebi Tu calkeuli prozauli pasaJebi, `fsalmunis~,<br />

`qeba qebaTas~, `ekleziastes~ igavmiuwvdeneli poeturi memkvidreoba ukve moicavda<br />

im Temebs, ideebs, problemebs, gancdebsa da ganwyobilebebs, romlebiTac suldgmulobda<br />

yoveli epoqisa da yoveli geografiuli ganedis literatura. (am gans-<br />

6


jaT r. TvaraZe kvalSi miadevnebs erTob sagulisxmo magaliTebs maRalmxatvruli<br />

pasaJebisa wminda werilidan, romelTac esesxebian da ebaZebian Zveli da axali qar-<br />

Tuli mwerlobis ZeglTa avtorebi).<br />

`Z v e l i a R T q m a ~<br />

`da abraam iyo moxucebuli, gardasrul<br />

dReTa~ (Sesaqme, 24, 1); `...isu moxucebul<br />

iyo da gardasrul dReTa~ (isu nave 23,<br />

1); `da mefe daviT iyo moxucebuli, gardasrul<br />

dReTa misTa~ (mesame mefeTa 1,<br />

1).<br />

`...xilva RvTisa ixila Zilsa Sina zemxilvariTa<br />

TvaliTa TvisiTa~ (ricxvTa,<br />

24, 4).<br />

`...igi Tavadi ars RmerTi RmerTTa da<br />

ufali uflebaTa...~ (meore sjuli, 10, 17)<br />

`rameTu ganacxada dafaruli igi...~ (meore<br />

sjuli, 27, 19); `igi (RmerTi) gamoacxadebs<br />

RrmaTa da dafarulTa~ (daniel,<br />

2, 22); (RmerTma) `dafaruli cxad yo~<br />

(meore makabelTa, 12, 41).<br />

`...raJams ecruvneT ufalsa...~ (isu nave,<br />

24, 27); `...mecruvnes me...~ (meore mefeTa,<br />

22, 45); `ara vecruo sityvaTa Sina...~ (iobi,<br />

6, 10); `...gecruvnes Sen...~ (ieremia, 12,<br />

6).<br />

`...qveyana SeiZra da canica SeZrwundes<br />

da Rrubelni crodes wyalTa~ (msajul-<br />

Ta, 5, 4).<br />

`...nu iqadin Zlieri ZaliTa TvisiTa...~<br />

(pirveli mefeTa, 2, 10).<br />

RmerTma `...mosces Zalai mefeTa...~ (pirveli<br />

mefeTa, 2, 10).<br />

`...galobdes da xldodes winwiliTa sixarulisaTa<br />

da ebniTa~ (pirveli mefeTa,<br />

18, 6).<br />

`...yovelni qalaqni magarni...~ (meore neStTa,<br />

8, 4); `qalaqi magari~ (esaia, 27, 3);<br />

`...qalaqni Senni magarni~ (miqia, 7, 12).<br />

`da ucxoTeslTaganica iosafats ZRvensa<br />

sZRvenobdes...~ (meore neStTa, 17, 11)<br />

`...hoÁ, naTelo TvalTa CvenTao...~ (tobia,<br />

10, 4)<br />

7<br />

`vefxistyaosani~<br />

`me gardasrulvar, sibere mWirs...~ (36).<br />

`qali mzebr uWvrets yovelTa cnobiTa<br />

zemxedveliTa~ (45).<br />

`...ufalo uflebaTao~ (809).<br />

`gagicxada damaluli gonebaman dafarulman~<br />

(1295); `bolos asre gaacxadna<br />

gonebaman dafarulni~ (1453).<br />

`ver vecruvebi, ver vuzam mas<br />

xelmwifesa mziansa~ (797).<br />

`agrgvinda ca da Rrubelni crodes<br />

brolisa cvariTa~ (1329).<br />

`kaco, Zalsa nu iqadi...~<br />

`Zali momec da Sewevna...~ (6)<br />

`...xma winwilisa, ebnisa~ (1122).<br />

`qalaqi mqonda magari...~ (559).<br />

`...ZRvensa sZRvnides iefosa~ (142);<br />

`ufasosa ZRvensa sZRvnobdi~ (156).<br />

`...naTelo TvalTa CemTao~ (1592).


RmerTi, `romeli hyofs simdablesa ma-<br />

Ralsa zeda da warwymedulTa aRadgens~<br />

(iobi, 5, 11); `...aRamaRle mdabali~ (ezekieli,<br />

21, 26).<br />

`viTarca sizmari ganfrenili ara<br />

ipovos, xolo ganfrinda, viTarca<br />

moCveneba Ramisa~ (iobi, 20, 8).<br />

`simgrgvle cisa~ (iobi~, 22, 14, iso ziraq,<br />

24,4).<br />

`viTarca saxed surin iremsa wyaroTa<br />

mimarT wyalTasa, egre suris sulsa Cemsa<br />

Sendami~ (fsalmunni, 41, 1).<br />

`da vTqu: vinmca mcna me frTeni viTarca<br />

tredisani, aRmca-vfrindi, avimaRle, ganveSore,<br />

mi-mca-ved da ganvisvene...~ (fsalmunni,<br />

54, 7-8).<br />

`sakvirvel a simarTliTa~ (fsalmunni,<br />

64, 6), `rCeul a sityvaÁ Seni~ (fsalmunni,<br />

118, 140).<br />

`romelsa uyvars swavla, uyvars mecniereba,<br />

xolo moZule mxilebisa ugunur...~<br />

(igavni, 12, 1).<br />

`umjobes saxeli keTili, vidre simdidresa<br />

mravalsa...~ (igavni, 22, 1); `izrune<br />

saxelisaTvis, rameTu igi daadgrebis<br />

Senda ufros aTasTa didTa saunjeTa<br />

oqrosaTa~ (iso ziraq, 41, 15).<br />

`dReTa Sina keTilTasa daiviwyebian borotni...~<br />

(iso ziraq, 11, 23)<br />

`sazrdeli da kverTxi da tvirTi _ virsa,<br />

puri da swavla da saqme _ monasa~<br />

(iso ziraq, 33, 25).<br />

`maSin Zovdes mgeli kravTa Tana...~ (esaia,<br />

11,6); `maSin mgelni da kravni sZovdnen<br />

erTbamad...~ (iqve, 65, 25).<br />

`ara RmerTman erTman aRgagnaa Tqven?..~<br />

(malaqia, 2,10).<br />

`nu ara casa da qveyanasa me aRvavseb?~<br />

(ieremia, 23, 24).<br />

8<br />

(RmerTo) `vin mdabalTa gaamaRleb~<br />

(957).<br />

`gasrulda maTi ambavi, viTa sizmari<br />

Ramisa~ (1665. Tundac rusTavels ar<br />

ekuTvnodes es strofi!).<br />

`simgrgvle cisa~ (569, 1415).<br />

`SenTvis asre momsurdebis, wyarosaTvis<br />

viT iremsa~ (1656. es Tanxvedra Cemamdec<br />

iyo SeniSnuli).<br />

`momcnes frTeni da aRvfrinde,<br />

mivhxvde mas Cemsa ndomasa~ (1304. es<br />

Tanxvedra Cemamdec iyo SeniSnuli).<br />

`asre daRrejiT amiT a~ (103), `Sesvla<br />

ar Cemgan JamiT a~ (103), `Suqi Seni<br />

iefad a~ (135), `misi mkvleli TinaTin<br />

a~ (171) da sxva mravali.<br />

`goniersa mwvrTeli uyvars, ugunursa<br />

gulsa hgmirdes~ (904).<br />

`sjobs saxelisa moxveWa yovlisa<br />

mosaxveWelsa~ (799).<br />

`kacsa mixvdes sawadeli, ras eZebdes,<br />

unda povna, maSin misgan aRara xams<br />

gaedasrulTa WirTa xsovna~ (211).<br />

`Semomyare kaeSnisa tvirTi mZime, viTa<br />

virsa~ (958).<br />

`...Txa da mgeli erTad sZovdes~ (1664).<br />

`he, RmerTo erTo...~(2).<br />

`Sen xar savseba yovelTa...~


`ara simravleTa Sina mxedarTaTa Zleva<br />

brZolisa ars, garna zecisa Zalisagan~<br />

(pirveli makabelTa, 3, 20).<br />

`da qmna mefeman solomon samasi Subi<br />

oqrosa Wedili, samasi oqro erTsa Sina<br />

Subsa iyvnes. da samasni farni Wedilni<br />

oqroTa, sami litra oqrosa iyo TviTeulsa<br />

farsa Sina... da qmna mefeman saydari<br />

ZvalTagan spilosaTa didi da moaoqroa<br />

igi oqroTa gamocdiliTa... yovelni<br />

WurWelni, romelni iyvnes winaSe mefisa<br />

solomonisa, oqrosani iyvnes... da ara<br />

iyvnes vecxlisani, vinaTgan arad Seracxil<br />

iyo vecxli dResa Sina solomonissa~;<br />

`da Seagroa mefeman oqro da vecxli<br />

ierusalims Sina, viTarca qva, da<br />

kedrini Seagroa, viTarca Jola~ (mesame<br />

mefeTa, 10, 16-22, 10, 27. ixileT agreTve<br />

gamoslvaTa 25-27-e, 36-e Tavebi, meore<br />

neStTa, 9-20, ivdiTi, 10, 3-4, 15, 14, ezekieli,<br />

28, 13, zaqaria, 9, 3).<br />

9<br />

`ugangebod veras mizmen, Seca-mebnen<br />

xmelTa spani~ (1039).<br />

Zvirfaseulobis, simdidris xSiri da<br />

uxvi aRwera `vefxistyaosanSi~ (am<br />

garemoebas yuradRebas imitomac mivapyrob,<br />

rom, jer erTi, am sferoSi rus-<br />

Tavels oden aRmosavluri mwerlobis<br />

tradiciebi ar umemkvidria, da, meorec,<br />

gamoTqmuli iyo umarTebulo mosazreba<br />

_ simdidrisadmi esodeni yuradReba<br />

`vefxistyaosnis~ avtoris dabali<br />

socialuri wridan warmomavlobas<br />

mowmobso).<br />

amdenad, sxva safuZveli romc ar gvevarauda, Tamamad SegveZlo gveTqva, rom Zveli<br />

da axali aRTqmis wignTa organuli aTviseba sakmao stimuli iqneboda mwerlobis<br />

Casaxvisa da ganviTarebisaTvis. miT umetes, dadgenilia, rom V saukunisaTvis qarTulad<br />

ukve Targmnili iyo am wignTa mozrdili nawili.<br />

mxatvruli amocanebis uaRresad saTuTi damuSaveba saerTod momgebianad gamoar-<br />

Cevs qarTul hagiografias imdroindeli sqematuri konstruqciebis fonze. amis dasturad<br />

igive `SuSanikis wameba~ ikmarebda. qristianuli mwerlobis iseT kardinalur<br />

sakiTxSic ki, rogoric aris soflisa da zesTasoflis mimarTeba, romlis erTmniSvnelovani<br />

gadaWra savaldebulo dogmad iyo miCneuli Sua saukuneTa mTeli literaturisaTvis<br />

(rac iwvevda swored Tvlemis momgvrel sqematizmsa da erTferovnebas),<br />

swored mxatvrul amocanaTa erTguleba karnaxobs iakob xucess ar damalos Tavisi<br />

gmiris arcTu bolomde orTodoqsuli midgoma am sakiTxisadmi: wmindanobis safexuramde<br />

amaRlebul moRvawes sikvdilis win, nacvlad locva-kurTxevisa, faqtiurad<br />

wyevla aRmoxdeba Tavisi gulmxeci meuRlis misamarTiT, raic imis mauwyebelia, rom<br />

dogmaturi qristianobis mier garduvali ufskruliT gaTiSuli soflisa da zesTasoflis<br />

dualistur models erTgvari bzaric atyvia ukve. es bzari kidev ufro<br />

TvalsaCino xdeba cotaTi mogvianebiT, rodesac iqmneba Sua saukuneTa qarTuli<br />

mwerlobis erT-erTi usaCinoesi nawarmoebi _ `sibrZne balahvarisi~. es Zegli ukve<br />

moicavs msoflmxedvelobriv problemaTa im rkals, romlis wiaRSic suldgmulobda<br />

umTavresad Sua saukuneTa qristianuli literatura. am Zeglma cxadyo: qarTul<br />

mwerlobas savsebiT xelewifeboda agreTve saimdrood mniSvnelovani nebismieri<br />

literaturuli problemis daZleva.<br />

amdenad, aRarc is ambavi unda iyos moulodneli, rom qarTuli prozis yvelaze<br />

adreul nimuSebSi ukve Tavs iCens WeSmariti mwerlobis erT-erTi upirvelesi niSani<br />

_ avtoris stilisa da mxatvruli azrovnebis maneris mkveTri individualuroba. dakvirvebuli<br />

mkiTxveli uWirvelad gamoarCevs iakob xucesis lapidarul metyvelebas<br />

`evstaTi mcxeTelis wamebis~ avtoris auCqareblad gabmuli martivi Txrobisagan, orsave<br />

amas _ `sibrZne balahvarisis~ Sinaganad damuxtuli, mRelvare, aliteraciebiT<br />

gawyobili frazebisagan, xolo xsenebul nawarmoebebs _ `habos wamebis~ (VIII sauku-


ne) zviadi maRalfardovnebisagan. ioane sabanisZesTvis ukve nacnobia mxatvruli saxis<br />

TviTmkmari Rirebuleba da frazis marjved moqneviT aRZruli erTgvari tkbobac.<br />

stilismier amocanaTa maRal profesiul doneze gadawyvetis TvalsaCino nimuSia<br />

dialogis xelovnebis ostaturi floba. am mxriv qarTulma prozam imTaviTve Cinebuli<br />

tradiciebi daimkvidra. gamoxdeba arcTu didi xani da Tema siyvarulisa _ `Su-<br />

Sanikis wamebaSi~ oden qve-teqstiT warmodgenili, `balahvaris sibrZneSi~ gakvriT<br />

moxseniebuli, xolo qarTuli mwerlobis pirvel saukuneTa sxva nawarmoebebSi<br />

saerTod gverdavlili _ Tavs iCens qarTuli prozis erT-erT SedevrSi _ `grigol<br />

xanZTelis cxovrebaSi~ (X saukune). da sagulisxmoa, rom am SemTxvevaSic vlindeba<br />

erTgvari winaaRmdegoba msoflmxedvelobasa da mxatvrul amocanas Soris.<br />

msoflmxedvelobrivi kredos Tanaxmad, `grigol xanZTelis cxovrebis~ avtors<br />

TiTqos imis meti araferi marTebda, wyevliT moexsenebina aSot kurapalatis macdunebeli<br />

diaci. magram amjeradac mxatvarma gaimarjva. aSot kurapalatis Seyvarebulis<br />

saxiT mkiTxvelis winaSe warmodgeba ara `dedakaci siZvisaÁ~, rogorc avtors<br />

surda TiTqos warmoesaxa, aramed calkerZ xelmwifis siyvaruliT da calkerZ saRmrTo<br />

SiSiT gulSemusvrili saTno mandilosani, nebauneburad aSkara simpaTias rom<br />

imsaxurebs mkiTxvelisas.<br />

soflisa da zesTasoflis dualisturi koncefciis krizisisgan Tavis daxsnis er-<br />

TaderTi gza SeiZleboda dasaxuliyo mxolod _ am dualizmis Signidanve daZleva,<br />

mTlianobis ideis damkvidreba, soflisa da zesTasoflis harmoniul erTobad dasaxva.<br />

amocana ueWvelad unda ganxorcielebuliyo q r i s t i a n o b i s w i a R S i v e , misi<br />

raobis Seulaxvelad, mis arsebiT debulebaTa xelyofis gareSe. amgvarma msoflmxedvelobrivma<br />

Zvram Tavad gandegilobis idealSic Seitana koreqtivi: TviTmiznuri<br />

gandgomis, faqtiurad Sinaganad gamocarielebuli yofis, TviTgvemis amazrzeni kulti<br />

qmediTi samonastro cxovrebis wesma Secvala. serapion zarzmelis, grigol xan-<br />

ZTelis, ioane, eqvTime da giorgi aTonelTa biografebi mravalgzis aRniSnaven, raoden<br />

intensiuri iyo maTi gmirebis fizikuri da sulieri cxovreba _ umkacres disciplinas<br />

damorCilebuli aqtiuri garja moyvasTa sakeTildReod, didTa saqveyno<br />

saqmeTa aRsasruleblad. `dasxdes serobad da iwdies RvinoÁ da sulieri da xorcieli<br />

sixaruli ganzaves~ (`serapion zarzmelis cxovreba~) _ amgvari ram adrindel<br />

ZeglebSi arsad gvxvdeba, xolo am droidan, daaxloebiT X saukunidan wesad iqceva.<br />

moyvaruli, moalerse mzeriT mimoixilaven avtorni bunebas da mis wiaRSi moqmed<br />

adamianebs. aSkaravdeba Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac amqveyniuri yofa igive<br />

sulieri, igive saRmrTo saqmis aRsrulebaa, Tuki mis arsebas siyvaruli, sikeTe da<br />

kacTa Soris saTnoeba Seadgens. `amisa Semdgomad ubrZana didsa zenons: _ Zmao, STavideT<br />

venaxad... rameTu Jami iyo sTvlisaÁ. da STavides ornive zogad venaxsa mas<br />

Senebulsa missa keTilad nayofiersa. da Jamsa mas Sina movida sanatreli mamaÁ<br />

makari opizeli xilvad moZRvrisa Tvisisa mamisa grigolisa. da viTarca-igi friad<br />

ganixares da survielad moikiTxnes urTierTas. da rameTu iyo Jami puris WamisaÁ,<br />

purad xolo dasxdes... da viTarca Semwuxrda, erTsa Sina saxlsa iyvnes samnive igi<br />

RmrTisa kacni... da esreT ixarebdes samnive igi... da viTarca ganTena mSvidobisa<br />

sadgurTa maT, urTierTas mSvidobaÁ dauteves da warvida mamaÁ makari opizad, xolo<br />

mamaÁ grigol da zenon aRvides Tvisad monastradve~ (`grigol xanZTelis cxovreba~).<br />

aq ukve ilandeba amiran darejanisZisa da misi Zmadnaficebis, an kidev tarielis,<br />

avTandilis da fridonis Seyris suraTebi. erTad yofnis sixarulis, megobrobis<br />

RvTaebrivi grZnoba gadasZalavs maniakuri asketobis gulamoWmul individualizms.<br />

arc is aris SemTxveviTi, rom am drois ZeglebSi xSirdeba gamoTqma _ `oriTave<br />

cxovrebiT Semkobili~, raic rogorc amqveyniur, ise zesTasoflur srulyofilebas,<br />

erT pirovnebaSi ori polusis harmoniul Serwymas gvauwyebs da raic aris ukve pirvelsaxe<br />

rusTavelis (Tu misi genialuri mimbaZvelis) renesansuli formulisa _<br />

`orisav iyos mxlebeli~.<br />

10


qarTuli mwerlobis saTaveebTan<br />

11<br />

griver farulava<br />

mexuTe-meaTe saukuneTa manZilze saqarTveloSi mxolod sasuliero xasiaTis literaturuli<br />

Zeglebi iqmneboda. arqiteqturul, ferwerul da musikalur qmnilebeb-<br />

Tan erTad isini warmarTobaze gamarjvebuli axali qristianuli kulturis sferos<br />

qmnian. ra esTetikur-mxatvruli kanonzomierebani moqmedeben am sferoSi, ragvar<br />

msoflxedvas emyareba es axali xelovneba da ras aZlevs igi sayuradRebos Semdgom<br />

saukuneebs, _ es sakiTxebi, bunebrivia, sityvierebis maswavleblis yuradRebis centrSic<br />

eqceva, rodesac igi Zveli qarTuli literaturis Zeglebs aswavlis. maTze pasuxis<br />

gaucemlad kargad ver gavigebT hagiografiul da himnografiul Txzulebebs<br />

(araa sakmarisi im periodis politikuri, ekonomikuri da socialuri buneba vicodeT<br />

marto). Cven vecdebiT, warmovaCinoT im epoqis mxatvruli literaturis safuZvlisdamdebi<br />

principebi.<br />

yvela drois literaturisa da xelovnebis arss qmnis is, Tu rogor warmoudgeniaT<br />

realurisa da idealuris, adamianurisa da RvTaebrivis urTierTdamokidebuleba.<br />

klasikuri antikurobis xanaSi idealuris, sulieris samkvidrod miwier-materialuri<br />

anu xorcieli arseboba miiCneoda. am epoqis xelovnebaSi suliereba srulad<br />

da harmoniulad erwymis xorcielebas, – lamaz sxeulSi lamazi sulia. raki ase fiqrobdnen,<br />

samyaro da adamiani harmoniul mTlianobad aRiqmeboda. zogadi, RvTaebrivi,<br />

idealuri udrida kerZos, adamianurs, realurs, oRond rafinirebuls, ganwmendils<br />

miwieri naklisagan. plastikuri xelovnebis enaze es ase gamoiTqmeboda: RvTaebriv<br />

srulqmnilebas moqandake ulamazesi mamakacisa Tu qalis sxeulis nakvTTa daxvewilobasa<br />

da proporciulobaSi Wvretda da gamoxatavda. aseTia fidiasis mier oqrosa<br />

da marmariloSi nakveTi saxe zevsisa, polikletis _ dorifori, praqsitelis afrodite<br />

Tu kunZul milosze napovni qandakeba venerasi. yvela am qmnilebaSi gmiris Sinagani<br />

anu sulieri raoba ganuyofel erTianobaSia garegnul silamazesTan da am silamaziTve<br />

amoiwureba. am kanonzomierebis Sesabamisadve, antikur literaturaSi gmiri<br />

ori TvalsazrisiT ar Sefasdeba; sazogadoebrivi da piraduli adamianis saxeSi<br />

uSualod emTxveva erTmaneTs, ganusxvavebelia. sayovelTao normasTan, sazogadoebisagan<br />

ganCinebul idealTan kerZo anu piraduli interesis morigebis, gamTlianebis<br />

sakiTxi aq ar dgas. aseT interess seriozuli fasi da mniSvneloba ar eniWeba.<br />

misdakvalad, pirovnuli swrafva antikuri gmiris saxeSi idealur normas ar SeiZleba<br />

daupirispirdes. homerosis, esqiles Tu sofokles personaJebi (aqilevsi,<br />

odisevsi, promeTe, oidiposi) Sinaganad mTliani, gaubzaravi gmirebi arian. maTi<br />

Zliereba gare movlenebTan dapirispirebaSi (bediswera, bunebis stiqioni, brZolis<br />

veli) vlindeba da ara imaSi, Tu rogor dauqvemdebaron individualuri interesi<br />

sayovelTao normas. yovelive sapirado Tavidanve emTxveva, ganurCevelia sazogadosagan.<br />

maTi gamTlianeba-harmonizaciis sakiTxi arc dgas. amgvarad, Zveli berZnuli<br />

azrovneba kacobriobis lamazsa da normalur bavSvobas gamoxatavda.<br />

es gulubryvilo harmonia daarRvia qristianobam; samyaro `am qveynad~ da `im qveynad~,<br />

sinamdviled da idealad gaTiSa. gacnobierebul iqna, rom winaaRmdegoba arsebobs<br />

adamianis SigniT, sinamdvilis SigniT. `azri, romelmac Tavdayira daayena antikurobis<br />

logika, imaSi mdgomareobda, rom mona aris adamiani, xolo Sesabamisad, adamiani<br />

aris mona RvTisa~ (g. gaCevi). materialuri da socialuri mdgomareoba ki ar<br />

gamoxatavs Cvens faseulobas (`mona adamiania~), aramed morCileba sulier-zneobrivi<br />

principebisa, RvTaebriobis ganmsaxierebeli CvenSi (`adamiani aris mona RvTisa~). adamiani<br />

Tavisi sindisis morCilia; mravali batonis nacvlad, _ erTi ufali, romlis<br />

winaSe yvela Tanasworia. damkvidrda axali gageba adamianisa da RmerTisa rogorc<br />

usasrulobaTa (mikrokosmosi da makrokosmosi). antikuri xanis berZnisaTvis gaugebaria<br />

qristes Tavgadasavlis arsi: `jvars acves glaxaki CamofleTili da mere uc-


ad aRmoCnda, rom igi RmerTia~. miwier, xorciel, amqveyniur siglaxakeSi Tavsdeba<br />

da cocxlobs sulieri, mSvenieri, idealuri, _ ai, ra daamkvidra qristianobam. es ki<br />

iyo didi aRmoCena antikurobasTan SedarebiT.<br />

winaaRmdegobis am suliTaa aRbeWdili qristianuli msoflaRqma, socialur-ekonomikuri<br />

urTierTobani, sazogadoebrivi cxovreba.<br />

zogadi da kerZo, RvTaebrivi da miwieri cnobierebadaa dapirispirebuli erTmaneTTan<br />

qristiani mowamis mxatvrul saxeSi da xelovnebac maTi morigebisa da mTlianobis<br />

sakiTxs Taviseburad wyvets.<br />

qristianuli xelovneba auqmebs ideis (sulieris) da realobis (xorcielis) antikurobisaTvis<br />

damaxasiaTebel mTlianobas da sagangebod upirispirebs maT erTmaneTs.<br />

miiCnies, rom realuris idealurTan uSualod, harmoniulad Serwymisas suli ar<br />

aris Tavisi WeSmariti cnebis Sesabamisad warmodgenili; rom sulierebas ar ZaluZs<br />

Tavisuflad gaiSalos, Tavisi Tavis Sesatyvisi forma miiRos manamde, sanam Caketilia<br />

sxulebriv formaSi (e. i. `lamazi suli~ ufro metia, ufro diadi ram aris, vidre<br />

sxeulis nakvTianoba gamoavlens amas). qristianuli xelovneba SeuZleblad miiCnevs,<br />

– sinamdvile, adamiani gaiazros ganuyofel mTlianobad, rogorc igi esmoda<br />

klasikur antikurobas.<br />

antikuri eposisa da dramis personaJTa Zala da arsi materialuri sinamdvilis<br />

faqtebis, movlenebisa da ambebis sferoSi aseve materialur-faqtobrivad gamovlenil<br />

RonisZiebebSi cxaddeba. gmiris sulieri Sinaarsis Sesaxeb aq mxolod is viciT,<br />

rac faqtobriv qmedebaSi Cans an igulisxmeba pirdapir, uSualod (gmirul moqmedebaSi<br />

_ gmiruli suli, da araviTar SemTxvevaSi _ wamic ki gaorebisa, daeWvebisa).<br />

qristianuli literaturis gmiris saxeSi ki RvTaebrivi da adamianuri mxare uSualod<br />

ki ar erwymis, aramed upirispirdeba erTmaneTs da mxolod idealSia morigebuli<br />

brZolisa da winaaRmdegobis gziT. aqedan gamomdinare, gansaxierebis obieqti<br />

xdeba ara materialuri, uSualo gamovlena sulierisa, sxeulebrivi adamianuri saxe,<br />

aramed TavisTavadi Sinagani cxovreba pirovnebisa. materialuri sinamdvilidan, saganTa,<br />

ambavTa, garegnul koliziaTa sferodan qristianul xelovnebas yuradReba<br />

adamianis sulis SigniT mimdinare procesebze gadaaqvs uSualod.<br />

antikurobis sapirispirod sulieri, idealuri (romlis gamoxatvac saboloo mizania<br />

yvela drois xelovnebisa) qristianul esTetikaSi xorcSesxmasa da Sesatyvis<br />

gamovlinebas Tavis SigniT eZebs da ara realur-miwierSi. magaliTad, Sinagani Zala<br />

Tu silamaze aq pirisaxis nakvTTa natif proporciebSi (qandakeba) an xmalSemarTuli<br />

mxedris plastikur JestSi (literatura) ki ar amoikiTxeba, aramed grZnobaTa uRrmes<br />

mdinarebaSi, ufaqizes emociebSi, saerTod, Sinagan cxovrebaSi. sfero grZnobebisa,<br />

gulisa, Sinagani cxovrebis intimurobisa qmnis hagiografiuli literaturis<br />

gmiris ganmsazRvrel Sinaarss. aqedan gamomdinare, am idealis aRmqmelic (mkiTxveli)<br />

gansxvavebulia antikuri xelovnebis aRmqmelisagan. mowamis saxe hagiografiul nawarmoebSi<br />

da bizantiur freskebze mxolod grZnobadi, xorcieli WvretisaTvis araa<br />

gaTvaliswinebuli. maTi avtorebi orientacias iReben aRmqmelis Sinagan cxovrebaze,<br />

gulze, grZnobisa da intimis Seuferxebel aRmafrenaze, eqstazis iseT aqtivobaze,<br />

romelic advilad Slis sazRvars mxatvrul movlenasa da mis aRmqmels (mkiTxvels)<br />

Soris. warmosaxuli aq iseTi bunebisaa, rom mas xiluli samyaro TiTqos eviwroeba;<br />

mxatvruli saxe biZgs iZleva xilulidan uxilavisaken, grZnobadidan (materialuridan)<br />

zegrZnobadisaken aRmsavlisaTvis. freskaze es imaSi gamoixateba, rom `formebi<br />

iZenen kristalur xasiaTs, ferwerul gaazrebas cvlis xazobrivi, plastikuri moculoba<br />

da xazgasmuli sivrcobrioba adgils uTmobs sibrtyiT gagebas~ (v. lazarevi).<br />

swored amis gamo, rom adrefeodaluri xanis literaturis ZiriTad Sinaarss<br />

qmnis adamianis Sinagani cxovreba da daucxromlad moqmedi siRrme sulisa, yvelaze<br />

Sesabamis formad mas evlineba grZnobaTa intensiuri moZraoba, RaRadisi intimurobisa<br />

da saerTod, lirikuli eqstazi. lirizmi aq is formaa, is tonia, romelic TviT<br />

saxviTi xelovnebis (magaliTad, ferwerul) nawarmoebsac ki aRavsebs.<br />

12


sailustraciod movitanT nawyvets daviT aRmaSeneblis Txzulebidan _ `galobani<br />

sinanulisani~, _ sadac daxvewili lirikuli RaRadisis formiT adamianis rTuli<br />

Sinagani cxovreba ikveTeba: `Jami raÁ wulilTa da ÃmelTa aRmofSÂnvaTaÁ warmodges,<br />

zari mefobisaÁ warÃdes da didebaÁ daSrtes, Suebani uqm iqmnnen, yuavilovnebaÁ daWnes,<br />

sxuaman miiRos skiptraÁ, sxuasa Seudgen spani, maSin Semiwyale, msajulo Cemo!<br />

gan-raÁ-eRos wigni dResa Sina sasjelisasa da me qeddadrekili warmogidge gankiTxvad,<br />

msajuli marTl sjide, msaxurTa risxvaÁ qrodis, marTalni netarebden, codvilTa<br />

hguemdes cecxli, maSin Semiwyale, iesu Cemo!.. martio, srulo, sam-mzeo, erTciskrovnebao,<br />

ganminaTle mxedvelobaÁ sulisaÁ, raiTa gixilo naTeli...~<br />

rogorc miuTiTeben, `aseTi xelovnebis saxeebSi fizikur silamazes ar SeiZleboda<br />

ar daexia ukana planze da ar gadasuliyo Tavis sapirispiro mdgomareobaSic ki.<br />

dadga dro sxva silamazis Ziebisa, romelic aRqmuli da gamoxatuli iqneboda sxvagvarad~<br />

(n. dimitrieva). am xelovnebisaTvis ucxoa swrafva naturaluri, normaluri<br />

formebis silamazisaken, cxovrebiseulisaken, antikur samyaros rom axasiaTebs. `igi<br />

amjobinebda STagonebuli eqstazis gamoxatvas ulamazo, galeul sxeulSi~. warmodgenac<br />

ki lamazi garegnobisa, lamazi sxeulisa garkveul disproporciulobasa da<br />

deformacias ukavSirdeba. freskaze, magaliTad, TvalSi gvxvdeba saxeebi pawawina tu-<br />

CebiT, gazviadebuli viwro cxviriT da Zalian didi TvalebiT, wagrZelebuli, wvrili,<br />

moxrili figurebi.<br />

mSvenierebaze uari ki ar uTqvamT, esTetika ki ar mouspiaT, `dadga dro sxva silamazis<br />

Ziebisa~. axalma drom silamazis axali gageba moitana. STagonebul eqstazs,<br />

mSvenierebas, rogorc vTqviT, ulamazosa da galeul sxeulSi aRiqvamen. Sedegad vi-<br />

RebT imas, rom, magaliTad, martvilis mxatvrul saxeSi hagiografia ZiriTadad orientacias<br />

gmiris sulis moZraobaze iRebs, mis Sinagan gancdebze gvesaubreba; intimi,<br />

RaRadisi, sasoeba, locva, godeba, molodini, natvra, xmovaneba sulis ufaqizesi simisa,<br />

sagnobriv realobad qceuli fiqrebi, _ ai, is asparezi, ZiriTadad, sadac ixarjeba<br />

mowamis Sinagani energia da riTac mis idealurobas veziarebiT. am asparezis<br />

geografiuli are erTob SekumSulia, mTavari yuradReba gmiris sulis siRrmeTa gamomzeurebas<br />

eTmoba. sivrciseul ganaTebas (rogoricaa, magaliTad, `amirandarejanianSi~)<br />

cvlis siRrmiseuli. personaJis sulieri cxovrebis amgvar siRrmeSi gvaxedebs,<br />

magaliTad, ucnobi avtori `Sio mRvimelis cxovrebisa~ (XII s.). Sio mowafeebs daem-<br />

Svidoba da sicocxle mRvimeSi daasrula. gmiris mxatvrul saxeSi gabatonebuli<br />

xdeba misive TviTSegneba, personaJis `sulis metyveleba~, rogorc TviT avtori ambobs.<br />

gmiris cnobierebis muSaoba gadmodis wina planze, sityva TviTon gmirs eZleva<br />

Tavis Tavze. TiTqos Sios sulis oreuli ganze gamdgara da iqedan Sescqeris Tavis<br />

Tavs; pirvelad Tavis gasagnebul RaRadiss xedavs da pozas mlocvelisas: `waremar-<br />

Ten, _ mimarTavs igi uzenaess, _ locvaÁ Cemi viTarca sakumeveli Sen winaSe, xolo<br />

aRpyrobani ÃelTa CemTani, viTarca msxuerpli samwuxroÁ~. Semdeg samyofeli adgilis<br />

ukeTuroba da xorciel SecodebaTa `sapyrobilisagan~ sulis amoyvanis imedia<br />

warmoCenili: `davidev me nebsiT mRÂmesa amas quesknelTa bnelsa Sina, vinai, mowyale,<br />

nu gare-miiqcev pirsa Sensa Cemgan... aramed aRmoiyvane sapyrobilisagan borotTasa<br />

suli Cemi aRsaarebad saxelisa Senisa...~ ukanasknel RaRadisSi sulis dauokebeli<br />

ltolva sacnaurdeba sinaTlisaken: `Sen gananaTle sanTeli Cemi, ufalo, da ganabrwyinve<br />

bneli sulisa CemisaÁ, rameTu bneli ese xiluli Sengan ara dabneldes, naTelo<br />

TualT Seudgamo; xolo Rame, viTarca dRe, ganaTldes~. aq mwerali imas ki ar<br />

xatavs, Tu ras warmoadgens gmiri samyaroSi, rogor gamoiyureba igi obieqturad,<br />

aramed imas, `Tu ras warmoadgens gmirisaTvis samyaro da ras warmoadgens TviTon<br />

Tavisi TavisaTvis~ (m. baxtini).<br />

e. i. moqmedeba aseT nawarmoebSi fsiqologiuri xasiaTisaa upiratesad, xolo moqmedebis<br />

are SemosazRvrulia adamianis Sinagani, sulieri samyaroTi. moqmedebis sivrcis<br />

aseTi SezRudva ufro TvalsaCinoa `wamebaTa~ rigis hagiografiul Txzuleba-<br />

Si; magaliTad, iakob xucesis `SuSanikis wamebaSi~ moTxrobili ambavi eqvs welze<br />

13


met xans rom grZeldeba, TiTqmis mTlianad sasaxlisa da cixis or senakSi mimdinareobs.<br />

magram, rac ufro sayuradReboa, mraval SemTxvevaSi dedofali martoa da<br />

mkiTxveli mowamis sxeulisa da sulis dramatuli dapirispirebis scenebis mowme<br />

xdeba. aseve, konfliqti gmiris sulis siRrmeSia ZiriTadad gadatanili _ e. i. siuJeti<br />

fsiqologiuri xasiaTisaa _ ioane sabanisZis `abo tfilelis martvilobaSi~. nawarmoebis<br />

mesame Tavi, romelic kulminaciuria mTeli TxzulebisaTvis, abos patimrobis<br />

ambavs mogviTxrobs. Tumca personaJi 6 dRis manZilze bevrs moqmedebs, did<br />

energias xarjavs, laparakobs (`da ityoda...~, `da Tqua...~; `da Tqua...~, magram aq aravi-<br />

Tari `ambavi~ (am sityvis Cveulebrivi gagebiT) ar aris. cixis sakanSi Tavis Tavs Setovebuli<br />

abo SiSiTa da axovanebiT, cremliTa da RimiliT erkineba kars momdgar<br />

sikvdils, Tavisive Tavis gansamtkiceblad RaRadebs: `jer-ars Cemdaca dResa amas,<br />

raÁTa ganviZarco SiSi ÃorcTa amaT CemTaÁ, romelni samosel arian sulisa Cemisa...<br />

winaÁswar vxedevd ufalsa, winaSe Cemsa ars maradis, raÁTa ara SeviZra~. aRzevebuli<br />

suli mowamisa macxovars ealerseba, masa da maradiul aryofnas Soris Casadgomad<br />

uxmobs. e. i. mwerals itacebda gansaxiereba ara fizikuri wamebisa, aramed sulieri<br />

tanjvisa.<br />

sulis TavisTavadi moZraoba, misi Sinagani cxovreba Tavisi sixaruliTa da tkiviliT<br />

gaorebisa qristianobam aRmoaCina da mas, rogorc princips, ar icnobs antikuri<br />

xelovneba Tu Sua saukuneebis sagmiro eposi. sasuliero literaturis gmiri,<br />

upirveles yovlisa, sulieri qmnilebaa, pirovnebaa sapirispirod antikuri gmirisa,<br />

romelic, upirveles yovlisa, obieqtur-materialur sarbielze moqmedi arsebaa, romlis<br />

qmedebaSi farulad cxovrobs sulieri Sinaarsi (Semoqmedis mzera ar gamoyofs<br />

mas). materialur garemoze zemoqmedebis, obieqtur movlenebSi monawileobis da faqtobrivi<br />

Rvawlis pirdapir proporciulia antikuri literaturis gmiris sulieri<br />

Sinaarsi. arc homerosis aqilevsis, arc esqiles promeTesa da arc miTiuri amiranis<br />

sulieri Zala ar ixarjeba imaze, rom idealur normas Seusabamon TavianTi subieqturi<br />

neba. aseTi mcdelobidan warmomdgari Sinagani gaorebac (winaaRmdegoba) ucxoa<br />

maTTvis.<br />

rogor gamosaxavs, magaliTad, Sua saukuneebis ferwera pirovnebis Sinagan cxovrebas?<br />

rogorc aRniSnaven, ferwerul kompoziciaSi Tavi, rogorc centri sulieri<br />

gamomxatvelobisa, umniSvnelovanesia, imorCilebs ra yvela danarCen nawils figurisas.<br />

sxeuli gadadis meore planze, gadaiqceva TiTqmis uwonad sidided. igi imaleba<br />

tansaburavis xSiri naoWebis miRma. imave gansakuTrebul rols, rasac antikur qandakebaSi<br />

TamaSobs torsi, bizantiur Tu qarTul xatze asrulebs Tavi. Tavis kompoziciaSi<br />

ki aqcentirebulia maRali Subli da xazgasmulad farTo Tvalebi, sadac Tavmoyrilia<br />

ZiriTadi sulieri Sinaarsi. Tvalebi is sarkmelia, romliTac viyurebiT<br />

gmiris sulSi. yuradReba eqceva kidurebis, gansakuTrebiT mtevnis, damuSavebas. wagrZelebuli<br />

xelis TiTebis nerviuli Jestikulacia rTul Sinagan cxovrebaze miuTi-<br />

Tebs. Zvel qarTul xelovnebaSi ase gamoiyurebian daviT garejis, beTaniis da ubisis<br />

freskebis wmindanebi, iSxnis, berTis, martvilis Wedur nimuSebze gamosaxuli figurebi<br />

jvarcmulisa.<br />

winaaRmdegobis, Sinagani daZabulobis anu dramatizmis ganwyobileba gamoarCevs<br />

Sua saukuneebis xelovnebas. Sinagani winaaRmdegobis niSniTaa aRbeWdili am xelovnebis<br />

Sinaarsis damkvalianebeli umaRlesi ideali – qristes saxe, rogorc igi warmodgenilia<br />

bibliaSi. srulyofili RvTaebrivi buneba macxovarisa sadinars aZlevs<br />

Tavissave adamianur bunebas. qriste ar aris Tavisufali tkivilisa da sisustisagan.<br />

Tavis Tavze Zaldatanebis gareSe, udrtvinvelad ar xvdeba igi satanjvels: `RmerTo<br />

Cemo, RmerTo Cemo, raisaTvis damiteveb me?~ _ ityvis Ze RvTisa jvarcmis epizodSi.<br />

sxeulisa da sulis dapirispirebis tkivilze, e. i. Sinagan winaaRmdegobaze gamarjvebis<br />

gziT maRldeba igi RvTaebriobamde. am umaRlesi idealis SemsgavsebiT, Sinagani<br />

tkivili sxeulisa da sulis dapirispirebisa adamianis mxatvruli saxis umTavresi<br />

principia sasuliero mwerlobaSi.<br />

14


am mwerlobaSi adamianis amaRlebuloba gaigeba rogorc qmedeba, moZraoba sulisa,<br />

rogorc procesi, romlis ganmavlobaSic Tavs iCens Zal-Ronis daZabva, Sinagani<br />

brZola da arsebiT momentebad gvevlineba tkivili, sikvdili, mwuxare grZnoba araraobisa,<br />

tanjva sulisa da xorcisa. es aris ideali qmedebisa, brZolisa, xolo qmedeba-brZola<br />

ZiriTadad pirovnebis Sinagansave cxovrebaSi gaiSleba da ara obieqtur<br />

sivrceSi (rogorc, vTqvaT, `odiseaSi~ Tu `amirandarejanianSi~). es ideali Cven<br />

winaSe warmodgeba rogorc sapirispiro antikuri xelovnebis centraluri saxisa _<br />

mouwyvleli, mTliani, fizikurad srulyofili gmirisa, romelic wamebis Jamsac ar<br />

kargavs harmoniul wonasworobas da lamaz Zlierebas.<br />

sulis is mSveniereba, rac antikur qandakebaSi amoikiTxeba, mTlianad gamoixateba,<br />

gamJRavndeba sxeulis silamaziT, e. i. forma aq uSualo eqoa Sinaarsisa; idea anu<br />

Sinaarsi zustad `zis~ Tavis formaSi, mTlianadaa gaSlili Tavis gansxeulebaSi.<br />

qristianuli mSvenierebis idea ki, rogorc sazRvardaudebeli (absoluturi) da Tavisufali<br />

suli, veRar `eteva~ garegnul-materialur formaSi. sulieroba, romelic<br />

gmiris mxatvruli saxis Sinaarss Seadgens, aq iseTi Sinaarsisaa, rom mas ar ZaluZs<br />

mTlianad gamoxatos Tavisi Tavi bunebriv adamianur saxeSi. da roca xelovneba cdilobs<br />

Tavisufali sulieroba, zecisaken mimswrafi, sxeulebriv-miwier saburvelSi<br />

gaxvios, awydeba winaaRmdegobas – Sinaarsi ver eteva formaSi. rogorc ityvian, qristianuli<br />

xelovneba aris `gamosvla xelovnebisa Tavisi Tavidan, gardameteba Tavis<br />

Tavisa~ (hegeli). magram TviT es procesi, tendencia, xorcieldeba xelovnebis sferoSi<br />

da TviT xelovnebisave formiT. mxatvrul saxes aq yovelTvis aqvs saTqmeli<br />

raRac ufro meti, vidre garegnoba, forma miuTiTebs amaze pirdapir, uSualod. Tu<br />

gonebis Tvals movavlebT Sua saukuneebis qarTul, rusul Tu bizantiur freskebs,<br />

cxadad SevigrZnobT, rom yvela am gamosaxulebaSi suli miiswrafvis zegrZnobadi<br />

(aramaterialuri) samyarosaken, `TiTqos cdilobs Camoxsnas gars Semoxveuli neitraluri<br />

saburveli, romelic aferxebs mis aRmasvlas~. suls eviwroeba sxeuli, sacaa<br />

TiTqos `amofrindeba~ iqedan, sadRac miwasa da cis Suaa gakidebuli; mxatvruli<br />

saxe im zRvarTan dgas, romlis iqeTac iwyeba sicariele, livlivi haerSi, mas `vxedavT~<br />

da verc `vxedavT~.<br />

e. i. esTetikuri grZnoba, rac Sua saukuneebis freskis Wvretisas, sagaloblis<br />

mosmenisas Tu hagiografiuli nawarmoebis kiTxvisas gveufleba, naklebadaa nasazrdoebi<br />

gancdiT mSvenierebisa: plastikurad daxvewili JestiT, ferweruli gaazrebiT,<br />

xazebis simetriiTa da kompoziciuri wyobis harmoniulobiT, formis srulqmnilobiT.<br />

rogorc miuTiTeben, qristianuli xelovnebis nimuSebi imdenad esTetikur<br />

tkbobas ki ar gvaniWeben, ramdenadac gvancvifreben, STagonebiTa da aRmafreniT gvavseben.<br />

amas ki amaRlebulis esTetikuri gancda hqvia. aki iTqva zemoT, rom mowamis saxe<br />

hagiografiul nawarmoebSi da freskaze grZnobadi, xorcieli WvretisaTvis araa<br />

gaTvaliswinebuli. avtorebi orientacias iReben aRmqmelis Sinagan cxovrebaze, intimis<br />

aRmafrenaze, misi warmosaxvis aqtiur Tanamonawileobaze SemoqmedebiT aqtSi.<br />

amaRlebulobaze damyarebuli mxatvruli saxe biZgs iZleva xilulidan uxilavisaken,<br />

miuwvdomelisa da idumalebisaken aRmasvlisaTvis. amaRlebulobis mxatvruli<br />

saxe Cvenive sulier SesaZleblobaTa, ltolvaTa usazRvroebiT gvipyrobs, `zenaarT<br />

samyofTan~ (n. baraTaSvili) miaxloebis gancdiT STagvagonebs. zRvari SesaZleblobisa<br />

amaRlebuli Sinagani WvretisaTvis TiTqmis ar arsebobs.<br />

amis nimuSad mravalTagan movitanT erTs. `ninos cxovreba~ saqarTvelos gaqristianebis<br />

ambavs gvauwyebs. mwerlis mzera aq TiTqos mTlad Semoswvdenia dedamiwas,<br />

romelsac ganaxlebis Jruanteli tanSi amtvrevs da mTeli sxeuli uTrTis: `mTaTa<br />

da borcuTa da ReleTa armuri sulnelebisaÁ aRvidoda camdÀ, da kldeni Seimusvrodes...<br />

caÁ quxda da queyanaÁ iZrvoda, mTani hkrTebodes, borcuni imRerdes, zRuaÁ<br />

dga, wyalni aRmarT diodes...~<br />

mecxre (Tu meaTe) saukunis ucnobi opizeli himnografis mxatvruli xilva ki<br />

tragikul WeSmaritebasTan gvaziarebs:<br />

15


movediT, Zmano, STavixedneT saflavTa,<br />

sada ars Suri, saocrebaÁ da ÃdomaÁ,<br />

sada ars ZÂris xsenebaÁ da zuaobaÁ<br />

da ÃorcTa gulis-Tqumani, aha ese ra<br />

miwa, nacar da Tixa qmnil ars yoveli.<br />

aq, ra Tqma unda, materialuri silamazis namcecic ki aRaraa da nawarmoebis mxatvruloba<br />

tragikuli WeSmaritebis siRrmeTa moxilvis ZaliTaa ganpirobebuli. sxva<br />

SemTxvevaSi amaRlebuli da mSvenieri SeiZleba Seerwyas erTmaneTs.<br />

roca gamosaTqmelis sidiadesa da miuwvdomel amaRlebulobas gamomsaxvelobiTi<br />

formebi Tvals ver usworebs, mwerali ityvis: `brZnad metyvelebaÁ vecxli ars wmidaÁ,<br />

xolo dumili – oqroÁ rCeuli~. am sityvebiT iwyeba giorgi merCulis `grigol<br />

xanZTelis cxovreba~. dumilis aseTsave esTetikur efeqtzea dafuZnebuli `vefxistyaosnis~<br />

is scena, roca pirvel paemanze Seyrili nestani da tarieli usityvod gan-<br />

Sordebian erTmaneTs; gancdis usazRvro-sidiades aq mokrZalebuli dumili ufro<br />

sacnaur-yofs. xolo nikoloz baraTaSvili Semsgavsebul sulier mdgomareobaSi<br />

uzenaess mimarTavs: `...CemTa bageT raRa dauST Senda saTqmelad, maSa, dumilic miiTvale<br />

Sendami locvad~.<br />

sxeulisa da sulis, miwierisa da zeciuris dapirispireba Sua saukuneebis xelovnebaSi<br />

badebs mtanjvel konfliqts, yvela qmnilebas aniWebs daZabulobis gamoxatulebas.<br />

daZabulobis es ieri cxadad atyvia qarTuli hagiografiuli literaturis<br />

gmirebs – SuSaniks, evstaTi mcxeTels, abo Tbilels, grigol xanZTels; Cveni saxvi-<br />

Ti xelovnebis nimuSebs _ daviT garejisa da beTaniis freskebs, berTis jvarcmas<br />

(XI s.), iSxnis jvarze (973 w.) gamosaxul figuras macxovrisas.<br />

ganwyobileba daZabulobisa, gamoxatuleba Sinagani dramatizmisa sasuliero stilis<br />

erTi umTavresi wanamZRvarTagania. am xelovnebis stilSi igi Tavs iCens, rogorc<br />

ideis, Sinaarsis ver dateva saxeSi, formaSi, rogorc `gamosvla xelovnebis<br />

Tavisi Tavidan, gadameteba Tavisi Tavisa~.<br />

mTel am ukanasknel msjelobas ki aseT daskvnamde mivyavarT: filosofiuri Sinaarsis<br />

siRrmiT qristianuli xelovneba aWarbebs rogorc antikurs, ise Semdgomi xanis<br />

saero xelovnebas; rac Seexeba grZnobad gansxeulebas, formas, igi antikuri epoqisa<br />

da momdevno periodis saero ZeglebSia (magaliTad, `vefxistyaosanSi~) ufro<br />

srulyofili.<br />

qristianuli xelovnebis ideali bevr aspeqtSi ufro aris Cveulebrivi, adamianuri,<br />

Cveni msgavsi. es garemoeba ki iman gansazRvra, rom yvelaze amaRlebuli da idealuri<br />

– RmerTi – Sua saukuneebs xorciel, Cvens msgavs arsebobaSi ecxadeba; es ase<br />

warmoidgineba: RmerTi gansxeulda, iSva, icxovra da, swored imitom, rom xorcieli<br />

arseba iyo, mokles (antikuri RvTaebani _ zevsi, apoloni, venera... mxolod qvasa da<br />

metalSi, anu mxatvrul WvretaSi, moevlinneT Zvel berZnebs, da ara xorciTa da sisxliT).<br />

xelovneba, rogorc miuTiTeben, mxolod axla iZens umaRles uflebas – absoluturis<br />

anu RvTaebrivis, idealuris gamosaxatavad gamoiyenos saxe Cveulebrivi<br />

adamianisa, miseuli wesi garegnuli gamovlinebisa.<br />

Cveulebrivi saxe miwieri adamianisa da garegnuli misi gamovlineba ar aSenebs<br />

klasikuri antikuri xelovnebis ideals, `lamazi~ niSnebiTa da formebiT cvlis simwires<br />

bunebrivisas, miwier nakls. Sua saukuneebis xelovneba ki eswrafvis uSualo<br />

kavSirs cocxal adamianTan. Cvens gulsa da emociur gancdas Sinaganad ar uaxlovdeba<br />

da nakleb exmianeba, gansacdeli antikuri klasikuri literaturis personaJebisa,<br />

stoikurad rom gadaitanen tanjvas, harmoniuli da Sinaganad gaubzaravni, monoliTurni<br />

rom arian.<br />

vinaidan TviT RmerTi Camodis xorciel, xrwnad arsebobamde, Cveulebrivi adamiani<br />

naTesaobriv siaxloves xedavs uzenaesTan; xorcieleba da materialuri movlenebi<br />

fasiandeba. esTetikuri ideali yofiTTan da CveulebrivTan Seiqna wilnayari. idealurs<br />

SeuTavsda Cveni sisuste da tanjva. cnobili debuleba, rom klasikuri<br />

16


antikuri xelovneba axdens adamianis gaRmerTebas, garkveulad Sesabrunebelia Sua<br />

saukuneebis xelovnebis mimarT, romelic RmerTis gaadamianurebis gziT wavida.<br />

radgan adamianis sulieri samyaros siRrmiseuli silamaze gamocxadda umaRles<br />

mSvenierebad, mxatvruli saxis konstruqciaSi Tavisufali gza mieca materialuri<br />

sinamdvilis SemTxveviTobas, yofiTi sinamdvilis aqsesuars, miwier naklulevanebas,<br />

garegnulad Cveulebrivsa da ulamazosac ki. faqtebis, moqmedebis, ambebis Sinagani<br />

sarCulisa da motivis Zebna wamoiwia wina planze. Aamitom SesaZlebeli gaxda TiTqmis<br />

yovelgvari faqti, ambavi da Strixi Semotaniliyo nawarmoebis mxatvrul qsovilSi,<br />

rogorc garegani da formaluri momenti. ufro metic, STagonebuli eqstazis<br />

gamoxatvas, naTqvami iyo zeviT, es xelovneba amjobinebda `ulamazo, galeul sxeul-<br />

Si~. aq ukve mxatvruli stilis sakiTxs mivadeqiT. bibliur moTxrobaTa da hagiografiul<br />

TxzulebaTa Seswavla qmnis sul sxva warmodgenas maRali stilisa da amaRlebulis<br />

Sesaxeb, vidre antikuri epoqis nawarmoebebi Tu `vefxistyaosani~. homerosisa<br />

da rusTvelis qmnilebebSic aris warmosaxuli yofa-cxovrebiTi epizodebi, Cveulebrivi,<br />

miwier-adamianuri detalebi, naklulevanebani (magaliTad, odisevsis fexis<br />

dabanis scena `odiseaSi~; fatman-avTandilis urTierToba `vefxistyaosanSi~), magram<br />

yofiTi, yoveldRiuri cxovrebis es sfero mudam rCeba idiliur, mSvidobian garemod<br />

da amaRlebulis, tragikulis, problematuris konstruirebaSi igi ar monawileobs.Ee.<br />

i. idealuri yofiTSi ar moiazreba, maSin, roca bibliur moTxrobebsa da hagiografiul<br />

TxzulebebSi `amaRlebuli, tragikuli da problematuri imTaviTve swored<br />

yofiTsa da yoveldRiurSi vlindeba~ (e. auerbaxi). amis saukeTeso nimuSia sayovelTaod<br />

cnobili saxarebiseuli moTxroba jvarcmisa, rogorc gansakuTrebiT tragikuli<br />

da amaRlebuli. is, rom qriste jvarcmul iqna, rogorc Cveulebrivi damna-<br />

Save, _ uaryofili, damcirebuli, masxrad agdebuli, _ es moTxroba sruliad spobs<br />

esTetikuris antikur normebs. `is qmnis axal maRal stils, romelic aramcTu uaryofs<br />

grZnobad-realurs, aramed SeiTvisebs kidec ulamazos, uRirss, fizikurad dakninebuls~<br />

(e. auerbaxi). e. i. idealuri yofiTSi, CveulebrivSi ganiWvriteba.<br />

giorgi merCulis `grigol xanZTelis cxovrebaSi~ moTxrobilia, Tu rogor warmoudgaT<br />

javaxeTis krebaze (arsenis kaTalikosobis kanonierebis sakiTxs rom mieZ-<br />

Rvna) Sekrebil ber-monazvnebs grigoli. ixiles `igi momavali karauliTa Soris krebulsa<br />

mas mamaTasa sakÂrvelad xilviTa, rameTu samoseli igi Seuracxi (ubralo,<br />

mdabiuri!), romel emosa moxucebulsa mas, esreiT Canda, viTarca samoseli naTlisa<br />

brwyinvalisa ganucdelisai~ (TvalSeudgami). ubralo, mdabiuri (`Seuracxi~) samoseli<br />

ixilveba, viTarca TvalSeudgami sinaTlisagan moqsovili. ubraloeba ganmsWvalulia<br />

TvalSeudgami brwyinvalebiT, Sinagani silamaze `eteva~ garegnulad CveulebrivSi.<br />

xolo iakob curtavelis Txzulebis mTavari gmiri wamebis meSvide wels ase gamoiyureba:<br />

`moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda wylulebaÁca ÃorcTa<br />

misTaÁ da daucxromelad SromaTa maT gamo dausivdes ferÃni misni da Txramli<br />

aRmosdioda adgil-adgild. da wylulebani did-didni iyvnes da matlica dasxmul<br />

iyo wylulTa maT, romel-igi aRiRo ÃeliTa TÂsiTa da miCuenebda me da hmadlobda<br />

RmerTsa~.<br />

idealuris aseTi stilisturi formireba mTlianad ewinaaRmdegeba silamazis rogorc<br />

antikurs, ise rusTvelur gagebas. aq swored ulamazo sxeulSia lamazi suli.<br />

msoflaRqma, romelmac RmerTi miwaze Camoiyvana da Cveulebrivi adamianuri arsebobiT<br />

Semosa, esTetikuri idealis formirebaSic yofiTsa da Cveulebrivs emyareba.<br />

amis Semdeg bunebrivad ismeba kiTxva: ra funqciiTa da proporciiT Sedis sasuliero<br />

mwerlobis idealSi miwier-xorcieli momenti, adamianis materialuri arseboba?<br />

Sua saukuneebis ideologiisaTvis amqveyniuri sinamdvile TavisTavad sruliad<br />

ar warmoadgens borotebas. materialuri samyaro keTili RmerTis qmnilebaa, ara satanisa<br />

da mas Semoqmedis sikeTisa da sibrZnis niSnebi gaaCnia. imave gziTaa Seqmnili<br />

Cveni xorcieli bunebac, Seqmnilia igi `silamazisa da Tanazomierebis kanonebis~ mi-<br />

17


xedviT. Yyofiereba miCneulia sikeTed da xazgasmulia, rom Semoqmeds Seqmnilni uyvars,<br />

viTarca mamas Svilni. dadebiTi damokidebulba xorcieli sinamdvilisadmi Sua<br />

saukuneebis ideologiis safuZvelSive devs. religiur sistemaTa grZel istoriul<br />

rigSi qristianobaa is religia, romelmac RmerTi Cveulebrivi adamianisagan Sobilad<br />

aRiqva, Cvenive msgavsi xorcieli arsebobiT Semosa, miwier sinamdvileSi acxovra<br />

da jvarcmulis eklis gvirgvini adamianTan xeliT daadga Tavze. `Tavisi TavganwirviT<br />

adamianebisaTvis, xorcSesxmiT, RmerTma usasrulo faseuloba mianiWa Tvi-<br />

Toeul adamins, gaaTanabra igi TavisTan~ (n. dimitrieva).<br />

amisdakvalad, Sua saukuneebis xelovnebaSi sxeulis silamaze, materialuri sinamdvile<br />

daCrdilulia ara TavisTavad, aramed sulier samyarosTan SedarebiT da SepirispirebiT.<br />

`samyaro sulisa gamarjvebas zeimobs garegan samyaroze... da amis kvalobaze<br />

xorcieleba ufasurdeba~ (hegeli). sulieri interesebisa da xorciel swrafvaTa<br />

Sejaxebis gzaze Sua saukuneebis xelovnebis gmiri maRldeba ukanasknelze.<br />

Tu materialur-xorcieli yofna araraobaa, ueWvelia da TavisTavad cxadi, misi<br />

aseTobis mtkicebas naklebi fasi aqvs. araraobaze maRalia yvelaferi, rac mis miRma<br />

devs. esTetikurad zemoqmedi is amaRlebuloba SeiZleba iyos, roca mniSvneloba da<br />

fasi aqvs imas, razedac maRldebian (magaliTad, sicocxles, mitanils samSoblos<br />

samsxverploze).<br />

adamianis grZnobad-materialuri mxare sulier-RvTaebrivTan SedarebiT da SepirispirebiT<br />

aris dabali Sua saukuneebis ideologiisaTvis. Sedareba-Sepirispireba<br />

da kontrasti am epoqis xelovnebis principuli stilisturi niSania. sailustraciod<br />

SeiZleba warmovidginoT ori sibrtye sivrceSi, erTi dabla da meore maRla. qveda<br />

sibrtye amqveyniur-materialur arsebobas ganasaxierebs, zeda – sulier-RvTaebrivs.<br />

qristianuli xelovnebis nawarmoebi ar arsebobs rogorc esTetikuri sagani, Tu ar<br />

aris am ori sibrtyis Sepirispireba-kontrastis TvalsaCino gancda, mTlianoba, roca<br />

isini erTmaneTs moiTxoven da uaryofen. rac ufro cxadia orive sibrtyis realobis<br />

Segneba, miT ufro Zlieria mxatvruli gancda. sulier-idealuris simaRle miwier-materialuris<br />

SedarebiTi sidabliT aRiqmeba da piriqiT. personaJma cocxal gancdebad<br />

gamovlenili tkiviliT unda gaiaros aRniSnuli manZili or sibrtyes Soris, ra-<br />

Ta nawarmoebma mizans miaRwios. gmirisagan am gzis, am winaaRmdegobis daZlevis suraTi<br />

aqcevs nawarmoebs mxatvrul movlenad. Tu ar aris qveda sibrtyis cxadi, TvalsaCino<br />

gancda, maSin aRar aris manZilis SegrZneba, aRar aris winaaRmdegoba. e. i.<br />

aRar aris esTetikuri sagani.<br />

Sepirispireba-kontrastis (antiTezis) stilisturi Strixi iqedan momdinareobs,<br />

rom arseboba moazrebulia winaaRmdegobad da brZolad da ara uSfoTvel harmoniad<br />

(amis Taobaze zeviT ukve iTqva). Semoqmedma `jaWvi saukuneTa, _ ityvis erTi imdroindeli<br />

filosofosi, _ viTarca ulamazesi poema, Seamko erTgvar antiTezaTagan~ (avgustine).<br />

qarTuli hagiografiuli literaturis ZeglTa stilistur sistemaSi kontrastis<br />

principi TvalSi gvecema yvelgan da yvelaferSi; sxeuli da suli, sikvdili da sicocxle,<br />

saiqio da saaqao, keTili da boroti, sinaTle da sibnele, _ ase antiTezisurad<br />

wamodgeba mkiTxvelis warmosaxvaSi mTeli sinamdvile. iakob xanZTelis Txzulebis<br />

gmiri – SuSaniki cixeSi gamomwyvdeuli eubneba mnaxvelT: `Wirisa amisa wil<br />

Cemisa qristeman mommadlos me sixaruli, satanjvelTa amaT wil – gansuenebaÁ, guemaTa<br />

amaT CemTa da TrevaTa da SeuracxebaTa – mivemTxÂo me didebasa da pativsa ca-<br />

Ta Sina dausrulebelsa~.<br />

kontrastis formiTaa gamarTuli SuSanikis mimarTva varsqenisadmi (`ara Tu me<br />

aRmemarTa xati igi...~), sadac pitiaxSis sarwmunoebriv-saxelmwifoebriv Ralats misi<br />

mamis – arSuSas – mamuliSviluri Rvawli upirispirdeba.<br />

`abos wamebis~ kompoziciaSic ki SeiniSneba kontrastis principi. nawarmoebis pirveli<br />

Tavis didi nawili sagangebod muqi saRebavebiTaa Sesrulebuli, imas warmosaxavs,<br />

rom qarTvelni arabTa uRelqveS `ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni<br />

18


qarTagan ZlierTa~. saerTo SiSisa da erovnul-sarwmunoebrivi suliskveTebis mouZlurebis<br />

am muq fonze naTlis svetad aRimarTeba STagonebuli saxe im kacisa, romelic<br />

`ara Tu pirveliTganve Cuengani iyo, aramed umecari, sarwmunoebisagan Cuenisa<br />

ucxoÁ, ucxoÁTa SjuliTa movida da qristesa RmerTsa Cuensa, Seemecna~. Aavtori mimarTavs<br />

mowames: `Sen ugunurTa maT SemwirvelTa SenTa (Senma mkvlelebmao) maxÂli-<br />

Ta da cecxliTa umetÀs alisa gangabrwyinves... Sen naTesavTa SenTa ucxo da gangdebul<br />

gyves, xolo qristeman ismaitelTa Soris (mahmadianTa Soris), viTarca vardi<br />

ekalTagan, gamogarCia...~<br />

antiTezisis efeqtzea gamiznuli saba iSxnelis is mimarTva bagrat kurapalatisadmi<br />

(`cxovreba grigol xanZTelisa~), sadac beri xelmwifis meufebas, droiTa da<br />

sivrciT Semofargluls, upirispirebs RvTaebis Zlevamosilebas, dausazRvrels, maradiuls.<br />

giorgi mcire, avtori `giorgi aTonelis cxovrebisa~, Tavis gmirs ase warmogvi-<br />

Cens: `kaci zecisaÁ da angelozi queyanisaÁ~; `yrmaÁ, moxucebulobiTa Semkuli, da Wabuki,<br />

siberiTa ganSuenebuli~; `aman netarman kacman sakÂrvelman da kacTa bunebisa<br />

uzeSTaes SeukadrebelTa Semkadrebelman~; `mravliTa RoniTa da vedrebiTa ver uZlo<br />

SepyrobaÁ SeupyrobelisaÁ mis da iZlia mZle uZlevelisagan...~ da mravali sxva.<br />

rac mTavaria, kontrastul ganwyobilebaTa da swrafvaTa Sejaxebis asparezia hagiografiul<br />

gmirTa arseboba. maT oqro-vercxls, pativs, saxels, Tanamdebobas aRuTqvamen<br />

– isini tanjvasa da sikvdils amjobineben (`wamebaTa~ Janri); maT simdidre, fufuneba,<br />

dideba da Zalaufleba eliT isini siRaribes, simdables, uxmauro cxovrebas,<br />

mokrZaleba-morCilebas irCeven (`cxovrebani~). dramatuli simZafriT sacnaurdeba winaaRmdegoba<br />

sxeulisa da sulisa, miwierisa da zeciurisa.<br />

qristianoba ar uaryofs am qveyanas, materialur sinamdviles, magram miiCnevs, rom<br />

miwieri cxovrebis bevri mxare Tavis TavSi Seicavs SesaZleblobas iqces Cvens mtrad.<br />

gonebis mkacr kontrols daumorCilebeli miwieri buneba azianebs sulier cxovrebas.<br />

umaRles Zlevamosilebad saxareba imas ki ar miiCnevs, saerTod aRikveTo da<br />

moaSTo xorcieli swrafvani, moakvdino sxeuli, e. i. gaeqce mters, aramed SeebrZolo<br />

mas, dasZlio winaaRmdegoba, gonierebis mkacr kontrols dauqvemdebaro xorcieli<br />

survili, Sen ibatono imaze, rac Senze cdilobs gabatonebas. arc erTi xorcieli<br />

moTxovnileba TavisTavad ar iTvleba borotebad, zomierebis farglebSi maTi<br />

dakmayofileba bunebrivadaa miCneuli. isini mtrad iqcevian, roca gabatondebian<br />

adamianze, moralur sazRvrebs dagvaviwyeben (Tanamdeboba – tiranad gvaqcevs, Wamasmis<br />

survili _ qurdad). miiCnevdnen, rom adamianebi Cvensave SigniT davatarebT<br />

erTob saSiS mters (mdabal xorciel survilebs). da Tu brZola momxdur mterTan,<br />

garegan winaaRmdegobasTan, mainc mTavrdeba, `brZola Cvens sulSi grZeldeba TviT<br />

sikvdilamde~ (tertuliane). winaaRmdegoba da brZola saukeTeso `mesa~ da mdabal<br />

`mes~ Soris, am brZolaSi mopovebuli gamarjveba iTvleba did gamarjvebad. Sinagani<br />

winaaRmdegobiTa da brZoliT ixsneba gza zeciuri amaRlebisa.<br />

Aadamianis kerZo, piraduli swrafvani Sua saukuneebis literaturuli gmiris modelSi<br />

aucileblad Semodis. igi winaaRmdegobaSi aRmoCndeba idealurTan, sayovel-<br />

TaosTan. Sinagani gaorebisa da tkivilis gziT gmiri maRldeba piradulze, romelsac<br />

fasi da mniSvneloba aqvs. rac ufro realuria am faseulobis Segneba, miT ufro<br />

mZafria winaaRmdegobis tkivili. kerZo, miwier-piraduli sawyisi harmoniulad ki<br />

ar erwymis da msWvalavs zogads, idealurs, aramed emsaxureba mas, rogorc sayrdeni,<br />

kvarcxlbeki, romelzedac aRimarTeba monumenturi saxe idealisa. kerZo Tu xorcieli<br />

Tavisi araarsebiTobiTa da SedarebiTi faseulobiT amkvidrebs arsebiTobasa da<br />

amaRlebulobas zogadisas, sulierisas.<br />

amaRlebuloba Sinagani tkivilisa da gaorebis daZlevasa da moxsnas gulisxmobs<br />

idealSi. sulieri sinaze, netareba da sixaruli sasuliero literaturis gmirTa saxeebSi<br />

rom gamokrTis, aris sixaruli tanjvasa da tkivilze gamarjvebisa, gaorebis<br />

daZleviT gawonasworebuli sulisa. igi gamoixateba cremliani RimiliT. `cremli<br />

19


mianiSnebs kaeSans, Rimili – naTelsxivosnobas~ (hegeli). amrigad, cremlebSi gamomkrTali<br />

Rimili Sinagan gaorebaze gamarjvebiT, tkivilis daZleviT mogvrili sixarulis<br />

Rimilia.<br />

ase cremlebSi krTis Rimili, roca SuSanik dedofali tkiviliTa da sasoebiT<br />

RaRadebs: `(varsqenma) uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli Cemi daSrita da<br />

yuavili Cemi daaWno, Sueniereba sikeTisa Cemisa daabnela da dideba Cemi daamdabla.<br />

da RmerTman sajos mis Soris da Cems Soris. xolo me aw amas vhmadlob RmerTsa,<br />

rameTu tanjviTa misiTa me lxineba vpoo, da guemaTa da TrevaTa misTaTÂs me gansuenebasa<br />

mivemTxvio, da ugulisxmoebisa da uwyaloebisa misisaTvis me wyalobasa<br />

moveli ieso qristÀs mier uflisa Cemisa~.<br />

cremlSi Rimilis, tanjvaSi sixarulis gancdiTaa aRbeWdili am nawarmoebis is<br />

epizodebi, roca nagvem-natanji qali TviT anugeSebs misTvis cremlis mRvrelT,<br />

magaliTad, iakob xucess: `nu stir CemTÂs, rameTu dasabam sixarulisa iqmna Cemda<br />

RamÀ ese~. da me varqu wmidasa SuSaniks: `mibrZane da mogbano sisxli ege pirsa Sensa<br />

da nacari...~ xolo wmindaman SuSanik mrqua me: `xuces, magas nu ityÂ, rameTu sisxli<br />

es ganmwmedel ars codvaTa CemTaÁ~. uerTierTsapirispiro ganwyobilebani aseve dramatulad<br />

exlarTeba erTmaneTs im scenaSic, dedofalma rom sakuTari sxeulidan<br />

aiRo matlebi `ÃeliTa TÂsiTa~, iakobs `uCuenebda da hmadlobda RmerTsa~. analogiurad<br />

aRiqmeba `abo tfilelis wamebis~ is monakveTi, roca ukanaa motovebuli sapyrobileSi<br />

Tavis TavTan brZolis cxra dRe da axla martvili sikvdiliT dasasjelad<br />

mihyavT. `romelni hxedvides mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes<br />

misTÂs. xolo wmindaman habo hrqua maT: `nu stirT Cem zeda, aramed gixaroden,<br />

rameTu me uflisa Cemisa mival, locviT warmgzavneT!..~ xolo jalaTTa winaSe abom<br />

`ukun isxna Ãelni TÂsni juaris saxed zeda zurgsa TÂssa da mxiaruliTa piriTa da<br />

kadnieriTa suliTa RaRad-yo qristÀs mimarT da moudrika qedi TÂsi maxÂlsa~. xolo<br />

kostanti qarTveli (ucnobi avtoris `cxovrebaÁ da wamebaÁ kostantisi qarTvelisaÁ~)<br />

saocari STagonebiT gasxivosnebuli ugalobs uzenaess sikvdilis pirispir da Tan<br />

`nakadulni cremlTani gardamodiodes TualTagan misTa~. iqve mdgomni jalaTni<br />

`scemdes pirsa missa da mravliTa tanjviTa stanjvides mas, aramed enaÁ misi ver daabrkoles<br />

galobad~. cema-gvema da `nakadulni cremlTani~ STagonebul eqstazsa da<br />

galobaSia gadamdnari, sublimirebuli.<br />

adamianis piraduli da miwieri swrafvani, romelTa anareklia RimilSi gadamdnari<br />

es cremlebi, ar SeiZleba Zalian mkveTri da Zlieri iyos, Torem igi daCrdilavs<br />

netarebas sulieri siyvarulisas, msaxuris mniSvnelobas dakargavs da Tavis-<br />

Tavad azrs SeiZens. erTob aRzevebuli miwieri TviTonve Seqmnis dabrkolebas Tavisi<br />

Tavis gauqmebisaTvis idealis bolo safexurze. idealuri ki aq, rogorc iTqva, miwieris<br />

moxsniT, daqvemdebareba-morCilebiT mkvidrdeba da ara misi gziT da masSi<br />

(rogorc es axali drois literaturas axasiaTebs). miwier-piraduli kvarcxlbekia<br />

idealurisaTvis.<br />

ai, is umTavresi esTetikuri principebi, romelTac fundamentis mniSvneloba aqvT<br />

Sua saukuneebis xelovnebis erTi umniSvnelovanesi ubnisaTvis. am sferoSi Seiqmna<br />

iseTi faseulobani, romelTa gauTvaliswinebloba auxsnels datovebda bevr rames<br />

mxatvruli saxis ganviTarebis istoriaSi. am xelovnebam `gakvala gza devnili da<br />

Seuracxyofili adamianebis cxovrebis dramatuli stiqiis gamosaxatavad, man dagvanaxa<br />

mSveniereba sulis wvisa uZlursa da ulamazo sxeulSi; man gaafarTova diapazoni<br />

grZnobebisa, romlebic `adamianurobis~ cnebaSi Sedian~ (n. dimitrieva).<br />

Sua saukuneebma Seqmna sakuTari suraTi, mwyobri da Tanazomieri, xolo adamiani<br />

iyo am samyaros `harmoniuli nawili~ da, garkveuli TvalsazrisiT, `yvela sagnis sazoms~<br />

warmoadgenda. Tumca Sua saukuneebis humanizmi sxvaobs imave movlenisagan<br />

sxva epoqebSi, magram `es ar uSlis mas xels iyos da darCes humanizmad – samyaroSi<br />

adamianis damkvidrebis formad~.<br />

20


qarTuli hagiografia<br />

msoflgageba, literaturuli buneba, ZiriTadi tendenciebi<br />

21<br />

griver farulava<br />

hagiografia qristianuli Sua saukuneebis saeklesio-liturgikuli, mxatvrulesTetikuri,<br />

didaqtikur-aRmzrdelobiTi da saistorio orientaciis literaturaa.<br />

pirveli mimarTuleba – hagiografiul Txzulebas RvTismsaxurebisagan ganuyofel<br />

qmnilebad xdida da eklesiis kedlebSi miuCenda adgils (wmindanis xsenebis dRes<br />

ikiTxeboda). meore, mesame da meoTxe orientaciis mixedviT ki, hagiografia uSualod<br />

Sua saukuneebis mkiTxvels miemarTeboda, mis esTetikur da eTikur moTxovnilebebs<br />

akmayofilebda, istoriul cnobismoyvareobasac epasuxeboda. TviT liturgikuleortalogiuri<br />

msaxurebis aqtSic, zneobrivi aRzrdis sferoSic, iseve rogorc<br />

istoriuli cnobismoyvareobis dakmayofilebis saqmeSic hagiografiuli nawarmoebis<br />

efeqtsa da Zalas swored mxatvruli orientacia ganapirobebda: azri, sagani Tu<br />

movlena ara abstraqtulad, ara mSralad, aramed sinamdviliseuli uSualobiT,<br />

mSvenierisa da amaRlebulis formiT mkvidrdeboda mkiTxvelisa Tu msmenelis Sinagan<br />

cxovrebaSi. aman moupova uamravi mkiTxveli hagiografias.<br />

magram qristianul msoflSegrZnebas da kulturas mowyvetil mkiTxvels uZneldeba<br />

hagiografia aRiqvas, viTarca mxatvruli literatura. uZneldeba orientaciaTa<br />

mravalmxrivobis gamoc, imis gamoc, rom esTetikuris erTob Tavisebur gagebas gvTavazobs<br />

igi. qristianobam sakmaod `mkacrad~ Sexeda winare epoqaTa kulturul monapovarT,<br />

zurgi Seaqcia antikuri xelovnebis ZiriTad tendenciebs. renesansis Jams da<br />

Semdgom Camoyalibebul esTetikur faseulobaTa gverdiTac sakmaod ucnaurad gamoiyureba<br />

qristianuli xelovnebis nimuSebi. im azrmac ki iCina Tavi, rom bibliuri<br />

ideologiiT dakvalianebul samyaroSi lamazisa da amaRlebulis gageba da gemovneba<br />

TiTqos daikarga. sinamdvileSi saqme sul sxvagvaradaa. wminda werilis furclebzeve<br />

samyaros Seqmnis aqti warmoCndeba ara mxolod viTarca nayofi absoluturi<br />

Zalmosilebisa, aramed viTarca uzenaesi esTetikuri aqti. sibrZnisa da<br />

sikeTis ZaliT ufalma sofels WeSmariti xelovnebis nawarmoebis saxe misca, harmoniiTa<br />

da mTlianobiT aRbeWda (igav., 8. 22-31). am silamaziTa da harmoniiT aRtacebis<br />

grZnobas gamoxatavs solomon mefe: `man, dasabamman mSvenierebisaman, Seqmna<br />

isini~ (sibrZ., 13.3). amis kvalobaze, mefe ufals `xelovans~ uwodebs. meoregan imave<br />

wignSi vkiTxulobT: `yoveli sofeli brwyinvaliTa naTobs naTliTa~ (17.19). silamazes,<br />

ambobda netari avgustine, mivyavarT Tavisi saTavisaken, uzenaesi WeSmaritebisaken;<br />

silamaze gansazRvravs yofierebis xarisxs, safexurs. wminda aTanase<br />

aleqsandrieli ki brZanebda: `Seqmnili samyaro TiTqos werilobiT gvacnobierebinebs<br />

da RaRadebs Tavis ufalsa da Semoqmedze~. wm. grigol noseli<br />

gvmoZRvravs: `SuenierebaÁ erTi rame ars, romliTa mogueTxrobis RmerTi~. igive<br />

avtori asec ityvis: `samyaro _ esaa yovlisSemZle Zalis mier ucxod SeTxzuli<br />

sagalobeli~. ase rom, RmerTi, `srulqmnili siyvaruli, ara mxolod sruli didebulebiT<br />

cxaddeba, aramed srulqmnil silamazedac. amitomac dasabamis uwinaresi<br />

sofiis Canafiqri wminda werilSi gansaxierdeba, viTarca mxatvruli Canafiqri~ (e.<br />

trubeckoi). qristianuli msoflSegrZnebiT, samyaro `kosmosadaa~ saxeldebuli, rac<br />

mwyobrs, harmoniuls da lamazsac niSnavs. gamorCeuli STagonebiT da siRrmiT<br />

kosmosisa da misi igavmiuwvdomeli Semoqmedis mSvenierebaze gvmoZRvravs wm. dionise<br />

areopageli. RvTaebrivi Sesaqmis gvirgvinze – adamianze ki wm. basili selevkieli<br />

gveubneba: `adamiani aris mxatvruli nawarmoebi, brZnulad da siyvaruliTY<br />

gamokveTili Semoqmedisagan~. am Tvalsazrisis Semsgavsebul gansjas eklesiis sxva<br />

mamaTa nawerebSic vpoulobT, magaliTad, wm. grigol noselis wignSi `kacisa SesaqmisaTvis~.


axali drois Teologiuri azrovneba eTanxmeba Zvels. adamianis Semoqmedebis nayofTa<br />

Soris, mRvdel pavle florenskisTvis, xelovneba yvelaze maRla dgas, igi<br />

`Teurgiaa~, kulturis safuZvelia, `kibea~, romliTac RmerTi Camodis miwaze, xolo<br />

kaci cad adis. `arsebobs rubliovis sameba, ese igi, aris RmerTi~, _ ityvis pavle<br />

florenski. xolo mama sergei bulgakovis mixedviT, xelovneba aris `uzenaes realoaTa<br />

wvdoma mdabali samyaros simboloebSi~; an: `xelovneba aris momavali saukunis<br />

(igulismeba zeciuri yofa. – g. f.) sibrZne, misi Semecneba, misi filosofia~ (s. bulgakovi).<br />

xolo kacobriobis uwarCinebulesi xelovanni, Tavis mxriv, gviqadageben:<br />

poezia aris `saRmrTo, saRmrTod gasagoni~ (rusTaveli); poezia da religiuri<br />

azrovneba igiveobrivia (petrarka); `ufliseul vnebaTa saidumlo yvelaze mSvenieria,<br />

rac ki ram arsebobs qveyanaze~ (floberi); `poeziis arsTan dakavSirebiT, me vfiqrob,<br />

rom sulier wyobaTa sxvadasxvaobis mixedviT, mas an araviTari fasi ara aqvs, anda<br />

misi mniSvneloba ganuzomelia, rac mas TviTon RmerTs amsgavsebs~ (pol valeri).<br />

ase rom, ara mxolod araferi uSlis xels religiurisa da esTetikuris dakav-<br />

Sirebas erTmaneTTan, aramed isini idumalebriv erwymian erTmaneTs. `Semoqmedeba,<br />

romlis saTave siyvaruliTa da RvTaebrivi erosiTaa warmarTuli, mJRavndeba da,<br />

SeiZleba, yvelaze ufro TvalsaCinovdeba silamazisa da gonierebis sferoSi~ (arqimandriti<br />

kipriane [kerni]). yovelive amis kvalobaze, wmida werils Wvreten ara<br />

mxolod, viTarca gamocxadebis sibrZnes, aramed, viTarca sauflos TvalSeudgami<br />

mSvenierebisa; gamocxadebis saTaves – sampirovan da erTarseba ufals – miiCneven<br />

absolutur mSvenierebad, pirvelwyarod yovelgvari silamazisa. ama Tu im eris sasuliero<br />

sityvierebis JanrTa (dargTa) Soris hagiografiasa da himnografias gamoar-<br />

Ceven im niSniT, rom aseT teqstSi sinamdvilesTan mimarTebisa da modelirebis esTetikuri<br />

principia warmmarTveli. pirvels sasuliero prozad Tvlian, xolo meores –<br />

poeziad. Cveni msjelobis saganic es iqneba – hagiografia, gamorCeviT ki, qarTuli<br />

hagiografia, viTarca sasuliero mxatvruli proza.<br />

ukve iTqva, rom hagiografiuli nawarmoebis organizaciaSi oTxgvari TvalTaxedva<br />

monawileobs: liturgikul-eortalogiuri, mxatvrul-esTetikuri, aRmzrdelobiTi da<br />

istoriul-SemecnebiTi. ganmsazRvreli (dominanti) meore TvalTaxedva iyo, raki<br />

(rogorc iTqva) swored misi Zalmosileba amkvidrebda teqsts RvTismsaxurebaSi<br />

(erTi mxriv) da ukafavda gzas mkiTxvelisaken (meores mxriv). literaturuli teqstis<br />

orientaciis, funqciaTa aseTi mravalmxrivoba sinkretizmad iwodeba da igi Cveulebrivi<br />

da damaxasiaTebelia mTeli Sua saukuneebis kulturisaTvis (TviT renesansis<br />

epoqamde mainc). romel kulturul garemoSi, risTvis da visTvis iqmneboda<br />

hagiografiuli nawarmoebi? meore da mesame SekiTxva, Cveulebriv, iSviaTad Tu<br />

daismeba axali drois literaturis nimuSis ganxilvisas. swored imis gamo, rom<br />

hagiografia sinkretuli xasiaTis literaturuli Zeglia da misi warmmarTveli<br />

mxatvruli orientacia gadajaWvulia utilitarul-praqtikul funqciebTan, nawarmoebis<br />

kargad gasagebad, misi TviT esTetikuri bunebis specifikis Casawvdomad aucilebelia<br />

teqstis araesTetikur tendenciaTa gaTvaliswineba. gasaTvaliswinebelia,<br />

ris molodiniT, risTvis iRebda xelSi maSindeli mkiTxveli hagiografiul nawarmoebs.<br />

rusuli hagiografiuli mwerlobis mkvlevari ambobs: `sulieri Tanayofna<br />

Cvens Soris im adamianisa, romelic karga xania wavida im qveynad, Tanayofna, romelsac<br />

CvenTvis (igulisxmeba Tanamedrove adamiani. – g. f.) aqvs Tbili mogonebis metaforuli<br />

mniSvneloba, Zveli rusi biografisaTvis iqceoda STabeWdilebad cocxali<br />

sinamdvilisa~. wmindanis wmindanobis `cocxali sinamdvilis STabeWdileba~ da atmosfero<br />

unda Seeqmna hagiografiul nawarmoebs mkiTxvelisaTvis, personaJTan sulieri<br />

Tanayofna, ganecdevinebina da mibaZvis survili aReZra. anonimi avtori qarTuli<br />

hagiografiuli Txzulebisa `cxorebaÁ da wamebaÁ wmidisa mowamisa konstantisi qar-<br />

TvelisaÁ~ (IX s.) ambobs: qristesTvis TavSewirulTa Rvawli aRiwereba `sadideblad<br />

wmidaTa mowameTa da aRsabaZveblad, romelTa Suri-igi saRmrToÁ aqundes~. xolo giorgi<br />

mcire `giorgi mTawmidelis cxovrebis~ (XI s.) dasawyisSive ganmartavs: aseTi<br />

22


nawarmoebi iqmneba, `raTa Cuen moxsenebiTa SromaTa da RuawlTa maTTaÁTa dRiTi-dRe<br />

frTovan viqmnebodiT, da baZvad saTnoebaTa warvematebodiT~.<br />

hagiografiuli nawarmoebis rigiT mkTxvels (zogjer – literaturis mkvlevarsac)<br />

hgonia, rom hagiografiuli Txzuleba propagandistuli daniSnulebiT iqmneboda.<br />

mcdaria amgvari xedva. qristianuli ideebis saqadageblad, gansamtkiceblad sagangebod<br />

sxva Janrebi (homiletika, egzegetika, dogmatika, polemika, patristikuli<br />

literatura) arsebobda. TviT RvTismsaxurebis procesic moiazreboda, viTarca sa-<br />

Sualeba adamianis qristianad Camoyalibebisa. episkoposi Teofane dayudebuli gvaswavlis:<br />

`eklesiis garegnuli wyoba da yvela misi wesi – saRvTismsaxuro, ganmawmindavebelni<br />

da saxelmZRvaneloni (disciplinarulni) – ar aris mTavari, aramed emsaxurebian<br />

mxolod qristianis Sinagani zneobriv-religiuri wyobis gamoxatvas, aRzrdasa<br />

da mozRudvas~. hagiografiac am samsaxurSi idga. movixmoT erTi epizodi qarTuli<br />

hagiografiuli Txzulebidan `cxovreba iovane zedaznelisa~ (X s.), sadac<br />

moTxrobilia saqarTveloSi, qristianobaze axalmoqceul (`axalnerg~) qveyanaSi, rwmenis<br />

gansamtkiceblad mosul `asurel mamaTa~ moRvaweobis ambavi. wm. iovane mimar-<br />

Tavs mowafeebs: `axal nerg arian kacni ese amis soflisani. jer-ars Tquenda, raÁTa<br />

warxÂdeT kacad-kacadi da ganamtkicebdeT ZmaTa, romelTa aRuarebies qriste, ufali<br />

Cueni, ara sityÂTa moZRurebiTa TqueniTa, aramed raÁTa Tavnica Tquenni saxed miscneT~.<br />

sruliad garkveviTaa naTqvami, rom qristiani moRvawis upirvelesi movaleoba<br />

damoZRvra, mSrali propaganda ki araa, aramed aRzrda, WeSmaritebis qmediTi Canergva<br />

sakuTari cxovrebis magaliTiT. diakoni andrei kuraevi ambobs: `marTlmadidebloba<br />

– es ar aris Tavmoyra dogmatur formulirebaTa kanonebisa, wesebisa, ar aris<br />

biblioTeka avtoritetuli teqstebisa... es, upirveles yovlisa, aris sulieri cxovrebis<br />

garkveuli wyoba, sulieri taqti da TviT `gemovnebac~ ki (`adamiani xatis<br />

win~). am sulieri wyobis damkvidrebas, `gemovnebis~ aRzrdas, msoflgancdis gaTavisebas<br />

isaxavda miznad hagiografia, himnografia da freska, erTianad qristianuli<br />

xelovneba. `hagiografiis amocana, rogorc Cans, isaa, rom daamkvidros gansazRvruli<br />

emociur-zneobrivi atmosfero, gansakuTrebuli `marTlmadidebluri~ msoflSegr-<br />

Zneba... esaa literatura, romelmac ubralod ki ar mouyara Tavi azrovnebis erTgvari<br />

wesis konstituciur maxasiaTebelT, aramed gamoxata isini yvelaze ufro gasa-<br />

Sualoebul, yvelasaTvis misawvdom, masobriv doneze. hagiografia Cven gvesaubreba<br />

ara mxolod azrovnebis wesze, aramed im adamianis SegrZnebaTa weszec, visTvisacaa<br />

gankuTvnili~.<br />

moixaza wre im sulieri wyobisa, kulturuli orientaciisa, azrovnebis da Segr-<br />

ZnebaTa wesisa, `emociur-zneobrivi atmosferosi~, romelTa damkvidreba-aRzrdas eswrafvis<br />

hagiografia. yovelive es ar niSnavs imgvar utilitarizms, praqtikuli sargeblianobis<br />

momentis iseT intensiurobas nawarmoebSi, rac daCrdilavda teqstis esTetikur<br />

Rirebulebas. swored mSvenierebis (an amaRlebulis) formiT, saxeobrivi principiT,<br />

pirovnebis emociur cxovrebaze orientaciiT realizdeboda hagiografiul nawarmoebSi<br />

sinamdvilis mier, msoflSegrZnebis mier nakarnaxevi motivebi sargeblianobisa.<br />

TviT axali drois Semoqmedebis unatifesi qmnilebebic, romlebic `wminda<br />

xelovnebis~ nimuSebad iTvlebian, sadac mxatvruli fantazia da misiT konstruirebuli<br />

samyaro, erTob rom gveSoreba miwierebidan, sruliad mainc ar arian gaZrcvilni<br />

utilitaruli orientaciisagan da warmatebiT emsaxurebian sazogadoebrivi<br />

cxovrebis sulier formirebas, zneobriv aRzrdas, SemecnebiT faseulobaTa mopovebas.<br />

amitomacaa, rom literaturaTmcodneobiT gamokvlevebSi xSirad aseT sakiTxebs<br />

ufro meti yuradReba eqceva, vidre nawarmoebis wminda mxatvrul-esTetikur<br />

problematikas. amis Taobaze hegeli Cioda Tavis droze: mxatvrul nawarmoebs ar unda<br />

vafasebdeT mxolod im TvalsazrisiT, rom igi aris sasargeblo saSualeba xelovnebis<br />

sferos miRma arsebuli didi da sapatio miznisa. mxatvruli nawarmoebi ar<br />

unda ganvixiloT, rogorc `mxolod sasargeblo iaraRi~ (hegeli, mSvenieris cneba<br />

xelovnebaSi). ukve iTqva, rom `vefxistyaosania~ qarTul literaturaSi pirveli<br />

23


nawarmoebi, mxolod esTetikuri TvalTaxedviT romaa konstruirebuli, sadac mxatvruli<br />

warmosaxva mxolod mSvenierebis modelirebiTaa dakavebuli da misi nayofi<br />

sruliad TviTkmaria. misi avtori ki brZanebs:<br />

Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi,<br />

saRmrTo, saRmrTod gasagoni, msmenelTaTvis didi margi,<br />

kvla aqaca eamebis, vinca ismens kaci vargi...<br />

poeti gangvimartavs: poezia RvTaebriv sibrZnesTan gvaziarebs, absoluturi mSvenierebidan<br />

wamosuli sinaTlisaTvis aRebs sarkmels Cveni sulisa da iqiTkenve gvixmobs,<br />

gvamaRlebs. magram, meore mxriv, Cveni miwieri cxovrebis gaukeTesebasac Seeweva<br />

(`aqaca eamebis~), raki, zeciur mSvenierebasTan ziarebulobis kvalobaze, sikeTisaken<br />

migvaqcevs, moyvasis Tanadgomisaken gvibiZgebs, sazogadoebriv harmonias exmareba.<br />

amgvarad, poezias sazogadoebisaTvis didi sargeblobis motana ZaluZs da ekisreba<br />

(`msmenelTaTvis didi margia~). oRond mravalmxrivi daniSnuleba (sinkretizmi),<br />

ra Tqma unda, sargeblianobis, praqtikuli orientaciis moments ufro intensiurs<br />

xdis hagiografiul teqstSi. isic gaviTvaliswinoT, rom hagiografia religiuri<br />

literaturaa, misi msoflmxedvelobrivi fundamenti wminda werilia, romelic kacTa<br />

(Tundac geniosTa) gonebriv-inteleqtualuri Zalisxmevidan ki ar momdinareobs,<br />

aramed gamocxadebis sibrZnea, absoluturi WeSmaritebis saufloa. mis furclebze<br />

mkacrad, magram faqizadaa gansazRvruli da normirebuli adamianuri arsebobis<br />

yvela kunWuli da yvela momenti. qristianoba warmavali arsebobis yvela niuanss da<br />

yvela wuTs uaRresad sapasuxismgeblod miiCnevs waruvali arsebobis perspeqtivis<br />

winaSe. gasagebia, TviT xelovnebasac am perspeqtivis samsaxurs rom ganuwesebs<br />

qristianoba, am mizanT-miznis sasargeblod ubiZgebs. sWirdeba ki biZgi?! TviT saero<br />

xelovnebis uwarCinebulesi warmomadgenelnic xom ganuCinebdnen am mizanT-miznis<br />

samsaxurs TavianT Tavs. rusTvelic xom brZanebda, poezia `saRmrToao, saRmrTod<br />

gasagonio~.<br />

* * *<br />

ra aris hagiografiuli Txzulebis Tema? hagiografiuli literatura monoTematikuria.<br />

es erTaderTi Tema siyvarulia, siyvaruli da siwminde, romelic hagiografiul<br />

TxzulebaTa furclebze sxvadasxva saTnoebaTa motivebad ganStovdeba. esenia:<br />

sulis brZola xorcTan, locva, marxva, morCileba, simdable, upovroba, cremli<br />

da sinanuli, qalwuloba, urisxveloba da miteveba, mRviZareba da a. S. motivTa simravle<br />

ufro `cxorebaSi~ iCens Tavs, vidre `wamebaSi~.<br />

saqme exeba saRvTo mijnurobis, anu sazeo siyvarulis Temas. es aris trfoba adamianisa<br />

uzenaesisadmi, xorcielisa imisadmi, vinc TvaliT uxilavia, yuriT – mousmeneli,<br />

xeliT – Seuxebeli, zesivrculi da zedrouli, e. i. transcendenturi. `RmerTi<br />

siyuaruli ars~ (1 ioane, 4. 8, 16), _ ase gvaswavlis wmida werili, da gasagebia,<br />

rom siyvarulisaken siyvaruliTve ikafavs gzas wmindani. es gza ki ganRmrTobis, Teozisis<br />

gzaa. am gzaze Semdgars yvelaze saimedo samsaxurs Tavi-saTnoeba – siyvaruli<br />

uwevs. yvela sxva saTnoeba (anu asketuri siqvele) mas emsaxureba da amkvidrebs.<br />

siyvarulis fenomeniT gamoikveTeba, gamarTldeba da aixsneba yvela siqvelis<br />

siRrmiseuli mamoZravebeli motivi. siyvarulis fenomeniT gamovlindeba wmindanis<br />

(iseve rogorc, saerTod, adamianis) sulis uRrmesi da uZlieresi gancdis Tanxmieroba<br />

RvTaebis idumalebasTan; gamoixateba is, ramac unda moicvas da SesZras ara<br />

imdenad moazrovne nawili am sulisa (azrovneba iseve ver amoswuravs adamianis<br />

sulieri cxovrebis mTel sisavses, gvaswavlian eklesiis mamebi, rogorc azrovnebis<br />

srulqmnileba jer kidev ar niSnavs sulieri cxovrebis sasurvel srulqmnilebas),<br />

aramed mgrZnobeli, kerZod, _ guli. am `SeZvrisas~ fizikuri SegrZnebebi swored rom<br />

dadumebulni arian; mTelis simZime sulis saZirkvels awevs, e. i. warmoudgeneli intensiobiT<br />

muSaobs `guli~, qmediTobis unaris, inteleqtisa da nebelobis Ziri, yvela<br />

mSvinvieri da sulismieri moZraobis wyaro (v. loski).<br />

24


aki hagiografiuli gmiri ganRmrTobis gzaze dgas, es imas niSnavs, rom man unda<br />

dawyvitos bunebrivi dasazRvrulobis artaxebi, moerios miwierebas. wm. ioane sineli<br />

gvmoZRvravs: `sada bunebis ZlevaÁ iqmna, mun ueWuelad bunebisa igi uzesTaesi daemkvidra~.<br />

asketis, wmindanis Sesaxebaa es naTqvami, visac hagiografia xatavs. `bunebis<br />

uzesTaesi~, ra Tqma unda, RmerTia. RmerTTan miaxleba, wmindanobis safexurze asvla,<br />

_ gvaswavlis Tavad wmindani, _ `Zlevis~ faqts moaswavebs, xolo `Zlevis~ faqti, Tavis<br />

mxriv, imas moaswavebs, rom moxda brZola. diax, hagiografiul `martvilobaTa~<br />

da `cxovrebaTa~ mTavari gmirebi brZolis velze arian, mxedrebi arian, `wmida mxedrebi~,<br />

rogorc maT TviT hagiografebi moixsenieben xolme. `SemTxveviTi araa, rom<br />

wmindani iwodeba `mxedrad qristesi~, igi `moRvawea~, mTavari masSi aris misi gmirobani.<br />

wmindani, rogorc mxedari, gmirobaTa aRmsrulebelia da es aris mTavari~ (d.<br />

lixaCovi). vis Tu ras ebrZvian isini? – Sinagan mters, siamovnebaTaken mltolvel<br />

xorciel da sulier vnebebs. `ioane zedaznelis cxovrebis~ mTavari gmiri sagangebod<br />

SeuZaxebs Tavis Tavs, raTa SeimarTos da gadaixados `Sinagani brZolaÁ~. igive<br />

avtori `saTnoebaTa kibisa~ Tavis xorciel bunebaze ambobs: `masve vhbrZavca da miyvarsca~.<br />

bizantieli mwerlis nikita stiTatis (XI s.) hagiografiuli Txzulebis –<br />

`cxovreba da swavlani wmidisa mamisa Cvenisa svimeon axali RvTismetyvelisa~ –<br />

mkvlevari l. freinbergi miuTiTebs: `svimeoni naCvenebia misi sulieri mosagreobis<br />

Jams, udidesi Sinagani brZolebis periodebSi~.<br />

wmindani, hagiografiuli nawarmoebis personaJi, qristianuli sazogadoebis gmirobis<br />

ideals asaxierebs. gmirobad ki qristianuli msoflSegrZneba racxs imas, rom<br />

adamianma, xorciel da sulier sawyisTa (horizontalur da vertikalur xazTa) gadakveTis<br />

centrSi mdgomma arsebam, sZlios qvedamzidvel instinqtebs (horizontals)<br />

da gza gaikafos uzenaesisaken, gavides vertikalze. mokvdavTagan erTaderTs, dabadebuls<br />

xatad RvTisa, dambadebelma Zalac da niWic misca am xatis sarealizaciod, gasabrwyineblad<br />

da ukvdavebasTan ziarebisaTvis. es aris daniSnuleba da mizanTmizani<br />

kacisa. am mizanTan miaxleba ki Zalian Znelia, `Sinagan brZolas~, asketur Semar-<br />

Tebas gulisxmobs. xorcielebasTan dapirispireba imitom ki ar xdeba saWiro, rom<br />

grZnobad-materialuri sinamdvilea TavisTavad borotebaa da eSmauri. qristianoba<br />

materialuri samyaros sinamdviles saxieri RmerTis qmnilebad racxs, romelsac<br />

Semoqmedis saxierebis (sikeTis) niSnebi aqvs aRbeWdili, da ara satanis nayofad.<br />

yvelaze cxadad da STambeWdavad amaze is metyvelebs, rom Ze RvTisa xorciT Seimosa<br />

da miwaze movida. pavle mociquli qristes Sesaxeb ambobs: `mas Sina damkÂdrebul<br />

ars yovelive savsebaÁ RmrTeebisaÁ Ãorcielad~ (kolas., 2. 9). mTeli sisavse<br />

RvTaebrivi bunebisa, gvaswavlis mociquli, sruliad `damkÂdrebul ars~ ieso<br />

qristeSi. nikea-konstantinopolis simbolos mixedviT ki, qristes mosvla miwaze aris<br />

ara ubralod xorcis miReba, aramed sruli kacis Semosva anu `gankaceba~. fsalmunTa<br />

avtori uzenaesi sibrZnis beWeds amoikiTxavs materialuri samyaros yvela<br />

qmnilebaSi da aRtacebiT mimarTavs Semoqmeds: `yoveli sibrZniT hqmen, aRivso queyana<br />

dabadebuliTa SeniTa~ (103, 24).<br />

xorciel moTxovnilebaTa dakmayofileba, ise rom, igi ar gveqces TviTmiznad,<br />

vnebad, ar daabeCavos da ar gaabinZuros suli, ar Cagviketos gza ukvdavebisaken, ar<br />

gveTvleba codvad. sawuTroseul siamovnebaTa zomieri siyvaruli mogveTxoveba yvelas;<br />

lagamis amodeba gvmarTebs vnebaTaTvis, Torem mxedris ampluidan maCanCalobamde<br />

CamovqveiTdebiT (maSin cxeni, cxoveluri survilebi, marTaven, miuZRvian kacs<br />

da ara piruku). saamisod brZola moeTxoveba yvela marTlmorwmune qristians, xolo<br />

wmindanobis kvarcxlbekze is adis, vinc samagaliTod ganiwmindeba vnebaTa mim-<br />

Zlavrebisagan, TviTon imZlavrebs maTze, asketuri SemarTebiT daCagravs sacdurT,<br />

misi daCagvris mowadineT. am msoflgancdis wm. grigol palamaseul interpretacias<br />

ase gadmoscems arqimandriti kvipriane (kerni): `asketuri brZola warimarTeba ara bunebis<br />

winaaRmdeg, aramed winaaRmdeg arabunebrivisa, imisa, rac bunebis sapirispiroa.<br />

Cahklaven ara xorciel moTxovnilebebs, aramed maTiT araswor sargeblobas. Seqmni-<br />

25


lis moxmareba ki ar ikrZaleba, aramed – avad moxmareba. amgvari urTierTmimarTebis<br />

azriT SeiZleba SevupirispiroT `samyaro~ RmerTs, sxeuli – suls, miwieri – zeciurs<br />

da ase Semdeg~. `amgvari urTierTmimarTebis azriT~ upirispirdeba `samyaros~ da<br />

mxedruli SemarTebiT ibrZvis `zeciuris~ gamarjvebisaTvis hagiografiuli nawarmoebis<br />

personaJi. antikuri klasikuri literaturis gmirisagan gansxvavebiT mas,<br />

klimenti aleqsandrielis sityvebi rom moviSvelioT, yvelaze didi mteri Tu mowinaaRmdege<br />

sakuTar TavSi eguleba. Tu brZola Tvalxilulad da garedan mosul<br />

mowinaaRmdegesTan iwyeba da mTavrdeba droSi, brZola Cvensave SigniT mTvlemare Tu<br />

gaRviZebul eSmasTan grZeldeba bolo amosunTqvamde. antikuri klasikuri literaturis<br />

gmiris Zalisxmeva obieqtur sinamdvileSi aseve obieqturi formiT TavCenil<br />

winaaRmdegobasTan Tvalxiluli Serkinebis formiT vlindeba, Cveulebriv, igi saxelmwifoebriv<br />

Tu samxedro asparezze ibrZvis an bunebis stiqiasTan WidilSi gamoavlens<br />

Tavisi sulis Zalas, saTavgadasavlo xlarTebs eWideba Tu bedisweris ganCinebas<br />

upirispirdeba. sofoklemo, _ gviTvaliswinebs specialuri kvleva, _ `esqilesa<br />

da mis TanamedroveTa msgavsad, ra Tqma unda, icoda, rom namdvili gmiruli sulis<br />

mTavari Tvisebaa Tavisufleba winaaRmdegobaTagan~. mis gmirebs zogjer eSiniaT,<br />

iwyevlebian kidec da mudaras aRavlenen, sisustesac amJRavneben, `...magram arasodes<br />

ar ebrZvian sakuTar Tavs~ (a. da m. kruaze). amis sapirispirod, qristianuli xelovnebis<br />

yuradRebis centrSi, _ ganmartavs hegeli, _ moeqca `tkivili, sikvdili, mwuxare<br />

grZnoba araraobisa, tanjva sulisa da xorcisa~; arsebiT momentad iqca `...mxolod<br />

Sinagani brZola adamianisa da misi Serigeba RmerTTan~ (hegeli, romantikulis<br />

Sesaxeb, saerTod). qristianulma xelovnebam gamoaaSkarava `sulisa da sxeulis konfliqti,<br />

romelic ucxo iyo Zveli mxatvruli azrovnebisaTvis... igi amjobinebda STagonebuli<br />

eqstazis gamoxatvas ulamazo, galeul sxeulSi~ (n. dmitrieva). `Tu klasikuri<br />

antikuri warmodgena adamianze iyo statuarul-Caketili da masiur-mTliani,<br />

qristianoba arnaxuli intensiurobiT uRrmavdeba mtanjvel gaorebas pirovnebis SigniT~<br />

(s. avernicevi).<br />

rogorc vxedavT, wmindanis mxedruli SemarTebis Sinaarsis warmosaCenad moxmobil<br />

gansjaT yvelas Tan axlavs xseneba tkivilisa, tanjvisa, cremlisa da sikvdilisa.<br />

gasagebia, ratom. Sinagani brZola `bunebis Zlevis~ (wm. ioane sineli) gamo xdeba,<br />

xolo bunebrivi arsebisagan `bunebis Zleva~ bunebrivadve ukavSirdeba tkivils,<br />

tanjvasa Tu sikvdils. maT gareSe ar miikvaleba gza mokvdaobidan ukvdavebamde, miwidan<br />

zecisaken. ukve iobis wignSi da solomonis igavebSia moswavebuli is azri,<br />

rom tanjvas aqvs pedagogiur-aRmzrdelobiTi mniSvneloba (igav., 3. 11-12); igi iseve<br />

gvwmends Cven biwisagan, rogorc metals widisagan – cecxli (ier., 9. 9). misi saSualebiT<br />

RmerTi uwamlebs adamianis sulis farul wylulebs, amaxvilebs adamianis Sinagan<br />

gulisxmierebas, Sinagan `smenas~ (s. avernicevi). tanjva unda gavigoT, rogorc<br />

gamocda, keTili ganzraxviT rom mouvlens ufali adamians, misive rwmenis da keTilsindisierebis<br />

ganmtkicebisaTvis (iak., 1. 2-4; 1 petre, 1. 6-7). jvarze sikvdiliT qristem<br />

wyevisagan gamoixsna kacobrioba. marto mokvdavi bunebis SeleviT, e. i. sxeulze<br />

sulis gamarjvebiT, vnebebis daZleviT miikvlevs adamiani gzas ukvdavebisaken. `sikvdili<br />

auqmebs araraobas da amiT xels uwyobs sulis ganTavisuflebas sasrulobisa<br />

da gaorebisagan~. amgvari sikvdili uaryofaa, magram rTuli, rogorc hegeli ityoda,<br />

`uaryofis uaryofa~. sikeTisa da WeSmaritebisaTvis wvneuli tanjva da sikvdili<br />

uaryofaa warmavali sicocxlisa. magram amgvari uaryofaa erTaderTi garanti imisa,<br />

rom Tavs davixsniT sulis sikvdilisagan, absoluturi mniSvnelobis uaryofisagan.<br />

amitomaa macxovari `sikvdiliTa sikvdilisa damTrgunveli~. qristes gzaze dadgoma,<br />

amis kvalobaze, tanjva-sikvdilis gzaze siaruls niSnavs. amas gvaswavlis mociquli,<br />

roca dagviwers: `romelTa-ese naTel-viReT qriste iesos mier, sikvdilisa misa mimarT<br />

naTel-viReT... Tananerg veqmneniT msgavsebasa mas sikvdilisa misasa~ (rom., 6, 3-<br />

5). naTlisReba, sulieri Sobis garda, imasac niSnavs, gangvimartavs mociquli, rom<br />

RmerTi da kaci Seerwymian warmavali mniSvnelobis tanjva-sikvdiliT, raTa gaerTi-<br />

26


andnen absoluturi mniSvnelobis sicocxliT (sagangebod amaze – g. farulava, tanjvis<br />

qristologiuri gageba da erovnuli mwerloba).<br />

yovelive amis Taobaze, tanjva-sikvdilTan wilnayaroba sakraluri, ganmawmindavebeli<br />

mniSvnelobis fenomenia qristianul RvTismetyvelebasa da literaturaSi. raki<br />

hagiografiuli Txzulebis mTavari gmiri swored wmindania, yvelaze zogadi ganwyobileba<br />

da siRrmiseuli msoflgancda, amgvari nawarmoebidan rom momdinareobs, aris<br />

ganwyobileba da msoflSegrZeneba tanjvis mSvenierebisa da amaRlebulobisa. sasuliero<br />

literaturis gmirisaTvis niSneul am sixarulsa Tu bednierebas, tanjvaze<br />

rom aRmocendeba, hegeli ase gamoTqvams: `Rimili cremlebSi~. fsalmunTa furclebze<br />

ukve moswavebulia tragikulad Seferili am mSvenierebis idea: `romelni sTesvides<br />

cremliT, maT sixaruliT moimkon~ (125, 5). movixmoT oriode magaliTi. ioane<br />

mTawmindelis Sesaxeb misi `cxovrebis~ aRmweri wm. giorgi mTawmindeli (XI s.)<br />

mogviTxrobs, rom ioane `nikrisis sensa STavarda da mravalTa welTa cxedarsa zeda<br />

davrdomili mdebare iyo da friadTa tkivilTa moiTmenda. da maradis hmadlobda<br />

RmerTsa da esreT mxiarul iyo sensa mas zeda sastiksa, viTarca safasesa zeda did-<br />

Zalsa da viTarca pativsa da niWsa sameufosa~. `konstanti qarTvelis martvilobis~<br />

mTavar gmirs misi gamahmadianebis mowadine arabebi gvemen: `scemdes pirsa missa da<br />

mravliTa tanjviTa stanjvides mas, aramed enaÁ misi ver daabrkoles galobad~. cemagvemiTac<br />

`ver daabrkoles~ martvilis sulis zeaRsvla, galobis sitkboebaSi gacxadebuli.<br />

ugalobs da madlobas uxdis uzenaess mowame, raki mianiWa `Zali winaaRmdgom<br />

ukeTurisa~. msgavs situaciaSi `mxiaruliTa piriTa da kadnieriTa suliTa~<br />

abo Tbileli gulmxurvale madlobas SesZRvnis ufals (`abo Tbilelis martviloba~,<br />

VIII s.). SuSanik-dedofali (iakob xucesis `SuSanikis wameba~, V s.)<br />

Wrilobebze `wamlis da salbunis dadebis~ nebas ar aZlevs moZRvars. xolo roca<br />

wlebis manZilze cixeSi gamoketil martvils wylulebze matlebi daexveva, xucess<br />

SesZravs amis naxva da atirdeba. wamebuli erTgvari sayveduriTac ki anugeSebs mo-<br />

ZRvars, rom mas empiriulad Semzaravi faqtis perspeqtiuli sikeTe daviwyebia. imave<br />

Txzulebis sxva epizodSi ki tanjva da tkivili pirdapir saxeldebulia `mSvenierebad~.<br />

martvilis sapatimro senakSi rom Sevedi, gviyveba iakobi, `vixile tarigi igi<br />

qristesi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan, da me, viTar ver damiTmo<br />

gulman, vtirode friad~. nacem-nagvemi, `sakrvelTagan~ SejaWvuli qali warmogvidgeba<br />

`Suenierad, viTarca sZali~, xolo jaWvi da borkili saqorwilo samkaulebad<br />

aRiqmeba. ai, rogor gamoiyureba, dainaxeba mahmadianTagan mravaltanjuli<br />

gobroni (`gobronis martviloba~, X s.): `mohyvanda igi winaSe amirisa mis da brwyinvida<br />

piri misi da Subli misi elvared, da romelnime qristianeTaganni maxlobel<br />

iyvnes, ixiles igi TualiTa sarwmunoebisaÁTa, viTarca gÂrgÂni zegardmo... da uSuenoda<br />

igi sisxlisa mis gamoweriTa Sublsa missa~. rogorc vxedavT, nacem-nagvemi<br />

gobronis piri da Subli `brwyinavs elvared~, sisxliT moTxvrili Subli `uSuenis~.<br />

sisxliT moTxvriloba, gvemuloba, saxiCroba ganicdeba `viTarca gÂrgÂni zegardmo~.<br />

sayuradReboa avtoris SeniSvna: aseTad mowame dainaxeba ara yvelasagan da ara<br />

yovelgvari msoflSegrZnebiT, aramed `TualiTa sarwmunoebisaÁTa~. saxiCroba, sisxli<br />

da matli `amSvenebT~, brwyinvalebis gamosxivebad aCniaT bizantiuri hagiografiis<br />

gmirebsac, magaliTad, svimeon mesvetes.<br />

qristes cxovrebis gza WeSmariti cxovrebis xati da paradigmaa wmindanisaTvis. am<br />

xatidan ki is azri aSuqebs, rom sikeTis xvedri miwaze tanjvaa. `saTnoebis tanjvawameba<br />

aris tanjva simarTlisaTvis. tanjva didi zneobrivi gmirobaa, sikeTis gvirgvini<br />

da didebaa; sikeTe mowameobrivi gmirobaa, sikeTe aris jvari~ (p. svetlovi). sikeTisa<br />

da mSvenierebis cnebebi ki jer wmida werilSi, mere ki eklesiis wmida mamaTa<br />

nawerebSi (magaliTad, basili kesarielisa, grigol noselisa, grigol palamasi)<br />

gaigivebulia erTmaneTTan. yovelive ki aseT Sejamebas gvkarnaxobs: WeSmarit sixarulsa<br />

da bednierebas, sikeTesa da mSvenierebas adamiani mxolod tanjva-sikvdiliT<br />

eziareba (galaktioni: `sikvdilis gza arra aris, vardisfer gzis garda~). ase rom,<br />

27


wmindanis ltolva wmindanobisaken, mSvenierebisaken ltolvaa. hagiografiuli gmiri<br />

uzenaesi mSvenierebiTaa STagonebuli da Tavadac mSvenierebas ebaZeba, misiT imoseba<br />

(es azri qvemoT ufro gaiSleba). mSvenierebiT SemosvisaTvis moRvawe adamianis xatva<br />

ki hagiografiul nawarmoebSi im esTetikuri formebiT isxams xorcs, rac qristianulma<br />

xelovnebam moitana. xolo qristianulma xelovnebam gakvala gza devnili da<br />

Seuracxyofili adamianebis cxovrebis dramatuli stiqiis gamosaxatavad; man dagvanaxa<br />

mSveniereba sulis wvisa uZlursa da ulamazo sxeulSi; man gaafarTova diapazoni<br />

grZnobebisa, romlebic `adamianurobis~ cnebaSi Sedian~ (n. dmitrieva).<br />

* * *<br />

hagiografiuli literatura or Janrul saxesxvaobas qmnis: `wameba~ anu `martviloba~<br />

da `cxoreba-moqalaqeoba~. saerTo maT Soris is umTavresia, rac wmindanobis<br />

qristianul ideals moaswavebs da razec ukve sakmaod visaubreT: tkivilis, cremlis,<br />

tanjvis gziT miemarTebian isini ganRmrTobisaken. gansxvavebas is qmnis, rom tanjvatkivilis<br />

ZiriTadi Sinaarsi sxvaa `wamebaSi~ da sxvagvaria – `cxovrebaSi~. tanjvis<br />

princips `cxovrebaTa~ tipis TxzulebaSi sxva Sinaarsic emateba, erwymis.<br />

Sinagani brZola, rac saerTo maxasiaTebelia wmindanobis fenomenisa, mowameobrivi<br />

cxovrebis gzaze sxeulisa da sulis mZafri dapirispirebis saxes iRebs. gasagebi<br />

mizezebis gamo gmirs sicocxlis safasurad ujdeba rwmenis erTguleba. `wamebis~<br />

Janris TxzulebaSi igia ZiriTadi problema. sxeulisa da sulis dapirispireba is antagonizmia,<br />

romelic Rrmad gaanalizdeba pavle mociqulisagan: `ÃorcTa guli uTquams<br />

sulisaTÂs da sulsa ÃorcTaTÂs, da eseni mÃdom arian urTierTas~ (galat.,<br />

5.17). maTi mudmivi brZola erTmaneTTan adamianis Sinagan gaorebas iwvevs: `gonebiTa<br />

CemiTa vhmoneb sjulsa RmrTisasa, xolo ÃorciTa sjulsa codvisasa~ (rom., 7.25). gaoreba<br />

ki Cveulebrivi mokvdavis yofas ase warmosaxavs: `romelsa-igi viqm, ara vici;<br />

rameTu ara romeli igi mnebavs, mas viqm, aramed romeli igi mZuls, mas vhyof. aw ukue<br />

arRara me viqm mas, aramed romeli igi damkvidrebul ars CemTana codvaÁ~ (rom., 7.<br />

15-16). antikuri sazogadoebis uzenaesi arc Camodis xorciel, mokvdav, Cveulebriv<br />

(sisuste-tkivilTan wilnayar) bunebriv arsebobaSi, ulamazo sxeulSi da masTan gamarjvebiT<br />

damTavrebuli brZolis gziT arc amaRldeba absolutur sulierebamde. RmerTi<br />

mogvevlina xorcielad, iRvwis da maRldeba, viTarca adamiani. am moRvaweobisas<br />

igi amJRavnebs tkivils sxeulisa da sulisa. amis magaliTad moixmoben epizodebs<br />

jvarcmisa da didi xuTSabaTisa. jvarcmis wina dResve geTsimaniis baRSi Tavis mowafeebTan<br />

ganmartoebulma macxovarma `iwyo mwuxarebad da urvad~, da mowafeebs mi-marTa:<br />

`Sewuxebul ars suli Cemi vidre sikvdildmde... da warvida mcired da davarda<br />

pirsa zeda TÂssa, ilocvida da ityoda: mamao Cemo, ukeTu SesaZlebel ars, TanawarmÃedin<br />

Cemgan (amacile) sasumeli ese~ (maTe, 26. 37-39). cxadad gamJRavnebul tkivilsa<br />

da adamianur sisustes maSinve upirispirdeba da Seupovrobisaken ubiZgebs codvis<br />

tyveobaSi myofi kacobriobis gamosaxsnelad ganzraxuli neba misi, romelmac<br />

msxverplad sakuTari Tavi unda Seswiros, raTa ganwmidos da aRadginos kacTa dacemuli<br />

buneba. amitomac iTqmeba ase sulisSemZvrelad misi sityvebi: `...ara viTar me<br />

mnebavs, aramed viTarca Sen~. kidev ufro didi tkivili gamoismis macxovris bageTagan<br />

jvarcmis Jams: `RmerTo Cemo, RmerTo Cemo! raÁsaTÂs damiteveb me?~ (maTe, 27. 46).<br />

amgvari msoflSegrZnebis safuZvelze qristianuli literaturis ZeglebSi `sanqcirebulia~<br />

gamoxatva Sinagani brZolisa, tkivilisa, sisustisa (gavixsenoT amis Taobaze<br />

zemoT ukve moxmobili msjelobani hegelisa, s. averincevisa, n. dmitrievasi). es<br />

Sinagani brZola, dapirispireba sxeulisa da sulisa qmnis `martvilobis~ mTavari<br />

gmiris Rvawlis arss. `cxovrebis~ personaJsac mouxdeba xorciel zraxvebTan Widili,<br />

magram ara ise mZafri, sikvdil-sicocxlis zRvarze rom iCens Tavs martvilis<br />

arsebaSi. ai, rogor godebs amis Sesaxeb `ioane zedaznelis cxovrebis~ mTavari gmiri:<br />

`mrcxuenis misgan (xorcielebisgano. – g. f.), viTarca Tana mkÂdrsa. minebs, raÁTa<br />

davadno igi da aravin ars Semwe Cemda keTilisaTÂs. misgan miÃman cremlni, misgan<br />

28


marxva, mRÂZareba, misgan vedrebis Sewirva da mravalni Sromani keTilni; romelni<br />

TÂnier ÃorcTasa ver SesaZlebel arian... viTar ganvere zeda-moslvasa missa, raÁTa<br />

ara davmZimde borkiliTa, romeli Camoizidavs queyanad... brZoliTa amaT ÃorcTaÁTa<br />

mivxedvideT mas. gulisÃma-giyofies SekrebaÁ Seni da Sinagani brZolaÁ~.<br />

rogorc vxedavT, wm. ioanes es RaRadisi gavs wm. grigol palamas im azrebs, romlebic<br />

zemoT movixmeT (Tumca droiT ki uswrebs sakmaod): xorcieleba, viTarca qmnileba<br />

RvTisa, TavisTavad sikeTea da zogierTi saTnoeba (magaliTad, cremlisa, marxvisa,<br />

mRviZarebisa) mis gareSe (`Tvinier ÃorcTasa~) verc aRsruldeba. imavdroulad<br />

xorciel cxovrebaSi Tvlems safrTxe, rom `davmZimdeT borkiliTa, romeli Camoizidavs<br />

queyanad~. `brZoliTa amaT ÃorcTaÁTa~ unda gadavurCeT safrTxes. wmindanobis<br />

gzaze Semdgarma gulisxmierebiT unda moikribos Zalebi, raTa warmatebiT<br />

gadaixados es `Sinagani brZola~, `daadnos~ sxeulis aRzeveba.<br />

xorcieli arsebobis daTmobiT aRZruli mZafri tkivili SuSanik-dedoflis mowameobrivi<br />

gziT mTel sigrZeze mJRavndeba. qmris gamazdeanebis ambis SetyobisTanave<br />

SuSanikma datova miwieri meuRlis saxli da zeciuri meufis samyofels – eklesias<br />

miaSura. igi am uZnelesi, magram ukompromiso gadawyvetilebis erTguli darCa bolomde.<br />

erTguleba sicocxlis siyvarulis WidilTanaa Serwymuli martvilobis pirveli<br />

dRidan: `da viTarca mwuxrisa Jami aRasrules, saxlaki erTi mcire pova maxlobelad<br />

eklesiasa da Sevida mun Sina simwariTa savsÀ da mieyrdna yuresa erTsa da<br />

mwariTa cremliTa tiroda~. `mware cremlebiTaa~ gajerebuli martvilis eqvswliani<br />

brZola miwis yivilTan, xolo sicocxlis mimwuxrze namdvil godebad gadaiqceva.<br />

xolo abo Tbilels (iovane sabanisZis `abo Tbilelis martviloba~, VIII s.) rom er-<br />

Tob uWirs xorciel satkivarTa daTmena, eSinia sikvdilisa, amaze martvili cremliani<br />

RaRadebs uflis winaSe, SesTxovs Sewevnas, raTa `ganiZarcvos SiSi ÃorcTaÁ~,<br />

martvilis suls rom `samoseliviT~ Semoxvevia. arabebs abo Tbilisis amirasTan mihyavT<br />

ukanasknel dakiTxvaze. sikvdilis siaxloves martvili ise SeuZravs, rom cocxali<br />

kaci sakuTar cxedars Wvrets. wminda gobrons mahmadianebi Seipyroben da sikvdiliT<br />

emuqrebian, Tu qristianobas ar daTmobs. sikvdilis SiSs ver iokebs gobroni<br />

da Tbilisis amiras emudareba, qristianobas nu damagdebineb da erTgulad gemsaxurebio.<br />

qarTul hagiografiaSi ar aris msgavsi magaliTi, personaJi rom ase Zrwodes<br />

sikvdilis SiSiT da Tavis sisustes verc jalaTTa, SeuracxmyofelTa winaSe ver faravdes.<br />

SuSanikic, aboc, gobronic ibrZvian da sZleven Sinagan mters, xorciel sacdurs.<br />

Sinagani mtris Zlevisa da gamarjvebis kvalobaze, cisartyelasaviT akiafdeba<br />

wamebulTa cremlebSi sixaruli, `Rimili cremlebSi~ (g. farulava, erovnuli martirologiis<br />

gmiri; r. baramiZe, narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan).<br />

Tu xorcieli, materialur-grZnobadi sinamdvile araraobaa, ueWveli da TavisTavad<br />

cxadi, misi aseTobis mtkicebas raRa fasi aqvs, saerTod, da, gansakuTrebiT, xelovnebaSi,<br />

sadac sulieri samyaros amaRlebuloba unda iyos ZiriTadi principi.<br />

araraobaze maRalia yvelaferi, rac mis miRma devs. esTetikurad zemoqmedi is amaRlebuloba<br />

SeiZleba iyos, roca pozitiuri fasi aqvs imas, razedac maRldebian. `martvilobis~<br />

gmiri aRmoCndeba iseT situaciaSi, roca RvTisadmi madliereba da erTguleba<br />

sicocxlis daTmobis gareSe, xorcielebis msxverplad mitanis gareSe SeuZlebelia.<br />

mowame sZlevs Sinagan gaorebas, imarjvebs tanjvaze. am Sinagan brZolaSi miRweuli<br />

warmatebis Sesatyvisia is Zalmosileba, romliTac wmindani ebrZvis xorciel<br />

mtrebs, jalaTebs, SeuracxmyofelT. msxverplad misvliT igi adasturebs siyvaruls<br />

da erTgulebas imisa, vinc kacTa modgmis siyvarulisa da erTgulebisaTvis jvars<br />

ecva. sityva `martvili~ warmodgeba berZnuli Ziridan _ µαρTυs, _ rac damtkicebas,<br />

damowmebas, dadasturebas niSnavs. SuSaniki (Tu abo, evstaTi, gobroni) mxedruli<br />

SemarTebiT `wamebs~, amtkicebs, damdasturebelia, mowamea.<br />

sxeulisa da sulis dapirispireba zogjer `cxovrebis~ gmiris saxeSic iCens Tavs.<br />

aq igi, Cveulebriv, meorexarisxovania, magram zogjer mwvave xasiaTic SeiZleba<br />

miiRos. qarTul hagiografiaSi aseTebia `cxovrebani~ aTcamet asurel mamaTa. wm. da-<br />

29


viT garejelis mowafe lukiane cxadad igvemeba da wuxs `kninodeni~ sakvebis gamo,<br />

xolo mere sinanuls miecema `daudgromelTa ÃorcTaTÂs~. avtori ki SesTxovs wm.<br />

daviTs: `ioxe CuenTÂs RmrTisa mimarT satkivarTa amaT da que-damzidvelTa ÃorcTa<br />

zesTa-qmnad~. wm. Sio mRvimelic igvemeba da SeiWirvebs, raTa `monad da msaxurad sulisa<br />

morCilebad dadginebaÁ ÃorcTaÁ SeuZlos~. wm. iovane zedaznelic SemarTebiT<br />

ibrZvis sxeulis damorCilebisaTvis da `sasoebiT evedrebin ufalsa, raTa mZled<br />

ÃorcTa mZlavrebisa gamoaCinos~. xorcisa da sulis erTmaneTTan brZolis zogadadamianuri<br />

qristologiuri drama Tavs iCens sxvadasxva eris hagiografiul literaturaSi.<br />

samagaliTod SeiZleba davasaxeloT: IV s. bizantiuri hagiografiis saukeTeso<br />

Zegli, aTanasi aleqsandrielis `cxorebaÁ wmidisa antonisa~, kirile skvi-<br />

Topolelis (VI s.) `saba ganwmedilis cxoreba~, qarTuli versia sulTmargebeli romanisa<br />

`sibrZne balahvarisi~. am ukanasknelis mTavar gmirs iodasafs `SeaSTobdes<br />

gulissityvani~ qalisaken ltolvisa. siwmindisaken moswrafe iodasafs erTob uWirs<br />

sxeulis daokeba. akademikosma k. kekeliZem sagangebo narkvevic uZRvna am Temas –<br />

`samijnuro cTunebis problemisaTvis qarTul literaturaSi~. aq gaanalizebulia<br />

qarTul enaze adreve Targmnili hagiografiuli Txzulebani, romelTa personaJebs<br />

mZafri Sinagani brZola gardaxdebaT xorcieli vnebis Casaqrobad.<br />

* * *<br />

axla yuradReba mivapyroT sulieri gmirobis im ideals, romelsac `cxorebaTa~<br />

personaJebi ganasaxiereben. droni icvlebodnen, magram gmirobis qristianuli gagebis<br />

principuli Sinaarsi igive rCeboda – tanjva. tanjvis sakraluri Rirebuleba da Saravandedi<br />

arc maSin gaxunebula, roca qristianoba ar idevneboda. `ara ars Jami devnisaÁ<br />

cxadad~, _ werda amis Sesaxeb wm. ioane oqropiri. es imas ar niSnavs, miuTi-<br />

Tebda wm. mama, rom brZola WeSmaritebis gamarjvebisa da damkvidrebisaTvis damTavrda.<br />

`rameTu ixila eSmakman, rameTu iZlia martvilTagan cxadiTa brZoliTa, gardaaqcia<br />

brZolaÁ wyobisaÁ farulad... aha esera, Jami ars farulad wyobisaÁ, movediT da<br />

vhbrZodiT~. igulisxmeba brZola Cvensave SigniT mTvlemare vnebebTan, yoveldRiuri,<br />

yovelwuTieri brZola, romlis warumarTvelad vSordebiT ufals, vklavT adamians<br />

sakuTar TavSi. am `faruli~, qristianobisagan faseulad Seracxili erTaderTi `br-<br />

Zolis~ wina xazze mxedruli SemarTebiT dgebian ber-monazvnebi, asketebi. sruliad<br />

gansakuTrebuli sulieri wyobis adamianTa am laSqris saWurvelic TvaliT uxilavia<br />

– saTnoebani. qarTul `cxovrebaTa~ avtorebis TvalTaxedviTac, saTnoebaTa didi<br />

Senobis Tavkiduri lodia simdable-morCilebis siqvele: `pirveli kibe saTnoebaTa<br />

ars simdable, romeli aRiyvanebs RmrTisa SematkbobelTa misTa~ (`cxoreba Sio mRvimelisa~);<br />

`krebulsa Sina myofni amiT samiTa saqmiTa cxovndebian: simdabliTa da<br />

morCilebiTa da Tvisisa nebisa datevebiTa~ (`cxoreba ioanesi da eqvTimesi~); xolo<br />

`grigol xanZTelis cxorebis~ avtoris azriT, Tavmdabloba-krZaluleba monazvnobis<br />

sinonimia: `monazonebaÁ hrqÂan krZalvasa~.<br />

is garemoeba, rom mxolod brZola xorcTan ar kmara RvTis xatad Sobilis Rmer-<br />

TTan misaaxleblad, rom vnebebTan yoveldRiuri dapirispirebis uciloblobis Segnebis<br />

gareSe ver gaformdeba qristianuli sazogadoeba, ukarnaxebda wmida mamebs, sagangebod<br />

ganemartaT morwmuneTaTvis maRali Rirebuleba monazvnur-asketuri idealisa<br />

martvilobis Saravandedis gverdiT. amis nimuSia zeviT ukve moxmobili msjeloba<br />

wm. ioane oqropirisa. wm. mama ase agrZelebs ganmartebas: `ara Tu cudad ras<br />

qadagebdes winaswarmetyuelni da ityodes, viTarmed: SenTÂs movswydebiT Cuen maradRe.<br />

ara TuU umecrad ras RaRadebda mociquli, viTarmed: maradRe movkudebi. uke-<br />

Tumca ara iyo brZolaÁ maradRe, aramca moixsena saxeli sikudilisaÁ. da Tumca ara<br />

iyo wyoba (Sebma, brZola. – g. f.) samaradiso, aramca saWurvelisa (igulisxmeba saTnoebani.<br />

– g. f.) STacumaÁ ubrZana pavleman netarman... aha esera, aRtydebis dRes gulis-wyromaÁ<br />

farulad da davSritoT TiToeulad Cuengan cecxli igi dafaruli –<br />

30


gulis-wyebaÁ gulisaÁ da mieriTgan veziarneT Cuen mowameTa, romelTa daSrites ali<br />

cecxlisaÁ moTminebiTa TÂsiTa~ (xazgasma Cvenia. – g. f.).<br />

wm. mama gvaswavlis: WeSmariti siwminde `maradRe sikvdils~ (da ara mxolod er-<br />

Tgzis), asketur rkenas niSnavs sacdurTan, vnebebTan. es omi `farulad~ mimdinareobs.<br />

iseve rogorc martvilis sulis Widili xorcTan, magram am ukanasknels<br />

TvaliT saxilveli wina planic aqvs, _ jalaTebTan dapirispireba, romlis efeqturoba<br />

mTlianad imiTaa moswavebuli, rogor gadawyda mTavari problema – sulis<br />

brZola xorcTan. vnebebTan yoveldRiuri `faruli~ Widili tanjva-sikvdilis Sinaarsisaa<br />

da, amis kvalobaze eziareba berul-asketuri wesi cxovrebisa mowameobrivs<br />

(Sesabamisad `cxorebis~ gmiri – `martvilobis~ gmirs). am axal anTropologiur<br />

Tvalsazriss saqarTveloc gamoxmaurebia. revaz siraZem damajereblad daadgina, rom<br />

wm. ioane oqropiris moxmobil gansjas exmaureba giorgi merCule, roca Tavisi Txzulebis<br />

dasawyisSi ambobs: grigol xanZTelis irgvliv Semokrebili mowafeebi `Tanaziar<br />

iqmnebodes pirvelTa maT marTalTa da monawile wmidaTa mowameTa, mxndebodes<br />

raÁ Ruawlsa mas monazonebisasa msgavsad wmidaTa mowameTa da ufrois maTsa, rameTu<br />

martÂlni erTsa xolo Sina Jamsa iwamnes, xolo ese yovelsa Jamsa iwamebodes saxelisaTÂs<br />

qristÀsisa, viTarca daviT ityvis: `SenTÂs movswydebi Cuen maradRe~. da<br />

pavle ityvis `maradRe qristÀsTÂs movkudebi~. ukeTumca ara iyo daucxromeli brZolaÁ<br />

wmidaTaÁ, aramca moixsenes brZola igi sikudilad maradRe~. `...vnebaTa dafarulTa<br />

da cxadTa, mxdomisa RoneTa Zlierad ewyvebodes Rirsni ese mamani, moTmineni<br />

mravalsaxeTa WirTa da mwuxarebaTa qristÀsTvis~.<br />

merCules am msjelobidan r. siraZe logikurad askvnis: `igi (merCule. – g. f.)<br />

araTu uTanasworebs maT (berebs. – g. f.) martvilebs, aramed maTze aRmatebuladac ki<br />

saxavs. cxovrebis did manZilze ganuwyveteli RvawliT wminda mamani aRematebian mowameebs,<br />

`romlebic erTsa xolo Sina Jamsa iwamnes, xolo ese yovelsa Jamsa iwamebodeso~.<br />

`...wmida mamebs yoveldRiuri brZola uxdebaT ukeTurebasTan, eSmakTan,<br />

cxovrebasTan, adamianur gulisTqmasTan, rasac igi yoveldRiur wamebas uwodebs... gamodis,<br />

rom martviloba ama Tu im formiT mainc aucilebeli yofila adamianuri<br />

srulyofis – wmindanobis misaRwevad~ (Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis<br />

sakiTxebi).<br />

wm. ioane oqropiris Tvalsazrisis Semsgavsebul gansjas vipoviT wm. isaak asuris<br />

(VII-VIII ss.) nawerebSi: `ara mxolod isini arian mowameni, romelTa qristes rwmenisaTvis<br />

sikvdili ergoT, aramed isinic, romlebic qristes mcnebaTa aRsrulebisaTvis<br />

ixocebian~. msgavs azradve unda CaiTvalos `serapion zarzmelis cxovrebis~<br />

(X s.) avtoris es miTiTebac: `wmidaTa da RmerT-SemosilTa mamaTa locvaÁ<br />

Tques saWurvelad, marxvaÁ zRuded da wmidani cremlni sabanelad, xolo morCilebaÁ<br />

wamebad, romeli-ese RuawliT SemosilTa mowameTa Tana dauTxevelad sisxlTa<br />

gÂrgÂnosan hyofs kacsa~ (mivaqcioT yuradReba: aqac is azria gatarebuli, rom saTnoebaTagan<br />

morCilebis siqvele asxivebs yvelaze ufro wameba-tanjvis, wmindanobis<br />

Saravandeds). wm. ioane oqropiri sxva naSromSic (qarTulad X-XI ss. rom uTargmniaT)<br />

ganmartavs, rom monazoni `Seswiravs msxuerplsa ubiwosa winaSe RmrTisa, vi-<br />

Tarca wmidani mowameni. aw ukue moakvdine Tavi Seni, Zmao, da juars-acu igi SromiTa<br />

da miiRo Senca gÂrgÂni wmidaTa mowameTaÁ, rameTu romelsa-igi mZlavrni maxÂliTa<br />

moswyveddes da iwamnes, xolo Sen nebsiT Tavi Seni moswyÂde iwroebiTa~. rogorc<br />

vxedavT, oriode winadadebis sigrZeze monazvnuri Rvawli samgzisa gazomil-awonili<br />

mowameobrivi tanjvis `Targze~. magram erTob sayuradRebo isaa, rom aqve wm. ioane<br />

afiqsirebs asketuri cxovrebis specifikur Strixs martvilobasTan SedarebiT: asketni<br />

`nebsiT moswyveden iwroebiTa~ TavianT Tavs, maSin roca, igulisxmeba, martvilT<br />

wilad xvdaT, `ergoT~ tanjva. es `ergoT~ uweria isaak asurs zemoT moxmobil<br />

msjelobaSi da iq igulisxmeba, rom monazoni Tavisufali nebiT dgeba SeWirvebis<br />

gzaze. ase rom, mxolod `maradRe~ tanjuloba ki ar qmnis monastruli cxovrebis<br />

Saravandeds, aramed `nebsiT~ SeWirvebulobac.<br />

31


arc mxolod TanamedroveTa zogadi damoZRvriT iyo dainteresebuli wm. ioane oqropiri,<br />

roca ase sagangebod da ganmeorebiT werda wmindanobis ori gzis Sesaxeb.<br />

mxatvruli sityvis es didostati, ra Tqma unda, qristianuli mwerlobis, upirveles<br />

yovlisa, wmindanTa Rvawlis aRmwerTa, dakvalianebasac umiznebda. akvalianebda kidec<br />

rogorc bizantiaSi, ise saqarTveloSi. tanjvis nebayoflobiTi wvnevis, rgunebis<br />

is principic, rac asketis SeWirvebas specifikurad gamoarCevs martvilis wamebisagan,<br />

giorgi merCulem, albaT, imave ioane oqropirisagan aiRo. merCule ityvis, rom<br />

misi Txzulebis mTavari gmiri aris `nebsiT glaxaki suliTa miT simdablisaÁTa sasufevlisa<br />

damkÂdrebisaTvis, mglovare guliTa~. `nebsiT~ dauTrgunavs, dauglaxebia<br />

wm. grigols xorcieli da sulieri vnebebi, nebayoflobiT, saTnoebaTa Semkvreli<br />

saTnoebis – simdable-morCilebis saWurveliT gaukvalavs gza wmindanobisa. ber-monazvnuli<br />

cxovrebis wesis am Strixs, viTarca specifikurs (martvilTa Rvawlisagan<br />

ganmasxvavebels), sagangebod ganumartavs merCulis Txzulebis erTi personaJi, saba<br />

iSxneli, mefe bagrats: `sarwmunoni da WeSmaritni monazonni queyanasa zeda aravissa<br />

Ãelmwifebasa queSe arian, vinaÁTgan mohrides saSuebelTa sawuTroÁsaTa nebsiT da<br />

aRirCies RmrTisaTÂs mwuxarebaÁ adgilTa glovisaTa~.<br />

kidev erT dokuments movixmobT wmindanobis ori gzis (Sesabamisad, hagiografiuli<br />

martvilisa da hagiografiuli `cxorebaTa~ gmiris) gamaerTianebeli principisa<br />

da ganmasxvavebeli Strixebis Sesaxeb. igi ekuTvnis saRvTismetyvelo azrovnebis<br />

erT ucxoel, erTob niWier, erudirebul warmomadgenels – martviri monazons<br />

(sabawmindels) da ase hqvia – `sinanulisaTÂs da simdablisa~ (adreve rom uTargmniaT<br />

qarTulad). Txzulebis am monakveTs cxadad aCnia msgavseba ioane oqropiris naazrevTan:<br />

`SevaiwroT, Zmano, TavTa CuenTa zeda cxorebaÁ Cueni da SevayenneT senakTa<br />

CuenTa, da iyavn sazrdelad Cuenda mcired puri da wyali, saÃmarad oden ÃorcTa<br />

CuenTa, mravliTa SromiTa, mRÂZarebiTa da zedgomiTa Rame yovel, mxurvaled locviTa<br />

da muxlTa drekiTa da queyanasa zeda woliTa usageblod, tiriliTa da cremliTa<br />

da SemusvriliTa guliTa, fsalmunebiTa da galobiTa da locviTa saidumlod<br />

dRe da Rame, mravliTa gansacdeliTa da friadiTa SromiTa da aRuracxeliTa Wiri-<br />

Ta dauTmoT siborotesa eSmakTasa, romelni cxadad da idumal ara dascxrebian<br />

brZolad Cuenda da hnebavs warwymedaÁ Cueni... aw ukue viRuawoT da vaCvenoT wamebaÁ<br />

Cueni qristesa. daRaTu sxuaTa mier ara vitanjebodiT, TaviT TÂsiT SevaiwroT Tav-<br />

Ta zeda misTÂs da SromiTa movakudinneT xorcni Cuenni siyvarulisa misisaTÂs, da-<br />

RacaTu ara mivecneT maxÂlsa, romelman-igi mswrafl ganarinis gansacdelisagan~.<br />

es aris mcire programa wmindanobisa, CamoTvlilia mTeli wyeba saTnoebaTa, romlebiTac<br />

aRWurva SeaZlebinebs bers ebrZolos masTan mebrZol `siborotesa eSmakTasa~<br />

(vnebebs). am brZola-tkiviliT erTiandeba asketi martvilTan (`SromiTa moakvdinebs<br />

xorcTa~). dafiqsirebulia orive Strixi gansxvavebisa: pirveli – `maxÂli mswrafl<br />

ganarinebs gansacdelisagan~ martvils; beri `dRe da Rame~ iRvwis, `aRuracxelTa<br />

WirTa~ gzas miuyveba~, e. i. `maradRe moswydeba~ uflisaTvis; meore: martvilni<br />

`sxuaTa mier itanjebian~, xolo berni `TaviT TÂsiT~, e. i. `nebsiT~ `Seaviwroeben~<br />

(SeuWirveben) TavianT Tavs. rogorc vxedavT, gmirobis, wmindanobis yvelaze Zveli<br />

saxeobis – martvilobis Saravandeds, Cveulebrivi qristianisagan Yyvelaze advilad<br />

aRsaqmel-gasagebs, utoleben da usworeben monazvnur Rvwis SeWirvebas, faseulobas<br />

(upiratesobasac uZebnian). am TvalsazrisiT, isic sayuradReboa, Tu ra zedwodeba<br />

SeurCevia TavisTvis (Tu SeurCies) am Txzulebis avtors – martviri monazoni.<br />

asketuri Sinaarsi tanjvisa, roca SeWirveba – tkivili nebayoflobiTi formisaa,<br />

TavisTavadi (TviTkmari) Rirebuleba aqvs, arc martvilTaTvis da `martvilobisTvis~<br />

aris sruliad ucxo. ber-monazonTa cxovrebis wesia nebayoflobiTi, tanjvaze Tavidanve<br />

da sagangebod orientirebuli da organizebuli, igi monasterSi am idealiT<br />

STagonebuli midis da gamoicdeba. rac Seexeba mowames, mas Semdeg, rac mis ukompromiso<br />

sarwmunoebriv paToss da sulier zneobriv amaRlebulobas garemoebani samkvdro-sasicocxlod<br />

daupirispirdebian da Seuracxhyofen, martvilni samsxverplod<br />

32


gadasdeben Tavs da nebayoflobiT tanjvasac mimarTaven zogjer. SuSaniki, abo, abibos<br />

nekreseli Tu gobroni or mizans mieltvian aseT SemTxvevaSi: pirveli – Tavs<br />

gamocdian, nebelobas wvrTnian da ikaJeben; meore – jalaTebs, SeuracxmyofelT ebrZvian<br />

da awbileben moTminebis saWurveliT, xolo TanamoZmeT SeWirvebis winaSe gautexelobis<br />

SegnebiT da adamianuri RirsebiT aRavseben.<br />

magram `cxorebaTa~ gmiris mxatvruli modelis Sinaarsi da struqtura amiT ar<br />

amoiwureba, igi garTulebul-gamdidrebulia erTi principuli komponentis mimatebiT.<br />

adamiani, `cxovrebaTa~ mixedviT, idealurobas marto Sinagani konfliqtis daZleviT,<br />

tanjvaze amaRlebiT ar aRwevs, aramed misi sulieri Zalmosileba obieqtur, sazogadoebriv-kulturul<br />

asparezzec ixarjeba. amis dasturad grigol xanZTelisa da didi<br />

aTonelebis moRvaweobis diapazonis gaTvaliswinebac ikmarebda. maTi garja far-<br />

To Sinaarsis kulturul-saganmanaTleblo miznebsac isaxavda da politikur-saxelmwifoebriv<br />

interesebsac emsaxureboda. eqvTime da giorgi aTonelebi ki wmindanebad<br />

samwerlobo Rvawlis kvalobaze Seiracxnen. `ara uwyiTa, rameTu sargeblobisaTvis<br />

amis queyanisa warmogvavlina ufalman~, _Seaxsenebs ioane zedazneli Tavis mowafeebs<br />

(`cxoreba ioane zedaznelisa~). arc `wamebaTa~ gmiris Rvawli ar aris mowyvetili<br />

sazogadoebriv interesebs. karga xania SeniSnulia da gaziarebulia is azri, rom<br />

jer mazdeanur da mere `mahmadianur politikur-ideologiur eqspansiasTan samkvdrosasicocxlo<br />

brZolaSi SeWidebuli erovnuli energia qristianuli aRsarebis ideiT<br />

iyo Semosili. am moZraobam qarTul hagiografiasa da himnografiaSi qarTveli martvilis<br />

figuris saxiT wamoayena erovnuli gmiris problema. martvilis mowameobrivi<br />

Rvawli erovnuli TviTSegnebis impulss warmoadgenda, religiuri da erovnuli<br />

damoukideblobis simbolos~ (g. imedaSvili, Zveli qarTuli enisa da stilis<br />

mijnebze). ase iyo, qristianoba zRuded, qviTkirad gveqca, raTa ar gavTqvefiliyaviT<br />

jer mazdeanur, mere mahmadianur okeaneSi. qristes moZRvreba awovebda saukuneTa sigrZeze<br />

Cvens sxeulsa da suls iseT madlian ZuZus, romelic yvelaze ufro ajansa-<br />

Rebda da kravda ers. amitom gaafTrebiT cdilobda yvela rjulis dampyrobeli am<br />

zRudis dangrevas, gadaqcevas. brZola erovnuli TviTmyofadobisaTvis amitom `qristianuli<br />

aRsarebis ideiT iyo Semosili~. bunebrivad, raki qristianobasTan mimarTeba<br />

erovnulTan damoukidebulebis tolfasi iyo, rwmenisaTvis Tavdadeba uSualod,<br />

TavisTavad moaswavebda eris samsaxurs, sazogadoebriv Rvwas. martvils ar sWirdeba<br />

samoqmedo sivrcis gafarToeba, raTa misi mxedruli SemarTeba qveyanas gamosdgomoda.<br />

satusaRo dilegidan gausvleladac Seeweoda misi brZola da tanjva sazogadoebas,<br />

`erovnuli TviTSegnebis impulss warmoadgenda~.<br />

axla, roca SeZlebisdagvarad moixaza, erTi mxriv, `wamebaTa~ gmiris, xolo, meore<br />

mxriv, `cxorebaTa~ personaJis moRvaweobis Sinaarsi da forma, SeiZleba SevajamoT.<br />

sasuliero mxatvruli prozis am or nairsaxeobas aerTianebs da erT, hagiografiul<br />

Janrad kravs saerTo Tema, idea da gza (Tu saSualeba) Temisa da ideis xorcSesxmisa.<br />

hagiografiuli mwerlobis Temaa saRmrTo (sazeo) siyvaruli, idea – gan-<br />

RmrToba (Teozisi), wmindanad amaRleba. am Temisa da ideis xorcSesxmis saSualeba<br />

orivegan tanjvaa, tkivili, cremli, sikvdili; tanjva Sinagani, upirveles yovlisa.<br />

xolo gansxvaveba `wamebasa~ da `cxovrebas~ Soris samgvaria. pirveli: tkivili,<br />

SeWirveba, romelic martvilT wilad xvdebaT, aris urTierTsapirispiro sawyisTa –<br />

sxeulis (xorcis) da sulis – brZola, ontologiuri xasiaTis dapirispireba. martvili<br />

sZlevs am winaaRmdegobas. upirvelesi mniSvnelobis am `omSi~ gamarjvebiT ganmtkicebuli<br />

nebeloba warmatebiT erkineba xilul mtrebs: misi gadarjulebis mowadineT,<br />

SeuracxmyofelT, jalaTebs.<br />

spiritualisturad Seferili am brZolisagan gansxvavebiT, `cxorebis~ gmiris saxeSi<br />

Sinagani tanjvis mTel paToss qmnis saTnoebaTa dapirispireba vnebebTan, eTikur-istoriuli<br />

xasiaTis brZola. aqedan iRebs saTaves meore sxvaoba. politikur-saxelmwifoebriv<br />

da msoflmxedvelobriv-eTikur garemoebaTa Sejaxeba-gadajaWvis kvalobaze<br />

martvilT wilad xvdebaT, xvedrad ergunebaT tanjva da sikvdili, xolo<br />

33


`cxovrebaTa~ gmiri Tavidanve nebayoflobiT dgeba SeWirveba-cremlis gzaze (tanjvis<br />

ganmawmindavebeli, sakraluri gageba), Tavisufali nebiT ixvedrebs, itvirTebs tanjvas.<br />

mesame sxvaoba: `cxorebaTa~ gmiri wmindanis ampluas marto tanjvaze gamarjvebiT<br />

ar mieaxleba. Sinagan brZolis sarbielze mxedrulad warmatebuli asketis<br />

Zalmosileba sazogadoebriv-kulturul asparezzec ixarjeba. amis kvalobaze, `cxorebaTa~<br />

gmiris samoqmedo asparezi ufro masStaburia rogorc sivrciTi, ise droiTi<br />

TvalsazrisiT, mravalplanovania aRsrulebul saqmeTa mixedviT.<br />

idealTan miaxlebis gzebis gansxvavebulobas mohyveba sxvaoba nawarmoebTa mxatvrul<br />

organizaciaSi. `wamebaTa~ arqiteqtonikaSi ideuri Sinaarsis simZime ZiriTadad<br />

fsiqologiur siuJets awevs. `cxorebaTa~ tipis nawarmoebSi es tvirTi gadanawilebulia<br />

(faqtobrivi siuJetis rolic mniSvnelovania). `wameba~ kompoziciurad ufro<br />

Sekrulia, xolo `cxovrebis~ kompozicia ufro myifea.<br />

* * *<br />

hagiografiuli gmiri gardaqmnis gzaze mavali da gardaqmnili adamiania. wmindanobis<br />

gza Semoqmedebis gzaa, wmindani – Semoqmedia. `qristianuli anTropologia<br />

varaudobs, rom gamoxsnili adamiani (`wmindani~) – es gardaqmnili adamiania~ (diakoni<br />

a. kuraevi). jer kidev basili kesarielis TxzulebebSi sWvivis is azri, rom xati<br />

RvTisa aris amocana, garduvaloba imisa, rom adamianma xorci Seasxas sakuTar<br />

TavSi CaTesil SemoqmedebiT sawyiss, RvTisaTvis niSneuli siyvarulis grZnobiT miemarTebodes<br />

yvelas. grigol noseli, nemesios emeseli, basili selevkieli, Teodorite<br />

kvireli, gansakuTrebiT, grigol palama weren adamianis mravalmxrivi SemoqmedebiTi<br />

saqmianobis Sesaxeb.<br />

SemoqmedebiTi saqmianobis specifikuri, erTob sagulisxmo nayofieri sarbielia<br />

bermonazvnoba. igi, wm. grigol palamas TvalsazrisiT, aris `Tavis garSemo sikeTisa<br />

da siyvarulis atmosferos Seqmna da gavrceleba... unda gvaxsovdes uzarmazari Zala<br />

asketizmisa, romlis ZaliTac irgvliv grovdeba da ganefineba sulieri energia, Tavmdabloba<br />

da siyvaruli~. asketuri Rvawli xom bunebaze adamianis gamarjvebis triumfia.<br />

Cven zemoT ukve movixmeT ioane sinelis swavleba: `sada bunebis ZlevaÁ iqmna,<br />

mun ueWuelad bunebisa igi uzesTaesi daemkvidra~. xazgasmuli sityvebi xom imas niSnavs,<br />

rom aseT adamianSi RmerTi Semosula, `damkvidrebula~, mokvdavSi ukvdavis xati<br />

gacxadebula. Semoqmedeba aseT SemTxvevaSi ukve mwvervalTanaa miaxloebuli, xolo<br />

miaxloebulia bunebriv aucileblobaTa dajabvniT, vnebebze gamarjvebiT, saTnoebaTa<br />

gaRviZebiT. vl. loski ambobs: `berZnuli sityvis µεTϖτα (sinanuli. – g. f.) zusti mniSvnelobaa<br />

`azrebis Secvla~, `gonebis Secvla~. esaa `meore aRorZineba, romelsac<br />

ufali gviZRvnis Cven naTlisRebis Semdgom, SesaZlebloba, rom mivbrundeT masTan,<br />

gasvla Tavisi Tavidan (bunebrivis artaxebidan. – g. f.), Zala, romliTac icvleba Cveni<br />

buneba~. asketuri brZola vnebebTan, saTnoebaTa saWurveliT rom aRsruldeba, Semoqmedebaa,<br />

viTarca axali, xelTuqmneli sinamdvilis damkvidreba arafrisgan (aramaterialurisagan,<br />

siyvaruliT qmnadoba) da arafrisaTvis (miwier-praqtikuli TvalsazrisiT).<br />

arsebobis sawyisTa da sicocxlis sazrisis gaRrmavebul Ziebas, roca igi<br />

vnebaTagan ganwmendasTanaa SeerTebuli, aucileblad mohyveba RvTaebrivi energiiT<br />

aRWurva, `Zueli kacis~ kvdoma da axlis dabadeba (rogorc mociquli gvaswavlis) asketis<br />

pirovnebaSi~. `adamianma Tavis TavSi CaRrmavebisas TandaTan unda uaryos saku-<br />

Tari yalbi aqtiuroba da am uaryofisas moipovos sxvagvari, ufro maRali aqtiuroba<br />

RvTisa~ (ratcingeris dasaxelebuli naSromi). es aris aqtiuroba, romelic codviT<br />

dacemamde xelewifeboda kacs da romelsac codvaTa mokvdinebiT kvlav ibrunebs<br />

asketi. ibrunebs `SuSanikis wamebis~ mTavari gmiri, raki ar ixsnis borkilebs,<br />

romelTagan misi ganTavisuflebis nebarTva ukve moipova jojikma; ibrunebs wm. abibos<br />

nekreseli, raki uars eubneba TanamoZmeT sparselTa xelidan gamoxsnaze (`abibos<br />

nekreselis martviloba~, X s.); imave simaRlemde aubijebia, gardauqmnia kacuri buneba<br />

wm. abo tfilels, roca jalaTebma `sces mas maxÂliTa samgzis, rameTu hgoneb-<br />

34


des, viTarmed SiSiTa sikvdilisaÁTa ganaSoron igi qristesa. xolo wmidaÁ igi martvili<br />

dumiliT mxned miiTualvida maxÂlsa, vidremdis Sehvedra suli TÂsi ufalsa~.<br />

mxolod adamianuri bunebis ZalisxmeviT aseTi `saqmeebi~ ver aRsruldeba. aq adamianuri<br />

buneba saxecvlilia, kacSi RmerTia Semosuli. aseT wuTebSi kiafobs `Rimili<br />

cremlebSi~. cremlebi xorcielebis tanjvis eqoa, SeWirvebisa, miwieris zeciurad<br />

transformacias rom gamouwvevia; xolo Rimili im sixaruls gagvicxadebs, martvilma<br />

rom zecas miabjina kibe. aseTi situaciebi imgvari Semoqmedebis mibaZvaa, ragvarsac<br />

jvarcmis situaciaSi Wvreten. `suli gvaswavlis Cven, rom jvarze sikvdilis<br />

saidumloSi davinaxoT gadasvla pirveli Sesaqmidan meoreze, egoizmidan – siyvarulze~<br />

(J. korboni). `pirveli Sesaqme~ uzenaesi Semoqmedisagan samyaros Seqmnaa.<br />

rogorc vxedavT, uzenaesi Semoqmedebis am pirvel aqts gverdiT uyeneben, aseTive faseulobisa<br />

da `xarisxis~ Semoqmedebad miiCneven jvarcmis aqts, roca egoizmiT Sebo-<br />

Wili, dasazRvruli miwieri bunebis artaxebi dawyvita siyvarulma da, amis kvalobaze,<br />

xrwnad bunebas uxrwnelad ucvala saxe. egoizmiT, praqticizmiT Sekrul-SeboWil<br />

miwier bunebas ase miuaxloveben RvTaebrivs grigol xanZTeli, ioane, eqvTime<br />

da Tornike aTonelebi, giorgi aToneli da `cxovrebaTa~ sxva personaJebi. grigoli<br />

orgzis gaawbilebs mefe-didebulTa Txovnas, ekurTxos episkoposad. wm. ioane mTawmindelma<br />

mxedarTmTavrobis pativi da `raodenica raÁ ars amis soflisaÁ sruliad<br />

moiZula~, `kurTxevaÁ monazonebisaÁ miiRo da morCilebasa misca Tavi TÂsi~. ulumbos<br />

monasterSi ki guSindelma mxedarTmTavarma `JamTa aramciredTa jorTa msaxurebisa<br />

Ruawli axovnad Tavs-dva~. wm. eqvTime mTawmidelma bizantiis imperatoris Txovna<br />

etvirTa kviprosis mTavarepiskoposoba _ar Seiwynara. wm. giorgi mTawmindeli<br />

mTawmindaze rom mivida, `misca Tavi TÂsi msaxurebasa da morCilebasa ZmaTasa~, misca<br />

iseTis guliTadobiT, rom wlebis manZilze `litoni da uswavlelic~ ki egonaT.<br />

`siwmide~ da `simdablis~ saTnoeba SeaZlebinebs epifanes, grigol xanZTelis mowafes,<br />

`nebisaebr TÂsisa~ ganagos siamayis vneba, saxe ucvalos miwier bunebas, iyos<br />

Tavis ufali (ix. aqve statia _ `TviTdamdablebis gziT _ amaRlebisaken~). wminda mamebi<br />

gvaswavlian: Semoqmeds swored Semoqmedebis niWiT emsgavseba adamiani. kiTxvaze,<br />

_ risi SeqmnisTvisaa adamiani xmobili am qveynad? – wm. grigol palama upasuxebda: _<br />

`Seqmnas, upirveles yovlisa, Tavisi sakuTari cxovreba~. Tavisuflebis saWurveliT<br />

aRWurvili epifane xanZTeli simdable-morCilebis saTnoebis navTsayudelSi qmnis,<br />

aSenebs Tavis `sakuTar cxovrebas~, axal, saukeTeso `mes~ (mxatvari, Tavisi Tavisa,<br />

rogorc amas qvemoT vaCvenebT). merCule garkveviT gveubneba, rom aseTi feriscvaleba<br />

bunebrivisa zebunebrivisaken epifanem SeiZlo suliwmidis madliT. xolo suliwmida,<br />

rogorc cnobilia, qristianuli msoflgancdisaTvis swored Semoqmedebis saTavea.<br />

Tu sarwmunoa, rom hagiografiuli gmiri, wmindani, miwier bunebas gardaqmnis<br />

RvTaebrivis Semsgavsebulad, aqedan logikurad gamomdinareobs, rom wmindanobasTan<br />

miaxleba silamazesTan, uzenaes mSvenierebasTan miaxlebaa. `monazvnis mkacri wesi<br />

cxovrebisa aucileblad unda dagvirgvindes gamouTqmeli maradiuli tkbobiT. amaSia<br />

erT-erTi mniSvnelovani esTetikuri aspeqti qristianuli asketikisa, romelic ar scnobs<br />

asketizmis TavisTavad faseulobas, asketizms asketizmisaTvis~ (В. Бычков, 2000<br />

лет христианской культуры. Т. 2). ukve IV saukuneSi wm. grigol noseli miuTiTebda: iyo<br />

xati RvTisa, `niSnavs SesaZleblobas, iyo mSvenieri~. xolo wm. makari megvipteli ambobda:<br />

qristianoba aris `movlineba axali da mSvenieri adamianisa~ (homilia XIV), miznad<br />

isaxavs, aRudginos kacs `pirveladi silamaze~ (homilia V). amitom Seaqcies maT<br />

zurgi saero cxovrebas da daewafnen `utkbiles sakvebs~, eniT gamouTqmel zeciur<br />

silamazes, romelic maT TviT RmerTma uboZa (homilia VII).<br />

bunebrivia, roca wmida mamebi adamianis silamazeze saubroben, maTi yuradReba ZiriTadad<br />

sulis mSvenierebazea mipyrobili. netari avgustine adamianis mSvenierebas<br />

maRalzneobriv azrebsa da qcevebSi xedavda. saTnoebani, ambobda igi, suls amSveniereben,<br />

xolo codvebi amaxinjeben mas. e. i. esTetikuri da eTikuri erwymian erTmaneTs.<br />

aseTi TvalTaxedva niSneulia qristianuli msoflmxedvelobisaTvis. asketni<br />

35


zurgs aqceven, uSurvelad gascemen qonebas, raTa SeiZinon qriste. magaliTebi mravalia<br />

da advilad aRsaqmnelni, amitom sityvas aRar vagrZelebT. erTs ki vityviT: `litonad<br />

cxovrebis~ idiliur silamazes Tavisi xibli axali epoqebis saero literaturul<br />

ZeglebSic gadahyva (mcired mainc). aseTi xibli gakrTeba xolme akakis TxzulebebSi<br />

(`gamzrdeli~: baTu aris rTul cxovrebis uarmyofi, mcirediTac kmayofili~).<br />

upovrobis eTikur da esTetikur faseulobas sagangebo naSromebs uZRvnidnen<br />

bizantieli mamebi – nilos ankvireli da ioane sineli.<br />

sulieri tkbobis, netarebisa da mSvenierebis Zlieri muxti axlavs martvilTa da<br />

berTa locvis epizodebs. wm. nilos sineli ganmartavs, rom locva morwmunes `amzadebs<br />

RmerTTan saubrisaTvis~ da TandaTanobiT `amegobrebs masTan~. meoregan igive<br />

asketi ambobs: `locva aris gonebis saubari RmerTTan~. amis gamo locvaSi uTuod<br />

mJRavndeba sixaruli da wmindanis mTeli arsebidan iRvreba sinaTle, imis gancdiT<br />

gamowveuli, rom `Sen, ufali, Cem Tana xar~ (fsalm. 22.4); rom morwmune uWvrets uzenaess,<br />

mkvidrobs `saxlsa uflisasa~ (fsalm. 22.6). `Tumca locva SeiZleba Seicavdes<br />

saTxovars raRac specialuris Taobaze, _ ambobs hegeli, _ magram mainc es specialuri<br />

ar aris is, rac TavisTavad unda gamoixatos; misi arsi imaSi darwmunebulobaSi<br />

mdgomareobs, rom Cven, saerTod, gagvigoneben... TviT mowiweba iqceva kmayofilebad,<br />

TviT Txovna – netarebad~. locvis aqtiT aRZrul am tkbobaze VII-VIII ss-Si<br />

msjelobda wm. isaak asuri da mas `locviseul netarebas~ uwodebda. mowiweba-Tavmodrekilobisa<br />

da netarebis aseT wuTebSi hagiografiuli personaJebi RvTaebrivi sxiviT<br />

arian damSvenebulni. makari megviptelis mixedviT, RvTaebrivi naTeli, `daCndeba<br />

ra gulSi, gaacxadebs Sinagans, uRrmes da idumal naTels~ (homilia sulisa, VIII). mistikuri<br />

naTeli aCiraRdnebs wm. grigol xanZTels, locvis eqstazSi Sesuls. merCule<br />

hyveba: erTxel `Jamsa ciskrisasa~, xanZTis monastris dekanozi wm. grigolis senakTan<br />

mivida da `STaxedna kedlisa napralisa da ixila wmidaÁ igi Ãel-ganpyrobiT,<br />

da guamiT misiT gamovidodes naTlisa isarni juaris saxed da didebiTa Semkul iyo<br />

igi da esreT brwyinvida, viTarca mze~. analogiuri Sinaarsis epizodebi aris `ioane<br />

da eqvTime mTawmidelebis cxovrebaSi~, `ioane zedaznelis cxovrebaSi~. wm. Sio mRvimelis<br />

locvis ZaliT `quabsa mas Sina naTeli miuTxrobeli~ dgeba. yofiTi sinamdvilis<br />

sarbielze moZraobisagan sagangebod ganridebuli, erTi wertilisaken koncentrirebuli<br />

suli berisa daxvewili eqstaziT kvalavs gzas zecisaken: `waremar-<br />

Ten, _ ityodis, _ locvaÁ Cemi, viTarca sakumeveli, Sen winaSe, xolo aRpyrobani ÃelTa<br />

CemTani, viTarca msxuerpli samwuxroÁ...~ dadgromil iyo lakuasa (Wa) mas Sina<br />

yovliTurT wyudiadsa, rameTu sasoebda naTelsa mas dausrulebelsa da saukunesa<br />

mimTxuevad... suliTa metyvelebdis: Sen gananaTle sanTeli Cemi, ufalo, da ganabrwyinve<br />

bneli sulisa Cemisa, RmerTo, rameTu bneli ese xiluli Sengan ara dabneldes,<br />

naTelo TualT-Seudgamo; xolo Rame, viTarca dRe, ganaTldes~. aq mxolod<br />

mcire nawili movixmeT vrceli pasaJisa, romelic aris locvis Janris uTvalsa-<br />

Cinoesi nimuSi mTeli qarTuli mwerlobis masStabiT, mistikurisa da poeturis rafinirebuli<br />

nazavi. aq yvelaferi miwidan zecisakenaa aziduli, ara mxolod suli, aramed<br />

sxeulic mlocvelisa: `aRixilavda zena mTaTa mimarT TualTa gonebisaTa da moeloda<br />

Sewevnasa – cuarTa sakurnebelTa sulisaTa, romelTa mier ganapoxnes igini<br />

RmrTisa zedamoxilvisa wÂmaTa mier morwyulTa~. uflis `zedamoxilvis wvima~ salbunad<br />

epkureba mlocvelis `sulis yanas~. amis kvalobaze, mkiTxveli `eswreba~ mistiur<br />

aqts, Tu rogor ganabnevs beri wyvdiads mRvimisa da saukuno sixaruli Semohyavs<br />

sawuTroseul satkivarTa saufloSi (`cxorebaÁ Siosi da evagresi~, XII s.).<br />

esTetikuriTa da mistikuriT aseve gaCaxCaxebuli `scenebis~ mxilvelni vxdebiT,<br />

roca SuSanikisa da evstaTi mcxeTelis, abo tfilelisa da kostanti qarTvelis, serapion<br />

zarzmelis, ioane zedaznelis, grigol xanZTelis, giorgi mTawmidelis locva-RaRadiss<br />

vismenT (gansakuTrebiT imaT, sawuTrodan gasvlis Jams rom aRavlenen.<br />

ukve visaubreT imis Sesaxeb, rom `sakrvelTagan~ SejaWvuli SuSaniki religiur msoflSegrZnebas<br />

warmoudgeba `Suenierad, viTarca sZali~ zeciuri mijnurisa; nacem-nag-<br />

36


vemi gobronis piri da Subli `brwyinavs elvared~, sisxliT moTxvrili Subli `uSuenis~).<br />

cremli da godeba erT-erTi qristianuli siqvelea, wmindanobis mkvebavi wyaroa<br />

da wmindanis mSvenierebis erT-erTi ganmsazRvreli. cremli da mwuxareba sinanuls<br />

da sindisis qenjnas niSnavs, imis Rrma SegnebiT aRZruls, rom Sescode. es<br />

aris moTqma ufalTan dacilebis gamo da amitom gvaswavlian maxarebelni, rom netar<br />

arian mtiralni (luka 6.31) da `mglovareni guliTa~ (maTe, 5.4). aseT mwuxarebas<br />

sasowarkveTa ki ara, aramed rwmeniTi STagoneba moaqvs, uflisaken, sixarulisken<br />

migvmarTavs (isev movixmoT fsalmuni: `romelni Tesvides cremliT, maT sixaruliT<br />

moimkon~). am RvTaebrivi madlisagan siSore `ugrZnoblobaa gaqvavebuli gulisa~,<br />

`niSani sulieri sikvdilisa~ (vl. loski). asketizmis esTetikis didi qomagi wm.<br />

svimeon axali RvTismetyveli (X-XI ss.) ganmartavda: `saswauli auxsneli! dian cremlebi<br />

nivTierTaganve TvalTagan da ganbanen aranivTier suls codviseul sibilweTagan~.<br />

sinanulisgan modenili cremlis kaTarzisul madlze miuTiTebs `serapion<br />

zarzmelis cxorebis~ avtoric (zemoT ukve moxmobili fraza: `RmerTSemosilTa mamaTa<br />

locvaÁ Tques saWurvelad, marxvaÁ zRuded da wmidani cremlni sabanelad~).<br />

kaTarzisisa da amaRlebulobis esTetikuri efeqtiT aRbeWdili epizodebi hagiografiisa<br />

gaanalizebulia Cvens mecnierebaSi, amitom aRar SevudgebiT msjelobas<br />

imis Taobaze, rom amaRlebulisa da mSvenieris STambeWdavi ieriT imosebian qarTuli<br />

hagiografiis gmirebi siyvarulis, simdable-morCilebis, marxvis, mRviZarebis saTnoebebis<br />

ukumpromiso erTgulebis kvalobaze (g. farulava, askezi-mxedroba). mxolod<br />

erT scenas movixmobT `daviT garejelis cxorebis~ metafrasuli versiidan, sadac<br />

erTmaneTs erwymis mSveniereba simdablisa da cremlisa. ierusalimis mosaxilavad<br />

mowafeebTan erTad gamgzavrebuli wm. daviTi wminda qalaqis karibWesTan, `madlobis<br />

qedze~ SeCerdeba, madlobas uxdis ufals, ukan gasabruneblad emzadeba da cremlmoreuli<br />

RaRadebs: `xolo me arRara vikadro waRmarT slvad da daTrgunvad fer-<br />

ÃiTa amiT CemiTa codviliTa iatakisa, romelsa zeda vles ubiwoTa da RmerT-kacebrivTa<br />

ferÃTa Semoqmedisa CemisaTa, vinaÁTgan kma ars Cemda madli ese, rameTu Rirs<br />

viqmen mxolod xilvasa wmidaTa maT adgilTasa TualiTa CemiTa uRirsiTa~. amaTi<br />

metyueli daaltobda iataksa cremlTa mier mxurvaleTa, myovar Jam mdebare pirsa<br />

zeda TÂssa~. daviTi gamobrunda samSoblosaken. daviTis tirili (beri am epizodSi<br />

kidev orgzis Cans Tvalcremliani) da ukan gamobruneba sxvadasxvagvar gancdaTa da<br />

saTnoebaTa mSvenierebis nazavia. Wvreta qalaqisa, romelsac RvTis gankacebuli Zis<br />

sunTqva jerac ar gasclia, jer kidev ar waSlilan mis `RmreT-kacebrivTa ferÃTa~<br />

nakvalevni, TviT macxovriseuli mSvenierebis anareklad eRvenTeba mis suls; grZnobamoreuls<br />

bednierebisa da siyvarulis cremlebi sdis da ukan ixevs krZalviT. magram<br />

sixarulTan erTad am cremlebSi Tavisi uRirsobis Tavankara Segnebac uTuod<br />

ikiTxeba. `siwrfoeba-simartivis~ da gulis siCvilis RvTaebrivi sinaTle da poezia<br />

isadgurebs am epizodSi. TvaliT uxilavi es sinaTle namdvilad modis gmiridan<br />

morwmune mkiTxvelisaken. Tavisi gmiris sulieri cxovrebis am mxareze mwerali TviT<br />

migvapyrobinebs yuradRebas, roca epizodis bolos gvetyvis: `eha siwrfoebasa da simartivesa<br />

saRmrTosa amis mamakacisasa~ (qristianuli esTetikis sferoSi cnobili<br />

iyo kategoria simartivisa, ubraloebisa _ (η αΠλοTηs).<br />

materialuri sinamdvilis jer qmnadoba uflisagan, xolo mere xorcielad mosvla<br />

macxovrisa imas niSnavs, rom grZnobad-xorcieli realoba areklavs, wilnayaria<br />

Semoqmedis WeSmaritebasTan, sikeTesa da mSvenierebasTan. codviT dacemam daamcro<br />

es Rirsebani. qriste modis, raTa aRudginos kacs `pirveli silamaze~ (wm. makari<br />

megviptelis erTxel ukve moxmobili fraza). wmindanebi, macxovris saTnoebiT `mowylulni~,<br />

am qveynad saTnoebis damkvidrebisaTvis iRvwian, miwis zecasTan misaaxloeblad<br />

arian Tavgadadebulni. amitom, upirveles yovlisa, Tavad mSvenierdebian. qristianuli<br />

esTetikis es xazi Tavs iCens netari avgustines, kabadokieli mamebis, wm. dionise<br />

areopagelis, nilos ankvrelis, wm. isaak asuris, wm. ioane sinelis nawerebSi.<br />

37


X-XI ss-Si asketizmis esTetikis gamovlenis formebze erTob sagulisxmod msjelobda<br />

wm. svimeon axali RvTismetyveli (naTlis esTetika man aqcia bizantiuri kulturis<br />

mTavar sakiTxad). `me vxdebi wilnayari sinaTlisa da didebisa: Cemi saxe, ise<br />

rogorc Cemi mijnurisa, brwyinavs da Cemi sxeulis yvela nawili xdeba Suqmfinari~.<br />

xolo amis Semdgom wm. grigol palamas (XIV s.) naazrevSi miaRwevs asketizmis esTetika<br />

erTob maRal safexurs. am fonze iqmneboda bizantiuri hagiografiis Zeglebi.<br />

maT furclebzec igive msoflSegrZneba gacxaddeba. ufro TvalsaCinod amaze metyveleben<br />

`cxovrebani~ wm. filaretisa, wm. nikolozisa, wm. aleqsisa, leonti kritelis<br />

`cxoreba svimeon salosisa~, ioane mosxis `limonari~, nikita stiTatis `cxoreba svimeon<br />

axali RvTismetyvelisa~ da sxvani.<br />

qristianul-aRmosavluri kulturis (romelsac odiTganve ekuTvnoda saqarTvelo)<br />

es didad sagulisxmo monapovarni fundamentaluradaa gamokvleuli da Sejamebuli<br />

gamoCenili rusi mecnieris viqtor biCkovis or<strong>tomi</strong>an monumentur naSromSi `qristianuli<br />

kulturis 2000 weli~, sadac bizantiuri literaturisa da xelovnebisadmi<br />

miZRvnil calkeul narkvevTa Soris (t. 1) erTi aseTi Tavicaa – `asketika, viTarca<br />

`mxatvrobaTa mxatvroba~. v. biCkovi miiCnevs, rom marTlmadideblur-qristianuli<br />

esTetikuri azrovnebis gawyvetili azri XX s-Si aRadgina didma rusma RvTismetyvelma<br />

mRvdelma pavle florenskim. qarTuli hagiografiuli literaturis esTetikuri<br />

orientaciis gamosakveTad Cven aq Zalian mokled gadmovcemT pavle florenskis<br />

esTetikuri naazrevis erT aspeqts, wmindanis, asketis mSvenierebis arss rom<br />

exeba. p. florenskis asketika warmoudgeba, viTarca marTlmadidebluri esTetika. SemTxveviTi<br />

rodi iyo, miuTiTebs RvTismetyveli, asketikas `wmida mamebi uwodebdnen<br />

ara mecnierebas da arc zneobriv muSaobas, aramed xelovnebas – mxatvrobas... `xelovnebaTa<br />

xelovnebas~ da `mxatvrobaTa mxatvrobas~. am xelovnebis mTavari mizani da<br />

nayofi iyo `mWvretelobiTi Semecneba~, romelic Teoriuli codnisagan (sibrZnismoyvareoba)<br />

gansxvavebiT iwodeboda ase _ `...silamazismoyvareoba. asketika, ganmartavs<br />

p. florenski, `qmnis~ `mSvenier~ adamians, esaa specifikuri niSani wmindanebisa.<br />

`silamazismoyvareobis~ mecniereba adamians xorciel feriscvalebas,<br />

pirvelqmnili silamazisaken mibrunebas amqveyniuri cxovrebis Jamsve SeaZlebinebs.<br />

asketis pirisaxe realurad iqceva `sxivmosil saxed, misi ieri da gamoxedva ixveweba,<br />

qreba yovelive usaxuri da gamoukveTeli, da aseTi adamiani `iqceva Tavisi Tavis mxatvrul<br />

portretad, idealur portretad, romelic aseTad cocxali masalisagan gamoZerwa<br />

xelovnebaTa Soris umaRlesma xelovnebam, `mxatvrobaTa mxatvrobam~. bermonazvnuri<br />

moRvaweoba aris aseTi xelovneba~. aseTi saxe gvatyvevebs SuqmfinarobiT da<br />

silamaziT, Sinagani silamaziT, Sinagani sinaTle Tvalxiluladac ki aRiqmeba. silamazis<br />

ase realurad gamoZerwvasa da damkvidrebaSi xedavda p. florenski umTavres<br />

daniSnulebas asketikisa. (`sveti da dafuZneba WeSmaritebisa~).<br />

rusuli religiur-filosofiuri azrovnebis sxva warmomadgenlebTanac aris analogiuri<br />

Tvalsazrisi. mama sergi bulgakovi ganmartavs: adamianis codviT dacemis<br />

kvalobaze yvelaferi daSorda pirvelqmnilobis Jamis srulyofilebas. amitom adamianis<br />

SemoqmedebiTi Rvwis mizanT-mizania, daimkvidros, aRidginos es sofiuroba, pirvelqmnili<br />

silamaze. am saqmes akeTeben asketebi, isini `sulier-mxatvruli Rvwis~<br />

procesSi, saamisod Sromoben Tavis Tavze. es aris pirdapiri, magram mciredTaTvis<br />

misawvdomi gza. meores, SemovliT gzas, xelovanni mihyvebian, ufro mravalni. oriveni<br />

ki naxevrad yofierebidan sruli yofierebisken, arsisken eSurebian.<br />

asketTa samoRvaweo wignebis, `filokaliebis~ mimoxilvisas boris viSeslavcevi<br />

ambobs: `Tu CavwvdebiT am `silamazismoyvareobis~ mTavar Temas, igi Cvens winaSe gacxaddeba,<br />

viTarca mTavari Tema asketikisa, romelic aris xelovneba sublimaciisa.<br />

sublimireba, anu feriscvaleba sulisa, SeiZleba mxolod WeSmariti `silamazismoyvareobis~<br />

gzaze~. asketikuri msoflSegrZnebis Tanamedrove mkvlevaric miiCnevs, rom<br />

marTlmadidebluri askezi aris `sulieri mxatvroba~ (s. xoruJi).<br />

38


saeklesio musika, galoba avgustines esaxeboda yvela xelovnebaze aRmatebuli<br />

Zalis fenomenad, raTa adamiani miuaxlovos uzenaess. imavdroulad TviT galobis<br />

Sinaarsi, farglebi did RvTismetyvels uaRresad farTod warmoedgina da ara mxolod<br />

bgerebis ritmul-melodiur modulaciebad. adamianis Sinagani ganwmenda, RvTisa<br />

da moyvasis wrfeli, uangaro siyvaruliT warmarTuli wesi da forma cxovrebisa avgustines<br />

macxovrisadmi mimarTul Sesxmad, himnad, `axal galobad~ miaCnda. igi gvaswavlis:<br />

`axali galoba siyvarulia~. mere aRrmavebs, azustebs naTqvams: `mismine, ra<br />

aris galoba: ufali ambobs: `mcnebasa axalsa mogcem Tquen, raÁTa iyuarebodiT ur-<br />

TierTas~ (ioane 13.34). macxovris am sityvebs imisTvis SegaxsnebT, ganmartavs didi<br />

ganmanaTlebeli, raTa vicodeT: `adamians SeuZlia iyos savse siyvaruliT da dumdes.<br />

siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli RvTaebisaken, TviT siyvarulia axali galoba~<br />

(`ganmarteba 95-e fsalmunisa~). netari avgustines am TvalTaxedvas, ambobs l.<br />

grigolaSvili, gverdiT unda amovuyenoT didi kabadokieli mamis, grigol noselis<br />

ganmarteba himnisa: `himni aris RvTismosavi adamianis amaRlebuli, madlmosili Rvwa,<br />

romelic warimarTeba amaRlebulze, zeciurze, RvTaebrivze fiqriT. am Rvwisas adamiani<br />

RmerTs ganadidebs ara sityviT, aramed umwikvlo cxovrebiT~.<br />

orive msjelobiT isev mivadgebiT CvenTvis amgzobis saZiebel TvalTaxedvas: siyvaruliT<br />

ganwonili arseboba himnia uflisa, `axali galobaa~. Rvwa, warmarTuli zeciurze,<br />

amaRlebulze fiqriT sakuTari Tavis axlad formirebas niSnavs, rasac himnografi<br />

qaRaldze (Tu pergamentze) sityvieri formiT qmnis, wmindani dumiliT, magram<br />

`umwikvlo cxovrebiT~ moavlinebs, Sobs. amgvari gageba rom msoflmxedvelobrivad<br />

iyo gacnobierebuli Zvel saqarTveloSi, kargad Cans l. grigolaSvilis<br />

mier moxmobili teqstebidan qarTuli sagaloblebisa. wm. stefanesadmi miZRvnil himnSi<br />

vkiTxulobT: `dRes ganwyobani Semoikribna didebulman sagalobelman wmidaman<br />

stefane~. xolo basili kesarielisadmi miZRvnil sagalobelSi naTqvamia: `nestusa<br />

dahbere sagalobelo, xmiTa miT saRmrToÁTa da kideTa soflisaTa iquxna sityuaman<br />

Senman, wmidao!~ (l. grigolaSvili, wmindanis Tema qarTul sasuliero poeziaSi). rogorc<br />

vxedavT, orivegan wmindani ara mxolod lirikul gmirad moiazreba poeturi<br />

teqstisa, aramed TviTonaa mxatvruli nawarmoebi empiriulsave sinamdvileSi, empiriuli<br />

yofis (naxevrad yofis) transformacia rom mouxdenia arsobriv yofad, e. i.<br />

esTetikuri aqtis subieqticaa.<br />

* * *<br />

cota ram kidev unda iTqvas qarTuli hagiografiuli literaturis esTetikur<br />

tendenciebze. imis mixedviT, rac ukve gaviTvaliswineT, albaT cxadia, rom<br />

hagiografia aris xelovneba xelovnebis Sesaxeb, mxatvroba `mxatvroba mxatvrobis~<br />

Sesaxeb, rogorc ityoda p. florenski. es imas niSnavs, rom aseT nawarmoebTan Tavs<br />

iyris ori avtori: TviT teqstis avtori da personaJi-avtori, sakuTari mxatvruli<br />

saxis Semoqmedi empiriulsave sinamdvileSi. e. i. hagiografiuli gmiris mxatvruli<br />

saxe aris saxe saxisa. es erTob Taviseburi garemoeba erTob specifikur iers aZlevs<br />

hagiografiuli Janris zogierT sakiTxs: avtori da gmiri, empiriulisa da esTetikuris<br />

urTierTmimarTeba, mxatvruli saxis Sinaarsi da forma, stili.<br />

gavixsenoT: hagiografiuli nawarmoebis Temaa saRvTo mijnuroba, idea – ganRmrToba,<br />

gza am miznisaken – tanjva, gmiri wmindania, miwieris zeciurad gardamqmneli,<br />

ufals miaxlebuli. hagiografia xelovnebis gziTa da saSualebebiT principulad<br />

dauZleveli amocanis winaSe dgas: mxatvruli saxiT gaacxados `bunebis Zlevis~ (wm.<br />

ioane sineli) da zebunebrivTan miaxlebis aqti. mxatvruli saxis (xelovnebis) principi<br />

ki, rogorc viciT, aris ideis (azris) swored gansxeuleba, bunebrivis samoseliT,<br />

grZnobad-gancdadi formiT gamoTqma, gamomzeureba. xelovneba gamosaxavs<br />

imas, ris gamosaxvac mas ZaluZs – swrafvas sulier sawyisTan xorcielis gamTlianebisaken,<br />

process sulis Tavis TavTan dabrunebisa da Serigebisa. aqamde ase Tu ise<br />

miuwvdeba xeli xelovans. aqts swrafvisa, process miaxloebisa, sanam jer kidev ar<br />

damdgara sulierebis apoTeozis Jami, sanam bunebis samoseli jer kidev mTlianad ar<br />

39


SemosZarcvia suls, didi Zalisxmevis safasurad dagvaswrebs xelovani. es antinomizmi<br />

Sinaarsisa da formisa, gamoTqmisa da gamosaxvisa zRvars aRwevs qristianul<br />

xelovnebaSi, hagiografiul nawarmoebSi.<br />

klasikuri antikuri xelovnebis mxatvrul saxeSi xorciel-miwieri arseboba da<br />

interesebi uSualodaa gadajaWvuli ideasTan, gmiris mxatvruli saxis formis silamaze<br />

miwier-amqveyniur sarbielze gamovlenili Rvawlis, sulieri mSvenierebis harmoniuli<br />

anareklia. Sinaarsi zustad `zis~ Tavis formaSi. mSvenierebis qristianuli<br />

idea, wmindanis saxeSi rom unda gacxaddes, rogorc absoluturi da Tavisufali<br />

suli (an masTan miaxleba), veRar `eteva~ garegnul-materialur, grZnobadad<br />

gaSualebul formaSi. Tavis srul Sesatyvisobas, Serigebas idealTan igi Tavissave<br />

SigniT, sulisave uRrmes SreebSi eZebs. `siRrme Sinaarsisa xdeba Zalian mZlavri...<br />

RvTaebrivi sawyisi unda amosxltes adamianuri subieqturobidan~ (hegeli, mSvenierebis<br />

idea xelovnebaSi). hagiografiuli, himnografiuli Tu ikonografiuli gansaxierebis<br />

aqtSi forma `Tvals ver usworebs~, mTlianad ver `zidulobs~ Sinaarsis<br />

simZimesa da siRrmes. yvela amgvar gamosaxulebaSi `suli miiswrafvis zegrZnobadi<br />

samyarosaken, TiTqos cdilobs Camoixsnas Tavisi Tavidan gars Semoxveuli materialuri<br />

saburveli, romelic aferxebs mis aRmafrenas~ (v. lazarevi bizantiuri<br />

ferweris istoria). ase rom, qristianuli xelovneba aris `gamosvla xelovnebisa<br />

Tavisi Tavidan, gardameteba Tavisi Tavisa, Tumca, amasTanave, es procesi xorcieldeba<br />

mis sakuTar sferoSi da xelovnebisave formiT~ (hegeli, ferweris Taviseburebani).<br />

adreqristianuli xelovneba `ar eswrafvoda, raTa Tavisi nawarmoebebisaTvis<br />

mieniWebina raimegvari Sesatyvisoba maTsave specifikur, anu religiur SinaarsTan.<br />

forma mxolod samoselia mis SigniT moqceuli SinaarsisaTvis, sruliad ar<br />

cdilobs ra, gamoxatos, xorci Seasxas mas Tavis TavSi~ (v. veidle, xelovneba viTarca<br />

ena religiisa). rom qristianuli ideali miemarTeba iseT abstraqtul Sinaarss,<br />

romlis adeqvaturi gacxadeba xelovnebis SesaZleblobebs aRemateba, gacnobierebulia<br />

eklesiis mamaTa nawerebSic. `SuenierebaÁ saRmrToÁ, _ ambobda wm. grigol noseli,<br />

_ ara gamoxatul ars SuenierebiTa ferTaÁTa, aramed uzeSTaesiTa wesiTa, romeli<br />

miuTxrobel ars gulisxmis-yofad~.<br />

SuSanikisa da abo tfilelis, Sio mRvimelisa da ioane zedaznelis, didi mTawmidelebis<br />

hagiografiul saxeebSi, iseve rogorc maT freskul gamosaxulebebze, suls<br />

eviwroeba sxeuli, sacaa TiTqos `amofrindeba iqidan~, sadRac miwasa da cas Suaa gakidebuli,<br />

mxatvruli saxe im zRvarTan dgas, romlis iqeTac iwyeba xmovaneba usagnobisa,<br />

livlivi haerSi, mas `vxedavT~ da verc `vxedavT~. aRqmis es gansakuTrebuli<br />

mdgomareoba, xelovnebisa da metafizikis zRvarze arseboba gansaxierebulisa, ganmsazRvrelia<br />

hagiografiuli mxatvruli stilisa. realuris idealurTan, miwis zecasTan<br />

gamTlianebisaken tkiviliani swrafva da usasruloba am swrafvisa aris Zalumad<br />

mfeTqavi nervi hagiografiuli stilisa. kontrastis, antinomizmis ieriT ikve-<br />

Teba ZiriTadad mxatvruli saxis forma. amitomaa, rom hagiografiis literaturul<br />

stils zogjer esqpresiul-emociur stils uwodeben (d. lixaCovi).<br />

elementaruli WeSmaritebaa: mxatvruli saxe aris gamoTqma da gamosaxva, idea, azri<br />

grZnobad-gancdadi formiT gacxaddeba. es aris obieqtivireba, gaSualeba azrisa<br />

da yovelTvis erTs rames moaswavebs: uSualobas, bunebrivobas, `gulubryvilobas~ (m.<br />

baxtini) formisa. raTa mweralma xorcSesxmulad, faseulobrivad gansrulebulad<br />

warudginos mkiTxvels gmiri, ucilobelia, rom avtori myarad idges sivrcobrivad,<br />

droiT da azrobrivad personaJs miRma, gareT, transgredientul poziciaze, m. baxtinis<br />

sityviT rom vTqvaT. am mxriv, formis mxriv, Tavis mTlianobaSi gmiri yovelTvis<br />

gulubryviloa da uSualo, rogorc ar unda iyos Tavis TavSi CaRrmavebuli Tu gaorebuli.<br />

Sinagani adamianis esTetikuri xorcSesxma niSnavs mis xedvas mTlianobaSi,<br />

roca mwerali mTlianad ganagebs personaJs, roca igi bolomde `gazomil-awonilia~.<br />

hagiografs, saerTod, ar ukavia mtkice pozicia gansasaxierebeli subieqtis<br />

miRma, gmiri misTvis Sinaganad avtoritetulia yvelaze sakraluri da yvelaze inti-<br />

40


muri faseulobis TvalsazrisiT. hagiografiuli warmosaxva namdvilad eZebs idealur<br />

gmirSi azrobliv xilvebs, mistikuri sinamdvilisaken mimaval sxivs. mwerlis<br />

rwmena da imedi ar SeiZleba dumdes hagiografiuli gmiris Sinagani cxovrebis mimarT,<br />

ar SeiZleba ar Seiqmnas wilnayari masTan.<br />

gavixsenoT, rom hagiografia biografiuli Janris ganStoebaa, xolo aseT nawarmoebSi<br />

gmiri da avtori faseulobrivad Zalian axlos arian erTmaneTTan. biografiis<br />

avtori gmiris xatvisas `xelmZRvanelobs imave faseulobebiT, romliTac warmar-<br />

Tavs Tavis cxovrebas gmiri; avtori principulad ar aris Tavis gmirze mdidari...<br />

avtori mxolod agrZelebs imas, rac ukve Cadebulia TviT cxovrebaSi gmirisa. mxolod<br />

is, rasac xedavda da undoda TavisTvis da Tavis TavSi, sakuTar cxovrebaSi<br />

gmirs, mxolod mas xedavs masSi da surs ixilos masSi da misTvis avtorma~ (m. baxtinis<br />

dasaxelebuli naSromi). biografiuli JanrisaTvis misTvis niSneuli es tendencia<br />

zenits swored hagiografiaSi aRwevs. wmindanobis sakraluri Saravandedi, `zecisa<br />

kacoba da queyanisa angelozoba~ (grigol xanZTelisa) `Tvals sWris~ avtors;<br />

gmiris subieqturi msoflSegrZnebis brwyinvaleba Tavis SigniT `iTrevs~ avtors,<br />

rTuldeba personaJis esTetikuri daZleva, formiT SemosazRvra, `moxelTeba~. es<br />

`diqtati~ Sinaarsisa gansakuTrebiT locva-aRsarebis scenebSi igrZnoba, avtori da<br />

gmiri aq erwymian erTmaneTs, rogorc es xdeba wm. evstaTi mcxeTelis locvaSi Tavis<br />

mokveTis win (`evstaTi mcxeTelis wameba~, VI s.), wm. abo tfilelis eqvsdRiani patimrobis<br />

epizodSi, konstanti kaxis sikvdiliT dasjis ambavSi, wm. grigol xanZTelis<br />

RaRadisSi monastris aSenebis dasawyisis suraTSi, dialogebSi, wm. Sio mRvimelis<br />

erTxel ukve moxseniebul locvaSi da sxva mraval pasaJSi. avtori gmiris avtoritetuli<br />

azris SigniT eqceva; ki ar moicavs, ki ar ganagebs gmiris sulis moZraobas,<br />

Taviseburad ewneba mas, TiTqos Signidan usmens personaJis sulis xmovanebas. am<br />

epizodebSi (da sxva mraval situaciaSi) mwerlis `me~ faseulobrivad ar gadis, miRma<br />

ar dgeba im yofierebidan, romelic esTetikurad unda gaformdes. gmiris sulierebas<br />

aq araferi eWirveba. igi ar aris, m. baxtinis msgavsad rom vTqvaT, martoxela<br />

bavSviviT susti da faqizi, pasiuri da wmindad miamiti, rom damkvidreba-gansruleba<br />

esaWiroebodes. piriqiT, saocrad Zalmosili suli aq yovelive amqveyniurisgan ganiltvis.<br />

gmiris cxovrebis mamoZravebeli azri avtorsa da mkiTxvels ipyrobs, vi-<br />

Tarca azri, absoluturi momavlisaken swrafvis mxriv da ara Tavisi individualuri<br />

mocemulobiT awmyos yofierebaSi. Cven ufro gvesmis gmiris, vidre vxedavT mas.<br />

erTob Zneldeba, `zena mTaTaA mimarT TualiTa gonebisaÁTa~ Seswrafebul suls rom<br />

esTetikuri sicxade mianiWo, moicva (Semowero).<br />

wmindanobis fenomenis mSvenierebis avtoriteti kidev erT princips gansazRvravs<br />

hagiografiuli mwerlobis samyaroSi. macxovris msgavsad wmindanic miwierSive amkvidrebs<br />

zeciur silamazes da, amis kvalobaze, gmirobis mxatvruli fantaziiT<br />

Txzva zedmetad miiCneva. hagiografiuli nawarmoebis gmiri istoriul-konkretulia<br />

da fabuluri qargac (moTxrobilis ambiTi xerxemali) aseTivea. ase fiqrobdnen: `realobaSi,<br />

ase Tu ise, yovelTvis SegviZlia davinaxoT transcendentaluri erTis emanaciis<br />

kvali. amis erT-erTi cxadyofaa wmindanobis faqti. adamianis fantazia sinamdvilis<br />

Soreuli aCrdilia, mwerloba rom sinamdvilis aCrdilis aCrdilad ar iqces,<br />

uSualod uzenaesi ZaliT cxebul sinamdviles unda daemyaroso~ (r. siraZe, Zveli<br />

qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis sakiTxebi). gmiris pirovnebisa da<br />

moRvaweobis ambis xerxemlis (fabula) miRma hagiografis mxatvruli gamonagoni warmatebiT<br />

qsovs Txzulebis siuJetur qsovils.<br />

qarTuli hagiografia bunebrivad areklavs sinamdvilis mxatvruli gansaxierebis<br />

im princips Tu meTods, rac, saerTod, niSneulia Sua saukuneebis literaturisaTvis.<br />

esTetikuri msoflgancdisa da sinamdvilis mxatvruli modelirebis Suasaukuneobrivi<br />

xerxebi da principebi ki mniSvnelovnad sxvaoben Semoqmedebis im meTodebisagan,<br />

axalma drom rom moitana. upirveles yovlisa, imis gamo, rom Sua saukuneebis msoflSegrZneba<br />

TvalsaCinod Teocentristulia, imJamindeli xelovani mxatvruli saxis<br />

41


`saSen masalad~ iSviaTad iyenebs konkretuls, bunebrivs, individualurs, ganumeorebels,<br />

warmavals, saxasiaTo detalsa Tu sapirado Strixs. xdeba sinamdvilis abstrahireba,<br />

idealizacia, literaturuli sqema, Sabloni warmarTavs SemoqmedebiT<br />

aqts. mwerali imiT ki araa dainteresebuli, rom Seqmnas raRac axali, originaluri,<br />

ganmacvifrebeli, ramdenadac imiT, rom mkiTxvels savaldebulosa da normatiulis<br />

mSveniereba STaagonos. literaturuli kanonis, trafaretis diqtati, tradiciulobis<br />

es tendencia Suasaukuneobrivi msoflgancdis da gemovnebis CamorCenilobas, uZraobas<br />

ki ar niSnavs, aramed gansazRvruli mxatvruli sistemis da meTodis principia,<br />

Zalian sagulisxmoa da dasafiqrebeli. amgvar mxatvrul TvalTaxedvas i. lotmanma<br />

`igiveobis esTetika~ uwoda. igiveobis esTetika, ambobs i. lotmani, eyrdnoba<br />

`gansaxierebul cxovrebiseul movlenaTa srul gaigivebas auditoriisaTvis ukve<br />

cnobil da `wesebis~ sistemaSi Sesul modelebTan, StampebTan~.<br />

amgvari meTodiT qmnida qarTveli hagiografic. arc mas izidavs mxatvrul saSualebaTa<br />

ganaxlebis survili, avtoris individualuri `mes~ warmoCenisaken swrafva,<br />

ase damaxasiaTebeli rom aris axali drois mwerlisaTvis. `swored siaxles da warmtacs<br />

`cxovrebaTa~ Sua saukuneebis mkiTxveli, rogorc Cans, arc eZebda maTSi. arc<br />

`cxovrebaTa~ Semdgenlebi ar eswrafvodnen imas, rom mkiTxveli Sinaarsis an formis<br />

moulodnelobiT miezidaT... `cxovreba~ misgan gansaxierebul sinamdvileSi eZebs ara<br />

ama Tu im mimarTebiT sainteresos, aramed savaldebulosa da wmindas, romlis gandidebaa<br />

saWiro da romelic SeuzRudav ganmeorebas moiTxovs~ (b. bermani, `cxovrebis~<br />

mkiTxveli). ase, rom hagiografia warmogviCens ara mxolod avtoris azrovnebis wess,<br />

aramed imJamindeli sazogadoebis msoflSegrZnebisa da esTetikuri gemovnebis raobas.<br />

xolo, is Tu ra ganapirobebda esTetikuri TvalTaxedvis amgvar stereotips, abstrahirebas,<br />

kargadaa cxadyofili Tanamedrove mecnierebaSi. `abstrahirebas iwvevda<br />

imis mcdeloba, rom yovel `warmavalSi~ da `xrwnadSi~, bunebis movlenebSi, adamianur<br />

cxovrebaSi, istoriul ambebSi daenaxaT simbolo da niSani maradiulisa, zedroulisa,<br />

`sulierisa~, RvTaebrivisa... `arasagnobrivi~ sagnobrivSi, qristianuli WeSmaritebani<br />

– cxovrebis yvela movlenaSi~ (d. lixaCovi, Zveli rusuli literaturis<br />

poetika). literaturis tradiciuloba gzas uRobavda axlebursa da originalurs,<br />

materialuris zeims sulierze, gzas uxsnida Semoqmedis Wvretas SeqmnilSi, im azris<br />

gaRviZebas, rom RmerTi, viTarca sruli mSveniereba, gulgrili ar aris silamazisaken<br />

adamianis swrafvisadmi, Segveweva erTmaneTisagan gavarCioT WeSmariti da cru silamaze.<br />

abstraqciisa da Sablonis midevneba iwvevs siuJeturi pasaJebis msgavseba-ganmeorebas,<br />

personaJTa siaxlove-ganmeorebas, enobriv-stilistur Stamps, magram, iqve<br />

miuTiTebs i. lotmani, meore mxriv, SemoqmedebiTi improvizaciis did gasaqans da<br />

Tavisuflebas. hagiografiuli Zeglebis avtorebi mimarTaven mza religiuri formulebis,<br />

tradiciuli mxatvruli saxeebis, popularuli enobriv-stilisturi xerxebis,<br />

kliSeebis daxvewil variaciebs, komponirebas. STambeWdavi mxatvruli efeqti<br />

xSirad miiRweva rafinirebuli konstruqciuli principis momarjvebiT: empiriul<br />

faqts, konkretul ambavs, moqmedebas faqizad Seaqsoven, gadaawnaven wminda istoriis<br />

faqtTan, bibliuri pasaJis sakralur SinaarsTan; vTqvaT ase, rogorc amas akeTebs<br />

iakob xucesi im suraTSi, romelic erTxel ukve movixmeT. iakobi satusaRo senakSi<br />

moinaxulebs martvils: `vixile tarigi igi qristÀsi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli<br />

sakrvelTa maTgan~. tanjvis gziT ganwmendili SuSanikis RvTis sZlad ase amaRleba<br />

`gamocxadebis~ teqstidan momdinareobs. apokalifsis cecxliT ganaxlebuli<br />

ierusalimi ixilveba ase: `da qalaqi igi wmidaÁ ierusalÀmi axali vixile, gardamomavali<br />

zeciT RmrTisagan, ganmzadebuli, viTarca sZali Semkuli qmrisa mimarT<br />

TÂsisa~ (21.2). hagiografiul teqstSi bunebis qmnilebasac miepyroba yuradReba, magaliTad,<br />

vazis axal amonayars Tu ayvavebul finiks, magram TavisTavadi, am mcenaris<br />

bunebrivi raobiT ki ar iqneba es yuradReba gansazRvruli, aramed imiT, rom igi<br />

raRac sulier Sinaarss mianiSnebs, emsaxureba. giorgi mcire, avtori giorgi aTonelis<br />

cxovrebisa, gviTxrobs: Svidi wlis giorgi taZrisis monasterSi miiyvanes. `da<br />

42


viTarca morCi keTili aRmocenebasave TÂssa-Tana yofadsa mas warmatebasa auwyebs<br />

queyanis-moqmedTa, viTarca ityÂs daviT: `marTal viTarca finiki ayuavdes da<br />

viTarca naZÂ libanisaÁ ganmravldes danerguli saxlsa RmrTisasa, ezoTa saxlisa<br />

RmrTisa CuenisaTa yuaodis~, da esreT viTarca axalnergi Suenieri izardeboda monastersa<br />

mas Sina~.<br />

asociaciis natifi ZafiT moqsovili es suraTi gveubneba: Cvili giorgi rom `vi-<br />

Tarca axalnergi Suenieri izardeboda monastersa Sina~, momdinareobs zeciT, gaazriandeba<br />

iqidanve, metyvelebs imaze, rac xatovnad gamouTqvams daviT winaswarmetyvels<br />

(fsalmunni, 91. 13). rogorc iakob xucesis zemoT moxmobil pasaJSi, ise aqac wertili<br />

Tu kuTxe, saidanac xorcieldeba xedva da xatva, ar emTxveva im adgils sivrceSi,<br />

sadac dgas avtori. gansaxierebis amgvari ikonografiuli principis Sesaxeb<br />

diakoni andrei kuraevi ityvis: `Semecnebis aTvlis wertili adamians miRmaa, da moZraoba<br />

warimarTeba WeSmaritebidan adamianisaken~. Cveulebrivi, realisturi gansaxiereba<br />

xdeba avtoris wertilidan, avtoris xedva da faseulobiTi kredo awesrigebs<br />

suraTs, Cawvdomis miseul SesaZleblobaTa Sesatyvis mniSvnelobas aniWebs yvela<br />

fers. wm. grigol xanZTeli da misi mowafeebi xanZTis udabnoSi martod myof bers<br />

xuedioss estumrebian. `xolo man (xvediosma) ganixara xilvaÁ netarTaÁ maT da hrqua<br />

maT: `Tquen xarT siwmidisa nayofi, mcenareni sulnelni, vardni Suenierni, finikni<br />

keTilni da zeTisxilni nayofsavseni, zeTiTa miT siwmidisaÁTa poxilni, romelTa<br />

xilviTa dRes ganipoxa siberÀ Cemi da amaRlda sixaruli Cemi, viTarca rqaÁ martorqisaÁ.<br />

amieriTgan ixarebdin udabnoÁ ese Tquen, qristes nebis myofelTa, amas Soris<br />

danergviTa~. erTi SexedviT, SeiZleba mogveCvenos, rom es aris kargi koloristis<br />

funjiT naxati suraTi bunebisa, magram mxolod erTi SexedviT. jer is unda<br />

aRiniSnos, rom am pasaJSi moqceuli TiTqmis yvela poeturi ornamenti wmida werilidanaa<br />

gamokrebili met-naklebad stilizebuli maneriT da Zveli da axali aRTqmis<br />

ama Tu im epizods an personaJs gvaxseneben. isini asociaciis logikiT arian kompoziciurad<br />

Sekrulni (komponireba, konstruqciuli momenti qristianuli poetikis<br />

mZlavri iaraRia). meore mxriv, `mcenareTa sulneleba~, `vardTa mSveniereba~, `finikTa<br />

keTiloba~ da `zeTisxilTa nayofsavseoba~ erTianad simboluri Sinaarsisaa, wm. grigolisa<br />

da misi mowafeebis – `qristes nebis myofelTa~ – RvTaebriv mSvenierebaze<br />

RaRadeben. xolo aseTni arian axlad mosulni imitom, rom qristes `neba~ unda danergon<br />

am nebisagan `uqm~ udabnoSi. qristes mSvenierebidan warmodgeba, efineba maT<br />

`mSveniereba vardisa~ Tu `nayofsavseoba zeTisxilTa...~ udabno xarobs (`amieridan<br />

ixarebdin udabnoÁ ese~), rom mis wiaRSi stumarTa gziT mkvidrdeba madli uflisa,<br />

TviTon qriste mkvidrdeba `uqmsa amas udabnosa~. uzenaesi mSvenierebisa da siwmindis<br />

sxivebiT gaCaxCaxebul am fonze proeqcirdeba sixarulic martodmyofi xuediosisa<br />

(`amaRlda sixaruli Cemi, viTarca rqaÁ martorqisaÁ~). gavixsenoT: is, rom wm. grigoli<br />

movidoda xanZTas da monastrebs gaaSenebda, xilvaSi euwya uflisagan xuedioss.<br />

eubneba kidec maspinZeli axladmosul grigols: `araTu ÃorcTa da sisxlTa mogawies<br />

uqmsa amas udabnosa (raime miwier interess ar mouyvanixaro aq), queyaniT SeniT,<br />

mamao patiosano, aramed Zali Zisa RmrTisa mxoloÁsa da sibrZnÀ sulisa wmidisaÁ da<br />

madli RmrTisa mamisaÁ gaqus winamZRurad Senda~. ase rom, am `winamZRvars~ (sameba<br />

erTarsebis Zalas, sibrZnesa da madls), absolutur `siwminded~, `Suenierebad~ da<br />

`sulnelebad~ rom efineba xanZTis udabnos, Wvrets xuediosi Tavis RaRadisSi. amitomaa<br />

es RaRadisi ase aRfrTovanebuli da wyarosTvaliviT ankara. axlad mosulni<br />

mxolod `nayofni~ arian am sikeTeTa (`Tquen xarT siwmidisa nayofni~). am `nayofierebis~<br />

pirvelwyarodan xorcieldeba Wvreta (da ara xedva), pirvel mizezis wertilidan<br />

xdeba `aTvla~ mosulTa faseulobisa da ara TviT xuediosis (Tu avtoris)<br />

wertilidan. martod myofi beris inteleqtualur-fsiqologiuri Zalisxmeva ki ar<br />

akvalianebs da ar gansazRvravs stumarTa mniSvnelobas; askeziT ganwmendili goneba<br />

Sedis saRvTo siwmindis saufloSi da iqidan, da im sauflosaTvis niSneuli stiliT,<br />

eniT (wmida werilSi romaa Senaxuli) formdeba xilvis sityvieri saburveli (ase<br />

43


om, stereotipi nakli ki ar aris amgvari xelovnebisa, principia, SemoqmedebiTi me-<br />

TodiT gansazRvruli). wertili, saidanac iZerweba suraTi, aris samyaro `wminda~<br />

Wvretisa, yofierebis pirvelwyaro, sadac ar aris Riobi idealsa da yofnas Soris,<br />

es aris `zeca~. xolo TvalSeudgami SaravandediT mbrwyinavi zeca ar anebebs xatmwers<br />

Tu hagiografs Tavisi adamianuri ZalisxmeviT esTetikurad aformebdes gansasaxierebels.<br />

igi absoluturi yofierebis kvalobaze, `Targze~ Wvrets aqeTkenve<br />

mltolvel yofnas adamianisa, mTelis sazomiT zomavs nawils, zogadiT xsnis<br />

konkretuls. gavimeorebT: `Semecnebis aTvlis wertili adamianis miRmaa da moZraoba<br />

warimarTeba WeSmaritebidan adamianisaken~. gansaxierebis aseT meTods `Sebrunebuli<br />

perspeqtivis~ (an _ `ukuperspeqtivis~) princips uwodeben (o. vulfi, b. rauSenbauxi, a.<br />

kuraevi), viTarca erTob gansxvavebuls pirdapiri perspeqtivisagan, roca xedva da<br />

xatva xorcieldeba im wertilidan, sadac imyofeba TviT xelovani da erTianad misi<br />

esTetikuri ZalisxmeviT warimarTeba. qristianuli msoflSegrZneba xelovans<br />

(viTarca miwiers) ar miiCnevs mxatvruli nawarmoebis Seqmnis upirveles wyarod,<br />

TviTmkmari Rirebulebis centrad Semoqmedebis procesSi. `Sua saukuneebis mxatvari<br />

sagans uyurebs `sub specic aeternitatis~, uars ambobs ra gadmosces misi sakuTari subieqturi<br />

aRqma. Tanamedrove realistTa pozicia, sapirispirod amisa, yovelTvis subieqturia,<br />

vinaidan xatvis klasikuri wesebi moiTxoven erTmniSvnelovan miTiTebas<br />

adgilsamyofelze mxatvrisa, romlis TvalebiTacaa danaxuli gansaxierebuli<br />

samyaro. suraTi – es aris samyaro, danaxuli swored am kacisagan da swored am<br />

werilidan. amasTanave, ra Tqma unda, gveZleva samyaros mxolod is nawili, romelic<br />

am fiqsirebuli wertilidan dainaxeba~ (diakon andrei kuraevis dasaxelebuli<br />

naSromi). erTi wertilidan ki, bunebrivia, ixilveba sagnisa da movlenis erTi mxare,<br />

calkeuli Strixi, detali. pirdapiri perspeqtiviT konstruirebuli suraTi SezRudulia<br />

subieqturi realizmiT. jer kidev vladimer soloviovi ambobda: `yovelgvari<br />

wvrilmani, aRebuli calke, TavisTavad ararealuria, vinaidan realuria yvelaferi<br />

erTad, amasTanave mxatvari-realisti realobas uyurebs mainc Tavisi Tavidan,<br />

Taviseburad gaegeba igi da, amisdakvalad, es ukve aRar aris obieqturi realoba~.<br />

qristologiuri moZRvrebis Tanaxmad, sagani Tu movlena marto imdenad arsebobs,<br />

ramdenadac wilnayaria macxovarTan, myofobis, cxovrebis saTavesTan; da swored amdenadvea<br />

lamazi, ramdenadac saTavis silamazesTanaa wilnayari. obieqturi silamazis<br />

am brwyinvas miwierSi, miwieris metyvelebas zeciurze ganasaxierebs rogorc<br />

xatmweri, ise hagiografi. gansaxierebis amgvar princips amitomac zogjer `idealistur<br />

realizms~ uwodeben, zogjer ki – `simbolistur realizms~. hagiografiisTvisac,<br />

ise rogorc xatmwerisaTvis, upirvelesi sazrunavia im `ZarRvisa~ da `sadenis~<br />

Cveneba, romliTac sisxli da sinaTle moedineba zecidan miwaze. Sebrunebuli perspeqtiva<br />

am ZarRvsa da sadens aCens, uvlis da uZvirfasebs adamians, locvisa da TavmodrekilobisaTvis<br />

ganawyobs, egocentristul impulsebs uyuCebs.<br />

yovelive es imas ar niSnavs, rom Sebrunebuli perspeqtiviT dakvalianebuli abstrahireba,<br />

stereotipi Tu Sabloni qarTul hagiografiaSi yovlis momcvelia, er-<br />

TaderTi xerxia sinamdvilesTan mimarTebaSi. gabatonebuli simbolisturi Tu idealisturi<br />

Wvretis gverdiT zogjer Tavs iCens iseTi mxatvroba, roca mxatvari Tavisi<br />

sakuTari Tavidan, viTarca centridan, Zerwavs sagansa da movlenas, konkretulidan,<br />

detalidan gvaxedebs zogadisaken; sagani xdeba faseuli imis kvalobaze, rom Cems<br />

samyaroSi moeqca, aqauri wvdomiTa da sazomiT gaizom-aiwona (egocentrizmi). Suasaukuneobrivi<br />

esTetikisaTvis araprincipul aseT maneras realistur elementebs Tu<br />

tendenciebs uwodeben (d. lixaCovi).<br />

magram hagiografiuli nawarmoebis esTetikuri samyaro ise uCrdilo ar aris, rogorc<br />

xatisa. aq boroteba Tu codva droebiT, magram mainc SeamRvrevs xatad RvTisad<br />

movlenili adamianis arsebobas, da Cven veswrebiT harmoniis, realurSi idealuris<br />

aRdgenis process.<br />

44


iakob xucesi da misi Txzuleba<br />

(nawyvetebi)<br />

45<br />

zurab sarjvelaZe<br />

korneli danelia<br />

elguja giunaSvili<br />

1. I periodis (V-X ss.) qarTuli mwerlobis xasiaTi. `SuSanikis wameba~ qarTuli<br />

originaluri mwerlobis uZvelesi Zeglia, romelmac Cvenamde moaRwia. ufro adrindeli<br />

qarTuli nawarmoebi jerjerobiT ar aris cnobili, rac, ra Tqma unda, ar gamoricxavs<br />

imas, rom V saukunis II naxevramde qarTuli sityvakazmuli mwerloba arsebobda.<br />

piriqiT, `SuSanikis wameba~ aris sabuTi imis samtkiceblad, rom qarTul<br />

mwerlobas garkveuli wanamZRvrebi aucileblad moepoveboda. JamTa siavem, gareSe<br />

mtrebis ganuwyvetelma Semosevebma, Sinaurma aSlilobam gamoiwvies is, rom adrindeli<br />

Zeglebi ar Cans.<br />

kargadaa cnobili, rom IV saukunis 30-ian wlebSi, 337 wlis maxloblad (i. javaxiSvili),<br />

aRmosavleT saqarTveloSi oficialur sarwmunoebad qristianoba gamocxadda.<br />

es udidesi mniSvnelobis saxelmwifo aqti iyo, rogorc politikuri, ise socialuri,<br />

ekonomiuri da kulturuli TvalsazrisiT. n. janaSia samarTlianad miuTi-<br />

Tebs: `qristianuli sarwmunoebis miReba xels uwyobda qarTlsa da romis imperias<br />

Soris kavSiris ganmtkicebas, radgan es niSnavda iranul orientaciaze uaris Tqmas,<br />

brZolas iranuli politikuri da kulturuli gavlenis winaaRmdeg~ (saqarTvelos<br />

istoriis narkvevebi, II, Tb., 1973, gv. 70-71). aranaklebi mniSvneloba eniWeboda am aqts<br />

qveynis erTianobis ganmtkicebisaTvis: `qristianobis saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadebiT<br />

mefe, da misi saxiT saxelmwifo, miznad isaxavda qveynis konsolidacias.<br />

erTian kults unda SeemWidroebina qveynis sxvadasxva nawili, ganemtkicebina centraluri<br />

xelisuflebis Zalaufleba~ (iqve). sruliad gansakuTrebuli roli iTamaSa<br />

qristianobam qarTuli samwerlobo enisa da qarTuli literaturis ganviTarebaSi (k.<br />

kekeliZe, qarTuli kulturis ori dRe-saswauli, `mnaTobi~, 1929, # 5, gv. 160).<br />

qarTuli saliteraturo enis daxvewisa da misi ganviTarebisaTvis udidesi mniSvneloba<br />

eniWeboda bibliis (Zveli da axali aRTqmis wignebis) Targmanebs, Sesrulebuls<br />

IV-V saukuneebSi, agreTve originalursa da sxva naTargmn Zeglebs.<br />

V saukunidan XI saukunemde qarTul mwerlobaSi ZiriTadi sasuliero Tematika<br />

iyo (mas erT-erTi wamyvani adgili eWira saero literaturis Seqmnis Semdegac, XIX<br />

saukunemde). rogorc cnobilia, Zveli qarTuli mwerloba oTx periodad iyofa: I _<br />

dRidan mwerlobis Casaxvisa X s-is 80-ian wlebamde (adrindeli feodalizmis xanis<br />

qarTuli literatura), II _ meaTe s-is 80-iani wlebidan XIII s-is naxevramde (ganviTarebuli,<br />

an patronymuri feodalizmis xanis qarTuli literatura), III _ mecamete saukunis<br />

II naxevridan XV s-is CaTvliT (feodaluri monarqiis dacemis xanis qarTuli<br />

literatura), IV _ meTeqvsmete s-is dasawyisidan XVIII saukunis bolomde (mogviano,<br />

an batonymuri feodalizmis xanis qarTuli mwerloba, mas aRorZinebis xanis mwerlobasac<br />

uwodeben) (k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb., 1980, gv.<br />

42-67).<br />

Zveli qarTuli literaturis I periodSi wamyvani Janri hagiografia iyo (hagiografia<br />

berZnuli sityvaa. hagios _ `wminda~, grafia `aRwera~). hagiografia aris sasuliero<br />

mwerlobis dargi, romelSic asaxulia wmindanebis cxovreba, an maTi wameba.<br />

amis Sesabamisad gamoiyofa ori qveJanri: `cxovrebani~, anu iseTi nawarmoebebi, romlebic<br />

mogviTxroben qristianuli moZRvrebis erTgul pirTa cxovrebisa da Rvawlis<br />

Sesaxeb (aseTia, magaliTad, `grigol xanZTelis cxovreba~) da `wamebani~, anu iseTi<br />

nawarmoebebi, romlebSic aRwerilia qristianobisaTvis Tavdadebul pirTa mowameobrivi<br />

sikvdili (aseTTa ricxvs ganekuTvneba `SuSanikis wameba~).<br />

qarTuli hagiografiuli mwerloba IV saukuneSi unda Casaxuliyo. k. kekeliZis


azriT, `qarTuli hagiografiis dasawyisi Cven unda veZioT, Tu ufro adre ara, yovel<br />

SemTxvevaSi qarTul enaze RvTismsaxurebis SemoRebis xanaSi. es imitom, rom<br />

saRmrTo werilis wignebTan erTad, wmindanTa cxovreba-moqalaqobis kiTxvac Tavidanve<br />

RvTismsaxurebis erT-erT aucilebel elementad iqna miCneuli. maSasadame, mexuTe<br />

saukuneSi CvenSi ukve unda yofiliyo Targmnili wmindanTa cxovrebani. mar-<br />

Tlac, SuSanikis martvilobaSi pirdapiraa naTqvami, rom, rodesac is waiyvanes pitiaxS<br />

varsqenTan, man `Tanawaritana evangelÀ TÂsi da wmidani igi wignni mowameTani~<br />

(iqve, gv. 501). hagiografiuli nawarmoebebi gansakuTrebul interess iwveven, radganac<br />

maT daucavT uZvirfasesi cnobebi Cveni qveynis istoriisaTvis, amasTan, isini qar-<br />

Tuli mwerlobis upirvelesi Zeglebia.<br />

k. kekeliZe wers: `qarTuli originaluri hagiografia metad sayuradRebo dargia<br />

Cveni Zveli mwerlobisa, romelsac wminda hagiografiul interess garda Tan axlavs<br />

uaRresi SemecnebiTi istoriuli mniSvneloba da mxatvruli Txrobis zemoqmedeba~<br />

(iqve, gv. 508). maRal Sefasebas aZlevs qarTul hagiografiul Txzulebebs ivane javaxiSvili:<br />

`mTeli qarTuli saistorio mwerloba, romelmac-ki Cvenamde moaRwia, warmoiSva<br />

martvilobaTa da wmidaTa cxovrebaTagan: arc kvinklosebs (epikur TqmulebaTa<br />

cikls), arc matianeebs am mxriv mniSvneloba ara hqoniaT. samoqalaqo da samxedro<br />

istoriac... saqarTveloSi zemoaRniSnuli mwerlobis niadagze aRmocenda~ (iv.<br />

javaxiSvili, istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi winaT da axla, I; iv. javaxiSvili<br />

Txzulebani, VIII, Tb., 1977, gv. 47).<br />

wmidaTa cxovreba, maTi Rvawli sazogadoebisaTvis nimuSad, misabaZ etalonad iTvleboda.<br />

swored amitom swerda samoel qarTlis kaTalikosi iovane sabanis Zes:<br />

`mnebavs, raÁTa daiweros sanatrelisa amisca (abos) martÂlobaÁ, viTarca pirvelTa<br />

maT qristÀs mowameTaÁ, da daidvas igica wmidasa kaTolike eklesiasa Sina mosaÃsenebelad<br />

yovelTa, vin iyvnen Semdgomad Cuensa~.<br />

ioane sabanisZem mSvenivrad gamoiyena arabi Wabukis _ abos _ qristianobisaTvis<br />

Tavdadeba zogi meryevi qarTvelis Wkuis saswavleblad da gamosafxizleblad:<br />

`sxuani, romelni-ese varT morwmuneni, msgavsebasa queSe damonebul da naklulevanebiTa<br />

da siglaxakiTa Sekrulni, viTarca rkiniT, xarksa queSe maTsa guemulni da<br />

qenjnilni, ZÂr-ZÂrad zRveulni, SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni<br />

qarTagan ZlierTa, aramed qristÀs siyuaruliTa da SiSiTa, Cueulebisaebr mamulisa<br />

slvisa; WirTa moTminebiTa, ara ganeSorebian mxolodSobilsa Zesa RmrTisasa. eseviTarsa<br />

Jamsa Sina gamoCnda axovnad wmidaÁ ese mowamÀ, ara Tu pirveliTganve Cuengani<br />

iyo, aramed umecari sarwmunoebisagan Cuenisa; ucxoÁ ucxoÁTa SjuliTa movida<br />

da qristesa, RmerTsa Cuensa, Seemecna, romlisaT-Âsca dRes kualad axalman aman<br />

dResaswaulman da krebaman wmidisa da axlisa mowamisaman gÂrgÂnosan-yo eklesiaÁ~.<br />

ra Tqma unda, sruliad gasagebia, rom SuSanikis, evstaTi mcxeTelis, abos, abibos<br />

nekreselis da sxvaTa wameba, sirieli mamebis, grigol xanZTelis, ninos, efTvime da<br />

giorgi mTawmidelebis da sxvaTa daucxromeli moRvaweoba qristianuli sarwmunoebis<br />

ganmtkicebisaTvis (rac, sabolood saqarTvelos gaZlierebas moaswavebda)<br />

xalxis farTo fenebis mxardaWeras, maT aRtacebas iwvevda.<br />

SuSanikis, qvemo qarTlis dedoflis, mowameobrivi Rvawli da Tavdadeba aris aRwerili<br />

iakob xucesis TxzulebaSi `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi, dedoflisaÁ~ (SemoklebiT<br />

`SuSanikis wameba~). ganvixiloT es nawarmoebi.<br />

2. istoriuli pirobebi. kargadaa cnobili, rom amierkavkasia Zveli da axali wel-<br />

TaRricxvis mijnaze da axali welTaRricxvis pirvel saukuneebSi ori udidesi saxelmwifos<br />

_ romis imperiisa da iranis _ mudmivi qiSpis sagani iyo. isini cdilobdnen<br />

amierkavkasiis samefoebis, gansakuTrebiT somxeTisa da saqarTvelos, gavlenis<br />

sferoSi moqcevasa da gamoyenebas TavianTi didmpyrobeluri miznebisaTvis. swored<br />

amitom iyo, rom somxeTi da saqarTvelo xelidan xelSi gadadioda imis mixedviT,<br />

Tu romeli agresori sjabnida metoqes _ romi irans, Tu irani roms. rTuli situacia<br />

Seiqmna V saukuneSi. n. janaSia wers: `V s. 40-iani wlebidan iwyeba axali eta-<br />

46


pi iranisa da amierkavkasiis qveynebis (qarTlis, somxeTisa da albaneTis) urTierTobis<br />

istoriaSi. am droidan iranma daiwyo axali, metad aqtiuri da agresiuli politikis<br />

gatareba aRniSnuli qveynebis mimarT. amjerad iranelTa mizani iyo, savsebiT<br />

moespoT is Sinagani damoukidebloba, romelic SerCenoda maT qveSevrdom amierkavkasiis<br />

qveynebs da gadaeqciaT isini iranis rigiT provinciebad.<br />

am miznis misaRwevad iranelebma gadawyvites am qveynebis izolacia arairanuli<br />

samyarosagan, maTi kulturis mospoba da mosaxleobis sruli asimilacia (mimsgavseba,<br />

aq: gamazdeaneba). iranelebs kargad hqondaT mofiqrebuli saimedo gegma,<br />

romelsac didi TanmimdevrobiTa da SeupovrobiT axorcielebdnen. am gegmis ganxorcieleba<br />

maT ramdenime etapad daiwyes. Tavdapirvelad SemoiRes metad mZime samxedro<br />

begara, romelsac mohyva axali sagadasaxado sistema. Semdeg iranelebi apirebdnen<br />

amierkavkasiis qveynebSi yovelgvari Sinagani politikuri damoukideblobis likvidacias<br />

da qristianuli religiis mazdeanuriT Secvlas~ (saqarTvelos istoriis<br />

narkvevebi, II, Tb., 1973, gv. 84). isic cnobilia, rom am dros amierkavkasiis qveynebSi<br />

didi brZolebi mimdinareobda: _ `mefe cdilobda centraluri xelisuflebis<br />

ganmtkicebas, feodalTa Zalauflebis SezRudvas da, amgvarad, qveynis ganmtkicebas,<br />

rac gaaadvilebda brZolas gareSe mtris winaaRmdeg, xolo feodalebi TavianTi<br />

Zalauflebis gafarToebas, maqsimaluri avtonomiis mopovebas eswrafodnen, rac,<br />

sabolood, qveynis Zlierebis Sesustebas iwvevda. amiT kargad sargeblobdnen iranelebic<br />

da feodalebs hpirdebodnen maTTvis sasurveli privilegiebis damtkicebas. ra<br />

Tqma unda, swori ar iqneba, Tu vifiqrebT, rom iranelTa mxareze gadavida mTeli<br />

feodalTa klasi. cxadia, iranelebs ar SeeZloT privilegiebi mieniWebinaT yvelasaTvis.<br />

feodalTa nawili Tavisi interesebiT mainc dakavSirebuli iyo adgilobriv<br />

xelisuflebasTan, nawils ki esmoda, rom iranelebTan kavSiri damRupveli iqneboda<br />

qveynisaTvis da, saboloo angariSSi, TviT am kavSiris momxreebisaTvisac. magram iranelebi<br />

mainc axerxebdnen areulobis Setanas qveynis damcvelTa rigebSi~ (iqve, gv. 85).<br />

gansakuTrebuli viTareba Seiqmna qarTlSi. qarTlis samefos erTi nawili _ qvemo<br />

qarTli _ Cvens welTaRricxvamde meore saukuneSi somxeTma miitaca. igi Cveni<br />

welTaRricxvis pirvel saukuneSi tigran didma, somexTa mefem, calke olqad gamoyo<br />

da mis gamgeblad pitiaxSi daniSna. am regions evaleboda somxeTis CrdiloeTi sazRvrebis<br />

dacva. IV saukunis 40-ian wlebSi qvemo qarTli somxeTs gadaudga da Tavis<br />

istoriul nawils, qarTls, SeuerTda. amieridan igi politikurad qarTlis SemadgenlobaSi<br />

Sedis, oRond mis mmarTvelad pitiaxSi darCa. igi qarTlis samefoSi mefis<br />

Semdeg udidesi feodali iyo. gansakuTrebiT aRzevdnen qarTlis pitiaxSebi V<br />

saukunis 20-iani wlebidan, roca samoRvaweo asparezze gamovidnen arSuSa, `kaci<br />

pativcemuli da RmrTismoyvare~ da SemdgomSi _ misi vaJi, varsqeni, pativmoyvare da<br />

gadagvarebuli. iranis mefeebi sargeblobdnen pitiaxSTa gamTiSveli, moRalaturi<br />

politikiT da maTi mosyidviT qarTlis samefos dasustebas cdilobdnen, es ki xels<br />

uwyobda Sahebis politikis warmatebiT ganxorcielebas.<br />

iranis Sahma iezdigerd II-m (438-457 ww.) amierkavkasiis qveynebis xelisufalni ai-<br />

Zula, aqtiuri monawileoba mieRoT Sua aziis quSanTa winaaRmdeg brZolaSi. es miznad<br />

isaxavda amierkavkasiis qveynebis samxedro Zlierebis dasustebasac. brZola 449<br />

wels iranis gamarjvebiT dasrulda, magram amierkavkasiis qveynebidan, maT Soris qarTlidan,<br />

wayvanili jari iranma ukan ar daabruna, rac, cxadia, iranis politikis _<br />

amierkavkasiis qveynebis samxedro Zlierebis Sesustebis _ aSkara gamovlinebas warmoadgenda.<br />

am samxedro warmatebis Semdeg iranma gadawyvita, ganexorcielebina Seteva<br />

mtruli ideologiis _ qristianobis _ winaaRmdeg, romelic am droisaTvis gavrcelebuli<br />

iyo amierkavkasiaSi, da `romelsac am periodSi sruliad gansakuTrebuli<br />

politikuri mniSvneloba eniWeboda amierkavkasiis qveynebisaTvis, radgan aq<br />

igi ukavSirdeboda bizantiasTan urTierTobis sakiTxs. bizantia iranis mudmivi moqiSpe<br />

iyo da amitom amierkavkasiis xalxebis brZola iranelebis winaaRmdeg misi aSkara<br />

Tu faruli mxardaWeriT sargeblobda. religiis erTianoba, cxadia, erT-erTi<br />

47


Zlieri damakavSirebeli rgoli iyo bizantiasTan. amave dros, igi aadvilebda bizantiasTan<br />

kulturuli urTierTobis SenarCunebasac, rasac, agreTve, didi mniSvneloba<br />

hqonda amierkavkasiis xalxebisaTvis~ (iqve, gv. 37).<br />

449 wels iezdigerd II-m qarTlis, somxeTisa da albaneTis meTaurebi samefo karze<br />

ixmo. maT winaswarve gadawyvites, rom sarwmunoebis gamocvlaze uari eTqvaT. qar-<br />

Tlidan aq iyo arSuSa pitiaxSi, varsqen pitiaxSis mama, somxeTidan ki _ vardan mamikoniani,<br />

SuSanikis mama, hmaik mamikoniani, vardanis Zma da sxvebi. Sahma amierkavkasiis<br />

didebulebi mZime pirobebSi Caayena: Tu isini sarwmunoebas ar Seicvlidnen, Sahi amowyvetiTa<br />

da maTi qveynis aoxrebiT emuqreboda. maSin amierkavkasiel didebulebs gadauwyvetiaT,<br />

eRiarebinaT mazdeanoba, magram samSobloSi dabrunebisTanave TavianT<br />

sarwmunoebas dabrunebodnen. cbieri Sahi, rogorc Cans, mixvda maT ganzraxvas da zogi<br />

maTgani, maT Soris arSuSa pitiaxSi, qtezifonSi, iranis samefo karze, dautovebia.<br />

450 wels somxeTsa da albaneTSi ajanyebam ifeTqa. somxeTSi saxalxo moZraobas<br />

iranelTa winaaRmdeg vardan mamikoniani Caudga saTaveSi. igi gmirulad daiRupa 451<br />

wlis 26 maiss avarairis brZolaSi. iranelTa winaaRmdeg brZolaSi daeca misi Zmac,<br />

hmaik mamikoniani, arSuSas qvisli, varsqenis biZa. cnobilia, rom hmaikis coli, Zviki,<br />

da sami vaJiSvili _ vahani, vasaki da artaSesi _ iranelTa tyveobaSi moxvdnen. 455<br />

wels arSuSa pitiaxSs didZali saboZvris gaRebiT mousyidia iranis didebulebi da<br />

hmaikis ojaxi TavisTan, qarTlSi, wamouyvania. isini arSuSasTan TiTqmis aT wels imyofebodnen<br />

da saTanado aRzrda-ganaTlebac miuRiaT. rogorc Cans, arSuSa vardan<br />

mamikonianis ojaxsac daxmarebia. `SuSanikis wamebaSi~ amis damamtkicebel cnobas<br />

vpoulobT. SuSaniki jojiks eubneba: `vici, daÁ var da erTgan ganzrdilni~. `erTgan<br />

ganzrdilni~ niSnavs erTad aRzrdilebs. jojiki (da arSuSas Svilebi, maT Soris<br />

varsqenic) da SuSaniki erTad SeiZleboda aRzrdiliyvnen arSuSas ojaxSi.<br />

iranelebma moaxerxes somxeTsa da albaneTSi mefobis gauqmeba. aman, Tavis mxriv,<br />

gaarTula qarTlis mdgomareoba. vaxtang gorgasali V saukunis II naxevarSi aqtiurad<br />

cdilobda qveynis saSinao da sagareo mdgomareobis ganmtkicebas.<br />

459 wels iranSi gamefda perozi. TviT iransac uWirda, mas ganuwyveteli omebi<br />

hqonda mezobel qveynebTan, magram yovelmxriv cdilobda amierkavkasiis qveynebis Sesustebas,<br />

aqezebda Tavis momxre didebulebs. erT-erTi amgvari feodali iyo swored<br />

varsqen pitiaxSi, `ZÀ arSuSaÁsi~, romelmac isargebla sparseTis mxardaWeriT da vaxtang<br />

gorgasals daupirispirda.<br />

3. nawarmoebis avtori. rogorc `SuSanikis wamebis~ teqstidan Cans, nawarmoebis avtoria<br />

iakobi, sapitiaxSos karis mRvdeli (ZvelqarTulad _ xucesi). igi momswre da<br />

mxilvelia im ambebisa, romlebic ase cocxlad da damajereblad aRwera. metic SeiZleba<br />

iTqvas, igi nawarmoebis erT-erTi saintereso personaJia. iakobi SuSanikTan<br />

daaxloebuli piria. igi nawarmoebs ase iwyebs: `da aw damtkicebulad giTxra Tquen<br />

aRsasruli wmidisa da sanatrelisa SuSanikisi~. marTlac, iakobis monaTxrobi uaRresad<br />

realisturia. igi mSvenivrad icnobs pitiaxSis ojaxur yofas; icis, rom SuSaniki<br />

mtkivneulad ganicdida varsqenis aSkarad gamoxatul gulgrilobas sarwmunoebis<br />

mimarT.<br />

iakobi, rogorc personaJi, nawarmoebis dasawyisSive gvevlineba. rodesac dedofalma<br />

Seityo varsqenis mier sarwmunoebis Secvlis Tavzardamcemi ambavi, Svilebi-<br />

TurT miaSura eklesias, isini RmerTs Seavedra da maxlobel saxlaks Seafara Tavi.<br />

iakobi am dros afoc episkoposTan erTad wasuli iyo curtavidan. maT varsqenis<br />

Ralatisa da SuSanikis saxlidan wasvlis Sesaxeb Seatyobina diakonma. bunebrivia,<br />

rom afocma da iakobma es ambavi mwvaved ganicades. nawarmoebSi vkiTxulobT: `xolo<br />

episkoposi igi saxlisa mis pitiaxSisaÁ, romelsa saxeli erqua afoc, ara mun iyo,<br />

aramed kacisa visame wmidisa vanad misrul iyo kiTxvad raÁsme sityÂsa. da meca, xucesi<br />

dedoflisa SuSanikisi, Tanavhyvandi episkopossa mas. da myis moiwia Cuenda diakoni<br />

SinaÁT da gÂTxra Cuen ese yoveli _ moslvaÁ pitiaxSisaÁ da saqmeni dedoflisani.<br />

xolo Cuen aRvivseniT mwuxarebiTa da didiTa tiriliTa vtirodeT ganm-<br />

48


warebulni codvaTa CuenTa warmoCinebisaTÂs~ (III T.). is garemoeba, rom iakobi maSinve<br />

wamovida SuSanikis sanugeSeblad da mis gasamxneveblad, iakobis dedofalTan<br />

siaxlovis damadasturebelia: `xolo me vijmen adre da miviwie dabasa mas, romelsaca<br />

iyo netari SuSanik. da viTarca vixile igi ganmwarebuli, meca vtirode mis Tanave.<br />

da varqu netarsa SuSaniks: `Ruawlsa didsa Seslvad xar, dedofalo, ekrZale<br />

sarwmunoebasa qristessa, nuukue mterman, viTarca srsÂlman, saZovari poos Sen Tana~.<br />

xolo wmidaman SuSanik mrqua me: `xuces, da meca didsa Ruawlsa ganmzadebul var~.<br />

da me varqu mas: `egrÀT ars, mÃne iyav, moTmine da sulgrZel~ (III T.).<br />

rogorc Cans, iakob xucess surda, kidev erTxel darwmunebuliyo SuSanikis simtkiceSi.<br />

amitom man gaafrTxila fufunebaSi aRzrdili dedofali, Tu ver SeZlebda,<br />

aetana mosalodneli tanjva-wameba, nu Caigdebda Tavs gansacdelSi. rodesac iakobi<br />

darwmunda, rom SuSanikis gadawyvetileba saboloo iyo, dedofals sTxova, misTvis<br />

gaendo yvelaferi, radganac gadawyvita, daewera nawarmoebi misi Rvawlis Sesaxeb.<br />

iakobi SuSanikis sanaxavad maSinac midis, roca varsqen pitiaxSma sastikad nacemi<br />

dedofali senakSi Caketa, mcveli dauyena da brZana: `aravin Sevides xilvad misa, _<br />

arca mamakaci, arca dedakaci~ (VI T.). iakobi meore diliT mivida mcvelTan da dedofalTan<br />

Sesvlis nebarTva iTxova. mcvelic araa winaaRmdegi, magram pitiaxSis risxvisa<br />

eSinia: `nuukue cnas da momklas me?~ (VII T.). iakobma moaxerxa, gaeRviZebina Se-<br />

Sinebul mcvelSi sindisis qenjna: `ubadruko, ara misi ganzrdili xara? da, Tuca<br />

mogklas Sen misTÂs, raÁ ars?~ (iqve). iakobis am sityvebma gaWra. igi ganagrZobs: `ma-<br />

Sin Semiteva me farulad da viTar Seved Sina, vixile xati misi dabZaruli da gansivebuli,<br />

da aRuteve ÃmaÁ da vtirode~ (iqve). iakobma daapira SuSanikis nacemi, dasivebuli<br />

saxe moebana da malamo daedo wylulebze, magram dedofalma ar daaneba. maSin<br />

iakobma Zalian sTxova dedofals, cotaodeni mainc eWama. dedofalma upasuxa: `xuces,<br />

ver Zal-mic gemoÁs-xilvad, rameTu ybani da zogni kbilni STamusvril arian~<br />

(iqve). iakobma puri RvinoSi daalbo da SuSanikma `mcired gemoÁ ixila~.<br />

roca varsqenma SuSaniki meored awama, cixeSi Casva, `...daadginna mcvelni mas zeda<br />

da amcno maT, raÁTa siymiliTa moklan igi. da esreT etyoda maT: `gety Tquen, ukueTu<br />

vinme Sevides misa, mamakaci, gina dedakaci, ixileniT Tavni Tquenni da colni da<br />

Svilni da saxlni Tquenni! ubralomca var, raÁ giyo Tquen!~ (IX T.). am sastiki muqaris<br />

miuxedavad iakobi moqrTamavs mcvels da dedofals naxavs: `xolo me mravliTa<br />

vedrebiTa varqu mcvelsa mas da uqade WurWeri erTi samisoÁ da Zniad Tavs-idva<br />

SetevebaÁ Cemi da mrqua me: `raJams daRamdes, moved Sen xolo martoÁ~. da viTar<br />

Semiyvana mcvelman man da vixile tarigi igi qristesi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli<br />

sakrvelTa maTgan, da me viTar ver damiTmo gulman, vtirode friad~ (X T.).<br />

rogorc nawarmoebidan Cans, amis Semdegac xSirad naxulobda patimar dedofals<br />

sulieri moZRvari. magaliTad, iakobma anugeSa Svilebis mier sarwmunoebis Secvlis<br />

ambis gagebiT Tavzardacemuli dedofali: `da me mived da vixile wmidaÁ SuSanik<br />

damSrSali da dabuSebuli tiriliTa~ (XII) T.).<br />

iakobi ase aRwers avadmyof SuSanikTan cixeSi erT-erT Sexvedras: `da viTarca<br />

meSÂde weli dadgeboda, moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda<br />

wylulebaÁca ÃorcTa misTaÁ. da daucxromelad SromaTa maT gamo dausivdes ferÃni<br />

misni da Txramli aRmosdioda adgilad-adgilad. da wylulebani did-didni iyvnes<br />

da matlica dasxmul iyo wylulTa maT, romel-igi aRiRo ÃeliTa TÂsiTa da miCuenebda<br />

me da hmadlobda RmerTsa~ (XV T.). SuSanikma TviTon gaamxneva uzomod Sewuxebuli<br />

iakobi.<br />

sikvdilis win SuSanikma Tavisi erTguli xucesi afoc episkoposs Seavedra: `moiwia<br />

dRe igi wodebisa misisaÁ da mouwoda episkopossa misisa saxlisasa afocs da madlsa<br />

miscemda misa mimarT mowlebisa misisaTÂs. viTarca mamasa da mamamZuZesa, Semvedra<br />

me, kaci codvili da glaxaki ese~ (XVIII T.).<br />

iakobma miiRo monawileoba (unda vifiqroT, aqtiuri da guliTadi) SuSanik dedoflis<br />

dakrZalvaSi: `maSinRa adre-adre moiRo sanatrelman man episkoposman iova-<br />

49


ne Sesagragnelad mCuari wmidaÁ wmidaTa maT da patiosanTa nawilTa misTa da egreT<br />

sxuaTa maT aRviReT guamiÓigi friad damaSurali da daWmuli matlTagan, da ganvbaneT<br />

igi matlisa misgan miwovanisa da Txramlisagan, da SevhmoseT, mCuriTa miT, da<br />

maSinRa episkoposTa maT orTave, iovane da afoc, viTarca ÃarTa mÃneTa dauRlvil-<br />

Ta zesknelisa mis fasisaTa, yovliT krebuliTurT fsalmuniTa sulieriTa da kerovniTa<br />

aRnTebuliTa da sakumeveliTa sulneliTa aRvixueniT patiosanni Zualni da<br />

gamovixueniT wmidasa mas eklesiasa. da davhkrZaleniT wmidani igi da didebulni da<br />

pativcemulni nawilni wmidisa SuSanikisni ganmzadebulsa mas adgilsa. da mas Ramesa<br />

angelozTa saxed Rame igi ganvaTieT da daviTis qnariTa miT yovladZliersa Rmer-<br />

Tsa da Zesa missa, ufalsa Cuensa, iesu qristesa, vadidebdiT~ (XIX T.).<br />

iakob xucess pativs scemda da angariSs uwevda varsqen pitiaxSic. iakobi iyo im<br />

sasuliero pirTa Soris, romlebic varsqenma sparseTidan dabrunebis meore dResve<br />

miiwvia: `da xvalisa dRÀ, viTar aRdga pitiaxSi, gÂwoda Cuen, xucesTa, da mivediT.<br />

da sixaruliT SegÂmTxÂna~ (IV T.). varsqenma sasuliero pirebs, maT Soris iakobsac,<br />

sTxova, STaegonebinaT dedoflisaTvis, dabruneboda ojaxs. SuSanikma uari SeuTvala<br />

pitiaxSs.<br />

sainteresoa, rom varsqenma, rogorc Cans, kargad icis iakobisa da SuSanikis<br />

axlo urTierTobis Sesaxeb. rodesac varsqenis mier Seuracxyofil da senakSi Caketil<br />

dedofalTan iakobi imyofeba, pitiaxSis msaxuri midis da pirdapir kiTxulobs:<br />

`iakob manda arsa?~ (VII T.). igi iakobs gadascems, varsqeni gibarebso. iakobs varsqeni<br />

ar usayvedurebs, rom daarRvia misi brZaneba (`numca vin Sevals xilvad misa~) da daavalebs,<br />

dedofals gamoarTvas samkaulebi da mas Caabaros. iakobma Seasrula varsqenis<br />

davaleba. SuSanikis survilic es iyo.<br />

nawarmoebidan aSkarad Cans, rom iakobi aris uaRresad faqizi, naTeli pirovneba.<br />

igi qvemo qarTlis pitiaxSis mier Cadenil sarwmunoebriv Ralats erovnuli ubedurebis<br />

momaswaveblad miiCnevs da amitomac savsebiT samarTlianad gmobs mis saqciels.<br />

SuSanikis wameba iakobma marjved gamoiyena qristianuli sarwmunoebis interesebisaTvis<br />

_ sarwmunoebisaTvis Tavdadeba maSin samSoblosaTvis Tavganwirvis tolfardi<br />

iyo. iakobma gamoafxizla Tavisi Tanamedrove sazogadoeba, uCvena maT qveynis<br />

interesebisaTvis samsaxuris brwyinvale magaliTi. swored amiT vlindeba iakobis patriotizmi.<br />

iakobi uaRresad ganaTlebuli pirovnebaa. misi nawarmoebidan Cans Zveli da axali<br />

aRTqmis wignebis SesaniSnavi codna. unda vifiqroT, rom iakobi kargad iyo gaTviTcnobierebuli<br />

agreTve originalur, Tu naTargmn hagiografiaSic.<br />

fiqroben, rom VI saukunis dasawyisSi iakobi curtavis episkoposi gamxdara (es<br />

debuleba damtkicebulad ver miiCneva.). imasac varaudoben, rom mas sxva Txzulebebic<br />

hqonia dawerili. kerZod, aRniSnaven, rom iakobs Seudgenia saistorio Txzulebac.<br />

(k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb, 1980, gv. 115; b. kilanava,<br />

`SuSanikis wamebis~ atribuciisaTvis: `pirveli sxivi~, IX, 1973, gv. 431. S. oniani,<br />

iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, Tb. 1978, gv. 83). amas unda mowmobdes fraza:<br />

`viTarca-igi vTquT~ (I T.).<br />

4. nawarmoebis daweris TariRi. Txzulebis Seqmnis dro dgindeba TviT nawarmoebSi<br />

daculi cnobebis mixedviT. masSi aRwerilia SuSanikis wameba da gardacvaleba.<br />

nawarmoebis dasawyisSi naTqvamia: `iyo, mervesa welsa sparsTa mefisasa, karad<br />

samefod waremarTa varqen pitiaxSi~. sparseTSi perozi gamefda 459 wels; maSasadame,<br />

varsqeni perozis karze gamgzavrebula 467 wels (459+8), igi dabrunebula 469 wlis<br />

dasawyisSi. 469 wlis 8 ianvars mas pirvelad uwamebia SuSaniki. amave wlis 14 aprils<br />

varsqenma xelaxla gvema SuSaniki da cixeSi Caagdo, sadac man eqvsi weli gaatara da<br />

meSvide wels gardaicvala. nawarmoebis mixedviT, SuSaniki gardaicvala 17 oqtombers.<br />

e. i. misi gardacvalebis TariRia 475 wlis 17 oqtomberi. dedofali paraskevs<br />

gardacvlila. eklesiam SuSanikis moxseniebis dRed xuTSabaTi daadgina. (k. kekeliZe,<br />

Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb, gv. 118)<br />

50


nawarmoebi dawerilia SuSanikis gardacvalebis Semdeg. magram masSi araferia na-<br />

Tqvami varsqenis sikvdilis Sesaxeb. qveynis moRalate varsqen pitiaxSi vaxtang gorgasalma<br />

482 wels moakvlevina. nawarmoebi uTuod varsqenis sikvdilamde aris dawerili.<br />

Torem mwerali aRniSnavda `uSjulo~ varsqenis dasjis Sesaxeb. amdenad, nawarmoebi<br />

dawerilia SuSanikis gardacvalebis Semdeg da varsqenis sikvdilamde, 476<br />

_ 482 wlebs Sua. am bolo dros ufro azusteben Txzulebis daweris dros. bunebrivia,<br />

iakobi nawarmoebis weras Seudgeboda SuSanikis gardacvalebis axlo xanebSi<br />

(rogorc nawarmoebidan vigebT, man Txzulebis dasawerad mzadeba adreve daiwyo).<br />

savaraudoa, rom igi Txzulebas male daasrulebda, albaT 476 wels. S. oniani da n.<br />

janaSia am TariRs deben Txzulebis Seqmnis zemo qronologiur zRvrad. (S. oniani,<br />

iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, gv. 36; n. janaSia, `SuSanikis wameba~, I,<br />

Tb., 1980, gv. 285 _286).<br />

51


iakob xucesis `SuSanikis wameba~<br />

52<br />

manana gigineiSvili<br />

TxuTmeti saukune gvaSorebs `SuSanikis wamebis~ daweris xanas. mexuTe saukuneSi<br />

qarTlis pitiaxSis karze datrialebuli tragediis amsaxveli nawarmoebi, rogorc<br />

yvela WeSmariti literaturuli qmnileba, sxvadasxva epoqis adamianebisTvis SeiZleba<br />

iyos maxlobeli. Ralati principebisa da erTguleba Sinagani mrwamsisa uberebeli<br />

Temaa, igi yvela drois adamianis winaSe SeiZleba wamoiWras. situacia mZafrdeba,<br />

rodesac ojaxis zRudeebSia momwyvdeuli samyarosa da adamianis mimarT sapirispiro<br />

damokidebuleba. es didebuli nawarmoebi sxvadasxva epoqis adamianma SeiZleba waikiTxos<br />

axleburad, Tavisi epoqis literaturuli gemovnebisa da SemoqmedebiTi principebis<br />

Sesabamisad. TavisTavad yoveli aseTi wakiTxva kvlevis saintereso sagnad<br />

SeiZleba iqces. magram adreuli Sua saukuneebis literaturuli Zeglis Sesaswavlad,<br />

misi Janruli specifikis, kompoziciuri da stiluri niSnebis, misi saxeobrivi<br />

sistemis gamosavlenad uTuod gvmarTebs gaTvaliswineba adreul Sua saukuneTa literaturis<br />

specifikisa, epoqis msoflmxedvelobisa, zneobriv-eTikuri principebisa,<br />

Sua saukuneTa esTetikuri fenomenisa. miT umetes, rom `SuSanikis wamebis~ Seqmnis xanaSi<br />

gauTiSvelia religiur-eTikuri da esTetikuri kategoriebi, Taviseburia am epoqis<br />

xelovanis damokidebuleba SemoqmedebiTi procesisadmi, gansxvavebulia samyarosa<br />

da adamianis miseuli xedva, kompoziciis grZnoba, gmiris ideali, gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebani.<br />

`martvilobaÁ SuSanikisi~ hagiografiuli nawarmoebia. masSi asaxulia Rvawli mowamisa,<br />

romelic wmindanad aris Seracxili da romlis xsenebis dRes sakiTxavadac<br />

aris gaTvaliswinebuli `wameba~. wmindanis Sesaxeb epoqas Tavisi Tvalsazrisi aqvs.<br />

qristianuli TvalTaxedviT yoveli adamiani codvilia, radgan adamis codva kacobriobis<br />

mTel modgmas Seexo. samoTxidan gamodevnaSi areklilia RvTaebrivi samyaros<br />

mkvidri adamianis mier xorcieli bunebis SeZena da sulier RirebulebaTa daCrdilvis<br />

xarjze damoukidebeli cnobierebis mopoveba. Zveli aRTqma kacobriobas aRuTqvamda<br />

mesias, mxsnels, romelic codvamdeli adamis saxes daubrunebda adamians.<br />

RvTis Semoqmedi sityvis gansxeulebam, mis mier adamianuri bunebis SeerTebam adamianis<br />

ganRmrTobis gza dasaxa. dacemuli adamis amaRleba qristianuli mwerlobis ZiriTadi<br />

sakiTxia. aseve mTavari Temaa igi Cveni sasuliero prozisa da poeziisa. qristianulma<br />

Sua saukuneebma adamianis ori tipi icis: codvili da wmindani. codvisa da<br />

monaniebis principma wmindanad aqcia avazaki da meZavi. qristianulma Sua saukuneebma<br />

icis pirovnebaSi momxdari Zvra, magram ar icis pirovnebis TandaTanobiTi ganviTareba,<br />

dadebiTi sawyisisadmi TandaTanobiTi daqvemdebareba uaryofiTi Tvisebebisa.<br />

wmindani metwilad bavSvobidanve gamoirCeva an masSi xdeba saswaulebrivi gardatexa,<br />

igi rCeulia, adamianis pirvelsaxesTan aris miaxloebuli, znesruli pirovnebaa. mas<br />

uaryofiTi Tvisebebi ara aqvs. renesansis epoqamde Sua saukuneebis azrovnebas aseve<br />

sworxazovnad exateba uaryofiTi gmiri, misTvis Seuferebelia raime dadebiTi Tviseba.<br />

gmiris xasiaTis sirTule, uaryofiT TvisebaTa gverdiT dadebiTis arseboba am<br />

droisaTvis uCveuloa. adreul Sua saukuneTa mwerloba xatavs zogadad adamians _<br />

wmindans an codvils, dadebiT gmirs an uaryofiTs, _ magram ar xatavs xasiaTs, individs.<br />

aseTi viTarebaa ara mxolod literaturaSi. aseTia cnobierebis saerTo procesi;<br />

amitom aris, rom Sua saukuneTa mxatvrobaSi gvaqvs xati da ara portreti. adreul<br />

Sua saukuneebSi sruliad moulodnelia avtoris obieqturi TvalTaxedva, moulodnelia<br />

gmiris xasiaTis Cveneba, gmiris damoukidebloba avtorisagan. personaJi<br />

ixateba avtoris Semfasebluri poziciidan.<br />

varsqenis Sesaxeb iakob xucesis naTqvami rom gavixsenoT, uaryofiTi gmiri aris<br />

`mteri RmrTisaÁ~, `uRmrToÁ~, `urCuloÁ~, `ubadoÁ~, `ubadruki~, `yovlad ganwiruli~,<br />

mglis, mxecisa da cofis sadari. avtoris mier amgvarad Sefasebul personaJs mexuTe


saukunis nawarmoebSi ar SeiZleba dadebiTi Tvisebebi hqondes. amas Tu gaviTvaliswinebT,<br />

sanadirod mimaval adre amdgar varsqens SuSanikis Sembraleblad da uZilo<br />

Ramis mTevelad ver miviCnevT da ver gaviziarebT amis Taobaze samecniero literaturaSi<br />

gamoTqmul mosazrebas.<br />

SuSanikis gvemis scena udidesi eqspresiiTaa aRwerili, risxvisa da mZvinvarebis<br />

gamomxatveli leqsika ritms aris daqvemdebarebuli da araadamianuri tanjvis STabeWdilebas<br />

qmnis. ritmul nakads erTvis: `viTarca mÃeci mZÂnvarÀ yioda da izaxda,<br />

viTarca cofi~. ritmuli nakadi ritmul molodins qmnis. ganTiadisas varsqenis gamo-<br />

Cena mkiTxvels miayuradebs, moveliT raRacas axals, mZafrs, usastikess. amis nacvlad<br />

`da TÂT nadirobad warvida~ ritmul molodins acruebs, efeqts aZlierebs. `nadirobad<br />

wasvla~ ufro mets ambobs, vidre tanjvis scenebi. miT umetes Wirs varsqenis<br />

sibralulis danaxva, rom xsenebul adgils mosdevs teqstSi: `iwyo ginebad da<br />

gmobad RmrTisa sastikad~, `wmidaÁ SuSanik TreviT moiTria TiÃaTa Sigan~, `ubrZana<br />

SekrvaÁ misi da cemaÁ~, SuSaniks misi brZanebiT `sces kuerTxi samas oden~, `eSmaki<br />

Txrida gulsa missa~, igi `borotebda da ityoda~, `da daadginna mcvelni mas zeda<br />

da amcno maT, raÁTa siymiliTa moklan igi~, `nuraraÁ gglian, ute mokudes!~ _ uTxra<br />

mcvels. yovelive zemoTqmulis Semdeg varsqenis eWvi, _ `nuukue mTavarTagansa visme<br />

ecolos~, _ misi despoturi bunebis gamovlena ufroa, vidre SuSanikis siyvarulisa.<br />

`nandÂlve vTqu ege!~ _ jibriT naTqvam am frazasTan mkvlevarTagan kiTxvis niSnis<br />

dasmisa da varsqenis gaocebad miCnevis saSualebas ar iZleva arc varsqenis borotebis<br />

gamomxatveli siuJeturi detalebi, arc mwerlis Semfasebluri gamomsaxvelobi-<br />

Ti saSualebani da, rac mTavaria, arc adreul Sua saukuneTa literaturaSi adamianis<br />

asaxvis specifika.<br />

aseTive viTarebaa SuSanikTan dakavSirebiTac. mkvlevarT miaCniaT, rom SuSanikis<br />

pirovnebis arasaxarbielo Tvisebebma gamoJona sityvaZunwi iakobis TxrobaSi. isic<br />

iTqva, rom jojikis udanaSaulo colisaTvis Wiqis Selewva Seuferebelia wmindanisaTvis.<br />

teqstisTvis Tvalis gadevneba sxva viTarebas warmoaCens. varsqenma SuSaniks<br />

jojikisa da misi colis piriT SeuTvala: `ukueTu ara, TreviT mogiTrio~. isini<br />

`mravalsa dasajerebelsa sityuasa etyodes~ SuSaniks. `megona me, viTarmed igi Cemda<br />

movaqcio da RmerTi WeSmariti aRiaros, da aw me m a i Z u l e b T amis yofad? nu<br />

iyofin ese Cemda! da Sen, jojik, arRara Cemi mazli xar, da arcaRa me Seni Zmis co-li,<br />

arca coli Seni daÁ Cemi ars, romelni mis kerZo da misTa saqmeTa Tanaziar<br />

xarT~, _ miugebs maT SuSaniki. mas miaCnia, rom a i Z u l e b e n da varsqenis saqme-<br />

Ta Tanaziarad miiCnevs mogzavnilT. Semdeg teqstSi vkiTxulobT: `da viTarca friad<br />

a u r v e b d e s mas...~, `da viTarca metad a i Z u l e s da Z l i T w a r i y v<br />

a n e s taZrad...~. amas mosdevs: `xolo colman jojikisman miarTua RÂnoi WiqiTa da<br />

a i Z u l e b d a mas, raÁTamca igi xolo Sesua~. iakob xucess qarTuli ar uWirs,<br />

enis stiqiaSi laRad grZnobs Tavs. mcire monakveTis manZilze ramdenjerme ganmeorebul<br />

`iZulebaze~, rogorc Cans, igi yuradRebas ganzrax amaxvilebs. SuSaniki dahyva<br />

maT nebas da sasaxleSi dabrunda. `mamaTa da dedaTa~ puris Wamis wesis darRvevam<br />

SuSanikisTvis kidev ufro naTeli gaxada, rom varsqeni Zal-Rones ar zogavda mis<br />

dasabruneblad. da man uari Tqva erTad puris Wamaze, `ganyara Ãeli da Wiqai igi<br />

pirsa Sealewa da RÂnoÁ igi daiTxia~.<br />

isic gavixsenoT, rom `wamebis~ dasasruls jojiki `pirvelTa maT uwesoTa<br />

saqmeTa aRuarebda da evedreboda wmidasa SuSaniks~. ara da, jojikma `viTarca kravi<br />

mgelsa, gamouRo~ xelTagan varsqens SuSaniki, varsqenma `guema igica~, jojiki Cord<br />

mimavals wamoewia da sTxova `sakrvelTa maTgan gantevebaÁ misi~, `friad awyina~ kidec<br />

varsqens. `pirvelni igi uwesoni saqmeni~ uTuod unda gulisxmobdes SuSanikis<br />

dayabulebas sasaxleSi gadasvlaze. angariSgasawevia isic, rom Sua saukuneTa mwerlobaSi<br />

sivrce eTikur kategoriad aRiqmeba. erTmaneTs upirispirdeba zeciuri da miwieri<br />

garemo. wmindani caTa sasufevelisaken miiswrafis, miwa xorciel bunebasTan<br />

53


aris dakavSirebuli, wmindani uwminduri garemodan gasvlas cdilobs. amitom igi<br />

eZiebs `wmida miwas~, sivrcul garemoSi misi gadaadgileba aris wminda adgilTa `moxilva~,<br />

`mimoslva~, an uwminduri adgilidan gandgoma, udabnoSi, monasterSi, senakSi<br />

dayudeba, locvaTagan ganwmendil sakuTar sivrcul garemoSi SemozRudva. sagulisxmoa,<br />

rom SuSanikis sivrculi garemoa eklesia, `saxlaki erTi mcire~, `senaki mcire~.<br />

gansxvavebulia varsqenis sivrculi garemo. sivrcis Suasaukuneebrivi aRqma rom ni-<br />

Sandoblivia iakob xucesisaTvis, es vlindeba `ganborebuli dedakacis~ gankurnebis<br />

epizodSic. SuSanikma mas urCia: `mived ierusalÀmd da ganswmidne ganborebisa magisgan<br />

Senisa~. nawarmoebSi aqcentirebuli `Seni adgili dagitevebies~ da `moved adgilsa<br />

TÂssa~ meuRlis kanonier moTxovnasTan erTad garkveuli qveteqstis Semcvelia.<br />

kategoriulia varsqenisa da misi Suamavlebisadmi mimarTuli yoveli fraza SuSanikisa<br />

(`mokiTxvaÁ Seni Senadve moiqecin~, `nu iyofin Cemda, Tumca veziare saqmeTa da<br />

codvaTa varsqenisTa~, `umjobÀs ars Cemda sikudili, vidre Cemi da misi SekrebaÁ da<br />

warwymedaÁ sulisa CemisaÁ~, `da viTarca Sen Semoqmedi Seni uvar-hyav, egreca me Sen<br />

Seuracxgyav. da Tu mravali tanjvaÁ moawio Cem zeda, me ara veziaro saqmeTa SenTa~).<br />

SuSaniki pavle mociqulis epistoliTac adasturebs Tavisi poziciis siswores da<br />

dasZens: `ara damonebul ars ZmaÁ gina daÁ, aramed ganeyenen~. am kategoriul pasuxs<br />

mohyva kategoriuli Jesti.<br />

xasiaTis Zerwvis dRevandeli literaturuli principebidan Tu SevxedavT Wiqis<br />

Selewvis scenas, SuSaniks TavSeukaveblobad CamovarTmevT da asec moxda, magram<br />

sxvagvaria personaJis saxis gaazreba adreul Sua saukuneebSi. Sua saukuneTa xelovani<br />

xatavs zogadad adamians, dadebiT an uaryofiT gmirs. aRwerdnen adamianis gancdaTa<br />

calkeul gamovlinebebs, magram calkeuli qceva ar iyo gagebuli xasiaTis<br />

Tvisebad. dRevandeli poziciebidan ki uTuod Zneli iqneba pirovnebis gamovlinebad<br />

ar miviCnioT personaJis yoveli qceva. sinamdvilis uSualo gavleniT iWreboda msgavsi<br />

scenebi nawarmoebSi. mwerals ar hqonda gamiznuli Tavisi gmiris rTuli, winaaRmdegobrivi<br />

xasiaTis Cveneba. hagiografi `mravlisagan mcireds~ aRwerda. Wiqis Selewvis<br />

scena moxvda `mravlisagan mciredSi~, radgan igi wmindanis ukompromisobis<br />

dasturi iyo da amas garda hqonda nawarmoebSi sxva azrobrivi datvirTvac: jojikis<br />

colisagan Rvinis SeTavazeba garkveul konteqsts uqmnis nacemi SuSanikisaTvis iakobis<br />

mier RvinoSi Cambali puris SeTavazebas. Wiqis Selewva gamokveTs momdevno Rvinis<br />

sxva semantikas. gavixsenoT, rom iakobi `friad aiZulebdes~ nacvlad ambobs:<br />

`mcired vaiZule miRebad Wamadi~. episkoposTa moZRvnili am `Wamadidan~ iakobma<br />

RvinoSi Cambali puri miawoda SuSaniks. es detali ramdenime semantikuri funqciis<br />

matarebelia. RvinoSi Cambalma purma xucess saSualeba misca eCvenebina, rom SuSaniks<br />

`ybani da zogni kbilni STamusrvil~ hqonda. amasTanave es detali qristes sisxlisa<br />

da xorcis ziarebaze daiyvaneba (ix. pirveli korinTelTa, X, 16) da migvaniSnebs<br />

mowamis sulieri ganviTarebis gzaze. Semdeg iakob xucesi gvauwyebs, rom cixeSi<br />

SuSanikma `arca saWmeli raÁ miiRis, garna dResa xolo kÂriakesa eziaris Ãorcsa da<br />

sisxlsa qristÀs RmrTisa Cuenisasa~. Rvinis es ori SeTavazeba exmianeba axali aR-<br />

Tqmis muxlebs: `ver Ãel-gewifebis sasumeli uflisaÁ sumad da sasumeli eSmakTaÁ;<br />

ver Ãel-gewifebis tablasa uflisasa ziarebaÁ da tablasa eSmakTasa~ (pirveli korinTelTa,<br />

X, 21).<br />

TviTSemecnebis adrindeli wesi qristianobam individualuri `TeozisiT~ Secvala.<br />

RvTaebrivi logosis gansxeulebam, vnebam da aRdgomam gza dasaxa adamianis ganRmrTobisaken,<br />

misi cnobierebis amaRlebisaken. qristes vnebaTa mibaZva, mowameobrivi<br />

gza aris TviTSemecnebis qristianuli gza, individualuri `mes~ qristes kvalze svlisa<br />

da masTan SeerTebis gza; martvilis wmindanad qceva iyo qristianuli TviTSemecnebis,<br />

sulieri srulyofis, `Teozisis~ manifestacia. es unda iqnes gaTvaliswinebuli<br />

rogorc SuSanikis, aseve sxva martvilTa mxatvruli saxis gaxsnisas. martviloba<br />

qristes vnebaTa gaziarebas da damowmebas moaswavebda. sagulisxmoa, rom<br />

berZnuli mavrtu~, iseve rogorc qarTuli `mowame~, Tavdapirvelad aRniSnavda mowmes,<br />

54


da Semdeg mieniWa wamebulis, martvilis mniSvneloba (dRevandeli `mowme~ re-duqciis<br />

Sedegad miRebulia `mowamisagan~). martvilni sakuTari tanjviT emowmebod-nen<br />

macxovris vnebebs, adasturebdnen RvTaebrivTan erTad mis adamianur bunebas da<br />

agreTve imas, rom adamianis misia warmaval RirebulebaTa miRma sulieri Rirebulebebisaken<br />

swrafva da sakuTar `me~-Si mTvlemare RvTaebrivi arsis gaRviZebaa. SuSanikis<br />

sulieri cxovrebis etapebi Seesatyviseba qristianuli xeldasxmis etapebs da am<br />

etapTa Sesabamisia siuJetis ganviTarebac.<br />

adreuli Sua saukuneebis mwerloba asaxavda konkretul istoriul faqtebs. hagiografebi<br />

istoriul pirs aRwerdnen, gvarwmunebdnen, rom `Tanadaxudomils~ an `sarwmuno<br />

kacTagan gagonils~ da `WeSmaritad Txrobils~ gvauwyebdnen. magram SemoqmedebiTi<br />

meTodi dokumenturobasTan erTad idealizacias iTxovda. deduqciuri meTodi<br />

warmarTavda SemoqmedebiT process. adamianis Sesaxeb Suasaukuneebrivi koncefcia<br />

gansazRvravda SemoqmedebiT meTods, warmmarTveli zogadi xati iyo da normatiul<br />

ideals uaxloebdnen gmiris saxes. amitomaa, rom Sua saukuneTa istorizmi idealizacias<br />

moiTxovs. uaryofiTi gmiris daxatvisas ki sapirispiro tendencia iCenda Tavs.<br />

`yovelive momiTxar~, _ mimarTavs SuSaniks iakob xucesi, magram, rogorc Cvenma<br />

istorikosebma cxadhyves, Tavad igi yovelives rodi mogviTxrobs, faqizad arCevs detalebs,<br />

zog istoriul faqtze dums, zogs asxvaferebs. iakob xucesis mier daxatuli<br />

varsqeni mexuTe saukunis pitiaxSze sastikic iyos egeb. iakob xucesi mowamis saxes<br />

xatavda da mas unda dapirispireboda mtarvali.<br />

`SuSanikis wameba~ erTiani mxatvruli sistemaa. misi poetika Taviseburia. avtori<br />

TviTmxilvelia aRwerili ambisa, magram bizantieli TviTmxilveli hagiografebisagan<br />

gansxvavebiT, igi personaJicaa, mas garkveuli roli ekisreba nawarmoebis kompoziciur<br />

struqturaSi, masTan damokidebulebaSi vlindebian gmirebi, misi saSualebiT<br />

ukavSirdeba erTmaneTs siuJeturi monakveTebi. iakob xucesi renesansis epoqis SemoqmedTa<br />

msgavsad `Cawerilia~ nawarmoebis kompoziciaSi, magram, maTgan gansxvavebiT,<br />

iakobisTvis ucxoa movlenaTa obieqturi Sefaseba, garegani perspeqtiva. Sinagani perspeqtiva<br />

warmarTavs nawarmoebis msoflmxedvelobriv, kompoziciur-stilur Sreebs.<br />

Sinagani perspeqtiva, mowamis poziciidan danaxva movlenisa, damaxasiaTebelia rogorc<br />

bizantiuri, ise qarTuli hagiografiisaTvis, saerTod Sua saukuneTa xelovnebisaTvis.<br />

iakob xucesis xedva adreul Sua saukuneTa xelovnebisTvisaa niSandoblivi.<br />

`SuSanikis wamebis~ erTplaniani, paraleluri siuJeturi xazebis gareSe warmar-<br />

Tuli kompozicia hagiografiis ganviTarebis adreuli etapisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />

epoqis idealebs pozitiurisa da negatiuris dapirispirebis saSualebiT amkvidrebs<br />

iakobi. magram es ar aris mxolod ori personaJis dapirispireba. nawarmoebSi<br />

erTmaneTs upirispirdeba qristianoba da mazdeanoba, rwmena da urwmunoeba, maradiuli<br />

yofa da `sawuTo~ cxovreba, amaRlebuli sulieri miswrafebani da miwieri buneba,<br />

sulieri siZliere da fizikuri uxeSi Zala, `suliTa cxovel~ da `suliTa momkudar~<br />

yofna, `didebaÁ RmrTisaÁ~ da `didebaÁ kacTaÁ~. kompoziciis wamyvani principia<br />

kontrastuloba. es ZiriTadi kompoziciuri principi nawarmoebSi vlindeba sxvadasxva<br />

doneze: gmirTa sapirispiro qcevebSi, nawarmoebis personaJebTan maT sapirispiro<br />

damokidebulebaSi, xazgasmiT sapirispiro tropebSi (`samgzis sanatreli~ da `samgzis<br />

sawyalobeli~, `mowame RmrTisaÁ~ da `mteri RmrTisaÁ~, `kravi~ da `mgeli~). kompoziciis<br />

am wamyvan princips safuZvels uqmnis qristianul msoflgagebaSi sikeTisa<br />

da borotebis, zecisa da miwis, maradiulobisa da dasabamieri drois dapirispireba.<br />

marTalia, qristianuli TvalTaxedviT sikeTisa da borotebis dapirispireba ontologiur<br />

plans ar exeba da borotebas substancia ar gaaCnia, magram ierarqiuli wyobis<br />

garkveuli safexuridan boroteba daSvebulia, rogorc pirovnebis TavisuflebisaTvis<br />

safuZvlis Semqmneli Zala. sikeTesa da borotebas Soris arCevani da borotebis<br />

daTrgunva pirovnebis ganviTarebis warmmarTvelia qristianobaSi.<br />

55


`SuSanikis wamebaSi~ hagiografiisaTvis damaxasiaTebelia drois aRqma. sasuliero<br />

mwerloba maradiulobas upirispirebs wuTisoflis dasabamier da warmaval dros.<br />

eTikuri kriteriumi iseve axlavs Sua saukuneebSi drois gagebas, rogorc sivrcisas.<br />

mowamis Sinagani samyaro, misi sulieri rxevebi ganisazRvreba maradiuli kriteriumiT<br />

(`sawuTo~ cxovrebis nacvlad moipovebs maradiul netarebas, amqveyniuri warmavali<br />

didebis nacvlad moipovebs saukuno didebas). mas upirispirdeba amqveyniur<br />

RirebulebaTaTvis varsqenis zrunva. varsqenis sivrculi garemo da masTan dakavSirebuli<br />

kriteriumi droisa nawarmoebis dasawyisSive sparsuli orientiriT aris gansazRvruli.<br />

SuSanikTan dakavSirebuli dro qristianul kalendarul dResaswauleb-<br />

Tan mimarTebaSi fiqsirdeba (`da viTar moiwines didni igi marxvani~, `da viTar moiwia<br />

aRvsebisa orSabaTi~, `saÃsenebelsa wmidaTa maT da sanatrelTa mowameTa kozman<br />

da damianÀsTa~).<br />

kontrastuloba ritmis saSualebiTac gamoikveTeba. saTuTi da gulisxmieria axali<br />

aRTqmis perifrazebiT xucesTan SuSanikis saubari; sasaubro toniT aris warmo-<br />

Tqmuli da kategoriulia varsqenis sapasuxo misi frazebi. ritmi sazeimo Senelebas<br />

qmnis da sulier wonasworobas gadmoscems gulSematkivrebTan mosaubre mowamisas.<br />

varsqenis metyveleba mbrZanebluria, misi fraza ver warmoiTqmeba xmadabla, misi<br />

metyveleba xmauriania, braziani, sasaubro intonaciiT gamarTuli. varsqenis frazas<br />

ar axlavs religiuri simbolika, qveteqsti, sityvis miRma saTqmeli.<br />

kontrastuloba msWvalavs da imorCilebs nawarmoebis ideur-kompoziciur da<br />

mxatvrul-stilistur struqturas. nawarmoebis Sinagani stiluri erTianoba vlindeba<br />

yovel detalSi. gamomsaxvelobiTi saSualebebiT ostaturad nawildeba Suq-Crdilebi;<br />

mdore, epikuri Txrobidan iakob xucess gadavyavarT boboqar gancdaTa sferoSi,<br />

gvixatavs nerviul moZraobas; mSvid naratiul pasaJebs mosdevs daZabuli dialogebi,<br />

monacvleobs SefasebaTa xasiaTi, sityvaTa Seferiloba, ritmuli monakveTebi.<br />

maradiul da warmaval RirebulebaTa dapirispirebis principi gasdevs mTel nawarmoebs<br />

da erTian sistemad kravs mas.<br />

ritmis maxvili grZnoba damaxasiaTebelia iakob xucesisaTvis. ritmul monakveTTa<br />

monacvleoba dinamikas matebs `wamebas~.<br />

gamoiTqva mosazreba, rom `SuSanikis wamebaSi~ cixis garemos aRwera meteorologiur<br />

cnobas ufro hgavs, vidre peizaJs, am aRweriT ki mkiTxvelis warmodgenaSi Seqmnilia<br />

xati bunebisa. marTlac da, sami fraza, sami saxeldebiTi winadadeba gamoiyofa:<br />

`Jamsa zafxulisasa cecxlebr Semwueli igi mÃurvalebaÁ mzisaÁ, qarni xorSakni<br />

da wyalni mavnebelni~. e. w. `bunebis aRweris~ danarCen nawils araferi aqvs saer-<br />

To peizaJTan. masSi asaxulia im adgilis mkvidrTa janmrTelobis mdgomareoba. magram<br />

aRwerilia udidesi eqspresiiT. ritmi imorCilebs frazas: `savseni seniTa, wyli-<br />

Ta gansivebulni da ganyviTlebulni~; gan- TavsarTis ganmeoreba gamomsaxvelobiT Zalas<br />

matebs, TavriTmasaviT gasdevs ritmul frazas; Semdeg ki amas erTvis: `dawertilni,<br />

da damWnarni, da damRierebulni~. axla da-m itvirTa ritmis gamokveTa. wina<br />

ritmuli monakveTisagan gansxvavebiT am monakveTs meti komponenti qmnis, ritmuli<br />

nakadi Zlierdeba; `Caradovanni, pir-msivanni da dRe-mokled cxorebulni~, _ erTvis<br />

gaZlierebul ritmul nakads da simyares matebs. Semdeg ki ritmi dundeba, mdovrdeba:<br />

`da moxucebuli aravin ars maT queyanaTa~. am ukanasknelma frazam ritmi, romelic<br />

ise daiZaba, rom kidev axal ritmul nakads iTxovda, SeakrTo da gvamcno sazareli<br />

Sedegi yovelive aRwerilisa; dagvitova qveynad movlenili jojoxeTis gancda,<br />

mogvaniWa jojoxeTis `dRe-mokled cxorebul~ mkvidrTa xilva. vgrZnobT, rom<br />

amqveyniuri jojoxeTic daerTo maradiuli sasufevlis mosapoveblad wamebuli qalis<br />

gancdebs. kontrastis saocari grZnoba kvlav mJRavndeba `wamebis~ stilur niSnebSi.<br />

es ar aris gansazRvrebaTa Cveulebrivi daxvaveba; mimReobaTa, nazmnar saxelTa<br />

wyeba moqmedebis energiiTaa damuxtuli da am moqmedebis Sedegsac Seicavs. ritmi eufleba<br />

mkiTxvelsa Tu msmenels, sityvaTa JReradoba zemoqmedebis unars iZens, maTi<br />

mniSvneloba ukan ixevs, konkretuli sityvebi axal elfers, axal gamomsaxvelobiT<br />

56


Zalas iZenen da iqmneba STabeWdileba eniT aRuwereli, jer arnaxuli, uaRresad mtanjveli<br />

garemosi. iakob xucesi amas aRwevs iseTi virtuozuli ostatobiT, rom dResac<br />

ki rusTavelisa da galaktionis poeziaSi sityvisa da ritmis miRma nagrZnobiT<br />

ganebivrebulT bunebis suraTad, bunebis Semzarav xatad warmogvidgeba es monakveTi.<br />

qristianulma religiam idealuris konkretuli arseboba dauSva, logosis xorcielqmniT<br />

RmerTis moazreba gaxda SesaZlebeli adamianSi. hagiografia adamianis<br />

pirvelsaxes miaxloebuli idealuri pirovnebis daxatvas isaxavs miznad, magram hagiografiuli<br />

nawarmoebis gmiri amave dros istoriuli pirovnebaa. xdeba idealuris<br />

konkretulSi gamovlena, idealisTvis miyeneba cxovrebiseuli sakiTxebisa. am procesis<br />

Sesatyvisi iyo hagiografiuli Sabloni, romelic warmarTavda ara mxolod<br />

kompozicias, aramed nawarmoebis saxeobriv sistemasac.<br />

specialistebi miiCneven, rom hagiografiulma Sablonma dasrulebuli saxe miiRo<br />

VI saukuneSi, kirile skviTopolelis SemoqmedebaSi. magram es iTqmis cxovrebis Sesaxeb,<br />

wameba adrindeli Janria da bizantiuri martirologiis umniSvnelovanesi nimuSebi<br />

Seqmnilia IV-V saukuneebSi. `SuSanikis wamebaSi~ mravali siuJeturi detalia<br />

hagiografiuli sqemis Tanmxvedri. es detalebia ara mxolod qristianuli ojaxidan<br />

warmomavloba, siyrmiTve RvTismoSiSeba, gadambirebelni da `Tavis mozRudva~, gamamxnevebelni,<br />

tanjvis scenebi, saswaulebi, aRsasrulis winaswargrZnoba da maxlobelTa<br />

damoZRvra, saflavis dabareba, aramed iseTi detalebic, romlebic mxolod<br />

misTvis specifikurad aris miCneuli. gulSematkivarTa amboxi miacilebs evstaTisa<br />

da abosac da es motivi exmianeba saxarebis scenas; varsqenisagan SuSanikis TanamlmobelTa<br />

devna leqsikuri niuansebiTac ki mogvagonebs axal aRTqmaSi savlesagan<br />

qristianTa devnas; mowamis mier gulSematkivarTa damSvidebac aseve gavrcelebuli<br />

motivia. aTanasi aleqsandrielis mier aRweril antoni didis `cxorebaSi~ naTqvamia,<br />

rom eSmaksac `daukÂrda~ da gaocebuli darCa mis mier miyenebul gvemas rom gauZlo<br />

wmindanma. SuSanikis Seuracxi sagebeli mogvagonebs Teodorite kvirelis mier zenonis<br />

qveSagebis aRweras; `grwyili da tili mougonebeli adgilsa mas~ gvxvdeba aTanasi<br />

aleqsandrielis hagiografiul TxzulebaSi; matlis motivi bibliuri saxismetyvelebis<br />

kuTvnilebaa (`Ze kacisa matl~, iobi, XXIV, 20), sxeulis ganxrwnad bunebaze<br />

mimaniSnebeli, da igi gvxvdeba svimeon mesvetisa da antoni didis cxovrebebSi. `xolo<br />

samoslad misa iyo Sinagan ZaZaÁ da gareSe tyavi~, _ naTqvamia antoni didis cxovrebaSi<br />

(gavixsenoT SuSanikis `Sinagan ZaZaÁ,... xolo gareSe kacTa Tualsa antioqiis<br />

palekarti~); trofimes wamebaSi naTqvamia, rom mas Tanamoazre cixeSi naxulobda, sisxls<br />

banda da Wrilobebs uxvevda; wmida giorgis gulSematkivarni `movides RamiT<br />

mis wmidisa da safasesa miscemdes sapyrobiles mTavarsa mas, raÁTamca Seutevna iginica<br />

Sina~. isini iakob xucesis msgavsad qrTamis gaRebiT axerxebdnen mowamis naxvas.<br />

xsenebuli siuJeturi detalebi TavisTavad imdenad cxovrebiseulia, rom advilad<br />

sagulvebelia, realurad Tan xleboda am moRvaweTa cxovrebas. magram hagiografebi,<br />

rogorc vTqviT, `mravlisagan mcireds~ aRwerdnen da sagulisxmoa, rom am Tematur<br />

detalebs gverds ar uvlidnen.<br />

martoobis gamo SuSanikis Civili, rogorc ukve samarTlianad aRiniSna, exmianeba<br />

golgoTaze jvridan naTqvams. aqve gavixsenoT pavle mociqulic: `pirvelsa mas sityvis-gebasa<br />

Cemsa aravin Tana-damidga me, aramed yovelTa damiteves me~ (meore timoTe,<br />

IV, 16). hagiografiuli mwerlobisTvis ar aris ucxo mowamis orWofoba mosalodneli<br />

gansacdelis winaSe. hagiografebi martvilTa mowamebrivi mzadyofnisa da sixarulis<br />

gverdiT ar eridebian maTi adamianuri SiSis, adamianuri bunebis daxatvas. ver<br />

vityodiT, rom es gamowveuli iyo Janruli trafaretis gadalaxviT. qristianobam<br />

RmerTi da kaci moiazra erT arsebaSi. adamianuri bunebisadmi gansakuTrebul interess<br />

safuZvels uqmnida diofizituri doqtrina. iakob xucesis nawarmoebSi SuSanikis<br />

cremlebi an gulistkivili _ `Cemda martoÁsa arian Wirni (e. i. gasaWiri) ese~ _<br />

gankerZoebiT ar dgas. hagiografebi gviCvenebdnen, Tu ra simZime gadaitanes maTi nawarmoebebis<br />

gmirebma, Tu ra Znelia, ra mwvave sulier tkivilebTan aris dakavSire-<br />

57


uli sulis gamarjveba xorcze. mowameTa orWofoba da martoobis SiSi kidev ufro<br />

gamokveTs maTi Rvawlis sidiades da mowamebrivi xvedris simZimes. amis dasturia<br />

jvarcmisas macxovris naTqvami, ioane maxareblis mier gadmocemuli: `aw suli Cemi<br />

SeZrwunebul ars da raÁ-me vTqua? mamao, miÃsen Jamisa amisgan. aramed amisTvis moved<br />

Jamsa amas~ (ioane, XII, 27).<br />

mexuTe saukunis literaturuli nawarmoebi hagiografiul sqemas rom mihyveba, es<br />

misi nakli ar aris. am epoqis esTetikuri principebis Tanaxmad, Janris CarCoebidan<br />

gamosvla ki ar aris hagiografis ostatobis mauwyebeli, aramed _ am Janris SesaZleblobebis<br />

gaSla, Janris farglebSi udidesi ideur-gamomsaxvelobiTi Zalis miniWeba<br />

nawarmoebisaTvis. hagiografia ganviTarda qristianuli kulturis mqone erebis mwerlobaSi.<br />

qristianuli saqarTvelo am process ar gamohklebia. es Janri epoqis msoflmxedvelobriv-esTetikurma<br />

mrwamsma ganapiroba. hagiografias Tavisi specifikuri<br />

esTetikuri kriteriumi hqonda. Sablonuroba ar gamoricxavda mis mxatvrul Rirebulebas.<br />

`SuSanikis wamebaSi~ adreul Sua saukuneTa msoflmxedvelobriv-esTetikuri<br />

principebis Sesatyvisia ara mxolod kompoziciuri Sabloni, aramed gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebanic. am epoqaSi xdeba movlenaTa zogadi kriteriumebiT Sefaseba. ar<br />

Cans ara mxolod adamianis individualuri Tvisebebi, aramed movlenis, sagnis<br />

konkretuli da specifikuri niSanic. gamomsaxvelobiT saSualebaTagan gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba eniWeba metafora-simboloebs, radgan maTSi vlindeba zogadi<br />

TvalTaxedva. es gamomsaxvelobiTi saSualebani meordeba avtoridan avtorTan, wamebidan<br />

wamebaSi. es ganmeoreba ar aRiqmeba dRevandeli literaturuli gemovnebis<br />

Sesabamisad. moulodnel gamomsaxvelobiT saSualebaTa Zieba Seuferebeli iyo<br />

sasuliero mwerlobisTvis. am metafora-simboloTa wyaro bibliis saxeobrivi sistema<br />

iyo. bibliur stilur niSanTa ukugdebis ki ara, aTvisebis problema idga xelovanis<br />

winaSe. amitomaa, rom es gamomsaxvelobiTi saSualebebi bibliaSic gvxvdeba, `Su-<br />

Sanikis wamebamde~ Seqmnil bizantiuri hagiografiis nimuSebSic da momdevno xanis<br />

qarTul hagiografiaSic.<br />

originaluri mxatvruli saxeebi da wmindanisaTvis Seuferebeli Civilia mkvlevarTa<br />

mier danaxuli SuSanikis frazaSi: `man uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli<br />

Cemi daSrita da yuavili Cemi daaWno...~ aq Tavmoyrili metaforebi ara Tu originaluri<br />

ar aris, bibliis poeturi arsenalidan momdinare stereotipad qceuli<br />

gamomsaxvelobiTi saSualebebia. am epoqis ZeglSi sruliad moulodnelia `metad originaluri<br />

mxatvruli saxeebi~. gamomsaxvelobiT saxeTa simdidres am epoqaSi saxis<br />

mravalplanianoba, tevadoba da ara originaloba qmnis. angariSgasawevia SuSanikis<br />

naTqvamis konteqsti, romelic naTelyofs, rom `nayofis mosTulviTa~ da `yuavilis<br />

daWnobiT~ SuSaniki RvTis wyalobas moelis: `xolo me aw amas vhmadlob RmerTsa, rameTu<br />

tanjviTa misiTa me lxinebaÁ vpovo da guemaTa da TrevaTa misTaTÂs me gansuenebasa<br />

mivemTxÂo, da ugulisxmoebisa da uwyaloebisa misasTÂs me wyalobasa moveli<br />

iesu qristÀs mier uflisa Cemisa~. amas ki mohyveba: `ese yoveli cxorebaÁ, viTarca<br />

yuavili velTaÁ, warmaval ars da daudgromel, da vin sTesa _ moimko da vin ganabnia<br />

glaxakTaTÂs _ Seikriba, da romelman wariwymidos Tavi TÂsi, man poos igi,<br />

romelman adida igi~.<br />

SuSanikis es sityvebi bibliis muxlTa gardaTqmas warmoadgens. `yuavili~ bibliuri<br />

metafora-simboloa. misi xanmokle yvaviloba da furcelTa dacvena mimaniSnebelia<br />

amqveyniuri didebis amaoebisa, wuTisoflis warmavalobisa. magaliTad, `kacisani<br />

viTarca Tiva arian dReni misni da viTarca yuavili velisaÁ, egreT yuavian. hberos<br />

mas qarman, arRara iyos, arcaRa Candes adgili misi. xolo wyalobaÁ uflisaÁ<br />

ukuniTi ukunisamde moSiSTa misTa zeda, da simarTle misi _ SviliTi Svilamde~<br />

(fsalm. 102, 15-17); `yoveli Ãorci Tiva da yoveli dideba kacisa, viTarca yuavili Tivisa.<br />

ganÃma Tiva da yuavili damoscÂva. xolo sityuaÁ RmrTisaÁ hgies ukunisamde,<br />

xolo ese ars igi sityuaÁ, romeli gexara Tquen~ (pirveli petre, I, 24-25; ix. agreTve<br />

iakobi, I, 9-11). es metafora-simbolo gamoyenebulia bizantiuri hagiografiis nimu-<br />

58


SebSi da dadasturebulia maT qarTul TargmanebSic: `yoveli didebaÁ kacTaÁ, viTarca<br />

yuavili velisaÁ ars~ (`wamebaÁ wmidisa mTavarmowamisa giorgisi~, xeln. aTon. 57,<br />

gv. 259 r), an kidev: `rameTu yoveli didebaÁ kacisa sawuTo da warmaval ars sofelsa<br />

amas da viTarca yuavili TivisaÁ ganqardebis~ (xeln. A-518, gv. 466 r).<br />

SuSaniki masTan mosul monanie jojiks esaubreba varsqenis mier Cadenil Secodebebze,<br />

varsqenma `daaWno~ yvavili, wartaca mas is, rac warmavalia. varsqeni warmavalisaTvis<br />

iRvwoda da wartacebac warmavalisa SeZlo. SuSanikis sulieri arsisTvis<br />

zianis miyeneba varsqens ar xelewifeba, mas SeuZlia xelyos mxolod is, rac<br />

SuSanikis arsebaSi wuTieri da warmavalia. magram amiT igi sakuTar sulier arss<br />

ayenebs zians. vnebaTa sanacvlod SuSaniki maradiul didebas moipovebs, varsqens ki<br />

ufali miagebs samarTals. varsqenma daabnela `SuenierebaÁ sikeTisa~ misisa da `yuavili<br />

daaWno~ misi. amis sanacvlod SuSaniki `wesierebiTa saRmrToÁTa yuaoda: marxviTa,<br />

maradis mRviZarebiTa, zedgomiTa, Tayuanis-cemiTa uwyinod da kiTxviTa wign-<br />

TaÁTa mouwyineblad~. `Suenierebadabnelebulma~ SuSanikma `ganabrwyina da ganaSuena<br />

yoveli igi cixe sulieriTa miT qnariTa~.<br />

konkretuli da simboluri azri saganTa da movlenaTa `wamebaSi~ erTmaneTs aris<br />

gadaxlarTuli da am simbolikaSi garkvevis gareSe SeuZlebelia nawarmoebis sworad<br />

wakiTxva, sagulisxmoa, rom `SuSanikis wamebaSi~ simbolur-alegoriuli funqcia<br />

akisria iseT konkretul detalsac ki, rogoricaa SuSanikis samkaulebi. am siuJeturma<br />

detalmac miipyro mkvlevarTa yuradReba da igi sxvadasxvagvarad iqna gaazrebuli.<br />

angariSgasawevia, rom varsqenis samkaulTagan ganZarculi da nagvemi SuSaniki iakobma<br />

kvlav ixila `Suenierad... Semkuli~: `da vixile tarigi igi qristÀsi Suenierad<br />

viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan~. `kravi~ am konteqstSi `tarigad~ iqca da<br />

msxverplis niuansi SeiZina. iakob xucesma amqveyniuri pativis momaswavebel samkaul-<br />

Ta nacvlad borkilebiT `Semkuli~ da qristes sasZlod gamzadebuli SuSanikis sulieri<br />

amaRleba dagvixata. qriste, rogorc zeciuri sasiZo, da mowamebrivi aRsasruli,<br />

rogorc RvTaebrivi qorwinebis aqti, farTod gavrcelebuli motivia qristianul<br />

mwerlobaSi. sulieri srulyofis qristianobamdeli gza adamianis RvTaebriv<br />

arss moiazrebda xolme RvTaebrivi sasiZos saxiT. TviTSemecnebis gzaze Semdgari<br />

pirovneba `sZlad~ iyo simbolurad gaazrebuli. adamianis sulis es swrafva sakuTari<br />

RvTaebrivi arsisaken satrfialo dialogis saxes iRebs `qebaTa qebaSi~. RvTaebrivi<br />

qorwineba dasturdeba Zveli aRTqmis sxva wignebSic. axalma aRTqmam logosis<br />

impulss daukavSira adamianis TviTSemecneba. es ki safuZveli gaxda RvTaebriv sasi-<br />

Zod uSualod qristes warmodgenisa (maTe, IX, 15; XXV, 10). ioane RvTismetyvelis esqatologiur<br />

xilvaSi kvlav ismis RvTaebrivi qorwinebis Tema: `da qalaqi igi wmidaÁ<br />

ierusalemi axali vixile, gardmomavali zeciT RmrTisagan, ganmzadebuli, viTarca<br />

sZali Semkuli qmrisa mimarT TÂsisa~ (gamocxadeba, XXI, 2). samkaulis alegoriul-simbolur<br />

mniSvnelobaze migviTiTebs esaias winaswarmetyvelebac (43, 13): `cxovel var<br />

me, ityÂs ufali, viTarmed yovelni-igi gareSeimosnes da moiblardnes igini, viTarca<br />

samkauli sZlisa~.<br />

samkaulebs `SuSanikis wamebis~ saxismetyvelebaSi mniSvnelovani roli ekisreba.<br />

garda imisa, rom igi naTelyofs mwerlis SemoqmedebiTi azrovnebis formebis mWidro<br />

kavSirs bibliur samyarosTan, agrZelebs gmirTa saxeebis Camoqnas. varsqenis mier amqveyniuri<br />

pativisaTvis mcdelobas upirispirdeba amqveyniuri pativisagan ganmdgari<br />

da sulieri Rirebulebebisaken midrekili mowamis sulis mimoxra. samkaulebiT kav-<br />

Siri myardeba wamebis kompoziciur monakveTebs Soris. jojiki SuSaniks mimarTavs:<br />

`sZalo da mxevalo qristÀso~. gansakuTrebiT sagulisxmoa, rom avtoris mier qristes<br />

sasZlod dasaxuli SuSaniki varsqens Tavis `sawuTro meuRles~ uwodebs: `aravin<br />

ipova kacTagani, romelsamca aqunda wyalobaÁ da tkivili CemTÂs, romelmanca Seajera<br />

uRmrTosa mas sawuTrosa meuRlesa~. isic angariSgasawevia, rom TxzulebaSi Su-<br />

Saniki varsqenis `bunebiT colad~ ixsenieba. TiTqos amiTac gamokveTs iakob xucesi<br />

im garemoebas, rom varsqenisTvis ucxoa sulieri miswrafebani da amdenad _ sulieri<br />

59


qorwinebac. amave dros, `samkauli~ azrobrivad exmianeba qristianul zneTswavlulebaSi<br />

gavrcelebul simbolos _ `sakrvels~, rogorc sulis Semborkav codvaTa metaforas.<br />

ioane oqropirs naTqvami aqvs: `codvani Cemni umravles qÂSisa zRÂsa arian<br />

da me Sekrul var maTgan, viTarca sakrveliTa rkinisaÁTa~. amqveyniuri pativis momaswavebel<br />

samkaulTagan ganZarculi da `codvaTa sakrvelTagan~ ganTavisuflebuli<br />

SuSaniki daborkilia da `viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan~. ase dagvixata<br />

iakob xucesma mowamis sulieri amaRleba.<br />

`SuSanikis wamebaSi~ aseve mravalplaniania konkretuli sxva siuJeturi detalebi<br />

da simbolikiT aris datvirTuli saxeobrivi sistema.<br />

samkaulis motivi cxadyofs, rom nawarmoebis martiv, erTplanian kompoziciaSi,<br />

siuJetis iseT struqturaSi, sadac movlenebi erTmaneTs drouli TanamimdevrobiT<br />

mihyveba da paraleluri siuJeturi xazebi ar viTardeba, mravalplaniania calkeuli<br />

detalebi da gamomsaxvelobiTi saSualebebi, naTqvamis miRma uTqmelia sawvdomi. calkeul<br />

siuJetur motivTa kavSiri nawarmoebSi esTetikuri principiT xorcieldeba.<br />

samkaulebis motivi ar gvexateba qristianuli simbolikis meqanikur gadmonergvad<br />

nawarmoebSi. igi metyvelebs epoqis mwerlobis, qristianuli saxismetyvelebis Rrma<br />

wvdomaze. iakob xucesi Txzavs, Zerwavs, SemoqmedebiTad exmianeba simbolur-saxeobriv<br />

beber bibliur azrovnebas, faqizad grZnobs masSi axali aRTqmiT Setanil niuansur<br />

cvlilebebs, konkretulisa da simboluris SerwymiT Zlier esTetikur efeqts<br />

aRwevs, dRevandeli racionalisturi epoqis adamiansac ki agrZnobinebs realur da<br />

irealur fenomenTa mijnaze mdgari Semoqmedis xatovani azrovnebis didebulebas.<br />

Cven winaSe wamoimarTeba didi xelovani, didi sibrZniTa da talantiT cxebuli. uneburad<br />

Cndeba kiTxva: rogori Zlieri da mdidari literaturuli tradiciebi unda<br />

uZRodes amgvar Semoqmedebas, saukunenaxevris winaT qristes rjulze moqceul ers<br />

sityvaSi gamovlenili esTetikuri azrovnebis ra kultura unda hqonoda, rom mexuTe<br />

saukuneSi SemoqmedebiTi azris aseTi formebi Seeqmna!<br />

iakob xucesis mwerluri stili nawarmoebis aRmqmelTa kvalificiur donezec<br />

metyvelebs. `SuSanikis wamebis~ mkiTxvelisa Tu msmenelisaTvis SinaarsiT unda yofiliyo<br />

datvirTuli es xatebi, didi unda yofiliyo maTi zemoqmedebis Zala. `SuSanikis<br />

wameba~ ueWveli dasturia imisa, rom bevrad adrea sagulvebeli dasabami im literaturul<br />

tradiciaTa, romelTa gareSe iakob xucesis talanti ver gamoanaTebda.<br />

erTi mwerali, rogori didebuli Semoqmedic unda iyos igi, am tradiciis gamgrZelebeli<br />

SeiZleba iyos da ara damwyebi.<br />

kompoziciis sqematurobam da siuJetur motivTa gansazRvrulobam, rogorc Cans,<br />

gamoiwvia daeWveba hagiografiuli mwerlobis mxatvruli Rirebulebis mimarT. cnobil<br />

literatorTa da mkvlevarTa Soris warmoiSva azri ara mxolod `SuSanikis wamebis~,<br />

aramed saerTod Zveli qarTuli mwerlobis sxva ZeglTa saero xasiaTis Sesaxebac.<br />

yofiTi detalebi, faqizi fsiqologiuri Canaxatebi ara Tu Seuferebeli ar<br />

aris hagiografiisaTvis, _ mis klasikur nimuSebSic mravlad gvxvdeba. cxovrebiseuli<br />

scenebi asaxulia ara mxolod qarTul hagiografiaSi. IV-V saukuneTa bizantiuri<br />

hagiografiuli Zeglebi metad sayuradReboa am mxriv. eqvTime aTonelis mier<br />

Targmnil `basili didis cxovrebaSi~ bizantiis sazogadoebrivi da kulturuli yofis<br />

farToO suraTia gaSlili. grigol nazianzelis, daxvewili sasuliero mwer-lisa<br />

da didi RvTismetyvelis, es nawarmoebi aZnelebs hagiografiuli mwerlobis Sesa-<br />

ZleblobebSi eWvis Setanas.<br />

paladi helenopolelis `lavsaikonSi~ yofiTi Temebia dakavSirebuli wmindanTa<br />

cxovrebasTan: asaxulia warCinebuli egviptelisa da qmriani qalis satrfialo Tavgadasavali,<br />

berebisa da eriskacTa sixarbe, patronisagan mxevlis gabaxeba; wminda<br />

bonifaciusis `wamebaSi~ siuJetur RerZs qmnis aglaidasa da bonifaciusis siyvaruli.<br />

wminda Tevdores wamebaSi ki naturalizmisaTvis Sesaferi dawvrilmanebiTaa<br />

gadmocemuli, Tu rogor zrdida mama daoblebul Cvil Tevdores, ifqlisa da qrTilis<br />

naxarSs, TafliT Sezavebuls, rogor awvdida WurWlidan, `romeli-igi saxed Zu-<br />

60


Zuisa Seemzada, raÁTa wovnasa missa, viTarca ZuZui sZesa, egreTve igi miscemdes mas<br />

zomiersa da wesiersa sazrdelsa~ (sin. 62, gv. 65).<br />

saero Tematikis arseboba Janris bunebas ar gansazRvravs. saero mwerloba ganvi-<br />

Tarda samyaros modelis, adamianis Sesaxeb koncefciis, droisa da sivrcis kategoriaTa<br />

axleburi gaazrebis, xasiaTis Zerwvis, gansxvavebuli esTetikuri da msoflmxedvelobrivi<br />

principebis safuZvelze. antoni kaTalikosis mier `SuSanikis wamebaSi~<br />

Setanili cvlilebebis kvlevam warmoSva Tvalsazrisi, rom am cvlilebaTa gareSe<br />

`SuSanikis wameba~ hagiografiul Janrs ar ganekuTvneboda.<br />

qarTulma hagiografiam V-dan XVIII saukunemde ganviTarebis rTuli gza ganvlo.<br />

antoni kaTalikosis, XVIII saukunis moRvawis mier `SuSanikis wamebaSi~ Setanili cvlilebebis<br />

kvleva mniSvnelovania antonis mravalferovani moRvaweobis, misi Tval-<br />

Taxedvis, `SuSanikis wamebasTan~ dakavSirebuli zogi istoriuli realiis gasaTvaliswineblad,<br />

magram ara _ misi Janruli specifikis gasarkvevad. reglamentirebis miuxedavad,<br />

hagiografiis principebi saukuneTa manZilze icvleboda. X saukuneSi, metafrastikis<br />

aRorZinebis xanaSi, sul sxva TvalsazrisiT xdeboda am ZeglTa gadasinjva.<br />

XVIII saukuneSi, mZlavri saero mwerlobis arsebobis xanaSi, gansxvavebuli<br />

iyo hagiografiuli mwerlobisadmi wayenebuli moTxovnilebani, vidre adrefeodalur<br />

xanaSi, saero mwerlobis Casaxvamde, rodesac hagiografias unda etvirTa beletristikis<br />

mTeli simZime. gasaTvaliswinebelia, rom, erTi mxriv, Janri ufro myari<br />

iyo adreul Sua saukuneebSi, vidre antonis epoqaSi; meore mxriv, sagulisxmoa isic,<br />

rom antonis nayofier da mravalferovan moRvaweobas erTgvarad axasiaTebda konservatizmi.<br />

misi sami stilis Teoria Janrul zRudeTa moSlis saerTo tendenciis sapirispirod<br />

Cans. `SuSanikis wamebis~ Sesaxeb antoni pirvelis Tvalsazrisis gaziarebisas<br />

iseTive sifrTxile gvmarTebs, rogorc vekidebiT mis sxva Sexedulebebs da<br />

`amaod damSvralad~ ar miviCnevT rusTavels.<br />

qarTuli hagiografiis nimuSebis `wmida aleqsis cxovrebasTan~ Sedarebis Sedegad<br />

gamoiTqva Tvalsazrisi hagiografiulad miCneul qarTul ZeglTa saero xasiaTis<br />

Sesaxeb. `wmida aleqsis cxovreba~ Sua saukuneebSi metad popularuli nawarmoebi<br />

iyo aR-mosavlur Tu dasavlur qristianul samyaroSi, magram igi Cveni mwerlobis<br />

Janruli specifikis gasaTvaliswineblad ar gamogvadgeba, radgan igi nebayoflobiTi<br />

mar-tvilobis, TviTgvemis amsaxveli Txzulebaa. marTalia, `SuSanikis wamebaSi~ Tavs<br />

iCens nebayoflobiTi martvilobis, TviTgvemis Tema (sasTumlad alizi, Seuracxi qve-<br />

Sagebi, `maradis marxuloba~, `mRviZareba~, `zedgoma~, ZaZa da sxv.), magram nebayoflobiTi<br />

martviloba CvenSi ar danergila.<br />

qristianobis oficialur religiad gamocxadebis Semdeg bizantiaSi Sewyda qristianTa<br />

wameba da martvilobis Janrs `cxoreba-moqalaqoba~ Seenacvla. magram macxovris<br />

vnebaTa damowmebis survili TviTgvemisaken ubiZgebda mosavT. CvenSi sxva viTareba<br />

iyo. saukuneTa ganmavlobaSi CvenSi wamebas ar uCanda bolo. `cxoreba-moqalaqobis~<br />

Janrs ganuwyvetliv enacvleboda wamebis Janri, radgan mwerloba exmianeboda<br />

realur yofas. rjulgadasvlis momTxovni ki CvenSi xan marzpani iyo, xan amira, xan<br />

ki Tavad Sah-abasi. saukuneTa manZilze, vidre erovnuli da sarwmunoebrivi idealebi<br />

erTmaneTs iyo gadajaWvuli, arc erT dampyrobels qarTveli erisaTvis erovnul<br />

RirsebaTa daTmoba ar mouTxovia, mudam sarwmunoebrivi gadagvareba iyo aqcentirebuli.<br />

qarTvelT TviTmartvilobis gareSec ar eSritebodaT SesaZlebloba sakuTari<br />

wamebiT qristes vnebaTa gaziarebisa da misi adamianuri bunebis damowmebisa.<br />

bizantiur mwerlobasTan mWidro da sasaxelo kontaqtis miuxedavad, qarTul hagiografias<br />

ganviTarebis Tavisi gza da Tavisi specifikuri saxe hqonda. hagiografia<br />

sasuliero mwerlobis erT-erTi yvelaze popularuli Janri iyo, igi exmaureboda<br />

sazogadoebrivi cxovrebis majiscemas. amitom qarTuli hagiografiis ZiriTadi Tavisebureba<br />

misi Rrmad erovnuli suliskveTebaa. ToTxmeti saukunis manZilze, mirian<br />

mefis droidan XVIII saukunis dasasrulamde, qarTvel xalxs farad da maxvilad<br />

hqonda qristianoba. erovnuli idealebi mWidrod daukavSirda sarwmunoebrivs. CvenSi<br />

61


qristianobas ar darTvia mwvalebluri minarevebi, arc asketizmis ukiduresi eqscesebi<br />

gamovlenila qarTul yofaSi. martvilobas Cvens sinamdvileSi, mazdeanur da mahmadianur<br />

aRmosavleTSi qristianuli marTlmadideblobis burjad mdgar qveyanaSi,<br />

udidesi rezonansi hqonda. martvilobaTa gmirebi _ sparseli evstaTi Tu arabi abo<br />

_ erovnul gmirebad iqcnen ganurCevlad maTi erovnebisa.<br />

iakob xucesi ioane sabanisZis msgavsad ar gvesaubreba Tavisi erovnuli mizandasaxulebis<br />

Sesaxeb, magram `wamebaSi~ aSkarad Cans misi erovnuli pozicia. man SuSanikis<br />

martvilobis faqts Camoacala is detalebi, rac xels SeuSlida erovnul idealTa<br />

mtvirTvelad SuSanikis aRiarebas. iakob xucesma dagvafiqra mowamebrivi faqtis<br />

mniSvnelobaze, mis udides rezonansze; SuSanikis gulSematkivarTa Soris dagvixata<br />

`aznaurni did-didni da zepurni dedani, aznaurni da uaznoni soflisa qarTlisani~,<br />

`amboxi mravali dedebisa da mamebisaÁ moxucebulTa da yrmaTaÁ~, `simravlÀ<br />

uricxÂ~. gviCvena, rom erTianad SeZrulia yvela ganurCevlad socialuri mdgomareobisa,<br />

sqesisa, asakisa. varsqenis politikur zraxvebze sityvaZunw iakobs yuradReba<br />

rwmenis uaryofaze aqvs gadatanili. iakobi moRalates ar uwodebs mas, magram garkveul<br />

konteqstSi meti Zala aqvs `erTguls~. sparseTidan dabrunebulma varsqenma<br />

`zraxvayo, raÁTa auwyos da wina miegebnen mas aznaurni da misni Zeni da msaxurni<br />

misni, raÁTa maT gamo, viTarca erTguli, soflad Sevides~.<br />

qarTuli hagiografiis mowameni Tu erovnuli gmirebi iyvnen, monasterSi moRvawe<br />

berebi, `cxoreba-moqalaqeobaTa~ personaJebi, saqveyno saqmisaTvis Tavdadebulad iRvwodnen.<br />

qarTuli hagiografiis Sesaxeb msjelobisas unda gaviTvaliswinoT is didi<br />

misia, romelic ekisra CvenSi bermonazvnobis instituts. qarTuli monasteri swavlaganaTlebisa<br />

da kulturis kera iyo Sua saukuneebis saqarTveloSi Tu mis farglebs<br />

gareT. monasterSi moRvawe berebi kulturul Rirebulebebs qmnidnen, ganamtkicebdnen<br />

erovnul TviTSegnebas, amkvidrebdnen saxelmwifoebriv statuss. qarTveli<br />

berebi idulgenciebiT ar damdidrebulan, sxvaTa codvebiT ar uvaWriaT. am wodebam<br />

itvirTa erovnul enaze RvTismsaxurebiTY`friadi qarTlis~ ideis damkvidreba.<br />

monasterSi moRvawe berebi Txzavdnen, qristianuli kulturis monapovrebs<br />

Targmnidnen, filosofiuri traqtatebis komentirebiT iyvnen garTulni, qveynis<br />

kulturul cxovrebas warmarTavdnen. grigol xanZTelma Tu samonastro cxovrebis<br />

aRorZineba iTava, giorgi mTawmindelma oTxmoci oboli biWi waiyvana bizantiaSi da<br />

oTxmoci msaxuri aRuzarda qarTul kulturas. hagiografiuli reglamentis upirvelesi<br />

moTxovna iyo `WeSmariti da uqceveli~ aRwera. Cvens hagiografiul ZeglebSi<br />

sazogadoebrivi yofis farTo suraTia warmodgenili. es bunebrivia. aseTi iyo am nawarmoebis<br />

gmirTa samoRvaweo asparezi. qarTuli hagiografiis gmirebi unda SevudaroT<br />

ara TviTmartvilT, aramed Cvensave wamebulT da Cvensave moRvawe berebs: ilarion<br />

qarTvels, petre ibers, Tornike erisTavs, eqvTime da giorgi mTawmindelebs,<br />

efrem mcires, arsen iyalToels.<br />

sasuliero mwerloba udides Zalas warmoadgenda erovnul-saxelmwifoebrivi organizaciis<br />

saqmeSi. erovnuli TviTSegnebis gaZliereba gamoixateba ara mxolod ioane<br />

sabanisZis, giorgi merCules, ioane zosimes SemoqmedebaSi, aramed qarTuli eklesiis<br />

organizaciaSi, eortalogiur praqtikaSi; `qarTuli gangeba~, `qarTuli daviTi~,<br />

erovnuli ganmanaTleblis kulti, RvTismSoblis wilxvdomiloba, esqatologiuri<br />

problemebis qarTul enasTan dakavSireba _ es iyo saerTo procesi, romelic mzaddeboda<br />

adridanve. iakob xucesma 1500 wlis winaT gviTxra, rom Ralati rwmenisa,<br />

principebisa, iyo Ralati ojaxisa, qveynisa, erisa. qarTuli mwerlobis moRweulTagan<br />

uZveles ZeglSi Cveni kulturis mamoZravebeli tendenciaa wamoWrili, erovnuli<br />

TviTSegnebis maRali donea warmoCenili.<br />

62


erovnuli hagiografiis gmiri<br />

(`wamebani~)<br />

63<br />

griver farulava<br />

klasikuri antikurobis xana ideas materiisagan mowyvetiT an materias ideisagan<br />

gancalkevebiT ar aRiqvamda. mTeli sinamdvile, rogorc kosmosi, ise adamiani, gaigeboda,<br />

viTarca realuri da idealuri erTdroulad. am garemoebis gaTvaliswinebiT<br />

ityvian xolme, _ antikurobam idealuris kategoria ar icodao. aq swored is igulisxmeba,<br />

rom garemomcveli sinamdvile harmoniad aRiqmeba, lamaz sxeulSi lamazi<br />

sulia. ara yovel miwierSi, aramed rafinirebulSi, daxvewilSi, materialur naklTagan<br />

ganwmendilSi da am daxvewilobis pirdapirproporciulad asxivebs mSveniereba.<br />

materialurSi idealuris am uSualo ganWvretiT Zveli berZnuli azrovneba kacobriobis<br />

lamazsa da normalur bavSvobas gamoxatavda. `klasikuri periodis berZnuli<br />

silamazisa da xelovnebis arseboba SesaZlebeli iyo, ramdenadac idealuri da materialuri<br />

moiazreboda aq Serwymul da ganuyofel igiveobad~. 1 1 igiveobis safuZvlad<br />

ki realuri, materialuri iyo miCneuli. swored amis gamo xelovnebis umSvenieres<br />

qmnilebad iTvleba kosmosi da adamiani, romelic kosmiur stiqiaTa gansazRvrul<br />

formirebadaa miCneuli. adamianis cocxali sxeuli miiCneva xelovnebis ZiriTad obieqtad,<br />

arqiteqturisa da literaturis saxeobriv sistemasac igi gansazRvravs. hegeli<br />

amis Taobaze ityvis: `berZnuli silamaze sulieri individualobis Sinagan Sinaarss<br />

warmogvidgens sruliad Serwymulad mis sxeulebriv saxesTan, qcevebTan da ambebTan,<br />

Sinagani cxovreba sruliad ixateba garegnulSi da netarad myofobs mas-<br />

Si...…klasikuri xelovnebis RvTaebriv sawyiss ar upirispirdeba borotebis, codvis,<br />

cdomilebis samyaro~. 2<br />

am ukanasknel frazaSi is azri devs, rom pirovnebis SigniT ar Cndeba araviTari<br />

gaoreba; adamianis mxatvruli saxis safuZvelia substanciuri sawyisi, romelsac ar<br />

SeiZleba daupirispirdes subieqturi cxovrebis SigniT TavCenili zneobrivi Secdoma,<br />

mankieri ltolva da codva. axali drois `dasavleTevropuli filosofia er-<br />

TmaneTs upirispirebs Sinagansa da garegans. silamazis homerosiseuli warmodgena<br />

sruliad gamoricxavs aseT antiTezas: is, rasac garegnuli saxiT vxedavT Cven silamazis<br />

amqveyniur samyaroSi, igi misive Sinaganobaa; da garegani saxiT Cven sxvas<br />

arafers vxedavT, Tu ar misive Sinagans, idumal cxovrebas~ 3 .<br />

raki adamianis esTetikuri aRqma plastikurobasa da monoliTurobas emyareba,<br />

klasikuri antikuri eposisa da dramis gmirTa arsi da faseuloba obieqturi sinamdvilis<br />

faqtebis, movlenebis da ambebis garemocvaSi aseve garegnul-faqtobrivad mimarTul<br />

RonisZiebebSi mJRavndeba. am personaJTa sulier samyaroze mkiTxveli mxolod<br />

im Sinagani impulsebis mixedviT sjis, rac faqtobrivad ganxorcielebul, grZnobadad<br />

aRsaqmel moqmedebaSi Cans an igulisxmeba pirdapir, uSualod. rogorc qandakebis<br />

plastikuri formaa is ena, romelzedac gamoqandakebulis Sinaganoba cxaddeba,<br />

aseTive eqoa antikuri gmiris grZnobadad aRsaqmeli moZraoba Tu Jesti misi<br />

sulierebisa. subieqtis subieqturoba Tavis TavTan mimarTebaSi, Sinagani gaorebis<br />

drama daxSulia amgvari mzerisaTvis. klasikuri literaturis am aspeqtis Taobaze<br />

warmarTul msjelobas movusminoT: `Tumca gviandeli gvarovnuli wyobilebis epoqa-<br />

Si ukve iwyeba pirovnebis gamoyofa pirvelyofili koleqtivisagan, mis gankerZoebas<br />

mainc ar miuRwevia im donisaTvis, roca adamianis Sinagani samyaro TavisTavadi interesis<br />

sagani gaxdeboda esTetikuri cnobierebisaTvis.~ 4<br />

1 А. Ф. Лосев. История античной эстетики (ранняя классика). М.. 1963, с. 550.<br />

2 Гегель. Эстетика, т. II, М., 1969, с. 345-344.<br />

3 losevis dasaxelebuli naSromi gv. 235.<br />

4 История всемирной литературы, т. I, М., 1983, с. 322.


mogvianebiT gaCndeba bzari samyarosa Tu adamianis harmoniul mTlianobad aRqma-<br />

Si. pirvelad evripides SemoqmedebaSi mieqceva seriozuli yuradReba adamianis Sinagan<br />

samyaros, viTarca mis tanjvaTa wyaros. mTlian, gaubzarav qmnilebaze metad evripides<br />

sapirispiro swrafvaTagan gawamebuli pirovneba miizidavs. 5 filosofiuri<br />

azrovneba ki platonis TxzulebebiT kvalavs gzas samyaros mTlianobis sinamdviled<br />

da idealad gadaazrebisaken. es krizisi, antikuri kulturis wiaRSive TavCenili,<br />

axali welTaRricxvis gariJraJze dasruldeba qristianuli filosofiis CamoyalibebiT.<br />

qristianobam iluziad Seracxa realurisa da mSvenieris klasikuri harmonia<br />

da samyaro `am qveynad~ da `im qveynad~, sinamdviled da idealad daanawevra.<br />

man RmerTi makrokosmosad, xolo adamiani mikrokosmosad aRiqva da isini uSualod<br />

daukavSira erTmaneTs, pirvelis samyofelad meoris Sinagani cxovreba miiCnia. zneobrivi<br />

principebis msaxureba mSvenierebad, RvTaebriobad daisaxa da, amis Sesabamisad,<br />

materialuri srulqmnileba idealurobis garantiad aRar miiCneoda. romauli ganmsjeli<br />

gonebisaTvis SeusabamobaTa grovad Canda saxarebiseuli istoria: `jvars acves<br />

glaxaki CamofleTili da mere ucbad aRmoCnda, rom igi RmerTia... azri, romelmac<br />

Tavdayira daayena antikurobis logika, imaSi mdgomareobda, rom mona adamiania,<br />

xolo, Sesabamisad, adamiani aris mona RvTisa~. 6<br />

ase gacxadda, rom lamaz sxeulSi SeiZleba ar iyos lamazi suli, rom materialurma<br />

ususurobam, xorcielma siglaxakem SeiZleba itvirTos sulieri srulqmnileba,<br />

Sinagani mSveniereba. idealuris arsSi es CaRrmaveba, misi sazRvrebis amgvari<br />

ganvrcoba uTuod qristianobis monapovaria. man amomwuravad gaacnobiera,<br />

rom, roca Sinagani cxovreba grZnobad-materialuri gamovlinebis pirdapirproporciulad<br />

aRiqmeba, suli ver iqneba Tavisi WeSmariti cnebis Sesatyvisad warmodgenili.<br />

am WeSmaritebis damkvidrebisaTvis daarRvies harmoniulobis principi da gza misces<br />

dapirispirebulTa mTlianobis logikas: adamianuri da RvTaebrivi Tavis TavSi<br />

da uSualod ki ar erwymis, aramed upirispirdeba erTmaneTs da idealSia morigebuli<br />

brZolisa da winaaRmdegobis gziT.<br />

Sinagani winaaRmdegobis, dramatizmis suliskveTeba qristianuli RvTaebis arsSivea.<br />

aq absoluti Tavisi RvTaebriobis sruliad sapirispiro gamovlinebamde aRwevs –<br />

xorciT imoseba, miwaze Camodis, kacad iqceva. antinomia ukidures zRvars aRwevs:<br />

`RmerTi codvil sxeulSi qmnis Tavis saxes sakuTari Zis gankacebis gziT~ 7 (xazi<br />

Cvenia_g.f). substanciurad ganusazRvreli RmerTi, droisa da sivrcis gansazRvrulobaSi<br />

Camosuli, xdeba wilnayari am gansazRvrulobidan momdinare movlenebisa:<br />

dabadeba, SegrZnebaTa cxovreba, cnobierebis moZraoba, RmerTobasa da kacobasTan<br />

dakavSirebuli tkivili gaorebisa. am tkivilze gamarjvebiT, gaorebaze amaRlebiT<br />

aRwevs qriste wiaRs mSoblisa, umaRles Serigebas. tkivili Tu tanjva gardamavali<br />

safexuria bunebriv-miwieri arsebobis RvTaebriobamde amaRlebisaTvis. qristianuli<br />

RvTaebis arss am urTierTsapirispiro sawyisTa morigebisa da gamTlianebis cda qmnis.<br />

amisdakvalad, qristianul xelovnebas Zalian cxadad aqvs aRbeWdili, rogorc<br />

centraluri nervi stilisa, swrafva urTierTdapirispirebul sawyisTa gamTlianebisaken<br />

da usasruloba am swrafvisa, rogorc principi 8 .<br />

antikuri samyaros RmerTebisagan gansxvavebiT qristianobis gankacebuli absolutisaTvis,<br />

rogorc vTqviT, ucxo ar aris sisuste da tkivili gaorebisa. jvarcmis<br />

epizodSi amJRavnebs amas qriste. `mamao Cemo, ukeTu SesaZlebel ars, TanawarmÃedin<br />

Cemgan (amacile) sasumeli ese. xolo ara viTar me mnebavs, aramed viTarca Sen~ (maTe.<br />

5<br />

iqve, gv. 369.<br />

6<br />

Теория литературы, кн. I, М.1962 стр. 214 an, rogorc karl iaspersi ityvis `gankaceba RmerTisa, _<br />

iudevelTaTvis raRac skandaluri, berZnebisaTvis raRac ugunureba, _ Seicavs umaRles<br />

azrs”. ix. Karl Jaspers. Die grosse Philosophen. Erster Band. München-Zürich. 1981. s.345.<br />

7<br />

Edmund Schlink. Die biblische Lehre vom Ebengilde Gottes. Im: ,,Der Mensch als Bild Gottes”. Darmastadt, 1969, s.<br />

102.<br />

8<br />

g. farulava, mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. 1982, gv. 37-38.<br />

64


26. 39).Aan: `aw suli Cemi SeZrwunebul ars da raÁ-me vTqua? mamao, miÃsen me Jamisa<br />

amisagan. aramed amisTÂis moved Jamsa amas~ (ioane 12.27). cxadad gamJRavnebul tkivilsa<br />

da sisustes orsave SemTxvevaSi upirispirdeba da Seupovrobisaken ubiZgebs<br />

movaleobis grZnoba. martoobis SiSiTa da Tanadgomis mZafri ZiebiTaa aRbeWdili<br />

golgoTis tragediis Jamsve warmoTqmuli es sityvebi Zisa mamisadmi: `RmerTo Cemo,<br />

RmerTo Cemo, raÁsaTÂis damiteveb me?~ (maTe 27. 46).<br />

swored amis Taobaze ambobs patristikis erTi burjTagani ipolite romaeli: `igi<br />

loculobs, raTa ascdes tanjvis fiala, romlis misaRebadac movida qveynad; wamebisas<br />

oflad iRvreba da angelozisagan ganmtkicdeba igi, vinc ganamtkicebda misdami<br />

rwmeniT mosilT da aswavlida maT, sZulebodaT sikvdili; iudasagan gaicema igi, vinc<br />

icoda, ra aris iuda; Seuracxyofil iqneba kaiafas mier igi, vinc misgan imsaxureboda,<br />

viTarca RmerTi; herodes zizRian damokidebulebas daiTmens igi, visac mTeli<br />

dedamiwis msajuloba ZaluZs; pilatesagan igvemeba igi, vinc aRiqva uZlurebani<br />

Cveni; meomarTagan sasacilod aRebul iqneba igi, visac hmorCilebs mravali aTasi<br />

da mravali miriadi angelozi da mTavarangelozi; xeze mialursmaven iudevelni imas,<br />

vinc daamyara ca, viTarca TaRi; mamas mouxmobs da suls abarebs igi, vinc ganuyofelia<br />

mamisagan~. 9<br />

sxeulisa da sulis dapirispireba is antiTezisia, romelic Rrmad gaanalizdeba<br />

pavle mociqulis Teologiur moZRvrebaSi: `ÃorcTa guli uTquams sulisaTÂs da susa<br />

ÃorcTaTÂs da eseni mÃdom arian urTierTas~ (galat. 5. 17). maTi mudmivi brZola<br />

erTmaneTTan adamianis Sinagan gaorebas iwvevs: `gonebiTa CemiTa vhmoneb sjulsa<br />

RmrTisasa, xolo ÃorciTa – sjulsa codvisasa~ (rom. 7. 25). gaoreba ki Cveulebrivi<br />

mokvdavis yofas ase warmogvisaxavs: romelsa-igi viqm, ara vici; rameTu ara romeli<br />

igi mnebavs, mas viqm, aramed romeli igi mZuls, mas vhyof. aw ukue arRara me viqm mas,<br />

aramed romeli igi damkvidrebul ars Cem Tana codvaÁ~ (rom. 7. 15. 16). sxeulisa da<br />

sulis es dapirispireba dramatuli simZafriT aRavsebs qristianis arsebobas. `am or<br />

Zalas Soris antagonizmi qristianis gulSi aRmoufxvrelia.. orive es Zala, morigeobiT<br />

rom cocxloben adamianSi, gansazRvraven ormag saxes morwmunis cxovrebisa~. 10<br />

raki miwier-adamianur sisustes Tu Sinagan winaaRmdegobriobas idealTan Tanaarsebobis<br />

ufleba mieca, kulturul-sulierma cxovrebam gamorCeuli anTropomorfistuli<br />

ieri miiRo. qristianuli literaturisa da xelovnebis yuradRebis centrSi ki<br />

moeqca `...tanjva sulisa da xorcisa~; ara es qveyana da mcdeloba masSi damkvidrebisaTvis,<br />

aramed, `...mxolod Sinagani brZola adamianisa da misi Serigeba RmerTTan~. 11<br />

adamiani ukve aRar moiazreba, viTarca marad Tavisi Tavis toli bunebrivi mTlianoba<br />

(klasikuri antikuroba), aramed gagebulia im rTul arsebad, romelic miwieri<br />

da RvTaebrivi sawyisebis gadakveTis centrSi dgas. miwier-eSmauri impulsebi Zalmomreobs<br />

da xleCs adamianis nebelobas. `adamiani ver axsnis Tavis Sinagan cxovrebas<br />

madlis cnebisa da demonuri `Sepyrobilobis~ gareSe. Tu klasikuri antikuri warmodgena<br />

adamianze iyo statuarul-Caketili da masiur-mTliani, qristianoba arnaxuli<br />

intensiurobiT arkvevs mtanjvel gaorebas pirovnebis SigniT~ 12 qristianulma<br />

xelovnebam `moitana sulisa da sxeulis konfliqti, romelic ucxo iyo Zveli mxatvruli<br />

azrovnebisaTvis~. 13<br />

sulisa da sxeulis konfliqti mTavar adgils daikavebs adamianis mxatvruli interpretaciisas<br />

qristianuli literaturis im JanrSi, romelsac hagiografia hqvia da<br />

romelic Sua saukuneebis `namdvil beletristikadaa~ specialistTagan aRiarebuli.<br />

raki miiCnies, rom sisuste da tkivilis gancda uTavsdeba RvTis gankacebuli Zis substancias,<br />

adamianis mxatvrul saxeSi kidev ufro metad unda warmoCeniliyo es mo-<br />

9 Contra Haerisen Noeti Cuiusdam. I. P. Migne. Patrologiae cursus completus. Series gracca. Tom X. 827 BC.<br />

10 Словарь библейского богословия (Под редакцией Ксавье Леон-Дюфура). Брюссель, 1974б с. 807.<br />

11 Гегель. эстетика, т. II,1969 с. 236, 239.<br />

12 С. Аверницев. Поэтика ранневизантийской литературы. М., 1977, с. 81.<br />

13 Основы эстетики. М., 1960, с. 264.<br />

65


mentebi. idealisaken mimaval gzaze hagiografiuli gmiri sxeulisa da sulis,<br />

miwierisa da RvTaebrivis dapirispirebaze maRldeba, siuJetis ganviTarebaSi wina<br />

planze Sinagani konfliqti moiwevs. hagiografiuli Txzulebis idealuri personaJis<br />

mizani RmerTTan miaxlebaa. `wmindanebma, mowameebma nawilobriv garegnulad, nawilobriv<br />

mxolod Sinaganad unda gaiaron igive mwuxare gza, romelic Tavis tanjvaTa<br />

istoriiT ganvlo qristem~ 14 (evalebaT, `raTa emsgavsnen TÂissa meufesa~, rogorc ityvis<br />

qarTveli hagiografi basili zarzmeli).<br />

warmoCenil esTetikur da Teologiur winamZRvarTa momarjvebiT axla SevxedoT<br />

qarTuli hagiografiuli literaturis idealur gmirs, mis Sinagan struqturasa da<br />

moqmedebis sarbiels. pirvelad, bunebrivia, qarTuli hagiografiis uZveles nimuSze,<br />

iakob xucesis `SuSanikis wamebaze~ visaubrebT. nawarmoebi mogviTxrobs V s. meore<br />

naxevris ambavs. irani qristianobis aRmofxvriT da cecxlTayvanismcemlobis danergviT<br />

cdilobs qarTvelTa asimilacias. qvemo qarTlis gamgebeli, pitiaxSi varsqeni,<br />

mazdeanobas iRebs, cdilobs imave gzaze daayenos coli da Svilebi, iranelTa<br />

samsaxurSi aRzevdes. coli SuSaniki aRdgeba qmris winaaRmdeg, Seupovrad icavs sarwmunoebriv<br />

da saqveyno interesebs da mowamebrivi sikvdiliT aResruleba.<br />

qeduxrel RvTismosaobas, sulierebis aRmafrenas SuSanikis mxatvrul saxeSi<br />

gverdSi udgeba sapirispiro impulsi – cxovelmyofeloba miwierisa, Zaxili xorcielebisa.<br />

sxvadasxva mxares moswrafe es ori impulsi mZafrad upirispirdeba erTmaneTs<br />

mowamis saxis struqturaSi da Txzulebis mxatvrul paToss ZiriTadad am dapirispirebis<br />

dramatizmi qmnis.<br />

varsqenis gamazdeanebis ambis Setyobisas rom qali `davarda queyanasa zeda~ da<br />

imis mixedviT, rogorc igi godebda meuRlis sulieri dacemis gamo, ukve gveqmneba<br />

pirveli warmodgena RvTismosaobaze dedoflisa, romelic ase SeZra momxdarma. xolo<br />

is garemoeba, rom SuSanikma male daudo zRvari sasowarkveTas da miiRo kategoriuli<br />

da yvelaze Zneli gadawyvetileba (qmris sareceli miatova, eklesias miaSura),<br />

Tavis Sinagan ZalebSi darwmunebul da ukompromiso arsebas warmogviCens.<br />

dedofali mTeli dRe eklesiaSi darCa. aq mas saSualeba hqonda gaezom-aewona<br />

momxdaric da mosalodnelic. iakob xucesi dawers: `da viTarca mwuxrisa Jami aRasrules,<br />

saxlaki erTi mcire pova maxlobelad eklesiasa da Sevida mun Sina simwari-<br />

Ta savsÀ da mieyrdna yuresa erTsa da mwariTa cremliTa tiroda~. 15 raze metyvelebs<br />

plastikuri sicxadiT aRbeWdili es Jesti saxlakis yuresTan ganmartoebuli dedoflisa?<br />

cxadia, qals kars momdgari ubedureba atirebs. ufro adre da sajarod man<br />

qmris `ubadrukoba~ da `sawyalobloba~ gamoitira, axla ki, sakuTari Tavis winaSe<br />

martod darCenili, miwieri cxovrebis ukve dawyebul iavarqmnas glovobs.<br />

saxlakSi ganmartoebul SuSaniks iakob xucesi moinaxulebs. es epizodi maRali<br />

ostatobiT gamarTuli dialogis saxiT warmogvidgeba. intonaciur texilebsa da sasaubro<br />

metyvelebis niuansebSi mJRavndeba aq qalis uSiSroba momaval ubedurebaTa<br />

winaSe, didi sulieri Zala. 16 . Tumca imave suraTSi bedTan mdurvisa da martosulobis<br />

mauwyebeli zaric Camorekavs mowamis xmaSi: `Cemda martoÁsa arian Wirni ese~, _<br />

SesCivis martvili sulier moZRvars. iakobic grZnobs, rom Tanalmobas iTxovs martvilis<br />

suli da umalve Seagebebs: `Wiri Seni Wiri Cueni ars da sixaruli Seni sixaruli<br />

Cueni ars. Cueni ara xolo Tu dedofali oden iyav, aramed Cuen yovelTa viTarca<br />

SvilTa guxedevd~. qalis gabzarulma xmam SeakrTo xucesi, _ vaiTu, ver zidos<br />

sustma arsebam ase mZime tvirTi. `mtkiced sdgaa?~ _ ekiTxeba igi SuSaniks da gansacdels<br />

uTvaliswinebs. miwier satkivarTa Semmusvreli suli martvilisa ukompromiso<br />

14 Гегель. Эстетика. т. II, с. 236, 239.<br />

15 Zveli qarTuli hagiografiuli literaturis Zeglebi. wigni I (V-X ss.). 1963. `wamebaTa”<br />

yvela teqsti moxmobilia am gamocemis mixedviT.<br />

16 g. farulava, mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi, gv. 194-195.<br />

66


gadawyvetilebis toniT upasuxebs moZRvars: `umjobჱs ars Cemda ÃelTa misTagan<br />

sik-<br />

udili, vidre Cemi da misi SekrebaÁ da warwymedaÁ sulisa CemisaÁ~.<br />

cxadad Tu farulad, moralurad Tu materialurad SuSanik dedofals yvela TanaugrZnobs,<br />

magram qals mainc uWirs gauZlos mZime gansacdels da es sisuste yvelasadmi<br />

mdurva-yvedrebad gadmoiRvara: `ufalo RmerTo, arca mRdelTagani vin ipova<br />

mowyalÀ, arca erisa kaci vin gamoCnda Soris ersa amas, aramed yovelTa me sikudild<br />

mimiTuales mtersa RmrTisasa varsqens~. msgavsi sayveduri, rom mis tkivils<br />

ar iziareben da ar ifaraven mtarvali qmrisagan, wamebis eqvsi wlis Semdgomac aRmoxda<br />

qals. cixeSi mis sanaxavad mosul jojiks martvili eubneba: `aravin ipova kac-<br />

Tagani, romelsamca aqunda wyaloba da tkivili CemTÂs, romelmanca Seajera uRmrTosa<br />

mas sawuTrosa meuRlesa~.<br />

amas ambobs martvili, radgan ar yofnis is Semweoba, rasac aRmouCenen, `mas realurad<br />

mSveleli unda~ 17 mkvlevari revaz siraZe sagangebo yuradRebas aqcevs dedoflisagan<br />

mravalgzis gamovlenil gancdas `martosulobisa da miusafrobisa~, romelic<br />

faqtiur viTarebas naklebad Seesabameba. am epizodebSi mkvlevari martvilis<br />

gaorebas xedavs da aRniSnavs, rom iakobi `scildeba mis `frontalur~, ase vTqvaT,<br />

freskul, sibrtyiseul Cvenebas da mas mravalwaxnagovnad warmogvisaxavs~. 18 miwieri<br />

keTildReobis warTmeva da sxeulis SeWirveba drtvinviTa da tkiviliT avsebs RvTisken<br />

moswrafe suls SuSanikisa da qali arc TanamgrZnobelTa winaSe ar faravs am<br />

wylulebs. xolo mtanjvelis pirispir, roca kategoriulad dgeba sakiTxi, _ es qveyana<br />

Tu is qveyana, _ mowame mTeli ZalisxmeviT maRldeba miwierze da Seupovrad eltvis<br />

RvTaebrivs, idealurs.<br />

varsqen pitiaxSma meuRle sasaxleSi moayvanina `da ubrZana SekrvaÁ misi da cemaÁ;<br />

borotebda da ityoda: `aha egera ara gergo Sen eklesiaÁ Seni da arca zurgni ege<br />

Senni qristianeni da ufali igi maTi~. viTarca sces kuerTxiTa samas oden, arara aRmoÃda<br />

pirsa missa vaebaÁ, arca kunesaÁ~. pasaJi sakmaod metyvelia: varsqeni elodeba,<br />

axla ki unda moixaros qali. kvnesac ki ar dascda wamebuls, araadamianuri Zala Caidga,<br />

SeimarTa: `ubadoo, _elvasaviT gahkveTes am Camuqebul fons qalis xma, _ Sen-Ra<br />

Tavi TÂsi ara Seiwyale da gansdeg RmrTisagan, Sen memca Semiwyalea?~ es mebrZolis<br />

Jestia, maxvilad qceuli sityvaa, raTa suli daukodos imas, vinc martvilis sxeulisa<br />

da sulis mowylvas cdilobs. aq Sekruli da cemiT gaTanguli mxedari Rv-<br />

Tisa cdilobs, raTa Tavisi meomruli sulis raRac niSani daados mowinaaRmdeges.<br />

Tumca am replikaSi miwierebis Cumi drtvinvac ilandeba, _sulis siRrmeSi `Sewyalebis~<br />

molodinic bJutavda Turme.<br />

RvTaebriv da miwier sawyisTa dapirispireba SuSanikis saxeSi iakob xucesis Txzulebis<br />

TiTqmis yvela pasaJSi igrZnoba, maTi mourigeblobiT gatanjuli qalis saxe<br />

Semogvcqeris nawarmoebidan. mas xan RvTaebrivi amaRlebis Suqi adgas, xan ki xorciel-adamianuri<br />

tkivili da naRveli aCnia. Sinagani Tavisuflebis aristokratiuli<br />

JestiT iRebs mowame matls sakuTari sxeulidan, demonstraciulad aCvenebs iakobs<br />

da Tan amxnevebs: `xuces, nu mZime giCn ese, rameTu muni igi matli udidÀs ars da ara<br />

mokudebis~. meore SemTxvevaSi ki RvTis saqmisaTvis naomari `wmida mxedari~ uars ambobs<br />

saxidan sisxli mobanon; am sisxlis Wvreta gautexelobis impulsad unda emsaxuros<br />

rwmenaSeryeulT, morwmuneT ganamtkicebs, xolo urwmunoT SeaZrwunebs.<br />

antikuri kulturisTvisaa tipiuri Sinagani Tavisuflebis da `sulis sidiadis~ ase<br />

amaRlebuli demonstracia. tacitis `analebSi~ aseTi epizodi gvxvdeba: Trazeas saZinebel<br />

palataSi gahyavs helvidiusi da demetriusi; iq igi orive xels gaiwvdis, rom<br />

venebi gadauWran, da roca maTgan iCqefebs sisxli, iatakis mosxurebas iwyebs, kvestors<br />

uxmobs da eubneba: `Cven samsxverplo sisxls davaTxevT mxsneli iupiterisaT-<br />

17 r. baramiZe, narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan, 1966. gv. 20.<br />

18 r. siraZe. iakob curtavelis saxismetyveleba. `werilebi”. 1980, gv.52.<br />

67


vis, ucqire da daixsome, Wabuko~ 19 . oRond siRrmiseul planSi solidurad sxvaobs<br />

SuSanikisagan demonstrirebuli Tavisufleba da amaRlebuloba Trazeasa da sokratesagan<br />

(platonis `sokrates apologia~) warmoCenili Tavisuflebisagan. qristianuli<br />

xelovnebis gmiri amas aRwevs mas Semdeg, rac `gatexavs Tavis miwier guls, amaRldeba<br />

arsebobis bunebrivsa da sasrulo pirobebze~ 20 . xolo antikur gmirs aseTi<br />

Zalisxmeva ar sWirdeba, igi Tavidanve ideisa da realobis dasrulebuli mTlianobaa.<br />

raki iq principia `individis ganuyofeli mTlianoba Tavis SigniT da garegnul<br />

gamovlinebaSi, amitom uaryofiToba Sinagani gaorebisa da xelis aRebisa ver iqneba<br />

rogorc arsebiTi momenti~. 21<br />

matlis Cvenebis zemoxsenebul scenas aseTi sagulisxmo StrixiT amTavrebs mwerali:<br />

`me miuge da varqu: `ZaZisa samoseli mcired-Ra Segeracxaa saguemelad, da aw<br />

matlTa magaTTvis mxiarul xar?~ da man mrqua me qenebiT: `nu vis Tana ity ZaZisa<br />

samoselisaTÂs cxorebasa Cemsa, rameTu adre yofad ars datevebaÁ ubadrukTa amaT<br />

ÃorcTa CemTaÁ~. rameTu Sinagan ZaZa emosa da aravin icoda Cemsa gareSe, xolo garegan<br />

kacTa Tualsa antioqiisa palekarti emosa~. ratom faravs martvili ZaZis samosels<br />

Zvirfasi antioquri palekartiT? sisxlTan SedarebiT ufro mokrZalebuli<br />

msxverplia ZaZiT Semosiloba da Tavmdablobis saTnoebis karnaxiT martvils ar<br />

surs asketuri SemarTebis gamofena (`raJams hyofde qvelis-saqmesa, nu scnobn marcxenaÁ<br />

Seni, rasa iqmodis marjunaÁ Seni~, maTe, 6.3).<br />

SuSaniki antioquri Zvirfasi qsoviliT Sekerili kabiT evlineba `kacTa Tualsa~.<br />

es triumfaluri samoseli asketis ZaZas faravs, ZaZa _ dawylulebul, matlebdaxveul<br />

sxeuls, damaxinjebuli sxeuli _ axovan suls, zecisa da miwis siyvaruliT<br />

anTebuls, amaRlebuls Tavisi ubedurebiT, ubedurs Tavisi fizikuri umweobiT. aq<br />

gmiris mxatvruli saxe TiTqos kontrapunqtis principiTaa agebuli: didebul samos-<br />

Si gamowyobili dedofali sapitiaxSosi da ZaZiT mosili, Seuracxyofili martvili<br />

mTlianobaSia, warsuli da awmyo, ocneba da sinamdvile erTadaa. rTuli, dramatulia<br />

es mTlianoba.<br />

xolo roca wamebis meeqvse wels cixeSi SuSaniks mazli jojiki moinaxulebs, qalis<br />

sxeulisa da sulis yvela iaras TiTqos erTbaSad piri gaexsnao, ise moedineba<br />

martvilis bageTagan muqara da wyeva, moTqma da sasoeba: `ganvisajneT me da varsqen<br />

pitiaxSi mun, sada-igi ara ars TualRebaÁ winaSe msajulisa mis msajulTaÁsa da meufisa<br />

mis meufeTaÁsa. sada ara ars rCevaÁ mamakacisa da dedakacisaÁ, sada me da man<br />

swori sityuaÁ vTquaT winaSe uflisa Cuenisa iesu qristÀsa; miagos mas ufalman, vi-<br />

Tar man uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli Cemi daSrita da yuavili Cemi<br />

daaWno, SuenierebaÁ sikeTisa CemisaÁ daabnela da dideba Cemi daamdabla~.<br />

qristianuli aRmsareblobisaTvis miwieri sinamdvile sruliad ar warmoadgens<br />

borotebas. RmerTia Semqmneli yovelivesi da mis mier Seqmnili samyaro masve miemar-<br />

Teba, Camohgavs. materialuri sinamdvilis faseuloba imiTac dasturdeba, rom absoluturi<br />

suli misiT imoseba (qristes xorcSesxmis aqti). amitomac qristianuli es-<br />

Tetika da xelovneba grZnobadi sinamdvilis SiSvel uaryofas ar axdens Tavis saukeTeso<br />

qmnilebebSi. adamianuri arsebobis miwier-materialuri aspeqti sulier-RvTaebrivTan<br />

SedarebiT da SepirispirebiT aris mdabali qristianuli xelovnebisaTvis.<br />

principi Sepirispireba-kontrastisa (antinomiurobisa) am xelovnebis stilisturi ni-<br />

Sania. 22<br />

SuSanikis (saerTod, hagiografiuli gmiris) mxatvruli saxis SinaarsSi miwier-piraduli<br />

sawyisi Semotanilia da mas mizandasaxuli pozitiuri mniSvneloba da fasi<br />

aqvs. igi winaaRmdegobaSi aRmoCndeba idealurTan, sazogadosTan. Sinagani tkivilisa<br />

19<br />

Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах, т. I, Л., 1969, с. 326.<br />

20<br />

Гегель. Эстетика, т. III, М.,1971, с. 209.<br />

21<br />

Гегель. Эстетика, т. I I, с. 244.<br />

22<br />

amis Taobaze ix. g. farulava. mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. gv. 20-<br />

28, 53-56.<br />

68


da gaorebis safasurad martvili maRldeba materialurze, piradulze. `samyaro sulisa<br />

gamarjvebas zeimobs garegan samyaroze da moaswavebs am gamarjvebas TviT am<br />

garegani samyaros farglebSi da imave samyaroze, da, amis kvalobaze, grZnobadi movlena<br />

ufasurdeba~. 23 sulis am amaRlebas Tavisi Tavisaken hegeli mravalgzis warmoaCens<br />

Sua saukuneTa xelovnebis analizisas: `...es amaRlebuloba Seadgens ZiriTad<br />

princips romantikuli xelovnebisa~ (hegeli Sua saukuneebis xelovnebas `romantikuls~<br />

uwodebs, xolo mis upirveles nimuSad warmoudgeba `religiuri sfero romantikuli<br />

xelovnebisa~. 24 ix. misi `esTetika~, t II).<br />

SuSanikis amaRlebulobis gancdasac msxverplad mitanilis faseulobis Segneba<br />

asazrdoebs. rac ufro realuria am faseulobis Segneba, miT ufro mZafria winaaRmdegobis<br />

tkivili; rac ufro mZafria gaorebis tkivili, miT ufro zemoqmedia amaRlebulobis<br />

gancda, romelic Sinagani tkivilisa da gaorebis daZlevas eltvis ideal-<br />

Si. amgvarad, pirvelsave qarTul hagiografiul Txzulebas sruliad cxadi fsiqologiuri<br />

konfliqtis atmosferoSi SevyavarT.<br />

yovelive zemoTqmuli met-naklebi sisruliT esadageba qarTuli martirologiis<br />

yvela Zegls, magaliTad, iovane sabanisZis `habo tfilelis martvilobas~, VIII s.<br />

nawarmoebs, romelic mogviTxrobs, Tu rogor awames arabebma qristianobisa da<br />

saqarTvelos erTgulebisaTvis TavianTi Tanamemamule.<br />

oRond imisaTvis, raTa sityva ar gagvigrZeldes, Cven am Txzulebidan, iseve rogorc<br />

sxva hagiografiuli nawarmoebebidan, upiratesad CamovTvliT an zogadad mivu-<br />

TiTebT martvilis im moqmedebebs, romlebic gmiris mxatvruli modelis erT aspeqts<br />

_ zogads, idealurs _ warmoaCens. amgvar moqmedebaTa principuli azri imis msgavsia,<br />

rac `SuSanikis wamebasTan~ dakavSirebiT warmovaCineT, Tanac samecniero literaturaSi<br />

ufro cnobili da gaanalizebuli. yuradRebas sagangebod iseT epizodebze SevaCerebT,<br />

roca gmiris saxeSi kerZo, miwieri sawyisi sacnaurdeba da RvTaebrivs upirispirdeba.<br />

abos sulieri amaRlebuloba imaSic vlindeba, rom man tomobrivi da sarwmunoebrivi<br />

borkilebi daamsxvria, `dauteva mamaÁ da dedaÁ da Zmani da dani da naTesavni<br />

da monagebni da agarakebi~ da sarwmunoebrivi WeSmaritebis maZiebeli saqarTveloSi<br />

movida. xolo naTlisRebis Semdgom abo iwyebs cxovrebas xorciel saWiroebaTadmi<br />

gamorCeuli TavSekavebiT: `dumiliTa da marxviTa moauZlurebda igi ÃorcTa maT si-<br />

Wabukisa TÂsisaTa... egreT ganvlo sam TTue~.<br />

xolo roca abo nerse erisTavTan erTad dasavleT saqarTvelodan aRmosavleTSi<br />

midis, afxazeTis mTavari uTvaliswinebs, rom iq, viTarca arabTagan pyrobil mxare-<br />

Si, mahmadianTagan safrTxe emuqreba. abo miugebs, rom eg yvelaferi gaTvaliswinebuli<br />

aqvs da mzadaa tanjvisaTvis, sikvdilisaTvisac ki.<br />

meored Sepyrobis win abos afrTxileben keTilismyofelni, Tu ra safrTxe emuqreba.<br />

`me ara xolo tanjvad ganmzadebul var qristesTÂs, aramed sikudidca~, _ ambobs<br />

arabi Wabuki. saocar Seupovrobas avlens abo, roca mas pirvelad esaubreba<br />

Tbilisis amira. sikvdilis muqarasac da oqro-vercxlis aRTqmasac igi erTnairi Sinagani<br />

TavisuflebiTa da zizRiT ukuagdebs. aseve gawbilebulni aRmoCndebian abos-<br />

Tan sapatimro senakSi Sesulni `crumoZRuarni igi da Semasmenelni~, romelTac `ver<br />

SeZres marTali igi~.<br />

aq zogadad moxseniebul yvela epizodSi warmoisaxeba da STambeWdav gancdad xmianobs<br />

martvilis suliereba, qeduxrelobiTa da Rrma RvTismosaobiT aRbeWdili. gansakuTrebuli<br />

ZaliT ki rwmenis simtkice da nebis Tavisuflebis Seuvaloba im scena-<br />

Si ikveTeba, roca Tbilisis amira meore, ukanasknel dakiTxvaze ixmobs abos. am epizodis<br />

mxatvruli struqtura da azri warmoCenilia samecniero literaturaSi 25 da<br />

23 Гегель. Эстетика, т. I, М., 1968, с. 86.<br />

24 Гегель. Эстетика, т. II, с. 232. p.<br />

25 g. farulava. mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. gv. 199-201.<br />

69


Cven sityvas aRar gavagrZelebT. vityviT mxolod imas, rom am dialogur situaciaSi<br />

moqceul abos yvela replikas dramatuli Sinagani daZabulobis beWedi azis. martvili<br />

daZabuli cdilobs ganWvritos mopirdapiris mosalodneli sityva, azri, raTa<br />

ideaSi sZlios am Tvalsazriss, moxsnas, gaaufasuros igi, TviTon Tqvas ukanaskneli<br />

sityva. m. baxtinis msgavsad Tu vityviT, `am ukanasknelma sityvam unda gamoxatos gmiris<br />

sruli damoukidebloba sxvisi Sexedulebisa da sityvisagan, sruli gulgriloba<br />

sxvisi azrisa da Sefasebisadmi. yvelaze ufro gmirs imis eSinia, ar ifiqron, rom<br />

igi inaniebs sxvis winaSe, rom igi Sendobas sTxovs sxvas, rom urigdeba mis gansjas<br />

da Sefasebas, rom is, riTac igi Tavis Tavs amkvidrebs, saWiroebs dadasturebas da<br />

aRiarebas sxvisagan~. 26 nebis gautexelobis es dramatuli ieri ori garemoebiTaa gansazRvruli:<br />

pirveli _ martvili Seuracxyves, oqro-vercxli da dideba SeaZlies yvelaze<br />

amaRlebuli siyvarulis sanacvlod; meore, _ sruli Tavisufleba, gaubzaravi<br />

TviTfloba uWirs kacs, romelic TvalebSi Sescqeris sikvdils.<br />

xolo abos rom uWirs xorcieli arsebobis daTmoba, rom mas eSinia sikvdilisa,<br />

amaze martvili gancxadebulad RaRadebs uflis winaSe: `jer-ars Cemdaca dResa amas,<br />

raÁTa ganviZarco SiSi ÃorcTa amaT CemTaÁ, romel samosel arian sulisa Cemisa da<br />

STavxde, viTarca siRrmesa zRvisasa, Soris qalaqsa amas da naTel-viRo sisxliTa CemiT~.<br />

imisaTvis, raTa `ganiZarcvos SiSi xorcTa~, martvilis suls rom `samoseliviT~<br />

Semoxvevia, abo cixis sakanSi patimrobis cxra dRis manZilze sagangebod<br />

wvrTnis da afxizlebs Tavis nebelobas, raTa ar gatydes yvelaze didi gamocdis<br />

Jams, roca ukanasknel dakiTxvaze da sikvdiliT dasasjelad waiyvanen. saamisodaa<br />

gamiznuli is monologebi, roca didi ZalisxmeviT amuSavebuli warmosaxva mowamisa<br />

sakuTari cnobierebis winaSe aRtyinebiT acocxlebs wminda istoriis im faqtebs,<br />

romlebic sulis axovanebis, SemarTebis Caumqral sxivad da STagonebad unda emsaxuros<br />

kacTa modgmas (naTlisRebis, jvarcmis ambebi, ioane naTlismcemlis moRvaweoba).<br />

cnobierebaSi cxovlad rekonstruirebul am epizodebs martvili ase agrZelebs<br />

Cveulebriv: `jer ars Cemdaca...~; `aw meca Tana mac, raÁTa...~ ase STagonebiT rekonstruirebuli<br />

warsuli aq awmyos Semsgavsebulad aRiqmeba. amas emateba is, rom `iyofoda<br />

netari habo sapyrobilesa Sina marxviT da locviTa da fsalmunebiTa Rame da<br />

dRe ganusueneblad~. aseTi ZalisxmeviT da rwmeniT xmobil macxovars abo pirispir<br />

Wvrets, rac mis sisustes Zalad gadaaqcevs: `da ityoda mdgomareÁ igi SeuZrvelad,<br />

viTarmed: winaÁswar vxedevd ufalsa, winaSe Cemsa ars maradis, rameTu marjul Cemsa<br />

ars, raÁTa ara SeviZra~.<br />

sikvdilis sazareli aCrdilis siaxloviT SeZruli miwier-adamianuri buneba martvilisa<br />

imas cdilobs, rom cxra dRis yoveli wuTi macxovarTan intimuri Sinagani<br />

Tana-yofniT Seavsos, raTa ar SeSindes `Soris aCrdilTa sikudilisaTa~. ai, miiRo<br />

man `wmidaÁ igi saidumloÁ, Ãorci da sisxli qristesi~ da Tqva: `gmadlob Sen, ufalo<br />

Cemo da RmerTo, iesu qriste, romelman momec me sagzlad Cemda cxorebis momani-<br />

Webeli Ãorci Seni da sixarulad da ganmamtkiceblad Cemda patiosani sisxli Seni!<br />

aw uwyi, rameTu ara damitevo me, aramed Cem Tana dadgromil xar da me Sen Tana... aw<br />

,,daRaTu vidodi me Soris aCrdilTa sikudilsaTa, ara SemeSinos me borotisagan, rameTu<br />

Sen, ufali Cem Tana xar~.<br />

miwier da RvTaebriv sawyisTa dramatuli dapirispireba kidev erTxel daCndeba<br />

abo tfilelis pirovnebaSi. es is epizodia, roca abo ukanasknel dakiTxvaze mihyavT:<br />

`da gamoiyvanes igi egreTve borkiliTa ferÃTa da ÃelTaÁTa; da mihyvanda igi Soris<br />

qalaqsa, da romelni hxedvides mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes mis-<br />

TÂs, xolo wmidaman habo hrqua: `nu stirT Cem zeda, aramed gixaroden, rameTu me uflisa<br />

Cemisa mival; locviT warmgzavneT da mSvidobaman uflisaman dagicvenin Tquen!~<br />

xolo igi mividoda, viTarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egre hxedvida TÂissa mas<br />

26 М. Бахтин. Проблемы поэтики Достоевского. М., 1963, с. 308.<br />

70


guamsa, da suliTa TÂsiTa mogzaur qmnuli TviT ityoda fsalmunsa amas as da meaTvrametsa~.<br />

cxra dRis manZilze sikvdilis aCrdilTan narkeni abo, xel-fexze borkilebSesxmuli,<br />

Tavganwirvis gadawyvetilebiT, mtkice nabijiT Tbilisis quCebs miuyveba<br />

sasikvdilo eSafotisaken. Sinagani Tavisuflebisa da SeuZrvelis ieriT anuge-<br />

Sebs kidec misTvis cremlis mRvrelT. aseTad moCans abo TanamzraxvelTa da mowinaaRmdegeTa<br />

TvalSi. xolo roca mwerali siRrmiseul ganaTebas mimarTavs, gvaCvenebs,<br />

rom Cven winaSe Cveulebrivi mokvdavia, romlis Sinagan gancdas sazareli zmaneba<br />

dauflebia: cocxali kaci Tavis gaciebul gvams Sescqeris da sakuTari cxedris Tanamgzavrad<br />

`qmnuli~ fsalmuniT miacilebs mas. es ukve Tavisi ubedurebiT SeZruli<br />

miwieri arsebis sulismieri tragikuli xilvaa.<br />

roca Cven es epizodi mxatvruli fantaziis sakiTxTan dakavSirebiT gavaanalizeT,<br />

28 profesori akaki gawerelia ase gamoexmaura Cvens dakvirvebas: `Cven ar viciT<br />

arc erTi (vimeorebT _ arc erTi) pasaJi TviT sternTan, Tomas manTan an joisTan,<br />

romelic motanili epizodis msgavsi fsiqologiuri siRrmiT gadmoscemdes personaJis<br />

cnobierebis iracionalur viTarebas. es mxatvruli abstraqciis ukiduresi<br />

zRvaria, esTetikurad gamaognebeli. ramdenime analogiur pasaJs marto tolstoisTan<br />

Tu vipoviT (mag. `ana kareninaSi~, roca ana RamiT loginSi mwoli Tavissave<br />

mbrwyinav Tvalebs Sescqeris)~. 29<br />

aseTi intensiobiTa da dramatizmiT miwieri da RvTaebrivi sawyisebi sxva martirologiur<br />

TxzulebebSi ar upirispirdeba erTmaneTs. es imitom, rom mxatvrul-esTetikuri<br />

TvalsazrisiT `wamebaTa~ sxva nimuSebi, saerTod, ufro mokrZalebulad gamoiyurebian,<br />

vidre iakob xucesisa da iovane sabanisZis naxelavi. magram miwierebis Zaxili<br />

evstaTi mcxeTelis, kostanti qarTvelisa Tu gobronis Sinagani cxovrebidanac<br />

modis mkiTxvelamde. ai, ragvari tkiviliTa da sasoebiT SesTxovs `gobronis martvilobis~<br />

(X s.) mTavari gmiri Tbilisis amiras rogorc qristianobis, ise sicocxlis<br />

SenarCunebas: `gevedrebi, Ãelmwifeo, nu maiZuleb me datevebad qristeanobisa, romli-<br />

Ta aRmzardes me mSobelTa CemTa, da aRbeWdul var suliTa wmidiTa. da raÁ mizezi<br />

ars ese mizezi sikvdilisa CemisaÁ? mraval arian Sen queSe qristeaneni da meca ara<br />

davaklo monebaÁ Ãelmwifebasa Sensa yovliTa saxiTa, romliTa genebos Sen~. am mudaris<br />

warmomTqmelis gasatexad mis Tvalwin xocaven qristianebs (`romelisame guami<br />

Segordis queSe ferÃTa misTa~), TviT gobronsac `sces maxÂliTa orgzis oden, da<br />

wyles mcired~, magram mainc `ver SeaZrwunes guli misi~. arabebma sikvdilis SiSiTac<br />

`ver SeaZrwunes~ gobronis guli, ver moaSores qristes siyvaruls. xolo martvilma,<br />

viTarca `ÃorcTa Sina myofma~, rom `usaSinelesi da uficxჱsi~ tkivili ganicada miwierebis<br />

daTmobis gamo, amis Taobaze sruliad cxadad gvetyvis hagiografi: `xolo<br />

ÃorcTa Sina myofisa kacisaTÂs amisa usaSineles da uficxÀs araraÁ sagonebel ars,<br />

Tu kaci SiSueli sikudilad ganCinebuli Ãel-pyrobiT mohyvandes winaSe erTa uricxvTa,<br />

upirulTa, aRWurvilTa ÃrmliTa ÃdiliTa da horoliTa momarTebuliTa, isri-<br />

Ta dapyrobiliTa, daniTa momzadebuliTa da kacsa Rone hqondes ganrinebisa da<br />

qristÀs siyvarulisaTÂs daiTminos, viTarca netarman gobron daiTmina~.<br />

`martvilobaTa~ gmiris Sroma da Rvawli ZiriTadad imas eZRvneba, rom sulier sawyiss<br />

daumorCildes xorcieli, rom adamiani sxeulebriv faseulobebze amaRldes.<br />

`cxovrebaTa~ Janris TxzulebebSi konfliqtis Sinaarsi da personaJis moqmedebis<br />

sarbieli SesamCnevad icvleba. magram qarTul hagiografiul nawarmoebTa Soris, am<br />

TvalsazrisiT, gancalkevebiT dgas aTcamet asurel mamaTa `cxovrebani~. Sio mRvimelisa<br />

da daviT garejelis `cxovrebaTa~ wignebSi siuJetis ganviTarebaSi iseve mniSvnelovania<br />

sxeulisa da sulis brZola, rogorc `wamebaTa~ Janris nimuSebSi.<br />

28 g . farulava, mxatvruli fantazia da Sinagani xilva qarTul hagiografiaSi. `macne~, 1969,<br />

# 3.<br />

29 ak. gawerelia, dakvirvebani da STabeWdilebani. `literaturuli saqarTvelo~. 1969, # 41.<br />

71


Sinagani konfliqtis Sinaarsis aspeqtiT am asurel mamaTa mxatvruli saxeebi martirologiur<br />

Targze ufroa moWrili, vidre `cxovrebaTa~ (es albaT iman ganapiroba,<br />

rom asurel mamaTa Rvawli gamorCeuli asketuri ieriTaa aRbeWdili).<br />

SuSanik dedoflis, abo tfilelisa Tu gobronis, Sio mRvimelisa da lukianes Zalisxmeva,<br />

upirveles yovlisa, sakuTar miwier swrafvaTa idealisadmi daqvemdebarebaze<br />

ixarjeba, umTavresi konfliqti maTs Sinagan arsebobaSi gaiSleba. am gmirTa<br />

dapirispireba varsqenTan Tu amirasTan xsenebuli Sinagani konfliqtis kvalobaze<br />

da Sesabamisad warimarTeba. `martvilobis~ idealuri personaJi Sinagan winaaRmdegobaTagan<br />

gvemuli adamiania, romelic `eZleva brZolas da tanjvas, magram amaRldeba<br />

Tavis wamebaze~. es is pirovnebaa, vinc `realur drakonebs da lernes hidras ki ar<br />

amarcxebs, aramed _ sakuTari mkerdqveS myof drakonebsa da gvelebs~. antikuri mi-<br />

Tologiis gmiris, magaliTad, herakles, moqmedeba masTan SedarebiTY`...aris mxolod<br />

garegnuli Sroma~. 30 an ase SeiZleba vTqvaT: `imis nacvlad, rom adamianma uSualod<br />

gaiaros samyaros gzebi, siuJeturi dinamikis nacvlad, adamianis sulSi gadaitaneba<br />

dinamika~. 31<br />

amgvarad, saqme sruliad cxadad exeba adamianis axlebur gagebas, gmirobis axal<br />

ideals. xdeba antikuri kulturuli tradiciebis gadafaseba. qristianuli era Tavis<br />

anTropologias da esTetikas ayalibebs. igi…faqtiurad adamianis axal, Tanadroul<br />

filosofiur interpretacias amzadebs, im azrs udebs saTaves, rom `swored arawinaaRmdegobrioba<br />

ar axasiaTebs adamians. is, rasac konkretul adamianSi vxvdebiT, eur-<br />

Ceba erTaderT martiv formulSi misi moqcevis yovelgvar cdas. winaaRmdegobrioba<br />

sakuTriv adamianuri arsebobis elementia~. 32<br />

30 Гегель. Эстетика, т. III, 191, с. 209, 208.<br />

31 Теория литературы. Кн. I, с. 236.<br />

32 ernest kasireri. ra aris adamiani? 1983. gv. 39.<br />

72


`wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli agiografiisa<br />

73<br />

revaz siraZe<br />

winaswarve mokled gadmogcemT ZiriTad saTqmels:<br />

qarTuli literaturis istoria unda daviwyoT `wminda ninos cxovrebiT~ (da ara<br />

`SuSanikis wamebiT~). anda, nebismieri sxva nawarmoebiT, oRond `wminda ninos cxovrebidan~<br />

unda gamoiyos uZvelesi Sreebi da Sesabamisad – gviandeli CanarTebic. dRemde<br />

Catarebul kvleva-ZiebaTa safuZvelze ramdenadme mainc SeiZleba movaxdinoT rekonstruqcia<br />

`wminda ninos cxovrebis~ uZvelesi saxisa da misi swavleba amgvari saxiT<br />

unda dainergos saSualo skolaSic da umaRles saswavleblebSic.<br />

sakiTxis amgvari dayeneba an, Tundac, saamiso calkeul winamZRvrebze miTiTeba<br />

axali araa. `wminda ninos cxovrebaSi~ uZvelesi Sreebis arsebobas varaudobdnen<br />

TviT is mecnierebic ki, romlebic mTlianobaSi mas gviandel, me-9-10 ss-is nawarmoebad<br />

Tvlidnen.<br />

jer kidev d. baqraZe `wminda ninos cxovrebis~ Seqmnas me-4-5 saukuneebSi varaudobda,<br />

xolo e. TayaiSvili mas me-7 saukunes miawerda, rasac dResac uWeren mxars (v.<br />

wulaia). aseve nawarmoebis adreulobas amtkicebdnen p. ingoroyva, m. TarxniSvili da<br />

i. lolaSvili (am SemTxvevaSi mTavaria, rom me-9-10 saukuneebiT daTariReba udavod<br />

aRar iTvleboda). m. van-esbroki uZveles qarTul mravalTavTa analizis safuZvelze<br />

askvnis, rom wm. ninos kultis arseboba mravalTavebSi me-6 saukunidan Canso (es ki<br />

gzas uxsnis kidev ufro adreuli arsebobis SesaZleblobasac). es Tvalsazrisi gaiziara<br />

e. metrevelma. amave gziT kidev ufro adreulad daTariRebas gvTavazobs T.<br />

mgalobliSvili. aseTive Tvalsazriss gamoTqvams m. lorTqifaniZe. g. meliqiSvili<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁSi~ ZiriTadad uZveles sarwmuno wyaroebs xedavs. qarTlis moqcevis<br />

Sesaxeb arsebuli wyaroebis mravali axali interpretacia warmogvidgina z.<br />

aleqsiZem. zemoaRniSnuli TvalsazrisiT araerTi sayuradRebo sakiTxi gaSuqebula<br />

b. gigineiSvilis, q. cxadaZis, r. baramiZis, a. bogveraZis, a. abdalaZis, v. goilaZis, l.<br />

patariZis, n. afciauris, l. aleqsiZis da sxvaTa gamokvlevebSi. magram sagangebod da<br />

mravlismomcvelad aRniSnuli kuTxiT igi gaSuqebulia m. CxartiSvilis monografiaSi<br />

– qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi Seswavlis problemebi /`cxovrebaÁ<br />

wmindisa ninosi~/, Tb., 1987 w., romlis calkeuli nawilebi adreve qveyndeboda.<br />

`wminda ninos cxovrebis~, Tu misi calkeuli nawilebis, me-9-10 ss-ze adreuli saxiT<br />

daTariReba dRes sruliad realurad unda CaiTvalos, xolo wm. ninos kultis<br />

warmoSobis me-9 saukunisaTvis miwera mecnierul anaqronizmad unda miviCnioT.<br />

SesavalSi yvela argumentis ganxilva an gadmocema Cvens mizans ar Seadgens (es<br />

mocemuli gvaqvs qvemoT). aq mxolod zogad moments SevexebiT.<br />

dRemde qarTul mwerlobas viwyebT `SuSanikis wamebiT~. misi daweris dro kargadaa<br />

daTariRebuli: 476-481 ww. /l.n. janaSia/. `SuSanikis wameba~ TviTon Seicavs cnobebs,<br />

romelTa mixedviT, sruliad cxadia, rom masze adrec unda arsebuliyo sxva<br />

Zeglebi qarTuli qristianuli mwerlobisa. mravalgzis yuradRebuli fraza – SuSaniki<br />

iyoo `moSiSi RmrTisaÁ, viTarca-igi vTqviT, siyrmiTgan TvisiT,~ _ gulisxmobs<br />

raRac sxva nawarmoebs da ara amave nawarmoebis TiTqosda dakargul Sesavals. Tu<br />

ra saxis unda yofiliyo es nawarmoebi, romelSic saubari iqneboda bavSvobidanve<br />

SuSanikis RvTismoSiSobaze, amis Sesaxeb sxvadasxva varaudi arsebobs. Cveni azriT,<br />

aq unda igulisxmebodes saflavispira sakiTxavi anu enkomia-epitafia, romelic unda<br />

warmoeTqva SuSanikis dakrZalvisas iakobs, viTarca mis sulier moZRvars, romelsac<br />

marTebda sikvdilisSemdgom wesTa aRsruleba sasaxlis episkopos afocTan erTad.<br />

bunebrivia, rom amgvar enkomiaSi yuradReba gamaxvilebuliyo SuSanikis bavSvobisdroindel<br />

ambebze, romelTa momswre TviTon iakobi iyo. es sakiTxavi daiwereboda<br />

SuSanikis kanonizaciamde /anu wmindanad Seracxvamde-/, xolo `wameba~ kanonizaciis<br />

Semdeg Seiqmneboda.


sakiTxavTa Janrs am dros ukve garkveuli tradiciebi hqonda. rom araferi vTqvaT<br />

bizantiur mwerlobaze, am mxriv, TviT `SuSanikis wamebis~ cnobebic sayuradReboa. im<br />

dros ukve arsebula qarTuli `samartvileni~ anu mowameTa mosaxsenebeli adgilebi,<br />

romlebic varsqenis mamasac augia. samartvileni ki sadResaswaulo sakiTxavebs saWiroebdnen.<br />

yovelive zemoaRniSnuli sarwmunos xdis, rom `SuSanikis wamebamde~ qarTul mwerlobaSi<br />

unda arsebuliyo qarTuladve Seqmnili sakiTxavebi.<br />

qristianoba roca damyarda, roca Camoyalibda eklesia, metadre Semdeg, roca<br />

Seiqmna erovnuli RvTismsaxureba, umTavresi erovnul-sadResaswaulo sakiTxavebi,<br />

upirveles yovlisa, qarTlis moqcevasa da wm. ninos unda dakavSireboda. bizantiuri<br />

da sxvaTa /somxuri, bulgaruli/ eortalogiuri anu sadResaswaulo kalendrebidan<br />

vxedavT, rom qveyanaTa moqceva idResaswauleboda masTan dakavSirebuli umTavresi<br />

saswaulebis aRniSvniT. bizantiaSi aseTad iTvleboda, magaliTad, `gamoCinebaÁ juarisaÁ~,<br />

romelic bizantiis dedofal elenes golgoTis mTaze yofnasTan iyo dakav-<br />

Sirebuli /am sakiTxavis uZvelesi qarTuli Targmani Semonaxuli gvaqvs `sinur mravalTavSi~/.<br />

`wminda ninos cxovrebidan~ kargad Cans, rom qarTlis moqcevasTan dakav-<br />

Sirebuli yofila jvarTa aRmarTvis saswaulmoqmedebani. amasTanave, arsebuli myari<br />

tradiciiT, jvris aRmarTvis sakiTxavs `wminda ninos cxovrebaSi~ gamocalkevebuli<br />

saxe hqonia. jvris dResaswauli calkea Setanili ioane-zosimes kalendarSiac /k. kekeliZe,<br />

etiudebi, t. me-5/. yovelive amis safuZvelze erT-erT uZveles nawarmoebad migvaCnia<br />

`aRmarTebisaTvis patiosnisa da cxovelmyofelisa juarisa mcxeTas~/W.gv. 147/.<br />

rodisTvis SeiZleba vivaraudoT misi Seqmna anda eklesiaSi masze sakiTxavis daweseba?<br />

qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli ambebis aRwera miewerebaT wm. ninos Tanamedroveebs<br />

– salome ujarmelsa da peroJavr sivniels, TviT mefe mirians, iakobs,<br />

sidonias Tu abiaTars. es sakiTxis erTi mxarea. rogorc ar unda gadawydes maTi avtoroba,<br />

mainc gasarkvevi rCeba calkeul TxrobaTa saeklesio sakiTxavad daweseba.<br />

SeiZleba es vaxtang gorgaslis droisTvis gvevaraudna, roca srulyofilad Camoyalibda<br />

qarTuli eklesia.<br />

gasaTvaliswinebelia isic, rom Tavdapirvelad eklesiaSi RvTismsaxurni saber-<br />

ZneTidan mouwveviaT. Tanac erovnul RvTismsaxurebas upirispirdeboda didad gavrcelebuli<br />

e.w. trilingvisturi Teoria /romelic mxolod sam wminda enas aRiarebda:<br />

berZnuls, laTinurs, ebrauls/. magram, meore mxriv, friad damafiqreblad gvesaxeba<br />

`wminda ninos cxovrebaSi~ CarTuli `aTi sityua~ anu qarTuli dekalogi, aTi<br />

mcnebis qarTuli saxe, romelic saxarebas emyareba. `dekalogi~ TviT wm. ninos CvenebaSi<br />

euwya da swored amitom unda CaerToT igi nawarmoebSi. SeuZlebelia igi gviandeli<br />

beletristuli fantaziis nayofad miviCnioT. qarTul dekalogs, romelic cnobili<br />

`aTi mcnebisagan~ gansxvavebiT saxarebas emyareba, gverdiT udgas `qarTuli<br />

Targumi~ anu bibliis mokle ganmartebiTi gadmocema, romelic `wminda evstaTi mcxe-<br />

Telis wamebaSia~ dadasturebuli.<br />

jvris aRmarTva moaswavebda qristianobis gamarjvebas. amas gamoxatavda is sami<br />

jvari /mcxeTis-jvris, TxoTis mTis da ujarmisa/, romlebic specialurad moWrili<br />

sajvare xisagan gaakeTes. sajvare xe mouWriaT 25 marts anu xarebis dRes. specialurma<br />

Seswavlam gviCvena, rom aq asaxulia uZvelesi eortalogiuri praqtika. igive<br />

iTqmis imis Taobazedac, rom jvari aRumarTavT 7 maiss. esaa dRe `golgoTas gamoCenisa<br />

zeiT patiosanisa juarisa~.<br />

sami jvari gamoxatavda samebas, qristianuli erTarseba RvTaebis `samzeobas~<br />

/`triselios~/. umTavresi iyo Zlevis jvari, `ZlevaÁ~ /gavixsenoT petriwonis ZiriTadi<br />

taZris gumbaTze aRmarTuli jvari warweriT: `ieso qriste `ZlevaÁ~, romelic<br />

samxedarTmTavro, sazolavro jvari ki ara, aramed sagumbaTo jvaria, Zlevamosilebis<br />

SinaarsiT, rogorc RvTismSoblis saxeba iyo sxvadasxvagvari /odigitria, eleusa<br />

da sxva/, iseve sxvadasxvagvari iyo jvaric /jvarcmisa, vedrebisa, qadagebisa, ZlevaÁ<br />

da sxva/. mcxeTis Tavze aRmarTuli jvari, upirveles yovlisa, jvarcmas gamoxatavda.<br />

74


es mTa qarTul golgoTad iTvleboda. RvTisCenas moaswavebda TxoTis mTis jvari,<br />

xolo samociqulo qadagebis mizans – ujarmis jvari. yvela maTganis pirvelsaxe iyo<br />

jvari vazisa, romelic wm. ninom mayvlovanSi dadga da amiT ukve gamoxata RvTismSoblis<br />

mfarvelobis idea, radgan mayvlovani RvTismSoblis simbolo iyo.<br />

ase rom, jvris sakiTxavica da jvris dResaswaulic organulad aris gadajaWvuli<br />

qarTlis moqcevis uZveles ambebTan da Seadgens `wminda ninos cxovrebis~ uZveles<br />

nawils.<br />

uZvelesi nawilebi `wminda ninos cxovrebisa~ ZiriTadad unda gamoiyos sakiTxavTa<br />

saxiT. sakiTxavTa gamoyofas Cven vaxdenT eortalogiur /anu sadResaswaulo/<br />

kalendarTa tradiciebis gaTvaliswinebiT, teqstobrivi analiziT, saistorio wyaroebiT<br />

da saerTo qristologiuri principebiT da a.S.<br />

erT-erTi ZiriTadi da uZvelesi unda yofiliyo sakiTxavi sveticxovlisa. igi, er-<br />

Ti SexedviT, TiTqos gamocalkevebuli saxiT araa warmodgenili `wminda ninos cxovrebis~<br />

uZveles redaqciebSi. sinamdvileSi, calke sakiTxavad unda miviCnioT nawarmoebis<br />

is nawili, romelsac ewodeba `aRSenebisaTvis eklesiaTaÁsa~, romelSic moTxrobilia<br />

sveticxovlis aRmarTva. mTeli es Txroba sakmao miaxloebiT ganmeorebuli<br />

aqvs gelasi kesariels. calke sakiTxavis arsebobis damadastureblad migvaCnia<br />

agreTve giorgi mesamisa da Tamarisdroindeli kaTalikosis nikoloz gulaberisZis<br />

`sakiTxavi svetisa cxovelisaÁ, kuarTisa saufloÁsi da kaTolike eklesiisaÁ~. sveticxoveli<br />

wminda ninos locviT aRimarTa, viTarca pirveli qarTuli taZrisa da<br />

mTeli qarTuli eklesiis burji, `dedaboZi~. sveticxovlis aRmarTva qarTuli eklesiis<br />

dafuZnebas moaswavebda. sveticxoveli 12 mociqulis saxelze aSenda. aq iyo qar-<br />

TvelTa wmidaTa wmida. sveticxovlis naTlis svetad dafuZneba exmianeba epistoleTa<br />

warmodgenebs (I, timoT., 3.15), magram arsebiTad es sakuTriv qarTuli siwmindea. igi<br />

siuJeturadac `wminda ninos cxovrebis~ organul nawilad gvesaxeba.<br />

saerTod, Tu ra unda CaiTvalos uZveles fenad, amas nawilobriv migviTiTebs<br />

TviT wm. ninos sikvdiliswina sityvebi, romelTa mixedviT, unda aRiweros `cxovreba<br />

Cemi da saswaulni `mTaTa zeda~, mayvlovansa Sina, suetisa aRmarTebisa da mier wyarosa<br />

zedao~.<br />

aq, sxvebTan erTad, ar Cans TxoTis mTaze mzis dabnelebis epizodic. igi Sedis<br />

`wminda ninos cxovrebis~ yvela redaqciaSi. marTalia, am epizods teqstobrivad etyoba<br />

kvali gviandeli redaqtirebisa, magram es ver ukargavs mas saxes sruliad gamocalkevebuli<br />

erTeulisa. epizodi Cans yvela ZiriTad adrindel berZnul wyaroSi,<br />

romlebic qarTlis moqcevas Seexeba (glasi kesarieli, rufinuzi, sokrate sqolastikosi,<br />

ermia sozomine, Teodorite kvireli). mas icnobs movses xorenacic. eseni ki<br />

me-4-5 ss-is avtorebi arian.<br />

mzis dabnelebis epizodis funqciaa mzis RmerTobis ganqiqeba. mirianis moqceva ar<br />

mohyolia armazis msxvrevas, igi mohyva mzis dabnelebas. saqme isaa, rom armazis kulti<br />

sparselTagan iyo damkvidrebuli. sayuradReboa iv. javaxiSvilis miTiTeba, rom<br />

armazis msxvrevis Semdeg misi kvali qarTvelTa SegnebaSi gamqralao (xolo mzis<br />

kulti kvlav mZlavrobda).<br />

qristianobis miReba iTxovda, rom warmarTuli mzis kulti Secvliliyo sulieri<br />

naTlis kultiT (rasac gamoxatavda macxovris saRvTo saxeli _ `mze simarTlisa~).<br />

movses xorenacis mier mzis dabnelebis epizodis gadmocema ewinaaRmdegeba somxur<br />

wyaroTa cnobas – mirianma qristianoba grigol ganmanaTleblis rCeviT miiRo. Tvi-<br />

Ton movses xorenacTan grigoli ar gvevlineba uSualod qarTlis momqcevad. mas<br />

ufro eklesiis organizeba miewereba. amitomac ar unda iyos SemTxveviTi, rom igi ar<br />

gadmoscems sveticxovlis aRmarTvis ambebs, romelic eklesiis dafuZnebas gulisxmobs.<br />

arada, es epizodi warmodgenilia berZnul wyaroebSi.<br />

mzis dabnelebisa da sveticxovlis aRmarTvis epizodebi `wminda ninos cxovrebis~<br />

uZveles Sreebad gvesaxeba.<br />

75


igive unda iTqvas armazis msxvrevis epizodzec. friad sayuradReboa miTiTeba,<br />

rom roca es moxdao, `Tue iyo meequse da dRe meequse~. TveTa ricxobrivi daxasiaTeba<br />

uZveles tradicias warmoaCens. magram `Satberdis krebulis~ Sedgenis dros (me-10<br />

s.), etyoba, es gaugebrobas badebda, riTac unda aixsnas ganmartebis Semcveli danar-<br />

Ti: `odes-igi evmanuel Tabors mamisa xati uCvenao~. am ganmartebaSi igulisxmeba feriscvalebis<br />

dRe. TveTa laTinuri saxelwodebani ki CvenSi me-9-10 s.s.-Si Semodis. ase<br />

rom, aq Cans qronologiis ori plasti: Zveli da axali. Zvelis arseboba Sesabamisi<br />

epizodis siZveles moaswavebs.<br />

`wminda ninos cxovrebas~ mniSvnelovani redaqciuli cvlilebani ganucdia. bevri<br />

ram am mxriv ukve warmoCenilia (k. kekeliZe, q. cxadaZe, d. menabde, m. CxartiSvili).<br />

redaqciul cvlilebaTa axsnac arsebiTad xerxdeba Tundac imiT, rom es nawarmoebi<br />

qarTuli qristologiis safuZvelTa-safuZveli iyo. Tavdapirvelad `wminda ninos<br />

cxovreba~, viTarca sakiTxavTa gamaerTianebeli, unda Seqmniliyo, rogorc liturgiuli<br />

Zegli. `moqcevaÁ qarTlisaÁsTan~ misi dakavSireba da Sesabamisi redaqciuli<br />

damuSaveba xdeboda qarTuli qristologiuri istoriosofiis safuZvelze. mis axlebur<br />

gadamuSavebas axdens leonti mroveli `mefeTa cxovrebis~ (vasiliografiis) saistorio<br />

Janris Taobaze.<br />

arsen berma (me-12 s.) igi metafrastikis moTxovnaTa mixedviT gadaamuSava, xolo<br />

nikoloz gulaberisZem Tamaris epoqis religiur-saxelmwifoebrivi idealebis Sesatyvisad.<br />

ase grZeldeba vaxuSti bagrationamde. Semdeg wminda ninos axleburi gansaxovneba<br />

mkvidrdeba: a. wereTlis poeziaSi, v. barnovTan, gr. robaqiZesTan, n. samadaSvilis,<br />

a. kalandaZis da m. maWavarianis SemoqmedebaSi, Tu dRevandel axalgazrda<br />

SemoqmedTa lirikaSi.<br />

ase iqca wminda ninos saxe da mTeli mxatvruli samyaro `wminda ninos cxovrebisa~<br />

erT-erT umniSvnelovanes paradigmad qarTuli saxismetyvelebisaTvis.<br />

rekonstruqciisaTvis saWiroa sxvadasxva momentis gaTvaliswineba: 1. arsebuli<br />

redaqciebis urTierTSepirispirebiT ara mxolod saerTo momentis warmoCena, aramed<br />

imis gaTvaliswinebac, rom SesaZlebelia gviandeli redaqcia romelime epizods ufro<br />

adreuli saxiT Seicavdes; 2. teqstis Sinagan struqturul da enobriv TaviseburebaTa<br />

gaTvaliswineba; 3. qarTul redaqciaTa monacemebis Sejereba sxva qarTuli,<br />

agreTve berZnuli da somxuri wyaroebis CvenebebTan; 4. epizodTa Sinaarsis kulturul-istoriuli<br />

da qristologiuri analizi; 5. sakiTxavebad gamoyenebul epizodTa<br />

liturgikul-eortalogiuri Seswavla; 6. teqstSi mocemul qronologiur miTiTebaTa<br />

ganxilva Zvel-qarTuli welTaRricxvis istoriulad urTierTmonacvle sxvadasxva<br />

sistemis gaTvaliswinebiT (es sakiTxebi ganxiluli gvaqvs qvemoT).<br />

aRniSnul amosavalTa gaTvaliswinebiT `wminda ninos cxovrebis~ uZvelesi struqtura<br />

Cven warmogvidgeba Semdegi saxiT: mSoblebi da bavSvoba, kabadokieloba, ierusalimi,<br />

RvTismSoblis Cvenebani, jvari vazisa, xilva-CvenebaSi `aTi sityvis~ /dekalogis/<br />

uwyeba, gza javaxeTidan urbnisSi, armazis msxvreva, locva mayvlovanSi, gankurnebani,<br />

mzis dabneleba, jvarTa aRmarTva, sveticxovlis aRmarTva, gardacvaleba<br />

/aqedan calke sakiTxavad ramdenime epizodia savaraudebeli/.<br />

esaa saerTo struqturis sqema, romelic, cxadia, SemdegSiac dazustdeba momaval<br />

kvleva-ZiebaTa safuZvelze, rac kvlavac unda daemyaros liturgiul-eortalogiur<br />

princips. zemoaRniSnul principTa kvalobaze xdeba epizodTa Sinagani Sinaarsobrivi<br />

gacxrilvac.<br />

amjerad erT-erTi umTavresia aRniSvna imisa, rom `wminda ninos cxovreba~ Seiswavlebodes<br />

viTarca uZvelesi Zegli qarTuli mwerlobisa. am niSniT unda damkvidrdes<br />

igi ara mxolod umaRles saswavlebelTa kursebSi, aramed zogadsaganmanaTleblo<br />

skolaTa programebSic. saSualo skolis programebSi igi unda Sediodes rogorc<br />

ZiriTadi masala. yovlad miutevebelia, igi iswavlebodes rogorc damxmare saki-<br />

Txavi an Tundac im saxiT, rogorc es gaTvaliswinebulia saqarTvelos istoriis Seswavlisas.<br />

`wminda ninos cxovreba~ arsebiTad literaturis istorias ganekuTvneba<br />

76


da igi, upirveles yovlisa, aTvisebul unda iqnes rogorc literaturuli nawarmoebi.<br />

misi literaturuli Rirsebani ki sruliad gansakuTrebulia. aq monumentalobiT<br />

aRbeWdili gansaxovnebis gverdiTaa Rrmad subieqturi aRmsareblobiTi wiaRsvlani;<br />

wm. ninos vxedavT armazuli panTeonis kerpTa winaSe, roca maT amsxvrevs qariSxali<br />

da mexTatexa, da Semdeg, roca is Tvali-patiosaniT xelSi loculobs akakis xis<br />

CrdilT qveS; sveticxovlis aRmarTvisas wminda ninos vxedavT gaxarebuli RvTismSoblis<br />

darad. dabolos, Tu rogor eTxoveba igi mis mier ganaTlebul qveyanasa da<br />

wuTisofels: `moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa Cemisa davsebisaÁ, rameTu ara<br />

Tu dRe da mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa, aramed me dResa davuRamdebi da igi<br />

hgia ukunisamde~. `me dResa davuRamdebio~, _ amgvar mxatvrul saxes d. guramiSvilisTana<br />

saxismetyveleba Seexmianeba /`viTa davRamdi, isev gavsTendi~/.<br />

`aman wmidaman aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ da SuadRes oden maCuena me<br />

mze brwyinvale~, _ ase gadmogvcems mirian mefe Tavis sulier naTliscemas.<br />

aRaras vambobT im umTavresze, rom wminda nino qarTvelTa erovnulaRmsareblobiTi<br />

idealis pirvelsaxea, qarTuli qristologiisa da saxismetyvelebis safuZvel-<br />

Ta-safuZvelia.<br />

yvelasTvis cxadia, rom literaturul nawarmoebTan swored saSualo skolaSi<br />

ziarebas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs da, metadre, iseT ZeglTan, rogoric<br />

`wminda ninos cxovrebaa~. umaRles da saSualo skolaSi misi danergva misadmi<br />

gazrdis saerTo kulturul interesebs da gaaaqtiurebs araerTi iseTi mecnieruli<br />

problemis Seswavlas, romlebic kvlav gadauWreli rCeba.<br />

saxismetyveleba<br />

1. `sveti-cxoveli~ anu RvTaeba da taZari<br />

77<br />

kuarTi brwyinavs, sveti naTobs,<br />

juari krTebis da sxivTa elvebr<br />

ganuteobs, xolo eklesiaÁ RaRadebs:<br />

mefeno da erno, ixarebdeT dRes!<br />

s a g a l o b l i d a n<br />

sveti-cxoveli qristianobis udidesi saswaulia saqarTveloSi. sveti-cxoveli<br />

qarTuli simboloa qristianobisa. igi `axal aRTqmas~ emyareba: `jerars saxlsa Sina<br />

RmrTisasa slvaÁ, romel ars eklesiaÁ RmrTisaÁ cxovelisaÁ, sueti da simtkice WeSmaritebisaÁ~<br />

(I tim., 3.15), _ es pavle mociqulis sityvebia.<br />

mcxeTaSi uflis kvarTze amozrdili kviparosi, naZvi libanisa, gadaiqca naTlis<br />

svetad, sulier, maradiuli sicocxlis momniWebel svetad, `cxovel~ anu cxovlismyofel<br />

svetad da simbolod RvTaebisa. amisdakvalad, uZveles da umTavres qarTul<br />

eklesias ewoda `sveticxoveli~.<br />

sveti-cxovelSi Cans maradiuli cxovrebis aRmniSvneli sityva (cxoveli anu marad<br />

cocxali), romelic mocemulia uflis qarTul saxeldebaSi – macxovari. ase Camoyalibebula<br />

RvTaebisa da taZris urTierTmsgavsi qarTuli saxeldebani.<br />

Tavdapirvelad mas wmidaTa-wmidasac uwodebdnen, albaT, imitom, rom igi aigo<br />

`axali aRTqmis~ uZvelesi da umTavresi taZris, solomonis taZris msgavsad, romel-<br />

Sic iyo `wmidaTa-wmida~ adgili rjulis kidobniT, sadac inaxeboda aTi mcnebis Semcveli<br />

dafebi. sveticxovlis taZari 12 mociqulis saxelobisa iyo, magram mas sionic<br />

ewodeboda. sionis taZari ierusalimTan aigo. aq iyo RvTismSoblis miZinebis adgili.<br />

saqarTveloSi sioni RvTismSoblis taZrebs erqva, xolo sveticxovels sioni imitom<br />

uwodes, rom saqarTvelo RvTismSoblis wilxvdomili iyo. mas unda gaevrcelebina


qristianoba saqarTveloSi. es ki misi STagonebiT wm. ninom aRasrula. sveticxovlis<br />

taZari yovladwminda RvTismSobels gamoxatavda, viTarca adgili RvTisa.<br />

sveti-cxoveli gulisxmobs wminda sibrZnes, saRvTo sibrZnes. amiT sveticxovlis<br />

taZari emsgavseboda konstantinepolis uZveles da umTavres taZars – aia sofias<br />

(agia-sofiis, `wminda sibrZnis~ taZars), romelic, rogorc vTqviT, Tavdapirvelad<br />

aSenebula IV s-is dasawyisSi, bizantiis pirveli imperatoris konstantine didis<br />

dros, xolo Semdeg, VI s-Si imperator iustiniane didis mier. sveticxovlis taZari<br />

samjer aSenda: pirvelad IV s-Si mefe mirianis mier, Semdeg _ V s-Si, vaxtang gorgaslis<br />

dros, xolo bolos – giorgi I-is mefobisas, gasrulda 1029 wels.<br />

saqarTveloSi qristianobis saboloo damyarebis simboloa sveti-cxoveli. saqar-<br />

TveloSi wminda ninos mosvlis umTavresi Sedegi iyo aRmarTva sveticxovlis, viTarca<br />

umTavresi eklesiisa (`kaTolike~ anu sayovelTao taZrisa).<br />

sveticxoveli iyo da yovelTvis iqneba yvelaze mniSvnelovani qristianuli taZari<br />

saqarTveloSi. sveticxoveli iyo da iqneba pirvelnimuSi, pirvelsaxe qarTuli eklesiebisa<br />

da deda-adgili Cveni qristianobisa. aseTi didebiT aris igi Semosili<br />

dResac, Tumca dRes saeklesio centri Tbilisis wm. sionSia. sionis saxelobis taZari<br />

mravladaa saqarTveloSi, mravladaa sxvaTa saxelobis taZrebic, sveti-cxoveli<br />

ki erTaderTia. zemoTqmulidanac Canda, rom TviT sityva `sveti-cxoveli~ mravlis<br />

gamomxatvelia. igi taZarsac gulisxmobs da mis sulier Sinaarssac; kerZod, macxovars,<br />

masTan erTad mama RmerTsac da suli wmidasac. upirveles yovlisa, imitom,<br />

rom samebaze moZRvrebiT, anu trilogiiT, is, rac iTqmeba Ze-RmerTze, vrceldeba mama<br />

RmerTsa da suliwmidaze. sveticxovlis taZari aSenda RvTis wyalobiT, yovladwmida<br />

RvTismSoblis madliT da wminda ninos locva-kurTxeviT.<br />

mefe mirianma Sinagani sulieri xilviT, rac TxoTis mTaze mzis dabnelebas daukavSirda,<br />

qristianoba aRiara da mTavari qristianuli taZris aSeneba gadawyvita.<br />

mcxeTaSi uflis kvarTis daflvis adgilas aRmarTuli xe mokveTes da sxva eqvs<br />

svetTan erTad taZris mTavar svetad gaamzades. sveti verara ZaliT da manqanebiT<br />

ver aRmarTes. maSin iloca wminda ninom da zecidan gamoCnda ganspetakebuli Wabuki,<br />

uflis angelozi, suliTa da saxiT naTelmosili. man Tavisi marjveniT azida da<br />

Semdeg fuZes daamyara es wminda sveti, taZris sulieri deda-boZi. mas daefuZna Tavdapirveli<br />

taZari, deda-eklesia saqarTvelosi. sveti-cxoveli, pirobiTad Tu vityviT,<br />

gaxda deda-boZi umTavresi taZrisa da deda-boZi qarTuli eklesiisTvisac ki.<br />

moxda saswauli da taZris mTavarma boZma, Tavdapirvelad xis sveti rom iyo, saxe<br />

icvala, misi feriscvaleba moxda. igi iqca naTlis svetad da RvTaebrivi naTliT ganimsWvala.<br />

es naTlis sveti maRliT zecas swvdeboda, dabla ki im adgils eyrdnoboda,<br />

sadac qristes kvarTi iyo dafluli. axla im adgilas sveticxovlis did ta-<br />

ZarSi mcire taZaria Cadgmuli. taZris maRla sarkmelidan eSveba (`Camoesveteba~) naTlis<br />

sveti anu sveti-cxoveli, cocxali da cxovelmyofeli Tavisi sulierebiT da<br />

akavSirebs zecasa da qarTul miwas. adamiani mas ver xedavs Cveulebrivi mzeriT. igi<br />

yvelam Tavisi sulieri xedviT unda warmoidginos. vinc amas warmoidgens, mis sulSi<br />

Cndeba sveti-cxoveli, zecisa da miwis SemakavSirebeli, adamianis sulierad ganmwmendeli<br />

da gamacxovelebeli. yvelas SeiZleba gvqondes sakuTar sulier wiaRSi<br />

sakuTari sveti-cxoveli, xati da simbolo im mTavari sveti-cxovlisa anu RvTaebisa.<br />

dRevandeli sveticxovlis taZarSi im sulier sveti-cxovels freskebiT moxatuli<br />

qviT naSenebi sveti hfaravs.<br />

TviT taZari, umTavresi taZari qarTuli marTlmadidebeli sarwmunoebisa, sulieri<br />

naTlis, RvTaebrivi sveti-cxovlis simboloa. amitom orazrovnad unda gvesmodes<br />

mniSvneloba `sveti-cxovlisa~: pirvelia RvTaebrivi naTlis sveti, sulierad arsebuli<br />

sveti-cxoveli (romlis raoba dawerilobiTac, defiziT, unda gamoixatos, raTa<br />

mis mTlianobaSi calcalke gamoCndes `sveti~ da `cxoveli~, anu macxovari); meorea<br />

misadmi miZRvnili taZari anu sveticxoveli. sveticxovlis taZari simboloa sulieri<br />

sveti-cxovlisa. sveti-cxoveli rwmenis simboloa, Cveni mrwamsia.<br />

78


sveti-cxoveli safuZvelia qarTuli eklesiuri azrovnebisa, aseve igi azrobriv<br />

safuZvels qmnis qarTuli saxismetyvelebisaTvis da qarTuli saistorio cnobierebisaTvis.<br />

`wminda ninos cxovrebaSi~ mravali saxea, magram sruliad gansakuTrebulia sveticxoveli.<br />

mTavaria misi religiuri Sinaarsi, misi forma esTetikuricaa. esaa amaRlebulis<br />

esTetika. igi emyareba naTlis sulier gancdas, romelic sulier STagonebas<br />

gvaniWebs. es iseTi naTelia, romelic TanaSemoqmedebas iTxovs, e. i. Cven TviTon unda<br />

warmovidginoT misi RvTaebrivi Zala. maSasadame, Tavad Cvens sulSi unda vipovoT amgvari<br />

naTlis Semsgavsebuli ram. sveti-cxoveli amgvari sulieri naTlis svetia.<br />

sveti-cxovlis aseTi saxismetyvelebiTi gaSinaarseba Cveulebriv naTelsac ki sulierad<br />

gagvaazrebinebs. sinaTle siwmindis simboloa. naTelze ufro wminda SeiZleba<br />

iyos mxolod azri, patiosnebiT aRsavse fiqri. naTeli zebunebrivia Tavisi simartiviTa<br />

da sispetakiT. aseT simartiveSi didi sirTulea. naTelze sul martivi<br />

fiqriTac-ki zecasa da amqveyniurobas vakavSirebT. modis sxivi xelSeuxebeli,<br />

vermisawvdomi, eTerovani `raRac~ da moaqvs didi sikeTe. wyvdiadis siRrmeSic ki kacs<br />

eguleba naTlis sikeTe. naTeli sulierebas gamoxatavs, raTa ar moxdes sulierebis<br />

dayvana sagnobriobaze, raTa ar waiSalos sulieri yofierebis SegrZneba. sagnebsac<br />

naTeli asulierebs. igi sagnebs `suls udgams,~ ukuneTidan amohyavs. unaTlo<br />

sagnebi araraobaSi inTqmebian. isini CvenTvis aRar arseboben. naTeli sulisa da sagnebis<br />

SemaerTebelia. suli sagnidan modis rogorc sinaTle. suli sinaTlea.<br />

borotebac eswrafvis sinaTles, radgan boroteba grZnobs Tavis mankierebas da<br />

surs ebrZolos sikeTes. amitomac surs naTels daemsgavsos. magram misi naTeli araa<br />

zeaRmavali sinaTle, igi iferfleba qvedamzidveli ZaliT (rogorc armazi).<br />

mSveniereba ki naTelia, zeciT mosuli. aseTia sveti-cxoveli, misi saxismetyvelebiTi<br />

Sinaarsi. qristianul saxismetyvelebaSi, rac ar unda amaRlebuli iyos saxe,<br />

igi mainc nawilia garkveuli sistemisa.<br />

radgan `sveti-cxoveli~ umTavresi da upirvelesi qarTuli qristianuli saxea da<br />

radgan `sveti-cxovliT~ iwyeba qarTuli qristianuli saximetyveleba, unda gaviTvaliswinoT<br />

ramdenime Teoriuli winamZRvari, romlebic Seexeba ara marto sveti-cxovels,<br />

aramed manamde da mis Semdgom saxismetyvelebasac. amasTanave es SeiZleba<br />

vrceldebodes ara marto qarTul saxismetyvelebaze. literaturuli da saxviTi xelovnebis<br />

istoriuli ganviTarebis kvalobaze gamoiyofa sami tipi saxeebisa:<br />

1. pirveli iqneba eideturi saxeebi. aseTi saxeldeba ukavSirdeba `ideas~ (rac gulisxmobs<br />

gamoxatul azrs, berZnulad _ `eidos~). aseTi saxeebis saukeTeso nimuSebia<br />

antikur berZnul xelovnebaSi, mis qandakebebSi da xuroTmoZRvrebasa da literaturaSi.<br />

aq azri da grZnoba uSualod vlindeba saxis xilul, fizikur raobaSi.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, saxis Sinaarsi uSualod plastikaSi Cans. magaliTad, zevsis<br />

qandakebani uSualod avlens mis bunebas. amas safuZvlad udevs miTologia.<br />

2. qristianobis warmoSobis Semdeg damkvidrda eikonuri saxismetyveleba (anu xatisebri,<br />

berZnuli sityvidan `eikon~- xati). eikonuri saxeebi emyareba qristianul<br />

moZRvrebas adamianze, romlis mixedviT, adamianis suli da xorcieli buneba erTmaneTs<br />

sxvaobs: suli RvTaebrivia, amaRlebuli da uxilavi, xorcieli buneba ki mdabalia<br />

da warmavali. eikonuri saxis garegnoba mxolod miniSnebaa da ver-ki amowuravs<br />

missave Sinaarss. igi Cven TviTon unda warmovidginoT. magaliTad, macxovris nebismieri<br />

xatis RvTaebrivi Sinaarsi Cvenve unda warmovisaxoT TanaSemoqmedebiT. es aris<br />

is, rac Cven nawilobriv vTqviT sveti-cxovelze.<br />

3. mesamea sakuTriv mxatvruli gansaxiereba, rac uSualod esTetikur safuZvlebs<br />

emyareba da ara mxolod miToss, an ara mxolod qristianul saxismetyvelebas. ase-<br />

Tia axali drois saxismetyveleba, Tumca TiToeul zemoaRniSnul saxeTa Serwyma<br />

Zalze xSiria xolme.<br />

sveti-cxoveli, viTarca simbolo, da sveticxovlis taZris saxismetyveleba eikonur<br />

gansaxovnebas emyareba.<br />

79


eikonuri anu xatisebri gansaxovnebaa mTels agiografiaSi. agiografiaSi araa Cveulebrivi<br />

mxatvruli saxeebi. agiografia xatisebur saxeTa sistemaa. misi saxeebi orplaniania.<br />

maT amqveyniuri Sinaarsic aqvT da sulieri mniSvnelobac. roca wm. SuSanikze<br />

Tqmulia: `iyoo moSiSi RmrTisaÁ siyrmiTgan TvisiT~, _ amiT misi adamianuri<br />

sikeTea gamoxatuli, magram aqve igulisxmeba, rom igi imTaviTve aRvsili iyo RvTismadlianobiT.<br />

roca SuSaniki ekiTxeba varsqenis warmogzavnils: `ukueTu suliTa<br />

cxovel ars igi, cocxalmca xarT igica da Senca, ukueTu suliTa momkvdar xarT,<br />

mokiTxvaÁ ege Seni Senadve moiqecin,~ _ aq nagulisxmevia qristianuli adamian-<br />

Tmcodneobis (anu anTropologiis) arsi, rom adamianSi ori bunebaa: sulieri da<br />

xorcieli. suliT adamiani RmerTs emsgavseba, xorci araa RvTaebrivi, Tu mas suliereba<br />

moaklda. adamiani Seqmnilia msgavsad RvTis xatisa. RvTis upirvelesi xati<br />

qristea. adamiani cocxlobs RvTaebrivi suliT da Tu man es dakarga, mis sicocxles<br />

aRar aqvs fasi. ai, aseTi azria SuSanikis sityvebSi. es sityvebi, viTarca mTlianoba,<br />

viTarca erTi saxeobrivi erTeuli erTianobaSi warmosadgeni, eikonur saxes qmnis.<br />

roca ninos eubnebian: `vxedav, Svilo Cemo, Zalsa Sensa, viTarca Zalsa lomisa Zuvisa,~<br />

_ es araa Cveulebrivi Sedareba. es gulisxmobs mudmiv sulier mRviZarebas saRvTo<br />

RvawlisaTvis (sul sxvaa rusTveluri metafora: `lekvi lomisa sworia, Zu<br />

iyos, Tundac xvadia~).<br />

maSasadame, eikonuri saxismetyvelebisaTvis arsebiTia sarwmuno Sinaarsi. aseTivea<br />

agiografiuli saxeebi, aseTia xatwera da freska, xuroTmoZRvreba da sagalobeli.<br />

yovelive es ar niSnavs, rom agiografiul saxismetyvelebas ar axldes esTetikuri<br />

niSnebi. agiografiis saxismetyveleba emyareba amaRlebulis esTetikas da ara<br />

mSvenierebis esTetikas, rogorc es eidetur an sakuTriv mxatvrul saxismetyveleba-<br />

Sia. amaRlebulobaze damyarebuli saxismetyveleba gulisxmobs STagonebas da ara<br />

esTetikur tkbobas. taZris axali atmosfero STagonebis momniWebelia da ara Cveulebrivi<br />

esTetikuri tkbobisa. sagalobeli da freska STagonebis momniWebelia da<br />

ara `esTetikurad damtkbobeli.~ freskaze romc iyos silamaze, is ar mniSvnelobs.<br />

aq mniSvnelobs STamagonebeli saxismetyveleba. aseTia amaRlebulis esTetikuri buneba.<br />

agiografiaSi aRaraa silamaze, aqaa naTlis amaRlebuloba. es SeiZleba iyos<br />

mzis naTeli, anda raRac idumali, araRameuli naTeli. es sulis amamaRlebeli naTelia.<br />

mas zogjer pirobiTad ewodeba-xolme `mSveniereba~, magram sinamdvileSi, igi<br />

amaRlebulobas gulisxmobs. es mSveniereba `naTelia zeciT mosuli~.<br />

aseTi naTelia sveti-cxoveli. igi qarTul mwerlobaSi amkvidrebda eikonur saxismetyvelebas.<br />

TviT iyo amis pirvelnimuSi, pirvelsaxe anu paradigma.<br />

TviT sveti-cxovels Tavisi pirvelsaxeebi Tu pirvelnimuSebi bibliaSi hqonda,<br />

`Zvel aRTqmaSi~ da `axal aRTqmaSiac~. `gamosvlaTa~ wignSi, roca moses udabnoSi<br />

mihyavs xalxi, maT Tavs dahnaTis naTlis sveti. es `sveti-cxovelia~, Tuki mas simbolurad<br />

gaviazrebT. zeciuri naTeli adga beTlemis bagebs, sadac macxovari iSva da<br />

es naTeli pirvelad velze mdgomare mwyemsebma ixiles. `mravalgzis ixila mis zeda<br />

sueti naTlis kacis mier RmrTisa Rame yovel locvasa mas Rirsebisasa, rameTu suli<br />

wmindaÁ ganisuenebs mas zeda maradis,~ - naTqvamia `grigol xanZTelis cxovreba-<br />

Si~ pirovnebis siwmindis warmosadgenad (286).<br />

`Siosa da evagres cxovrebaSi~ `sakumeveli aRemarTa viTarca sueti~ da es win uZ-<br />

Roda axali eklesiis aSenebas (220). Sio mRvimeli sveti-cxovels estumra, `Sevida ka-<br />

Tolike eklesiad, Tayuanis-sca wmidasa suetsa~ da aqaurma mama-mTavarma uTxra: `yavn<br />

ufalman mRvime igi kibed, aRmyvaneblad Senda zecad mimarT, da bneli igi mimyvanebel<br />

naTelsa mas dauRamebelsa~ (225).<br />

`vefxistyaosnis~ siuJetur apoTeozSi, samTa TaTbiris Semdeg, uSualod qajeTis<br />

cixis aRebis win, saomrad gamzadebul Wabukebze naTqvamia:<br />

igi Wabukni SuqiTa vnaxen mzisaca metiTa,<br />

maT samTa Svidni mnaTobni hfarven naTlisa svetiTa (1408).<br />

nestanTan Sexvedras tarieli ase ganicdis:<br />

80


`gulsa bneli gaminaTla, zeda lxini medga svetad~ (412, varianti). aqac naTeli<br />

svetia. indoeTis gasaTavisufleblad tarielis misvla ase aRiqmeba:<br />

indoeTis zeciT sinaTle Cadga maT viTa svetia (1693).<br />

es sityvebi `vefxistyaosnis~ damatebaSia, indo-xataelTa ambavSi, rac kidev erTxel<br />

adasturebs, rom `naTeli sveti~ paradigmuli saxea ara mxolod rusTvelis-<br />

Tvis, aramed misi mimdevrebisTvisac. `Camosveteba~ naTlisa Cans qarTul folklor-<br />

Siac, iliasa da vaJas poemebSic.<br />

amrigad, sveti-cxoveli qarTuli saxismetyvelebis erT-erTi umTavresi safuZveli<br />

gaxda. sxvadasxva nawarmoebSi igi xan uSualod meordeba, xanac mxatvruli saxecvlilebiT.<br />

masze damyarebiT vrceldeba naTlis esTetika, esTetika `wminda naTlisa~.<br />

es ki saTaves udebs eikonur saxismetyvelebas.<br />

sveti-cxoveli aris suli eklesiisa da es exeba ara mxolod mTavar taZars, aramed<br />

yvela eklesias. yvela maTganis sulia sveti-cxoveli, simbolo RvTisa.<br />

sveti-cxoveli dgas `samoTxeSi~. marTalia, es `samoTxe~ sinamdvileSi mefis ba-<br />

Ria. magram masSi simbolurad SeiZleba vigulisxmoT sulieri samoTxec. aseTi ram<br />

aRniSnulicaa nawarmoebSi:<br />

wminda ninom es baRi samoTxed aqciao. bibliur samoTxeSi ori xe idga: xe cxovrebisa<br />

da xe cnobadisa keTilisa da borotisa. sveti-cxoveli cxovrebis xea, amitom<br />

maszedac iTqmis is, rac apokalipsSi weria: `isminen, rasa etyvis suli eklesiaTa:<br />

romelman sZlos, mivsce mas Wamad Zelisa misgan cxorebisa, romel ars Soris samoTxesa<br />

RmrTisa Cemisa~ (gamocxadeba, gv. 2,7).<br />

maSasadame, sveti-cxoveli aRvsilia mravali azriT:<br />

is sulis sazrdoa, is naTelia sulisa, is sulia eklesiisa, simbolo mama-Rmer-<br />

Tisa, Zisa da suli wmindisa da samebis erTarsobisa. sveti-cxoveli SemaerTebelia<br />

cisa da qarTuli miwis. igi mTeli qarTuli sulieri cxovrebis safuZvelTa-safuZvelia.<br />

sveti-cxoveli gulisxmobs maradiuli sulieri cxovrebis anu cxonebis moni-<br />

Webas iseve, rogorc macxovari asrulebs amas.<br />

2. jvarTa aRmarTva<br />

qristiandeba saqarTvelo: daemxo armazuli panTeoni, uaryves RmerToba mzisa, aRmarTes<br />

sveti-cxoveli da taZari sveticxovlisa. wminda adgilebSi unda aRemarTaT<br />

jvrebi, upirvelesad – samni: erTi mcxeTas, erTi TxoTis mTaze da erTic ujarmas.<br />

`mefe mirianis wignSi~ vkiTxulobT: `odes mauwya Cven wmindaman nino aRmarTebad<br />

juari, warvavlinen xuroni da eZiebdes xesa, vidremdis poves martod mdgomi kldesa<br />

zeda, romelsa ara miaxlebul iyo xeli kacisaÁ~ (159).<br />

es xe sakraluri xe aRmoCnda. misi nayofiT daWrili irmebi ikurnebodnen. iakob<br />

mRvdeli da ioane mTavarepiskoposi ki mogviTxroben: `iyo: raJams moekueTa xeÁ igi<br />

patiosnisa da Zlevismyofelisa patiosnisa juarisaÁ da moaqundaT igi aTsa aTeulsa<br />

kacsa, ze-ze rtoiTurT da furcliT Semoaqunda qalaqad. da mostydeboda eri igi<br />

mwuanis ferobasa mas furclianobasa dReTa zafxulis (anu gazafxulis. r.s.) pirisaTa,<br />

odes sxuaÁ yoveli xeÁ xmel iyo~ (148).<br />

es moxda 25 marts, xareba dRes. am periodSi sakraluri xis moWra adreuli tradicia<br />

yofila, magram axla saWiro gamxdara is tradicia moSliliyo da xis moWras<br />

axali azri miniWeboda. da asec momxdara. is eklesiasTan daudgamT didi xniT, mere<br />

ki 1 maiss jvrebi gaumzadebiaT, xolo 7 maiss aRumarTavT. am dRes konstantinepol-<br />

Siac yofila jvris dResaswauli.<br />

umTavresi jvari ki, mcxeTis-jvari, ase aRumarTavT: wm. nino asula mTaze. aqve yofilan<br />

mefe da didebulebi, mTavarepiskoposi da samRvdeloni, CvilTa Jivilic ismoda<br />

da mas `mTanica xma-scemdneno~. wminda ninom jvari gadaswera iqaurobas da aRmar-<br />

Tes ZleviT Semosili jvari. mere didi saswaulebic momxdara: martviliis (anu<br />

sulTmofenobis) Semdeg, erT dRes caze gamoCenila naTlis sveti, Tormeti varskvla-<br />

81


viT dagvirgvinebuli, dabla CamoSvebula da sveticxovlis taZris gumbaTze damdgara.<br />

Semdeg ori varskvlavi gamoyofila, erTi dasavleTiT wasula da erTic – aRmosavleTiT,<br />

rac moaswavebda, rom saqarTveloSi jvris sufeva damyarda.<br />

yovelive es moxda wm. ninos vazis-jvris madliT, romlis pirvelsaxe, `saxe jvrisa~,<br />

mas RvTismSoblisgan eboZa. gadmocemiT, vazis nasxlevi ninom sakuTari TmebiT<br />

Sekra. pirvelad vazis-jvari wm. ninom mayvlovanSi aRmarTa (81, 101). mayvlovani<br />

RvTismSoblis simboloa. ase ganimarteba TviT moses mier xilva `Seuwveli buCqisa~.<br />

mayvlovanSi yofna ninosi simbolurad exmianeba saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />

wilxvdomobas. jvris vazisagan Seqmna ki moaswavebda vazis gasimboloebas qristianuli<br />

SinaarsiT. vazi xom saqarTveloSi odiTganve sakralurad iTvleboda. is iyo<br />

sicocxlis xe. qarTuli CuqurTmac vazis moZraobas asaxavda. amieridan _ ki vazi<br />

(Tu _ `venaxi~) xdeboda simbolo RvTisa da RvTismSoblisa. amas gamoxatavs demetre<br />

– damianes sityvebi: `Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli~.<br />

saqarTvelos qristianobis simboloa jvari vazisa.<br />

saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis sawyisi periodidanve jvris sami saxe<br />

damkvidrebula: andria pirvelwodebulis mier motanili jvari, Semdeg – jvari vazisa,<br />

romlis `saxe~ RvTismSobelma gadasca wm. ninos da bolnuri jvari anu wreSi<br />

Caxatuli tolmklavebiani jvari (jvari medalionSi). arsiT yvela erTia, formiT ki<br />

sxvadasxva. sxvadasxvagvaria maTi saxismetyvelebiTi mniSvnelobanic. jvari universaluri<br />

simboluri formaa, romelic gamoxatavs yofierebaSi RvTiurobis yovelmxriv<br />

ganfenas, vertikalurad, e. i. zecisaken da horizontalur sivrceSiac. maTi gadakve-<br />

TiT jvari qmnis RvTaebriv centrs. kosmiuri gaazrebiT es aris RvTaebrivi wertili,<br />

sayrdeni samyaros mTlianobisa, xolo pirovnuli gagebiT, igulisxmeba guli adamianisa,<br />

viTarca centri pirovnebis sulier-xorcieli mTlianobisa. wreSi Caxatuli<br />

jvari ki gamoxatavs samyaros mTlianobas, mis danawilebas da missave centrs. samyaros<br />

mTlianobas (wres) gamsWvalavs jvarsaxovani sulierebiT.<br />

yvelafris safuZveli jvris qristologiuri Sinaarsia.<br />

vnebis jvari gamoxatavs macxovars, romelic iqmna sikvdiliTa sikvdilisa dam-<br />

Trgunveli. amitom is SeiZleba iyos Zlevis jvari, ZleviT Semosili jvari, `ieso<br />

qristes ZlevaÁ~ (swored ase aweria petriwonis RvTismSoblis taZris gumbaTis<br />

jvars).<br />

jvari vazisa simboloa qristianuli saqarTvelosi da masSi igulisxmeba kavSiri<br />

jvrisa da vazisa. xolo wreSi Caxatuli jvari gulisxmobs macxovris amaRlebas da<br />

amitomaa, rom swored aseTi jvaria gamosaxuli amaRlebis kompoziciebze, magali-<br />

Tad, mcxeTis jvris bareliefze.<br />

wreSi Caxatuli jvari gavrcelebuli iyo bizantiur samyaroSi, koptur bareliefebze,<br />

kabadokiaSi da maltis jvris saxelwodebiTaa cnobili. farTodaa gavrcelebuli<br />

saqarTveloSi: Sida qarTlSi, mesxeT-javaxeTSi, magram gansakuTrebiT – qvemo<br />

qarTlSi, sadac igi warmodgenilia qristianobis uZvelesi xanidan metad mravalgvari<br />

saxismetyvelebiTi formebiT. jvari medalionSi gvxvdeba bolnisis sionisave<br />

Crdilo kedelze cnobili warweris maRla, samxreTis Sesasvlelis zemoTac. gvxvdeba<br />

interierSiac, sxva taZrebSi ki – gumbaTSiac. amas emateba qvemo qarTlis qvasvetebi<br />

da qvajvrebi.<br />

jvari medalionSi macxovris amaRlebas gamoxatavs da esaa misi mTavari warTqmi-<br />

Ti (anu dadebiTi) saxismetyvelebiTi Sinaarsi. magram amasTanave igi gulisxmobs<br />

`ukuTqmiT~ (anu uarsayofel) azrsac, kerZod, xiluli mzis RvTaebriobis desakralizebas<br />

da daZlevas, misTvis aramiTosuri simbolos mniSvnelobis miniWebas. miTos-<br />

Si tolferda jvari an borjRali mze-RvTaebis simbolo iyo. am azriT gamosaxavdnen<br />

maT dedaboZze. bolnuri jvari amnairi warmodgenebis ubralo ganviTareba ki<br />

ar aris, aramed maTi arsis uaryofaa, formis SenarCunebiT, raTa mze an misi xateba<br />

iqces mxolod da mxolod simbolod uxilavi sulieri mzisa. e. i. iqceva mis eikonur<br />

gansaxovnebad. am ideis ganviTareba Cans gelaTis akademiis emblemaSi, sadac war-<br />

82


modgenilia gadaSlil wignSi Caxazuli yvavilovani wre-mze, simbolo sulieri naTlisa,<br />

gamomxatveli sulierad amamaRlebeli sibrZnisa. bolnuri jvaric adamianis<br />

sulieri amaRlebis simbolocaa. jvris es forma `wminda ninos cxovrebaSi~ uSualod<br />

ara Cans, magram Cans jvris sulierad amamaRlebeli Zala.<br />

wm. ninos jvari, wminda ninos TmebiTve Sekruli, amJamad inaxeba sionis sapatriarqo<br />

taZarSi. am jvarSi simbolurad SeiZleba davinaxoT wminda samebac da samebis<br />

erTarsebac, Tuki mas sammzeobiT gaviazrebT (`sammzeoba~ ki wm. samebis cnobili simboloa).<br />

erTi `mze~ iqneba Tavad jvari, simbolurad `mze simarTlisa~, meore mxriv,<br />

sulieri mzis simbolo SeiZleba iyos vazi (ZvelqarTulad _ venaxi). asea demetre-damianes<br />

sagalobelSi: `Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli~. esaa I striqoni, xolo bolo<br />

mexuTe striqonia: `da TaviT TvisiT mze xar gabrwyinvebuli~. e. i. is, rac simbolurad<br />

vazia (`venaxia~), simboluradve mzecaa. vazi brwyinavs mzis brwyinvalebiT. mesame<br />

mxriv, mzea Tmebi ninosi, romlisganac Sekrulia jvari vazisa. Tmebi sulieri<br />

mzis simbolikiT SeiZleba gavigoT, Tu maT gaviazrebT Saravandedis sulieri mziurobiT.<br />

wm. ninos vazis jvarSi es sami jvari erTad sammzeobaa da sambrwyinvaleba.<br />

daviT aRmaSenebeli wers; `martio, srulo, sammzeo, erTciskrovnebao~. aqve gavixsenoT<br />

macxovris sityvebi: `me varo venaxi WeSmariti, da mamaÁ Cemi moqmed arso~ (i. 15,1).<br />

axla Tu Cven warmovidgenT vazis jvars mayvlovanSi, romelic iq wm. ninom aRmarTa,<br />

isic gaviazroT, rom simbolurad mayvlovani RvTismSobelia, xolo jvari vazisa ieso<br />

qriste.<br />

`wminda ninos cxovrebaSi~ aRwerili mTebze jvrebis aRmarTva moaswavebda, rom<br />

es mTebi aRivso sulieri naTliT.<br />

qristianuli msoflxedviT, yvelaferi jvarsaxovania, SeiZleba iTqvas yvelafer-<br />

Sia jvari, radgan jvaris vertikali RvTiskenaa mimarTuli, xolo horizontaluri<br />

nawili amqveyniuri yofierebis simboloa. jvari maTi gadakveTaa, yvela movlenaSi<br />

sulier da xorciel raobaTa gadakveTaa. asea metnaklebad yvelaferSi da gansakuTrebiT<br />

adamianSi. adamianis arseboba jvarsaxovania.<br />

3. wminda ninos saxe<br />

wminda nino qarTvelTa ganmanaTlebelia. igi mociqulTa swori misioneria. man<br />

aRasrula didi misia saqarTvelos gaqristianebisa, romelic RvTismSobels xvda wilad.<br />

RvTismSoblis STagonebiT wm. nino gaxda saqarTvelosTvis RvTismSoblis monacvle.<br />

misi RvawliT saqarTveloSi damyarda saxelmwifoebrivi qristianoba, rac<br />

ver ganxorcielda wminda andria pirvelwodebulis qadagebis Semdeg I s-Si. wminda<br />

ninos RvawliT daiwyo qarTveli eris istoriis Tanamaradiuli epoqa, `axali cxovreba~,<br />

damyarebuli `axal aRTqmaze~.<br />

yovelive zemoaRniSnuli cxadyofs, rom wminda nino qarTvelTa yvelaze didi<br />

erovnuli wmindania. gasaTvaliswinebelia, rom qristianobaSi miRebulia siwmindis<br />

ierarqiuloba, siwmindis xarisxis aRiareba. aseTia TviT angelozTa ierarqia, angelozTa<br />

cxra dasia, siwmindis zeaRmavlobis Sesabamisad. wmindanebic, Tumca arsiT<br />

erTni arian, magram sxvadasxvagvarobac arsebobs. arsebobs didmowameoba (magaliTad,<br />

wm. giorgi, anda wm. nikolozi da sxvani.) amisdakvalad, SeiZleba vTqvaT, rom wm. nino<br />

qarTvelTa didwmindania.<br />

wminda ninos saxe misi sulieri bunebiT unda warmovidginoT. hagiografiaSi araa<br />

wmindanis portreti. aqaa sityvieri `xati~ wmindanisa. garegnuladac wmindani warmodgenilia<br />

ara Tavisi fizikuri niSnebiT, aramed sulieri ier-saxiT. esaa ikonografiuli<br />

(`xatisebri~, `eikon~ _ xatia) saxe. xatis aRqma amqveyniuri TvalTaxedviTac<br />

xdeba, magram mTavaria misi sulieri gancda. xats esTetikuri niSnebic aqvs, uromlisodac<br />

ar arsebobs arcerTi fizikuri gansaxovneba, magram misi mTavari mizan-dasaxuleba<br />

zeesTetikuria, saRvTismetyveloa. rasakvirvelia, SesaZlebelia da arsebi-<br />

Ticaa xati aRviqvaT mxolod saRvTismetyvelo TvalsazrisiT, magram es ar niSnavs,<br />

83


om saerTod uarvyoT misi esTetikuroba. xati `orbunebovania~: esTetikuricaa da<br />

zeesTetikuric (anu religiuri sulierebiT gamsWvaluli). aseTi gageba efuZneba<br />

qristes orbunebianobas (diofizitobas). monofizitoba xats uaryofda.<br />

rogor unda warmovisaxoT sityvieri xati wm. ninosi? an saerTod, misi ikonografiuli<br />

saxeba? es unda daukavSirdes misi misioneruli moRvaweobis umTavres momentebs.<br />

misi mTavari damsaxurebani mas sxvadasxva saxiT warmogvidgenen. aseTi principi<br />

saerTod miRebulia evangelur ikonografiaSi. macxovris xatTagan umTavresia jvarcmis<br />

xati. magram aseve mniSvnelovania sxva xatebic: fericvalebisa Tu amaRlebis,<br />

saidumlo serobisa Tu gardamoxsnisa. aseve sxvadasxvagvaria RvTismSoblis xatebic:<br />

RvTismSobeli `eleusa~ (moalerse), RvTismSobeli - `odigitria~ (gzis maCvenebeli)<br />

da sxvani.<br />

TviT wm. ninos Tavisi cxovrebidan gansakuTrebiT gansaxovneba surda: `uwyoden<br />

SvilTa TquenTa sarwmunoebaÁ Tqueni da SewynarebaÁ Cemi da saswaulni ese RmrTisa<br />

Cuenisani, romelni gixilven mciredni mTaTa zeda da maT Sina suetisa aRmarTebasa<br />

da mier wyarosa mas zeda vidre aqa mosvlamde Cemda. TviT ufalman uwyis da sulman<br />

Cemman, romeli uxilavs Tualsa Cemsa zeciT gardamo queyanasa Cemsa~ (106).<br />

wm. ninos usurvebia momavals daamaxsovrdes is Semdeg movlenebTan dakavSirebiT;<br />

esenia: saswaulebi mTaze, sveticxovlis aRmarTva, wyarosTan. magram es ar aris yvelaferi,<br />

es is movlenebia, romelTa Semswre Tavad yofila misi cxovrebis aRmweri –<br />

salome ujarmeli.<br />

am movlenebs Seavsebs dedofal sujis ambebze darTuli abiaTaris monaTxrobi:<br />

qarTls moevlinao `dedakaci erTi ubiwo, myudroÁ moSiSebiTa, ubraloÁ, wmidaÁ,<br />

RmerT-Semosili, wmindaÁ nino, dedaÁ Cueni. misgan vixilen sakvirvelebani kurnebaTani<br />

da niSni sazarelni da saswaulni saSinelni amis svetisa aRmarTebisa da juarisa<br />

aRdgomisa da kualad mayualTa maT misTa saucxueTa~ (104). aq ori liturgiul-eortalogiuri<br />

movlenaa aqcentirebuli: sveticxovlis aRmarTva da jvris (cxadia, mcxe-<br />

Tis jvris) aRmarTva da kidev erTi mniSvnelovani faqti: wm. nino mayvlovanSi.<br />

roca gaviazrebT xatisebur (`eikonur~) saxeebs agiografiaSi, anda sakuTriv xats,<br />

gasaTvaliswinebelia friad mniSvnelovani ram: Weduri (an naxati) Tu sityvieri xati,<br />

garegnulad SeiZleba iyos statikuri, uZravi da mdgradi, magram Sinaganad xati yovelTvis<br />

dinamiuria, radgan masSi sulis moZraobaa. aRaras vityviT iseT dinamiur<br />

Sinaarsze, rogoricaa macxovris feriscvaleba an ierusalimSi Sesvla. magram TviT<br />

jvarcma udides Sinagan sulier moZraobas Seicavs.<br />

asea aRsaqmeli wminda ninos xatebanic.<br />

a) sveticxoveli da wminda nino. sveti-cxovelTan dgas wm. nino vazis jvriTa da<br />

gragniliT xelSi. sveti-cxoveli zecidan eSveba (`Camoesveteba~) da efuZneba miwas,<br />

uflis kvarTis adgilas, raTa zecasTan SeakavSiros es qveyana. wm. nino zecas Sescqeris,<br />

raTa zecaze fiqriT ilocos saqarTveloze. misi mzera aRvsilia sinanuliT.<br />

sinanuli sulieri ganwmendaa. sulieri ganwmendiT Camoesvetdeba adamianis sulSi<br />

sveti-cxoveli, simbolo mama-RmerTisa, Ze RmerTisa da suliwmindisa, da samebis erTarsobisa.<br />

wm. ninos siwminde sxvaTac aRunTebs sulSi sveti-cxovels, RvTaebrivi<br />

naTliT aRvsil svets. amitom jer mefem da mere yvelam `ixila naTeli, rameTu<br />

hkrTeboda viTarca elva, xolo aRwevnul iyo que samoTxiT vidre zecamde, Semdeg<br />

ki yvelam ixila orkerZove sakvirveli da saSineli ucxo saxilavi, naTeli usaz-<br />

Rvro da mouwvdomeli da ganbrwyinvebuli da Tvinier nivTTasa zehaerTa sakvirvelad<br />

damokidebuli da xelTasa kavobrivTasa Seuxebeli~ (`saqarTvelos samoTxe~, 90).<br />

wm. ninos xateba iseve, rogorc wmindanTa yvela xati da yvela freska, viTarca<br />

samoTxis mkvidrTa saxebani, samoTxeSivea warmosadgeni. wmindanTa sxeuli eTerovani<br />

sxeulia, anu sxeuli aRvsili suliT. maTi sxeulis fizikuri bunebaa ganqarvebadi,<br />

sulieri buneba ki uxrwnelia da maradiuli. wmindani samoTxidan gvicqeris da Cvenganac<br />

sulier mzeras iTxovs, aseT mzeras sWirdeba rwmena, raTa wmindanis saxe Cveulebriv<br />

portretad ar aRviqvaT.<br />

84


arsebobs cnobili xati, romelzedac sveti-cxovelisa da wm. ninos irgvliv Semokrebilni<br />

arian samoTxis mkvidrni wminda sulebi saqarTvelosi. amitom uwodes<br />

maT saqarTvelos samoTxe anu zeciuri saqarTvelo. saqarTvelos samoTxis centrSi<br />

wm. ninoa.<br />

b) nawarmoebSi wm. nino daxasiaTebulia ori TiTqosda erTmaneTTan SeuTavsebeli<br />

terminiT: `dedofali~ da tyve. bunebrivad gaCndeba azri, rom adre nino sadRac moxvedrila<br />

tyveobaSi, ris gamoc tyve uwodeso. magram amis msgavsi ram nawarmoebSi ar<br />

Cans. TiTqos raRac mimsgavsebuli SeiZleba gvegulisxma somxeTis gzaze, roca aqauri<br />

mefe massa da mis axloblebs SepyrobiT emuqreboda, magram nino gadaurCa amas da<br />

aq ar unda Serqmeoda tyve. arc saamisod arsebobda pirdapiri safuZveli, rom ninos-<br />

Tvis ewodebinaT `dedofali~. marTalia, igi didebulTa ojaxidan iyo: mamamisi zabiloni<br />

romis imperatoris mxedarTmTavaria, frankebis gamaqristianebeli, xolo dedamisi<br />

ierusalimis patriarqis iuvenelis dai. magram mSoblebi adre aRkvecilan monazvnad,<br />

roca nino 12 wlis yofila da amis Semdeg igi izrdeboda taZris msaxuris<br />

sara niaforas Semwed. mere TviT kaTalikosis xeldasma miiRo da saqarTveloSi gamoemarTa.<br />

Semdeg sul ubraloebiT cxovrobda. yvelas TanaugrZnobda da mkurnalobda.<br />

misi wyalobiT mefis baRis mcveli qalis anastosis uSvilo ojaxs Svilosnobis<br />

bedniereba eRirsa. ninom gankurna dedofali nana da sxvanic. aqve kvlav gaviTvaliswinoT<br />

faravnis tbasTan xilva, armazis msxvreva, sveticxovlis da jvarTa aRmarTva<br />

da wm. nino xdeba `dedofali~. jer mefe miriani uwodebs axalgazrda ninos –<br />

dedao! mefe miriani ambobs wm. ninoze: `dedakaci mociquli da maxarobeli, ... pirvel<br />

viTarca tyue, viTarca ucxoÁ da viTarca mwiri, viTarca Seuwevneli, viTarca usmi<br />

da utyvi, romelica aw meqmna Cuen tyue igi dedofal. ucxoÁ igi deda, Seuwevneli –<br />

Sesavedrebeli yovelTa da utyvi igi qadag Zlier da mecnier dafarulTa CemTa gulis<br />

sityuaTa~ (gv. 158).<br />

aq Zalze naTlad Cans erTi tendencia: wmindani daxasiaTdes urTierTsapirispiro<br />

niSnebiT: tyve da dedofali, utyvi da qadagi da a.S.<br />

g) mravalmxriv sainteresoa saqarTveloSi pirveli saswaulebrivi xilva wm. ninosi.<br />

wmindanTan dakavSirebuli yoveli epizodi sayuradReboa, magram mainc SeiZleba<br />

gamoiyos gansakuTrebuli mniSvnelobis Semcveli movlenebi. aseTia sveticxovlis<br />

epizodi da aseTivea saqarTveloSi pirveli saswaulebrivi xilva wm. ninosi.<br />

es moxda javaxeTSi, faravnis tbis piras. saqarTveloSi Semosulma ninom pirvelad<br />

aq daisadgura. aqve Sexvedrian mwyemsebi mas mcxeTidan da misi Semogarenidan.<br />

varTo `zogni dabiT da zogni safurcliT da zogni qinjarelni, rabatelni da didisa<br />

qalaqisa mcxeTisani, sada RmerTni RmerToben da mefeni mefobeno~, _ ambobdnen<br />

mwyemsebi. da Tan aqve loculobdnen armazsa da zadenze.<br />

wm. ninom `gardasadineblad mas tbasa~ sasTumlad erTi lodi daido da mieZina.<br />

CvenebaSi eaxla uflis angelozi da gadmosca raRac sakvirveli wigni, romelic `dawerili<br />

iyo hromaelebr (albaT, berZnulad, radgan berZnulsac ase uwodebdnen. r.<br />

s.) da dabeWdul iyo iesuÁsi~ (116). am wignSi `dawerilni iyvnes~ `aTi sityuani~,<br />

viTarca-igi pirvel ficarTa qvisaTa~ es `aTi sityva~ (anu dekalogi) aT mcnebas Seicavda<br />

da erTgvarad emsgavseboda im faqts, roca RmerTma moses gadasca `aTi mcneba~,<br />

romlebic qvis or dafaze iyo dawerili.<br />

oRondac ninoseuli `aTi sityva~ Sinaarseulad sxvagvari iyo. isini emyareboda<br />

saxareba-oTxTavs, mxolod pirveli Segoneba iyo pavle mociqulis epistoledan galatelTa<br />

mimarT: `arca mamakacebaÁ, arca dedakacebaÁ aramed Tquen yovelni erT<br />

xarT~ (3.28). es Segoneba gulisxmobs, rom arsiT erTia yoveli adamiani, qalic da kacic.<br />

adamianis arsi misi sulia, romelic Seiqmna RvTis xatad, anu xatad qristesi.<br />

ase pasuxobs es Segoneba kiTxvas – Tu ratom moaqcia qarTli qalma. ufro gvian amave<br />

sakiTxs exeba didi qarTveli RvTismetyvelis, giorgi III-isa da, albaT, Tamarisdroindelic,<br />

kaTalikos-patriarqis nikoloz gulaberisZis `sakiTxavi suetisa cxovelisa,<br />

kuarTisa saufloÁsa da kaTolike eklesiisaÁ~.<br />

85


zemore STagonebas mosdevs TviT macxovris sityvebi: `warvediT da moimowafeniT<br />

yovelni warmarTni da naTelscemdiT saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa da sulisa wmindisaÁTa~<br />

(mT. 28, 19). Semdegi Segonebani exeba warmarTebSi naTlis gamobrwyinebas,<br />

sasufevlis qadagebas... Semdeg mowameobrivi idea: `nu geSinin maTgan, romelTa moswyvidnen<br />

xorcni Tquenni, xolo sulisa ver SemZlebel arian mowuedad~ (mT. 10, 40).<br />

rogorc Cans, es wigni wm. ninos samisionero moRvaweobis erTgvari programaa, romelic<br />

damyarebulia `axal aRTqmaze~, garda samisionero mizandasaxulobisa, es Segonebani<br />

safuZvlad SeiZleba dasdeboda qristianTa sarwmunoebriv da zneobriv aRzrdas.<br />

wigni dabeWdili yofila qristes beWdiT, rac niSnavs, rom masSi Rrma sibrZnea,<br />

romelic amocnobas saWiroebs. aq gasaTvaliswinebelia Semdegi ram: bibliuri moZ-<br />

Rvreba ormxrivia: erTia kanoni, rasac Seicavs moses `aTi mcneba~ (nu kacs klav, nu<br />

iparav, nu isiZav da a. S.). ufro maRalia qristianuli rjuli anu madli, romelic<br />

Seicavs umaRles moralur Segonebebs (magaliTad, giyvardes mteri Seni da sxvani).<br />

wm. ninoseuli `aTi sityva~ anu `aTi mcneba~ gamoxatavs qristianul madls. kanoni da<br />

madli erTianobaSi qmnian saerTo-qristianul moZRvrebas.<br />

`wminda ninos cxovrebas~ Zalze bevri saerTo aqvs `apokalipsTan~, anu `ioane<br />

RvTismetyvelis gamocxadebasTan~.<br />

ioane RvTismetyvelma da maxarebelma ixila taxtze mjdomare RvTaeba, romelsac<br />

xelSi epyra qristes Svidi beWdiT dabeWdili wigni. es 7 sityviTi beWedi Svid saidumloebas<br />

moaswavebda da es beWdebi unda axsniliyo saswaulebrivi gamocxadebiT.<br />

mere ioane maxarobelma ixila am beWdebis axsna da didi saswaulebi.<br />

Semdeg `saswauli didi gamoCnda caTa Sina: dedakaci, romelsac emosa mze da<br />

mTovare iyo queSe ferxTa misTa da Tavsa zeda missa gvirgvini varskvlavTa aTormetTa~<br />

(gamocxadeba, 12, 1).<br />

amisi msgavsi saswaulebi moxda mcxeTaSi mcxeTis-jvrisa da sveticxovlis aRmar-<br />

Tvis Semdeg.<br />

im wignis gragnilad warmosadgenad, romelic wm. ninos eboZa, gasaTvaliswinebelia<br />

`gamocxadebis~ Semdegi sityvebi: `da caÁ warigragna, viTarca wigni wagragnili<br />

da yovelni mTani da borcuni adgilTa TvisTagan SeiZrnes~ (6, 14).<br />

es wigni, romelic wm. ninos eboZa, faqtobriv pirveli qristianuli wignia saqar-<br />

TveloSi ninos mosvlis Semdeg, Tumca gasaTvaliswinebelia leonti mrovelis cnoba,<br />

rom mefe revma saxareba Seiyvarao. aq albaT berZnuli saxareba igulisxmeba da<br />

ara qarTuli Targmani. ninos `wignSi~ 8 muxlia saxarebidan, xolo erTi muxli pavles<br />

epistoledanaa.<br />

maSasadame, wm. nino unda warmovisaxoT xelSi gragniliT, romelic warmoadgens<br />

didi saidumloebis Semcvel wigns, rasac mowmobs is, rom es wigni qristes beWdiTaa<br />

dabeWdili. wm. nino saqarTveloSi qristianobis damamkvidrebelia. qristianoba mwignobruli<br />

religiaa da misi gavrceleba gulisxmobs qristianuli wignis gavrcelebas.<br />

erTi detalic: klasikur qristianul egzegetikaSi RvTismSoblis erT-erTi simboloa<br />

wigni. `wigni~ erT-erTi saRvTismSoblo `saxelia~ (Tu vityviT wm. dionise areopagelis<br />

mixedviT _`saRvTo saxelni~ da ara metafora). saRvTo da saRvTismSoblo<br />

`saxelni~ dadgenilia-xolme, metafora ki Tavisufali mxatvruli arCeviT iqmneba,<br />

amitom ar SeiZleba iTqvas _ `siZe~ qristes metaforaao; es gaugebrobaa. `siZe~ macxovris<br />

simboloa da aseT simboloebs saRvTismetyvelo Sinaarsi aqvT. aseTi azri-<br />

Taa `wigni~ simbolo RvTismSoblisa, viTarca gankacebuli logosis mSobeli, e. i.<br />

mSobeli qveynierebis sazrisisa. sainteresoa gelaTis akademiis emblema: esaa gadaSlili<br />

wigni (simbolurad RvTismSobeli, mSobeli amqveyniuri logosisa), TviT logosi<br />

ki Caxazulia am wignSi yvavilovani mzis simbolikiT. qristes simbolurad `simarTlis<br />

mzec~ hqvia. esec igulisxmeba aq.<br />

aseT principebs fundamenturi mniSvneloba eniWeba qristianobaSi.<br />

86


qriste aris ufali, sulieri mefe xalxisa da amisTvisve awames igi. jvris maRla<br />

firfitaze dacinviT dauweres – iudevelTa mefeao. ver xvdebodnen, rom am dasacinad<br />

gamiznuli sityvebiT, sinamdvileSi, WeSmariteba gamoiTqmoda. qriste xom mar-<br />

Tlac sulieri mefe iyo xalxisa. magram macxovarma daimdabla Tavi da ewama viTarca<br />

mona, jvars ecva iseve, rogorc es miRebuli iyo romaelTa mier monaTa mimarT.<br />

amitomac ambobdnen xolme qristeze: `romeli xati RmrTisaÁ iyo, xati monisaÁ Seimosao~<br />

(sinuri mravalTavi, 17), macxovarma `Tavi Tvisi daimdabla da xati monisaÁ mii-<br />

Ro~ (filipelTa mimarT, 2, 7). giorgi aToneli ase mimarTavda qristes: `aha, simaRle<br />

simdablisa Senisa~ (naTlisRebis sagalobeli. 353). TviT macxovari eubneba Tavis mowafeebs:<br />

`me varo Soris Tqvensa viTarca msaxuri~ (l. 22, 27). yovladwminda RvTismSobeli<br />

Tavis Tavze ambobda: me varo `mxevali uflisa~ (l. 1, 38). amave dros mTels<br />

saqristiano mwerlobaSi iwodeba sulier dedoflad.<br />

yovelive amis fonze sruliad gasagebi unda iyos, rom wminda ninos erTsa da imave<br />

dros ewodebodes dedofali da tyve. rogori konkretuli biografiuli safuZvelic<br />

ar unda movuZebnoT amas, mTavaria mainc amgvar saxeldebaTa zogadi simboluri<br />

Sinaarsi. wm. nino aris qarTvelTa sulieri dedofali da amave dros, simboluri azriT,<br />

wm. nino aris tyve da msaxuri saqarTvelosi. amitom asec SegviZlia vTqvaT: wm.<br />

nino imitomaa `dedofali~, rom `tyvea~ da `tyvea~ imitom, rom `dedofalicaa~. erTic<br />

da meorec simbolurad unda gvesmodes. esaa mTavari da ara is, rom realurad mar-<br />

Tlac iyo tyve anda marTlac iyo Tu ara dedofali.<br />

ai, kidev, sxva zemores msgavsi magaliTebi: wm. nino saqarTveloSi movida ierusalimidan,<br />

Tanac iqauri patriarqis, misi biZis, dedis Zmis xeldasmiT. es realobaa.<br />

magram es konkretuli faqti Seicavs zogad azrsac: igi gamoxatavs, rom qarTuli eklesia<br />

ierusalimuri warmoSobisaa. e. i. qarTul eklesias saTave udevs qristianobis<br />

ZirTa-ZirSi, ierusalimur qristianobaSi, sadac saerTod iwyeba qristianoba. aqedan<br />

modioda CvenSi konstantinepolTan erTad qristianobis pirvelsafuZvlebi.<br />

wm. nino ki Tavadaa gansaxovneba qarTuli eklesiis ierusalimuri warmoSobisa da<br />

imisac, rom qarTuli eklesia Tavidanve Camoyalibda konstantinepolis daxmarebiT;<br />

iqidan gamogzavnes pirveli RvTismsaxuri, saeklesio wignebi da siwmindeni. `netarsa<br />

ninos elene surviliTa uwoda dedoflad da Tvissa sworad da sworad wmidaTa mociqulTa~<br />

(8, 5).<br />

d) SegviZlia vTqvaT, rom sayuradRebo ikonografiuli Temaa erTianad warmodgena<br />

wm. elenesi da wm. ninosi. amas religiurTan erTad SeiZleba kulturologiuri Sinaarsic<br />

mieniWos. amiT SeiZleba gamoixatos qarTuli eklesiis gaerTianeba bizantiis<br />

religiur da kulturul samyarosTan. ioane-zosimec xom ambobs: `eseni ariano orni<br />

dani, viTarca mariam da marTa~. saxarebis mixedviT, mariam da marTa iyvnen ieso<br />

qristes megobris debi. ioane-zosime qarTul enas simbolurad uwodebs lazars. ma-<br />

Sasadame, pirobiTadve Tu vityviT, wm. nino da elene `debia~ qarTuli enisa da (rac<br />

mravalmxrivaa gaazrebuli Tamaz Cxenkelis mier. – mSvenieri mZlevari, 1978, 278 da<br />

Semdeg).<br />

aqve erTi sruliad gansakuTrebuli idea Semodis. ioane-zosime (X s.) Tavis cnobil<br />

himnografiul TxzulebaSi `qebaÁ da didebaÁ qarTulisa enisaÁ~ aRniSnavs: qar-<br />

Tuli enao `axalma ninom moaqcia da helene dedofalma, romelni ariano orni dani,<br />

viTarca mariam da marTa~.<br />

mravali ram aris aq sayuradRebo. upirveles yovlisa, is, rom qveynis moqcevis<br />

yvelaze mniSvnelovan gamoxatulebad miCneulia enis moqceva. enis moqceva, cxadia,<br />

gulisxmobs enis gaqristianebas. es niSnavs ara mxolod imas, rom enaSi Semovida<br />

qristianuli Sinaarsis mqone sityvebi. es TavisTavad. mTavaria sxva: mTavaria, rom<br />

enobrivi msoflxedva qristianuli xdeba. ena araa ubralod urTierTobis saSualeba.<br />

`ena~ azrovnebasac gulisxmobs da mas gamoxatavs. enis sulieri Sinaarsi xdeba qristianuli,<br />

qristianuli sazrisis matarebeli anu logosuri, gankacebuli logosis<br />

anu qristesadmi Semsgavsebuli. es aZlevs safuZvels ioane-zosimes, rom Tqvas: qar-<br />

87


Tul enas saxarebaSi simbolurad lazare hqviao da amiT man iwinaswarmetyvela qar-<br />

Tuli enis aRdgineba momavalSi.<br />

k. kekeliZe aRniSnavs: nino iyo qarTvelio. amis erT-erTi safuZvelia is, rom nino<br />

iyo kabadokieli, e. i. im mxridan, sadac odiTganve qarTveli tomebi saxlobdnen. igi<br />

bizantiur-ierusalimur kulturaze iyo aRzrdili da mas es unda daenerga saqar-<br />

TveloSi, qarTul enaSi.<br />

e) wm. ninos saxes axali ideebis danergvasTan erTad aqvs sxva funqciac: esaa Zveli<br />

idealebis daZleva anda maTi miTosuri Sinaarsis daZleva da axleburad gaSinaarseba.<br />

qristianobis SemosvlasTan erTad aucilebeli iyo ara mxolod Zveli kerpebis<br />

damxoba, aramed maTi rwmenis aRmofxvra. daimsxvra armazuli panTeoni, mefe miriani<br />

darwmunda, rom xiluli mze ar SeiZleboda yofiliyo RmerTi. aseve dasaZlevi iyo<br />

qalRvTaebani, rwmena maTi grZneuli Tvisebisa. amitom nawarmoebSi wm. ninos saxeSi<br />

sagangebod yuradRebuli da aqcentirebulia iseTi Tvisebani, romlebiTac SeiZleboda<br />

qalRvTaebaTa RvTaebriobis ganqiqeba. es mowodebulia sxvadasxvagvarad. magali-<br />

Tad, roca wm. nino saswaulebrivad mkurnalobs, amas igi xsnis ara sakuTari ZalisxmeviT,<br />

aramed masze gadmosuli RvTaebrivi madliT.<br />

wm. ninos dasaxasiaTeblad friad niSandoblivia Semdegi epizodic: ninom gankurna<br />

Rrmad avadmyofi mogvi mTavari, sparsi xuara, nana dedoflis dedis Zma, etyoba,<br />

ukvirdaT, ucxo rwmenis qali rogor axorcielebda imnair saswaulqmedebaso, rac<br />

TavianTi RmerTebisTvis unda mieweraT. mefe kmayofili unda yofiliyo, magram misi<br />

usiamovno gancvifrebac igrZnoba. avtori axerxebs mirianis ganwyobis niuansirebas:<br />

mefeo `orgulebiT etyoda ninos:L `romlisa RmrTisa ZaliTa iqm saqmesa amas kurnebisasa?<br />

anu xar Sen asuli armazisi, anu Svili zadenisi?~<br />

aqedan Cans, rom arsebulan RmerTqalebi: asuli armazisa da asuli zadenisa. maT<br />

mkurnalobis Zalas miawerdnen. wm. nino ki amas uaryofs da yvelafers miawers qristes.<br />

miriani arafers ambobs ZvelTaZveli qarTuli RmerTebis gacisa da gaimis asulebze,<br />

qarTul qalRmerTebze. magram, cxadia, isini arseboben, magaliTad, rogoric<br />

iyvnen, dali an mzeqali, samZivari da sxvani. wm. ninos maTi qalRmerTobac unda daeZlia.<br />

aseve arsebobda adgilis dedis kulti. es warmarTuli kulti iyo. am kults upirispirdeboda<br />

wm. ninos yofna mayvlovanSi. es gulisxmobda adgilis qristianulad<br />

gasulierebas, adgilis warmarTulad sakralizebis winaaRmdeg.<br />

amrigad, wm. nino saqarTveloSi adamianis qristianuli idealis pirveli gansaxierebaa.<br />

igi amaRlebuli saxea. misi saxe, upirveles yovlisa, dakavSirebulia saqar-<br />

TveloSi momxdar yvelaze did qristianul saswaulebTan: es iyo sveticxovelis<br />

aRmarTva, `aTi sityva~, moqceva qarTuli enisa, rac niSnavs, rom wm. ninom saqarTvelos<br />

SesZina misi arsebobis Tanamaradiuli suliereba.<br />

4. mefe miriani da nana dedofali<br />

romantikuli kulturologiis kvalobaze Tu vityviT, saqarTvelos istoriaSi<br />

erT-erTi yvelaze didi mefe iyo miriani, ramdenadac saqarTvelos istoriaSi ar momxdara<br />

imaze ufro mniSvnelovani movlena, rogoric iyo qristianobis miReba. bolo<br />

drois qarTul istoriografiaSi mkvidrdeba azri, rom dasavleT saqarTveloSiac am<br />

dros (IV s.) gavrcelda qristianoba (da ara VI s-Si, rogorc adre fiqrobdnen).<br />

SeiZleba iTqvas, xalxi Sinagani sulieri mzaobiT Sexvda wm. ninos qadagebas.<br />

amiT xorcieldeba ioane naTlismcemlis idea _ `ganmzadeniTo gzani uflisani~ (mT.<br />

3,3). es ver moxerxda andria pirvelwodebulis Semosvlisas. SeiZleba kiTxvac ki gaCndes:<br />

winaswar xom ar icoda qarTvelTa samefo karma wm. ninos momavali Semosvlis<br />

Sesaxeb? cxadia, samefo kari amas ver gamoavlenda, ramdenadac igi am dros<br />

88


sparselTa did gavlenas ganicdida. es iyo didi saidumlo. saqarTveloSi unda momxdariyo<br />

jerarnaxuli udidesi gardatexa.<br />

1. qristianobis erT-erTi pirveldamamkvidrebeli nana dedofalia. pirvelad mas<br />

vxedavT armazobis dResaswaulze da naklebad Cans igi samefo palatebis atmosferoSi.<br />

niSandoblivia, rom nana dedofali ufro warmodgenilia wm. ninos mimdevar<br />

qalTa wreSi, vidre sakuTriv dedoflis saxiT. dedoflobaze maRla dgeba suliereba.<br />

Tavis mimdevar qalebs ki wm. nino sikvdilis win ase mimarTvada: `asulno sarwmunoebisano,<br />

maxlobelno RmrTisano, d e d o f a l n o Cemno. gxedav Tquen, viTarca<br />

pirvelTa maT wmidaTa dedaTa yovelsa mas sarwmunovebasa da siyuarulsa Rmr-<br />

Tisasa. da ginebs gzaTa CemTa cnobaÁ glaxakisa mxevlisa TquenisaTa. da gauwyoca:<br />

esera mosrula suli Cemi xorxad Cemda. dameZinebian ZiliTa miT CemisaÁTa saukunod~<br />

(105).<br />

wm. ninos irgvliv jer sefe qali SroSana Cans, mere viRac berZnulad metyveli<br />

qali, mere anatos, mefis baRis mcveli, mere sidonia, abiaTar mRvdlis asuli (romelic<br />

TxrobaTa erT-erTi Tanaavtoria). igi ambobs: pirvelad nino vixileo mcxeTis<br />

TavSi, maRal koSkze da mere brinjis (e. i. akakis) xis qveS, bratman mefis dasasvenebel<br />

adgilaso. sidonia imasac hyveba, rom armazisa da sxva kerpTa damsxvrevis Semdeg<br />

6 wlis ganmavlobaSi wm. ninom Svidi qali dagvimowafao `sjulsa missa~, da mayvlovanSi<br />

yofnisas gankurna man dedofali nana, romelsac manamde veravin Svelodao.<br />

mere nana sTxovs Tavisi biZis, mogvi xuaras gankurnebas. isic gankurna. ninom es mogvi,<br />

nana dedofali da sidonia mefis baRSi waiyvana, is kaci naZvis qveS daayena, aRmosavleTiT<br />

mimarTa, xelapyrobiT alocvina da ase gankurna. isic daemowafa. da es<br />

iyo pirveli sparsi, romelic qarTlSi moiqca.<br />

amis Semdeg bevri ram ara Cans, magram rCeba kiTxvebi, romlebic aSkarad aqvT ga-<br />

Tvaliswinebuli TviT Tavdapirvel avtorebs, magram aras amboben, dumils amjobineben.<br />

moiqca nana dedofali, wm. ninos mowafe gaxda da mefe mirianma TiTqos arc ki<br />

icis es da ise midis sanadirod TxoTis mTaze, sadac mas didi saswauli da moqceva<br />

elis. mxolod gviandel redaqtirebaTa Soris gamoCnda SeniSvna, rom mefe gawyra dedoflisa<br />

da mTavarTa moqcevis gamoo.<br />

TxoTidan dabrunebul moqceul mirians didi sixaruliT egebeba nana dedofali<br />

da mTeli qalaqi. arc aq, sadac ufro mosalodneli iyo, ara Cans nana dedofali sxvisgan<br />

gamorCeulad. igi warmodgenilia, rogorc Tanaswori TanasworTa Soris. arada,<br />

igia erT-erTi damwyebi sxvaTa moqcevisa. SeuZlebelia sagulvebeli mainc ar iyos,<br />

rom mas mefe yovelTvis TanaugrZnobs. dedofali ambobs da akeTebs imas, rasac<br />

ver gamoamJRavnebda mirian mefe. SeiZleba, ninos damkvidreba samefo baRSi swored<br />

nana dedoflis TanxmobiT moxda. aseT mosazrebebs mtkicebis mizani ara aqvs. esaa<br />

fiqrebi, romlebic bunebrivad unda aRgveZras wminda nana dedoflis mimarT. igi<br />

CvenSi aRibeWdeba viTarca saxe pirveli qristiani qarTveli dedoflisa, romelic<br />

iyo aRvsili kdemiT, mdumare rwmeniT, TanalmobiTa da sixaruliT, yovelgvari qristianuli<br />

saTnoebiT. igi pirvelsaxea wm. Tamarisa da wm. qeTevanisa. man pirvelma cxadyo,<br />

rom yovelgvar aRmatebulobaze, TviT samefo Rirsebebze zeaRmatebulia qristianuli<br />

saTnoebani. igi `wminda mxedris~ qaluri iersaxea.<br />

2. mirian mefis ikonografiuli xatebaTagan umTavresia mainc misi yofna sveticxovelTan,<br />

Tumca piradad misi saxis warmosaCenad upirvelesia TxoTis mTaze mzis<br />

dabnelebis epizodi. amiT ganmeorda saswauli, kerZod, is, rac damaskos gzaze pavle<br />

mociquls gadaxda, roca qristianTa mteri savle (saul) sulierad gardaiqmna, moiqca<br />

da sul sxva pirovneba gaxda. es iyo pavle mociquli. damaskos gzaze mas Caesma<br />

saswaulebrivi xma da es iyo xma RvTisa _ `saul, saul, raÁsa mdevni me? me var ieso,<br />

romelsac Sen mdevni~ (saqme, 26, 14-15). Camowolila ukuni. yvelani miwaze damxobilan<br />

da verafers xedavdnen. locviT evedrnen RmerTs da gamoCnda naTelic. es iyoo ara-<br />

Rameuli naTeli, naTeli naTelsa Sina. Semdeg pavle hyveba: `Sua dRe gzasa zeda vi-<br />

89


xile zeciT gardamo ubrwyinvalesi mzisaÁ, gamomibrwyina me naTeli da Cem Tana mogzaurTa<br />

maT~ (saqme, 26, 13).<br />

mTeli es saswauli saocari msgavsebiT meordeba mirianisTvis TxoTis mTaze mzis<br />

dabnelebisas. ar unda vifiqroT, rom es iyo qarTveli avtoris mxatvruli warmosaxva.<br />

jer erTi, es iqneboda hagiografiis mTeli arsis ugulebelyofa: aq xdeba-xolme<br />

mimsgavseba, magram ara gamogoneba. meore: am epizods arsebiTad erTnairad gadmocemen<br />

IV-V saukuneebis berZeni avtorebi. ase rom, aRniSnuli epizodis istoriulobaSi<br />

eWvi ar unda SevitanoT. aseTi eWvebi qarTuli hagiografiis Seswavlis ganvlili<br />

etapia.<br />

moxda is, rac unda momxdariyo. mirianis sulSi armazis msxvrevis Semdeg ueWvelad<br />

gamoCndeboda Tundac raRacnairi sinaTlis wertili, romelic mas qristeze daafiqrebda.<br />

mTavari eWvi unda dakavSireboda mzis RmerTobas, radgan mze iyo qar-<br />

TvelTa mTavari RvTaeba (da ara mTvare, rogorc adre fiqrobdnen. armazi ki sparsTagan<br />

Tavsmoxveuli iyo). amitom mirians imTaviTve aReZvroda fiqrni mzeze. nadiroba<br />

Zvel cnobierebaSi fiqrTaaRmZvrelia. nadiroba raRac gansakuTrebulis molodinia.<br />

mirianis mzis dabneleba dRisiT moxda, `Sua samxar oden~ (134). `dabnelda mis zeda<br />

mze da iqmna Rame ukuni, bneli friad. dafarna bnelman areni da adgilni igini~<br />

(135). mxleblebi daifantnen da marto, SeSinebuli da SeZrwunebuli iareboda tyesa<br />

da RreSi da Semwed uxmobda armazsa da zadens, magram amaod. mirians gasCenia gancda,<br />

rom cocxliv jojoxeTs Cavvardio da maSin man mimarTa ninos RmerTs: `RmerTo<br />

ninoÁso, ganminaTle bneli ese da aRviaro saxeli Seni; da aRvhmarTo Zeli juarisa<br />

SensaÁ da Tayuanis-vsce mas. da aRgiSeno saxli saxlad Senda da salocvelad Cemda<br />

da viyo morCil ninoÁsasa da sjulsa zeda hromTasa~ (gv. 135 `hromTa Sjuli~ ix. gv.<br />

132).<br />

usmina RmerTma mirians, naTeli gamobrwyinda da gananaTla suli mirianisa. miriani<br />

cxenidan Camoxda, locvad davarda da RmerTs hmadlobda. yvelaferi es mirianis<br />

did Sinagan sulier ZvraTa maCvenebelia. miriani dabnelebuli mzis fonze pirdapiri<br />

saxiTac SeiZleba warmovidginoT da sulieri SinaarsiTac. es iyo gamoxatuleba misi<br />

sulis dabnelebisa (arc pavles epizodSia uSualod mzis dabneleba). roca man<br />

Tavisi sulieri sibnele SeigrZno, sinaTlec maSin ixila, ixila `mze simarTlisa~<br />

anu qriste. amitomac ambobda Semdeg miriani: `aman netarman (ninom) aRunTo gulsa Cemsa<br />

sanTeli igi naTlisaÁ da Sua Ramesa oden miCuena mze igi simarTlisaÁ brwyinvaled,<br />

qriste RmerTi~ (158).<br />

swored suliT ganaTlebuli pirovneba xdeba Rirsi imgvari xilvisa raic mirians<br />

ewvia sveti-cxovlis aRmarTvis Semdeg; `viTarca riJuraJu oden iyo, aRdgomil iyo<br />

mefe gulgdebuli urvaTagan (radgan sveti-cxoveli ar myardeboda. r.s.) da mixeda<br />

samoTxesa mas (anu – Tavis baRs), dawyebulsa mas missa eklesiasa, rameTu mun mtkice<br />

iyo gonebaÁ misi da ixila mun naTeli, viTarca elvaÁ zecamde aRwevnuli samoTxesa<br />

mas Sina~ (142).<br />

maSasadame, man erT-erTma pirvelma ixila, rom sveti-cxovelma SeaerTa zeca da<br />

miwa. aseTi xilva ki rCeulTa xvedria.<br />

mirianis xilvaTa siRrmes da, gnebavT, maT mSvenierebas, kargad warmogviCens misive<br />

werili anu `wigni mirianisa~, sadac naTqvamia: `dafara Rrubelman wmindaÁ nino,<br />

xolo wmindaÁ igi yoladve naTelsa Sina ars da yovelTa ganguanaTlebs~.<br />

mirianis saxe, cxadia, dakavSirebulia armazis panTeonTan da armazis panTeonis<br />

msxvrevasTan. mirian mefe ase uxsnis ninos armazuli panTeonis RmerTTa raobas: `ucxosa<br />

mas sityvasa nu ityvi, hromTa maT SecdomilTa Sjulsa da nu gnebavn yovladve<br />

aqa Tqumad, rameTu aha esera RmerTni, didTa nayofTa momcemelni da soflis mpyrobelni,<br />

mzis momfenelni da wvimisa momcemelni, queyaniT nayofTa gamzrdelni, qarTlisani,<br />

armaz da zaden, yovlisa dafarulisa gamomeZiebelni, da Zuelni RmerTni mamaTa<br />

CuenTani, gaci da ga~ (132). aq Cans, rom erTi mxrivaa armazi da zadeni, romle-<br />

90


ic TviT mzesac ki aniWeben Zalas, xolo meore mxrivaa uZlieresi adgilobrivi RmerTebi<br />

gaci da ga (isini mefe azos droindelia). aseTia, mirianis mixedviT, Sinaarsi<br />

mcxeTis warmarTuli panTeonisa.<br />

garegnulad ki armazis panTeons aseTi saxe aqvs: dgas spilenZis kaci, tanze oqros<br />

jaWviT, Tavs axuravs oqrosive Cafxuti, `samxarni esxnes frcxili da bivriti~,<br />

iSviaTi Zvirfasi qvebi, xels eWira galesili moelvare xmali da TiTqos Tavsac ki<br />

hkveTda sulier mters. marjvniT edga oqros kerpi gaci, xolo marcxniv kerpi vercxlisa<br />

ga. ase warmoudga wminda ninos armazis panTeoni. rogorc Cans, igi am dros<br />

Camoayalibes qristianuli samebisadmi dasapirispireblad. sxvafriv moulodnelia,<br />

rom aq ar dgas zadenis kerpi.<br />

armazis panTeonis centrSi sparsuli kerpia, mas orTav mxriv udgas ori qarTuli<br />

RmerTi, `RmerTni mamaTa CvenTa~. ase Seurwyes erTmaneTs sparsuli da qarTuli warmarTuli<br />

kerpebi da ase Seqmnes Taviseburi samoba, raTa is daepirispirebinaT qristianuli<br />

samebisaTvis.<br />

armazobis dRes yvelaferi sadResaswaulod iyo morTuli da aq modioda uamravi<br />

xalxi, mefe-dedofali, modiodnen sxva mxareebidanac.<br />

wm. nino SeaZrwuna kerpTa Tayvaniscemam. misi locvis Semdeg daiwyo armazis msxvreva.<br />

daeca yvela kerpi, yvelaferi moispo, gacamtverda da napralSi Cacvivda. gadarCa<br />

mxolod erTi ram, bivritis Tvali patiosani, romelic wm. ninom ipova, da vi-<br />

Tarca im Zveli ukeTurebidan gadarCenili raRacnairi marcvali sikeTisa, Zvel qalaqSi<br />

wamoiRo. iq `brinjis~ (akakis) wm. xesTan mivida, jvari gamosaxa da iloca.<br />

mirianma sul sxvanairad aRiqva armazis msxvreva. igi armazis msxvrevas TiTqos<br />

mis saboloo mospobad ar Tvlis. misi azriT, es damxoba armazisa misma mterma, qaldevelTa<br />

RmerTma `iTruSanam~ moaxerxa (igive – iTrujani, eTrojani, anu atroSani).<br />

armazsac ZaluZs misi daTrgunvao. gamodis, rom mirians ori sawyisi swams: keTili<br />

armazi da borotebis ganmasaxovnebeli `iTruSa~ anu atroSani (romelic Semdeg varqenma<br />

iwama). Tu es asea, aq mazdeanuri dualizmia, rac sruliad gansxvavdeba qrisianuli<br />

monizmisgan. maSasadame, armazuli panTeoni mirianisTvis formiTac da SinarsiTac<br />

politTisturi (mravalRmerTovani) da dualisturia (amRiarebeli ori sawyisisa).<br />

armazis msxvreva mirianis principTa msxvrevaa da misi gardaqmnis winapirobaa. amitom<br />

simboluri Cans, rom armazis msxvreva daukavSirda fericvalebis dRes, eqvs agvistos<br />

(`meeqvse Tves~. am dros martis weliwadi iyo).<br />

mirianis saxis warmosadgenad sagangebod unda iqnas yuradRebuli `mirianis wigni~.<br />

Tavdapirvelad es wigni dawerilia iakob mTavarepiskoposis xeliT. mas is gadaucia<br />

salome ujarmelisaTvis, mefis Zis, revis colisaTvis. salome Tavad cxaddeba<br />

wm. ninos ambebis erT-erT umTavres aRmwerad. es wigni dawerilia imis Semdeg, rac<br />

`dafara Rrubelman wmindaÁ nino~ (161). amitom miviCnevT am wigns erT-erT upirveles<br />

qarTul qristianul nawarmoebad. iqneb, imasac SeiZleba mieniWos mniSvneloba, rom<br />

es nawarmoebi iwyeba uZvelesi enobrivi – `iyo~, sadac `iyos~ Semdeg aucilebelia<br />

orwertili daiweros, radgan mas mohyveba sxva Semasmeneli, romelic winadadebis ZiriTad<br />

azrs gamoxatavs (ase iwyeba `wminda ninos cxovreba~ Tavidanve da `SuSanikis<br />

wamebac~).<br />

dasawyisSi gadmocemulia sulieri sibnele warmarTuli saqarTvelosi, Semdeg armazisa<br />

da zadenisaTvis sisxliani msxverplSewirva CvilTa yrmaTa; mere mosvla ninosi,<br />

romelicaa tyve da dedofali, `deda~ yovelTa da mirianisac. amas mohyveba<br />

cnobili sityvebi: `aman wmindaman aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ da Suva Rames<br />

oden meCuena me mzeÁ igi brwyinvaleÁ~ (asea Satberdul variantSi, ZqalZ, I, 158).<br />

aqve gacxadebulia, rom wm. ninos wyalobiT saqarTveloSi daiwyo `axali cxovreba~<br />

(esaa arsebiTi), aRimarTa `sveti naTlisa~ da moikveTa saswaulebrivi sajvare<br />

xe, aRimarTa sami mTavari jvari (mcxeTasTan, TxoTis mTaze da ujarmaSi).<br />

91


eklesia aSenda mayvlovanSi, xolo qvemo eklesias Seerqva `wmindaÁ wmindaTaÁ~,<br />

solomonis uZvelesi taZris uwmindesi adgilis (`dabiris~) mibaZviT (Tumca am eklesias<br />

imTaviTve ewoda sionic da 12 mociqulTa eklesiac da, rac mTavaria, sveti-cxovlis<br />

taZari).<br />

miriani ambobs: aq, sveticxovelSio, `yovladve ver vikadrebdi karTa misTa ganmuxad<br />

Tvinier xolo dResa kviriakesa. arca Sesvlad vin ikadrebdao Tvinier mRvdel-<br />

Tasa, romelni galobed mas Sina, rameTu SiSi didi dacemul iyo yovelsa zeda kacsa<br />

suetisa misgan cxovelisa da hxedvida yoveli kaci suetsa mas viTarca Zalsa RmrTisasa~<br />

(160).<br />

aq verc miwis gaWra vikadre da amitom `Sevmzade zemo saflavi Cemio~, _ wers miriani.<br />

aqve uwodebs mefe ninos `deda Cemsa~ da Semdegaa – `dafara Rrubelman wmindaÁ<br />

nino~. mere _ wm. ninos dakrZalva bods, `daba kolxeTsasa~ (asea WeliSur variantSi,<br />

_ ZqalZ, I, 161). da uwyeba eklesiis aSenebisa. sul bolos ki mrwamsis magvari locviTi<br />

sityvebia (gv. 162).<br />

`mirianis wignSi~ igrZnoba didi rwmena da sulieri siRrme da vityodiT – friad<br />

maRali literaturuli kulturac. es SegviZlia davinaxoT araerT zemomoxmobil magaliTSi.<br />

aq aris zemoaRniSnuli antinomiuri daxasiaTebani wm. ninosi: utyvi da qadagi,<br />

tyve da dedofali, ucxo da deda. aq aris qristianizebuli miTosi: samonadireo<br />

miTosi sakralur xeze, romlis nayofiT irmebi ganikurneba. aqve naTlis svetis<br />

zecad aRvlenis locvaa. aqvea mSvenieri epizodi jvarTa aRmarTvisa. zogierTi aqauri<br />

saxe paradigmis anu sanimuSo saxis mniSvnelobas iZens Semdgomi xanis saxismetyvelebaSi.<br />

aseTia _ `Suva Rames oden meCuena me mzeÁ igi brwyinvaleÁ~, romelic winasaxea<br />

rusTvelis `mziani Ramisa~ an d. guramiSvilis saxismetyvelebisa: `vinemdis ganaxldeboda<br />

Zveli dRe, Rame mziani...~<br />

aseve maRali kultura Cans `mirianis anderZSi~, romelic mas dautovebia Tavisi<br />

Zis, revisa da Tavisi meuRlis nanasadmi. anderZis pirvelsave striqonebSi stiluri<br />

sinaTlea, aqaa sinatifisa da sisadavis kultura; `aha esera, me warved, vinaÁca (saidanac)<br />

moved~. xolo Svils ase ubarebs: `Sen esred hyofd: Tavi Seni Sehvedre suetsa<br />

mas zegardamodidebulsa da patiosansa juarsa caTa Sina Cinebulsa. da iyavn Seni<br />

moslvaÁ miwad Zilad saukunod sarwmunovebasa zeda wmidisa samebisasa~ (163).<br />

maSasadame, mirianis Rvawli qristianul aRmaSeneblobasTan erTad, literaturul<br />

Semoqmedebasac moicavs. igi pirvelsaxea yvela im Semdgomi xanis qristiani mefeebisa,<br />

romlebic literaturul Semoqmedebas eweodnen. magaliTis mniSvneloba eniWeboda<br />

imas, rom aseTi mefiT daiwyo mefoba qristianul saqarTveloSi.<br />

5. axali dro da axali sivrce<br />

qristianoba aris axali cxovreba. is aris axali aRTqma (mT. 26, 28), axali sjuli,<br />

(d.l. 22,20), `moZRvrebaÁ axali~ (mr. 1, 27), mas mohyveba axali ena (mr. 16, 17). magram yvelafers<br />

moicavs axali cxovreba. macxovari ambobs: `me varo gzaÁ da me var WeSmaritebaÁ<br />

da cxovrebaÁ~ (i. 14, 6). wm. ninom moitana `axali igi Jami~ (123).<br />

qarTli moaqcia `axalma ninom~ (ioane-zosime). mefe mirianis TqmiT, ninom mogvaniWa<br />

Cven `Sjuli axali cxovrebisa~ (158). `axali cxovreba~ imas niSnavs, rom qristianoba<br />

yovlis momcvelia: is axali aRTqmacaa, axali rjulic, axali azrovnebac<br />

da axali yofac. axleburi amqveyniuri cxovrebac da axali maradiuli momavali. petres<br />

meore epistoleSi naTqvamia: `axalTa caTa da axalsa queyanasa msgavsad aRTqumisa<br />

misisa movelodeTo~ (II petre, 3,13).<br />

yovelive es drouli siaxlea. aq Cans yofiTi dro da esqatologiuri dro anu<br />

dro meored mosvlisa da sayovelTao aRsasrulisa. igi saCinod gaxdis axal casa<br />

da axal qveyanas anu sul axlebur samyaros da es iqneba sasufeveli. es dro mizno-<br />

92


ivi droa. misken svla rCeulTa xvedria. `mirianis wignis~ boloSi saubaria swored<br />

esqatologiur sasoebaze, anu qristes meored mosvlisas aRdgomis imedze.<br />

drois aseTi koncefcia qristianobam daamyara. droSi gaSinaarsda sikeTiT. adamians<br />

sikeTe aziarebs maradiulobas, e. i. mudmiv sulier cxovrebas. amitom CvenSi<br />

drois sazrisadac iqca sveti-cxoveli, viTarca simbolo macxovrisa. sveti-cxovelis<br />

aRmarTviT CvenSi aRimarTa axali drois niSansveti. yovelive am azriTaa TviT wminda<br />

nino `axali~, _ rogorc mas uwodebs ioane-zosime.<br />

Svilisadmi mimarTul anderZSi miriani ubarebda revs: `aha, esera Svilo, Seicvala<br />

bneli Cueni naTlad da mwuxarebaÁ Cueni sixarulad saukunod, rameTu ara-arsni<br />

ese arsad SevicvaleniT ZlierebiTa qristes RmrTisaÁTa, romelman queskneliT<br />

jojoxeTiT ineba aRmoyvanebaÁ Cueni~ (162).<br />

aq adamianis arsebobis friad saintereso ganmartebaa. `araarsisa arsad qceva~,<br />

Cveulebriv, samyaros Seqmnaze iTqmoda da ara adamianze. es gulisxmobda, rom Tavdapirvelad<br />

ar iyo araferi da RvTis nebiT araraobisgan Seiqmna samyaro. araraobis<br />

nacvlad Seiqmna RvTiuri raobani. ase warmoidgineboda Sesaqme, anu samyaros Seqmna<br />

RvTisagan, anu kreacionizmi. mirianis `anderZSi~ es gadatanilia adamianze. adamianis<br />

Seqmna gaazrebulia samyaros Seqmnis kvalobaze. bibliis mixedviT, pirveli adamiani<br />

araraobisagan ar Seqmnila, igi Seiqmna miwisagan RvTis xeliT. mirianTan ki aseTi gaazrebaa:<br />

araqristiani adamiani, anda, araqristian, warmarT adamianTa modgma, araraobaa,<br />

radganac is qvesknelisa da jojoxeTis mkvidria. iq ki araraoba sufevs, iq<br />

araraobis ukunia. gaqristianeba am ukunidan amosvlaa da naTelTan ziarebaa da rac<br />

mTavaria, es gvaziarebs maradiulobasTan. maSasadame, aq Cans axali garemo da aqve<br />

Cans axleburi droc. Cans maTi mTlianobac, dro-sivrculi erTianoba, anu qronotopi,<br />

literaturuli qronotopi.<br />

`wminda ninos cxovrebis~ qronotopi (dro-sivrculi mTlianobis koncefcia) mravalsaxovnad<br />

mJRavndeba. Seicvala ara marto drois gageba, aramed garemos mniSvnelobac.<br />

xorcieldeba garemos axleburi sakralizeba.<br />

rac mTavaria, mniSvneloba icvala mcxeTam. igi qristianuli siwmindis centrad<br />

gamocxadda mTeli qarTlisTvis. amitom mcxeTa miiCneva mTeli qarTlis `ierusalimad~,<br />

rasakvirvelia, simboluri gagebiT. mcxeTaSi gaCnda qristianuli Sinaarsis<br />

Semcveli toponimebi. mTa, romelzedac aRimarTa mcxeTis jvari, simbolurad golgoTas<br />

ganasaxierebda. golgoTis jvari aris `sikvdilisa sikvdiliTa damTrgunveli~<br />

(ase moixsenieben mas locvebsa da sagaloblebSi). amitom aqaur jvars ZleviT Semosili<br />

jvari ewodeba.<br />

warmarTuli mcxeTa iyo qalaqi, sadac `RmerTni RmerTobdnen da mefeni mefobdnen~,<br />

_ amas eubnebian wm. ninos faravnis tbasTan mcxeTis sanaxebidan aq mosuli<br />

mwyemsebi. am RmerTebis kulti mcxeTis mTebzea da maT xalxi aRmerTebs warmarTuli<br />

rwmeniT. aq mTebic warmarTuli iyo, zecac da wylebic. es imas niSnavs, rom yvelafers<br />

aRmerTebdnen fizikuri bunebiT. wm. nino aq armazobis dRes movida da ixila<br />

`eri ucxo, ucxoTa RmerTTa msaxuri, cecxlsa da qvaTa da ZelTa (anu xeTa. r. s.)<br />

Tayuanis scemdes~ (gv. 117). aq iyo bagini (anu samlocvelo huriaTa), iyvnen mogvebi<br />

da mzis msaxurebi (199). aqaurebi `ityodnen dambadebelad qvaTa da ZelTa. da spilenZsa<br />

da rkinasa da rvalsa, gamoberviT ganWedilsa, RmerTad Tayuanis scemdes. eseni<br />

icodes cisa da queyanisa Semoqmedad~ (120).<br />

ninos aqauroba warmoudga sibneled da ukunad. erTaderTi naTeli adgili iyo<br />

mefis baRi, romelsac erqva `mefis samoTxe~. Cans, imitom, rom aq iyo dafluli kvar-<br />

Ti uflisa (albaT, m i s i n a w i l i ). erTxans ninomac aq daisadgura.<br />

armazis msxvrevisa da sveticxovlis aRmarTvis Semdeg, mas Semdeg, rac aRimarTa<br />

jvrebi, moinaTla ena da azrovneba xalxisa, xalxi sulierebiT aRivso da aqaurobac<br />

Seicvala. ninos ukve ecxadeba naTliT aRvsili kaci. Semdeg ki ixilavs samoTxis suraTebs.<br />

igi hyveba: `orgzis da samgzis vixileo Cvenebasa Sina mciredsa mas mirulebasa<br />

Cemsa muxlTa zeda, movidian frinvelni cisani, STavidian mdinaresa, daiban-<br />

93


nian da movidian samoTxesa mas, da babilosa mas moisTulebdian da yuavilsa mas Zovdian<br />

da mowled (mowyalebiT. r. s.) Cemdamo RaRadebed, reca Cemi ars samoTxeÁ igi.<br />

gare momadgian JRiviliTa da xmobed Cemda momarT mravalferad. da Suenierad iyo<br />

xilvaÁ igi maTi. da mravalgzis iyo ese~ (123).<br />

samoTxis xilva, cxadia, sulieradaa warmosadgeni, `suliTa xolo sacnauria~. amkvidrebs<br />

rwmenas, rom saiqioSi aris didi sulieri salxinebeli. aq yvelaferi sulierebiTaa<br />

aRvsili.<br />

magram amasTanave ar SeiZleba ar iTqvas am suraTis udides esTetikur mSvenierebaze,<br />

rasac TviTon wm. ninoc aRniSnavs. aseTi samoTxisebri mSveniereba dakavSirebulia<br />

mcxeTis garemoebasTan. aq mTliandeba zeca da qveyana.<br />

am sruliad axal garemos ukavSirdeba Semdegi sityvebi, romliTac mimarTavs wm.<br />

ninos misi sulieri dai, mRvdeli abiaTaris, am `axali pavles~, asuli, sidonia: `Sen<br />

ze moiwia axali Jami~. am axal Jams axlavs zemoaRniSnuli axleburi garemo da swored<br />

esaa axleburi qronotopebi. axal dros axali garemo moaqvs, xolo axali garemo<br />

dros axleburad gaiazrebs. da esaa axali dro-sivrculi mTlianoba, axleburi<br />

qronotopuli mTlianoba. amisTana mTlianoba saSualebas gvaZlevs vTqvaT, rom aq<br />

dro sivrculia da sivrce drouli. es niSnavs, rom `axali Jami~ axal garemoebaSi<br />

Cans.<br />

literaturul nawarmoebSi aris mxatvruli dro da mxatvruli garemo da aris<br />

mxatvruli mTlianoba, anu qronotopi. `wminda ninos cxovrebaSi~ droc konkretulia<br />

da garemoc, amitom SeiZleba iTqvas, rom aq istoriulia qronotopi. sul sxvagvaria<br />

`vefxistyaosnis~ qronotopi: aq araa konkretuli dro da arc konkretuli garemo,<br />

personaJebic gamonagonia. aseTia sakuTriv mxatvruli saxismetyvelebis qronotopi,<br />

eikonuri qronotopisgan gansxvavebiT. aseTi paralelic SeiZleba moviyvanoT: roca<br />

romantizmi Semovida qarTul mwerlobaSi da damkvidrda romantikuli msoflxedva,<br />

axleburad gaiazres droc da garemoc. Tbilisi simbolizebul iqna sam saxeSi: cxovrebis<br />

siamovnebaTa simbolod miiCnies yabaxi, cxovrebis warmavlobis – mtkvari, xolo<br />

maRalsulierebisa mTawminda. n. baraTaSvili mtkvarSi warmavlobas Wvretda,<br />

xolo mTawmindaze usazRvroebasa da maradiulobas. `wminda ninos cxovrebis~<br />

qronotopi ki eikonuria.<br />

6. axleburi mentaloba<br />

qristianobam moitana axleburi azrovneba. axali mentaloba anu axleburi wesi<br />

da rigi azrovnebisa. es siaxle ar ekuTvnis mxolod warsuls, igi dRemde moqmedebs<br />

da yovelTvis cxovelmyofeli iqneba.<br />

am axleburi mentalobis arsia rwmeniTi cnobiereba, anu WeSmaritebis rwmena. We-<br />

Smariteba mxolod gonebiT ki ar unda aRviqvaT, aramed guliTac unda ganvicadoT.<br />

WeSmaritebani ara mxolod logikurad unda davamtkicoT, aramed kidevac unda SeviyvaroT.<br />

e. i. siyvarulia codnis safuZveli da safuZveli sibrZnisa, usiyvarulod ar<br />

arsebobs sikeTe codnisa. pavle mociquli ambobda: `enaTa-Ra Tu kacTasa da angelozTasa<br />

vityodi, xolo siyvaruli ara maqundes~, araraoba varo. `da maqundes me<br />

RaTu winaswarmetyvelebaÁ da vuwyodi yoveli saidumloÁ da yoveli mecnierebaÁ, maqundes<br />

RaTu yovelive sarwmunoebaÁ, vidre mTaTaca cvalebadmde da siyuaruli ara<br />

maqundes, araÁve raÁ var~ (I korinT. 13).<br />

amis gasaazreblad SeiZleba moviSvelioT literaturasTan damokidebuleba: visac<br />

literatura ar uyvars, igi mas verc gaigebs, anda, igebs mxolod garegnulad aRsawer<br />

faqtebs da ara nawarmoebTa siRrmes. aseTivea qristianuli WeSmaritebani. da<br />

garkveulwilad es nebismier sxvagvar, Tundac mecnierul WeSmaritebazedac SeiZleba<br />

iTqvas. Tu mecnierul azrs sikeTe ar axlavs, mas moaqvs boroteba.<br />

vambobT, rom gaqristianebis Semdeg icvala dro da garemoo. magram mTavaria, rom<br />

Seicvala damokidebuleba droisa da garemosadmi, Seicvala maTi gageba. mTavaria<br />

94


ara aseTi kiTxva: ra droa? aramed – risi droa? aris Jami Sobisa da aris Jami micvalebisa,<br />

Jami ngrevisa da Jami Senebisa, Jami glovisa da Jami mxiarulebisa, Jami dumilisa<br />

da Jami Tqmisa, _ ambobs eklesiaste (3). `wminda ninos cxovreba~ iwyeba ase:<br />

`iyo: maT JamTa oden giorgi kabadokieli ewama qristeisTvis, maT dReTa kabadukiaÁT<br />

qalaqiT kaci vinme mTavarTa Sesabami, monaÁ RmrTisaÁ, warvida hromed mefeTa winaSe<br />

msaxurebad~. es iyo zabiloni, wm. ninos mama, frankTa ganmanaTlebeli. maSasadame,<br />

amiT dakvalianebulia, Tu risi droa: aris Jami mowameobisa da Jami ganmanaTleblobisa.<br />

Semovida droTa axleburi aTvla; dasabamidan (qarTulad dasabamidan qristes<br />

mosvlamde 5604 wels iTvlidnen), qristes Sobidan an amaRlebidan da a. S. qveyana<br />

RvTis mier 6 dReSi Seiqmna. TiToeul dReSi 1000 weli igulisxmeboda. meSvide dRe<br />

RvTis dRe iyo da RvTis aTaswleuls gulisxmobda. amis Semdeg moelodnen qveynis<br />

aRsasruls da Tu rodis, amaze ar pasuxobs RvTismetyveleba. amaze qadagebs zogierTi<br />

eretikuli seqtebi (ieRovelebi da misTanani).<br />

sikeTiT cxovreba adamians samoTxes argunebs. asea gaSinaarsebuli adamianuri<br />

dro. RvTaebrivi dro ki maradiulobaa. maradiuli dro erTgvarad sufevs taZarSi,<br />

radgan aq gamosaxulia wminda sulebi, romlebic maradiulobis mkvidrni arian. amitom<br />

freska ar aris Cveulebrivi xelovneba, isaa xelovneba, romelic esTetikurobasTan<br />

erTad zeesTetikur sulierebas gvaziarebs. aseTivea xatic da agiografiac.<br />

axleburi mentalobisTvis mniSvnelobas iZens Semdegi principi: adamians unda<br />

SeeZlos sulieri yofierebis warmodgena e. i. marto fizikuri arseboba ki araa amqveynad,<br />

aramed aris sulieri arsebobac. sulierad marto RmerTi da angelozebi ki<br />

ar arseboben, aramed bevri sxva raimec, rac adamianTanaa dakavSirebuli. TviT adamianSi<br />

RvTis xati misi sulia. TviT adamianuri siyvaruli, rasakvirvelia, arsebobs<br />

sulierad. adamianTa keTili erTianobac sulieri faqtia. adamiani suliT fasobs da<br />

sxva nebismier warmatebas araviTari fasi ar aqvs, Tu suli adamianisa ukeTuria, Tu<br />

siyvaruliT araa ganmsWvaluli. maSasadame, sulieri yofierebis aRiareba axali azrovnebis<br />

safuZvelTa safuZvelia.<br />

freskaze Tu suliereba ver davinaxeT, gaugebari rCeba misi arsi. igive iTqmis<br />

xatwerazec, himnografiasa Tu agiografiaze. uamisod mxolod imas gavigebT, Tu rodis<br />

daiwera nawarmoebi, vis mier, romel xelnawerebSia, gavigebT mis fabulas (cxadia,<br />

esenic saWiroa), magram ver CavwvdebiT mis saxismetyvelebas anu mxatvrul azrovnebas.<br />

qristianobas rom `axal cxovrebas~ vuwodebT, es gulisxmobs sulierebis mudmiv<br />

gacxovelebas, adamianis Sinagani bunebis maradiul ganaxlebasa da srulyofas. swored<br />

saamisod aqvs didi mniSvneloba dRevandelobisaTvis agiografias, freskasa da<br />

xatweras, sagalobelsa da taZars.<br />

qristianuli saxismetyveleba marto agiografiiT rodi ifargleba. is yvelganaa,<br />

sadac maRalsulierebaa. `mSveniereba naTelia, zeciT mosuli~, _ n. baraTaSvilis am<br />

mxatvruli saxis sazrisi ver amoicnoba misive sulieri Sinaarsis warmodgenis gare-<br />

Se. kidev ufro meti mniSvneloba aqvs Semdeg fundametur msoflmxedvelobiT princips,<br />

romlis mixedviT, amqveynad yovelive arsebuli raRacis simboloa. yoveli warmoqmnili<br />

xatisebri simboloa Tavisi warmomqmnelisa. e. i. raRaciT masze migvaniSnebs.<br />

TiToeuli sagani raRaca niSniT mainc SeiZleba RvTis simbolur `saxelad~<br />

gamoviyenoT. es kargad Cans `abo Tbilelis wamebis~ pirveli Tavidan, sadac ganmartebulia<br />

RvTis amgvari `saxelebi~: magaliTad, `kari~ ewodeboda RmerTs, radgan mas<br />

sasufevelSi SevyavarT; `gza~ niSnavs, rom WeSmaritebis gzaze gvatarebs da a. S.<br />

ai, ratom migvaCnia Cven RvTiuri naperwklis simbolod is Tvali-patiosani bivritisa,<br />

romelic wm. ninom ipova armazis msxvrevis Semdeg. zemoaRniSnuli principis<br />

kvalobaze mcxeTis adgilebi ierusalimis adgilebs Seemsgavsnen. mTeli mcxeTa Cven-<br />

Tvis `ierusalimi~ gaxda (cxadia, simbolurad), mtkvari iordaned miiCnies, md. iordaneSi<br />

moinaTla qriste, amisdakvalad mtkvarSi monaTles xalxi.<br />

95


`wminda ninos cxovrebis~ mTeli saxismetyveleba zemoaRniSnuli principiTaa Sesacnobi.<br />

am TvalsazrisiT, bevri ram ukve aRiniSna. iTqva, Tu raoden mravalmxrivi mniSvnelobis<br />

Semcvelia sveti-cxoveli, viTarca wminda sulieri naTlis Semcveli da<br />

simbolo cxovrebis xisa (rasac mianiSnebs TviT ilia WavWavaZec `aCrdilSi~). aseve<br />

iqna gaazrebuli jvari vazisa da TviT wm. nino, saqarTveloSi RvTismSoblis nacvali.<br />

sulieri yofierebis da yovlismomcveli simbolurobis principiTaa gaazrebuli<br />

aseTi unikaluri saxe `wminda ninos cxovrebidan~:<br />

`moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa Cemisa davsebisaÁ, rameTu ara Tu dRe da<br />

mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa, aramed m e d R e s a d a v u R a m d e b i da<br />

igi hgia ukunisamde~ (120).<br />

`me dResa davuRamdebi~, _ esaa dRevandeli mkiTxvelisaTvis maRalmxatvruli saxe.<br />

mxolod garegnulad da konteqstis gareSe Tu aRviqvamT, aq SeiZleba miTosur<br />

warmodgenebTan Sexmianebac ki davinaxoT. es romc iyos dasaSvebi, mxolod erTi pirobiT:<br />

miTosur saxeebs hagiografia moixmobs mxolod da mxolod qristianuli gadaazrebiT,<br />

_ rogorc amas ganmartavda basili didi. aq `dRe~ Cveulebrivi dRea da<br />

ara simboluri dRe, anu qriste (gina mama-RmerTi, anu Zveli dRe). aq adamianis sicocxlis<br />

warmavlobazea saubari da ara wmindanTa sulier sicocxleze, rac maradiulad<br />

brwyinavs RvTis winaSe. wmindani ukvdeba qveyanas da ara RmerTs.<br />

konteqstic amas gvkarnaxobs: `ara Tu dRe da mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa,<br />

aramed me dResa davuRamdebio~. ramdenadac `mze~ amqveyniur cxovrebas gulisxmobs,<br />

warmodgeba aseTi Sepirispirebani: dRe da mze, dRe da sicocxle, dRe da sikvdili,<br />

romlebic iwveven kidev erT saxes: mze da sikvdili. `mze~ amqveyniuri maradiuli sicocxlis<br />

gamomxatvelia, Torem ver iTqmoda: `moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa<br />

Cemisa davsebisao~. `Cemi mze~ qritianul saxed ar miiCneva-xolme, Cveulebriv. aRiniSneba<br />

misi kavSiri miTosTan. Tumca es araa iseTi gamoTqma, romelsac qristianoba verasgziT<br />

ver Seiguebda. aq Tqmulia, rom es `mze~ `daivseba~, e. i. kvdeba pirovnuli<br />

sikvdilis msgavsi sikvdiliT. sul sxvaa `mkvdris mzis kavSiri miTosur mze-RvTaebasTan,<br />

romelic `cxreba~ adamianis sikvdilTan erTad (`xogais mindi...~).<br />

`me dResa davuRamdebi~, _ TviT amgvari amqveyniur-adamianuri Sinaarsis Semcveli<br />

saxismetyveleba potenciurad mainc sulier warmosaxvebs iTxovs. wm. nino Tavis wmindaniseuli<br />

TavmdablobiT sakuTar micvalebas Cveulebrivi adamianis sikvdilad<br />

racxs da amas maRalesTetikuri saxiT gamoxatavs: daivsebao Cemi mze, da me movakldebio<br />

(`davuRamdebi~) amqveyniuri dRisa maradiulobas. magram Cven mier amasTan gaazrebul<br />

unda iqnas, rom `suliTa mbrwyinvaleni ixareben dausrulebelsa naTelsa<br />

Sina~ (`grigol xanZTelis cxovreba~, T. II).<br />

zemoaRniSnuls sulierebiTve enaTesaveba d. guramiSvilis saxismetyveleba: `viTa<br />

davRamdi, isev gavsTendi!~<br />

sulierebis gamosaxatavad, qristianuli enobrivi msoflxedvisaTvis irRveva gramatikuli<br />

wesi, romelic gamoricxavs bunebis movlenaTa gamomxatveli zmnebis pirvel<br />

rigSi xmarebas. am TvalsazrisiT, amas `darRvevac~ aRar eTqmis. esaa enis SesaZleblobaTa<br />

aRmateba TviT gramatikul normebze.<br />

mefe mirianma uanderZa Tavis Zes revis: `Tavi Seni Sehvedre suetsa mas zegardamo<br />

didebulsao~. aq umjobesia, Tu bolo Sesityvebas warmovidgenT erTianad: `zegardamodidebuli~.<br />

ase ufro naTlad Cans, rom revma Tavi unda Seavedros `zegardamodidebulsa<br />

svetsa~.<br />

esaa naTelyofa enaSi qristianuli msoflxedvis danergvisa. axalma cxovrebam moitana<br />

axleburi ena, logosuri ena. amitom iyo, rom ioane-zosime wm. ninos mier qar-<br />

Tlis gaqristianebis erT-erT umTavres gamoxatulebad imas miiCnevda, rom man qarTuli<br />

ena moaqciao, e. i. daamkvidrao axleburi enobrivi msoflxedva, axleburi azrovneba.<br />

96


TviTdamdablebis gziT – amaRlebisaken<br />

(hagiografiul `cxovrebaTa~ gmiri)<br />

97<br />

griver farulava<br />

antikuri kulturis memkvidred mosulma qristianobam axali esTetikuri da anTropologiuri<br />

faseulobani moitana. yuradRebam gare sinamdvilesTan adamianis mimarTebidan<br />

Sinagani cxovrebis gamomzeurebaze gadainacvla ZiriTadad. antikuri literaturis<br />

gmiris Zalisxmeva obieqtur sinamdvileSi Tvalxilulad ganxorcielebul<br />

moqmedebebSi vlindeba upiratesad; igi saxelmwifoebriv Tu samxedro asparezze iRvwis<br />

an bunebis stiqiasTan WidilSi gamoavlens Tavisi sulis Zalas, saTavgadasavlo<br />

xlarTebs eWideba Tu bedisweris ganCinebas ebrZvis. qristianuli literaturis gmiri<br />

ki Sinagan brZolas da tanjvas eZleva, `sakuTar mkerdqveS myof drakonebs da<br />

gvelebs~ ebrZvis. miiCneven, rom es `mteri~ bevrad ufri saSiSia da masTan brZola<br />

ufro did SemarTebasa da gmirobas moiTxovs, vidre saTavgadasavlo kolizia. amitom<br />

esaxebaT qristianebs herakle, berZnul-romauli samyaros gmirobis idealis aRiarebuli<br />

gansaxiereba, primitiul da mouxeSav arsebad, xorciel swrafvaTa monad,<br />

romlis yvela gmiroba uxeSi fizikuri Zalis gamoyenebiT aResruleba.<br />

gamarjvebuli qristianobis pirveli laTinurenovani mwerali laqtanciusi (250-<br />

320 ww.) CamoTvlis heraklesagan amgvari ZalisxmeviT aRsrulebul saqmeebs da mravalmniSvnelovnad<br />

kiTxulobs: `ra aris aq didebuli?..~ da mere laqtanciusi TviT<br />

ganmartavs gmirobis axal, qristianul ideals: `mrisxanebis siSmagis moTviniereba,<br />

ficxi xasiaTis aRtyinebis momSvideba, ai, WeSmariti gmiris maRali saqmeebi, magram<br />

amgvari mamacobisa herakles araferi gaegeboda. gana saeWvoa, rom ufro nakleb sasaxeloa<br />

lomisa da gareuli taxis gagleja, vidre daTrgunva sakuTari mrisxanebisa,<br />

romelic yvela mxecze ufro Znelad mosaTvinierebelia. gacilebiT advilia gaumaZ-<br />

Rari harpiebisagan Tavis daRweva, vidre Zunwobisagan, pativmoyvareobisa da vnebebisagan,<br />

mudam rom aRgviZraven wyurvils pativisa da simdidrisa... gacilebiT nakleb<br />

Sromas moiTxovs im Tavlis gasufTaveba, romelSic aTasi xaria, vidre ganwmenda sulisa,<br />

romelic codvaTa gamo yovelgvari saZaglobiTaa aRvsebuli. amrigad, visac<br />

simarTle uyvars, vinc zomierebaSi moaqcevs vnebebs, romlebic yvelaze naklebad<br />

emorCilebian gonebas, erTaderTi mxolod is imsaxurebs gmiris saxels~.<br />

namdvilad amaRlebuli cxovrebisaTvis Sinagani Zalisxmevis gzas unda gavuyveT,<br />

nebelobas unda vakaJebdeT mklavze ufro. gmiri, qristianTa gagebiT, es aris<br />

adamiani, romelsac ZaluZs sruliad ganagebdes Tavis vnebebs.<br />

ase iqceva adamianis idealurobis, gmiruli SemarTebis asparezad Sinagani cxovreba.<br />

adamianis Seqmnis Zveli aRTqmiseul koncefciaSive igulisxmeba es drama. ukve<br />

aq aRar warmogvidgeba adamiani Tavisi Tavis tol bunebriv qmnilebad, erTmniSvnelovan<br />

arsebad, rogorc mas aRiqvamda klasikuri antikuroba. Zveli aRTqmis wignSive<br />

adamiani moiazreba rogorc RvTaebriv da miwier sawyisTa (vertikalur da horizontalur<br />

xazTa) gadakveTis centrSi mdgomi qmnileba. adamianis sxeuli Seqmnilia miwisagan<br />

da am gziT mierTvis saganTa samyaros. magram saganTa samyarodan adamiani Sesaqmis<br />

epizodSive gamoyofilia imiT, rom RmerTma `STabera pirsa missa suli sicocxlisaÁ~<br />

(db., 2. 7), suli RvTaebrivi. viTarca sagani, kaci iseve upyria xelT Semoqmeds,<br />

rogorc Tixa meTunes (isaia, 45. 9). viTarca ara-sagani, adamiani upirispirdeba<br />

RmerTs, rogorc partniori dialogSi. pirovnuli absoluti urTierTobaSia adamianur<br />

pirovnebasTan. absoluti ise ki ar miemarTeba adamians, rogorc sagans exebian,<br />

usityvod da usulod; RvTis Zala da meufeba adamians miemarTeba rogorc `aRTqmaSi~<br />

gamoxatuli sityvieri brZaneba erTi nebelobisa meorisadmi. swored amitom SeiZleba<br />

adamiani urC-eqmnes brZanebas (e. i. daamcros xati RvTisa, perspeqtiva uzenaesTan<br />

miaxlebisa, maSin, roca nivTs, sagans ar ZaluZs daSordes Tavis araRvTaebriv<br />

xats).


nebis Tavisuflebis kvalobaze, adami urC-eqmna Semoqmedis brZanebas (SeWama akrZaluli<br />

xili), riTac gaaxuna RvTis xati. SfoTsa da drtvinvas Seeyara, amaoebas daemorCila<br />

misi STamomavloba, gawyda kavSiri uznaesTan. adamis urCoba kontrastis<br />

principiT warmogviCens, ra aris morCileba: igi aris RvTis nebisadmi adamianis damorCileba,<br />

im mcnebaTa aRsruleba, romelTa azrsa da faseulobas SeiZleba ver<br />

vxedavdeT, magram aRviqvamdeT, viTarca gangebas uzenaesisa. `RmerTi moiTxovs Cvens<br />

morCilebas, vinaidan mas aqvs Canafiqri, romelic unda aRsruldes, aris samyaro,<br />

romelic SemoqmedebiTad unda gardaiqmnas Cveni TanamSromlobiT, RvTis Canafiqris<br />

Cven mier rwmeniT miRebiT. morCileba rwmenis niSani da nayofia... ramdenadac kanonisadmi<br />

morCileba WeSmaritia mxolod RvTis sityvisa da masTan kavSiris Sinagani mi-<br />

RebiT, imdenad am ganCinebulobaTa gamogoneoba aris ara monuri morCileba, aramed<br />

siyvarulis saqme~ (h. augraini).<br />

amgvari morCileba da simSvide sruliad ar aris pasiuri yofna da iZulebiTi daqvemdebreba.<br />

igi Sinagan ZalTa mobilizacias moiTxovs, raTa adamiani egoistur impulsebze<br />

gaabatonos, TavmdablobiT daakavSiros moyvasTan, harmoniaSi moiyvanos sociumTan.<br />

idealisaTvis, zneobrivi principisaTvis, sazogadoebrivi interesebisaTvis<br />

individi izRudavs Tu aRikveTs sapirado zraxvas, egoistur instinqts. Tavis am zraxvaTa,<br />

instinqtTa ufali, ganmgebeli xdeba, T a v i s u f a l i.<br />

qristianulma anTropologiam dRis sinaTleze gamoitana adamianuri yofnis umni-<br />

Svnelovanesi problema, erTmaneTis pirispir daayena, erTi mxriv, siamaye, qedmaRloba,<br />

ampartavnoba, pativmoyvareoba da, meore mxriv, Tavmdabloba, simSvide, morCileba,<br />

Tviniereba. ideali da zneobrivi cxovrebis mizani pirvelis meorisagan daZleva-daTrgunvaSi<br />

iqna danaxuli. am idealis poziciidan, `qristianoba eswrafvis<br />

aCvenos araraoba metismetad gaamayebuli da Tavis Tavze didi warmodgenis mqone `kacobriobisa~,<br />

romladac, upirveles yovlisa, igulisxmeboda romis aristokratia.<br />

mTavrdeba `kacobriobis bavSvoba~, misi bavSvuri yovlismcodneobiT, TviTtkbobiTa<br />

da TviTgandidebiT... jer kidev guSin adamians egona, rom TiTqmis RmerTebis tolia;<br />

mas SeeZlo ekamaTa RmerTebTan, SebrZoleboda, moetyuebina isini. dRes ki, usasrulo<br />

perspeqtivaTa gacxadebis fonze, man SeigrZno, rom `mcired gansxvavdeba WianWvelebisagan~<br />

(v. biCkovi).<br />

rom adamianma am zneobriv simaRles miaRwios, Zvel aRTqmaSi Seitaneba eTikur<br />

debulebaTa, wesTa, kanonTa, aRTqmaTa mTeli wyeba. magram Zveli aRTqmiseul adamians<br />

mainc ar ZaluZs iyos morCili RvTisa, Tumca iltvis aqeTken. pirovneba rom uzenaess<br />

damorCildes, e. i. kanoni rom Tavis SinaganobaSi moiZios (ier., 31, 33), saWiroa<br />

RmerTma Ze Tvisi mouvlinos adamianebs. pavle mociquli ityvis amis Taobaze: `viTarca<br />

igi erTisa mis kacisa urCebiT (adamisa, g. f.) codvilni Semoxdes mravalni, egreca<br />

erTisa mis kacisa morCilebiTa (qristesi, g f.) marTalni Semovidnen mravalni<br />

(rom., 5. 19). dasawyisidan dasasrulamde qristes miwieri cxovreba aris morCilebis<br />

da am gziT RmerTTan erTianobis nimuSi. maRalma mdabalis saxe miiRo, xorcielad<br />

mogvevlina ara Tavisi nebis aRsasruleblad, aramed raTa aRasrulos `nebaÁ momavlineblisa~<br />

misisa mamisa (ioane, 6, 38; maTe, 26, 39). qriste Zaldautanebeli simSvidi-<br />

Ta da TvinierebiT akeTebs uaRresad miwier saqmeebs, emsaxureba moyvasT; ar eZebs ra<br />

didebas TavisaTvis, igi ise imdablebs Tavs, rom fexebs bans Tavis mowafeebs (ioane,<br />

19, 14-15).<br />

karl iaspersi, aanalizebs ra netari avgustineseul moZRvrebas simdable-morCilebis<br />

bibliuri fenomenis Sesaxeb, ambobs: `mdabioTa Soris aigo man (qristem, g. f.)<br />

mdabiuri sacxovrisi Cveni mtvrisagan, riTac isini, romelTa morCileba surda, siamayisagan<br />

gankurna, siyvaruliT daiaxlova, raTa TviTdajerebulobaSi aRar imeryeon...<br />

ganukurnebeli siamaye unda ganikurnos RmerTis TviTdamcireba-damdablebiT yvelaze<br />

ufro saZulveli adamianuri yofnis saxed. romeli qedmaRloba SeiZleba ganikurnos,<br />

Tu mas ZeRmerTis morCileba da Tavmdabloba ar moarCens~.<br />

98


xolo ZeRmerTis morCileba da Tavmdabloba yvelaze Rrma azrs jvarcmis epizod-<br />

Si aRwevs. mas, vinc Semqmnelia caTa da xmelTa, zRvaTa da yovelTa suldgmulTa,<br />

Zalis momniWebelia yoveli ZalmosilisaTvis, romlis erT survils ZaluZs qvesknelad<br />

daanTqas mTani umaRlesni da mtvrad aqcios kldeni da cani, morCilad da udrtvinvelad<br />

miaqvs Tavisi jvari golgoTisaken da nebdeba mtarvalTa saSinel Zalmomreobas.<br />

amiT igi Tavis sikvdils gadaaqcevs yvelaze did msxveprlSewirvad RvTisaTvis<br />

– morCilebis msxverplad (1 mef, 15. 22; ebr., 10. 5-10). amgvari TviTdamdablebamorCilebiT<br />

qriste `aRadgens adamisagan ganwyvetil kavSirs (uzenaesTan, g. f.) da<br />

iRebs ra sikvdils, am kavSiris absolutur xasiaTs afuZnebs~. ase rom, SeiZleba gaviazroT<br />

`qristes cxovreba, viTarca erTgvari diptixi, romelic warmogvidgens miusafrobasa<br />

da didebulebas adamianisa: mis damdablebasa da gandidebas... gamoavlina<br />

ra sruli morCileba, ieso moiqca rogorc WeSmariti adami: man xvedrad irgo sruli<br />

martosuloba, raTa axali xalxis mamamTavari gamxdariyo, cxovrebis ulevel wyarod<br />

Seqmniliyo... aseTia gza didebisa~.<br />

jvrisa da jvarcmis simbolikaSi Tavidanve devs azri amgvari didebisa. jvari<br />

mxolod tanjvasa da sikvdilze ar migvaniSnebs, aramed jvarcmulisagan Cvens codva-<br />

Ta gamosyidvaze, Cvens xsnaze. ioane maxareblis azriT, qriste dResaswaulobs TviT<br />

jvarcmiseuli sikvdilis aqtSi (8. 28), gandiddeba imiT, rom ganadidebs mamas (amitom<br />

amboben, rom `ioanes gamocxadebis~ `Zeli~ xsnisa da `Zeli~ jvrisa igivea, rac `Zeli<br />

cxovrebisa~ (22. 2, 14); masze jvarcmuli sxeuli gaSlilia rogorc droSa, gaxsnilia<br />

rogorc wigni). iovane oqropiris mixedviT, `mjdomare qerobinTa zeda, Zelsa zeda<br />

aRmaRlda~. Kkarl iasperss moaqvs netari avgustines sityvebi: `Tavdamdablebul-damcirebuli<br />

qriste jvarze amaRlda; SeuZlebelia misi damcireba-damdableba sxva ram<br />

yofiliyo, Tu ar sidiade, umaRlesoba~. filosofosi mere Tavis mxriv umatebs: `amas<br />

adamianebTan mimarTebaSi Seesabameba Semdegi: morCileba-Tavmdabloba Tavad Cveni<br />

srulqmnilebaa. yovlad damdablebuli umaRlesi gaxdeba, morCileba-Tavmdabloba<br />

adamianis sidiaded gadaiqceva~.<br />

amgvarad, qristianuli kulturuli samyaros mkvidris gza didebisaken TviTdamdablebaze<br />

gaivlis. `romelman daimdablos Tavi Tvisi, igi amaRldes~ (maTe, 23. 12).<br />

`iqadoden ZmaÁ igi mdabali amaRlebasa Tvissa, xolo mdidari damdablebasa Tvissa,<br />

rameTu viTarca yuavili TavisaÁ, egreT warxdes~ (iak., 1. 9-19). miiCneven, rom `adamianis<br />

buneba ganzidulia madlis TvalismomWrel elvarebasa da codvis bnel ufskruls<br />

Soris, igi uciloblad SeerTvis an pirvels, an meores. sanam es Jami ar damdgara,<br />

kacis yovelgvarma materialurma keTildReobam misi mistikuri damcroba-damdableba<br />

unda warmoaCinos mxolod; da piruku, `yoveli Tvalxiluli damdableba SeiZleba<br />

sasurvel muq fonad emsaxuros faruli didebulebis gamobrwyinebas. Tavis<br />

Tavze aRebuli damcroba – saSualebaa, raTa Tavi vixsnaT sxvagvari, ontologiuri<br />

damcrobisagan~ (s. avernicevi). mas Semdeg, rac qristianoba romis imperiis ara mxolod<br />

oficialuri ideologia gaxda, aramed sruliad ganmtkicda da Zlevamosili Seiqmna,<br />

amaRlebuli sulieri cxovreba rTul, erTob niuansirebul eTikur qcevaTa<br />

kodeqss daukavSirda da, upirveles yovlisa, qedmaRloba-Tavmdablobis, siamaye-Tvinierebis,<br />

urCoba-morCilebis dapirispirebad iqna moazrebuli. gmiroba imaSi iqna danaxuli,<br />

rom simdable-morCilebis niWi sZlevs qedmaRloba-urCobis vnebas. amaze mogviTxrobs<br />

hagiografiuli mwerlobis is Janri, romelsac `cxovreba~ hqvia.<br />

amgvar TxzulebebSi adamianis RmerTTan miaxloebis gzad dasaxulia ara sulis<br />

uSualo brZola xorcTan da masze amaRleba, ara sulieri Tavisufleba materiisagan,<br />

aramed Sinagani Tviniereba, simdable da morCileba. `simdable da morCileba,<br />

_ ganmartavs i. ratcingeri, _ ori axali motivia, romlebic axla xmianoben da SiSveli<br />

spiritualizmis adgils ikaveben. agreTve adamianis gaWirvebuli mdgomareoba<br />

axla gaigeba ramdenadme sxvagvarad; adamianis ubedurebas avgustine ukve ubralod<br />

imaSi ki ar xedavs, rom igi, dgas ra emanaciis erT-erT qveda safexurze, damZimebulia<br />

materiiT, aramed imaSi, rom masSi Sefarulia xati RvTisa da Sefarulia, upir-<br />

99


veles yovlisa, qedmaRlobis qveS, romelic aris mTavari maxasiaTebeli filosofosTa,<br />

imaTi, vinc, maTi sulierebis miuxedavad, arawmindad miiTvlebian RvTisagan,<br />

ise rom, ufali win aRudgeba maT. ase moxda erTi umniSvnelovanesi cvlileba samyaros<br />

suraTsa da adamianis gagebaSi. materiisa da sulis ontologiuri dualizmis<br />

adgili axla daikava eTikur-istoriulma dualizmma: `qedmaRloba da simdable~. wina<br />

planze warmoCnda ara sulieri askezi, aramed morCilebis askezi, morCilebis gmiroba,<br />

rogorc ityoda hegeli.<br />

vnaxoT, rogor airekla es axali esTetikur-eTikuri ideali qarTuli hagiografiis<br />

im ZeglebSi, `cxovrebaTa~ Janrs rom qmnian. ar gadavaWarbebT, Tu vityviT, rom<br />

faseulobaTa im sistemaSi, romliTac hagiografi xelmZRvanelobs, ber-monazvnobis<br />

fenomeni Tavmdabloba-krZalulobisa da morCilebis sinonimia, giorgi merCule brZanebs:<br />

`monazonebaÁ hrqvian krZalvasa~.<br />

qedmaRloba-simdablis dapirispireba hagiografiuli gmiris saxeSi zogjer Seum-<br />

Cnevelia an mkrTali, xan ki cxadi, mwvave. zogjer mwerali mxolod nayofs warmogvidgens<br />

dapirispirebisa da mkiTxvelma TviT unda igulisxmos, ra dajdeboda am<br />

Znelad misawvdom nayofTa mowevna. `cxovrebaTa~ mTavari gmiri avtors am Sinagan<br />

brZolaze amaRlebul-gamarjvebuli Semohyavs upiratesad TxrobaSi da misi mTeli<br />

Zalisxmeva simdable-morCilebis principiT cxovrebas da sxvaTa moraluri WeSmaritebis<br />

gzaze dayenebas eZRvneba. es sxvani ufro xSirad `cxovrebaTa~ mTavari gmiris<br />

mowafeni, xolo zogjer eriskacebic arian.<br />

grigol xanZTelis merCuliseul daxasiaTebaSi Tavidanve swored Tavmdabloba-<br />

Tvinierebis Strixebi warmoCindeba. pirvel yovlisa. raki grigoli `ara iyo, viTarca<br />

Wabuki, mzuaobar~, mas Tavisi RirSesaniSnavi cxovrebis dasawyisSive mouxdeba SeebrZolos<br />

pativmoyvareobis vnebas. grigols mRvdlobis xarisxis miRebac uWirda, `da-<br />

RacaTu aqunda siyuaruli mRdelobisaÁ~. igi gulwrfelad eubneboda keTilis msurvelT:<br />

`sarwmunoTa mRdelTaTÂs ese uwyodeT Tquen, viTarmed ufroÁs ars yovelTa<br />

didebaTa sulierTa da ÃorcielTa, rameTu qristÀs nacvalebaÁ ars... da aw pativsa<br />

vxedav da patiJisagan meSinis~. grigolis swored simdable-morCilebis niWze imoqmedes,<br />

roca uTxres: `aw nuRara urC iqnebi, aramed morCil iqmen brZanebasa qristÀssa<br />

da hmone mas mRdelobiTa... xolo netari grigol daemorCila maT~.<br />

xolo roca Semdgom episkoposad kurTxevac moundomes, grigolma pativmoyvareoba-didebis<br />

vnebas farad miupyro simdable-krZalulobis grZnoba, beris Seuracxi<br />

Coxa Caicva da tao-klarjeTis gzas gaudga. `netarman grigol, viTarca ixila Tavi<br />

TÂsi Ãorcielad didebasa Sina, friad wuxda guli misi da ganizraxa farulad sivltolaÁ<br />

TÂsiT queyaniT~.<br />

wlebis Semdeg `mravalgzis mis Jamisa xelmwifeTa ganizraxes damtkicebiT amis<br />

netarisa episkopisobaÁ da friadiTa SromiTa awyines, raÁTamca daemorCila. xolo<br />

man ara ineba didebaÁ ese~.<br />

ioane da eqvTime aTonelebis `cxovrebis~ aRmweri mamis (ioanes) Sesaxeb gvauwyebs:<br />

`xolo vinaÁTgan cecxli igi qristÀs siyvarulisaÁ gulsa missa mZafrad aRetyina,<br />

yovelive didebaÁ amis soflisaÁ Seuracx-yo da nagevad Sehracxa da monagebni da simdidre<br />

da gansuenebaÁ, meuRle da Svilni TÂsni da naTesavni da, raodenic raÁ ars<br />

amis soflisaÁ, sruliad moiZula da ugulebelsyo da merme kualad Tavica TÂsi, sityvisaebr<br />

uflisa, da aRiRo juari mÃarTa zeda da farulad yovelTagan sivltolaÁ<br />

iÃumia da ijmna yovelTagan da mxoloÁ lavrasa didebulsa oTxTa eklesiaTa<br />

Sevida... kurTxevaÁ monazonebisaÁ miiRo da Jam raodenme RuawliTa ZlieriTa morCilebasa<br />

misca Tavi TÂsi~.<br />

saeriskaco didebis monazvnuri RvawliT dagvirgvinebas ioanes saxeli gansakuTrebuli<br />

SaravandediT Seumosavs. raTa pativs ganrideboda, berma `saberZneTisa queyanad<br />

mihmarTa, rameTu evltoda didebasa kacTasa. da esreT mTasa ulumboÁsasa miiwia<br />

da monastersa erTsa Sina JamTa ara-mciredTa jorTa msaxurebisa Ruawli axovnad<br />

Tavs idva da sxuani undoni msaxurebani da Seuracxni simdabliT aRasrulna~.<br />

100


ulumbos monasterSic msgavsi ram momxdara. `vinaiTgan ganiTqua saxeli misi, da<br />

pativs uyofdes berZenni da qarTvelni, SeuZnda saqme ese...~ amitom ioane SviliTurT<br />

aqedanac ayrila da mTawmindas misula. `da aqunda Tavi TÂsi farulad, da yovel-<br />

Tave saqmeTa morCilebisaTa simdabliT da udrtvinvelad iqmoda, da dayo mzareulobasa<br />

Sina ori weli gina umetes~.<br />

es aris saqmiT aRsrulebuli wesi cxovrebisa da `saxe simdablisa~, uzenaesi moZ-<br />

Rvrisagan rom uswavlia ioanes. is, vinc fexebi dabana Tavis mowafeebs, qristologiuri<br />

interpretaciiT, maswavlebelia adamianisa. amis kvalobazea, rom umaRlesi<br />

aristokratis naSieri sulieri Zmebis jorebis movlis saqmes `axovnad Tavs-idebs~,<br />

ori weli mzareulobs da sxva mdabiur samsaxurs `simdabliT aRasrulebs~. ase Znelia<br />

savalad biliki, ase `iwro ars bWe~, romelic marTlmorwmune qristians WeSmarit<br />

pirvelobasa da simaRles moupovebs. raki uzenaesi imisTvis ki ar gankacda, rom<br />

kacTagan imsaxurebodes, aramed, raTa TviT emsaxuros da misces `suli TÂsi saxsrad<br />

mravalTa~. visac moZmeTa Soris `pirvel yofaÁ surs~, unda `iyos yovelTa mona~<br />

(markozi, 10. 45, 44).<br />

ioanes Semdgom aTonis iverTa monastris winamZRvari gaxda misi Svili – eqvTime.<br />

hagiografi mogviTxrobs, Tu ragvari morCilebiT aRasrulebs Svili mamis yvela ganawess,<br />

ragvari udrtvinvelobiT itvirTavs Tavs didi monastris winamZRvrobas da<br />

rudunebiT emsaxureba sulier ZmaTa xorcielsa da sulier cxovrebas, erovnul-kulturul<br />

saqmes. xolo roca kviprosis mTavarepiskoposi aResrula da bizantias basili<br />

ganagebda, `...friad aiZula mefeman netarsa efTvimes, raÁTa miiTualos gangebaÁ<br />

misi, xolo man yovladve ara Tavsidva, rameTu yovliTa moswrafebiTa evltoda didebasa<br />

kacTasa da SfoTsa soflisasa da simdablesa Seitkbobda~.<br />

simdable-morCilebis gza-savals mihyavs giorgi mTawmindeli aTonis winamZRvrobisa<br />

da erovnuli kulturis `mnaTobis~ simaRlemde, rogorc amas misi cxovrebis aRmweri<br />

giorgi mcire mogviTxrobs. roca giorgi Seyenebulma giorgi mTawmindelis<br />

`RmrTiv-mimadlebuli~ niWi SeniSna, daavala, aTonze wasuliyo da didi eqvTimes dawyebuli<br />

saqme (`neSti daSTomili~) srul-eyo. mowafe Tvlida, rom SeuZlebeli iyo<br />

aseTi mZime tvirTis aweva ekisra. ase rom, moZRvarma `didiTa iZulebiTa Zliv daarwmuna~<br />

da aTonze wargzavna, xolo mTawmindaze mosuli `...iyofeboda netari ese monastersa<br />

mas Sina... simdabliTa da simSvidiTa, morCilebiTa da moTminebiTa da umetes<br />

yovlisa vidre Jam ravdenime viTarca litoni da uswavleli sagonebeli iyo yovelTa<br />

mier, rameTu misca Tavi TÂsi msaxurebasa da morCilobasa ZmaTasa. da weliwadsa<br />

Svidsa Seuracxad sagonebelTa saqmeTa simdabliT hmsaxurebda~. rogorc vxedavT,<br />

didi mwerluri da organizatoruli niWiT cxebuli kaci iseTi TavmodrekiT<br />

emsaxureba ZmaTa `Seuracx saqmeebs~ wlebis manZilze, rom igi `litoni da uswavlelic~<br />

ki hgoniaT. es rom moZRvarma gaigo, `didi mdurvaÁ moumcno ara aRsrulebisa-<br />

TÂs nebisa misisa~. mwerali motivirebas ukeTebs gmiris saqciels: `xolo netari ese<br />

ara Tu urCebiT iqmoda amas, aramed yoveliTurT ararad da undod Seeracxa Tavi<br />

TÂsi~. mxolod amis Semdgom ikurTxa giorgi mRvdlad `iZulebiTa brZanebiTa moZRuarisaÁTa~.<br />

male gamoCnda giorgis sibrZne da saTnoeba. amitom `Semdgomad mciredisa<br />

mTavrad eklesiisa ganiwesa~ da wignebis Targmnasac Seudga; `moexsena patiJi igi talantis-damfvleulisaÁ<br />

da ufroisad-Ra SeeSina urCebisTÂs moZRuarisa TÂsisa~.<br />

rogorc vxedavT, erTi rigisa Tu monaTesave grZnobebi erTmaneTis sawinaaRmdego<br />

moqmedebisaken ubiZgebs personaJs. aTonis monasterSi axlad misul giorgis moZRvris<br />

nebisadmi morCileba msxverplad miaqvs simdablis grZnobisadmi da Seuracx samsaxurs<br />

itvirTavs. moZRvrisagan didi samduravis miRebis Semdeg (`iZulebiTa brZanebiTa<br />

moZRvrisaÁTa~) simdablis saTnoebas Caiklavs da morCilebis niWiT aRiWurveba;<br />

gmiri amitom Seelia simdabliT samsaxurs, rom `SeeSina urCebisaTÂs moZRuarisa TÂsisa~.<br />

eTikur motivTa dramatuli Widili sacnaurdeba am epizodSi.<br />

mas Semdeg ki, rac giorgi `gamoicada mravalTa Sina saqmeTa~ da yvelaferSi sibrZne<br />

da umankoeba gamoavlina, `maSin yovelTa ZmaTa erTiTa nebiTa da ganzraxviTa<br />

101


mas kibesa winamZRurobisasa aRiyvanes da saydarsa wmidisa mamisa Cuenisa efTvimessa<br />

dasues. da sanTeli sasanTlesa zeda dadges~. magram arc winamZRvrobis pativi da<br />

uReli Seuwynarebia advilad giorgis, `aramed yovliTa ZaliTa TÂsiTa winaaRudgeboda,<br />

rameTu samgzis wil-ugdes orTa ZmaTaA sxuaTa Tana, viTarca iyo wesi monastrisai...<br />

da samgzisve mas xuda~.<br />

simdable-krZalvis impulss giorgi aTonelis pirovnebaSi erTxel kidev Seebr-<br />

Zoleba moZRvrisadmi morCilebis grZnoba. 9 wlis winamZRvrobis Semdeg giorgis, `vinaÁTgan<br />

ara eneba winamZRurobaÁ, aramed mosurne iyo Tavisa TÂsisa Tana myudroebiT<br />

yofasa da evltoda SfoTTa da amboxebaTa, amisaTvis farulad yovelTagan sivltolaÁ<br />

ixumia~ da Sav mTaze gaipara, Tavis moZRvars, giorgi Seyenebuls, gamoecxada. am<br />

ukanasknelisagan giorgi aToneli `didad ibrala~ (daituqsa) `datevebisaTÂs pirmetyuelTa<br />

cxoarTa... amis mizezisaTÂs brZanebiTa moZRurisa TÂsisaÁTa kualadaca mTawmidasve<br />

movida, da iZulebiTa yovelTa ZmaTaÁTa kualad Ãel-yo saqmesa winamZRurobisasa~.<br />

amgvarad, Tumc iZulebiT pativ-didebas jer simdable-krZalvis impulsma sZlia,<br />

magram bolos igic daiTrguna morCilebis grZnobiT.<br />

yoveldRiur yofiT sinamdvileSi `cxovrebaTa~ mTavari gmirisagan simdable-myudroebis<br />

saTnoebis niWi imaSi gamovlindeba, rom, magaliTad, serapion zarzmeli<br />

`tkbiliTa da daSniTa (morCili, mozave, Tanaxma, g. f.) ÃeliTa ixilveboda mdgomared<br />

xuroTa Tana saeklesioTa, rameTu iyo friad Semkul wesiTa xuroobisaTa~; grigol<br />

xanZTels `SromaÁ didad uyuarda~, monastris baR-venaxebSi `dRe da Rame Ãeli-<br />

Ta TÂsiTa iqmoda~; eqvTime aToneli `odesca raime saeroi saqme arn monastrisaÁ, TÂnier<br />

ucaloebisa Tanave gavidis gina Tu navisa gamozidvasa, gina Tu navi movidis<br />

xuarbliTa, gina Tu venaxTa asarvasa, gina Tu ajojvas, gina Tu sTulebasa~; Tumca<br />

eqvTime yvela saqmeSi kargad Caxeduli iyo, `garna didiTa simdabliTa TÂsiTa, TÂnier<br />

kiTxÂsa araras iqmoda~.<br />

pativmoyvareoba-simdablis dapirispireba `cxovrebaTa~ mTavari gmiris pirovneba-<br />

Si ufro mwvave, dramatul iers ar iRebs. sxva personaJis Sinagani cxovreba ki xSirad<br />

xdeba asparezi dapirispirebul sawyisTa mZafri Sejaxebisa. qedmaRloba-simdablis<br />

motivTa dramatul Sexlas gviTvaliswinebs `grigol xanZTelis cxovrebis~ is<br />

epizodi, zenons rom Seexeba. zenoni, mogviTxrobs merCule, samcxeli didi aznauri<br />

iyo, `RvTismsaxurebiT aRzrdili da siwmidiT iqceoda. da swadda monazonebaÁ...~<br />

mSoblebi rom gardaicvalnen, mamuli da qoneba zenonsa da mis das dautoves. zenoni<br />

fiqrobda, rom `mamuli da deduli monagebi~ disTvis daenarCunebina, xolo TviTon<br />

Semonazvnebuliyo. `da viTar amas ganizraxvida zenon, daÁ igi misi eSmakisa ganmarjuebiTa<br />

SeacTuna vinme ukeTurman kacman da Rame yovel warvidis SavSeTs, xolo zenon,<br />

viTarca cna, SeiWura saWurveliTa martod da amÃedrda cxensa da devna-uyo. da<br />

viTar didi queyanai vlo, Tqua gulsa TÂssa, viTarmed: `var me Wabuk saxelovan da<br />

romelsa vsdev, friad Seuracx ars, daRacaTu vewio da movkla, sabrÃe ars sulisa<br />

CemisaÁ, da ukeTu cudad ukunviqce saxed Cemda, sircxÂl ars Cemda, aramed aRTqumaÁ<br />

monazonebisaÁ aw aRusrulo ufalsa~. da axovan iqmna netari ese, rameTu monagebTa<br />

datevebaÁ sisxlTa daTxevasa emsgavsebis. da daiwera juari ÂorcTa TÂsTa da waremarTa<br />

saRmrTosa mas gzasa~, grigols daemowafa.<br />

Cven winaSea fsiqologiurad sakmaod mZafri situacia. pativmoyvareobaSelaxuli<br />

didi aznauri `SeuWurva~, `amxedrda~, `devna-uyo~ dis Semacdenels, raTa Suri iZios,<br />

sastikad dasajos. `viTar didi queyanaÁ vlo~, ganrisxebam iklo, gonierebam imZlavra.<br />

zenoni Tavis Tavs esaubreba. am monologSi jer wodebrivi ampartavnoba xmianobs<br />

– maRali aristokrati (`Wabuk saxelovan~) var da mdabiosTan (`Seuracxi~) Sebma ar<br />

mekadrebao; mere zneobrivi motivi eRobeba gaafTrebis vnebas, _ rom movkla, suls<br />

waviwymedo; bolos Tavmoyvareobac warmoCndeba – uSedegod Sin dabruneba sircxviliao.<br />

es Sinagani Widili imiT mTavrdeba, rom Tavmdabloba – Tvinierebis grZnoba<br />

amarcxebs qedmaRloba-mrisxanebis vnebas, zenoni monasters miaSurebs. mwerali garkveviT<br />

ambobs, rom gmiri amaRlda miwierebaze: `axovan iqmna netari ese, rameTu mona-<br />

102


gebTa datevebaÁ sisxlTa daTxevasa emsgavsebis~, ase rom, siamayesa da pativmoyvareobaze<br />

amaRlebas mowameobrivi tanjvis analogiurad saxavs hagiografi. kaci, romelic<br />

sulieri cxovrebisaTvis (berobisaTvis) emzadeboda, saRvTo samarTals amarjvebinebs<br />

siamaye-Surisgebis demonze. ra ganasxvavebs, ganmartavs qristianuli eTika,<br />

im adamians, romelic Seuracxyofs, imisagan, vinc, Seuracxyofili, imasve akeTebs,<br />

rac mas uyves. iyo bolo Seuracxmyofeli, araviTar SeRavaTs ar ganiWebs, mitevebis<br />

motivad ar gamodgeba: `dro da adgili ar ganasxvavebs imas, rac erTi da imave TvisebiTaa<br />

SeerTebuli~ (tertuliane).<br />

daZabul, vnebaTaRelviT damuxtul suraTs xatavs `grigol xanZTelis cxovrebis~<br />

avtori, roca javaxeTis krebis ambavs mogviTxrobs. kreba mowveul iqna imis gamo,<br />

rom samcxis gamgebelma didma aznaurma mirianma `mZlavr samcxisa eriTa Ze TÂsi daadgina<br />

kaTalikozad Tana-dgomiTa da kurTxeviTa mcirediTa epikoposTaÁTa~. episkoposTa<br />

umravlesoba arsens, viTarca `mZlavrebiT dadgenils~, ar scnobda kaTolikosad.<br />

am Tvalsazriss krebaze yvelaze mtkiced gamoxatavda efrem mawyvereli. `xolo<br />

netarman grigol farulad mouwoda netarsa efrems da hrqua mas: `Svilo, pativsa magas<br />

wmidisa mRdelT-mTavrobisasa gafuceb, nu uSli sulierad Zmasa Sensa arsenis~.<br />

xolo man hrqua: `wmidao mamao, ver egebis ZmaTa CemTa episkoposTa cilobaÁ samarTlisaTÂs,<br />

da meca Semindve, rameTu ara var amieriTgan arsenis cxovari da araca igi<br />

Cemi mwyemsi~.<br />

aseT rTul situaciaSi, roca saqmis empiriul-faqtobrivi garemoebani efrems nebas<br />

ar aZlevs winaaRmdegoba (`cilobaÁ~) gauwios sulier Zmebs, igi eurCeba sulier<br />

mamas. xolo grigoli, viTarca moZRvari, simdable-morCilebis grZnobas mimarTavs,<br />

roca mowafes mkacrad (`mksinvared~) eubneba: `ukeTu amas iqm, efrem, me uvar myav, vi-<br />

Ta ara Seni moZRuari var~. xolo netari efrem sityuasa mas zeda sulierisa mamis<br />

da moZRurisasa atirda da hrqua: `ficxel ars brZanebaÁ ese, ganmkueTel ufroÁs maxÂilisa.<br />

Aaw nebaÁ Seni iyavn da nu nebaÁ Cemi, wmidao RmrTisao~. rogorc vxedavT, pativmoyvareoba-urCobis<br />

vneba efrem mawyverelis pirovnebaSi aq ise mZlavrad xmianobs,<br />

rom moZRvari iZulebulia, mis gasaneleblad simkacresa da ukidures Rones mimarTos.<br />

xolo imas, Tu ra daujda mowafes moZRvris nebas damorCileboda da Tavisi<br />

siamaye daeTrguna, merCulis maRali poeturi xelovnebis wyalobiT sruliad cxadad<br />

SevigrZnobT personaJis qceviTac (`efrem... atirda...~) da replikiTac: Seni sityvebi,<br />

moZRvaro, maxvilze ufro hkveTs da ararad aqcevs Cems nebas...<br />

miwieri moZRvris zemoqmedebiT aq efremi uzenaesi moZRvris xats imosavs, RvTisagan<br />

momaval sxivs, pirvelcodviT gawyvetils, aRadgens Tavis TavSi. efremis sulieri<br />

mzera aq pirdapir ebjineba gankacebuli RmerTis RaRadiss: `rameTu gardamovxed<br />

zeciT, ara raÁTa vyo nebaÁ Cemi, aramed nebaÁ momavlineblisa Cemisa mamisaÁ~ (ioane,<br />

6. 38; maTe, 26. 39). magram am sulier simaRlemde ragvari ZalisxmeviT, ra tkiviliT<br />

miikvlevs gzas efremi, es fsiqologiuri simarTliT aRbeWdil scenaSi sacnaurdeba<br />

CvenTvis. sacnaurdeba grigolisTvisac. igi kargad grZnobs, rom morCilebis gamomxatvel<br />

sityvebSi mowafisa pirovnuli nebis aRkveTiT gamowveuli simZimilia Cagubebuli.<br />

amitom amSvidebs aseTi rudunebiT, mSobliseuli Tanalmobis grZnobiT moZRvari<br />

atirebul mowafes: `efrem sanatrelo, gisminen qristeman, raÁca iTxoo misgan Sen,<br />

umankoo guliTa da wrfelo gonebiTa, mimsgavsebulo moZRuarsa Sensa qristesa...~<br />

hagiografiuli Txzulebis mTavari gmiri, romelsac Tavad ukve daumarcxebia qedmaRlobis<br />

demoni, xSirad ai aseT Znel situaciaSi gaCndeba Tavisi mowafis gverdiT,<br />

simdable-morCilebis niWs aRviZebs masSi, pativmoyvareobis Tu urCobis vnebis daTrgunvaSi<br />

exmareba. qristianuli swavleba kategoriulad moiTxovs marTlmorwmunisagan,<br />

moZRvars mihyves, `rameTu igini iRviZeben sulTa TquenTaTvis~ (ebraelTa, 13. 17).<br />

ioane da eqvTime aTonelebis `cxovreba~, am TvalsazrisiT, ramdenime sagulisxmo<br />

epizods gviTvaliswinebs. erTgan moTxrobilia didi mxedarTmTavris, Tornikes<br />

aTonze mosvlisa da Semonazvnebis ambavi. man monasterSi didi ganZi moitana, `romeli-igi<br />

yovelive mamisa TÂsisa sulierisa iovanes ÃelT misca da Tavi TÂsi srulad<br />

103


uar-yo... egeviTarman man ganTqumulman da saCinoman kacman yovelive nebaÁ TÂsi moikveTa<br />

da srulebiT Seudga morCilebasa missa~.<br />

magram simdable-myudroebis mkacri da faqizad niuansirebuli eTikuri idealis<br />

winaSe igic Sescodebs: `vinaÁTgan didi Tornik wyobaTa Sina aRzrdil iyo da sala-<br />

SqroTa saqmeTa, amaT eseviTarTa pirTaTÂs ubnobaÁ da hambavi uyuarda da mamaÁ iovane<br />

eridebin da ara unda, raÁTamca amxila mas, raÁTa ara mowylas gonebaÁ misi~. magram<br />

mere iovanes `SeeSina~, rom am moridebiT sulier zians SeamTxvevda `Rirssa mas<br />

da TÂssaca sulsa~. da uTxra Tornikes: `sayvarelo Zmao, vxedav, romel madliTa RmrTisaÁTa<br />

keTilad warmarTebul xar mcnebaTa Sina RmrTisaTa.. daacade soflioTa<br />

magaT saqmeTa ubnobaÁ...~ es rom moismina, Tornike `meyseulad davarda ferÃTa Tana<br />

misTa da cremliT ityoda, viTarmed: `da rad daidume aqamomde da ara mamxile, wmidao<br />

da RmerTSemosilo mamao?~ xolo mamaman iovane aRadgina igi da hrqua: `ufalman<br />

Segindven, garna aw xolo ekrZale!~ da mieriTgan monastrisa ZmaTa arRara vis eubnebin~.<br />

sityva codvasac SegvamTxvevs da madlsac. igavTa wigni gvaswavlis: `sikudili da<br />

cxovrebaÁ xelTa Sina enisaTa~ (18. 22), siwmindisaken miumarTavi sityva fuyea, `momwylvel,<br />

ganmkueTel, viTarca maxvili~ (igav. 12. 18). amitom WeSmariti morwmune unda<br />

`aRvir-asxmides enasa TÂssa~ (iakobi. 1. 26); an, rogorc daviTi ityvis: `davsdev sacoÁ<br />

pirsa Cemsa~ (fsalm. 38. 2). efrem asuri gvmoZRvravs: `ganeSore mravalmetyuelebasa,<br />

romeli mocaleTa moupovebies~. xolo iovane oqropiri amao mravalmetyvelebas uSualod<br />

simdablis niWis damamcrobel, gamaxunebel saqmed racxs; `romeli saCinod<br />

mdabal ars da enasa ara aRvir-asxna, sabrÃe daerwyas bnelsa~.<br />

`saCinod mdabal~ Tornikes aseTi `sabrÃe~ emuqreba, roca `wyobaTa Sina~ (omebSi)<br />

aRzrdili kaci `salaSqroTa saqmeTa~ ambebs mouTxrobs xolme mTawmindel berebs.<br />

moZRvari xedavs, rom simdable-myudroebis grZnobas mowafis gulSi pativmoyvareobis<br />

Wia RrRnis. ioane ver Seurigdeba, rom Tornike TviTkmayofilebisaTvis `mocale~ Seiqnes.<br />

RvTis mijnuris eTikuri norma `mRviZarebaa~, locviT uzenaesTan ganuwyveteli<br />

Tanayofna (maTe, 26. 41), sxva SemTxvevaSi eSmakTan Tu codvasTan TanayofnisaTvis ixsneba<br />

gza.<br />

qristianuli eTikis yvelaze elementaruli normis Tanaxmad, RmerTia yvelaze didi<br />

simdidre kacisa da igi uSurvelad aniWebs adamians `keTilTa misTa~, da vinc es<br />

safase daiunja, risRa mopovebas SeiZleba cdilobdes, raRaa, rac misi araa. sagnebisa<br />

Tu nivTebisadmi interesi, swrafva abrkolebs sulis miaxloebas uzenaesTan,<br />

iwvevs ukmayofilebasa da Sexla-Semoxlas. amas gvaswavlis nilus ankvireli, viTarca<br />

vnebaTaRelvis dambad sulier sneulebas, imiT vumkurnalebT, rom aRvikveTT survils<br />

nivTTa siyvarulisa, moxveWisa. tertuliane ki tansacmlis, oqro-vercxlis, Zvirfas<br />

qvaTadmi siyvarulis saTaved uSualod pativmoyvareobas, amao didebis vnebas<br />

Tvlida.<br />

giorgi aTonelis hagiografiuli Txzulebis mravali epizodi gviTvaliswinebs<br />

imas, Tu ramdeni Rone da Sroma Sealia eqvTime aTonelma am sulieri sneulebis mkurnalobas<br />

iverTa monasterSi. ai, erTi pasaJi: `iyo vinme mTavardiakoni, Rirsi kaci<br />

da SeracxilTa Svili da aramciredi safasi mieca monastrisa da TÂsi Sesamoseli,<br />

romeli daedva eklesias, ara hnebavn, raÁTamca vinme Seimosa igi Tvinier missa~. erT<br />

dRes eqvTimem erTs RvTismsaxurs ubrZana, Caecva mTavardiakonis kvarTi da ise aResrulebina<br />

rituali. `xolo man miugo, viTarmed: `mamao suliero, nuukue Sewuxnes<br />

ZmaÁ igi, rameTu ara hnebavs, raÁTamca vinme Seimosa kuarTi misi~. esma raÁ ese mamasa,<br />

mouwoda mTavardiakonsa mas da hrqua simSvidiT da tkbilad, viTarmed: `gnebavsa,<br />

raÁTa Seimosos Zmaman man kuarTi Seni da hmsaxuros sakurTxevelsa Cuen Tana?~ da<br />

ixila, rameTu Sewuxna igi da ara unda, raiTa Seimosos~.<br />

rogorc vxedavT, mTavardiakoni or cecxls Sua aRmoCndeba: gamorCeulobisa da<br />

pativmoyvareobis grZnobis karnaxiT igi aqamde yvelasagan xelSuxeblad `icavda~ Tavis<br />

samosels; axla ki sulieri mama mTavardiakons iseT SekiTxvas aZlevs, romelic<br />

104


elementaruli eTikuri normis Sexseneba ufroa, vidre kiTxva: `Rirsi kacisa da SeracxilTa<br />

(didebulTa) Svilis~ sulSi gamorCeuloba – pativmoyvareobis impulsi<br />

am wuTSic ise Zlier Rvivis, rom simdable – morCilebis saTnoebas sjabnis. beri<br />

`Sewuxna~ da amiTve cxadyo, rom `ar unda, raÁTa Seimosos~ sxva misi kvarTiT. eqvTimem<br />

Jamiswirvis damTavrebamde acala mTavardiakons, xolo mere, raki cxadi Seiqna,<br />

rom simdable – morCilebis grZnoba vera da ver imorCilebda pativmoyvareobas, bers<br />

mouxmo da uTxra: `miTxar WeSmariti, raÁ dagitevebies sofelsa Sina? xolo man hrqua,<br />

viTarmed: `wmidao mamao, ara umecar ars RirsebaÁ Seni, rameTu mSobelni da Zmani<br />

da safaseni da monagebni ara mciredni damitevebian da raÁ igi ÃelTa SenTa wmidaTa<br />

mimcemies, TÂT uwyi~. hrqua mas mamaman Cuenman: `da jer-giCns, Svilo, magis yovlisa<br />

madli da sasyideli wariwymido kuarTisa amis SenisaTÂs?” xolo man hrqua: `nu<br />

iyofin, mamao!~ da meyseulad ubrZana moRebaÁ cecxlisaÁ da TÂsiTa ÃeliTa STaagdo<br />

kuarTi igi cecxlsa da esreT daiwua. xolo ZmaÁ igi Seuvrda wmidaTa ferÃTa misTa<br />

da SendobaÁ iTxova~.<br />

mxolod aseTi mkacri da kategoriuli RonisZiebebiT moxerxda, rom mTavardiakons<br />

gamorCeulobisa da fuWi didebis demoni daeTrguna Tavis TavSi, Sendoba eTxova.<br />

srulqmnilebis qristianuli ideali mravalricxovan eTikur normaTa urTierTharmonias<br />

niSnavs. miiCneva, rom mcire usamarTlobac ki daamcrobs da waaxdens xangrZlivsa<br />

da mravalfer Rvawls. mTavardiakonic mraval `saqmeTa keTilTa~ moqmedi iyo,<br />

magram swored simdabliT ar `moedrika Tavi~ ZmaTaTvis, da, ampartavnobiT `Sekruli~,<br />

verc grZnobda amas. kvarTis cecxlSi CagdebiT moZRvari mowafes uTvaliswinebs,<br />

rom RvTismosaobis cecxlSi unda daiwvas da aRigavos yvela miwieri sacduri.<br />

qedmaRlobisa da morCilebis grZnobaTa urTierTdapirispirebaze saubars uSualod<br />

mivyavarT kanonisa da pirovnuli nebis Tavisuflebis sakiTxTan. es imdenad mni-<br />

Svnelovani problemaa, rom sagangebo da vrcel gansjas moiTxovs. aq mxolod oriode<br />

sityviT SemovifarglebiT. qristianuli moZRvrebis Tanaxmad, RvTis xatad gaCenili<br />

kaci `ara ars damonebul, aramed Ãelmwife, moqmed msgavsad nebisa TÂsisa~; vinaidan<br />

vinc kanonisa da sasjelis SiSiT moqmedebs, igi araa Tavisufali. Tavisufleba<br />

isaa, roca kacs aqvs `xelmwifebaÁ nebasa zeda TÂssa~. es `Ãelmwifeba~ pavle mociqulisagan<br />

moazrebulia ara rogorc Tavisufleba TviTnebobisa, aramed, viTarca Tavisufleba<br />

TviTnebobisagan, rogorc TviTaRkveTa, e. i. xelis aReba Tavis Tavze, gandgoma<br />

egoisturi survilebisagan. qristes naTels ziareba imas niSnavs, rom `sikudilisa<br />

misa mimarT naTel-viReT~ da `Zueli igi kaci Cueni mis Tan juars ecua~ (adamidan<br />

dRemde CvenSi gamyarebul mdabal vnebebs moverieT). adamiani iZulebasa da kanonis<br />

muxlTa morCilebas Tavs aRwevs im sazomiT, ra sazomiTac igi mokvda TviTnebobisaTvis<br />

(rom, 6). ase ganxorcielebul `TavisuflebaSi adamians SeeTavazeba `madli~<br />

– zemodan boZebuli SesaZlebloba, raTa gamovides borotebis inerciisagan, da `siyvaruli~<br />

_ Sinagani mzadyofna TviTaRkveTisaTvis~ (s. avernicevi).<br />

adamianebi ase gagebuli Tavisuflebis sxvadasxvagvari unariT ibadebian. Hhagiografiuli<br />

Txzulebis mTavari gmiri amgvari Tavisuflebis wvdomis didi niWiT cxebuli<br />

pirovnebaa da ufro naklebi Zalisxmeva sWirdeba misi realizaciisaTvis, Tavisi<br />

Tavis meore bunebad misi qcevisaTvis, xolo xSirad `cxovrebaTa~ sxva personaJebi _<br />

zenoni da efrem mawyvereli, Tornike da gamorCeuli samoslis moyvaruli mTavardiakoni<br />

– Tavis Tavze gansakuTrebuli ZaldatanebiT, mZafri Sinagani konfliqtis<br />

gziT mieltvian am Tavisuflebas. hagiografebi fsiqologiuri realisturobiT aRbeWdili<br />

pasaJebiT gviTvaliswineben, ra Sinagani SeWirvebis safasurad miikvleven<br />

gzas es adamianebi im `madlisaken~, romelic maT `borotebis inerciisagan~ gamoiyvans,<br />

`siyvarulisken~, romelic maT TviTaRkveTas SeaZlebinebs.<br />

magram MmTavari gmiris mowafeTa meore nawili Sinagani TavisuflebiT miuyveba<br />

morCileba-simdablis gzas. maTi amaRlebuli Zalmosileba nimuSad isaxeba xolme.<br />

xolo erTgan `grigol xanZTelis cxovrebaSi~ sasurvel TavisuflebasTan wilnayari<br />

simdablis aseTi `provocirebac~ ki xdeba moZRvrisagan: neZvis monastridan xan-<br />

105


ZTaSi stumrad mosul berebs erTxel grigolma hkiTxa: `simdable sruli saqmiT da<br />

ara sityviT arsa monastersa Tquensa Soris ZmaTa?~ xolo maT hrques: `ars locviTa<br />

SeniT~. amasobaSi Jamiswirvis dawyebis mauwyebeli zari Camorekes. grigolma brZana,<br />

Jamiswirva xanZTas mamasaxlisad dadgenil epifanes aResrulebina. `da etvifane Seimosa<br />

Jamis wirvad... da viTarca aRvides sakurTxevelad etvifane `wmidao RmerToÁsa~<br />

wina asamaRlebelsa iwyo Tqumad, aRvida xolo sakurxevelad mamaÁ grigol da kuer-<br />

TxiTa sca Tavsa da hrqua: `dadumen~. xolo igi S e u S f o T e b e l a d dadumna.<br />

da ubrZana sadiakoned warsvlaÁ da ganZarcuvaÁ. maSin yoveli eri gankvirvebisa zarman<br />

aRavso, xolo igi warvida da ganiZarcua da mivida da dadga winaSe moZRvrisa<br />

TÂsisa myovar Jam. da kualad ubrZana SemosaÁ da Jamis-wirvaÁ. da igi sixaruliT Seimosa<br />

da Seuvrda netarsa grigols. xolo man juari daswera da aRvida igi sakur-<br />

Txevelad, m Z l e a m p a r t a v n e b i s a s e n T a, da iwyo Sewirvad msxuerplTa<br />

maT usisxloTa. aramed mizezi saqmisa amis vervin ikadra kiTxvad wmidisa<br />

mis, vidremdis TÂT ubrZana ZmaTa maT neZuelTa. `ixileTRa, Zmano sayuarelno, s i m<br />

d a b l e s a q m i T s r u l i epifanesi? grwmenin Cemi, WeSmaritsa vity winaSe<br />

RmrTisa. araraÁ brali uqmnies mas, rameTu RmrTis-moSiSebisa da siwmidisa da simdablisa<br />

misisaTÂs maradis madli sulisa wmidisaÁ dadgromil ars mis Tana... da ese<br />

Tquenisa xilvisaTÂs vyav, rameTu sTquT ZmaTa TquenTa sruli saRmrToÁ simdable~.<br />

fsiqologiurad uaRresad datvirTuli es pasaJi azrobrivi qveteqstiT da mxatvruli<br />

CanafiqriT Zveli aRTqmis im epizods Camohgavs, roca ufali ubrZanebs abraam<br />

mamamTavars: `moiyuane Ze Seni isaki... da Sewire igi mun yovlad dasawuelad~. abraami<br />

isakiTurT mivida RvTisagan ganCinebul adgilas, aaSena sakurTxeveli, `daasxa SeSaÁ<br />

da Sekra isaki... da ganyo Ãeli TÂsi moRebad maxÂlisa daklvad Zisa TÂsisa~. da maSinve<br />

gamouCnda abraams `angelozi uflisa zeciT~ da auwya RvTis survili, _ Svilis<br />

nacvlad verZi Seewira (dabad., 22. 2-13). Aam sceniT sacnaurdeba, rom RvTis Canafiqrs<br />

sicocxlisaken mivyavarT da ara sikvdilisaken, rwmenisa da siyvarulis cxovelmyofeloba<br />

Rvivdeba da dasturdeba am gamocdiT. abraami mTeli sicocxle ganuxrelad<br />

misdevs RvTis sityvas, romlis azric mas SeiZleba yovelTvis arc esmodes, rogorc<br />

aq. Mmagram, rac aq gamocdaa abraamisaTvis, uflis CanafiqriT aris dadastureba rwmeniT<br />

gamokvebili simdablis grZnobis sicocxlisunarianobisa, rasac kacTa modgmis<br />

xsnisaTvis mouxmobs uzenaesi. gamocda tardeba abraamis rwmenis warmoCenisaTvis,<br />

raTa am patriarqis magaliTiT gvaCvenos RmerTma is, ris swavlebac surs CvenTvis<br />

mis Zes, roca morCilad nebdeba golgoTis Zalmomreobas. amitomac uwodebs mere<br />

qristes maTe maxarebeli `Zes abrahamisa~ (1, 1).<br />

epifanec aseve brmad aRasrulebs moZRvris brZanebas. masac araferi gaegeba im risxvisa,<br />

romelmac `kuerTxiTa sca Tavsa da ubrZana `dadumeba~ da `ganZarcua~. didi<br />

rwmena da siyvaruli SeaZlebinebs epifanes `nebisaebr TÂsisa~ ganagos siamaye-ampartavnobis<br />

vneba, iyos Tavis ufali. Zlieri nebelobiT, magram dafaruli ZalisxmeviT<br />

wvdomil am Tavisuflebas mianiSnebs mwerali, roca ityvis: `xolo igi SeuSfoTebelad<br />

dadumdna~. daZabuli simSvidea es, romlis ukan nebelobis sagangebo wvrTnis,<br />

survilTa aRkveTis asketuri gzis siZnele mainc ganiWvriteba, igrZnoba. am ukana<br />

planSi momavalicaa CarTuli. epifanes qcevas mis xasiaTze aranakleb gansazRvravs<br />

Wvreta im momentisa, roca igi uzenaess unda warudges. wesad daide, moZRvravs Semsgavsebul<br />

situaciaSi moxvedril marTlmorwmunes Toma kempieli, rom sulieri gacxarebis<br />

Jams ifiqro imaze, ra mogiva, roca sinaTle moefareba.<br />

rogorc kacobriobis xsnisaTvis gamouxmobs ufali abraamis rwmenas da cdis mas,<br />

aseve Tavisi mowafeebis WeSmaritebis gzaze ganmtkicebisaTvis gamouxmobs grigol<br />

xanZTeli epifanes morCilebis grZnobas da gamocdis yvelas Tvalwin. Ggrigols sWirdeba<br />

dadastureba – damowmeba rwmenis Zlevamosilebisa, xolo epifane am gamocdiT<br />

Tavis saukeTeso `mes~ amkvidrebs uzenaesisa da sakuTari Tavis winaSe.<br />

Tumca epifanes azrebi da grZnobebi aq gamoTqmuli araa, erTianad daZabuli situacia<br />

mainc metyvelia da mimaniSnebeli. dumiliTa da lakonuri miniSnebebiT met-<br />

106


yveleba bibliuri stilis principuli niSania da misi beWedi abraamis im epizodsac<br />

azis, zemoT rom movixmeT. abraamis `usityvo morCileba mravalferovania da bneli~,<br />

_ ambobs erix auerbaxi. esaa `fsiqologiuri situacia imdenad ara gamoTqmuli, ramdenadac<br />

miniSnebuli~. amgvari xedva da ase xatva, sruliad ucxo homerosis stilisaTvis,<br />

adamians warmogvidgens erTob rTul, Sinaganad mravalferovan qmnilebad, _<br />

dasZens igive mkvlvari. am stilis mimdevrebma `SeZles eCvenebinaT cnobierebis erTdroulad<br />

arsebuli fenebi, dalagebulni erTimeoreze, da gamoexataT maT Soris ga-<br />

CaRebuli konfliqti~ (`mimesisi~).<br />

normad da idealad isaa miCneuli, rom qristiani win aRudges mdabal miwier survilebs,<br />

Tavisi SemarTeba, upirveles yovlisa, sakuTar gulsa da gonebaSi dabudebul<br />

demonTa winaaRmdeg mimarTos. `ese ars brZolaÁ da ZlevaÁ moRuaweTaÁ, _ ganmartavs<br />

qristiani moralisti, _ raÁTa Sevides kaci Sinagan gonebasa TÂssa da hbrZodis<br />

eSmaksa da moiZulnes vnebani da uvaryos Tavi TÂsi da ganasxnes vnebani Ãorc-<br />

Tani da wina-aRudges gulsa mas borotsa~.<br />

qristianuli literaturis mravali Zegli warmogviCens sxvadasxva mxares moswrafe<br />

sulier impulsTa dramatul Sejaxebas, Sinagani gaorebis tkivils. upirveles<br />

yovlisa, origenis, tertulianes, klimenti aleqsandrielis, grigol nazianzelisa<br />

da netari avgustines Txzulebebs vgulisxmobT. am ukanasknelis `aRsarebaSi~ Sinagani<br />

gaorebis tkivili tragikul eqstazSi gadadis. nacvlad imisa, rom gadaewyvita eWvebi,<br />

avgustine maT amravlebda; sulier Wrilobebs igi imdenad malamos ar scxebda,<br />

ramdenadac aRizianebda. avgustine hyveba, ra mtanjveli Sinagani tkivilebis gziT miikvlevda<br />

misi suli gzas warmarTobidan maniqvelobisaken, maniqvelobidan – qristianobisaken.<br />

sulis brZanebas sxeuli ratom emorCileba ufro, vidre TviT suli? – ki-<br />

Txulobs avgustine. e. i. mTeli arsebiT rodi ubrZanebs suli Tavis Tavs. suli rom<br />

winaaRmdegobrivi ar yofiliyo Tavis SigniT, erTiani, mTliani yofiliyo, `maSin br-<br />

Zanebis gacemac ar gaxdeboda saWiro... erTdrouli ndomac da arndomac – es gasaocari<br />

movlena rodia, aramed sneuleba sulisa... arc ndoma iyo Cemi sruli da arc arndoma.<br />

amitomac iyo, rom me vebrZodi Cems Tavs da Suaze viyavi gaxleCili, magram es<br />

gaoreba Cemi nebisve sawinaaRmdego xdeboda...~ (`aRsarebani~).<br />

qarTvel hagiografebs naTlad aqvT gacnobierebuli, rom maT gmirebs simdable–<br />

morCilebis principis erTguleba pirovnuli nebisagan gandgomis safasurad ujdebaT.<br />

WeSmaritni qristianni, _ ambobs eqvTime aTonelis Rvawlis mTxrobeli, _ `sami-<br />

Ta saqmiTa cxovndebian: simdabliTa da morCilebiTa da TÂsisa nebisa datevebiTa~.<br />

magram `cxovrebaTa~ gmiris modelis Sinaarsi da struqtura amiT ar amoiwureba.<br />

igi garTulebulia erTi principuli komponentis mimatebiT. adamiani, `cxovrebaTa~<br />

mixedviT, idealurobas marto Sinagani konfliqtis daZlevis gziT ki ar aRwevs, aramed<br />

misi Zalmosileba obieqtur, sazogadoebriv _ kulturul asparezze ixarjeba.<br />

grigol xanZTeli ganaTlebisa da mwignobrobis xuT keras afuZnebs, saamisod wvr-<br />

Tnis da exmareba mowafeebs; eklesiis marTva-gamgeobis saqmeebSi monawileobs; sabermonazvno<br />

koloniebs marTavs da wes-gangebas daudgens; mefe-didebulebTan erTad iRvwis<br />

erovnul-kulturuli mTlianobis aRorZinebisaTvis, mefeTa zneobriv cxovrebaSi<br />

ereva; ucxoeTSi mogzaurobs kulturuli kavSiris gansamtkiceblad; samonastro<br />

sameurneo saqmeSi monawileobs; sagalobelTa krebuls qmnis da a. S. (`grigol<br />

xanZTelis cxovreba~). serapion zarzmelic mwignobrobis keras daaarsebs; zrunavs<br />

samonastro krebulis wevrTa sulieri warCinebisaTvis; exmareba sxva saganmanaTleblo<br />

centris damfuZnebelT; ibrZvis samonastro miwebis SemomtkicebisaTvis, monastris<br />

materialuri uzrunvelyofisaTvis. xolo giorgi mawyvereli samcxeSi did aznaurTa<br />

Soris atexil SfoTs awynarebs, sasulierosTan saero xelisuflebas aerTianebs<br />

(`serapion zarzmelis cxovreba~). giorgi aToneli didi kulturuli centris<br />

organizatori, mravalricxovani krebulis yoveldRiur saWiroebaTa ganmkiTxveli;<br />

energiulad iRvwis, raTa iverTa monasteri berZnebma ar miitacon; bizantiis imperatorTan<br />

da saqarTvelos mefesTan aqvs saqmiani Sexvedrebi; qarTuli eklesiis avto-<br />

107


kefaliisaTvis gamarTul disputSi monawileobs; samSobloSi Camodis da saeklesio<br />

reformas ganaxorcielebs, xolo aqedan 80 udedmamo bavSvi mihyavs aTonze qarTvel-<br />

Ta ricxvis gasamravlebad da a.S. (`giorgi aTonelis cxovreba~). eqvTime da giorgi<br />

aTonelebi samwignobro-kulturuli RvawlisaTvis Seiracxnen wmindanebad.<br />

martvilis mxatvruli saxis arss qmnis sxeulisa da sulis konfliqti da aq gamovlenili<br />

ZalisxmeviT gansazRvruli dapirispireba mtanjvelebTan. `cxovrebaTa~<br />

gmiris samoqmedo asparezi ufro vrcelia rogorc droiTi, ise sivrciTi TvalsazrisiT,<br />

ufro masStaburia da mravalmxrivi aRsrulebul saqmeTa kvalobaze.<br />

SeiZleba Tu ara am sarbielze Sedges kaci da rogor gamoiCens igi Tavs, amis momaswavebel-ganmsazRvrelad<br />

simdable-morCilebis is niWi Tu Rone miiCneva, romelsac<br />

siamaye-ampartavnobis daZlevisas gamoavlens adamiani. gmirobis TavidaTavi aqaa. amitom<br />

iTvaliswinebda samonatro wes-gangeba, rom berobis msurvel kacs `morCilis~<br />

ampluaSi gaetarebina ramdenime weli. amis Taobaze gvauwyebs giorgi merCule: `mamaÁ<br />

grigol aravis udebTagansa Seiwynarebda, aramed pirvelad gamocadis... da ukeTu ipovis<br />

guliTa umankoÁ, uzakveli da udrtÂnvelad simdabliT morCili... igi Seiwynaris~;<br />

an ase xdeba: sulieri gmirobisaken moswrafe personaJi TviT gamocdis Tavis<br />

Tavs: ioane aToneli sulieri Zmebis jorebis momvlelad dgeba, xolo ori weli mzareulobs.<br />

giorgi aToneli Svidi weliwadi `Suracxad sagonebelTa saqmeTa simdabliT<br />

hmsaxurebda~. Tavis saukeTeso `mes~ eZieben, arkveven da adgineben es adamianebi<br />

sakuTari Tavis winaSe. mTeli maTi sicocxle cxadi Tu faruli gamocdaa maTive nebelobisa.<br />

`wamebis qristianuli idea (tanjviTa da sikvdiliT gamocda), erTi mxriv,<br />

da cdunebis idea (gamocda cdunebiT), meore mxriv, specifikur Sinaarss aZlevs gamocdis<br />

ideis maorganizebel masalas uzarmazar adreqristianul, xolo Semdgom Sua<br />

saukuneebis cxovrebaTa Janris literaturaSi~ (m. baxtini).<br />

amgvarad, adamianis pirovnebis SigniTve ganxorcielebuli tanjva-wameba, tkivili<br />

Sinagani winaaRmdegobisa – ai, ra aris saerTo martvilsa da `cxovrebaTa~ idealur<br />

gmirs Soris. oRond sxeulisa da sulis ontologiur dualizms (`wamebani~) emateba<br />

eTikur-fsiqologiuri dualizmi (`cxovrebani~). TviTaRkveTa (gandgoma materialur<br />

swrafvaTagan) da simdabliT cxovreba, Semsgavsebuli tkiviliTa da dramatizmiT, aRbeWdavs<br />

yvela hagiografiuli gmiris saxes. Mmaterialur sivrceSi materialuradve<br />

ganxorcielebul moqmedebaTa koeficientiT, mniSvnelovanwilad rom gansazRvraven<br />

adamianis idealurobas, `cxovrebaTa~ gmiri didad aWarbebs `wamebaTa~ personaJs. sarbielTa,<br />

idealTan miaxloebis gzaTa SesamCnev gansxvavebulobas mohyveba sxvaoba<br />

nawarmoebTa mxatvrul organizaciaSi. `wamebaTa~ arqiteqtonikaSi ideuri Sinaarsis<br />

mTeli simZime TiTqmis mTlianad fsiqologiur siuJets awevs. `cxovrebaTa~ JanrSi es<br />

`tvirTi~ gadanawilebulia. `wameba~ kompoziciurad ufro Sekrulia da organulad<br />

mTliani. `cxovrebis~ kompozicia ufro myifea da Seukravi.<br />

108


ioane sabanisZis `abos wameba~<br />

(nawyvetebi)<br />

109<br />

nino nakudaSvili<br />

qarTul literaturismcodneobaSi `abos wameba~ saetapo nawarmoebadaa miCneuli<br />

erovnuli idealebis damkvidrebis TvalsazrisiT. garda amisa, Txzuleba sakmaod saintereso<br />

struqturuli siaxliT gamoirCeva VIII saukunis qarTul agiografiul Zeglebs<br />

Soris. igi oTxi Tavisagan Sedgeba. pirveli qadagebaa, romelSic avtori saqar-<br />

TveloSi Seqmnil viTarebaze, wmindanobis arsze, wmindanis Rvawlis sazogadoebriv<br />

mniSvnelobaze da sxva sarwmunoebriv sakiTxebze msjelobs. meore da mesame TavebSi<br />

agiografiuli Txrobaa, romelic sakuTriv abos ambavs aRgviwers; meoTxe Tavi ki<br />

wmindanis qebas, mis Sesxma-Semkobas warmoadgens. es Tavi qarTuli himnografiis anu<br />

sasuliero poeziis pirvel nimuSadaa miCneuli.<br />

Txzulebis avtori<br />

`abos wamebis~ avtoria ioane sabanisZe, rac Tavad Txzulebis saTaurSia aRniSnuli:<br />

`wamebaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi, gamoTqumuli iovane, Zisa sabanisi~. amgvaradve<br />

moixseniebs mas Txzulebis damkveTi, samoel episkoposi, romelTan mimowerac ioanes<br />

Tan daurTavs nawarmoebisaTvis. samoel kaTalikosis werilidan Cans, rom ioane mis<br />

mier aRwerili ambis Tanamedrove da TviTmxilveli yofila. `Sen Tavad uwyi sanatrelisa<br />

amis axlisa mowamisa haboÁsi, romeli dReTa amaT CuenTa imartÂla~, _ mimar-<br />

Tavs igi ioanes. amasTan, rogorc Cans, ioanes abosTan megobrobac akavSirebda, rasac<br />

Tavadve gvamcnobs. `sanatreliTa qristÀs-mieriTa siyuaruliTa Semiyuare me, vidre<br />

iyavRa sofelsa amas Sina Cuensa~, _ ase mimarTavs igi teqstSi abos. samoel kaTalikosis<br />

TqmiT, rodesac abo sikvdiliT dausjiaT, mas mousurvebia, rom aRwerili yofiliyo<br />

mowamis Rvawli da martviloba `mosaÃseneblad yovelTa, vin iyvnen Semdgomad<br />

Cuensa~. mas es saqme uaRresad ganswavluli kacis, ioane sabanisZisaTvis, dauvalebia.<br />

`Cuen TÂT uwyiT RmrTivmimadlebuli Seni mecnierebaÁ saRmrToTa wignTaÁ~, _<br />

swers igi ioanes, _ amitom aRwere WeSmaritad es ambavi, rogorc iyo da Cven gamogvigzavneo.<br />

ioanes, karga xnis yoymanis Semdeg, rac agiografisaTvis Cveuli TavmdablobiT<br />

iyo gamowveuli, Seusrulebia es brZaneba, aRuweria abos martviloba da xelnaweri<br />

samoel kaTalikosisaTvis gaugzavnia.<br />

samoelis qarTlis kaTalikosad yofnas istorikosebi 780-790 wlebSi varaudoben.<br />

ioane sabanisZis Sesaxeb ki cnobebi ar mogvepoveba. Cven danamdvilebiT isic ar viciT,<br />

sasuliero piri iyo igi Tu saero.<br />

daweris dro<br />

TxzulebaSi mocemulia qronologiuri cnobebi, romelTa gaTvaliswinebiTac korneli<br />

kekeliZem SeZlo zustad daeTariRebina `abos wameba~.<br />

ioane wers: `sufevasa uflisa Cuenisa iesu qristÀssa, weliwadsa vnebiTgan da<br />

mkudreTiT aRdgomiT... dasabamiT gardasrulTa equsaTas oTxas ocdameoTxesa welsa,<br />

TTuesa ianvarisasa, equssa, dResa paraskevsa, gancxadebasa, SeviswaveT martÂlobaÁ<br />

wmidisa da netarisa amis mowamisa da keTilad-moRuawisa haboÁsi qalaqsa tfiliss~.<br />

avtori gveubneba, rom abo mouklavT `dasabamiTgan~, anu qveynis gaCenidan, 6424 wels;<br />

amas unda gamovakloT 5604, radgan adamianis gaCenidan qristes dabadebamde qarTvelebi<br />

swored 5604 wels iTvlidnen, da 34 weli qristes sikvdilamde (vinaidan avtori<br />

aTvlas iwyebs qristes vneba-sikvdilidan), e. i. sul 5638, miviRebT: 6424–5638=786.<br />

maSasadame, abo uwamebiaT 786 wlis 6 ianvars (Tumca misi mosaxsenebeli dRe qarTul<br />

eklesiaSi 7 ianvars dawesda, radgan 6 ianvari naTlisRebaa da am dResaswaulis dros<br />

arc erTi mowamis moxsenieba ar SeiZleboda).


ogorc varaudoben, Txzuleba dawerili unda iyos abos gardacvalebis umalve,<br />

am tragikuli ambis uSualo STabeWdilebis qveS.<br />

geografiuli garemo<br />

TxzulebaSi gadmocemuli ambavi TbilisSi, xazareTsa da afxazeTSi viTardeba. 781<br />

wels nerse erisTavi iZulebuli gaxda, Tavisi qveyana mietovebina. man amaliT, romlis<br />

SemadgenlobaSi aboc iyo, `ganvlo kari ovseTisaÁ, romelsa darialan erqumis...…da<br />

Sevida queyanas mas CrdiloÁsasa, sada igi ars sadguri da sabanakÀ ZeTa magogisTaÁ,<br />

romel arian xazarni~.<br />

xazarTa samefos avtori uwodebs `CrdiloeTis queyanas~, xolo maT mefes _ `CrdiloÁs<br />

mefes~. xazareTi dRevandeli Crdilo kavkasiis teritoriaze mdebareobda. im<br />

dros xazareTis mefe iyo xakani.<br />

ioane sabanisZe gveubneba, rom xazarni arian `Zeni magogisani~. magogi da gogi<br />

Zvel TxzulebebSi CrdiloeTis mkvidr saSinel ers ewodeboda. xazarebi nawarmoeb-<br />

Si ase arian daxasiaTebulni: `xazarni, kac velur, saSinel piriTa, mÃecis buneba, sisxlis<br />

mWamel~. rogorc aRniSnaven, am sityvebSi asaxulia qristiani mwerlis damokidebuleba<br />

araqristiani xalxebisadmi da is Sexeduleba, romelic uZvelesi droidan<br />

arsebobda CrdiloeTis mkvidrTa Sesaxeb. sinamdvileSi ki, rogorc es Txzulebidan<br />

Cans, xazareTSi mSvidad Tanacxovrobdnen ebraelebi, mahmadianebi, qristianebi<br />

da warmarTebi. nawarmoebSi aRniSnulia, rom xazarebs erTi RmerTi swamdaT, Tumca<br />

Camoyalibebuli religia ar hqondaT. swored xazareTSi arsebuli religiuri Semwynareblobis<br />

gamo iyo, rom abo iq moinaTla.<br />

xazareTidan wamosuli abo da nerse afxazeTSi mividnen, romelic iyo `samkÂdrebeli<br />

yovladve qristianeTaÁ~ da romlis sazRvrebSic aravin iyo urwmuno. afxazeTis<br />

sazRvari aris `zRvaÁ igi pontoÁ~, ese igi Savi zRva, `misazRuradmde qaldia-<br />

Ása~, _ qaldiis provinciis sazRvramde. am sazRvrebSi, avtoris cnobiT, imyofeba<br />

`trapezuniaÁ, sayofeli afsareaÁsaÁ da nafsiis navsadguri~. maSasadame, trapizoni im<br />

xanebSi afxazeTis sazRvrebSi Sedioda.<br />

abos mowameobrivi aRsasrulis adgili Tbilisia. amiras sasaxle, romlis ezoSic<br />

mas Tavi mohkveTes, dRevandeli botanikuri baRis teritoriaze unda yofiliyo. mowamis<br />

gvami uremze dades da qalaqs gareT gaitanes dasawvavad, kerZod, im adgilas,<br />

`romelsa sagodebeli ewodebis, rameTu mun ars saflavebi kacTa mis qalaqisaTa~. es<br />

adgili mtkvris gaRma, metexis cixis maxloblad iyo. dawvis Semdeg ferfli mtkvar-<br />

Si Cayares, `queSe xidsa mas qalaqisasa~, igulisxmeba metexis ZirSi arsebuli avlabris<br />

xidi. iqve, kldeSi, abos saxelobis niSia, sadac Cvens droSi mowamis saxelze<br />

mcire eklesia aigo.<br />

istoriuli pirobebi<br />

TxzulebaSi asaxulia imdroindeli qarTlisa da afxazeTis samefos politikuri<br />

da sarwmunoebrivi viTareba..<br />

es is dro iyo, roca, avtoris TqmiT, `queyanaÁ igi qarTlisaÁ sarkinozTa upyries~.<br />

sarkinozebi anu arabebi iyvnen im dros `zedamdgomelni~, `soflis mpyrobelni~,<br />

xolo qarTvelni `mZlavrebasa queSe maTsa damonebulni da xarksa queSe maTsa<br />

guemulni da qenjnilni~. ioane sabanisZe bibliidan aRebuli saocrad STambeWdavi<br />

Sedarebis saSualebiT gvixatavs maSindeli qarTvelebis sulier mdgomareobas: `Si-<br />

SiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan ZlierTa~. SeSinebuli, dabe-<br />

Cavebuli da dauZlurebuli xalxi veRar mihyveboda mama-papis gzas. `aRverieniT ersa<br />

ucxosa da sarwmunoebisa Cuenisa maginebelTa, romelTagan viswaveniT saqmeni maTni~.<br />

TbilisSi arabTa xelisuflebis warmomadgeneli iyo amira anu msajuli, romelic<br />

baRdadidan iniSneboda. igi iyo qarTlis sruluflebiani mmarTveli. Sinauri marTvagamgeobis<br />

saqmeebSi mas erisTavebi exmarebodnen. qarTlis erisTavs gansakuTrebuli<br />

mdgomareoba ekava. is TbilisSi, amiras gverdiT ijda da misi daniSvna baRdadSi xa-<br />

110


lifas karze wydeboda. nerse erisTavi, romelic mtrebma daasmines, xalifa mansurma<br />

baRdadSi gaiwvia da sapyrobileSi Casva. mansuris gardacvalebis Semdeg misma memkvidrem<br />

mahdim nerse gaaTavisufla da qarTlSi erismTavrad gamouSva.<br />

qarTlis erisTavoba sapatio Tanamdeboba iyo da mis mosapoveblad erisTavebi er-<br />

TmaneTs ebrZodnen. varaudoben, rom nerses tragediac am brZolis gamoZaxili unda<br />

yofiliyo. aRsaniSnavia, rom arc nerse erisTavi da arc misi diswuli stefanozi<br />

sxva wyaroebSi ar moixseniebian, ioane sabanisZis Txzuleba am istoriuli pirebis<br />

arsebobis erTaderTi damadasturebeli sabuTia.<br />

nerses xazareTSi gaqceva, rogorc Cans, garkveuli politikuri mizniT iyo ganpirobebuli.<br />

im dros xazarebi da arabebi erTmaneTs ebrZodnen kavkasiaSi gavlenis<br />

mosapoveblad. qarTls xan megobruli urTierToba hqonda xazareTTan, xan _ mtruli.<br />

afxazeTis mTavari leon II xazareTis mefis asulis vaJi iyo da cdilobda, xazarTa<br />

daxmarebiT Tavi daeRwia bizantiis batonobisagan. varaudoben, rom arabTagan<br />

gandevnili da Seviwroebuli nerse maTi mosisxle mtrebis, xazarebis, samefoSi politikuri<br />

daxmarebis saZebnelad wavidoda. mas Semdeg, rac arabebma qarTlis eris-<br />

Tavad nerses diswuli stefanozi daniSnes, nerse Seurigda arabebs da qarTlSi dabrunebis<br />

uflebac miiRo.<br />

politikuri brZola, cxadia, religiur urTierTobebzec aisaxeboda. qarTuli eklesia<br />

cdilobda qristianoba araqarTvelTa Sorisac gaevrcelebina. Tavis mxriv,<br />

arabebic Seudgnen qarTlSi islamis gavrcelebas sxvadasxva gziT _ daSinebiT,<br />

dayvavebiT, mosyidviT _ da garkveul Sedegsac miaRwies. qarTvelebi sarwmunoebrivi<br />

gadagvarebis safrTxis winaSe aRmoCndnen. amave dros, arabebi krZalavdnen qristianobis<br />

qadagebas araqristianTa, gansakuTrebiT ki arabTa Soris. amas ukavSirdeba abos<br />

tragediac: `qristÀs aRsarebisaTÂs Seayenes igi sapyrobilesa~. roca Tbiliselma<br />

mahmadianma arabebma abo amirasTan daabezRes, moiTxoves, rom igi samagaliTod<br />

daesajaT, raTa sxvebsac ar miebaZaT misTvis. abos neStic ki dawves, rom qristianebs<br />

wmindanis nawilebi sarwmunoebrivi propagandisTvis ar gamoeyenebinaT.<br />

aseTi politikur-sarwmunoebrivi viTarebaa VIII saukunis meore naxevris qarTlSi<br />

ioane sabanisZis Txzulebis mixedviT.<br />

afxazeTis Sesaxeb ki TxzulebaSi vkiTxulobT, rom `misi qalaqebi da adgilebi,<br />

ars sabrZaneblad qristÀsmsaxurisa ionTa mefisa, romel mosaydre ars didsa mas qalaqsa<br />

kostantinepolisasa~. aq bizantias Tavisi warmomadgeneli hyavs `mTavris~ tituliT.<br />

sagulisxmoa, rom `qarTlis cxovreba~, sxva cnobebs gvawvdis. iq naTqvamia,<br />

rom afxazTa mTavari leon II (746-791), xazarTa mefis asulis vaJi, xazarTa daxmarebiT<br />

ganudga bizantias da Tavi damoukideblad gamoacxada. ioane sabanisZis Txzulebis<br />

mixedviT ki, 786-790 wlebSi afxazeTi kvlav qristesmsaxuri `ionTa mefis~ sabrZanebelia.<br />

bunebrivia, rom politikurad dapyrobil qarTls ekonomikuradac ar ulxinda.<br />

avtori gveubneba, rom arabTa mZlavrobis qveS damonebuli qarTvelebi iyvnen `naklulovnebiTa<br />

da siglaxakiT Sekrulni, viTarca rkiniTa, xarksa queSe maTsa guemulni<br />

da qenjnilni~.<br />

literaturuli da istoriuli mniSvneloba<br />

ioane sabanisZis `abos wameba~ agiografiuli Janris Zeglia da savsebiT Tavsdeba<br />

am Janris specifikis CarCoebSi.<br />

Txzuleba sayuradReboa mravali TvalsazrisiT. pirvel yovlisa, masSi aRZruli<br />

msoflmxedvelobrivi da erovnuli problemebiT; mTavari moqmedi piris Sinagani gancdebis<br />

gamovleniT, simboloTa rTuli sistemis gaazreba-komentirebiT; nawarmoebze<br />

epistolaruli memkvidreobis darTviT (avtorisa da SemkveTis miwer-mowera), kompoziciuri<br />

TaviseburebiT; Janruli mravalferovnebiT (I Tavi qadagebaa, II, III _ sakuTriv<br />

agiografiuli Txroba, IV – adreuli himnografiuli poeziis nimuSi).<br />

111


ogorc aRniSnaven, ioane sabaniZis Txzuleba erTaderTi Zeglia qarTul agiografiaSi,<br />

romelic qristianul simboloTa ganmartebas moicavs.<br />

simbolo uzarmazar rols TamaSobs qristianul esTetikaSi. TviT qristianuli<br />

RvTismsaxureba da eklesiis Senobac ki simbolurad gaiazreba; simboluri mniSvneloba<br />

aqvs RvTismsaxurebis dros Sesasrulebeli evqaristiis anu ziarebis aqtSi gamoyenebul<br />

produqts _ pursa da Rvinos. isini qristes xorcisa da sisxlis simboloebs<br />

warmoadgenen, romelsac unda eziaros morwmune.<br />

vinaidan qristianuli RmerTi miuwvdomeli da Seucnobeli iyo, SeuZleblad iTvleboda<br />

raime epiTetiT an sityviT misi amomwuravi daxasiaTeba. amitom Seiqmna simboloTa<br />

mTeli sistema, romelic, Teologebis azriT, miaxloebiT gangvimartavdnen<br />

RvTaebis arss. swored RvTaebis Seucnoblobas usvams xazs ioane sabaniZe, roca aRniSnavs:<br />

`ver SemZlebel varT Cuen miwdomad simdidres mas saxelisa misisasa~ da iqneb<br />

simboloTa meoxebiT nawilobriv mainc CavwvdeT mis arsso.<br />

ioane sabanisZe CamoTvlis uflis Teqvsmet simbolos: kari, gza, tarigi, mwyemsi,<br />

lodi, margaliti, yvavili, angelozi, kaci, naTeli, queyana, marcvali, mze da gvaZlevs<br />

maT mokle axsna-ganmartebas. ara `TaviT TÂsiT~, rogorc aRniSnavs avtori, aramed<br />

wminda werilze da saeklesio mamaTa Txzulebebze dayrdnobiT.<br />

yuradRebas ipyrobs agreTve `abos wamebis~ saTauri, romelSic gacxadebulia ara<br />

mxolod mTavari gmiris saxeli da is, Tu ra bedi ewia mas, aramed moqmedebis adgili,<br />

Txzulebis avtori da damkveTi: `wamebaÁ wmidis da netarisa mowamisa qristÀsisa<br />

haboÁsi, romeli iwama qarTlsa Sina, qalaqsa tfilissa, ÃeliTa sarkinozTaÁTa, gamoTqmuli<br />

iovane Zisa sabanisi brZanebiTa qristÀs mier samoel qarTlisa kaTalikozisa~.<br />

Sua saukuneebisaTvis es Cveulebrivi ram iyo, maSindeli literaturuli kanoni<br />

moiTxovda, rom saTaurSive yofiliyo miTiTebuli TxzulebaSi aRwerili ambis<br />

ZiriTadi momentebi. es imiTac iyo ganpirobebuli, rom Sua saukuneebis esTetikaSi<br />

nawarmoebis mxatvruli zemoqmedeba moulodnelobis efeqtze ar iyo gaTvlili. mki-<br />

Txvelma winaswar icoda, Tu raze iqneboda nawarmoebSi saubari.<br />

`abos wameba~ imiTac aris unikaluri, rom Cvenamde moRweul qarTul ZeglTa Soris,<br />

is erTaderTia, romelsac wamZRvarebuli aqvs avtorisa da damkveTis mimowera.<br />

samoel kaTalikosis werili Tvalwin gvicocxlebs mis avtors _ eris bedze mzrunvel<br />

sulier mamas, romelsac surs ukvdavyofil iqnas im gmiris saxe, momaval Taobebs<br />

Tavganwirvis magaliTs rom uCvenebs. amave werilidan vigebT, rom ioane sabanis-<br />

Ze TanamedroveTa Soris aRiarebuli avtoritetis mqone mwerali yofila. aRniSnulia<br />

momavali Txzulebis daniSnulebac: abos Rvawlis aRwera ganZad unda daidos<br />

eklesiaSi `mosaÃseneblad yovelTa~. aqvea Camoyalibebuli agiografiuli Txrobis<br />

mTavari principi, yvelaferi zustad ise unda gadmoices, rogorc sinamdvileSi moxda:<br />

`Ãelyav gamoTqumad sruliad WeSmaritad, viTar _ igi iyo da viTarca Sen TÂT<br />

uwyi~. rogorc vxedavT, es patara baraTi sakmaod mdidar informacias Seicavs.<br />

ioanes sapasuxo werilidan ki misi mokrZalebuli buneba gamosWvivis: igi SiSobs,<br />

vaiTu ver SeZlos esoden sapasuxismgeblo saqmis Rirseulad dagvirgvineba. amasTan<br />

erTad, mas samoel kaTalikosis ganawyenebac ar surs, radgan naTqvamia: `Svili urCi<br />

warsawymedelsa mieces~-o. bolos avtors nugeSad solomonis Segoneba mohyavs: `hbaZevd<br />

jinWvelsa, medgaro, da iqmen muSak msgavs misa~.<br />

garda imisa, rom garkveul informacias gvawvdis, es ori epistole erTgvar warmodgenas<br />

gvaZlevs imdroindel samwerlo kulturaze da nawarmoebSi asaxuli ambis<br />

fons qmnis.<br />

rogorc aRvniSneT, `abos wameba~ poliJanruli nawarmoebia. I Tavi qadagebaa da<br />

mas avtorma `swavlaÁ da moxsenebaÁ~ uwoda. marTlac, am TavSi warmodgenil teqsts<br />

`swavlanis~ anu damoZRvriTi Janris Txzulebis niSnebi axasiaTebs. es teqsti adreuli<br />

periodis qarTuli mWevrmetyvelebis nimuSadaa miCneuli. literaturis mkvlevarTa<br />

azriT, `abos wamebidan~ mxolod am Tavs rom moeRwia, ioane sabanisZe amiTac<br />

sapatio adgils daimkvidrebda Cvens mwerlobaSi.<br />

112


avtoriseuli mimarTva _ `sayuarelno~ _ mkiTxvelTan emociuri kontaqtis ganwyobilebas<br />

qmnis. mkiTxvelisadmi ndobis gamJRavnebas _ `gxedavT Tquen, viTarca Rmr-<br />

Tiv cnobilTa da RmrTis mcnobelTa~, uTuod mohyveboda sapasuxo reaqcia adresatisgan<br />

da gulisyuris daZabva, riskenac mouwodebs maT avtori: `momipyreniT saCinoni<br />

ege sasmenelni Tquenni da ufrosRa sacnobelni ege yurni gulisa da gonebisa Tquenisani<br />

ganhmarteniT smenad da maspinZel eqmneniT sityuaTa amaT CemTa~. es amaRlebuli<br />

intonacia migvaniSnebs, rom avtorma mniSvnelovani ram unda gvauwyos. ioane sabanisZe<br />

gveubneba, rom abos Tavdadeba gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo im viTarebaSi,<br />

roca adamianis dakninebis yvela piroba arsebobda. swored im dros amaRlda abo. avtori<br />

gvixatavs arabTa batonobisa da adamianTa dacemis Semzarav suraTs. am wyvdiadSi<br />

sinaTlis sxiviviT gakrTeba abos saxe: `eseviTarsa Jamsa Sina gamoCnda axovnad<br />

wmindaÁ ese mowame~. adamianis sulier simtkiceSi xedavs avtori mZime mdgomareobidan<br />

gamosavals.<br />

aqve msjelobs ioane qarTvelTa erovnuli Rirsebebis Sesaxeb, ris Taobazec Cven<br />

zemoT sagangebod visaubreT.<br />

amgvarad, nawarmoebis idea da avtoriseuli pozicia mTeli sisruliT aris gamoxatuli<br />

moTxrobis pirvel TavSi.<br />

rogorc aRvniSneT, nawarmoebis bolo Tavi uZveles qarTul himnografiul Txzulebad<br />

aris miCneuli. es aris `gixarodenis~ tipis sagalobeli, romlis pirveli sami<br />

muxlic swored am sityviT iwyeba:<br />

`gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier!~<br />

`gixaroden, mowameo, uflisa mier!~<br />

`gixaroden, gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier!~<br />

am himnSi avtori xotbas asxams abos da madls swiravs ufals amgvari mowamis<br />

warmoCenisaTvis. aq amaRlebuli intonacia organulad erwymis lirikul gancdas.<br />

mokle-mokle frazebi, ritoruli mimarTvebi, SekiTxva-SeZaxilebi da sityvaTganmeorebani<br />

qmnian sagaloblis sakmaod moqnil ritmul struqturas.<br />

`romelnime hyuedrides,<br />

romelnime aginebdes,<br />

romelnime aSinebdes,<br />

romelnime sdevnides~.<br />

amgvari eqspresiulobiT gadmogvcems avtori abos Tavze damtydar risxvas. aq zedmiwevniT<br />

zustad aris gamoyenebuli ganmeorebis mxatvruli funqcia – emociis eskalacia<br />

STabeWdilebis gaZlierebis mizniT.<br />

SeuZlebelia mkiTxveli ar moixiblos ioane sabanisZis sada, magram amave dros<br />

uaRresad poeturi eniT, Txrobis saocari unariT.<br />

ioane sabanisZis Txzuleba pirveli qarTuli Zeglia, romelSic wamoWrilia erovnuli<br />

TviTmyofadobis idea. konkretul istoriul faqts mwerali erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

ideis warmosaCenad iyenebs. swored misi publicisturi paTosi aniWebs<br />

am nawarmoebs mkveTr moqalaqeobriv da erovnul-saxelmwifoebriv JReradobas.<br />

avtoris Txroba Tanmimdevrulia. aq ar gvxvdeba Txrobis ZiriTadi xazidan gadaxveva,<br />

rac xSirad aTqmevinebs xolme agiografebs: `da aw pirvelsave sityvasa aRvideT~-o.<br />

teqstSi CarTuli bibliuri citatebi organulad erwymis avtoriseul Txrobas.<br />

is STambeWdavi Sedareba, romelsac avtori arabTagan SeWirvebuli qarTvelebis<br />

dasaxasiaTeblad iyenebs: `iryevian, viTarca lerwamni qarTagan ZlierTa~ _ bibliidan<br />

iRebs saTaves, magram konteqstis gaTvaliswinebiT originaluri mxatvruli mignebis<br />

tolfasia. nawarmoebis ena moxdenilad aris gajerebuli, rogorc wminda wignebidan<br />

aRebuli Sedareba-metaforebiT: `qristeman ismaitelTa Soris, viTarca vardi<br />

ekalTagan, gamogarCia da migipyra TÂssa mas eklesiasa; Sen veluri ege zeTis xili,<br />

mogiRo qristeman da mtilsa mas Sina TÂssa samkÂdrebelsa nayofad kurTxevisad dagnerga~;<br />

ise originaluri mxatvruli saxeebiT, magaliTad: `ganmarteniT smenad yurni<br />

113


gulisa Tquenisani maspinZel eqmeniT sityuaTa CemTa; SeiwynareT karavsa guamisa Tquenisasa<br />

da savanÀ ganmzadeT~.<br />

xSirad mimarTavs avtori sintaqsur figuras, romelsac gameoreba ewodeba da,<br />

romelic mxatvrul nawarmoebSi STabeWdilebis gaZlierebis mizniT gamoiyeneba:<br />

`morwmuneni hnatrian Sensa mas didebulebas, Sens mas moRuawebasa Sensa mas simÃnesa,<br />

Sensa mas martÂlobas, Sensa mas gÂrgvinobasa~, _ mimarTavs igi abos.<br />

sagangebo yuradRebas imsaxurebs abos ukanasknel dakiTxvaze wayvanis epizodi:<br />

`gamoiyvanes igi egrÀTve borkilTa ferÃTa da ÃelTaÁTa; da mihyvanda igi Soris qalaqsa<br />

da romelni hxedvis mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes misTÂs...<br />

xolo igi movidoda, viTarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egre hxedvida TÂssa mas<br />

guamsa. da suliTa TÂsiTa mogzaur qmnuli TÂT ityoda fsalmunsa~. aq aRwerilia sasikvdilod<br />

mimavali kacis sulis moZraobis saocari suraTi. abos suli TiTqos ukve<br />

gaeyara mis sxeuls da ise miacilebs sakuTar gvams eSafotisaken, TiTqos viRacis<br />

samgloviaro procesias mihyvebodes da Tavad ukiTxavs sakuTar Tavs fsalmuns, anu<br />

gansasvenebel locvas. literaturismcodneTa mier aRniSnulia, rom sakuTari gvamis<br />

sulier Tanamgzavrad qceuli kacis saxe iSviaTi poeturi zemoqmedebis mqone mxatvruli<br />

suraTia da qarTul mwerlobaSi analogi ar moepoveba.<br />

zogadad nawarmoebis stili SeiZleba davaxasiaToT rogorc `amaRlebuli~.<br />

mxatvrul RirsebebTan erTad `abos wameba~ imiTacaa uaRresad mniSvnelovani Zegli,<br />

rom igi sando wyaros warmoadgens saqarTvelos imdroindeli politikuri da<br />

sarwmunoebrivi mdgomareobis Sesaswavlad.<br />

Txzulebidan vigebT, rom aRmosavleT saqarTveloSi arabebi batonobdnen, dasavleTSi<br />

ki bizantiis gavlena igrZnoba.<br />

ioane sabanisZis Txzuleba saintereso cnobebs gvawvdis agreTve saqarTvelos mezobeli<br />

xalxebis, kerZod, xazarebis Sesaxeb, rac uaRresad mniSvnelovania, vinaidan<br />

am eris istoriis, misi yofisa da kulturis Taobaze metad mcire cnobebia istoriul<br />

wyaroebSi Semonaxuli.<br />

114


`wmida habo tfilelis wamebis~ skolaSi swavlebisaTvis<br />

115<br />

goCa kuWuxiZe<br />

aris ramdenime sakiTxi, romlebzec `wmida habo tfilelis wamebis~ swavlebisas<br />

maswavlebelma SeiZleba gaamaxvilos yuradReba. ara mxolod skolaSi, aramed, mecnierTa<br />

winaSec ismis xolme kiTxva, _ saero piri iyo iovane sabanisZe Tu sasuliero?<br />

mecnierTa erT nawils (korneli kekeliZe, Sermadin oniani, saba metreveli...) iovane<br />

sabanisZe saero, nawils _ sasuliero pirad miaCnia; Cven viziarebT Sexedulebas,<br />

rom kaTolikosi sasuliero pirs ar mimarTavda sityvebiT _ `ufali~, `sulierad Svili<br />

eklesiisa~, rom amgvari mimarTva saero pirs Seefereba, Tanac _ socialurad<br />

dawinaurebuls (k. kekeliZe).<br />

xsenebul sakiTxTan dakavSirebiT yuradRebas iqcevs samoel kaTolikosis sityvebi,<br />

romlebiTac igi iovane sabanisZes mimarTavs: `Cven TÂT uwyiT wadierebaÁ Seni RmrTismsaxurebisaTÂs~<br />

(Zeglebi 1964: 46). `wadierebaÁ~ sxva avtorTan, SesaZloa, sxva<br />

mniSvnelobiTac Segvxvdes, magram CvenTvis upirvelesad is faqtia saintereso, rom<br />

`wmida habos wamebaSi~ es sityva yvelgan `survils~, `wadils~ niSnavs (`maradis sawadeli<br />

da Tayuanis-sacemeli brZanebaÁ RmrTivpatiosnisa da mamflisa [...] miviRe~, `wadierebaÁ<br />

gulisa Cemisa aRavso ufalman~, `sawadel da sasurvel mRdelTa da yrma-<br />

Ta~, `eseca wadier iqmna ufroÁsRa guls-modgined~, `warmarTni wadier hyven qristÀs<br />

monebad~), e. i. kaTolikosi sabanisZes imas ki ar eubneba, _ viciT, Tu rogor gulmodginebas<br />

iCen RvTismsaxurebisaso, rogorc es araerT SemTxvevaSi esmiT xolme, aramed,<br />

eubneba, _ viciT, rom RmrTismsaxurebaSi monawileobis survili, wadili gaqvso<br />

(`gulmodginebas~ sabanisZis teqstSi Seesabameba sityva `gulsmodginebaÁ~. `gulsmodginebaÁ~<br />

da `wadierebaÁ~ sinonimebi ar aris). sasuliero piri isedac iRebs<br />

RmrTismsaxurebaSi monawileobas, _ ramdenadac sabanisZes RmrTismsaxurebaSi monawileobis<br />

survili hqonia, Cveni azriT, sruliad cxadi xdeba, rom igi eriskaci iyo,<br />

romelsac survili, wadili, `wadierebaÁ~ hqonia RmrTismsaxurebaSi monawileobisa,<br />

rac kaTolikosma ausrula imiT, rom hagiografiuli sakiTxavis dawera daavala da,<br />

albaT, wakiTxvis neba misca (es yovelive RmrTismsaxurebaSi monawileobas niSnavs).<br />

sapasuxo werilSi amitom swers sabanisZe kaTolikoss: `wadierebaÁ gulisa Cemisa aRavso<br />

ufalman~. iovane sabanisZis vinaobasTan dakavSirebiT, yuradRebas amaxvileben<br />

xolme samoel kaTolikosis sityvebze, romlebiTac iovanes mimarTavs: `mSvidobaÁ iyavn<br />

Sen zeda da yovelTa saxlisa Senisa krebulTa~ (Zeglebi 1964: 46); mkvlevarTa nawils<br />

miaCnia, rom sityva `saxli~ pirad ojaxs niSnavs da, aqedan gamomdinare, iovane<br />

sabanisZes saero pirad miiCnevs, nawils monastris mniSvnelobiT esmis es sityva da<br />

miiCnevs, rom sabanisZe monastris winamZRvari iyo. korneli kekeliZis aRniSvniT,<br />

`wmida habos wamebaSi~ es sityva saxlsac SeiZleba niSnavdes da _ monastersac. Zvel<br />

qarTul teqstebSi xsenebuli sityva orive mniSvnelobiT gvxvdeba. vfiqrobT, CvenTvis<br />

am SemTxvevaSic upirvelesad is aris sayuradRebo, Tu ra mniSvnelobiT aris sityva<br />

`saxli~ naxmari nawarmoebis sxva adgilebSi. xsenebuli sityva `wmida habos wamebaSi~<br />

yvelgan mxolod ojaxis mniSvnelobiT gvxvdeba (nerses afxazeTSi `pirvelve<br />

waregzavnes dedaÁ da coli da Svilni da monagebni da yovelni saxlisa misisani~,<br />

`mxiarul iqmna nerse, rameTu uflebaÁ igi saxlisa misisagan ara ganaSora ufalman~).<br />

Cveni azriT, ar aris saeWvo, rom sabanisZe eriskaci iyo. sabanisZis sityvebi _ `ganv-<br />

Zlierdi [...] maradis ZRunis mimpyroblisa RmrTisa marjuenisa Tquenisa juarisa weriTa<br />

Cem uRirssa zeda~ (Zeglebi 1964: 47) imaze mianiSnebs, rom sabanisZe yovelTvis<br />

(`maradis~) iRebda kaTolikosisagan dalocvas, rac gvafiqrebinebs, rom kaTolikosi,<br />

SesaZloa, misi piradi moZRvaric iyo.<br />

wmida habos saxelad abo ar erqva. arabi kacis rTuli Semadgenlobis saxels sityva<br />

`abu~ (mama) maSin emateba xolme, roca mas Svili SeeZineba. arab ymawvils col-<br />

Svili ar hyavda. sruliad ueWvelia, rom mas erqva habibi (Zvirfasi, sayvareli), rac


qarTvelebs siyvaruliT `haboTi~ SeucvliaT. prof. zurab WumburiZe wers, rom saxeli<br />

abo miRebuli Cans saxelidan _ habibi (WumburiZe 1987: 320).<br />

teqstidan Cans isic, rom keTilSobili gvaris STamomaval habibs baRdadSi hyolia<br />

ojaxi, hqonda garkveuli materialuri qonebac; habo Tavisi nebiT wamovida qarTlSi,<br />

Cans, igi Tavisufali xelosani iyo.<br />

sad unda Sexvedroda habo nerse erisTavs? roca nerse gaaTavisufles, igi maSinve<br />

ar wamovidoda qarTlSi, axali xalifa cixidan gaTavisuflebis Semdeg uTuod umaspinZlebda<br />

erisTavs da safiqrebelia, rom swored xalifas karze cxovrebis dros<br />

Sexvda habibi nerses, savaraudoa, rom menelsacxebled xalifas karze msaxurobda<br />

igi; Cans, maZiebluri bunebis, daudegari xasiaTis mqone iyo es ymawvili; roca sabanisZe<br />

imasac gveubneba, rom habo RmerTma wamoiyvana qarTlisaken, Cans, unda vifiqroT,<br />

rom Sinaganad dainteresebuli iyo habo qristianobiT, qvecnobierad izidavda is sjuli,<br />

romlis mimdevaric nerse iyo da, erTaderTi Tu ara, _ erT-erTi mizezi es iyo,<br />

ris gamoc qarTlisaken wamohyva nerses; miuxedavad imisa, rom jerac mahmadiani iyo<br />

da meCeTSi loculobda, qarTlSi mas farTod gauxsnes eklesiis kari, sadac qristianobas<br />

swavlobda da zogjer mRvdlebTan kamaTobda kidec; es viTareba sruliad<br />

gansxvavdeba, vTqvaT, `cxra yrma kolaelTa wamebaSi~ aRwerili viTarebisagan, _ iq<br />

vxedavT, rom warmarT bavSvebs naTlisRebamde ar uSvebdnen eklesiaSi; VIII saukunis<br />

qarTlSi sxva mdgomareobaa, _ oRond, dainteresdes qristianobiT da eklesiaSi mahmadiansac<br />

uSvenen. habibi winaparTa sjulis moRalate ki ara, aramed, is adamiania,<br />

romelic WeSmaritebasa da sicrues Soris arCevans WeSmaritebis sasargeblod akeTebs;<br />

WeSmaritebis msaxuri xdeba; sxvaTa Soris, igi arabTa Soris qristianobis mqadagebelic<br />

iyo, mxolod mowame ar yofila; unda, rom WeSmaritebas emsaxurebodnen arabebi,<br />

Tavisi qveynis patriotia. am sityvebs vwerT imitom, rom, rogorc viciT, moswavleebi<br />

zogjer svamen kiTxvas, _ xom ar iyo habo arab mama-papaTa moRalate.<br />

prof. revaz siraZes aRniSnuli aqvs, rom, roca sabanisZe wmidaTa nawilebis Tayvaniscemaze<br />

laparakobs, am dros xatTayvanismcemlur msoflmxedvelobas amJRavnebs<br />

(siraZe 1987: 53); sainteresoa, rom, roca arabebi amboben: `CueulebaÁ ars qristeaneTaÁ<br />

esre saxed: Tu vinme Tavi moiklis qristÀs maTisaTÂs, moiparian guami misi da pativ<br />

scian mas daflviTa, da tyuviliTa, reca Tu saswaulsa da kurnebasa rasme ganTqumed<br />

ersa Soris, da samoselsa da Tmasa Tavisa misisasa da Zualsa missa ganiyofed<br />

reca sacod sneulTaTvis~ (Zeglebi 1964: 72), CvenTvis kidev erTxel cxadi xdeba, rom<br />

qarTlSi xatTayvaniscemis CveulebisaTvis ar uRalatiaT da `Cveulebisaebr mamulisa~<br />

slviTa ganagrZobdnen cxovrebas; sabanisZe zustad gvixsnis, Tu mdinaris romel<br />

adgilas Cayares wmidanis Zvlebi, SesaZloa, miaCnia, rom SemdgomSi es wmida adgilad<br />

unda gamocxaddes; sabanisZe ganmakurnebeli Zalisad miiCnevs im miwas, romelzedac<br />

wmida habos sxeuli dawves, aRwers, Tu rogor scemen wmida adgils morwmuneebi Tayvans;<br />

msmenels ar sWirdeba imis ganmarteba, rom amgvari qmedebiT Tayvans vcemT Tavad<br />

wmidans, romelmac am miwaze Tavisi sisxli daRvara, wmidanis Tayvaniscema ki Tayvaniscemaa<br />

uflisa, visTvisac ewama netari... sabanisZe didi pativiT axsenebs RvTism-<br />

Sobels (xatebTan mebrZolni zogierT SemTxvevaSi RvTismSoblis kultsac ar scnobdnen)<br />

da sruliad cxadia, rom igi xatTayvanismcemelia.<br />

sainteresoa, rom iovane sabanisZe erTgvarad Sefaruli formiT avlens xatTayvanismcemlur<br />

msoflmxedvelobas; xatmebrZolobas upirispirdeba, magram cxadad, gamokveTilad<br />

arsad ar aZagebs mas. Tu davakvirdebiT, SevamCnevT, rom sikvdiliT dasjis<br />

win netar habos sapyrobileSi xati ara aqvs, _ sabanisZe TiTqmis detalurad aRwers,<br />

Tu rogor loculobs habo mTeli Rame ori sanTliT xelSi, romelnic `daiwunes ÃelTa<br />

Sina misTa rkiniTa SeWedilTa, zeda qedsa missa~ (Zeglebi 1964: 67), netari habos<br />

fizikur pozasac ki vxedavT; aRwerilia, Tu rogor gayida samoseli da iTxova,<br />

rom uyidon kereonebi; aRwera detaluria da vxedavT, rom habos xati ara aqvs. xat-<br />

Tayvanismcemeli sabanisZe iqneb imitomac aRwers yvelafers ase detalurad, raTa dagvanaxos,<br />

rom, roca sapyrobileSi loculobda habo, Tan xati ar hqonia. vfiqrobT,<br />

116


ar aris Zneli misaxvedri, Tu rad moxda ase, _ arabebma, romlebic xatmebrZolobas<br />

uWerdnen mxars, sapyrobileSi xati ar Seatanines habos... ar aris saeWvo, rom xatTayvanismcemelia<br />

iovane sabanisZe, magram mis nawarmoebSi xati naxsenebic ki ar aris.<br />

iqmneba STabeWdileba, rom politikuri mosazrebebis gamo bizantiis im Zalebis gaRizianebas<br />

erideba iovane sabanisZe, romlebic, Cans, jerac imyofebian xelisuflebaSi;<br />

akad. korneli kekeliZis aRniSvniT, `samwuxarod, samoel kaTalikosi Cvens saistorio<br />

wyaroebSi moxseniebuli araa, rom misi kaTalikosobis damTavrebis wliT SegveZlos<br />

garkveva imisa, Tu romel wlamde daiwera es Txzuleba; Cveulebriv, istoriografiaSi<br />

miRebuli TariRiT, misi kaTalikosoba dadebulia 780-790 wlebSi. yovel<br />

SemTxvevaSi, 790 wels Txzulebis dawera ver gadascdeba, is dawerilia tragikuli<br />

ambis uSualo STabeWdilebis qveS~ (kekeliZe 1986: 33); rogorc cnobilia, xatmebrZolobis<br />

pirveli talRa bizantiaSi 787 wlis 24 seqtembers, _ VII msoflio saeklesio<br />

krebaze damarcxda, es kreba dedofal irinasa da misi TxovniT konstantinepolis patriarqad<br />

dadginebuli tarasis SemweobiT gaimarTa; xatTayvanismcemluri krebis gamarTva<br />

dedofalma 786 welsac scada, magram samxedroTa mxridan qveyanaSi saSiSroeba<br />

Seiqmna, _ jarSi mRelvareba daiwyo da dedofalma krebis gamarTva mxolod mas<br />

Semdeg SeZlo, rac jari usjuloebTan brZolis sababiT konstantinepolidan gaiwvia;<br />

sanam am monakveTis daskvnas davwerdeT, aRvniSnavT, rom nawarmoebi habos wamebidan<br />

marTlac axlo periodSi _ uSualo STabeWdilebis qveS unda iyos dawerili<br />

(habo, rogorc viciT, 786 wlis 6 ianvars awames); _ kaTolikosi sabanisZisadmi gagzavnil<br />

werilSi wers: netari habo `dReTa CuenTa imartÂla~ da wmidanze wignis daweras<br />

avalebs mas, yuradRebas is faqti iqcevs, rom uSualo sapasuxo werilSi iovane<br />

sabanisZe ukve gamzadebul wigns ugzavnis kaTolikoss, _ cxadia, sapasuxo werilis<br />

miweras igi didxans ar daugvianebda kaTolikoss; samoelisadmi pirvelive sapasuxo<br />

werilTan erTad ukve gamzadebuli wignis gagzavna imaze metyvelebs, rom `wmida habos<br />

martviloba~ netari habos wamebidan marTlac axlo periodSi, _ SesaZloa, _ imave<br />

786 an, yovel SemTxvevaSi, 787 wlis seqtembramde unda iyos dawerili... statiis<br />

am monakveTis daskvnas aseTi saxe SeiZleba mieces, _ Tu `wmida habos wameba~ im dros<br />

aris dawerili, roca bizantiaSi xatmebrZoloba jerac gamarjvebulia, Tu aSkaraa,<br />

rom am nawarmoebSi xatmebrZoluri msoflmxedveloba Sefaruli formiT aris<br />

warmoCenili, maSin aSkaraa isic, rom samoel kaTolikosi, xsarTan mRvdeli, iovane<br />

sabanisZe, saerTod, qarTlis eklesiis moRvaweebi, xatTayvanismcemlobis aRdgenisaTvis<br />

mebrZol dedofal irinasa da patriarq tarasisTan erTad xatTayvaniscemis gamarjvebisaTvis<br />

mebrZolebi arian da mowinaaRmdegeebi qarTvel moRvaweebsac hyavT;<br />

Cans, xatmebrZolebs maT winaaRmdeg didi ZalebiT SeeZloT moqmedeba, amitom aris<br />

iovane sabanisZe iZulebuli, rom Sefarulad adidos xatTayvaniscema; erTic unda<br />

iTqvas, _ mcirericxovani qarTli did bizantiaze ukeT icavs marTlmorwmuneobas,<br />

rac araampartavnuli sixaruliT avsebs iovane sabanisZes da, Cans, esec unda iyos mizezi<br />

sabanisZis am sityvebisa _ `ara xolo Tu berZenTa sarwmunoebaÁ ese RmrTisamieri<br />

moipoves, aramed Cuenca, SorielTa amaT mkÂdrTa~ (Zeglebi 1964: 55)...<br />

iovane sabanisZes nawarmoebi im wesis gaTvaliswinebiT aqvs dawerili, romelic,<br />

Cans, bizantiaSi tradiciad yalibdeboda; mxedvelobaSi gvaqvs nawarmoebis oTx Tavad<br />

dayofa, rac oTxTavidan unda iRebdes saTaves. korneli kekeliZis aRniSvniT,<br />

iovane sabanisZeze zegavlena mouxdenia `stefane pirvelmowamis martvilobas~, romelic<br />

oTx nawilad aris dayofili da bolo nawili stefanes qebaa (kekeliZe 1986: 42-<br />

43); msgavsebaze Sermadin onianic amaxvilebs yuradRebas, Tumc, aRniSnavs, rom es<br />

msgavseba mxolod formaluria (oniani 1955: 83); maqsime aRmsarebelis naSromi _ `siyvarulisaTvis~,<br />

oTxTavis Sesabamisad, aseve oTx Tavadaa dayofili.<br />

is faqti, rom `habos wameba~ oTx Tavad oTxTavis Sesabamisad aris dayofili, nawarmoebis<br />

saxismetyveluri analizidanac Cans: rogorc cnobilia, maTe mociqulis<br />

saxarebis simboluri saxe aris angelozi (kaci), markozisa _ lomi, lukasi _ xari,<br />

iovanesi _ arwivi. igive simboluri saxe aqvs `wmida habos wamebis~ Tavebs. pirvel<br />

117


TavSi sabanisZe eklesiaSi Semokrebil im adamianebs mimarTavs, romlebic suliwmidam<br />

RvTaebriv adamianebad, angelozTa msgavsebad unda gardaqmnas (`megobarno da monano<br />

[...] Zisa RmrTisano~, `samkvidrebelno sulisa wmidisano~, `taZarni xarT RmrTisani~,<br />

`suliwmidaÁ damkÂdrebul ars Tquen Soris~, ufalsa hnebavs damkÂdrebad asoTa Sina<br />

TquenTa~, `ufali ityÂs winaswarmetyuelisa mier: `me movide da davemkÂdro Tquen<br />

Soris~, `sasufeveli RmrTisaÁ gulTa Sina TquenTa ars~). rogorc qvemoT vnaxavT, am<br />

TavSi laparakia RmerTis saxelebze, romelTa Secnobamac qristianebi sulierad unda<br />

aamaRlos da angelozisebur adamianebad gardaqmnas. meore TavSi habos mier samahmadiano<br />

qveynis datoveba, saqristianoSi wamosvla, gaqristianeba, mahmadianTaTvis<br />

Tavisi gaqristianebis gamocxadeba, maT winaSe faqtobrivad gamomwvevi moqmedeba, maT<br />

wreSi qristianobis qadageba netaris im udides Zalas warmoaCens, romelsac simbolurad<br />

lomiseburi SeiZleba ewodos; mesame TavSi habos mowameobaa aRwerili, igi<br />

tarigs hgavs; meoTxe TavSi mlocvelTa mTeli yuradReba zecisaken gadadis, caTa simaRleTaken<br />

miemarTebian gonebiT, adideben samoTxeSi damkvidrebul wmidans; caTa<br />

simaRleTaken swrafvis ganwyobileba batondeba meoTxe TavSi,_is suliereba sufevs,<br />

romelic arwivis simbolikasTan kavSirdeba (arwivi sulieri amaRlebis simboloa).<br />

nawarmoebis kompoziciasTan dakavSirebiT Semdegi unda iTqvas: pirvel TavSi, rogorc<br />

viciT, CamoTvlilia uflis 18 simbolo, misi 18 saxeli; maTgan, bolo oris garda,<br />

yvela ganmartebulia, es simboloebia: kari, gza, tarigi, mwyemsi, sakiduri lodi,<br />

margaliti, marili, yvavili, angelozi, kaci, RmerTi, naTeli, qveyana, mdogvis marcvali,<br />

matli, mze simarTlisa; CamoTvlisas naxsenebia, magram ganmartebuli ar<br />

aris kidev ori saxeli uflisa: _ `Ze mamis ukvdavis da erT RmerT gardauqcevel da<br />

ucvalebel da ganuqarvebel~. adamianis movaleobaa, rom mcnebebis dacvisa da ufal-<br />

Tan mimsgavsebis wyalobiT ganiwmidos, gardaiqmnas, sulierad amaRldes, ukvdavebaSi<br />

daubrundes mamas. roca sabanisZe uflis simboloebs CamoTvlis, cxadia, gulisxmobs,<br />

rom adamiani uflis simboloebsac unda miemsgavsos, e. i. unda miemsgavsos sxvadasxva<br />

saxelSi gamoxatul ufals; adamians, ra Tqma unda, gauWirdeba, scados, rom yvela<br />

simbolos erTdroulad mimarTos, _ unda icodes, ra TanamimdevrulobiT miemsgavsos<br />

am simboloebs; yuradRebas sabanisZis mier CamoTvlil saxelTa Tanamimdevroba<br />

iqcevs, _ aq pirvelad `karia~ dasaxelebuli, bolos, erT SemTxvevaSi _ `mze simarTlis~,<br />

meoreSi _ `Ze mamis ukvdavis~ da `erT RmerT gardauqcevel~... Cven gvgonia, rom<br />

uflis saxelTa CamoTvlis paralelurad sabanisZesTan saxismetyvelurad, Txrobis<br />

meore planze, mamasTan ukvdavebaSi dasabrunebeli gza, am gzis calkeuli safexurebi<br />

warmodgeba, adamiani miemsgavseba uflis simboloebs da es mas nel-nela Secvlis,<br />

qvecnobierad Tu cnobierad mamisaken zeaRmaval gzaze daadginebs.<br />

prof. revaz siraZe aRniSnavs, rom I TavSi CamoTvlili simboloebi Tavad wmida<br />

habos miemarTeba, rom es ZiriTadad xdeba IV TavSi; II da III TavebTan dakavSirebiT<br />

ki wers, rom simbolo `marili~ habosTan III TavSia dakavSirebuli, xolo simboloebi<br />

`naTeli~ da `simarTlis mze~ habos saxes im adgilas miemarTeba, sadac wmidanis<br />

sxeulis dawvis Semdeg xidze warmoqmnili naTlis Sesaxeb aris laparaki (siraZe<br />

1987: 60-63). vfiqrobT, II da III TavebSi netari habo uflis yvela simbolos emsgavseba<br />

da, ramdenadac migvaCnia, rom, I TavSi sulieri zeaRsvlis gza, misi calkeuli safexurebi<br />

aris warmodgenili, Cveni azriT, am TavebSi saxismetyvelurad warmoCenilia,<br />

Tu rogor miemarTeba netari habo zeaRsvlis safexurebze. prof. revaz baramiZe<br />

wers: iovane sabanisZe `Tanamimdevrulad, safexureobrivad gviSlis abos bunebas~,<br />

gviCvenebs, Tu `rogor Zlevs xorciel, amqveyniur abos sulieri, zeaRmavali abo~<br />

(baramiZe 1990: 38); Cven vfiqrobT, rom im Tvrametsafexurian gzaze miemarTeba habo,<br />

romelic nawarmoebis pirvel TavSi saxismetyvelurad aqvs warmoCenili iovane sabanisZes.<br />

qristes gzaze mimavali adamiani ufals jer unda miemsgavsos rogorc `kars~, anu<br />

qristianuli sulierebis karSi unda Sevides; habo ufals, rogorc `kars~, maSin<br />

miemsgavsa, roca RmerTis STagonebiT, `babiloni~ datova da qarTlSi nerse erisTavs<br />

118


gamohyva, qarTli misTvis qristianuli sulierebis karad iqca, aq Seiswavla qristes<br />

sjuli; qristianuli sulierebis karSi Sesvlis Semdeg qristianis winaSe gadarCenisaken<br />

mimavali gza warmoCndeba, igi xedavs, rom mamasTan ukvdavebaSi dasabrunebeli<br />

erTaderTi gza qristianobaa da sxva religiebisaken aRar gadaixreba; Tavisi cxovrebis<br />

Semdgom etapze habo ufals, rogorc `gzas~, emsgavseba, _ nerse erisTavTan<br />

erTad afxazeTisaken midis da Cven vxedavT, Tu ra xdeba am dros mis sulSi, _ afxazeTisaken<br />

mimavali habo naTlisRebas apirebs, igi kargad xedavs WeSmaritebas, misTvis<br />

ar arsebobs saSiSroeba, rom swori gzidan gadauxvios da moxvdes xazarTa<br />

gavlenis qveS, romelTac `Sjuli ara aqus, garna RmerTi xolo Semoqmedi ician~... habo<br />

naTels iRebs da aq sruldeba misi kaTakmevlobis periodi; is, vinc gadarCenis<br />

gza Seicno, amis Semdeg Sinaganad iqiTken iqneba mimarTuli, rom Tavis TavSi Zalumad<br />

Caklas warmavali midrekilebebi, anu tarigiviT Seewiros ufals; Tavisi cxovrebis<br />

Semdgom etapze Cven vxedavT, Tu rogor iwyebs netari habo Zalian Zlier marxvas,<br />

`dumiliTa da marxuÁTa~ rogor `moauZlurebda [...] ÃorcTa siWabukisa TÂsisa-<br />

Ta~; roca adamiani sulierad sakmaod aris ganwmedili da amaRlebuli, mxolod amis<br />

Semdeg miscems Tavs uflebas, rom sxvebi ganswavlos, anu gaxdes `mwyemsi~, _ Cven<br />

vxedavT, Tu rogor aswavlis Tavisi cxovrebis Semdgom etapze netari habo afxaze-<br />

Tis mTavars, rogor uxsnis mas, rom qristiani ar unda SeuSindes gansacdels; wuTisoflur<br />

gulisTqmaTa moZagebisas Zalian amaRldeba qristiani, wuTisofluri midrekilebebis<br />

mqoneni ar miiReben mis swavlebas, qristians, SesaZloa, brZolac gamoucxados<br />

am dros wuTisofelma, qristiani Tavis rwmenas ise mtkiced unda daeyrdnos,<br />

rogorc `sakidur lods~; radgan `mwyemsis~ Semdeg `lodi sakiduri~ aris dasaxelebuli<br />

I TavSi, vfiqrobT, rom Tavisi cxovrebis Semdgom etapze ufals, swored am<br />

simboloSi gamoxatuls, miemsgavseba habo; marTlac, Tavisi cxovrebis Semdgom etapze<br />

atyveveben habos, xan qrTams sTavazoben, xan emuqrebian, is ki mtkicea, rogorc<br />

`lodi~; amaRlebulma qristianma yvelaferi wuTisofluri unda daTmos, unda ecados,<br />

rom mTlianad moicilos sulidan warmavali midrekilebebi, raTa `mravalsasyidlis<br />

margaliti~, anu zeciuri sasufeveli moipovos (`msgavs ars sasufeveli ca-<br />

TaÁ kacsa vaWarsa, romeli eZiebn keTilTa margalitTa da pois raÁ erTi margaliti<br />

mravalsasyidlisaÁ, warvida da ganyida yovelive, raÁca edva da moiyida igi~, _ maTe,<br />

13, 45-46), margaliti zeciuri sasufevlisa da sibrZnis simboloa; nawarmoebidan Cans,<br />

rom Tavisi cxovrebis Semdgom etapze netari habo `margalitis mZebnel~ `vaWars~ emsgavseba,<br />

_ igi sapyrobileSi yovelive monagebs yidis da salocavad sanTlebs yidulobs,<br />

loculobs, gamoiZiebs RvTis mcnebebs, masTan misul mliqvnelebs ar esaubreba,<br />

ar uyris `sibrZnis margalitebs~. amis Semdeg kidev ufro amaRlebul adamians<br />

eqneba didi Zala, rom Tavisi sityviT iseve daicvas adamianis suli da, aqedan<br />

gamomdinare, sxeuli, sibilwis momtani sulierebisagan, rogorc marili icavs _ xorcs;<br />

iovane sabanisZe aRwers, Tu rogor warmoTqvams habo monologs, igi ambobs, rom<br />

qristesaTvis sxeulis gawirvas apirebs, raTa kvlav moipovos igi. mtkice survili, _<br />

qristesTvis gawiros amqveyniuri sicocxle, mis arsebaSi RvTaebrivi cecxlis saxes<br />

Rebulobs, es aris cecxli, romelic adamians ganwmeds, ganaspetakebs (gavixsenoT saxarebiseuli<br />

sityvebi: `yovelive cecxliTa daimarilos da yoveli Sesawiravi mariliTa<br />

daimarilos.~ _ mar. 9,49); e. i. netari habo am momentSi Tavisi cxovrebis Semdgom<br />

etapzea amaRlebuli, emsgavseba ufals, romlis simboluri saxelia `marili~, marTalia,<br />

mas jer ar gauwiravs sxeuli, magram mtkice gadawyvetileba ganwyobilebas<br />

ucvlis da kidev ufro amaRlebs da xvews sulierad; ufro metad ki maSin amaRldeba,<br />

roca aRasrulebs gadawyvetilebas, Tu wamebisaTvis momzadebuli SeZlebs<br />

qristesTvis mowameobas da ar daecema; radgan `marilis~ Semdeg pirvel TavSi `yvavilia~<br />

dasaxelebuli, safiqrebeli xdeba, rom netari habos cxovrebis Semdgomi etapic<br />

swored am saxelTan dakavSirebulad warmoCndeba; marTlac, iovane sabanisZe gvi-<br />

Cvenebs, rom monologis warmoTqmis Semdeg habom `moiTxova wyali da daibana piri<br />

TÂsi da icxo zeTi Tavsa TÂssa da Tqua: `maSin sadame viyav me TÂT menelsacxeble,<br />

119


keTilad Semmzadebel sulnelTa maT sacxebelTa, xolo ese sacxebeli dRed daflvisa<br />

Cemisa ars, amieriTgan arRara vicxo ganqarvebadi ese mwirobisa Cemisa zeTi, aramed<br />

viTarca qebasa Sina qebaTasa brZenman solomon maswava me: `sulnelebasa nelsacxebelTa<br />

SenTasa vrbiode, qriste, romelman aRmavse me ganuqarvebeliTa miT sulnelebiTa~<br />

(Zeglebi 1964: 69). netari habo sulierad RvTaebriv walkotSi Sedis, grZnobs<br />

qristes rogorc RvTaebrivi sulnelebis momfens. `didisa zraxvis angelozs~ habo<br />

Tavisi cxovrebis Semdgom etapze emsgavseba, _ maSin, roca sazrdos ukve aRar Rebulobs<br />

da laparakobs did misiaze, _ imaze, rom `sikudilis aCrdilebs Soris~ apirebs<br />

gavlas, raTa uflismieri WeSmaritebis meoxebiT daamarcxos isini; ufals rogorc<br />

`kacs~ maSin emsgavseba, roca datyvevebuli amirasTan mihyavT, `kacis~ Semdeg pirvel<br />

TavSi `RmerTia~ dasaxelebuli, rac imaze mianiSnebs, rom amjerad es saxeli<br />

unda warmoCndes habos saxeSi da marTlac, _ saxeli RmerTi swored misi cxovrebis<br />

Semdgom etapze Cndeba masSi, _ maSin, roca aRwerilia, Tu rogor `mividoda~ da `vi-<br />

Tarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egreT xedvida TÂssa mas guamsa~... am dros mis<br />

arsebaSi, mis sulSi Zalian amaRlebuli, ukvdavebanagrZnobi `me~ aris gamoRviZebuli;<br />

ufals, rogorc `naTels~, Tavisi cxovrebis ukve Semdgom etapze, anu _ maSin<br />

hgavs habo, roca Tamamad Sedis msajulis winaSe, anu, simbolurad Tu vityviT, roca<br />

Tamamad aqvs aweuli Tavisi sanTeli (rogorc saxarebaSia naTqvami, _ `arca aRanTian<br />

sanTeli da dadgian queSe ÃÂmirsa, aramed sasanTlesa zeda, da hnaTobn igi yovelTa,<br />

romelni iyvnian saxlsa Sina. egreT brwyinevdin naTeli Tquenni winaSe kacTa~ _ m. 5,<br />

15-16); iovane sabanisZes `naTelis~ Semdeg `qveyana~aqvs naxsenebi da misi ganmartebiT,<br />

ufals `qveyana~ imitom ewoda, rom `queyanisa dambadebeli [...] queyaniT moiwia da queyaniT<br />

miwisagan SeqmnulTa maTgan miwisa bunebisa igi Ãorcni, viTarca Suenieri jejili,<br />

aRmoscenda queyaniT da nayofad gamoixuna wmidani TÂsni mociqulni da mowameni<br />

da marTalni~ (Zeglebi 1964: 54). es imas niSnavs, rom ufalTan mimsgavsebuli, _<br />

sulierad amaRlebuli adamiani ufals ufro srulad ise ver miemsgavseba, Tu masaviT<br />

Zalian Tavmdabali ar gaxda. RmerTi miwamde moiwia da Tavisi swavlebiT adamianebi<br />

mociqulebad, mowameebad, marTlebad gaxada. amaRlebis am etapze adamiani Zalian<br />

Tavmdabali xdeba; netari habo ufals, rogorc `queyanas~, maSin hgavs, roca msajulis<br />

winaSe Tavdamdablebuli dgas da mas gaqristianebisaken mouwodebs; msajuli<br />

daxatulia iseT kacad, romelsac ara aqvs survili habos wamebisa, magram iZulebulia<br />

ase moiqces... SemdgomSi msajuli, SesaZloa, `stefanes wamebaSi~ aRwerili pilatesaviT<br />

gaqristiandes... `queyanis~ Semdeg sabanisZesTan pirvel TavSi naxsenebia<br />

`mdogvis marcvali~ da naTqvamia, rom ufals `marcual mdogÂs~ ewoda, rameTu daikninebs<br />

Tavsa TÂssa da moguemsgavsebis hasaksa Cuensa, raÁTa urnatsa sulisa Cuenisasa<br />

daenergos da [...] rtoTa maT zeda juarisa misisaTa zeda Segukribnes da aRmaRldes<br />

da Cuen aRguamaRlnes mis Tana~ (Zeglebi 1964: 54). aq ufali kidev ufro metad<br />

Tavdamdableblurad aris warmoCenili. sulieri amaRlebisas misi mimdevari xedavs,<br />

rom kidev ufro metad Tavmdabali unda gaxdes, raTa sulieri aRmasvla ganagrZos.<br />

qristes gzaze mdgomi sulierad Zalze dabla mdgomebis winaSe iswavlis Tavdamdablebas.<br />

igi mravalTa sulSi sikeTes daTesavs, rac, Tu niadagi keTili daxvda, am<br />

adamianebSi aucileblad gaixarebs. roca ufals jvarze akravdnen, igi mamis winaSe<br />

Tavisi mkvlelebisaTvis loculobda. misi sityvebi: `mamao, miuteven amaT, rameTu ara<br />

ician, rasa iqman~ (l. 3, 24), albaT, bevris sulSi CarCa, fesvi gaidga. kaTarzisma, SesaZloa,<br />

bevri adamiani dabada Tavidan; `mdogvis marcvali~ adamianSi sikeTis daTesvis<br />

simboloa, sxva simboluri daniSnulebac aqvs... netari habo sikeTis marcvalis<br />

mTesvelad maSin gvevlineba, roca jalaTebis winaSe muxlmoyrili dgas da gaRimebuli<br />

saxiT loculobs. jalaTebis sulSi qristesadmi udidesi siyvarulis gamom-<br />

JRavnebiT qristianobisadmi interess, sikeTes Tesavs maTSi, rac, Tu `niadagi keTili<br />

daxvda~, momavalSi `did mcenared~ aRmoucendebaT sulSi... `mdogvis marcvals~<br />

maSinac hgavs habo, roca misi sisxli miwaze iRvreba, _ axali, qristesmieri Zali<br />

iTeseba miwaSi; rac Seexeba sabanisZesTan dasaxelebul simbolos _ `matli...~ am sit-<br />

120


yvis xseneba, albaT, mravlisaTvis moulodnelia, _ gana SeiZleba aseTi sityviT uflis<br />

moxsenieba? magram qristianuli aspeqtidan sakiTxis Seswavla yovelives naTels<br />

xdis. sityvebi `matl var da ara kac~ daviTis fsalmunidanaa (21, 6). bibliiT, adamiani<br />

ukvdavad Seiqmna, magram Sescoda da mokvdavi gaxda. daviTi ganicdis, rom adamiani<br />

erT dros unda mokvdes. RmerTma miiRo adamianis mokvdavi buneba, jvarcmis Semdeg<br />

misi mokvdinebuli bunebac miiRo da simbolikis enaze uflis mier miRebul swored<br />

am mkvdar, sikvdilisaken midrekil bunebas ewodeba `matli~; qristianuli TeologiiT,<br />

ufali, sanam misi sxeuli jvarcmidan mesame dRemde saflavSia dasvenebuli,<br />

sulierad jojoxeTSia Casuli, raTa masSi myofi sulebi gaaTavisuflos da Semusros<br />

jojoxeTi. sabanisZe wers: ufalma `Seipyra veSapi igi samWeduriTa [...] romel<br />

ars eSmaki [...] da Semusrna manqanebani misni~ (Zeglebi 1964: 54). ufalma sarwmuno gaxada,<br />

rom adamiani Tavisi arsiT ukvdavia, _ saWiroa sulieri amaRleba, im faqtis<br />

gacnobiereba, rom `ara ars RmerTi mkudarTaÁ, aramed cxovelTaÁ, rameTu yovelni<br />

cxovel arian mis winaSe~ (l, 20, 38). WeSmaritebis, anu imis gacnobiereba, rom adamiani<br />

Tavisi arsiT ukvdavia, Zalian amaRlebuli qristianis mTel arsebas bolos<br />

mTlianad Secvlis, anu aRdgeba adamiani... `matlis~ safexuramde amaRlebul adamianTan<br />

eSmakisagan modis mcdari azrebi, eSmaki, anu `veSapi~, rogorc is iovane sabanis-<br />

ZesTan aris saxeldebuli, mTeli ZaliT ilaSqrebs adamianis winaaRmdeg, cdilobs<br />

cxovreba warmavlobis momtanad, civad, Semzaravad moaCvenos mas, magram adamiani ama-<br />

Rlebulia, sicruis zegavlenisagan Tavisufldeba... amis Semdeg adamiani sulierad<br />

kidev ufro maRldeba da wils iRebs uflismier aRdgomaSi, rac meored mosvlis<br />

Jams moxdeba, saxarebis eniT Tu vityviT, xdeba `Ze aRdgomisa~; am dros igi caTa wia-<br />

RebSia amaRlebuli, anu xdeba `mze simarTlisa~ (es saxeli me-16 adgilze aqvs dasaxelebuli<br />

iovane sabanisZes), e. i. adamiani sulierad caTa sasufevelSi adis da elodeba<br />

im dRes, roca WeSmaritebiT sul ufro aRivseba, rac mTel mis arsebas gardaqmnis,<br />

roca madliT sul ufro metad aRivseba da aRdgeba, anu miemsgavseba mkvdreTiT<br />

aRmdgar Ze RmerTs (es saxeli me-17 adgilzea dasaxelebuli), roca igi mamas, _<br />

erT RmerTs gardauqcevels da ucvalebels daubrundeba.<br />

habo ufals, simbolo _ `matlSi~ gamoxatuls (anu mokvdinebuls, saflavSi dasvenebuls)<br />

maSin hgavs, roca mdinareSi misi Zvlebis Cayrazea laparaki... Semdeg ki `simarTlis<br />

mzes~ emsgavseba, _ maSin roca mdinareze warmoqmnili naTlis Sesaxeb aris<br />

laparaki. am dros wmida habo ukve caTa sasufevelSia amaRlebuli... mkvdreTiT aRmdgar<br />

Ze RmerTs momavalSi unda daemsgavsos; bolo, anu mkvdreTiT aRdgomis safexurebze<br />

iovane sabanisZe maSin gvesaubreba, roca wmidanTa momaval aRdgomaze laparakobs.<br />

wmida habo maSin miemsgavseba mkvdreTiT aRmdgar Ze RmerTs da ukvdavebaSi daubrundeba<br />

mamas, anu `erT RmerTs gardauqcevels da ganuqarvebels da ucvalebels~.<br />

amrigad, Cven vxedavT, Tu rogoria `wmida habos wamebis~ kompozicia: I TavSi warmoCenilia<br />

qristianis zeaRmavali gza, II da III TavebSi avtorma netari habos cxovreba<br />

calkeul etapebad dayo da yoveli etapi I TavSi warmodgenil ama Tu im simbolos,<br />

anu sulier safexurs daukavSira; netari habo im TanamimdevrobiT emsgavseba<br />

uflis simboloebs, ra TanamimdevrobiTac iovane sabanisZes isini pirvel TavSi aqvs<br />

CamoTvlili; nawarmoebis II da III TavebSi ar aris arc erTi winadadeba, romelSic<br />

habo erT-erT safexurze mdgomad ar iyos warmoCenili. revaz siraZem `wmida habos<br />

wameba~ savsebiT marTebulad taZars Seadara: I Tavi saZirkvelia, II da III _ kedlebi,<br />

IV _ gumbaTi (`RerZuli simetria~). eklesia, cxadia, sulieri gagebiT, moqmedebas gulisxmobs.<br />

`habos wamebis~ sworad kiTxvisas morwmunes evaleba, rom sulieri cvlileba<br />

ganicados, am wignis kiTxvam eklesiurad unda gardaqmnas adamiani.<br />

aqve unda iTqvas, qristianuli TeologiiT, ar aris aucilebeli, yvela morwmunes<br />

gacnobierebuli hqondes, rom sulieri aRmasvlis safexurebze miiwevs, qristianuli<br />

cxovrebis wesi mas TavisTavad aamaRlebs am safexurebze, arc is aris aucilebeli,<br />

rom calkeul safexurebze maRldebodes yvela, _ didma siyvarulma SeiZleba erTba-<br />

Sad aamaRlos adamiani, rogorc es, magaliTad, im netari avazakis SemTxvevaSi moxda,<br />

121


omelic macxovarTan erTad gaakres jvarze da romelmac iwama qriste; sulieri<br />

amaRlebis am gzaze SeiZleba amaRldes mowameca da beric, Cveulebrivi qristianic, _<br />

aramowame pirdapiri gagebiT ki ar ewameba, aramed, sulierad acvams Tavis warmaval<br />

bunebas jvarze...<br />

amrigad, vxedavT, Tu rogor uSualod gansazRvravs Teologia nawarmoebis literaturul<br />

mxares, mis kompozicias, amitom RvTismetyvelebis gareSe am nawarmoebis<br />

srulyofilad swavleba SeuZlebelia (ufro vrclad am sakiTxebze calke werilebSi<br />

vmsjelobT, _ ix. Jurnalebi: `religia~, #1-2, Tb., 1994; # 11-12, Tb., 1998; `kldekari~,<br />

1998, # 3; Научные труды, XII, Серия: Филология, Санкт-Петербургский гос. университет, Тбилисский<br />

гос. университет, Санкт-Петербург, Тбилиси, 2006); pedagogma bavSvebTan, vfiqrobT,<br />

SeiZleba Zalian arc gaaRrmavos swavleba, magaliTad, simboloebze saubrisas SeiZleba<br />

mokled uTxras, rom wmida habo sxvadasxva saxelSi gamoxatul macxovars emsgavseba,<br />

rac mas sulierad xvews da amaRlebs, Zalian dainteresebul moswavles ki<br />

SeiZleba meti esaubros da literatura miuTiTos; aqve unda iTqvas, zogierT SemTxvevaSi<br />

esa Tu is simbolo habos cxovrebis mxolod erT moments ki ara, _ sxvasac<br />

ukavSirdeba, magaliTad, simbolo _ `naTeli~ misi cxovrebis sxva periodebSic SeiZleba<br />

warmoCndes, mTel mis cxovrebaSi SeiZleba davinaxoT naTeli, aqedan gamomdinare,<br />

moswavlem SeiZleba TviTonve eZebos, rodis romel simbolos hgavs habo....<br />

Tumc, iovane sabanisZes safexurebis warmoCenisas ama Tu im simbolos is mTavari ni-<br />

Snebi aqvs win wamoweuli, romlebic mas axasiaTebs.<br />

cxadia, pedagogebs yuradRebis miRma ar darCebaT is erovnuli problemebi, romlebic<br />

nawarmoebSi Zalian mkafiod aris warmoCenili da romlebic mecnierebaSi kargad<br />

aris Seswavlili.<br />

damowmebuli literatura:<br />

baramiZe 1990: revaz baramiZe, narkvevebi qarTuli mwerlobis istoriidan, Tb., 1990;<br />

kekeliZe 1986: korneli kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,<br />

XIV, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1986;<br />

kuWuxiZe 2006: goCa kuWuxiZe, iovane sabanisZis `wmida habo tfilelis martviloba~<br />

(teqstologiuri da RvTismetyvelebiTi analizi) filologiis mecnierebaTa doqtoris<br />

samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis avtoreferati,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis<br />

instituti, korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti. Tb., 2006;<br />

oniani 1955: Sermadin oniani, iovane sabanis Ze, cxovreba da moRvaweoba (filologiis<br />

mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia),<br />

Tb., 1955 (inaxeba Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo universitetSi);<br />

siraZe 1987: revaz siraZe, literaturul-esTetikuri narkvevebi, gamomcemloba `ganaTleba~,<br />

Tb., 1987;<br />

Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I, dasabeWdad<br />

momzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n. goguaZem, l. qurcikiZem, c. Wankievma da<br />

c. jRamaiam ilia abulaZis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademia, korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti, Tb., 1964;<br />

WumburiZe 1987: zurab WumburiZe, deda-ena qarTuli, Tb., 1987.<br />

122


`mxned miiTvalvida maxvilsa~<br />

123<br />

vaxtang rodonaia<br />

samarTlianad aris aRniSnuli, rom `abos wameba~ qarTuli mwerlobis is pirveli<br />

Zeglia, romlis avtoric `mkveTri erovnuli lozungiT gamovida~ (korneli kekeli-<br />

Ze).<br />

ioane sabanisZe TanamemamuleT Seaxsenebs, rom erovnul grZnobas gafrTxileba sWirdeba.<br />

gafrTxileba da gamxneveba VIII saukuneSi mcxovreb qarTvels swored rom<br />

sWirdeboda. im dros Cveni qveyana xom arabobis mZime uRelqveS imyofeboda. qarTlma<br />

politikuri damoukidebloba dakarga da mZimed daixarka. mTavari safrTxe ki mainc<br />

is iyo, rom TviT qarTveli kacis sulSi gaCnda bzari. es zneobrivi sayrdenis moSlam<br />

gamoiwvia. qveynad SiSma daisadgura. xolo sadac SiSi batonobs, iq pirovneba<br />

iTrguneba, xalxi _ pirovnebaTa erTianoba, usaxur brbod iqceva. zneobrivi sayrdenis<br />

gareSe adamiani meryevia. amas naTlad xedavs ioane sabanisZe, roca gvixatavs TanamemamuleT,<br />

romelnic `SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan<br />

ZlierTa~.<br />

qarTlSi, SiSiT daTrgunvil garemoSi, sadac momxduri uflobs, aravinaa Tavisi<br />

Tavis baton-patroni, aravinaa Tavis ufali. gana SemTxveviTia, rom qarTvelTa Soris<br />

yvelaze dawinaurebuli kaci, nerse erisTavi, baRdadSi xalifas tyveda hyavs?! mis<br />

bed-iRbals xalifa ganagebs.<br />

ineba arabTa mbrZanebelma da nerse qarTlSi gamoistumra. `Tavisufal~ erismTavars<br />

qarTlSi gamohyva baRdadeli menelsacxeble Wabuki abo. amis Semdeg didgvarovani<br />

qarTvelisa da ubralo arabi Wabukis savali gza karga xans erTi iqneba.<br />

abom qarTvelTa sarwmunoeba Seiyvara, magram farulad marxulobda da loculobda,<br />

`ver ganacxadebda Tavsa TÂssa srulad qristianed~. hagiografi gviCvenebs, rom<br />

amis mizezi SiSi iyo (`...eSinoda soflis mpyrobelTa maT zedamdgomelTa CuenTa<br />

sarkinozTagan~). abos jer kidev sWirdeba sulieri simyaris mopoveba. qarTlSi dabrunebuli<br />

nerse erisTavis mdgomareobac ar aris myari. igi xalifasTan xelaxla Seasmines.<br />

sarkinozTa SiSiT nerse qarTls tovebs.<br />

erismTavari xazareTs midis. mas amalaSi aboc axlavs. xazareTSi moinaTla abo,<br />

aq igula man Tavi uSiSrad. hagiografi wers: `maSin, viTarca ixila netarman habo,<br />

rameTu ganSorebul ars SiSisagan mZlavrebisa sarkinozTaÁsa, iswrafa man miaxlebad<br />

qristÀsa da naTel-iRo~.<br />

amis Semdeg gza afxazeTisken miemarTeba. hagiografis TqmiT, `krZalul iyo queyanaÁ<br />

igi SiSisagan sarkinozTaÁsa~. ioane sabanisZe imasac gviCvenebs, rom nerse da misni<br />

mxlebelni `uSiSrad vidodes~.<br />

VIII saukuneSi dasavleT saqarTveloSi, afxazeTSi, qarTlisgan sruliad gansxvavebuli<br />

viTarebaa. aq yvela qristiania. ltolvilebs afxazeTSi safrTxe ar emuqrebaT,<br />

magram nerse erismTavars da abos mainc erTi survili amoZravebT: qarTlSi dabruneba.<br />

amis SesaZleblobac male gaCnda. qarTlSi nerses diswuli, stefanoz gurgenis<br />

Ze, daniSnes erismTavrad. nersem amiT isargebla da arabTagan usafrTxoebis garantia<br />

iTxova, `raÁTa uSiS-yon borotisagan da gamovides Ãsnilad yovliT eriT misi-<br />

TurT~. `eri misi~ aq nerses TanmxlebT gulisxmobs. magram abo maTgan gamosarCevia.<br />

nerse Tu uSiSroebas eswrafvis, abo, piriqiT, xifaTs eZebs.<br />

afxazeTis mTavari cdilobs, abos xeli aaRebinos qarTlSi dabrunebaze. eSinia<br />

mTavars, sarkinozebma rjulgamocvlili arabi kvlav Zvel rjulze ar miaqcion. magram<br />

abos gadawyvetileba uryevia: `...da aw Sen nu damayeneb me, RmrTis msaxuro, rame-<br />

Tu raÁ madl ars yofaÁ Cemi aqa, sada ara ars SiSi, arca sikudili qristÀsTÂs~. mas,<br />

adre Tu eSinoda, axla `gancxadebul qristianed~ yofna surs. aSkaraa, rom abom Si-<br />

Sis daZlevis gzaze ukve mniSvnelovani gamarjveba moipova.<br />

vnaxoT, SeZlebs igi sityvis saqmed qcevas?


qarTlSi WeSmarit qristianad dabrunebuli abo TanamemamuleTa mraval Semotevas<br />

igeriebs. zemoqmedebis xerxebi sxvadasxvagvaria: sayveduri, gineba, daSineba, devna,<br />

darwmuneba. veraferma gaWra. abo `ganmtkicebul iyo qristÀs mimarT da aravisgan Se-<br />

Zrwundeboda~.<br />

qarTlSi dabrunebis Semdeg nawarmoebSi nerse aRar ixsenieba. es arc aris SemTxveviTi.<br />

rogorc yvela martvilma, abomac jvarcmuli RmerTis bedi unda gaiziaros.<br />

am gzaze erismTavris amalis yofilma wevrma martom unda iaros, sikvdils martom<br />

unda gausworos Tvali.<br />

sami wlis Semdeg dadgeba misi dasjis dro.<br />

avismzraxvelni, Semasmenelni, ver isveneben. isini amiras arwmuneben, rom saSiSia<br />

gaqristianebuli abos dausjeloba. man xom mahmadianoba uaryo da `uSiSad vals qalaqsa<br />

Sina da mravalTa aswavebs qristeane yofad~. amitom aris aucilebeli misi Sepyroba<br />

da, Tu gaurCda, _ mokvlac.<br />

avis ganmzraxvelTa gegmebi qristianebma Seityves da abosTvis izrunes. mas damalvas<br />

urCeven, magram amaod: abo `sixaruliT iqceoda Soris ubanTa gancxadebulad~.<br />

ioane sabanisZe dawvrilebiT aRwers arabi Wabukis saubars msajulTan. msajuli<br />

amaod cdilobs, abo amqveyniuri pativiT, oqroTi da vercxliT acTunos. daxarkul-<br />

Ta da `naklulevanTaTvis~ simdidris SeTavazeba xom nacadi xerxia.<br />

amis Semdeg aRwerilia abos sapyrobileSi yofnis dReebi, `cru moZRvarTa da SemasmenelTa~<br />

axali cdebi mowamis gandrekisa. am dros abo sulieri mxneobis axal da<br />

axal magaliTebs gviCvenebs. igi mkiTxvelis TvalSi ufro da ufro maRldeba. bolos,<br />

msajuli kvlav ibarebs da sikvdiliT aSinebs mas. roca verc es gaWris, abos<br />

Tavs mohkveTen.<br />

sikvdiliT dasjis epizodi Sinaganad saocrad daZabulia.<br />

abos gadawyvetileba uryevia, magram es mis mtarvalT ver urwmunebiaT. maT jer<br />

kidev aqvT abos gadabirebis imedi. amitomac erTxel kidev cdiloben mis daSinebas.<br />

`da sces mas maxÂliTa samgzis, rameTu hgonebdes, viTarmed SiSiTa sikudilisaÁTa<br />

ganaSoron igi qristesa. xolo wmidaÁ igi martÂli dumiliT mÃned miiTualvida max-<br />

Âlsa, vidremdis Sehvedra suli TÂsi ufalsa~, _ vkiTxulobT `abos wamebaSi~.<br />

neli-nel moaxloebuli sikvdilisTvis Tvalis gasworeba mowamis sulieri simtkicis<br />

bolo gamocdaa. amas sxva hagiografiul ZeglebSic vxvdebiT. stefane mtbevari<br />

dawvrilebiT agviwers, Tu rogor aSineben miqel-gobrons. amira fiqrobs, rom gobronma<br />

`ara icis Wiri sikudilisaÁ~. amitom brZanebs, gobronis Tvalwin daxocon<br />

sxva pyrobili qristianebi da, Tu arc aman ikmara, maSin maxvilis Zala uCvenon mas,<br />

oRond msubuqad daWran. magram mowame verc Tanapyrobil qristianTa xocva-Jletis<br />

sazarelma suraTma Searyia da verc orgzis dakrulma maxvilma.<br />

hagiografiuli nawarmoebis mkiTxvelma aSkarad dainaxa, uxeSma fizikurma Zalam<br />

rogor gaanadgura siwminde. Zalmomreoba TiTqos gamarjvebas unda zeimobdes. magram<br />

Zaladoba sinamdvileSi sisuste yofila. mravalTa da mravalTa damSinebelni ucnauri<br />

faqtis winaSe aRmoCndnen: adamiani sikvdilis SiSmac ver gatexa. uxeSi fizikuri<br />

zemoqmedebis moimedeni dafrTxnen. ioane sabanisZe gviCvenebs, rogor eufleba maT<br />

arsebas SiSi. abos mkvlelebi ver isveneben. maT TavianTi msxverpli aSinebs. `SuriT<br />

aRvsilni~ mivlen amirasTan da mas ase daiyolieben: `aw brZane guami misi mocemad<br />

Cvenda, raÁTa ganviRoT da davwuaT igi cecxliTa da ganvaqarvoT igi da aRvÃocoT<br />

sacTuri qristianeTaÁ, raÁTa ixilon yovelTa da SeeSinos da romelnime maTganni<br />

moiqcen Cuenda da CuenganTa eSinodes da arRara Seudgen swavlasa qristianeTasa~.<br />

Tavad SeSinebulebi sxvaTa daSinebas cdiloben. amiram isini nebaze miuSva. magram<br />

abos jalaTebi kvlav ver isveneben. axla mowamis daRvrili sisxlisa eSiniaT. amitom<br />

moTxares sisxliani miwa. wamebulis gvami uremze dades, qalaqgareT gaitanes da<br />

iq dawves, Zvlebi da ferfli ki mtkvarSi Cayares.<br />

uTanasworo brZola dasrulda. abos gvamsac ki gauswordnen. magram misi mowameobrivi<br />

Rvawli amis Semdeg xdeba gansakuTrebiT mniSvnelovani. is qarTvelebi,<br />

124


omlebic `SiSiTa ganileodnen da iryeodnen~, misabaZ magaliTs naxaven da SiSs ganagdeben.<br />

pirovneba aRorZinda!<br />

qarTagan Seryeul lerwams axla sxva xati _ laRi iremi enacvleba. abos Rvawlma<br />

SeuZlebeli SeaZlebina TviT xeibarTac ki. `abos wamebis~ avtori SiSis daTrgunvis<br />

zeims gvixatavs: `maSin iwyo simravleman qalaqisaman qristeaneTaman da ganagdes SiSi<br />

mZlavrTaÁ maT da ganvidodes yovelnive adgilsa mas, sadaca dawunes Ãorcni igi<br />

wmidisa mowamisani, moxucebulni morbiodes kuerTxebiTa TÂsiTa, mkelobelni vldomiT,<br />

viTarca iremni, Wabukni srbiT, yrmani ÃdomiT urTierTas...~<br />

didi sicxadiT gamoikveTa hagiografis mizani: mowamis mier ganvlili sulieri<br />

amaRlebis gza sxvebisTvis magaliTi aRmoCnda. macxovris mobaZavi mowamis mier SiSis<br />

daZlevam sxva qristianebsac igive SeaZlebina. ZalmomreobiT adamianis daTrgunva<br />

SeuZlebeli gaxda. Tavisufleba Turme SiSis daZleviT, pirovnebis aRorZinebiT<br />

miiRweva.<br />

`abos wamebis~ avtorma Tavisi erovnuli pozicia naTlad gamoxata. man qarTvelebi<br />

sarwmunoebrivad bizantielebs gautola da amiT erovnuli siamayis grZnoba gauRviva<br />

maT: `ara xolo Tu berZenTa sarwmunoebaÁ ese RmrTisamieri moipoves, aramed<br />

Cuenca, SorielTa amaT mkÂdrTa~. ioane sabanisZem mware mamuliSviluri gulistkivili<br />

gamoTqva, TanamemamuleT gadagvarebis safrTxe daanaxva da amiT erovnuli<br />

TviTmyofobis SenarCuneba STaagona: `aRverieniT ersa ucxosa... romelTagan viswaveniT<br />

saqmeni maTni da vhmonebdiT gulisTqumasa gulTa CvenTasa mibaZvebiTa maTiTa...~<br />

SiSi gulisTqmis monebaa, egoizmia, TavkerZobaa.<br />

brZens uTqvams: `gareSe-brZolani, Sinagan-SiSni~.<br />

`gareSe-brZolani~ adamians verafers daaklebs, Tu TviT iqna Tavisi ufali, sZlia<br />

gulisTqmas, sZlia SiSs.<br />

ioane sabanisZem dagvanaxa, rom erovnuli Tavisufleba mWidrod ukavSirdeba pirovnebis<br />

amaRlebas, srulyofas, mis sulier winsvlas. amitom dagvixata man mowamis<br />

mier ganvlili SiSis daZlevis gza ase TvalnaTliv.<br />

125


qarTuli agiografia<br />

ioane sabanisZe, `wm. abo Tbilelis wameba~<br />

126<br />

revaz siraZe<br />

nebismier agiografiul nawarmoebSi mravali principi igulisxmeba. gamovyofT<br />

ioane sabanisZisTvis mniSvnelovan ramdenime aseT problemas: rwmeniTi Semecnebis<br />

danergva, ucxotom prozelitTa (moqceulTa) ziareba, qarTvelTa adgili `oikumena-<br />

Si~ (kulturul msoflioSi). qarTvelTa erovnuli Rirsebani, saxismetyvelebiTi simbolika,<br />

dro `Jamieri~ (istoriuli), eortalogiuri (wmindanobisa) da esqatologiuri<br />

(msoflios aRsasrulisa). siwmindis safexurebi, wmindani – RvTaebis simboloebSi<br />

da a.S.<br />

ioane sabanisZe imTaviTve gadmoscems agiografiis erT-erT esTetikur princips:<br />

`aRvwere uRirsisagan gonebisa Cemisa Semokrebuli martviloba WeSmariti da utyuelio~.<br />

`WeSmariti aRwera~ aq gulisxmobs gamonagonis uaryofas. `sityvaxelovnebiT~<br />

aRwera sinamdvilidan daSorebad iTvleboda. sinamdvilesTan miaxloeba – aseTi iyo<br />

mizani. sinamdvilis amaRlebuloba unda SegvagrZnobinos mweralma da ara sakuTari<br />

sityvis silamaze. sityva unda iyos haeriviT gamWvirvale, raTa mTeli sicxadiT Candes<br />

mxolod da mxolod sagani da ara sityva.<br />

`Cveulebisamebr mamulisa slvaÁ~, _ es erTi da meore: `aRverieniT ersa ucxosa~,<br />

_ es ori idea umTavresia `abo Tbilelis wamebis~ avtorisaTvis. esTetikur-poetikuri<br />

Ziebanic ZiriTadad am or problemas unda daukavSirdes.<br />

Cvens literaturaTmcodneobaSi imTaviTve gaazrebul iqna, rom erovnuli idealebis<br />

damkvidrebis TvalsazrisiT `abos wameba~ saetapo nawarmoebia (i. javaxiSvili, k.<br />

kekeliZe, S. oniani).<br />

ioane sabanisZis rwmeniT, dacva `mamulisa Cveulebisamebr slvisa~ da daZleva didi<br />

safrTxisa, rom `aRverieniT ersa ucxosa~, unda ganxorcieldes erovnuli TviT-<br />

Semecnebis gziT da ara, vTqvaT, brZoliT anda ganmanaTleblobiT. an raime sxva<br />

gziT. amitomac TviT aRmsareblobiTi sibrZnis gverdiT erovnuli TviTSemecnebaa dayenebuli,<br />

erTi meores gulisxmobs, magram literaturul pozicias roca vexebiT,<br />

roca nawarmoebs poetikursa da esTetikur sibrtyeze ganvixilavT, vxedavT, rom gansaxovnebis<br />

uZiriTades formebs swored erovnuli TviTSemecneba msWvalavs.<br />

amas imTaviTve ukavSirdeba Semdegi problemac: esaa rwmeniTi Semecneba.<br />

erovnuli TviTSemecneba dafuZnebuli rwmenaze ioane sabanisZis ZiriTadi ideaa.<br />

ioane sabanisZisTvis gansxvavebulia rwmeniTi da ararwmeniTi Semecneba, amisdakvalad,<br />

rwmeniTi da ararwmeniTi sibrZne. msajulis winaSe Tavisi `mamuli sjulis~<br />

Sesaxeb abo ambobda: `davuteveo me igi kacTa xelovnebis SeTxzuli sjuli da zRaprobisa<br />

sibrZniT RonisZiebuli rwmunebaÁ~ (T. II). `zRaprobis sibrZnes~ irwmuneben<br />

urwmunoni, xolo WeSmariti morwmunisaTvis aseTi sibrZne mxolod ararwmeniTi Semecnebis<br />

sagania.<br />

rwmenad SeiZleba gveqces sibrZne, Tuki mis maRalsulierebas virwmunebT. abo adre<br />

`swavlul iyo mwignobrobiTa sarkinozTaiTa~. magram es moZRvreba `kacTa xelovnebiT<br />

SeTxzuli~ iyo.<br />

`xelovneba~ (praqtikuli ostatoba), imdroindeli moZRvrebiT, adamianis demonuri<br />

unaria, sibrZne ki RvTaebrivia.<br />

roca kacs sibrZne rwmenad gadaeqceva, cnobiereba warimarTeba misi ZaliT, romelic<br />

gansazRvravs azrTa yovelgvar urTierTgamomdinareobas. rwmena warmarTavs azrs,<br />

igi mas eqceva Sinagan sazrisad.<br />

azris warmmarTveli rwmena siyvarulia, amitom saWiroa sibrZnes Seerwyas siyvaruli.<br />

usiyvarulod ver Seicnoba WeSmariti sibrZne. es kargad Cans abosa da msajulis<br />

saubridan. `hrqua mas msajulman man: `raÁ egodeni sitkboeba gaqus qristeis Senisagan,<br />

romliTa sikudidca ara gewyalis Tavi Seni~” abo pasuxobs: `ukueTu gnebavs


cnobad sitkboebaÁ misi, Senca grwmenin qriste da naTel iRe misa mimarT da maSinRa<br />

Rirs iqmne cnobad sitkboebisa misisa~.<br />

`abos wamebaSi~ araa mxolod mSrali Txroba. masSi bevria qadageba. arsebobs yuri<br />

`sasmeneli~ da arsebobs `sacnobeli~ (anu cnobierebisa). rogorc `gonebis Tvali~<br />

aris, asevea gonebis yuri, `yurni gulisani~ (anu `gulisyuri~). sanam avtori saTqmels<br />

ityodes, jer amzadebs msmenelis ganwyobas, rasac sxvadasxvagvarad axorcielebs<br />

TiToeuli Tavis dasawyisSi an sxva calkeuli epizodebis win (`ara Tu xolo<br />

Cemda martoÁsa saZiebel ars smenad sawadeli ese martvilobaÁ wmidisa amis mowamisaÁ,<br />

aramed yovelTa jer ars Tquendaca dakvirebad Cem Tanao~; `ufalsa hnebavs damkvidrebad<br />

asoTa Sina Tquenda~, am sityvebiT adamiani warmoidgineba viTarca potenciuri<br />

savane-taZari (`taZari xarT RmrTisani.~ iqve).<br />

ioane sabanisZe sxva agiografebze Sors midis: `simtkice da sixarul eqmnis Wabuk-<br />

Ta moTxrobiTa miT, simxneÁ igi qristes moRuaweTaÁ da sixarul da mxiaruleba, moxucebulTa,<br />

xsenebai igi Rvawlisa mis martvilTaÁsaÁ da sawadel da sasurvel mRvdelTa<br />

da yrmaTa maT, mowafeTa da SvilTa eklesiisaTa krebaÁ igi dResaswaulisa<br />

mis wmidaTaÁsaÁ~. amgvari Semecneba xdeba ara gonebiT, aramed guliT da, Tanac, es<br />

rodia mxolod grZnobadi Semecneba, aramed esaa guliT Semecneba azrisa. amitomac<br />

Semecneba `ziarebaa~ amaRlebulTan (anu `STagrZnobaa~). am gziT yvelas ZaluZs Tavis<br />

TavSi `gaiCinos~ RmerTi, igrZnos, rom `sasufeveli RmrTisa gulTa Sina ars~, da roca<br />

kaci amas igrZnobs, iwyeba qristianuli kaTarzisi (anu ganwmenda).<br />

`abos wamebaSi~ Cans `me~ avtoriseuli da `me~ msmenelTa da maTi mimarTeba pirovnebaTa<br />

simravlesTan.<br />

aq kidev erTi miswrafeba mJRavndeba ioane sabanisZisa. `Cven~ niSnavs `Cven qristianebio~.<br />

`abos wamebaSi~ mZlavrobs aseTi gagebac – `Cven qarTvelebi~. ioane sabanis-<br />

Zis mwerluri mizandasaxuloba, rogorc, vTqviT, ase SeiZleba iqnes formulirebuli:<br />

erovnuli TviTgacnobierebis dafuZneba rwmeniT Semecnebaze. rwmeniT unda moxdes<br />

SegrZneba imisa, rom `aRverieniT ersa ucxosa~, rom daviviwyeT `mamulisa Cuelebisaebr<br />

slvaÁ~. swored amis daviwyebidan momdinareobs qarTvelTa yovelgvari ubedurebanio.<br />

Cveulebriv, agiografiaSi qveynis ubedurebani aixsneboda sakuTari codvilianobis<br />

qadagebiT. erovnul RirsebaTa naTelsayofad ioane sabanisZes wamoyenebuli<br />

aqvs oTxi motivi: 1. qarTvelebi martoni vicavT qristianobas kulturuli msoflios<br />

ganapiraso; 2. xuTas welze meti xania, rac Cven qristianobas veziareTo; 3.<br />

Cveni sarwmunoeba berZnebisas eTanatoleba da 4. qarTli wmindanTa samSobloao.<br />

es motivebi ganmartebas iTxovs:<br />

1. ioane sabanisZe wers: Cven varTo `yuresa amas queyanisasa~ gansacdelSi `zedamdgomelTa<br />

amaT CuenTa, mflobelTa amis JamisaTa~.<br />

ras niSnavs `yure queyanisa~?<br />

aq upirvelesad `qveynis~ mniSvnelobaa gasarkvevi.<br />

is aixsneba mxolod imdroindeli moZRvrebiT `oikumenaze~ anu kulturul msoflioze,<br />

rac udris saqristiano msoflios. amdenad, `qveyana~ niSnavs msoflios imdroindeli<br />

oikumenuri gagebiT.<br />

`qveyana~ Zvel qarTulSi sxvadasxva mniSvnelobiT ixmareboda: `xmeli~ miwa, msoflio,<br />

sofeli, mkvidroba, samkvidrebeli mamuli~ (i. abulaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni).<br />

`abos wamebaSiac~ sxvadasxva mniSvnelobiT gvxvdeba es sityva, erT adgilas<br />

igi miwas aRniSnavs, sxvagan ufro xSirad, mas dRevandeli mniSvneloba aqvs: `nerse<br />

mowodebul iqna queyanad babilovanisa~; `nerse, vltolvili queyaniT TvisiT, Sevida<br />

queyanasa mas CrdiloÁsasa~). `mraval ars qalaqebi da soflebi queyanasa mas~; `ganvles<br />

queyanaÁ igi warmarTTa~; `viTarca moiwines igini queyanad afxazeTisa, mTavarman<br />

man queyanisaman Seiwynara~ (Sdr. `qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis..~). magram<br />

es faqtebi ar gamoricxavda `qveynis~ xmarebas `msoflios~ mniSvnelobiT.<br />

Tu `qveyanaSi~ msoflios mniSvnelobas ar amovikiTxavT, gaugebari darCeba fraza:<br />

`vcxovrobTo qveyanis yureSi~. oikumenuri moZRvrebiT, qarTli swored kulturuli<br />

127


msoflios `yurea~. amas exmianeba nawarmoebis sxva adgilic: `ara xolo Tu berZenTa...<br />

aramed Cuenca SorielTa amaT mkvidrTa...~ (T. I). `yure~ ZvelqarTulad rom ganapira<br />

kuTxes niSnavs, amas `SuSanikis wamebac~ gvidasturebs: `Sevida mun (saxlaksa) Sina<br />

simwariT savseÁ da mieyrdna yuresa erTsa da tirodao~.<br />

aqvea kidev erTi faqti, romelic sabolood naTelyofs, rom `qveynis yure” oikumenis<br />

dasasrulia. roca nerse erisTavma Tbilisi meored datova, roca `ganvlo man<br />

kari igi ovseTisaÁ, romelsa darialan erqumis~, Sevida `queyanasa mas CrdiloÁsasa,<br />

sada-igi ars sadguri da sabanakeÁ ZeTa magogisTaÁ, romel arian xazarni, kac velur,<br />

saSinel piriTa, mxecis buneba, sisxlis mWamel, romelTa Sjuli ara aqus, garna RmerTi<br />

xolo Semoqmedi iciano~. aq mTavrdeba kulturuli msoflio. xazareTi oikumenasmiRma<br />

samyaroa. swored oikumenuri moZRvrebiT unda aixsnas i. sabanisZis mier xazarTa<br />

aseTi daxasiaTeba, Torem subieqturad mosalodneli iyo misi sxvagvari ganwyobileba,<br />

radgan xazarebma nerse Seifares da Seiwynares. xazarebi arabebs mtrobdnen,<br />

amitom TviT berZnebic ki daaxloebas cdilobdnen maTTan, viTarca TavianTi<br />

mtrebis mtrebTan.<br />

yovelive es ukarnaxebda ioane sabanisZes xazarebi, romlebsac igi magogis STamomavlebad<br />

miiCnevda, ise daexasiaTebina, rom isini oikumenasiqeTa mkvidrs Seeferebodnen.<br />

imasac gviCvenebs, rom xazareTSi ukve vrceldeba kulturuli msoflios gavlena<br />

da Sedis qristianoba: `mraval ars qalaqebi da soflebi qeuyanasa mas CrdiloÁsasa,<br />

romelni sarwmunoebiTa qristesiTa cxovndebiano~. aseTi gavlena maSin qar-<br />

Tlidan iyo SesaZlebeli. Tumca amaze ioane sabanisZe arafers ambobs, arada, misgan<br />

amis aRniSvna mosalodneli iyo. am mxareSi dRemde SemorCa Zveli taZrebi qarTuli<br />

warwerebiT.<br />

ase rom, qarTlis Semdeg iwyeba sul sxva samyaro. qarTli oikumenaa, Tumca misi<br />

dasalieria, xazarebi ar Sedian oikumenaSi. oikumenuri moZRvrebiT: kulturul msoflioSi<br />

cxovroben hromni (berZen-romaelebi) da barbarosebi. berZnebis azriT, qar-<br />

Tvelebi barbarosebi iyvnen, magram ioane sabanisZe, rogorc Semdeg davinaxavT, qarTvelebs<br />

berZnebs uTanatolebs Rirseuli sarwmunoebiT da miT ufro oikumenadan igi<br />

maT ar gamohyofda.<br />

aq unda movixmoT qarTuli adaptaciis sakiTxi geografiuli mxareebis simboluri<br />

gaazrebisa bibliaSi, romelic Cven ganvixileT `wm. ninos cxovrebasTan~ dakavSirebiT<br />

(r. siraZe, qarTuli agiografia, 1987, gv. 93-94).<br />

qarTls ewoda `Crdilois~ qveyana. aseTi saxeldeba mas SeeZlo mieRo bizantiis<br />

mcireaziul olqebTan mimarTebiT (etyoba, Tavdapirvelad ase erqva saqarTvelos<br />

samxreT dasavleT mxareebs). ufro gvian `Crdilois qveyanas~ xazareTs eZaxdnen (asea<br />

`abos wamebaSi~). magram mxareebis saxelwodebani gaazrebuli yofila simboluradac<br />

da warmarTul qarTls ase eZaxdnen swored rogorc bnels, sulier naTels moklebuls<br />

da codviT dabnelebuls (`iyo queyanaÁ mzisagan simarTlisa daklebuli... saxeli<br />

erqua simarTlad CrdiloÁ, ara Tu amis mzisa naTlisagan daklebul iyoo~. gv.<br />

124, W. iyoo `queyanaÁ ese CrdiloÁsi dabnelebuli codviTa~(gv.157). ninos mosvla<br />

iyoo `bnelsa Sina mTiebi raÁ aRmoxdis da ciskari aRiRos~. 125, S. `viqceodeT naTelsa<br />

da mkvidr viyveniT bnelsa~. 125, S).<br />

`dasavleTi~ is adgilia, saidanac iwyeba swrafvani, `aRmosavleTi~ gaiazreboda<br />

cnobili ideis mixedviT – `luqs eqs oriente~ (`naTeli aRmosavleTidanaa~), samxre-<br />

Ti mzis mxarea, CrdiloeTi codvisa da aseTi yofilao qarTli ninomde. magram `moxedna<br />

RmerTman queyanasa amas, napralsa erTsa CrdiloÁsasa, romlisa mTani daefarnes<br />

nislsa codvisasa da velni – almursa cTomisasa, vinaica dRe-Ramed da naTeli<br />

– bnelad. da sufevda mas Sina soflisa mpyrobeli igi mTavari, romeli qroda haeris<br />

suliTa da STaabnevda yovelTa sulTa kacTasa jojoxeTad, romeli ganiota ufalman<br />

suliTa pirisa misisaiTa queyaniT da sircxvileuli miiltvis adgilTa bnelisaTa.<br />

xolo Sen zeda gamobrwyinda naTeli samxrisa da mze simarTlisa~ (101, W), _<br />

swers nino mirians. es sityvebi Sedis sakuTriv `moqcevai qarTlisaSi~. egeve Semdeg-<br />

128


ac meordeba (sidoniaseul TavSi). ganmeorebani xSiradaa am nawarmoebSi, magram ase<br />

vrclad – iSviaTad. aSkaraa, aq mocemul gaazrebebs sagangebo mniSvnelobas aniWebdnen.<br />

qarTlis, viTarca `Crdilois queyanis~, saxe ramdenime niSniTaa warmodgenili:<br />

erT-erTi aseTi niSania is, rom mTebi daefara `codvis nisls~. Cven vfiqrobT, SemTxveviTi<br />

ar unda iyos mTebis aRniSvna. mTebi mzisa da ciuri naTlis salocavTa adgili<br />

iyo warmarTobisas. warmarTuli naTeli ki codvis nislad CaiTvleboda. amgvarive<br />

gaazrebebs ukavSirdeba TxoTis mTaze mzis dabneleba. amas miriani SeigrZnobs<br />

Tavis sulieri iniciaciis win, e. i. maSin, roca masTan moaxloebulia sxivi sulieri<br />

mzisa. am dros `codvis nislic~ ufro SesagrZnobi xdeba. aSkaraa, rom am dros aRmerTebdnen<br />

mTebs, viTarca naTlis savanes. nino Tvlis, rom maTze daqroda `soflisa<br />

mpyrobeli mTavari~. mTavari ewodeboda `satanas~ (`satanails~), romelsac qristianebi<br />

Zvel RmerTebSi xedavdnen. igi haeris suliT daqris.<br />

`abos wamebis~ geografia farToa, magram ioane sabanisZe xazareTis Semdeg yvelaze<br />

met yuradRebas afxazeTisadmi iCens (`aravin urwmunoTagani mkvidrad ipovebs<br />

sazRuarTa maTTa. rameTu sazRvar maTda ars zRuaÁ igi pontoÁsa, samkvidrebeli yovladve<br />

qristianeTaÁ, misazRvradmde qaldiaÁsa, trapezuntiaÁ mun ars, sayofeli igi<br />

afsareaÁsaÁ da nafsaÁs navTsadguri da ars qalaqebi igi da adgilebi sabrZanebelad<br />

qristes msaxurisa ionTa mefisa, romeli mosaydre ars didsa mas qalaqsa konstantinepolisasa~).<br />

`afxazeTis~ sazRvrebis mixedviT aSkaraa, rom igi gulisxmobs mTel<br />

dasavleT saqarTvelos. Tanac Cans, Tu rogor erwymis igi berZnul samyaros. igrZnoba,<br />

rom aqedan axloa oikumenas centri, aq urwmunoebi ar arian. es oikumenas uSualo<br />

gagrZelebaa, qarTli ki misi dasasrulia. roca qveynis mdgomareobaze msjelobs,<br />

ioane sabanisZis sityvebs Sua ismis berZnebisadmi sayveduri, rom Cven martoni<br />

varT `yuresa queyanisasa~, martoni vicavT qristianobaso. CrdiloeTiT magogTa modgmaa,<br />

samxreTidan modis da TbilisSi batonobs dauZleveli araboba...<br />

aseTia ioane sabanisZiseuli `sivrculi gaazreba~ qveynis mdgomareobisa. misi warmodgenebi<br />

qveynis geografiaze, qarTlis adgilze maT Soris, romelic erovnuli azriTaa<br />

gaSinaarsebuli. kulturuli msoflios `yureSi~ cxovreba kulturul-aRmsareblobiTi<br />

TvalTaxedviTaa gaazrebuli. igi uyurebs qarTls ara mxolod rogorc<br />

mdebares `am cis-qveSeTSi~, aramed CarTuls Tavis kulturul-aRmsareblobiT garemocvaSi.<br />

ase xedavs ioane sabanisZe am qveynis sivrceul sazriss.<br />

2. iqve, sadac qarTlis mdgomareobis sivrculi moazrebaa, mocemulia amgvarive<br />

droiTi moazrebac, isini erTmaneTs mosdevs da erTmaneTs erwymis. iqmneba sabanis-<br />

Ziseuli qronotopi an dro-sivrculi foni, romelzedac Cans qarTli da, rac mTavaria,<br />

abo.<br />

droTa dinebis ra gaazreba warmoaCens qarTvelTa erovnul Rirsebas? ai, isic:<br />

qarTvelebio `xuTasis wlisa JamTa da uwinaresTa Sjul-debul yofil arian wmidi-<br />

Ta madliTa naTlisRebisaÁTao~ (T. I). xuTasi da kidev meti welia, rac qarTvelebi<br />

moinaTlneno.<br />

es sityvebi 786-790 wlebSia Tqmuli (Tu Cven `abos wamebis~ dRemde miRebul TariRs<br />

786-790 ww. virwmunebT). gamodis, rom qarTvelebi monaTlulan ara ugvianes 286-<br />

290 wlebisa, anu III saukunis dasasruls, magram Cven xom 337 weli viciT? amisi SeTanxmeba<br />

SeiZleba. 337w. qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebis welia,<br />

magram qristianoba qarTvelTa Soris manamdec vrceldeboda.<br />

yovelive amis mixedviT, Cven erT-erTi uZvelesi qristiani eri varT. imTaviTve midrekilni<br />

vyofilvarT qristianobisaken. arabTa mZlavrobam ki esec dagvaviwya. mainc<br />

ra mizeziT moxda arabTa egrerigi momZlavreba? ioane sabanisZe amas ase xsnis: `Semokrebulsa<br />

amas Jamsa meSvidesa darsa zeda vdgaTo~ (T. II). es motivi ganmartebuli<br />

aqvs k. kekeliZes. `dari~ aTaswleuls niSnavs, `meSvide dari~ meSvide aTaswleulia<br />

qveynis gaCenidan. qarTvelTa warmodgeniT, qveyana 5604 wels gaCenila qristianuli<br />

129


welTaRricxvis win. amas emateba 786-790 weli da viRebT 6380-6384 wlebs, meSvide<br />

aTaswleuls. meSvide aTaswleulSi, TiTqosda aRsasruli unda dawyebuliyo. Cans<br />

amis momaswaveblad miaCnda ioane sabanisZes arabobis momZlavreba, radgan aseTi<br />

drois Sesaxeb yofila Tqmuli: `mravalni scdebodnen da mravalTa acdunebdneno~.<br />

axla damdgara esqatologiuri Jami. esqatologia ki qveynis aRsasrulis gardauvalobas<br />

qadagebda. esqatologia TiTqos pesimizms amkvidrebda, oRond aRsasrulis<br />

gardauvalobis SegnebiT tragikul gancdas anelebda. am fonze Zalze sayuradReboa<br />

ioane sabanisZis pozicia. `abos wamebaSi~’ erovnuli optimizmia, aq xsnis gzaTa Zebnaa,<br />

yvelaferi istoriuli xsnis imediTaa gamsWvaluli da aqeTken mimarTuli. es eris<br />

gafrTxilebasa da gamofxizlebas iTvaliswinebs.<br />

yovel dros Tavisi esqatologia aqvs. TavisTavad Zalze sayuradRebo iyo msoflio<br />

aRsasrulis axsna adamianTa moraluri dacemiT. morali kosmiur Zalad cxaddeboda.<br />

mravalwaxnagovania dRevandeli `esqatologiac~. dRes ara mxolod Termoatomgulis<br />

da ekologiuri safrTxis problema dgeba, aramed dgeba energetikuli krizisis<br />

safrTxec. dRes ufro praqtikul doneze SevimecnebT xolme esqatologiur<br />

problemebs, magram konkretuli faqtebis miRma igulisxmeba adamianTa sayovelTao<br />

moraluri pozicia. roca bunebis harmonia irRveva, bunebrivad dgeba problema, ase<br />

vTqvaT, bunebis winaSe adamianis moraluri pasuxismgeblobisa. dRevandeli mwerlobis<br />

esqatologia aseTia:<br />

`gminavs dedamiwa da vgrZnob, guls rogor uxvreten nemsis simsxo eleqtroburRebi.<br />

vxedav, oTxi miliardi adamiani rogor Sesevia mis dauZlurebul, gamofitul, moqancul<br />

sxeuls. hkafaven, Cexen, RrRnian, fleTen, mTasa da bars asworeben, burRaven.<br />

gulSic arafers utoveben. irgvliv mxolod namusrevi da namsxvrevebi rCeba.<br />

vxedav filtvebdafleTil, venebgadaWril dedamiwas, sisxlis ukanaskneli wveTebisagan<br />

rom icleba, vxedav Wrilobebad qceuli, morRveuli da dawylulebuli xeobebidan<br />

CirqiviT rogor gamoedinebian mowamluli mdinareebi..~ (g. fanjikiZe, `aqtiuri<br />

mzis weliwadi~).<br />

ratom dgeba safrTxe TviT adamianis mizeziT adamianobis mospobisa? amaze gadamwyveti<br />

pasuxi dRevandelobasac ki ara aqvs da metadre – ioane sabanisZis epoqis mwerals.<br />

amis mosaazreblad mas moepoveba `drois” cneba – `Jami”. `Jami” araa movlenaTa<br />

mxolod Tanmxlebi. `Jami” aRvsilia yovlismomaswavebeli Zalis SinaarsiT. amgvari<br />

`Jami” zogadad igivea, rac antikuri bediswera – `moira”. aseTi gageba SemdgomSi sa-<br />

Taves udebs drois esTetizacias.<br />

ioane sabanisZis TqmiT, arabebi arian `mflobelni amis Jamisa”, da amis wyalobiT<br />

xdebian `soflisa mpyrobelni”. esqatologiuri `Jamis floba”, rogorc cnobilia,<br />

romantikosebamde aRwevs: `Jami Cemia da Jamisa me var imedi” (n. baraTaSvili – `napaleon”).<br />

ioane. sabanisZe sxvaganac imeorebs amas: nerseo `mowodebul iqna queyanad babilovnisa<br />

mflobelisa misgan mis Jamisa, sarkinozTaÁsa amira mumnisa abdilasagan”.<br />

yvelafers Tavisi `Jami” aqvs, _ am princips ioane sabanisZe Semdegi sityvebiT gamoxatavs:<br />

`vervin miyvna xelni mis zeda borotebiT, rameTu arRa mowevnul iyo Jami<br />

misi”. asea axsnili, Tu ratom ar exebodnen abos afxazeTidan Tbiliss mobrunebis<br />

Semdeg sami wlis manZilze. magram es arcaa axsna, esaa `Jamis” warmodgena sasurveli<br />

SinaarsiT da aqedanve iwyeba `Jamis~ esTetizacia.<br />

mravalnairi droa `abos wamebaSi~. istoriuli dro, eortalogiuri (wmindanTa<br />

xsenebisa) da esqatologiuri dro, e. i. dro qveynis aRsasrulisa. magram ioane sabanisZisTvis,<br />

rogorc mwerlisTvis, mTavaria eortalogiuri dro. masSi iyris Tavs yovelive:<br />

istoriuli droc da esqatologiuric, gina kosmiuri. igi amaTi `saxea~.<br />

ioane sabanisZisTvis 786 weli arafriT ar iyo RirSesaniSnavi, garda abos wamebisa.<br />

ioane sabanisZe am faqts mravalmxriv aTariRebs. igi moazrebulia yvela SesaZlebeli<br />

droiT: dasabamidan, jvarcmidan, Tanadrouli saeklesio da saero faqtebiT.<br />

rac ki ram saerTo Tvalsawieri gaaCnia avtors, mTlianad moxmobilia da dakavSirebulia<br />

abos wamebis TariRTan: konstantinepolSi konstantine leonis Zis mefoba, sa-<br />

130


kinozTa Soris mefoba amira mumnisa, qarTlSi samoelis kaTalikosoba da stefanozis<br />

erismTavroba, 6424 weli dasabamidan. yvela am movlenas Tavisi `Jami~ aqvs da<br />

yvela dro erTmaneTs kveTs abos martvilobis TariRSi. Tanac, wamebis konkretuli<br />

dRecaa dazustebuli – 6 ianvari, paraskevi, dRe naTlisRebisa: `mrCobl iqnao dResaswauli<br />

ese RmrTis gamocxadebisa~, e. i. gaordao dResaswauli ori movlenis dam-<br />

TxveviT.<br />

araferi ise zustad araa daTariRebuli Zvel qarTul literaturaSi, arc hagiografiaSi<br />

da arc TviT saistorio mwerlobaSi, rogorc wmindanobis faqtebi (Sdr.<br />

`grigol xanZTelis cxovreba~). aseT `dros~ aqvs erTi TavisTavadi da, amasTanave,<br />

zogadi mniSvneloba. magram aqve unda iTqvas, rom egodeni zusti warmodgena erovnul<br />

msoflSegrZnebad ar qceula da igi, faqtobrivad, hagiografiul literaturul<br />

faqtad darCa. qarTvelTa erovnuli mimarTeba movlenaTa drouli gagebisadmi sxva<br />

mxriv warimarTa. araTu mxolod folklorSi da mxatvrul literaturaSi, aramed<br />

TviT saistorio mwerlobaSiac ZiriTadad drois miTologizacias mihyvebodnen da am<br />

gziT xdeboda drois esTetizacia. istoriul dros cvlida mxatvruli dro da movlenebi<br />

ar iyo droiT lokalizebuli (sxvaTa Soris, amanac Seuwyo xeli, Tamari<br />

istoriuli pirovnebidan qceuliyo mxatvrul personaJad). abos wamebis TariRiviT<br />

zustad Cven arc qarTlis moqcevis dro viciT, arc Tbilisis daarsebisa, arc petriwis<br />

biografia, arc rusTvelisa da arc Tamarisa.<br />

ioane sabanisZisTvis abos wamebis dro araa mxolod erTi konkretuli TariRi.<br />

masSi gamoxatulia qarTlis bedic da msoflio-istoriuli dro-Jamieri dinebac. amasTanaa<br />

dakavSirebuli erovnuli Rirsebis Segnebac qristianuli aRmsareblobiTi<br />

cxovrebis xangrZlivobiT.<br />

droiT moazreba eris cxovrebisa erwymis mis sivrcobriv moazrebas da iqmneba<br />

erovnuli dro-sivrce, eris raobis warmomaCeneli qronotopi.<br />

3. qarTvelebis erovnuli Rirsebis warmomaCeneli mesame motivi aseTia: `ara xolo<br />

Tu berZenTa sarwmunoeba ese RmrTisamieri moipoves, aramed Cuenca, SorielTa amaT<br />

mkvidrTa~. aq igulisxmeba, rom saberZneTi saqristianos centria, qarTli misi dasasrulia<br />

da mainc igi ar Camouvardeba saberZneTs. aq ioane sabanisZes mohyavs avtoritetuli<br />

sityvebi: `movidodian aRmosavaliT da dasavaliT da inax-idgmiden wiaRTa<br />

abrahamisTa, isakisTa da iakobisTa~.<br />

berZnebTan SeTanatoleba ubralod patriotobiT ar unda aixsnas. amas konkretulistoriuli<br />

ambebi iwvevda.<br />

saqme isaa, rom am dros saberZneTSi xatTmbrZoloba iyo gavrcelebuli. xatTmbrZoloba<br />

orTodoqsaluri aRmsareblobidan gandgomas moaswavebda. yuradsaRebia isic,<br />

rom xatTmbrZoloba aRmosavlur tendenciebs gamoxatavda da Soreulad arabul<br />

samyarosac ki ukavSirdeboda. (kerZod, imiT, rom uaryofdnen mxatvrobas. amas iTxovda<br />

`yurani”, mahmadianTa mTavari wigni).<br />

swored am periods exeba arsen beriseuli `ninos cxovrebis~ danarTi: `yovelni<br />

eklesiani saberZneTisani daipyrna borotman aman wvalebaman (xatTbrZolam, r. s.), rameTu<br />

esoden arRara ipova marTlmadidebeli episkoposi samefosa queSe berZenTasa,<br />

romel wminda episkoposi guTeTisa (guTeTi samxreT ruseTSi iyo) Tvisisa samwysoisa<br />

mier qarTlisa kaTalikozisa warmoavlina da amier miiRo xelTdasxma da egreT wavida<br />

queyanad Tvisa~. amasve eubneboda giorgi aToneli antioqiis patriarqs (giorgi<br />

mcire, `giorgi aTonelis cxovreba~).<br />

saqarTveloSi xatTmbrZolobas arasdros ar gaumarjvia. `abos wamebaSiac~ antixatTmbrZoluri<br />

tendenciebi Cans. wmindanis sxeulis naSTebis Tayvaniscema, romelic<br />

maSin CvenSi yofila gavrcelebuli, antixatTmbrZoluria (amas krZalavdnen xatTmbrZoli<br />

qristianebi).<br />

yovelive zemoaRniSnuliT, qarTli gamodis WeSmariti aRmsareblobis damcvelad,<br />

xolo saberZneTi mis damrRvevad. amas ki SeiZleboda mieca safuZveli ioane sabanisZisTvis<br />

qarTuli sarwmunoeba berZnulTan SeeTanatolebina. rasakvirvelia, erovn-<br />

131


ul RirsebaTa warmoCenas yovelTvis SeiZleba Tan dahyves iluziebi, magram TviT aseT<br />

iluziebsac aqvs rogorc Tavisi uaryofiTi, ise dadebiTi mxareebi.<br />

4. `abos wamebis~ pirveli Tavi mTavrdeba Semdegi sityvebiT: `qarTlisaca mkvidrTa<br />

aqus sarwmunoebaÁ da wodebul ars dedad wmidaTa, romelTame TviT aqa mkvidrTa<br />

da romelTame ucxoTa da sxviT mosrulTa Cuen Soris Jamad-Jamad, mowamed gamoCinebiTa~.<br />

qarTli `dedaao wmindanTa~, wmindanTa mSobeliao, _ es meoTxe da arsebiTi safu-<br />

Zvelia agiografiisTvis erovnul RirsebaTa warmoCenisas. wm. nino, raJden pirvelmowame,<br />

SuSaniki, evstaTi mcxeTeli, daviT da konstantine, kolaeli yrmebi, arCil mefe,<br />

aTcametni asureli mamani, _ aseTi simravle wmindanebisa marTlac aZlevda safu-<br />

Zvels i. sabanisZis zemore sityvebs.<br />

umTavresi saTqmeli ioane sabanisZisa is iyo, rom ucxotomni Tavs swiraven saxeldobr<br />

qarTuli sarwmunoebisaTviso. amis magaliTebi adrec iyo (SuSaniki, evsta-<br />

Ti), magram abom es gansakuTrebulad naTelyo, erovnul siamayed iqca, rom TviT arabebzedac<br />

ki SegviZlia egrerigi zemoqmedeba. asea Camoyalibebuli `abos wamebaSic~<br />

qarTvelTa erovnul-sarwmunoebriv RirsebaTa Segneba.<br />

qristianobis dacva kulturuli msoflios ganapiras, uZvelesi qristianuli qveynis<br />

pativi, berZnebTan SeTanatoleba, wmindanTa samSoblo, _ aseTia qarTlis Rirsebani,<br />

esenia erovnuli TviTSemecnebis motivebi.<br />

magram ioane sabanisZe erovnul TviTSemecnebas mxolod RirsebaTa SegrZnebaze<br />

rodi afuZnebs. am oTx motivs rom ayalibebs, amas iqve Tan aaxlebs am RirsebaTa daviwyebis<br />

SegrZnebas: daviviwyeTo `Cueulebisamebr mamulisa slvaÁ~ da `aRverieniTo<br />

ersa ucxosa~.<br />

aseT fonzea mocemuli abo Tbilelis saxe.<br />

wminda abo<br />

aboa `axali mowame~ (amas mravalgzis imeorebs nawarmoebi, da es araa SemTxveviTi<br />

fraza, igi terminia). wm. aboa qarTvelTa `meoxi~, maTi mxsneli, cxadia, sulierad mxsneli.<br />

abos wamebiT iwyeba ganaxleba: gacnobiereba erovnuli Rirsebebisac, dRevandeli<br />

ubedurebisac da samomavlo gzebisac.<br />

abo iyo `abrameani, ZeTagan ismaelisTa, <strong>tomi</strong>sagan sarkinozTaÁsa~. igi gamoeyo abrameanT,<br />

rom Semdeg mibruneboda `wiaRsa abrahamisa~ (`abrahamis wiaRi~ wmindanTa sulier<br />

savaned iTvleboda simbolurad).<br />

avtori yovelives ase aRavsebs simboluri SinaarsiT, TviT martivsa da yofiTsac<br />

ki da, metadre, iseT faqts, rogoricaa abos ganSoreba Tavisi qveynisagan: `Cuenda<br />

soflad gamosvlaÁ igi ara Tu TviT TaviT TvisiT ganizraxao, aramed viTarca ufalman<br />

hrqua netarsa mas abrahams masve queyanasa Sina qaldevelTasa, viTarmed: `gamoved<br />

queyanisagan Senisa da naTesavisagan Senisa da saxlisagan mamisa Senisa da moved<br />

queyanasa mas, romeli me giCueno Sen~, egreTve ese kualad naSobi abrahamisi ara<br />

Tu TvisiT gonebiT, aramed wamis-yofiTa RmrTisa mieriTa iwvia eseca. da dauteva mamaÁ<br />

da dedaÁ da Zmani da naTesavni da monagebni da agarakebi~.<br />

abrahamTan dakavSirebuli analogiebi msWvalavs mTel ZvelqarTul saxismetyvelebas.<br />

jer `evstaTis martvilobaSi”, Semdeg aq, `abos wamebaSi~, mere, gansakuTrebiT,<br />

`grigol xanZTelis cxovrebaSi~ da a. S.<br />

abrahami abos saxeSi asea gaSinaarsebuli: aboc tovebs Tavis qveyanas, modis qar-<br />

TlSi, ecnoba qarTul mwignobrobas, eziareba axal rwmenas, esaubreba mraval Sjulismecniers,<br />

zogs ekamaTeba kidevac. am gziT man uaryo `mamuli Sjuli~. abo ariso<br />

`vardi ekalTagan gamorCeuli”. es Cveulebrivi bibliuri fraza ubralo trafaretad<br />

SeiZleba migveRo, rom mas sakmaod farTo Sinaarseuli datvirTva ara hqondes; abo,<br />

arabTagan gamoyofili pirovneba, `yovelsa amas Cuensa sofelsa qarTlisasa meoxed<br />

Cuenda~ mogvevlina. ioane sabanisZes SeeZlo `qeba qebaTais~ sityvebiT gamoexata is<br />

grZnobebi, romlebic abos wyalobiT eris cnobierebaSi unda gaCndes: `me mZinare var<br />

132


da hRviZavs gulsa Cemsa~ (5. 2).<br />

araboba eris damTrgunveli Zalaa, CamxSobi yoveli sikeTisa. aqedan iwyeba umTavresi<br />

saTqmeli: es damTrgunveli, sikeTis CamxSobi Zala erma unda gadaiqcios TviT-<br />

Semecnebis impulsad, Zalad TviTgacnobierebisa. ukeTurebis sikeTed gadaqcevis magaliTia<br />

TviT abo, `vardi ekalTagan gamorCeuli~. da TviT es faqti qarTvelTa zemoqmedebis<br />

Sedegia.<br />

esaa umTavresi qveteqsti abos mxatvruli saxisa da gamoxatuleba ioane sabanis-<br />

Zis esTetikuri TvalTaxedavisa. saerTod, arc iyo mosalodneli arabis moqcevis<br />

faqti im dros sagangebo ganzogadebis gareSe darCeniliyo.<br />

`abos wameba~ poliJanruli nawarmoebia: I Tavi qadagebaa, sakuTriv agiografiuli<br />

Txroba II-III TavebSia, xolo IV Tavi (`qeba~) himnografiuli xasiaTisaa. I da IV Tavebi<br />

erTmaneTs emsgavseba zogadi msjelobiT da mimarTvis formiT. amgvari msgavseba<br />

gulisxmobs gansxvavebebsac: I TavSi msmenelTadmia mimarTva, meoTxeSi –abosadmi,<br />

rac am Tavs lirizms aniWebs. es mTel nawarmoebs polifoniurobas sZens da iqmneba<br />

e. w. `RerZul simetriaze~ agebuli kompozicia. misi `RerZi” swored agiografiuli II-<br />

III Tavebia rogorc erTi mTlianoba da mis mimarT simetriulad lagdeba erTmaneTis<br />

msgavsi I da IV Tavebi.<br />

RerZul simetriaze agebuli polifonizmiT aRbeWdili kompoziciebi Sua saukuneebis<br />

xelovnebaSi ierarqiuli ansamblurobis zogadesTetikur princips emyareba. igi<br />

pirobiTad SeiZleba gamoixatos: a (I - Tavi) – b (II-III - Tavebi) – a 1 (IV Tavi). igi analogias<br />

povebs TviT qarTuli taZris kompoziciaSi, sadac RerZuli simetriis centri<br />

gumbaTia, xolo taZris simetriulad SeTanadebuli formebi erTmaneTs mTlianad ar<br />

imeoreben. cxadia, yovelTvis aseTi analogiebis pirdapiri saxiT Zebna hagiografiasa<br />

da xuroTmoZRvrebaSi umarTebuloa, magram zogadi principi mainc SeiZleba yvelgan<br />

daiZebnos.<br />

bunebrivia, rom `abos wamebis~ zemoaRniSnul struqturad TviT abos saxis Cveneba<br />

gansazRvravs. igia nawarmoebis kompoziciis `simetriis RerZi~. amis mixedviT xdeba<br />

nawarmoebSi saTqmelis ganawileba. rogorc I, iseve IV Tavi `sityvaxelovnebazea~ agebuli;<br />

II-III Tavebi ki abos Tavgadasavalia. gavrcelebuli esTetikuri principiT, romelsac<br />

mihyveba ioane sabanisZec, sityvaxelovnebiTi gamoxatva ver dadgeba fabulur<br />

nawilze maRla.<br />

I TavSi mocemulia zogadi msjeloba eris mdgomareobaze, mis Tvisebebze da mis<br />

amocanebze, wmindanTa zogad Tvisebebze, xolo meoTxe TavSi aRniSnulia, Tu yovelive<br />

es rogor gamoixata abos saxeSi (xolo amisi konkretuli Cveneba II-III TavebSia).<br />

saerTo struqtura I da IV Tavebisa sxvadasxvagvaria.<br />

zogadad pirveli Tavis Semadgeneli nawilebi SegviZlia gamovyoT Semdegi pirobiTi<br />

saxeldebiT:<br />

1. msmenelebisadmi mimarTva, 2. `meSvidesa darsa zeda vdga”, 3. `qristianeni gardagularZnes~.<br />

4. axali mowame, 5. simboloebi, 6. berZnebTan SeTanatoleba; 7. `deda<br />

wmidaTa~.<br />

meoTxe Tavi: 1. msmenelebisadmi mimarTva, 2. `gixaroden~, 3. abo _ muSaki meaTerTmetisa<br />

Jamisa, 4. jvarcmul `avazaksa emsgavse~, 5. `Sen mier mogueaxla qriste~. 6. `uneblieT<br />

warmogaCines~, 7. `sakurTxeveli abelisi~... 8. `vardi ekalTagan gamogarCia~, 9.<br />

`viTar-me gaqebde~.<br />

I TavSi naTqvamia: qarTvelebi `gardagularZneso, romelime mZlavrebiT, romelnime<br />

SetyuviliT, romelnime siyrmesa Sina umecrebiT, romelnime mzakuvarebiT da sxvani,<br />

romelni-ese varT morwmuneni, mZlavrebasa queSe damonebulni da naklulevanebiTa<br />

da siglaxakiTa Sekrulni, viTarca rkiniTa xarksa queSe maTsa guemulni da qenjnilni,<br />

Zvir-Zvirad zRueulni, SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan<br />

ZlierTa~.<br />

roca vadarebT am sityvebs saTanado adgils IV Tavidan, zemoaRniSnul `simetri-<br />

ul paralelizms~ vxedavT: `Sen axali ege qristes morwmuneÁ, moZRuar Cuenda iqmen,<br />

133


swavlulni ufroÁs gulisxmier hyuen, Seryeulni ufrois ganamtkicen, ganmtkicebulni<br />

ganamxiarulen, warmarTni wadier hyven qristes monebad, saxsenebeli martvilobisa<br />

SenisaÁ Cuen dagviteve, saxelisa Senisa miTxrobad yovelTa qadag viqmneniT~.<br />

pirvel TavSi mocemulia simboloebi RvTisa: 1. kari, 2. gza, 3. tarigi, 4. mwyemsi, 5.<br />

lodi, 6, margaliti, 7. marili, 8. yvavili, 9. angelozi, 10. kaci, 11. RmerTi, 12. naTeli,<br />

13. qveyana, 14. marcvali, 15. matli, 16. mze simarTlisa. gamoZiebulia maTi wyaroebi<br />

(k. kekeliZe, i. abulaZe, r. baramiZe). I TavSi mocemulia am simboloebis ganmartebani,<br />

rogorc ioane sabanisZe ambobs, Zveli avtorebis kvalobaze.<br />

magram warmodgeba sakiTxi: ratom swored es simboloebia ganmartebuli nawarmoebSi?<br />

aqvs Tu ara amas mniSvneloba nawarmoebis mTlianobis gasagebad?<br />

saqme isaa, rom egeve niSnebi IV TavSi miewereba abos, umeteswilad, pirdapir, zogjer<br />

gadataniT. e. i. jer warmosaxulia RmerTi, bolos ki naCvenebia, Tu rogoraa<br />

gansaxierebuli aboSi misi niSan-Tvisebani. RmerTis niSan-TvisebebiT pirovnebis gamoxatva<br />

misi saxis esTetikur mniSvnelobas usazRvrod amaRlebda. unda iTqvas, rom am<br />

princips Taviseburi perspeqtiva hqonda, sabolood mas mivyavdiT adamianis `gaRmer-<br />

Tebamde~ renesansis epoqaSi. `vefxistyaosanSi~ nestani daxasiaTebulia saRvTo atributebiT,<br />

rogorc RvTiuri naTlis mfeni silamazis matarebeli. Tu `abos wamebaSi~<br />

RvTiuri niSnebi miewereba wmindans, aq ukve isini gadatanilia saero pirovnebaze.<br />

`abos wamebaSi~ RmerTi wmindanis pirvelsaxea, `vefxistyaosanSi~ adamianuri, Tundac<br />

xorcieli mSvenierebisa. ioane sabanisZis mier mowodebuli ganmartebani patristikuli<br />

egzegetikis tipisaa, romelic Rrma saazrovno tradiciebiT iyo aRbeWdili da<br />

amitom aseTi gaazrebani, Tundac RvTisa, Tavisufali iyo da advilad CairTveboda<br />

mxatvruli azrovnebis konteqstSi. swored asea `abos wamebaSi~.<br />

analogiebi iwyeba zogadi moazrebebidan.<br />

I TavSi, simboluri saxeebis ganmartebamde, naTqvamia: `ver SemZlebel varT Cuen<br />

miwudomad simdidresa mas saxelisa misisasao~. IV TavSi avtori abos Sesaxeb ambobs:<br />

`ufrois gonebisa Cemisa.... gaqebde Sen, SuenierebiTa Semkuloo~.<br />

RvTis miuwvdomloba ormxriv gaiazreboda: Tavad RvTis bunebis SeucnoblobiT<br />

da Cveni gonebis SesaZleblobaTa dasazRvrulobiT (v. loski). `abos wamebaSi~ eseni<br />

Serwymulia da gadaqceulia poetikur xerxad: miuwvdomelobis gancda abos saxes<br />

gansakuTrebuli amaRlebulobiT warmogvadgeninebs. sayuradReboa, rom bolo simbolos<br />

(`mze simarTlisa~) Semdeg kidev ramdenime saRvTo saxelia mocemuli, magram isini<br />

ganmartebuli aRaraa, radgan isini abos veRar miemarTebian, ramdenadac mxolod<br />

RvTis saxelebs warmoadgenen.<br />

amis Semdeg I TavSi ganmartebulia zemoaRniSnuli simboloebi, romlebic Semdeg<br />

IV TavSi abozea gadatanili.<br />

upirvelesad simboluri mniSvnelobiT ganmartebulia `kari~. IV TavSi ki abos Sesaxeb<br />

naTqvamia: `Sen kari igi samoTxisa ganaRe jvariTa qristeisiTao~.<br />

meore simboloa `gza~, romelic I TavSi asea ganmartebuli: `gza~ ewodeba, rameTu<br />

Tqua: `me varo gzaÁ da WeSmaritebaÁ da cxorebaÁ~ – esaa nimuSi im gamonaklisi simboloebisa,<br />

romlebic uSualod araa ganmeorebuli IV TavSi, magram, miuxedavad amisa,<br />

mTeli Tavisi SinaarsiT igulisxmeba, radgan abo maCvenebeli Seiqmna im gzisa,<br />

romliTac unda warimarTos `mamulisa Cueulebisamebr slvaÁ~.<br />

Semdegi simbolo `tarigi~ uSualo gamoZaxils povebs IV TavSi (`qebaSi~): `Sen queyanam<br />

msxverplad wmidad da saTnod migipyra RmrTisao~. Semdeg amave Sinaarsisdakvalad<br />

abos simbolizeba gafarToebulia: guami Seni `geqmna Sen, viTarca sakurTxeveli<br />

igi abelisi, enuqisi, abrahamisi da eliaisi, romelni-igi mrgualada dasawuel-<br />

Ta maT tarigTa Seswirvides RmrTisao~. aq abos suli da gvami gaTiSulad arian warmodgenilni.<br />

gvamia samsxverplo da ara suli. gvami iwvis sulis gasaTavisufleblad.<br />

asea gaazrebuli abos sxeuli, viTarca tarigi. ERmerTs `mwyemsi~ ewodao, rame-<br />

Tu `cxovarni Secdomilni mogvaqcinao~. IV TavSi ki aboze naTqvamia: `sarwmunoebaÁ<br />

Cueni misa mimarT kualad ganaxlda~, `Sen moZRuar Cuenda iqmeno~.<br />

134


momdevno simbolo `lodi~ asea ganmartebuli: `lod sakiduri ewoda winaswarmetyvelisa<br />

mier, rameTu ese ars, romeli-igi Seuracx da gangdebul iqna mRvdelTmoZ-<br />

RuarTa maTgan da mwignobarTa naTesavisa huriaTaisa ierusalems, aramed ese yoveli<br />

Tav yovelTa cis-kideTa iqmna~. `qebaSi~ naTqvamia: `Sen naTesavsa SenTa ucxo da gangdebul<br />

gyueso~. arsebobs saxarebiseuli sibrZne: brZenT ara aqvT yadri Tavis sam-<br />

SobloSio (i. 4. 44). igi asea gadaazrebuli: abo uCino iyo (viTarca lodi), misi arseboba<br />

arc aravin icoda da arc ram mniSvneloba hqonda mis arsebobas mowameobis gareSe.<br />

mowameobam aqcia igi didi mniSvnelobis pirovnebad. es Rirseba ki mas TviT<br />

arabebma mianiWes uneblieT (ioane sabanisZe aRarafers ambobs imis Taobaze, rom ganzogadebuli<br />

mniSvneloba abos SesZina man, rogorc mweralma). avtori wers: `pirvel<br />

aravin gicoda, viTarmed vin xar, anu romlisa naTesavisagan, anu romelisa erisagan,<br />

anu romliTa SjuliTa scxondebode, aw esera uneblebiT warmogaCines sacnaurad~.<br />

`margaliti~ sulisa da xorcis erTiani sikeTis simbolodaa gamoyenebuli. `marili~<br />

ki asea ganmartebuli: `maril ewoda, rameTu codviTa ganryunilTa amaT xorcTa<br />

CuenTa mogueaxla da simyraleÁ igi kerpTmsaxurebisao ganguaSora da sulni Cuenni<br />

sarwmunoebiTa RmrTismsaxurebisaiTa sulnelad Sezavna~. amas mesame Tavic exmianeba:<br />

aRmavse, me `ganuqarvebeliTa sulnelebiTa sarwmunoebisao~. abo menelsacxeble iyo,<br />

keTilsulnelebis Semzavebeli, Semdeg, roca igi wmindani gaxda, sulieri keTilsulnelebis<br />

momfenad iqca, magram simbolika ufro Rrmavdeba `wmindanTa wmida zecis<br />

sakurTxevlis~ SemotaniT (viTarca sulneleba sakumevelTa, sulneleba xorcTa magaTY<br />

SenTa winaSeEuflisa, wmidisa mas wmidaTasa, zecisa sakurTxevelsa~). `wmidai<br />

wmidaTaÁ anu dabiri ewodebodao ierusalimis taZris im nawils, romelSiac imyofeboda<br />

orad ori uwmindesi sakulto sagani – rjulis kidobani, masSi daculi aR-<br />

Tqmis dafebiT da ciuri mananiTurT da oqros sasakmevle~. `wmidaTa wmida~ qristianuli<br />

taZris sakurTxevelsac ewodeboda (z. kiknaZe). menelsacxeble abos daferflili<br />

gvamidan avida sulieri surneli da miaRwia wmidaTa zeciur sakurTxevels.<br />

wamebis Semdeg abo SeuerTda qristianul eklesias, mis wmidaTawmida sakurTxevels.<br />

sarkinozis sxeuli mowameobrivma cecxlma sulier siwminded aqcia, misi gvami<br />

gawminda da sulad iqca. ase Soreuladaa gadaazrebuli `marilis~ simbolika, viTarca<br />

surnelebis Semnaxavisa. `yvavilis~ ganmartebac surnelebas ukavSirdeba, abo ki,<br />

rogorc ukve iTqva, `vardia ekalTagan gamorCeuli~ (es frazac IV TavSia).<br />

amis mere modis `angelozis~ ganmarteba: `didisa zraxvisa angelozi sakvirveli~,<br />

romeli mamisa mier Cuenda mxsnelad movida~ (I T.): abo ki `yovelsa amas sofelsa Cuensa<br />

qarTlisasa meoxed Cuenda qristeman mogvaniWa~. (Tavis dasawyisi). Semdeg amave<br />

TavSi kidev meti Tanxvedraa pirvel TavTan: `Sen zeda ganukvirda angelozTa wessa,<br />

rameTu viTarca uxorcoman daiTmine sikudilio~ (gaviTvaliwinoT, rom `wesi~ aq `dasia~).<br />

`RmerTSi~ ioane sabanisZes gansakuTrebiT izidavs yovlisa momcvelobis, yovlismpyrobelobis<br />

da yovlisqmnadobis idea, aseve, idea xalxisTvis Tavdadebisa. es cnebebi,<br />

RvTis aRmavsebelni, avtors sWirdeba abos mniSvnelobis warmosaCenad. rogorc<br />

RvTis saxe SeiZleba davinaxoT yvelaferSi, wm. aboc iseve tarigicaa da yvavilic,<br />

kacic da angelozic.<br />

amaSia principuli mxare imdroindeli esTetikisa da amasTanave aqve mJRavndeba Tavisebureba<br />

TviT ioane sabanisZis saxismetyvelebisa.<br />

dasasrul, ori simbolos Sesaxeb: `naTeli~ da `mze simarTlisa~.<br />

`naTeli~ abos saxis ukiduresad amaRlebuli da ganmazogadebeli simboloa. na-<br />

Teli masSia da misgan modis naTeli. I TavSi abo saxeliT moxseniebuli araa. pirvelad<br />

zogadadaa xsenebuli mowameoba, Semdegaa `wminda mowame~ da `axali mowame~. aqvea<br />

naTqvami: man `yoveli krebuli erTbamad gananaTlao~. esaa sulieri naTeli. abos<br />

sxeulis dawvis Semdeg didi naTeli dgeba. roca misi ferfli mtkvars gaatanes, iq,<br />

sadac aRmarTuli iyo `jvari xidisa~, gaCerda `varskvlavi motyinareÁ, viTarca lampari<br />

cecxlisaÁ~. da es varskvlavi `gamoutevebda brwyinvalebasa ara Tu viTarca ce-<br />

135


cxli ese queyanaisaÁ, aramed viTarca saSineleba elvisaÁ~. didxans idga es varskvlavi<br />

ise, rom arabebma ifiqres, qristianebma sanTlebi xom ar aanTeso. xidTan rom mividnen,<br />

`aRmaRldeboda varskvlavi igi ze haerTa~.<br />

`kualad meoresa Ramesa umetesRa wyalTa gamosces gansakvirvebeli naTeli~. Semdgom<br />

wylidan `aRmobrwyindes naTelni svetisa msgavsad, viTarca elvani~. `qebaSi~<br />

Tqmulia: ca mowme arso `simarTlesa Sensa ucxoisa cecxlisa gardamovlinebiTa adgilsa<br />

mas zeda, romelsa, viTarca kravi umanko, Seiwire Semwvari cecxliTa~.<br />

aq, rogorc vxedavT, simarTlis simboloa cecxli. igi zeciuri, `gardamovlenili~<br />

cecxlia da ara amqveyniuri. igi simarTlis gamomxatvelia, e. i. `simarTlisa cecxlia~.<br />

`mzeÁ simarTlisaÁ~ warmodgenilia simarTlis cecxlad.<br />

bolos avtori kidev ufro uaxlovdeba pirveli Tavis warmodgenebs: `Sen ugunurTa<br />

maT SemwirvelTa SenTa maxviliTa da cecxliTa umetes alisa gangabrwyineso~.<br />

`xolo qristeman RmerTman siRrmeTa maT sibneleÁ zecisa naTliTa ganabrwyinva~.<br />

yovelive es xdeba abos sulieri naTlis ZaliT. igi dgas svetad, rac igive `sveticxovlis~<br />

iersaxea, qarTul saxismetyvelebaSi naTlis didi mniSvnelobis mauwyebeli.<br />

asea gamoxatuli abo saRvTo simboloebSi. wmindanis Rirsebis SegrZnebas aZlierebda<br />

is, rom misi saxe RvTis gamosaxatavi simboloebiT SeiZleboda gancdiliyo.<br />

igi ganicdeboda gzad da tarigad, angelozad da mzed da piruku: kari an gza, marcvali<br />

da yvavili, miwa da naTeli – yovelive amas SeeZlo simbolurad wmindanis saxe<br />

moegonebina. romantikosebi msgavsi simbolikiT aSinaarsebdnen bunebas da masSi<br />

xedavdnen RmrTis an wmindanis simboloebs.<br />

antiarabuli polemika qveteqstSi SegviZlia amovicnoT RmerTisa da adamianis daaxloebaSi.<br />

mahmadianoba aSoriSorebda RmerTs da kacs. alahi iyo Soreuli, mrisxane<br />

da daundobeli. ioane sabanisZe ki aboSi xedavs RvTaebriv niSnebs. raoden ganyenebuli<br />

da mistikuric ar unda gveCvenos I TavSi Cven mier ganxiluli simboloebi, Semdeg<br />

igi gaadamianurebulia da, amdenad, esTetizebuli. esaa religiuri esTetizaciis<br />

gza, gza soflisa da zesTasoflis morigeobisa. saerTod, rogorc ukve aRniSnulia,<br />

soflisa da zesTasoflis morigebis problema gamWoli tendenciaa qarTuli azrovnebis<br />

ganviTarebisa (r. TvaraZe). es gulisxmobs:L is, rac maRaladamianuria, RvTaebriviao,<br />

da is, rac RvTaebrivia adamianisTvis axlobeli unda iyoso.<br />

Zalze sayuradReboa erTi monakveTi `abos wamebis~ meoTxe Tavidan. misi gamoyofa<br />

advilad SeiZleba, ise sxvaobs igi winare da momdevno nawilebs formaluradac<br />

(frazeologiurad, dasawyisiT da dasasruliT) da Sinaarsobrivadac. moviyvan mas<br />

mTlianad:<br />

`Sen mamaman zecaTaman mxolodSobilisa Zisa Tvisisa mier gvirgvinosan gyo da su-<br />

lisa wmidisa madliTa aRgavso!<br />

Sen Zeman mamisa mier Segiwynara da sulman wmidaman gadida.<br />

Sen sulman wmidaman Segiyvara da mamisa da Zisa Tana erTobiTa, TvisiTa pativ-gca<br />

da Ruawlisa mZled gamogaCina!<br />

Sen zeda ganukvirda angelozTa wessa, rameTu viTarca uxorcoman daiTmine sikudili<br />

qristesTvis!<br />

Sen zeda mamamTavarni ixareben, rameTu netarman abraham TvisTa naSobTagani Segiwynara<br />

wiaRTa TvisTa qristeisaTvis, romel-igi karavsa Tvissa Seiwynara da misgan<br />

mravalTa naTesavTa gamoCnda mamad!<br />

Sen qristes mowameTa maT nayof eqmen da mociqulTa mowafe.<br />

Sen mowameTa maT Soris zecisa meufisa mis matiansa saxeliT daiwere da martvilTa<br />

Tana gvirgvinosan iqmen!<br />

Sen aRmsaarebelTa maT Tana ganewese da marTalTa Tana didebul xar!<br />

SenTvis friad damikvirdebis Cuen, wmidao mowameo~.<br />

es monakveTi miznad isaxavs abos sulieri siwmindis warmoCenas siwmindis ierar-<br />

qiis sxvadasxva safexurebisadmi mimarTebaSi. aq amgvari 7 safexuria: 1. mama RmerTi, Ze,<br />

136


suliwminda, 2. angelozni, 3. mamaTmTavarni, 4. mociqulni, 5. mowameni, 6. aRmsrebelni<br />

da marTalni da 7. Cven.<br />

es Svidi safexuri moicavs 7 cas. unda gaviTvaliswinoT, rom pirveli sami (sameba:<br />

mama, Ze da suliwminda) erTi mTlianobaa, Tumca iq isini gamocalkevebuladaa<br />

warmodgenili. wmindaTa sulebi 7 cazea ganawilebuli. maT maRla saRmrTo cebia, da<br />

maTi ierarqiuli wyobis siwmindis xarisxisda Sesabamisad isini, imdroindeli moZRvrebis<br />

mixedviT, warmosaxuli kosmosis 7 ciur garss Seesabameba. es cebi Taviseburad<br />

warmodgenilia qarTul taZrebSi, romlebic `caTA mobaZavnia” (es Zalze saintereso<br />

termini giorgi aTonelis `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSiacaa~). taZrebSi freskebi<br />

ganlagebulia am cebis mixedviT imave TanmimdevrobiT, rogorc es `abos wamebis~<br />

zemore monakveTSia (Sdr. r. siraZe, saxismetyveleba, Tb. 2000). abo Tavisi sulieri<br />

siwmindiT zecisa da miwis SemaerTebelia. CvenTvis mTavaria mainc am warmodgenaTa<br />

esTetikuri ukufena. am gziT saxis mxatvruli simaRle, SeiZleba iTqvas, kosmiuri<br />

masStabiTaa warmosaxuli.<br />

`abos wamebaSi~ ZiriTadad sami personaJia: abo, nerse erisTavi da arabi msajuli.<br />

amasTanave sakmaod SesagrZnobia avtoriseuli `mec~ (`sanatreliTa miT qristesmieri-<br />

Ta siyvaruliTa Semiyuare me, vidre iyav-Ra amas Sina Cuensao~ da sxva).<br />

niSandoblivia nerse erisTavis saxis Cveneba. miuxedavad imisa, rom nerse sakmaod<br />

mniSvnelovani pirovneba iyo da, faqtobrivad, abos moqceva misi damsaxurebaa, misi<br />

saxe mkrTaladaa warmodgenili nawarmoebSi. nerses ojaxi erTgvari centria mTeli<br />

imdroindeli saqarTvelos politikuri cxovrebisa, aq aRizarda grigol xanZTeli<br />

da aqve isaxeba safuZvlebi saqarTvelos momavali gaerTianebisa (v. WeliZe).<br />

saerTod, bevr rasme avtori saidumlod tovebs nerses cxovrebidan: konkretulad<br />

arc is viciT, Tu ratom Seipyres nerse, an meored ratom datova Tbilisi. avtori ar<br />

ganmartavs, rom xazareTs wasvla antiarabuli miznebiT unda momxdariyo. zogadad<br />

iseTi STabeWdileba iqmneba, rom avtori, TiTqos, ganzrax mosavs idumalebiT nerses<br />

saxes, da mainc, TviTkmari mniSvneloba nerses saxes ara aqvs. igi mxolod `fonia~<br />

abos saxis warmosaCenad. nerses cxovrebidan mxolod isaa moxmobili, rac abos Tavgadasavlis<br />

umTavres momentebs ukavSirdeba, sxva ki ara Cans.<br />

nerse ufro Cans moqmedebiT, xolo abos saxis Cvenebisas umTavresia TviTSemecneba<br />

(niSandoblivia, rom aseve upirispirdebian erTmaneTs abo da sxva personaJebi n.<br />

wuleiskiris romanSi `aTi dRe abo Tbilelisa~, esaa abos saxis mxatvruli gaazreba.<br />

Zalze sayuradReboa is pasaJi, roca abo warmoidgens, rom, TiTqosda, TviTonve miacilebs<br />

sakuTar neSts da es ganicdeba rogorc realuri SegrZneba (g. farulava).<br />

abosTvis TviTSemecneba TviTsrulyofis gzaa. TviTSemecneba warimarTeba ukumiqceuli<br />

xedviT, sakuTar sulSi CaRrmavebiT. amgvari sulieri Zalmosileba abos pirovnebaSi<br />

imTaviTve sagulvebelia, roca jer kidev 17-18 wlis Wabuki mSoblebiTa da<br />

da-ZmiT garemoculi, Sinaganad sul sxva sulieri cxovrebiT cxovrobs.<br />

Sua saukuneebma sulieri gandegilobis ori saxe icis. pirobiTad rom vTqvaT, er-<br />

Tia udabnoSi gandegilad cxovreba anu gandegiloba martomyofisa, xolo meorea<br />

martosulobis gancda xalxSi yofnisas. abos saxeSi orivea, magram amiTac ar amoiwureba<br />

misi mniSvneloba. abo sxvas unda gadaeqces TviTgacnobierebis magaliTad.<br />

ioane sabanisZe abos saxes aqcevs msmenelSi sakuTari `mes” gacnobierebis impulsad<br />

da am gziT msmenelSi gacnobierebuli `me” ar iTvaliswinebs Tavis TavSi Caketvas. am<br />

nawarmoebSi `Cven~ ar gulisxmobs mxolod abstraqtul zogadobas – `Cven qristianebi~.<br />

`Cven~ dakonkretebulia erovnuli SinaarsiT da masTan miziarebulia –<br />

Cveni sarwmunoeba, Cveni adgili am qveynad, droni Cveni cxovrebisa da a. S. roca<br />

mTavrdeba nawarmoebi da qebiTi mimarTvaa abosadmi, kvlav Semodis `Cven~ zemoaRniSnuli<br />

SinaarsiT. es ki Txzulebis mTlianobas ganapirobebs.<br />

amgvarad:<br />

1. ioane sabanisZis TvalTaxedvani ukavSirdeba erovnul TviTSemecnebas, rac, Tavis<br />

mxriv, emyareba rwmeniT cnobierebas (rwmeniTi da ararwmeniTi Semecnebis urTierTda-<br />

137


pirispirebas).<br />

2. erovnuli TviTgacnobiereba nawarmoebSi ZiriTadad warimarTeba ara mxolod<br />

sakuTari codvilianobis SegrZnebiT, rac Cveulebrivi motivia imdroindel mwerlobaSi,<br />

aramed erovnul RirsebaTa gaazrebiT, risTvisac wamoyenebulia oTxi motivi:<br />

I. qarTvelebi qveynis dasasruls cxovroben da martoni icaven qristianobas; II.<br />

qarTli erT-erTi uZvelesi qristianuli qveyanaa; III qarTuli sarwmunoeba berZnebisas<br />

eTanasworeba; IV. qarTli wmindanTa samSobloao.<br />

3. nawarmoebSi mocemulia erovnuli viTarebis sivrculi da droiTi moazreba: gaazrebulia<br />

qarTlis adgili `oikumenaSi~, anu kulturul msoflioSi. pesimizms Taviseburad<br />

upirispirdeba erovnuli optimizmi. `oikumenas~ aRniSnavs `qveyana~ (Tumca es<br />

sityva sxva mniSvnelobiTac ixmareba). qarTli `oikumenas~ dasasrulia, romlis iqiT<br />

iwyeba oikumenasmiRmuri, urwmuno da ukulturo samyaro.<br />

4. abo, viTarca arabebidan mosuli, damTrgunveli Zalis sikeTed gadaqcevis simboloa.<br />

damTrgunveli Zalis sikeTed gadaqceva qarTvelTa sakuTari ZalisxmeviT unda<br />

moxdes.<br />

5. berZnebTan SeTanasworebis safuZveli ioane sabanisZisTvis unda mieca bizantiaSi<br />

xatTmbrZolobis gavrcelebas. `abos wamebaSi Tavs iCens antixatTmbrZoluri tendenciebi.<br />

6. `abos wamebis~ kompozicia agebulia `RerZuli simetriis~ mixedviT. I TavSi mocemulia<br />

zogadi idealebi: maTi realizaciaa II-III Tavebi, xolo maTi lirikuli ukufena<br />

IV TavSia. es gansazRvravs I-IV Tavebs Soris msgavseba-gansxvavebebs. nawarmoebis<br />

amgvari agebuleba SeiZleba gamoisaxos Semdegi sqemiT: a(I T.) – b (II-III T.) – a , (IV T.).<br />

7. nawarmoebis kompoziciuri wyaroebis amgvari modeli ioane sabanisZes saSualebas<br />

aZlevs sayuradRebo politikuri amocanebi ganaxorcielos. I TavSi ganmartebuli<br />

saRvTo simboloebi IV TavSi miemarTeba abos. saRvTo simboloebiT personaJis<br />

gamoxatva mis esTetikur potencias zrdis.<br />

8. `abos wamebaSi~ antiarabuli polemikis niSniT warimarTeba adamianisa da Rmer-<br />

Tis daaxloeba, ramac, agreTve, axleburi esTetikuri perspeqtiva hpova saero mwerlobaSi.<br />

amis naTeli nimuSia erTi gamocalkevebuli monakveTi nawarmoebis IV Tavidan.<br />

aq abos sulieri simarTle sikeTis Svid zeaRmaval safexurTanaa Sefardebuli.<br />

es safexurebi Taviseburad esadageba freskaTa ganlagebis principebs qarTul taZrebSi.<br />

9. nawarmoebis RerZs qmnis TviTSemecneba. sakuTari `mes~ Semecneba araa dakavSirebuli<br />

mxolod qristianuli mwerlobis cnobil konvenciur motivTan – `Cven<br />

qristianebi~. `me~ dakavSirebulia erovnul TviTSemecnebasTanac, rac ioane sabanis-<br />

Zis esTetikur-politikuri TvalTaxedvis ganmsazRvrelia.<br />

giorgi aToneli, `cxovreba ioanesa da eqvTimesi~<br />

XI saukunis gasuls erTi didi epoqa gasrulda qarTuli literaturis ganviTarebisa.<br />

am droisaTvis agiografiam gamoavlina mTeli Tavisi SesaZleblobani. igrZnoba<br />

saero mwerlobis moaxloeba, moaxloeba axleburi xelovnebisa da axleburi es-<br />

Tetikisa. sayuradReboa isic, rom epoqaTa dasasruls literaturuli movlenebi mieswrafvis<br />

xolme Tavis pirvel arss. aseTi niSnebiTaa aRbeWdili giorgi aTonelis<br />

Txzuleba – `cxovreba ioanesa da eqvTimesi~, romelic 1042-1044 wlebSia dawerili.<br />

arsebiTi mainc nawarmoebis TavisTavadobaa da ara is, Tu ras ganasrulebs anda ras<br />

iwyebs igi. `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ umTavresia Cveneba ori ramisa: ioanesa<br />

da eqvTimes Rvawlisa da iveronis daarsebisa, misi qarTul savaned SenarCuneba. ori<br />

ZiriTadi saTave aqvs am nawarmoebs – erovnuli da saerTo kulturul-qristianuli:<br />

erTi mxriv, igi `abos wamebis~ ideas agrZelebs, meore mxriv _ `grigol xanZTelis<br />

cxovrebas~ iseve, rogorc iveroni uSualod agrZelebs da aviTarebs tao-klarjeTis<br />

skolaTa saqmianobas.<br />

cnobilia korneli kekeliZis Sefaseba: rom ar yofiliyo aTonis qarTvelTa lite-<br />

138


aturuli skola, qarTul kulturas albaT sxvagvari saxe eqnebodao.<br />

iveronis adgili unda ganisazRvros kulturul-qristianuli ganviTarebis aseT<br />

magistralur xazze: qarTlis kerebi – siria-palestinis centrebi – tao-klarjeTi –<br />

iveroni – Savi mTis skola – petriwoni – gelaTi.<br />

iveroni uSualod tao-klarjeTis saqmianobas agrZelebs, Tumca mTeli winare qarTuli<br />

kulturis miRwevebsac iTvaliswinebs.<br />

iveronis did damsaxurebaze metyvelebs gansakuTrebuli avtoriteti portaitisa,<br />

anu karibWis xatisa. am xatis saxelze araerTi monasteri auSenebiaT ruseTSic ki.<br />

gavrcelebuli iyo igi bulgareTSiac. petriwonis monastris mTavari xatic Tavdapirvelad<br />

iveronis tipisa unda yofiliyo.<br />

TviT bizantiur samyaroSi momxdara am xatis kultis damkvidreba. gadmocema mogviTxrobda<br />

(mogvyavs s. yauxCiSvilis mixedviT): `VII saukuneSi, rodesac xatis mebr-<br />

Zolni spobdnen xatebs, erT qvriv qals zRvaSi gadaugdia RvTismSoblis xati, rom<br />

igi xelSi ar Cavardnoda xatis mebrZolT. xati ar CaZirula wyalSi, haerSi gaCerebula<br />

da mere sadRac gamqrala. xatismebrZolTa da arabTa mier devnil monazonebs<br />

Tavi SeufarebiaT aTonis mTaze. aq monasteri dauarsebia eqvTimes, iveriis mefis giorgis<br />

Svils. ai, am dros aTonis mTasTan erTxel gamoCnda moxetiale xati. iverTa<br />

monastris berma gabrielma sizmrad naxa, rom mas evaleba RmrTivmovlenili xatis<br />

motana; igi saTaveSi Caudga procesias, monastris winamZRvris pavles brZanebiT, gaemarTa<br />

zRvisaken, moipova xati da moitana monasterSi; RvTismSoblis es xati, rogorc<br />

monastris mwyalobeli xati, moaTavses monastris karibWis Tavze da amitom ewodeba<br />

mas portaitisa~.<br />

iveronelTa urTierTobani mravalmxrivi iyo, romelTa gaTvaliswinebac aucilebelia<br />

`ioanesa da eqvTimes cxovrebis~ saerTo Sefasebisas.<br />

laTinur samyarosTan qarTuli mwerlobisa da mTeli qarTuli kulturis kavSiri<br />

friad mniSvnelovania. igi Tavs iCens `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSiac~ da ioanes<br />

gamgeblobis xanasTanaa dakavSirebuli (T. IX).<br />

mTawmindaze mosula leon hromi (anu `laTini~, dasavleli, albaT, italieli.<br />

`hromi~ bizantiasac ewodeboda am dros, magram aq gamijnulia erTmaneTisagan hromi<br />

da saberZneTi). leoni Tavisi eqvsi mowafiT daaxloebulia qarTvelebs viTarca ber-<br />

ZenTaTvis ucxoni ucxos (`Cvenca ucxoni varT da Senca ucxo xaro~). (es adgili ganxilulia<br />

r. baramiZis wignSi: narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan, 1966, gv. 125).<br />

qarTvelebs TavisTan miuwveviaT isini. TandaTan maT sxvanic Sematebian romTa qveynidan<br />

da gamravlebulan. maSin qarTvelebs SeuTavazebiaT: aSeneTo sakuTari monasteri,<br />

`Cuen giyidoT adgili da yovliTave saxmriTa SegewineTo~ (T. XIV). asec momxdara.<br />

es miTiTeba erTxel kidev adasturebs, rom nawarmoebi dawerilia sxizmamde,<br />

anu 1054 wlamde (marTlmadidebelTa da kaTolikeTa gaTiSvamde).<br />

iveronelebs Zalze adre daumyarebiaT uaRresad farTo urTierTobani. yovelive<br />

amas sakmaod TvalsaCinod warmoaCens `ioanesa da eqvTimes cxovreba~.<br />

`yolad-Suenierni saqmeni soflis Sesaqmnisani~<br />

es fraza rodia mxolod zogadi azris Semcveli. igi nawarmoebis dasawyisSi motanilia<br />

imisaTvis, raTa masSi aRwerili ambebi moazrebul iqnan uzogades fonze, kerZod,<br />

Sesaqmis grandiozuli misteriis fonze. am dros erT-erTi umTavresi esTetikuri<br />

principi, romelic saxelmZRvanelo xdeba xelovnebis nebismieri dargisaTvis,<br />

aseTia: taZari idgmeba zecisa da miwis SemaerTeblad, wmindanis cxovreba aRiwereba<br />

mTeli maradiulobis fonze da a. S.<br />

aq saamisod moxmobilia `yolad-Suenierni saqmeni soflis-Sesaqmnisani~, romelTac<br />

mohyveba `yovlad-qebulni cxorebani da moqalaqobani, romelni TviToeulTa JamTa<br />

Sina jeriCinna gamoCinebad saxierebaman~.<br />

maRalsulierebis gamovlenaa RvTaebis winaSe pirispir dgoma wmindanebisa, rogorc<br />

cnobilia, amgvari warmodgena Cans renesansul ferweraSiac. aqedanve modis dan-<br />

139


tesa da beatriCes pirispir dgoma maradiuli naTlis winaSe (Sdr. nestanis sityvebi:<br />

`dRisiT da RamiT vxedvide mzisa elvaTa krTomasa~). maSasadame, yvelgan igulisxmeba<br />

maradiuli naTlis maradiuli xilva. giorgi aTonelis warmodgeniT, wmindanebi naTliT<br />

aRvsilni arian (`winaSe mis brwyinven maradis~). giorgi aTonelis saxismetyvelebaSi<br />

xSirad iCens Tavs naTlis esTetika, romelic saerTod ganmsazRvrelia qar-<br />

Tuli esTetikis specifikisa.<br />

didad gazrdilia mwerlobis Rirsebis Segneba giorgi aTonelTan. igi wers: `romelTa-igi<br />

iRuawes da aRwernes cxorebani maTni da Ruawlni da Sromani, keTilad<br />

xsenebul arian~ (T. I).<br />

hagiografiis erT-erTi umTavresi esTetikuri principia gamonagonis uaryofa. SuasaukuneebisaTvis<br />

am princips fundamentaluri wanamZRvrebi hqonda. igi gulisxmobda<br />

idealuris gamovlenas realurobaSi. mwerlis roli mxolod is iyo, rom amgvari faqtisaTvis<br />

adgili mieCnia dro-sivrcul ganzomilebaSi. yovelive amas gulisxmobda<br />

giorgi aToneli, roca werda: `Cven TaviT TvisiT araraÁ aRgviweriao~ da es ioane<br />

damaskelis TiTqmis pirdapiri ganmeorebaa (`me CemiT arafers vityvio~).<br />

mwerloba wesis aRsrulebaa. igi movaleobaa, RvTaebrivic da kacobrivic, ufro<br />

kacobrivi, radganac `winaSe RmrTisa yovelive cxad ars da saCino~ (`ara jer-viCineT<br />

mouxseneblad datoebaÁ cxorebisa maTisaÁ da mamaTaca CemTa sulierTa mibrZanes amisi<br />

xel-yofa~. T. I).<br />

`raodenime movixsenoT da sxuai-igi davacadoT, raÁTa ara friadi simravle werilisa<br />

iqmnas da sawyino viqmnneT mkiTxvelTa da msmenelTa~, (T. I) – wers g. aToneli.<br />

esec zogadesTetikur principebs ganekuTvneba.<br />

aseTia mokled Teoriul sakiTxTa is sfero, romelsac `ioanesa da eqvTimes cxovreba~<br />

eyrdnoba.<br />

`caTa mobaZavni~<br />

`aRmarTnes eklesiani caTa mobaZavni~, _ asea mowodebuli Tavdapirvelad iveronis<br />

daarseba giorgi aTonelis mier.<br />

im dros yovelgvar Sedarebas sruliad konkretuli Sinaarsi hqonda, romelic garkveul<br />

moZRvrebas emyareboda. amis mixedviT, eklesia unda warmovidginoT rogorc<br />

cebis wyeba. es `cebi” iwyeba eklesiis kedlebis dablidan da maRldeba gumbaTamde.<br />

freskebi kedlebze ganlagebulia amisdakvalad. sxvadasxva eklesia sxvadasxva simaRlis<br />

cas ganasaxovnebda, mas `hbaZavda~. mTeli iveroni caTa sistemas emsgavseboda.<br />

caTa ierarqiis warmodgena xdeboda maTze wmindanTa ganawilebisaTvis. igulisxmeba,<br />

rom iveronelebi TavianTi RvawliT miiswrafodnen siwmindis caTaken (aseTi<br />

sul 7 caa). nawarmoebSi miniSnebiT Cans me-8 cac, sadac xdeba pirispir dgoma wmindanTa<br />

sulebisa RvTaebis winaSe.<br />

zemoaRniSnuli gamoTqma – `caTa mobaZvani~ Zalze gavrcelebuli iyo. erT nawarmoebSi<br />

beTlemze naTqvamia: dRes beTlemi `zecisa mobaZav iqmna, varskvlavTa wil angelozni<br />

maqebelad hqonan, mzisa wil mzeÁ igi simarTlisaÁ~. originaloba imdroindeli<br />

xelovnebis mizani ar iyo, radgan, pol valeris kvalobaze Tu vityviT, arsebobs<br />

originalobaze mniSvnelovani ram da esaa universaloba. taZrebi, freskebi da<br />

hagiografiuli Txzulebani originaluria mxolod Tavisi konkretuli SinaarsiT da<br />

amasTan didad mniSvnelovani principebia dakavSirebuli. umTavresia sulierebis xorcSesxma.<br />

am mizniT, nawarmoebis dasawyisSi warmoidgineba `caTa mobaZvani~ taZarni,<br />

sadac damkvidrdebian ioane da eqvTime.<br />

iveronis daarsebis ambebi konkretulad qvemoTaa moTxrobili, magram dasawyisSi<br />

misi saerTo saxe asea warmodgenili: `lavraÁ ese didebuli da yovliTa Suenierebi-<br />

Ta Semkuli da yovliTa samkauliTa gaSuenebuli, romeli-ese mravliTa SromiTa da<br />

ofliTa aRaSenes maT netarTa gansasueneblad sulTa mravalTa, romelsac Sina aRhmarTes<br />

eklesiani caTa mobaZavni da aRavsnen igini wignTa mier RmrTiv-sulierTa da<br />

ganabrwyinvnes igini xatTa mier patiosanTa~. aseT daxasiaTebaSi lavris aRmsareb-<br />

140


lobiTi raobis gverdiT, aranaklebadaa warmoCenili misi mSveniereba, misi kulturul-saganmanaTleblo<br />

mxare. eqvTimes saxis idealizebac xdeba ZiriTadad misi kulturul-saganmanaTleblo<br />

saqmianobiT, misi mTargmnelobiTi moRvaweobiT. es sruliadac<br />

ar niSnavs, rom imdroindel nawarmoebSi aRmsareblobiTi Rvawli araa umTavresi.<br />

saqme isaa, Tu rogor erwymis erTi meores, rogor iTavseben isini erTmaneTs da<br />

raoden farTovdeba idealizebis formebi.<br />

Tavdapirveli eklesia ioane maxareblis saxelze auSenebiaT `udabnosa Sueniersa~.<br />

ioane maxarebeli unda CaTvliliyo ioane aTonelis mfarvelad (saxelTa Tanxvedrac<br />

SemTxveviTi ar iyo xolme). amitom simbolurad, ioane aTonelSi ioane maxareblis<br />

saxe SeiZleboda amoekiTxaT.<br />

ioanes saero cxovreba nawarmoebSi TiTqmis ara Cans. Cans mxolod mcire ram.<br />

`ese netari mamaÁ Cueni iovane iyo naTesaviT qarTveli, mSobelTa da papaTaiTgan<br />

didebuli da warCinebuli da saCinoÁ mTavarTa Soris daviT kurapalatisaTa, mxne<br />

da axovani da ganTqmuli wyobaTa Sina, maRali da Suenieri hasakiTa... da gulis-xmis<br />

yofiTa~ (T. II). iqve avtori dasZens: ioane iyoo `friad sayvareli da sakuTari keTilad<br />

xsenebulisa daviT kurapalatisao~.<br />

Txroba ase grZeldeba: datovao `meuRle da Svilni Tvisni da naTesavni~ da `aRi-<br />

Ro juari mxarTa TvisTa zedao~ (T. II); amis mere – oTxTa eklesia, ulumbos mTa da<br />

Semdeg aToni, aTanases lavra.<br />

Semdeg – iveronis daarseba; es aRiwereba aseTi kiTxvis fonze – rani varT? pasuxi<br />

aseTia: `kacni varT saxelovanni da qarTvelni mogvmarTebeno~ (T.VII) da amitom gadawyvites<br />

monastris daarsebao.<br />

hagiografiaSi bevri ramaa iseTi, rac ara Cans, magram igulisxmeba da mis mier aixsneba<br />

movlenaTa mTeli arsi. magaliTad, yovelgvari Semoqmedeba sibrZnis ZaliT xdeba.<br />

`igavTa~ wignSi weria: `sibrZneman iSena Tavisa Tvisisa saxli, da queSE Seudga<br />

mas Svidni suetni~ (9, 11). `sibrZne gamosavalTa zeda iqebin~ (Sdr. g. merCule, Tavi I).<br />

esaa RvTaebrivi sibrZne.<br />

giorgi aTonelis nawarmoebSi Tornikes saxes bevri saidumloeba axlavs. igi<br />

`Tvinier cnobisa mefeTaÁsa idumal mTawmidas movida~ (T. III). aTanase didi icnobdao<br />

Tornikes saqmeebs. es fraza bevr raimes Tavis adgils aniWebs. aTanase aTonis udidesi<br />

moRvawe iyo. misi savane did lavrad (`megiste lavra~) iwodeboda da yvelasaTvis<br />

sanimuSo iyo aTonze. misi cxovreba sulier ideals ganasaxovnebda.<br />

giorgi aToneli personaJebs warmoaCens ara erTiani gabmuli TxrobiT, aramed<br />

ramdenime sanimuSo epizodiT, mniSvnelovani, sailustracio faqtebiT. bevr sxva raimes<br />

igi uTqmelad tovebs. Tornikes Sesaxeb ori umTavresi epizodia: erTi, barda<br />

skliarosTan dakavSirebuli da meorec – TornikesaTvis samxedro ambebis moyolis<br />

akrZalva.<br />

pirveli epizodi sayovelTaod cnobilia, upirveles yovlisa, akaki wereTlis `Tornike<br />

erisTavis~ wyalobiT, romlis pirvelwyaro `ioanesa da eqvTimes cxovreba~ unda<br />

yofiliyo.<br />

`mas Jamsa iqmna gandgomilebaÁ skliarosisaÁ da xmeliT kerZo yoveli daipyra da<br />

mefeni da dedofali Sewyudeulad iyvnes qalaqsa Sina didiTa WiriTa da iwroebiTa~<br />

(T. IV). bizantiis maSindel mdgomareobaze sul esaa naTqvami da amiTac sakmaod mkveTradaa<br />

naCvenebi Znelbedobani. Semdeg: sevastoforis xeliT gagzavnili werili da<br />

Tornikes mowveva samefo karze (nawyveti am werilidan bizantiis istoriis pirveladi<br />

wyaroebia, radgan isini motanili iqneboda ucvlelad. aseTi iyo g. aTonelis me-<br />

Todi). Semdegaa ioanes vedreba Tornikesadmi – ekisra berZen-qarTvelTa laSqris<br />

mTavarsardloba, razedac Tornike ar Tanxmdeboda. ioane ganumartavs Tornikes, rom<br />

amiT `didsa risxvasa movawevT Cuen zeda da monastersa amas zedao~ (T. IV). bolos<br />

Tornike daiTanxmes. igi gaemgzavra konstantinopolSi, samefo karze. `mefeni da dedofali<br />

zeaRudges, pativiT moikiTxes da gverdiT daisves~. (T. 5). dedofali vedrebiT<br />

`ferxTa Seuvrdes~.<br />

141


Tornike ambobda: `me CemTa codvaTaTvis Sevimose saxe ese... sworad sikudilisa<br />

mZime ars ese saqme Cem zeda~. (T. 5). gaugzavnes vedrebis wignebi daviT kurapalats.<br />

`kurapalatsa winaSe moiwia Tornik~. kurapalatma `friad ganixara~. `spasalarad<br />

Tornik ganaCines~: man `aota skliarosi da vidre sparseTamde meot wariqcia~. `ukuniqca<br />

da moikiTxa kurapalati~. Semdeg mefeebs Sexvda da `kualad mTawmidasve moiqca<br />

lavrad didisa aTanasessa~.<br />

`maSin miscnes mefeTa zemoni queyanani saberZneTisani kurapalatsa~ (T. VI).<br />

es sayovelTaod cnobili ambebi mowodebulia rogorc nawarmoebis erT-erTi centraluri<br />

epizodi. igi mniSvnelovania bizantiisa da saqarTvelos istoriisaTvis,<br />

TviT iveronisaTvis. faqtobrivad, am ambebma gansazRvra sabolood iveronis daarseba.<br />

es yvelaferi mravalmxrivaa naCvenebi Cvens samecniero literaturaSi (k. kekeliZe,<br />

i. javaxiSvili, l. menabde).<br />

yuradRebas mivaqcevT sxva aspeqts. es didi istoriuli Sinaarsis Semcveli epizodi<br />

aris nawili saqarTvelos klasikuri warsulisa. klasikur warsuls Cven vuwodebT<br />

erovnuli istoriidan gamorCeul movlenebsa Tu pirovnebebs, romlebic gansaz-<br />

Rvraven eris raobas, mis saxes. klasikuri warsulis saerTo suraTis daxvewa saukuneTa<br />

manZilze xdeba. TandaTanobiT dgindeba, Tu ra unda ganekuTvnebodes mas. cxadia,<br />

hagiografiuli mwerlobis idealebs mTlianad waruval faseulobad Tvlian. magram<br />

es exeba aRmsareblobiTi Sinaarsis mqone movlenebs. skliarosis winaaRmdeg<br />

brZolis mniSvneloba ki swored erovnuli TvalsazrisiT ganusazRvravT.<br />

qarTvelTa klasikuri warsulis saerTo suraTi pirvelad Camoayaliba anton bagrationma<br />

Tavis `wyobilsityvaobaSi~. igi emyareboda kulturul-religiur koncefcias.<br />

iveronelebs aq jerovani yuradReba eTmoba.<br />

Semdgom cdas erovnuli klasikuri warsulis saerTo suraTis Seqmnisa warmoadgens<br />

grigol orbelianis `sadRegrZelo~. gaocebas iwvevs, rom `sadRegrZeloSi~<br />

gandidebul gmirTa Soris ar gvxvdeba Tornike erisTavi, romelmac bizantiis dammarcxebeli<br />

barda skliarosi daamarcxa da romlis wyalobiT daaarsa iveroni da ganivrco<br />

qveyana. `sadRegrZeloSi~ mocemuli klasikuri warsuli mowodebulia saerTo<br />

kulturul-istoriuli TvalTaxedviT. metadre mas marTebda Tornikes RvawlTa aRwera.<br />

aRniSnuli xarvezis amovsebaa akaki wereTlis `Tornike erisTavi~.<br />

meore epizodi Tornikes saomar ambavTa Txrobis Taobaze uCveulo fsiqologizmis<br />

Semcvelia. hagiografias aqvs Tavisi fsiqologizmi, umeteswilad sasoebis, mitevebis,<br />

daTmenis Tu sxva gancdebis Semcveli. magram TornikesTan dakavSirebuli erTi<br />

faqti araa Cveulebrivi ram.<br />

Tornikes ver moexerxebina `nebisa Tvisisa gankveTa~ da amas TviTonve grZnobda<br />

da wuxda. mis survilebSi mxolod sikeTe Canda. did mxedarTmTavars Tavisi Tavi ver<br />

daemorCilebina. igi xom `wyobaTa Sina aRzrdil iyo da salaSqroTa saqmeTa~. roca<br />

omidan dabrunda, monasterSi salaSqro ambebs yveboda xolme, es ki yovlad miu-<br />

Rebeli iyo. ioane didxans aras eubneboda. ar surda wyenineba. magram ioanesTan<br />

kvaldakval mihqondaT mis mier monaTxrobi ambebi da ukve moTmenac SeuZlebeli gamxdara.<br />

maSin ioanes gadauwyvetia TavdaWera Seekadrebina TornikesaTvis. Tanac grZnobda,<br />

rom Tornike Txrobas iolad ver daiSlida, amitom mTliani akrZalva uSedego<br />

iqneboda da uTxovnia, rom sxvasTan rogorme Tavi Seekavebina, da, Tu maincdama<br />

inc mogonebani moeZaleboda, gabriel xucesisaTvis eambna.<br />

avtori Tanac saWirod Tvlis SeniSnos: `xucesi igi eseviTari kaci iyo, romelsa<br />

pirsa missa msoflioÁ sityuai ara gamovidodao~ (T. VII).qarTuli klasikuri warsulis<br />

nawilad unda CaiTvalos cnobili epizodic: ioanes gadawyvetileba `spaniad~<br />

ganmgzavrebisa, radgan espaneTis iberebTan kavSiri Cveni istoriis mniSvnelovan Taviseburebebs<br />

qmnis. dRevandel mecnierebaSic yuradReba eqceva qarTvelebis kavSirs<br />

`dasavleTis iberebTan~, romelTa STamomavlebadac miCneulia baskebi.<br />

`ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ naTqvamia: `Semdgomad Tornikis micvalebisa ganizraxa<br />

netarman mamaman Cuenman ioane, raÁTa aRiRos Ze Tvisi da ravdennime mowafeni<br />

142


da ivltodes spaniad (rameTu pirveliTganve unda SuRlianobaÁ da SfoTi, garna Tavs<br />

edva mun Jamamde Tornikis aSenebisaTvis da raÁTa SeiZinos suli misi), rameTi asmioda,<br />

viTarmed qarTvelni aramciredni naTesavni da erni mkvidr arian mun~ (T. IX).<br />

misulan avidosSi (mcire aziis dasavleTiT saporto qalaqSi). espaneTs aqedan midiodnen<br />

gemebi. avidosis gamgebeli ioanes megobari yofila. mas mefeTa gareSe ver<br />

gaubedavs ioanes gaSveba da konstantinopols gaumgzavrebia. aq ki didi TxovniT yvelani<br />

iverons miubrunebiaT.<br />

esaa pirveli da erTaderTi moxsenieba uZveles qarTul prozaSi espaneTis iberebisa,<br />

anu qarTvelebisa, rogorc mas Zveli qarTuli wyaroebi uwodebs.<br />

marTalia, es mizandasaxuloba ar ganxorcielebula, magram mniSvnelovania isic,<br />

rom aseTi kavSiris survili arsebobda. aleqsandre janeliZis sityviT, ioane `gaudga<br />

gzas ukeTesi samSoblos saZebradao~.<br />

iveronelebi im dros, etyoba, interesdebodnen xalxTa genealogiis sakiTxebiT,<br />

risi gamoxatulebacaa `xalxTa modgmis wignis~ nawilebis qarTulad gadmoReba. aq<br />

TviT `keltiberebic~ ase iwodebian – `qarTvelni dasavlisani~. aseT axloblobas xedavdnen<br />

dasavleTisa da aRmosavleTis iberTa Soris.<br />

nawarmoebidan Cans, xan sruliad aSkarad, xan Tundac qveteqstSi sagulveblad,<br />

rom giorgi aTonelis winaSe dgas sakiTxi – rani varT? es kiTxva sxvadasxva mniSvnelobiT<br />

warmodgeba.<br />

ai, kidev erTi miniSneba am rigis sakiTxebiT dainteresebisa. giorgi aToneli wers:<br />

`Cuen, viTarca xedavT, zRvisa raiTurTiT gamocdilebai arai guaqvs da Cueni yoveli<br />

gasaromeli zRviT Semovalso~ (T. VII). es erovnul naklad miaCnia giorgi aTonels,<br />

Tanac amas iseT konteqstSi ambobs, romelic gviCvenebs, rom amiTac iyo gamowveuli<br />

berZenTa momravleba iveronSi da aqedan gamomdinare savalalo Sedegebi, ber-<br />

ZenTa mier iveronis miTviseba.<br />

giorgi aToneli ar faravs, rom qarTvelTaTvis didi sikeTis gverdiT damaxasiaTebelia<br />

erTmaneTis gautanloba, SuRli, Ralati saerTo-saqveyno saqmisa, Tumca igi<br />

zogaderovnul naklad ar aformulirebs, msgavsad daviT aRmaSeneblis istorikosisa,<br />

romelic aRniSnavs: `naTesavi qarTvelTa orgul-buneba ars pirveliTgan Tvis-<br />

Ta ufalTa, rameTu raJams gamdidrdnen, gansuqden, mSvidoba povon da gansueneba, iwyeben<br />

ganzraxvad borotisa, viTarca mogviTxrobs Zveli matiane qarTlisaÁ~. istorikosi<br />

saero cxovrebas exeba, giorgi aToneli ki sasulieros da aqac SuRli da gautanlobaa.<br />

marTlacda, did safiqrals aRuZravda yvelas qarTvelTa urTierTSuRli. roca<br />

iveroni ukve damkvidrda rogorc axali savane, roca gamoikveTa misi mravalmxrivi<br />

mizandasaxulobani, roca ioanes, viTarca yovelive amis Tavkacs, ufleba hqonda didi<br />

kmayofileba egrZno, moxda ise, rom ioane iZulebuli Seiqna mietovebina iqauroba,<br />

xeli aeRo yvelaferze. Zalze sagulixmoa, rom saqarTveloSiac ver modis da espaneTis<br />

`qarTvelebTan” wasvlas apirebs.<br />

erovnuli naklovanebebiTaa axsnili isic, rom ivironis arsebobas safrTxe Seqmnia.<br />

es berZenTa simdabliT momxdara, magram aranaklebi brali qarTvelebsac miuZRodaT.<br />

eqvTimem rom winamZRvroba datova, ivironis xelmZRvaneli gamxdara giorgi.<br />

mas imTaviTve Seucvlia eqvTimes mier dafuZnebuli wes-gangebani (swored amiT aixsneba<br />

is, rom giorgi aToneli metad dawvrilebiT gadmoscems eqvTimes mier damkvidrebul<br />

wesebs).<br />

qarTvelTagan iSviaTi rodi iyo isic, rac giorgi winamZRvarma Caidina: qarTvelebi<br />

daamdabla da berZnebi Seiyvara da moamravla. giorgi aToneli amis axsnasac<br />

erovnul fsiqologiaSi eZebs da daaskvnis: `adre SeviryeviTo da mimosluasa moswrafed<br />

SevudgebiTo da amiT mizeziTa friad vavnebT TvisTaca sulTa da adgilsaca~<br />

(T. XXIV). yovelive amis Semdeg daiwera is cnobili Zeglisdeba, romelic nawarmoebs<br />

erTvis bolos.<br />

literaturul-esTetikuri TvalsazrisiT, mwerlobis Seswavlis mizania warsul-<br />

143


is gacocxleba, anu imis garkveva, Tu ra ar ekuTvnis warsulidan mxolod istorias,<br />

raa CvenTvisac axlobeli. esTetikuri mniSvneloba SeiZleba hqondes istoriul faqts<br />

TviT Tavisive istoriuli SinaarsiT.<br />

am TvalsazrisiT, `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ araerTi mniSvnelovani faqtia.<br />

igulisxmeba ara is movlenebi, romlebic nawarmoebSi mxatvruladaa xorcSesxmuli,<br />

aramed isini, romlebic uamisodac esTetikurad mimzidvelia.<br />

bunebrivad daismis kiTxva: ra xdeba istoriul movlenaTa esTetizaciis safuZveli?<br />

calkeuli maTgani ukve aRvniSneT. magaliTad, esaa movlenaTa mikuTvneba erovnuli<br />

klasikuri warsulisadmi. movlena Tu klasikuri warsulis nawilia, igi erovnul<br />

SegnebaSi uTuod esTetizebulia. sxva faqtorebic arsebobs, magram Cven amjerad<br />

yuradRebas gavamaxvilebT erT-erT maTganze. mas pirobiTad vuwodoT `ganumeorebelobis<br />

esTetizacia~. magram amas gansakuTrebuli ganmarteba dasWirdeba, roca sityva<br />

hagiografias exeba. erTi SexedviT, gamoricxuli unda iyos hagiografiaSi ganumeoreblobis<br />

esTetizacia, radganac pirovneba mas ainteresebs ara ise, rogorc iyo,<br />

aramed ise, rogorc unda yofiliyo. es cnobili da gavrcelebuli tendenciaa.<br />

swored aq Semodis erTi qmediTi tendencia, romelic emyareba erTjeradobis cnobil<br />

evangelur princips:Psaswaulebi erTjeradia, erTjeradia Sesaqme, erTjeradia<br />

qristeSoba, aRdgoma, amaRleba d a. S. amis kvalobaze erTjeradia yovelive is, rac<br />

hagiografiul personaJebs Seexeba da egeve gansazRvravs erTjeradobis faseulobas.<br />

asea `sanqcirebuli~ agiografiaSi ganumeorebloba. hagiografiaSi ganumeoreblobis<br />

esTetizacia SeiZleba iyos swored is, rom konkretuli movlena umaRles kanonzomierebaTa<br />

gamovlenad iTvleba. es xdeba pirovnebaTa ganumeoreblobis esTetizaciis<br />

safuZveli.<br />

dRes aqtualuria interesi pirovnebisadmi, pirovnul-individualuri ganumeoreblobisadmi.<br />

yovelive es iTxovs, rom adamianobaze fiqrisas mxolod zogad kanonzomierebaze<br />

da kanonebze ki nu vfiqrobT, aramed Tavad pirovnebaze vifiqroT, cocxal<br />

pirovnebaze. pirovnebaSia adamianis arseba.<br />

nawarmoebSi pirovnebis ganumeorebloba sxvadasxvagvarad Cans. amisi nimuSia eqv-<br />

Times mTargmnelobis Semdegi daxasiaTebac: `egeviTari Targmani, gareSe maT pirvel-<br />

Tasa, arRara gamoCinebul ars enasa Cuensa da vhgoneb, Tu arcaRa gamoCinebad ars~<br />

(T. XIII). es sityvebi aSkarad ganumeoreblobas gamoxatavs (amisTana mTargmneli arca<br />

yofila da, vgoneb, arc iyoso). mTeli Tavisebureba imdroindeli azrovnebisa sibrZnisadmi<br />

damokidebulebaSi mJRavndeba. esTetikur zemoqmedebad iTvleba `sibrZnis~<br />

zemoqmedeba. roca vexebiT tipur Suasaukuneobriv Zegls, iqneba es hagiografiuli<br />

Txzuleba, freska, xati, miniatura, sagalobeli Tu taZari, viTvaliswinebT, rom<br />

absoluturad yvelaferi simboluria: mTeli Sinaarsi, yvela detali Tu nebismieri<br />

mimarTeba.<br />

romaeli beri leoni da qarTveli gabrieli erTmaneTs ugeben, Tumca erTmaneTis<br />

ena srulebiT ar ician (rasac sagangebod aRniSnavs avtori; leonma arc sxva romelime<br />

ena icoda, Tavisi enis garda). `ubnobdian sityviTa saRmrToÁTao~.<br />

ezra mTawmindelis sagalobelSi vkiTxulobT:<br />

ucxo ars smena, sxviTa eniTa zraxva<br />

mRvdel-Suenieris gabrielisi, raJams<br />

ena, romeli ar icoda, esma.<br />

es sityvebi Sesulia ezra mTawmindelis nawarmoebSi `(Sesxma) wmidisa mamis Cuenisa,<br />

iovane qarTvelisaÁ, romelman aRaSena mTawmidas didi lavra qarTvelTa~. gabrielis<br />

saxe aq erT iambikoSia warmodgenili da gamoyofilia swored es faqti.<br />

sulierebiTaa aRbeWdili eqvTimes daxasiaTebani himnografiaSi:<br />

etrfiale Sen sibrZnesa, sanatrelo,<br />

da Seiyvare igi ufroÁs yovlisa,<br />

romlisaTvisca ganisuena SenTana<br />

da vercxl rCeul yo ena Seni brwyinvale,<br />

144


Rirso, da ganamdidren Sen cis-kideni.<br />

esaa iambiko zosime mTawmindelis nawarmoebidan – `dasdebelni wmidisa mamisa Cuenisa<br />

efTvimi mTawmindelisani~.<br />

wminda eqvTime<br />

`misi naxeli oden kma ars saTnoebaTa misTa simaRlisa gamoCinebad~ (T. I).<br />

`man gananaTla qarTvelTa enaÁ da queyanaÁ~ (T. I).<br />

ufro gvian nawarmoebis siRrmeSi (T. XXII) mocemulia misi garegnuli daxasiaTeba:<br />

`iyo wmindaÁ mamaÁ Cueni efTvimi saxiTa myudro da gonebiTa wrfel da mdabal da<br />

suliTa ganaTlebul da wmida da guamiTa Zlier~.<br />

es araa personaJis Cveulebrivi daxasiaTeba. esaa eqvTimes freskuli saxe da ara<br />

Cveulebrivi portreti. portretze mTavaria pirovnebis fizikuri Tvisebebi da misive<br />

sulieri buneba am fizikuri niSnebis mixedviT SeiZleba warmovidginoT sul sxva<br />

freska. aq mTavaria suliereba. masze fizikuri niSnebi Zalze mcirea. aq suli batonobs.<br />

eqvTime aTonelis umTavresi damsaxureba oria: iveronis wes-gangebis dafuZneba da<br />

mTargmneloba. ZiriTadi mainc Targmna iyo. swored Targmans gulisxmobs – `man gananaTla<br />

qarTvelTa enaÁ da queyanaÁ~. `gananaTla~ mociqulebriv (`ganmanaTleblur~)<br />

Tvisebebsac iTvaliswinebs. amnairi simbolika pirdapiri azriT ar unda gavigoT, aq<br />

mniSvnelobs zogadi ideali (`sveto da simtkiceo... axalo mociquloo~, _ ase mimar-<br />

Tavs sagalobelSi eqvTimes basil mTawmindeli). unda davfiqrdeT, Tu ra didi mniSvneloba<br />

hqonia Targmans qarTuli mwerlobisaTvis. xSirad igi Tavisi mniSvnelobiT<br />

originalur mwerlobasac ki ar Camouvardeboda. es upirvelesad exeba bibliis mTargmnelebs,<br />

im literatorebs, romlebmac qarTulad gadmonerges bizantiuri mwerloba,<br />

giorgi aTonels, efrem mcires, ioane petriws, `visramianis~ mTargmnels, anton<br />

bagrations, `gardamavali xanis~ did ganmanaTlebel daviT batoniSvils, ivane<br />

maCabels da uaRresad warmatebuli dRevandeli mTargmnelobiTi kulturis mraval<br />

warmomadgenels. eqvTimes adreuli cxovreba iyo mzadeba didi Targmanebis gansaxorcieleblad<br />

da Semdeg xdeba ideis xorcSesxma. Zalze mniSvnelovania erTi garemoeba.<br />

sakiTxi ase daismis: arsebiTad riTia idealizebuli eqvTimes saxe?<br />

eqvTime iyo iveronis erT-erTi pirveli winamZRvarTagani (pirveli iyo ioane, meore<br />

_ eqvTime). man daamyara iveronSi wes-gangebani da, TiTqosda, misi gaidealebis ZiriTadi<br />

safuZvelic swored es unda yofiliyo. sinamdvileSi, idealizebulia is, rom<br />

eqvTimem uari Tqva monastris xelmZRvanelobaze da mTlianad mTargmnelobas mieca<br />

(T. XXII). `winamZRurobasa Sina dahyo aTormeti weli da samasisa sulisa zrunvaÁ da<br />

didisa lavrisa gangebaÁ da mTawminelTa ufroÁsni sauravni mis netarisa mier<br />

iurvebodes. da Tvissa kanonsa didsa da mZimesa Zlierad aRasrulebda. da amis<br />

yovlisa Tana keTilsa mas Sromasa Targmanebisasa ara daacadebda, arca scemda gansuenebasa<br />

Tavsa Tvissa, aramed yovladve iWirvin da RameTa aTevn, rameTu ufroisni<br />

wignni RamiT sanTliTa uTargmnian~ (T. XIII). mis TanamoRvawe iveronelebsac sjerodaT,<br />

rom eqvTimes umTavresi misia mTargmneloba iyo (T. XXVI). upirvelesad swored<br />

am mxriv ganadidebs mas giorgi aToneli. iSviaTia, rom hagiografiaSi wmindanobis<br />

SaravandediT ZiriTadad mTargmnelobiTi RvawlisTvis SeemosaT pirovneba.<br />

SeiZleboda yovelive es agvexsna giorgi aTonelisaTvis damaxasiaTebeli saazrovno<br />

siaxleebiT, magram albaT sxva faqtorebsac sWirdeba gaTvaliswineba. sakiTxi gasagebi<br />

iqneboda, rom idealizacia damyareboda eqvTimes mier bibliuri wignebis Targmnas,<br />

amiT SeiZleboda wmindanad aRiareba, rogorc dasavleTSi ieronimesi, laTinuri<br />

vulgatis avtorisa. magram eqvTimes Targmanebs vulgatis mniSvneloba ar moupovebia.<br />

TviTon giorgi aTonelma saWirod CaTvala Tavidanve eTargmna oTxTavi da<br />

daviTni, romlebic eqvTimesac hqonda naTargmni (mxolod apokalifsi ar uTargmnia<br />

giorgi aTonels).<br />

giorgi aTonelis sityvebi eqvTimem `gananaTlao qarTvelTa enaÁ~ mxolod ise ki<br />

145


ar unda gvesmodes, rom gaaRrmavao enis gamomsaxvelobiTi unari, anda, Tundac – gaamdidrao<br />

enis leqsika. aramed aq TviT qarTuli azrovnebis ganviTarebas unda vxedavdeT<br />

`ena-azrovnebis~ ganviTarebiT (`gananaTlao enaÁ da queyanaÁ qarTvelTa~), enobrivi<br />

msoflxedviT, kulturis amaRlebiT. TviT `enac~, viTarca termini, farTo Sinaarsis<br />

Semcveli unda yofiliyo da niSnavda `ena-azrovnebas~. aseT gagebas mxars dauWers<br />

giorgi aTonelis Sesaxeb giorgi mciris Tqmuli sityvebi – `srulyo naklulovnebaÁ<br />

enisa CuenisaÁo~. yovelive es sakuTriv enobrivi (leqsikur-gramatikuli)<br />

momentebis ganviTarebas ki ar uaryofs, aramed adasturebs kidevac. `ena~ rom sulieri<br />

SinaarsiT SeiZleba esmodeT, amas sxva epizodebic cxadyofs. am TvalsazrisiT<br />

SevxedoT erT cnobil epizods.<br />

bavSvobisas eqvTime yofila bizantiis samefo karze. etyoba, aq qarTuli sakmaod<br />

daviwynia. ioanes dauxsnia mcirewlovani eqvTime mZevlobisagan, ulumbos mTaze wauyvania<br />

da mis aRzrdas Sesdgomia. `pirvelad qarTuli swavla aswavla da mere berZnulad<br />

gaaswavlao~ (T. XIII). im dros eqvTime Zlier avad gamxdara. am faqts avtori<br />

sagangebo mniSvnelobas aniWebs: mSobliuri enis daviwyebam eqvTime daasneulao. magram<br />

male mis sulier wiaRSi `damarxuli ena qarTuli~ saswaulebrivi ZaliT gacocxlebula.<br />

eqvTimes uxilavs, rom RvTismSobeli gamocxadebia mas da qarTulad Sesityvebia.<br />

`movkvdebi, dedofaloo~, _ eubneba eqvTime. `da viTarca ese vTqu, _ ambobda<br />

TviTon eqvTime, _ mipyrao xelsa da mrqua: `aRdeg, nu geSinin da qarTulad xsnilad<br />

ubnobdio~. mSobliuri enis dabrunebas eqvTime ganukurnavs.<br />

rogorc vxedavT, agiografia evangeluri lazares aRdginebis msgavsad aRwers am<br />

ambebs. lazare aRadgina qristem, eqvTime – RvTismSobelma. magram TviT lazares aRdgineba<br />

qristes aRdgomas moaswavebda. eqvTimes aRdgineba simbolurad sulieri sityvis<br />

aRdginebas emsgavseba (roca gacocxlda masSi qarTuli sityva, momakvdavi eqvTimec<br />

gankurnebula). aq kidev erTi analogiaa. warmodgenilia Suasaukuneobrivi odigitiriis<br />

(gzis maC-venebeli RvTismSoblis) msgavsi suraTi. odigitiriis kompoziciebs<br />

Tavisi Sinaarsi aqvT. RvTismSoblis dedoba gaazrebulia rogorc yrmisTvis cxovrebis<br />

gzis Cveneba. yrma aris qriste, anu `RmrTisa sityva~, logosi. odigitiriis<br />

kompoziciebze RvTismSobeli mas xels SeaSvelebs da amiTaa gamoxatuli gzaze<br />

dayeneba. asea aqac: RvTismSobelma `upyra xeli~ eqvTimes da gzaze daayena, sulier<br />

gzaze. es moaswavebda, rom eqvTimeSi daisadgura sulierma sityvam (`mieriTgan dauyeneblad,<br />

viTarca wyaroÁ, aRmodin uwmides yovelTa qarTvelTasa~ (T. XIII).<br />

sulier-xorcieli aRdgineba SeigrZno mSobliuri enis wyalobiT.<br />

aRniSnul epizodSi imdroindeli saxismetyvelebis kvalobaze gamoxatulia azri:<br />

adamianSi misi wilxvedri suliereba arsebobs mSobliuri enis wyalobiT. ena mxolod<br />

sulieri Zala ki araa, aramed xorcieli bunebis masuldgmulebelicaa, e. i. adamianis<br />

suliT-xorcieli simrTelis safuZvelia. avtori rom ar erideba mkveTr da<br />

STambeWdav evangelur analogiebs, amas eqvTimes fericvalebis epizodic gviCvenebs.<br />

es epizodic gamocalkevebuladaa CarTuli nawarmoebSi. es moxda fericvalebis<br />

dRes. mTawmindelTa wesi iyo am dRes Ramis Tevad mTaze asvla. mTawmindelebma<br />

eqvTimesTan erTad Rame gaaTenes da diliT yvela iq myofma ixila eqvTime, `viTarca<br />

cecxli mgznebare~. yvelani zarma Seipyro. bolos TviTon eqvTimem daamSvida isini.<br />

esaa adamianis umaRlesi sulieri amaRleba. magram TviT faqti adamianis RvTaebrivi<br />

amaRlebisa maRalsulierebis kults amkvidrebda.<br />

rogorc cnobilia, nawarmoebSi CarTulia eqvTimes TargmanTa nusxa. albaT, am nusxis<br />

CarTvas mxolod bibliografiuli mizani ar hqonia. igi warmogvidgens eqvTimes<br />

sulier raobas. samonastro eTikis garda, maTSi saero eTikis problematikac iCens<br />

Tavs. am mxriv, mTeli Semdegdroindeli qarTuli mwerloba eqvTimes eyrdnoboda, magaliTad,<br />

sulxan-saba orbelianis `swavlani~ didadaa davalebuli eqvTimes Targmanebisgan.<br />

nawarmoebSi didi adgili eTmoba eqvTimes mier SemoRebul wes-gangebas.<br />

iSviaTia, rom agiografiul TxzulebaSi ase srulad Candes samonastro wesebi.<br />

Tanac, es wes-gangebani nawarmoebis sruliad organuli nawilia. umetesad isini<br />

146


akrZalvebs Seica-vs da am akrZalvebisas Zalze kargadaa gaTvaliswinebuli adamianis<br />

buneba. magali-Tad, aris erTi aseTi erTgvarad moulodneli SeniSvna: trapezze (anu<br />

samonastro purobaze) Turme eqvTime Tavad gausinjavda xolme gemos Rvinos da mere<br />

mevaJines – Rvinis mnes etyoda: `Zmao, amaT ZmaTa nugeSinis sacemeli sxuaÁ ara sadaiT<br />

aqus amis trapezisagan kide. ukueTu subuqi Rvino iyos, yola nu urTav wyalsa,<br />

da ukueTu saSuvali iyos, jerisaebr urTe~ (T. XIX). aseve gaTvaliswinebuli iyo<br />

sibere da uZlureba adamianisa, raTa mas Sesaferisi SeRavaTebi miniWeboda. `humanizmis<br />

im simaRlemde, romelzedac Cvens avtors vxedavT, ar asula arc erTi warmomadgeneli<br />

berZnul-bizantiuri asketikuri praqtikisa~, _ werda k. kekeliZe. humanizmi<br />

Canda ioanes anderZSiac: `stumris moyvarebasa nu daiviwyebTo da raca RmerTsa<br />

eboZos, glaxakTa miupyrobdiTo” (T. VII).<br />

aq ori ram moqmedebs: kanoni da madli. kanoni Zveli aRTqmidan modis, madli-evangeluria.<br />

kanoni iTxovs damnaSavis dasjas. dasja ki ar unda Sediodes idealSi. ideali<br />

mitevebaa, esaa madli. godolSi (koSkSi) miuxda eqvTimes erTi monazoni da misi<br />

ori mowafe daxoca. is avsulobiT daisaja, xolo mebostnes, romelsac aseve ewada<br />

eqvTimes mokvla, monaniebiT Seendo. ramdenime sakiTxs gvsurs yuradReba mivaqcioT<br />

giorgi aTonelis cnobili sityvebidan – `TargmnilTa misTa wignTa sitkboebaÁ, vi-<br />

Tarca nestvi, aramed saberZneTisa-saca, rameTu balahvari da abukuraÁ da sxuanica<br />

xmamaRali, oxris yovelsa queyanasa ara xolo qarTlisasa, raodenime werilni qar-<br />

Tulidan Targmnna berZnulad`. esec klasikuri warsulis gansakuTrebuli faqti iyo.<br />

cxadia, giorgi aTonelma kargad icoda, Tu ras warmoadgenda, magaliTad, `sibrZne<br />

balavarisa~ da ras niSnavda misi Targmna qarTulisagan berZnulad. ioane iTvaliswinebda<br />

`qarTuli enis~ (ena-azrovnebis) naklovanebas eqvTimes mTargmnelobiTi<br />

amocanebis gansazRvrisas.<br />

`sibrZne balavarisa~ unikaluri tipis hagiografiuli Txzulebaa. igi Seicavs religiis<br />

udidesi warmomadgenlis budas cxovrebis qristianul gadamuSavebas. pirvelad<br />

daiwera arabulad. arabulidan iTargmna qarTulad, xolo qarTulidan eqvTime<br />

aTonelma berZnulad Targmna. berZnulidan Targmnes laTinurad da sxva enebzedac.<br />

ase gavrcelda igi mTel msoflioSi.<br />

es nawarmoebi erT-erTi rgolia indur da qristianul samyaroTa dasakavSireblad.<br />

es kavSiri eqvTimes Targmanma ganaxorciela. gaiba aseTi xazi: induri samyaro –<br />

arabuli Targmani – qarTuli Targmani da berZnuli da a. S. es moaswavebda, rom saqarTveloze<br />

dasavleTisa da aRmosavleTis dasakavSireblad mxolod saqaravno gzebi<br />

ki ar gadioda, aramed sulier urTierTobaTa gzebic.<br />

`ioanesa da eqvTimes~ saxismetyvelebisaTvis damaxasiaTebelia erTi sruliad gamokveTili<br />

Tavisebureba: nawarmoebi TiTqosda ganerida `mxatvruli xerxebis~ moxmobas,<br />

ganerida sityvakazmulobiT faqtebis Semkobas. avtoris rwmeniT, eqvTimesTan dakavSirebuli<br />

faqtebi TavisTavad arian mravlismetyvelni, TviT faqtebi Sinaganad<br />

Seicaven esTetikuri zemoqmedebis Zalas. zogadad es yvela hagiografiuli Txzulebis<br />

Tvisebaa, Tumca sxvagan Zalze xSirad gvxvdeba tropuli metyveleba, sityvakazmuli<br />

wiaRsvlani, rasac ganerideba giorgi aToneli. giorgi aTonelis stili, romelic<br />

ar igrZnoba, metaforulad rom vTqvaT, wminda wylis gamWvirvalebiT naTelyofs<br />

siRrmiseul movlenebs.<br />

147


giorgi merCulis `grigol xanZTelis cxovreba~<br />

(nawyvetebi)<br />

148<br />

zurab sarjvelaZe<br />

korneli danelia<br />

elguja giunaSvili<br />

`grigol xanZTelis cxovreba~ ara marto Zveli qarTuli literaturis, aramed<br />

saerTod hagiografiuli Janris sasuliero mwerlobis Sedevria. masSi mkiTxvels<br />

dResac `xiblavs enisa da stilis virtuozoba, farTo istoriuli perspeqtivebi, siu-<br />

Jetebis realisturi da dramatuli ganviTareba, cocxali da sulwarmtaci feradebiT<br />

bunebis suraTTa daxatva...; rac Seexeba Sinaarss, am mxriv is warmoadgens sayuradRebo<br />

istorias ara marto saqarTvelos eklesiisas merve-mecxre saukuneebSi... saqarTvelos<br />

sinaze, tao-klarjeTSi, aramed politikuri da socialur-ekonomiuri cxovrebisasac~.(k.<br />

kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, t. 1., Tb. 1960, gv. 152-153.)<br />

1. teqstis Seswavlis istoria. marTalia, Txzuleba dawerilia X saukunis Sua<br />

wlebSi tao-klarjeTis mZlavr kulturul centrSi, xanZTaSi, magram, samwuxarod,<br />

ara Tu misi avtografi, aramed gadanaweri pirebic ki ar SemorCenila saqarTveloSi;<br />

nawarmoebi daculia erTaderT mogviano xanis (daaxloebiT XI saukunis dasasrulis)<br />

xelnawer krebulSi (157-229 furclebze), romelic inaxeba ierusalimis sapatriarqo<br />

wignsacavis qarTul xelnawerTa fondSi me-2 nomriT. am xelnawers pirvelad 1845 wels<br />

gaecno nikoloz CubinaSvili, romlis Sroma `saistorio da sabibliografio werili~<br />

mogvianebiT, 1889 w., daibeWda gazeT `iveriaSi~ (# 70; 72-73). igive werili avtografuli<br />

xelnaweris mixedviT dabeWda prof. al. cagarelma 1894 wels wignSi `сведения<br />

о памятниках грузинской письменности~ (t. III, gv. 44-52).<br />

`grigol xanZTelis cxovrebis~ Semcvel xelnawers adgilze (ierusalimSi) gaecno<br />

niko mari 1902 wels, gadmoiRo is da 1911 wels kritikulad gamosca kidec rusuli<br />

TargmaniTurT, romelsac aaxla istoriul-filologiuri xasiaTis vrceli da<br />

mravalmxriv faseuli gamokvleva SavSeT-klarjeTSi mogzaurobis dRiurebiTurT:<br />

`cxovrebis~ teqsti mermec ramdenjerme gamoica srulad: s. yubaneiSvilis, p. ingoroyvas,<br />

saq. ssr mecnierebaTa akademiis k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis<br />

TanamSromelTa mier; Semoklebuli saxiT i. imnaiSvilmac dabeWda oTxjer. Txzulebis<br />

laTinuri Targmani 1923 wels gamosca belgielma orientalistma p. peetersma<br />

Jurn. `Analecta Bollandiana~-s XXXVI-XXXVII tomebSi.<br />

merCulis nawarmoebis Seswavlis saqmeSi gzamkvlevi iyo n. maris zemodasaxelebuli<br />

publikacia da masze darTuli naSromi, xolo p. ingoroyvas didtanianma monografiam<br />

kidev ufro win waswia merCulis vinaobis, Zeglis Seqmnis garemos, misi istoriuli<br />

da literaturuli mniSvnelobis Seswavlis saqme. iv. javaxiSvilis, k. kekeli-<br />

Zis da sxvaTa Sromebma ki meti garkveuloba da dazusteba Seitanes TxzulebasTan<br />

dakavSirebuli istoriuli da filologiuri xasiaTis sakiTxTa gaSuqebaSi.<br />

2. Txzulebis avtori. `grigol xanZTelis cxovrebis~ avtori ucnobi iqneboda,<br />

TviTon nawarmoebSi rom ar yofiliyo amis Sesaxeb zusti cnoba. TxzulebaSi erTxel,<br />

magram garkveviT aRniSnulia, rom grigol xanZTelis cxovrebisa da moRvaweobis<br />

aRmwereli (e. i. damweri) aris giorgi merCule, romelsac daxmarebian xanZTis<br />

monastris winamZRvari Tevdore da misi Zma iovane: `xolo xancTisa da winamZRurisa<br />

(TevdorÀsda iovane Zmisa misisa da wignisa amis aRmwerelisa giorgi merCulisa, sam-<br />

Tave amaT erTad guls-modginebiTa daiwera xancTas Sina netarisa grigolis cxorebaÁ<br />

ese~ (83).<br />

avtori qristianuli TavmdablobiT Tavisaze win asaxelebs Tevdoresa da iovanes<br />

Rvawls nawarmoebis Seqmnis (`daweris~) saqmeSi da maT weris, SemoqmedebiTi procesis<br />

Tanamonawileebadac ki gvagulvebinebs (`samTave erTad guls-modginebiTa daiwera...~),<br />

magram es ase ar unda iyos. cxadia, Znelia zustad imis dadgena, konkretulad ro-


gor da raSi daexmarnen merCules Tevdore winamZRvari da iovane, magram udavoa, rom<br />

`cxovrebis~ aRmwereli anu avtori aris mxolod giorgi merCule. gasaTvaliswinebelia,<br />

rom Txzulebis Seqmna or moments gulisxmobs: SemoqmedebiT process da am<br />

procesis realizaciisaTvis saWiro garemo pirobebs. safiqrebelia, rom Tevdore da<br />

iovane mwerliseuli SemoqmedebiTi muSaobis monawileni ki ar iyvnen (vTqvaT, sxvadasxva<br />

Tavis Tu monakveTis damwerni, an teqstis gammarTvel-redaqtorebi), aramed<br />

mweral giorgis uqmnidnen Txzulebis SeqmnisTvis saWiro pirobebs: Tevdores, rogorc<br />

monastris winamZRvars, SeeZlo eTxova an daevalebina mwerluri niWiT cnobili<br />

beri giorgisaTvis monastris damaarsebelze wignis dawera, gaemxnevebina is locvakurTxeviT,<br />

Seeqmna misTvis garkveuli samuSao pirobebi. monastris winamZRvris nebasurvilisa<br />

da `guls-modginebis~ gareSe SesaZloa ber giorgis verc gaebeda didi<br />

saqmis dawyeba, radgan `bers TavisiT, moZRvrisa da mamasaxlisis daukiTxavad da nebadaurTvelad,<br />

iSviaTad Tu raime saeklesio-saistorio Txzuleba daeweros~. (iv. javaxiSvili,<br />

Zveli qarTuli saistorio mwerloba: Txzulebani Tormet tomad, t. VIII,<br />

Tb., 1977, gv. 122.) arc isaa gamosaricxi, rom Tevdores da iovanes giorgisaTvis miewodebinaT<br />

zogierTi cnoba grigolze, an garkveuli rCeva miecaT misTvis.<br />

giorgi merCulis cxovrebis wlebi zustad ar aris cnobili. fiqroben, rom mas<br />

`grigol xanZTelis cxovreba~ moxucebulobisas unda daewera, didi codnisa da mwerluri<br />

gamocdilebis mqones. igi unda dabadebuliyo me-9 saukunis 80-ian wlebSi (is<br />

moswrebia 861 wels gardacvlili grigolis aramarto mowafeTa mowafeebs, aramed<br />

uSualo mowafeebsac, gamouyenebia `WeSmaritad Txrobili mowafeTagan da mowafis<br />

mowafeTagan mis wmidisaTa~) da unda gardacvliliyo me-10 saukunis 60-ian wlebSi,<br />

radgan am droisaTvis, 958-966 wlebSi, (iv. javaxiSvili, dasaxelebuli naSromi, gv.<br />

128) giorgis Txzuleba Seuvsia bagrat erisTavT-erisTavs saswaulebis mauwyebeli pasaJebiT.<br />

avtoris sicocxleSi ki aseTi ram naklebad iqneboda saWiro.<br />

bagratze cnoba ar SeiZleba ekuTvnodes giorgi merCules an TviTon bagrats, is<br />

sxva piris Senatania. jer erTi, bagrati Tavis Tavs mesame piris formiT ar moixseniebda<br />

da isic maqebeli epiTetebiT: `ese bagrat, gulisÃmis-yofiT qebul..., wmidaTa<br />

oxaÁ maradis Semwe eyavn mas~ (70). meorec, giorgi merCule aseT cnobas Tuki dawerda<br />

bagratze, mas Txzulebis boloSi moaqcevda da ara SigniT; Tanac, merCule ver<br />

ityoda, rom mis mier axladdawerili nawarmoebi sxvam (bagratma) `ganaaxla saswaulTa<br />

maT gamoÃuebulTa SerTviTa~ (70). aq mxolod is unda iyos naTqvami, rom bagrat<br />

erisTavT-erisTavs, `saRmrToTa wignTa meZiebel da Semkrebels~ xelT hqonia merCulis<br />

Txzulebis iseTi nusxa, romlidanac amoRebuli, daklebuli (`gamoÃuebuli~)<br />

(Zvel qarTulSi gamoÃueba niSnavs daklebas, moklebas. Sdr. `arca SeeZinos, arca gamoeÃuas~<br />

(zir. 42, 21 0), e.i. arc moematos da arc moakldeso.) yofila saswaulebis<br />

Semcveli zogi adgili, da mas kvlav Seutania (`SeurTavs~) aseTi epizodebi. kerZod,<br />

romeli? _ albaT, upirvelesad aSotisa da adarnerses `mruSobis~ mauwyebeli epizodebi,<br />

romlebic bagrationTa samefo sagvareulosadmi krZalviT Tu SiSiT SesaZloa<br />

amoRebuli iyo teqstis garkveuli nusxidan. aseTi samiTqmamoTqmo, `saWoWmanebi~<br />

adgilebis merCuliseul teqstSi kvlav CarTva SeeZlo Tavs edo mxolod bagrat<br />

erisTavTa-erisTavs, romelsac `didi Ãelmwifeba~ xels ar uSlida, yofiliyo `wmidaTa<br />

eklesiaTa aRmaSenebel da saRmrToTa wignTa meZiebel da Semkrebel~ (70). am<br />

samarTliani moqmedebiT bagrats kidev erTi saRmrTo saqme gaukeTebia, wmida mamebis<br />

`mayuedrebelni~ dauCumebia.<br />

merCule, romelic rCeul, sjul fuZidan me-e afiqsebiT nawarmoebi saxelia, aRniSnavs<br />

giorgis ara gvars an sadaurobas, aramed xeloba-profesias, imas, rom is yofila<br />

rCulis (Sjulis, sjulis) anu saeklesio samarTlis mcodne, saqristiano samarTlisa<br />

da moZRvrebis mecnieri, Teologi (p. ingoroyva, giorgi merCule, qarTveli<br />

mwerali meaTe saukunisa, Tb., 1954, gv. 17-24). amitomac bunebrivia, rom avtori Tavis<br />

TxzulebaSi Tamamad msjelobs qristologiis iseT arsebiT da mwvave sakiTxebze,<br />

149


ogoricaa samebis arsi, mwvalebloba (qristianuli wesebidan gadaxveva), mRvdelTa<br />

da ber-monazonTa ufleba-movaleobani da sxv.<br />

giorgi merCules did niWTan erTad mravalmxrivi (sasuliero, saero) ganaTleba<br />

hqonia, scodnia ucxo enebi. `grigol xanZTelis cxovrebis~ dinji epikuri stili,<br />

mkveTri ideuroba da zRvarmiCenili mxatvruli zomiereba sarwmunos xdis avtoris<br />

didi xnis gawafulobasa da daostatebas SemoqmedebiT muSaobaSi. marTalia, Cvenamde<br />

ar mouRwevia giorgis sxva epikur Txzulebas, magram Semonaxulia nawili misi himnografiuli<br />

Janris poeturi nawarmoebebisa, himnebisa, romlebic Sesulia miqael modrekilis<br />

mier X saukunis II naxevarSi Sedgenil sagalobelTa did krebulSi, iadgarSi.<br />

am krebulSi sagaloblebis or jgufs aRniSvna, warwera aqvs: `merCuliuli~ da<br />

`merCuliulni ucxoni~. merCuliuli unda aRniSnavdes an giorgi merCulis avtorobas<br />

an sagaloblebis Tavisebur formas, romelic giorgis SemouRia himnografiul<br />

poeziaSi. (p. ingoroyva, giorgi merCule..., gv. 16; 844-856; k. kekeliZe, qarTuli literaturis<br />

istoria, I, Tb, 1960, gv. 157.).<br />

3. daweris dro. `grigol xanZTelis cxovrebis~ daweris dro zustad aris dadgenili<br />

TviT nawarmoebSi daculi cnobebis safuZvelze. TxzulebaSi naTqvamia: `xolo<br />

iyo gardacvalebaÁ netarisa mamisa Cuenisa grigolisi ricxusa weliwadTa mis-<br />

Tasa asdameoresa welsa, qronikonsa oTxmeocdaerTsa. aramed (=magram) gardacvalebiTgan<br />

misiT daiwera cxorebaÁ ese misi Semdgomad oTxmeocdaaTisa wlisa, dasabamiTgan<br />

gardasulTa welTa equs aTas xuTasormeocdameaToTxmetesa welsa...~ (83). aq<br />

sami zusti qronologiuri cnobaa mocemuli: erTi grigolis gardacvalebisa da ori<br />

_ nawarmoebis dawerisa. masSi naTqvamia, rom grigoli gardacvlila welTaRricxvis<br />

qronikonuli saTvalavis 81-e wels. radgan qronikonis sistema 532 wlian cikls moicavda<br />

da Zvelebis angariSiT 780 wels damTavrebula 12 aseTi moqceva-cikli, grigoli<br />

gardacvlila mecamete moqcevis 81-e wels, e. i. 780+81=861 wels. nawarmoebi ki dawerila<br />

grigolis gardacvalebidan (861 wlidan) 90 wlis Semdeg, e.i. 951 wels<br />

(861+90).<br />

nawarmoebis daweris droze welTaRricxvis meore (`dasabamiTganis~) sistema pirvelTan<br />

SedarebiT 1 wlis sxvaobas iZleva, 6554-5604=950 wels (p. ingoroyva Tvlis,<br />

rom nawarmoebis daweris droze `qronikonis~ saTvalavic 950 wels iZleva, Sesabamisad<br />

grigolis gardacvalebaze _ 860 wels, radgan misi azriT, me-9 saukunidan me-10<br />

saukunis Suawlebamde `qronikonuli~ weliwadi iwyeboda ara 1-li ianvridan, aramed<br />

1-li seqtembridan wina wlisa (p. ingoroyva, giorgi merCule..., gv. 8, sq. 2). (Zvelad<br />

sxvadasxva qveyanaSi `dasabamiTgan~, anu qveynis, adamis, adamianTa gaCenidan qristes<br />

dabadebamde sxvadasxva dros _ 5500, 5008, 5492... wels debdnen; saqarTveloSi ki miRebuli<br />

iyo 5604).<br />

`grigol xanZTelis cxovrebis~ pirvandeli merCuliseuli 950/951 wlebis avtografi<br />

ar moRweula. is XI saukunis bolos gadawerili erTaderTi xelnaweris saxiT<br />

aris SemorCenili. rogorc aRvniSneT, masSi mogvianebiT garkveuli Tavebi daumatebiaT;<br />

aseTebia: anderZi (60) ucnobi avtorisa da adre amoRebuli saswaulebis Semcveli<br />

monakveTebis garkveuli nawili, romlebic kvlav CaurTavs adarnerse kurapalatis<br />

Svils bagrat erisTavTa-erisTavs me-10 saukunis 60-ian wlebSi.<br />

150


grigol xanZTelis nakvalevze<br />

151<br />

griver farulava<br />

RvTis siyvarulis Tema hagiografiul `cxovrebaTa furclebze sxvadasxva saTnoebaTa<br />

(siqveleTa) motivebad ganStovdeba. mravalTagan aseTebia xorcieli siqvele-<br />

RviZili da sulieri siqvele-mRviZareba. grigol xanZTelis damamSvenebel saTnoeba-<br />

Ta Soris aRniSnulia, rom igi aris `Semwirveli cremliTa wmidaTa uZilTagan TualTa<br />

da mRÂZarisagan sulisa~. aq, rogorc vxedavT, cxadad garCeulia erTmaneTisagan<br />

uZiloba xorcieli – RviZili, da mRviZareba, Tviseba sulisa. miiCnevdnen, rom Zilis<br />

siyvaruli xorcis ganebivrebiT mraval codvil survils aRZravs, xolo RviZili Semusravs<br />

maT. `simravleman Zilisaman ganaficxa guli da daabnela suli. monazoni mR-<br />

ÂZare mteri ars siZvisa, xolo moZili megobari ars misi. mRÂZareba Semusrva ars gulficxelobisa...<br />

damamdablebel ars gulisa...momadnobel ars WamadTa; aRviri enisa<br />

da maotebel ocnebaTa...Zili friadi meuRle ars boroti~ (ioane sineli, `klemaqsi~).<br />

grigol xanZTelis `cxorebis~ aRmweri ara mxolod imas gvauwyebs, ra keTil TvisebaTagan<br />

yofila Semkuli misi gmiri, aramed ra gziT SeuTvisebia isini. grigoli<br />

sagangebod dadioda martod myof meudabnoebTan, `romelni igi izardebodes mZovar-<br />

Ta saxed... yovelTa maT netarTa moixilavn wmidaÁ grigol da keTilTa qcevaTa maT-<br />

Ta iswavebn, romelTaganme _ locvasa da marxvasa, romelTaganme _ simdablesa da siyuarulsa,<br />

romelTaganme _ simSvidesa da ganurisxvelobasa, romelTaganme _ upovarebasa<br />

da queyanasa zeda wolasa, gina Tu zejdomiT Zilsa~. jer imas mivapyroT yuradReba,<br />

rom grigols sxva saTnoebaTa Soris martod myofTagan uswavlia miwaze<br />

wola da `zejdomiT Zili~. didi asketebi sagangebod ganmartavdnen, `saidan momdinareobs<br />

mTvlemareba da sicive sulisa~, romlebic Caaqroben xolme sulis wminda<br />

aRmafrenas da `Caklaven RvTisaken swrafvas~, CaaxSoben `zeciurisaken mimarTul<br />

mxurvalebas~ (isaak asuri). raTa sxeulis mTvlemareba sulze ar gadavides, grigoli<br />

miwaze wevs an `zejdomiT~ iZinebs.<br />

axla imas davakvirdeT, rom sasuliero moRvaweobis gzaze Semdgarni saqarTveloSi<br />

adreul Sua saukuneebSive iRebdnen daxvewil saqristiano ganaTlebas. swavlebis<br />

am sistemaSi mTavari yuradReba eqceoda ara Teoriul-logikur wvrTnas, aramed<br />

zneobriv RirebulebaTa aTvisebas. aseT skolaSi sibrZne Teoriuli inteleqtis<br />

atributi ki ar iyo, aramed, upirveles yovlisa, nebelobis atributi; igi ganyenebuli<br />

gonebrivi sakiTxebis gadawyvetaSi ki ar gamovlindeba, aramed imaSi, rom `mar-<br />

Tavde sakuTar guls~ (s. averincevi). rogorc vnaxeT, merCule CamoTvlis mTel wyebas<br />

`keTilTa qcevaTa~ da `saTnoebaTa~, romlebic grigols SeuTvisebia meudabnoe<br />

berTagan. mxolod aseT sibrZneTagan aRvsebuli `miqceula sayofeladve TÂsa~ da Sedgomia<br />

did, saSviliSvilo saqmeTa keTebas. merCulis ukve moxmobili pasaJidanac Cans,<br />

rom RviZilis asketur princips enaTesaveba sxva sxeulebrivi saTnoeba, miwaze<br />

wola, romelic grigols SeuTvisebia. asketuri zneobis wesTa ganmaCinebel literaturaSi<br />

dafiqsirebulia `queyanasa zeda wola usageblod~ (martÂri monazoni, `sinanulisaTÂs<br />

da simdablisa~).<br />

eklesiis mamaTa wignebSic da axal Teologiur-samecniero literaturaSic sulieri<br />

mRviZareba moiazreba viTarca sxeulebrivi sifxizlis, RviZilis Semdgomi ufro<br />

maRali etapi da gulisxmobs or rames: mzadyofnas uflis Sesaxvedrad meored<br />

mosvlis Jams da sifxizles yoveldRiur sacdurTa winaSe.<br />

sulis gamudmebuli mcdeloba, ganuwyveteli Sroma imisaTvis, raTa wuTiTac ar<br />

darCe uflis gareSe, aris swored mRviZareba. rogorc ki RvTis Suqi da madli tovebs<br />

kacs (Tu kaci miiqceva maTgan), mas uaxlovdeba satana. mociquli Segvagonebs;<br />

`ganifrTxveT, mRÂZare iyveniT, rameTu wina-mosajuli Tqueni eSmaki, viTarca lomi<br />

myÂrali mimovals da eZiebs, vinmca STanTqa~ (1 petre, 5.8).


giorgi merCulis Txzulebis mTavari gmiri da misi mowafeebi uflis brZanebiT<br />

ukacriel xanZTaSi sruliad uqonelni iwyeben samonastro mSeneblobas. grigoli<br />

loculobs, raTa `Jamsa amas ucxoebisa da upovarebisa maTisa~ ara SeeSindeT `borotisagan~.<br />

SiSs, rom am pirobebSi Znelia RvTis brZanebis Sesruleba, mweralma gmiris<br />

SegnebaSi daupirispira meore SiSi, ras unda moelodes `udebebisa medgrobaTagan<br />

Zleuli~ gankiTxvis Jams, Tu RvTis nebas ver aRasruleben. saamisod gacocxlebulia<br />

gankiTxvis zaris dramatuli scenebi. am locvaSi sakmaod vrclad da wrfeli<br />

STagonebiT moigoneba, mlocveli Sinagani mzeris win daiyenebs wminda giorgis saxes<br />

da did Rvawls. mRviZarebs didi asketis suli. misi cxovrebis gzaze absoluturi<br />

momavali (miwieri myofobidan gasvlis Semdeg mosaxdeni), warmarTavs awmyosa da empiriul<br />

momavals. is, rac xdeba, gulmodgined koordinirebulia mosaxdenTan. grZeli<br />

da detaluri citatebiT apokalifsis furclebidan, maTi ganmeorebebiT asketebs es<br />

absoluturi momavali SemohyavT awmyoSi, Tavis cnobierebaSi. roca isini macxovris,<br />

mociqulebisa da wmindanebis moRvaweobaTa warmomaCinebel, sayovelTaod cnobil<br />

epizodTa aseve vrcel reproducirebas mimarTaven (xSirad mxolod martodmyofni),<br />

maT ukve sakraluri mniSvnelobis warsuli SemohyavT awmyoSi, Tavis cnobierebaSi.<br />

amas gulisxmobs iovane oqropiri, roca ambobs: `ÃsenebiTa sityuaTa RmrTisaÁTa Sem-<br />

Zlebel ars kaci slvad gzaTa misTa~. rafinirebuli sulierebis is sauflo, `grigol<br />

xanZTelis cxovrebaSi~ romaa ganfenili, imis SegnebiT gamowveul sixarulsac<br />

efuZneba, rom `Sen, ufali, Cem Tana xar~ (fsalm. 22,4), rom asketi uWvrets uzenaess,<br />

mkvidrobs `saxlsa uflisasa~ (fsalm. 22,6). e.i. locvis aqtSi adamiani adamianurs aRmatebuli<br />

ZaliT aRWurvisaken ikvlevs gzas. ufali Tavis Tavs gviZRvnis sasaubrod.<br />

Tumca locva SeiZleba Seicavdes raRac saTxovars, magram gulmxurvale locvisas<br />

saTxovari aucileblad gadadis meore adgilze. `TviT mowiweba iqceva kmayofilebad,<br />

TviT Txovna _ netarebad. misi (locvis g.f.) arsi imaSi mdgomareobs, rom Cven, saer-<br />

Tod, gagvigoneben~ (hegeli). guliTadi locva xvews suls, mis aRmzrdelad gvevlineba.<br />

aseTi SinaarsiTa da ganwyobilebiTaa aRbeWdili wmida grigolis is locva, mRviZarebis<br />

saTnoebasTan dakavSirebiT rom movixmeT. es locva, rogorc merCule ityvis,<br />

`gonebiTa SemusvriliTa warTqua~. `gonebiTa SemusvriliTa~ niSnavs `gonebas<br />

mozRuduls~ obieqturi sinamdvilis STabeWdilebebisagan, erTianad zecisken miqceuls,<br />

uxmod, usityvod warmarTuls, `nivTierebasTan Seuxebels~ (saxmo simebi rom ar<br />

JRerdes); zogjer mas `gonebiT locvad~ an `wminda locvad~ moixseniebdnen, yovel-<br />

Tvis ki locvis maRali safexuris aRmniSvneli iyo.<br />

locviT sakralizirebul sivrceSi maradiuli naTeli isadgurebs da es saRvTo<br />

sinaTle TviT mlocvelidan modis. giorgi merCule gviambobs: `grigolis senakSi<br />

cecxli da kandeli ar enTeboda. erTxel, `Jamsa ciskrisasa~, dekanozma mnaTe gagzavna<br />

grigolTan. mnaTe `viTarca mivida, ixila brwyinvalebaÁ didZali SinaÁT gamo senaksa<br />

mas. mswrafl mirbioda da Ãma-yo, viTarmed: `cecxli aRdebul ars senaksa Sina<br />

mamisasa~. hrqua mas dekanosman: `dumen, Svilo, da nu geSinin! ara ars igi cecxli Semwuveli,<br />

garna suli RmrTisaÁ ganmanaTlebeli~. rameTu mravalgzis exilva dekanozsa<br />

mas xilvaÁ igi didebuli. da mi-xolo-vida senakad da STaxedna kedlisa napralsa<br />

da ixila wmidaÁ igi ÃelganpyrobiT da guamiT misiT gamovidodes naTlisa isarni<br />

juaris saxed. da didebiTa Semkuli iyo igi da esreT brwyinvida, viTarca mzÀ~.<br />

sinaTle ganwonis bnels, dro-sivrcul mimarTebebs auqmebs. amaze ambobs martin<br />

buberi: locva ar aRsruldeba droSi, aramed dro miedineba locvaSi; msxverplSewirva<br />

ar aRsruldeba sivrceSi, aramed sivrce myofobs msxverplSi (`me da Sen~). locvidan<br />

sinaTle –sikeTis amgvar gamosxivebas veswrebiT, roca merCule mogviTxrobs:<br />

`da viTarca Semwuxrda, maSin netari igi mamaÁ grigol da zenon sityÂiTa mdabliTa<br />

fsalmunebdes. da madlman saRmrToman ganabrwyinvna igini naTliTa didebisaÁTa, da<br />

saxli igi bneli, viTarca mzisa mcxinvarebaman gananaTla~.<br />

kidev erTi epizodi: `netari mamaÁ grigol TÂsiT agarakiT martoÁ STamovidoda<br />

xanZTas da mgzavr slvasa zepiriT wmidisa mamisa efremis TqumulTa sakiTxavTa it-<br />

152


yoda godebiT tirilsa Sina. xolo suliTa ixarebda, rameTu xedvida saRmrToTa xilvaTa<br />

madliTa sulisa wmidisaÁTa. sueti naTlisaÁ friad brwyinvale cad aRwevnuli<br />

hfarvida mas. da iyo Tavsa missa juari TualT-Seudgami garemo missa cisartyelis<br />

saxed, Suenierad raÁ gamoCndis Jamsa wÂmisasa~. gulubryvilod Secdeba mkiTxveli,<br />

Tu ifiqrebs, rom aq warmoCenili naTeli mxatvruli saxe-simboloa, rom saqme<br />

gvaqvs poetur ornamentTan. samive epizodSi Tavs iCens metafizikuri sinaTlis is<br />

msoflSegrZneba, Zvel aRTqmaSive rom vlindeba, xolo mere saeklesio RvTismetyvelebaSi<br />

gamoikveTeba. mas, viTarca RvTaebriv naTels, ara aqvs alegoriuli an abstraqtuli<br />

mniSvneloba: igi realobaa, mistikuri cdiT rom miiwvdomeba. `RvTaebis es<br />

cdiseuli Semecneba yvelas eZleva garkveuli sazomiT da SeiZleba iyos sxvadasxvagvari<br />

xarisxisa imaTi Rirsebisda mixedviT, romelTac igi eboZebaT~ (wm. grigol palama,<br />

`sityva feriscvalebaze~). roca es naTeli vlindeba, svimeon axali RvTismetyvelis<br />

mixedviT, sxvaoba grZnobadisa da zegrZnobadisa, iSleba. `roca Rirseulni<br />

iReben sulier da zebunebriv madls da Zalas, isini SegrZnebiTac da gonebiTac xedaven<br />

imas, rac aRemateba yovelgvar grZnobas da yovelgvar gonebas~ (aTonel berTa<br />

`hagiorituli tomosi~). bunebis qvedamzidvel ZalTa axovnad mZleveli wmida grigoli<br />

Jamsa locvisa (`romelic aris gonebis zeaRsvla RmerTTan~, nilos sineli) iRebs<br />

zebunebriv Zalsa da madls, `SegrZnebiTac da gonebiTac~ Wvrets RvTaebriv naTels,<br />

imas, rac aRemateba yovelgvar grZnobas da yovelgvar gonebas~; Wvrets, aireklavs<br />

da sxvebze miafens. amgvar Wvretasa da arekvlaze ityvis vladimer loski: `Rv-<br />

Taebrivi naTeli gamovlindeba aq, miwaze, droSi. igi gacxaddeba istoriaSi, magram<br />

igi ar aris amqveyniuri, igi maradiulia da moaswavebs gasvlas istoriuli arsebobis<br />

farglebidan~ (`aRmosavluri eklesiis mistikuri RvTismetyvelebis narkvevi~).<br />

samive epizodSi aseTi naTeli iRvreba locvis aqtSi gonebiT ufalTan zeaRweuli<br />

grigolis pirovnebidan. Tumca samive `ambavi~ konkretul drosa da sivrceSi xdeba,<br />

magram swored imis gamo, rom asketi ufals Wvrets, istoria, sruliad garkveuli<br />

azriT, uqmdeba. aqac dro uCinardeba locvaSi, xolo konkretuli sivrcec mistikur<br />

zesivrculobaSi inTqmeba.<br />

wmindanis sulidan wamosul sinaTles ZaluZs ganwonos `WurWeli~ sulisa, sxeuli,<br />

ganwonos samoselic da miefinos irgvliv. ase ixilveba wm. grigoli, javaxeTis<br />

krebaze TavmoyrilTagan: `meyseulad ixiles wmidaÁ igi momavali karauliTa Soris<br />

krebulsa mas mamaTasa sakÂrvelad xilviTa, rameTu samoseli igi Seuracxi, romel<br />

emosa moxucebulsa mas, esreT Cnda, viTarca samoseli naTlisa brwyinvalisa ganucdelisaÁ.<br />

xolo Tavsa missa kukuli ixilveboda, viTarca gÂirgÂni sameufoÁ patiosanTa<br />

TualTa da margalitTagan fasdaudebelTa aRmkuli~.<br />

ganwmendili goneba locvis aqtSi uflis winaSe aSiSvlebs sakuTars, moyvasisa<br />

da kacobriobis Secodebebs da uRonobas. amitom xSirad locvas Tan axlavs godeba,<br />

cremli sinanulisa, mwuxareba. axali aRTqmis mixedviT, netar arian mtiralni (luka,<br />

6,21) da `mglovareni guliTa~ (maTe, 5,4). cremlis saTnoeba TviTSegnebis miukerZebeli<br />

muSaobis, sakuTari sindisis gamokvlevis Sedegad iSobeba. ioane sinelic adasturebs:<br />

`glova tanjva ars sÂnidisisa daucadebeli~, naTlisRebis Semdgom qmnil<br />

codvebs Camogvbans `wyaroni cremlTani~ (`klemaqsi~). amitom aseT mwuxarebas sasowarkveTa<br />

ki ara, rwmeniTi STagoneba moaqvs, uflisaken, sixarulisaken kvalavs gzas.<br />

roca suls sinanulis grZnoba da cremli ar warmarTavs, es aris SeCereba aRmasvlis<br />

gzaze, `ugrZnobloba gaqvavebuli gulisa~, `niSani sulieri sikvdilisa~, _ gvaswavlian<br />

eklesiis mamani.<br />

mivubrundeT moxmobil epizods, roca wm. grigoli, Satberdidan xanZTisken mimavali,<br />

gzad wm. efrem asuris sagalobelT `ityoda godebiT tirilsa Sina, xolo suliTa<br />

ixarebda, rameTu xedvida saRmrToTa xilvaTa~. urTierTsapirispiro gancdebi<br />

_tirili da sixaruli _ gadakveTen erTmaneTs da mistikurad Sezavdebian wmindanis<br />

sulSi, xolo mere gareT gamovlindebian, xorcieli xedvisaTvis esTetikuris formiT<br />

(`mSvenierisa~) gacxaddebian: `...da iyo Tavsa missa juari TualT-Seudgami garemo<br />

153


missa cis-sartyelis saxed, Suenierad raÁ gamoCndis Jamsa wÂmisasa~. `juari TualT-<br />

Seudgami~ aris TvalSeudgami RvTaebrivi Suqis nakadi, wmindanis sulze zecidan rom<br />

gadmoRvrila da missave Tavze jvris formiT aRmarTula. mistiuri sinaTlis es nakadi<br />

materialuri sinamdvilis nakads _ wvimas gadakveTs. ori sinamdvilis Sejvaredinebis<br />

xazze kiafobs mSveniereba `cis-sartyelis saxed~. sinaTle sixarulis gamonaSuqia<br />

(`suliTa ixarebda~), xolo wvima_cremlebisa (`ityoda godebiT tirilsa<br />

Sina~). aq ukve erTadaa mistika da esTetika. TiTqos giorgi merCulis Txzulebis<br />

swored am pasaJs exebao, ise aRiqmeba wm. isaak asuris (VII s.) es sityvebi: `cremlebi<br />

locvis dros _ niSania RvTis wyalobisa, romlis Rirsi gaxda suli sinanulis gancdiT,<br />

_ imis niSania, rom locva Sewynarebulia da cremlad iwyo modena siwmindis<br />

velze~ (`samoRvaweo sityvebi~, sityva 30). axla meoce saukunis did rus RvTismetyvels<br />

movusminoT: `es madliani cremlebi _ sinanulis damTavreba _ erTdroulad<br />

usasrulo sixarulis dasawyisad gvevlineba~ (vl. loski, `aRmosavluri eklesiis<br />

mistikuri RvTismetyvelebis narkvevi~). imave isaak asurs ekuTvnis sulis SemZvreli<br />

sityvebi: `sinanuli aris sulis TrTolva samoTxis karibWesTan~.<br />

wm. grigolma rom xanZTis taZris safuZvlis Cayrisas locva aRavlina uflis mimarT,<br />

`locvaÁ ese cremliT ÃelganpyrobiT warTqua~. didi asketi godebs, rom mzad<br />

ar aris ufalTan pirmarTali SexvedrisaTvis, daudevrobis uZlurebisganaa `Zleuli~,<br />

araferi gaukeTebia iseTi, `ubralo~ (e.i. udanaSaulo) rom wamdgariyo qristes<br />

winaSe. jer kidev winaa xanZTis, Satberdis, ubisis, meresa da gunaTles savaneebis<br />

mSenebloba, sworupovari sauflo da saerovno saqmeebi. am simaRleebisken azriT da<br />

SefrfinviT miswrafebuls, uZlieress, magram jer sruliad dauxarjav suls, sizarmacisa<br />

da uZlurebisagan SeboWilad warmoudgeba Tavi da mware cremlebiT cdilobs<br />

maT Camorecxvas. Cven vismenT Wmunvas im pirovnebisa, romelSic adamianis maRali daniSnulebis<br />

absoluturi Segneba faqizad, magram mtkivneulad rom Serwymia Tavmdablobis<br />

niWs.<br />

Satberdis monastris safuZvlis Cayrasac win uZRvis wm. grigolis cremliani locva,<br />

imave grZnoba-ganwyobiT gansazRvruli.<br />

asketuri brZola vnebebTan, rasac saTnoebaTa aRmoceneba mohyveba, imas niSnavs,<br />

rom is xatobrivi Tvisebebi, adamianSi Sesaqmis Jams rom Cainerga (mere rom codvebiT<br />

iqna damcrobili, e. i. Tavdapirveli xateba RvTisa), kvlav gabrwyinda. wmindani mieaxleba<br />

ufals. `saTnoebaTa gzis dasasrulad, _ gvaswavlis wm. grigol noseli, _<br />

gvevlineba RmerTTan Semsgavseba~. ufalTan Semsgavsebis am gzaze askets iaraRad<br />

aqvs RvTisgan boZebuli madli da niWi Tavisuflebisa. Tavisufleba (`xelmwifeba~,<br />

`aznaureba~) pavle mociqulis mier moiazreba viTarca Tavisufleba TviTnebobisagan<br />

da ara aSveba TviTnebobisa. es niSnavs: adamidan dRemde CvenSi gamyarebul vnebebs,<br />

codvebs vTrgunavT, vklavT: `Zueli igi kaci Cueni mis Tana (qristes Tana) juars ecua~<br />

(rom., 6,6); `aw ganTavisuflebul xarT codvisagan, da damonebul xarT simarTlesa~<br />

(rom. 6,18). sulis zemoqmedebis ZaliT siyvarulis saqmes Cven aRvasrulebT sruliad<br />

bunebrivad, vinaidan `sada suli uflisaÁ, mun aznaurebaÁ ars~ (2 korinT. 3,17).<br />

ai, ratom SeiZleba vTqvaT, rom hagiografiul gmirTa tanjva-tkivilis, asketuri<br />

Rvawlis daxasiaTeba maTive siyvarulis gancdis warmomaCinebelia. `Tavisufleba,<br />

rogorc WeSmaritad nayofieri saqmianobis piroba _ es sxva araferia, Tu ara uaryofa<br />

sakuTari `mesi~, zustad iseve, rogorc trfialeba, pavle mociqulis gagebiT, Tavisufalia<br />

Tavisi Tavis raimegvari siyvarulisagan. iyo Tavisufali yvela xlarTisagan,<br />

gamorCenisaken swrafvisagan, aris swored WeSmariti siyvarulisa da Semoqmedebi-<br />

Ti arsebobis piroba~. (e. fromi `qoneba Tu yofna~, xazgasma Cvenia _ g. f.).<br />

arsebobis bermonazvnuli wesis xiblic TavisuflebaSi dainaxeba. es cxadadaa gacnobierebuli<br />

TviT asketisagan. grigol xanZTeli imitom ar Tanxmdeba episkoposobaze,<br />

rom aseTma umaRlesma saeklesio xarisxma saamqveyno pativ-didebasTan wilnayarobiT<br />

SesaZloa garkveulwilad daabrkolos beri sruli da WeSmariti Tavisuflebis<br />

gzaze. beri upasuxebs mefeebs: `da kma ars Cemda or-kerZove didebad, ukeTu Sevi-<br />

154


Ta-uZlo moRvawebaÁ wmidaTa amaT udabnoTaÁ jerisaebr, romelTa Sina poves kacTa<br />

TavisuflebaÁ~. sxva situaciaSi afxazeTis mefes ganumartavs grigoli: `gangebasa<br />

RmrTisasa ese CueulebaÁ aqus, raÁTa wmidaTa maT udabnoTa monasterni ÔÃeliTa<br />

glaxakTaÁTa aRaSennes, romelnica sruliad Tavisufal iqmnnes soflisa sacTurT-<br />

Tagan~. rogorc vxedavT, beroba-meudabnoeoba `soflisa sacTurTagan~ Tavdaxsnis<br />

gansakuTrebul gzad da saSualebad miiCneva, xolo beri _ Tavisufal pirovnebad.<br />

grigoli TviT ganmartavs, rom igi im Tavisuflebas gulisxmobs, romelic qristem<br />

mogvmadla (galat. 5.1.), 1) rom misdami morwmuneebs `mosca ÃelmwifebaÁ Svil RmrTisa<br />

yofad~ (1 ioane, 3.2.). qristesgan momadlebuli `aznaurebiT~ gaaznaurebuli bermonazvnoba,<br />

bunebrivia, aravis aZlevs uflebas, xelyos misi Tavisufleba. meudabnoeTa Tavisuflebis<br />

statusis am kanonzomierebis motivirebaa is, rasac afxazTa mefes eubneba<br />

grigoli: `xolo sarwmunoni da WeSmaritni monazonni queyanasa zeda aravissa Ãelmwifebasa<br />

queSe arian, vinaÁTgan mohrides saSuebelTa sawuTroÁsaTa nebsiT~. swored<br />

imis gamo. rom meudabnoeni Tavisufali nebiT miwier siamovnebaTagan gandgnen,<br />

maTi `Ãelmwifeba~ miwier mbrZanebels ar xelewifeba, _ ganmartavs xanZTelTa winam-<br />

ZRvari.<br />

faseulobaTa amgvari sistemisaTvis niSandobliv erT epizods movixmobT giorgi<br />

merCulis Txzulebidan: bagrat kurapalatma rom TavisTan ixmo saba iSxneli, beri<br />

ar eaxla xelmwifes. mere bagratma grigols miawerina xmobis wigni iSxnis winamZRvarTan.<br />

amjerad saba gamocxadda da mefis msubuq sayvedurs ase upasuxa: `didebulo<br />

mefeo, Sen queyanisa Ãelmwife xar, xolo qriste zecisa da queyanisa da quesknel-<br />

TaÁ. Sen naTesavTa amaT mefe xar, xolo qristeÀ yovelTa dabadebulTaÁ; Sen warmavalTa<br />

amaT JamTa mefe xar, xolo qriste saukunoÁ meufeÀ... da ufroÁs Sensa jer-ars<br />

smenaÁ sityuaTa misTaÁ, romelmanca brZana, viTarmed: `vervis Ãel-ewifebis monebaÁ<br />

orTa ufalTaÁ~. sabas am sityvebSi xelmwifeTa miwier Zalauflebas, droiTa da<br />

sivrciT Semofargluls, kontrastis principiT upirispirdeba RvTaebis Zlevamosileba,<br />

dro-sivrciT ganusazRvreli. pirvelis SefardebiTi Rirebulebis warmoCeniT<br />

sacnaurdeba absoluturi faseuloba meorisa. da vinc absolutur faseulobas ansaxierebs<br />

miwaze, sabac mxolod mis morCilad racxs Tavs.<br />

Tu meudabnoeni `sruliad Tavisufal iqmnnes soflisa sacTurTagan~, eriskacT<br />

akliaT xolme es madli, rasac kvalSi, Cveulebriv, Secodeba mohyveba. aSot kurapalatma<br />

ki aRuTqva grigol xanZTels sayvareli qalis `...dedakacisa mis wargzavnaÁ,<br />

viTarca moeyvana igi. da ver daamtkica TÂsi brZanebaÁ, rameTu daemona gulis-Tqumasa~.<br />

grigoli `siZvis diacs~ uTvaliswinebs, rom igi damonebul ars eSmakisada~.<br />

arc qali uaryofs, rom sakuTari nebis ufali araa: `wmidao RmrTisao, me Tavsa Cemsa<br />

zeda ver Tavisufal var, vinaÁTgan gardareuli siyuaruli aqus Cemda momarT kurapalatsa~;<br />

magram igi amgvari monobis mizezad sxvisgan Tavsmoxveul sxvissave nebas<br />

saxavs.<br />

giorgi merCulis Txzulebis am epizods sagangebo CaRrmaveba sWirdeba. ambis zedapirze<br />

aq, ra Tqma unda, sasulieroTa da saeroTa dapirispireba da im Temis Canasaxia,<br />

rac mTavari gaxdeba saero literaturaSi. siRrmiseul planSi Tu CavixedavT,<br />

aq moTxrobilia, erTi mxriv, eriskacisadmi RvTismsaxurTa swored didi Tanadgomis<br />

ambavi da, meore mxriv, intimuri da saRvTo trfialebis gancdaTa uaRresad mZafri<br />

Widili `didi xelmwifis~ pirovnebaSi (im mefisa, wmindanad romaa Seracxili). Txroba<br />

im momentidan iwyeba, roca mZafri dramis erTi nawili ukve gamovlilia: `acTuna<br />

mterman Ãelmwife igi da moiyvana man dedakaci siZÂsaÁ cixesa mas Sina, romlisa Tana<br />

imruSebda, rameTu eSmaki trfialebisaÁ friad azrzenda, romelsa pirvel ara aqunda<br />

egeviTari CueulebaÁ, aramed Zleul iqmna borotiTa miT codviTa~. wm. grigolisgan<br />

`pirispir mxilebulma~ mefem gulwrfelad aRuTqva bers qalis `gantevebaÁ~, magram<br />

RvTaebriv nebas ver dauqvemdebara pirovnuli neba, `rameTu daemona gulis-Tqumasa~.<br />

kaci imas emona, rac Tavad unda daemonebina. maSin arabTa batonobis uRlisgan sam-<br />

Soblos gamoxsnisaTvis mxedrulad meomari mefis `sulisa ganmxrwneli~ vnebisagan<br />

155


gasaTavisufleblad SeimarTnen wmida grigoli da netari febronia. mama grigolma<br />

xelmwifis sayvareli artanujis cixe-qalaqidan gamoiyvana, daarwmuna rom `eSmakisada<br />

damonebuli~ sakuTar sulsac klavda da `didisa Ãelmwifisada~ safrTxed qceuliyo.<br />

Tavmodrekili qali meres dedaTa monasterSi daamkvidra. artanujs dabrunebulma<br />

mefem rom qalis wagvris ambavi Seityo, `friad Seiurva... rameTu ara RoniTa<br />

raÁTme kacobrivTa maxeTaÁTa iyo trfial misa mimarT Ãelmwife igi, aramed eSmakisa<br />

manqanebiTa esoden Zleul iyo, romel TavmoTneobaÁ daaviwyda da mswrafl xolo mivida<br />

meres~. aSoti monastris winamZRvars warudga, sicruiT moqsovil argumentTa<br />

momarjvebiT qalis cixe-qalaqad dabrunebas iTxovda. ase rom, `Zlieri da didebuli~<br />

xelmwife, romelic `wyobiT (brZoliT, mxedruli SebmiT) ÃelmwifeTa daimorCilebda~<br />

xolme, kidev erTxel mesamed damarcxda Sinagan mterTan. netarma febroniam<br />

erTob mware wamali miawoda mefes; daurideblad miuTiTa mterze: eg, rasac Sen aq<br />

mosvlis mizezad brZaneb, namdvili mizezis Sesafaravad mogonili mizezia, mefeo, mizezis<br />

mizezi imisaTvis, vinc uSjuloebas iqms: `mizezebad mizezTa codvisaTa kacTa<br />

Tana, romelni iqman uSjuloebasa~.<br />

mkiTxvelis winaSea erTob damaRonebeli suraTi im kacis zneobrivi dacemisa,<br />

vinc `ufal-yvna RmerTman queyanisa gangebasa~, vinc `daviT winaswarmetyvelisa da<br />

uflisa mier cxebulisa Svilad wodebul Ãelmwifed~ moixseneba TviT wm. grigolis<br />

mier. da SeiZleba ki moraluri damcrobis am wyvdiadidan malec ki gaaRwios adamianma,<br />

Sinagani feriscvalebis im simaRlemdec mivides, wmindanoba rom hqvia?!.. _ SeiZleba<br />

_ gvipasuxebs wminda weriliseuli msoflSegrZneba. antikuri kulturuli samyaro<br />

aseT feriscvalebis SesaZleblobas ar gvidasturebs. homerosis gmirs dro SeiZleba<br />

scvlides mxolod garegnulad, `maSin, roca Zveli aRTqmis gmirebi SeiZleba<br />

yovel wuTs elodebodnen, rom uflis mZime marjvena Seexeba maT, vinaidan RmerTma<br />

ara mxolod Seqmna da gamoarCia isini, aramed ganuxrelad gardaqmnis maT, igi mimoxris<br />

maT, umorCilebs ra Tavis nebas, da, ar angrevs maT arss, iseT formebs aZlevs<br />

maT, ragvarsac arafriT moaswavebda maTi axalgazrdoba. da ramdenad ufro farToa<br />

maTi bedis qanqaris rxevis amplituda, vidre homerosis gmirebisa... da ubedurebaSic<br />

da dacemaSic gacxaddeba maTs saqmeebsa da sityvebSi dideba uflisa. damcireba da<br />

amaRleba aq ufro Rrmaa da ufro maRali, vidre homerosTan, isini ganuyofelni arian<br />

erTmaneTisagan~ (e. auerbaxi, `mimesisi~). aseTi ganuyoflobis nimuSebad qristianuli<br />

msoflgancdis samyaroSi miiCneva cxovreba petre da pavle mociqulebisa, netari<br />

avgustinesi da sxvaTa. aSot bagrationsac umzadebda Turme RvTiuri gangeba mZime<br />

gamocdas. rogori iyo Zlevamosili mefis reaqcia ubralo monazoni qalis dauridebel<br />

`marTlmxilebaze~? ai, lakoniurad moxazuli es suraTi: `ese raÁ esma kurapalatsa,<br />

sircxvileul iqmna marTlmxilebisa misgan kdemuli da myovar Jam dadumna,<br />

viTarca Zleuli, rameTu Ãorcielad Zliersa Ãelmwifesa suliTa ZlierTa kacTa<br />

sZles, SeWurvilTa maT saRmrToÁTa SuriTa. xolo Seurvebulman kurapalatman gulisa<br />

SeWirvebisagan Tqua: `netar mas kacsa, vin arRara cocxal arso~, da mswrafl<br />

xolo aRdga da warvidoda. maSin netari febronia dawynarebuliTa suliTa ayenebda,<br />

raÁTamca istumra igi da ara daemorCila, rameTu mamxilebelad aqunda TÂsi gonebaÁ<br />

da vnebaÁ raÁ ÃorcT-moyuarebisaÁ ganeSora da augi TÂsi gulisÃma-yo. xolo suliTa<br />

ixarebda, sibrZneman raÁ wariota sulmoklebaÁ igi mavnebeli da aqebda wmida-<br />

Ta maT mZlavrebasa, ufroÁs xolo Zlevisa momcemelsa RmerTsa. da sixaruliTa warvida,<br />

rameTu guliTa wmidiTa aqunda netarTa maT pativi, viTarca sulisa misisa saukunod<br />

gÂrgÂnosan myofelTaÁ~.<br />

sakuTar mkerdqveS aRzevebuli mtris winaSe samarcxvino morCilebis faqts uzraxaven<br />

samxedro sarbielze Zlevamosil mefes. `marTlmxilebisgan sircxvileuli~ xelmwife<br />

`myovar Jam~ (didxans) dumda. xangrZlivi dumilis es dro mZafri, erTob tkiviliani<br />

brZolis Jamia, roca mefe ukve mefuri SemarTebiT ebrZvis Sinagan mters.<br />

mimdinareobs `tanjva sindisisa daucadebeli~, amitom aRmoxdeba `gulisa SeWirvebisagan<br />

Seurvebul~ kurapalats: `netar mas kacsa, vin arRara cocxal arso~. aSotma<br />

156


moigo es omi. garedan mosul mamxilebels Caenacvla Sinagani, sindisis xma, RvTaebrivi<br />

msajuli: `mamxilebelad aqunda TÂsi gonebaÁ~. amis kvalobaze, `vnebaÁ ÃorcTmoyvarebisaÁ<br />

ganeSora~, pirovnuli neba RvTaebriv nebas Seuzava, gaxda Tavis ufali.<br />

sityvac ar dauZravs Tavis gasamarTleblad, ise Setrialda da gauyva gzas<br />

artanujis cixe-qalaqisaken. yvelaze Znel omSi gamarjvebulis gancda mihyveboda:<br />

`suliTa ixarebda, sibrZneman raÁ wariota sulmoklebaÁ~. didi tkivilis safasurad<br />

wvdomili sixarulia es, imis msgavsi, martvilT rom euflebaT Sinagani mtris damarcxebisas.<br />

zneobrivi dacemis saSinelebis Rrma gacnobierebam sapirispiro mimar-<br />

TulebiT aRmasvlis mZlavri biZgis roli Seasrula pirovnebis sulier cxovrebaSi.<br />

amaze vl. loski ityvis; `pirovneba imitomaa RvTis umaRlesi qmnileba, rom ufali<br />

mas sZRvnis unars siyvarulisa _ amisdakvalad, uaryofisac. Sesaqmis gvirgvins _<br />

adamians RmerTi ar uspobs Tavisufal nebas, raTa nebayoflobiT dacemulma SemdgomSi<br />

nebayoflobiTve inebos gamoxsna da cxonebis simaRlemde avides. ufals ar<br />

nebavs, Zalmomreobdes Tavisuflebis Cveneul unarze, imitom, rom es unari misi Zlevamosilebis<br />

ZRvenia Cvendami. Cven rom xati varT RvTisa, es erTi nebis, RvTaebrivis<br />

nayofia, gvaswavlian RvTismetyvelni, magram imisaTvis, rom kaci ufalTan msgavsebas<br />

ewios, ori neba, RvTisa da adamianisa, unda SeerTdes~. wmida grigoli da netari<br />

febronia mxarSi amoudgebian aSot bagrations, raTa es ori neba SeaerTos. amitom<br />

iyo, rom artanujisaken mimaval mefes `guliTa wmidiTa aqunda netarTa maT pativi,<br />

viTarca sulisa misisa saukunod gÂrgÂnosan myofelTaÁ~. orsave sarbielze ZlevaSemosil<br />

mefes ase moixseniebs TviT wmida grigoli: `simtkice eklesiaTa da zRude<br />

qristeaneTa~.<br />

aq moxmobili (da ar moxmobili) epizodebi, roca wm. grigoli da misi mowafeebi<br />

vnebebs ebrZvian da saTnoebebs daiunjeben, silamaze-mSvenierebis gabrwyinebis sura-<br />

Tebia. am mSvenierebis naTeli xSirad TvaliT uxilavia, tanjvidan amobrwyindeba,<br />

`bnelidan aRmoxdeba~. aseTi sinaTle modis zenonis erTob tkiviliani nabijidan monastrisaken,<br />

roca man siamayis demonsac sZlia da maRali aristokratis keTilmowyobil<br />

cxovrebasac zurgi Seaqcia (razec mwerali ityvis: `monagebTa datevebaÁ sisxlTa<br />

daTxevasa emsgavsebiso~). tirilidan, efrem mawyverelis cremlidan iRebs sa-<br />

Taves amaRlebulobis is Saravandedi, roca awyuris kaTedris mRvdelmTavarma morCilebiT<br />

moidrika Tavi moZRvris winaSe (`efrem sityuasa mas zeda sulierisa mamisa da<br />

moZRurisasa atirda....~). amaRlebulobis STagonebiT damSvenebulad warmogvidgeba<br />

aSot bagrationic, romelsac zneobrivi dacemis gacnobiereba sikvdils anatrebinebs<br />

da sulieri aRmasvlis gzaze Seayenebs. xolo epifane xanZTeli rwmenis, Tavmdabloba-morCilebis<br />

navTsayudelSi `aSenebs~, qmnis Tavis axal cxovrebas, axal, saukeTeso<br />

`mes~. udrtvinvelad xvdeba ra sruliad daumsaxurebel sasjels, gaubzaravi rwmeni-<br />

Ta da SeumRvreveli siyvaruliT Sescqeris ra am sasjelis pirvelwyaros, epifane<br />

auqmebs bunebriv aucileblobaTa kanonebs, WeSmariti Semoqmedis TavisuflebiT zemoqmedebs<br />

samyaros ontologiur statusze, gzas ikafavs egoizmidan siyvarulisaken.<br />

`nivTierebasTan Seuxebeli~, magram didi sinaTliTaa gabrwyinebuli epifane xanZTelis<br />

pirovneba.<br />

es aris mSvenierisa da amaRlebulis is samyaro, romelsac interiorul esTetikas<br />

eZaxian. am esTetikas esTetikuri obieqti eguleba TviT RvTaebrivi mSvenierebis<br />

aRmqmeli subieqtis Sinagan cxovrebaSi. wm. grigols, zenons, efrem mawyverels, saba<br />

iSxnels Tu epifane xanZTels, _ makari megviptelis sityvebiT rom vTqvaT, _ eZvirfasebaT,<br />

`sanukvar survilad aqvT irgunon is gamouTqmeli sikeTeni, romelTac suliT<br />

Wvreten. `gamouTqmel sikeTeT~ ki, romelTac `suliT Wvreten~, imiT irguneben,<br />

rom Tavis yvela nabijs, azrsa, grZnobasa da sityvas zeciuri silamazis aslad aqceven,<br />

SemarTebiT dawyveten usaxurisa da qvedamzidvelis artaxebs. ase rom, asketni<br />

dro-sivrculi da sazRvrulobis garemoSive Tavis TavSi Zerwaven zedroul-zesivrcul<br />

silamazis xats. amitom uwodebs mama s. bulgakovi wmindanis cxovrebis wess<br />

157


`sulier-mxatvrul Rvwas~ (`naTeli miuaCrdilebeli~). asketuri RvwiT pirovneba `iqceva<br />

Tavisi Tavis mxatvrul portretad, idealur portretad~ (p. florenski).<br />

`Tavisi Tavis did mxatvarTa~ mwyobrSi unda moviazroT wm. grigol xanZTeli.<br />

aseve TviTon arian xelovanni am didi asketis mowafeebi. maTi sulebi, viTarca suf-<br />

Ta sarke, RvTaebriv silamazeze arian mipyrobilni, zecas gadmoxataven da aqceven<br />

TavianT cxovrebad. amisdakvalad, isini esTetikuri aqtis (gancdis) subieqtebi arian.<br />

yvela maTgani, imavdroulad (es ukve ufro advilad aRiqmeba), viTarca literaturuli<br />

nawarmoebis personaJebi, xelovnebis qmnilebaa, giorgi merCulis mwerluri ni-<br />

WiT gamoZerwilni. ase rom, `grigol xanZTelis cxovrebas~ (iseve rogorc yvela hagiografiul<br />

Txzulebas ukavSirdeba pirovneba ori mxatvrisa, xelovanisa: giorgi<br />

merCule _ sityvis xelovani, avtori hagiografiuli Txzulebisa, da grigol xanZTeli<br />

_ sicocxlis xelovani, Tavisi Tavis `idealuri portretis~ gamomZerwavi `cocxali<br />

masalisagan~ (imavdroulad _ personaJi merCulis literaturuli nawarmoebisa).<br />

igive iTqmis zenonsa da epifane xanZTelebze, efrem mawyverelze.<br />

cxovrebis amgvari wesiT wm. grigoli, `zecisa kaci da queyanisa angelozi~, da misi<br />

mowafeebi erTmaneTTan Seazaveben idealursa da realurs, miwier urTierTobaTa<br />

sirTule-simZimes RvTaebrivi siyvarulis sxivebiT ganwonian da gaamartiveben. TiTqos<br />

`ca modrka qveyanado~ (rusTaveli), roca sami sulieri Zmis erTad yofnis ase<br />

mSvenier suraTs dagvaswrebs merCule: `wm. grigolma `amisa Semdgomad ubrZana didsa<br />

zenonsa: `Zmao, STavideT venaÃad, romel ars gzasa Tana opizisasa~, rameTu Jami iyo<br />

sTulisaÁ. da STavides ornive zogad venaÃsa mas Senebulsa missa keTilad nayofiersa<br />

(lamazad mtevnebdaxunZlul venaxSi – g. f.). da Jamsa mas Sina movida sanatreli<br />

mamaÁ makari opizeli xilvad moZRurisa TÂsisa, mamisa grigolisa da viTarca _ igi<br />

friad ganixares da survielad moikiTxnes urTierTas, da rameTu iyo Jami puris WamisaÁ,<br />

purad xolo dasxdes. da Semdgomad purisa Wamisa, ganizraxes mun dadgomaÁ<br />

vidre xvalisadmde.... da viTarca Semwuxrda, erTsa Sina saxlsa iyvnes samnive igi<br />

RmrTisa kacni da warTqunes wesisaebr fsalmunni. xolo makaris hruloda da sarecelsa<br />

zeda mieZina. maSin netari igi mamaÁ grigol da zenon sityÂTa mdabliTa fsalmunebdes<br />

da madlman saRmrToman ganabrwyinvna igini naTliTa didebisaÁTa, da saxli<br />

igi bneli, viTarca mzisa mcxinvarebaman gananaTla. da viTarca ganeRÂZa mamasa<br />

makaris, Tqua: `viTar sakÂrvelad ixilvebian wmidani ese~. hrqua mas mamaman grigol:<br />

`Zmao makari, raÁsa gikÂrs xilvaÁ ese, ara gasmiesa werilisaÁ `sakÂrvel ars RmerTi<br />

wmidaTa Soris misTa~? da esreT ixarebdes samnive igi samebisa wmidisa madidebelni<br />

da warTqunes ciskrisa sagalobelni. da viTarca ganTena, mSÂdobisa sadgurTa maT,<br />

urTierTas mSÂdobaÁ dauteves~.<br />

aq yvelaferi pirvelqmnili, samoTxiseuli mSvenierebis ieriTaa aRbeWdili, `gulubryvilod<br />

esTetikuria~ (m. baxtini, `sityvieri Semoqmedebis esTetika~). aseT `xelovnebas<br />

surs gaxdes ara mxolod manugeSebeli, aramed moqmedi, ara simboluri aramed<br />

gardamqmneli~. aseT `SemoqmedebiT aqts surs samyaros Sesaqme ganaxorcielos<br />

silamazed, misiT daamarcxos qaosi~ (s. bulgakovi, `naTeli dauRamebeli~). xolo<br />

Tuki am suraTs Semdgomi saukuneebis kulturul ZiebaTa Tvalsawieridan SemovxedavT,<br />

WeSmaritebaa is azri, rom `aq ukve ilandeba amiran darejanisZisa da misi Zmadnaficebis,<br />

an kidev tarielis, avTandilis da fridonis Seyris suraTebi~ (r. TvaraZe<br />

`TxuTmetsaukunovani mTlianoba~).<br />

uzenaesis religiuri msaxurebisa da moyvasis siyvarulis ase organulad da faqizad<br />

erTmaneTTan Seqsova-Sexorcebis msoflSegrZneba bunebrivad gamovlinda wminda<br />

grigolisa da mis TanamoazreTa did mamuliSvilur RvawlSi. sakuTari Tavis sruliad<br />

damviwyebeli didi asketi rva aTeul weliwadze metxans idga SeWirvebuli<br />

samSoblos sasTumalTan, wamals awvdida, suls ujansaRebda. `nebsiT glaxaki~ Seiqmna,<br />

raTa moZme gaZlierebuliyo. arafers iTxovda, mxolod gascemda. Ò<br />

Ò<br />

158


Zveli qarTuli poeziis saleqso formebi<br />

159<br />

pavle ingoroyva<br />

SeiZleba iTqvas, rom dRemde Zveli qarTuli leqsis, Zveli qarTuli wyobili-sityvis<br />

istoria burusiT iyo moculi.<br />

arc ise bevri xania mas Semdeg, rac fiqrobdnen, rom uZvelesi nimuSebi qarTuli<br />

leqsisa Cven gvaqvs meTormete saukunidan.<br />

rodesac n. marma 1902 wels moipova mokle 13-striqoniani leqsi filipesi, romelic<br />

X saukunes ekuTvnis, es iTvleboda udides aRmoCenad da qarTuli wyobili-sityvis<br />

istoriis qronologiuri farglebis did gafarToebad.<br />

xolo amJamad, SeiZleba iTqvas, naTeli efineba qarTuli leqsis, qarTuli wyobili-sityvis<br />

istorias. irkveva, rom qarTul leqss uZvelesi saTaveebi aqvs.<br />

ukve SeiZleba gadaWriT iTqvas, gamovlinebuli masalebis safuZvelze, rom qarTul<br />

leqss, yovel SemTxvevaSi, iseTive xangrZlivi istoria aqvs, rogorc qarTul prozas.<br />

da es, rasakvirvelia, asec iyo mosalodneli (movigonoT Zveli berZnuli literaturis<br />

magaliTi, sadac leqsi ufro adre damkvidrda mwerlobaSi, vidre prozis<br />

literaturuli formebi gamomuSavdeboda).<br />

amJamad Cven gvaqvs saSualeba aRvadginoT qarTuli leqsis, qarTuli wyobili-sityvis<br />

istoria V saukunidan mokidebuli (ufro metic: folkloruli saxis leqsiTi<br />

teqstebi, Setanili qarTul matianeebSi, V saukuneze adrindelia).<br />

irkveva amasTan, rom qarTuli leqsi, qarTuli wyobili-sityva, qarTuli mwerlobis<br />

am uZveles periodSi uaRresad mdidari da mravalsaxovani yofila.<br />

xolo yvelaze mniSvnelovania is faqti, rom Zvel-qarTul literaturaSi arsebula<br />

ara erTi saxis leqsTwyoba, rogorc amas dRemde fiqrobdnen, aramed sami saxis<br />

leqsTwyoba, romlebic Tavisi wyobiT, metrul-ritmuli struqturiT, sxvadasxva sistemebs<br />

warmogvidgenen.<br />

es sami saxeoba qarTuli leqsisa, romelic miRebuli yofila Zvel-qarTul literaturaSi,<br />

Semdegnia:<br />

1. silaburi muxledovani leqsi (Zvel-qarTuli klasikuri leqsi);<br />

2. silaburi ukveTeli leqsi (Zvel-qarTuli sagalobelTa `marcvledi~);<br />

3. `wyobili sityua ricxuedi~ (anu mokle aRniSvniT `wyobili sityua~), Zvel-qar-<br />

Tuli Tavisufali umarcvledo leqsi, Sinaarsobliv-taepobrivi ritmikiT (am ukanasknels<br />

mesame saxeobas paraleli aqvs Zvel aRmosavlur leqsTwyobebSi).<br />

Cven gvaqvs saSualeba gaviTvaliswinoT istoria Zveli qarTuli leqsis samive saxeobisa.<br />

aRvniSnavT amasTan, rom aRmoCenilia saleqso sazomebis krebuli IX-X saukuneTa<br />

(`Zlispirni~, Zvel-qarTuli WaSniki), sadac warmodgenilia da sistemaSia moyvanili<br />

yvela sazomebi, romelic miRebuli iyo meore saxis leqsTwyobaSi, _ sagalobelTa<br />

`marcvledi~.<br />

aseTia suraTi, rac Cven winaSe iSleba axlad gamovlenili saliteraturo wyaroebis<br />

safuZvelze, Zveli da axali masalebis axleburad ganxilvis Suqze.<br />

Cven vxedavT da vrwmundebiT, rom Zveli qarTuli literatura aris maRali rangis<br />

literatura, romelic, amave xanis berZnul-bizantiur literaturasTan erTad,<br />

dgas saSualo saukuneebis evropuli msoflios literaturaTa pirvel rigSi.<br />

gasagebia yovelive amis Semdeg, rom qarTuli literaturis ganviTareba saSualo<br />

saukuneebSi dagvirgvinda iseTi diadi, msoflio mniSvnelobis literaturuli movleniT,<br />

rogoric aris SoTa rusTavelis `vefxis-tyaosani~.<br />

Zvel-qarTuli saleqso terminologia<br />

vidre SevudgebodeT Zvel-qarTuli poeziis saleqso formebis ganxilvas, Cven aq<br />

winaswar SevCerdebiT Zvel-qarTul saleqso terminologiaze.


leqsis saxelwodebad Zvel-qarTul mwerlobaSi ixmareboda terminebi: `sityuaÁ~;<br />

`wyobili sityuaÁ~; `sityuaÁ marculedi~; `leqsi~; `iambiko~; `Sairi~.<br />

poetis saxelwodebad Zvel-qarTul mwerlobaSi gvxvdeba: `sityÂs-moqmedi~; `gamom-<br />

Tqumeli~; `gamometyueli~; `simReris-mwerali~; `mgosani~; `meleqse~; `moSaire~.<br />

CamoTvlili terminebidan uZvelesia, TavisTavadi qarTulia:<br />

saxelwodebani leqsisa _ `sityuaÁ~; `wyobili sityuaÁ~; `sityuaÁ marculedi~.<br />

saxelwodebani poetisa _ `sityÂs-moqmedi~; `gamomTqumeli~; `gamometyueli~.<br />

XII saukunis dasawyisis poetTan SavTelTan (`abdulmesiani~) leqsi (`wyobili sityua~)<br />

aRiniSneba terminiT `sityua~ (ix. strofebi 13, 571, 1011).<br />

saxelwodeba `wyobili sityuaÁ~ (formiT `wyobil-sityvaoba~) damowmebulia anton<br />

I-Tan.<br />

saxelwodeba `sityuaÁ marculedi~ damowmebulia efrem mciresTan (XI sauk.).<br />

leqsis uZveles saxelwodebasTan `sityuaÁ~, `wyobil sityuaÁ~, `sityuaÁ marculedi~,<br />

dakavSirebulia uZvelesi saxelwodeba poetisa `sityÂs-moqmedi~.<br />

saxelwodeba `sityÂs-moqmedi~ damowmebulia Zvel-qarTul mwerlobaSi jer kidev<br />

V saukunidan.<br />

`mociqulTa saqmis~ XVIII TavSi (28-e muxlSi) berZnuli termini poihthv~ (=poeti)<br />

gadmocemulia terminiT `sityÂs-moqmedi~.<br />

`mociqulTa saqmis~ Semdgomi xanis XI saukunis redaqciaSi, romelic giorgi mTawmindels<br />

ekuTvnis, Cven gvaqvs glosebi, sadac aRsaniSnavad cnebisa poeti _ ixmareba<br />

egeve termini `sityÂs-moqmedi~ da amis paralelad `gamomTqumeli~. berZen poetebs homirossa<br />

da arate kilikiels am glosebSi `sityÂs-moqmedi~ da `gamomTqumeli~ ewodeba.<br />

efrem mciresTan poeti aRiniSneba saxelwodebiT `gamometyueli~.<br />

paralelad uZvelesi xanis saxelwodebasTan `sityvis-moqmedi~, cneba poetis aRsaniSnavad<br />

arqaul termins warmoadgens agreTve saxelwodeba `simReris-mwerali~. isic<br />

V saukunidan aris damowmebuli. es saxelwodeba `simReris-mwerali~ imasTan aris dakavSirebuli,<br />

rom uZveles xanaSi leqsi imRereboda xolme, leqsi igive simRera iyo.<br />

pavles epistoleTa Zvel-qarTul versiaSi, romelic V saukunidan momdinareobs,<br />

Sesaval werilSi `aRwerili saRmrToTa wamebaTaÁ~, Zvel-berZen poets (komediogr-afs)<br />

menandres ewodeba `simReris-mwerali~ anu `simReraT-mwerali~.<br />

garda sakuTriv qarTul saxelwodebaTa cneba poetis aRsaniSnavad (`sityÂs-moqmedi~,<br />

`simReris-mwerali~, `gamomTqumeli~ da `gamometyueli~) _ Zvel-qarTul mwerlobaSi<br />

adridanve damkvidrebula aRmosavluridan (iranulidan) momdinare termini `mgosani~.<br />

`mgosani~ Zvel-qarTulad niSnavda aSuRs, poet-momRerals (Sead. `simReris-mwerali~).<br />

mgosani rogorc sakuTar leqsTa, ise sxvaTa leqsebis momRerali iyo.<br />

VIII saukunis qarTveli avtori leonti mroveli moixsenebs Zvel-qarTvel mgosnebs.<br />

sityva `leqsi~ qarTulSi Semosulia berZnulidan. es sityva uZvelesi droidanve<br />

SeuTvisebia qarTul enas, igi adridanve Rrmad gaxalxurebula da damkvidrebula qarTuli<br />

enis ZiriTad leqsikur fondSi. berZnul termins `leqsi~ (levxi~) aqvs zo-gadi<br />

mniSvneloba: sityva. Zvel-qarTulSi am termins ornairi mniSvneloba mieca: a)<br />

sityva; b) wyobili sityva.<br />

Semdeg Zvel-qarTulSi Sinaarsi am terminisa viwrovdeba; pirveli mniSvneloba<br />

(martivad `sityva~) xmarebidan gamodis da termini `leqsi~ sabolood damkvidrda aRsaniSnavad<br />

cnebisa `wyobili sityva~.<br />

aq uaRresad mniSvnelovania da xazgasasmelia is garemoeba, rom termini `leqsi~<br />

berZnulSi aRniSnavda zogadad cnebas `sityva~ da mas ar hqonda berZnulSi damkvidrebuli<br />

mniSvneloba viwro specialuri terminisa `wyobili sityva~.<br />

amdenad termini `leqsi~, rogorc specifikuri termini aRsaniSnavad cnebisa `wyobili<br />

sityva~, qarTuli warmoSobisaa, qarTuli terminia.<br />

termins `leqsi~ es meoradi mniSvneloba `wyobili sityvisa~ Zvel-qarTulSi, Cans,<br />

adreul xanaSi miuRia, da, rogorc aRvniSneT, es termini Zveli droidanve Rrmad ga-<br />

160


xalxurebuli Cans. am termins `leqsi~ ganudevnia xalxurSi Zvel-qarTuli termini _<br />

`sityuaÁ~, `wyobili sityuaÁ~ da `marculedi sityuaÁ~.<br />

terminebi `leqsi~, `meleqse~ kanonizebas Rebulobs Zvel-qarTul poeziaSi. rusTavelTan<br />

termini `leqsi~ ixmareba mxolod am erTad-erTi mniSvnelobiT `wyobili sityva~.<br />

Zvel-qarTulSi aRsaniSnavad cnebisa `leqsi~ (`wyobili sityva~) Cven gvxvdeba<br />

agreTve termini `iambiko~. termini berZnulidan momdinareobs.<br />

es termini Zvel-qarTul mwerlobaSi ornairi mniSvnelobiT ixmareboda: a) 12-marcvledi<br />

leqsi (es aris ZiriTadi mniSvneloba terminisa); b) zogadad leqsi.<br />

termini `iambiko~, zogadi mniSvnelobiT `leqsi~, damowmebulia efrem mciresTan<br />

(XI sauk.) da ioane filosofosTan (XI-XII sauk.). termini `iambiko~, zogadi mniSvnelobiT<br />

`leqsi~, mwignobruli warmoSobisaa da mas farTe gavrceleba ar miuRia.<br />

Zvel-qarTul mwerlobaSi, SedarebiT gvian xanaSi, VII-XI saukuneebSi, gavrcelebas<br />

Rebulobs arabulidan momdinare terminebi: Sairi (Sahiri) da moSaire (moSahire).<br />

es terminebi damowmebulia XI-XII saukunis avtorebTan _ arseni iyalToelTan (xronoRrafi<br />

giorgi amartolisa, gv. 225 `menandros moSahire~), visramianSi, vefxistyaosanSi.<br />

dasasrul dagvrCenia aRvniSnoT, rom Zvel-qarTuli poeziis specifikur Janrs, _<br />

himnebs, Zvel-qarTulad ewodeboda: `sagalobelni~, `galobani~, `dasdebelni~.<br />

poet-himnografs ewodeba `mgalobeli~ (SeadareT zemoT `simReris-mwerali~).<br />

Zveli qarTuli leqsTawyobis sami saxeoba<br />

Zveli qarTuli mwerlobis istoriis manZilze, V saukunidan mokidebuli vidre<br />

XVIII saukunemde, qarTul mwerlobaSi miRebuli yofila sami saxeoba qarTuli leqsisa,<br />

romlebic Tavisi wyobiT, metrul-ritmuli struqturiT, arsebiTad gansxvavdebian<br />

erTi-meorisagan. esenia:<br />

1. silaburi muxledovani leqsi anu Zvel-qarTuli klasikuri leqsi.<br />

am leqsis uZvelesi Cven dromde moRweuli nimuSebi damowmebulia V-VIII saukuneebidan.<br />

misi umaRlesi srulyofili saxe Cven gvaqvs SoTa rusTavelis ukvdav poemaSi<br />

_ `vefxis-tyaosani~. Tavis struqturas igi ucvlelad inarCunebs XVIII saukunemde<br />

(daviT guramiSvili, besiki) da gadmodis XIX saukuneSi.<br />

2. silaburi ukveTeli leqsi anu Zvel-qarTuli Tavisufali leqsi _ sagalobel-<br />

Ta `marcvledi~. igi miRebuli iyo Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi V-XVIII saukuneebisa.<br />

garda himnografiuli poeziisa, es meore saxeoba Zvel-qarTuli leqsisa, _ silaburi<br />

ukveTeli leqsi, _ gvxvdeba agreTve Zveli qarTuli mwerlobis sxva JanrebSiac<br />

(hagiografiuli poema `abukuraÁ~ IX saukunisa).<br />

3. `wyobili sityua ricxuedi~ (anu mokle aRniSvniT: `wyobili sityua~), Zvel-qar-<br />

Tuli Tavisufali umarcvledo leqsi, Sinaarsobliv-taepobrivi ritmikiT. am Taviseburi<br />

leqsis ritmikas hqmnis ara `marcvledoba~ taepebisa, aramed `ricxuedoba~ Sinaarsoblivad<br />

Sekruli taepebisa (saxeTa paralelizmis farTod gamoyenebiT). es mesame<br />

saxis leqsi upiratesad gvxvdeba Cveni welTaRricxvis pirveli aTaseulis qarTuli<br />

mwerlobis ZeglebSi (bibliis Zvel-qarTuli versiis galobani, kerZod, sagalobelni<br />

fsalmunTa wignisa; Zvel-qarTuli folkloruli warmoSobis teqstebi leonti mrovelis<br />

wignSi `cxoreba qarTvelTa~; grigol xanZTelis `qebaÁ klarjeTisa udabno-<br />

TaÁ~; `qebaÁ qarTulisa enisaÁ~ da sxvani).<br />

Zveli qarTuli klasikuri leqsis metruli struqtura<br />

Zveli qarTuli klasikuri leqsis gamo upirveles yovlisa saWiroa aRiniSnos misi<br />

organuli kavSiri qarTul xalxur poeziasTan. Zvel qarTul klasikur leqsSi<br />

Cven gvaqvs igive wyoba, igive metruli struqtura, rac qarTuli enis (da saerTod<br />

yvela qarTveluri enakavebisa da dialeqtebis) xalxur leqsSi.<br />

161


aSkaraa, klasikuri qarTuli leqsis saTave da pirvelwyaro aris qarTuli xalxuri<br />

sityviereba, Zvel-qarTuli xalxuri poezia. amas adasturebs rogorc damTxveva<br />

klasikuri Zvel-qarTuli leqsisa xalxur leqsTan, ise TviT is garemoeba, rom klasikuri<br />

qarTuli leqsi Tavisi ritmuli aRnaqvsiT adeqvaturad upasuxebs qarTul enaSi<br />

mocemuls bunebriv prozodias.<br />

amrigad Zvel-qarTuli leqsis zemoT-dasaxelebuli sami saxeobidan (1_klasikuri<br />

qarTuli leqsi, 2 _ sagalobelTa `marcvledi~, 3 _ `wyobili sityva ricxvedi~), ZiriTad<br />

qarTulad misaCnevia pirveli, romlis warmoqmna qarTuli enis wiaRSi momxdara.<br />

masSi ar SeiniSneba ucxour (berZnul, aRmosavlur) leqsTwyobaTa raime Zireuli,<br />

formaciis mimcemi gavlena.<br />

rac Seexeba meore saxeobas (sagalobelTa `marcvledi~), mis formirebaze, rogorc<br />

Semdeg davinaxavT, uSualo gavlena hqonda berZnul leqsTwyobas.<br />

Tu rogori warmoSobisaa mesame saxeoba Zvel-qarTuli leqsisa (`wyobili sityva<br />

ricxvedi~), es kiTxva araa savsebiT naTeli. am Taviseburs umarcvledo leqss paraleli<br />

aqvs Zvel aRmosavlur leqsTwyobaSi semuri enebisa. magram mTeli rigi garemoebaTa<br />

gvafiqrebinebs, rom es leqsTwyoba ar unda iyves nasesxebi qarTulSi, aramed<br />

qarTul niadagze warmoqmnili. yovel SemTxvevaSi aRsaniSnavia is uaRresad mniSvnelovani<br />

faqti, rom uZvelesi qarTuli folkloruli teqstebi, Setanili leonti<br />

mrovelis TxzulebaSi `cxoreba qarTvelTa~, am mesame leqsTwyobas warmogvidgens.<br />

safiqrebeli xdeba, rom am arqauli tipis umarcvledo leqsis saxiT Cven gvaqvs is<br />

arqauli qarTuli leqsTwyoba, romelic win uswrebda muxledovani qarTuli leqsis<br />

saboloo Camoyalibebas. warmoqmna qarTuli leqsTwyobis am adrindeli saxeobisa<br />

uZveles epoqas, arqaul antikur xanas unda miekuTvnos.<br />

silaburi muxledi klasikuri qarTuli leqsisa.<br />

qarTuli klasikuri leqsis metruli struqturis safuZvels Seadgens ara terfi<br />

(rogorc es gvaqvs tonursa da qvantiteturs metrul leqsTwyobaSi), aramed silaburi<br />

muxledi sxvadasxva zomisa, or-marcvledidan cxra-marcvledamde, romlebic erTmaneTisagan<br />

ganiyofeba mudmivi cezurebiT. Tavisi muxledovani wyobiT qarTuli klasikuri<br />

leqsi gansxvavdeba Zvel-qarTuli leqsis danarCeni ori saxeobisagan:<br />

Zveli qarTuli leqsis meore saxeobaSi (e. i. sagalobelTa marcvledSi), yoveli<br />

taepi warmoadgens erTs mTlians, ukveTels silabur erTeuls (romelic grZel taepebSi<br />

ganiyofeba moZravi cezuriT); taepi araa aq danawevrebuli (gankveTili) mkvidr,<br />

ucvlel muxlebad (mudmivi cezuriT).<br />

rac Seexeba Zveli qarTuli leqsis mesame saxeobas (`wyobil-sityvas~), igi rogorc<br />

movixseneT, sruliad gansxvavebuls saleqso sistemas warmoadgens, romelic<br />

emyareba ara marcvledovan wyobas, aramed Sinaarsobliv-taepobriv ritmikas.<br />

silaburi muxledebis saxeobani.<br />

klasikur qarTul leqsSi Cven gvaqvs silabur muxledTa Semdegi saxeobani:<br />

mokle muxledebi: 2-marcvledi;<br />

3-marcvledi;<br />

saSualo muxledebi: 4-marcvledi;<br />

5-marcvledi;<br />

6-marcvledi (daqtiluri, bolo-spondeuri, reuli);<br />

7-marcvledi(bolo-daqtiluri, bolo-qoreuli, reuli);<br />

grZeli muxledebi: 8-marcvledi;<br />

9-marcvledi.<br />

mokle muxledebi, qarTuli enis bunebrivi prozodiis Tanaxmad, ar hqmnian sazomebis<br />

uwyvetel serias (oriani an samiani dimetrebi, oriani an samiani trimetrebi,<br />

oriani an samiani tetrametrebi, da a. S.); mokle muxledebi Sedis rogorc Semadgeneli<br />

nawili SenaerT sazomebSi (saSualo da grZel muxledebTan SekavSirebiT). amas<br />

garda, mokle muxledebi gvxvdeba damoukidebeli muxled-taepebis _ monometrebis saxiT<br />

(oriani monometri da samiani monometri iambikonebisa).<br />

162


aq ramdenime SeniSvna grZel muxledebze.<br />

grZeli muxledebi qarTuli leqsisa, 8-marcvledi da 9-marcvledi, iCenen tendencias<br />

gaiyon or-or muxledebad; gvian xanaSi es grZeli muxledebi, erTiani 8-marcvledi<br />

da 9-marcvledi, xmarebidan gamodian kidec.<br />

erTian 8-marcvled muxleds, egreTwodebul `reul~ Sairs, enacvleba ori muxledi<br />

dabali Sairisa (5-marcvledi da 3-marcvledi) da maRali Sairisa (4-marcvledi).<br />

qarTul mwerlobaSi rusTavelis Semdeg erTiani 8-marcvledi muxledebiT wyobili<br />

leqsi iSviaTad gvxvdeba, mwerlobaSi gabatonebulia dabali da maRali Sairis<br />

formebi (3-, 4- da 5-marcvledebi), magram xalxur poeziaSi erTiani 8-marcvledi muxlebi<br />

`reuli~ Sairisa dRemde cocxalia da xmarebaSia (ase, 8-marcvledi muxledebisagan<br />

Semdgari `reuli~ SairiT aris gamoTqmuli xalxuri arsenas leqsi). mwerlobaSiac,<br />

Tumca sporadiulad, magram mainc gvxvdeba 8-marcvledi muxledi `reuli~ Sairisa,<br />

rogorc me-18 saukuneSi, ise me-19 saukuneSiac (daviT guramiSvilis leqsi `mze-<br />

Ta-mzis vedreba~, _ `mzev siSoriTa SeniTa!~; ilia WavWavaZis `bazaleTis tba~, poema<br />

`dimitri Tavdadebuli~).<br />

`reuli~ Sairis am wyobas, romelic iyenebda erTians 8-marcvled muxleds, rogorc<br />

Semdeg davinaxavT, uZvelesi tradicia aqvs. 8-marcvledi monometri farTe gavrcelebiT<br />

sargeblobda Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi. es rac Seexeba 8-marcvled<br />

muxleds.<br />

ugrZesi saxeoba muxledisa qarTul silabur muxledovan leqsSi aris 9-marcvledi.<br />

es saxeoba, 9-marcvledi erTiani muxledi, miRebulia xalxurs `mTiblur~ sazomSi.<br />

silaburi ukveTeli leqsi<br />

(sagalobelTa `marcvledi~)<br />

meore saxeoba Zvel-qarTuli leqsTwyobisa aris Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli<br />

leqsi, _ sagalobelTa `marcvledi~. es meore saxis leqsTwyoba miRebuli iyo Zvel-qarTul<br />

himnografiul poeziaSi.<br />

egeve leqsTwyoba Cven gvxvdeba agreTve Zveli qarTuli mwerlobis sxva Janreb-<br />

Siac; ase, amave saxis leqsTwyobiT aris Sesrulebuli Zvel-qarTuli hagiografiuli<br />

poema `abukuraÁ~ (IX s.).<br />

I<br />

Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis<br />

saleqso formis amoxsna<br />

aq Tavdapirvelad saWiroa SevCerdeT Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso<br />

formis amoxsnaze, rac erT-erTi umniSvnelovanesi sakiTxia Zveli qarTuli mwerlobisa.<br />

Zveli qarTuli himnografiuli poeziis Sesaxeb is azri iyo gavrcelebuli, viTomc<br />

igi, Tu ar miviRebT mxedvelobaSi 12-marcvled iambikonebs, proziT iwereboda,<br />

prozas warmoadgenda.<br />

Zvel-qarTuli saeklesio mwerlobis udidesi specialisti Cveni didi mecnieri<br />

akad. k. kekeliZe dResac amtkicebs, rom Zvel-qarTuli himnografiis Zeglebi, iambikonTa<br />

gamoklebiT, viTomc es aris `ubralo prozuli himnebi~, romlebic, avtoris daskvniT,<br />

_ `araviTar zomas da kanons ar emorCilebian~ (ix. k. kekeliZe, Zveli qarTuli<br />

mwerlobis istoria, I, 1951 w., gv. 561).<br />

rogorc cnobilia, Zvel-qarTuli himnografiuli mTeli rigi teqstebi gamoqveynebuli<br />

hqondaT agreTve akad. n. marsa da akad. iv. javaxiSvils, sinas mTis Zvel-qar-<br />

Tul xelnawerTa aRwerilobaSi. am did mecnierebs agreTve SeumCneveli darCaT, rom<br />

Zvel-qarTuli himnebi es aris ara prozuli teqstebi, aramed Taviseburi leqsTwyobiT<br />

Sesrulebuli poeturi nawarmoebni.<br />

razed emyareba es Semcdari Sexeduleba, viTomc Zvel-qarTuli himnografiuli po-<br />

163


eziis Zeglebi proziT aris naweri?<br />

es Semcdari Sexeduleba iqidan momdinareobs, rom Zvel xelnawerebSi leqsebi iwereboda<br />

ara im saxiT, rogorc axla ibeWdeba (e. i. yoveli taepi calke striqonis saxiT),<br />

aramed iwereboda gabmiT, prozis msgavsad. maS rogorRa ganarCevdnen leqssa da<br />

prozas? marto smeniT?<br />

ara, ganarCevdnen metruli punqtuaciiT. leqsis gabmiT daweril teqstebSi _ metruli<br />

punqtuaciiT, wertilebiT, _ gamoiyofoda erTmaneTisagan yoveli taepi (da agreTve<br />

naxevar-taepi, rodesac taepi mudmivi cezuriT orad ganikveTeba).<br />

ai es metruli punqtuacia SeumCneveli darCaT mkvlevarebs da maT leqsi prozad<br />

miiRes.<br />

Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis formis saidumloeba Cven pirvelad amovicaniT,<br />

rodesac vmuSaobdiT Zvel-qarTul teqstebze da vamzadebdiT gamosacemad na-<br />

Sroms: `Zvel-qarTuli sasuliero poezia~. pirveli nimuSebi amoxsnili teqstebisa am<br />

SromaSia gamoqveynebuli.<br />

teqstebis leqsiTi forma ase iqmna pirvelad amoSifruli:<br />

miqael modrekilis cnobil xelnawerSi X saukunisa, romelic himnografiuli poeziis<br />

krebuls warmoadgens, Cveni yuradReba miiqcia, Tu rogor aris am krebulSi<br />

warmodgenili iambikonebiT, e. i. 12-marcvledi leqsiT dawerilni nawarmoebni.<br />

yvela aseTi teqstebi _ (romelTa saTaurSiac aRniSnulia, rom isini dawerilia iambikoniT,<br />

e. i. 12-marcvledi leqsiT) _ xelnawerSi moyvanilia gabmiT, prozis msgavsad.<br />

iambikonTa am teqstebis gacnobisas Cvens winaSe aRiZra sakiTxi, Tu riT ganarCevdnen<br />

ase erTgvari saxiT dawerils prozasa da leqss, marto smeniT, Tu arsebobda<br />

raime grafikuli maCvenebeli saleqso formisa, metrisa. roca es sakiTxi Cvens wina-<br />

Se aRiZra, maSinve yuradReba mivaqcieT punqtuacias, romelic metruli punqtuacia<br />

aRmoCnda. leqsis am gabmiT daweril teqstebSi metruli punqtuaciiT _ wertilebiT<br />

_ gamoyofili aRmoCnda yoveli taepi (da agreTve naxevar-taepi, rodesac taepi mudmivi<br />

cezuriT orad ganikveTeba).<br />

aviRoT magaliTisaTvis miqael modrekilis krebulSi moTavsebuli teqsti, romelsac<br />

aqvs zedwerili: `iambikonni, Tqumulni ivane minCxisani~. X saukunis qarTveli<br />

poetis ivane minCxis es nawarmoebi, dawerili iambikonebiT, Seicavs 33 strofs, anu,<br />

rogorc Zvel-qarTulad erqva, muxls. xelnawerSi iambikonebs darTuli aqvs avtoris<br />

aseTi SeniSvna:<br />

`yovelsa muÃlsa 60 SetyuebaÁ [=marcvali] aqus, 5-jer 12~.<br />

amrigad avtori sagangebod miuTiTebs, rom iambikonebis yovel muxlSi (strofSi)<br />

60 marcvalia; rom muxli (strofi) Sesdgeba 5 taepisagan, romelTagan TviTeulSi 12<br />

marcvalia. teqsti ki moyvanilia gabmiT, prozis msgavsad.<br />

mogvyavs magaliTisaTvis teqstis erTi muxli (strofi) im saxiT, rogoradac es<br />

warmodgenilia xelnawerSi (zustad vicavT xelnaweris punqtuacias):<br />

`ganukueTeli. ganikueTa queyanaÁ. da daefla abeli romel moikla. Zmisa ÃeliTa.<br />

Seiwyeva queyanaÁ. xolo odes daefla RmerTi da kaci. ikurTxa mis wil. aw da ukunisamde~.<br />

[Sinaarsi am teqstisa Semdegia: `ganukveTeli dedamiwa pirvelad ganikveTa,<br />

rodesac gasWres pirveli saflavi da damarxes abeli, romelic moikla Zmis (kaenis)<br />

xeliT. am dros daiwyevla dedamiwa. xolo rodesac dedamiwaSi damarxes RmerT-kaci<br />

(jvarcmuli qriste), am Jamidan dedamiwa ikurTxa aw da ukunisamde.~]<br />

davalagoT amis Semdeg teqsti ise, rogorc igi dayofilia punqtuaciis (wertile-<br />

bis) mixedviT. miviRebT Semdeg suraTs:<br />

ganukueTeli<br />

ganikueTa queyanaÁ,<br />

da daefla abeli, romel moikla<br />

Zmisa ÃeliTa;<br />

Seiwyeva queyanaÁ!<br />

xolo odes daefla RmerTi da kaci,<br />

164<br />

(5)<br />

(7)<br />

(12)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(12)


ikurTxa mis wil<br />

(5)<br />

aw da ukunisamde!<br />

(7)<br />

(SeniSvna. cifrebi arSiaze aRniSnaven marcvalTa raodenobas striqonSi).<br />

rogorc vxedavT, aq Cven gvaqvs ara proza, aramed leqsi, romlis sazomi gamovlinebulia<br />

metruli punqtuaciiT.<br />

aq saWiroa aRiniSnos agreTve Semdegi. avtori zemoT-moyvanil SeniSvnaSi gvauwyebs,<br />

rom iambikonis yoveli muxli Seicavs xuT taeps, romelTagan TviTeulSi 12 marcvalia.<br />

maSasadame, zemoT-moyvanil teqstSi 5-marcvledi da 7-marcvledi striqonebi<br />

warmoadgenen naxevar-taepebs (taepis iseT nawilebs, romlebic mudmivi uZravi cezuriT<br />

aris gayofili).<br />

xolo rodesac Cven teqsts davalagebT xuT taepad, rogorc amas avtori miuTiTebs,<br />

miviRebT Semdeg suraTs:<br />

ganukueTeli’ ganikueTa queyanaÁ,<br />

(5+7) 12<br />

da daefla abeli, romel moikla<br />

12<br />

Zmisa ÃeliTa;’ Seiwyeva queyanaÁ!<br />

(5+7) 12<br />

xolo odes daefla RmerTi da kaci,<br />

12<br />

ikurTxa mis wil’ aw da ukunisamde!<br />

(5+7) 12<br />

SeniSvna. niSniT ’ aq (da qvemoT yvelgan) aRniSnuli gvaqvs mudmivi cezura, romelic<br />

naxevar-taepis boloSi modis, da rac xelnawerSi wertiliT aRiniSneba.<br />

sruli teqsti am iambikonTa gamocemuli gvaqvs dasaxelebuls Cvens wignSi: `ZvelqarTuli<br />

sasuliero poezia~, gv. 11-17.<br />

metruli punqtuaciis aRmoCena himnografiul iambikonur teqstebSi gaxda dasayrdeni<br />

danarCeni saleqso formebis gasaxsnelad.<br />

himnografiuli teqstebis kiTxvis dros Cven SevniSneT garkveuli ritmiuloba sagalobelTa,<br />

Tumca es ritmi ara hgavda Cveulebrivi dRemde cnobili qarTuli leqsebis<br />

ritms; sagalobelTa ritmi igrZnoboda, rogorc bevrad ufro rTuli da amasTan<br />

erTgvarad ufro dinamiuric, vidre ritmi Cveulebrivi qarTuli leqsebisa.<br />

yvela es himnografiuli teqstebi gamarTulia zustad imave saxis metruli punqtuaciiT,<br />

rogorc zemoT-ganxiluli iambikonebi.<br />

rodesac Cven am himnebis teqstebi gavxseniT da gavawyveT metruli punqtuaciis<br />

mixedviT, gamoirkva, rom himnebSi Cven gvaqvs marTlac rTuli da metad Taviseburi<br />

leqsi, romelic emyareba ara mxolod taepobrivs, aramed stroful-taepobrivs ritmikas.<br />

himnebSi Cven gvaqvs ritmiuli monacvleoba strofuli erTeulebisa, strofebisa<br />

da antistrofebis saxiT. yovel calkeul galobaSi ZiriTad stroful erTeuls anu<br />

strofs mosdevs antistrofebi, romlebic dawerilia imave wyobis taepebiT, gansxvavebuli<br />

zomis taepTa imave TanamimdevrobiT, rac Cven gvaqvs ZiriTad strofSi.<br />

mogvyavs aq teqsti pirveli himnisa, romlis magaliTzedac pirvelad amovxseniT<br />

buneba qarTuli himnografiis am Taviseburi leqsTwyobisa.<br />

es himni, romelic daculia X saukunis xelnawerSi, miqael modrekilis krebulSi,<br />

_ warmoadgens aRdgomis sagalobels. ekuTvnis igi X saukunis poets ivane minCxis da<br />

ikiTxvis Semdegnairad (ix. miqael modrekilis krebuli, gv. 509-510):<br />

1<br />

raJams moxuedi<br />

(5)<br />

(strofi)<br />

zeciT queyanad, [Ä] mÃsnelo Cueno,<br />

(10)<br />

da inebe Sen<br />

(5)<br />

SobaÁ dedisagan ubiwoÁsa,<br />

(11)<br />

cxovrebisaTÂs<br />

(5)<br />

adamis naTesavisa _<br />

(8)<br />

SecTomilisa, mraval-mowyale!<br />

(10)<br />

2<br />

(antistrofi)<br />

juars ecu ÃorciTa<br />

bunebiT uvnebeli RmrTeebaÁ,<br />

165<br />

(5)<br />

(10)


3<br />

(antistrofi)<br />

4<br />

(antistrofi)<br />

STahÃed quesknelad<br />

da ganaqarve mTavrobaÁ bnelisaÁ,<br />

da aRadgine<br />

bunebaÁ kacTaÁ danTqmuli,<br />

bunebaÁ kacTaÁ, da gadidebda.<br />

raJams daefal,<br />

macxovar, gulsa queyanisasa,<br />

cani iglovdes,<br />

da aRivsnes mnaTobni mwuxarebiTa,<br />

xolo ganaTldes<br />

bnelisa myofni, naTlisa _<br />

uxilavisa brwyinvalebiTa.<br />

saglovel iyo<br />

mixedvad pirsa mglovareTasa,<br />

raJams tirodes<br />

mwuxared aRvsebulni cremliTa,<br />

da eZiebdes<br />

guamsa mas sameufosa,<br />

sam dRe kacTaebr mkudrad Serac-<br />

xils.<br />

sagalobeli Seicavs 9 stroful erTeuls, dawerils am sazomiT, aseTi stroful-taepobrivi<br />

wyobiT; aq Cven davbeWdeT pirveli oTxi strofuli erTeuli. sruli<br />

teqsti am sagalobelisa gamoqveynebuli gvaqvs wignSi: `Zvel-qarTuli sasuliero poezia~,<br />

gv. 19-21. mogvyavs agreTve meore himni, romlis saleqso forma Cven amovxseniT<br />

zemoTmoyvanil pirvel himnTan erTad da romelic gamoqveynebuli gvaqvs wignSi: `Zvel-qarTuli<br />

sasuliero poezia~, gv. 30-31.<br />

es meore himni, _ sagalobeli `aqebdiTsa~, _ ekuTvnis imave meaTe saukunis poets<br />

ivane minCxis. moTavsebulia igi miqael modrekilis zemoT-dasaxelebul krebulSi X<br />

saukunisa. sagalobeli miZRvnilia Tevdosi mefisadmi da ikiTxvis Semdegnairad:<br />

a<br />

(strofi)<br />

b<br />

(antistrofi)<br />

mwyemso keTilo’<br />

saRmrToTa<br />

samwysoTao,<br />

Rirso mefeo,<br />

Sen emsgavse mnesa mas goniersa,<br />

miÁRe talanti uflisa SenisaÁ,<br />

ganamravle igi’<br />

da miuZRuane<br />

mraval-nawilad’<br />

mimniWebelsa.<br />

. . .<br />

Rirso mefeo’<br />

sanatrelo Tevdosi,<br />

gxadis meoxad<br />

mefeÁ Cueni, madidebeli Seni,<br />

da pativ-scems dResaswaulsa Sensa;<br />

iTxove qristeÁsgan’<br />

da Sen-Tanave<br />

gÂrgÂnosan yos’<br />

sasufevelsa.<br />

166<br />

(5)<br />

(11)<br />

(5)<br />

(8)<br />

(10)<br />

(5)<br />

(10)<br />

(5)<br />

(11)<br />

(5)<br />

(8)<br />

(10)<br />

(5)<br />

(10)<br />

(5)<br />

(11)<br />

(5)<br />

(8)<br />

(10)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(11)<br />

(11)<br />

(6)<br />

(5)<br />

(5)<br />

(5)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(11)<br />

(11)<br />

(6)<br />

(5)<br />

(5)<br />

(5)


sagalobeli Seicavs oTx stroful erTeuls, dawerils am sazomiT; Cven aq davbeWdeT<br />

ori maTgani, 1 _ strofi, 4 _ antistrofi. sagalobels boloSi, mexuTe antistrofis<br />

saxiT darTuli aqvs qebaÁ mariamisi, dawerili imave sazomiT. ikiTxvis igi<br />

Semdegnairad:<br />

uzeSTaes xar’<br />

qebulebaTa, Rirso,<br />

uSuenieres<br />

yovelTa samkaulTa, RmrTis-mSobelo,<br />

unaTles mnaTobTa samyaroÁsaTa,<br />

rameTu saRmrToÁTa’<br />

naTliTa savse<br />

maradis hnaTob’<br />

winaSe RmrTisa.<br />

moyvanili leqsis ganmartebisaTvis saWiroa aRvniSnoT Semdegi.<br />

Tevdosi, visdamic aris miZRvnili es sagalobeli, warmodgenili iyo rogorc idealuri<br />

mefe `mwyemsi keTili~ (araa interess moklebuli aRvniSnoT aq Sexvedrebi n.<br />

baraTaSvilisa X saukunis am ZeglTan. SeadareT dasawyisi n. baraTaSvilis poemisa<br />

`bedi qarTlisa~: `mwyemso keTilo, Sens wmida samwysos...~ da dasawyisi aq moyvanili<br />

sagalobelisa: `mwyemso keTilo’ saRmrToTa samwysoTao...~).<br />

`mefeÁ Cueni~, romelsac aq moixsenebs ivane minCxi, da visi saxeliTac igi laparakobs,<br />

aris dasavleT saqarTvelos mefe giorgi II (922-957 ww.), romlis Tanamedrove<br />

da TanamoRvawe iyo minCxi.<br />

giorgi II didad afasebda minCxs, rogorc poets. minCxis erT-erT sagalobels daculi<br />

aqvs warwera: `ese galobani mas kargsa giorgi mefesa, didsa, didiTa vedrebi-<br />

Ta aRuwervebian minCxisada~.<br />

rogorc magaliTi sagalobelTa leqsTwyobisa mogvyavs agreTve mesame himni, stiqaroni<br />

`aqebdiTsa~, romelic ekuTvnis X saukunis ganTqmul poets miqael modrekils.<br />

daculia es sagalobeli miqaelis cnobil krebulSi da ikiTxvis Semde-gnairad:<br />

a<br />

adamis Txemsa zeda<br />

(7)<br />

(strofi) juars-ecu meore adam ÃorciTa, qristჱ,<br />

(12)<br />

(7)<br />

da mamasa Sehvedre<br />

(12)<br />

cxovels-myofeli suli Seni ubiwoÁ;<br />

(7)<br />

avazakman gicna Sen,<br />

(12)<br />

ZeÁ RmrTisaÁ, vnebul ÃorciTa vnebadiTa,<br />

(7)<br />

aRsaarebiT Ãma yo:<br />

(7)<br />

`momiÃsene, ufalo,<br />

(11)<br />

moslvasa mas Sensa kualad didebiT~.<br />

b<br />

(antistrofi)<br />

167<br />

(5)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(11)<br />

(11)<br />

(6)<br />

(5)<br />

(5)<br />

(5)<br />

gangexunes SiSiT bWeni<br />

zesknels caTani, qriste, RmrTisa sityuao,<br />

raJams aRhmaRldi zecad<br />

mTisa misgan wmidisa zeTisxilTaÁsa;<br />

Rrubelman Segiwynara,<br />

uÃorcoTa gicnes da SiSiT RaRad-yves:<br />

`aRaxueniT bWeni,<br />

zecis eris-mTavarno,<br />

da Sevides meufeჲ didebisaჲ!~<br />

sagalobeli Seicavs eqvs stroful erTeuls, dawerils am sazomiT, aseTi stroful-taepobrivi<br />

wyobiT; Cven aq davbeWdeT ori maTgani: 1 _ strofi, da 4 _ antistrofi.<br />

(7)<br />

(12)<br />

(7)<br />

(12)<br />

(7)<br />

(12)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)


II<br />

kavSiri Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso formisa<br />

berZnuli lirikis saleqso formasTan.<br />

rodesac ki Cven amovSifreT Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis leqsis saxeoba,<br />

CvenTvis maSinve naTeli gaxda uaxloesi naTesaoba qarTuli himnografiis saleqso<br />

formisa berZnuli lirikis saleqso formasTan.<br />

vinc ki gacnobilia Zvel berZnul poezias, mas, rasakvirvelia, kargad moexseneba,<br />

rom Zvel berZnul qorul lirikaSi swored amave saxis leqsTwyoba iyo miRebuli, _<br />

stroful-taepobrivi rTuli ritmikiT.<br />

qorul lirikaSi Cven gvaqvs iseTive monacvleoba strofebisa da antistrofebisa,<br />

rogorc qarTuli himnografiis leqsSi.<br />

amave dros qorul lirikaSi Cven gvaqvs aseTive rTuli taepobrivi wyoba, yovel<br />

strofSi Sewyoba sxvadasxva sazomis mqone taepebisa.<br />

qoruli lirikis es uaRresad Taviseburi da dinamiuri leqsi gadmovida berZnul<br />

dramaSiac, saxeldobr berZnuli dramis im nawilebSi, sadac gamodis qoro. (ase, magaliTad,<br />

sofokles tragediaSi `oidipos mefe~ Cven gvaqvs 13 nakveTi, sadac ixmareba qoruli<br />

lirikis es specifikuri saleqso forma strofebisa da antistrofebis saxiT;<br />

tragediaSi `oidipos kolonoSi~ _ 15 nakveTi; tragediaSi `antigone~ _ 17 nakveTi).<br />

rodesac Cven pirvelad amovxseniT qarTuli himnografiuli poeziis leqsis saxeoba,<br />

swored am faqtma, _ rom qarTuli himnografiis leqsi Tavisi struqturiT emTxveva<br />

qoruli lirikis stroful-taepobrivs aRnagobas, _ dagvidastura Cveni daskvnis<br />

siswore. aq saWirod vsTvliT aRvniSnoT amasTan, rom rodesac Cven pirvelad amovxseniT<br />

qarTuli himnografiis leqsi, Cven am dros jer kidev ar vicnobdiT saSual<br />

saukuneTa berZnul qristianul poezias (igi saerTod nakleb Seswavlilia da<br />

araa ise farTod cnobili), Cven vicnobdiT mxolod Zvel-berZnul qorul lirikas<br />

da qoruli lirikis saleqso formebs Zvel-berZnul dramaSi.<br />

xolo mas Semdeg, rac gavecaniT berZnuls saSual saukuneTa qristianul poezias,<br />

es Cveni daskvnebi kidev ufro ganmtkicda.<br />

saqme is aris, rom berZnuli qristianuli poeziis forma igivea, rac Zveli berZnuli<br />

qoruli lirikisa. ase, _ berZnuli qristianuli poeziis irmosi _ igivea, rac<br />

qoruli lirikis strofi, qristianuli poeziis tropari _ igivea, rac qoruli lirikis<br />

antistrofi.<br />

garda imisa, rom berZnuli qristianuli poezia icavs Zveli qoruli lirikis stroful-taepobriv<br />

aRnagobas strofebisa da antistrofebis saxiT, qristianul poeziaSi<br />

Cven gvaqvs amave dros aseTive rTuli taepobrivi wyoba, rTuli taepobrivi ritmika,<br />

yovel strofSi Sewyoba sxvadasxva sazomis mqone taepebisa.<br />

amrigad, qristianuli poezia agrZelebs Zveli berZnuli qoruli lirikis tradiciebs.<br />

TavisTavad es faqti, rom qristianuli xanis poezia qoruli lirikis memkvidre<br />

yofila, moulodnels aras Seicavs da es savsebiT bunebrivicaa. qoruli lirikis<br />

forma Zvel saberZneTSi gamoiyeneboda religiuri elferis mqone himnebisaTvis. amas-<br />

Tan qorul lirikas farToO saxalxo gavrceleba hqonda, _ qoruli lirikis forma<br />

es iyo forma qoruli, sagundo sagaloblebisa, _ da poeziis am formam moaRwia<br />

qristianul epoqamde. xolo axal istoriul epoqaSi es forma gamoyenebul iqmna axali<br />

religiisaTvis; aq arsebiTad araferi Secvlila, Seicvala mxolod saxelebi, _<br />

zevsis saxeli Seicvala ufalis saxeliT, apolonis da dionisos saxelebi Seicvala<br />

qristes saxeliT, heras da demetras saxelebi Seicvala mariamis saxeliT.<br />

amrigad, rogorc irkveva, qristianuli xanis himnografiuli poeziis formas uZvelesi<br />

saTaveebi aqvs, igi aris memkvidre Zveli qoruli lirikisa.<br />

168


IV<br />

Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso forma _<br />

silaburi ukveTeli leqsi (sagalobelTa `marcvledi~) da misi metruli struqtura.<br />

nusxa silaburi ukveTeli leqsis taepobriv sazomTa.<br />

Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis ZiriTadi saleqso forma, rogorc amis<br />

Sesaxeb ukve gvqonda saubari, es aris silaburi ukveTeli leqsi (sagalobelTa `marcvledi~.<br />

am leqsTwyobis _ silaburi ukveTeli leqsis _ metruli struqturis safuZvels<br />

Seadgens ara terfi (rogorc es gvaqvs tonursa da qvantiteturs metrul leqsTwyobaSi),<br />

ara silaburi muxledi (rogorc es gvaqvs silaburi leqsTwyobis ZiriTad<br />

saxeobaSi, kerZod qarTul silabur muxledovan leqsSi), aramed taepi, mTlianad aRebuli.<br />

am leqsTwyobaSi, _ silabur ukveTel leqsSi, _ yoveli taepi warmoadgens<br />

erTs mTlians, ukveTel silabur erTeuls (romelic grZel taepebSi ganiyofeba moZravi<br />

cezuriT); taepi aq araa danawevrebuli (gankveTili) mkvidr, ucvlel muxledebad,<br />

rogorc es Cven gvaqvs silabur muxledovan leqsSi.<br />

silaburi ukveTeli leqsis taepobrivi sazomebi Semdeg jgufebad ganiyofeba.<br />

A. martivi sazomebi:<br />

a. monometruli sazomebi anu muxled_taepebi.<br />

b. polimetruli anu ukveTeli moZrav-cezuriani sazomebi.<br />

B. Senadgeni sazomebi, aRniSnuli cezurebiT.<br />

martivi sazomebis pirveli (a) qve-jgufi _ monometruli sazomebi _ Seicavs taepebs<br />

or-marcvledidan _ cxra-marcvledamde. es monometruli sazomebi anu muxledtaepebi<br />

am leqsTwyobaSiac igivea, rac muxledovan silabur leqsSi.<br />

martivi sazomebis meore (b) qve-jgufi _ polimetruli anu ukveTeli moZrav-cezuriani<br />

sazomebi Seicavs taepebs aT-marcvledidan Tvramet-marcvledamde. igi or wyebad<br />

ganiyofeba:<br />

aT _ camet marcvledni (iambikonis mimdgomni);<br />

ToTxmet _ Tvramet marcvledni (Sairis mimdgomni).<br />

dasasrul, sazomebis meore jgufi: Senadgeni sazomebi, aRniSnuli cezurebiT.<br />

im wesebiT mixedviT, romelic miRebulia himnografiuli poeziis iambikonuri sazomebisaTvis,<br />

irkveva Semdegi: rodesac himnografiul leqsSi erTimeoris gverdiT<br />

uwevs ori mokle zomis saleqso erTeuli, romelTa marcvlebis saerToO ricxvi ar<br />

aRemateba Tormet-camet marcvleds (e. i. iambikonuri sazomis moculobas), xdeba ma-<br />

Ti dakavSireba erTi Senadgeni taepis saxiT. aseT Senadgen taepSi gaerTianebuli mokle<br />

saleqso erTeulebi (naxevar-taepebi) ganiyofeba erTmaneTisagan mkvidri cezuriT,<br />

rac aRiniSneba xolme metruli punqtuaciiT.<br />

aseTia struqtura silaburi ukveTeli leqsis taepobrivi sazomebisa.<br />

IV<br />

Zvel-qarTuli `WaSniki~ IX-X saukuneTa `Zlispirni~<br />

(kodeqsi sagalobelTa stroful-taepobrivi saleqso sazomebisa<br />

musikaluris kompoziciebiT)<br />

mkiTxvels, rasakvirvelia, kargad moexseneba, rom qarTuls enaze arsebobs ars poetica<br />

_ `WaSniki~, romelic Sedgenilia XVIII saukunis pirvel naxevarSi poetis mamuka<br />

baraTaSvilis mier. `WaSnikSi~ aRnusxulia saleqso sazomebi, romelic miRebuli iyo<br />

qarTul silabur muxledovan leqsTwyobaSi XVIII saukuneSi.<br />

aseTive saxis Zegli arsebula Zvel-qarTul mwerlobaSiac.<br />

es aris Zvel-qarTuli WaSniki IX-X saukuneTa, romelsac ewodeba `Zlispirni~. es<br />

Zegli _ `Zlispirni~ aris kodeqsi sagalobelTa stroful-taepobrivi saleqso sazome-<br />

169


isa, musikaluris kompoziciebiT. am ZeglSi aRnusxulia da sistemaSi moyvanili yvela<br />

saleqso sazomebi, romlebic ki ixmareboda Zvel-qarTul silabur ukveTel leqs-<br />

Si, sagalobelTa `marcvledSi~.<br />

aq saWiroa aRvniSnoT amasTan, rom es Zegli `Zlispirni~ Cven gamovavlineT da mis<br />

Sinaarss gavecaniT ukanasknel xanebSi, rodesac es wigni ukve dawerili iyo da misi<br />

ZiriTadi nawili ukve dabeWdili. (dabeWdili iyo mTlianad wignis pirveli nawili,<br />

beWdvis procesSi iyo damatebani).<br />

isic unda iTqvas amasTan, rom mniSvnelobas am Zeglisas, ZlispirTa krebulisas,<br />

_ romelic saleqso sazomebis krebuli aRmoCnda, _ Cven verc ki gavigebdiT, Tu ki<br />

ukve amoxsnili ar gvqonoda Zvel-qarTuli himnografiis leqsiTi forma, silaburi<br />

ukveTeli leqsis (sagalobelTa `marcvledis~) leqsiTi saxeoba, ar gvqonoda dadgenili<br />

metruli punqtuaciis mniSvneloba.<br />

am Zeglis _ `ZlispirTa~ krebulis gamovlenis sababi Semdegi gaxda.<br />

mas Semdeg, rac davadgineT, rom Zvel-qarTuli himnografiis Zeglebi leqsad aris<br />

naweri, Cvens yuradRebas iqcevda am leqsTa zedwerilebi, rac CvenTvis auxsneli rCeboda.<br />

saqme is aris, rom yovel calke galobas TavSi aqvs darTuli mokle zedwerilebi<br />

aseTi tipisa:<br />

`soflisa zRuaÁ aRZrul ars~ _ amaT zeda~.<br />

`viTarca raÁ sions~ _ amaT zeda~.<br />

`uxilavTa mxilvelman~ _ amaT zeda~.<br />

`zRÂsa mis mewamulisa~ _ amaT zeda~.<br />

zogjer ki (ufro xSirad) aseT zedwerilebs boloSi arc ki emateba es bolodanarTi<br />

_ `amaT zeda~, da galobaTa mokle zedwerilebi aseT saxes atarebs: `soflisa<br />

zRuaÁ aRZrul ars~, `viTarca raÁ sions~ da misTanani.<br />

aviRoT magaliTisaTvis zemoT-dabeWdili `galobani sinanulisani~ daviT aRmaSeneblisa.<br />

es `galobani~, rogorc vnaxeT, rva galobisagan Sesdgeba, romelTagan Tvi-<br />

Teuli galoba calke damoukidebeli stroful-taepobrivi sazomiT aris naweri. da<br />

Cven vxedavT, rom aq yovel galobas, dawerils aseTi gansxvavebuli stroful-taepobrivi<br />

sazomiT, aqvs zemoT-moyvanili tipis zedwerilebi, saxeldobr:<br />

galoba I: `wamis-yofiTa~ (_ amaT zeda).<br />

` II: `RmerTo macxovaro~ (_ amaT zeda).<br />

` III: `raJams esma (_ amaT zeda).<br />

` IV: `Senda aRvimsTobT (_ amaT zeda).<br />

` V: `danTqmuli RelvaTa~ (_ amaT zeda).<br />

` VI: `yrmaTa babilons~ (_ amaT zeda).<br />

` VII: `Seuwuvelman mayualman~ (_ amaT zeda).<br />

` VIII: `mtჳrTvelman gamouTqumelad~ (_ amaT zeda).<br />

ras aRniSnavs es zedwerilebi? safiqrebeli xdeboda, rom aq gvaqvs:<br />

a) an saleqso sazomebis maCveneblebi;<br />

b) an maCveneblebi sagalobelTa musikisa (`galobani~, rogorc cnobilia, igalobeboda);<br />

g) an, rac ufro safiqrebeli iyo, aq unda gvqonoda maCvenebeli erTdroulad saleqso<br />

sazomisa da musikisa. marTlac, rogorc es kargad cnobilia Zveli lirikis<br />

istoriidan, lirikuli poeziis dargebi _ melika da qorika _ ganuyrelad dakavSirebuli<br />

iyo musikasTan. yovel lirikul teqsts axlda xolme sagangebo hangi, galoba.<br />

amis gamo iyo, rom, kerZod, himnografiul poeziaSi himnebs, _ TviT teqsts, _ `galobani~<br />

erqva.<br />

rom es zedwerilebi yovel SemTxvevaSi saleqso sazoms aRniSnavda (dakavSirebiT<br />

musikasTan, Tu daukavSireblad), amas gvafiqrebinebda analogiuri magaliTebi Semdgomi<br />

epoqis qarTuli poeziidan. mkiTxvelma moigonos analogiuri zedwerilebi saleqso<br />

sazomebisa aRorZinebis xanis qarTul poeziaSi, magaliTad, besikTan: `Tejlisis<br />

xmazed~, `xma _ gulamoskvniTi~, `xma _ mrisxanebiTi~; anda daviT guramiSvilTan<br />

170


zedwerili _ miTiTebani saleqso sazomebisa _ `axa, wmida kopale~, `patara qalo Tinao~,<br />

`eo_meo, qalo, qalTa mzeo~, `ager miRmar axosa~ da sxvani.<br />

raki amrigad yvelaferi miuTiTebda imaze, rom himnografiuli teqstebis zemoTaRniSnul<br />

zedwerilebSi gvaqvs saleqso sazomebis saxelwodebani, Cven SevudeqiT<br />

amoweras aseTi zedwerilebisas, romlebic ki himnografiul teqstebze muSaobis<br />

dros gvxvdeboda. bolos zedwerilebis aseT kartoTekaSi ramdenime aseuli saxelwodeba<br />

dagvigrovda. es miuTiTebda himnografiuli leqsis sazomTa did simdidreze<br />

(rac isedac aSkara iyo TviT moRweuli himnografiuli Zeglebis sazomTa marTlac<br />

saocari mravalgvarobisa da mravalsaxeobis mixedviT).<br />

himnografiul teqstebze muSaobisas Cven, cxadia, imasac vaqcevdiT yuradRebas,<br />

rom iqneb Segvxvedroda am zedwerilebis mimdgomi himnebi, romlebic dawyebuli<br />

yofiliyos im sityvebiT, zedwerilebSi rom aris aRniSnuli (e. i. iseTi himnebi, romlebic<br />

iwyebodes sityvebiT: `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~, `viTarca raÁ sions~ da<br />

misTanani).<br />

magram himnografiul teqstebze xangrZlivi muSaobis manZilze Cven ver mivageniT<br />

verc erTs aseTs teqsts, romelic dawyebuli yofiliyos zedwerilebSi aRniSnuli<br />

sityvebiT. mxolod sul bolo dros es Zieba SedegiT dagvirgvinda.<br />

himnografiuli poeziis did krebulSi, miqael modrekilis cnobils xelnawerSi,<br />

romelic ara erTgzis vaxseneT, TavSi moTavsebulia himnografiuli teqstebis erTi<br />

wyeba, romlis saxelwodebaa `Zlispirni~ anu `Zlispirni da RmrTismSobelisani~.<br />

es Sesavali nawili am krebulisa Zalze dazianebulad aris moRweuli; araa Senaxuli<br />

dasawyisi, amasTan teqsti Zalze xarvezovania, SeiZleba iTqvas dafleTilia<br />

Sinaarsoblivad, aklia teqstis sxvadasxva nawilebi, xolo daculi nawilebic araa<br />

TanrigiT erTmaneTs miyolebuli (saerTo moculobiT dakargulia, rogorc irkveva<br />

rveulebrivi aRricxvidan, teqstis or-mesamedze meti).<br />

miqael modrekilis krebulze Cven xangrZlivad vmuSaobdiT, magram swored es<br />

Sesavali nawili Cven bolomde Seuswavleli dagvrCa.<br />

es gamowveuli iyo imiT, rom, jer erTi, xelnaweris es nawili, rogorc aRvniSneT,<br />

Zalze dazianebulia da amitom misi Seswavla bolosaTvis gadavdeviT. amas garda,<br />

am nawilis himnografiulma teqstebma pirvelis Tvalis gadavlebiT ar miiqcia<br />

Cveni yuradReba, da TiTon xasiaTic am himnografiuli teqstebisa pirveli gacnobisas<br />

gaugebari darCa. igi ar iyo arc `galobani~, arc stiqaronTa CemTvis manamde<br />

nacnobi saxeoba. amitom iyo, rom am dazianebul teqstebze muSaoba bolosTvis movitoveT,<br />

raTa mas, ZiriTadi muSaobis Semdeg, davbrunebodiT.<br />

Cven CavatareT muSaoba yvela ZiriTadi himnografiuli teqstebis Sesaswavlad, ramac<br />

Zalze didi dro moiTxova, da mxolod am bolo dros mogveca saSualeba davbrunebodiT<br />

am ukanasknels Seuswavlelad darCenil teqstebs, romelic moTavsebulia<br />

miqael modrekilis krebulis TavSi.<br />

da aq Cven sruliad moulodneli aRmoCena mogveloda.<br />

miqael modrekilis krebulis am Sesaval nawilze muSaobis dawyebisas Cven jer<br />

CavatareT teqnikuri aRweriloba da SevudeqiT teqstebis gacnobas; amoviwereT zogierTi<br />

teqstebis dasawyisi; kerZod, amoviwereT erTi `Zlispiri~, romelic iwyeba<br />

sityvebiT: `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~. am leqsma miiqcia Cveni yuradReba Tavisi<br />

Rrma poeturobiT; da Cven maSinve mogvagonda, rom es leqsi `Zlispiri~, iwyeba swored<br />

imave sityvebiT, romelic Cven gvxvdeba himnografiuli teqstebis zedwerilebSi<br />

da romelic Cven saleqso sazomis maCveneblad migvaCnda.<br />

gadavSinjeT danarCeni teqstebi, da aqac aseTive suraTi aRmoCnda; yvela gaSinjuli<br />

leqsebi _ Zlispirebi iwyeboda imave sityvebiT, romlebic warmodgenilia himnografiuli<br />

teqstebis zedwerilebSi.<br />

aSkara iyo, rom Cvens winaSe ZlispirTa krebulis saxiT idva WaSniki, maCvenebeli<br />

sagalobelTa saleqso sazomebisa.<br />

171


da ara mxolod saleqso sazomebisa; saleqso sazomebTan erTad igi, cxadia, warmoadgens<br />

sagalobelTa musikis maCvenebelsac; yovel aseT leqsTan _ ZlispirTan aRniSnulia<br />

misi galobac _ Zvel-qarTuli sanoto niSnebiT (nevmebiT).<br />

magram jer SevCerdeT am Zlispirze `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~, romelmac pirvelad<br />

miiqcia Cveni yuradReba. unda iTqvas, rom es leqsi _ Zlispiri namdvili poeturi<br />

Sedevria.<br />

avtori am leqsisa, romelic Senaxulia X saukunis xelnawerSi, aris, rogorc<br />

Semdeg gamoirkveva, VIII-IX saukuneTa ganTqmuli qarTveli mgosani grigol xanZTeli<br />

(758-860 ww).<br />

kerZod, gasaocaria ucnauri Sexvedra Cveni poetis nikoloz baraTaSvilisa VIII-<br />

IX saukuneTa am Zvel-qarTvel avtorTan.<br />

nikoloz baraTaSvilis leqsi `Cemi locva~ TiTqos dawerilia mas Semdeg, rac<br />

man gadaikiTxa grigol xanZTelis es Zlispiri `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~. nikoloz<br />

baraTaSvilis leqsi TiTqos warmoadgens grigol xanZTelis leqsis pasuxs.<br />

mkiTxvels, rasakvirvelia, kargad axsovs Semdegi adgili n. baraTaSvilis leqsidan<br />

`Cemi locva~:<br />

cxovrebis wyarov, masv wmidaTa wyalTagan SenTa,<br />

damanTqe masSi salmobani gulisa senTa!<br />

ara dahqrolon navsa Cemsa qarTa vnebisa,<br />

aramed moec mas sadguri myudroebisa!<br />

gadavikiTxoT amis Semdeg grigol xanZTelis leqsi.<br />

ramdeni saerTo aqvs n. baraTaSvilis leqss grigol xanZTelis leqsTan Tavisi<br />

saerTo suliT!<br />

ai TviT es leqsi-Zlispiri grigol xanZTelisa.<br />

Zlispiri<br />

1<br />

(strofi)<br />

2<br />

(antistrofi)<br />

soflisa zRuaÁ aRZrul ars<br />

RelviTa codvisaÁTa,<br />

saSinelad damnTqams me,<br />

da movivltvi Senda navTsayudlisa,<br />

da esreT giRaRadeb:<br />

danTqmisagan miჴsen me’ _<br />

mraval-mowyale!<br />

qalwulo dedofalo,<br />

romelman gჳSev sityuaÁ<br />

dausabamoÁ ჴorciT,<br />

daacxrven Relvani ganZჳnebulni,<br />

gulis-sityuani Cemni,<br />

da moec sulsa Cemsa’<br />

siwmide saRmrToÁ!<br />

aRsaniSnavia, rom grigol xanZTelisa da n. baraTaSvilis leqsebs aerTebs ara marto<br />

saerTo ganwyobileba, aramed aq aris Sexvedra TviT saxeebisa da calke gamoT-<br />

qmebisac ki; ase, SeadareT:<br />

grigol xanZTeli<br />

da moviltvi<br />

Senda navTsayudlisa...<br />

soflisa zRuaÁ aRZrul<br />

RelviTa codvisaÁTa...<br />

danTqmisagan miჴsen me,<br />

mraval-mowyale...<br />

172<br />

n. baraTaSvili<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

aramed moec<br />

mas sadguri myudroebisa...<br />

ara dahqrolon navsa Cemsa<br />

qarTa vnebisa...<br />

damanTqe masSi<br />

salmobani gulisa senTa...


da moec sulsa Cemsa<br />

aramed moec...<br />

siwmide saRmrToÁ...<br />

anda SeadareT grigol xanZTelis leqsSi: `daacxrven Relvani ganZÂnebulni, gulis-sityuani<br />

Cemni~ da n. baraTaSvilisa: `...salmobani gulisa senTa~.<br />

n. baraTaSvili, rasakvirvelia, ar icnobda X saukunis xelnawerSi damarxuls<br />

grigol xanZTelis Zlispirs. aq Cven gvaqvs kongenialuri Sexvedra ori geniosi mgosnisa.<br />

magram davubrundeT kvlevis uSualo sagans, ZlispirTa krebulis, leqsTa am<br />

WaSnikis raobis dadgenas.<br />

grigol xanZTelis zemoT-moyvanili Zlispiris stroful erTeulSi Cven gvaqvs,<br />

rogorc vnaxeT, Semdegi zomis taepebi, Semdegis TanamimdevrobiT: 7-marcvledi, 7-marcvledi,<br />

7-marcvledi, 11-marcvledi, isev 7-marcvledi da bolos 12-marcvledi (romelic<br />

bunebrivi prozodiiT ganiyofeba 7 da 5 marcvledebad).<br />

aviRoT amis Sendeg himnebi, romlebsac TavSi darTuli aqvT zedwerili: `soflisa<br />

zRuaÁ aRZrul ars...~.<br />

aseTia, magaliTad, sagalobeli X saukunis qarTveli poetis iovane mtbevarisa,<br />

galobani Sobisani, V galoba (daculia miqael modrekilis krebulSi, gv. 74).<br />

aseTia sagalobeli IX-X saukunis anonimi avtorisa, warweriT `qarTulni~, _ galobani<br />

naTelTani, V galoba (daculia miqael modrekilis krebulSi, gv. 162-163).<br />

da Cven vxedavT, rom es galobani, romelTa TavSi Cven gvaqvs es zedwerili `soflisa<br />

zRuaÁ aRZrul ars...~, dawerilia zustad imave sazomiT, imave stroful-taepobrivi<br />

wyobiT, rogorc Zlispiri `soflisa zRuaÁ aRZrul ars...~.<br />

1<br />

(strofi)<br />

2<br />

(antistrofi)<br />

3<br />

(antistrofi)<br />

4<br />

(antistrofi)<br />

iovane mtbevari (X sauk.)<br />

galobani Sobisani<br />

galobaÁ V<br />

`soflisa zRuaÁ aRZrul [ars...]~<br />

esera TÂsTa Tana<br />

movals qristÀ meufeÁ!<br />

saxleul veqmnneT Rirsad<br />

da SeviwynaroT suliTa gulsa Sina,<br />

raTa moviRoT misgan<br />

nayofi simarTlisaÁ ’<br />

viTarca RmerT ars.<br />

ieses Zirisagan<br />

morCi aRyuavebuli,<br />

sasoebaÁ warmarTTaÁ<br />

aRmoscenda, romlisa nayofiTa<br />

ganikurna simwareÁ<br />

xisa mis cnobadisaÁ’<br />

da macxovnna Cuen.<br />

sakrvelTa codvisaTa<br />

ganhxeTqs dRes macxovari<br />

Sekruli saxuevliTa,<br />

da ganamdidrebs daglaxakebulTa.<br />

iesu saxieri<br />

nefsiT siglaxakiTa’<br />

viTarca RmerT ars.<br />

Relvani amaoni<br />

gulis-sityuani Cemni<br />

173<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)


1<br />

(strofi)<br />

2<br />

(antistrofi)<br />

mÃdom meqmnes me uwyalod,<br />

aw aRZrulni mterisa mier zakÂT,<br />

aramed Sen, qalwulo,<br />

mimiZeRu me myudrosa’<br />

navTsayudelsa.<br />

anonimi (IX-X ss.)<br />

galobani naTelTani<br />

galobaÁ V<br />

`soflisa zRuaÁ aRZrul [ars...]~<br />

tyavisa samoselsa<br />

ganiZarcuavs dRes adam<br />

iordanesa Sina<br />

da Seimoss naTlisa samoselsa<br />

saRmrToÁTa miT madliTa<br />

sulisagan da wylisa’<br />

ganaxlebulsa.<br />

mdinare madlisaÁ da<br />

saSuebeli sulisaÁ<br />

masu Cuen naTlis-RebiTa<br />

SeniTa dRes, Zeo mxolod Sobilo,<br />

da ganbanaÁ codvaTaÁ<br />

momaniWe, saxier’,<br />

naTlis-RebiTa.<br />

aseTive suraTi gvaqvs Cven yvela ZlispirebSi gamouklebliv. yoveli himnografiuli<br />

leqsi, romlis zedwerilSiac aRniSnulia sazomis maCvenebeli (rogorc, magaliTad,<br />

zemoT-moyvanil teqstebSi _ `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~), zustad imeorebs<br />

im saleqso sazoms, im stroful-taepobriv wyobas, romelic warmodgenilia amave saxelwodebis<br />

ZlispirSi (e. i. ZlispirSi, romelic iwyeba zedwerilSi miTiTebuli sityvebiT).<br />

sakiTxi, amrigad, savsebiT naTelia. irkveva, rom krebuli `Zlispirni~ _ es aris<br />

saleqso WaSniki, saleqso sazomebis kodeqsi (musikaluri kompoziciis darTviT).<br />

silaburi ukveTeli leqsis leqsTawyobis<br />

sxvadasxva sakiTxebi<br />

aRvniSnavT aq Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis metrikis zogierT Taviseburebas.<br />

hipermetria da lipometria. sazomTa monacvleoba (hipostasuri Senacvleba).<br />

iseve rogorc berZnuli himnografiis leqsSi, qarTuli himnografiis silabur ukveTel<br />

leqsSi dasaSvebad iTvleba calkeul taepTa hipermetria (marcvlis metoba<br />

taepSi) da lipometria (marcvlis dakleba taepSi).<br />

qarTuli silaburi ukveTeli leqsi ara iSviaTad mimarTavs monaTesave, marcvledobiT<br />

axlo mdgomi sazomebis monacvleobas (hipostasuri Senacvleba). ase, magali-<br />

Tad, erTmaneTs zogjer enacvleba 7-marcvledi da 8-marcvledi monometri; aseve er-<br />

TmaneTs enacvleba dimetruli 10-marcvledi da 11-marcvledi; iambikonuri dimetris<br />

12-marcvleds zogjer enacvleba 13-marcvledi (hipermetria), an 11-marcvledi (lipometria);<br />

da sxvani.<br />

dieresi da sineresi.<br />

Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis metrikaSi (iseve rogorc berZnul metrikaSi)<br />

miRebulia dieresi da sineresi.<br />

174<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(11)<br />

(7)<br />

(7)<br />

(5)


qarTul leqsSi naxevarxmovani Á da naxevarxmovani u (brjgu), wesis Tanaxmad, ar<br />

hqmnian marcvals, taepis marcvalTa saTvalavSi isini mxedvelobaSi ar miiRebian. magram<br />

calkeul SemTxvevebSi isini CaiTvlebian rogorc srulxmovanni (dieresi), e. i.<br />

naxevarxmovani Á gamoiTqmis rogorc srulxmovani i, naxevarxmovani u gamoiTqmis rogorc<br />

srulxmovani u.<br />

sineresi Zvel-qarTul silabur leqsSi SemdegSi gamoixateba:<br />

a) ori erTimeoris gverdiT mdgomi xmovani zogjer erTiandeba erTi xmovanis saxiT;<br />

ase, sineresis SemTxvevaSi, magaliTad, sityva `ganaaxla~ CaiTvleba ara oTxmarcvlovnad,<br />

aramed sammarcvlovnad (erTiandeba ori a). aseve, rodesac sityva iwyeba<br />

imave xmovniT, romliTac dasrulda wina sityva, dasaSvebia sineresi; magaliTad `kaci<br />

igi~, sineresis SemTxvevaSi, CaiTvleba sam marcvlad, aseve `da aRvida~ sam marcvlad<br />

CaiTvleba.<br />

b) srulxmovani i da u sineresis SemTxvevaSi CaiTvlebian naxevarxmovnebad (e. i.<br />

xmovani i gamoiTqmis rogorc naxevarxmovani Á, xmovani u gamoiTqmis rogorc naxevarxmovani<br />

u).<br />

sityvaTa gankveTa-gadatana.<br />

Zvel-berZnul leqsTwyobaSi, rogorc cnobilia, miRebuli iyo sityvis orad gankveTa,<br />

gadatana erTi taepidan meore taepSi sityvis nawilisa.<br />

Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis silabur ukveTel leqsSi Tumca iSviaTad,<br />

magram adgili aqvs sityvaTa aseTs gankveTa-gadatanas (rac aRiniSneba metruli punqtuaciis<br />

niSnis dasmiT sityvis gansakveT nawilTan).<br />

Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis evfonia.<br />

Zvel-qarTuli himnografiis leqsSi miRebuli iyo aliteracia.<br />

dasasrul riTmis Sesaxeb. riTma ganuyreli nawilia Zvel-qarTuli silaburi muxledovani<br />

leqsisa, e. i. qarTuli klasikuri leqsisa, romelsac saTaveebi Zvel-qar-<br />

Tul xalxur poeziaSi aqvs.<br />

rac Seexeba himnografiul poezias, aq riTma miRebuli araa. Zvel-qarTuli himnografiuli<br />

poezia am SemTxvevaSi icavs Zveli berZnuli leqsTwyobis tradicias.<br />

riTma Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi mxolod sporadiulad gvxvdeba, rogorc,<br />

magaliTad, filipe beTlemelis leqsSi (isic saero poeziis tradiciuli metriT,<br />

Sairis sazomiT aris dawerili), miqael modrekilis himnebis calkeul pasa-<br />

JebSi, stefane sananoÁs-Zis sagalobelSi, adgil-adgil sxva himnebSiac. aq saWiroa<br />

xazi gavusvaT im garemoebasac, rom Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi xmareba ri-<br />

Tmisa stilis darRvevadac ki iTvleboda. ase magaliTad, X saukunis himnografis<br />

stefane sananoÁs-Zis sagalobeli, romelic riTmovanad aris dawerili, ufro gvian<br />

xanaSi gadaukeTebiaT uriTmo himnis saxiT, da XI saukunis sagalobelTa krebulSi<br />

(S-4999) Setanilia es meore varianti, uriTmo himni.<br />

es rac Seexeba sakuTriv himnografiul poezias.<br />

xolo meore JanrSi, hagiografiul poeziaSi, sadac xmarebaSia Zvel-qarTuli silaburi<br />

ukveTeli leqsis meore saxeoba (taepobrivi ritmikiT), _ miRebulia riTma.<br />

`wyobili sityua ricxuedi~<br />

(mokle aRniSvniT: `wyobili sityua~)<br />

mesame saxeoba Zvel-qarTuli leqsTwyobisa aris `wyobili sityua ricxuedi~, anu<br />

mokle aRniSvniT `wyobili sityua~.<br />

Cven ukve gvqonda saubari imis Sesaxeb, rom termini `wyobili sityva~ farTe mniSvnelobiT<br />

aRniSnavda saerTod leqss; xolo gvian xanaSi es saxelwodeba `wyobili<br />

sityva~ specialurad miekuTvneba qarTuli leqsTwyobis im Taviseburs mesame saxeobas,<br />

romelzec aq gvaqvs saubari (ase, qarTuli leqsTwyobis es mesame saxeoba moixseneba<br />

saxelwodebiT `wyobili sityva~ besikTan). ramdenadac qarTuli leqsis am mesame<br />

saxeobis `wyobili sityvis~ ritmikas axasiaTebs ara `marcvledoba~ taepisa (marcvalTa<br />

saTvalavi taepSi), aramed `ricxvedoba~ taepTa (taepobrivi ritmika), sruli<br />

175


da zusti saxelwodeba qarTuli leqsis am mesame saxeobisa iqneba `wyobili sityva<br />

ricxvedi~.<br />

qvemoT Cven mokle aRniSvniT `wyobili sityva~ yovelTvis vgulisxmobT qarTuli<br />

leqsTwyobis am mesame saxeobas `wyobili sityva ricxvedi~.<br />

`wyobili sityvis~ teqstebi<br />

Zveli qarTuli mwerlobis pirveli aTaseulis ZeglebSi<br />

Zveli qarTuli mwerlobis ZeglTa Seswavlam Cven migviyvana im daskvnamde, rom<br />

Cveni welTaRricxvis pirveli aTaseulis ZeglebSi Cven gvaqvs nimuSebi aq dasaxelebuli<br />

leqsTwyobisa, `wyobili sityvisa~.<br />

am saxis leqsTwyobis nimuSebi Cven pirvelad gamovavlineT leonti mrovelis TxzulebaSi<br />

`cxoreba qarTvelTa~. saxeldobr gamoirkva, rom `wyobili sityviT~ yofila<br />

dawerili uZvelesi Zvel-qarTuli folkloruli teqstebi, Sesuli leonti mrovelis<br />

TxzulebaSi:<br />

1. glova qarTvelTa mefis farsman qvelisa (`mgosanTa~ Tqmuli);<br />

2. brZola mirvan qarTvelTa mefisa da durZukTa;<br />

3. brZola gmirTa da sastikeba haerisa;<br />

4. Tqmulebani farnavazze (sizmari farnavazisa; nadiroba farnavazisa da povna<br />

ganZisa).<br />

gamoirkva amasTan, rom `wyobili sityviT~ aris dawerili grigol xanZTelis<br />

`savedrebelni~ (I, I-a, II, III) da `qebaÁ klarjeTisa udabnoTaÁ~. `wyobili sityvis~ formiT<br />

aris dawerili agreTve `qebaÁ qarTulisa enisaÁ~. amave formiT aris dawerili<br />

iovane bolnelis `mRvdelT-moZRuarTaTÂs~ (Sesxma). amave formas `wyobil sityvas~<br />

iyenebs uZvelesi xanis qarTuli himnografia (egreTwodebulni sagalobelni `Zuelni<br />

qarTulni~).<br />

mas Semdeg, rac gamovavlineT `wyobili sityvis~ teqstebi Zvel-qarTuls originalur<br />

ZeglebSi, Cven SeviswavleT Zvel-qarTuli Targmnili Zeglebi.<br />

rogorc cnobilia, `wyobili sityvis~ tipis leqsTwyoba miRebuli iyo aRmosavlur<br />

poeziaSi semur enaTa. `wyobili sityvis~ klasikuri nimuSebi Cven gvaqvs Zvel-ebraul<br />

bibliaSi. Zvelma ebraulma poeziam ar icis sxva saxis leqsTwyoba, garda<br />

`wyobili sityvisa~.<br />

ibadeboda sakiTxi, Tu rogor aris gadmocemuli Zvel-qarTul mwerlobaSi Zveli<br />

ebrauli poeziis teqstebi, bibliis poeturi qmnilebani, `wyobili sityvis~ formis<br />

dacviT, Tu daucvelad?<br />

gamoirkva, rom `wyobili sityva~ imdenad damkvidrebuli forma yofila arqauli<br />

epoqis qarTuls mwerlobaSi, rom bibliuri poeziis teqstebi qarTulad uTargmniaT<br />

maTi formis `wyobili sityvis~ dacviT.<br />

ase, `wyobili sityviT~ aris gadmocemuli qarTulad daviTis fsalmuni. aseve<br />

`wyobili sityviT~ aris Targmnili bibliis cnobili galobani (galoba mosesi, I da<br />

II, da sxvani).<br />

`wyobili sityvis~ ritmuli struqtura<br />

(taepovani wyoba)<br />

Cven ukve gvqonda saubari imis Sesaxeb, rom `wyobili sityvis~ ritmuli struqturis<br />

safuZvels Seadgens ara `marcvledoba~ taepisa, ara muxledovani an terfovani<br />

wyoba taepTa (rogorc es gvaqvs silaburs, tonurs, qvantitetur leqsTwyobebSi), aramed<br />

taepovani wyoba. gamosavali ritmuli erTeuli aq aris mTliani taepi, damoukideblad<br />

misi `marcvledobisa~, sigrZe-simoklisa. taepi aq Sekruli unda iyos Sinaarsoblivi<br />

erTianobiT. leqsTwyobas aq hqmnis ara muxledTa da terfTa ritmika, aramed<br />

Sinaarsoblivad erTiani taepebis ritmika, mTlian taepTa ritmiuli monacvleoba.<br />

`wyobili sityvis~ Taviseburebas Seadgens amasTan is garemoeba, rom taepTa ritmuli<br />

monacvleobisa da Sepirispirebis dros aq farTod gamoiyeneba egreT-wodebul<br />

saxeTa paralelizmi.<br />

176


qarTuli himnografia<br />

177<br />

laura grigolaSvili<br />

a) qarTuli himnografia organuli nawilia poeziisa, romelSic maqsimalurad gamovlinda<br />

Cveni eris SemoqmedebiTi niWi da potencia. sasuliero sagaloblebi saukuneTa<br />

manZilze xvewdnen qarTveli poetebis gemovnebasa da stils. cnobilia, rom<br />

sagalobelTa poeturi saxeebi airekla rusTavelisa da misi epoqis didostatTa<br />

mxatvrul naazrevSi. isini funqcionireben dResac.<br />

marTalia, sasuliero poezia Seqmnilia Cvengan daSorebul xanaSi da amitom bevri<br />

ram himnografTa koncefciaSi CvenTvis gaugebaria da miuRebelic, magram, es, cxadia,<br />

ar aTavisuflebs Cvens axalgazrdobas am poeziis Seswavlisagan.<br />

mecnierulma kvlevam cxadyo, rom saero mwerloba, romelic ideuri SinaarsiTa<br />

da stiliT gansxvavdeba himnografiisagan, masTan msgavsebas avlens rigi Temebisa da<br />

motivebis damuSavebaSi, ama Tu im mxatvruli xerxis msgavsi funqciiT gamoyenebaSi.<br />

saero da sasuliero poeziaSi erTnairad Suqdeba sinamdvilis iseTi aspeqtebi, rogoricaa:<br />

samyaros ierarqia, erovnuli TviTSegneba, astraluri sinamdvile, msoflio<br />

sevda, sikeTe-boroteba, sawuTros amaoeba, poeziis RvTaebrivi daniSnuleba, sakuTari<br />

uRirsobis aRiareba da sxv. sasuliero poeziaSi gamoikveTa erovnuli gmiris ideali,<br />

romelic Semdeg axali SinaarsiT gaamdidra saero mwerlobam.<br />

himnografia aris sasuliero poezia, sadac poeturi teqsti, Cveulebriv, galobiT<br />

sruldeba. termini `himni~ ZvelTaZvelia. platonis ganmartebiT, `simReris is gvari,<br />

romelic RvTaebisadmi mimarTuli locva iyo, iwodeboda himnad. himnebiT RvTaebas<br />

scemdnen Tayvans~. himni iTxzveboda gmiris an romelime cnobili pirovnebis pativsacemadac,<br />

xSirad himns raime sasixarulo an samgloviaro SemTxvevis gamoc werdnen.<br />

himni ufro adre warmoiSva, vidre isini berZnul wyaroebSi dafiqsirdebodnen.<br />

qristianuli sasuliero poezia Caisaxa qristianuli sazogadoebis SeqmnasTan er-<br />

Tad; macxovari da misi mowafeebi, agrZelebdnen ra uZveles tradiciebs, TviTonac<br />

Txzavdnen sagaloblebs. erT-erTi gadmocemis Tanaxmad, ritualur trapezobaTa<br />

dros TiTqmis yoveli monawile purobisa asrulebda sakuTar, zogjer improvizirebul<br />

sagalobels. specialistTa azriT, TviT macxovari iyo poeti da xSirad metyvelebda<br />

fsalmunebisa Tu solomonis igavebis eniT. niSandoblivia, rom jvarze gakruli<br />

qristes ukanaskneli sityvebi fsalmunidan iyo: ufalo RmerTo, raÁsTvis damiteveb<br />

me? (fs. 21,2).<br />

sagaloblis arss Seadgenda misi xotbiTi Sinaarsi. IV saukunis cnobili saeklesio<br />

moRvawe netari avgustine platonis msgavsad gvauwyebda: `Tqven iciT, ra aris<br />

himni: esaa simRera, romelic ganadidebs RmerTs. Tu adideb RmerTs, magram ar galob,<br />

es ar aris himni; Tu Sen mReri, magram ar adideb RmerTs, am simRerasac ar SeiZleba<br />

ewodos himni~. maSasadame, qristianuli himnic, msgavsad uZvelesi sakulto sagaloblebisa,<br />

RvTaebisadmi aRvlenil didebas gamoxatavda, magram droTa ganmavlobaSi<br />

sagaloblebma sxva funqciac SeiZina. man saeklesio moZRvrebis, misi dogmebis gavrcelebac<br />

ikisra. sagaloblebis saSualebiT qristianebi avrcelebdnen orTodoqsul<br />

moZRvrebas. amitomaa, rom bizantiuri himnografia asaxavs orTodoqsuli eklesiis<br />

dogmaturi ideebisa da doqtrinebis evoluciasac, mis polemikas sxvadasxva saxis<br />

mwvaleblobasTan. cnobilia, rom konstantinepolis quCebSi IV-V saukuneTa mijnaze<br />

ioane oqropiris mier Seqmnili gundebi galobdnen arianelTa seqtebis gundTa sawinaaRmdego<br />

teqstebs.<br />

Tu adre yovel qristians SeeZlo sajarod Seesrulebina Tavisi sakuTari sagalobeli,<br />

IV saukunidan mkacrad ganisazRvra sagalobelTa teqstebis Sinaarsi. bizantiuri<br />

himnografiis avtoritetuli mkvlevari e. veleSi wers: `warsuls bardeboda<br />

adreuli qristianobis pirveli dReebi, da maTTan erTad qreboda individualur religiur<br />

grZnobaTa gamoxatva~. IV saukunis bolos laodikiis saeklesio krebam akr-


Zala eklesiebSi Tavisufali improvizirebis wesi, VI saukuneSi ki es akrZalva ganmtkicda<br />

da kidev ufro dazustda. saeklesio praqtikidan ganidevna yvela himni, romelic<br />

ar efuZneboda bibliis teqsts. sazogadoebriv RvTismsaxurebaSi daSvebul iqna<br />

mxolod is himnebi, romlebic warmoadgendnen wminda wignis teqstTa erTgvar kompilacias.<br />

saeklesio moRvaweebi aRniSnavdnen: `Cvens sagaloblebSi mxolod sityvebia<br />

wminda wignebisagan gansxvavebuli, Torem Cven imaves vgalobT, rac bibliaSia, oRond<br />

sxva sityvebiT~.<br />

qristianuli poezia cariel niadagze ar aRmocenebula. mis umTavres wyaroebad<br />

asaxeleben Zvel berZnul, siriul da ebraul poezias. am wyaroTagan yvelaze mniSvnelovania<br />

ebrauli poezia. qristianul RvTismsaxurebaSi Tavdapirvelad galobdnen<br />

fsalmunebs. Semdeg gaCnda poeturi strofebi, e. w. troparebi, qarTuli terminologiiT<br />

_ dasdeblebi. TandaTan Seiqmna damoukidebeli saeklesio sagaloblebi, romlebic<br />

bibliur galobaTa mixedviT iTxzveboda. dadga aucilebloba himnografiuli<br />

krebulebis Sedgenisa. am krebulTagan unda davasaxeloT paraklitoni, marxvani, zatikni,<br />

`TTueni~, Zlispirni da RvTismSoblisani.<br />

b) daismis kiTxva: rodis aRmocenda qarTuli himnografia? uaxles samecniero literaturaSi<br />

gamoTqmuli mosazrebis Tanaxmad, pirveli qarTuli Targmani uZvelesi<br />

liturgikuli krebulisa (ierusalimis leqcionari), romlis did nawils himnografiuli<br />

masala Seadgens, Sesrulebuli unda iyos V _ VI s-Si, sadReisod ukve dakarguli<br />

berZnuli pirvelwyarodan. Tu es asea, qarTuli himnografiis dasawyisad aRni-<br />

Snuli dro unda vigulisxmoT. k. kekeliZe miiCnevs, rom qarTuli himnografia VII s-<br />

Si iwyeba. qarTuli liturgikuli mwerloba Tavdapirvelad naTargmni iyo. mis ganvi-<br />

Tarebaze gavlena hqonda ierusalimis saRvTismetyvelo praqtikas, radgan, rogorc<br />

cnobilia, qarTuli eklesia aRmosavluri warmoSobisaa da X s-mde arsebiTad dakav-<br />

Sirebuli iyo palestinur RvTismsaxurebasTan.<br />

qarTuli himnografia viTardeboda rogorc Cveni qveynis gareT arsebul (sabawminda,<br />

sina, ierusalimi, Savi mTa, aToni), ise erovnul literaturul skolebSi. originalurma<br />

himnografiam Tavisi ganviTarebis mwvervals miaRwia X s-Si.<br />

rogorc cnobilia, VIII _ IX saukuneebidan samxreT saqarTvelo, kerZod, tao-klarjeTi,<br />

saTaveSi udgeba saqarTvelos gaerTianebis, erovnuli xelisuflebis aRdgenisa<br />

da eris kulturuli aRmavlobis mniSvnelovan saqmes. tao-klarjeTis samonastro<br />

kolonizaciis fuZemdebeli grigol xanZTeli faqtiurad gvevlineba qarTuli<br />

kulturuli cxovrebis winamZRvradac. misi TaosnobiT tao-klarjeTis monastrebSi<br />

didi literaturuli saqmianoba Cqefs; aq iTargmneba da iqmneba pirvelxarisxovani<br />

literaturuli Zeglebi. gansakuTrebul aRmavlobas miaRwia tao-klarjeTSi originalurma<br />

qarTulma himnografiam. Tu adreuli periodidan Cven mxolod oriode ise-<br />

Ti qarTveli himnografis dasaxeleba SegviZlia, vinc originalur himnebs qmnida, X<br />

saukuneSi qarTuli poezia daamSvenes ioane minCxis, ioane mtbevaris, kurdanaÁs, ezras,<br />

stefane sananoÁsZe-Wyondidlis, ioane qonqosisZis, miqael modrekilis, giorgi<br />

merCulis saxelebma. marTalia, giorgi merCulis arc erTi himni ar Semonaxula Cvenamde,<br />

magram Zvel teqstebSi dadasturebuli termini `merCuliulni~ gvarwmunebs,<br />

rom merCules SemouRia originaluri poeturi sazomi, romelic poeziaSi misi saxeliT<br />

damkvidrebula, msgavsad minCxis saxelTan dakavSirebuli `minCxurisa~.<br />

unda gavixsenoT, rom TviT grigol xanZTels gadauweria himnografiuli krebuli<br />

`saweliwdo iadgari~, romelic misi biografis, giorgi merCulis, mowmobiT, X saukuneSi<br />

inaxeboda xanZTis monasterSi. dRes am iadgaris kvali gamqralia. samagierod,<br />

Cvenamde moaRwia 978_988 wlebSi Sedgenilma uzarmazarma himnografiulma krebulma,<br />

romelic dResdReobiT Seicavs 554 gverds da 200-mde sagalobels. es iadgari Sedgenilia<br />

udidesi qarTveli himnografis miqael modrekilis mier. krebuli, garda imisa,<br />

rom gvacnobs cnobili bizantieli himnografebis TxzulebaTa uZveles qarTul Targmanebs,<br />

gvawvdis unikalur istoriul-literaturul cnobebsac zemoxsenebul qarTvel<br />

himnografTa Sesaxeb. faqtiurad man Semounaxa istorias X saukunis himnografTa<br />

178


saxelebi. krebuli mniSvnelovania imiTac, rom mas axlavs specialuri sanoto niSnebi,<br />

riTac igi musikaTmcodneTa gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs.<br />

qarTuli originaluri himnografiis ganviTarebas ar aferxebs saero poeziis mni-<br />

Svnelovani aRmavloba. saero poeziis ubrwyinvalesi Zeglebis gverdiT maRalmxatvrul<br />

sagaloblebs Txzaven daviT aRmaSenebeli, petriwi, demetre mefe, ioane SavTeli,<br />

nikoloz gulaberiZe, arsen bulmaisimisZe da sxvani.<br />

qarTuli himnografia, romelic e. w. daqveiTebis periodSi sxva literaturul<br />

JanrebTan erTad Caiferfla, erTgvar gamococxlebas ganicdis XVII _ XVIII s. aRniSnuli<br />

periodis sasuliero poezia arsebiTad ukavSirdeba himnografiul krebuls,<br />

romelsac `sadResaswaulo~ ewodeba. am krebulSi Setanil sagalobelTa mTavari Temaa<br />

erovnuli sinamdvile da erovnuli wmindanebi. qarTuli himnografiis bolo<br />

periodi daukavSirda rusul liturgikul praqtikas. bevri qarTuli krebuli Sesworda<br />

slavuri liturgikuli Zeglebis mixedviT.<br />

qarTvelma himnografebma ganviTarebis adreul safexurzeve Targmnes yvela liturgikuli<br />

krebuli marTlmadidebluri eklesiisa. cnobilia isic, rom Cveni winaprebi<br />

ar kmayofildebodnen am krebulebis mxolod gadmoRebiT. isini krebulebs amdidrebdnen<br />

originaluri sagaloblebiT da TviTonac adgendnen analogiur krebulebs<br />

bizantiuri da qarTuli wyaroebis uxvi gamoyenebiT. k. kekeliZis Tanaxmad, aseTi ram<br />

arsad momxdara da uprecedentoa himnografiis istoriaSi.<br />

qarTuli sasuliero poeziis Rirebuleba ar amoiwureba oden erovnuli mniSvnelobiT.<br />

qarTul himnografias udidesi Rirebuleba aqvs bizantiuri himnografiis Sesaswavladac,<br />

vinaidan man Semogvinaxa berZnul sagalobelTa uZvelesi Targmanebi,<br />

maT Soris iseTebic, romelTa dednebi jer mikvleuli ar aris. k. kekeliZis TqmiT,<br />

Zvel qarTul himnografiul krebulebSi mkvlevari aRmoaCens iseTi avtorebis himnebsac,<br />

romelnic dRes berZnulad dakarguli arian.<br />

* * *<br />

g) qarTuli originaluri himnografia gvTavazobs sasuliero mwerlobisaTvis kargad<br />

cnobilsa da damuSavebul zogad qristianul motivebs. sagaloblebi eZRvneba<br />

ama Tu im qristianul dResaswauls, RvTaebas, macxovars, wmindanebs... gandidebulia<br />

kosmiuri mniSvnelobis religiuri faqtebi (qristes Soba, naTlisReba, aRdgoma...), gamokveTilia<br />

wuTisoflis warmavlobisa da sakuTar codvaTa monaniebis motivebi.<br />

sasuliero poeziis umTavresi problema mainc `pirvelsaxis~ qristianul dogmat-<br />

Tanaa dakavSirebuli. qristianuli SegnebiT, ar arsebobs pirvelcodvisagan Tavisufali<br />

adamiani, pirvelcodva ki pirvelsaxisagan, xati RvTisa Tavisi arsisgan daSorebas<br />

niSnavs. am niadagzea aRmocenebuli adamze mimTiTebeli epiTetebi: `ucxo qmnuli~,<br />

`momwydari~, `dacemuli~, `ganxrwnili~, `SiSveli~ da sxva, romlebic xSirad<br />

gvxvdeba qarTul himnografiul teqstebSi.<br />

hegelis Tanaxmad, pirvelcodvis qristianuli gageba Seicavs mtkicebas, rom adamiani<br />

Tavisi bunebrivi mdgomareobiT ar aris iseTi, rogoric unda iyos is RvTaebis<br />

winaSe da amitomac Tavis daniSnulebad miiCnevs `gaxdes TavisTvis iseTad, rogoric<br />

is aris mxolod Tavis TavSi~.<br />

adamianis pirvelcodvis arss zustad gamosaxavs Zveli qarTuli mwerlobis ZeglebSi<br />

damkvidrebuli termini `cToma~, rac sulxan-saba orbelianis ganmartebiT<br />

aris `gzis gamrudeba~. adamianis arasrulyofilebis, idealurisagan misi dacilebis<br />

sakiTxi sxvadasxvagvari formiT Tavs iCens yvela religiur da mistikur moZRvrebaSi:<br />

platonis `umaRlesi adamiani~, gnostikosebis `pirveladamiani~, kabalis `adam<br />

kadmoni~, neoplatonikosebis `RvTiuri adamiani~ da a. S. ukve gansazRvravda adamianisaTvis<br />

umaRles ideals da kacis arasrulyofilebaze miuTiTebda.<br />

religiuri xsnis azric swored imaSi mdgomareobda, rom adamians Tavis TavSi aRedgina<br />

umaRlesi adamiani da Serwymoda RvTaebrivs. magram `xsnis~ ideam saboloo<br />

gadawyveta qristianul religiaSi pova. qristianobaSi, hegelis mixedviT, umTavresia<br />

179


adamianisaTvis gaixsnas ideis Sinaarsi, raTa adamiani miswvdes RvTaebrivi da adamianuri<br />

bunebis igiveobriobis arss. aRniSnuli idea, rogorc hegeli SeniSnavs, adamianebma<br />

uSualod Seimecnes qristeSi, romelSic RvTaebrivi da adamianuri buneba Serwymulia.<br />

sasuliero poeziaSi aRniSnuli problema sxvadasxva saxiT Semodis. erTi mxriv,<br />

himni ganadidebs TviT pirvel saxes (qristes), an masTan miaxloebul wmindans, meore<br />

mxriv, warmoaCens codviT damZimebuli adamianis saxes. sasuliero poeziis mizania,<br />

dauaxloos adamiani ideals.<br />

daismis kiTxva: sasuliero poeziis Tematikisa da motivebis erTgvarovneba xom ar<br />

niSnavs imas, rom es poezia moklebuli iyos mxatvrul-gamomsaxvelobiT Zalas? mar-<br />

Tlac, Sua saukuneebSi adamiani Tavis mimarTebas uzenaesisadmi gamoxatavda mza religiuri<br />

formulebiT, Sesabamisad, himnebic mTlianad efuZneboda am religiur-dogmatur<br />

frazeologiasa Tu mza saxeebsa da gamoTqmebs; miuxedavad amisa, sasuliero<br />

poeziis nimuSebi mainc aRiqmeba, rogorc originaluri da damoukidebeli esTetikuri<br />

Rirebulebis movlena. Sua saukuneebis qristianuli mwerlobis ZeglTa mxatvruli<br />

TavisTavadoba da cxovelmyofeloba ki imiT gaxlavT ganpirobebuli, rom Semoqmedi<br />

yovel religiur faqtTan amyarebs damoukidebel mimarTebas. esa Tu is Tema, esa Tu<br />

is motivi xdeba misi piradi refleqsiisa da gancdis sagani. iseTi STabeWdileba iqmneba,<br />

TiTqos igi pirveli aRmoaCens da aRwers am faqts. nawarmoebs warmarTavs emociurad<br />

damuxtuli azri _ Zeglis mxatvruli saxe; ioane minCxis aRdgomis dasdebelSi<br />

naTqvamia:<br />

RmrTisa sityuao, bunebiT uvnebelo,<br />

bunebaÁ Cemi miiRe da miT ivne<br />

da mavnebeli Cemi mohkal juariTa<br />

da laxuariTa, romliTa ganigmire,<br />

viTarca kaci. Zalsa Sensa didebaÁ.<br />

am sityvebSi uzenaesisadmi avtoris Rrma intimi gamosWvivis, ris gamoc striqonebs<br />

SeZenili aqvT gamomsaxvelobis udidesi Zala.<br />

d) cnobilia, rom Zveli qarTuli poezia ar icnobs leqsis im sazoms, romelic<br />

damaxasiaTebelia dRevandeli poeturi nawarmoebisaTvis. bevr Zvel sagalobels ara<br />

aqvs metri, sazomi; maTSi ar igrZnoba taepebi, radgan isini gansxvavebuli moculobisa<br />

arian, ara aqvT riTma. moumzadebel mkiTxvels gauWirdeba kidec maTSi poeturi<br />

teqstis amocnoba. magram gasaTvaliswinebelia, rom sazomi, rac poetur metyvelebas<br />

leqsad aqcevs, istoriuli cnebaa da ganviTarebis garkveul safexurze SemuSavda.<br />

Zveli poeziis erTi saukeTeso mcodne (a. olesnicki) SeniSnavda: `Zveli simRerebi<br />

indoeTisa, egviptisa, babilonisa Tu iudeisa formis mixedviT uaRresad edarebian<br />

erTmaneTs, magram sruliadac ar hgvanan imas, rasac homerosis leqsi ewodeba~. sainteresoa,<br />

rom arc Zveli aRTqmis poezia icnobs saleqso sazomebs, rasac is garemoebac<br />

adasturebs, rom bibliaSi ar gvxvdeba saleqso zomis aRmniSvneli arc erTi<br />

sityva, Tumca masSi uxvadaa musikaluri terminologia.<br />

maSasadame, leqss SeiZleba ar hqondes metri, sazomi, magram igi mainc poezia<br />

iyos. meore mxriv, sazomSi, metrSi moqceuli yvela leqsi rodi SeiZleba CaiTvalos<br />

poetur nawarmoebad. jer kidev aristotele SeniSnavda: `Tu vinme medicinasa an fizikaSi<br />

dawers traqtats metriT, mis avtors, Cveulebriv, uwodeben poets, sinamdvile-<br />

Si ki homerossa da empedokles Soris araferi ar aris saerTo, garda metrisa, amitom<br />

marTebulia pirvels ewodos poeti, xolo meores poetze ufro fiziologis saxeli<br />

Seefereba~. maSasadame, leqsad gamarTuli istoriuli an samedicino nawarmoebi<br />

ar SeiZleba poezias mivakuTvnoT, poetur nawarmoebad aRviqvaT, maSin, rodesac saleqso<br />

sazomis gareSe dawerili nawarmoebi WeSmariti poeziis sferos SeiZleba<br />

ganekuTvnebodes.<br />

Zveli qarTuli himnografiuli teqstebi swored aseTi poeziis niSniT arian aRbeWdilni.<br />

aRsaniSnavia, rom Zvel poeziaSi sazomTa ar arsebobis faqti paralels<br />

180


poulobs uZveles musikaSic. saeklesio sagaloblebs ar gaaCnia taqti, musikaluri<br />

sazomi. melodia tol, Tanabar nawilebad ki ar aris dayofili, aramed saleqso striqonebis<br />

msgavsad Tavis Sinagan logikas mihyveba.<br />

Zveli qarTuli sagaloblebi, iseve rogorc adreuli bizantiuri poeturi teqstebi,<br />

dawerili proziT, gabmuli striqonebiT, e. i. garegnulad arafriT gansxvavdeba<br />

prozisagan. amitom iyo, rom XIX saukunemde sagaloblebs aRiqvamdnen, rogorc prozaul<br />

nawarmoebebs. am teqstebis saidumloeba amoxsna benediqtelTa ordenis berma,<br />

kardinalma pitram (1812 _ 1889). man SeniSna, rom sagaloblis yovel strofSi wertilebiT<br />

gamoyofilia Tanabari zomis monakveTebi, e. i. mowesrigebul kanonzomierebas<br />

uCvenebs ara calkeuli strofi, aramed _ sagaloblis Semadgeneli strofebis (dasdeblebis)<br />

erToblioba.<br />

marTalia, calkeul strofs araviTari sazomi ara aqvs, magram mTel sagalobelSi<br />

yvela strofi erTi wesiT aris agebuli; yoveli strofis pirveli taepi Seicavs<br />

9 marcvals, meore _ 13-s, mesame _ 8-s, meoTxe _ 11-s, mexuTe _ 13-s. SeiZleba marcvalTa<br />

raodenobaSi mcire gansxvaveba iyos, e. i. taepi 8 marcvlis nacvlad Seicavdes<br />

9 an 7 marcvals, magram es naklovaneba advilad swordeba galobis dros, mgalobeli<br />

an gaagrZelebs an Seamoklebs marcvals galobiT da amiT gaasworebs calkeul<br />

darRvevebs. aRniSnul poetur sazoms, rogorc es p. ingoroyvam gamoikvlia, `sagalobelTa<br />

marcvledi~ ewodeboda. am sazomiTaa dawerili kanoni anu `galobani~. am sazoms,<br />

isev p. ingoroyvas dakvirvebiT, qarTul poeziaSi uswrebda `wyobili sityva ricxvedi~.<br />

es iyo poeturi proza, sadac marcvalTa Sesabamisoba strofebs Soris ar<br />

iyo daculi.<br />

Zvel qarTul poeziaSi bizantiuri poeziidan gadmovida leqsis erTi sazomi, romelsac<br />

iambiko ewodeba. igi TiTqos ritmulad mowesrigebuli strofebisagan Sedgeba.<br />

TiToeulSi 5 taepia, TiToeul taepSi _ 12 marcvali. magram, rogorc Cans, es<br />

sazomi ver SeiTvisa qarTuli leqsis bunebam da igi qarTul versifikaciaSi ar damkvidrebula.<br />

sagulisxmoa, rom garegnulad ase mowesrigebuli strofi leqsisaTvis<br />

damaxasiaTebel ritmulobas mainc ar amJRavnebs. ai, erTi magaliTi:<br />

usxeuloÁTa saRmrToÁTa bunebiTa<br />

ege uxrwnelad, qriste _ RmrTisa sityuao,<br />

ra Jams daideb, saflavs Seucavo,<br />

mohkal sikudili sikudiliTa, ukudavo,<br />

da aRadginen mkudarni saflavisagan.<br />

TiToeul taepSi 12 marcvalia, cezuriTac Tanabar nawilebad arian taepebi dayofilni<br />

(5+7), TiTqos aris riTmis elementebic (sityuao, Seucavo, ukudavo), magram ritmuli<br />

JReradoba iambikos ara aqvs. albaT, amitomac ar damkvidrda igi qarTul<br />

leqsTwyobaSi. Zvel qarTul sagaloblebs ar gaaCniaT agreTve riTma. igi mxolod<br />

Canasaxis saxiT gvxvdeba aqa-iq.<br />

e) sagangebod unda iTqvas sasuliero poeziis tropuli metyvelebis bunebazec.<br />

jer unda davZinoT, rom am poeziaSi poetur samkaulebs _ metaforas, Sedarebas, epi-<br />

Tets da a. S. ar eniWeba ganmsazRvreli mniSvneloba. aRniSnuli garemoeba damaxasiaTebelia<br />

ara marto qarTuli sasuliero poeziisaTvis, aramed sazogadod Sua saukuneTa<br />

qristianuli mwerlobisaTvis. xolo hegelis dakvirvebiT, igive viTareba SeiniSneboda<br />

antikur sinamdvileSic. igi werda: `ara mxolod berZeni filosofosebi,<br />

magaliTad, platoni da aristotele, an cnobili istorikosebi da oratorebi, magaliTad,<br />

Tukidide da demosTene, aramed didi poetebi _ homerosi, sofokle _ arsebi-<br />

Tad yovelTvis kmayofildebodnen im gamoTqmebiT, romlebic sakuTari mniSvnelobiT<br />

ixmarebian, Tumca maTTan gvxvdeba Sedarebebic~. hegelisave axsniT, miuxedavad imisa,<br />

rom metafora saTqmels did gamomsaxvelobas aniWebs, mas aqvs is naklic, rom mTavars<br />

tvirTavs meti wvrilmaniT. misive mosazrebiT, mkacri plastikuroba da sisadave<br />

ver egueba metyvelebis feradovnebas. SesaZloa, am garemoebiTac iyos ganpirobebuli<br />

sasuliero poeziis poeturi faqturis erTgvari sisadave.<br />

181


cxadia, naTqvami imas ar niSnavs, rom sasuliero poeziaSi sruliad ar gamoiyofoda<br />

metaforuli azrovnebis nakadi. qarTul sagaloblebSi gaielveben xolme mxatvruli<br />

eqspresiiT aRbeWdili brwyinvale poeturi saxeebi, magram maT aRsaqmeladac<br />

garkveuli kanonzomierebaa gasaTvaliswinebeli. saqme is gaxlavT, rom himnografebi<br />

eswrafvian zedroulisa da zesivrculis asaxvas, konkretulis ganzogadebas, sinamdvilis<br />

abstrahirebas, amitom zogadis gamoxatvis literaturuli xerxebi, iqneba es<br />

metafora-simbolo, Sedareba Tu epiTeti, aRniSnul mizans eqvemdebareba. sagalobelTa<br />

sityvebi xSirad saganTa warmoCenis nacvlad am saganTa sulier faseulobas<br />

gvixasiaTebs: maSinac ki, roca grZnobad-konkretuls aRniSnavs, upiratesad am konkretulis<br />

miRma arsebul azrs wamoswevs.<br />

aRniSnuli Tviseba sazogadod aris damaxasiaTebeli Sua saukuneebis mxatvruli<br />

warmosaxvisaTvis. am specifikas zustad gansazRvravs e. auerbaxis Semdegi msjeloba:<br />

`RvTaebam mZinare adamis neknisagan Seqmna pirveli qali, eva _ es konkretulia da<br />

TvalsaCino; jariskacma laxvari ugmira jvarcmuli qristes sxeuls, da am sxeulidan<br />

wveTavs sisxli da wyali, _ esec TvalsaCinoa da konkretuli. magram rodesac<br />

Targmaneba-komentari am or movlenas aerTianebs, roca Cven gvaswavlian, rom adamis<br />

sizmari _ alegoriuli figuraa qristes sikvdilisa, rom _ rogorc adamis Wrilobidan<br />

daibada eva, xorcieli deda kacTa modgmisa, aseve qristes Wrilobidan iSva eklesia,<br />

_ sulieri deda cocxalTa, rom sisxli da wyali saidumlos simboloebia, _<br />

maSin alegoriuli SinaarsiT daTrgunvili grZnobad-konkretuli saxe qreba. is, rasac<br />

aRiqvams mkiTxveli da msmeneli, TviT mayurebelic, saxviTi xelovnebis nawarmoebis<br />

Wvretisas, naklebad iwvevs grZnobiT STabeWdilebas. interesi mTlianad mimar-<br />

Tulia mniSvnelobisaken, azriTi konteqstisaken~.<br />

sasuliero poeziaSi literaturuli xerxebi Sesxmis obieqtis idealur Tvisebebs<br />

warmoaCens, mis maradiul sulier faseulobas asaxavs. sagalobelTa epiTetebis<br />

rkalSi gamoiyofa iseTebi, romlebic saerToa mTeli sasuliero poeziisaTvis. ase-<br />

Tebia, magaliTad: `RmerTSemosili~, `netari~, `Rirsi~, `axovani~, `mxedari qristesi~,<br />

`sanatreli~, `saCino~. amaTgan `RmerTSemosili~ erT sagalobelSi ramdenimejer Sei-<br />

Zleba ganmeordes da igi ornamentad ar unda aRviqvaT. es aris wmindanis arsebis<br />

ganmsazRvreli sityva, romelic sagans logikuri definiciis sizustiT swvdeba. RmerTSemosili<br />

pirvelsaxesTan dabrunebuli adamiania, masSi RvTaebaa Semosuli. rogorc<br />

aRvniSneT, `RmerTSemosili~ wmindanis uzogadesi atributia da ara sagnis damakonkretebeli<br />

Tu individualuri niSnis warmomCeni.<br />

igive unda iTqvas sasuliero poeziis metafora-simboloebzec. maradiulis arss<br />

yvelaze ukeT Sua saukuneebis metaforul-simboluri azrovneba swvdeba. es metafora-simboloebi<br />

Teologiur moZRvrebasTan arian mWidrod dakavSirebulni da amitomac<br />

originalurisa da TavisTavadobis pretenzia maT arc SeiZleba hqondeT. qarTvel<br />

wmindanebisadmi miZRvnil sagaloblebSi gvxvdeba `margalitis~ saxe-simboloze aRmocenebuli<br />

Semdegi metaforuli sityva-Tqmani: `etrfiale Sen, mamao, margalitsa mraval<br />

sasyidlisasa, romlisa Zebnad ganxued siCCoTgan~... `moiyide margaliti isi usasyidlo<br />

da aw winaSe missa mdgomare xar~... `etrfiale sibrZnesa RmerTSemosilo, da<br />

Seiyvare igi ufroÁs yovlisa da viTarca margaliti patiosani, sulisa saunjeTa dahmarxe~.<br />

margalitis simbolo Sua saukuneebis sasuliero poeziaSi metismetad gavrcelebulia,<br />

igi saTaves iRebs maTes saxarebaSi (maTe 13, 45-46). aq usasyidlo margalitSi<br />

igulisxmeba caTa sasufeveli. s. averincevis SeniSvniT, Semdeg margaliti TviT<br />

qristes simbolod iqca. es interpretaciebi ar gamoricxaven erTmaneTs, radgan mopoveba<br />

WeSmaritebisa, romelic aris qriste, morwmuneTaTvis aris mopoveba maradiuli<br />

sasufevlisa. aTonel himnografebTan wmindanebi margalitis momgeblad arian dasaxulni.<br />

sagaloblebSi dadasturebuli sxva simbolo-metaforebic ar gamoirCeva originalobiT:<br />

`saRvTo naTelis elva~, `zecis saRvTo navTsayudeli~, `cremlTa ufskrulSi<br />

danTqma~, `etliT cis kamaras asvla~, `cvarTagan madlisaTa morwyva~, `seri sulie-<br />

182


i~, `zecis talavari~, `nergi wminda~, `RuTiv danergili~ da sxva msgavsi gamoTqmebi<br />

sasuliero poeziis is tradiciuli formulebia, romlebic gadadian sagaloblidan<br />

sagalobelSi. d.lixaCovis maxvilgonivruli dakvirvebiT, es formulebi inarCuneben<br />

pirveli mxatvruli mignebis ganumeoreblobis niSans. mravalgzis wakiTxva leqsisa<br />

ar ukargavs TavisTavadobas mxatvrul mignebas, gameorebuli formulebic erTi leqsis<br />

mravaljer wakiTxvis daria. `tradiciuli formula TiTqos patara mxatvruli<br />

nawarmoebia~. marTlac, Znelia, ramem Seanelos eqspresia Semdegi poeturi formulebisa:<br />

`moguefina Cven dResaswauli Seni wmindaÁ, viTarca mzisTuali, da ganiotebs<br />

Cuengan vnebaTa zamTars mZimesa~ (efTÂme mTawmindelis dasdebelni). `aneul hyav yana<br />

sulisa, muSako Sueniero, da Tesli gulisÃmisyofisa dasTese da mogÂmke Tavwarsxmuli<br />

wignTa saRToÁTa~ (wmindisa mamisa Cvenisa giorgi mTawmidelisa).<br />

aseve ar gacvTeba saxarebis igavebiT STagonebuli saxeebi, romelTa transplantacia<br />

erTi garemodan meoreSi sruliad ar qmnis rame uxerxulobas. himnografebis<br />

mxatvruli amocanaa, ganazogados saTqmeli, gaxazos misi zogadsakacobrio mniSvneloba.<br />

saamisod sakuTari poeturi sityvis bibliur saxeebsa da sityva-TqmebTan SeTanabreba<br />

yvelaze ukeTesi gzaa. bibliuri personaJebis moxmoba da wmindanebis maTTan<br />

Sedarebac (sagaloblebSi Zalian xSiradaa naxsenebi, rogorc Zveli, aseve axali aR-<br />

Tqmis personaJebi), imave mizans isaxavs. bibliur personaJebTan dakavSirebulia maradiuli<br />

Rirebulebis mqone movlenebi, amitom es gmirebi kacTa modgmis yvelanair saxes<br />

gamoadgebian arqetipebad.<br />

v) axla vupasuxoT kiTxvas: ra Seadgens sasuliero poeziis mxatvruli bunebis<br />

arsebiT Taviseburebas? am kiTxvaze pasuxis gacema cota Soridan unda daviwyoT.<br />

literaturaTmcodneobaSi xazgasmiTaa naTqvami _ mxatvrulma nawarmoebma esTetikuri<br />

gavlena rom moaxdinos mkiTxvelze, igi unda gaxmovandes: `wigni sanoto rveulis<br />

analogiuria, _ naTqvamia erT literaturaTmcodneobiTs naSromSi. _ ise, rogorc<br />

musikis realoba, musikis namdvili arseboba ganxorcielebulia SesrulebaSi, simRerasa<br />

Tu orkestris xmovanebaSi, zustad aseve literaturuli nawarmoebis realobac<br />

dakavSirebulia sityvier SemoqmedebasTan, kiTxvasTan (Tundac es kiTxva sruldebodes<br />

`TavisTvis~)~.<br />

Tu aseTi Sexedulebebi kanonzomieria sazogadod mxatvruli nawarmoebis mimarT,<br />

miT ufro aucilebelia maTi gaTvaliswineba Zvel sasuliero poeziasTan kavSirSi,<br />

radgan es poezia arc arsebobda xmovanebis gareSe. sagaloblis sityva da vokali<br />

erTmaneTisagan gauTiSavi iyo. magram gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom teqstisa<br />

da melodiis urTierTmimarTebaSi ganmsazRvreli mniSvneloba eniWeboda azrs,<br />

teqstis Sinaarss, mis ideur mxares. specialistTa Tanaxmad, saeklesio galobis Tavisebureba<br />

imaSia, rom azri unda batonobdes galobis xmaze, melodia mxolod damateba<br />

unda iyos cocxali sityvisa; xmis mimoqcevam ki ar unda daCrdilos azris da<br />

sityvis moZraoba, aramed unda mianiWos gamomxatveloba da STambeWdaoba im farglebSi,<br />

romelsac moicavs sagaloblis sityvieri masala. imdenad didi iyo mniSvneloba<br />

sityvis Sinaarsisa, rom galobis SemsruleblisaTvis aucilebeli arc ki iyo vokaluri<br />

monacemebi. netari avgustine ambobda: `RmerTs unda ugalobo ara xmiT, aramed<br />

guliT. qristes monam unda igalobos ise, rom mogvxiblos ara misma xmam, aramed<br />

_ sityvebma~.<br />

sasuliero poeziis mxatvruli buneba kargad iyo gaxsnili mis melodiaSi. himnebi<br />

Tavisi keTilxmovanebiT izidavda da ganaspetakebda msmenels. ai, rogor axasiaTebda<br />

Sua saukuneebis didi mistikosi grigol noseli musikas: `melodia sxva araferia, Tu<br />

ara mowodeba amaRlebuli cxovrebisaken. igi moagonebs yvelas, vinc sikeTes msaxurebs,<br />

ar dauSvas Tavis zne-CveulebebSi rame aramusikaluri, aramwyobri, araTanxmieri~.<br />

magram sasuliero poeziis nimuSebs Cven umTavresad melodiis gareSe vecnobiT,<br />

CvenTvis bevri maTganis musikaluri gaxmovaneba sruliad ucnobia. aqedan SeiZleboda<br />

dagveskvna, rom am sagaloblebis mxatvrul bunebas Cven mTeli sisavsiT ver vwvdebiT.<br />

magram Tu gavixsenebT im garemoebas, rom sagaloblis melodias, mis<br />

183


intonaciur xmovanebas nawarmoebis teqsti gansazRvravs, maSin naTeli gaxdeba, rom<br />

sagaloblis poeturi Rirseba saZebnelia nawarmoebis struqturaSi, mis ritmul aRnagobasa<br />

da sityvier faqturaSi.<br />

sasuliero poeziis arsebiTi niSnebia _ musikaluroba da lirizmi. musikaluri<br />

es nawarmoebi aris ara mxolod imitom, rom igi igalobeba, aramed imitomac, rom<br />

masSi xelSesaxebadaa gamovlenili adamianis gancda, misi sulis moZraoba. msgavsad<br />

musikaluri nawarmoebisa, himni gadmogvcems mkveTrad Seferil ganwyobilebas. magaliTisTvis<br />

movitanT abo Tbilelisadmi miZRvnili sagaloblis erT nawyvets:<br />

`gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier! rameTu Sen, ukanaskneli ese muSaki<br />

macxovrisa CuenisaÁ meaTerTmetisa JamisaÁ mdRevarTa maT Tana aRmsTobilTa miewive<br />

da maT Tana sasyidelsa maTsa ara daakldi!<br />

gixaroden, mowameo, uflisa mier! rameTu Sen miemsgavse ukanaÁsknelsa mas mociqulsa<br />

pavles mamulTa maT sjulTa da moZRurebaTa gangdebiTa, da qristes, Zisa RmrTisa,<br />

aRsarebiTa msgavsadve misa Tavi mogekueTa~ _ ai, es zeaweuli, mRelvare toni<br />

Tavidan bolomde gasdevs ioane sabanisZis am sagalobels da mas gamomsaxvelobis<br />

did Zalas aniWebs.<br />

es ise ar unda gavigoT, TiTqos Zvel qarTul sagaloblebs yovelTvis maJoruli<br />

tonaloba hqondeT; Zalian bevria iseTi nawarmoebic, romlebic sevdisa da mwuxarebis<br />

muqi tonebiTaa damZimebuli.<br />

magaliTisaTvis unda SevCerdeT daviT aRmaSeneblis sinanulis sagalobelze.<br />

cnobilia, rom daviT aRmaSenebeli Tavisma politikurma alRom, didma strategiulma<br />

niWma, kacTmoyvareobam da mravalmxrivma ganswavlulobam legendarul pirovnebad<br />

aqcia da sicocxleSive didebis SaravandediT Semosa. XIII saukunis xelnawerebma<br />

Semogvinaxa misi erTaderTi poeturi nawarmoebic, romelsac `galobani sinanulisani~<br />

ewodeba. pavle ingoroyvas azriT, daviTs unda hqonoda oda-himnic, dawerili qarTveli<br />

mxedrobis didgoris brZolaSi gamarjvebis gamo, magram am himns Cvenamde ar<br />

mouRwevia.<br />

`galobanSi~ daviT aRmaSenebeli gvevlineba Tavisi Tavis umkacres msajulad. igi<br />

adamianis farTo gagebidan amodis da Tavs miiCnevs adamis codvis gadmomRebad. mefepoeti<br />

Tavis SecodebaTa dasaxasiaTeblad mimarTavs biblias, sulis winaSe acocxlebs<br />

Zveli da axali aRTqmis magaliTebs, CamoTvlis im codvebs, romlebic kacobriobas<br />

Caudenia da avlebs paralels sakuTar codvebTan. igi Tavs codvilTa Soris<br />

ucodvilesad saxavs. ar arsebobs codva, romelic TiTqos mas ar Caedinos: `me var<br />

ufskruli, Sesakrebeli bilwebisa RuarTaÁ~, `ufroÁs yovelTa vcode me~ _ godebs<br />

didi mefe. gamoTqmulia mosazreba, rom es sagalobeli codvis gancdis gamoxatvis<br />

siZlieriT ar Camouardeba msoflio literaturis arc erT Sedevrs, maT Soris arc<br />

dante aligieris `RvTaebriv komedias~. grZnobis es sicxovele maRalpoeturadaa aRbeWdili<br />

sagalobelSi; mwvave gancdebi Sesabamisi intonaciiTaa gadmocemuli. am intonaciis<br />

siwrfele da mTrTolvareba gvaRelvebs Cven. aRniSnul gancdas axlavs Segneba<br />

imisa, rom daviT aRmaSeneblis msgavs pirovnebaTa biografiaSi saZebnelia ara<br />

raime mZime Secodeba, aramed Cadenil SecodebaTa Segnebis araCveulebrivi unari da<br />

maRali eTikuri mrwamsi.<br />

qarTuli sasuliero poezia uaRresad mdidaria maRalpoeturi originaluri sagaloblebiT.<br />

maTi yovelmxrivi Seswavla momavlis saqmea.<br />

184


galobani sinanulisani<br />

185<br />

laura grigolaSvili<br />

`galobani sinanulisani~ kompoziciurad mtkiced Sekruli nawarmoebia. masSi SekavSirebulia<br />

anTropologiuri, eTikuri, ontologiuri Temebi. es gasagebicaa. RvTismetyveleba<br />

moZRvrebas adamianze miiCnevda samyarosa da RvTaebis Sesaxeb arsebuli<br />

moZRvrebis saxesxvaobad. adamianis Semecneba niSnavda samyaros wvdomasa da piriqiT,<br />

samyaros saidumloTa axsnas adamianis arsTan mivyavdiT. basili didis TqmiT: `ara<br />

umetes icnobebis cisagan da queyanisa RmerTi, viTar-igi agebulebisagan Cuenisa, uke-<br />

Tu vinme gulisÃmisyofiT gamoikulevdes Tavsa TÂssa, viTar ityÂs winaÁswarmetyueli,<br />

viTarmed `sakÂrvel iqmna cnobaÁ Seni Cemgan~, ese igi ars, viTarmed Tavi Cemi gulisÃma<br />

vyav da mis mier gardametebulebaÁ igi sibrZnisaÁ SenisaÁ viswave~. amitom br-<br />

Zanebda kabadokieli mama: `uZneles ars yovlisave cnobaÁ Tavisa TÂsisa~.<br />

daviT aRmaSeneblis `galobani~ iwyeba RvTisadmi mimarTviT `romlisaca winaSe qeddadrekil<br />

ars yoveli...~ g. imedaSvilis marTebuli SeniSvniT, es sityva (igulisxmeba<br />

`romlisaca~) `himnografiaSi SemuSavebulia rogorc Cveulebrivi leqsikuri tradicia<br />

RmerTis mniSvnelobiT da mis sinonimadaa gadazrdili. strofis `romelman~iT<br />

dawyeba garkveul poetur xerxad qceula mTliani himnis agebisaTvis, riTac winaswaraa<br />

gansazRvruli aseTi himnebis rogorc Sinaarsi, ise kompozicia. daviTic uflis<br />

winaSe idreks qeds, mas mimarTavs, mas SehRaRadebs.<br />

daviT aRmaSenebeli pirovnebis farTo gagebas efuZneba. igi Tavis Tavs uyurebs, rogorc<br />

pirveli adamis STamomavals, Tavis codvaTa dasabams pirvelcodvaSi xedavs da<br />

Tavis codvilobas xsnis zogad safuZvelze, rogorc adamianis dacilebas RvTisgan:<br />

xatsa TÂssa mamsgavse<br />

da sakrvelad grZnobadisa<br />

da gonierisa myofobisad damawese<br />

Senebr<br />

arsTa sityuebisa<br />

Cem Sorisca SekrebiTa,<br />

xolo me umadlo geqmen.<br />

bunebiTni raÁ Zalni<br />

ara sjulTaebr viÃumien,<br />

msgavsebisagan davakldi da davhbade boroti,<br />

xolo<br />

xilulT-miersa<br />

gemovnebasa<br />

vrcelad ganuxuen grZnobani.<br />

pirveli galobidanve mefe daviTi saubrobs Tavis codvebze da meSvide galobis<br />

CaTvliT sagalobelSi mxolod es Temaa gaSlili. mefe codvebis aRiarebisas moiSveliebs<br />

biblias, acocxlebs Zveli da axali aRTqmis magaliTebs da avlebs paralels<br />

sakuTar codvebTan.<br />

daviTis TqmiT, man kaenis mkvlelebri zraxva, seiTis ZeTa garyvnileba, goliaTTa<br />

aRviraxsniloba, xuTi qalaqis mkvidrTa ukeTurebis mwvire (WuWyi) gaamravla, rogorc<br />

ukuRma mavalma borotebis mdinarem; egviptelTa gulmZimoba, qanaanelTa Cveulebani,<br />

msxverplSewirva kerpTaTvis, mkiTxaoba, Selocva, Tmis nawnavebi da sxva, rac<br />

uzenaesma akrZala, gadmoiRo da TviT am pirvel magaliTebs gadaaWarba.<br />

daviT godebs, rom igi israelis mefeebs hbaZavda, oRond urjuloebs da, rac SeeZlo,<br />

scodavda sakerpoebze sakmevlis kmeviT, warmarTebTan aRreviT, ciur sxeulTa<br />

TayvaniscemiT. ciur sxeulTa moZraobaze dafuZnebuli asiriuli (siriuli) misnoba,<br />

moZrav da uZrav varskvlavTa SeerTeba da daSoreba, bedi, gangeba da Sobis (dabadebis)<br />

dRe, TiTqos saRvTo moZRvreba ar smenodes, fuWi ocnebis sagnad aqcia.


daviTis TqmiT, man elinTa mier RmrTis ver Secnoba da TviT Semoqmedis nacvlad<br />

mis mier SeqmnilTa (dabadebulTa) Tayvaniscema srulyo, roca TiToeuli vnebis kerps<br />

emsaxura, vnebebs ahyva.<br />

mefe-aRmaSenebeli miiCnevs, rom wignis rjuli (igulisxmeba moses rjuli) bunebiTi<br />

rjuliTurT daarRvia da uflis mcnebis damamowmebeli rjuli gonebisa (e. i.<br />

sindisi) codvisa da xorcis rjuls daumona.<br />

daviTi TiTqos daemsgavsa sxvadasxva mxecTagan Sezavebul arsebas, mravalsaxovans,<br />

sxvadasxva dros sxvadasxvagvarad saxilvels, TiToeuli maTganis bunebis Sesabamisad<br />

gamZvinvarebuls. ar SeuSinda moqneul namgals, romelic sikvdils miagebs yvelas,<br />

vinc mis msgavsad mudam tyuilad ificebda SiSismomgvrel saxels uflisas.<br />

daviTi codvad miiCnevs, rom solomonis wurblis msgavsad gaumaZRar, sxvaTa<br />

qveynis sazRvrebs eSureboda dasapyrobad da RvTis mier dawesebul sazRvrebs ar<br />

sjerdeboda. igi ganicdis, rom borotad daarRvia sazRvrebi, waumata saxli saxls<br />

da miwa miwas, uZlurT waarTva maTive wili da eswrafoda umezoblod yofnas, raTa<br />

mxolod mas ebatona am qveyanaze.<br />

daviTma TiTqos winaaRmdegoba gauwia uflis moZRvrebis yvela wess da umsgavso<br />

SeuRlebebiT iZalada sarecelze da ukeTuri magaliTebis micemiT codvis gzaze<br />

daayena Tavisi eri, rogorc israeli _ misma mefeebma.<br />

daviTi uflis winaSe imasac aRiarebs, rom man TiTqos mtveriviT moxveta vercxli<br />

da talaxiviT daagrova oqro, emsaxura sixarbis, gaumaZRrobis mamonas (simdidris<br />

RvTaebas) ise, rogorc misi bibliuri winaparni eTayvanebodnen baals, astartes<br />

da bilw qamoss.<br />

daviTma TiTqos marTali sityva da cru mosamarTleTa mamxilebelni moiZula,<br />

xolo pirferTa gaiZveroba moiwona da mabezRara rCeva-darigeba siamovnebiT miiRo<br />

da usamarTlo msjavri gamoitana. qvrivTa cremli da obolTa gulamoskvnili tirili<br />

ar Seiwyala, guli ar gauxsna mTxovnelT, ufro ki qristes, romelic sazrdoobs<br />

maTTvis gaRebuli umciresi sakvebiT.<br />

daviTi miiCnevs, rom man daarRvia saxarebis mcneba, romelic misgan iTxovda mcemelisaTvis<br />

loyis miSveras, RaribTaTvis sakuTari samoslis micemas, sruliad uficvelobas,<br />

xolo ndomis, wadilis ayolas namdvil mruSobad miiCnevda.<br />

aRniSnul codvaTa CamoTvlisas intonacia erTgvarad monotonuria da Seferilia<br />

sevdiT. xolo, roca amoiwureba saTqmeli, roca warmoCndeba adamianis zneobrivi dacemis<br />

sruli suraTi, intonacia mkveTrad icvleba, masSi mRelvareba matulobs da<br />

TiTqos ukanaskneli amosunTqviT ityvis mefe:<br />

eseni vcoden, saxarebisa sjulTa<br />

da mcnebaTa SenTa Sina<br />

mcemulma raÁ yurimlisa mipyrobasa<br />

da glaxkTaTÂs ganSiSulebasa,<br />

da raÁTurTiT ara ficsa<br />

Sen, sjulis-mdebeli Cemi, hbrZanebdi<br />

da gulisTqumiT mimxedvelobasa<br />

gansrulebulad mruSebad dasdebdi.<br />

TiTqos dasrulda yvelaferi, amoiwura saTqmeli. aRsarebis mTqmelsac da mis<br />

msmenelsac erTgvari garindeba eufleba: am pauzis Semdeg sagalobelSi Semodis axali<br />

Tema da axali intonacia:<br />

daRaTu esreT ganvxrwnen yovelni grZnobani<br />

da yovlad xrwnileba viqmen,<br />

garna arave aRvixuen Ãelni,<br />

arca davde sasoebaÁ Cemi<br />

RmrTisa mimarT ucxoÁsa, arca<br />

ucxo Tesli raÁme sarwunoebaÁ<br />

sawurTel vyav sulisa, gareSesa missa,<br />

186


omeli maswaves RmrTismetyuelTa SenTa!<br />

amis Semdeg intonaciurad SemarTuli toni kvlav eSveba da gulmxurvale vedrebaSi<br />

gadadis:<br />

da aw, momdrekeli muÃlTa gulisaTaÁ<br />

vÃmob, viTarca sxuaÁ manase,<br />

milxine, Ä, meufeo, milxine<br />

da nu warmwymed codvaTa Sina,<br />

da nu iÃseneb ZÂrTa CemTa,<br />

da nu damsji me quesknelTa Tana,<br />

rameTu Sen xar RmerTi monanulTaÁ,<br />

amaRlebuli zesknels caTa ZalTagan!<br />

ra SeiZleba iTqvas?<br />

mxolod didi mefis Sinagan pirovnebaSi gaRviZebul umaRles msajuls SeuZlia<br />

Tavisi Tavis ase mkacrad gansja!<br />

gavixsenoT, rasac daviTis mematiane gvamcnobs didi mefis Sesaxeb: daviTi mZime<br />

seniT daavadebulTa xilvisas Turme `cremliT daaltobda RawvTa misTa~; mefes naufliswulevi<br />

hqonda qisakSi da yoveldRe gascemda saboZvars gaWirvebulTaTvis. xolo,<br />

roca veravis naxavda dasamowyaleblad, mZimed ganicdida da Sewuxebuli ambobda:<br />

`dResa ver mivec qristesa marcxebiTa CemTa codvaTa~. mematiane dasZens: `vin jerovnad<br />

warmoTqunes pativis pyrobani monazonTani, simdabliT SemTxuevani da mokiTxvani,<br />

da siyuaruliT Sewynarebani maTni, TÂTeulisa niWni da saÃmarni, romliTa uzrunvel-yvnis<br />

yovelTa saWiroTagan~. ramdeni aseTi magaliTia `matianeSi~ daviT aRma-<br />

Seneblis didi bunebisa da zneobrivi keTilSobilebis warmosaCenad?<br />

gana SeiZleba imis garkveva, ra codvas gulisxmobs daviT aRmaSenebeli, rodesac<br />

gvamcnobs, rom TiTqos man kaenis mier Zmis mkvlelobaze uaresi danaSauli Caidina?<br />

am kiTxvaze pasuxis gacema kidec rom miviCnioT aucileblad, mainc ver SevZlebT,<br />

radgan aq sulis metad dafaruli moZraobaa gasaTvaliswinebeli. ioane oqropiris<br />

sityviT, `ukueTu simarTliT ara hzraxvide da samarTlsa ara miscemde, ars igi parva<br />

da mekobroba; da ukueTu sTqva, ara kac miklavs, gety Sen: ukueTu Tual-axune da<br />

samarTliT ara ganhbWo, kacis klva ars ese~. maSasadame, aRniSnuli msjelobis Tanaxmad,<br />

simarTlis Ralati igive qurdobaa, kacis usamarTlod gansja kacismkvlelobaa.<br />

`galobanSic~ aris miniSneba, rom msgavsebaa erTi SexedviT TiTqos sruliad gansxvavebul<br />

codvaTa Soris. magaliTad, daviT aRmaSeneblis TqmiT, sakuTar vnebebs<br />

ayola kerpTayvanismcemlobas niSnavs, vercxlismoyvareoba iseTive mZime codvaa, rogorc<br />

warmarTul RvTaebaTa Tayvaneba da a. S. daviT aRmaSenebels udidesi misia daakisra<br />

ufalma. mas es wuTisofeli unda gaevlo rogorc mefes, rogorc mxedars,<br />

rogorc adamians. vin aris dazRveuli qartexilebiT aRsavse am qveyanaSi Secdomebisagan?<br />

gonebaSi gavlebuli ukeTuri azris SemCneva da amis gamo wuxili mxolod zneobrivad<br />

maRali adamianebisTvis aris damaxasiaTebeli, mxolod imaTTvis, visi cxovrebac<br />

ubiwoebisa da sispetakis magaliTs ganasaxierebs kacobriobisaTvis. swored efrem<br />

asuri, ioane oqropiri, petre qarTveli da maTi msgavsi adamianebi ganicdian,<br />

TiTqos maTi codvani `ufroÁs qÂSisa zRvisa arian, umravles cvarTa cisaTa arian,<br />

ufroÁs yovelTa kacTa arian~.<br />

amgvar adamianTa biografiaSi saZebnelia ara raime mwvave da ukiduresi Secdomebi,<br />

aramed Cadenil SecodebaTa gancdisa da Segnebis araCveulebrivi unari, maRali<br />

eTikuri mrwamsi. daviT aRmaSeneblis `galobans~ Zlieri subieqturi gancda msWvalavs,<br />

magram daviTis sindisi amaRlebulia sazogadoebriv Segnebamde da mefis RaRadi<br />

sakuTar codvaTa Sesaxeb farTo rezonans iRebs. amiT emsgavseba `galobani~ bibliuri<br />

daviTis `fsalmunebs~. cnobilia, rom `daviTnis~ bevr galobas konkretuli<br />

faqti udevs safuZvlad. magaliTad, 50-e fsalmunis zedwarwera gvamcnobs, rom igi<br />

warmoiTqva naTanis mier daviTis mxilebis gamo, roca mefem Sescoda Tavisi mxedris,<br />

187


uria xeTelis colTan _ bersabesTan. magram 50-e fsalmuni iqca sinanulis zogad gamoxatulebad<br />

da mis Temaze ara erTi liturgikuli kanoni Seiqmna, maT Soris andria<br />

kretelis `didi kanonic~. fsalmunebi yoveli RvTismosavi adamianis subieqturi<br />

religiuri gancdis gamomxatvelad iqca da, rogorc aTanase aleqsandrieli ityvis,<br />

fsalmunTa SemweobiT `kaci igi RmerTsa hzraxavn TÂsiT gonebiT da RmerTi _ kacsa~.<br />

`galobanis~ finalur striqonebSi warmoCenilia esqatologiuri aRsasrulis<br />

mZafri suraTebi. ixateba stiqiaTa daSlis Jami, rodesac daiSriteba dideba, gaqreba<br />

mefobis SiSi, fuWi iqneba mxiaruloba, daWkneba yvavilovneba, sxva waritacebs samefo<br />

skiptras, sxvas gahyveba laSqari. aqvea warmoCenili samyaros gankiTxvis saSineli<br />

dRe, codvilTaTvis gamzadebuli cecxli, msaxurTa risxva. yovelive amis fonze gulisSemZvrel<br />

gamomsaxvelobas iZens daviTis sulis Zaxili: `maSin Semiwyale, msajulo<br />

Cemo!~ `maSin Semiwyale, iesu Cemo!~<br />

am pasaJebis Semdeg kvlav Camodgeba didi pauza da garindeba. sagalobelSi iRvi-<br />

Zebs axali intonacia. igi gamTbaria rwmeniTa da imediT:<br />

mrwams, viTarmed aRvsebaÁ<br />

srul-yos RmerTman Cem Soris<br />

yovlisave sinanuliT aRdgomisaÁ.<br />

sagalobeli dasruldeba sinaTliTa da sixaruliT aRsavse mZlavri intonaciiT:<br />

araÁ uxilavs mzesa qalwuli dedaÁ TÂnier Sensa,<br />

arca Cemoden braleulsa _ naTeli misa,<br />

garna me SeniTa<br />

oxiTa, dedofalo,<br />

vesav xilvad naTelsa<br />

Zisa Senisasa<br />

da naTelsa zeSTa saukuneTasa.<br />

sagulisxmoa, rom Zeglis finaluri ganwyobileba mzaddeboda pirveli galobebidanve<br />

`RmrTismSoblisanebis~ saSualebiT, sadac frTxilad gaismoda imedis tonebi<br />

da mZime gancdebis gamomxatvel galobaTa simwvaves anelebda. adamiani rom daeca<br />

da codvebiT damZimda, swored `amisTÂs iyo qalwuli da ÃorcqmnaÁ sityÂsaÁ _ leitmotiviviT<br />

gasdevs mTels sagalobels.<br />

`galobans~ warmoTqvams pirovneba, romlis arsebaSi gaRviZebulia `axali adamiani~,<br />

romelic Sinagan harmoniaSia pirvelsaxesTan. sulis mxolod aseTi aRmavloba<br />

xdis SesaZlebels, adamianma saaSkaraoze gamoitanos dafaruli gancdebi. adamiani<br />

jer unda amaRldes Tavis Tavze da Semdeg Seafasos igi. amitomaa, rom `galobanis~<br />

mTqmeli Tavis SecodebaTa tyve ki ar aris, ganmgebelia maTi. codvaTa SegnebiT daZleulia<br />

codva. sulieri sawyisi Sinagan winaaRmdegobaTa daZleviT zeimobs xorcielze,<br />

myardeba wonasworoba realursa da idealurs, grZnobadsa da suliers Soris,<br />

monanuli mefis Sinagani arseba harmoniulia.<br />

`galobani sinanulisanis~ amgvarad agebuli kompozicia didad ganasxvavebs mas<br />

rogorc andria kretelis `didi kanonisagan~, aseve sinanulis sxva sagaloblebisagan,<br />

sadac gancdebi ufro erTgvarovania da erTi tonalobiTaa Seferili.<br />

daviT aRmaSeneblis sinanulis sagaloblis arsis dasaxasiaTeblad, vfiqrobT, yuradReba<br />

unda gamaxvildes `didi kanonisadmi~ Cveni Zeglis mimarTebis sakiTxzec.<br />

rogorc cnobilia, andria kreteli bizantiuri himnografiis warmomadgeneli iyo.<br />

k. krumbaxeris daxasiaTebiT, is iTvleboda bizantiuri periodis yvelaze did saeklesio<br />

oratorad. mis mravalferovan SemoqmedebaSi Tavisi SinaarsiT, siRrmiTa da<br />

sinatifiT `didi kanoni~ gamorCeulia. bizantiuri himnografiisa da musikis aRiarebuli<br />

specialistis, egon velesis, Tanaxmad, Tu ioane damaskelis aRdgomis sagalobels<br />

uwodebdnen oqros galobans anu galobaTa dedofals, andria kretelis `didi<br />

kanoni~ samarTliand iTvleboda kanonTa mefed.<br />

andria kretelis `kanons~ didi ewodeba Tavisi moculobis gamo. Cveulebrivi<br />

kanoni Tu Sedgeba 30 an cota meti dasdeblisagan, andria kretelis `didi kanoni~<br />

188


Seicavs 11 irmoss (meore da mesame galobas aqvs or-ori irmosi) da 212 dasdebuls,<br />

11 samebisans, 11 `RvTismSoblisans~ da 1 kondaks. `didi kanonis~ dasdebelTa Soris<br />

moTavsebulia mariam egviptelisadmi miZRvnili dasdeblebic, or-ori muxli TiToeul<br />

galobaSi. `didi kanoni~ dasrulebulia andria kretelisadmi miZRvnili SesxmiT.<br />

ase rom, `didi kanoni~ sul 250 dasdeblisgan Sedgeba.<br />

andria kretelis Semoqmedebisadmi qarTvelebs Tavidanve seriozuli interesi gamouxatavT,<br />

qarTul enaze Targmnilia TiTqmis yvela nawarmoebi arqiepiskoposisa.<br />

sagulisxmoa isic, rom `didi kanoni~ samgzisaa Targmnili qarTulad. misi mTargmnelebi<br />

arian qarTuli sulieri kulturis udidesi warmomadgenlebi: eqvTime aToneli,<br />

giorgi aToneli da arsen beri. cnobilia isic, rom mesame Targmani ganxorcielebulia<br />

TviT daviT aRmaSeneblis `brZanebiTa da jerCinebiTa~ rogorc arsen beris anderZSia<br />

naTqvami, mefem mas daavala Zeglis xelaxla Targmna, xolo ioane kaTolikoss<br />

_ teqstze xmis dadeba. anderZi mTavrdeba sagulisxmo sityvebiT: `xolo keTili<br />

raÁca ars, yoveli Semdgomad RmrTisa da saRrmToTa, didisa mefisa da wmidis<br />

TÂTmpyrobelisa Cuenisa da misisa gulmodginebisaÁ ars, romlisani mravalmca arian<br />

welni cxorebisa misisani da saukuno kurTxevaÁ~.<br />

aSkaraa, daviT aRmaSenebels sulis sawvrTnelad dausaxavs andria kretelis `didi<br />

kanoni~. ar aris gamoricxuli, manve ubiZga mefes Seeqmna Tavisi sinanulis sagalobeli.<br />

magram ra aqvT saerTo da ganmasxvavebeli am Zeglebs?<br />

andria kretelisa da daviT aRmaSeneblis sagaloblebs anaTesavebT erTi Tema da<br />

eTikuri ideebis erTi wre. orive sagalobeli Seqmnilia 50-e fsalmunis motivebze.<br />

orive nawarmoebSi lirikuli gmiri warmoTqvams aRsarebas uzenaesis winaSe, orive<br />

inaniebs Cadenil codvebs da imeds amyarebs RmerTis mowyalebasa da saxierebaze.<br />

orive sagalobels safuZvlad udevs axali aRTqmiseuli moZRvreba adamianze da<br />

orive ZeglSi monanuli pirovneba efuZneba adamianis farTo gagebas. Tavisi codvebis<br />

gansazRvrisas orive mimarTavs biblias da bibliuri istoriis gaxsenebiT mkacrad<br />

gansjis sakuTar Tavs. bibliuri codvebis CamoTvlisas orive pirovneba gvevlineba<br />

ara maT uSualo gadmomRebad, aramed codvilad, romelmac daarRvia is zneobrivi<br />

principebi, romlebzec saubaria Zvelsa da axal aRTqmaSi.<br />

`did kanonsa~ da `galobani sinanulisanSi~ grZnobaTa gansaxovnebis meTodi msgavsia:<br />

ara dakonkreteba codvebisa da saTqmelisa, aramed ganzogadeba, bibliur saxeebTan<br />

SeTanabreba, sakuTar Tavsa da codviT ukiduresad damZimebul sxva adamianebs<br />

Soris paralelis gavleba. oRond aqve unda aRiniSnos, rom konkretuli damTxvevebi<br />

bibliur saxeTa moxmobisas am Zeglebs Soris Zalze iSviaTad gvxvdeba. `did kanon-<br />

Si~ motanilia uamravi mniSvnelovani magaliTi Zveli da axali aRTqmidan, daviT aRmaSenebeli<br />

ki yuradRebas amaxvilebs bibliuri Txrobis sruliad sxva movlenebze.<br />

daviT aRmaSenebels Tavis sagalobelSi ar mouxseniebia arc erTi bibliuri codva,<br />

romelsac mouxmobs andria kreteli, garda adamisa da kaenis codvebisa.<br />

miuxedavad am Zeglebis mxatvruli modelis msgavsebisa, daviT aRmaSeneblis sagalobeli<br />

sruliad damoukidebeli Rirebulebis Zeglia, romelic pirovnebis subieqtur<br />

gancdas efuZneba.<br />

andria kretelisa da daviT aRmaSeneblis sagalobelTa Sepirispirebisas ikveTeba<br />

niSnebi, romlebic am ZeglTa specifikis ganmsazRvrelad SeiZleba miviCnioT.<br />

`didi kanonis~ kondaki, romelic warmoaCens nawarmoebis mTel arss, Seicavs mowodebas:<br />

`sulo Cemo, sulo Cemo, aRdeg, rasa gZinavs? aRsasruli moaxloebul ars<br />

da gegulebis aRSfoTebaÁ. ganiRviZe, raÁTa Segiwyalos Sen qristeman RmerTman, romeli<br />

yovelgan ars da yovelsave aRavsebs~. `didi kanonis~ mizani aris is, rom sulierad<br />

gamoafxizlos adamiani da gaaRviZos masSi sinanulis grZnoba.<br />

`galobani sinanulisani~ Seqmnilia uzenaesisadmi usazRvro madlierebisa da mowiwebis<br />

niSnad. avtori bibliur daviT winaswarmetyvelis msgavsad inaniebs, rom RvTaebriv<br />

saxierebasa da Semweobas `umadlo eqmna~ da daadga codvaTa gamravlebis gzas.<br />

andria kretelis `didi kanoni~ da daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~<br />

189


erTmaneTisagan mkveTrad gansxvavdebian siuJeturi ganviTarebis TvalsazrisiTac. `didi<br />

kanonis~ siuJeturi xazi viTardeba spiralurad, lirikuli gmiri xan RvTaebas mimarTavs,<br />

xan Tavis suls exmianeba, is xan godebs Tavisi codvebis gamo, xan Tavs sinanulisken<br />

mouxmobs. Zveli da axali aRTqmis magaliTebs xan Tavis gansasjelad ixsenebs,<br />

xan misabaZi saxeebis gasacocxleblad. sagalobelSi mudmivad icvleba monanuli<br />

adamianis ganwyobileba: Rrma sevdisa da kaeSnis nacvlad Semodis imedisa da sasoebis<br />

naTeli sxivi, Semdeg naTel tonebs kvlav enacvleba sevdiani intonacia da a. S.<br />

daviTis sinanulis sagalobelSi lirikuli subieqtis RaRadisi mimarTulia RvTaebisadmi,<br />

mTeli Zeglis manZilze igi uzenaess exmianeba. magaliTebi bibliidan moxmobilia<br />

mxolod codvili sulis dasaxasiaTeblad, xolo siuJeti viTardeba aRmavali<br />

xaziT. sagalobelSi gamoxatul sevdasa da godebas agvirgvinebs rwmeniT gasxivosnebuli<br />

naTeli, zeaRmafreni intonacia. ase rom, daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisanis~<br />

mxatvruli struqtura mniSvnelovnad gansxvavdeba `didi kanonis~ arqiteqtonikisagan.<br />

daviT aRmaSenebeli, STagonebuli andria kretelis ganTqmuli sagalobliT,<br />

irCevs originalur gzas da qmnis TavisTavadi Rirebulebis mqone Zegls, romelic<br />

netari avgustines `aRsarebis~ msgavsad adamianis suls Rrmad swvdeba da sakuTari<br />

pirovnebis amaRlebisa da srulqmnis survils aRviZebs.<br />

daviT aRmaSeneblis sinanulis sagalobeli aris mefis ara mxolod zneobrivi mrwamsis<br />

gamomxatveli didi Zegli. aramed misi Rrma ganswavlulebis amsaxveli STambe-<br />

Wdavi dokumentic.<br />

daviTis mematianis Rrma rwmeniT, daviT aRmaSeneblis gonebamiuwvdomel sibrZnes<br />

da misi samefos saarako siZlieres RvTis SewevnasTan erTad gardasul saqmeTa Semecneba<br />

da wignis gansacvifrebeli siyvarulic ganapirobebda. daviTi siyrmidanve<br />

daswafebia saRmrTo wignebs. kaci ifiqrebdao, mogviTxrobs mematiane, rom daviTi mxolod<br />

am wignebiT cocxlobda da suldgmulobda. es wignebi Seadgenda mis sazrdos,<br />

yvelaze tkbilsa da sawadels, es wignebi iyo misi Sveba, gancxroma da sargebeli.<br />

mematiane daviTis wignismoyvarulobis TvalsaCino magaliTad asaxelebs erT<br />

sagulisxmo faqts. mefes Cvevad hqonia kiTxvis dasrulebisas wignis boloSi niSnis<br />

dasma. dauTvliaT da `samociqulos~ ocdaoTxi aseTi niSani hqonia wignis bolos<br />

dasmuli.<br />

swavluli mefis interesebi mwerlobis yvela sferos swvdeboda. qarTuli da araqarTuli<br />

wyaroebi erTxmad mowmoben mis mravalmxriv ganswavlulobas, mis dainteresebas<br />

saRvTo wignebiT, Teologia-filosofiiT, poeziiT, astrologiiT.<br />

erT-erT saeklesio krebaze, romelic somexTa TxovniT moiwvia daviT aRmaSenebelma,<br />

paeqroba gaimarTa qarTvelebsa da somxebs Soris sarwmunoebriv sakiTxebze.<br />

swavlul mefes didxans usmenia mokamaTeTaTvis da Semdeg Tavmdablad ganucxadebia:<br />

`ese sacnaur ars Tquenda, rameTu me Sors var swavlulebasa da mecnierebasa, viTarca<br />

mÃedrobaTa Sina aRzrdili, amisTÂsca uswavlelTa da litonTa da martivTa<br />

mier sityuaTa gezraxo Tquen~. mematiane ki dasZens, rom daviTma `winadaudgromeli~<br />

da `ucilobeli~ magaliTebisa da igavebis axsna-ganmartebiT mowinaaRmdegeni `daan-<br />

Tqna, viTarca megÂptelni, da dauyo piri maTi da upasuxo-yvna da yovlad usityuel,<br />

viTarca odesme didman basili aTinas Sina~, `uRonoqmnilma~ mwvaleblebma aRiares<br />

cxadad `Zleuleba TÂsi~. mefisTvis ki uTqvamT: `Cuen, mefeo, mowafe guegone amaT<br />

moZRuarTa TquenTa, garna, viTar vxedavT, Sen same xar moZRuari moZRuarTa, romlisa<br />

brWalsa ver mimwuTar-arian ege moZRuarsagonebelni Tquenni~.<br />

daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisanis~ lamis yvela sityvas SeZenili aqvs<br />

Teologiuri terminis mniSvneloba da dakavSirebulia qristianuli moZRvrebis kardinalur<br />

sakiTxebTan. yuradRebas SevaCerebT ramdenime maTganze.<br />

`galobanSi~ naTqvamia: `amisTÂs qalwuli dedaÁ da SobaÁ axali sityÂsaÁ qmna~. e.<br />

i. daviTi qalwuli dedisagan sityvis Sobas axals uwodebs, rac imas niSnavs, rom am<br />

Sobas sxva Soba unda uswrebdes. marTlac, Teologiis Tanaxmad, qristesTan ori So-<br />

190


aa dakavSirebuli: pirveli Soba `mamisagan udedoÁ~, meore _ umamod dedakacisagan.<br />

`Sobaa axali~ uJamod Sobili sityvis JamSi ganxorcielebas niSnavs.<br />

am TvalsazrisiT sayuradReboa `galobanis~ Semdegi adgilic: `sisxlTa qalwulebrivTagan<br />

Ãorcni RmrTisani da axali SezavebaÁ iqmna, RmerTi da kaci~. `axali<br />

Sezaveba~ qristianuli moZRvrebis erT-erTi ZiriTadi debulebaa, romliTac igi upirispirdeba<br />

eretikul mimdinareobebs da qalwulisagan RmerT-mamakacis Sobis Tvisobrivad<br />

sruliad axal movlenas gamoxatavs.<br />

`eklesiastes~ mixedviT sawuTroSi araferi aris axali: `da araraÁ ars yovelive<br />

axlad mzesa amas queSe, romlisaTÂs ityodis da TqÂs, viTarmed ese axali ars. mieriTganve<br />

qmnul ars saukuneTa maT yofilTa uwinarÀs Cuensa~. qristianuli dogmatika<br />

eyrdnoba `Zveli aRTqmis~ am debulebas da erTaderT siaxled mxolod qristes<br />

Sobas miiCnevs: `RmerTad srul myofi srul kac iqmnebis da aResrulebis yovelTa<br />

axalTa uaxlesi da mxoloÁ axali mzesa queSe, romlisa mier ganuzomeli igi Zali<br />

RmrTisaÁ sacnaur iqmnebis, rameTu raÁ ufroÁs ars kacqmnasa RmrTisasa~. maSasadame,<br />

erTaderTi siaxle, rac mzis qveS ganxorcielda, es qalwulisagan RmerTkacis Sobaa.<br />

daviT aRmaSenebelic ityvis: `ara uxilavs mzesa qalwuli dedaÁ, TÂnier Sensa~.<br />

`galobani sinanulisani~ imeorebs eklesiis mamaTa Tvalsazriss RvTismSoblis<br />

xatis Tayvaniscemis arsis Taobazec. daviTi mimarTavs RvTismSobels: `sakuTrad RmrTismSobelad<br />

gqadagebT, uxrwnelo qalwulo, da gurwams, viTarmed pativi xatisa<br />

SenisaÁ Sendamo wiaRmovals RmrTismetyuelTaebr, da codvilTa moqcevasa aniSeb mis<br />

mier, viTarca cxadhyofs TeatroÁ igi mrCobilTa sofelTaÁ, sikeTe egÂptisaÁ, Rirsi<br />

mariam~.<br />

am muxlSi gamokveTilia mniSvnelovani periodi eklesiis istoriidan. rogorc viciT,<br />

VII saukuneSi bizantiaSi Tavi iCina xatmebrZolobam, romelic xangrZlivi drois<br />

manZilze gaafTrebul brZolas awarmoebda xatebis winaaRmdeg.<br />

marTlmadideblurma aRmsareblobam scada xatTayvanismcemlobis Teologiuri da<br />

moraluri dasabuTeba, rasac unda ganemtkicebina qristianuli Segneba da daecva igi<br />

gadaxrebisagan. xatTayvanismcemloba sabolood aRiares msoflio VII saeklesio<br />

krebaze. ioane damaskeli, romelsac didi warmateba xvda wilad am brZolaSi, daeyrdno<br />

basili didis TvalTaxedvas; `pativi xatisaÁ pirmSoÁsa mis saxisa aRvals~. e. i.<br />

pativiscema xatisa gadadis mis pirvel saxeze, imaze, vinc gamosaxulia am xatiT.<br />

basili didis zemoT moxmobili Tvalsazrisi gatarebulia daviT aRmaSeneblis<br />

TaosnobiT mowveul ruis-urbnisis krebis ZeglisweraSic: `cxad ars, viTarmed Tayuanismcemeli<br />

xatisa RmrTisaÁ RmerTssa Tayuanis-scems mis mier; maginebelica sadme<br />

xatisa RmrTisaÁ RmerTsa aginebs ueWvelad, viTarca wmidaTa Soris didi basili esreT<br />

daswers amas~.<br />

`galobani~ Segvaxsenebs imasac, rom codvilT RmrTismSoblis xatis saSualebiT<br />

eniSnebaT moqceva da aqve asaxelebs mariam egviptelis magaliTs.<br />

mematianem daviT aRmaSeneblis mwignobruli moRvaweoba ptolemeosos Rvawls Seadara.<br />

ptolemeosTa dinastiaSi araerTi swavluli iyo, magram istorikosi aq ptolemeos<br />

II filadelfoss unda gulisxmobdes, radgan swored mis dros iqca aleqsandria<br />

elinisturi kulturis centrad. swored mis saxelTanaa dakavSirebuli aleqsandriis<br />

axladdaarsebuli museonisa da aleqsandriis ganTqmul biblioTekaSi Semokreba im<br />

drois yvelaze gamoCenili mecnierebisa, filosofosebisa, swavlulebisa, romlebmac<br />

kacobriobis civilizaciis istoriaSi sruliad axal eras daudes safuZveli.<br />

daviTis mematianes am SedarebaSi ar gadauWarbebia. daviT aRmaSenebelmac Cveni<br />

eris sulieri ganviTarebis sruliad axali gzebi dasaxa. Mman kargad icoda, rom<br />

qveynis aRorZinebisaTvis sxva faqtorebTan erTad saWiro iyvnen Rrmad ganswavluli,<br />

wminda, ganaTlebuli, msoflio kulturis miRwevebs ziarebuli adamianebi, romlebic<br />

saTaveSi unda Casdgomodnen qarTveli xalxis sulier aRmavlobas. uTuod am mizniT<br />

unda gaegzavna daviTs ormoci axalgazrda saberZneTSi. maT iqaur skolebSi unda mieRoT<br />

umaRlesi ganaTleba da SeeTvisebinaT saukeTeso tradiciebi, raTa Semdgom<br />

191


SesZlebodaT mSobliuri kulturis samsaxuri. amiT unda aixsnas isic, rom mefis<br />

erT-erTi umTavresi sazrunavi qarTuli kulturis rogorc sazRvargareTuli, aseve<br />

adgilobrivi qarTuli savaneebi iyo, xolo misi umTavresi mizani qarTuli kulturis<br />

ganaxlebis mZlavri keris saqarTveloSi dafuZneba gaxldaT. 1106 wels igi kidec<br />

Sesdgomia gelaTSi RvTismSoblis saxelze didi taZris Senebas. TaobaTa rwmenaSi<br />

ganmtkicebuli azriT, mefe TviTon iRebda monawileobas gelaTis mSeneblobaSi.<br />

mefe aRmaSenebels Tavisi diadi miznis gansaxorcieleblad gelaTSi Semoukrebia<br />

`kacni patiosanni cxovrebiTa da Semkulni yovliTa saTnoebiTa~. maT Soris iyo didi<br />

swavluli da filosofosi ioane petriwi, romelic saqarTveloSi damkvidrebis<br />

Semdeg moRvaweobda `daviTis gamgoneobasa da wyalobaTa da Tanadgomasa mindobili~.<br />

mowveulTa Soris iyvnen sxva cnobili qarTveli swavlulebic.<br />

qarTuli akademia iyo ara mxolod saswavlebeli, aramed Teologiur-filosofiuri<br />

centric, sadac Semokrebilni iyvnen eris sulieri da inteleqtualuri Zalebi. aq<br />

eyreboda safuZveli mecnieruli da religiuri azris sinTezirebas.<br />

mematianis SefasebiT, `gelaTi winamdebare ars yovlisa aRmosavalisa meored ierusalemad,<br />

saswavlod yovlisa keTilisad, moZRurad swavlulebisad, sxuad aTinad,<br />

friad uaRres missa saRmrToTa Sina wesTa, diakonad yovlisa saeklesiosa Suenierebisad~.<br />

daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~ gelaTis taZariviTaa aRmarTuli<br />

Cveni zneobrivi srulyofis gzaze.<br />

192


saero mwerlobis warmoSobisaTvis<br />

193<br />

korneli kekeliZe<br />

rodesac Cven literaturuli formis Sesaxeb vlaparakobT, mxedvelobaSi unda miviRoT<br />

agreTve is garemoeba, rom saero mwerlobaSi SesaZlebeli gaxda gamoyeneba<br />

hagiografiuli beletristikisa da saeklesio himnografiis literaturul-kompoziciuri<br />

xerxebisa da elementebisa. cnobilia, rom saero mxatvrulma literaturam im-<br />

TaviTve mogvca ori mTavari Janri, romelic damkvidrebuli iyo saeklesio mwerlobaSi:Peposi,<br />

_ sagmiro da samijnuro TxrobiT warmodgenili, _ da lirika, _ saxotbo<br />

poeziaSi mocemuli. ganvixiloT jer eposi, saeklesiosi – hagiografia, da saerosi<br />

– sagmiro-samijnuro poemebi. hagiografiis `sulieri~ gmiri poemebSi saero, amqveyniur<br />

gmirad qceula. marTlac, rogoria kompoziciuri Sabloni hagiografiuli Txrobisa?<br />

is oTxi elementisagan Sedgeba:<br />

a) `wmindani~ jer kidev bavSvobaSi iCens sulier simSvenieres da iseT Tvisebebs,<br />

romelnic ganasxvaveben mas amxanagebisagan da moaswaveben mis sulier gmirobas momavalSi.<br />

asevea poemebSic: esa Tu is piri araiSviaTad jer kidev bavSvobaSi iCens<br />

araCveulebriv Tvisebebs, romelnic gviCveneben, rom is momavalSi marTlac araCveulebrivi<br />

gmiri iqneba. ase, magaliTad, tarieli ambobs Tavis Tavze: `xuTisa wlisa<br />

Seviqen msgavsi vardisa Slilisa, Wirad ar miCndis lomisa moklva, marT viTa sirisa~<br />

(320), `vburTaobdi, vnadirobdi, viT katasa, vxocdi lomsa~ (328).<br />

b) davaJkacebuli `wmindani~ namdvili `sulieri gmiria~ da `zekaci~. is ebrZvis da<br />

sZlevs xorcsa da sxvadasxva xasiaTis cTunebas am qveynad, `eSmaks~, romelic mas<br />

xSirad xilulad, viTomc adamianisa da romelime cxovelis saxiT, eCveneba, da iseTs<br />

saswaulebs asrulebs, romelnic mas bunebis kanonebze maRla ayeneben. asevea poemeb-<br />

Sic. tarieli ambobs: `moviwife, davemsgavse mzesa Tvalad, lomsa nakvTad~ (319), misi<br />

gmiroba, poemiT, xom yvelasaTvis cnobilia; anda amiran-darejanianis gmirebisa, ra<br />

dabrkolebebs ar ebrZvian da ar sZleven isini lomebis, devebis, grZneulebis, gvele-<br />

Sapebis da sxv. saxiT? erTi sityviT, isini namdvili `zekacebi~ arian, maT mier Cadenili<br />

`saqmeni sagmironi” iseTive fantastikaa, rogorebic wmindanebis saswaulebi.<br />

g) `wmindanis~ amqveyniuri cxovreba warmoadgens ganuwyvetel `samsaxurs~ RvTisadmi<br />

da Seunelebel erTgulebas, misi siyvarulisaTvis is iTmens da itans aTasgvar<br />

asketur Rvawls da Sromas, is namdvili `mijnuria~ RvTisa da misi agentebis (gansakuTrebiT<br />

RvTismSoblis); maTTvis bnedva, maTTvis kvdoma `wmindanebs~ mierekeba<br />

udabnoebisaken, sadac mravali maTgani aTeuli wlebiT cxovrobs ise, rom adamianis<br />

saxes ver xedavs, da sadac isini Seuneleblad `alRoben cremliTa TvisiTa sarecelsa<br />

Tvissa~. movigoniT `vefxistyaosnis~ da `amiran-darejanianis~ gmirebi, maTi mijnuroba,<br />

rainduli `samsaxuri~ da Tavdadeba satrfosaTvis, maTi velad gaWra, sul-<br />

Tqma oxrva da cremlSeuSrobeli tirili, rom msgavseba naTeli gaxdes.<br />

d) `sulieri gmiri~ – wmidani an msxverplad ewireba Tavis mizans, _ mowamebriv<br />

sikvdils iTmens, anda xangrZlivi gaWirvebul-Seviwroebuli asketikuri cxovrebis<br />

Semdeg bunebrivi sikvdiliT kvdeba, magram orsave SemTxvevaSi is keTils borotze<br />

amarjvebinebs, suls – xorcze, saiqios – saaqaoze. asevea poemebSic: rogoric ar unda<br />

iyos bolo gmirebisa, isini mizans aRweven da bolosdabolos, amboben: `borotsa<br />

sZlia keTilman, arseba misi grZelia~.<br />

visac safuZvlianad Seuswavlia hagiografiuli literatura da muStris TvaliT<br />

ukiTxavs Cveni sagmiro-samijnuro poemebi, misTvis udaoa erToba aRniSnuli oTxi<br />

elementisa.<br />

axla ganvixiloT lirika orisave stilisa: sasulierosi – himnografia, da saerosi<br />

– xotbiTi poezia. sasuliero himnografias, warmodgenils, magaliTad, abo<br />

tfilelis `qebasa~ da meaTe saukunis himnografebis SromebSi, sami kompoziciuri<br />

Sabloni axasiaTebs: a) avtoris mier Tavisi uRirsobisa da araraobis aRiareba, b)


Sesxma da qeba ama Tu im `sulieri gmirisa~ (wmidanisa), aRniSvna misi sidide-bumberazobisa<br />

da aRsareba himnografisa, rom mas ar ZaluZs Rirseulad Seamkos is, g)<br />

Sesxma da qeba RvTisa, romelic aris brZeni, keTili, uxvi da sxva atributiT Semkuli,<br />

romelsac yvela, didi da patara, unda emorCilebodes. absolutizmis Zlevamosilma<br />

msvlelobam qarTvel monarqebs sicocxleSive mianiWa ara Tu avtoriteti<br />

`mesiis monisa~ (ese igi _ wmidanis), aramed `RvTisa sworis~ titulic, amitom sakvirveli<br />

ar aris, rom aRtyinebulma grZnobam gamoxatuleba pova enawylian, yalbpaTosian<br />

xotbebSi, romlebSiac mocemulia yvela zemonaCvenebi elementi sasuliero himnografiisa;<br />

dasamtkiceblad sakmaoa dasaxelebul iqnas e. w. `abdulmesia~ da `Tamariani~<br />

(k. kekeliZe, qarTuli feodaluri literaturis periodizacia, gv. 39-42).<br />

rac Seexeba Sinaarss, siuJets, am mxrivac didi xnidan mzaddeboda niadagi saero<br />

mwerlobis ganviTarebisaTvis CvenSi. Cven aras vityviT aRmosavluri, _ arabul-iranuli,<br />

_zRapruli, sadev-gmiro, eposis Sesaxeb, romelic ueWvelia, uZvelesi droidan<br />

Semodioda da zepiri gadmocemis gziT myardeboda da vrceldeboda CvenSi, im eposis<br />

Sesaxeb, romlis niadagze aRmocenda CvenSi pirveli ylortebi saero mwerlobisa;<br />

aras vityviT arc zepirsityvierebiTi xalxuri literaturis, poeziis, Sesaxeb, romelic<br />

saxalxo momRerlebisa da poetebis meSveobiT, gansakuTrebiT dReobebisa da<br />

bazrobebis dros, qveynis erTi kuTxidan meoreSi gadadioda da poetur gemovnebas<br />

aviTarebda da zrdida, _ CvenSi Zvelidanve, saeklesio mwerlobis batonobis xanidanve<br />

da TviT am mwerlobis wiaRSi, isaxeboda elementebi da mzaddeboda tradiciebi<br />

saero mxatvruli literaturisa.<br />

am elementebs Cven vxvdebiT jer kidev pavle mociqulis `epistoleTa~ uZveles<br />

TargmanSi, sadac aRniSnulia warmarTuli, elinur-klasikuri wyaroebi epistoleTa<br />

ama Tu im adgilisa, magaliTad:<br />

1 korinT. II,9 wyaro: `eliaÁs saidumloÁ~<br />

1 korinT. III,18-19 `-------“ `antikelni kanonni~<br />

1 korinT. IX,26-27 `-------“ `kanoni antioqelTaÁ~<br />

1 korinT. XV,32 `-------~ `demoTesi lakonikesi a igavi~.<br />

1 korinT. XV,33 `-------~ `menandresi, simReriT mweralisaÁ, zraxebaÁ~.<br />

tites I, 12 `-------~ `ependesi, kritelisa misnisa zmnaÁ~.<br />

saeklesio mwerlobis ZeglebSi xSirad gvxvdeba xseneba da saxeli homerosisa da<br />

misi `iliada odisevsis~ gmirebisa. ase, magaliTad, jer kidev VIII-IX saukuneSi naTargmn<br />

traqtatSi berZnuli anbanis Sesaxeb, romelic diomede gramatikoss ekuTvnis,<br />

Cven vkiTxulobT: `esrÀT aResrule kd igi asoÁ [berZenTaÁ]; amisTÂsca miamsgavsa omiros<br />

ricx igi kb-TaÁ maT wignTaÁ ebraelTaÁ kd-sa mas asosa, gamosaxulsa da aRracxilsa,<br />

da manca TÂsi igi ÃelovnebaÁ ÀladooÁsi, kd-ni daCxibulni, kd-iTa miT asooÁTa<br />

miamsgavsa; egrÀTve kualad odÂsevs”. saeklesio bizantiuri mwerlobis saSualebiT<br />

CvenSi Semodioda da vrceldeboda cnobebi Zveli berZnuli miTologiidan. am<br />

mxriv gansakuTrebuli roli iTamaSes CvenSi im mwerlebma, romelnic idgnen antikur<br />

literaturasTan da ufro mwvaved ganicdidnen mis sidiades. vgulisxmobT im mwerlebs,<br />

romelnic, polemikuri Tu sxva mosazrebiT, TavianT nawarmoebSi xSirad exebodnen<br />

antikur kulturas, kerZod, miTologias. aseTebia basili didi, ioane oqropiri<br />

da gansakuTrebiT grigol nazianzeli. ukanasknelma TiTqmis amowura berZnuli<br />

miTologia Tavis TxzulebebSi; mas sagangebod aseTi Txzulebac ki dauweria: `zRaprobani,<br />

didisa basilis epitafiasa Sina SemoRebulni~ da `iambikoÁ saswavloÁsa wil<br />

warmarTTaÁsa, romlisagan ganayenna qristianeni ivliane gandgomilman~. grigolis<br />

Txzulebani qarTuladac uTargmniaT jer kidev meaTe saukunemde da am saukuneSi eqvTime<br />

aTonels; rasakvirvelia, maTi saSualebiT qarTveli mkiTxvelebi iTvisebdnen<br />

Zveli berZnuli miTologiis codnasac. done da farglebi am codnisa TandaTan Rrmavdeboda<br />

da farTovdeboda CvenSi, gansakuTrebiT XI saukuneSi efrem mciris saSualebiT,<br />

romelsac grigolis zemodasaxelebuli ori Sromis Targmnis garda ekuTvnis<br />

agreTve `zRaprobani gancxadebisani~. cnobebi Zveli klasikuri miTologiidan<br />

194


lomad gvxvdeba hagiografiul TxzulebebSi, romelnic berZnuli enidan arian gadmoTargmnilni;<br />

tipuria am mxriv `wamebaÁ pansofi aleqsandrielisaÁ~, romelSiac gadaSlilia<br />

mTeli sawarmarTo Teogonia, da `wamebai prokopi~ duqsisa, sadac vrcladaa<br />

aRwerili RmerTebi: zevsi, ira, poseidoni, apoloni, aTena, ermi `samgzis didebuli~,<br />

dios, romlisa `saflavi krites ars~, efestos mWedeli; motanilia vrceli<br />

citatebi `wignisagan sibilaÁsa~ saxelganTqmulisa, romelic `tarkÂnias, hromTa<br />

mefeman didZaliTa oqroÁTa moiyidna~, moTxrobilia, rogor `iazon, winamZRuarman<br />

arRonafteTaman, qalaqsa aTinas taZari didi aRaSena da mivida samisnosa mas delfisasa<br />

da hkiTxa apolons RmerTsa~ sxvadasxva movlenis Sesaxeb. amgvari masalebi<br />

aRviZebda Cvens winaprebSi gemos antikuri klasicizmisadmi da xels uwyobda saero<br />

mwerlobis elementebis Casaxvas.<br />

amas rom Tavi davaneboT, Cvens uZveles mwerlobaSi SegviZlia vipovoT mTliani<br />

naTargmni nawarmoebni didaqtikuri, zneTmoZRvrebiTi xasiaTisa da Sinaarsisa, egreTwodebuli<br />

saxismetyveli an fiziologi, romelic gadmoTargmnilia somxuridan VIII<br />

saukunis gasuls. es Txzuleba, romelic Seicavs bibliur mxecTa da cxovelTa Tvisebebis<br />

Sesaxeb dakvirvebas mistikuri da zneobrivi xasiaTis SeniSvnaTa TandarTviT,<br />

TamaSobda Cvens mwerlobaSi pirutyvTa eposis rols da xels uwyobda amgvari Temebis<br />

popularizacias.<br />

195


usTaveli da misi poema (nawyvetebi)<br />

`vefxistyaosnis~ teqstis istoria<br />

196<br />

nodar naTaZe<br />

sargis caiSvili<br />

`vefxistyaosnis~ teqstis calkeuli fragmentebi mxolod XV saukunidan mogvepoveba.<br />

isini, rogorc Cans, poemis zepir Canawerebs warmoadgens. magaliTad, samxreT<br />

saqarTveloSi (mesxeTSi) am ramdenime aTeuli wlis win kldeSi gamokveTil gamoqvabulSi<br />

(vanis qvabTa kompleqsi) aRmoCnda erTi amgvari fragmenti. igi warmoadgens<br />

or strofs `vefxistyaosnis~ gmiris nestanis werilidan (str. 1300, 1301) mtris gamudmebul<br />

SemosevaTa gamo vanis qvabebi, albaT, am xanebSi saxizrebad iyo qceuli.<br />

swored nestanis sityvebi: `cixes vzi egzom maRalsa, Tvalni Zliv gardaswvdebian~...<br />

mohgonebia da kedelze miuweria qvabebSi Sefarebul poet qals ana rCeuliSvils.<br />

ramdenime nawyveti, aseve XV-XVI saukuneebSi Sesrulebuli, miwerilia Zvel xelnawerTa<br />

areebzec, magram maTi raodenoba Zalze mcirea.<br />

`vefxistyaosnis~ amJamad arsebuli xelnawerebi kidev ufro gviandel xanas ekuTvnian.<br />

SedarebiT Zveli xelnawerebi daiRupa XIII-XVI saukuneebSi, roca ayvavebuli<br />

qveyana nangrevebad da nasoflarebad gadaiqca. xvarazmelTa Sahis, sisastikiT cnobili<br />

jalaledinis Semosevebis Semdeg (1225-1230 ww.) qveyana welSi ver gaimarTa. xvarazmelebs<br />

monRolTa batonoba mohyva, risi ganadgurebac SeuZlebeli Seiqna, vidre<br />

spars-yizilbaSebma da Semdeg Turqebma bolo ar mouRes. gasagebia, rom am xanebSi<br />

literaturuli SemoqmedebisaTvis aravis ecala, yovel SemTxvevaSi, am xanidan Cvenamde<br />

raime mniSvnelovans ar mouRwevia. ganadgurda da daikarga klasikuri xanis uamravi<br />

Zegli, romelTa arsebobaze Cven dokumenturi cnobebi mogvepoveba. daiRupa `vefxistyaosnis~<br />

Zvirfasi xelnawerebic, romelTa ricxvi, rusTaveli poemis popularobas<br />

Tu gaviTvaliswinebT, Tavis droze arcTu mcire iqneboda. bevri xelnaweri<br />

daikarga Semdegac, axal saukuneebSi, samSoblodan iZulebiT gadaxvewil qarTvelebs,<br />

rogorc Zvirfasi reliqvia, Tan mihqondaT poemis xelnawerebi. TiTqmis ramdenime<br />

aTasi qarTveli, metwilad maRali wris ojaxebidan, wavida emigraciaSi Soreul<br />

ruseTSi (kerZod, XVII-XVIII saukuneebSi) da, sagulvebelia, rom am dros bevri xelnaweri<br />

waiRes Tan (marTlac, ramdenime maTganis kvali SemdegSi aRmoCnda da Camotanil<br />

iqna saqarTveloSi). TviT XIX saukuneSic arsebula ramdenime sakmaod Zveli xelnaweri,<br />

romlebic dRes dakargulad iTvlebian. isini unaxavs istorikos platon<br />

ioselians. erTi maTgani uTariRo, magram aSkarad Zveli, etratze yofila naweri,<br />

xolo meore XV saukuneSi (1443 w.) yofila Sesrulebuli. CvenTvis ucnobia, Tu ra<br />

bedi ewia Semdeg am xelnawerebs. amJamad arsebuli<br />

TariRidan xelnawerTa Soris uZvelesia samegrelos mTavris levan dadianis<br />

karze Sesrulebuli nusxa (xelnawerTa institutiHH-599), romelic gadauweria cnobil<br />

poetsa da kaligrafs mamuka TavaqaraSvils. xelnaweris TariRia 1646 weli. paleografiuli<br />

da redaqciuli monacemebidan Cans, rom am xelnawers drois mixedviT<br />

win uswrebs ramdenime xelnaweri. magaliTad, ufro adreuli Cans fragmenti (sul<br />

ramdenime gverdi), romelic axlaxan aRmoCnda axalcixis mxareTmcodneobis muzeumSi<br />

(mesxeTi), aseve XVI-XVIII saukuneebis mijnaze unda iyos gadawerili ramdenime sxva<br />

xelnaweric (magaliTad, imave institutis H-2074, A-363 da sxv.)<br />

`vefxistyaosnis~ ramdenime Zvirfasi xelnaweri amJamadac saqarTvelos farglebs<br />

gareT imyofeba. magaliTad, ori xelnaweri – erTi XVII, xolo meore XVIII saukunisa<br />

– moTavsebulia oqsfordSi, bodlis biblioTekis uordropiseul koleqciaSi, xolo<br />

erTic – 1702 wels gadawerili, inaxeba parizis nacionalur biblioTekaSi.<br />

xelnawerTa sacavebSi Tu kerZo ojaxebSi amJamad gamovlenilia 150-ze meti nusxa.<br />

erTi SexedviT es arcTu ise mcire memkvidreobaa, magram, rogorc Seswavlam gamoar-


kvia, aqedan mxolod 47 xelnaweria met-naklebad mniSvnelovani, danarCeni nusxebi<br />

gviandelia da pirveli beWduri gamocemebidan momdinareoben. amdenad, maTi Rirebulebac<br />

teqstis dadgenisaTvis Zalze saeWvoa.<br />

poemis Sedgenilobis TvalsazrisiT xelnawerebSi (igulisxmeba XVII-XVIII saukuneebis<br />

nusxebi) rTuli viTarebaa. aSkarad SeimCneva damatebaTa sxvadasxva plasti.<br />

poemaSi SeutaniaT interpolaciebi (sxvadasxva xelnawerSi sxvadasxva raodenobiT),<br />

magram gadamwerlebi amaze ar SeCerebulan. poemas erTvis gagrZelebaTa mTeli ciklebi.<br />

CanarTia an, yovel SemTxvevaSi, restavrirebuli Cans poemis is epizodi, romelSic<br />

`vefxistyaosnis~ gmirTa indoeTSi dabruneba da indoeTis xataelTagan ganTavisuflebaa<br />

gadmocemuli. am epizods `indoxataelTa ambavi~ ewodeba. poemis moyvarulT<br />

(romelTa Soris gadamwerlebic unda vigulisxmoT) gaugrZelebiaT `vefxistyaosanSi~<br />

gadmocemuli ambebi, SemoutaniaT axal-axali epizodebi, rogoricaa, magali-<br />

Tad, tarielis dasneuleba da xvarazmelTa SurisZieba (gavixsenoT ZiriTadi teqstidan<br />

tarielis mier xvarazmeli sasiZos mokvla da a.S.), tariels moeSvelebian megobar-Zmadnaficebi<br />

da sastikad daamarcxeben xvarazmelebs. Semdeg gadmocemulia gmir-<br />

Ta gardacvalebac da maTi anderZebi (zog xelnawerSi ormagad da sammagad aris gazrdili<br />

gamoTxovebis epizodebi). aRsaniSnavia, rom am xanebSi `vefxistyaosnis~ gagrZelebaTagan<br />

damoukidebeli Txzulebac SeudgeniaT (`omainiani~).<br />

`vefxistyaosnis~ Sedgenilobis gazrda adreve dauwyiaT. pirvel interpolator-<br />

Tagan cnobilia sargis Tmogveli (ara `visramianis~ mTargmneli), romelsac miewereba<br />

`vefxistyaosnis~ gagrZelebaTa prozauli versiis SemuSaveba, `vefxistyaosnis~ gagr-<br />

Zelebani gauleqsavs `vinme mesxs~, savaraudoa, rom XV saukunis Semdgom, radgan<br />

`xvarazmelTa ambis~ zogierT epizods atyvia XV saukuneSi Targmnili `Sahnames~<br />

qarTuli versiebis kvali, amaze miuTiTebs sxva istoriuli xasiaTis realiebic. cnobilia<br />

sxva interpolatorebic: nanuCa ciciSvili, ioseb tfileli, baRdasaraSvili,<br />

giorgi TumaniSvili da sxv. `vefxistyaosnis~ damatebaTa axal-axali ciklebis warmoSoba<br />

dakavSirebulia qarTuli mwerlobis gamococxlebasTan, romelic iwyeba<br />

daaxloebiT XVI saukunidan. am xanebSi kvlav iTargmna qarTulad sparsuli erovnuli<br />

eposi `Sahname~, romantikuli poemis `ioseb-zilixanianis~ sxvadasxva versiebi,<br />

`leil-mejnuniani~, msoflioSi ganTqmuli igav-arakTa krebuli `anvari sohaili~ anu<br />

`qilila da damana~ da sxv. magram bunebrivia, rom qarTuli mwerlobis axlad aRor-<br />

Zinebis dros pirvel rigSi unda miemarTaT XII saukunis qarTuli klasikuri xanis<br />

mwerlobisaTvis. marTlac, am xanebSi igrZnoba rusTavelis poemisadmi gansakuTrebuli<br />

interesi. ganuzomeli iyo rusTavelis gavlena. rogorc faqti, unda aRiniSnos,<br />

rom aramcTu qarTul originalur nawarmoebs, TviT Targmnil Txzulebebsac<br />

aSkarad atyvia rusTavelis poetikis kvali. magaliTad, rusTveluri saxeebi da mzamzareuli<br />

metaforebi uxvad gvxvdeba Teimuraz pirvelis mier sparsulidan naTargmn<br />

poemebSi, ucnobi avtoris mier Targmnil `ioseb-zilixanianSi~ da sxva TxzulebebSi.<br />

unda vifiqroT, rom am didi siyvarulisa da dainteresebis nayofia ZiriTadad<br />

`vefxistyaosnis~ CanarTi plastebis warmoSobac. gadamwerlebi da `vefxistyaosnis~<br />

Tayvanismcemlebi Tavis komentarebsa Tu siuJetur variantebs urTavdnen poemis teqsts,<br />

Tavisi epoqis azrebsa da Sexedulebebs axvevdnen didi poetis qmnilebas. magram<br />

es ar aris CanarTTa warmoSobis erTaderTi gza.<br />

`vefxistyaosnis~ avtori, romelic adamianis Tavisufal ideals eltvoda, romlisTvis<br />

ucxo iyo viwro religiuri azrovneba, bunebrivia, rom imTaviTve gaiCenda<br />

mters eklesiis wiaRSi. gansakuTrebiT mwvaved aRiqmeboda poemis siuJetis gadatana<br />

mahmadianur samyaroSi, rac gakicxulia kidec erTi polemikuri xasiaTis strofSi. aq<br />

laparakia imaze, rom `vefxistyaosnis~ wakiTxva ekrZaleba sasuliero pirebs, radgan<br />

misi avtori hqadagebs xorciel siyvaruls da qristianul samebas arsad ar axsenebso.<br />

igive episkoposi – timoTe gabaSvili, romelmac, rogorc vnaxeT, XVII saukunis<br />

Sua wlebSi Camogvitana Zvirfasi cnobebi rusTavelis ierusalimSi arsebul portretze,<br />

exeba am nawarmoebis eTikur mxares. misi azriT, `vefxistyaosanSi~ aRwerili<br />

197


sasiyvarulo ambebi cudad moqmedebs qarTvel qalTa zneobaze. amgvari xasiaTis cnobebi<br />

Cven sxvac mogvepoveba da samarTlianad fiqroben, rom swored aseT `moyvarul-<br />

Ta~ mier aris Seryvnili `vefxistyaosnis~ zogi adgili, rac kidev ufro arTulebs<br />

poemis Tavdapirveli saxis aRdgenas.<br />

`vefxistyaosnis~ beWduri gamocema ganxorcielda 250 wlis winaT. swavlulma mefem<br />

vaxtang meeqvsem mis mierve daarsebul pirvel qarTul stambaSi 1712 wels dabeWda<br />

SoTa rusTavelis poema. aRsaniSnavia, rom es iyo am stambaSi dabeWdili pirveli<br />

saero xasiaTis wigni (manamde gamoica saxareba, daviTni da sxva sasuliero daniSnulebis<br />

wignebi). vaxtangs umTavresad ori mizani amoqmedebda. man uaryo `vefxistyaosnis~<br />

gadamwerlebis mier SemuSavebuli meTodi, rac poemis ganvrcobaSi gamoixateboda.<br />

am wignis gamocemiT – aRniSnavda vaxtangi – `gacuddes yovelni mCmaxelni~.<br />

amasTan vaxtangma miznad daisaxa poemis ideuri Sinaarsis ganmarteba. misi azriT, igi<br />

moralisturi xasiaTis nawarmoebia da masSi saRvTo mijnurobaa gamoxatuli. vaxtangi<br />

am ganmartebiT `vefxistyaosans~ icavda klerikalTa Tavdasxmisagan. man gamocemas<br />

daurTo leqsikonis tipis komentarebi, riTac safuZveli Cauyara `vefxistyaosnis~ mecnierul<br />

kvlevas.<br />

vaxtangis gamocemis Tavisebureba isaa, rom poemis teqsti mkveTrad upirispirdeba<br />

xelnawerTa memkvidreobas. beWdur gamocemaSi poemis moculoba bevrad moklea, vidre<br />

XVII saukunis xelnawerebSi. aseTi sxvaobis mizezi amJamad garkveulia. vaxtangma<br />

kargad icoda, Tu ramdenad iyo damaxinjebuli gviandeli CanarTebiT `vefxistyaosnis~<br />

teqsti. sxva rom ara, amis gasagebad marto mefe-poetis arCilis cnobebi iyo sakmarisi.<br />

arCili ara marto aRniSnavda interpolaciebis arsebobis faqts, aramed kidec<br />

asaxelebda poemis erT-erT gamgrZelebels nanuCas (ciciSvils): `nanuCas rusTavelis<br />

naTqvamSi bevri ram Caurevia, sabralo veras mimxvdara, wminda ram aumRvrevia~.<br />

rogorc Cans vaxtangma Seiswavla mis dros arsebuli Zveli xelnawerebi da SeZlebisamebr<br />

gacxrila poemis teqsti mermindeli CanarTebisagan.<br />

es gamocema SemdegSi Zalze popularuli Seiqmna. sakmarisia aRiniSnos, rom gadamwerlebi<br />

Zveli nusxebis nacvlad ukve vaxtangis beWduri gamocemidan iwerdnen teqsts.<br />

aseve am gamocemis didi gavleniTaa Seqmnili XIX saukunisa da XX saukunis gamocemaTa<br />

didi umravlesoba.<br />

vaxtangis gamocemis tradicias (rogorc redaqciulad, ise leqsikoniT) gahyva `vefxistyaosnis~<br />

meore gamocemac (1841 w.) aRsaniSnavia, rom am gamocemis momzadebaSi<br />

qarTvel moRvaweebTan erTad (d. CubinaSvili, z. falavandiSvili) monawileobda<br />

frangi akademikosi, qarTuli kulturis didi moamage da `vefxistyaosnis~ pirveli<br />

franguli Targmanis avtori mari brose. gamocemas manve warumZRvara Zalze sayuradRebo<br />

narkvevi, romelSic maSindeli mecnieruli donis kvalobaze ganixila<br />

`vefxistyaosnis~ poeturi Taviseburebani, poemis ideuri mimarTuleba. es gamocema<br />

sainteresoa redaqciuladac, radgan aq vaxtangis gamocemasTan SedarebiT damatbulia<br />

strofi. amiT xazi gaesva im garemoebas, rom vaxtangiseul gamocemas sWirdeboda<br />

kritikuli midgoma teqstis daxvewis TvalsazrisiT.<br />

XIX saukuneSi, roca saqarTveloSi gaRvivda erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba,<br />

`vefxistyaosnisadmi~ interesi erTi-orad gaizarda. rusTavelis poema naTeli<br />

gamoxatuleba iyo qarTveli xalxis Zveli da TviTmyofi kulturisa. ase esmodaT<br />

poemis mniSvneloba am didi moZraobis meTaurebs. swored am xanebSive daiwyes<br />

`vefxistyaosnis~ axali gamocemis momzadeba. muSaobis sulisCamdgmeli iyo didi qar-<br />

Tveli ganmanaTlebeli ilia WavWavaZe, xolo teqstis dadgenaSi monawileobas iRebda<br />

saukunis TiTqmis yvela gamoCenili moRvawe. gamocema, romelic gaformebuli iyo<br />

qarTuli erovnuli xelovnebis tradiciaze dayrdnobiT, daibeWda 1888 wels. aRsani-<br />

Snavia, rom am gamocemis ilustraciebi ekuTvnis ungrel mxatvars mixai ziCis. ver<br />

vityviT, rom filologiuri TvalsazrisiT es gamocema unaklo yofiliyos, bevr Sem-<br />

TxvevaSi gaipara gviandel xelnawerTa damaxinjebuli wakiTxvebi, magram axal gamocemaSi,<br />

sworad miudgnen poemis Sedgenilobis sakiTxs. faqtiurad aqac daculia vax-<br />

198


tangis gamocemis tipis poemis mokle teqsti. mweralTa komisiis didi damsaxureba<br />

iyo, isic, rom am dros pirvelad Tavi mouyares poemis jer kidev aqa-iq gadarCenil<br />

nusxebs. Rrma mecnieruli kvlevis Sedegi iyo n. maris 1902 wlis gamocema, sadac<br />

teqstis filologiur analizTan erTad mocemuli iyo bundovani adgilebis ganmarteba<br />

da mecnierulad srulyofili sityvasityviTi Targmani rusul enaze, es gamocema<br />

poemis mxolod mcire monakveTs (prolog-epilogi) moicavda.<br />

saintereso gamocemebi ekuTvniT prof. s. kakabaZesa da prof. iust. abulaZes. s. kakabaZem<br />

daarRvia vaxtangis gamocemidan momdinare tradicia da gamosca xelnawerebSi<br />

daculi poemis vrceli teqsti CanarTebiTa da gagrZelebiTurT (1913 w.). amiT<br />

`vefxistyaosnis~ specialistebs Tvalwin gadaeSalaT xelnawerebiT naanderZevi teqstis<br />

sruli suraTi. aRniSnuli gamocema moiTxovda Semdgom srulyofas, rac mis avtors<br />

jerjerobiT Seusrulebeli darCa. iust. abulaZis meore gamocemis (1926 w.)<br />

Tavisebureba is iyo, rom man pirvelma daurTo teqsts kritikuli aparati da xelnawerTa<br />

zogierTi gansxvavebuli wakiTxva. nawilobriv poemis vrceli xelnawerebis<br />

tradicias emxroboda zog SemTxvevaSi poet konstantine WiWinaZis mier momzadebuli<br />

gamocema (1934 w.) 1937 wels, rusTavelis pirvel iubilesTan dakavSirebiT, gamovida<br />

poemis axali gamocema, romelic bolo dromde TiTqmis xelSeuxeblad iTvleboda.<br />

saTanado mecnieruli aparatis uqonlobis gamo verc es CaiTvleba poemis akademiur<br />

gamocemad, Tumca poemis bevri sakmaod damaxinjebuli wakiTxva gasworda. am gamocemis<br />

umTavresi xarvezi mainc poemis Zalze Tavisebur SedgenilobaSi Cans. zog SemTxvevaSi<br />

aq daklebulia rusTveluri strofebi, xolo zogjer ki aSkara CanarTebi<br />

gaparula poemis teqstSi.<br />

amJamad poemis gamocemaTa ricxvma TiTqmis 45-s miaRwia, magram `vefxistyaosnis~<br />

srulyofili teqstis gamocema rusTvelologiis isev pirvel problemad rCeba. Zvel<br />

gamocemaTa umTavresi nakli, Cveni azriT, is iyo, rom saTanado yuradReba ar eqceoda<br />

winaswari xasiaTis samuSaoebs, romelTa gareSe SeuZlebelia iseTi rTuli problemis<br />

daZleva, rogoricaa saukuneTa manZilze Seryvnili teqstis aRdgena. amJamad<br />

amdagvari xasiaTis samuSaoTagan bevri ram ukve gakeTebulia. avRniSnavT mxolod um-<br />

Tavress. rusTvelis saxelobis qarTuli literaturis institutma gamosca rogorc<br />

xelnawerebis, ise mniSvnelovani gamocemebis variantuli wakiTxvebi, Zalze faseulia<br />

akad. a. SaniZis xelmZRvanelobiT Sedgenili `vefxistyaosnis~ simfonia. daiwera<br />

monografiuli gamokvlevebi poemis xelnawerTa Taviseburebebze, `vefxistyaosnis~<br />

akademiuri teqstis damdgenma komisiam Tavi mouyara Zveli qarTuli enis leqsikis<br />

udides marags (Zveli Zeglebidan amowerilia milionnaxevarze meti baraTi), rac safuZvelia<br />

poemis enis mecnieruli SeswavlisaTvis. `yvela am monacemis gaTvaliswineba,<br />

- SeniSnavs amis gamo akad. g. wereTeli, - sagrZnoblad Seuwyobs xels ara marto<br />

teqstis dadgenis saqmes, aramed rusTvelologiuri mecnierebis ZiriTadi da um-<br />

Tavresi miznis ganxorcielebas: gansazRvros rusTavelis adgili qarTuli da msoflio<br />

kulturis istoriis ganviTarebaSi~.<br />

`vefxistyaosnis~ siuJeti<br />

`vefxistyaosnis~ prologSi ironiiT arian moxsenebuli `sanadimo~, `samRereli~,<br />

`amxanagTa saTreveli~ anu satiruli da saerTod `cota~ (patara) leqsTa mTxzvelebi,<br />

romelTac avtori `ymawvil monadireebs~ adarebs, didis mokvla rom ar ZaluZT<br />

da mcire nadiris xocviT kmayofildebian. WeSmarit meleqsed rusTaveli mxolod epikoss,<br />

didi nawarmoebis Semqmnels saxavs.<br />

ra xasiaTisa da ra xarisxisac unda yofiliyo rusTavelis mier moxsenebuli msubuqi<br />

Janrebis qmnilebebi, romelTa nimuSebi Cven ar SemogvrCenia, mainc udavoa, rom<br />

epikuri Txzulebebi – sagmiro da samijnuro moTxroba leqsad an prozad rusTavelis<br />

droindeli mkiTxvelis gemovnebas yvelaze metad Seesabameboda da mis fantazias<br />

yvelaze met sazrdos aZlevda. rusTavelis epoqidan, `vefxistyaosnis~ garda, ori<br />

amgvari Txzuleba SemogvrCa: erTia faxrudin gurganis cnobili sparsuli poemidan<br />

199


prozad Targmnili `visramiani~ _ msoflios satrfialo literaturis erTi ubrwyinvalesi<br />

nimuSi, romelic siuJeturad da siyvarulis gandidebis paTosiT uaxlovdeba<br />

tristanisa da izoldas ambavs, magram gansxvavdeba misgan personaJTa saxeebis<br />

ufro mkafio gamokveTiTa da grZnobis fsiqologiur niuansTa simdidriT. meorea agreTve<br />

prozauli `amirandarejaniani~ _ umTavresad aRmosavluri warmoSobis sagmiro<br />

moTxrobaTa krebuli, romelnic saxecvlilni arian qarTuli saraindo yofisa da<br />

zne-Cveulebebis mixedviT da agebulni arian sakmaod myife siuJetur qargaze. arsebobda<br />

Tu ara am dros qarTul enaze sxva Targmnili an originaluri sagmiro-samijnuro<br />

Txzulebebi (garda dilargeTis Tavgadasavlisa, romelic `vefxistyaosnis~<br />

tradiciuli epilogis fsevdorusTveluri strofi axsenebs), cnobili araa. magram<br />

faqtia, rom amgvar Txzulebebs icnobdnen, radgan maTi gmirebis saxelebs am epoqis<br />

avtorebi (istorikosebic, Teolog-filosofosebica da beletristebic, rusTavelis<br />

CaTvliT) xSirad mimarTaven xolme SedarebisaTvis. amaTSi gansakuTrebiT popularulni<br />

arian homerosisa da firdousis gmirebi.<br />

`vefxistyaosnis Sinaarsi~<br />

`vefxistyaosnis~ ambavi bevr damaxasiaTebel siuJetur xazs Seicavs, romelic misi<br />

epoqis sagmiro da satrfialo TxzulebebisTvis Cveulic iyo da savaldebuloc.<br />

arabeTis didebul mefes rostevans hyavs erTaderTi asuli, mSvenieri TinaTin, romelsac<br />

malulad Soridan etrfis spaspeti Wabuki avTandili. rostevani gadawyvets<br />

Tavis sicocxleSive dasvas TinaTini mefed. kurTxevis ceremonialis Semdeg gamar-<br />

Tuli nadirobisas mefe da misi mxlebelni waawydebian wylis piras mjdom ucxo<br />

vefxistyavian rainds, romelic `sisxlis cremliT~ tiris da misdami mimarTuli sityvebi<br />

ar esmis. ucxo moyme maTraxiT Tavs gadahfxrews mis Sesapyrobad gagzavnil meomrebs,<br />

xolo roca mefis moaxloebas Seityobs, Tavisi Savi cxeniT ugzo-ukvlod<br />

gadaixveweba.<br />

ucxo moymis aseTi siTamame mis samflobeloSi Seuracxofs `nebier~ xelmwifes,<br />

igi dards eZleva manamde, sanam ar daarwmuneben, rom momxdari ambavi eSmakis namanqanebi<br />

iyo. magram amaSi araa darwmunebuli TinaTini, axla ukve mefe. igi ibarebs Tavis<br />

SoriT motrfiale spaspets – avTandils, umxels mas, rom misi siyvaruli SemCneuli<br />

aqvs da, mefisa da satrfos uflebiT, mas ucxo moymis saZebrad gzavnis. Tu av-<br />

Tandilma sam weliwadSi ver ipova ucxo moyme, maSin TinaTini daijerebs, rom igi<br />

marTlac molandeba yofila. am rainduli Rvawlis jildod TinaTini avTandils Tavis<br />

siyvarulsa da colobas aRuTqvams.<br />

sami weli dasasruls uaxlovdeba, magram avTandili sawadels ver ewia. avTandili<br />

sasowarkveTilebaSia: satrfos karze xelcarieli dabruneba sircxvilia, xolo,<br />

Tu Zebna kidev ganagrZo da daTqmul vadas gadaacila, mas, pirobis Tanaxmad daRupulad<br />

CaTvlian da Semdeg cocxlad dabruneba kidev ufro samarcxvino iqneba.<br />

swored am dros avTandili SemTxveviT waawydeba ucxo moymis kvals. TinaTinis<br />

spaspeti ori dRe da Rame misdevs `retad~ mimaval cxenosans, radgan mis gamolaparakebas<br />

mxolod brZola SeiZleba mohyves, romelic erT-erTs sikvdils moutans. meore<br />

saRamos ucxo moyme gamoqvabuls miadgeba. xeze gasuli avTandili xedavs, rom<br />

mas mtirali qali gamoegebeba, iaraRs CamoarTmevs da gamoqvabulSi Seiyvans. dilaadrian<br />

ucxo raindi cremlis RvriT isev stovebs gamoqvabuls, mtirali qali ki mas<br />

acilebs. ucxo moymes rom Sors gaigulebs, avTandils unda mgloviare qals misi ambavi<br />

gamohkiTxos. magram dainaxavs Tu ara, rom vefxistyaviani moymis magier gamoqvabuls<br />

sxva kaci moadga, qali kiviliT garbis da viRac `tariels~ uxmobs saSvelad.<br />

avTandili muxlmoyriT evedreba qals, ucxo moymis ambavi uTxras, magram misi Txovna<br />

amaoa. avTandils sxva gza aRar rCeba: igi risxvas gaiTamaSebs da qals sikvdiliT<br />

emuqreba. magram qals, Turme, sikvdili lxinad uCans, muqara masze ar sWris. maSin<br />

avTandili isev abralebs Tavs da umxels, rom vefxistyaviani moymis Zebna satrfom<br />

daavala. siyvarulis (`mijnurobis~) xseneba qals guls ulbobs. igi axvedrebs av-<br />

200


Tandils ucxo ymas, romelic saRamos isev brundeba gamoqvabulSi, da sTxovs mas,<br />

rom avTandils araferi dauSavos.<br />

vefxistyavian moymesa da avTandils naxvisTanave moewonebaT erTmaneTi da maT<br />

Soris megobruli siyvaruli aRiZvris. tariels uWirs Tavisi ambis Txroba, radgan<br />

es mas kaeSans umZafrebs, magram raki gaigebs, Tu rogor saWiroa avTandilisaTvis<br />

misi ambis codna, am msxverplze midis da Tavis Tavgadasavals mouTxrobs. tarieli<br />

indoeTis mefis farsadanis gvaris kaci yofila da taxtis kanonieri memkvidre. mamamisi<br />

indoeTis erTi meSvidedis mflobeli, Tavis droze nebayoflobiT `Seewynara~<br />

maSin uSvilo farsadans, xolo farsadanma tariels `Svilad zrda~ dauwyo, raTa<br />

mas momavalSi indoeTis taxti darCenoda. magram Semdeg farsadans eyola asuli,<br />

dabadebiTve mSvenieri nestan-darejani, da taxtis memkvidreobis sakiTxi, amgvarad,<br />

garTulda. Tavisi siyrme tarielma farsadanis karze lxinSi, nadimoba-nadirobasa<br />

da asparezobaSi gaatara. mamis sikvdilis Semdeg man, 16 wlisam, mefisagan mamamisis<br />

`saxelo~ _ indoeTSi umaRlesi Tanamdeboba, amirbaroba (sardloba da admiraloba)<br />

miiRo. erTxel, mefesTan erTad nadirobidan mobrunebuls, tariels SemTxveviT Tvali<br />

moukravs mSvenieri nestanisaTvis da amas masze iseTi STabeWdileba mouxdenia,<br />

rom guli wasvlia da dReRamis ganmavlobaSi cocxal-mkvdari yofila. tarieli<br />

momjobinda da siyvarulis damalvac SeZlo, magram Cveulebrivi cxovreba misTvis<br />

autaneli Seiqmna. xani gadis, tarieli uimedo siyvaruls malavs. igi saSvelad uxmobs<br />

Tavis siamayes (ixsenebs, rom igi indoeTis amirbaria) da sifrTxiles (Tu siyvaruls<br />

Seutyoben, mas karis moSoreba mouxdeba), raTa Tavisi damwveli cecxli das-<br />

Zlios.<br />

magram nestan-darejans, Turme, Seutyvia misi trfoba da masTan miwer-moweris dasamyareblad<br />

ugzavnis Tavis sefe-qals, asmaTs, romelmac SeniRbvis mizniT masTan<br />

aSikoba unda gaiTamaSos. pirveli Sexvedrisas asmaTi umxels tariels, Tu vin gamogzavna<br />

da risTvis. igi tariels nestanis werils gadascems. am werilSi nestani siyvaruls<br />

ucxadebs, romelic, Turme, tarielisadmi winaTve hqonia (unda vifiqroT,<br />

rom mefis karze qalebs meti SesaZlebloba hqondaT kacebis naxvisa, nadimobis an<br />

asparezobis dros), mouwodebs mas mxneobisaken da avalebs, rom misi siyvarulisTvis<br />

(mis winaSe `sagmiro saqmeTa~ gamosaCenad) indoeTis urCi ymis, xataeli (Cineli) ramaz<br />

mefis winaaRmdeg ilaSqros.<br />

tarieli bednierebis mwvervalzea. igi ramaz mefesTan mociqulebs agzavnis ultimatumis<br />

gadasacemad.<br />

ramdenime xani tarielisTvis lxinis apoTeozSi gadis, oRond zogjer moZalebuli<br />

siyvarulisgan sevda ereva. nestani isev asmaTis meSveobiT ibarebs tariels pirvel<br />

paemanze. igi erTxans alersianad (`viTamca Sinaursa~) ucqeris tariels da sityvis<br />

uTqmelad ukanve istumrebs. sasowarkveTil tariels asmaTi anugeSebs. igi eubneba,<br />

rom nestanis es dumili mxolod morcxvobis niSania.<br />

am droisTvis tarielis mociqulebic mobrundnen da ramaz mefis gamomwvevi pasuxi<br />

moitanes. tarieli laSqars amzadebs da dilisTvis asayrelad emzadeba. gasvlis<br />

wina saRamos nestani isev ibarebs tariels, tkbili sityviT bodiSs uxdis pirvel<br />

Sexvedraze gamoCenili morcxvobisaTvis, marad siyvaruls hficavs da aficebs.<br />

tarielma brwyinvale gamarjveba moipova ramaz mefeze. indoeTSi mobrunebuls mefe<br />

mas did nadims umarTavs. am nadimze mefis gankargulebiT dedofals pirvelad<br />

gamohyavs nestani qveSevrdomTa dasanaxad. nestani tariels pirispir uzis. Seyvarebulni<br />

malulad uWvreten erTmaneTs. nadimidan Sin gvian mobrunebul tariels xvdeba<br />

asmaTi nestanis axali mociqulobiT. nestani umxels, rogor moewona dRes omgadaxdili<br />

tarieli, saCuqrad samklaves ugzavnis da nacvlad xataeTidan Camotanil<br />

rides sTxovs, romelic tariels dRes nadimze exvia.<br />

adre diliT tariels sasaxleSi ibareben. mefe-dedofali saTaTbirod Seyril didebulebs<br />

acnoben TavianT ganzraxvas – nestan-darejanis xvarazmSas Zeze gaTxovebas.<br />

maT etyobaT, rom saqme adreve gadawyvetili aqvT, erTmaneTs malviT uyureben da<br />

201


didebulebisa rcxveniaT. tarieli iZulebulia mefe-dedofals daemowmos. igi daRlili<br />

brundeba Sin da Tavis sawol oTaxs miaSurebs.<br />

sanam tarieli raime gadawyvetilebas miiRebdes, nestani mas kidev ibarebs. cremliTa<br />

da risxviT, romelic jer kidev srul ganxeTqilebas ar moaswavebs (nestans<br />

tarielis ride axuravs), igi tariels orgulobas abralebs da pasuxs sTxovs. Tan,<br />

rogorc indoeTis momavali mefe, emuqreba, rom gauswordeba da indoeTidan gandevnis.<br />

tarieli ficiT umtkicebs, rom misi gaTxovebis gegmas mxolod moCvenebiT Seurigda<br />

da arc mis, arc indoeTis taxtis daTmobas ar apirebs. frTxilad, erTmaneTis<br />

Tanxmobis winaswari mosinjviT Seyvarebulni midian gadawyvetilebamde, rom tarieli<br />

xvarazmel mefiswuls moklavs da mefes ganudgeba, raTa am ukanasknelma TviT sTxovos<br />

mSvidoba da nestanTan erTad taxtze jdoma.<br />

sasiZo indoeTSi modis. vidre daxvedris samzadisSi garTuli tarieli Tavis ganzraxvas<br />

ganaxorcielebdes, nestani kvlav ibarebs mas, risxviT usayvedurebs gvianobas<br />

da mis gadawyvetilebis simtkiceSi eWvis SetaniT samoqmedod iwvevs. tarieli<br />

zustad asrulebs winaswar dasaxul gegmas. igi klavs sasiZos da magrdeba Tavis cixeSi.<br />

magram mefe, Turme, mimxvdara tarielisa da nestanis siyvaruls. igi amaSi brals<br />

sdebs nestanis gamzrdel mamidas davars da ficulobs, rom mas sikvdiliT dasjis.<br />

sikvdilis momlodine davari nestanze iyris javrs: igi Sav monebs, grZneul qajebs<br />

abarebs nacem-nagvem nestans da miusavalSi, `zRvis Wipisken~ gadasakargad atans.<br />

tarieli Tavisi mxleblebiT oc Tves eZebs mas zRvasa da xmeleTze, magram uSedegod.<br />

xetialSi igi Sexvdeba ucnob daWril moymes, upatronebs mas da daxmarebas<br />

sTavazobs. ucnobi aris fridoni, uzado moyme, patara, magram turfa qveynis – mul-<br />

Razanzaris mefe, romelsac misma biZaSvilebma veragobiT sZlies sadavo teritoriaze<br />

nadirobisas. tarieli da fridoni erTad amarcxeben fridonis biZaSvilebs da<br />

tarieli Tavisi axladSeZenili megobris dedaqalaqSi stumrad rCeba. aRmoCndeba,<br />

rom fridons unaxavs navi, romliTac nestani mihyavdaT, magram nestanis xsna ver mouswria.<br />

mulRazanzari sanavTsadguro qalaqia. fridoni Tavis mezRvaurebs gzavnis<br />

nestanis saZebnelad da tariels droebiT isev ucocxldeba imedi. magram es Zebnac<br />

amaoa. tarieli stovebs fridons da TviTon ganagrZobs Zebnas. magram esec uSedegoa.<br />

bolos tarieli srul sasowarkveTilebaSi vardeba. mis xetials axla mizani aRar<br />

aqvs. mxecTa siaxloveSi igi mxolod dardis gaqarvebas eZebs. asmaTTan erTad, romelic<br />

mas mxlebelTa Soris erTaderTiRa SerCa cocxali, igi gamoqvabulSi saxldeba,<br />

tye-RreSi umiznod daexeteba da sikvdils natrobs.<br />

moismens ra tarielis ambavs, avTandili aRuTqvams mas, rom arabeTidan mokle<br />

droSi dabrundeba da nestanis ZebnaSi daxmarebas gauwevs. mimaval avTandils asmaTi<br />

acilebs, uCoqebs, `iasaviT Wkneba~ vedrebaSi da pirobis male Sesrulebas sTxovs.<br />

arabeTSi avTandils zeimiT xvdebian. sworupovari moymis, tarielis ambavi msmenelTa<br />

aRtaceba-sibraluls iwvevs. oficialuri darbazobis Semdeg TinaTini ibarebs<br />

avTandils da mgzavrobis ambavs kidev erTxel hkiTxavs. avTandili utydeba mas, rom<br />

ucxo moymem misi guli da goneba daatyveva, rom misi sibraluli hklavs da rom saSvelad<br />

dabruneba aRuTqva. TinaTini uwonebs avTandils gadawyvetilebas da am keTilSobilur<br />

saqmes Tavisadmi samsaxurad, satrfialo (`mijnuris~) valis moxdad uTvlis.<br />

amave dros TinaTini Civis, rom TviTon, avTandilis vernaxviT `bnel qmnils~,<br />

xangrZlivi ganSorebis gaZleba gauWirdeba. am aRsarebas avTandilis mxriv grZnobebis<br />

kidev ufro gabeduli gandoba mohyveba.<br />

bednieri paemanis Semdeg `retad~ mimaval avTandils siyvarulis tanjva ufro<br />

eZaleba. sawol oTaxSi misuli igi cremls Rvris da Tavis guls lxiniT gaumaZRrobas<br />

usayvedurebs. diliT isev karze cxaddeba da Sveba-nadirobaSi Tavis grZnobebs<br />

malavs.<br />

avTandili cremliTa da vaebiT evedreba vezirs, mefesTan uSuamdgomlos da tarielis<br />

dasaxmareblad wasvlis neba gamosTxovos. igi umxels vezirs, rom tarielisadmi<br />

siyvaruliTa da sibraluliT mosveneba dakarguli aqvs, rom mis xsnamde Tavs<br />

202


`flidad~ da ficis gamtexad CaTvlis. Tan vezirs qrTamad asi aTas oqros hpirdeba.<br />

magram veziris mociquloba uSedegoa. mefes Tavisi gazrdili da Tavis spaTa winamZ-<br />

Roli avTandili mosaSoreblad ar emeteba. igi vezirs skams Semotyorcnis da daTxovnas<br />

emuqreba.<br />

avTandili Cumad miipareba arabeTidan, mefes ki utovebs anderZs, romelSic usabuTebs<br />

Tavisi gadawyvetilebis siswores moraluri TvalsazrisiT da mitevebas sTxovs.<br />

magram tarielis gamoqvabulSi mas mxolod mtirali asmaTi xvdeba. asmaTisagan<br />

avTandili tyobilobs, rom misi gamgzavrebis Semdeg tarieli gamoqvabulidan wasula<br />

da ukan aRar mobrunebula. daWmuvnebuli avTandili ver ikavebs sayveduris sityvebs.<br />

igi ayvedris asmaTs im msxverpls, rac man tarielisTvis gaiRo: samSoblos mitovebas,<br />

aRmzrdeli mefisa da tkbili satrfos moSorebas. igi tariels bralad<br />

sdebs ficis arSenaxvas da moyvris gawirvas. magram isev ikavebs Tavs da midis tarielis<br />

saZebrad, romelsac, Turme, wasvlis win daubarebia, rom gamoqvabuls did man-<br />

Zilze ar moSordeba da cocxali Tu mkvdari avTandils sadme axlo-maxlo daxvdeba.<br />

marto darCenili avTandili RmerTs sayvedurobs, rom satrfosa da megobris winaSe<br />

ormagi vali daakisra da or grZnobas Soris gamouval winaaRmdegobaSi Caagdo.<br />

male avTandili dainaxavs tarielis Sav cxens da iqve axlos poulobs tarielsac,<br />

romelic sayelogadaxeuli da Tavsisxliani zis daxocil lomsa da vefxvs Soris<br />

da tanjvisagan sikvdils miaxlebia. avTandili asulierebs tariels, romelsac<br />

Tvalis axelac ki uWirs. igi imdens axerxebs, rom tarieli scnobs mas da exveva.<br />

magram tariels tanjva ise morevia, rom am qveynad yofna aRar surs. mas gadawyvetili<br />

aqvs sikvdili, raTa im qveynad nestans Seeyaros, da avTandils sTxovs, Tavi daanebos.<br />

avTandili cdilobs, mas imedi gauRviZos da mouwodebs mxneobisaken, radgan<br />

kacs WirSi gamagreba hmarTebs. Tan Tavis azrs imiT asabuTebs, rom Wiri da tanjva<br />

adamianis cxovrebis saerTo kanonia da maT gareSe bedniereba ar miiRweva. magram tarieli<br />

yrua am Segonebisadmi. igi pasuxobs megobars, rom es darigeba mxolod gonze<br />

myofi kacisTvis varga, mas ki am brZnuli sityvebis miyolis Zala ar Seswevs. Tan afrTxilebs<br />

avTandils, rom moTmineba gamoelia da daexsnas. maSin avTandili xerxs<br />

mimarTavs: igi sTxovs tariels, erTxelac eCvenos cxenze mjdari, raTa ukanasknelad<br />

datkbes misi cqeriT. tarieli Txovnas usrulebs. cxeniT gavla tariels abrunebs,<br />

igi depresiis mdgomareobidan gamohyavs.<br />

tarieli uambobs avTandils, rom mindvrad aSikoba-laRobiT garTuli lom-vefxi<br />

Sexvda, romlebic mijnurebs miamsgavsa. mxecebma jer ialerses, Semdeg ki sasikvdilod<br />

sces tori erTmaneTs. tarielma daugmo loms sayvarlis wyena, xmliT mokla igi,<br />

vefxvs ki, romelmac nestani moagona, kocna moundoma. vefxvma SeuRrina da brWyaliT<br />

sisxli adina. aman tariels misi da nestanis wakideba gaaxsena da grZnobamoreulma<br />

(`guliTa xeliTa~) vefxvic mokla. aman uaresad auSala grZnoba da im mdgomareobamde<br />

miiyvana, romelSic avTandilma naxa.<br />

gmirebi gamoqvabulSi brundebian. tarieli sTxovs avTandils, Tavi mianebos ganwiruls<br />

da Tavis satrfosTan dabrundes. avTandili arwmunebs, rom saxieri RmerTi<br />

mas da mis satrfos ar gaswiravs. igi ambobs, TinaTins tarielis saSvelad daeTxova<br />

da am Rvawlis Sesrulebamde masTan sircxviliT veRar dabrundeba. radgan tarieli<br />

`xelia~, dardiT daZabunebulia, mas megobarma unda uSvelos. sabolood avTandili<br />

Seipirebs tariels, rom erTi wlis Semdeg aq, gamoqvabulSi daxvdes, TviTon ki nestanis<br />

saZebrad midis. avTandili gaivlis fridonTan, romelic mas nestanis gatacebis<br />

mimarTulebas uCvenebs, da oTx ymas gaatans.<br />

avTandili zRvis mekobreebisagan ixsnis vaWarTa qaravans, maT ufrosobas dairqmevs<br />

da am niRbiT Cadis vaWarTa qalaq gulanSaroSi, romelic zRvispiras mdebareobs<br />

da simdidriT, siturfiT, sma-gaxarebiT aris ganTqmuli. aq mas etrfialeba qalaqeli<br />

did-vaWris coli fatmani. avTandilic mowyale yuradRebiT pasuxobs mis trfobas,<br />

radgan imedi aqvs, rom fatmani, rogorc sazRvao qalaqis mkvidri, mas nestanis<br />

ZebnaSi gamoadgeba. avTandili fatmanis TxovniT malulad klavs mis yofil sayvare-<br />

203


ls, amJamad ki mters – WaSnagirs, romelic fatmans avTandilTan waaswrebs da mefesTan<br />

dabezRebas daemuqreba. fatmani uambobs avTandils Tavis saidumlos, romlis<br />

gaTqmasac WaSnagiri emuqreboda: mas Savi monebis xelidan uxsnia ucxo mzeTunaxavi<br />

da Tavis saxlSi malulad Seunaxavs. mis qmars, uSno da uRirs usens, simTvraleSi<br />

mefesTan dautrabaxia Sin mzeTunaxavis yola da igi mefisTvis miugvria. ucxo mze-<br />

Tunaxavs vinaoba ar gaumxelia arc misi moamage fatmanisaTvis, arc mefisTvis. igi<br />

ar iSorebda erT ucxo rides da dReniadag cremls Rvrida. mefem gadawyvita, igi<br />

colad mieca Tavis ZisaTvis, romelic imxanad omSi iyo. magram qalma mxneoba gamoiCina,<br />

fatmanis naCuqari Zvirfasi TvalmargalitiT mcvelebi moqrTama da fatmanisve<br />

daxmarebiT Rame qalaqidan gaipara. gzad igi jadoqrebis – qajebis laSqars Seupyria.<br />

nestani qajebs miuval cixeSi daumwyvdeviaT, raTa momavalSi SerTon amJamad<br />

mcirewlovan ufliswuls.<br />

avTandili TinaTinze fiqriT, `malviT cremlsa swvims~ fatmanis sarecelze, Tan<br />

fatmans dawvrilebiT ekiTxeba qajebis ambavs. meore dRes avTandili `saWabukoTi~<br />

(raindis samosiT) ewveva bednier fatmans, Tavis vinaobasa da Tavisi mgzavrobis mizans<br />

umxels. nestanis bedis SemobrunebiT gaxarebuli fatmani qajeTSi grZneul monas<br />

gzavnis, romelic nestans anugeSebs da misgan fatmanisa da tarielisadmi mowerili<br />

ori `wigni~ moaqvs. sityvebiT _ `Cemi nu gagva, xeli egreca xeldebis~ (Cemi nu genaRvleba,<br />

gaxelebuli mainc gaxelebulia), fatmani aCqarebs avTandils, romelic qaje-<br />

Tis amRebi gmirebis mosayvanad midis.<br />

avTandili tarielTan brundeba. gamoqvabulSi, romelic tariels odesRac dev-<br />

TaTvis waurTmevia, gmirebi pouloben sam saswaulebriv abjars; ors TviTon itoveben,<br />

mesames ki fridonisaTvis inaxaven. samive gmiri fridonis samasi moymis TanxlebiT<br />

mTvarian RamiT miadgeba qajeTis cixes. aqve gamarTul TaTbirSi airCeven brZolis<br />

gegmas. fridons hsurs sabliT SeaRwios cixeSi. magram am gegmas uaryofen, radgan<br />

mtrebi abjris Cxaruns gaigoneben da sabels gadaWrian. avTandils unda vaWrulad<br />

Caicvas, qajTa qalaqSi Seiparos da Tavis megobrebs RamiT cixis karebi gau-<br />

Ros. magram am gegmasac ar miiReben, radgan qalaqSi atexili brZolisas SeiZleba<br />

nestanma sarkmlidan gadmoixedos da mebrZolebSi tarieli ver dainaxos, rac Wabuks<br />

mis TvalSi Crdils miayenebs. tarielis winadadebiT dilas sami mxridan uteven cixes,<br />

iReben mas da nestans aTavisufleben. am brZolaSi gansakuTrebul gmirobas tarieli<br />

iCens. cixes gulanSaros mefes aZleven, xolo napovn simdidres – fatmans. tarieli<br />

hficavs avTandils, rom, sanam mas TinaTins ar SerTavs, TviTon Tavis nestans<br />

`ar eqmareba~. samiveni nestanTan erTad midian arabeTs, sadac tarieli sTxovs rostevans<br />

avTandilis patiebasa da misTvis TinaTinis colad micemas. rostevanis Tanxmobas<br />

qorwili da sayovelTao bedniereba mohyveba.<br />

siuJetis originalobis sakiTxi<br />

rusTaveli Tavisi poemis siuJets `sparsul ambad~ gvacnobs. `vefxistyaosnis~ prologSi<br />

naTqvamia:<br />

ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi,<br />

viT margaliti oboli, xelis-xel sagogmanebi,<br />

vpove da leqsad gardavTqvi...<br />

Tumca sityva `Targmaneba~ Zvel qarTulSi sxva enaze gadaRebasac niSnavs da ganmarteba-komentirebasac,<br />

metad saeWvoa, rom am strofSi igi pirveli mniSvnelobiT ar<br />

iyos naxmari. maSasadame, rusTaveli Tavis wyarod asaxelebs sparsul ambavs (unda<br />

vigulisxmoT: literaturul nawarmoebs, radgan zepir gadmocemas `Targmanis~ cneba<br />

ar miudgeba), romelic mis dros qarTulad gadmoRebuli yofila da, Zvirfasi margalitis<br />

msgavsad, msmenelidan msmenelze gadadioda. sxvagan prologSi rusTaveli<br />

ambobs, rom man `ambad naTqvami~ `wyobil margalitad~ aqcia, e.i. prozauli ambavi galeqsa.<br />

poetis am gancxadebas TiTqos amagrebs isic, rom poemis moqmedeba muslimanur<br />

qveynebSi iSleba da poemis TiTqmis yvela personaJis saxelic an sparselebsa da<br />

arabebSi gavrcelebuli saxelebia, an am enebSi etimologia moeZebnebaT.<br />

204


miuxedavad amisa, rusTavelis bibliografiuli cnoba mainc ndobas ar imsaxurebs<br />

ara marto imitom, rom msgavs siuJets sparsuli literatura ar icnobs (sparsuli<br />

literaturis specialistis i. maris mier Catarebuli Zieba, sagazeTo gancxadebis gamoyenebiT<br />

uSedego aRmoCnda), aramed, pirvel rigSi, imitom, TviT siuJeti, rogoric<br />

is dRes Cvens xelTaa, Tavisi xasiaTisda mixedviT ar gulisxmobs raime literaturul<br />

prototips, miT umetes, ar gulisxmobs mas im kulturul sferoSi, romelsac<br />

sparsuli klasikuri literatura ekuTvnis. ara marto Tavisi ideuri mizandasaxulobiTa<br />

da ganwyobilebiT, aramed siuJetis agebis mxrivac poema warmoudgenelia qalis<br />

rainduli kultisa da qalis gandidebis gareSe, rac rusTavelis droisa da misi<br />

winaxanis sparsuli epikisaTvis srulebiT ucxoa, xolo rusTavelis mSobel qar-<br />

Tul kulturaSi sxva wyaroebidanacaa cnobili. siuJetis ganviTarebaSi arsebiTi<br />

roli ekuTvnis qalis mier misi motrfiale raindisTvis sagmiro Rvawlis d a v a -<br />

l e b i s motivs; mTavar gmirTa orsave wyvilSi qali xelmwifea, an taxtis memkvidre,<br />

xolo mamakaci – misi qveSevrdomi an TiTqmis misi toli Tavisi sazogadoebrivi<br />

mdgomareobiT, magram ara masze maRla mdgomi an misi savsebiT toli. mTavar gmirTa<br />

siyvaruli poemaSi warmoadgens erTgvarad uTanasworo kavSirs, xolo poemis gmiri<br />

qalebisadmi Tayvaneba, rac `vefxistyaosnis~ erTi umTavresi motivia, qalis Tayvanebasa<br />

da mefis Tayvanebas aerTianebs. amgvari satrfialo koncefcia ara marto ar gvxvdeba<br />

sparsul epikaSi, aramed pirdapir winaaRmdegobaSia mis suliskveTebasTan.<br />

TviT evropis saraindo epikaSic ki, romelsac qalis socialuri rolisa da uflebisadmi<br />

Seudareblad ufro meti pativiscema axasiaTebs, vidre sparsul epikas, raindi<br />

colad irTavs sxva saxelmwifos mefe qals, romelsac igi manamde xifaTisagan<br />

ixsnis, magram ara Tavis mefes. `vefxistyaosnis~ am motivis warmoSoba SeiZleba aixsnas<br />

mxolod rogorc konkretuli istoriuli faqtis anarekli: saqarTveloSi Tamaris<br />

mefobisa (1184-1213). Tamaris Zlevamosilebasa da RvTismoSiSobasTan erTad, saxotbo<br />

poeziisa da matianeebis mowmobiT, Tamaris karze miRebuli yofila misi mSvenierebis<br />

qebac da misgan sulwaRebulobis aRsarebac. amgvari aRsareba `vefxistyaosnis~<br />

prologSic aris (8,10,19). poemis motivebs istoriul viTarebasTan isic aaxloebs,<br />

rom Tamaris qmari daviT soslani marTlac Tamaris gvaris kaci da misi qveSevrdomi<br />

iyo (Sdr. nestanisa da tarielis ambavi).<br />

amgvarad, prologis meore literaturul-istoriuli cnoba, romelic arsebiTad<br />

ewinaaRmdegeba zemomotanils – rom rusTavels `qvemore~ (e.i. poemaSi) Tamaris saxeli<br />

`SefarviT~ uTqvams da uqia (19) – ufro sarwmunoa, vidre pirveli. Tamaris saxeli<br />

poemis ZiriTad teqstSi (prologisa da epilogis gareSe) arsad naxsenebi ar<br />

aris. Tamaris `qeba~ poemaSi, maSasadame, SeiZleba mdgomareobdes mxolod poemis siu-<br />

Jetis agebasa da personaJebis saxeTa Seqmnisas misi pirovnebisa da biografiis Strixebis<br />

gamoyenebaSi.<br />

Tu poemis ambavs am aSkarad SeTxzul motivebs gamovaklebT, maSin Znelia miRebul<br />

naSTsa da dRes arsebul siuJets Soris igiveobis niSani daisvas. amgvarad, sakiTxi<br />

originaloba-Targmnilobis Sesaxeb exeba ara siuJets mis mTlianobaSi, agebuls<br />

saerTo koncefciasa da saerTo eTosze, aramed mxolod masSi Semaval calkeul<br />

elementebs, rogoricaa vefxistyaviani moymis xetiali tye-RreSi, qalis gataceba<br />

zRvis gaRma, qajebis miuvali cixe, megobrisagan megobris daxmareba da sxva amgvari.<br />

SedarebiT met safuZvels originaloba-nasesxobis sakiTxis dasmisaTvis iZleva, saerTod,<br />

tarielis saxesTan dakavSirebuli epizodebi, vinaidan tarielisadmi damokidebulebis<br />

mxriv poemis sakuTriv teqstsa da prolog-epilogis literaturul-istoriul<br />

miTiTebebs Soris erTgvari disproporcia SeiniSneba: prologsa da epilogSi<br />

an tarielia mxolod win wamoweuli, rogorc poemis mTavari gmiri (6,7), an samive<br />

gmiri erTad ixsenieba, im dros roca sakuTriv teqstSi mTavari gmiri, arsebiTad,<br />

arc erTia da arc sami, aramed ori (tarieli da avTandili).<br />

rac Seexeba avtoris zemoT citirebul bibliografiul cnobas, igi advilad aixsneba<br />

im SemTxvevaSic, Tu sinamdvileSi araviTari safuZveli ara aqvs. fiqtiuri li-<br />

205


teraturuli wyaros damowmeba imisTvisaa saWiro, rom moTxrobil ambavs meti wona<br />

mieniWos, radgan Sua saukuneebSi avtoris pativmoyvareoba siuJetis SemTxvevaze ar<br />

vrceldeba, ambis Rirseba ki pirdapir proporciaSia misi namdvilobis xarisxTan. es<br />

mosazreba gvixsnis fsevdowyaros damowmebis faqts. am fsevdowyaros sparsuloba ki<br />

imiTaa gamowveuli, rom sagmiro-samijnuro poemis Janri, romelsac `vefxistyaosani~<br />

ekuTvnis, misi mkiTxvelis TvalSi swored sparsul literaturul tradiciasTan iyo<br />

dakavSirebuli.<br />

SesaZloa, ucxo wyaros damowmeba imazedac miuTiTebdes, rom avtors sarwmunoebrivi<br />

an sxva ram mizeziT saCoTirod miaCnia Tavisi poemis moqmedebis gaSla ucxo<br />

qveynebSi an qarTveli gvirgvinosnis qeba ucxo mefeTa saqmeebis TxrobiT. `vefxistyaosnis~<br />

galeqsvas poeti prologSi ixseniebs rogorc `saWoWmaneb~ saqmes, romlis-<br />

Tvisac Tamarma mas `neba unda damarTos~ (e.i. SeiZleba gaurisxdes), maSin roca Tamaris<br />

qeba, romelic mas adre SeuTxzavs, poets, piriqiT, Tavis saxelad miaCnia (19).<br />

epilogSic poeti, TiTqos, bodiSobs, rom Tamaris meuRlis daviT soslanis saqmeebs<br />

ver aqebs da amitom iZulebulia ucxo mefeTa ambavs mimarTos.<br />

rusTavelis religia da msoflmxedveloba.<br />

`vefxistyaosnis~ Canafiqri<br />

`vefxistyaosani~ Seiqmna qarTuli renesansuli kulturis wiaRSi, romelic absolutisturi<br />

erovnuli saxelmwifos aRmavlobam da aRmosavleT-dasavleTis kulturul<br />

faseulobaTa nayofierma Serwymam warmoSva. es kultura, romelic Tavisi socialuri<br />

SinaarsiT rainduli anu samxedro-feodaluri iyo, adre da advilad eziara<br />

antikur filosofiur memkvidreobas bizantiuri filosofiuri aRorZinebis wyalobiT;<br />

man mWidro istoriuli kontaqtis Sedegad Rrmad SeiTvisa aRmosavleT qveynebis<br />

fufuneba da saero, amqveyniur siameTa da RvawlTa madidebeli sityvieri xelovneba;<br />

im Sinagani stabilobisa da SedarebiTi mSvidobianobis mokle periodis manZilze,<br />

rac saqarTvelos misi provinciebis konsolidaciam da Zlevamosilma omebma<br />

moutana, man maTi SesaZleblobis maqsimumamde ganaviTara Tavisi erovnuli socialuri<br />

institutebi, erovnuli kulturuli tradiciebi da politikur-istoriuli azrovneba;<br />

am gansxvavebul kulturul da ideologiur elementTa gamoyenebiT qarTvelma<br />

samxedro-feodalurma kastam – samxedro aristokratiam, asiode wlis manZilze<br />

aRzevebulma da wina aziis yvelaze Zlieri da keTildRiani saxelmwifos saTaveSi<br />

moqceulma, SeimuSava Taviseburi laRi da optimisturi msoflSegrZneba, azris didi<br />

TavisuflebiT aRbeWdili Sexeduleba samyarosa da cxovrebaze, romelic Tavisi na-<br />

Teli ganwyobilebiTa da adamianis SeuzRudavi fizikuri da gonebrivi SesaZleblobebis<br />

rwmeniT Sua saukuneTa saqarTveloSi Rrmad fesvgadgmuli qristianuli azrovnebis<br />

fonze `qveynisa da adamianis aRmoCenas~ moaswavebda. es Taviseburi Zvra Sua<br />

saukuneTa qristianul msoflmxedvelobasa da msoflSegrZnebasTan mimarTebiT, azris<br />

es filosofiuri Tavisufleba da kulturul kavSirTa mravalgvaroba srulad<br />

aisaxa `vefxistyaosanSi~ da aman gansazRvra kulturul-istoriul sakiTxTa siuxve,<br />

romelic poemis ideuri Sinaarsis kvlevasTan dakavSirebiT ismis.<br />

rusTavelis aRmsarebloba<br />

rusTavelis msoflmxedveloba saerTod da misi religiuri aRmsarebloba kerZod<br />

`vefxistyaosnis~ kvlevis manZilze mravalmxrivi paeqrobis sagani gamxdara. amis<br />

mizezia erTgvari disproporcia im rols Soris, romelic qristianobas hqonda rus-<br />

Tavelis mSobeli sazogadoebis politikursa da sulier cxovrebaSi da, meore mxriv,<br />

im rols Soris, romelic mas rusTavelis poemaSi ekuTvnis. jer daviT aRmaSeneblis<br />

(1089-1125), Semdeg ki Tamaris (1184-1213) qristianuli saxelmwifo mis SemqmnelTa da<br />

ideologTa TvalSi iyo aRmosavleTis upirvelesi qristianuli imperia, qristianuli<br />

saxelmwifo par excellence, romelic lamobda imxanad dasustebuli bizantiis misia ekisra<br />

da mTel aRmosavleTSi qristianTa praqtikuli interesebisa da qristianuli<br />

dogmis sadarajoze mdgariyo. Tamarisa da daviTis saxelze daweril xotbebSi, agre-<br />

206


Tve istoriul TxzulebebSi, amxanad mkafiod aris gamoxatuli e.w. `qarTuli mesianizmis~<br />

rwmena, romlis Tanaxmad saqarTveloSi bagrationTa mefoba RvTis aRTqmaTa<br />

aRsrulebaa, qveynis Seqmnis ukanaskneli mizani. rusTavelis poemaSi ki, qveynisa da<br />

samefo karis am didi qristianobis sapirispirod, ar ixsenieba arc qriste da arc<br />

sameba 2 , arc pirveli codva da arc gankacebis saidumlo, arc qristianuli dogma da<br />

arc misi dacva poemis prolog-epilogSi Seqebuli Tamaris mier. `vefxistyaosnis~<br />

gmirebi muslimanebi arian. roca saqme moitans, isini musafze loculoben da navrozobis<br />

dResaswauls axseneben.<br />

am garemoebebs rusTavelis garSemo warmoebuli kvleva-Zieba Zalian xSirad poetis<br />

heterodoqsiiT xsnida da mis poemaSi rogorc qristianuli wvalebebis, ise sxva,<br />

araqristianuli religiebis asaxvas xedavda.<br />

amJamad `vefxistyaosnis~ avtoris aRmsarebloba sadavod aRar iTvleba: rusTaveli<br />

ara marto kargad icnobs qristianobas (mis tropikaSi Zveli da axali aRTqmiseuli<br />

saxeebi gvxvdeba, igi axsenebs `aRvsebas~ anu aRdgomas. RvTis epiTetebSi Semdgomma<br />

kvleva-Ziebam qarTuli qristianuli Teologiidan cnobili mravali termini daadastura),<br />

aramed TviTonac qristiania, rasac istoriul-kulturuli xasiaTis mosazrebebTan<br />

erTad pavle mociqulisa da qristiani avtoris - `brZeni divnosis~ anu<br />

fsevdo-dionises damowmeba amtkicebs. oRond rusTavelis `samyaros suraTi~ qristianuli<br />

religiis warmodgenebiT ar amoiwureba, misi azrovneba ufro damoukidebelic<br />

aris da ufro farToc. igi sxva, araqristianul elementebsac moicavs.<br />

antikuri filosofia<br />

yvelaze mniSvnelovan rols am heterogenul (araqristianul) elementebs Soris<br />

antikuri filosofia asrulebs. rusTvelisdroindeli da misi winamorbedi qarTuli<br />

kultura kargad icnobda am filosofiur wyaroebs, romelTa Targmna-komentirebis<br />

nimuSebi im xanis qarTul mwerlobaSi bevri moipoveba. `vefxistyaosanSi~ gvxvdeba<br />

aristoteles, platonis, empedokles, heraklites, prokles azrebis damowmeba an citacia.<br />

magram sistematurad gamoyenebulia mxolod platonuri da neoplatonuri filosofia,<br />

romelsac poeti, im SemTxvevaSi, roca igi pirdapir winaaRmdegobaSi modis<br />

qristianul warmodgenebTan, Tavisebur qristianul gardatexas aZlevs. ukanaskneli<br />

(neoplatonizmi) rusTavelis TxzulebaSi Semodis, ZiriTadad, qristiani neoplatonikosis<br />

– fsevdo-dionises koncefciis meSveobiT, romelsac poeti saxeliT imowmebs,<br />

magram poemaSi aris imis niSnebic, rom avtori uSualod warmarTul neoplatonizmsac<br />

icnobs. rusTaveli kargad icnobs neoplatonizmis gaqristianebis im Tavisebur<br />

cdasac, romelic XII saukunis qarTvelma filosofosma ioane petriwma ganaxorciela<br />

prokles `Teologiis elementebis (`kavSirni RmrTismetyuelebiTni~) Targmnisa<br />

da vrceli komentirebis gziT. neoplatonizmis qristianuli gardatexa ki, rasac rusTaveli<br />

xSirad mimarTavs xolme, imaSi mdgomareobs, rom neoplatonur cnebebSi mas<br />

qristianobis personaluri RrmTis warmodgena Seaqvs.<br />

poemis filosofiur koncefcias, romelic moqmedebis msvlelobis erTgvari Teoriuli<br />

wanamZRvaria, warmoadgens borotTa uarsobis anu borotebis arasubstancionalobis<br />

neoplatonuri koncefcia, romlis citacias rusTaveli fsevdo-dionises mixedviT<br />

axdens: Tuki qveyana Tavis safuZvelSi keTilia (dionises mixedviT igi Seqmnilia<br />

RvTis mier, romelic TviT aris `zesTa keTilobai~, neoplatonizmis warmar-<br />

Tuli variantiT, igi gamomdinareobs `erTidan~, romelic TviT aris sikeTe), Tuki<br />

boroteba mxolod keTilis `moklebaa~ da mas sakuTari substancia ar gaaCnia, rogorc<br />

amas neoplatonizmi gvaswavlis, maSin qveynad borotebis gamarjvebasac xangr-<br />

Zlivoba ar hqonia. keTili borots sZlevs. rusTavelis sityvebiT rom vTqvaT, misi<br />

arseba borotisaze grZeli yofila. am filosofiurad optimistur koncefcias centraluri<br />

adgili uWiravs rusTavelis poemis safuZvlad mdebare msoflmxedvelobis<br />

2 Tu ar CavTvliT gamoTqmas `erTarseba erTi~.<br />

207


mwyobr SenobaSi, romlis mizania, Teoriulad daasabuTos poemis ZiriTadi eTosi –<br />

WirSi gamagrebis, bedis dartymebis winaSe `argadrekis~, sasowarkveTilebaSi arCavardnis<br />

normatuli mcneba.<br />

garda am ZiriTadi koncefciisa, poemaSi uxvadaa gamoyenebuli sxva neoplatonuri<br />

ideebic, rogorc wesi, ontologiuri xasiaTisa, romlebic mTlian, qristianobisagan<br />

gansxvavebul msoflmxedvelobad ar erTiandebian, magram mainc axasiaTeben avtoris<br />

azrovnebis zogad orientacias filosofiaze (da ara religiaze) rogorc Sinaarsis,<br />

ise gamoxatvis formis mxriv: rusTaveli icnobs RvTiur c n o b a s (neoplatonuri<br />

nou`~ anu metafizikuri `goneba~ A 407 ) da prokleseul `sulTa siras~ (seira 884). mas<br />

gamoyenebuli aqvs neoplatonuri `erTisa~ da mravlis metafizika(792), samyaros Seqmna<br />

misTvis aris ara saganTa Seqmna arafrisagan, rogorc Zveli aRTqmis avtorTaTvis,<br />

aramed saganTa `saxis~ anu formis, maTi idealuri prototipis Seqmna (2). zogjer es<br />

procesi drois gareSec ki aris warmodgenili (792). qveynad gaCena-arsebobas masTan<br />

`arsad Semosvlac~ hqvia (323) da ara mxolod `Seqmna~ da `dabadeba~.<br />

epiTetebsa da metaforebSi, romlebiTac rusTaveli da misi gmirebi TavianT RmerTs<br />

ixsenieben, antikuri filosofiis memkvidreoba metia, vidre qristianobisa. Rmer-<br />

Ti `erTia~ Semdgomi dazustebis gareSe, ise rogorc neoplatonizmis RmerTi. igi<br />

`ucnauri~ (Seucnobeli) da `uTqmelia~, rogorc neoplatonizmis RmerTi, romlis epi-<br />

Tetebi Semdeg ganaTlebulma qristianma avtorebma isesxes. igi `myofia~ (1250) anu<br />

`namdvil myofi~ rac neoplatonizmisaTvis RvTis aRmniSvneli erT-erTi ZiriTadi gamoTqmaa.<br />

igi usazRvrobisaTvis sazRvris damdebia (792) da `arsTa mxadi~ (5050) anu<br />

arsebulis arsebobad momwodebeli. misi xiluli xatia mze (836, 837), radgan igi mzesaviT<br />

efineba yovel arss, romelic misiT arsebobs, efineba Tavis dauxarjavad, ra-<br />

Ta yovelives `savseba~ anu sisrule mianiWos (917). yvela am gamoTqmebSi, romelTac<br />

rusTaveli mas mier ufro Zunwad gamoyenebuli specifikurad qristianuli formulebisa<br />

da cnebebis gverdiT xmarobs, inakvTeba rusTavelis RvTis filosofiuri<br />

cneba, romelSic SeTavsebulia antikuri filosofiisa da qristianuli Teologiis<br />

ZiriTadi monapovrebi ontologiuri azrovnebis dargSi, magram ukugdebulia an savsebiT<br />

ugulvebelyofilia viwro konfesiuri momentebi.<br />

im SemTxvevaSi, roca antikuri filosofiis warmodgenebi pirdapir winaaRmdegobaSi<br />

modis qristianobasTan, avtori ufro xSirad meores Ralatobs pirvelTa sasargeblod.<br />

mag., mas eWvi epareba individualur ukvdavebaSi. `iq~ Tavis ardakargva, saku-<br />

Tari pirovnebis uwyvetobis Senaxva misTvis iseTi upiratesobaa, romelic RmerTs<br />

sagangebod unda SesTxovon (A 850-851 ). misi saiqio, sadac gmiri dRisiT da RamiT `mzis<br />

elvaTa (sxivTa) krTomis~ WvretaSi iqneba, neoplatonur warmodgenas ufro mogvagonebs,<br />

vidre qristianuls. morali, romlis dacva rusTavelis gmirebis upirvelesi<br />

sazrunavia, Tavisi dasabuTebis xasiaTis mixedviT filosofiis orbitSia moqceuli<br />

da ara religiisa: moraluri qceva igivea, rac brZnuli qceva: sibrZnis anu filosofosTa<br />

swavlis codnis mizani isaa, rom sworad anu moralurad qceva SegveZlos.<br />

ara viqm (moralur qcevas), codna ras margebs filosofosTa brZnobisa?<br />

miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT mwyobrTa wyobisa.<br />

sibrZne, rusTavelis TvalsazrisiT, adamianis upirvelesi Rirsebaa. igi iseTive<br />

miucilebeli atributia srulyofili adamianisa, rogorc fizikuri Zala, mxneoba da<br />

mSveniereba. es mcneba arsebiTad ewinaaRmdegeba qristianul Tvalsazriss, romlis-<br />

Tvisac sibrZne SemecnebiT planSi mdarea gamocxadebasTan SedarebiT, xolo eTikur<br />

planSi – siyvarulTan SedarebiT. adamiani Tavis mowodebiT brZenia, mas Seswevs unari<br />

da valdebulicaa, rom filosofiis codniT swori da moraluri gadawyvetileba<br />

miiRos da rogorc Tavisi moqmedeba, ise Tavisi sulieri cxovreba am gadawyvetilebis<br />

mixedviT warmarTos. es racionalizmi, adamianis gonebisa da nebisyofis suverenobis<br />

rwmena logikurad SeuTavsebelia qristianobis iseT Zireul doqtrinebTan,<br />

rogoricaa `pirveli codvisa~ da adamianis nebis arasuverenobis, misi moqmedebis winaswar<br />

gansazRvrulobisa RvTis nebisagan damokidebulebis rwmena.<br />

208


is, rom rusTaveli antikuri filosofiis azrovnebis wess xSirad upiratesobas<br />

aZlevs qristianulTan SedarebiT da ugulvebelyofs qristianuli Teologiisa da<br />

moaruli msoflgagebis mraval arsebiT moments, ver aixsneba mxolod poemis gmirTa<br />

muslimanobiT. am Tavisufal damokidebulebaSi religiis mimarT vlindeba rusTavelis<br />

kritikuli midgoma misi drois codnisadmi – kerZod, religiurisa da filosofiurisadmi.<br />

igi am xSirad SeuTavsebel warmodgenaTa wiaRSi ontologiursa da eTikur<br />

WeSmaritebas damoukideblad eZebs da drois am warmodgenaTa gamoyenebiT damoukideblad<br />

qmnis qveynis Taviseburad srulsa da TviTkmar suraTs.<br />

adamianis axali ideali<br />

magram antikuri filosofia da misgan momdinare ideebi rusTavelis qmnilebaSi<br />

SeTvisebulia ara mxolod rogorc doqtrina, aramed rogorc eTosi, ara mxolod<br />

rogorc msoflSegrZneba da ganwyobileba. rusTavels metad faqizad aqvs nagrZnobi<br />

is naTeli, harmoniuli, zomisa da wesisaken moswrafe saerTo suliskveTeba, romelic<br />

antikur filosofias Tan moaqvs, da am ganwyobilebas, rogorc erT-erT komponents,<br />

mniSvnelovan adgils uTmobs Tavisi poemis artistul CanafiqrSi, kerZod da<br />

gansakuTrebiT ki mis poemaSi gansaxierebuli adamianis idealis SeqmnaSi.<br />

rusTavelis drom SeimuSava adamianis axali ideali, srulebiT gansxvavebuli ara<br />

marto qarTveli xalxis uZvelesi sagmiro idealisagan, romelmac RmerTTan morkine<br />

da kavkasionze mijaWvuli gmiris saxeSi hpova gamoxatuleba, aramed feodaluri sazogadoebis<br />

im idealisganac, romelic `amiran-darejanianis~ rainduli Segneba-ganvi-<br />

Tarebul, magram gonebrivad da emociurad Rarib personaJebSi gansaxierda. es axali<br />

tipia ara marto Zlieri da qveli, aramed maRalmoraluri, grZnobis unariT dajildoebuli<br />

da gonebagaxsnili adamiani, adamiani, romelmac Sua saukuneTa Semdeg isev<br />

aRmoaCina Tavisi Tavi, Tavisi grZnobebi, Tavisi damoukidebeli moraluri pasuxismgebloba<br />

da gansjis unari, romelic Tamamad iswrafvis maqsimaluri Sveba-bednierebisaken<br />

da am swrafvaSi saiqio nacvalgebis SiSi ar akavebs. es axali tipi Seqmna uecarma<br />

aRmavlobam rusTavelis mSobeli feodaluri sazogadoebis politikursa da<br />

kulturul cxovrebaSi, gamarjvebaTa uwyvetma nakadma, romelmac saqarTvelo raRac<br />

erTi saukunis manZilze wina aziis uZlieres erovnul saxelmwifod aqcia, gaZlierebulma<br />

ganaTlebam, sarwmunoebrivi karCaketilobis daZlevam da sazogadoebis<br />

gonebrivi horizontis gafarToebam did diapazonian kulturul samyarosTan kontaqtebis<br />

gziT. adamianis es ideali gaamdidra da gaarTula rusTavelma. man cxovrebis<br />

mier Seqmnili es axali ideali dawura, gamoakristala da am axlebur msoflmxedvelobasa<br />

da cxovrebis aRzevebul sixaruls mkveTri artistuli gamoxatuleba misca.<br />

amave dros, man es ideali sibrZnis, filosofiuri refleqsiis, inteleqtualur Wvretaze<br />

damyarebuli Sinagani harmoniis nayofieri mcnebebiT Seavso. es axali suliskveTeba<br />

bevr rameSi daemTxva da daemyara antikuri filosofiis suliskveTebas im saxiT,<br />

rogorc igi rusTavelis dros esmodaT. iseve rogorc mis Tanamedrove dasavleT<br />

evropis sakaro kulturaSi, rusTavelTanac zeim-nadimi, nadiroba, lxini da<br />

ZRvnoba-boZeba rainduli yofis umaRlesi gamoxatulebaa, romlis xatvas azri aqvs<br />

im SemTxvevaSic ki, roca amas raime siuJeturi cvlileba ar mohyveba (miuxedavad<br />

moqmedebis swrafi da ekonomiuri ganviTarebisa, poemaSi aris lxinis vrceli scenebi,<br />

romelic amas mowmobs); `vefxistyaosnis~ gmiri harmoniulia da mSvenieria iqamde,<br />

rom misi xedviT xalxi bndeba da mis saWvretad brbo ijreba. misi mixvra-moxvra, roca<br />

igi ar ibrZvis, daxvewilia, laRi, auCqarebeli. misi pirisaxe mudam mxiarulebis<br />

gamomxatvelia, maSinac ki, roca pirobebi amis safuZvels ar iZleva (197). amave dros<br />

rusTavelis gmiri `brZenia~ da brZenia ara marto gonebiT, aramed gancdebiTac ki<br />

(`guliTa brZeniTa~) da es sibrZne ise efineba garSemo yvelafers, rom mis monebzedac<br />

ki vrceldeba (692). gmirisTvis yovelgvar situaciaSi da misi arsebobis yvela<br />

peripetiebze, garda ukiduresi sasowarkveTilebisa, damaxasiaTebelia Wvreta da filosofia<br />

(es kacsac exeba da qalsac), azrovneba da msjeloba samyaros wyobisa da<br />

209


adamianis arsebobis Zireul sakiTxebze. am brZen gmirs axasiaTebs samyaros pirvelmizezTa<br />

idumalebisa da amaRlebulobis cxoveli gancda. igi ugrZnobeli araa arc<br />

RvTis sidiadis mimarT: RvTis gamouTqmeli miuwvdomloba, iseve rogorc mzisa da<br />

varskvlaveTis Wvreta, misTvis yvelaze intensiur STabeWdilebaTa wyaroa. imiT, Tu<br />

rogori uSreti mravalnairobiT da ulevi fantaziiT xatavs rusTaveli Tavisi mTavari<br />

gmirebis yvela im Tvisebebs, ra uxvad flobs yovel calkeul SemTxvevaSi individualur<br />

niuansebs da rogor organulad aTavsebs yovelive amas ambis dinamiur<br />

Seuferxebel ganviTarebaSi, mniSvnelovanwilad aris Sepirobebuli misi gmirebis saxeTa<br />

sicocxle da STambeWdavi Zala.<br />

filosofia da qristianoba<br />

magram antikuri filosofiidan momdinare naTeli da harmoniuli msoflSegrZneba<br />

poets mxolod nawilobriv aqvs gaziarebuli da ara srulad. igi sxva drois Svilia,<br />

sxva ganwyobilebisa da temperamentis patroni da bunebrivi ar iqneboda, rom<br />

igi antikuri filosofiiT naanderZev suliskveTebas gahyoloda Tundac imdenad,<br />

rom ganwyobilebaSi uTanxmoebas doqtrinebSi uTanxmoebis donemde ver aeRwia. rus-<br />

Tavels cvlileba Seaqvs filosofiis ZiriTadi doqtrinebis gagebasa da SefasebaSi<br />

sruliad Segnebulad, rogorc poemis moqmedebisa da ganwyobilebis faqizi mimoxris<br />

gziT, ise diskursiuli msjelobiT. Tu sikeTe – poemis msoflmxedvelobis safuZvlad<br />

dadebuli ZiriTadi cneba – qristianobaSi RvTis nebisadmi Sesabamisobas niSnavs<br />

(adamiani, rogorc sikeTis sazomi, aq gamoricxulia), Tu neoplatonuri filosofiis<br />

tradiciaSi sikeTe, rogorc zeindividualuri goniTi sawyisi upirispirdeba<br />

Cvens materiiT damZimebul `me~-s, mis swrafvebsa da, saerTod, mis individualur gansazRvrulobas,<br />

`vefxistyaosanSi~ sikeTis sazomia adamiani, ufro konkretulad: avtoris<br />

idealis mixedviT Seqmnili srulyofili adamiani da, Tu qveyana Tavis safuZvelSi<br />

keTilia, es im azriT unda gvesmodes, rom igi am srulyofil adamians misi<br />

bunebrivi swrafvis aRsrulebas miscems.<br />

RmerTsamca ese rad eqmna, egeTni (srulyofilni, mSvenierni) daebadeniT,<br />

arRa Segyarna, gagyarna, xeli gqmnna cremlTa dadeniT! (930)<br />

amxnevebs tariels eTikuri monizmis filosofiuri koncefciis aRmsarebeli avTandili.<br />

visca RmerTi saros morCsa tanad uxebs,<br />

mas laxvarsa moaSorebs, Tuca pirvel gulsa uxebs,<br />

_ amxnevebs imave tariels fridoni. adamianis – kerZod da sakuTrad ki srulyofili<br />

adamianis _ `me~ da sakuTari qveyniuri mizanswrafva, amgvarad, rusTavelisTvis<br />

sikeTis umaRlesi kriteriumia da amaSi igi Tanabrad damoukidebelia rogorc filosofiis,<br />

ise religiis mimarT.<br />

siyvaruli da megobroba<br />

maRali siyvaruli<br />

`vefxistyaosnis~ prologSi naTqvamia, rom siyvaruli aris `pirveli da <strong>tomi</strong> gvar-<br />

Ta zenaTa~. filosofiuri cnebebi, romelTac aq rusTaveli iyenebs, platonis cnobili<br />

cnebebia. `gvari~ platonur `ideas~ niSnavs, xolo `<strong>tomi</strong>~ _ zogads, ideaTa<br />

gamaerTianebel ideas. platonisTvis umaRlesi idea anu ideaTa idea, samyaros ierarqiis<br />

mwvervali aris s i k e T i s idea, romelic misTvis agreTve WeSmaritebacaa da<br />

mSvenierebac. rusTavelma sikeTis adgilas am ierarqiaSi m i j n u r o b a anu siyvaruli<br />

daayena. siyvarulis am idealur prototips rusTavelis sityviT `hbaZavs~ adamianTa<br />

miwieri siyvaruli, anu iseTi `xeloba~ (siSmage), romelic `xorcTa xvdeba~. es<br />

msjeloba kargad asaxavs poetis damokidebulebas siyvarulis mimarT da im suliskeTebas,<br />

romliTac poemaSi satrfialo motivebia damuSavebuli: siyvaruli kacsa da<br />

qals Soris adamianis amaRlebuli Zalaa. igi umaRlesi sikeTe da am qveynad yvelaze<br />

didi bednierebaa. sasiyvarulo urTierToba poemaSi asaxavs rainduli siyvarulis<br />

anu mijnurobis socialur instituts, romlis mravali mcneba CvenTvis im epoqis<br />

210


sxva Zeglebidanacaa cnobili. termini `mijnuri~ arabuli warmoSobisaa (`mijnuri<br />

Smagsa gviqvian arabuliTa eniTa~. `mejnuni~ avi sulisagan Sepyrobils niSnavs,) iseve<br />

rogorc `mijnurobis~ sazogadoebrivi institutis Semadgeneli zogierTi mcneba. magram<br />

TviT es ganviTarebuli forma maRali wris kacisa da qalis sasiyvarulo urTierTobisa<br />

(`mijnuroba~ anu rainduli siyvaruli), romelic `vefxistyaosanSi~ da mis<br />

Tanamedrove sxva TxzulebebSi aisaxa, qarTuli samxedro aristokratiis kuTvnilebaa,<br />

mis wreSi SemuSavebuli da Camoyalibebuli qristianuli kulturis farTo monawileobiT,<br />

iseve rogorc qalis rainduli kulti (e.w. kurtuazuli anu `sakaro~,<br />

`sadarbazo~ siyvaruli) dasavleT evropis qveynebSi. siyvarulisagan dasneuleba da<br />

fermixdiloba, misgan velad gaWra da mijnur raindTa urTierTTanagrZnoba, grZnobis<br />

ardaCena da moyvris argaTqma, satrfos samsaxuri xmliTa Tu keTili saqmiT da<br />

siyvarulis amamaRlebeli, eTikurad aRmzrdeli roli – ai am sazogadoebrivi institutis<br />

sayovelTaod gaziarebuli mcnebebi da eTikuri warmodgenebi. mijnuroba mxolod<br />

absoluturad srulyofili, adamianisTvis SesaZlo yvela RirsebiT Semkuli<br />

kacis saqmea, igi rCeulTa xvedria. amitom mijnuri, Tu mas hsurs Tavisi satrfos<br />

Rirsi iyos, yvela am saTnoebaTa miRwevas unda ecados. is, rac dRes CvenTvis Sua<br />

saukuneTa dasasrulis amaRlebuli, keTilSobiluri rainduli siyvarulis saxeliT<br />

aris cnobili, rusTavels mijnurobis mcnebebisa da qalis rainduli kultis saxiT<br />

Tavisi mSobeli aristokratiuli garemodan aqvs SeTvisebuli.<br />

magram, Tu rusTavelis poemaSi siyvaruli raindul mcnebebs misdevs, igi am mcnebebiT<br />

mainc ar izRudeba. rusTaveli xatavs siyvaruls ara mxolod iseTad, rogoric<br />

is unda iyos, aramed iseTad, rogoric is aris, fsiqologiur niuansTa iseTi mravalferovnebiT,<br />

romelic mas siyvarulis mxatvel diad avtorTa upirveles rigebSi<br />

ayenebs. siyvarulis gaCena da maluli tareba, misi sixaruli da Wmunva, grZnobis mo-<br />

Zaleba da Sesusteba, misi uecari aRzeveba, gmiris fiqri, asociaciebi da sulieri<br />

impulsebi yvela am gansxvavebul mdgomareobaSi – ai adamianis sulieri cxovrebis<br />

is sfero, romelsac rusTaveli yvelaze met yuradRebas uTmobs da sadac igi yvelaze<br />

meti fsiqologiuri detalebis povnas axerxebs. Tu saraindo lirikisa da epikisaTvis<br />

saerTod siyvarulis gandidebasTan erTad am grZnobis erTgvari dogmatizaciaa<br />

damaxasiaTebeli, Tu aq savaldebulo mcnebebi xSirad grZnobis namdvil spontanur<br />

mimdinareobas metnaklebad cvlis an zRudavs, rusTavelis poema avtoris mxatvruli<br />

mizandasaxulobis mixedviT Seudareblad ufro maRal etaps warmoadgens<br />

siyvarulis `aRmoCenis~, misi WeSmariti bunebis Secnobis gzaze. rusTaveli saraindo<br />

kultis normatul mcnebebs kidec icnobs da kidec scnobs. magram misTvis grZnobis<br />

namdvili bunebis xedva da gamoxatva ar aris gaSualebuli araviTari mcnebebiT. amiT<br />

rusTaveli enaTesaveba ara saraindo kulturis sityvier xelovnebas, aramed renesansul<br />

xelovnebas. rom siyvaruli adamianis amamaRlebuli Zalaa, es rusTavelis<br />

sxva Tanamedroveebmac da daaxloebiT Tanamedroveebmac icodnen. magram maT wreSi<br />

rusTavels mainc Tavisi mkveTri individualoba axasiaTebs. italiuri `tkbili axali<br />

stilis~ poetebi umRerdnen qals rogorc Cvenze maRal goniTs arsebas, romlis<br />

`Semecneba~ udidesi sikeTe da amaRleba iyo. satrfo qals isini xSirad `filosofiis~<br />

metaforiT aRniSnavdnen, qalis am simbolursa da gvarovnul rols ukan ki<br />

(rogorc Cvenze maRal arsebaTa warmomadgenlisa), vidre dantemde, misi individualuri<br />

gansazRvruloba da pirovnuli niSanTvisebebi iCrdileboda. aRmosavlur mistikaSi<br />

(sufizmSi) qali aris `RvTis sxivi~ am codvil qveyanaSi, absoluturi mSvenebis<br />

anu RvTis SemTxveviTi gamokrToma da am mxriv nebismieri sxva mSvenieri sagnisagan<br />

ar gansxvavdeba. misi trfoba gvaCvevs Tavdaviwyebasa da sakuTari meobis daTmobas,<br />

romelic saboloo angariSSi RmerTTan migviyvans, da mxolod amdenadaa siyvaruli<br />

amaRlebis gza. rusTavelisTvis satrfo qali pirvel rigSi p i r o v n e b a a , romelic<br />

daxasiaTebulia ara misi xalebisa da zilfebis xotbiT, rogorc sufiur poeziaSi,<br />

aramed misi gancdebisa da misi moqmedebis aRweriT; poemis gmir qalTa sulisa<br />

da xorcis xatvisaTvis gamoyenebuli ferebis simdidreSi rusTavelis samijnuro<br />

211


koncefciis es Tavisebureba aisaxeba. qali rusTavelisaTvis araa arc simbolo, arc<br />

Cvenze maRali arseba: igi principSi Cveni tolia da siyvarulic amamaRlebeli da<br />

ganmwmendi Zalaa TavisTavad – Tu gnebavT, fsiqologiurad – da ara imis gamo, rom<br />

is Cvenze maRali sawyisiskenaa mimarTuli. amamaRlebelia TviT grZnoba da ara misi<br />

sagani. am ganwyobilebaSi uTuod aisaxeba Rrma qristianuli tradiciac, romelsac<br />

rusTaveli sxva konteqstSi Taviseburi perifraziT ixseniebs, roca mociquls (pavles)<br />

miawers sityvebs `siyvaruli agvamaRlebs~. imiT, rom siyvaruli rusTavelisa-<br />

Tvis aris ara Tavdaviwyebis, TviTmospobis, individualobidan gasvlis afeqti, aramed<br />

pirovnebis ganmtkicebisa da gamdidrebis afeqtia, romlis gaZlierebasac RmerTs<br />

SesTxoven (2), rusTavelis samijnuro koncefcia, mis TanamedroveTa Soris yvelaze<br />

axlos dantesTan dgas, miuxedavad siyvarulis im mistikuri gaazrebisa, romelic am<br />

ukanasknels Tavis `xsnis eposSi~ _ `RvTaebriv komediaSi~ aqvs mocemuli. saerToa<br />

siyvarulis warmodgena rogorc gamakeTilSobilebeli da amamaRlebeli Zalisa mas-<br />

Si pirovnulobis sruli SenarCunebiT, rac siyvarulis am koncefciaTa yvelaze axleburi<br />

da Tanamedrove adamianis fsiqikuri wyobisTvis yvelaze axlobeli Strixia.<br />

qalTa saxeebi<br />

magram, Tu rusTavelisTvis qali principSi Cveni tolia, es ar niSnavs, rom `vefxistyaosnis~<br />

gmiri qalebi, romelTa trfobasac igi umReris, ar gamoirCevian gansakuTrebuli<br />

niSan-TvisebebiT, rac maT mamakac gmirebze maRla ayenebT da miT poemaSi<br />

aRweril trfobas damatebiTi niuansiT amdidrebs: nestani da TinaTini ar arian<br />

m x o l o d adamianebi da qalebi, romelTa grZnobis cvalebadobas rusTaveli erTgulad<br />

xatavs. isini rogorc socialurad (mefobiT), ise pirovnuli TvisebebiT umaRlesi<br />

rangis qalebi arian, srulyofis iseT doneze mdgomni, rom maTdami trfobis<br />

Sebedvac gmirobaa. maTi trfoba mxolod srulyofis umaRles safexurze mdgom adamians<br />

SeuZlia. amitom is, vinc maT etrfis, umaRles moralursa da fizikur srulyofas<br />

unda eswrafos. `aw rasaca me maRirseb, xorcieli ara Rirs a~, _ eubneba tarieli<br />

nestans da es sityvebi kargad gamoxataven im ZiriTad princips, romelsac poemaSi<br />

aRwerili trfoba emyareba: esaa srulyofili, idealuri adamianebis trfoba,<br />

romelic sqesTa Soris siyvarulTan erTad umwvervalesi srulyofis winaSe aRtacebasa<br />

da misken swrafvasac moicavs.<br />

tradiciiT miRebulia, rom orive qal-gmirs – nestansa da TinaTins – poetur<br />

prototipad Tamar mefe hyavT, xolo maTdami trfobis aRweras – Tamarisadmi poetis<br />

trfoba. am SexedulebaSi daeWvebis safuZveli dRes ar arsebobs Tundac im mZafri<br />

da wrfeli kilos gamo, romliTac poeti prologSi Tamaris siyvaruls aRiarebs.<br />

magram, miuxedavad orive am personaJis absoluturi unaklobisa da maTdami trfobis<br />

idealurobisa, rusTaveli mainc axerxebs, rom maTs pirovnebasac da vaJi gmirebis<br />

maTdami damokidebulebasac TavisTavadi individualuri ieri misces, ganasxvavos<br />

ori samyaro, sadac eseni sufeven da romelsac eseni ganasaxiereben. nestanis samyaro<br />

namdvili sisxlis da xorcis ferebSia naxati. es brZolis, vnebebis, sabediswero<br />

swrafvaTa Sejaxebis samyaroa, romelTa Soris siyvaruli ar aris erTaderTi. am<br />

samyaroSi batonobs da nestans asaxierebs v e f x i s xati-simbolo (`rome vefxi<br />

mSvenieri saxed misad damisaxavs~ 657), rac imaze miuTiTebs, rom nestanisa da tarielis<br />

damokidebuleba ufro rTulia, vidre mxolod trfoba da urTierTswrafva. es<br />

ori gansxvavebuli nebis, ori amayi da TavmoTne pirovnebis dapirispirebaa. TinaTinis<br />

samyaro, piriqiT, naTelia da harmoniuli. aq mzis xati-simbolo batonobs – es<br />

TviTkmari naTeli, romelsac arc xsna sWirdeba, arc `lxinnakluloba sWirs~. Tina-<br />

Tinis samyaroSi naklebia mxatvroba, vidre nestanisaSi, da metia poezia. es ori Tanabrad<br />

srulyofili, magram gansxvavebuli samyaro poemaSi erT mtkice mTlianobadaa<br />

Sekruli ara marto siuJeturad, aramed emociurad: avTandilis Rvawli da gancdebis<br />

mTeli gama, roca man erTi miatova da meorisTvis Tavis dadeba gadawyvita, Tavis<br />

dramatizms swored am dapirispirebis wyalobiT iZens.<br />

212


orive es idealuri gmiri qali – amdenad msgavsi da amdenad gansxvavebuli – maTi<br />

motrfiale gmirebis mxriv iracionaluri, movlenaTa Cveulebrivi logikis gareT mdgomi<br />

damokidebulebis sagania. avTandils Sexvedris bednier wuTebSic mSvenieri satrfos<br />

winaSe gulistkivili, daukmayofilebloba, grZnobaTa siWarbiT gamowveuli<br />

tanjva ereva (126, 707, 962), xolo TinaTinis ganmasaxierebeli mze misTvis aseTive or-<br />

Wofuli, lxenisa da tanjvis Semcveli grZnobis wyaroa.<br />

wam-wam mobrundis, iajdis misTvis mzisave mzobasa,<br />

uWvretdis, Tvalni ver moxsnnis, Tu moxsnnis, mihxdis cnobasa<br />

(631 ix. agreTve 955)<br />

da piriqiT:<br />

Rame alxendis, dRe sjidis, elis Casvlasa mzisasa,<br />

ra wyali naxis, gardaxdis, uWvretdis Wavlsa wylisasa.<br />

tarielisa da nestanis damokidebulebaSic trfiali da winaaRmdegobis grZnoba,<br />

erTianoba da dapirispirebuloba iracionaluradaa Sezavebuli erTmaneTTan, rac<br />

maT urTierTobas Tavidanve dahyveba, Tavis kulminacias ki tarielisgan vefxis mokvlis<br />

scenaSi aRwevs:<br />

xrmali gavtyorce, gardviWer, vefxi Sevipyar xeliTa,<br />

mis gamo kocna mominda, vin mwvavs cecxliTa cxeliTa,<br />

miRrinvida da mawyenda brWaliTa sisxlTa mRvreliTa,<br />

veRar gavuZel, igica movkal guliTa xeliTa.<br />

am orWoful ambivalentur damokidebulebaSi poemis gmir idealur mefe-qalTadmi<br />

yvelaze mkveTrad vlindeba avtoris subieqtivizmi – vlindeba ise Zlier, rom eWvsac<br />

ki aRZravs, Tu ramdenad kanonieria `vefxistyaosnis~ avtors, misi suliskveTebisda mixedviT,<br />

epikosi vuwodoT. gulistkivilamde misuli aRtaceba-aRtyineba srulyofil mefe-qalis<br />

winaSe `vefxityaosnis~ yvelaze pirovnuli hangia, romelic prologis lirikul<br />

strofebs (10, 19) da poetis saqarTvelodan gadaxvewis legendebs exmaureba.<br />

dabali siyvaruli<br />

garda idealuri siyvarulisa, poemaSi metad realur ferebSi daxatulia araidealuri,<br />

Cveulebrivi siyvarulic, romelic rogorc gamoxatvis stiliT, ise Tavis<br />

eTikuri bunebiT pirvelis mkveTrze mkveTr kontrasts Seadgens (fatman-avTandilis<br />

romani). rom rusTaveli maincdamainc hgmobdes avTandils fatmanTan kavSirisaTvis,<br />

roca satrfos Ralats mas megobris interesebi ukarnaxebs, es Zalian saeWvoa, Tu ar<br />

SeuZlebeli: rainduli (`sakaro~) siyvarulis mcnebebi saerTod da rusTavelisa ker-<br />

Zod, ar ewinaaRmdegeba maRali satrfos SemTxveviTs Ralats naklebi socialuri<br />

mdgomareobisa da naklebi pirovnuli brwyinvalebis qalTan (amas isic mowmobs, rom<br />

arc asmaTs da arc nestans ar aSfoTebT tarielis Tanxmoba asmaTis moCvenebiTs<br />

samijnuro winadadebebze), avTandilis sulieri tanjvac fatmanis sarecelze,<br />

amgvarad, mxolod satrfosadmi erTgulebis Rrmad adamianuri grZnobis nakarnaxevia<br />

da ara socialuri an eTikuri akrZalvisa. magram es epizodi yvelaze sainteresoa<br />

rusTavelis suliskveTebis dasaxasiaTeblad ara avTandilis grZnobaTa gamoxatvis<br />

mxriv, aramed fatmanis grZnobaTa gamoxatviT. renesansul vaWarTa qalaqs, mxiarulsa<br />

da mdidar gulnaSaros aseTive renesansuli suliskveTeba Seefereba qalisa da kacis<br />

urTierTobaSi. da, marTlac, fatmans, Turme, sCvevia msubuqi romanebi, radgan misi<br />

mdidari qmari `mWle aris da Tvalad nasi~. rusTavelis damokidebuleba fatmanis<br />

am Tavisufali flirtisadmi, iseve rogorc saerTod vaWarTa bednieri qalaqisadmi,<br />

uaryofiTia, ukeT – ironiuli; es aris qedmaRluri damokidebuleba aristokratisa,<br />

romlisTvisac mTeli vaWarTa samyaro mdabali samyaroa. es `vefxistyaosans~ mkveTrad<br />

asxvavebs bokaCios suliskveTebis renesansuli literaturisagan, romelic qalaquri<br />

yofisa da msubuqi xorcieli kavSiris scenebs aseTive realizmiT xatavs. g a n -<br />

w y o b i l e b a avtorisa, nawarmoebis paTosi, iq, rogorc wesi, am xorciel siamovnebaTa<br />

mxarezea. rusTavelis poemis paTosi, piriqiT, am sma-gaxarebis meorexarisxov-<br />

213


nebis, misi simdidris mtkicebaSia, igi am fonze idealuri feodal-gmirebis gandidebas<br />

emsaxureba. avTandil-nestan-tarielis samyaros gulnaSaros samyaro `SefrfinviTa~<br />

da bnediT Sescqeris – eseni mas `ze-mxedveli~ wyalobis TvaliT dahyureben.<br />

magram es mxolod avtoris cnobier pozicias Seexeba. intuiturad, aracnobierad<br />

poeti marTlac grZnobiT eltvis renesansuli atmosferos am `dabal~ samyaros, mis<br />

aRweraSi siamovnebas hpovebs da rainduli samyaros maRal grZnobaTa daZabuli dramatizmisgan<br />

isvenebs. Camoyalibebuli da eWvSeuvali feodali – rusTaveli – am mesame<br />

wodebis samyaros malulad etrfis. Sua saukuneTa dasasrulis suliskveTebas,<br />

romelmac rusTavelis grZnoba da goneba gamohkveba, es detali kargad axasiaTebs.<br />

megobroba<br />

megobrobas `vefxistyaosnis~ qargaSi TiTqmis iseTive didi adgili uWiravs, rogorc<br />

siyvaruls, Sefasebis mxriv ki avtori mas siyvarulis Tanabar Rirebulebas ani-<br />

Webs. megobroba `vefxistyaosanSi~ araa mxolod principi, vali an mcneba – igi imdenadvea<br />

cxoveli grZnoba, afeqti, ramdenadac kacis siyvaruli qalisadmi da qalisa<br />

kacisadmi. misi pirveli sababia adamianis fizikuri srulyofa da mSveneba; megobrobasac<br />

axasiaTebs x e l o b a – gonebis mZlevi, mouTmeneli survili naxvisa Tu Svelisa;<br />

megobroba gangebisagan movlenili grZnobaa, romelsac adamiani Tavisi nebiT<br />

ver wauva. Tu poemis mixedviT siyvaruli sixarulisa da tanjvis momtani grZnobaa,<br />

megobrobas es ormxrivoba ar axasiaTebs: es araa winaaRmdegobrivi grZnoba, Tavisi<br />

mkafio miznis mqone:<br />

sami aris moyvrisagan moyvrobisa gamoCena:<br />

pirvel, ndoma siaxlisa, siSorisa ver moTmena,<br />

micema da aras Suri, Cuqebisa ar mowyena,<br />

gavlena da moxmareba, misad rgebad velTa rbena.<br />

avtoris am ukiduresad emociur damokidebulebaSi megobrobisadmi gamoxatuleba<br />

hpova maTi epoqisaTvis damaxasiaTebelma moxibluloba-aRtacebam pirovnebaSi gansaxierebuli<br />

fizikuri, esTetikuri da gonebrivi srulyofis idealiT – yovelmxriv<br />

srulqmnili Wabuki-raindiT, bunebis am umaRlesi qmnilebiT, romliskenac im drois<br />

yvela swrafva iyo mimarTuli.<br />

siyvaruli da megobroba adamianTa kavSiris iseTi formebia, romelTac adamianebs<br />

garegani pirobebi ki ar axvevs Tavze, aramed TviTon irCeven TavianTi sakuTari msjavrisa<br />

da sakuTari bunebis Sesabamisad (magaliTad, naTesaobisagan, mezoblobisagan<br />

gansxvavebiT). SemTxveviTi ar aris, rom rusTavels – adamianTa grZnoba-gonebis Tavisuflebis<br />

momReralsa da renesansis mesityves – adamianTa sxva yovel kavSirze metad<br />

maTi urTierTobis es ori saxe ainteresebs.<br />

214


usTavelis msoflmxedveloba<br />

215<br />

korneli kekeliZe<br />

poemis avtori rom qristiania, es mJRavndeba Semdegidan: 1) is icnobs qristianobis<br />

zog ritualur movlenas; 2) icnobs qristianuli moZRvrebis pirvelwyaros – biblias,<br />

e. i. Zvelisa da axali aRTqmis wignebs; 3) mis nawarmoebSi gvaqvs specifikuri<br />

qristianuli azrebi.<br />

ritualuri mxare qristianobis, rasakvirvelia, mkveTrad xazgasmuli araa poemaSi<br />

da arc SeiZleba iyos, Tu mxedvelobaSi gveqneba is garemoeba, rom Cven saqme gvaqvs<br />

religiuri sakiTxebisadmi, sazogadod, metad TavdaWeril poetTan; magram zog rames<br />

mainc vpoulobT iseTs am mxriv, rac maCvenebelia misi qristianobisa. poetma icis<br />

qristianTa is `saidumloeba”, romelsac ziareba ewodeba, da teqnika misi Sesrulebisa;<br />

amas amJRavnebs Semdegi sityvebi: `Tavisa sisxlTa nu eziarebiT” (388). man icis<br />

agreTve qristianTa udidesi dResaswauli, romelsac `aRdgoma” an `aRvseba”, gina<br />

Tu `paseqi” ewodeba, da masTan dakavSirebuli sixaruli, romlis simbolod wiTeli<br />

feri (saeklesio sagaloblebSi naTqvamia: `pasqa wiTeli”, Sead. agreTve aRdgomis<br />

kvercxis wiTlad SeRebvis Cveuleba) iyo miRebuli; es Cans Semdegi sityvebidan:<br />

moedans davdgi karvebi wiTlisa atlasebisa,<br />

movida siZe, gardaxda, dRe, hgvanda, ars aRvsebisa (552).<br />

ese igi: moedani movrTe sazeimod, wiTeli atlasis karvebiT, gegoneboda – aRvsebis<br />

an aRdgomis dReao.<br />

poeti rom zedmiwevniT icnobs biblias, es Cans, pirvelyovlisa, iqidan, rom mas<br />

xSirad mohyavs bibliuri sakuTari saxelebi da terminebi; ase, magaliTad: bisoni<br />

(719 – mdinare fisoni), edemi (50, 309, 321, 332, 476, 522, 694, 715, 725), levi uria (816), gabaoni<br />

(331), jojoxeTi (764), satana (787, 874, 1213), eSmaki (118, 574, 805, 1196), belzebeli<br />

(349). magram yvelaze metad mniSvnelovani da damaxasiaTebelia am mxriv is azrebi da<br />

citatebi, romlebic poets uxvad mohyavs bibliidan. rodesac Cven citatebis Sesaxeb<br />

vlaparakobT, imas ki ar vgulisxmobT, rom poets citatebi ucvlelad, sityvasityviT<br />

mohyavs, amas verc movTxovT mxatvrul nawarmoebs; sayuradRebo isaa, rom poets mxatvrul<br />

formaSi da saxeebSi moucia igive azri, rasac esa Tu is citata Seicavs, mxolod<br />

arasodes is wyaros ar asaxelebs, rogorc es miRebuli iyo mis dros. me am<br />

SemTxvevaSi moviyvan poemidan, strofebis Tanmimdevrobis dacviT, mxolod ramdensame<br />

mniSvnelovan adgils, romlebic nakarnaxevia bibliis ama Tu im citatiT moyvana yvelasi<br />

SeuZlebelia, saWiroc araa.<br />

1. prologis pirveli strofi azriTa da frazeologiiT gameorebaa bibliisa:<br />

romelman Seqmna samyaro<br />

ZaliTa miT ZlieriTa,<br />

zegardmo arsni suliTa yvna zeciT<br />

monaberiTa;<br />

Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs<br />

uTvalavi feriTa;<br />

misgan ars yovli xelmwife saxiTa<br />

mis mieriTa.<br />

Seqmna RmerTman samyaro (Sesaq. I, 7) STabera<br />

pirsa missa suli sicocxlisa da<br />

iqmna kaci sulad cxovelad (Sesaq. II, 7).<br />

aRavseT queyana da eufleniT mas da mTavrobdiT<br />

TevzTa zRvisaTa da mxecTa da<br />

frinvelTa cisaTa da yovelTa pirutyvTa<br />

da yovelsa queyanasa da yovelTa qvewarmavalTa<br />

queyanasa zeda (Sesaq. I, 28).<br />

ara ars xelmwifebaÁ, garna RmrTisagan,<br />

da romelni igi arian xelmwifeni, RmrTisa<br />

mier ganwesebul arian (rom. XIII, 1).


2. `raca vis ra bedma misces, dasjerdes da mas ubnobdes: muSa miwyiv muSakobdes,<br />

meomari gulovnobdes” (11). iur. maris sityviT, es adgili paralelia `Sahnames” Semdegi<br />

debulebisa: `meomari da xelosani erTi mimarTulebiT ar unda iCendnen TavianT<br />

unars; dee, erTma imuSaos, meorem ibrZolos, TviTeul maTgans ueWvelad Sesaferi<br />

saqme aqvs” (`mnaTobi” 1934 w., #9, gv. 144). sityvieri msgavseba ueWvelia, magram ideuri<br />

igiveoba ara Cans: firdousi ambobs, rom yvela unda akeTebdes imas, ris gakeTeba mas<br />

SeuZlia Tavisi unarisa da codnis mixedviT, magram is aravis avalebs mudam am codnaze<br />

darCes da sxvaze ar ifiqros. Cveni poeti ki moiTxovs – adamiani `dasjerdes”<br />

mas, rac `bedman misca”; am SemTxvevaSi is imeorebs imas, rasac pavle mociquli ambobs:<br />

`TviTeuli adamiani unda darCes im wodebaSi” – ese igi _ mdgomareobaSi, _ romelSiac<br />

is mowodebulia” (1 kor. VII, 20).<br />

3. `vardTa da nexvTa vinaTgan mze sworad moefinebis, didTa da wvrilTa wyaloba<br />

Senca nu mogewyinebis” (49); es igivea, rac saxarebis sityvebi: `rameTu mze misi (Rv-<br />

Tisa) aRmovals borotTa zeda da keTilTa da swvims marTalTa zeda da cruTa” (mT.<br />

V, 45).<br />

4. erTi SexedviT iseTi paradoqsi, rogoricaa – `rasaca gascem – Senia, rasc ara<br />

_ dakargulia!” (50), gameorebaa im azrisa, rac saxarebaSi asea gamoTqmuli: `romelman<br />

moipovos suli TÂsi, warwymidos igi; da romelman warwymidos suli TÂsi, moipovos<br />

igi” (mT. X, 39; mar. VIII, 35; lk. IX, 24 rusulad `кто сбережет душу свою, потеряет ее, а<br />

кто потеряет, сбережет ее”).<br />

5. `amad rome Secodeba Svidgzis Tqmula Sesandoblad” (246), imeorebs saxarebis<br />

Semdeg adgils: `daRaTu Svidgzis dResa Sina Segcodos Sen Zmaman Senman... miuteve<br />

mas” (mT. XVIII, 22; lk. XVII, 4).<br />

6. `vinca kacman Zma iZmos, Tu daca idos, xams Tu, misTvis sikvdilsa da Wirsa Tavi<br />

ar dahridos” (306); aq xazgasmuli azri Zmisa da megobrisaTvis Tavis dadebis Sesaxeb<br />

amoRebulia saxarebidan, sadac naTqvamia: `ufrosi amisa siyuaruli aravis aqus,<br />

raTa suli Tvisi dasdvas megobarTa TvisTaTvis” (in. VV, 13); igive azri asea gamoTqmuli<br />

solomonis `igavebSi”: `yovelsa zeda Jamsa raTa iyos Senda megobari, xolo<br />

Zmani Wirsa Sina saxmar arian, rameTu amisaTvis iSobian” (XVII, 17), `ars megobari<br />

Tanamikrul ufros Zmisa” (XVIII, 25).<br />

7. `RmerTman erTi riT acxovnos, Tu meore ar wawymidos!” (306); aq, rasakvirvelia,<br />

laparakia ara saiqao cxoneba-warwymedaze, rogorc zogierTsa hgonia. am SemTxvevaSi<br />

aRniSnulia kavSiri or kontrastul movlenas Soris: sicocxlesa (`acxovnos”) da<br />

sikvdils (`warwymidos”), sicoxle-arseboba ganpirobebulia mospoba-sikvdiliT. es<br />

azri, romelic prokles ase hqonda gamoTqmuli: `sikvdili erTisa aris winamZRvari<br />

da aucilebeli piroba meoris sicocxlisa”, xolo nemesio emesels – `sxvisa qmnasa<br />

sxvisa xrwnad ityvian da kualad sxvisa xrwnasa sxvisa qmnad” (bunebisaTvis kacisa,<br />

gv. 66, s. gorgaZis gamocema), gameorebaa mociquli pavlesi, romelic ambobs: `Sen romeli<br />

dasTesi, ara cxovndis, vidremde ara mokudis” (1 kir. XV, 36); es niSnavs: daTesili<br />

ar gacocxldeba, Tu ar mokvda”, ese igi – jejilis aRmoceneba – sicocxle<br />

damyarebuli sikvdilsa da xrwnaze.<br />

8. `Sen ar gatexa kargi gWirs zenaarisa, ficisa, xams gasruleba moyvrisa siyvarulisa<br />

mtkicisa” (706); es xom igivea, rac `kacman, romelman aRuTquas ufalsa, anu<br />

fucos fici, ara ganacruvos sityua Tvisi; yoveli, raodeni gamoxdes pirisagan misisa,<br />

yos igi”” (ricxvTa, XXX, 3).<br />

9. `Tu lxini gvinda RmrTisagan, Wirnica SeviwynaroTa” (726); es aris dadebiTi pasuxi<br />

da ganmeoreba Semdegi adgilisa: `ukueTu keTili SeviwynareT xelisagan uflisa,<br />

boroti ara moviTminoTa?” (iob. II, 10).<br />

10. `meSinian, Tumca SiSsa mociquli ver dahridobs” (754); aseTive `SiSis ar ridoba”,<br />

es igi – arad Cagdeba, xazgasmulia bibliaSic: `nu geSinin nuca erTisa SiSisa-<br />

...xolo SiSisa maTisaTvis nu geSinin, nuca SesZrwundebiT ( I petr. III, 6,14), `SiSi ara<br />

ars siyuarulsa Tana, aramed srulman siyvarulman gareganagdis SiSi (Iion. IV, 1-8).<br />

216


11. `wagikiTxavs, siyvarulsa mociqulni ragvar sweren? viT ityvian, viT aqeben?<br />

can, cnobani miaferen. `siyvaruli aRgvamaRlebs”, viT eJvanni, amas JReren” (791); es<br />

adgili pirdapiri gamoxmaurebaa im azrebisa, romlebic gatarebulia pavle mociqulis<br />

1 korn. VIII, 1; XIII, 1 – 8, 14.<br />

12. `miec glaxakTa saWurWle, aTavisufle monebi” (803); marTalia, glaxakTa gaki-<br />

Txva da monisaTvis Tavisuflebis miniWeba islamiTac karg saqmed iTvleba, magram,<br />

rogorc garkveulia, es ambavi islamSi nakarnaxevia qristianizmiT, romelic ambobs:<br />

`ganyide monagebi Seni da miec glaxakTa” (mT. XIX, 21; lk. XVIII, 22) da `monasa nu xuebul<br />

hyof ganTavisuflebisagan” (iso zir. VII, 23).<br />

13. `gamoWril var saxliT CemiT, viT iremi Zebnad wylisad” (855), `SenTvis asre<br />

momsurdebis, wyarosaTvis viT iremsa” (1656); es sityvebi gameorebaa fsalmunis (44,1)<br />

Semdegi muxlisa: `viTarca saxed surin iremsa wyaroTa mimarT wylisaTa, egre surin<br />

sulsa Cemsa Sendami, RmerTo”.<br />

14. `aras gargebs swavluleba, Tu ara iqm brZenTa Tqmulsa: ar ixmareb, ras xelsa<br />

hxdi saunjesa dafarulsa?” (902); aq igive azria gamoTqmuli, rac brZnis iso ziraqis<br />

(XX, 30) Semdeg sityvebSi: `sibrZne dafaruli da saunje gamouCeneli – ra sargebel<br />

ars orTave Sina?” (Sead. iqve, Tavi 41, 17). is visramianis qarTulad mTargmnelsac gamouyenebia<br />

Tavis dros.<br />

15. `Sen xar savseba yovelTa, aRgavseb mzeebr feniTa” (917), gamoZaxilia mociqulis<br />

sityvebisa: `ieso qriste ars savseba aRmavsebelisa yovlisa yovelsa Sina” (efesel.<br />

I, 23).<br />

16. `RmerTsamca viT ar SeeZlo kvla gankurneba wylulisa” (929), `wylulsa, misgan<br />

dakodilsa, masve Zaluc gankurneba” (1454); es gameorebaa Semdegi azrisa: `ityvis ufali:<br />

me movswyli da me ganvhkurni” (meore Sjuli XXXII, 39).<br />

17. `igia mzrdeli yovlisa danergul-daTesulisa” (929); es paralelia pavle mociqulis<br />

Semdegi Tqmisa: `arc damsxmeli (damnergvel-damTesveli) ra ars, arca momrwyveli,<br />

aramed aRmaorZinebeli (mzrdeli) RmerTi” ((I kor. III, 7).<br />

18. `bolod yovli damaluli saqme cxadad gamocxaddes” (939), pirdapiri gameorebaa<br />

Semdegi sityvebisa: `araraÁ ars dafaruli, romeli ara gamocxadnes, da damaluli,<br />

romeli ara sacnaur iyos” (luk. XII, 2).<br />

19. `marTlad ityvis mociquli – `SiSi Seiqms siyvarulsa” (1045); brZeni iso ziraqi<br />

ambobs: `SiSi daadgens gzaTa zeda siyuarulisaTa” (I, 13).<br />

20. `kaco, Zalsa nu iqadi, nuca mohkvex viTa mTvrali, aras gargebs Zliereba, Tu<br />

ar Segwevs RmrTisa Zali” (1046); winaswarmetyveli ambobs: `nu iqadin Zlieri Zlierebisa<br />

mier Tvisisa” (ierem. IX, 23 - 24).<br />

21. `miT diacsa samalavi arasTana ar eTxrobis” (1081); riT gansxvavdeba es adgili<br />

Semdegisagan: `Tanamesarecelisagan dafare, ara Txrobad raime misda”? (miq. VII, 5).<br />

22. `dedismucliT ra gamomyva?” (1168), kiTxviTi formiT gamoTqmuli azri bibliisa:<br />

`SiSveli gamovel muclisagan dedisa Cemisa” (iob. I, 21).<br />

23. va, oqro misTa moyvasTa arodis miscems lxenasa,<br />

dRe sikvdilamdis sixarbe Seaqnevs kbilTa RrWenasa:<br />

Sesdis da gasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa,<br />

kvla aqa sulsa daubams, dauSlis aRmafrenasa. (1197)<br />

es sityvebi gavrcobaa mxatvrul formaSi Semdegi sityvebisa: `rameTu Ziri ars<br />

yovelTa borotTa vecxlismoyvareoba, romlisaTvis vieTme Tavni Tvisni SesTxines<br />

salmobaTa mravalTa” (I timoT. VI, 9 -10).<br />

24. `va, sawuTro, sicruviT Tavi satanas adare” (1213), aq satana, eSmaki, gamoyvanilia<br />

sicruis, tyuilis sazomad da matareblad. sicruisa da tyuilis gansaxierebad<br />

warmodgenilia is saxarebaSic: satana, eSmaki `WeSmaritebasa ara daadgra, rameTu<br />

WeSmariteba ara ars misTana; odes ityvis tyuvilsa, Tvisisagan gulisa ityvin, rame-<br />

Tu mtyuar ars da rameTu mamaca misi mtyuari ars” (ioan. VIII, 44).<br />

217


25. `viT moixmaros monaman patronsa zeda xrmalia?” (1485); aq patronymuri urTierTobis<br />

terminologiiT gadmocemulia bibliis Semdegi sityvebi: `vin ganmartos xeli<br />

Tvisi cxebulsa zeda uflisasa”? (I mef. 26, 9).<br />

26. `brZenTa uTqvams siyvaruli, bolod misi ar waxdoma” (1544); aq nagulisxmevia<br />

mociqulis sityvebi: `siyuaruli arasada davardebis” (I korn. XIII, 8).<br />

27. `Sigan maTTa sabrZanisTa Txa da mgeli erTad sZovdes” (1664), amoRebulia isaia<br />

winaswarmetyvelidan, sadac naTqvamia: `maSin Zovdes mgeli kravTa Tana da vefxi<br />

TikanTa Tana ganisuenebdes”, `maSin mgelni da kravni Zovdnen erTbamad” (XI, 6; LXV,<br />

25).<br />

moyvanili adgilebidan vxedavT, rom poeti Tavisi miznebisaTvis sargeblobs bibliis<br />

azrebiTa da saxeebiT. zogierTi misi Sexeduleba bibliis ama Tu im debulebis<br />

ganmeorebaa. ase, magaliTad:<br />

1. zemoT Cven amovwereT yvela atributi RvTaebisa, romelsac uCvenebs Cveni poeti,<br />

aRvniSneT ara marto metafizikuri predikatebi misi, aramed anTropomorfulic, rogorc<br />

pozitiuri, ise negaciuri. zogi am atributTagani zogadi xasiaTisaa, damaxasiaTebeli<br />

sxvadasxva religiuri sistemisa, magram aris iseTi, romelic qristianizmis<br />

specifikas Seadgens da sxva religiisaTvis ucxoa. aseTia idea RvTis saxierebisa<br />

(576), romelic gamoixateba imaSi, rom RmerTi aris `yovlisaTvis tkbilad mxedi” (113)<br />

da `tkbilad mwyalobeli” (112), keTili (1509) da siyvaruliT aRsavse iqamde, rom mudam<br />

mzadaa mis winaSe damnaSaves da Secodebuls (470) Seundos, Seundos ara erTxel,<br />

aramed Svidgzis (246) – mravaljer. es idea aris kuTvnileba qristianobisa, romelmac<br />

aseTi lozungi wamoayena: `RmerTi siyuaruli ars” (1 ioan. IV, 8, 16), man, RmerTman,<br />

esreT Seiyuara sofeli ese, viTarmed Zeca Tvisi mxolodSobili misca mas” (ioan.<br />

III, 16), misca mis winaSe damnaSave kacobriobas `mlxineblad codvaTa” misTa, `raTa<br />

cxonden mis mier” (I ioan. IV, 9 - 10). sxva religiur sistemebSi siyvaruliT aRsavse<br />

RvTaebis, saxieri RmerTis adgils ikavebs an berZnul-romaelTa ganyenebuli samarTlianoba<br />

(Justitia), an ebraelTa `Tvali Tvalisa wil da kbili kbilisa wil”, an aRmosavleTis<br />

mrisxane Seixi, romelic erTsa da imave dros baton-patronic aris da<br />

ulmobeli msajulic Tavisi qveSevrdomebisa (mahmadianoba).<br />

2. avtori poemisa, gamsWvaluli swavlis da codnisadmi uaRresi pativiT, cxovrebaSi,<br />

adamianTa urTierTobaSi, upiratesobas mainc praqtikul moqmedebasa da saqmianobas<br />

aniWebs; is ambobs: `ara viqm, codna ras margebs filosofosTa brZnobisa?”<br />

(790), `aras gargebs swavluleba, Tu ara iqm brZenTa Tqmulsa” (902). am SemTxvevaSi<br />

Cven saqme gvaqvs qristianizmis im debulebasTan, romelic codnaze, kerZod religiur<br />

codnaze, _ sarwmunoebaze, _ maRla saqmes, moqmed siyvaruls ayenebs: `Tu me vuwode<br />

yoveli saidumloÁ da yoveli mecnierebaÁ, xolo siyvaruli ara maqundes, aravera<br />

var” (1 korn. XIII, 2), `Tu Sens Zmas an das, romelic SiSvelia da dRiur sazrdos<br />

moklebuli, etyvi: wadi mSvidobiT, gaZexi da gaTbi, xolo ar miscem imas, rac<br />

misTvis saWiroa, ra sargebelia? msgavsad amisa, sarwmunoeba, ukueTu ara aqundes<br />

saqmeni, mkudar ars” (iakob. II, 15 - 17).<br />

3. vefxistyaosanSi mkvlevaris yuradRebas uneblieT ipyrobs `fatalisturi” tendencia<br />

qristianuli `gangebis” cnebiT warmodgenili; marTlac, yuri davugdoT poets:<br />

gangebasa vervin Sescvlis, ar saqmneli ar iqmnebis. (190)<br />

gangebaa, dResca momklavs, qvemca sada davimaleT? (438)<br />

gangebiT qmnilsa risxvasa veravin dahridebia. (766)<br />

raca RmerTsa ara swaddes, ara saqme ar iqmnebis. (793)<br />

ar gardava garduvalad momavali saqme zena,<br />

arvis Zaluc xorcielsa gangebisa gardavlena. (795)<br />

raca RmerTsa gaugia Tavsa Cemsa gardasavlad, gardamxdes... (796)<br />

ar Tu ici, ugangebod ara kaci ar mokvdebis? (903)<br />

raca mova saqme zena, momavali ar agvscTebis. (1035)<br />

aras gargebs Zliereba, Tu ar Segwevs RmrTisa Zali. (1046)<br />

218


Tu yvelaferi qveyanasa da kacis Tavze gangebisa da RvTisaganaa movlinebuli, Tu<br />

adamians ugangebod da uRvTod arafris gakeTeba ar SeuZlia, Tu yvelaferi ise ga-<br />

Tavdeba, rogorc gadawyvetilia RvTis gangebiT, maSin radRa unda moqmedebdes da<br />

irjebodes adamiani? radRa moqmedebs ase TavgamodebiT avTandili da rad eZebs<br />

TavdaviwyebiT tarielsa da nestans, is avTandili, romelic poemiT yvelaze metadaa<br />

gamsWvaluli amgvari SexedulebiT? avTandili aramc Tu irjeba da moqmedebs, gulovnobasac<br />

ki asabuTebs aseTi rwmeniTa da SexedulebiT; ai misi sityvebi:<br />

ugangebod versa mizmen, Secamebnen xmelTa spani;<br />

gangebaa, ar davrCebi, laxvarnia CemTvis mzani;<br />

ver mixsnian ver cixeni, ver moyvasni, verca Zmani,<br />

vinca icis ese asre, Cemebrvea gulovani. (1039)<br />

ratomaa `gulovani”? amaze pasuxs Semdeg sityvebSi vpoulobT: `bedi, cda da gamarjveba,<br />

RmerTsa undes, mocagxvdebis” (903); ese igi – Cven unda bedi vcadoT, vecadoT,<br />

da, rac Seexeba gamarjvebas, Tu RmerTs unda, gavimarjvebT. maSasadame, poetis<br />

SexedulebiT, gamarjveba or ramezea damokidebuli: 1) adamianis garjaze, Tu adamiani<br />

ar gairjeba, is ver gaimarjvebs, 2) RvTis neba-survilze, Tu RmerTs ar unda,<br />

adamiani, bevrsac rom cdilobdes, veras gaxdeba. erTi sityviT, adamianis garja da<br />

RvTis survili, ai aucilebeli piroba gamarjvebisa. am SemTxvevaSi Cven saqme gvaqvs<br />

`sinergizmis” an `koordinaciis” sistemasTan, romelic qristianobis kuTvnilebaa.<br />

qristianoba, misi pirvelwyaroebis mixedviT, fatalisturi religiacaa da, Tu gnebavT,<br />

arafatalisturic. misi moZRvrebiT, RvTis nebis gareSe araferi ar keTdeba, Tu<br />

RmerTs ar unda, adamianis Tavidan erTi Tmac ar Camovardeba Zirs, ise, rogorc ar<br />

`davardeba queyanasa zeda Tvinier nebisa misisa” patara Citic ki (mT.. X. 29). `Tu<br />

ufalman ar aaSena saxli, tyvilad irjebian maSenebelni misni, Tu ufalman ar daicva<br />

qalaqi, tyvilad ifrTxoben Zils misni mcvelni” (fsal. 126, 1 - 2), `ara kacisagan<br />

ars gza misi” (ierem. X, 33). rogorc vxedavT, qristianizmis `fatalizmi” iseTivea, ro<br />

goric vefxistyaosnis; qristianoba ar xmarobs termins `fatumi”, `bedi”, mis nacvlad<br />

man SeiTvisa antikidan (gansxvavebuli SinaarsiT) termini `gangeba”, romelsac Zalian<br />

xSirad Cveni poetic xmarobs. rogorc Cveni poeti moiTxovs, gamarjvebis mizniT, Rv-<br />

Tis nebasTan erTad, adamianis garjas da moqmedebas, ise qristianobac, RvTis nebagangebasTan<br />

erTad, gamarjvebisaTvis Txoulobs adamianis aqtivobas, moqmedebas da<br />

garjas. ai ras vkiTxulobT amis Sesaxeb: `amieriTgan, Zmano Cemno, SeimoseT yovladsaWurveli<br />

igi RmrTisa, raTa SeuZloT Tqven winadadgomad manqanebaTa maT eSmakisaTa...<br />

amisaTvis aRiReT yovladsaWurveli igi RmrTisa, raTa SeuZloT winadadgomad<br />

dResa mas borotsa, da yovelsave iqmodeT, raTa sdgeT... aRiReT fari igi sarwmunoebisa,<br />

romliTa SeuZloT yovelTa maT isarTa borotisaTa ganxurvebulTa daSretad”<br />

(efes. VI, 10 - 17). rogorc vxedavT, damTxveva am mxriv qristianobasa da vefxistyaosans<br />

Soris zedmiwevniTia.<br />

4. vefxistyaosnis mkiTxvels ar SeuZlia yuradReba ar miaqcios im kontrasts,<br />

romelic, avtoris SexedulebiT, arsebobs RmerTsa da qveyanas Soris. erTi mxriv<br />

`uxvi RmerTi”, meore mxriT, `Zviri sofeli” (931); erTis mxriv – saxieri, keTili,<br />

tkbili RmerTi, meore mxriT – cru da muxTali (339), flidi (754), cremliTa mdeneli<br />

(700, 918), borotiT aRsavse (879) sofeli, romelic mqnelia imisa, rac `mas SeSvenis”<br />

(1298), da romelic yvelasa swvavs `soflisa qmnisa wesiTa” (927), romelic aRsavsea<br />

WiriTa da vaebiT, iqamdis, rom `ueklod vardis mogleja SeuZlebelia” (877), `yola<br />

lxinsa ver iamebs kaci WirTa gaduxdeli” (1637). am sofels `brZenni icnoben” da, rogorc<br />

aseTs, `swunoben”, is `maTgan sawunelia” (1294). es kontrasti reliefurad aris<br />

gamoxatuli Semdeg strofSi:<br />

va, sofelo, raSigan xar, ras gvabruneb, ra zne gWirsa!<br />

yovli Seni mondobili niadagmca Cemebr tirsa;<br />

sad waiyvan sadaursa, sad aRufxvri sadiT Zirsa!<br />

magra RmerTi ar gaswiravs kacsa, Sengan ganawirsa. (951)<br />

219


aRniSnuli kontrasti aixsneba ara dualisturi msoflmxedvelobiT, romlis mixedviT<br />

qveyana, rogorc materia, boroti sawyisia da boroteba Seadgens mis Tvisebas;<br />

arc filosofosi platonis SexedulebiT, romelic Semdeg ukiduresobamde daiyvana<br />

gnostikma markionma, viTomc is, qveyana, iyos qmnileba meorexarisxovani, arasrulyofili<br />

RvTaebisa Tu Zalisa. ratom? imitom, rom poemaSi Cven saqme gvaqvs sastik monoTeizmTan,<br />

erTi RmerTis idea wamyvani ideaa imaSi, am erT RmerTs aq aravin ar ecileba<br />

Zala-uflebas, arc material da arc meorexarisxovani RmerTi; yvelaferi, rac<br />

arsebobs, maSasadame – materialuri qveyanac, misi qmnilebaa (`romelman Seqmna samyaro”),<br />

da, Tu asea, qveyana, rogorc materia, ver iqneba boroteba, radganac `borotTa<br />

umyofo RmerTi”, romlisaTvis `keTilnia mzani” (1509), borotebasa da borots ver<br />

gaaCenda: `RmerTi kargsa moavlinebs da borotsa ar dabadebs” (1492); `borotimca rad<br />

Seeqmna keTilisa Semoqmedsa?” (113), kiTxulobs avtori. maS raSia saqme? aqac, am Sem-<br />

TxvevaSiac, Tavi iCina Cveni poetis qristianulma suliskveTebam. qristianizmiT saxieri<br />

RmerTis mier Seqmnili qveyana da yvelaferi, rac am qveyanazea, aris ara boroteba,<br />

aramed keTili (Sesaq. I, 4, 8, 10, 12, 18, 21, 25): `da ixilna RmerTman yovelni, raodenni<br />

qmnna, da aha keTil friad” (Sesaq. I, 31), `yoveli dabadebuli RmrTisa keTil<br />

ars” (1 timoT. IV, 4). magram mas Semdeg, rac adamianma `Tavisufali neba” gamoiyena<br />

ara jerisamebr da Sescoda, `yoveli sofeli borotsa zeda dgas” (1 ioan. V, 20),<br />

`codva soflad Semovida da codvisa ZliT sikudili”(rom. V, 12), `amaoebasa daemor-<br />

Cila dabadebuli” (rom. VIII, 21), `iwro Seiqna bWe da gasaWir gza, romeli miiyvanebs<br />

cxovrebasa” (mT. VII, 14). Secodebis Sedegad `wyeul iqmna queyana saqmeTa Sina” kacisaTa,<br />

romelic `mwuxarebiTa SWams mas yovelTa dReTa cxovrebisa” misisaTa da romelsac<br />

is, qveyana, `ekalsa da kurosTavsa aRmoucenebs” (Sesaq. III, 17-18). erTi sityviT,<br />

am samwuxaro faqtis Semdeg adamianis cxovreba waremarTa `wesTa maTebr amis soflisaTa”<br />

(kol. II, 8). ase gadaWra qristianobam antikuri filosofiisaTvisac Tavsamtvrevi<br />

da saWirboroto problema zemoaRniSnuli kontrastisa da am qveynad borotebis<br />

arsebobisa. am safuZvelze dgas dasaxelebul sakiTxSi Cveni poetic. boroteba,<br />

bneli, misi SexedulebiT, keTilisa da sinaTlis gaZlierebas emsaxureba, is<br />

xanmoklea da keTilis mier daTrgunuli iqneba: `ityvis: RmerTo, ra gmsaxuro, gaminaTlda<br />

raTgan bneli! vcan simokle borotisa, keTilia misi grZeli” (1435), `borotsa<br />

sZlia keTilman, arseba misi grZelia” (1361). esec qristianuli Sexedulebaa; misi<br />

moZRvrebiTac amqveyniuri Wiri da boroteba xanmoklea, is aucilebelicaa arsebobis<br />

sistemaSi, radganac xels uwyobs keTilisa da didebis gamovlinebas, is daTrgunuli<br />

iqneba da am gziT aRdgeba odesRac darRveuli harmonia. `rameTu sawuTo ese mcire<br />

Wiri Cueni, _ ambobs mociquli, _ gardametebulsa da gardareulsa didsa didebasa<br />

saukunesa Seiqms CuenTvis” (2 korn. IV, 17); `Tu mcired vitanjebiT, mdidrad qvelyofil<br />

viqmnebiT” (sibrZ. III, 5), `ukanasknel mteri igi – sikudili”, romelic ganxorcielebaa<br />

qveynad arsebuli borotebisa, `ganqardes; dainTqa sikudili ZleviTa. sada<br />

ars, sikudilo, sawerteli Seni, sada ars, jojoxeTo, Zleva Seni?” (1 korn. XV, 26,<br />

54-55). saboloo daTrgunva da Zleva borotisa, moxdeba im `axalsa casa da queyanasa<br />

zeda”, `romelsa Sina damkvidrebul ars simarTle” saukuno (2 petr. III, 14).<br />

moyvanili adgilebis mixedviT, vfiqrobT, uWvmiutanelad SeiZleba iTqvas, rom avtori<br />

poemisa qristiania. SeiZleba gviTxran, rom es adgilebi maCvenebelia ara poetis<br />

rwmenisa, aramed mxolod imisa, rom mas ukiTxavs qristianTa saRmrTo werilic;<br />

magram raRa maincdamainc qristianTa saRmrTo werilia misTvis cnobili, raRa ueWvelad<br />

is ukiTxavs mas da ara misi RviZli sarwmunoebis (Tu is qristiani araa) wignebi,<br />

ratom imaT ar imowmebs is? es garemoeba albaT SeaSfoTebs mkvlevarTa im fr-<br />

Tas, romelnic ratomRac mzad arian rusTveli gamoacxadon mimdevrad yovelgvari<br />

sarwmunoebisa, mxolod ara qristianobisa, romelnic fiqroben, rom is ver avidoda<br />

im poetur simaRleze, romelzedac dgas, Tu qristiani iqneboda da ara sxva romelime<br />

religiis mimdevari. Tu saSualo saukuneTa mwerlisaTvis, samwuxarod, SeuZlebeli<br />

iyo Tavis daRweva religiuri crumorwmuneobisagan, Cven vamjobinebdiT, rom<br />

220


is isev qristiani yofiliyo, vidre mahmadiani, maniqeveli gina Tu adepti pirvelyofili<br />

mzisTayvanismcemlobisa; nu daviviwyebT imas, rom SedarebiT sxvebTan, qristianobam<br />

ufro metad dauaxlova Cveni qveyana mowinave da ganaTlebul qveynebs, rom<br />

man Semoitana CvenSi ara marto kulti, aramed garkveuli kulturac. magram amaze<br />

apriorulad ki ar unda vmsjelobdeT, aramed im monacemTa mixedviT, romelTac poemaSi<br />

vpoulobT, poemaSi ki Cven qristianis fizionomias vxedavT.<br />

rodesac Cven rusTvelis qristianobis Sesaxeb vlaparakobT, unda Semdegi garemoeba<br />

gvaxsovdes. rusTveli mTlianad emyareba qristianizmis pirvelwyaros, biblias,<br />

`saRmrTo werils” (miaqcieT yuradReba zemomoyvanil citacias, iq ar aris arcerTi<br />

arabibliuri citata), am mxriv is warmomadgenelia e. w. `bibliuri” qristianobisa da<br />

Teologiisa (es SedarebiT axali drois terminia), misTvis ucxoa dogmatur-eklesiuri<br />

qristianoba, romelic aRmocendeba msoflio krebaTa da Semdegi drois sqolastikur-mistikur<br />

gonebriv akrobatobaze, misTvis ucxoa mTeli is balasti, romelic<br />

qristianobas Seezarda Semdeg, saukuneTa ganmavlobaSi, da romelTa winaaRmdeg dasavleT<br />

evropaSi gabeduli xma pirvelad reformaciis winamorbedebma XV saukuneSi<br />

amoiRes. amitomaa is mowinave adamiani da progresulad moazrovne religiur sfero-<br />

Siac ki. aq unda veZioT mizezi imisa, rom, Tu mas momdevno saukuneebSi garkveuli<br />

wreebi religiur niadagzedac sdevnida, sdevnida ara imitom, rom is sazogadod<br />

qristiani ar iyo, aramed imitom, rom is ar iyo mimdevari da motrfiale dogmaturi<br />

qristianobisa, xolo im xanebSi sxvanairi qristianoba warmoudgeneli iyo.<br />

meore, rac sayuradReboa rusTvelis msoflgagebaSi, rac mas axasiaTebs agreTve<br />

rogorc mowinave moazrovnes da did humanists, aris is garemoeba, rom religias is<br />

saerTod ar Tvlis cxovrebis mamoZravebel Zalad. adamianTa urTierTobis sakiTxSi<br />

man iseve gadalaxa religiuri karCaketiloba da zRudeebi, rogorc erovnuli (ukanasknelis<br />

Sesaxeb zemoT gvqonda laparaki). tarieli, avTandili, fridoni, asmaTi da<br />

sxv. TavianT moqmedebaSi gaerTianebuli arian ara religiuri naTesaobiT, ara imiT,<br />

rom isini mahmadianebada Canan, aramed im SegnebiT, rom isini `adamianebi” da Zmadnaficebi<br />

arian, rom maT aqvT erTi da igive adamianuri mizani – brZola bednierebisa-<br />

Tvis da am brZolaSi keTilis borotze gamarjveba.<br />

amrigad, Cvens poets qristianoba ar uSlis xels darCes Tavisi drois did humanistad<br />

da mowinave, progresulad moazrovne adamianad.<br />

221


platoni da rusTveli<br />

222<br />

baCana bregvaZe<br />

`vefxistyaosnis~ prologis kidev erTi _ meTerTmete strofi (`raca visca bedman<br />

misces, dasjerdes da mas ubnobdes~...) gvimowmebs, rom rusTveli kargad icnobda<br />

platonis socialur Teoriasac, gadmocemuls mis utopiur `saxelmwifoSi~<br />

(`Politeiva~) mkiTxvelis sayuradRebod unda SevniSnoT, rom gansaxilveli strofis<br />

dedaazri karga xania, rac davukavSireT `saxelmwifos~ socialur doqtrinas. amitomac<br />

aq TiTqmis mTlianad gadmogvaqvs Cveni gamokvlevis _ `antikuri civilizaciis<br />

gvirgvini~ _ erT-erTi qveTavi, 1 romelSiac zemoxsenebuli problemaa ganxiluli da<br />

gaanalizebuli.<br />

saxelmwifo, platonis mixedviT, erTi mTliani organizmia, romlis asoebic sazogadoebis<br />

calkeuli fenebi, socialuri jgufebi Tu individualuri wevrebi arian<br />

TavianTi mkveTrad gamokveTili, TavisTavadi da erTmaneTisagan gansxvavebuli funqciebiT,<br />

da mxolod maTi harmoniuli Tanxmoba, maTi erToblivi TanamSromloba gansazRvravs<br />

saxelmwifoebrivi organizmis sijansaResa da sicocxlisunarianobas.<br />

`Cven, _ ityvis ufro gvian romis didi imperatori, _ TanamSromlobisa da Tanamo-<br />

RvaweobisTvis varT Seqmnilni, rogorc xelebi, fexebi, quTuToni, zeda da qveda ybebi,<br />

amitom urTierTwinaaRdgoma bunebis winaaRmdeg aRZvrasa niSnavs, magram vinc gmobs<br />

da gaurbis moyvass, winaaRmdgomic igia misi~. 2 (aRsaniSnavia, rom qristianoba ber-<br />

Znul-romauli stoicizmis meSveobiT, TiTqmis sityva-sityviT gaiziarebs am platonur<br />

koncefcias: `viTarca erTsa mas guamsa mraval asoeb aqus, xolo asoebsa mas yovelsa<br />

ara igive saqme aqus, egreca Cuen yovelni erT guam varT qristes mier, xolo<br />

TviTeulni erTierTas asoeb varT~). 3<br />

ara marto SinaaSliloba, ara marto sazogadoebis wevrTa urTierT winaaRmdeg<br />

aRZvra, _ aramed maTi funqciebis urTierTaRrevac saxelmwifosaTvis udidesi ubedurebis<br />

saTaved gvevlineba. aTenis, iseve rogorc bevri sxva berZnuli polisis<br />

demokratia ki funqciaTa swored amnair aRrevas uwyobda xels. politikuri cxovrebis<br />

ukiduresi demokratizacia, rogorc gvimowmebs aristotele, TandaTanobiT totaluri<br />

Tanasworuflebianobis, ufro sworad, totaluri uuflebobis, saxelmwifoebrivi<br />

dezorganizaciis, usaxo, upirovno da uprincipo brbois SeuzRudav mbrZaneblad,<br />

e. w. `oxlokratiad~, anu faqtiur anarqiad iqceva. 4 es katastrofa garduvalia,<br />

vinaidan TviT saxelmwifo wes-wyobileba, romelic Tanabrad upirispirdeba gonebasac<br />

da bunebasac, Tavis TavSive imarxavs daSlisa da gadagvarebis Tesls. mkacri<br />

TanmimdevrobiT gviCvenebs platoni, rogor uwyobs xels TanamSromlobisa da Tanaarsebobis<br />

eTikur sawyisTa rRveva, saxelmwifoebrivi cxovrebis mamoZravebel stimulad<br />

martooden materialuri dainteresebis miCneva da sazogadoebis calkeuli fenebisa<br />

Tu kerZo moqalaqeTa specifikuri funqciebis urTierTaRreva maxinji socialuri<br />

sistemebis _ timokratiis, oligarqiis, demokratiis, tiraniis aRmocenebas, ma-<br />

Ts erTmaneTSi gadasvlasa da, bolos, maTsave wiaRSi uricxvi sazogadoebrivi borotebis<br />

_ zneobrivi mankierebis, ekonomiuri rutinis, politikuri anarqiis TandaTanobiT<br />

momwifebasa da ganviTarebas. 5<br />

rogor SeiZleba am borotebis acileba Tavidan? ranair saSualebebs unda mivmar-<br />

ToT saimisod, rom adamianebi TavianT Slegur vnebebsa da survilebs, angarebian<br />

1 ix. Pplatoni, timeosi, Tb., 1994, gv. 265-269.<br />

2 markus avreliusi, fiqrebi, II, 1.<br />

3 pavle, romaelTa mimarT, XII, 4-5.<br />

4 ix. Н. Кареев, Государство-город античного мира. СПБ., 1903, стр. 131.<br />

5 ix. `saxelmwifo~, VIII: timokratia - 545 c-550 c; oligarqia - 550 c-557 a; demokratia - 557 a-562<br />

a; 564 d-565 d; tirania - 562 a-564 c; 565 d-569 e; IX - 572 d-580 b.


interesebsa da pativmoyvarul miswrafebebs ki ar emonebodnen, aramed ganuxrelad<br />

asrulebdnen TavianT WeSmarit daniSnulebas, e. i. sibrZnisa da siqvelis, samarTlianobisa<br />

da mSvenierebis, erTis sityviT, uzenaesi sikeTis sufevas amkvidrebdnen am<br />

qveynad? saxelmwifoebrivi wyobilebis yvela maxinj sistemas, sazogadoebrivi organizaciis<br />

yvela mankier formas platoni mkveTrad upirispirebs samarTlianobasa da<br />

gonierebaze, zneobrivi sawyisis zeobaze dafuZnebuli saxelmwifos sakuTar proeqts.<br />

am saxelmwifos arsebiTi niSania misi komponentebis organuli mTlianoba, sxvadasxva<br />

socialuri wrisa Tu fenis, wodebisa Tu profesiis harmoniuli erTianoba,<br />

romlis uryev garantadac Sromis danawilebis principi gvevlineba. magram moqalaqeTa<br />

socialur diferenciacias, platonis mixedviT, martooden Sromis danawileba,<br />

martooden ekonomikuri faqtori rodi ganapirobebs. gacilebiT ufro didi mniSvneloba<br />

eniWeba am diferenciaciis eTikursa da inteleqtualur safuZvels. sazogadoebis<br />

wevrTa erTsulovneba, maTi urTierTTanxmoba da erToblivi TanamSromloba<br />

sruliadac ar niSnavs imas, rom isini bunebrivi monacemebiTac _ niWiT, unariT, zneobrivi<br />

TvisebebiT, fizikuri Tu sulieri srulyofilebiT _ erTi da igiveni, an,<br />

Tundac, erTmaneTis msgavsni arian. amisda kvalad, Tavis socialur hierarqiaSi platoni<br />

ise ajgufebs da imnair funqciebs miawers idealuri polisis moqalaqeebs, rom<br />

optimalurad gadawyvitos saxelmwifoebrivi organizaciis yvela umniSvnelovanesi<br />

sakiTxi, politikuri, ekonomikuri Tu kulturul-eTikuri xasiaTis yvela problema.<br />

kacTa modgmis am sasicocxlo amocanis gadaWra, gvimtkicebs platoni, mxolod im<br />

pirobis dacviTaa SesaZlebeli, Tu saxelmwifoebrivi cxovrebis mTel erTobliobas,<br />

sazogadoebriv urTierTobaTa warmoudgenlad rTul kompleqss ganuxrelad davumorCilebT<br />

erTaderT princips _ adamianis zneobriv daniSnulebas. saxelmwifo erTi<br />

mTliani organizmia, iseve, rogorc erTia adamiani. amiT aixsneba platonis fsiqologiuri<br />

da sociologiuri paralelizmi: `timeosis~, ufro adre ki `fedrosis~ mixedviTac<br />

Cven viciT, rom adamianis suli sam TavisTavad nawilad iyofa. idealuri saxelmwifos<br />

mTeli mosaxleobac, sulis analogiiT, sam sxvadasxva wodebadaa danawevrebuli.<br />

pirveli wodeba, sazogadoebis umdablesi klasi Tu fena, moicavs moqalaqeTa<br />

absolutur umravlesobas _ `xalxs~ (dh`mo~), romelic `miwaTmoqmedTa da<br />

xelosanTagan (gewrgoiv kai; dhmiourgoiv) Sedgeba; maTve ematebian vaWrebic. isini<br />

TavianTi SromiT qmnian materialur faseulobebs, rac aucilebelia saxelmwifos<br />

normaluri cxovrebisaTvis. meore _ privilegirebul wodebas platonis socialur<br />

hierarqiaSi miekuTvnebian meomari `mcvelebi~ (fuvlake~) da saxelmwifo saqmeTa gamrige<br />

`moxeleni~ (ejpivkouroi), romelTa xelSiac faqtiurad Tavmoyrilia mTeli<br />

aRmasrulebeli Zalaufleba. isini sagangebo wvrTnisa da aRzrdis wyalobiT, Sinauri<br />

Tu gareSe mtrebisagan icaven saxelmwifos, uzrunvelyofen misi kanonebisadmi<br />

usityvo morCilebas da yovelnairad cdiloben saxelmwifos Rirsebisa da prestiJis<br />

ganmtkicebas rogorc qveynis SigniT, ise mis farglebs gareTac, megobari Tu moqiSpe<br />

xalxebis TvalSi. da bolos, mesame _ gabatonebuli wodeba, saxelmwifos mmarTvel<br />

filosofosTa (a[rconte~) klasi, romelsac xelT upyria sakanonmdeblo Zala-ufleba<br />

da Tavisi sibrZniT, siqveliT, kacTa amqveyniuri arsebobis saboloo miznis _<br />

absoluturi sikeTis codniT imnairad warmarTavs sazogadoebis politikur, ekonomikursa<br />

Tu kulturul cxovrebas, rom. uwinares yovlisa, eTikuri idealebisadmi<br />

samsaxuris suliskveTebiT aRzardos moqalaqeni.<br />

saxelmwifos mmarTvel filosofosTa klass (a[rconte~) Seesabameba sulis warmmarTveli,<br />

ukvdavi da gonivruli sawyisi _ `fedrosis~ to; logistokovn, anu to;<br />

hJgemonikovn; meomarTa (fuvlake~) klass _ sulis afeqturi, boboqari sawyisi (to;<br />

qumikovn, anu to; qumoeidev~), xolo udables wodebas _ miwaTmoqmedTa da xelosanTa<br />

klass (gewrgoiv kai; dhmiourgoiv) _ sulis is sawyisi romelic qvena grZnobebsa Tu<br />

mdabal instinqtebs ganasaxierebs (to; ejpiqumhtikovn, anu to; filocrhmavtikon). ase uSualod<br />

erwymis erTmaneTs platonis socialur-politikuri utopia da eTikur-Teologiuri<br />

fsiqologia.<br />

223


am qveynad yvelafers Tavisi garkveuli daniSnuleba aqvs, yvelaferi kargi da<br />

srulqmnilia mxolod imdenad, ramdenadac ganuxrelad asrulebs Tavis daniSnulebas.<br />

es exeba ara marto saxelmwifos samive klass, aramed TviTeul moqalaqesac. rogorc<br />

mTeli sazogadoeba, ise misi yoveli wevri mxolod Tav-Tavis saqmes unda<br />

asrulebdes, ese igi, miwaTmoqmedni da xelosnebi Tavdauzogavad unda Sromobdnen,<br />

raTa dovlaTiT, sursaT-sanovagiT, materialuri faseulobebiT uzrunvelyon qveyana;<br />

meomrebi TavdadebiT unda icavdnen samSoblos gareSe Tu Sinauri mtrebis mZlavrobisagan,<br />

xolo filosofosebi, zneobriv sawyisze dafuZnebuli TavianTi brZnuli<br />

politikiT, amqveyniuri arsebobis umaRlesi miznisken unda miuZRvodnen xalxs. magram<br />

erTnic, meorenic da mesamenic iZulebiT ki ar unda iqceodnen ase, aramed TavianTi<br />

movaleobis, pasuxismgeblobisa Tu daniSnulebis sruli SegnebiT da aqedan gamomdinare<br />

TviTkmayofilebiT.<br />

SevudaroT yovelive amas `vefxistyaosnis~ gansaxilveli strofi:<br />

raca visca bedman misces, dasjerdes da mas ubnobdes:<br />

muSa miwyiv muSakobdes, meomari gulovnobdes,<br />

kvla mijnursa mijnuroba uyvardes da gamoscnobdes...<br />

es msgavseba cota ufro Rrmaa, vidre ubralo analogia; rusTvelis triada _ mu-<br />

Sa, meomari, mijnuri _ ukanaskneli wevris gamoklebiT, sityva-sityviT imeorebs platonisas;<br />

magram damTxveva sruli da amomwuravi gaxdeba, Tu gavixsenebT, rom `nadimis~<br />

mixedviT, siyvaruli, mijnuroba (e[rw~) filosofiis (`sibrZnis siyvarulis~)<br />

kerZo momentad gvevlineba, xolo Seyvarebuli, mijnuri, filosofosTanaa gaigivebuli.<br />

amitom gadaWarbebuli ar iqneba, Tu vityviT, rom rusTveli mxolod Tavisi poeturi<br />

mizandasaxulobis Sesabamisad axdens platonuri koncefciis sakmaod gamWvirvale<br />

perifrazirebas.<br />

Tumca aqve unda dazustdes: nu vifiqrebT, TiTqos `vefxistyaosnis~ avtori antiistoriul<br />

Tvalsazrisze idges, rakiRa warsulis socialur ideals Tavis Tanadroulobas<br />

usadagebs. saqme isaa, rom es ideali axal Rirebulebas iZens da axlebur<br />

sicocxles agrZelebs Sua saukuneebis evropisa da ara marto evropis socialurpolitikur<br />

sinamdvileSi. marTebulad SeniSnavs s. trubeckoi: `WeSmariti saxelmwifos<br />

platoniseuli gegma SeuZlebelia ganxorcielebuliyo Zvel saberZneTSi, magram<br />

zogierTi Tavisi aspeqtiT is marTlac rom winaswarmetyveluri gamodga. Sua saukuneebSi<br />

Cven vxedavT eklesias, kerZo sakuTrebisa da ojaxisagan gandgomils RvTaebrivi<br />

sikeTis, zecis uzenaesi meufebis gulisTvis, meufebisa, sadac yvela adamiani<br />

erTiani sxeulis asoebia. evropis Suasaukuneobriv sinamdvileSi Cven vxedavT sazogadoebis<br />

sammag gayofasac, rac Seesabameba platonis azrs: sasuliero wodeba, RvTiuri<br />

WeSmaritebis erTaderT mflobelad rom acxadebs Tavs da uyoymano morCilebas<br />

moiTxovs saero xmlisagan; meore wodebis adgils ikaveben saero mTavrebi, raindebi<br />

da Tavadebi, xolo xalxis mTeli danarCeni masa Seadgens wodebas, romlis saqmianobac<br />

amoiwureba vaWrobiT, mewarmeobiTa da miwaTmoqmedebiT...~ 6<br />

prologis momdevno (meTormete) strofis pirvelive striqoni erTxel kidev Segvaxsenebs<br />

platonizms, magram aq rusTveli kvers ki aRar ukravs da eTanxmeba, aramed<br />

mkveTrad upirispirdeba berZen moazrovnes: `Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi~...<br />

rogorc vxedavT, `vefxistyaosnis~ avtoris mier poezia (Sairoba) sibrZnis erT<br />

dargadaa miCneuli. sxva azrisa iyo platoni. gavixsenoT misi didi maswavleblis<br />

sityvebi `sokrates apologiaSi~: `saxelmwifo moRvaweebis Semdeg me mivadeqi poetebs<br />

_ tragikosebs, diTirambistebs da sxva danarCenTac, _ raTa aq mainc memxilebina Cemi<br />

Tavi da davrwmunebuliyavi, rom maTze uvici var. me... viRebdi im nawarmoebebs, romlebic<br />

maT, Cemi azriT, yvelaze ukeT daxvewili da damuSavebuli hqondaT, da, amas-<br />

Tanave, vcdilobdi, gamego, risi Tqma surdaT am qmnilebebiT, raTa amrigad cota ram<br />

mainc meswavla maTgan. me mrcxvenia, kacno, simarTlis Tqmisa, magram meti gza ar<br />

6 С. Трубецкой, Курс истории древней философии, ч. II, М., 1912. стр. 59-60.<br />

224


aris, saTqmeli unda iTqvas: erTi sityviT, TiTqmis yvela iq myofi ukeT axsnida am<br />

poetebis qmnilebebs, vidre TviT maTi Semoqmedni, da me mokle xanSi davrwmundi, rom<br />

poetebi sibrZniT ki ar qmnian mas, rasac qmnian (o{ti ouj sofiva/ poiei`n a} poiei`n), aramed<br />

erTgvari bunebrivi unarisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT, rogorc<br />

RmrTivSTagonebuli misnebi da winaswarmetyvelni, romelnic bevr mSvenier rasme<br />

gvicxadeben sityviT, magram TviTon ki ar ician, ras gvicxadeben~. 7<br />

vidre winamdebare fragmentis azrTan dakavSirebiT platonis pozicias gangimartavdeT,<br />

gvinda aqve movitanoT `vefxistyaosnis~ prologis meeqvse strofis pirveli<br />

striqoni _ `aw ena minda gamoTqmad, guli da xelovaneba~, _ romliTac rusTveli<br />

aseve mkveTrad upirispirdeba poeturi Semoqmedebis, an, ufro zustad rom vTqvaT,<br />

SemoqmedebiTi aqtis platoniseul interpretacias. saqme exeba poeturi zeSTagonebis<br />

(inspiraciis) platonur aRqmas. rac Cvens mier TiTqmis sami aTeuli wlis winaT iqna<br />

ganxiluli da gaanalizebuli dialog `ionis~ winasityvaobaSi, romlis daskvniT<br />

nawilsac _swored platonis poziciis axsnisa da garkvevis mizniT, _ aqve vTavazobT<br />

mkiTxvels:<br />

`...ionis~ yvelaze mkafiod gamokveTili koncefcia RvTaebrivi (muzebismieri zeS-<br />

Tagonebis koncefciaa, romelsac platoni uSualod didi berZeni poetebisagan (homerosi,<br />

hesiode, pindare da sxv.) sesxulobs. Tumca isic unda iTqvas, rom koncefcia,<br />

rogorc Cans, platonze ufro adre filosofiurad daafuZna misma ufrosma Tanamedrovem<br />

demokritem (460-370 Zv. w. a.). ragind ucnauric unda Candes, idealisti da materialisti,<br />

am mxriv absoluturad erTsulovanni arian:<br />

`xSirad msmenia, rom aravis ar SeuZlia iyos didi poeti (rogorc amboben, es demokritesa<br />

da platonis TxzulebebSia naTqvami) sulieri gznebisa da zeSTagonebis _<br />

am erTgvari siSmagis gareSe~... 8 `kerZod, demokrite ambobs, rom siSmagis gareSe<br />

warmoudgenelia romelic gnebavT didi poeti; da, amasve amtkicebs platonic~... 9 `demokrite<br />

fiqrobs, rom genia (ingenium) ufro svebednieria, vidre ubadruki xelovneba,<br />

da helikonidan aZevebs yvela saRad moazrovne poets~. 10<br />

mxolod egaa, platonis azri uCveulo masStaburobas aniWebs Tavdapirvelad ber-<br />

Znuli poeziis wiaRSi Casaxul am primitiul ideas, romlis mixedviTac, poeti sxva<br />

ara aris ra, Tu ara, Tanamedrove teqnikuri terminiT rom vTqvaT, RvTaebis ubralo<br />

`rupori~. `didi epikosi poetebi sakuTari xelovnebis ki ara (oujk ejk tevcnh~),<br />

zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT Txzaven TavianT mSvenier poemebs. igive<br />

iTqmis lirikos poetTa mimarT: RvTiuri siSmagiT cnobamixdili da aRtkinebiT<br />

mrokavi koribantebis msgavsad, isinic cnobamixdilobis Jams qmnian TavianT momxiblav<br />

leqsebs... imitomac arTmevT RmerTi gonebas da Tavis msaxurebad, qurumebad da<br />

misnebad aqcevs maT, raTa Cven _ maTma msmenelebma _ vicodeT, rom isini, ucnoboni<br />

da ugononi, ki ar qmnian am didebul qmnilebebs, aramed TviT RmerTi metyvelebs ma-<br />

Ti piriT da, amrigad, Tavis xmas gvawvdens Cven~. 11<br />

`ionis~ avtoris filosofiuri da esTetikuri Sexedulebebis evolucia ar Sexebia<br />

poeturi inspiraciis platonuri gagebis arss, romelic, zogierTi umniSvnelo<br />

modifikaciis garda, arsebiTad ucvleli darCa misi xangrZlivi SemoqmedebiTi karieris<br />

dasasrulamde, rac aSkara gaxdeba CvenTvis, Tu davimowmebT saTanado adgilebs<br />

filosofiis rogorc adrindeli, ise SemoqmedebiTi simwifisa Tu siberisdroindeli<br />

qmnilebebidan:<br />

`...aris siSmagis mesame saxe, romelic muzebisgan iRebs dasabams. roca is eufleba<br />

faqiz da ubiwo suls, aRviZebs da bakquri eqstaziT aRavsebs mas, xolo sulis es<br />

7 platoni, sokrates apologia, 22 d.c..<br />

8 ciceroni, De orat, II, 46, 149.<br />

9 ciceroni, De divin., I, 30, 80.<br />

10 horaciusi, De arte poet., 295-297.<br />

11 `ioni~, 533 c -534 a, 534 cd.<br />

225


eqstazi poetur simRerebad da sagaloblebad iRvreba, romlebic adideben winaparTa<br />

sagmiro saqmeebs da sikeTis siyvaruls unergaven STamomavlobas. magram vinc muzebismieri<br />

siSmagisa da zeSTagonebisTvis daxSuli suliT daapirebs wminda bWis Sevlas,<br />

visac hgonia, rom martooden daxvewili xelovnebis wyalobiT moipovebs WeSmariti<br />

poetis saxels, misTvis samudamod miuRweveli darCeba srulyofileba, radgan<br />

Smagis STagonebuli sityva yovelTvis daCrdilavs uSmagos civsa da usulo qmnilebebs~...<br />

12 `ZvelTagan uTqvamT: roca poeti muzebis samfexze jdeba, Tavis Wkuaze aRar<br />

ariso maSin~. 13 .<br />

Cven vxedavT, rom platoni daJinebiT avlebs paralels, erTis mxriv, poetsa, xolo<br />

meoris mxriv, qurums, winaswarmetyvelsa Tu misans Soris da, amrigad, erTgvar<br />

mediumad gvisaxavs poets, xolo SemoqmedebiT aqts da SemoqmedebiT process mediumis<br />

transTan aigivebs. samyaros poeturi xilvisa da poeturi warmosaxvis erTaderTi<br />

wyaro, platonis azriT, esaa zedrouli da zebunebrivi imperativuli sawyisi _<br />

RvTaeba, RmerTi, romlis usasrulo neba da uzenaesi goneba mTlianad eufleba,<br />

mTlianad Trgunavs poetis sasrul nebasa Tu gonebas da, amrigad, Tavis pasiur da<br />

morCil instrumentad aqcevs mas. magram SemoqmedebiTi aqtisa da poeturi zeSTagonebis<br />

amgvari interpretacia aSkarad calmxrivi da tendenciuri, metic, SeiZleba<br />

iTqvas, arasworia. Tavisi idealisturi filosofiis metafizikuri wanamZRvrebidan<br />

rom gamodis, platons aviwydeba dasvas savsebiT martivi da bunebrivi kiTxva: iqneb<br />

am zeSTagonebis wyaro transcendenturi sawyisi ki ar aris, aramed Semoqmedis pozitiuri<br />

bunebrivi niWi, talanti, misi uCveulo grZnobeloba da naTelmxilveli, maxvili<br />

azri, warmosaxvis misi ubadlo unari da sulieri gzneba, erTis sityviT, misi<br />

specifikuri inteleqtualuri da emociuri organizacia, rac aserigad ganasxvavebs<br />

WeSmarit Semoqmeds Cveulebrivi mokvdavisagan, xolo yovelive es _ titanuri Zalisxmevis<br />

unarsa da srulyofilebis dauokebel wyurvilTan SeerTebuli.<br />

`inspiracia, _ wers Cveni saukunis erT-erTi udidesi poeti, _ pozitiurad rom<br />

vTqvaT, sxva ara aris ra, Tu ara momxiblavi Tviseba, romelsac mkiTxveli aniWebs<br />

poets: mkiTxveli Cven mogvawers im Zalmosilebisa Tu momxibvlelobis damsaxurebas,<br />

rasac masSi poetur qmnilebaTa kiTxva iwvevs. is eZebs da poulobs CvenSi Tavisi<br />

gancvifrebis gansacvifrebel mizezs... roca Zalisxmevis yvela nakvalevs, yovelgvar<br />

sworebas, rudunebas, tanjvas, sinanuls, daxarjuli drois odenobas, xelismocarvis<br />

dReTa simwares Tu gulmoyirWebis sazizRar grZnobas pirwmindad Slis da uCinos<br />

xdis sulis ukanaskneli miqceva Tavisi qmnilebis mimarT, zogierTi, romelic mxolod<br />

Sedegis srulqmnilebas xedavs, am srulqmnilebas erTgvar saswaulad Tvlis,<br />

rasac maT enaze inspiracia ewodeba. Aase rom, isini poetisagan erTgvar momentalur<br />

mediums (médium momentané) qmnian. vinmes rom TavSesaqcevad, mkacri TanmimdevrobiT<br />

ganeviTarebina moZRvreba wminda inspiraciis Sesaxeb, friad ucnaur daskvnamde mividoda.<br />

ase magaliTad, is naxavda, rom poets, romelic mxolod imiT ifargleba, rom<br />

sxvebs gadascems imas, rasac iRebs, da ucnobebs umJRavnebs imas, rasac ucnobisve<br />

wyalobiT eziara Tavad, _ sulac ar sWirdeba esmodes is, rasac wers, rakiRa idumali<br />

xmis mbrZaneblur karnaxs emorCileba. mas SeeZlo daewera leqsebi misTvis sruliad<br />

ucnob enaze...~ 14<br />

magram platoni `TavSeqcevis~ mizniT ki ara, mTeli seriozulobiT aviTarebs moZ-<br />

Rvrebas wminda inspiraciis Sesaxeb da, amrigad, pol valeris Tqmisa ar iyos, axali<br />

drois adamianisaTvis sakmaod ucnaur daskvnamdec midis. misi azriT, xelovneba araviTar<br />

rols ar asrulebs mxatvruli Semoqmedebis procesSi, vinaidan WeSmariti poetebi<br />

`sakuTari xelovnebis ki ara, zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT<br />

qmnian TavianT mSvenier poemebs~. poezia mecniereba ar aris, radgan, jer erTi, arsad<br />

12 `fedrosi~, 245 a.<br />

13 `kanonebi~, IV, 179 c.<br />

14 P. Valery, Poesie et penseve abstraite, - Oeuvrevs, t. 1, 1962, p, 1321; 1335.<br />

226


naxula da arc gagonila, rom vinmes eswavlos, anda sxvisTvis eswavlebinos igi, da,<br />

meorec, mecnierebis (filosofiis) mizani obieqturi WeSmaritebis wvdomaa, maSin rodesac<br />

poeziisaTvis (`mibaZvisaTvis~) amgvari mizani ara marto ucxoa, aramed, saerTod,<br />

warmoudgenelic. 15 magram is arc xelovnebaa, vinaidan yovel xelovnebas Tavisi<br />

sakuTari wesebi aqvs, xolo vin SeZlebs xelovnuri wesebis artaxebSi moamwyvdios<br />

zeSTagoneba? vin SeZlebs wesebs daumorCilos poetis _ muzebis am eqos, `RmerTebis<br />

mTargmnelisa~ da `msubuqi, frTaSesxmuli da wminda arsis~ suli?<br />

Tumca isic unda gvaxsovdes, rom es iyo platonis reaqcia sofisturi individualizmisa<br />

da xelovnebis pirwmindad teqnikuri, vulgarul-meqanisturi gagebis winaaRmdeg,<br />

romlis mixedviTac, TiTqos yvelas SeuZlia daeuflos ara marto ritorikul,<br />

aramed poetur xelovnebasac: saWiroa mxolod Seicno, gaicxado da SemoqmedebiT<br />

praqtikaSi gaiTvaliswino misi moTxovnebi da am moTxovnebis ganxorcielebisaTvis<br />

aucilebeli pirobebi. yovelive es, sofisturi moZRvrebis mixedviT, savsebiT sakmarisia<br />

xelovnebis nawarmoebis Sesaqmnelad. 16 magram saqme isaa, rom platonis mZafr<br />

siZulvils sofisturi doqtrinis mimarT filosofosi meore ukiduresobamde, ker-<br />

Zod, SemoqmedebiT procesSi xelovnebis rolis srul ignorirebamde, iseve, rogorc<br />

Semoqmedis subieqturi nebis Tavisuflebisa da misi sulieri evoluciis uaryofamde<br />

mihyavs. 17 amitomaa, rom momdevno Taobebma Tu saukuneebma mxolod nawilobriv gaiziares<br />

platonis koncefcia poeziisa da poeturi zeSTagonebis Sesaxeb. ukve aristotele<br />

Tavisi `poetikiT~ ilaSqrebs maswavleblis moZRvrebis zogierTi aspeqtis winaaRmdeg,<br />

18 xolo I saukunis (ax. w.a.) brwyinvale kritikuli traqtatis_ `amaRlebulisaTvis~<br />

anonimi avtori, visi msoflmxedvelobac da msoflSegrZnebac, upirveles<br />

yovlisa, platonuri filosofiiTaa ganpirobebuli, am mxriv, aSkarad ar iziarebs<br />

Tavisi sulieri moZRvris Tvalsazriss da xelovnebas mxatvruli Semoqmedebis iseTsave<br />

aucilebel pirobad miiCnevs, rogorc bunebiT Tandayolil niWierebas. 19 igive<br />

iTqmis renesansis epoqis did humanistTa da xelovnebis TeoretikosTa mimarT. 20 xolo<br />

rodesac Cveni udidesi erovnuli poeti, maTze gacilebiT ufro adre, Tavisi poemis<br />

SesavalSi wers: `aw ena minda gamoTqmad, guli da xelovaneba~, _ Tavisi racionalisturi<br />

poetikiT is arsebiTad upirispirdeba platonis mistiur moZRvrebas RvTaebismieri<br />

inspiraciis Sesaxeb.<br />

maSasadame, platonis koncefciiT, mxatvruli Semoqmedebis safuZveli Tu pirvelsawyisi<br />

Tavisi bunebiT absoluturad irracionaluria, vinaidan misi gaigiveba arc<br />

codnasTan SeiZleba, arc xelovnebasTan, arc sibrZnesa Tu ganswavlasTan. es enigmuri<br />

fenomeni _ RvTaebrivi siSmage Tu zeSTagoneba araviTar zemoqmedebas ar eqvemdebareba.<br />

amdenad, mxatvruli Semoqmedebis aqti alogikuri aqtia, romlis axsna aravis,<br />

TviT Semoqmedsac ar SeuZlia, 21 da Tu ramesTan mainc SeiZleba misi Sedareba,<br />

mxolod sizmarTan an zmanebasTan. aRsaniSnavia, rom platoni, am mxriv, gankerZoebiT<br />

rodi dgas did filosofosTa xomlSi. ai, ras wers, magaliTad, emanuel kanti:<br />

`veraviTari homerosi anda vilandi ver agvixsnis, rogor ibadebian da erTdebian mis<br />

TavSi fantaziiT savse da, amasTan, azriT mdidari ideebi, vinaidan man TviTonac ar<br />

icis da, maSasadame, arc SeuZlia vinmes aswavlos es~. 22<br />

magram aq Zveli Tu axali drois yvela filosofosis koncefciaze ufro didi<br />

mniSvneloba eniWeba sakuTriv poetis azrs da mis pirad cdas. mravali magaliTidan<br />

15 ix. `saxelmwifo~, III, 401; X, 605, 607, `kanonebi~, 801 da sxv.<br />

16 Sdr. `fedrosi~, 268 c-269 a Sdr. agreTve М. Вундт, Греческое мировоззрение. Сб., 1916, стр. 129-130.<br />

17 ix. В. Асмус, Платон – философ-художник античного мира, _ Платон, Избр. Диал., М., 1965, стр. 39-40.<br />

18<br />

`poetika~, XVII, 1455 a.<br />

19<br />

`amaRlebulisaTvis~, T. II.<br />

20<br />

ix. К. Гильберт, Г. Кун, История эстетики, М., 1960, стр. 180-218.<br />

21 Sdr. zemoT citirebuli fragmenti `sokrates apologiidan~.<br />

22 И. Кант, Критика способности суждения, _ Соч. в шести томах, т. 5, М., 1966, стр. 325. Sdr. Ф. Ницше,<br />

Происхождение трагедии, М., 1900. стр. 63-64 (Sileris Sesaxeb).<br />

227


SevCerdebi mxolod erTze. movitan oriode fragments pol valeris zemoT ukve<br />

citirebul brwyinvale essedan. analizis es WeSmariti genia, romelsac SeuZlia pirdapir<br />

maTematikuri sizustiT mouZebnos adeqvaturi sityvieri gamoxatuleba adamianis<br />

sulis bevr uintimuressa da uidumales moZraobas, bevr TiTqmis usaxo da usaxelo<br />

refleqss, _ Tu SeiZleba ase iTqvas, misTvis sruliad uCveulo `ampluaSi~<br />

gvevlineba, roca SemoqmedebiT aqts exeba saqme:<br />

`...me ar vici, ra Zala avsebs zogierTi arsebis zogierT moments, 23 Zala, romelic<br />

amartivebs sagnebs da dauZlevel siZneleebs adamianis Zalebis Tanazomads xdis~...<br />

xolo cota qvemoT ase agrZelebs: `iqneb Tqven sakmaod ucnauri geCvenebaT poetisa<br />

da poemis Cemeuli koncefcia? magram ecadeT warmoidginoT, ra xdeba kacSi, romelic<br />

erT patara gonivrul frazas warmoTqvams, da gazomeT yvelaferi, rac saWiroa<br />

imisTvis, rom poetis win gaSlili sufTa furceli kitsisa Tu bodleris leqsiT<br />

Seivsos~... 24<br />

aqve unda ganvixiloT `vefxistyaosnis~ kidev erTi (175) strofi, sadac rusTvelis<br />

gansacvifrebeli filologiur-filosofiuri erudiciis wyalobiT kvlav xvdeba er-<br />

TmaneTs ori didi saxeli _ platoni da fsevdo-dionise areopageli:<br />

am saqmesa memowmebis dionosi, brZeni ezros:<br />

sabraloa, odes vardi daeTrTvilos, dacaezros...<br />

`dionosi brZeni~ dionise areopagelia, magram vin aris `ezros~? zogierTi rus-<br />

Tvelologis azriT, aq unda igulisxmebodes Zveli aRTqmis `ezras wignebis~ (I, II,<br />

III) avtori. am wignebidan marTlmadidebloba kanonikurad cnobs mxolod pirvels,<br />

danarCeni ori ki arakanonikuradaa miCneuli. 25 `bibliuri sazogadoebis~ dakveTiT,<br />

yvela sxva arakanonikur wignTan erTad, Cven TviTon vTargmneT berZnulidan `meore~<br />

da `mesame ezra~, `pirvels~ ki safuZvlianad gavecaniT Targmnis procesSi, da dabejiTebiT<br />

SegviZlia giTxraT, rom arc erT maTgans saerTo ara aqvs ra `vardis daTrTvilvasa<br />

Tu dazrobasTan~. rusTvelologebi eyrdnobian erT patara, astronomiul-astrologiuri<br />

xasiaTis apokriful Zegls `kalandaÁ ezra winaswarmetuyuelisaÁ~,<br />

romelic k. kekeliZis mixedviT, qarTulad uTargmnia ioane petriws. berZnulad<br />

mas ewodeba `Tou` profhvtou jEsdra Diavgnwsi~~ (`winaswarmetyvel ezras prognozi~). ras<br />

emyareba rusTvelologTa varaudi? Mmxolod da mxolod imas, rom, rogorc k.<br />

kekeliZe wers, `aq garkveulia amindi da mosavali imisda mixedviT, Tu Svideulis<br />

romel dRes dadgeba ianvari ama Tu im wels~. 26 pirdapir unda iTqvas: Zalze saeWvo<br />

da arasaimedo safuZvelia. rusTvelologebi TviTonve grZnoben amas, rakiRa sxva<br />

mimarTebiTac cdiloben `ezrosis~ identifikacias, romelsac XI-XII s. espaneTSi<br />

mcxovreb or sxvadasxva ebrael poetTan _ moSe ben iakob ibn ezrasa (1055-1140 w.) Tu<br />

abraham ben meir ibn ezrasTan(1092_1167w.) aigiveben, rac aranakleb saeWvo Cans.<br />

rusTvels, Tavisi drois erT-erT uganaTlebules poets, kidevac rom scodnoda<br />

isini, nuTu XII s. saqarTveloSi es ebraeli poetebi imdenad popularulni da sayovelTaod<br />

cnobilni iyvnen, rom `vefxistyaosnis~ avtors Tamamad SeeZlo dionise areopagelis<br />

gverdiT moexseniebina an erTi da an meore? egec ar iyos, berZnulSi formaucvleli<br />

ebrauli sakuTari saxeli `ezdra~, `ezra~-d rom gadmoiRo qarTulma, ratom<br />

unda eqcia monstruozul, `ezros~-ad? riTmis gulisTvis? Znelia moiZebnos am<br />

kiTxvebis sarwmuno da damajerebeli pasuxi.<br />

rogorc Cans, Cveni varaudi ufro marTebuli unda iyos: `ezrosi~ igivea, rac ber-<br />

Znuli panTeonis RvTaebis _ erosis ( [Erw~) _ siyvarulis RmerTisa da TviT siyva-<br />

23 igulisxmeba Semoqmedi da SemoqmedebiTi aqti (l’execution d’une oeuvre poétique).<br />

24 iqve, gv. 1338; 1339... (ix. platoni, ioni. didi hipia. menoni, Tb., 1974, gv. 17-22).<br />

25 maT Sesaxeb ix. ganmartebiTi statiebi rusuli bibliis gamocemaSi _ Толковая библия, или<br />

комментарий на все книги Ветхаго и Новаго Завета, издание преемников А. С. Лопухина, Сб., 1904-1913.<br />

Второе издание – Институт перевода библии, Стокгольм, 1987, т. I. стр. 196-202; 290-293; т. II, стр. 217-222.<br />

26 k. kekeliZe, Zveli qarTuli mwerlobis istoria, t. I, Tb., 1951, gv. 271; 428.<br />

228


ulis (e[rw~) saxeli. Tavis dialogSi `kratile~, romelic ZiriTadad sityvebis<br />

etimologias eZRvneba, platoni wers: siyvaruls imitom ewodeba `siyvaruli~, rom<br />

Tvalebis gziT (dia; tw`n ojmmavtwn) Semoedineba (ejsrei`) sulSi da swored am zmnuri<br />

formidan (ejsrei`) iRebs Tavis saxelsac _ (`e[sro~~); uwin am sityvas `o mikroniT~ (o)<br />

vwerdiT, dRes ki `o megam~ (w) Secvala igio. 27 aqve unda avRniSnoT, rom `esros~<br />

(e[sro~) bizantiur berZnulSi swored ise gamoiTqmoda, rogorc `vefxistyaosanSia~<br />

fiqsirebuli _ `ezros~. `ezros~ (anu, rac igivea, `eros~) uSualod ukavSirdeba<br />

dionise areopagelis saxels. magram amis Taobaze qvemoT mogaxsenebT. manamde ki<br />

cota xniT unda gadavideT saukuneebis siRrmeSi.<br />

cnobilia, rom romis imperiis mosaxleobis Cagrulma umravlesobam _ plebsma _<br />

gacilebiT ufro adre miiRo da aRiara qristianoba, vidre imperatori konstantine<br />

didi 313 w. milanis ediqtiT legitimur saxelmwifo religiad gamoacxadebda mas.<br />

rac Seexeba nobilitets, miT umetes, saberZneTisa da romis did filosofiur skolebSi<br />

aRzrdil sulier aristokratias, misTvis es procesi gacilebiT ufro mZime<br />

da mtkivneuli aRmoCnda. vecdebiT ramdenime magaliTiT SemovifargloT. Teoriuli<br />

azris iseTma gigantebma, rogorebic iyvnen plotini (205-270 w.) da prokle diadoxosi<br />

(410-485 w.) saerTod ver miiRes qristianoba. sxvaTa Soris, plotinsa da mis megobars<br />

did qristian RvTismetyvels origenes (185-254 w.) aleqsandriaSi erTi da igive maswavlebeli<br />

hyavdaT _ neoplatonisti amonios sakasi. erTi da igive maswavlebeli, saxelganTqmuli<br />

berZeni oratori da qristianTa mZlavrobisagan Zveli berZnuli religiis<br />

gulmxurvale damcveli _ libaniosi (314-393 w.) aswavlida basili didsac<br />

(daaxl. 330-379 w.) ioane oqropirsac (daaxl. 344-407 w.) da iuliane apostatasac (332-<br />

363 w.); pirveli ori marTlamdidebluri Teologiis mnaTobi gaxda, mesame _ qristes<br />

sjulisagan gandgomili imperatori, Tavisi xanmokle mbrZaneblobis (361-363 w.) manZilze<br />

RvTis risxvad rom moevlina qristianobas da Seecada kvlav aeRorZinebina<br />

berZnuli paganizmi... analogiuri suraTia laTinurenovan samyaroSic: didi sulieri<br />

tanjvis fasad miikvlevs gzas qristianobisaken marius viqtorinusi (gard. 363 w.),<br />

laTinurad rom Targmna platoni da plotini. aranakleb ewameba da antikuri kulturisadmi<br />

vnebiani siyvarulis gamo daundobel TviTgvemas eZleva bibliis laTinur<br />

enaze mTargmneli wminda hieronime (347-420 w.): rakiRa TavdaviwyebiT miyvars ciceroni,<br />

angelozebi ise sastikad mamaTraxeben mamazecieris winaSe, rom mTel tans misisxlianebeno.<br />

28 ra aris netari avgustines (354-430 w.) saxelganTqmuli `aRsarebani~, Tu<br />

ara gulisSemZvreli aRwera wamebis gzisa, romliTac misi avtori nabij-nabij, bor-<br />

ZikiT, sinanuliTa da yoymaniT, magram mainc ganuxrelad miiwevs CvenTvis jvarcmuli<br />

RmerTisken?...<br />

odesRac devnili da represirebuli qristianoba axla TviTon xdeba mdevneli,<br />

daundoblad ebrZvis ukve dasaRupad ganwirul antikur kulturas, saukuneebiT ganmtkicebul<br />

mis avtoritets da yovelnairad cdilobs adamianTa Segnebidan Zirfesvianad<br />

aRmofxvras igi. `fuWi da macTuri xilvebi~, `cru arakebi~, _ ai, ra aris netari<br />

avgustinesaTvis homerosisa da vergiliusis poemebi. 29 `poetebi saSiSni arian, imitom,<br />

rom maTi tkbilxmiani simRerebi madlisagan garemiaqceven suls~, _ wers laqtanciusi.<br />

30 `ucnauri siSlege~, `uxamsi siamovneba~, _ ase aRiqvamda igive netari avgustine<br />

Teatralur sanaxaobebs da antikuri musikis mosmeniT moniWebul sitkboebas, 31 tertuliane<br />

ki amtkicebda, Teatralur xelovnebas vnebisa da Jinis ori demoni, ori eSmakeuli<br />

_ venera da baxusi _ mfarvelobso. 32 ganukiTxavad nadgurdeba Zveli xuroTmoZRvrebisa<br />

Tu saxviTi xelovnebis sworupovari Sedevrebi. ingreva is, rac TviT<br />

27 `kratile~, 420 ab.<br />

28 werilebi, XXII.<br />

29 `aRsarebani~, II, 13, 2.<br />

30 cit. wignebidan – К. Гилберт, Г. Кун , История эстетики, М., 1960 стр. 141.<br />

31 `aRsarebani~, II, 2, `RvTis qalaqisaTvis~, XVII, 14.<br />

32 ix. k. gilberti, h. kuni, dasax. naSr., gv. 139.<br />

229


arbarosTa msaxvral xelsac ki gadaurCa. nangrevebs qristianuli taZrebis asagebad<br />

iyeneben ara marto romSi, aramed gemebiT ezidebian sazRvargareTac. ase grZeldeba<br />

didxans, aswleulebis manZilze. XI s. agebuli pizisa da lukis kaTedralebi<br />

(es ukanaskneli 1065 wels akurTxa papma aleqsandre II-m) romauli kolonebiTaa Semkuli.<br />

karlos didma uamravi qandakeba gazida romidan Aix-de Chappelle-is sakaTedro<br />

taZrisaTvis imperators arc vestminsteris saabato CamorCa. 1360 wlis 5 maiss papis<br />

rezidencia (Saint-Siège) gankargulebas iZleva `sawrafod gamoZebnon marmarilos ramdenime<br />

Zegli da wm. mociqulTa qandakebebad gadaakeTon eklesiis niSebSi dasadgmelad~,<br />

da a.S. da a.S. 33<br />

`gadakeTebis~ am process verc ena ascda. qristianobas berZnul da laTinur sa0myaroSi<br />

daxvda mzamzareuli, mkafiod Camoyalibebuli da am enebze metyvelTa Tu<br />

moazrovneTa cnobierebaSi Rrmad fesvgadgmuli filosofiur-Teologiuri terminologia,<br />

romelic yovelTvis rodi Seesabameboda axali sarwmunoebis moTxovnebs. uwinares<br />

yovlisa, es exeba qristianobisTvis sasicocxlo mniSvnelobis mqone iseT<br />

terminebs, rogoricaa `arsi~ (o[n; ens), `arseba~ (oujsiva; essentia), `hipostasi~ (uJpo-vstasi~;<br />

substantia), `piri~ (provswpon; persona) da sxv. `saero filosofiisaTvis, _ werda<br />

Teodore kvireli,_ ar arsebobs araviTari gansxvaveba oujsiva-sa da uJpov-stasi~-s<br />

Soris, radganac oujsiva aRniSnavs imas, rac aris, uJpovstasi~ ki imas, rac arsebobs.<br />

magram wminda mamaTa moZRvrebiT, oujsiva-sa da uJpovstasi~-s Soris iseTive gansxvavebaa,<br />

rogoric zogadsa da kerZos Soris. 34<br />

`wmida mamebis genialoba, _ SeniSnavs amasTan dakavSirebiT cnobili rusi RvTismetyveli<br />

vl. loski, _ imaSi mdgomareobs, rom isini sargeblobdnen orive am sinonimiT,<br />

raTa RmerTSi erTmaneTisagan ganesxvavebinaT zogadi _ oujsiva _ substancia, anu<br />

arseba, da kerZo _ hipostasi anu piri. rac Seexeba termins persona (berZ. prov-swpon),<br />

warmatebiT rom sargeblobda upiratesad dasavleTSi, man aRmosavleli mamebis<br />

mxriv cxare kamaTi gamoiwvia. da marTlac, es sityva, romelsac sruliadac ar<br />

hqonda `pirovnebis~ dRevandeli mniSvneloba (magaliTad, `adamianis pirovneba~),<br />

umal individis garegnul iers, Sexedulebasa Tu `niRabs~, an kidev msaxiobis rols<br />

aRniSnavda. wm. basili didi am sityvis misadagebas wmida samebisadmi aRiqvamda dasavluri<br />

azrisaTvis niSneul tendenciad, ramac erTxel ukve iCina Tavi savelianobaSi,<br />

romelic mamis, Zisa da suli wmidisagan erTiani substanciis sam modalobas qmnida.<br />

TavianTi mxriv, dasavlel Teologebs termini uJpovstasi~, rasac isini substantia-d<br />

Targmnidnen, triTeizmisa da ase gansajeT, arianobis gamoxatulebadac ki miaCndaT.<br />

bolos da bolos, gaugebroba Tavidan acilebul iqna: termini `hipostasi~ dasavleT-<br />

Si gadavida da `pirovnebas~ Tavisi konkretuli mniSvneloba mieniWa, xolo termini<br />

`piri~ anu `provswpon miRebul da saTanadod ganmartebul iqna dasavleTSi~. 35<br />

zemoxsenebul terminebTan erTad bevrma berZnulma sityvam Seicvala mniSvneloba,<br />

bevric axali SinaarsiT gamdidrda, rogorc, magaliTad, `logosi~ (lovgo~) berZnuli<br />

leqsikis mSveneba, antikuri sulierebis gvirgvini, ioanes saxarebaSi `qristes~<br />

sinonimad rom iqca. samagierod dakninda da TandaTanobiT daiwrita `suli~ (yuchv)<br />

da mis adgilas `sunTqva~ Tu `qaris qrola~ _ `pnevma~ (pneu`ma) mogvevlina. zog<br />

sityvas gacilebiT ufro tragikuli bedi xvda wilad. aviRoT Tundac `demoni~<br />

(daivmwn) _ homerosis mixedviT `RvTaeba~, `RmerTi~ (qeov~), ufro gvian, daaxloebiT<br />

iseTsave adgils rom daiWers berZnuli panTeonis hierarqiul sistemaSi, ra adgilic<br />

uWiravs qristianul religiaSi `angelozs~ (a[ggelo~ _ `macne~). magram swored qristianoba,<br />

aRmosavleTiT axlad movlenili religia, diametralurad Secvlis `demonis~<br />

mniSvnelobas da mas lamis `satanis~ sinonimad aqcevs. odiozuri sityvebis regi-<br />

33 E. Rodocanachi, Les monuments de Rome aprevs la chute de l’Empire, - Rome, M., 1938, p. 8-9.<br />

34 Dialogus I, Immutabilis – PC, t. 83,col.33.AB.<br />

35 Вл. Лосский, Очерк мистического богословия восточной церкви, - Мистическое богословие, Киев, 1991, стр.<br />

128.<br />

230


strSi eqceva siyvarulis didi RvTaebac _ `erosi~ ([Erw~), uZveles RmerTTa (qaosi,<br />

gea, tartarosi) xomlSi Seracxili jer kidev hesiodes mier. `axal aRTqmaSi~ da, mis<br />

kvaldakval, mTel qristologiur literaturaSi sabolood qreba `erosis~ (e[rw~ _<br />

`siyvaruli~) xseneba, da mis adgils meore berZnuli sityva `agape~ (ajgavph) imkvidrebs,<br />

romelic amieridan `sulier siyvaruls~ aRniSnavs, maSin rodesac `eross~ `xorcieli<br />

siyvarulis~ mniSvnelobaRa rCeba.<br />

ai, swored amnair kulturul da, Tu SeiZleba ase iTqvas, lingvistur atmosferoSi<br />

iqmneba qristianuli Teologiis diadi Zegli _ dionise areopagelis `Peri; tw`n<br />

qeivwn ojnomavtwn~ (`saRmrTo saxelTaTvis~), romlis meoTxe (yvelaze vrce-li) Tavis<br />

saTauria _ `Peri; ajgaqou`, fwtov~, kalou`, e[rwto~, ejkstavsew~, zhvlou, kai; o{ti to; kako;n ou[te<br />

ejx o[nto~, ou[te ejn toi`~ ou\si~ (`sike-Tis, sinaTlis, mSvenierebis, trfobis, 36 eqstazis,<br />

Surisa da imisaTvis, rom boroteba arc arsia, arc arsisganaa da arc arsTa Soris~).<br />

Cvens mizans ar Seadgens arc mTeli meoTxe Tavis da arc zemoT CamoTvlili<br />

saRmrTo saxelTa filosofiur-Teologiuri analizi. vityviT mxolod, rom dionise<br />

areopageli gansacvifrebeli siTamamiT, lamis mkrexelobas rom uaxlovdeba, kvlav<br />

Tavis odindel mniSvnelobas unarCunebs e[rw~-s da mas ajgavph-s srulfasovan<br />

azrobriv adeqvatad miiCnevs. es saWiroa RmerTis rogorc absoluturi sikeTisa da<br />

mSvenierebis miseuli koncefciis mTeli sisruliT warmosaCenad. cnobili rusi<br />

mecnieris aleqsandre briliantovis marTebuli SeniSvniT, `абсолютное благо является в<br />

своем обнаружении как абсолютно прекрасное и как красота, - так как все прекрасное лишь заимствует<br />

красоту от него, само же оно ни от кого не заимствует… Как абсолютно прекрасное, оно есть предмет<br />

любви (ajgaphto;n kai; ajgavph), так как само любит все и от него исходит всякая любовь. И оно есть<br />

предмет не просто любви, но любви в сильнейшей степени, предмет страстного влечения, и само любит<br />

все такою именно любовью (ejrasto;n kai; e[rw~) ~. 37<br />

amitomacaa, rom dionise areopageli verasdidebiT ver eleva am sityvas (e[rw~),<br />

Tumca sifrTxilisa da, rogorc Cans, Tavis dazRvevis mizniTac, saRmrTo werilis<br />

avtoritets iSveliebs Tavisi poziciis gasamagreblad: `mSveniereba da sikeTe yvelasTvis<br />

sawadelia, satrfialo (ejrastovn) da sayvareli (ajgaphtovn) ... magram nura-vin<br />

ifiqrebs, TiTqos Cven saRmrTo werilis sapirispirod avirCieT trfobis (tou` e[rwto~)<br />

saxeli. radganac, vfiqrobT, angariSs uwevde mxolod sityvis garegan xmierebas da<br />

ara mis Sinagan azrs, _ es imაT ki ar Sehferis, vinc RmerTis wvdomas cdilobs,<br />

aramed mxolod briyvTa da umecarTaTvisaa niSneuli, martooden sityvis xმierebas<br />

rom aqceven yuradRebas, naTqvamis mniSvneloba ki gaugebari rCeba maTTvis... da mainc,<br />

rom aravis moeCvenos, TiTqos Cven ugulebelvyofdeT saRmrTo werils, dae, trfobis<br />

saxelis uarmyofelni (oiJ th;n e[rwto~ ejpwnumivan diabavllonte~) daukvirdnen, ras ambobs<br />

saRmrTo werili: `etrfode (ejravsqhti) mas, da is dagifaravs~... 38 maS, nu SegvakrTobs<br />

es sityva _ `trfoba~; veraviTari aRSfoTeba ver gvaiZulebs xeli aviRoT masze...<br />

imaTTvis, vinc gamowvlilviT swavlobs saRmrTo moZRvrebas, `siyvarulisa~ da<br />

`trfobis~ saxelebi (to; th`~ ajgavph~ kai; tou` e[-rwto~ o[noma) igiveobrivni arian~. 39<br />

amao aRmoCnda yvelaferi. dionise areopagelis udidesi avtoritetis miuxedavad,<br />

`erosi~, rogorc mogaxseneT, sabolood uaryo mTelma qristologiurma literაturam,<br />

raSiac gadamwyveti roli unda Seesrulebina im garemoebas, rom e[rw~ martooden<br />

`siyvaruls~ ki ara, warmarTulი panTeonis erT-erT RvTaebasac ([Erw~) erqva.<br />

`sulieri siyvarulis~ aRmniSvnelad iqca `agape~, maSin rodesac `eross~ `xorcieli<br />

siyvarulis~ mniSvnelobaRa SerCa. yovelive zemoTqmulis Semdeg, albaT, savsebiT<br />

36 efrem mcire e[rw~-s (naT. e[rwto~) Targmnis `trfialebad~ Cven mis mier gakvalul gzas mivdevT.<br />

37 А. Бриллиантов, Влияние восточного богословия на западное в произведениях Иоанна Скота Эригены, ССб.,<br />

1898, стр. 153.<br />

38<br />

`igavni solomonisa~, IV, 6.<br />

39 Peri; tw`n qeivwn ojnomavtwn, IV, 10; 11; 12; 13.<br />

231


unebrivad unda migvaCndes, rom `vefxistyaosnis~ gansaxilvel striqonSi dionise<br />

areopagelis saxels swored `erosi~ ukavSirdeba, Tumca aq misi mniSvneloba Zireulad<br />

gansxvavdeba am sityvis areopagituli gagebisagan, radganac mTeli poema upiratesad<br />

xorcieli siyvarulisadmia miZRvnili (`vTqvne xelobani qvenani, romelni xorcTa<br />

xvdebian~). magram rusTvelma Cvenze ukeT icis, ra amreziT da aTvalwunebiTac<br />

aRiqvamen am sityvas, da `SefarviT Tqmis~ es didostati `erosis~ nacvlad mis naklebad<br />

cnobil platoniseul variants irCevs _ `ezros~. ase rom, azri striqonisa _<br />

`am saqmesa memowmebis dionosi brZeni, ezros~ _ Semdegnairad unda gvesmodes: `am saqmes<br />

mimowmebs brZeni dionise, siyvarulo~. aseTia Cveni varaudi, misi gaziareba Tu<br />

argaziareba ki mkiTxvelis saqmea...<br />

`vefxistyaosanTan~ mimarTebiT Cvens gansakuTrebul interess iwvevs `timeosis~<br />

fsiqologiuri Teoriis kidev erTi momenti, romlis Tanaxmadac, individualur sulebad<br />

danawilebamde adamianuri suli kacobriobis ganuyofel koleqtiur სulad gvevlineba,<br />

romelic samyaros sulis erTgvari paraleluri korelatia, mxolod gacilebiT<br />

nakleb srulqmnili. demiurgosi jer erTi mTlian arsada qmnis da mxolod<br />

Semdeg anawevrebs am koლექtiur suls: TviToeul nawils Tavis wilxvdomil varskvlavs<br />

miuCens ciur savaned, ase rom, adamianSi gansxeulebisას sulebi varskvlaveTidan<br />

Camodian am qveynad, da Tu Rirseulad galies wuTisofeli, kvlav TavianT wilxvdomil<br />

varskvlavebs ubrundebian, raTa miწieri simwrisa da vaebisagan Tavdaxsnilebma<br />

varskvlavebze gaagrZelon TavianTi netari da vnebaTagan aumRvreveli sicocxle:<br />

demiurgosi `Semdeg miubrunda imave WurWels, romelSic erTmaneTs Seuzava samyaros<br />

sulis Semadgeneli nawilebi. uwindeli nazavis mTeli naSTi da narCeni Caasxa<br />

Sig da daaxloebiT iseve, rogorc uwin, kvlav erTmaneTs Seuria isini, magram am axali<br />

nazavis siwminde ukve meoreuli Tu mesameuli iyo. 40 Semdeg am nazavidan gamohyo<br />

imdenive suli, ramdenic aris varskvlavi, da mTel caze Camoariga isini, ase rom,<br />

TviTeul suls TiTo varskvlavi xvda wilad. varskvlavebze, rogorc ciur etlebze,<br />

rom dasxa isini, samyaros buneba uCvena da bedisweris kanonebi gaando maT: pirveli<br />

dabadeba erTnairad iqneba dadgenili yvela sulisTvis, raTa mis mier arcerTi ar<br />

iqnes damcirebuli, xolo mTels caze mimofantulma da TviTeuli maTganis wilxvdomil<br />

varskvlavze _ drois am saWurvelze damkvidrebulma sulebma dasabami miscen<br />

suldgmulTa Soris yvelaze RvTismosav cocxal arsebaTa modgmas _ adamianTa modgmas...<br />

rodesac sulebi, aucileblobis ZaliT, sxeulebSi damkvidrdebian, xolo yoveli<br />

sxeuli iZulebuli iqneba raRaca miiRos da raRaca gamoyos, garduvali gaxdeba,<br />

jer erTi, is, rom sulebSi Caisaxos TviTeuli maTganisaTvis aucilebeli, Tavsmoxveuli<br />

STabeWdilebebiT ganpirobebuli SegrZneba, meorec, is, rom maTSi daibados<br />

gancxromasa da tanjvasTan wilnayari siyvaruli, bolos ki _ SiSi, mrisxaneba da<br />

misTanani, an maTive sapirispiro yvela sxva vneba. Tu sulebi am vnebaTa daurvebasa<br />

da daZlevas SeZleben, samarTliani iqneba maTi sicocxle. xolo Tu piriqiT, zemoxsenebuli<br />

vnebebi TviTonve sZleven sulebs, maTi sicocxle usamarTlod Seiracxeba.<br />

vinc Rirseulad galevs misTvis mizomil dros, Tavisi wilxvdomiლი varskvlavis savanes<br />

daubrundeba, sadac netari da misTvis Cveuli sicocxliT icocxlebs~. 41<br />

`timeosis~ am momxiblavma pasaJma, romlis mixedviTac, sulebi cis Tavanze grZneulad<br />

mocimcime varskvlavebidan eSvebian dedamiwaze, raTa aq adamianebad gansxeuldnen,<br />

sikvdilis Semdeg ki kvlav TavianT wilxvdomil varskvlavebs ubrundebian _<br />

Tanabrad SesZra dasavleTisa da aRmosavleTis ori didi poetis _ dantesa da rus-<br />

40 `mkiTxvelis sayuradRebod unda iTqvas, rom aq saqme exeba pirwmindad simbolur qmediTobas<br />

da qmnadobas, ase rom `WurWelic~, `Semadgeneli nawilebic~, `nazavic~, `meoreuli Tu<br />

mesameuli sowmindec~, rasac `timeosidan~ moxmobil citataSi vxvdebiT, mxolod da<br />

mxolod alegoriuli terminebia.<br />

41 `timeosi~, 41 d -42 b.<br />

232


Tvelis warmosaxva; platonis ukvdavma dialogma TiTqos erTad Sehyara da erTmaneTs<br />

Seaxvedra ori poeturi genia... `samoTxis~ IV simReraSi beatriCe am sityvebiT<br />

mimarTavs dantes, aq _ mTvaris caze rom ixila netarTa sulebi, ramac poets sulTa<br />

kosmiuri wrebrunvis `timeosiseuli~ koncefcia gaaxsena:<br />

Ancor di dubitar ti dà cagione<br />

parer tomarsi l’anine alle stelle,<br />

secondo la sentenza di Platone. 42<br />

(imasac daueWvebixar, xom ar ubrundebian sulebi<br />

varskvlavebs, Tanaxmad platonis moZRvrebisa).<br />

cota qvemoT ki ase ganagrZobs:<br />

Quel che Timeo 43 dell’anime argomenta<br />

non e simile a cio che qui si vede,<br />

pero che, come dice, par che senta.<br />

Dice che l’anima alla sua stella riede,<br />

credendo quella quindi esser decisa<br />

quando natura per forma la diede. 44<br />

(rasac timeosi sulebis Sesaxeb amtkicebs, imas<br />

rodi hgavs, rac aq SeiZleba ixilo; rakiRa, etyoba,<br />

TviTonve sjera sakuTari sityvebi: rom<br />

suli Tavissave varskvlavs ubrundeba, romelsac<br />

moswyda, mas Semdeg, rac bunebam formad<br />

airCia igi).<br />

Tavisi orTodoqsuli qriatianuli mrwamsidan gamomdinare, beatriCe gadaWriT<br />

uaryofs sulTa migraciis `timeosiseul~ koncefcias:L `Questo principio, male inteso, torse<br />

gia tutto il mondo quasi~... 45 (~am principis mcdarad gagebam odesRac swor gzas aacdina Ti-<br />

Tqmis mTeli samyaro~...). sul sxvagvarad aRiqvams `timeosis~ amave pasaJs nestan-darejani<br />

Tavis gulisSemZvrel werilSi mijnurisadmi (`wigni nestan-darejanisa sayvarelTana~).<br />

beatriCes xma vercxlis zariviT rekavs zeciuri samoTxidan, nestanisa ki<br />

qajeTis cixidan _ am miwiszeda jojoxeTidan Cagvesmis yurSi. qvesknelis sulTa<br />

sabralo tyve, bedisweris ukuRmarTobiT SeZrwunebuli da sasomixdili qalwuli<br />

sikvdilsRa mouxmobs meoxad da mxolod im qveynad moelis Tavisi sanukvari ocnebis<br />

asrulebas, rac SeuZlebeli Seiqna misTvis codvil miwaze (es iseTive sasowarkveTili<br />

kivilia unegeSo sulisa, Semzarav qviTinad rom aRmoxdeba mkerdidan meore qalwuls<br />

_ verdis aidas, sakuTari siyvarulis sabralo msxverpls: `Tutto è finito sulla terra<br />

per noi~ 46 _ `yvelaferi damTavrda CvenTvis dedamiwaze~).<br />

RmerTsa Semvedre, nuTu kvla damxsnas soflisa Sromasa,<br />

cecxlsa, wyalsa da miwasa, haerTa Tana Zromasa,<br />

momces frTeni da aRvfrinde, mivxvde mas Cemsa ndomasa,<br />

dRisiT da RamiT vxedvide mzisa elvare krTomasa.<br />

Tavisi tragikuli paTosiT es sityvebi Cven kvlav verdis genialuri operis mTavari<br />

gmiris ukanasknel arias mogvagonebs:<br />

Vedi?... di morte l’angelo<br />

Radiante a noi si appressa…<br />

Ne adduce a eterni gaudii<br />

Sovra I suoi vanni d’or.<br />

42 Dante Alighieri, La Divina Commedia, a cura di Daniele Mattalia, III, Paradiso, Milano, 1975, p. 70, v. 22-24.<br />

43 platonis `timeosis~ mTavari gmiri.<br />

44 ibid., p. 73, v. 49-53.<br />

45 ibid., p. 74, v. 61-62.<br />

46 ix. Aida, Opera in quattro atti di Antonio Cislanzoni, musica Ciuseppe Verdi, milano, s.a., p.40.<br />

233


Su noi già il ciel dischiudesi…<br />

Ivi ogni affano cessa…<br />

Ivi comincia l’estasi<br />

D’un immortale amor. 47<br />

(`xedav?... gviaxlovdeba sikvdilis sxivosani angelozi, da Tavisi oqros frTebiT<br />

migviZRvis maradiuli netarebisaken. Cvens zemoT ukve ixsneba zeca, sadac mTavrdeba<br />

yovelgvari tanjva-vaeba, da iwyeba eqstazi ukvdavi siyvarulisa~).<br />

magram kvlav mivubrundeT `vefxistyaosans~. nestanis werilis zemoT citirebul<br />

sityvebs uSualod mosdevs strofi, romelic gviCvenebs, raoden kargad icnobda<br />

rusTveli varskvlavebidan dedamiwaze da, piriqiT, dedamiwidan varskvlavebis mimarT<br />

sulTa migraciis platoniseul koncefcias:<br />

mze uSenod ver iqmnebis, raTgan Sen xar misi wili,<br />

ganaRamca mas eaxel misi etli, ar Tu wbili!<br />

muna gnaxo, manve gsaxo, gaminaTlo guli Crdili;<br />

Tu sicocxle mware mqonda, sikvdilimca mqonda tkbili! 48<br />

cnobilia, rom aq `etli~ astronomiuli terminia da zodiaqos Tanavarskvlaveds<br />

niSnavs (Sdr. `etlis cvaleba mzisagan, Sejdoma saratanisa~. 49 sulxan-saba orbelianis<br />

mixedviT, `gareSeTa wignTa etlad aRuweriaT 12 zodiani da Svidni cTomilni<br />

varskvlavni~, 50 xolo TviT zodiaqo Semdegnairadaa ganmartebuli didi qarTveli<br />

leqsikografis mier: `zodiaqo _ eseni arian saxeni da niSanni saxeTa maTTani da romelTa<br />

TTuesa miiTualavs mze maTi: verZi TTuesa martsa 20 miiTualavs mzesa. kuro<br />

aprilsa 20. marCbivi maissa 21. kirCxibi ivnissa 22. lomi ivlissa 23. qalwuli agvistosa<br />

23~ 51 da a.S.<br />

ki magram, ratomaa tarieli mzis `etli~? ratom ver iqneba mze umisod? saqme isaa,<br />

rom `vefxistyaosanSi~ tarielis mudmivi epiTetia `lomi~: `Savi cxeni sadaviTa hyva<br />

lomsa da viTa gmirsa~, `Zalad lomsa, Tvalad mzesa, tanad vgvandi edems zrdilsa~;<br />

`siciliT miTxra: wamovle, mogelis lomsa mTvareo~; `aw Sevebi xataelTa, mun gamov-<br />

Cnde lomi qvelad~; `lomman mivmarTe xataeTs, vervin mizraxavs mxdlobasa~; `misTvis<br />

gaWrili minaxavs, wevs lomi fernamkrTali sad~; `avTandil mkerdsa daasxa mas lomsa<br />

sisxli lomisa~; `raTgan mihxvda dakarguli lomi mzesa waxdomilsa~ 52 da sxv.<br />

amitomaa, rom nestanis Rrma rwmeniT, misi lomi mijnuri odesme Tavis wilxvdomil<br />

lomis zodiaqos daubrundeba, romelic sulxan-saba orbelianis sityvebiT rom vTqvaT,<br />

`ivlissa 23 miiTualavs mzesa~.<br />

xolo Tavis Tavze nestani ambobs: `muna gnaxo, mandve gsaxo, gaminaTlo guli Crdili~.<br />

ras niSnavs es `muna gnaxo~? `mun~ xom varskvlaveTia, zodiaqoTa ciuri rkali?...<br />

nestanis mTeli sicocxle, im sabediswero dRidan moyolebuli, roca davaris<br />

brZanebiT kidobanSi Casves da zRvis talRebSi ukres Tavi, sxva ara aris ra, Tu ara<br />

Tavganwiruli brZola Tavisi siwmindisa da siqalwulis gadasarCenad, raTa am qveynad<br />

Tu ara, saukuno soflad mainc umankod da pirnaTlad warudges Tavis uebro mijnurs.<br />

`vefxistyaosnis~ or Tavs erTi da igive saTauri aqvs: `wigni nestan-darejanisa<br />

sayvarelsa Tana~ da `wigni nestan-darejanisa sayvarelTana~. pirvels wers jer<br />

kidev bedis nebieri mefis asuli, meores ki qajeTis cixeSi gamomwyvdeuli, bedisweris<br />

simuxTliTa da sisastikiT sasomixdili da sawuTrogaarmebuli sabralo tyve,<br />

magram urRvevi fici erTgulebisa, pirvel werilSi rom aRuTqva mijnurs: `Senman<br />

47 ibid., p. 39.<br />

48 `vefxistyaosani~, 1300.<br />

49 `vefxistyaosani~, 1323.<br />

50 `sityvis kona~, Tb., 1949, gv. 191.<br />

51 iqve, gv. 225.<br />

52 Sesabamisad: 831; 329 3; 405 4; 413 4; 418 3; 1260 3; 1347 1; 1453 3.<br />

234


mzeman, Tavi Cemi arvis marTebs uSenosa~, 53 _ ucvlelad, sityva-sityviT meordeba qajeTis<br />

cixidan gamogzavnil ustarSic:<br />

Senman mzeman, uSenosa arvis mixvdes mTvare Seni,<br />

Senman mzeman, vervis mixvdes, mo-ca-viden samni mzeni!<br />

aqaT Tavsa gardaviqcev, axlos maxlvan didni kldeni,<br />

suli Cemi Seivedre, zeciT momxvden nuTu frTeni. 54<br />

amrigad, nestani, uwinares yovlisa, umanko qalwulia. qalwuli par excellence. „qalwuli~<br />

ki `lomis~ mezobeli zodiaqoa, romelic `agvistosa 23 miiTualavs mzesa~. bedis<br />

sisastikiTa da kacTa siaviT am qveynad gayril mijnurT mxolod cis siwminde<br />

Tu Segvawyvilebs, Cvens wilxvdomil lomisa da qalwulis Tanavarskvlavedebze davanebulT,<br />

da cxovelmyofeli mze SegvaerTebs Tavisi maradiuli brunviT, _ am naTeli<br />

mrwamsiTaa STagonebuli strofis daskvniTi sityvebi: `Tu sicocxle mware mqonda,<br />

sikvdilimca mqonda tkbili~: amrigad, dedaazrad rom iRebs sulTa kosmiuri<br />

wrebrunvis (varskvlavebi _ dedamiwa, dedamiwa _ varskvlavebi) platoniseul koncefcias,<br />

rusTveli qmnis brwyinvale poetur metaforas, romlis badalic iSviaTad Tu<br />

moiZebneba msoflio poeziaSi. 55<br />

53 `vefxistyaosani~, 4924.<br />

54 iqve, 1298.<br />

55 ix. `antikuri civilizaciis gvirgvini~ _ platoni, timeosi, Tb., 1994, gv. 262-264.<br />

235


usTavelis esTetika<br />

(nawyvetebi)<br />

236<br />

giorgi nadiraZe<br />

imisaTvis, rom naTeli gaxdes vefxistyaosanSi gansaxierebuli mSvenierebis sazRvrebi,<br />

kargi iqneba, Tu mivmarTavT antikisa da italiuri renesansis paralelebs.<br />

antikuri kulturis esTetikuri idealia amqveyniuri sisxlsavse cxovreba. klasikuri<br />

formis WeSmariti silamazisa da xelovnebis centralur punqtsa da Sinaars,<br />

ambobs hegeli, Seadgenda mxolod is, rac a d a m i a n u r i iyo. es aris berZen da romael<br />

xelovanTa udavo damsaxureba, romlis mniSvneloba didad scildeba xelovnebis<br />

sferoebs.<br />

magram dasavleT-evropuli renesansis epoqas xelaxla mouxda aRmoeCina adamianis<br />

silamaze, romelic Sua saukuneebSi gariyuli iyo Teologiuri azris mier.<br />

italiuri renesansis, kerZod, CinkveCentos erT-erT Taviseburebas cnobili xelovnebaTmcodne<br />

hainrix violflini imaSi xedavs, rom axla adamians da adamianurs<br />

xelovneba ganixilavs rogorc samyaros umaRles esTetikur fenomens. aravis ar gamouxatavs<br />

es idea ise mkveTrad, rogorc miqelanjelos. `man pirvelma, _ wers violflini,<br />

_ gamoTqva debuleba, romelsac mniSvneloba hqonda mTeli saukunisaTvis,<br />

rom adamianis formaTa silamazis gareSe ar arsebobs kidev sxva<br />

r a i m e s i l a m a z e ~. SexedeT siqstes kapelis mxatvrobas! `aq ar moipoveba arc erTi<br />

kuTxe ubralo ornamentiT, yvelgan mxolod da mxolod adamianis sxeulebia~. leonardo<br />

da vinCisagan gansxvavebiT, miqelanjelos `samyaro gansakuTrebulia, i g i S e -<br />

dgeba mZlavri adamianebis jiSisagan~.<br />

miqelanjelos Tvalsazriss me vuwodebdi esTetikur antropocentrizms. rogorc<br />

violflinis dakvirvebidan Cans, igi ar aris damaxasiaTebeli mTeli italiuri renesansisaTvis,<br />

magram, vityodiT Cven, savsebiT kanonzomieri Tvalsazrisia im epoqis<br />

kulturaSi, rodesac maZiebeli inteleqtis mTeli interesi mkveTrad Semotrialda<br />

adamianisaken. humanisturi msoflmxedvelobisaTvis adamiani da samyaro TanafardobiT<br />

da tolmniSvnelovan cnebebs rodi warmoadgenen. maT Soris svamdnen ara tolobis,<br />

aramed daqvemdebarebis niSans. samyaros mTel mniSvnelobas imaSi xedavdnen,<br />

rom igi unda gadaqceuliyo adamianis nebisyofis obieqtad da adamianis siamovnebaTa<br />

wyarod. aqedan bunebrivad da advilad SeiZleba ganviTarebuliyo esTetikuri antropocentrizmis<br />

ukiduresi Tvalsazrisi, romelic SesamCnevad Zlierdeba italiis xelovnebaSi<br />

XV s. damlevsa da XVI s. damdegs da umaRles wertils aRwevs miqelanjelos<br />

SemoqmedebaSi. miqelanjelos esTetikur samefoSi mbrZaneblobs mxolod adamiani.<br />

samyaros mravalferovani silamaze, adamianis qveviT ganlagebul safexurebze<br />

warmodgenili organizmebis, iseve rogorc mTeli usulo bunebis silamaze misi esTetikuri<br />

interesis gareSe dgas.<br />

leonardo da vinCis Sedareba miqelanjelosTan Tvalwin gviSlis axal esTetikur<br />

sferos. am or ukvdav genioss ar esmodaT da arc uyvardaT erTmaneTi. TviTeuli<br />

maTgani Tavis sakuTar esTetikur samefoSi cxovrobda.<br />

italiuri renesansis arc erT moRvawes ar gamoumJRavnebia bunebis siyvaruli ise<br />

yovlisSemcvelad da iseTi mZlavri Sinagani vnebiT, rogorc leonardo da vinCis.<br />

aseve usazRvro da grZnobieri iyo misi esTetikuri TvalTaxedva. mSveniereba, leonardos<br />

azriT, ganfenilia mTels sinamdvileze, misi formebi iseve auracxelia, rogorc<br />

fizikuri movlenebisa da fsiqiuri gancdebis mravalferovneba.<br />

leonardos kolosaluri mxatvruli memkvidreoba aWrelebulia CanaxatebiT, monaxazebiT,<br />

sqemebiT mravalferovans Temebze. aq aris peizaJebic, adamianebic, nivTebic,<br />

saganTa calkeuli nawilebic. yvelaferSi gamosWvivis maxvili yuradReba bunebisadmi<br />

da esTetikuri Zieba yvelaferSi. leonardos stili xasiaTdeba detalebis guldasmiTi<br />

amoweriT. Tanamedroveni aRtacebulni iyvnen misi ferweris sinatifiT. erT-


xel, gviambobs vazari, _ `leonardom dawera wyliT savse sura, romelSic ramdenime<br />

yvavili iyo Cadebuli. gansacvifrebeli simarTlis garda, suraze ise iyo gamosaxuli<br />

wylis gaorTqlianeba, rom cocxalze cocxali Canda~.<br />

amrigad, msoflio rogorc esTetikuri fenomeni italiuri renesansis or did xelovans<br />

warmodgenili aqvs ori, erTi meorisagan gansxvavebulia aspeqtiT. erTisTvis<br />

mSveniereba koncentrirebulia titanuri adamianis saxeSi, meorisTvis igi Tanabrad<br />

aris ganfenili samyaroSi da zogjer mcireSi meti mimzidvelobaa, vidre diadSi.<br />

leonardom aRmoaCina miniaturulisa da intimuris esTetika.<br />

davakvirdeT am fonze rusTavels. gana ar mogvagonebs misi qmnileba miqelanjelos<br />

esTetikur samyaros? vefxistyaosani _ es xom siqstes kapelis qar-<br />

Tuli plafonia, poeziis saSualebebiT gaSlili epiur tiloze.<br />

rogorc miqelanjelos plafoni gvajadoebs Tavisi monumenturi bibliuri figurebiT,<br />

mociqulebiT, winaswarmetyvelebiT, sibilebiT, monebiT, aseve rusTavelis poema<br />

itacebs mkiTxvels, uwinares yovlisa, RvTaebrivi ZaliTa da vnebebiT aRWurvili<br />

gmirebiT. orive xelovanis wamodgeniT, amqveyniur sinamdvileSi adamianis silamaze<br />

umaRlesia da yvelaze momxibvleli (988, 3-4).<br />

gavixsenoT agreTve erTi kargad cnobili adgili vefxistyaosnidan, sadac avTandilis<br />

bagiT laparakobs TviTon rusTaveli adamianis prioritetze `usulo~, `uasako~,<br />

`usityvo~ da `ara cnobieri~ sagnis winaSe. ambavi exeba nestanisagan saCuqrad mi-<br />

Rebul samxres. es iyo yvelaze Zvirfasi nivTi tarielisaTvis, amas daukavSirda mis<br />

mier gancdili siyvarulis mTeli sitkboeba da simware, igi gadaiqca ubedurebaSi<br />

myofi nestanis simbolod da indoeli Wabukis erTaderT nugeSad (896, 2-3). da mainc,<br />

rusTavelis azriT, igi araferia adamianTan SedarebiT: `sjobs asmaTisa ar-leva maga<br />

samxrisa levasa~. (897, 3).<br />

advili warmosadgenia, ra farTo daskvnebis saSualebas iZleva avTandilis aRniSnuli<br />

monologi. masSi Cans filosofiuri msoflmxedvelobac, humanisturi socialuri<br />

Sexedulebanic, esTetikuri koncefciac.<br />

filosofiuri msoflmxedveloba warmodgenilia aseTi diskursiuli formiT: niv-<br />

Ti (e. i. mTeli organuli da araorganuli buneba) imitom unda daemorCilos adamians,<br />

rom es ukanaskneli kosmiuri Semoqmedebis yvelaze srulqmnili nayofia. adamiani<br />

unda CaiTvalos im umaRlesi formebis dagvirgvinebad da erTgvar damTavrebad, sai-<br />

Tkenac miiswrafvis bunebis dialeqtikuri moZraoba. da marTlac, adamianis saxiT buneba<br />

hqmnis cnobierebas, ese igi poulobs sakuTari Tavis Semecnebis SesaZleblobas.<br />

sxva azri ara aqvs da arc SeiZleba hqondes im negatiur niSnebs, romliTac rusTaveli<br />

axasiaTebs nivTs: `uasako da usulo, ar sityvieri, cnobili~ (898, 1-2). rusTavelma<br />

kargad icis, ra Zalas warmoadgens cnobierebis, Semecnebis, codnis niWiereba. es<br />

aris is, rac adamians aqcevs sinamdvilis hegemonad. maSasadame, Cven safuZveli gvaqvs<br />

vTqvaT, rom buneba Tavisi ganviTarebis umaRles safexurze iZulebuli xdeba daemorCilos<br />

imas, rac TviTon misi Semoqmedebis nayofs warmoadgens.<br />

am striqonebidan Cven gvesmis maRali humanisturi msoflmxedvelobis xmebic. Tu<br />

adamiani aris `mjobi yovlisa soflisa~, cxadia, pirvel rigSi swored is imsaxurebs<br />

siyvarulsa da movla-patronobas, amasTan misdami siyvaruli unda iyos wminda, uangaro,<br />

Tavisufali yovelgvari nivTieri interesebisagan.<br />

dasasrul, es striqonebi saSualebas gvaZleven CvenTvis sayuradRebo esTetikuri<br />

daskvnac gamoviyvanoT. Tu adamiani diadi kosmiuri Semoqmedebis yvelaze srulqmnili<br />

nayofia, ueWvelia, igi unda viazroT imave dros iseT arsebad, romelSiac samyaros<br />

mSvenierebam moaxdina mTeli Tavisi SesaZleblobis koncentrireba. sxvanairad<br />

rom warmogvedgina saqme, maSin miviRebdiT, rom bunebam Tavisi SemoqmedebiTi ganvi-<br />

Tarebis umaRles safexurze gamoTiSa mxolod mSveniereba; k o s m i u r i s i m f o n i a<br />

darRveuli aRmoCndeboda misi Semadgeneli xmebis disharmoniuli<br />

gaTiSviT.<br />

237


vefxistyaosnis centraluri saxeebi, rogorc es vnaxeT wina TavSi, iwveven esTetikur<br />

gancvifrebasa da aRtacebas. maT Sehxarian, maTi cqeriT tkbebian ise, TiTqos<br />

isini maRali ostatobiT Sesrulebuli mxatvruli nawarmoebebi iyvnen da ara Cveulebrivi<br />

adamianebi.<br />

rusTavelisTvis damaxasiaTebelia adamianis gaRmerTeba. am mxriv metad sagulisxmoa<br />

vefxistyaosnis ori taepi; erTi maTgani warmoadgens RvTaebis, xolo meore adamianis<br />

panegiriks; orive _ RvTaebac da adamianic _ Casmulia erT poetur CarCoSi,<br />

moqargulia erTi ZafiT, erTgvari ornamentebiT. RvTaebaze poeti ambobs: `gaqo, viT<br />

gaqo, ra gaqo, ar saqebelo smeniTa!~ (917, 3). da amas ambobs poeti TiTqmis maSinve,<br />

roca man ukve warmosTqva msgavsi qeba Tavisi RmerTisdari gmirebisa: `ver migia qeba<br />

maTi, vera qeba saqebari~ (901, 2).<br />

amrigad, Tu Tavs movuyriT yvelafer imas, rac iTqva, Cven erT udavo daskvnas gavakeTebT:<br />

rusTavelis esTetikuri samyaros centrs warmoadgens adam<br />

i a n i . masSi da mxolod masSi aris koncentrirebuli esTetikuri srulqmnilebis<br />

umaRlesi SesaZleblobani. aseTia is saerTo wertili, romelSiac erTimeores xvdebian<br />

renesansis epoqis ori genialuri xelovani _ vefxistyaosnisa da siqstes kapelis<br />

plafonis Semoqmedni.<br />

magram sakmarisia erTi Tvalis gadavlebac vefxistyaosanze, raTa davrwmundeT,<br />

rom rusTaveli dajildoebulia faqizi esTetikuri grZnobiT bunebis silamazeTa<br />

mimarTac. rusTavelisTvis mSveniereba, vwerdiT Cven zeviT, ganfenilia mTels samyaroze,<br />

Caqsovilia mis yovel sagansa da movlenaSi, igi mravalferovania ara marto<br />

SemecnebiTi gonebisaTvis, aramed esTetikuri grZnobisTvisac. rusTaveli aRtacebulia<br />

astraluri peizaJebis, Zvirfasi qvebis, mcenareTa da cxovelTa mSvenierebiT.<br />

lamazia ara marto adamiani, lamazia vardi, saro, alva, lali, minanqari, vefxi, lomi,<br />

mze, mTvare, varskvlavebiT moWedili ca.<br />

rusTaveli faqizad grZnobs, rom mSveniereba mravalferovania, rom igi vrceli<br />

bunebis wiaRidan aTasi TvaliT imzireba Cvensken. mas uyvars bunebis yoveli nivTi<br />

da movlena, rogorc esTetikuri fenomenebi, uyvars maTi naxazoba da koloriti, sinaTlisa<br />

da Crdilis TamaSi, qsovilebis ostaturi naySebi, ornamentebi, inkrustaciebi,<br />

Zvirfasi qvebis kaSkaSi, kanis xaverdovanoba, surnelebani. rusTaveli faqizad<br />

grZnobs S e g r Z n e b a T a s i l a m a z e s , mcire sidideebis silamazes, romelsac esTetikur<br />

traqtatebSi uwodeben siturfes.<br />

rusTavels uyvars TviTon sityva `siturfe~:<br />

misive hmetobs yovelsa suli da t u r f a feroba. (37, 3).<br />

brolisa velsa s t u r f o b d e s giSrisa mun sayenia. (193, 4).<br />

Sigan vwev didTa darbazTa t u r f i T a sagebeliTa. (349, 1).<br />

edgnes t u r f a n i karavni moedans Camodgomilsa. (466, 1).<br />

dRes erTmanerTi ginaxavs da t u r f a d mogwonebia. (492, 3).<br />

ewera: vnaxe s i t u r f e wyal-javarisa Senisa. (493, 2).<br />

xelman Senni ganvicaden s i n a t i f e -s i t u r f e n i . (503, 3).<br />

vnaxe, Zowsa margaliti gare t u r f a d moemazra. (536, 3).<br />

mun broli da vard-giSeri g a e t u r f a sinazesa. (585, 2).<br />

vefxistyaosanSi Warbad aris warmodgenili mxedvelobiTi (Suqi, Zvirfasi qvebi,<br />

yvavilebi, koloriti, ornamentebi) da smeniTi (upiratesad metyveleba) movlenebis<br />

siturfeni.<br />

poema pirdapir TvalismomWrelad brwyinavs cis mnaTobebis elvarebiT, Zvirfasi<br />

qvebis kaSkaSiT, ferad-feradi yvavilebis mdidari koloritiT. Tu aviRebT masSi uxvad<br />

mimobneul Zvirfas qvebs da kargad davakvirdebiT, Cven SevniSnavT maTi gamoyenebis<br />

uaRresad Tavisebur mxatvrul kanonzomierebas (amaze qveviT), da maSin igi iseT<br />

STabeWdilebas datovebs, TiTqos Cven winaSe aRmarTuli iyos mozaikuri suraTebis<br />

mTeli galerea.<br />

238


smeniTi SegrZnebebis siturfeTa sferoSi rusTaveli gansakuTrebul yuradRebas<br />

aqcevs adamianis xmis sasiamovno tembrs, romelic mJRavndeba simReraSi da metyvelebaSi.<br />

avTandili SesaniSnavad mReris. misi xmis tembri tkbili da momxiblavia. rostevani<br />

ase igonebs mas: `veRar vismen xmasa Sensa, sasmenelad me mas rulsa~. (823, 3).<br />

magram rusTavelis gmirebi marto simReraSi rodi arian esoden mimzidvelni. isini<br />

aseve lamazad tirian da icinian: gavixsenoT atirebuli nestani (`Sina Sevidi, mas<br />

wina edgis cremlisa gubebi~... da sxva; 1146), tarieli (`tariel moTqva tiriliT sityva<br />

natifi, mWevrebi~, 1336, 1), TinaTini (`qali tirs da cremlsa afrqvevs, hxris yornisa<br />

bolo frTaTa~, 46, 4), avTandili (`avTandil dajda tirilad, tirs xmiTa SvenieriTa~...<br />

da sxva, 1342), fridoni (1009, 1).<br />

egreT wodebuli dabali grZnobebis siturfes umniSvnelo adgili ukavia poemaSi<br />

mxedvelobiT da smeniT SegrZnebebTan SedarebiT, Tumca ueWvelia isic, rom vardis<br />

metafora, romelsac esoden xSirad vxvdebiT poemaSi da romelic asuraTebs Rawvebsa<br />

da bageebs, emyareba, albaT, ara marto Tvalis SegrZnebaTa asociaciebs, aramed<br />

mxedvelobaSi unda iyos miRebuli agreTve vardis furcelTa xaverdovanoba, es ki<br />

ganekuTvneba ukve SexebiTi SegrZnebebis sferos.<br />

magram, ra SesaniSnavia poemis erTaderTi striqoni, romelSiac gamoxatulia gemos<br />

SegrZnebiT gamowveuli esTetikuri siamovneba! Tamaris mWvretelTa Sesaxeb poeti<br />

ambobs, rom maTi sitkboebis gancda SeiZleba SevadaroT egvipturi yandis mirTmevas:<br />

misTa mWvretelTa yandisa mirTma xams marT, mi, Serisa. (3, 4 10 )<br />

es lamazi asociacia, romelSic naTlad igrZnoba aRmosavluri gancxroma, gamoiwvevda<br />

SegrZnebaTa esTetikis iseTi Tavgamodebuli damcvelebis aRtacebas, rogoric<br />

iyvnen ingliseli poeti jon kitsi, an frangi esTetikosi Jan mari guio.<br />

am striqonis gverdiT unda davayenoT rusTavelis meore ubrwyinvalesi esTetikuri<br />

saxe, sadac gemovnebis silamaze gadatanilia ukve xmaze:<br />

xma Saqris-ferad gauxda vardsa, xSir-xSirad pobilsa. (1335, 4).<br />

magram am saxeebma ar unda gvafiqrebinos, rom rusTavelis esTetikas raime aqvs<br />

saerTo sensualistur esTetikasTan. am ukanasknelis mkveTr warmomadgenlad unda<br />

CagveTvala, magaliTad, kitsi.<br />

jon kitsi dajildoebuli iyo uaRresad faqizi SegrZnebebis unariT. misi sensoruli<br />

aparatis simaxvile ukidures sazRvars aRwevda. `ah, raoden ukeTesia SegrZnebaTa<br />

sicocxle, vidre azrebis sicocxle!~ _ ambobda igi. `man Tavisi cxovrebis didi<br />

nawili, _ wers georg brandesi, _ marTlac gaatara sensorul STabeWdilebebSi,<br />

im siamovnebasa da tanjvaSi, romelTac grZnobebi gvaniWeben... amitomac ar unda<br />

gagvikvirdes, rom mis leqsebSi Cven xSirad SevxvdebiT am sferoebidan aRebul saxeebs...<br />

yovelgvari bgeris, sunis, gemosa da SexebisaTvis mas gaaCnda sityvaTa iseTi<br />

udidesi maragi, romelic iSviaTad gvxvdeba masze gacilebiT did poetebTan. aqedan<br />

Cans, rom igi dabadebulia iseTi midrekilebebiT, rom, Tu isini ganviTardebodnen da<br />

Camoyalibdebodnen, uTuod Seqmnidnen bunebis yovelgvari silamazis aRqmisa da gamosaxvis<br />

araCveulebriv niWierebas~.<br />

ai wminda da yovelmxrivi sensualizmis nimuSi esTetikaSi. es erTi magaliTic<br />

sakmarisia, raTa davrwmundeT imaSi, raoden SeuTavsebelia yovelive es vefxistyaosnis<br />

avtoris esTetikur koncefciasTan.<br />

Cven ukve viciT, rom rusTavelisTvis `azrebis sicocxle~ ufro Zvirfasia, vidre<br />

`SegrZnebebis sicocxle~.<br />

magram, meore mxriv, rogorc ukve vnaxeT, rusTaveli dajildoebulia agreTve SegrZnebaTa<br />

silamazis faqizi grZnobiT.<br />

gana SeiZleba sxvagvari yofiliyo iseTi poetis esTetikuri TvalTaxedva, romelsac<br />

mTeli arsebiT uyvarda miwa, sicocxle, adamiani?<br />

siturfes Semoaqvs xelovnebaSi miwis surneleba da grZnobaTa sixaruli. sicocxlis<br />

savseoba warmoudgenelia siturfis gareSe. umisod ar arsebobs realisturi<br />

239


stilis xelovneba. mas sdevnian esTetikidan mxolod idealistebi, romelTac mSveniereba<br />

warmoudgeniaT rogorc martooden zemiwieri samyaro.<br />

rusTavels uyvars siturfe, magram misi esTetika mainc mkveTrad antisensualisturia.<br />

ratom? imitom, rom SegrZnebaTa silamaze emorCileba sulis gamakeTilSobilebel<br />

Zalas, dawmendilia da amaRlebuli.<br />

aviRoT vefxistyaosnis gmirTa satrfialo urTierToba. masSi ar moipoveba uxeSi<br />

avxorcobis arc erTi Strixi. maTi siyvaruli ubadloa zneobrivi siwmindiT, Tavda-<br />

WerilobiT da koreqtobiT. amasTan igi uaRresad gulwrfelia da moklebuli preciozobis<br />

yovelgvar nasaxs. arc TinaTins, arc nestans ar eTakilebaT Tavisi intimuri<br />

grZnobebi gauziaron mijnurebs, da ra momxibvlelni arian isini am wuTSi! maT sityvebSi<br />

gamosWvivis bavSvuri siwminde da rwmena Tavisi gancdebis simarTlesa da ucodvelobisadmi,<br />

rwmena, romelic Sexamebulia Tavisufali azris SegnebasTan.<br />

uxeS erotiul vnebebs, Cven SevxvdebiT mxolod fatmanis buduarSi da mets arsad.<br />

magram Zneli ar aris mivuxvdeT poetis nagulvebs. pikanturi naturalisturi<br />

detalebi, romelTac ganuyrelad Tan axlavs poetis ironia, ar toveben eWvs imaSi,<br />

rom rusTaveli isaxavda moralur mizans _ eCvenebina CvenTvis adamianis cxoveluri<br />

buneba daufaravi, gaSiSvlebuli saxiT da amiT gamoewvia Cveni zizRi misdami.<br />

davakvirdeT, ra wminda da amaRlebul grZnobebs amJRavnebs rusTaveli, roca is<br />

exeba mamakacuri TvalisTvis erTob macdunebel moments _ Tavisi idealuri mandilosnebis<br />

garegnobas. maTi momxibvleli Sesaxedaobis aRwera arasodes ar scildeba<br />

mkacri zneobis sazRvrebs, arasodes ar iwvevs raime tlanq asociacebs. poeti kmayofildeba<br />

pirisaxis siturfiT da tanadobis zogadi konturebiT. mxolod erT alagas<br />

(TinaTinis strofSi) gaielvebs TavSekavebuli miTiTeba `gaZrcvil tanze~:<br />

gaZrcvilsa tansa emosnes yaryumni usapironi,<br />

eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi,<br />

hSvenodes Savni wamwamni, gulisa gasagmironi<br />

mas TeTrsa yelsa exvivnes grZlad Tmani ar uxSironi. (123).<br />

brwyinvale tanCacmulobis aRweriloba, romelsac vefxistyaosanSi mxolod esTetikuri<br />

funqcia aqvs dakisrebuli, rusTavelis erT-erTi sayvareli xerxia, roca mas<br />

surs Seqmnas Tavisi gmirebis skulpturuli saxeebi. aseTi strofebi da taepebi gabneulia<br />

mTeli poemis sivrceze. am adgilebSi Cven yovelTvis vgrZnobT, rom es Zvirfasi<br />

abreSumeuli da stavra mkvrivad ekvris sxeulis klasikur proporciebs, goeTes<br />

sityviT rom vTqvaT, warmoadgens `sxeulis eqos~. maS ras unda niSnavdes esoden<br />

xSiri miTiTeba gmirTa tanadobaze, rasac rusTaveli Cveulebriv lerwmisa da alvis<br />

metaforebiT gvixatavs, Tu ara imas, rom, mxatvar sizeranisa ar iyos, maTi tanisamosis<br />

naoWebi iseve aCenen sxeuls, rogorc pirisaxis naoWebi da mimika gamoxataven suls.<br />

ra Tqma unda, aseT tanisamoss araferi aqvs saerTo Sua saukuneebis tansaburvelTan,<br />

romelsac vpoulobT bizantiur freskebSi da goTikuri taZrebis niSebSi. aq<br />

igi faravs codvil sxeuls, maSin rodesac rusTavelis tanCacmuloba amJRavnebs<br />

sxeulis RvTaebriv figuras.<br />

magram isev da isev: ramdeni TavdaWera, koreqtoba da zeSTagonebaa gmirebis plastikur<br />

garegnobaSi!<br />

miuxedavad amisa, vis SeuZlia Tqvas, rom am idealuri gmirebis siyvaruli moklebuli<br />

iyos miwier emociebs? ara, igi mxolod amaRlebulia, gakeTilSobilebuli da<br />

gafaqizebulia. amitom maTi siyvaruli, brandesis sityviT rom vTqvaT, `erTsa da imave<br />

dros metad usxeulocaa da metad avxorcic~.<br />

Cven axla SegviZlia SevajamoT Cveni msjeloba m S v e n i e r e b i s s a z R v r e b i s<br />

Sesaxeb rusTavelis esTetikaSi. mas udavod uvrcelesi masStabebi axasiaTebs. pirdapir<br />

unda iTqvas, rom igi emTxveva arsebuli sinamdvilis sazRvrebs.<br />

Cven vipoveT Semxvedri wertilebi rusTavelisa da miqelanjelos esTetikur msoflSegrZnebaTa<br />

Soris. vefxistyaosani, vwerdiT Cven, siqstes kapelis qarTuli plafonia,<br />

epiur tiloze gaSlili poeziis saSualebebiT.<br />

240


magram Semdgomma msjelobam gvaCvena, rom poemaSi SesamCnevad win wamoweulia niv-<br />

Tisa da bunebis esTetikac. rusTaveli faqizad grZnobs `mcire sidideebis~ silamazes,<br />

aRiqvams koloritsa da naxazobas, sinaTlisa da Crdilis TamaSs, rogorc fermweri<br />

garegan formebs, rogorc moqandake, bgerebs, rogorc musikosi. am mxriv<br />

rusTaveli unda davayenoT ara miqelanjelos gverdiT, romlis esTetikuri samyaro,<br />

rogorc aRniSnuli iyo, Semofarglulia `adamianTa mZlavri jiSiT~, aramed leonardo<br />

da vinCis gverdiT. `aRorZinebis arc erTi xelovani, _ wers violflini _ ar<br />

yofila ise gulisxmieri msoflio silamazis mimarT, rogorc leonardo~. es azri<br />

sruli safuZvlianobiT SegviZlia gavimeoroT vefxistyaosnis Sesaxebac. amitom ar<br />

SevcdebiT, Tu rusTavelis esTetikur koncefcias kacTaTvis mocemul sinamdvileze<br />

aseTi saxiT warmovidgenT: ori didi italieli xelovanis _ leonardos<br />

da miqelanjelos _ TvalTaxedvani unda CaiTvalos am koncefciis<br />

momentebad, romelSiac isini hpoveben Serigebas da gaerTmTlianebis<br />

princips.<br />

vfiqrob, Cven davrwmundiT imaSic, rom rusTavelis esTetikur samyaros axasiaTebs<br />

mwyobri arqiteqtonika. misi centria adamiani, xolo buneba _ periferiuli esTetikuri<br />

sferoebis are. Tavis mniSvnelovan nawilSi es ukanaskneli moklebulia<br />

damoukideblobas. misi esTetikuri Rirebuleba funqcionaluria da<br />

ara TavisTavadi. igi xan fonia, xan CarCo, xan saRebavebis rezervuari<br />

personaJebis portretebisaTvis.<br />

mSveniereba, marTlac, ganfenilia mTels samyaroze. igi SeiZleba aRmovaCinoT<br />

yvelgan da yvelaferSi. rusTaveli da leonardo da vinCi mudam eZebdnen da poulobdnen<br />

mis yvelaze ufaqizes formebs. bunebis mSvenierebaTa am mravalferovan<br />

gamovlinebas ar cnobda arc ukvdavi miqelanjelo, romelmac pirvelad gamoTqva<br />

mTeli saukunisaTvis mniSvnelobis mqone debuleba, rom `adamianis formaTa silamazis<br />

gareSe ar arsebobs sxva araviTari silamaze~ (violflini).<br />

magram rusTaveli gvarwmunebs, rom samyaroSi ganfenili mSveniereba ierarqiulia<br />

esTetikuri srulqmnilebis TvalsazrisiT. da am esTetikuri ierarqiis umaRlesi safexuri<br />

ganekuTvneba adamians. igi warmoadgens im centrs, saiTkenac miemarTeba samyaros<br />

ganviTarebis yvela xazi, igi yvela srulqmnilebis centria, maT Soris esTetikuri<br />

srulqmnilebisac. samyaros erToblivi, ganuyofeli winsvla umaRlesi formebisaken<br />

arsad ar irRveva, igi harmoniulad mwyobria, e. i. warmoadgens kosmoss, rogorc<br />

ityodnen berZnebi.<br />

mSveniereba, marTlac, SeiZleba SevadaroT mzis macocxlebel sxivebs, igi Tanabrad<br />

moefineba yvelafers, rac mocemulia adamianisTvis amqveyniur sinamdvileSi, magram<br />

Tanabrad rodi aisarkeba yvela mis nawilSi.<br />

magram rusTavelis gmirTa momxibvlelobis yvelaze mZlavr wyaros maTi s u l i s<br />

axovaneba warmoadgens. saerTod mSvenierebis mwvervals adamiani<br />

aRwevs mxolod umaRles fsiqiur movlenebSi, azrovnebis aqtebSi,<br />

Rrma emociebSi, Tavganwirul siyvarulSi, patriotul da<br />

zneobriv RvawlSi, gmirobasa da megobrobaSi. vefxistyaosani mTlianad<br />

am azris damamtkicebel saukeTeso mxatvrul nawarmoebs warmoadgens.<br />

241


ogor SeviswavloT da rogor vaswavloT rusTveli<br />

242<br />

elguja xinTibiZe<br />

SoTa rusTveli XII-XIII saukuneebis mijnis saqarTvelos samefo karis poetia. uSualo<br />

biografiuli cnobebi poetis Sesaxeb ar Senaxula. misi vinaoba (rusTveli) dadasturebulia<br />

poemis prologSi, xolo saxeli, SoTa, mxolod XVII saukunis dasawyisisa<br />

da Semdgomi drois qarTul literaturul wyaroebSi. poema dawerili unda<br />

iyos Tamar mefisa da daviT soslanis zeobis xanaSi, daaxloebiT 1189_1207 wlebSi.<br />

rusTvelis vinaobis Taobaze Seqmnil mraval xalxur gadmocemasa da mecnierul varaudTa<br />

Soris dReisaTvis ufro popularulia is Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac<br />

vefxistyaosnis avtori aris ierusalimis jvris qarTvelTa monastris kedelze gamoxatuli<br />

da saaRape wignSi moxsenebuli meWurWleTuxucesi SoTa rusTveli. monastris<br />

gumbaTis qveS erT-erT centralur svetze gamoxatuli wm. maqsime aRmsareblisa<br />

da wm. iovane damaskelis freskaTa Soris Caxatulia locvad xelapyrobili didgvarovani<br />

moxuci eriskacis portreti, warweriT: `rusTveli~. suraTze zemodan miwerilia:<br />

`amisa damxatavsa SoTas Seundves RmerTman. amin~. monasterSive Semonaxulia saaRape<br />

wigni, romelSic sxva mosaxsenebelTa Soris ikiTxeba: `amasve orSabaTsa aRapi<br />

SoTaÁsa meWurWleTuxucesisa...~ freskac da saaRape wignis Canaweric XIII saukunis<br />

pirvel naxevarSi Sesrulebuladaa miCneuli.…<br />

vefxistyaosani lirikuli pasaJebis Semcveli epikuri Txzulebaa. poemis siuJeti<br />

arabeTsa da indoeTSi viTardeba. es ori ambavi kompoziciurad gamTlianebulia. mTlianoba<br />

ki miRweulia erTmaneTisagan organulad gamomdinare siuJeturi rkalebiT<br />

imgvarad, rom erT siuJetur rkalSi meorea Casmuli, meoreSi _ mesame da ase Semdeg.<br />

poemis kompoziciaSi ar Cans siuJetis ganviTarebis am sistemidan, ZiriTadi xazidan,<br />

arcerTi gadaxveva. msgavsad renesansuli epoqis literaturis saerTo specifikisa,<br />

yvela mimoxvra vefxistyaosnis siuJetSi mkacradaa motivirebuli da avtoris Canafiqrs<br />

damorCilebuli. siuJetis ganviTarebis yvela epizodi poemis kompoziciaSi<br />

Semodis mxolod im moculobiT, riTac aucilebelia siuJetis ganviTarebisaTvis.<br />

arc erTi epizodis ganaxleba da gagrZeleba siuJetis sxva monakveTSi ar xdeba. epizoduri<br />

ambebi TavianTi SesaZlebeli saintereso gagrZelebebiT poemaSi ganviTarebis<br />

gareSe ixurebian. rusTveli yveba mxolod imas, rac siuJetis ZiriTadi rgolis<br />

moZraobisTvis aris aucilebeli. vefxistyaosnis kompozicia aSkarad amyarebs mimar-<br />

Tebas epikuri stilis klasikur modelTan, romelic jer kidev homerosis poemebSia<br />

gamokveTili da aristoteles mier `poetikaSi~ gaanalizebuli: rusTveli mokled<br />

mogviTxrobs qronologiurad xangrZliv ambavs; detlurad, vrclad mxolod calkeul<br />

epizodebs gadmoscems. mokled gadmocemuli grZeli ambis da vrclad aRwerili<br />

umTavresi epizodebis mTlianoba ZiriTadi ambis TxrobaSi CarTuli personaJTa mogonebebiTa<br />

da naambobiT regulirdeba. rogorc irkveva, epikuri metyvelebis am specifikur<br />

stilze rusTveli prologSic msjelobs.<br />

poemis siuJeti qarTul realobasTan misadagebul aRmosavluri tipis qargazea<br />

gaSlili, razedac TviTon avtoric miuTiTebs: `ese ambavi sparsuli, qarTulad na-<br />

Targmanebi, vpove da leqsad gardavTqvi...~ rusTvelis umTavresi Seyvarebuli wyvilis<br />

Tavgadasavali – indoeTis samefo karis intrigis Sedegad dakarguli satrfos Zebna<br />

tarielis da misi megobris avTandilis mier; gatacebulis kvalze miniSneba Sem-<br />

TxveviT gacnobili mesame megobris mefe fridonis mier; sami megobris mier fridonis<br />

meomrebis TavdadebiT qajeTSi gamomwyvdeuli nestanis ganTavisufleba – tipuri<br />

aRmosavluri narativia, romlis erTi arqetipi uZveles indur eposSi `ramaianaSic~<br />

Cans: indoeTis mefis Ze rama samefo karis intrigis gamo udabur tyeSia gadaxvewili<br />

da Tavis megobarTan erTad eZebs gatacebul usayvarles meuRles sitas. igi am xetialSi<br />

Sexvdeba, daumegobrdeba da brZolaSi daexmareba erT mefes, romelsac dauna-


xavs, Tu rogor mihyavda gatacebuli sita demons. sami megobari am mefis laSqriT<br />

demonebis samefoSi datyvevebul sitas gaaTavisuflebs.<br />

aRmosavlur surnels vefxistyaosnis narativi siuJetis calkeul komponentebSic<br />

inarCunebs. bavSvobaSi erTad aRzrdis Semdeg nestanis pirveli xilviT tarielis<br />

dabnedis uSualo paralelia `visramianSi~: raminis dabneda visis danaxvisas. siyvaruliT<br />

gaxelebuli tarielis mier Tavisi ambis mboba avTandilisTvis da am ukanasknelis<br />

mier mijnuris daxmarebisTvis Tavdadebis gadawyveta leilis da majnunis<br />

siyvarulis aRmosavleTSi popularuli ambidan majnunisa da raind navfalis damegobrebis<br />

scenasTan amJRavnebs mimarTebas.<br />

aRmosavluri tipis ambavs rusTveli XII saukunis qarTuli samefo karis istoriis<br />

alegoriul datvirTvas SesZens; masSi taxtis memkvidreobis problemis originalur<br />

gadawyvetas Semoitans – ori memkvidris mtrobis nacvlad maT siyvaruls iqadagebs;<br />

moyvasis siyvarulis qristianul Tezas adamianuri siyvarulis renesansul<br />

idealad gadaiazrebs; aRmosavluri narativis zRaprul mdinarebaSi antikur filosofias<br />

Cadebs; satrfos Zebnis usasrulo xetials borotis arseboba-ararsebobis<br />

Teologiuri Tezis Ziebad aqcevs da yvelafers erTad qarTuli poemis originalur<br />

siuJetad gardaqmnis.<br />

am siuJetze afuZnebs rusTveli Tavis uTvalavferebian poetur Senobas. ai, misi<br />

principuli, Tumca calkeuli komponentebi: adamiani, Semkuli adamianobis saukeTeso<br />

gamovlinebebiT, yvela umaRlesi moralur-fizikuri RirsebiT _ Tvalad turfa, mxne<br />

da vaJkaci, asakiT yrma, brZeni da ritori, uxvi, damTmobi da moazrovne-Semmecnebeli.<br />

adamiani, zecas Tvalmipyrobili _ RvTaebrivi azris, uzenaesis neba-survilis mWvreteli.<br />

varskvlavebiT moWedili zeca, miwyiv mbrunavi Tanavarskvlavedebi da maTSi<br />

dausrulebliv moxetiale mnaTobebi, xan wyromiT mziralni, xan sitkbosa da sikeTis<br />

gadmomfrqvevni _ RvTaebriv gonebaTa jaWvis xiluli daboloebani, RvTaebrivi Canafiqris<br />

mauwyebelni. uzenaesi, yovlisSemZle, uflebaTa ufali, yovelTaTvis tkbilad<br />

mxedi. da isev adamiani, gmiri, bednierebisaTvis mebrZoli, amqveyniuri borotebis<br />

mZleveli, Semkuli adamianur emociaTa uwmindesi da RvTaebrivi fenomeniT – siyvaruliTa<br />

da megobrobiT, rogorc adamianuri arsis umaRlesi gamovlinebiT.<br />

adamiani, romelic rusTvels Semoyavs poemaSi, yvela SemTxvevaSi erTi kuTxiT<br />

danaxuli, erTi principiT daxatuli ar aris. mkveTrad gansxvavdebian erTi mxriv<br />

cxovrebiseuli personaJebi (fatmani, useni, vezirebi, vaWrebi, msaxurebi), romlebic<br />

maTTan dakavSirebul epizodebiTurT nawarmoebis mxolod calkeul detalebs avseben,<br />

da meore mxriv idealuri gmirebi – ara cxovrebidan aRebulni, realur-naturalurad<br />

arsebulni, aramed poetis fantaziiT Seqmnilni da amdenad idealurni _ ideaSi<br />

arsebulni. amgvari idealuri tipaJi iqmneba cxovrebiseuli personis safuZvelze<br />

avtoriseuli pirobiTobisa da hiperbolizebis principiT. pirobiTobaa is, rom<br />

personaJi poemaSi Semoyvanilia mxolod im niSniT da im motiviT, ris gamosaxatavadacaa<br />

igi gamiznuli da misi Tavgadasavali mkacradaa SezRuduli mxolod im epizodebiT,<br />

rac aucilebelia nawarmoebis siuJetis procesisaTvis. ase magaliTad, asmaTi<br />

erTguli msaxuri qalis idealia; misi xasiaTis Tu emociis arcerTi sxva gamovlineba<br />

poemaSi ar Cans. arc fridonis an Sermadinis cxovrebis arcerTi epizodi ar Cans<br />

poemaSi, romelic siuJetis ganviTarebis mkacrad motivirebuli xazidan iqneba gadaxrili.<br />

adamianis danaxva mxolod dadebiTi kuTxiT da am dadebiTis hiperbolizeba<br />

msoflmxedvelobrivi ganacxadia tradiciul realobaTa gadasafaseblad. idealuri<br />

adamianis dayeneba sakuTari poeturi samyaros centrSi aris gamoxatuleba<br />

rusTvelis swrafvisa axali azrovnebisaken, romelic axal epoqas moaqvs. ase iqmneba<br />

axali sinamdvile, axali realoba, poetiseuli samyaro. poeti eZebs farul niuansebs<br />

gmiris sulier samyaroSi, xedavs pirovnebiseul Widils sakuTar mesTan da nacvlad<br />

moTxrobili ambis garegnuli, fabuluri mxarisa, literaturuli interesis<br />

gadatanas cdilobs personaJis fsiqikaze.<br />

243


personaJis emocia, amaRlebulis esTetikuri gancda araa mxolod nawarmoebis<br />

gmiris maxasiaTebeli komponenti, mxatvruli saxis samkauli. igi vefxistyaosnis mxatvruli<br />

samyaros msoflmxedvelobiTi mTlianobis arsebiTi RerZia. masze brunavs is<br />

axali renesansuli azrovneba, romelic ukompromisod Semoaqvs poets. nestanis xilviT<br />

tarielis myisieri dabneda, tarielis, avTandilis da fridonis erTmaneTis pirvelive<br />

xilviT damegobreba araa zRaprulis narativi, ambis ubralo mboba. igi adamianis<br />

fsiqikis niuansebze agebuli organuli mTlianobaa. amaRlebulis, mSvenieris<br />

xilvis hiperbolizebaa fundamenti im didi siyvarulis da megobrobis, romelic<br />

rusTvels axal filosofiad, axal msoflmxedvelobad moaqvs. rogorc tarieli moixibla<br />

nestanis xilviT, aseve pirveli SexvedrisTanave moewonaT erTmaneTi vefxistyaosnis<br />

moymeebs. `Semomxedna, movewoneo,~ _ ase aRuwers avTandils tarieli fridonTan<br />

pirvel Sexvedras. am mowonebasac Tavisi mxatvruli safuZveli aqvs. igi araa<br />

mxolod TvaliT xiluli silamazis mowoneba; uwinaresad amaRlebulis xilvaa da<br />

masze aRmocenebuli mSvenieris esTetikuri gancda gadaizrdeba im megobrobasa da<br />

siyvarulSi, romelic rusTvelis axali msoflmxedvelobiTi kredoa.<br />

sawuTros simuxTliT sasowarkveTili tarieli, romelic adamianebs gaurboda,<br />

xolo misi vinaobis Setyobis msurvelT sasikvdilod imetebda, amaRlebulma sanaxaobam<br />

gamoafxizla da es amaRlebuli esTetikurad mSvenieris xilvaa: adamianTa simuxTlisgan<br />

tarieliviT ganwiruli, gulad da misandob meomarTa damkargavi da masaviT<br />

suliT dakodili, gamwarebuli raindis qadili zecas wvdeboda:<br />

zaxili mesma. Sevxeden, moyme amayad yioda,<br />

Semoirbevda zRvis pir-pir, mas Ture wyluli stkioda:<br />

xrmlisa natexi dasvrili aqvs, sisxli Camosdioda,<br />

mterTa eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda...<br />

tarieli SeakrTo naxulma suraTma, miizida `gaficxebulma da mwyralma~ moymem:<br />

`SevsTvale: dadeg, miCvene, lomsa vin gawyens, romeli?~<br />

avTandilis maRalma samonadireo xelovnebam da raindulma ierma fridonis mTeli<br />

laSqari moxibla:<br />

igi ra naxes mesrolni srolasa moeSlebodes,<br />

alya daSales, movides, moexveodes, bndebodes,<br />

iqiT da aqaT uvlides, zogni ukana hyvebodes,<br />

verca hkadrebdes: `vin xaro~, verca ras eubnebodes.<br />

es esTetikuri safuZveli aqvs avTandilis pirvelive xilviT fridonis moxiblvas<br />

da maT damegobrebas: `TviT usaxod fridons yma da moewona ymasa fridon~ mxatvruli<br />

metyvelebis es stili ukve renesansuli azrovnebis donea.<br />

adamianuri netarebis umaRles saxed da amdenad umaRlesi sikeTis eTikur kategoriad,<br />

Tanaxmad qristianobis moraluri koncefciisa, rusTveli miiCnevs siyvaruls.<br />

magram poeti cdilobs am eTikuri sistemis axlebur gadaazrebas da siyvaruli,<br />

romelic vefxistyaosnis poeturi samyaros centrSi dgas, RvTaebrivi amaRlebulobisa<br />

da Sinaarsis mqone amqveyniuri, adamianuri grZnobaa. vefxistyaosnis siyvaruli,<br />

rogorc koncefcia, rusTvelis epoqis _ XII saukunis qristianuli sakaro literaturis<br />

humanistur principebzea aRmocenebuli. poemis Seyvarebul wyvilTa tipaJis<br />

mxatvruli modeli efuZneba imdroindeli sparsuli epikis mijnuris saxes (satrfos<br />

ver miwvdomisgan gaxelebuli, velad gaWrili raindi). siyvarulis rusTveliseuli<br />

koncefcia maRldeba rogorc sparsuli epikis dualistur da sufistur filosofiaze,<br />

aseve sakaro poeziis normirebul pirobiTobaze. vefxistyaosnis siyvaruli<br />

adamianis bunebrivi grZnobaa da Tavisufalia evropuli kurtuazuli siyvarulis<br />

savaldebulo da normirebuli pirobiTobisagan. erovnuli cnobierebis Tanaxmad,<br />

qarTveli poeti Seyvarebul wyvilTa urTierTswrafvis ideals amqveyniur SeerTeba-<br />

Si, SeuRlebaSi xedavs. amiT ki siyvarulis sakuTar koncefcias axamebs qristianuli<br />

mistikis umaRles idealTan: qorwili _ individualuri sulis SeuRleba qristesTan<br />

_ RvTaebrivi harmoniis zRvruli netarebaa. rusTveliseuli siyvarulis koncefciis<br />

244


es amaRleba imaSic gamoixateba, rom igi asaxavs, Tavisi Semoqmedebis sagnad aqcevs,<br />

ara TavisTavad siyvaruls rogorc personificirebul ideas, ara imdenad siyvarulis<br />

obieqts _ qals, ramdenadac Seyvarebul personaJs, subieqts, mis fsiqologiur<br />

gancdebs da sulier Tu inteleqtualur amaRlebas. amdenad, vefxistyaosnis siyvaruli<br />

amqveyniur-adamianuria, misi simbolur-transcedentulad gadaazrebis gareSe.<br />

ufro metic, rusTvelis koncefciiT amqveyniuri, adamianuri siyvaruli TavisTavad<br />

ukve RvTaebrivi siyvarulia. vefxistyaosnis siyvaruls ar zRudavs amqveyniur-imqveyniuris<br />

zRvari, igi maRla dgas sikvdil-sicocxlis misteriaze. tarieli miiCnevs,<br />

rom nestani aRaraa cocxali, magram maTi siyvaruli isev cocxalia. mas Tavis warmosaxvaSi<br />

im qveynad miaqvs es siyvaruli da siyvarulis imqveyniur zeimSi darwmunebulia.<br />

da rac ufro arsebiTia, rusTvelis rwmeniT, nestanis imqveyniuri xilva, imqveyniuri<br />

siyvaruli adamianuri, amqveyniuri Sinaarsis iqneba:<br />

sayvarelman sayvareli viT ar naxos, viT gawiros!<br />

miske mival mxiaruli, merme igi Cemke iros,<br />

mivegebvi, momegebos, amitirdes, amatiros...<br />

adamianuri siyvarulis amgvari gadaazrebis procesi Cans gviandeli Suasaukuneebis<br />

evropul literaturaSic. daaxloebiT amgvaradve maRldeba dante aligieriseuli<br />

siyvarulis koncefcia trubadurul samijnuro lirikaze. rogorc miuTiTeben,<br />

dantesTan aSkaraa, rom realuri qalis adamianuri siyvaruli pirveli safexuria da,<br />

amdenad, nawilia RvTaebrivi siyvarulisa. siyvarulis gadaazrebis es procesi renesansis<br />

uSualod winare evropul literaturaSi grZeldeba da petrarkasTan ukve<br />

adamianuri siyvaruli misi uSualo araalegoriuli gaazrebiT RvTaebrivi siyvarulia.<br />

rusTveliseuli siyvarulis koncefcia Suasaukuneobrivi da renesansuli idealebis<br />

harmoniiT Sendeba. am harmoniaSi renesansuli Suasaukuneobrivis bazaze Semodis.<br />

ufro metic, rusTveli aSkarad cdilobs adamianuri siyvarulis Teza qristianuli<br />

religiis koncefciaSi Casvas. amis safuZvels mas aZlevs saxarebiseuli debulebebi<br />

(maT. 22, 37-40; mark. 12, 30-31; luk. 10,27): giyvardes ufali _ esaa pirveli da<br />

udidesi mcneba; meore, amis msgavsi mcnebaa: giyvardes moyvasi Seni; am or mcnebazea<br />

damokidebuli mTeli rjuli da winaswarmetyvelni. am Teologiur wanamZRvars emyareba<br />

rusTveliseuli mijnurobis koncefcia, romelic vefxistyaosnis prologSi<br />

Teoriuladaa Camoyalibebuli: RvTaebriv mcnebaTa Soris siyvaruli aris pirveli<br />

da udidesi mcneba. igi, radganac RvTaebrivia, miuwvdomel-miuxvedrelicaa da gamou-<br />

Tqmelic. amitom vityvi mis amqveyniur gamovlinebaze, romelic misive mibaZvaa (Tu<br />

igi siZvaSi ar gadadis da inarCunebs RvTaebriv siwrfoebas da aRmafrenas). qristianuli<br />

religiis siyvarulis koncefciis amgvar komentirebas axal aRTqmaSi sxva da<br />

arsebiTi sayrdeni debulebac aqvs (1 ioane, 4,8): `RmerTi arasada vis uxilavs. ukueTu<br />

viyuarebodiT urTierTas, RmerTi Cuen Soris hgies da siyuaruli misi Cuen Soris<br />

aRsrulebul ars~.<br />

rusTveliseuli siyvaruli Zalian farTo grZnobaa, romelic garkveuli kuTxiT<br />

moicavs sakuTriv mijnurobasac da megobrobasac. vefxistyaosanSi Caqsovilia megobrobis<br />

axleburi, originaluri, avtoriseuli koncefcia, romlis CamoyalibebaSi oTxi<br />

ZiriTadi faqtori dominirebs. esenia: xalxuri Zmadnaficobis tradiciiT gamoxatuli<br />

qarTuli erovnuli Zirebi, qristianuli eTikis qarTuli tradiciiT motanili<br />

moyvasis siyvarulis idea, rusTvelis droindeli feodaluri da samxedro aristokratiis<br />

rainduli eTika, antikuri filosofiidan gviandeli Suasaukuneebisa da renesansis<br />

epoqaSi namemkvidrevi aristoteles moZRvreba megobrobaze.<br />

vefxistyaosanSi Tavisi asaxva upovia XI-XII saukuneTa qarTuli saxelmwifos<br />

socialuri yofis instituts, romelsac patronymobas uwodeben. poetis azriT, saxelmwifoebrivi<br />

wyobis umaRles principad centralizebuli monarqiaa miCneuli. amas-<br />

Tan, poeti aviTarebs qalis Tayvaniscemis princips, mxars uWers taxtze mefis asulis<br />

asvlis SesaZleblobas, damoukideblobas aniWebs qaliSvils satrfos SerCevaSi<br />

da mefis ojaxSi memkvidre asulisa da Zis inteleqtualur da uflebriv Tanasworo-<br />

245


as qadagebs. rusTveli msoflmxedvelobiTi problematikiT gviandel Suasaukuneebs<br />

ukavSirdeba, xolo am problemebis gadawyvetis siRrmiTa da TaviseburebebiT renesansuli<br />

epoqis azrovnebis doneze dgas. poetis religia qristianobaa. rusTveli XII<br />

saukunis qristianuli qarTuli saxelmwifos mkvidri da apologetia,. aRiarebs Rmer-<br />

Tis arsebobasa da sulis ukvdavebas, icnobs da eyrdnoba qristianobis pirvel-wyaros<br />

_ biblias, ironiiT ucqeris mahmadian RvTismsaxurT. misTvis nacnobia qristianuli<br />

ritualuri praqtika, pavle mociqulis sibrZne, RvTismoSiSebis saTnoebis qristologiuri<br />

interpretireba... poeti xSirad esesxeba bibliur saxeebs. iTvaliswinebs<br />

qristianuli mistikis ZiriTad principebs (aRdgoma, siZis mosvla, mistikuri qorwi-li)<br />

da icnobs qritianuli sqolastikis arsebiT problemebs (moZRvreba bunebis saganTa<br />

oTx sawyis elementze da Teoria yoveli arsebis oTx mizezze). aviTarebs qar-<br />

Tuli himnografiis mdidarsa da maRalmxatvrul tradiciebs. iyenebs qarTuli sasuliero<br />

mwerlobis saRvTismetyvelo terminologias. frazeologiuradac ki exmianeba<br />

qarTul himnografias da patristikul literaturas (ioane minCxis sagaloblebi;<br />

`sibrZne balavarisi~; basili didis `swavlanis~ da grigol didis `dialoRonis~ ef-<br />

Tvime aToneliseuli Targmanebi). qristianul dogmatikasTan mis damokidebulebaSi<br />

igrZnoba gaTvaliswineba im maRalganviTarebuli sqolastikis miRwevebisa, romlebic<br />

am periodis ganaTlebuli sazogadoebis TvalSi rogorc bizantiaSi, aseve dasavleT<br />

evropaSi qristianuli moZRvrebis filosofiad iTvleboda da romelsac qarTul<br />

enaze gza gauxsna ioane petriwma. poemaSi araa naxsenebi qristianuli dogmatikis<br />

is postulatebi, romelTa gonebiT, logikuri azrovnebiT dasabuTebidan XII-XIII<br />

saukuneebis sqolastika Tavs ikavebda. poetis religiuri poziciis amgvarad koreqtireba<br />

upirvelesad misi epoqis socialuri atmosferoTi da msoflSegrZnebiTaa<br />

ganpirobebuli. esaa tolerantizmi, romelic XII saukunis rogorc evropuli, aseve<br />

arabuli azrovnebis ZiriTadi maxasiaTebelia. poemis sami sxvadasxva qveynis gmirTa<br />

religiuri gancda erTnairia. maT arc salaparako ena acalkevebT. taxtis memkvidreoba<br />

ar izRudeba genderuli principiT: `lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia~.<br />

am tolerantobis safuZveli aris adamiani; adamianis mier adamianis siyvaruli;<br />

siyvaruliT harmonirebuli amqveyniuroba.<br />

biblia da sasuliero mwerloba ar aris rusTvelis erTaderTi saazrovno wyaro.<br />

misi Semoqmedeba warmoaCens axali tipis sazogadoebriv-filosofiuri azris imgvar<br />

impulsebs, romelTac renesansis epoqis evropul sinamdvileSi humanisturi, platonisturi<br />

da aristotelianuri moZraobebi ewoda. am periodis humanizmis ZiriTadi<br />

principebidan vefxistyaosanSi igrZnoba miswrafeba antikuri sibrZnis Tu azrovnebis<br />

antikuri modelebisaken da adamianis privilegiisa Tu Rirsebis gamokveTa. amave epoqis<br />

platonizmis ideebTan rusTvels aaxlovebs emfaza Semecnebaze, anu siyvarulisa<br />

da megobrobis adamianuri Semecnebis umaRles formebad gaazreba da religiur-filosofiuri<br />

toleransi, anu Semwynarebloba. vefxistyaosanSi SeiniSneba amave epoqis<br />

aristotelizmisTvis damaxasiaTebeli ZiriTadi momentebic: moraluri srulqmnilebis<br />

idealis dayeneba adamianuri filosofiis centrSi da amqveyniuri yofis Tavis-<br />

Tavadi Rirebuleba, anu eTikuri qcevis normebis damoukidebloba momavlisadmi imedsa<br />

da SiSze.<br />

Tavisi epoqis inteleqtualur miswrafebebs rusTveli miyavs uSualod Zvel ber-<br />

Znul filosofiamde. mis msoflmxedvelobas aSkarad atyvia erTi mxriv antikuri<br />

(rogorc platonis, aseve aristoteles) filosofiis da meore mxriv neoplatonuri<br />

(kerZod Ffsevdo dionise areopagelis) mistikis Rrmad gaazreba da ganviTareba.<br />

poemaSi did berZen filosofosze uSualo miTiTebiT moyvanilia platonis filosofiuri<br />

debuleba eTikuri mankis gamo adamianis amqveyniur da SemdgomSi misi sulis<br />

imqveyniur tanjvaze:<br />

me sityvasa erTsa gkadreb, platonisgan swavla-Tqmulsa:<br />

`sicrue da orpiroba avnebs xorcsa, merme sulsa~.<br />

246


usTveli Tanmimdevrulad gadmoscems platonis Tvalsazriss eTikuri mankis –<br />

usamarTlobis Taobaze (`poliTeia~, II da X): usamarTloba, zneobrivi manki, romelsac<br />

saTaveSi sicrue udgas, vnebs adamians Tavdapirvelad mis amqveyniur cxovrebaSi,<br />

xorciel arsebobaSi; xolo Semdeg avnebs igi pirovnebis suls mis zeciur samyofelSic.<br />

rusTveli ocnebobs RvTaebrivi harmoniiT mowesrigebul amqveyniur yofaze.<br />

vefxistyaosnis ideur-msoflmxedvelobiTi samyaro RvTaebrivi harmoniis da samarTlianobis<br />

amqveyniur yofaSi gamovlenasa da damkvidrebas wamoswevs wina planze da<br />

amave dros igi inarCunebs imave samarTlianobis imqveyniur, samaradiso yofaSi arsebobis<br />

rwmenas. swored amisTvis sWirdeba mas kategoriulad mtkice Teza – zneobrivi<br />

mankis gamo adamiani daisjeba ara mxolod saiqioSi, aramed am qveynadac. am Tezis<br />

deklamirebas igi poulobs platonTan.<br />

aristoteluri vefxistyaosanSi upiratesad ikveTeba eTikis da poetikis sferoebSi.<br />

poemaSi Cans ganviTareba da axleburad gaazreba aristoteleseuli megobrobis<br />

koncefciisa da sulis raobis definiciisa. rusTvelis originaluri – epoqiseuli<br />

socialuri da kulturuli, aseve erovnuli specifikuri postulatebidan aRmocenebuli<br />

– megobrobis koncefcia principul mimarTebebs amyarebs aristoteles eTikur<br />

sistemasTan: megobroba yvelaze ufro aucilebelia cxovrebisaTvis; umaRlesi forma<br />

megobrobisa zneobrivad srulqmnili individebis megobrobaa, raSiac arsebiTi mniSvneloba<br />

aqvs erTnair aRzrdas, erTnair socialur mdgomareobas; WeSmariti megobari<br />

yvela adamianur sikeTes tovebs, raTa megobars argos. rusTveli mxatvruli saxeebiT<br />

asxams xorcs aristoteles principul pozicias imis Taobaze, rom megobrobis<br />

safuZveli siyvarulia, romelic mowonebiT iwyeba. vefxistyaosanSi formulirebulia<br />

WeSmariti megobrobis gamovlenis sami mimarTuleba, romlebic aristoteleseuli megobrobis<br />

koncefciis ZiriTadi principebia:<br />

sami aris moyvrisagan moyvrobisa gamoCena:<br />

pirvel ndoma siaxlisa, siSorisa ver moTmena,<br />

micema da aras Suri, Cuqebisa ar mowyena,<br />

gavlena da moxmareba, misad rgebad velTa rbena.<br />

rusTveli XII-XIII saukuneebis qristianuli da arabuli sqolastikis kvaldakval<br />

(...averoesi, Toma akvineli...), eyrdnoba aristoteleseul sulis metafizikur definicias<br />

(suli aris tanis anu sxeulis saxe anu gaformeba, dasruleba, entelexia - `saxe<br />

yovlisa tanisa~) da Semoitans mas Teologiur TezaSi – RmerTis Seqmnilia yoveli<br />

suli. am Teologiur da filosofiur postulatebze dayrdnobiT avedrebs igi<br />

RmerTs sakuTar suls:<br />

he RmerTo erTo, Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,<br />

Sen damifare, Zleva mec daTrgunvad me satanisa,<br />

momec mijnurTa survili, sikvdidmde gasatanisa,<br />

codvaTa Sesubuqeba, mun Tana wasatanisa.<br />

aristoteles eTikur ideals rusTveli mihyavs adamianis moralur-fizikuri srulqmnilebis<br />

apoTeozamde:<br />

mijnursa Tvalad siturfe hmarTebs marT viTa mzeoba,<br />

sibrZne, siuxve, simdidre, siyme da mocaleoba,<br />

ena, goneba, daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba.<br />

adamianuri srulqmnilebis es ideali aristoteluri eTikuri filosofiis im<br />

Tezas emyareba, romelsac `saukeTeso saSuali~ hqvia. vefxistyaosnis Tanaxmad, yoveli<br />

moqmedeba, iseve rogorc yoveli Tviseba, saukeTesoa, roca saSualia or ukiduresobas<br />

Soris. magaliTad, siuxve saSualia mflangvelobisa (`saboZvar-xSiroba~) da<br />

siZunwes Soris da a. S.<br />

dionise areopageli poemaSi dasaxelebulia. uzenaes arsebaze msjelobisas gamoyenebulia<br />

areopagituli meTodi _ katafatika-apofatika. moyvanilia areopagelis debuleba<br />

keTilisa da borotis urTierTmimarTebaze, kerZod borotis substanciurad<br />

ar arsebobaze. es ukanaskneli Tezisi ki vefxistyaosnis siuJetis ganviTarebis fi-<br />

247


losofiuri motivirebacaa. da rac arsebiTia, Tanaxmad axali epoqis interesisa analitikuri<br />

da praqtikuli kvlevisadmi, borotis ar arsebobis Teza poemaSi aris ara<br />

mxolod Teologiur-metafizikuri gansjis, aramed praqtikul-eqsperimentuli Ziebis<br />

sagani: nadirobisas naxuli ucnauri ucxo moyme da misi saswaulebrivi gaqroba rostevanma<br />

boroti Zalis mosvlad CaTvala. TinaTini Teologiuri argumentiT umtkicebs<br />

mamas sapirispiros: keTili Semoqmedi RmerTi borots ar Seqmnidao (`borotimca<br />

rad Seeqmna keTilisa Semoqmedsa!~). magram am TvalsazrisSi dasarwmuneblad praqtikul<br />

Ziebas wamoiwyebs – ucxo moymis saZebrad xangrZlivi vadiT agzavnis avTandils<br />

da ambobs: `vera hpoveb, davijereb, iyo Ture uCinari~.<br />

amgvarad, rusTvelis filosofiur msoflmxedvelobaSi Cans Taviseburi sinTezi<br />

areopagelidan momdinare neoplatonizmisa da gviandel SuasaukuneebSi aristotelianuris<br />

saxeliT cnobili metafizikuri azrovnebisa da misi maRalganviTarebuli<br />

qristianuli Teologiis bazaze gaazreba. am TaviseburebiTac Cans, rom poetis msoflmxedvelobaSi<br />

renesansuli horizontebi ikveTeba da mis paralelad evropul<br />

literaturaSi isev dante aligieri warmoCindeba. amqveyniuri realobis faseulobaSi<br />

darwmuneba, adamianuri samyaros silamazis WeSmariti Semecneba, adamianuri gonebis,<br />

inteleqtisadmi ndobis gamocxadeba rusTvelis SemoqmedebaSi uSualod da winaaRmdegobis<br />

gareSe erwymis tradiciul qristianul ideals _ sulis ukvdavebis, keTili<br />

da mowyale Semoqmedis maradiulobisa da sikvdilis Semdeg am usasrulo RvTaebasTan<br />

Serwymis rwmenas. esec renesansuli ideebis pirveli afeTqebis Taviseburebaa,<br />

rac imas niSnavs, rom rusTvelTan tradiciuli Suasaukuneobrivi idealebi, qristianuli<br />

rwmenis ZiriTadi postulatebi harmoniulad erwymis amqveyniuri realobis<br />

faseulobis renesansul ideals. vefxistyaosnis msoflmxedveloba Suasaukuneobrivisa<br />

da renesansulis harmoniaa. amgvari darwmuneba ormag _ adamianur da RvTaebriv<br />

_ idealSi Sinagani sidiadisa da simSvidis Rrma gancdiT unda yofiliyo garemoculi.<br />

es msoflmxedvelobiTi Taviseburebac unda ganapirobebdes im did poeturobas,<br />

rasac vefxistyaosani dRemde inarCunebs. vefxistyaosani misi Tanamedrove da<br />

uSualod momdevno Tu winamorbedi didi literaturuli qmnilebebidan erT-erTi<br />

pirvelTagania, romelic yvelaze meti gaazrebiTa da TanmimdevrobiT gamokveTs axal<br />

msoflSegrZnebas _ Suasaukuneebis transcendentul msoflmxedvelobaSi moazrebul<br />

romantikuli Seferilobis realistur xedvas. rusTveli Cveni Tanamedrove epoqiseuli<br />

azrovnebis axalgazrdobaa. igi, cxovrebiseul silamazes, siZlieres da umaRles<br />

sulier-emociur idealebs mindobili, ocnebobs adamianis bednierebaze da am<br />

bednierebas, saukuno sasufevelTan erTad, sikeTis amqveyniur zeimSi da adamianis mier<br />

adamianis siyvarulSi xedavs.<br />

vefxistyaosnis poetikuri samyaro uSualod agrZelebs da aviTarebs erTi mxriv,<br />

qarTuli xalxuri poeziisa da, meore mxriv, mdidari qarTuli sasuliero literaturis<br />

_ himnografiis tradiciebs. amave dros igi sazrdoobs aRmosavluri, sparsul-arabuli<br />

epikisa da lirikis mdidari tradiciebiT. rusTvelis esTetikuri fenomeni<br />

upiratesad hiperboluri da simboluri poeturi saxeebiT iqmneba (astraluri<br />

simbolika, cxovelTa samyaros simbolika, Zvirfas, patiosan qvaTa da mcenareTa samyaros<br />

simbolika). poeturi semantikidan gansakuTrebiT mniSvnelovania metaforuli<br />

metyveleba, agreTve ganmeoreba, paralelizmi, epiTeti. rusTvels tradiciul poetikaSi<br />

Seaqvs sakuTari xelwera. gansakuTrebiT sagrZnobia igi poeturi leqsikis<br />

(arsebiTi saxelisagan zmnuri da zedsarTavuli formebis warmoeba: `mze aRar mzeobs~,<br />

`ena enda~, `disaganca ufro desi~) da poeturi sintaqsis sferoSi (moqmedebis eqspresiulobis<br />

gamosaxatavad zmnuri formebis siuxve da makavSirebel sityvaTa Semcireba:<br />

`mterTa eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda~). vefxistyaosani qarTuli poetikis<br />

normad iTvleba leqsTwyobis sferoSic. Suasaukuneebis epikuri stilisagan<br />

gansxvavebiT, aq moxsnilia monotonuroba, rac miiRweva rusTveluri poeturi sazomis<br />

_ Sairis ori variantis monacvleobiT. am saleqso formis sawyisebi dasturdeba<br />

ara mxolod qarTul xalxur zepirsityvierebaSi, aramed TviT literaturul tra-<br />

248


diciaSi jer kidev IX saukunidan. rusTvelTan igi srulyofis zenits aRwevs. maRali<br />

Sairi _ 16 marcvliani striqonis TiToeuli naxevartaepi cezurebiT dayofilia 4<br />

marcvlian muxlad (4/4//4/4) _ ufro eqspresiuli ritmiT xasiaTdeba, xolo dabali<br />

Sairi (3/5//3/5; 5/3//5/3) Tavisi SedarebiT dinji ritmikiT upiratesad epikur mbobasa da<br />

filosofiur sentenciebs miesadageba. SeniSnulia, rom rusTveliseuli maRali Sairis<br />

simetriuli strofebi dabali Sairis asimetriuli strofebiT Senacvlebisas<br />

gadadis maqsimaluri harmoniis anu e.w. oqros kveTis SefardebaSi: naxevartaepis marcvalTa<br />

raodenoba _ 8 iseT mimarTebaSia did ritmul monakveTSi marcvalTa raodenobasTan<br />

– 5, rogorc es ukanaskneli marcvalTa raodenobasTan mcire monakveTSi _<br />

3) .rusTveluri Sairis TiToeuli strofi oTxi striqonisagan Sedgeba, romlebic<br />

erTmaneTTanaa SeriTmuli. riTma upiratesad or da sammarcvliania, Tumca gvxvdeba<br />

oTx da xuTmarcvliani riTmebic. vefxistyaosanma popularoba qarTul sazogadoebaSi,<br />

rogorc Cans, sakmaod adre moipova. XIV saukunidan moyolebuli qarTul<br />

xelnawerTa aSiebze ukve vxvdebiT poemis calkeul taepTa minawerebs; rac qarTvel<br />

samRvdeloTa mier poemiseuli nawyvetebis zepir citirebazec metyvelebs. qarTuli<br />

sazogadoebrivi yofis garkveul periodSi sagulvebelia erTgvari moZraoba poemis<br />

winaaRmdeg, rac savaraudebelia XVI saukunis evropaSi arsebuli qristianuli radikalizmis<br />

erTgvari gamoZaxilic iyos. yovel SemTxvevaSi, poemis Cvenamde moRweuli<br />

Zveli xelnawerebi mxolod XVII saukuniT TariRdeba da erTi redaqciisaa, erTi<br />

gadamuSavebidan momdinareobs. igi Seicavs danarT Sesaval strofs, romelic poemas<br />

sasuliero literaturidan gansxvavebul saero nawarmoebad warmoadgens da mkiTxvels<br />

misi msoflxedvidan gamijvnas urCevs. magram amave dros misi, rogorc saerTo<br />

nawarmoebis, wakiTxvis Tu gavrcelebis uflebasac iZleva. yvela Zveli xelnaweri<br />

Seicavs e.w. vrceli redaqciis teqsts. poemis pirvel beWdur, 1712 wlis, gamocemaSi<br />

dastambulia e.w. mokle redaqciis teqsti, romelic vrceli redaqciis kritikuli gadamuSavebiT<br />

unda iyos miRebuli. mokle redaqcias vrcelTan SedarebiT dasasrulSi<br />

aklia 3 didi ambavi, romelTac gagrZelebebs uwodeben. isini rusTvelis xelidan gamosuli<br />

ar unda iyos, yovel SemTxvevaSi, Cvenamde moRweuli saxiT. amaze metyvelebs<br />

mkveTri gansxvaveba vefxistyaosnisa da e.w. gagrZelebaTa mxatvruli struqturebisa:<br />

sxvaoba msoflmxedvelobiT sistemaSi, darRveva vefxistyaosnis kompoziciis stilisa,<br />

personaJTa xatvis pirobiTobis mxatvruli struqturis moSla. vefxistyaosnis<br />

gavrceleba saqarTvelos sazRvars gareT XIX saukunidan iwyeba; rac erTgvarad qar-<br />

Tuli sazogadoebis mier sakuTari kulturis da erovnuli meobis yvelaze didi fenomenis<br />

evropul sivrceSi gatanisaTvis ZalisxmeviTaa ganpirobebuli. evropaSi gamoqveynebuli<br />

vefxistyaosnis pirveli Targmanebia: polonuri (kazimir lapCinskisa,<br />

1863w. varSava), germanuli (artur laistisa, 1889w.drezdeni, laipcigi), inglisuri (marjori<br />

uordropisa, 1912w. londoni). dResdReobiT rusTvelis poema Targmnilia msoflios<br />

mraval enaze da zogierT maTganze _ ramdenimejer.<br />

rogorc irkveva, vefxistyaosnis ambis evropaSi gatanis mcdeloba adrec yofila.<br />

rusTvelis poemis mTavari Seyvarebuli wyvilis ambavi siuJetur wyarodaa gamoyenebuli<br />

Seqspiris Tanamedrove inglisel dramaturgTa _ fransis bomontisa da jon<br />

fletCeris mier. XVII saukunis pirveli aTeulis dasasruls inglisis samefo Teatris<br />

scenaze gamoCnda ori piesa _ `filasteri~ da `mefe da ara mefe,~ romlebic mTeli<br />

saukunis manZilze didi popularobiT sargebloben. im saukunis axali dramaturguli<br />

Janris _ tragikomediis formirebaSi yvelaze metad mniSvnelovani bomontisa<br />

da fletCeris es ori Txzulebaa. orive maTganis fabula nestanisa da tarielis romantikuli<br />

istoriis ZiriTadi siuJeturi koordinatebis safuZvelzea agebuli, rac<br />

aseve mJRavndeba inglisuri piesebis calkeuli epizodebis rusTvelis poemasTan mimarTebiTac.<br />

vefxistyaosani qarTuli fenomenis umaRles gamovlinebad rCeba dRevandel saqarTveloSic.<br />

249


avTandilis galoba<br />

250<br />

griver farulava<br />

siyvarulis fenomeni rusTavelis `vefxistyaosanSi~ farTo SinaarsiT moiazreba.<br />

poemis prologSivea naTqvami, rom `mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari~.<br />

es niSnavs: siyvaruli mSvenierebaa, Sesamecneblad, logikuri gansjiT Znelad sawvdomi.<br />

poemis mravali pasaJi metyvelebs am Teoriuli wanamZRvaris WeSmaritebaze, Rrma<br />

azrze. gamorCeul yuradRebas, am TvalsazrisiT, imsaxurebs nawarmoebis is Tavi,<br />

romelsac hqvia `wasvla avTandilisagan fridonisasa~. avTandilma sul axlaxans meored<br />

daagdo samSoblo, saTayvanebeli satrfo (TinaTini), mSobeliviT `tkbili~ mefe-patroni<br />

da Zmadnaficis (tarielis) gadakarguli satrfos kvalis misagnebad miemgzavreba.<br />

sxvaTa siyvarulis gadasarCenad Tavis satrfosTan xelmeored ganSorebuls<br />

TinaTinis mogoneba da monatreba cremlian locva-galobas aRavleninebs Svidi<br />

mnaTobisadmi: mzisa da zualisadmi, muSTarisa, marixisa da aspirozisadmi, otaridisa<br />

da mTvarisadmi. raindi ciur sxeulebs SesTxovs, maT daamowmon raindis didi siyvaruli,<br />

TinaTins `uTxran~, `gaagonon~ amis Sesaxeb, Seewion, `argon ra~ Seyvarebul<br />

Wabuks. am epizodSi mnaTobTa raobisa da maTdami aRvlenili galobis Sinaarsis Cveneuli<br />

interpretacia aseTia.<br />

avTandilis galobaSi xorcSesxmulia universumis (kosmosis) Sinagani harmonia<br />

RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris. raindis intimuri samyaros siRrmeebidan daZruli<br />

energia universalur xasiaTs iRebs, adamians, bunebas da RmerTs siyvarulis<br />

duRabiT erTmaneTTan Seanawevrebs. avTandilis galoba im msoflSegrZnebis wiaRidan<br />

moedineba, romelsac RmerTi siyvarulad gaucxadda, adamiani xatad da msgavsad uflisa<br />

daesaxa, xolo xatobisa da msgavsebis wvdomis niWad nebis Tavisuflebis madli<br />

mieboZa. sruliad Tavisufali avTandili egoizmis artaxebs dawyvets, `TamaSad<br />

da mRerad~ gadaaqcevs nestan-tarielis bednierebisaTvis wvneul jojoxeTs: polarulad<br />

sapirispiro sawyisTa am WidilSi arabi raindi Tavis axal lamaz `mes~ xatavs.<br />

igi Semoqmedia, siyvarulisaTvis jvarcmulisagan, jvarcmiT zecad amaRlebulisganaa<br />

nasazrdoebi misi paTosi. xom gvmoZRvravs wm. ioane RvTismetyveli: `ufroÁsi<br />

amisa siyuaruli aravisa aqus, raÁTa suli TÂsi dasdvas megobarTa TÂsTaTÂs~<br />

(iovane 15,13). am mcnebis erTgulebisaTvis iRvwis avTandili.<br />

tanjva-sikvdils xom sakraluri, gamwmend-ganmaRmrTobeli Zala da madli aqvs,<br />

qristianuli TvalTaxedviT. es Zala da madli amoqmedebs avTandils. aq araferia gasakviri,<br />

amaze sakmaod cxadad migvaniSna `vefxistyaosnis~ avtorma poemis prologSi:<br />

`mijnuroba pirveli~,_ ambobs igi,_ aris RvTis siyvaruli, `saqme sazeo, momcemi<br />

aRmafrenaTa~. viTarca trfoba zedroul-zesivrculisadmi, igi eniT gamouTqmelia,<br />

smeniT mouxelTebelia (`yurnica davaldebian~). me am wignSi `vTqven xelobani qvenani,<br />

romelni xorcTa xvdebian, marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT bndebian~.<br />

garkveviTaa naTqvami, rom nestan-tarielisa da TinaTin-avTandilis mijnuroba iseTi<br />

miwieri gancdaa, romelic uzenaesi `gvaris~ trfobas, `aRmamfreni~ Zalis momniWebels<br />

`ebaZebao~. avTandilis galoba `aRmamfreni~ sulis RaRadisia, musikis eniT ametyvelebuli,<br />

simReris gviristiT rom Seaqsovs erTmaneTs RmerTs, kacsa da bunebas.<br />

netari avgustine erTob sagulisxmod akavSirebs erTmaneTTan siyvarulisa da<br />

musikis fenomenebs: `siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli RvTaebisaken, Tavad siyvarulia<br />

axali simRera. ismine, ra aris axali simRera. ufali ambobs: `mcnebasa axalsa<br />

migcem Tquen, raÁTa iyuarebodiT urTierTas~ (ioane, 13,34). e. i. mTeli dedamiwa mReris<br />

axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba saxli. `mTeli dedamiwa aris saxli<br />

RvTisa~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~). SegviZlia vTqvaT, rom avTandilis galobis<br />

aqtSic siyvarulisa da simReris ZaliT mTlianobad iWvriteba RmerTi, adamiani da<br />

samyaro.


`is, visac uyvars, Tanamonawileobs sayvarel arsebaSi; arsebuli Tanamonawileobs<br />

arsSi~, romelic xdis mas (arsi _ arsebuls, myofs dro-sivrceSi._ g. f.) imad, radac<br />

igi gvevlineba arsebobis pirobebSi. qristiani Tanamonawileobs axal yofierebaSi,<br />

rogorc igi Tavis Tavs avlens ieso qristeSi~ (Пауль Тиллих, Систематическая теология).<br />

`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~,_ es msoflSegrZneba avTandilis galobis ideuri<br />

Sinaarsisa da formis xerxemalia. yvelaferi arsebuli da myofi, arsebobs da<br />

myofobs imdenad, ramdenadac maTSi myofobs RmerTi, romelic `siyvaruli ars~.<br />

siyvarulis avTandiliseulma sagalobelma mnaTobebSic SeaRwia da isini Tanagrnobisa<br />

da TanadgomisaTvis SemarTa:<br />

aha, mmowmoben varskvlavni, Svidnive memowmebian:<br />

mze, otaridi, muSTari da zual CemTvis bndebian,<br />

mTvare, aspiroz, marixi movlen da mowmad myvebian,<br />

mas gaagonen, ranica cecxlni uSretni mdebian.<br />

wm. maqsime aRmsarebeli gvaswavlis: adamiani mowodebulia imisaTvis, raTa `siyvaruliT<br />

SeaerTos Seqmnili buneba bunebas Seuqmnels, madlis moxveWiT mTlianobad<br />

da igiveobad moavlinebs maT~ [`ambigua~]. `adamianis sicocxle aris siyvaruli~,_ ambobs<br />

e. svedenborgi (Э. Сведенборг, Мудрость Ангельская о божественной любви и божественной<br />

мудрости). `XI saukunis espaneli ucnobi poeti gvetyvis: `siyvarulisTvis Semqmna<br />

ufalma~ (m. gigineiSvili, dideba Senda!). am sibrZnis saTave pavle mociqulis naazrevSia:<br />

`me ki aRara vcocxlob, aramed qriste cocxlobs CemSi~ (gal. 2,20). suli<br />

siyvarulisa, RvTaebrivi suli galobs mulRazanzaris velze da ganwonis da Seaer-<br />

Txmebs mTel universums.<br />

amqveyniuri sinamdvilis wiaRSi, wminda werilis mixedviT, aris potenciali imisa,<br />

rom Seqmnili Semqmnels miuaxlovdes, SeerTos kidec, horizontaluri xazi, rogoradac<br />

xatovnad miwier sinamdviles warmoidgenen, gadaejvaredinos vertikalurs, ltolvas<br />

pirvelmizezisaken. roca am Tvalsazriss anviTareben, wminda mamebis STagonebas<br />

asazrdoebs `gamoslvaTa~ wignis is pasaJi, sadac Seuwveli mayvlis buCqidan<br />

masTan Sexmianebul `RmerTs abrahamisa, RmerTs isaakisa da RmerTs iakobisa~ mose<br />

SesTxovs, auwyos saxeli Tvisi, xolo ufali upasuxebs: `me var, romeli var~ (3,14).<br />

am epizodSi nagulvebi Sinaarsis siRrme zmnis (`yofna~) ganmeorebiT ufro ikveTeba<br />

frazis uSualo gagrZelebaSi: `da Tqua: esre arqu ZeTa israelisaTa: `romel ars~,<br />

momavlina me Tquenda~. RmerTi Tavis Tavs saxelsdebs `arsebulad~,_ `romel ars~.<br />

igi ar aris raRac Tu viRac, aseTi Tu iseTi, aramed arsebuli, myofi, misi arsi em-<br />

Txveva mis arsebobas. netari avgustine ityvis: ufali aris `pirveli da uzenaesi<br />

arsi, romlisaganac arsebobs yvelaferi, rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs;<br />

vinaidan yvelaferi, rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs, aris sikeTe~ (`WeSmariti<br />

sarwmunoebis Sesaxeb~). `romeli saxeli esatyviseba RmerTs yvelaze ufro? _ svams<br />

kiTxvas wm. ioane damaskeli da iqve upasuxebs, _ saxeli `myofi~, romliTac ufalma<br />

TviTon aRniSna Tavisi Tavi, roca saubrobda mosesTan...~ (`marTlmadidebluri sarwmunoebis<br />

zedmiwevniTi gadmocema~). ideali siyvaruliT gamTlianebuli universumisa,<br />

avTandilis galobaSi rom ikveTeba, yvelaze ufro (ra Tqma unda, bibliis Semdgom)<br />

swored fsevdo-dionise areopagelis naazreviTaa STagonebuli (aki erTgan poeti<br />

TviTve imowmebs `brZeni divnosis~ avtoritets).<br />

RvTisagan gadmoRvril sikeTesa da mSvenierebasTan wilnayarobis madls TviT<br />

ufali sZRvnis misganve SeqmnilT. `am mSvenierSi,_ RmerTze ambobs wminda mama,_ yvela<br />

arsebuli hpovebs yofierebas, siyvaruls, Tanxmobas da urTierTobas. mSvenieris<br />

wyalobiT yvelaferi erTiandeba, vinaidan mSvenieri sakuTari silamazisken mimzidvelobis<br />

wyalobiT Tavis TavSi moicavs arsebulis mTel erTobas, gvevlineba ra sawyisad,<br />

SemoqmedebiT da mamoZravebel mizezad yvela arsebulisa, da agreTve siyvarulis<br />

sagnad, swrafvaTa zRvrad~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~).<br />

samyaros ierarqiuli kibis yvela safexurs uyvars erTmaneTi, dabla mdgomT maRla<br />

mdgomni, TanamodaseT_ RirsebiT sworni, maRla mdgomT_ dabla mdgomni. TviT<br />

251


dambadebeli usazRvro trfialebiT emsWvalvis yvela arsebuls, `gamudmebiT zrunavs<br />

maTze, ifaravs da Tavisken izidavs~ (iqve).<br />

`brZeni divnosis~ aq moxmobil naazrevSi, SeiZleba iTqvas, ukve ilandeba avTandilis<br />

galobis dedaazri. magram yvelaze adre fsevdo-dionises naazrevs exmianeba<br />

wm. maqsime aRmsarebeli. is sawyisi Zala, romliTac ufali erTmaneTTan aduRabebs<br />

`uTvalavi feriT~ (rusTaveli) gaSlil samyaros, aris `maTSi CaTesili logosebi~,<br />

nivTieri arsebobis RvTaebrivi safuZveli, uzenaesiseuli Canafiqri Seqmnilze. logosi<br />

Seurevnelad da ganuyoflad amyofebs Tavis SigniT da erTmaneTTan yvela qmnilebas<br />

(`mistagogia~). yovlis erTmyofeli am saRvTo amocanis realizatorad RvTisganve<br />

daniSnulia adamiani, swored amitomaa Cafiqrebuli igi mikrokosmosad, samyaros<br />

saxed (iqve). swored adamiani gvevlineba samyaros xsnis mediatorad, swored misi<br />

meSveobiT miemarTeba yoveli qmnili Tavisi logosisaken, Tavisi pirvelsaxisaken<br />

(I. Thunberg, Microcosmos and Mediators).<br />

maSinve, roca adamianuri buneba macxovarma SeuerTa RvTaebrivs, iwyeba adamianuri<br />

bunebis da mTeli kosmosis gamsWvalva RvTaebrivi energiiT,_ gvmoZRvravs ioane<br />

damaskeli (dasaxelebuli naSromi).<br />

xolo XV s-Si nikoloz kuzaneli ityvis: `swored adamianuri buneba... amaRldeboda<br />

ra maqsimalurTan SeerTebis donemde, amitom aRmoCndeboda sisavsed yvela srulqmnilebisa<br />

da universumisa mTlianad da yoveli calkeuli sagnisa; ase rom, yvelaferi<br />

adamianis gziT miaRwevda Tavis umaRles safexurs~ (Н. Кузанский, О учёном незнании).<br />

evg. trubeckoi wignSi `sicocxlis sazrisi~ ambobs: `adamiani samyaroSi gvevlineba<br />

Suamdgomlad, gamtareblad, romlis meSveobiTac samyaroSi SeaRwevs is Zala,<br />

rac yvelafers aaRorZinebs~. an kidev, `evangeluri Txrobis dasawyisSive gvaqvs mi-<br />

TiTeba imis Sesaxeb, rom sacdurze misi (macxovris. _ g. f.) gamarjveba aris dasawyisi<br />

yvela qmnilebis mTlianobis aRdginebisa, codviT dacemam rom daangria. udabnoSi<br />

qristes irgvliv Tavs iyrian miwiernic da zeciernic. `da iyo mÃecTa Tana, da angelozni<br />

hmsaxurebdes mas~ (mark., 1,13) (Евг. Трубецкой, Смысл жизни).<br />

jer kidev rodis fsevdo-dionise areopageli gvmoZRvravda, rom yovlis erTmyofeli<br />

Zlevamosileba uflisa `ganefineba adamianebzec, cxovelebzec, mcenareebzec<br />

da, saerTod, erTianad mTel bunebaze...~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~).<br />

Seyvarebuli avTandilis sulis siRrmeebidan daZruli energia saRvTo mijnurobasTan<br />

(`mijnuroba pirvelTan~) xdeba wilnayari, bunebis kanonebis gadamlaxveli<br />

Seiqneba:<br />

ra esmodis mRera ymisa, smenad mxecni movidian,<br />

misve xmisa sitkbosagan wyliT qvanica gamosxdian,<br />

ismendian, gahkvirdian, ra atirdis, atirdian;<br />

imRers leqsTa sabraloTa, Rvarisaebr cremli sdian.<br />

movidian Sesamkoblad qveyniT yvela sulierni,<br />

tyiT nadirni, wyalSiT Tevzni, zRviT niangni, ciT mfrinvelni,<br />

indo-arab-saberZneTiT, maSriyiT da maRribelni.<br />

rusni, sparsni, mofrangeni da misreTiT megviptelni.<br />

Tavad siyvaruli mReris am sivrceSi. TviT ufali, romelic `siyvaruli ars~, Tu<br />

saRvTo madli musikis eniT gacxaddeba aq da am madlis ZaliT uqmdeba ara mxolod<br />

sivrculi samanebi, aramed adamianze dabla mdgom arsebaTa bunebrivi SezRudulobani.<br />

mTel mzisqveSeTs miswvdenia siyvarulis sagalobeli, miswvdenia da moukrebia.<br />

nadir-frinvelT, zRvis binadarT, usulo sagnebsac suli CadgmiaT, adamianuri<br />

grZnoba-gancda, Tanadgomisa da Tanalmobis niWi gaRviZebiaT.<br />

qriste modis, gvmoZRvravs wm. makari megvipteli, raTa aRudginos kacs `pirveladi<br />

silamaze~ (homilia V); qristianoba aris `movlineba axali da mSvenieri adamianisa~<br />

(homilia XIV). aseTi `axali da mSvenieri adamiania~ avTandili, romelic `axal sim-<br />

Reras~, siyvaruls galobs, mTel dedamiwas rom esmis, yvela qmnilebis yofnis<br />

252


saZirkvlamde rom uwevs da erTmaneTTan SeaduRebs, universumad aqcevs siyvarulis _<br />

kosmiuri musikis duRabiT. ase rom, uflebamosilni varT, avTandilis simRerazec<br />

gavavrceloT netari avgustines es sityvebi: `siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli<br />

RvTaebisaken, TviT siyvarulia axali galoba~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~).<br />

SemTxveviTi arc is unda iyos, rom siyvarulisa da simReris mSvenierebis winaSe<br />

ugrZnobeli arc iseTi tlu da erTob uSno arseba ar darCenila, rogoric niangia.<br />

avTandilis `xmisa sitkbosagan~ wylidan qvanic (materialurobiT gamorCeulad dam-<br />

Zimebulni da qvedazidulni) daZrulan, maTac Tanamlmobeli cremli sdiT. `cremlni<br />

gamovaln sinedlisagan gvamisao~, gvaswavlis wm. ioane oqropiri. ufals qvisTvisac<br />

uboZebia Tavisi upiratesoba yofnisa (`me var, romeli var~). yovlis SemqmnelTan<br />

Tanayofnis dvrita qvaSic gaucxovelebia zecas miwevnil sagalobels siyvarulisa.<br />

wm. basili kesarieli ityvis: `fsalmunTa galoba cremlebs qvis gulidanac ki gamoswuravs~<br />

(`fsalmunTa ganmartebani~). uflisaken SesaSuri ZalisxmeviT mltolveli<br />

pirovnebis mSvenierebam qvebic pirovnuli cnobierebis SuqTan gaxada wilnayari,<br />

wylidan `gamosxa~, raTa adamiansa da cas Sehxedon, miayuradon (arafers ar cvlis<br />

is garemoeba, rom moxmobili monakveTis meore strofi zogierT rusTvelologs<br />

interpolaciad miaCnia. pirvel strofSi idea ukve mwvervalamdea aziduli da gamokveTili,<br />

raki qvanic ki atirebulan. Tu rusTvelis avtoroba saeWvoa, is mainc ueWvelia,<br />

rom interpolatori didi erudtia, erTob faqizad da zustad misawvdenia<br />

rusTvelis gulisnadebs).<br />

avTandilis galobis epizodi namdvilad aris sinTezi wminda poeziisa da wminda<br />

religiisa. wignSi `adamianis fenomeni~ pier teiar de Sardenisa, romlis erT Tavs<br />

hqvia _ `siyvaruli energia~, naTqvamia: siyvaruli sxvadasxva formiTa da xarisxiT<br />

niSneulia organizebuli materiis yvela formisaTvis. advili Sesacnobia igi ZuZumwovarTa<br />

Soris. sicocxlis xis ufro dabal safexurze igi erTob bundovandeba,<br />

mouxelTebelia. magram molekulis warmoqmnis viTarebaSi `rom ar arsebobdes<br />

Sinagani swrafva mTlianobisken, ise siyvaruli fizikurad ver daCndeboda zeviT,<br />

CvenSi~, adamianSi. `raTa damajereblad davadasturoT siyvarulis arseboba CvenSi,<br />

Cven unda vvaraudobdeT, mivyvebiT ra saerTo wess, mis arsebobas Canasaxovani saxiT<br />

mainc, yvelaferSi, rac arsebobs... raTa samyaro mivides Tavis sisrulemde siyvarulis<br />

ZalTa zemoqmedebiT, samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs. da aq ar aris<br />

araviTari metafora da mniSvnelovnad meti Sinaarsia, vidre poeziaSi~. raTa kosmiuri<br />

energiis wyaro vipovoT, saWiroa, Tu sagnebs aqvT TavianTi Sinagani mxare,<br />

`CaveSvaT~ sulier mizidulobaTa Sinagan an radialur zonaSi. yvela Tavisi niuansis<br />

mixedviT, siyvaruli sxva araferia, Tu ara uSualo kvali imisa, rac Tavis Tav-<br />

Tan universumis fsiqologiurma konvergenciam (miaxloebam. _ g. f.) datova element-<br />

Si~ (Пьер Теяр де Шарден, Феномен человека).<br />

rom mTeli universumi myofobs TviTeul individSi da miiwvdomeba misganve, am<br />

TvalTaxedvas filosofiur-religiuri argumentebiT amagrebs p. tilixic. igi ambobs:<br />

`calkeuli foTolo Tanamonawileobs im bunebriv struqturebsa da ZalebSi, romlebic<br />

zemoqmedeben maszec da misi meSveobiTac... Tu adamianze vimsjelebT kosmosis<br />

TvalsazrisiT, maSin igi Tanamonawileobs universumSi, Tanamonawileobs yvelaze Soreul<br />

varskvlavebSi da yvelaze Soreul warsulSi~. es Tanamonawileoba ki `efuZneba<br />

eross, im elementebis gamamTlianebels, romlebic arsebiTad erTmaneTs ekuTvnian~<br />

(Пауль Тиллих, Систематическая теология).<br />

kosmiur simfoniad gacxadebuli siyvarulis meSveobiT pirovneba avTandili iaxlovebs<br />

mTel kosmoss, mis mravalsaxovan binadarTa personalizacias axdens da maT-<br />

Tan erTad uaxlovdeba ufals (`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~). miwieri pirovneba<br />

pirovnuli absolutisaken miuZRvis pirovnuli cnobierebiT gamdidrebul-gacxovelebul<br />

kosmoss. p. teiari amgvar tendenciaze ityvis: `dae, universumma SemdgomSi<br />

SeiZinos saxe da guli, dae, igi, Tu SeiZleba ase vTqvaT, personificirebuli gaxdes<br />

CvenTvis~.<br />

253


avTandili Teurgia, xelovania, mTel kosmoss sZens igi adamianur saxes da Caudgams<br />

siyvaruliTa da TanalmobiT mfeTqav guls (qvasac ki). araorganizebuli bunebac<br />

ki Tavisufldeba materiis simZimisagan, adamianuri Tanadgomis madls eziareba.<br />

adamianis Sinagani samyaro ki araa `gatanili gareT da gasagnebuli~, rogorc SeiZleba<br />

mogveCvenos, aramed, piriqiT, buneba da saganT samyaroa gaadamianurebuli, personificirebuli.<br />

avTandilis galobis epizodSi adamianis mimarTeba samyarosTan principulad upirispirdeba<br />

klasikuri antikuri msoflmxedvelobisTvis niSneul gagebas: `imis nacvlad,<br />

rom moxdes adamianis `deindividualizacia~, `kosmizacia~ da, amgvarad, igi<br />

gaiTqvifos erTgvar upirovno RvTaebriobaSi,_ ityvis qristianul anTropologiaze<br />

msjelobisas vl. loski,_ pirovnul RmerTTan urTierTobis absoluturad pirovnulma<br />

xasiaTma unda misces mas SesaZlebloba, rom moaxdinos samyaros `personalizacia~.<br />

ukve adamiani ki ar gadarCeba samyaros meSveobiT, aramed samyaro _ adamianiT,<br />

imitom, rom adamiani aris hipostasi mTeli samyarosi, romelic wilnayaria mis<br />

bunebasTan. da dedamiwa iZens Tavis pirovnul, hipostasur sazriss adamianSi. adamiani<br />

samyarosaTvis aris misi sasoeba madlsa da RmerTTan SeerTebaze... samyaro mihyveba<br />

adamians, imitom, rom igi (samyaro. g. f.) TiTqos aris adamianis buneba; misTvis<br />

SeiZleboda `anTroposfero~ gvewodebina... ase rom, Cven pasuxs vagebT samyarosaTvis.<br />

Cven varT is sityva, is logosi, romliTac igi Tavis Tavs gamoTqvams, da mxolod<br />

Cvenzea damokidebuli _ RvTismgmoblobs igi Tu iloceba. mxolod Cveni meSveobiT<br />

kosmosi, viTarca gagrZeleba Cveni sxeulisa, SeZlebs eziaros madls~ (Вл. Лосский,<br />

Догматическое богословие).<br />

pirvelmizezis umaRlesi upiratesoba _ yofna, Sesaqmis Jams yvela qmnilebisadmi<br />

madlad boZebuli, xolo mere pirvelcodviT damcrobili da gaxunebuli, avTandilis<br />

galobis aqtSi mtvers da Jangs gadaiyris, dvrita iRviZebs, RvTis xatad dabadebuli<br />

kaci da gaadamianurebuli buneba zecisken daiZrebian. avTandili namdvilad<br />

aris `is sityva, is logosi~, romliTac samyaro, viTarca RvTisagan nakurTxi yofiereba,<br />

`Tavis Tavs gamoTqvams~. arabi raindis Rvawlis madliT `samyaro iloceba~,<br />

xdeba adamianis miRma arsebul qmnilebaTa gaadamianureba, personifikacia.<br />

254


`vefxistyaosnis~ epoqa<br />

visramiani<br />

255<br />

aleqsandre baramiZe<br />

visramianis dedani sparsul enaze daiwera me-11 saukunis Sua wlebis miwurulSi.<br />

misi avtoria faxrudin gorganeli. visramiani qarTulad Camoyalibda ara ugvianes<br />

me-12 saukunis meore naxevrisa. rusTveli am Txzulebas albaT qarTulad icnobda<br />

da qarTulad aRiqvamda. amitomac visramians Cven ganvixilavT, rogorc `vefxistyaosnis~<br />

winamorbeds qarTul mwerlobaSi. rusTveli ramdenimejer asaxelebs visramianis<br />

gmirebs – vissa da ramins:<br />

igi Wiri ar unaxavs ar ramins da arca vissa (183, 3).<br />

fatmans hkvlida umisoba, raminisa viTa vissa (1080, 4).<br />

nu eWv mijnurad maTebrsa, nuca Tu ramins da vissa (1543, 4).<br />

`visramiani~ siyvarulis qebaTa-qebaa. es Txzuleba siyvaruls aRiarebs adamianis<br />

cxovrebis damamSvenebel movlenad da misi arsebobis gamamarTlebel garemoebad,<br />

`vinc mijnuri araa, arca kaciao~, acxadebs `visramianis~ avtori. magram siyvarulic<br />

aris da siyvarulic. `visramianSi~ asaxulia erotikuli, xorcieli siyvarulis<br />

grZnoba. vissa da ramins urTierTisadmi izidavda, uwinares yovlisa, SiSveli xorcieli<br />

Jini, dauokebeli sqesobrivi wadili. sagulisxmoa, rom visisa da raminis pirvelive<br />

Sexvedra maTi sqesobrivi kavSiriT dasrulda, nestanisa da tarielis pirveli<br />

Seyra ki didebuli usityvo sceniT dagvirgvinda. siyvarulma gardaqmna da sxva xasiaTi<br />

misca visisa da raminis cxovrebas. Tu vefxistyaosnis mixedviT, siyvaruli xdeba<br />

mamacobisa da gmirobis wyarod, igi frTebs asxams am grZnobis matareblebs sasaxelo<br />

saqveyno moRvaweobisaTvis, aRamaRlebs maT, `visramianis~ siyvaruli kacs aZabunebs,<br />

amdablebs, uClungebs sazogadoebrivi movaleobis grZnobas, uRvivebs egoistur<br />

instinqtebs, xdis gulisTqmis monad. SesaniSnavi raindi iyo ufliswuli ramini, yvela<br />

samamaco TvisebebiT uxvad dajildoebuli, saxelis maZiebeli znesruli Wabuki.<br />

magram igi siyvarulma daasneula da daaZabuna. ramini CamoSorda tol-megobrebsa da<br />

saqveyno saqmeebs. visisTan ganmartoeba irCia. mianeba Tavi asparezobasa da nadirobas,<br />

laSqrobas Tavs aridebda, brZolis velidan samarcxvinod ipareboda, rom visisaken<br />

gaSurebuliyo. avadmyofobis momizezebiT Tavs ilaCrebda. ramini sicrues SeeCvia,<br />

sityvisa da ficis gamtexi gaxda, aRarc cbierobasa da mliqvnelobas Takilobda,<br />

xelmwife-Zmas yovel fexis nabijze atyuebda, sasacilo mdgomareobaSi ayenebda.<br />

saqveynod Tavs sWrida; visis kalTas amoefara da yvelas zurgi Seaqcia, saxeli da<br />

pativi daiviwya, daiviwya movaleobani ojaxis, sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe.<br />

maxlobelni da keTilismyofelni ramins afrTxilebdnen, eubnebodnen: `sxvani xelmwifeni,<br />

Senni sworni, xelmwifobasa da didebasa eZeben da Sen miwyiT vissa da ZiZasa<br />

eZeb; wagiRia TavisaTvis piriswyali. vidremdisia Seni avqceoba?.. ra aris eseTi eSma,<br />

romel esre dauZabunebixar, sakicxad gauxdixar?~ raminma TiTqo yuri miugdo sazogadoebis<br />

guliswyromas da gamosworeba scada, viss CamoSorda, Soreuli gorabis<br />

provinciaSi gadasaxlda, warmatebiT mihyo xeli qveynis marTva-gamgeblobas. viTomc<br />

gulidan amoirecxa Zveli, saCoTiro siyvarulis Jangi, cxovrebis Rirseuli Tanamgzavri<br />

ipova da colad SeirTo. namdvilad ki ramini `gaZRa~ Tavisi siyvaruliT, Zveli<br />

sakerpo umizezod Seuracxyo, `RmerTi, sjuli, fici~ gawira, mxolod unayofod<br />

gardasrul dros mistiroda, `vai cudad wasrulno dReno Cemno~-o, gaiZaxoda. ramini<br />

verc axalma siyvarulma gankurna, kvlav `miseburad gaZRa~. axali siyvaruli daiviwya<br />

da Zvels daubrunda. sinanulis momentSic ver gamoiCina saWiro keTilSobileba.<br />

viss daumsaxureblad gulgriloba daswama da amiT scada Tavisi moRalaturi saqcielis<br />

gamarTleba, Tavisi danaSauli viss gadaabrala, usircxvilod SeuTvala: `mterobisa<br />

eSma pirvel Sen uxme, odes kide gamaZe, mogewyine adre da aRar SegeZlo Cemi


siaxle, Sen Semagulvane Secodebisa SemarTebasa... samkvidro darbazi avage Seni siyvarulisa,<br />

magra mas pirvel Sen dauwye rRvevao~.<br />

aRsaniSnavia isic, rom visis ZiZis guli rom moego da Tavisi zraxvebis brma iaraRad<br />

gaexada, raminma masTan Taviseburi `siyvarulis~ qseli gaaba. `visramianis~<br />

avtoris daxasiaTebiT ki ZiZa yofila sircxvilisgan garecxili, garyvnili diaci<br />

(`yovlisa faTerakisa da unasisa moqmedi~, `yovlisa bozobisa da eSmakobisa dasawyisi~,<br />

`usircxvilo... mxiblavi, grZneulTa winamZRvari, bozi da maWankali~). ara, ramini<br />

arafriT hgavs tariels, ise rogorc `visramianis~ ZiZa arafriT hgavs nestanis<br />

aRmzrdel faqizsa da saTno asmaTs.<br />

Tavis gmir qals, viss, gorganeli poeti didi simpaTiiT gvixatavs. viss wrfeli,<br />

Rrma, uangaro siyvaruliT uyvarda ramini. visma Tavisi ymawvilqaloba, saxeli, pativi,<br />

dideba – yvelaferi umsxverpla ramins. visi mzad iyo Tavi gaewira mijnurisaTvis.<br />

mijnurma mas umagaliTod umuxTla, uRalata, miatova, coli SeirTo, miwasTan<br />

gaaswora misi adamianuri Rirseba. arc es akmara. saSineli gamwiraobis weriliT muxanaTobis<br />

ambavi miaxara. raminma ar daindo da ar Seibrala misdami siyvaruliT galeuli,<br />

dasneulebuli, sikvdilis pirad miwevnili, misi maTayvanebeli qali. dascina,<br />

Seuracxyo, saqveynod Searcxvina. WeSmaritad didi moyvaruli gulis patrons SeeZlo<br />

amis Semdeg mainc bejiTad eTqva: `me guli arca egre metyvis Sensa wyevasa... aw<br />

ufro megonebi, aw ufro miyvar da. raca avi giqmnia, ver dagayvedrebo~.<br />

es yvelaferi asea, magram miseburi siyvarulis gareT visisaTvis ar arsebobda<br />

araviTari wmidaTa-wmida. visic angariSs ar uwevda sazogadoebriv azrs, ojaxs, saqveyno<br />

saqmes, saxelmwifoebriv interesebs. mas aklda qaluri kdemamosileba. misTvis<br />

arsebobda mxolod sakuTari gulisTqma, Jiniani guliswadili. swored amis gamoa,<br />

rom gorganeli poeti qals usrul arsebad da gulisTqmis monad Tvlis. gulisTqmisadmi<br />

brmad miyolam viss daukarga qaluri Rirseba, Tavmoyvareobisa da pativmoyvareobis<br />

grZnoba CauxSo, gaxada pirmoTne, cbieri, matyuara, ficis gamtexi... verc imas<br />

daviviwyebT, rom adre viss TiTqo TavdaviwyebiT uyvarda viro. raminis gacnobis Semdeg<br />

ki viro ara Tu daiviwya, aramed raRac zoologiuri mZulvarebiT SeiZula. raminis<br />

daZabunebis saqmeSi visma TiTqmis gadamwyveti roli Seasrula. viss arafriT gamoumJRavnebia<br />

inteleqtualuri Tvisebani, xolo moraluri Rirsebis TvalsazrisiT<br />

sakmaod saCoTiro pirovnebas warmoadgenda. vefxistyaosnis personaJebidan viss fatmani<br />

Tu daumSvenebs gverds. qalisadmi damokidebulebis sakiTxSi, visramianisagan<br />

gansxvavebiT, vefxistyaosani aviTarebs diametrulad sawinaaRmdego Sexedulebas.<br />

aseve diametrulad gansxvavdeba erTmaneTisagan visramiansa da vefxistyaosanSi asaxuli<br />

siyvaruli. visramianis mixedviT, siyvaruli mdabio xorcieli Jinia mxolod,<br />

vefxistyaosniT ki – adamianis gamakeTilSobilebeli, amamaRlebeli da zneobrivad<br />

gamafaqizebeli grZnoba. visramians SeeZlo daeinteresebina rusTaveli siyvarulis<br />

Rrma mgrZnobelobiT, siyvarulis grZnobis fsiqologiuri analiziT, siyvarulis `Wiris~<br />

Zalis asaxviT. orive Zegli, visramiani da vefxistyaosani, gamsWvalulia sicocxlis<br />

siyvarulis grZnobiT.<br />

aris erTi garemoeba, romliTac ramdenadme SesaZlebeli xdeba visramianis moraluri<br />

koncefciis gamarTleba. beberma moabadma moindoma axalgazrda qalis dasakuTreba.<br />

raRac arabunebrivi iyo norCi visisa da xandazmuli Sahi moabadis SeuRleba,<br />

isic ZaldatanebiT. Sahma daarRvia bunebis kanonebi, beberma kacma ymawvilkacoba<br />

moindoma. xolo visramianis avtoris sityviT, `ymawvilkacobis moCeme yovel berikacs<br />

wuTisofeli wilad argunebs Sercxvenasa da Tavis moWras~ (teqstis es adgili visramianis<br />

qarTul redaqcias ar Semounaxavs). ramini gonivrulad arigebda moabads:<br />

`uaresi saqme Seni da visisi ese aris, romel Sen beri xar da igi yrma. Tu colsa<br />

SeirTav, sxva vinme SeirTe. yrmisaTvisa yrma Tqmula da berisaTvis beri~. bunebam mkacrad<br />

dasaja moabadis mkrexeloba: moabadisadmi bunebrivma siZulvilma gamosavali<br />

hpova raminisadmi siyvarulSi, axalgazrdobis moCeme bebrucunas marTlac wilad<br />

xvda Sercxvena da Tavis moWra. gorganeli poeti fatalizmis ideis momizezebiTac<br />

256


cdilobs Tavisi gmirebis zneobrivi siduxWiris tvirTis Semsubuqebas, aqao da visi da<br />

ramini bedisweris ganaCens emorCilebodnen, amitomac `vis-ramins yvedreba ar undao~.<br />

saerTod, gorganeli da rusTaveli siyvarulis principulad gansxvavebul ideurmoralur<br />

daxasiaTebas gvTavazoben da diametrulad gansxvavebuli TvalsazrisiT<br />

ganixilaven mas. iustine abulaZe sworad msjelobs: `rusTaveli TiTqo (ganzrax)<br />

scdilobso daxatos visramianSi gamoyvanilis siyvarulisagan gansxvavebuli siyvaruli~.<br />

mainc visramiansa da vefxistyaosans aqvs zogi ram saerTo enobrivsa da mxatvrul-gamomsaxvelobiTs<br />

(mxatvruli metyvelebis) sferoSi. orive ZeglisaTvis damaxasiaTebelia<br />

ornamentuli stili, metaforuli saxeobrivi sistema. gansakuTrebiT<br />

yuradRebas iqcevs orive Zeglis midrekileba azris aforistuli ganzogadebiT gadmocemisadmi.<br />

moviyvanT ramdenime sanimuSo parallels:<br />

1. RoniTa ... xvreliTagan gvelsa gamoiyvaneben (visramiani, gv. 59)<br />

gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari (901, 4).<br />

2. kacisaTvis ukeTesi saqme aris saxelisa Zebna (visramiani, 47)<br />

sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa (799, 4).<br />

3. dasturobiT icode, kargisa qmna ar waxdebis (visramiani, 260)<br />

kargi saqme kacTa zeda azom Turme ar waxdebis (432, 1).<br />

4. usargebloa cudi daRreja (visramiani, 156)<br />

SiSi ver gixsnis sikvdilsa, cudniRa daRrejania (1603, 4).<br />

5. odesca Citi qorad Seiqmnebis, maSin ramin avsa znesa daagdebs,<br />

(visramiani, 101)<br />

ege agre ar iqmnebis, viTa Citni ar gaqorden (745, 4).<br />

visramianis avtoric did yuradRebas aqcevs Tavisi gmirebis Sinagani, sulieri<br />

cxovrebis analizs, siyvarulis gancdebis fsiqologiur daxasiaTeba.<br />

mexotbeni<br />

rusTvelis epoqaSi Zlier ganviTarda sakaro saxotbo poezia. gaerTianebuli saqarTvelos<br />

samefo kari Tavisi interesebis kvalobaze mfarvelobas uwevda mwerlobas.<br />

samefo kari izidavda qveynis gamoCenil poetebs, mwignobrebs, istorikosebs da<br />

a. S. karis poets evaleboda sakaro cxovrebis Sesaferisi wesiT asaxva, sadResaswaulo-sazeimo<br />

Sekrebebze leqsebis kiTxva, mefe-patronisa da misi wris `Sesxma-mkobani,<br />

musikobani~. karis poeti SezRuduli iyo Tavisi oficialuri mdgomareobiT, es garemoeba<br />

garkveul daRs asvamda mis SemoqmedebiTs saqmianobas. gazviadeba da gadaWarbeba,<br />

hiperbolizacia aseT SemTxvevaSi sruliad bunebrivi movlena iyo. Sinaarsobrivi<br />

gansazRvruloba sakaro poets iZulebuls xdida ufro metad ezruna Tavisi nawarmoebis<br />

garegnul mxareze. amis gamo sakaro Txzulebas, Cveulebriv, axasiaTebs<br />

formis sirTule, enawylianoba, stilis maRalfardovneba, sazeimo kilo. samwuxarod,<br />

me-12 saukunis mdidari sakaro poeziidan Cven mogvepoveba mxolod ori, sakmaod<br />

mozrdili saxotbo Zegli – erTia `abdulmesiani~, vrceli anu `grZeli~ saxotbo poema<br />

da meore saxotbo leqsebis Taviseburi krebuli _ `Tamariani~. pirvelis avtori<br />

dasaxelebulia fsevdorusTvelur strofSi: `abdulmesia (uqia) SavTelsa~. am teqstSi<br />

naqebia TviTon SavTelis leqsi (`leqsi mas uqes romelsa~). `Tamariani~ miewereba<br />

CaxruxaZes. ornive, SavTeli da CaxruxaZe, Tanamedroveni, SesaZlebelia ufrosi<br />

Tanamedroveni unda yofiliyvnen rusTvelisa, isini moRvaweobdnen Tamaris karze. SavTelisa<br />

da CaxruxaZis Txzulebebs saxotbo poeziis specifikuri niSandoblivi Tvisebebis<br />

gamoxatvis miuxedavad, mkafiod aRubeWdavs imdroindeli ganaTlebuli sazogadoebis<br />

erovnul-saxelmwifoebrivi ideologia.<br />

leili da majnuni<br />

yaiss yrmobidanve Zlieri siyvaruliT Seuyvarda patara leili, misive toli. yaiss,<br />

ase vTqvaT, dedis rZesTan erTad Cahyva siyvarulis Tesli. am Tesls mxolod<br />

sikvdili Tu amoagdebda. yaisi ise gaxelda siyvarulis gamo, rom mas uwodes majnu-<br />

257


ni, rac niSnavs giJs, Smags. roca Smagi yaisi quCa-quCa Tu mindor-mindor dawanwalebda,<br />

mas ukan aedevnebodnen xolme bavSvebi da gamojavrebiT eZaxdnen `majnun, majnuno~.<br />

yaisi iyo didebuli ojaxis Svili, romelsac siyvarulma goneba Seuryia, azrovneba<br />

dauClunga da bolos da bolos TiTqmis giJad aqcia. majnunma miatova sacxovrebeli<br />

bina, udabnoSi mxecebTan dasadgurda da salosur cxovrebas Seudga. aseT<br />

yofaSi igi ipova saxelovanma raindma naufalma, Seibrala da Semweoba aRuTqva. naufalma<br />

brZola gaumarTa leilis mamas. majnuni am brZolaSi monawileobas ar iRebda,<br />

is ganze idga da Sewuxebuli loculobda, RmerTs sTxovda mowinaaRmdege mxaris<br />

gamarjvebas. majnuns is adardebda, vaiTu omma leilis mamis banaks ziani miayenos da<br />

leilis ojaxs es sawyenad darCeso. gaimarjva naufalma. leilis damarcxebuli mama<br />

arasgziT ar daTanxmda majnunis siZobaze. ukanasknel monas mivcem Cems qals colad,<br />

oRond ara Wkuaze SeSlil kacso. ukeTesia ZaRlebma daglijon leilis sxeuli,<br />

vidre is majnunma Sebilwoso, ambobda gulmokluli mama. mamis sityvebma imoqmeda<br />

keTilSobil naufalze, igi gascilda saomar banaks. majnuns wadili ar Seusrulda.<br />

igi kvlav martod darCa. majnuni da leili uimedobam galia.<br />

mSoblebma leili ZaliT miaTxoves colad erT mdidar kacs. leilim imdeni moaxerxa,<br />

rom kanonier qmarTan sameuRleo kavSiri aicdina da bolomde SeinarCuna qalwulobrivi<br />

umankoeba. dauokebeli Jinis simwaris gamo leilis meuRle male gardaicvala.<br />

leilim grZnobieri werili miswera majnuns. aseTive grZnobieri pasuxi miiRo.<br />

leili dardisagan daavadmyofda, misma nazma bunebam ver aitana gayrilobis Wiri<br />

da mokvda. majnunma Tavi daakla leilis saflavs. Tu leilis da majnunis siyvaruli<br />

uiRblo gamodga am qveyanaze, samagierod, erTgulebisaTvis maT daimsaxures<br />

saimqveyno netareba.<br />

xosrovSiriniani<br />

ufro rTuli da daxlarTulia `xosrovSirinianis~ (`xosrovi da Sirinis~) siu-<br />

Jeti. am poemis xosrovi istoriuli piria, iranis ganTqmuli mefe me-6-7 saukuneTa mijnisa<br />

(gardaicvala 628 wels). ZveliAlegenduri gadmocemebiT, xosrovs uyvarda Ti-<br />

Tqo somxeTis mefis mSvenieri asuli Sirini (rac sparsulad niSnavs tkbils). xosrovs<br />

daaxloebuli hyavda erTi mxatvari, saxelad Safuri, romelmac mas mouTxro<br />

Sirinis zRapruli silamazis ambavi. xosrovi iyo saucxoo warmosadegi vaJkaci, bunebiT<br />

keTili, magram Tavneba, fuqsavati, vnebaTa Relvas ayolili da didi haramxanis<br />

patroni (or aTasamde sefeqali da mona-mxevali amSvenebda mis saqaleboso). dedaTa<br />

moyvaruli xosrovi SeaSfoTa Safuris naambobma. xosrovma Safurs daavala, nebiT<br />

Tu ZaliT mieyvana masTan mzeTunaxavi. Safuri gaeSura somxeTSi, man Sirins warudgina<br />

mis mierve didi ostatobiT daxatuli xosrovis suraTi. suraTma moajadova qali.<br />

is gamijnurda. siyvaruliT Sepyrobili Sirini gaiWra eranisaken. ise moxda, rom<br />

eranidan somxeTisaken gamoWriliyo xosrovi. isini gzad Sexvdnen erTmaneTs, erTmaneTi<br />

ver icnes (Tumca eWvi ki aReZraT) da gascildnen. Sirins xosrovi ar daxvda<br />

eranSi, xosrovma somxeTSi veRar ixila trfobis sagani.<br />

saqme isev Safurma moagvara. nadirobis dros Seyvarebulni pirispir Seiyarnen.<br />

gulma dasZlia maT, grZnoba dakarges... mosulierebulma xosrovma moindoma avxorculi<br />

wadilis Sesruleba. Sirinma es iukadrisa. Sirins gadawyvetili hqonda xosrovs<br />

Sehyroda mxolod rogorc kanonier meuRles. Seyvarebulni momduravad gaiyarnen.<br />

Sirini ver Zlebs somxeTSi, gadadis eranSi da iq erT mTian adgilas agebul cixe-koSkSi<br />

Caiketeba. es cixe-koSki aago arqiteqtorma farhadma, mSvenierma da goliaTma<br />

vaJkacma. farhadma rainduli siyvaruliT Seiyvara Sirini. Sirins ebraleboda<br />

farhadi, pativiT epyroboda, magram misi guli ukve daepyro xosrovs...<br />

xosrovma SirinTan Jini ver moikla, is saberZneTSi wavida, keisrisagan gamoiTxova<br />

Semweoba ajanyebuli bahram Cubinis winaaRmdeg da colad SeirTo bizantiis mefis<br />

asuli, amayi da kadnieri, uflebamoyvaruli mariami. mariamma daimorCila xosrovi<br />

saxelmwifoebrivi saqmianobis dargSi, magram Sahis grZnobebs is ver daeufla. mari-<br />

258


amma ver daucxro xosrovs vnebebi. xosrovi kvlav SiriniT iyo gatacebuli. xosrovs…piroba<br />

mieca keisrisaTvis, rom misi asuli, mariami, iqneboda eranis namdvili<br />

dedofali, Sahis kanonieri meuRle da taxtis memkvidris deda. xosrovi Sirins ver<br />

SeirTavda, siyvarulis grZnoba ki misZaleboda. aseT viTarebaSi is Safuris piriT<br />

Sirins sTavazobs xarWobis pativs. Sirini aRaSfoTa am damamcirebelma mociqulobam,<br />

magram Zvel siyvaruls mainc ver uRalata.<br />

cota ar iyos, xosrovis saqme garTulda. misi azriT, farhadi garkveul adgils<br />

iWerda Sirinis gulSi, es axirebuli metoqe saxifaTo xdeboda. xosrovma gadawyvita,<br />

rogorme Tavidan CamoeSorebina igi. ra gzas ar mimarTavda da ras, bolos mzakvruli<br />

xerxi moigona: farhads daavala uzarmazari bisuTunis mTis gakveTa da gzis gayvana.<br />

Tu arqiteqtori amas SeZlebda, maSin Sahi xels iRebda Sirinis siyvarulze, Sirini<br />

farhads darCeboda, xolo Tu farhadi damarcxdeboda (pirobas ver srulyofda),<br />

Sirinze uars ityoda. xosrovs imedi hqonda, rom dauZleveli aRmoCndeboda davalebis<br />

Sesruleba da farhads gaawbilebda. farhadi daeTanxma Sahis pirobas. is<br />

TavgamodebiT Seudga saqmes. weraqviT xelSi eZgera mTas... didxans gagrZelda sali<br />

kldisa da grZnobieri kacis samkvdro-sasicocxlo Widili. adamianma Tavisi gaitana.<br />

siyvarulis cecxliT agznebulma farhadma gadalaxa gadaulaxavi, sZlia dauZleveli.<br />

farhadis mklavebma gatexa bunebis sikerpe. farhadma daimorCila bisuTunis<br />

kldeebi. gza gaWra. triumful dasasruls uaxlovdeboda farhadis brZola.Aman Sea-<br />

Sina da SeaSfoTa xosrovi. sacaa farhadi Tavisas moiTxovda, da veragma Sahma gamoigona<br />

axali, umagaliTod mzakvruli xerxi: vigindara kacis meSveobiT farhads cru<br />

ambavi Seatyobina, viTomc Sirini moulodnelad gardaicvala. amas ki veRar gauZlo<br />

devgmiris gulma. farhadma weraqvi ufskrulSi gadaisrola da TviTonac iqiTken<br />

ugrZnoblad gadaiCexa.<br />

farhadis sikvdiliT gaxarebulma xosrovma Sirins miswera `samZimris~ werili,<br />

romelSiac `gveli da sawamlavi meti iyo, vidre sasiyvarulo sityvebi~. ase dascina<br />

xosrovma Sirins, ase upasuxa Sahma keTilSobili farhadis mSvenier grZnobebs.<br />

xosrovi fiqrobda, rom amieridan sabolood daisakuTrebda Sirins. gardaicvala<br />

mariamic. Sirinmac scada xosrovis dageslva `samZimris wigniT~. magram es mxolod<br />

nawilobriv SesZlo. TiTqo yvelaferi ise moewyo, rom unda SeuRlebuliyvnen Zveli<br />

mijnurni. arc farhadi eRobeboda maT win da arc mariami. xosrovi Zveleburad iyo<br />

miziduli Sirinisadmi, winandeburad swyuroda mas Sirinis xorciT datkboba. magram<br />

xosrovma kvlav xarWad iTxova mefis asuli, amitomac kvlav xelcarieli darCa. xosrovi<br />

axla ispahanSi wavida. colad SeirTo iqauri mzeTunaxavi Seqeri. bevri sitkbo<br />

igema misgan, trfobiT mainc ver dakmayofilda, Jini ver moikla. isev Sirini enatreboda,<br />

isev Sirinis sxeulze ocnebobda.<br />

sxva gamosavali rom ver ipova, xosrovi bolos da bolos daTanxmda kanonier dedoflad<br />

moeyvana Sirini. ai, daniSnes saqorwilo dRe. wlebis manZilze umanko qalwulobrivi<br />

gatacebiT ocnebobda am dReze mefis qali. Sirini xosrovs Seexvewa, qorwinebis<br />

dRes ar damTvraliyo, pirnaTlad warmdgariyo patarZlis winaSe da fxizlad<br />

daecala wminda `sasumeli~. rjulze umtkicesi ficiT aRuTqva xosrovma Sirins,<br />

rom daniSnul dRes is dedofals eaxleboda, rogorc Rirseuli mefe da meuRle.<br />

qorwinebis dRea. koxtad morTuli Sirini sapatarZlo darbazSi elis sanetaro<br />

mijnur-qmars. dro gadavida. patarZals daetyo cxadi mRelvareba... magram, ai, sasi-<br />

Zoc gaCnda. oTxma zangma Zlivs moiyvana galeSili xosrovi, saqorwino sarecelze<br />

miasvenes ugrZnobo mefe da swrafad gauCinardnen. guli moukvda Sirins. mas ukanaskneli<br />

imedi gaucruvda, qorwinebis dRec ki daSxamda. magram Sirinma icoda samagieros<br />

zRveva... mas hyavda erTi gamzrdeli, metad gonji sanaxaobisa, Tavze oriode<br />

balnis patroni, kbilebCacvenili bebrucuna, kuziani mudregi. Sirinma ixmo gamzrdeli<br />

da mefes miuwvina. TviTon ganSorda...<br />

mainc Camovarda mSvidoba meuRleTa Soris. xosrovi marTlac datkba Sirinis siaxloviT.<br />

oRond saxelmwifo saqmeebs veRar gauZRva. Seiqmna miTqma-moTqma. Siruem,<br />

259


xosrovis Svilma mariamisagan, mefe-mama Seipyro da cixeSi gamoamwyvdia. Sirues undoda<br />

Tavisi dedinacvlis, Sirinis, colad SerTva. xosrovi da Sirini sapyrobileSi<br />

imyofebodnen. erTs sabediswero Rames mravali Ramis uZinar Sirins CasZineboda mZime<br />

ZiliT. Sirue SeiWra mefis sadgomSi da RviZlL mamas maxvili aZgera gulSi. xosrovi<br />

sisxlisagan icleboda. mas gverdiT hyavda sayvareli meuRle. sisxlis morevi dadga<br />

maT sarecelze. xosrovi tkivilebisa da wyurvilisagan uzomod itanjeboda. mas enatreboda<br />

Sirinis xma da wveTi wyali. Sirini mainc ar gaaRviZa, daRlil-daqancul<br />

mijnurs ar SeukrTo Zili... roca Sirinma gaiRviZa, xosrovi ukve aRar sunTqavda.<br />

Siruem iTxova daqvrivebuli dedoflis xeli. usazRvro zizRi igrZno Sirinma gerisadmi,<br />

magram garegnulad ar daimCnia. gamoiTxova qmris dasaflavebis nebarTva<br />

mamapapeuli wesiT. samgloviaro procesia unda daZruliyo xosrovis cxedris wasasveneblad,<br />

roca ucnaurad morTuli Sirini gamocxadda, saxe fer-umariliT Seecxo,<br />

Zvirfas tansacmelSi mokazmuliyo, metad ucnaurad eWira Tavi, koxtaobda, imanWeboda,<br />

icinoda, zogi fiqrobda, Sirini Wkuaze Secdao. Sirues ki egona, rom Sirini<br />

urigdeboda Tavis beds, eTxoveboda warsuls. sasaflaos rom miaRwies, Sirini ganmartovda<br />

meuRlis neStTan akldamaSi. karebi Caiketa. ficari axada kubos, Rilebi<br />

dauxsna xosrovis tansacmels, mosZebna Wrilobebi, Tavisi tani daakra xosrovis gayinul<br />

sxeuls, maxvili ica gulSi da zed daakvda Tavis meuRles.<br />

roca akldamis karebi gamotexes, ori erTad Sekrul-SenivTuli gvami ipoves...<br />

axla SevudaroT majnuni da tarieli, leili da nestani. sizustisaTvis moviyvanT<br />

azerbaijaneli mecnieris prof. miqel rafilis azrs majnunis mxatvruli saxis Taobaze.<br />

rafilis sityviT: `Любовь разбила волю Кейса, смяла его жизнь, отрезала ему крылья,<br />

лишила его навеки покоя и радости~; `он (т. е. Меджнун) безумен~; `он безумствует бурно и мятежно, и,<br />

казалось бы, действительно находится на грани потери полного сознания~.<br />

marTlac, siyvarulma mouspo nebisyofis Zala, siyvarulma gaTela majnuni da<br />

frTebi SeaWra mis cxovrebas, siyvarulma majnuni miiyvana namdvil sigiJemdis. tariels,<br />

piriqiT, siyvarulma frTebi Seasxa, tarieli siyvarulma aamaRla, gaakaJa, siyvaruli<br />

gaxda tarielisaTvis saarako mamacobisa da gmirobis stimulad.<br />

nestan-darejani qajeTis cixeSi iyo gamomwyvdeuli. saWiro iyo misi gamoxsna. tariels<br />

exmarebodnen misi erTguli megobrebi. megobrul daxmarebas uwevda majnuns<br />

naufalic. leilis xelis mosapoveblad ibrZoda mxolod naufali. majnuni ganze<br />

iyo gamdgari. is Soridan Sehyurebda brZolis vels, SiSsa da Zrwolas Seepyro, loculobda,<br />

loculobda mtris mxaris gamarjvebisaTvis. majnuni mzad iyo Tavs dasxmoda<br />

Tavis keTilismyofel megobars, magram sxvebisa rcxvenoda. majnuni tirils iwyebda,<br />

leilis mamis banakSi rom dacemul meomars Tvals Seaswrebda. tarieli? tarielis<br />

vaJkacuri yiJini Tavzars scemda qajeTis laSqars. tarieli iyo meTauri da<br />

sulisCamdgmeli nestanis ganTavisuflebisaTvis warmoebuli brZolisa qajeTis cixis<br />

kedlebTan da qajeTis cixis SigniT. avTandili da fridoni saxelovnad ibrZodnen<br />

tarielis winamZRolobiT, tarielis rainduli gegmis mixedviT.<br />

vfiqrobT, araviTar analogias aq adgili ar aqvs. Tu Soreuli analogiis raime<br />

niSanwyali SeiniSneba, is sruliad garkveviT laparakobs vefxistyaosnis sasargeblod.<br />

majnuni Tvals ver gausworebs tariels. tarieli mZleTa-mZle da uZleveli<br />

gmiria, adamianuri sicocxlisa da siyvarulisaTvis Tavgamodebuli mebrZoli, gonieri<br />

saxelmwifo moRvawe da keTilSobili mamuliSvili, zrdili raindi. majnuni Sesabralisi<br />

salosia, cxovrebisaTvis rom zurgi Seuqcevia, gaWrila da mxecebTan dasadgurebula.<br />

tarielisa da majnunis Sedarebis uxerxulobas grZnoben Tanamedrove<br />

obieqturi mkvlevarni. SemTxveviTi rodia, rom nizamis Semoqmedebis erTi saukeTeso<br />

mcodne, zemoT dasaxelebuli profesori m. rafili sayveduriT wers: `Конечно, совершенно<br />

неверно отождествлять образ Кейса с образом создателя этого величественного романа (т. е.<br />

`Лейли и Меджнун~ – А. Б.). И совершенно не правы те, которые неумело противопоставляли любовь<br />

Меджнуна любви Тариеля и на основании этого неверного противопоставления старались видеть в<br />

Низами пассивного мыслятеля, суфия и аскета. Низами был полон самой глубокой любви к земной<br />

260


жизни и был защитником активного, действенного начала. Весь роман полон жизнеутвердающей силы~.<br />

m. rafili marTalia. majnunisa da tarielis Sepirispireba sruliad uimedo saqmea.<br />

piradad Cven ar vcdilobT salosi majnunis saxis gaigivebas am saxis Semqmnel didebul<br />

poetTan, oRondac damajerebeli araa, TiTqo `leilmajnuniani~ `полон огромной<br />

жизнеутвердающей силы~.. m. rafili, mehTi huseini da zogierTi sxvac majnunis saqciels<br />

(TanagrZnobiT rom epyroboda mowinaaRmdegis mxares da TviTon brZolaSi ar iRebda<br />

monawileobas) Tvlian humanizmis gamoxatulebad. mcdari Tvalsazrisia. aseTi humanizmi<br />

borotebis mimarT winaaRmdegobis gauwevlobis qadagebaa, mtris siyvarulis<br />

idealizaciaa. majnunis humanizmi ar exmaureba vefxistyaosnis humanizms. rodesac saqmem<br />

moiTxova, saTnoebiT savse nestanic ki ar moerida mamis winaaRmdeg galaSqrebas.<br />

politikurma da saxelmwifoebrivma interesebma gamoiwvia personalurad udanaSaulo<br />

xvarazmSahis Zis sikvdili. magram, nestanis Tqmisa ar iyos, `qmna marTlisa samarTlisa<br />

xesa Seiqms xmelsa nedlad~. xvarazmSahis Svilis CamoSorebam sabolood gakafa<br />

gza sikeTisaken. saboloo mizans Seewira agreTve personalurad udanaSaulo<br />

WaSnagiric. aseTia rusTavelis humanizmis erTi momenti.<br />

sul sxvaa nestani. nestani ar malavda siyvarulis grZnobis moZalebas, is gamotexilad<br />

swerda tariels: `uSenod Cemi sicocxle, vame, ra didi bralia~. magram<br />

rusTvelis gmiri qali ar damorCilebia gulisTqmas, vnebaTaRelvas. mtkice nebisyofis<br />

patronma nestanma piraduli gancdebi daimorCila, uaryo TavdaxsnisaTvis saWiro<br />

msxverpli, Tavis saTayvanebel mijnurs mouwoda, dauyovnebliv gabrunebuliyo<br />

samSobloSi, dabruneboda sazogadoebriv moRvaweobas, daxmareboda gansacdelSi myof<br />

mamulsa da saxelmwifos.<br />

rusTveli optimisturi msoflmxedvelobis gamomxatveli geniosi poetia, nestani<br />

ki – am msoflmxedvelobis niadagze Seqmnili ukvdavi mxatvruli saxe. leili ise miagavs<br />

nestans, rogorc majnuni tariels. oriode sityva `xosrovSirinianis~ gamo.<br />

`xosrovSiriniani~ sxva aspeqtis Txzulebaa. Tu `leilmajnuniani~ aidealebs, cota<br />

ar iyos, ganyenebuli, mistikuri ieris mqone da ramdenadme usicocxlo, sufistur<br />

sulier trfobas, `xosrovSirinianSi~ Warbobs xorcieli gatacebis, SiSveli erotikis,<br />

daucxromeli vnebaTa Relvis motivebi.<br />

dauokebeli xorcieli Jini amoqmedebda poemis mTavar gmir xosrovs. xosrovis Sesaxeb<br />

SeiZleba mokled movWraT. TviTon nizami ganjelis daxasiaTebiT, igi iyo<br />

autaneli, veragi, ulmobeli, SurismaZiebeli, despoti, saSineli egoisti, avxorci. es<br />

– Sinagani TvisebebiT. garegnulad ki – warmosadegi, tanadi, axovani, sabolood –<br />

ganebivrebuli, Wirveuli, mtarvali Sahi.<br />

xosrovma araerTgzis daamcira Sirini, Seuracxyo, misi wmidaTa- wmida grZnobebi,<br />

bevri aCivla da bevri atira. amasTan, viRac ucnauri WkvaTamyofelis sityvebi moi-<br />

Svelia, cols rom awyenineb da gaaguliseb, Semdeg joxi unda uTaqo, es iqnebao wyenis<br />

pasuxi da uebari saSualeba damSvidebisaTvis. am `sibrZniT~ xelmZRvanelobda<br />

xolme xosrovi praqtikulad.<br />

xosrovisaTvis sulis siwminde ar arsebobda. is Tayvans scemda mxolod Tavis<br />

Tavs, mxolod Tavis gaumaZRar guls endoboda da, mxolod avxorcul Jins iyo miyolili.<br />

didi haramxanis patroni (rogorc vTqviT, ori aTasi kekluci sefe-qali da<br />

mona-mxevali hyavda mas sadedoSi datyvevebuli, meuRle bizantiis mefis asulis<br />

mariamisa, Tanamecxedre ispahaneli mzeTunaxavis Seqerisa da gatacebiT motrfiale<br />

Sirinisa. xosrovs izidavda Sirinis lamazi sxeuli, sandomiani tani. avxorculi<br />

wadilis SesrulebisaTvis mas gverdSi udga da exmareboda Safuri.<br />

xosrovisa da Safuris urTierTobas, maT `megobrobas~ adarebdnen tarielisa da<br />

avTandilis megobrobas. poemis mixedviT, Safurs zogjer marTlac ewodeba xosrovis<br />

megobari. namdvilad ki Safuri iyo xosrovis Tayvanismcemeli msaxuri. Safurma kargad<br />

icoda xosrovis gulis wadili, misi bilwi zraxvebi. `an ZaliT an xerxiT, an nebayoflobiT<br />

Cemi gaxadeo Sirini~, daavala xosrovma Safurs. am davalebis SesrulebisaTvis<br />

zrunvas Seewira Safuris mTeli moRvaweoba. gaiZvera maWanklis xerxiano-<br />

261


iT moindoma man Sirinis monadireba, mefis amay suls utifrad SesTavaza Sahis xar-<br />

Woba, arc Sercxvenia, arc warbi Serxevia. gaqnili enis patroni, cbieri, pirferi da<br />

mliqvneli, amasTan mSiSara da mxdali, ZaRlurad erTguli da laquca. nasufralis<br />

moimede Safuri iyo Rirseuli msaxuri Tavisi mtarvali mbrZanebeli patronisa.<br />

aseTi iyo Sahisa da kariskacis, Tu Sinaymis megobroba. tarielisa da avTandilis<br />

urTierTobas ki emyareboda da adiadebda Tanaswori socialuri rangis keTilSobil<br />

raindTa uryevi siyvarulisa da WeSmariti Zmobis maRali grZnoba.<br />

nizami ganjelis yvelaze naTeli da simpaTiuri personaJia Sirini. SeiZleba<br />

sruliad ar iyos SemTxveviTi, rom es iyo qristiani, kavkasiis mkvidri, erovnebiT<br />

TiTqo somexi, miqel rafili mas Tvlis azerbaijanelad. mecnierTa erTi rigis azriT,<br />

Sirinis mxatvruli saxe Cagonebulia TamariT. sagulisxmoa, rom `xosrovSirinianis~<br />

mixedviT, Sirinis mamidis banu Samiras (da Semdgom TviTon Sirinis) samflobeloSi<br />

Sedioda saqarTvelo. banu Samira drodadro mgzavrobda, nadirobda da dros<br />

atarebda afxazeTSi (saqarTveloSi). rogoradac unda iyos, prof. e. berTelsis<br />

sityviT `Создать образ Ширин ему (т. е. Низами) в значительной степени помогла близость к<br />

христянским кругам. При смешанном характере населения Ганджи и ее близости к Грузии поэт не мог<br />

не знать о том, что женщина там была свободна и не подвергалась тому унижению, которое было<br />

обычно в стране мусульман~..<br />

erTi sityviT, Sirinis poeturad mimzidveli, Rrmad ideuri adamianuri saxe an<br />

konkretulad Tamaris, an sazogadod, qarTveli qalis analogiiT aris Seqmnili. Sirini<br />

gamoxatavda Cveni qveynis mandilosanTan zneobriv sifaqizesa da Tavisuflebismoyvareobas.<br />

mSvenieri Sirinis bunebas adiadebs misi uaRresi principuloba da<br />

maRalzneobrivi siyvarulis erTguleba. Sirini ar mihyva da ar daemorCila xosrovis<br />

avxorcul wadils. is xosrovs dauaxlovda mxolod rogorc meuRle, rogorc<br />

dedofali, am mxriT Sirins araferi uTqvams saerTo iranuli tipis sulwasul,<br />

unebisyofo, inertul anda qvena grZnobebis mona diacTan. Sirini iyo didad gonieri<br />

mandilosani, saxelmwifoebrivi Wkuis patroni, gulisxmieri da gul-Sematkivari qve-<br />

Sevrdomebis mimarT. Taosani, dauzareli da energiuli politikuri moRvawe. Sirini<br />

saxelmwifoebriv sibrZnes aswavlida iranis mbrZanebels; sxvaTa Soris, aqezebda da<br />

amxnevebda mas meamboxe bahram Cubinis winaaRmdeg.<br />

yovelive amasTan gecemaT Sirinis xasiaTis saCoTiro mxareebic. Sirins aklda qaluri<br />

Tavmoyvareobisa da pativmoyvareobis amamaRlebeli grZnoba. igi yovelTvis<br />

ver inarCunebda sulier wonasworobas, simtkicesa da TavdaWerilobas. arsebiTad Sirini<br />

iyo sabediswero siyvarulis brma mona. ramdenjer uRalata Sirins xosrovma,<br />

ramdenjer Seuracxyo misi qaluri Rirseba, ramdenjer akadra damamcirebeli sityva<br />

da winadadeba. xosrovma ukanaskneli survilic ar Seusrula Sirins, qorwinebis<br />

dRec gaumwara, sapatarZlo sarecelic Seugina. uzomod Seyvarebulma qalma mainc<br />

yvelaferi aitana, yvelaferi daiTmina, yvelaferi apatia Tavis mijnurs. Sirins dauZleveli<br />

siyvaruliT uyvarda xosrovi. SeiZleba Tqvan, am dauZlevelma grZnobam gansazRvra<br />

Sirinis moqmedebao. ar vdavob: SesaZlebelia, swored asec iyos. magram<br />

ramdenadac saqme Seexeba SoTa rusTavels, igi sxvagvar Tavlsazriss aviTarebs.<br />

sxvagvari iyo nestan-darejanis buneba. nestansac uzomod uyvarda tarieli, nestanic<br />

uzomod erTguli iyo Tavisi mijnurisa, nestans Seswevda namdvili Tavdaviwyebisa<br />

da Tavganwirulobis Zala. kdemamosili, nazi da TavdaWerili nestani imave dros Zu<br />

vefxvis bunebis mqone qali. nestani ver dauSvebda Tavisi Rirsebis damcirebas, Tavmoyvareobis<br />

Selaxvas, siyvarulis sakiTxSi yoymans, miT umetes, orgulobasa da Ralats.<br />

sakmarisi iyo nestanis odnavi daeWveba tarielis erTgulebaSi, rom Seubraleblad<br />

dasxmoda Tavs mijnurs da mas damuqreboda argagonili simkacriT.<br />

ganmacvifrebeli iyo nestanis Tavmoyvareobis grZnoba, nestanis principuli qaluri<br />

siamaye, sakuTari adamianuri Rirsebis Segneba da dafaseba. nestani ver apatiebda<br />

mijnurs cru da moqargul sityvas, mrude azrs da ficis gatexas. xarWobis Sekadrebis<br />

SesaZlebloba xom srulebiT gamoricxulia. aseTi rame eucxoeba vefxistya-<br />

262


osnis avtoris ideaTa samyaros. Sirinisa da nestanis xasiaTebis moxseniebuli sxvaoba,<br />

ase Tu ise, gamoxatavs, am saxeTa Semqmneli avtorebis msoflmxedvelobrivi sxvaobis<br />

mxares.<br />

mainc gansakuTrebulia `xosrov da Sirinis~ tragikuli apoTeozi. poemaSi araCveulebrivi<br />

mxatvruli siZlieriT aris aRwerili xosrovis mkvlelobis ambavi. sikvdilis<br />

Jams xosrovma gamoamJRavna, rogorc Cans, mis arsebaSi potenciurad Casaxuli,<br />

oRond mTvlemare, keTilSobiluri adamianuri grZnobebi. nizamis TvalsazrisiT, namdvilma<br />

siyvarulma gardaqmna xosrovis xasiaTi, xosrovi axlad daibada. siyvarulma<br />

mas axali suli Cabera. marTalia, es moxda gvian, xosrovi maSin sikvdilis agonias<br />

ganicdida. magram es araa arsebiTi. siyvarulis gardamqmnelma Zalam sabolood Tavisi<br />

gaitana, xosrovi mokvda, rogorc TanagrZnobisa da sibralulis Rirsi adamiani.<br />

didi ideurobiT aris aRbeWdili `xosrov da Sirinis~ es tragikuli apoTeozi.<br />

sikvdilma samudamod SeaerTa da SeaduRa ori mosiyvarelu guli. sikvdilma ukvdavyo<br />

siyvarulis maradisoba. sikvdiliTvea ukvdavyofili leilisa da majnunis siyvarulic.<br />

ase esaxeba siyvarulis buneba nizami ganjels. vefxistyaosanSi sxvagvari<br />

apoTeozia. rusTvelma siyvarulis ukvdaveba sicocxliT daagvirgvina. vefxistyaosnis<br />

personaJebma amqveyniuri bedniereba daimsaxures sazogadoebrivad sasargeblo ke-<br />

Tili saqmiTa da didi siyvaruliT.<br />

rogorc viciT, rusTveli emijneba siyvarulis ukiduresobis formebs, erTi mxriT,<br />

ganyenebul, usagno, mistikur sazeo trfialebas, meore mxriT, vulgarul, mdabio,<br />

xorciel Jinianobas.<br />

nizami ganjelis mier asaxuli siyvaruli sazeo movlenaa. amqveyniuri erTgulebisaTvis<br />

leilim da manjnunma moipoves saimqyveyno netareba. netareba daimsaxures<br />

xosrovma da Sirinmac. usagnod darCa mxolod farhadi. nizamim gaimeta da erTgvarad<br />

gawira es keTilSobili mijnuri. farhads arc am qveyanaze hqonda iRbliani cxovreba<br />

da arc saiqioSi moeloda bedis gaRimebas. Sirini xosrovis wili iyo aqac da<br />

iqac. amitomac logikurad ufro marTebulad moiqca didi uzbeki poeti navoi, romelmac<br />

Sirini xosrovs ar SeauRla da saimqveyno cxovrebisaTvis igi farhads dautova.<br />

Tumca mistikur-sufistur rkals verc navoi ascda.<br />

SoTa rusTvelisaTvis sruliad ucxoa misticizmi. rusTvelis gmirebi cxovroben<br />

da ibrZvian saamqveyno idealebisaTvis, saamqveyno siyvarulisaTvis. saarako dabrkolebaTa<br />

Zlevis gziT rusTvelis gmirebma aq, dedamiwaze, miaRwies adamianuri idealebis<br />

ganxorcielebas. rusTvelis siyvaruli dedamiwaze zeimobs Tavis gamarjvebas.<br />

nizamis siyvaruli ki saimqveyno zRvevis momlodinea.<br />

aseTia nizamisa da rusTvelis mier asaxul mijnurobaTa nairsaxeoba. amasTan dakavSirebiT<br />

unda movigonoT vefxistyaosnis cnobili rusi mTargmnelis k. balmontis<br />

mosazreba CvenTvis saintereso sakiTxis Taobaze. balmontis sityviT, dante da msoflios<br />

zogi sxva didi poeti-moazrovne sikvdiliT amtkiceben siyvarulis ukvdavebas.<br />

xolo `смерть, как художественный прием, есть легкое колдование~, SeniSnavs is da ganagrZobs:<br />

`Руставели выше этих поэтов, ибо в своих волшебствах он колдует жизнью. Проведя своих любящих<br />

через всевозможные питки, он им дает в жизни засиять таким блеском, что умереть они уже не могут<br />

никогда. В этом... преимущество Грузинского гения над его Европейскими современниками и певцами<br />

позднейшими~. `Витязь в тигровой шкуре~ – ambobs balmonti – `лучшая поэма любви, какая<br />

когда-либо была создана в Европе~.<br />

k. balmonts kargad aqvs SeniSnuli da Sefasebuli rusTvelis siyvarulis ideis<br />

Tavisebureba. vgoneb, balmonti ar icnobda nizamis, Torem saeWvo araa, rom igi did<br />

azerbaijanul poetsac miaqcevda im moazrovneTa wreSi, romelnic siyvarulis gagebis<br />

mxriT upirispirdebian rusTvelis pozicias.<br />

Sahname<br />

firdousis (934-1025) `Sahname~ sagmiro-safalavno eposis Zeglia. amaSi mxolod calkeuli<br />

epizodebis saxiT aris CarTuli samijnuro ambebi (zaalisa da rubadabes am-<br />

263


avi, beJanis da maniJes ambavi da sxv.) `Sahname~ da vefxistyaosani Janrobrivad sxvadasxva<br />

tipis nawarmoebebia. sxvadasxvaa isini Sinaarsobrivadac. `Sahname~ qarTulad<br />

niSnavs `mefeTa wigns~. marTlac, aq moTxrobilia iranel mefeTa Tavgadasavali mi-<br />

Turi periodidan Cveni welTaRricxvis me-7 saukunemde (iranSi arab-muslimanTa batonobis<br />

damyarebamde). Janrobriv-Sinaarsobrivi sxvadasxvaobis miuxedavad, am or<br />

Txzulebas Soris mainc SeiniSneba zogierTi msgavseba. magaliTad, `Sahnames~ umTavresi<br />

falavani ros<strong>tomi</strong> tarielis msgavsad vefxvis tyavs atarebda samoselad. `SahnameTi~<br />

vefxvis tyavi niSania gmirobisa da mamacobisa. vefxistyaosniT ki vefxvis tyavis<br />

simbolika principulad gansxvavebuli mniSvnelobis mqonea. mSvenieri vefxvis<br />

saxe tariels agonebda nestans (`rome vefxi Svenieri saxed misad damisaxavs, amad miyvars<br />

tyavi misi, kabad Cemad mominaxavs~), vefxvis tyavis samosiT tarieli TiTqo xorcielad<br />

ukavSirdeboda nestans, xolo sulierad xom misgan mudmiv ganuyreli iyo.<br />

ros<strong>tomi</strong> da avTandili sagmiro-safalavno moRvaweobisas saSualebad iyenebdnen xerxs.<br />

rostomma vaWris tansacmeli gadaicva da ucxoel sovdagrad SeniRbuli ewvia<br />

Turamis qveyanas, rom gamoexsna tyveobaSi myofi beJani. avTandili jer iyo da va-<br />

WarTuxucesis rolSi moevlina gulanSaros, vaWrulad gadacmuli apirebda qajeTis<br />

cixeSi Separvas nestanis gasaTavisufleblad. unda SevniSnoT, rom vaWrad gadacmis<br />

motivi moaruli motivia, romelic farTod aris gavrcelebuli msoflio literaturaSi.<br />

misi erTi varianti cnobilia `balavris sibrZniT~, romelic qarTulad Camoyalibda<br />

ara ugvianes me-9-10 saukuneebisa (vaWrad gadacmulma balavarma moaxerxa iodasafis<br />

sasaxleSi SeRweva da ufliswulTan ganmartoeba qristianuli moZRvrebis<br />

saqadageblad). vefxistyaosnisagan gansxvavebiT `Sahname~ aris uaRresad zRaprulfantastikuri<br />

xasiaTis nawarmoebi, sadac did rols asruleben avi sulebi da jadosnuri<br />

Zalebi. amisda miuxedavad, iranul eposSic garkveulad ganviTarebulia ise-<br />

Ti ideebi, romlebic niSandoblivia vefxistyaosnisaTvis (vaJkacobis idealizacia,<br />

qveynis gaerTianebisa da patronebisadmi – mefeebisadmi – morCilebis qadageba, sam-<br />

Soblos siyvaruli da mtrebis winaaRmdeg daundobeli brZolis saWiroeba, keTili<br />

da boroti Zalebis brZola da a. S.). oRond es motivebi sxvadasxvagvarad da sxvadasxva<br />

siuJetur-Sinaarsobriv masalazea gaSlili Sahnamesa da vefxistyaosanSi. sanimu-<br />

Sod SeiZleba SevCerdeT keTilisa da boroti Zalebis brZolis ideaze. es idea asaxuli<br />

aqvs Zveli da axali drois ara erT gamoCenil msoflio mwerals rogorc aRmosavleTSi,<br />

ise dasavleTSi. vefxistyaosnis mixedviT keTili Zalebis daucxromeli<br />

brZolis Sedegad qajeTis cixeSi (borotebis samyaroSi) gamomwyvdeuli nestani (sikeTis<br />

simbolo) ganTavisuflda, `borotsa sZlia keTilman, arseba misi grZelia~.<br />

rusTveli aviTarebs borotze keTilis gamarjvebis optimistur Tvalsazriss. `SahnameSi~<br />

(`Sahnames~ pirvel nawilSi) borot Zalas arsebiTad asaxierebs Turamis mxare,<br />

keTils – irani. uTavbolo omebi mimdinareobs sisxlisZiebisa da SurisZiebis niadagze.<br />

ufliswulma Turma veragulad mokla Tavisi umcrosi Zma, keTili da saTno ireji.<br />

amis gamo iranelebma Suri iZies (sisxli iZies) Turanelebze. erTxans mSvidoba<br />

damyarda. magram Turanelma afrasiobma kvlav muxanaTurad daRvara keTilSobili<br />

iraneli ufliswulis siaoSis marTali sisxli. axali, xangrZlivi brZolebis lozungad<br />

iqca SurisZieba siaoSisaTvis. `Sahnames~ bolo nawilSi moTxrobilia ahrimanis<br />

(boroti RmerTis) saSineli naSieris muslimani dampyroblebis ZalmomreobiTi<br />

batonobis damyareba iranis qveyanaSi. firdousi imiT amTavrebs Tavis uzarmazar poemas,<br />

rom gamarjveba rCeba borot Zalebs (borot dampyroblebs). es pesimisturi idea<br />

mkafiod gamosWvivis `Sahnamedan~. SurisZiebis motivi Tavidan bolomde gasdevs firdousis<br />

poemas, am poemis siuJetis magistralur xazs. rusTvelisaTvis ucxoa Suris-<br />

Ziebis (sisxlisZiebis) motivi, am motivs aviTareben mxolod vefxistyaosnis interpolatorebi<br />

da gamgrZeleblebi.<br />

264


SoTa rusTvelis winamorbedni da Tanamedroveni qarTulsa da<br />

msoflioli teraturaSi<br />

SoTa rusTvels TanamoZmeni hyavda dasavleT samyaroSic. SeumCneveli ar darCenila<br />

`vefxistyaosnis~ zogi motivis msgavseba Sua saukuneebis evropul literaturaSi.<br />

amis Taobaze seriozulad werda artur zutneri 1884 wels gamoqveynebul narkvev-<br />

Si. Tavis mxriT, n. mari erTgvari gakvirvebiT SeniSnavda Tavis ganTqmul rusTvelologiur<br />

gamokvlevaSi (`Култь женщины и рыцарство в поэме~), `Любопытно именно то, что сродные,<br />

иногда до тождества схожие черты наблюдаются в литературах стран, не имевших, казалось бы,<br />

возможности взаимно общаться~.<br />

amJamad sakmarisad aris dagrovili iseTi specialuri literatura, romelic miznad<br />

isaxavs gaarkvios vefxistyaosnis mimarTeba rogorc aRmosavluri, ise dasavluri<br />

msoflios mwerlobisadmi. SesaZlebeli xdeba erTgvari daskvnebis gakeTebac.<br />

vefxistyaosani rom konkretul niadagze SevupirispiroT msoflio literaturis nimuSebs,<br />

uwinares yovlisa, mxedvelobaSi unda miviRoT misi asaki (warmoSobis dro),<br />

Tematikur-Janrobrivi da Sinaarsobriv-ideuri xasiaTi, agreTve Sesaferisi istoriul-kulturuli<br />

da istoriul-socialuri garemo. amdenad, Cveni yuradRebis sagani<br />

unda gaxdes dasavleT evropis literaturidan sagmiro-saraindo poezia (`simRera<br />

rolandze~, `simRera sidze~, `simRera nibelungebze~) da saraindo romanebi e. w. mrgvali<br />

magidisa (sanimuSod, `parsevali~ an `parcifali~, `lanseloti anu urmis raindi~).<br />

gansakuTrebul interess iwvevs `wigni tristanisa da izoldasi~. rusuli literaturis<br />

istoriidan `vefxistyaosnis~ moasakea `ambavi igoris laSqrobisa~.<br />

SepirispirebisaTvis, rasakvirvelia, met safuZvels iZleva aRmosavleTis literaturuli<br />

samyaro. dasavleT evropis literaturul cxovrebasTan me-11-12 saukuneebSi<br />

Cvens qveyanas uSualo kavSiri ar hqonia, magram, rogorc viciT, mainc SeiniSneba rigi<br />

saerTo movlena. amis cxadsayoflad da garkveuli daskvnebis gamosatanad Zalian<br />

mokled gavarCevT ramdenime sanimuSo Sesaferis poetur Zegls.<br />

parcifali<br />

poema iwyeba parcifalis mamis gaxmuretis Tavgadasavlis aRweriT. gaxmureti iyo<br />

anJus mflobelis Svili, SesaniSnavi raindi, saraindo-savaJkaco qmedobisaTvis igi<br />

gaemgzavra baRdadSi, eaxla iqaur mflobels baruxs, sarwmunoebiT mahmadians. Sveloda<br />

omebSi. baRdadidan gaxmureti gadavida mavrebis qveyanaSi, daexmara dedofal<br />

belakanes (Konigin Belakane), coladac SeirTo. orsuli dedofali miatova (misi `urwmunoeba~<br />

moimizeza) da espaneTSi gardaixvewa. iq mefobda dedofali herceloidi<br />

(herceloide). bevri sagmiro saqme Seasrula. moipova dedofal herceloidis xeli.<br />

qorwilis Semdeg did dros ar gaevlo, rom baruxisagan mociquli mouvida, sTxovda<br />

daxmarebas. dauyovnebliv gaeSura. male daiRupa omSi. damwuxrebul herceloides sanugeSod<br />

mieca vaJiSvili – momavali didebuli raindi parcifali. SvilisaTvis rom<br />

raindobasTan dakavSirebuli xifaTi aecilebina, dedofali tyeSi dasaxlda, ymawvilTan<br />

akrZaluli iyo raindis xseneba. erTxel is SemTxveviT mainc waawyda moxetiale<br />

raindebs, Zalze moewona. imaTgan gaigo, rom saraindo zneobaSi daxelovneba SeiZleboda<br />

mefe arturis karze. dedis Zlieri winaaRmdegobis miuxedavad, gaiWra, ewvia<br />

arturs, Wabuki parcifali sasacilo iyo axirebuli CacmulobiT (dedam gangeb<br />

morTo ase), mouxeSaobiTa da gulubryvilo qceviT, magram yuradRebas ipyrobda momxiblavi<br />

garegnobiT. keTilSobileba etyoboda da didi ZalRonis patroni Canda. arturis<br />

karze igi gawafes. parcifali Seudga saraindo saxelis mosapoveblad saWiro<br />

mgzavrobas. saraindo saqmeebs asrulebda `mandilosnis samsaxuris~ wesiT. parcifalma<br />

mtrebisagan ixsna mSvenieri kondviramuris (Kondwiramur) qveyana, TviTon kondviramuri<br />

colad SeirTo. raindi ocnebobda gralis mopovebaze. SedarebiT advilad<br />

moxvda kidevac gralis sasaxleSi. Zlier ganaTebulsa da saucxood morTul darbazSi<br />

aRmoCnda. Semoiyvanes sasaxlis patroni anfortasi, romelic mZime avadmyofo-<br />

265


isagan itanjeboda. sneulma maspinZelma stumari mainc moridebiT moikiTxa. erTba-<br />

Sad gaisma Semzaravi kvnesis xma. sarangma Semoitana Subi, imis wveridan mowveTda sisxli.<br />

Seiqmna xmauri, CoCqoli, qviTini. amoatares sakvirvelebaTa-sakvirveleba – grali.<br />

daasvenes avadmyofis win. parcifali gaocebuli Sehyurebda yovelives, ena ar<br />

dauZravs, dumda (arturis karze misma gamwafvelma keTilma gurnemancma aswavla laparakis<br />

morideba). Turme avadmyofs rom Sesityveboda da misi sneulebis Taobaze sityva<br />

Camoegdo, ubedurs samudamod ixsnida gansacdelisagan, aafortasi ganikurneboda.<br />

parcifals mosasveneblad miuCines calke darbazi. SfoTiani Rame gaatara. diliT<br />

sawolidan rom adga, veravin ipova, irgvliv sicariele sufevda. danaRvlianebuli<br />

ganSorda sasaxles, male darwmunda SecdomaSi, magram sinanuli gvianRa iyo. Semdeg<br />

parcifalma bevri samamaco saqme Caidina, sworupovari falavani-raindis saxeli<br />

moipova, magram gralze ocnebas ver eleoda. parcifals, sxvaTa Soris, Serkineba mouxda<br />

Tavis `warmarT~ naxevarZmasTan, bumberaz feirafisTan, romelic qristianul<br />

rjulze moaqcia da monaTla. zneobriv-sarwmunoebrivad imdenad gafaqizda da amaRlda<br />

parcifali, rom mas RvTaebrivi ganCinebis wyalobiT sabolood ergo grali. gaxelmwifda.<br />

gralis sasaxlis patroni gaxda. gankurna anfortasi. ukanaskneli ise<br />

damSvenda, rom parcifalis silamazec ki daCrdila, daemsgavsa daviT winaswarmetyvelis<br />

silamaziT ganTqmul Svil abesaloms. anfortasma gadawyvita cxovrebis dar-<br />

Cenili dReni sulieri cxovrebisa da gralis samsaxurisaTvis Seewira. parcifals<br />

kondviramurisagan hyavda ori vaJi (tyupebi). erTma maTganma, loengrinma, saamqveyno<br />

cxovrebas zurgi Seaqcia. mamam mas daumkvidra gralis sasaxle.<br />

moyvanili mokle Sinaarsidanac sakmirisi sicxadiT Cans `parcifalis~ saerTo<br />

xasiaTi. poemis mixedviT, gmirebs amoZravebT an rainduli saxelis moxveWis TviTmiznuri<br />

misawrafebani, anda sarwmunoebriv-mistikuri midrekilebani, poemis mTavari<br />

gmiris, parcifalisaTvis ucnobia namdvili samijnuro Tavgadasavali, bunebrivad aR-<br />

Zruli samijnuro gancdebi, grZnobaTa Widili, sulieri konfliqtebi, dramatizmi.<br />

parcifalisa da kondviramuris saxeebis gamosakveTad volfram eSenbaxeli ver iyenebs<br />

personaJTa fsiqologiuri daxasiaTebis xerxebs. `gamijnureba~ da colis Ser-<br />

Tva, Cveulebriv, SemTxveviTs garemoebas ukavSirdeba. rogorc wesi, colis moyvanis<br />

uflebas raindi imsaxurebs Tavisi vaJkacuri saqmianobiT (am mxriT, `parcifali~<br />

erTgvarad emsgavseba `amirandarejanians~).<br />

marTalia, `parcifali~ kompoziciurad rTuli, rTul-planiani nawarmoebia. mTavar<br />

siuJetur ambavs (parcifalis Tavgadasavals) enaskveba rigi Senakadi ambavi. maT<br />

Soris gamoirCeva gavanis vrceli saraindo-samijnuro epizodi. gavanis ambavi parcifalis<br />

ambis sapirispirod aris mofiqrebuli. ramdenadme miamitsa da mouqnels, magram<br />

znefaqizsa da Rrmad morwmune parcifals garkveulad upirispirdeba galanturi,<br />

oRond msubuqi yofaqcevis gavani. gavanma didad gaiTqva saxeli saraindo moRvaweobis<br />

asparezze, bevr saxifaTo SerkinebaSi gaimarjva, bevri kekluci mandilosnis<br />

guli moigo, magram gralis mopovebis pativi ver daimsaxura. amisaTvis mas ar hyofnida<br />

sarwmunoebrivi grZnobis siRrme da zneobrivi sisrule.<br />

did yuradRebas iqcevs sigunes (Sigune) ambavi. sigune iyo parcifalis axlo naTesavi<br />

qali, romelic msxverplad Seewira udrood daRupuli misi raindi satrfos<br />

gamoglovebas. mWmunvare sigune asaxierebs Rrmad mgrZnobiare, nazs da erTgul, magram<br />

ramdenadme usicocxlosa da TiTqo ara miwieri vnebaTaRelvisaTvis Seqmnil Seyvarebul<br />

qals. sigunes ambavs aRbeWdili aqvs mistikuri ieri.<br />

eSenbaxelis msoflmxedvelobas Zlier zRudavs qriatianul-sarwmunoebrivi aRmsarebloba.<br />

uaRresobamdis zRaprul-fantastikuria da mistikuri gralis sasaxlis<br />

mTeli istoria. jadosnuri gralis, viTomda saqristiano am reliqviis Ziebas ewireba<br />

parcifalis umTavresi safalavno-saraindo moRvaweoba. parcifali samisionero<br />

saqmianobasac eweoda. man daamarcxa da qristianul rjulze moaqcia, monaTla, misi<br />

`warmarTi~ (mahmadiani) naxevarZma feirafisi. sagulismoa, rom parcifalis mamam Ti-<br />

Tqo sarwmunoebrivi sxvaobis gamo miatova Tavisi pirveli coli, Tumca `warmarTi~<br />

266


meuRle mzad iyo mieRo qmris rjuli. materialuri cxovrebis uaryofa, asketikuri<br />

gandegiloba da saqristiano cru-reliqviis samsaxuri poema `parcifaliT~ miCneulia<br />

saidealo-samadlo saqmed.<br />

lanseloti<br />

tipiuri satrfialo-saraindo romania kretien de truas (me-12 saukunis meore naxevari)<br />

`lanseloti anu urmis raindi~ (Tavisi Txzuleba kretiens darCa daumTavrebeli.<br />

igi sxvam daasrula). ganTqmuli saqveyno raindi lanseloti gaumijnurda mefe<br />

arturis mSvenier meuRles ganievras (Ganievre).<br />

kopwia da grZnobieri dedofali jer qmris Zmiswuls yvarobda, Semdeg lanselots<br />

miuZRvna Tavisi guli. lanselotma Tavisi uwindeli satrfo, axalgazrda qvrivi,<br />

miatova da dedoflis Tayvanismcemeli gaxda. tyeSi moseirne dedofali gaitaca masze<br />

Seyvarebulma mTavris Svilma meleaganma (Meleagans). lanseloti daedevna gamtacebels.<br />

igi iZulebuli Seiqna emgzavra qondriskacis urmiT (rac raindis Rirsebas<br />

amcirebda). lanselotma daamarcxa (da sabolood mokla kidevac) Tavisi moqiSpe,<br />

dedofali daisakuTra da misi siaxloviT datkba, Tumca bevri dabrkolebis gadalaxva<br />

dasWirda, karga xans patimrad iyo meleaganis mamulSi. sapyrobilidan gamoapara<br />

meleaganis dam.<br />

poemis finali mainc sarwmunoebriv-mistikuria. aqac scenaze gamodis graali (igive<br />

graali)...…kretein de truas mier asaxuli siyvaruli kurtuaziulia, maneruli,<br />

sxvadasxva pirobiTobiT SezRuduli da gansazRvruli. es siyvaruli ver daiqadnis<br />

zneobrivi cxovrebis damamSvenebeli da gamafaqizebeli TvisebebiT: dedofali ganievra<br />

Wirveuli da pranWia, mokekluce mandilosania, pativmoyvare da uflebamoyvare,<br />

romlisTvisac ucxoa qaluri kdemamosileba da mokrZaleba. igi ar Takilobda pirfer<br />

Tayvanismcemlebs, Tumca sruli TanagrZnoba lanselots gauwia. magram satrfos<br />

erTgulebaSi rom darwmunebuliyo da raindis monuri morCileba daedasturebina,<br />

igi zogjer sasacilo (da samarcxvino) mdgomareobaSi ayenebda Tavis rCeuls, lanselotic<br />

iZulebuli xdeboda udrtvinvelad da warbSeuxrelad Seesrulebina Wirveuli<br />

dedoflis axirebani. lanseloti yurmoWrili mona-msaxuri iyo Tavisi haerovani<br />

qalbatonisa.<br />

Tavisi mxriT, lanselotma advilad daTmo erTguli satrfo, rodesac dedoflis<br />

mijnuri gaxda. koxta dedoflis mijnuroba, ra Tqma unda, sapatio iyo da Tavmosawoni<br />

raindisaTvis. tipiuria, rom raindi gaumijnurda qmrian mandilosans (adrec<br />

igi qvriv qals hyvarobda).<br />

`mrgvali magidis~ meufe arturi poemiT asaxierebs unebisyofo, uTavmoyvareo, gulubryvilo<br />

kacs, romelic asrulebs gawbilebuli, rqosani meuRlis sasacilo rols.<br />

arturi dedofalma jer qmris Zmiswulze gacvala, Semdeg lanselotze. brmad<br />

da avadmyofurad Seyvarebulma qmarma yvelaferi apatia Tavis orgul cols.<br />

rusTvelisa da kretien de truas warmosaxul mijnurobas `Sua uzis didi zRvari~.<br />

uazro iqneboda mijnurobis am ori saxeobis Sesapirispireblad sityvis gagrZeleba.<br />

vityviT mxolod, rom _ rogorc ukve SevniSneT _ verc `lanseloti~ acda graalis<br />

mistikuri ambis zemoqmedebas. albaT es (Tu sxva) garemoeba aqvs mxedvelobaSi<br />

safrangeTis Tanamedrove gamoCenil mweral lui aragons, rodesac ambobs: `vefxistyaosani<br />

Sua saukuneebis yvelaze SesaniSnavi qmnilebaa. dasavleT evropis imave epoqis<br />

didi poemebisagan gansxvavebiT, igi Tavisufalia yovelgvari mistikisagan da, aRorZinebis<br />

epoqis qmnilebaTa msgavsad, qristianul moZRvrebaze maRla dgas... saqarTvelom<br />

warmoSva Tavisi dante, maSin roca Cven kretien de truamde Zlivs mivaRwieT~.<br />

tristan da izolda (izolde)<br />

mRelvare da daucxromeli, oRond tragikuli siyvarulis warmtaci ambavi moTxrobilia<br />

`tristanisa da izoldas wignSi~.Ees romani arsebiTad warmoadgens dasavleT<br />

evropis garkveul socialur sinamdvilesTan Sexamebuli `visramianis~ qristia-<br />

267


nizebul redaqcias. aq TiTqmis mTlianad aris daculi `visramianis~ siuJeturi sqema,<br />

oRond gansxvavebulia finali. Tumca raminis msgavsad tristanmac droebiT TiTqos<br />

daiviwya Tavisi trfobis sagani da coli SeirTo (qristianuli wesiT jvari daiwera<br />

TeTrxelebian izoldaze, Tumca meuRleoba ar gauwevia), magram Zveli siyvarulis<br />

grZnoba mas odnavac ar ganelebia gulSi da wuTisofels gamoesalma rogorc<br />

am siyvarulis erTguli msaxuri. tristanTan erTad suli ganuteva izoldamac. `visramianis~<br />

Seyvarebulebi (visi da ramini) bolos da bolos SeuRldnen da bednierad<br />

daasrules amqveyniuri cxovreba. `tristan da izoldaSi~ siyvaruli ufro gafaqizebulia,<br />

haerovnebis SaravandediT aris mosili da moklebulia `visramianisTvis~<br />

damaxasiaTebel SiSvel erotiulobas. tristani, nawilobriv izoldac, mefe markTan<br />

urTierTobaSi iCenen did mokrZalebas, pativiscemiT epyrobian keTilsa da sulgrZel<br />

mefes. amiT isini ar hgvanan raminsa da viss. saerTod, `tristan da izoldas~<br />

dadebiT personaJTa wre darbaisluri da keTilSobiluria. rogorc vTqviT, romans<br />

SerTvia qristianul-keTilSobiluri motivebi. aqa-iq SeiniSneba Suasaukuneobrivi<br />

crumorwmuneobis elementebic (magaliTad, gankiTxva gaxurebuli SanTiT).<br />

rogorc `tristan da izoldas~, ise `visramianis~ siyvaruli, sazogadoebrivi zneobis<br />

TvalsazrisiT, SeuZlebelia ar yofiliyo sacilobeli, tristani da ramini namdvilad<br />

mainc Ralatobdnen maT moyvarulsa da keTilismyofel maxlobel naTesavebs<br />

(tristani biZas, ramini Zmas) da imaT colebTan iWerdnen intimur kavSirs. TavianTi<br />

mxriT, qmrebis aSkarad moRalatis rolSi gamodian maTi colebi (izolda da visi),<br />

sagulisxmoa, rom arc izoldas da arc viss arasodes ugrZvniaT sindisis gulwrfeli<br />

qenjna. nazi izolda guldamSvidebiT asrulebda ori qmris meuRlis movaleobas<br />

(`visramianiT~ visma ZiZis daxmarebiT TilismiT Sekra kanonieri qmris mamakacoba).<br />

zneobrivad aseTi saTakilo siyvaruli imiT aris gamarTlebuli, rom tristanma<br />

da izoldam viTomc sabediswero siyvarulis samsala Sesves, ris gamoc maT neba<br />

aRekveTaT, isini uZlurni aRmoCndnen winaaRmdegoba gaewiaT bedis ganaCenisaTvis.<br />

`visramianis~ gmirebis siyvarulic TiTqo RvTis ganCinebiT Caisaxa. man gansazRvra<br />

visisa da raminis daucxromeli siyvarulis Zala. orive romaniT (ufro xazgasmulad<br />

`visramianiT~) qalwulebi miaTxoves maTi asakisaTvis Seuferebel moxucebs,<br />

qalwulebis guli ki bunebrivad miizides axalgazrda mSvenierma Wabukebma. sxvadasxva<br />

motivebis momizezebiT, avtorebi cdiloben mkiTxveli sazogadoebis winaSe gaamarTlon<br />

siyvarulis snebiT Sepyrobili maTi ubeduri gmirebi. magram mijnurebis<br />

saqcielis aseTi Tavgamodebuli dacvis saWiroeba poetebis mxriT, ukve imaze miuTi-<br />

Tebs, rom TviTon es saqcieli marTlac saCoTiro unda yofiliyo sazogadoebrivi<br />

zneobis TvalsazrisiT.<br />

k. balmontis moazrebiT `tristan da izolda~ erTaderTi Txzulebaa evropul<br />

literaturaSi, romelsac SeiZleba SeuerTdes `qarTveli mgosnis Seudarebeli poema~.<br />

marTlac-da namdvili adamianuri siyvarulis stiqia araCveulebrivi ZaliTaa<br />

asaxuli bretonul moTxrobaSi. oRond, `tristan da izoldas~ Zlieri siyvaruli<br />

Sorsaa ufaqizesi siyvarulis im amamaRlebeli grZnobisagan, rasac rusTvelma um-<br />

Rera. meorec: tristanisa da izoldas siyvaruli jadosnuri garemoebiT gaikvanZa<br />

(rogorc viciT, tristanma da izoldam SemTxveviT siyvarulis samsala Sesves). amitomac,<br />

`tristan da izoldas~ personaJebis moqmedebas gansazRvravda bedisweris brma<br />

kanoni da ara maTi piraduli neba-survili. tarielisa da nestanis siyvaruli ki bunebriv<br />

pirobebSi Caisaxa da bunebriv niadagze aRmocenda. vefxistyaosnis gmirebis<br />

moqmedebas arc RvTaebrivi Zala warmarTavs da arc bedisweris ganCineba. vefxistyaosnis<br />

personaJebis pirovnuli Tavisufleba maT siyvaruls aZlevs renesansul xasiaTs.<br />

tristanisa da izoldas mijnuroba garegnulad mainc, ramdenadme Selamazebuli<br />

formis miuxedavad, arsebiTad ar gansxvavdeba `visramianiT~ asaxuli mijnurobisagan.<br />

`visramianisa~ da `vefxistyaosnis~ mijnuroba Cven ukve SevupirispireT erTmaneTs da<br />

aq aRar gavimeorebT.<br />

268


nibelungebi<br />

`nibelungebis~ CvenTvis saintereso redaqcia (Tqmuleba an simRera nibelungebze)<br />

literaturulad Camoyalibda me-13 saukunis dasawyisSi. es redaqcia mniSvnelovnad<br />

uaxlovdeba kurtuaziuli romanis tips, Tumca mas sakmaod aqvs SenarCunebuli ufro<br />

adreuli periodis feodaluri eposis xasiaTi. `nibelungebSi~ mTavari yuradReba eqceva<br />

saraindo-sabrZolosa da saraindo-sapatronymo urTierTobis ambebs. am Txzulebis<br />

siuJetur RerZs namdvilad Seadgens veragulad mokluli zigfridis qvrivis,<br />

mSvenieri krimhildes saSineli SurisZieba sayvareli qmris sisxlis sazRvevad. krimhildesadmi<br />

SuriT gamsWvalulma brunhildem (krimhildes rZalma, krimhildes Zmis<br />

mefe gunteris meuRlem) mamac rainds hagens moRalaturad moakvlevina keTilzniani<br />

raindi zigfridi (zigfridis mkvlelobaSi wili edo mefe gunters, agreTve imis<br />

bevr moymes). unugeSo krimhilde erTxans gulSi iklavda boRmas da SurisZiebisaTvis<br />

emzadeboda. swored am mizeziT daTanxmda igi miTxoveboda mefe etcels (atilas).<br />

krimhilde fiqrobda: `egeb Zvirfas qmris mkvlelebs me mivuzRo magierio~ (1259, 7-8).<br />

krimhildem TavisTan miipatiJa Zmebi da maTi raindebi, magram keTili stumrobis nacvlad<br />

mouwyo umagaliTo xocva-Jleta. SurisZiebis grZnobiT gabruebulma dedofalma<br />

moRalate hagens piradad gauCexa Tavi zigfridis xmliT. etcelis erTma raind-<br />

Taganma veRar Seikava Tavi da dedofalsac gaugmira guli.<br />

siyvaruli Zalian mkrTalad aris asaxuli `nibelungebSi~. siyvarulis grZnobis<br />

analizs am poemis ucnobi avtori ar mimarTavs, samagierod, is gatacebiT umReris<br />

meuRleobrivi erTgulebis gamovlinebas da meuRleobrivi bednierebis idilias. oRond<br />

mosiyvarule meuRle-qalis gaborotebul SurisZiebas sazRvari ara aqvs. Suris-<br />

Ziebis cecxliT agznebulma krimhildem wonsaworoba dahkarga, winaswar mofiqrebuli<br />

jojoxeTuri gegmiT man imsxverpla didZali udanaSaulo piri. poemis mixedviT,<br />

SurisZieba miCneulia iseT yovlismomcvel brma stiqiur grZnobad, romelic SeiZleba<br />

gadaizardos umagaliTo danaSaulebriv saqmianobaSi. krimhildes sikvdili raindis<br />

xeliT msjavria im SemaZrwunebeli moqmedebisaTvis, rac saerTod keTilma da<br />

znefaqizma qalma Caidina SurisZiebiT Smagobis viTarebaSi.<br />

Tu `nibelungebis~ centralur gmir qals krimhildes SurisZiebis grZnoba amoZravebda<br />

(SurisZiebis gamo man daiviwya stumarTmoyvareoba, movaleoba ojaxis, na-<br />

Tesavebisa da saxelmwifos winaSe; krimhildem sakuTari Svilic ki ar daindo, rom<br />

ganexorcielebina Tavisi saSurisZiebo ganzraxvani), `vefxistyaosnis~ centralur<br />

gmir qals – nestans, asuldgmulebda amaRlebuli siyvaruli, didi adamianuri sulgrZeloba<br />

da samSoblo qveynisadmi movaleobis moqalaqeobrivi Segneba. SurisZiebiT<br />

mTvral krimhildes sisxli wyuroda, igi araviTar msxverpls ar erideboda. nestani<br />

ki, rodesac iZulebuli gaxda tarielisaTvis erCia xvarazmSahis Zmis mokvla, sagangebod<br />

afrTxilebda mas (542, 2-3):<br />

didsa sisxlsa ver Segaqmnev, ver viqmnebi Sua kedlad;<br />

ra movides, siZe mokal, misTa spaTa auwyvedlad.<br />

simRera rolandze<br />

gmirobisa da samSoblos siyvarulis warmtaci himnia franguli sagmiro-saraindo<br />

poema `simRera rolandze~, romelic SeuTxzavs me-11 saukunis gasulis ucnob truvers.<br />

ukve SeniSnulia, rom am poemis personaJebis, rolandis da olivies megobroba<br />

ramdenadme mogvagonebs rusTvelis tarielisa da avTandilis megobrobas, Tumca `vefxistyaosnis~<br />

gmirTa Zmoba-megobroba gansxvavebulma garemoebam Seapiroba da mas sxvagvari<br />

xasiaTi da mimarTuleba mieca. mainc, vaJkacuri pirdapirobiT, SemmarTeblobi-<br />

Ta da erTgvari ganusjelobiT mamaci rolandi hgavs tariels, xolo TavdaWerilobiT,<br />

ganmsjelobiTa da SemagoneblobiTi tendenciebiT olivie ufro avTandiliseburi<br />

xasiaTis Tvisebebs gamoxatavs. bevr rameSi hgvanan erTmaneTs mefe karlosi da mefe<br />

rostevani. `vefxistyaosansa~ da simReras rolandze erTmaneTTan aaxloebs savaJ-<br />

269


kaco-sagmiro da sapatronymo idealebi, amasTan samSoblo qveynis siyvarulis mxurvale<br />

grZnoba. `vefxistyaosnis~ ganTqmul aforizms `sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili<br />

saxelovani~ Soridan exmaureba `rolandis~ aforizmi: `magram brZolaSi sikvdili<br />

sjobs, vidre Sercxvena~.<br />

`vefxistyaosnisagan~ gansxvavebiT, franguli poemis niSandobliv Tvisebas Seadgens<br />

saqristiano-sarwmunoebrivi motivis didi xvedriTi wona. sarwmunoebrivi momenti<br />

Zlier etyoba `rolandze simReris~ mTel Sinaarssa da ideur-SemecnebiTs mxares.<br />

rolandi da olivie iRupebian samSoblo qveynisa da qristianobis samsaxuris dros<br />

muslimanuri mtrebis winaaRmdeg brZolaSi.<br />

frangi truverisaTvis ucxo Cans samijnuro ganwyobilebani. aseT ganwyobilebebs<br />

adgili ver upovnia `rolandis simReraSi~. rolandis sacoles qalwul aldas saxe<br />

Zalian mkrTalad TinaTinobs poemaSi. momakvdav rolands cxadliv agondeba mis mier<br />

dapyrobili qveynebi, misi Zvirfasi samSoblo safrangeTi, sayvareli aRmzrdeli da<br />

patroni, naTesavebi... aldas Sesaxeb ki sruli dumilia.<br />

Tu `rolandis~ mixedviT, vaJkacobis stimulad xdeba samSoblos siyvaruli da<br />

sarwmunoebrivi gzneba, vefxistyaosnis mixedviT, raindebis gmirul saqmianobas fr-<br />

Tebs asxams samSoblos siyvarulsa da sazogadoebriv movaleobaTa SegnebasTan er-<br />

Tad maRalzneobrivi samijnuro grZnoba. vefxistyaosnis qal-personaJebTan SedarebiT,<br />

ra Tqma unda, sruliad usicocxloa da usaxuria qalwuli alda.<br />

simRera sidze<br />

simRera sidze espanuri nacionaluri eposis SesaniSnavi Zeglia, romelic literaturulad<br />

Camoyalibda 1140 – 1150 wlebs Sua. aq asaxulia espaneTis me-11 saukunis<br />

meore naxevris namdvili istoriuli ambebi. TviTon sidi istoriuli piria, mas erqva<br />

rodrigo dias (sidi zedwodebaa, warmodgeba seid-isagan), unda dabadebuliyo daaxloebiT<br />

1040 wels, gardacvlila me-11 saukunis miwurulSi, 1099 wels. Tumca `simReraSi~<br />

sidi idealizebulia, magram igi mainc Zalian hgavs Tavis istoriul prototips.<br />

saerTod, simRera sidze `Более точна в конкретно-историческом отношении, чем какойлибо<br />

иной из известных нам образцов западноевропейского эпоса~.<br />

realisturi elferi aRbeWdili aqvs poemis yvela epizods. rogorc istoriuli<br />

piri da rogorc `simReris~ personaJi, sidi monawileobda espaneTis mefe-mTavarTa<br />

mraval saSinao omSi, gansakuTrebiT gaiTqva man saxeli muslimanebis winaaRmdeg<br />

warmoebuli gmiruli brZolebiT. sidi iyo espaneTis didi erovnuli gmiri, samSoblo-qveynis<br />

damoukideblobisa da TviTmyofobisaTvis Tavganwiruli mebrZoli Sinaur<br />

da gareSe mtrebTan. heroika da patriotuli suliskveTeba msWvalavs `simReras<br />

sidze~. poemisaTvis sagrZnobia antiarabuli, antimuslimanuri tendenciebi, magram<br />

mas eucxoeba fanatizmi da religiuri egzaltacia. `simReras~ amkobs sidis meuRlis<br />

dona ximenas mSvidi, ojaxisa da qmris moyvaruli da erTguli qalis momxiblavi saxe.<br />

poemisaTvis ucnobia mijnurobis niSanwyali.<br />

270


sityvis kona da saganTsamyaro<br />

271<br />

guram ramiSvili<br />

meCvidmete-meTvramete saukuneTa mijnaze Seiqmna sulxan-saba orbelianis `sibrZnesicruisa~,<br />

`swavlani~, `sityvis kona~ da es Rrma mizezebma ganapiroba _ qarTvelTa<br />

zneobrivad gadagvarebis safrTxe im xanaSi sruliad aSkara gaxda. erovnuli<br />

religia Seejaxa cxovrebis keTilad mowyobis maSindel biologiur instinqtebs da<br />

religiis Senobamac ryeva daiwyo.<br />

sulxan-saba orbelianma adreve Tavs idva didi misia: igi erovnuli TviTmyofadobis<br />

swored iseT saZirkvels miadga, romlis cxadyofac sruliad aucilebeli iyo<br />

Cveni xalxis TviTcnobierebis gansamtkiceblad da kulturis mkvidri Senobis asagebad<br />

axal, mZime viTarebaSi. es saZirkveli iyo dedaena, romlis SesaZleblobaTa gamosavlenadac<br />

daiwera `sityvis kona~. es samuSao swored xalxis cnobierebis enobrivi<br />

saTaveebis aRdgeniT unda dawyebuliyo. sabam gagviRo da Tavadve SegviZRva kidec<br />

im saidumlo karSi, saidanac erTaderTi da uSecdomo misasvlelia dedaenisa<br />

da, aqedan gamomdinare, erovnuli fsiqikis siRrmeebisken. misi mizani, ra Tqma unda,<br />

isic iyo, rom srulad aRenusxa qarTuli enis sityvieri maragi. magram es leqsikoni,<br />

Tavisi ganxorcielebis wesiT, sxva, ufro Rrma amocanas wyvets, vidre martooden<br />

sityvaTa Sekrebaa.<br />

Cven gvaocebs sityvis ganmartebis is wesi, rac ase iSviaTia da rac Zalian Znelia<br />

meTodad Camoayalibos im mkvlevarma, vinc ara mxolod moklebulia dedaenobriv<br />

alRos, aramed, rac mTavaria, imis gagebas, rom ena ar aris mxolod raimes Setyobinebis<br />

martivi iaraRi (aseTi iaraRi cxovelebsac aqvT), aramed igi aris, upirveles<br />

yovlisa, saganTxedvis wesi. mogvianebiT ase ityvis erTi didi dasavleTeli moazrovne:<br />

`yoveli ena xalxis msoflxedvaao~. magram es ukve Tqva sabam ara aseTi Teoriuli<br />

gancxadebiT, aramed (rac ufro mniSvnelovania) Tavisi leqsikoniT, romelic<br />

aris saxelmZRvanelo wigni qarTveli kacis enobrivi saganTxedvisa. amis mZafri<br />

SegrZneba uTuod hqonda erT-erT mis Tanamedroves, roca uTqvams: `Tu visme gwadis<br />

es wigni, egre gmatsT, viTa rusTvelsa~. amas ver ityodnen, igi rom mxolod leqsikoni<br />

yofiliyo da sxva araferi (gavixsenoT, rom ufro meti raodenobis xelnaweri<br />

cali arsebobs `sityvis konisa~, vidre TviT `vefxistyaosni-sa~!).<br />

qarTul sityvas rom aseTi didi misia dahkisreboda _ yofiliyo enobrivi msoflxedvis<br />

maSenebeli _ mas unda ecocxla leqsikonSic. sxva SemTxvevaSi igi aseT Zalas<br />

kargavda. sabam SeZlo TiTqmis SeuZlebeli _ metyvelebisagan `amokveTilsa~ da<br />

wignSi `gadanergil~ sityvas cxovelmyofeloba SeunarCuna, SeunarCuna sicocxle imgvarad,<br />

rom, Tu saWiro gaxda, ukan, metyvelebaSi `gadanergvisas~ igi isev ixarebs.<br />

rogor aRwevs saba amas? iqneb im sagnis zedmiwevniTi aRweriT, romelsac saTanado<br />

sityva aRniSnavs? ara, sabas leqsikonSi didTagan didi umravlesoba sityvebisa<br />

sagans pirdapir arc mihyveba; magram swored saganTa samyaroSi sabaseburad ganmartebul<br />

sityvebze ukeTesi gzis gamkvlevi Zneli warmosadgenia.<br />

dedaenis sityva saganze marjved morgebis wesia, magram mTeli saidumloeba is<br />

aris, rom morgebis es wesi yovelTvis sagniT ki ar aris nakarnaxevi, aramed, uwinares<br />

yovlisa, dedaenis kanonebiT, enaSi mniSvnelobaTa Tavmoyris iseTi unikaluri wesebiT,<br />

rasac mxolod gamaxvilebuli dedaenobrivi alRoTi SeiZleba mivwvdeT. amaSi<br />

gasawvrTnelad da dasaxelovneblad bevr SemTxvevaSi isev sabas unda mivmarToT.<br />

saba enidan amosvliT gascqeris saganTa sinamdviles da amiT arRvevs adamianis im<br />

Cveulebriv pozicias, roca mxolod sagnis cxadi mocemulobidan amodian. marTlac,<br />

Tu enas garedan, saganTa samyarodan SemovxedavT, maSin igi arcTu ise mniSvnelovnad<br />

mogveCveneba; maSin sityvebic sxva araferi iqneba, Tu ara mza saxiT mocemul<br />

saganTa ubralo aRmniSvnelebi, maTi mxolod bgeriTi etiketebi. magram sakmarisia<br />

enis SigniT `SevixedoT~ ise, rogorc amas saba gvaswavlis da Semdgom aqedan `gamov-


xedoT~ samyaros, rom maSinve vigrZnobT: sityva mza sagnis martivi asli ki ar aris,<br />

aramed am sagnis Taviseburad xedvisa da mopovebis wesia. amis gaazreba ki mTlianad<br />

cvlis Cvens damokidebulebas enis mimarT: ukve mowiwebiTa da siyvaruliT vekidebiT<br />

im fenomens, romelsac `dedaenas~ veZaxiT _ Turme samyaro mis prizmaSi gadatexili<br />

da misiT moniSnuli gveZleva. sabam ganamtkica Cveni aseTi pozicia dedaenis mimarT.<br />

da mainc: rogor gamoiyureba `sityvis konidan~ saganTsamyaro? sagnebi, mogexsenebaT,<br />

is aris, rac TvaliT dasanaxia da yuriT gasagoni, rasac vexebiT, viynosavT,<br />

gemos gavusinjavT, mokled, rasac guliT vigrZnobT an gonebiT mivwvdebiT. Cveulebriv,<br />

iseTi STabeWdileba iqmneba, rom Tu gveqneba Tvali, yuri, guli da goneba,<br />

saganTan misasvleli yvela gzac da saSualebac xelT gvqonia. ar yofila Turme<br />

mTlad ese! am bolo xanebSi yuradReba miapyres im uxilav arxs, saidanac xdeba,<br />

agreTve, sagnis SemoRweva Cvens cnobierebaSi da razedac Turme damokidebuli<br />

yofila igive Cveni Tvalic, yuric, gulica da gonebac. es aris enis arxi, ufro<br />

sworad _ dedaenisa. am aRmoCenam gza gauxsna sxva mniSvnelovan Teoriul aRmoCenebs<br />

adamianis mier msoflSecnobis did sferoebSi. am Teoriul aRmoCenamde didi xniT<br />

adre sabam praqtikulad miakvlia amasve da Tu mis leqsikonSi SesagrZnobi sagani<br />

uSualod SeigrZnoba, dasanaxi sagani ase naTlad Cans, gonebiT sawvdomi ase kargad<br />

`naTdeba~, es swored imitom, rom man dedaenis faruli da uZlieresi zemoqmedebis<br />

velSi mogvaxvedra da amiT ufro mZafrad aRgvaqmevina saganTa samyaro.<br />

Tu sityvas sabas leqsikonSi amodena Zala aqvs, es swored enis mTlianobrivad<br />

wvdomis gamoa; aq sityva sxva sityvaTa raRac grovidan amokveTili usicocxlo er-<br />

Teuli ki ar aris, aramed sasicocxlo kavSirebidan iseTnairad aris amotanili, rom<br />

misi warmoTqma da ganmeoreba mTeli enis eqos gamoscems. amis SesaniSnavi dadasturebaa<br />

Tundac erTi aseTi magaliTi `sityvis konidan~:<br />

mzera _ mzeraca esreT ganiyofebian;<br />

xedva ars ra TvaliT keTilad xedvides;<br />

Cena ars ra akldes da mcired xedvides;<br />

mzera ars ra SoriT xedvides;<br />

Wvreta ars ra xangrZliT dakvirvebiT umzerdes rasme;<br />

cqera ars garCeviT xilvisTvis axlore dacqeriT Tvali daapyras.<br />

gamoWvreta _ sarkmliT ixedvis;<br />

gamoWyeta _ Tvalis Zlier gaxileba;<br />

aq aris gvarisa da saxis logikaSi cnobili damokidebuleba: erT-erTi maTgani<br />

magaliTad, `mzera~ pirobiTad aris aRebuli sayrden sityvad, magram igi ar aris<br />

gvareobiTi cneba da sxvebi ki _ misi qvesaxeobani. es sityvebi rom gangvemarta mxolod<br />

im zogadi mniSvnelobis mixedviT, rac maT aerTianebT, e. i. im mniSvnelobiT,<br />

riTac igi, `mzera~, gansxvavdeba, vTqvaT, `smenisgan~, qarTuli enis monawileobis<br />

veraviTar kvals ver aRmovaCendiT. es iqneboda universaluri enis pozicia. magram<br />

aseTi zogadi ena ar arsebobs; arseboben mxolod calkeuli enebi da maT Soris _<br />

qarTuli ena. am Svid sityvaSi, ise rogorc sxva amgvar sityvaTa jgufebSi, moCans<br />

qarTuli enobrivi msoflxedvis monakveTebi.<br />

sabas uTqvams, me qarTulisgan kide sxva ena ara vicodio. marTlac, iseTi codna,<br />

rogoric mas qarTuli enisa hqonda _ e. i. codna ara mxolod sityvebisa, aramed,<br />

rac mTavaria, sityvebSi moqceuli dedaenobrivi msoflgancdisa, Tanac wvdomis ase-<br />

Ti utyuari alRo _ kacs rom ori an meti enis mimarT hqondes, Znelad warmosadgenia.<br />

roca saba brZanebs _ sxva ena ara vicodio _ igi swored aseT codnas gulisxmobs<br />

da ara sxvagvars; amis mSvenieri sabuTia misive uzado `sityvis kona,~ romelic<br />

mTels gareenobriv samyaros moicavs qarTuli TvalTaxedviT.<br />

es aris qarTuli enis pozicia da ara sagnisa. zogierTi ityvis, enas ra pozicia<br />

unda hqondes, pozicia adamians aqvs, Tumca ise ki ara, rom TiTqos jer moeazrebinos<br />

igi da Semdeg gamoeTqvas. es mcdari azria! mxolod Tqmis aqtSi rodi monawileobs<br />

ena, mxolod aq ki ar iCens igi Tavs, aramed maSinac (da es aris mTavari!), roca me-<br />

272


tyveli saganTa aRqmis procesSia. `buCqi~, `kenWi~, `notio~, `zanti~ _ aq ukve aris<br />

enobrivad agebuli klasebi, romlebic gare samyarosTan enobrivi koleqtivis xangr-<br />

Zliv urTierTobaSi Camoyalibda istoriulad, romelTac TandaTanobiT viTvisebT<br />

bavSvobidan da met wil SemTxvevaSi enis am pozicias saganTa mimarT gaucnobiereblad<br />

mivyvebiT.<br />

amgvarad, sulxan-saba orbelianis `sityvis kona~ ara marto aRnusxavs da ganmartavs<br />

leqsikur erTeulebs, aramed migviTiTebs qarTulis enobriv poziciaze ama Tu<br />

im konkretul SemTxvevaSi, rac naTelyofs sityvebSi moqceuli dedaenobrivi msoflgancdis<br />

Taviseburebas.<br />

273


xibli arakad Tqmisa<br />

274<br />

vaxtang goguaZe<br />

movlenisadmi esTetikuri mimarTeba mimzidvelobas niSnavs da ara miZalebas. roca<br />

igav-arakis esTetikur bunebas vixilavT, ai, sworad am mimzidvel ZalTa idumalebas<br />

unda SevexoT. garda amisa, igavarakuli warmodgena, asaxvis amgvari forma<br />

Zalze RrmaSinaarsiani kuTxiT gaiazrebs sinamdviles.<br />

idumalebis wvdomis wyurviliT momarTulma adamianma odiTganve igrZno, rom samyaros<br />

WeSmariti saxe mxolod gamofenili niSnebiT, oden TvalnaTel suraTad ar<br />

aris mocemuli. amitomac ecada igi raRac sxva niSnebiT, simboloebiT amoexsna azri<br />

qveynierebisa...<br />

xibli sulxaniseuli qmnilebisa swored mis moqnil, sxart, sfinqsur orazrovnebaSia.<br />

TviT saTaurSive mogvca mweralma mxatvruli gamocana. gana SeiZleba WaobSi<br />

ankara wyals davewafoT? gana SeiZleba iseT ukeTur adamianur TvisebaSi, rogoricaa<br />

sicrue, raime sikeTe vipovoT da Tanac iseTi, rogoricaa sibrZne? es saTauric,<br />

SeiZleba iTqvas, usiuJeto igavia.<br />

sulxaniseuli `sicrue~ iseTsave siZneles gulisxmobs sibrZnis misaRebad, rogorsac<br />

rableseuli Zvali, saidanac ZaRlma tvini unda amoiRos.<br />

swored sfinqsuri orazrovnebis SesaniSnavi nimuSia patara ufliswulis sedraqiseuli<br />

dalocva, romelic, erTi SexedviT, amouxsnelad, pirdapiri saxiT, SesaZloa,<br />

Cvenc imgvarad mogveCvenos, rogoradac is ruqam gaigo:<br />

`_ mefeo, RmerTman gicocxlos da, bedniermca ars Ze Seni ese da kurTxeul amieriTgan<br />

ukunisamde, da mieces amas gulisxmieroba virisa, erTguloba ZaRlisa da Zali<br />

jinWvelisa~.<br />

es dalocva (rogorc Cveulebriv msmenels, mkiTxvels) ruqas wyevlad moeCveneba.<br />

ganmartebis Semdeg ki igi momxibvleli locva aRmoCndeba; ai, formisa da Sinaarsis<br />

kontrastulobis mxatvruli TamaSi, misi mimzidvelobis andamati.<br />

`sibrZne sicruisa~ Wkuis moqnilobis, Wkuis varjiSisa da paeqrobis momxibvlel<br />

suraTebs gvaZlevs. yvelaferi es mxatvrulad saintereso orazrovan gamocanebs emyareba.<br />

gavixsenoT aseTi epizodi: mefe finezs Tavisi pirmSo moenatra, karga xania<br />

ar minaxavs, `viTaris swavlis patronia, maCveneo~, _ sTxova leons. mefem oTxgzis<br />

gaugzavna sxvadasxva profesiis adamianebi mapatiJeblad ufliswuls: xelargnosani,<br />

darbazTuxucesi, mestumreTuxucesi, vaziri. bolos molare awvia, jumberic `...dajda<br />

spilosa zeda da movida. Camoxda spilodam, sartyeli Semoixsna, spilosa zeda daagdo<br />

da calis xeliT miwa aiRo da calis xeliT qva da mamas miarTva, Tayvani sca da<br />

xels akoca~.<br />

mefem saTiTaod hkiTxa mizezi, ratom gauwbila mociquloba yvelas, garda molarisa.<br />

jumberma sxartad auxsna mefes yoveli. molares ki imitom gamovyevio, rom `me<br />

var Seni saunje, me Seni ganZi, Seni lari~.<br />

aseve saintereso gamocanebs Seicavs ufliswulis mier axsna imisa, Tu ratom<br />

movida igi spiloTi, sartyeli rad miagdo `spilosa zeda~, qva da miwa ratom miubo-<br />

Za mefes.<br />

amgvari sfinqsuri, orazrovani gamoTqmebis gamocnobis momxibvleloba yovel nabijze<br />

gvxvdeba TxzulebaSi. magram amgvari azrovneba _ rogorc gonebamaxvilobis,<br />

Wkuis moZraobis xibli _ naCvenebia aRzrdis pedagogiur praqtikaSi, e. i. Tqmis, sityvis<br />

garda, adamianTa moqmedebac, aRzrdis gzac garkveul orazrovnebas, Tu SeiZleba<br />

iTqvas, ymawvilze zemoqmedebis `politikas~ saWiroebs.<br />

sulxan-saba orbelianiseuli aRzrdis meTodi warmtacia, sainteresoa, SeniRbulia,<br />

e. i. is araa winaswar cnobili rezultati, mas amocnoba sWirdeba.<br />

leoni, cxadia, aRsazrdels ar umxels Tavis Canafiqrs. man usamarTlod scema<br />

ufliswuls. Tu ufliswuls ecodineba, rom esaa ara usamarTlo Seuracxyofa,


aramed, ubralod, aucilebeli, sasikeTo cema, dasjis aqti, cxadia, socialur simwares,<br />

mdabiorTan gamTanabrebel damamcirebel simwares, ver ganacdevinebs mas. maSin<br />

cemas azric aRar eqneba, dakargavs socialur aspeqtze _ rogorc adamianuri urTierTobis<br />

garkveul saxeze _ dafiqrebis Sinaarss. e. i. pedagogikuri procesi Turme<br />

aRzrdis garkveul politikas, arapirdapir, `SeniRbul~ xerxebs moiTxovs. pirdapiri<br />

da martivi, SeuniRbavi xerxia qadageba, roca aRsazrdels pirdapir samoqmedo, qcevis<br />

sworxazovan gegmas vaZlevT. am qadagebasac Tavisi adgili aqvs, magram igi nakleb<br />

sainteresoa. sainteresoa, mxatvrul-siuJetur qmnilebasaviT warmtacia im aRmzrdelis<br />

gegma, romelic Segirdis wvrTnis procesis saboloo Sedegs erTgvar<br />

saidumloebad inaxavs. Tu aRsazrdels am programis saboloo Sedegi ecodineba,<br />

aRzrdis procesi iseTive uintereso gaxdeba, rogorc deteqtiuri, mZafri siuJetis<br />

mqone nawarmoebi, romlis finalic winaswar gvauwyes.<br />

leonis mier jumberis wvrTnis procesi Tavidan bolomde gamocanaa. aq, saWadrako<br />

terminologia rom moviSvelioT, mosalodnel, TvalSisacem svlas ar akeTeben:<br />

leoni aRsazrdelad xels hkidebs socialuri gagebiT ara ubralo yrmas, aramed<br />

ufliswuls. rogoria winaswari molodini? mefiswuls, momaval mefes, gansakuTrebuli<br />

moridebiT moepyroba mwvrTneli. moxda piriqiT, gansakuTrebuli mourideblobiT<br />

eqceva igi mas. mTeli am procesis saboloo mizani mxolod mwvrTnels esmis. ver<br />

mixvda mas mefe, Tundac imitom, rom erTaderTi nanatri Ze Znelia warmoidginos<br />

erTgvari pedagogiuri eqsperimentis obieqtad.<br />

maSasadame, wvrTnis procesi Tavisi mizanswrafulobiT aris uaRresad realisturi,<br />

jansaRi, xolo formis TvalsazrisiT _ orazrovani, mxatvrul samyarosaviT<br />

Semaqcevari, gamosacnobi, saintereso. erTi sityviT, aRmzrdeli igavTmweraliviT unda<br />

iqceodes: ukuRma naTqvam-namoqmedari waRma unda gavigoT da piriqiT. eSxi sibrZnis<br />

wvdomisa gamocnobaSia.<br />

`sibrZne sicruisaSi~ asaxvis saganSivea mocemuli igavuroba; aRsazrdelisadmi<br />

aseTi `politika~ gatarebulia daviT guramiSvilis didaqtikaSic. daviTsac uyvars<br />

iribulad Tqma, poeturi mizandasaxulobis SeniRbva.<br />

istoriulad, xSirad ukavSireben erTmaneTs igavsa da politikas. politikaSic<br />

sityva, misi niuansebi ganuzomlad did pirobiTobas iZenen, igi xSirad iribulad midis<br />

samiznisaken. rogorc didia Zala diplomatis sityvisa, aseve didia Zala sityvis<br />

diplomatiisa.<br />

keTili mefe finezi mravalgvar saqmeTa mcodnedaa warmodgenili. samefo kars axvevia<br />

rogorc keTili, aseve veragi vezirebic. icis mefem saWurisis fiziologiur-fsiqologiur-zneobrivi<br />

arsi. magram mefes xSirad Wkviani kaci urCevnia keTils. `_ karTa<br />

SenTa avsa kacsa nu daadgen...~ _ eubneba ruqa mefes (avkacs xom mudam sxvebi hgonia<br />

avi) da pasuxmac ar daayovna: `_ Tumca avi kaci ar davayeno, pirvel Sen unda gaga-<br />

Zo...~ ase rom, aq naCvenebia politikur-diplomatiuri azris uaRresad daxvewili suraTi.<br />

diplomatia gulisxmobs azris gaTamaSebis, gamocanis Seqmnis moments. aq didi<br />

gasaqani aqvs orazrovnad Tqmis aucileblobas.<br />

xSirad miuTiTeben ama Tu im igavTmwerlis mier igavuri xerxis gamoyenebis politikur<br />

aucileblobaze _ rom mwerals ar SeeZlo pirdapir gamoexata Tavisi Sexedulebebi<br />

tiraniis pirobebSi. es azri xSirad gvesmis sulxan-saba orbelianis mimar-<br />

Tac. vfiqrobT, igi mxolod ramdenadmea swori da ai, ratom. sulxan-saba orbeliani<br />

iseTi Sinagani momadlebiT flobda igavuri xatvis xelovnebas, rom igi, rac unda<br />

SeuzRudavi pirobebi hqonoda azris pirdapiri gamoxatvisaTvis, mainc ver ityoda uars<br />

am mxatvrul fenomenze. mxatvruli sityvis xibli mis xveulebaSic Zevs. ase rom,<br />

sulxan-saba orbelianis `sibrZne sicruisas~ Janrobriv-stiluri saxe politikurma<br />

aucileblobam ki ara, TviT Semoqmedis talantis Taviseburebam da xelovnebis arsis<br />

specifikam ganapiroba.<br />

275


sulxan-sabas zneobrivi mrwamsis gagebisaTvis<br />

276<br />

elizbar javeliZe<br />

saerTod, sulxan-saba orbelians aRzrdis sistemis Taviseburebad miaCnia Semdegi<br />

momentebi:<br />

1. garkveuli mosazrebiT finezi Tavisi Svilis aRmzrdels sasaxlis gareT eZebs.<br />

2.Aamas akeTebs imitom, rom mas surs, iseTi aRmzrdeli monaxos, romelic<br />

SeuboWavia sasaxlis zne-CveulebebiT da moraliT, Tavisufalia Tavis SemoqmedebaSi.<br />

kaci, romelic mowodebiT aris aRmzrdeli da xalxis wiaRidanaa gamosuli, ugvartomoa<br />

da uCinari.<br />

3. ufliswuli izrdeba sasaxlis gareT mkacr pirobebSi, ded-mamis yoveldRiur<br />

mzrunvelobas moklebuli. is izrdeba im meTodiT, romelic aris `spartanuli sistema<br />

aRzrdisa, rac dafuZnebulia fizikuri wvrTnis upiratesobaze. es fizikuri<br />

wvrTna gulisxmobs ara Cveulebriv varjiSs, ara nebivrad kunTebis galaRebas, aramed<br />

susxsa da mkacr pirobebSi sxeulis gamobrZmedas~.<br />

vfiqrobT, rom samive es mosazreba dazustebas da, garkveuli TvalsazrisiT, gadasinjvasac<br />

moiTxovs, da ai, ratom:<br />

jer erTi, mefe rom sasaxlis gareT aRmzrdels eZebs, es rodi niSnavs imas, TiTqos<br />

mas surs monaxos iseTi aRmzrdeli, romelic sasaxlis zne-CveulebiT da moraliT<br />

SeuboWavia da moqmedebis sruli Tavisufleba aqvs. piriqiT, mefiswulis aRmzrdels<br />

kargad unda scodnoda sasaxlis Cveulebebi da morali, ris Cinebul codnas<br />

amJRavnebs leonic. meorec, bavSvi rom sasaxlis gareT izrdeba, mSoblebis uSualo<br />

meTvalyureobis gareSe, ar niSnavs raime gansakuTrebuls da uCveulos. aRzrdis ase-<br />

Ti instituti odiTganve arsebobda rogorc dasavleTSi, aseve aRmosavleTSi da gansakuTrebiT<br />

gavrcelebuli iyo kavkasiaSi.<br />

rogorc samecniero literaturaSi aRniSnulia, kavkasiaSi gavrcelebuli iyo aRzrdis<br />

sistema, aTalikis saxeliT cnobilia: kavkasiel mTielTa Soris, gansakuTrebiT<br />

ki maRal fenaSi, SemoRebuli iyo bavSvis gaZiZavebis wesi. bavSvi 15 wlamde sxvagan<br />

izrdeboda ise, rom mSoblebi mas ar naxulobdnen. es wesi Zalze Zveli Cans. zogierTi<br />

mecnieris azriT, misi saTave gvarovnul sazogadoebaSi unda veZeboT. marTalia,<br />

aRzrdis institutma droTa ganmavlobaSi ganicada garkveuli cvlilebani, magram<br />

gaZiZavebis wesi mainc myarad arsebobda saukuneebis manZilze saqarTveloSi.<br />

sxvas rom Tavi davaneboT am faqtze aSkarad metyvelebs qarTuli saistorio wyaroebis<br />

(juanSris Txzuleba, qarTlis cxovreba) Tu literaturuli Zeglebi (vefxistyaosani).<br />

ase rom, am instituts, romelic saqarTveloSi odiTganve arsebobda, saba<br />

kargad icnobda. amitomac nawarmoebSi asaxuli aRzrdis es sistema savsebiT bunebrivi<br />

Cans Sua saukuneebis saqarTvelosTvis da ar miuTiTebs sabas aRzrdis meTodis<br />

raime specifikurobaze. mesamec, nawarmoebSi arsad ar aris Tqmuli, rom leoni xalxis<br />

wiaRidan aris gamosuli da ugvartomoa. leonis sityvebi: `me ar vici, sadauri<br />

var... es vici, me leon mqvian, mamaCemi dedis Cemisa Cemzed orulobasa momkvdara da<br />

dedaCemi Cemsa Sobasa da me aqa-iq svliTa gavzrdilvar~ ar miuTiTebs leonis socialur<br />

warmoSobas. piriqiT, mwerals surs igi am diferenciaciis miRma mdgar, gangebiT<br />

movlenil pirovnebad warmoaCinos; amaze aSkarad metyvelebs sizmrad xilvisa<br />

da suraTis gadacemis motivic. saerTod, aseTi gasaidumloebuli pirovnebis movlineba<br />

aRmzrdelis Tu sxva rangis rolSi gavrcelebuli motivia folklorisa da Sua<br />

saukuneebis literaturul samyaroSi.<br />

dabolos, ramdenad esadageba sabas aRzrdis meTodi spartanuli aRzrdis sistemas?<br />

saTanado literaturaSi ukve aRniSnulia, rom `sibrZne sicruisas~ aRzrdis me-<br />

Todi yvelaze naklebad hgavs spartanuls da uaxlovdeba aRzrdis im wess, romelic<br />

friad Seqebulia qsenofontes, herodotes, platonis, montenis, hegelisa da sxvebis<br />

mier~. marTlac, `sibrZne sicruisaSi~ aRwerili aRzrdis wesi ar aris spartanuli,


magram is ar hgavs arc aRzrdis im wess (e. i. sparsuls _ e. j.), romelic Seqebuli<br />

aqvT qsenofontes, herodotes, platons, motens, hegels da sxv.<br />

axla oriode sityviT unda Sevexo rogorc spartanuli, aseve sparsuli aRzrdis<br />

institutebs. gadmocemiT, spartis saxelmwifos kanonebi Seqmna IX s. C. w-mde miTiurma<br />

pirovnebam likurgem, romlis saxelic niSnavs `mglebis ganmdevns~. am kanonebis<br />

da tradiciebis mixedviT, spartelebs miwis damuSaveba ekrZalebodaT, radgan maTTvis<br />

aseTi samuSao Zalze damamcirebeli iyo. amave dros isini yovelTvis mzad unda<br />

yofiliyvnen sabrZolvelad. roca vaJi ibadeboda, igi mamas mihyavda Tavisi gvaris<br />

uxucesTan; Tuki is janmrTeli iyo, mamas ubrunebdnen, Tu – susti, xramSi agdebdnen.<br />

Svidi wlis asakSi bavSvebi mihyavdaT daxurul saswavlebelSi da yofdnen sxvadasxva<br />

jgufebad. maT wera-kiTxvasac aswavlidnen, magram es meorexarisxovan saqmed<br />

iTvleboda. mTavari iyo fizikurad gakaJebuliyvnen, dauflebodnen omis xelovnebas,<br />

yofiliyvnen tkivilis amtanebi, uSiSrebi, mamacebi, morCilebi, wesrigis moyvarulni<br />

da gamarjvebis mecnierebas dauflebulni. amitomac, rogorc aRniSnaven, spartaSi<br />

`ar laybobdnen kulturul-mecnierul ganaTlebaze, erTaderTi mizani iyo, moemzadebinaT<br />

kargi jariskaci, romelic mTlianad saxelmwifos ekuTvnoda~. 12 wlamde<br />

bavSvebi SiSvel-titveli izrdebodnen WuWySi. oci wlisas hqondaT ufleba coli moeyvanaT,<br />

magram 30 wlamde mamakacTa saxlSi unda ecxovraT. 30 wlis Semdeg isini ukve<br />

srulyofil moqalaqeebad iTvlebodnen da xdebodnen saerTo sufris monawileni.<br />

plutarqe gadmogvcems, rom `likurges ar moswonda, roca bavSvebi calkeul adamianebs<br />

ekuTvnodnen; isini saerTo unda yofiliyvnen saerTo bednierebisaTvis. amis<br />

gamo mas surda agreTve, rom isini, vinc moqalaqeebi unda gamxdariyvnen, yovel kacs<br />

ki ar Seeqmna, aramed mxolod yvelaze Rirseul adamians~. amitomac kanonierad iTvleboda<br />

sxvisi colis Seyvareba da masTan saRi Svilebis gaCena; spartaSi qalebic<br />

iseve iwvrTnebodnen, rogorc vaJebi. is ki ara, qalebi da vaJebi SiSvlad erTad varjiSobdnen<br />

da ikaJebdnen sxeuls. mowafeebs xSirad aswavlidnen qurdobas da, Tu qurdobis<br />

dros daiWerdnen sjidnen im ubralo mizeziT, rom maT saqmeSi Tavi ver gamoiCines.<br />

yovelive aman ganapiroba spartaze da spartelebze urTierTgamomricxavi<br />

mravali azri Tu gadmocema.magram, amjerad, CvenTvis erTi ram naTelia, rom socialur-politikuri<br />

wyobiT, moralur-eTikuri kanonebiT da, rac mTavari, aRzrdis sistemiT<br />

spartanuli wesi aRzrdisa savsebiT gansxvavebulia qarTuli sinamdvilisagan.<br />

axla oriod sityva imis Taobaze, Tu rogori iyo sparsuli aRzrdis instituti,<br />

romelic Seqebulia Zvel filosofosTa TxzulebebSi da romelTanac, erTi SexedviT,<br />

ufro axlosaa sabas aRzrdis meTodi.<br />

rogorc samecniero literaturaSi kargad aris cnobili, sasanur iranSi ukve Camoyalibda<br />

aRzrdis instituti, romelsac SemuSavebuli hqonda Taviseburi meTodebi.<br />

am sakiTxebis Seswavlas CvenSi ukve mieZRvna specialuri gamokvleva (T. CxeiZe), amitom<br />

Cven mokled SevexebiT am institutis zogierT wess:<br />

sparsuli aRzrdis sistemas, rogorc spartanulisas, safuZvlad edo ZiriTadad<br />

samxedro Tvalsazrisi. maT surdaT axalgazrda rac SeiZleba kargi mxedari da mebrZoli<br />

aRzrdiliyo. maTi aRzrdac da wvrTnac bavSobidanve iwyeboda. 5-7 wlis biWebs<br />

aTavsebdnen calke skolaSi, isini izrdebodnen mkacr pirobebSi, yovelgvar komforts<br />

moklebulni, itandnen sicives, wvimas, sicxes, mwyemsavdnen saqonels. 16-17<br />

wlis Semdgom biWebi ukve sxvagvarad swavlobdnen. isini gadiodnen samxedro da<br />

sportul wvrTnas. iyofodnen jguf-jgufad, ebrZodnen urTierTs, uciloblad swavlobdnen<br />

nadirobas. rogorc irkveva, aq isini euflebodnen agreTve mWevrmetyvelebas,<br />

Seiswavlidnen literaturas da religiis sakiTxebs. magram ZiriTadad mainc isini<br />

unda gawafuliyvnen cxenosnobaSi, mSvild-isris tyorcnaSi, qamandis xmarebaSi,<br />

nadirobasa da Cognis TamaSSi.<br />

sityvas aRar gavagrZelebT. zemoTqmulidanac aSkaraa, sparsuli aRzrdis ZiriTadi<br />

mizanic fizikurad Zlieri mamris aRzrda iyo, vinc Semdgom qveyanas samxedro samsaxurs<br />

gauwevda. aqve unda davZinoT, rom sparsulma sinamdvilem icis gaZiZavebis<br />

277


adaTic. axaldabadebul vaJs aZleven sxva, ufro dabal safexurze mdgar pirs gasazrdelad.<br />

aRmzrdelsa da aRsazrdels Soris myardeba naTesaurze ufro mWidro kav-<br />

Siri, urTierTpativiscema da siyvaruli.<br />

aqvs Tu ara sabas aRzrdis meTods raime kavSiri an msgavseba zemoT aRweril aRzrdis<br />

institutebTan? erTi SexedviT, TiTqos aqvs. magram es moCvenebiTi msgavseba<br />

maSinve qreba, roca Rrmad vukvirdebiT saqmis viTarebas: sabasTvis mTavari iyo adamianis<br />

ara fizikuri srulyofa, sxeulis sijansaRe, romelic aris ZiriTadi spartanuli<br />

Tu sparsuli aRzrdis institutebisaTvis, aramed sulieri srulyofa, zneobrivi<br />

daxvewa kacisa. aqedan aSkaraa, rom sulxan-sabas aRzrdis meTodi ara Tu msgavsia<br />

spartanuli Tu sparsuli aRzrdis institutebSi gabatonebuli wesebisa, aramed<br />

mkveTrad gansxvavdeba maTgan. da, rac mTavaria, arsebiTad gansxvavdeba sabas aRzrdis<br />

mizani da, saerTod misi Sexeduleba adamianis daniSnulebaze zemoxsenebuli aRzrdis<br />

institutebis zneobriv-eTikuri kodeqsebisagan.<br />

sulxan-saba orbelianis aRzrdis meTodi naklebad gulisxmobs sxeulis gakaJebas<br />

– aRmzrdels ufro is surs, rom sxeulis gvemiT gaaZlieros adamianis sulieri Tvisebebi.<br />

es gaxlavT moralur-religiuri principi, romelic, zogadad, safuZvlad edo<br />

Sua saukuneebSi aRzrdis sistemas, da savsebiT bunebrivia, rom igi sulxan-sabas<br />

msoflmxedvelobaSi mniSvnelovan da warmmarTvel adgils iWers. aba davakvirdeT:<br />

aRmzrdeli (leoni) dajda nadimad, aRsazrdeli (jumberi) ki mwded daiyena: `arc<br />

dasva da arc aWama, fexze dgomiT da SimSiliT esreT uRono iqmna, qve daeca da Sewuxda~.<br />

nadirobis dros aRmzrdeli bedaurs moaxta, aRsazrdels ki `qori xelTa<br />

Seusva, ucxenod win waimZRvana, saRamomdis arbenina~. meore dRes ki mwevrebiT mTa<br />

da gora moarbenina. jumbers fexsacmeli Semoacvda, fexebi dauskda, sisxli sdioda.<br />

mere Sikrikad gaiZRvana. daqanculi aRsazrdeli `mal-male daecemodis~, magram leoni<br />

ar eSveboda, kvlavac aiZulebda sirbils. dabolos, aRmzrdelma umizezod gajoxa<br />

jumberi da `didad hgvema~. savsebiT aSkaraa, rom im xerxiT, romelsac leoni<br />

mimarTavs, jumberis Cveulebrivi gakaJeba ukana rigSi eqceva sulis wrTobasTan SedarebiT.<br />

aRmzrdels surs swored sxeulebrivi tanjva miayenos Tavis aRsazrdels,<br />

raTa sulierad daxvewos igi. asketur-mistikur varjiSebs safuZvlad swored es momenti<br />

edo – sxeulis daTrgunviT maT surdaT sulieri aRtyinebisaTvis mieRwiaT. saerTod,<br />

Sua saukuneebSi mistikur ordenebSi gavrcelebuli iyo aseTi wesi: vidre<br />

adamiani wlebis ganmavlobaSi ar Seasrulebda `damamcirebel~ fizikuri rigis samu-<br />

Saoebs (mag., wylis da SeSis zidva, samzareuloSi WurWlis recxva, ezos da sapirfareSos<br />

dasufTaveba da sxv.), Zmobis wevrad ar miiRebdnen. am adaTis arsi ki is gaxldaT,<br />

rom adamians, upirveles yovlisa, unda daeTrguna is siamaye, romelsac sxeulebrivi<br />

da fizikuri simrTele warmoSobda masSi.<br />

amgvarad, Cveni azriT, Sua saukuneebis religiur azrovnebaSi arsebuli Teza,<br />

romlis mixedviTac sxeulis gvema sulierad afaqizebs da zneobrivad srulyofs<br />

adamians, udevs safuZvlad leonis (e. i. sabas) aRzrdas. magram sabasTan es Teza mxolod<br />

religiur aspeqtSi ar aris mocemuli, igi xalxuri sibrZnis prizmaSia gardatexili<br />

da praqtikul xasiaTs iZens, rac yoveldRiur cxovrebaSi ase warmoCndeba:<br />

visac Tavad ar ugemia tanjva, sxvis wuxils ver gaigebs.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, sulxan-saba orbelianis azriT, mxolod samarTlian<br />

mefes xelewifeba socialuri Tu zneobrivi saWirboroto sakiTxebis gadaWra. magram,<br />

misi Rrma rwmeniT, ideuri da samarTliani mefobisaTvis sakmarisi rodi iyo kargi<br />

mxedarTmTavari da meomari; idealuri xelmwife zneobrivad, sulierad srulyofili,<br />

keTili mwyemsia, romelic gaugebs Tavisi samwysos yvela suldgmuls. Tu rusTavelisTvis<br />

srulyofili adamiani kargi ymaa, romelic fizikurad unakloa, tanadi,<br />

axovani, lamazi da momxibvleli, Tanac mardia, moqnili, guladi da kargi meomari,<br />

amasTanave – Cinebuli monadire, Cognis moTamaSe (cxadia, amave dros zneobrivad da<br />

inteleqtualurad srulyofili), sabas eTikur-zneobriv sistemaSi mTavaria adamianis<br />

Sinagani sulieri sifaqize da srulyofa, xolo danarCeni – meorexarisxovani da<br />

278


naklebi mniSvnelobis mqone. yovel SemTxvevaSi, sxvagvari daskvnis gamotanis uflebas<br />

ar gvaZlevs `sibrZne sicruisaSi~ gaSuqebuli eTikuri problemebi.<br />

saerTod fiqrobdnen, rom `sibrZne-sicruisa~ mamxilebeli toniT dawerili nawarmoebia,<br />

romelic daundoblad kicxavs ara marto movlenebs da Tvisebebs, aramed pirovnebebs,<br />

romlebic moqceulni arian sazogadoebis SedarebiT maRal safexurze da<br />

xelT aqvT sadaveebi politikuri mmarTvelobisa. ufro metic, sulxan-sabas warmogvidgenen<br />

mwerlad, romelic gmobs despot da fuqsavat xelisuflebas, romelsac<br />

sruliad daviwynia xalxis interesebi da qveynis marTvis sadaveebi gadaucia garyvnili<br />

da gaqnili mrCevel-moxeleebisaTvis; fiqroben, rom mwerali akritikebs<br />

agreTve ufro wvrili moxeleebis gaiZverobas, usamarTlobas, xalxis usulgulo<br />

yvlefas, rbeva-awiokebas. gansakuTrebuli mZulvarebiT ki gvixatavs umecar, CerCet,<br />

briyv da meqrTame mosamarTleebs; is ar indobs arc samRvdeloebis farisevlobas da<br />

msunagobas, berad Sedgomis pirferobas da a. S. erTi sityviT sulxan-saba warmogvidgeba<br />

socialuri uTanasworobis winaaRmdeg amxedrebul mwerlad, romelic muStmoRerebiT<br />

emuqreba da kicxavs maRal safexurze mokalaTebul moxeleebs.<br />

vfiqrobT, aq erTgvar gadaWarbebasTan gvaqvs saqme. Tumca sulxan-saba orbelianis<br />

TvalsawierSi socialuri sakiTxebic Sedis, magram isini mwerlis msoflgancdaSi<br />

meore planze arian warmoCenilni. marTalia, Tavad nawarmoebis kompoziciuri struqtura,<br />

Tematikuri Tu semantikuri are dialeqtikuri principiT viTardeba: sulxan-saba<br />

orbelianisaTvis samyaro kontrastul ferTa Sexamebaa, ufro sworad, borotisa<br />

da keTilis brZolaa Savisa da TeTris mkveTr fonze, rac TavisTavad qmnis urTierTdapirispirebul<br />

wyvilebs: keTili – boroti, sibrZne – sicrue, mefe – mwyemsi,<br />

erTguli – orguli, mdidari – Raribi, maZRari – mSieri, Zlieri – susti, sixaruli<br />

– mwuxareba, ampartavani – Tavmdabali, gonieri – ugunuri, alali – Suriani, Rame –<br />

dRe, dari – avdari da sxv. aseTi kontrastuli wyvilebis semantika ukve TavisTavad<br />

gulisxmobs socialur simaxviles. magram, Tu mwerlis msoflgancdis arsebiT Sreebs<br />

gaviTvaliswinebT, maSin aSkara gaxdeba, rom mwerals es sawinaaRmdego wyvilebi<br />

sWirdeba imdenad ara usamarTlo socialuri suraTis dasaxatavad, ramdenadac adamianis<br />

bneli da naTeli mxareebis warmosaCenad. saba orbeliani, upirveles yovlisa,<br />

moralistia, romelic fiqrobs, rom adamianis moralur-zneobrivi srulyofiT SeiZleba<br />

gadawydes rogorc socialur-politikuri, aseve erovnuli problemac. amitomac<br />

sulxan-saba dascinis ara calkeul konkretul pirovnebas da arc gansakuTrebulad<br />

romelime socialur fenas, aramed zogadad adamianis ama Tu im uaryofiT Tvisebebs.<br />

umetesi misi igavebic swored am dadebiTi da uaryofiTi Tvisebebis alegoriuli<br />

gardasaxvaa. Tumca igavis interpretaciis amplituda SedarebiT didia, marTebuli<br />

gagebis obieqtur zRvars araa moklebuli. ar SeiZleba yvelgan socialuri usamarTlobis<br />

suraTebi davinaxoT da gavakeToT daskvna, TiTqos arakSi `Txa da mela~,<br />

avtorma amxila gaiZvera maCivrebis, msunagi Suakacebis, cilismwamebeli mowmeebisa<br />

da moZalade mosamarTleebis SeTanxmebuli saqmianoba uwyinari, mSvidi, patiosani da<br />

gamrjeli mSromelis mimarT~. jer erTi, Tu alegoriul planze vamaxvilebT yurad-<br />

Rebas, unda aRvniSnoT, rom mela gaiZverobis da eSmakobis simboloa, mgeli – sixarbis,<br />

ZaRli – erTgulebis, Txa ki – gulubryvilobisa (yovel SemTxvevaSi, Txa mSromeli<br />

da patiosani kacis simbolo arasodes yofila). meorec, am igavSi dagmobilia<br />

zogadad gautanloba, gaumaZRroba, gaiZveroba da gatarebulia is azri, rom simarTle<br />

Zlevs veragobas, gamWriaxoba – eSmakobas. Ees aris da es.<br />

erTi sityviT, sulxan-saba orbeliani mweralia, romelsac ainteresebs, upirveles<br />

yovlisa, adamianis zneobriv-moraluri mxare, amitom misi `sibrZne-sicruisa~ erTgvari<br />

sarkea, sadac adamianis dadebiT-uaryofiTi mxareebi airekleba. es sarke ki, mwerlis<br />

Rrma rwmeniT, xels uwyobda, adamianis sulier srulyofas, masSi keTili sawyisis,<br />

naTeli feris gabatonebas.<br />

mainc ra Tvisebebia dagmobili da ra – Seqebuli sabas moralur-zneobriv sistemaSi?<br />

saba gmobs: siaves, borotebas, sixarbes, siZunwes, momxveWelobas, ampartavno-<br />

279


as, yoyloCinobas, umadurobas, flidobas, SuRls, gautanlobas, veragobas, ugunurebas,<br />

kacTmoZuleobas, ybedobas, usamarTlobas da sxv.<br />

mwerali adidebs: sikeTes, gulkeTilobas, siuxves, mcirediT kmayofilebas, Tavmdablobas,<br />

madlierebas, gulwrfelobas, sxvisi sikeTiT gaxarebas, erTgulebas, gamtanobas,<br />

gonierebas, kacTmoyvareobas, dumils, samarTlianobas, qvelmoqedebas da<br />

sxv. aSkaraa, rom rodesac saba gmobs Tu adidebs zemoxsenebul moralur eTikur modusebs,<br />

igi uSualod eyrdnoba qristianul morals. sxvagvarad es SeuZlebelic iyo.<br />

dabolos, isic unda aRvniSnoT, rom sulxan-sabas am nawarmoebs dResac ar daukargavs<br />

emociuri datvirTvis Zala mxatvruli Tu msoflmxedvelobrivi TvalsazrisiT.<br />

piriqiT, is raRac saocari simZafriT esityveba dRevandelobas; es, albaT, imitomac,<br />

rom mwerali iseT adamianur Tvisebebze saubrobs, romlebic adamidan moyolebuli<br />

yvela epoqis da droebis kacTaTvis ucxo ar yofila da, amdenad, zogadsakacobrio<br />

masStabebis mniSvnelobas iZenen. Seqspiris ukvdavebis erTi saidumloebac<br />

is aris, rom zogad adamianuri xasiaTebi Seqmna da zogadsakacobrio problemebi wamoWra.<br />

siyvaruli da eWvi yvela droebis da erovnebis kacisTvis Cveuli da bunebrivi<br />

grZnobaa. amitomacaa, rom masze odiTganve werdnen, weren da yovelTvis daweren.<br />

sixarbe, siZunwe, ampartavnoba, yeyeCoba, baqioba, fulisadmi siyvaruli iseTi adamianuri<br />

naklovanebebia, romelTa aRmosafxvrelad ibrZoda saukuneTa ganmavlobaSi mowinave<br />

azrovneba. samwuxarod, am naklisagan Tavisufali araa dResac Cveni sazogadoebis<br />

umetesi nawili; amitomacaa, rom sabas ironias axlac ar daukargavs ganmwmendi<br />

Zala da aranaklebi simZafriT aRiqmeba, vidre odesme.<br />

280


daviT guramiSvilis msoflSegrZnebisaTvis<br />

281<br />

griver farulava<br />

`daviTianis~ pirvelsave strofSi naTladaa gacxadebuli, ra daniSnulebas ganu-<br />

Cinebda daviT guramiSvili Tavis wigns da, albaT, saerTod, poezias:<br />

...xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;<br />

cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,<br />

amad vsTqvi jvarzed vnebuli, cremlni idinoT Rvarado.<br />

`sityva RvTisa da Ze kacTa~, `cxovrebis wyaro~ da `jvarzed vnebuli~ rom qristea,<br />

amas ganmartebac ar sWirdeba. rom `asakiT CCvili~ qristes sulSi axalmozard<br />

Stoze (norCi, morCi) didebuli nayofi mwifdeboda `mosarxevelad~, amas poeti sxva<br />

leqsSi (`ukvdavebis wyaros igavi~) ityvis ase: `mas morCsa sikvdilT momkvleli zed<br />

erTi xili ebada~. xolo meoregan (`odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeni-<br />

TurT liaSi daefla~) ieso macxovars daviTi mimarTavs: `Cemi cremli zed idine, cxovrebis<br />

wylis Raro~.<br />

`daviTianis~ avtors miaCnda, rom poeziam RmerTi unda `gamoTqvas~, `igavT xis~<br />

(ase uwodebs igi poetur nawarmoebs) `xilma~ zecisken unda waiyvanos miwieri:<br />

odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xe velad,<br />

fesv Rrma-yo, Storni uCina, zed xili moiweoda.<br />

orgziTve nayofs moscemda, visganac moirxeoda...<br />

poeziis, `igavT xis~, fesvTa `Rrmaoba~ imas unda niSnavdes, rom igi saRvTo sibr-<br />

ZnisaTvis xsnis Cveni sulis kars, mSvenierisa da keTilisaken migvaswrafebs, `pirveladve<br />

sibrZnisaa erTi dargi, saRmrTo, saRmrTod gasagoni~. aki am ukanaskneli sityvebis<br />

avtori gangvimartavda: poezia Cveni miwieri cxovrebis gaukeTesebasac Seeweva<br />

(`aqac eamebis~), raki sikeTisaken migvaqcevs, moyvasis Tanadgomisaken gvibiZgebs, sazogadoebriv<br />

harmonias exmareba. esa aqvs mxedvelobaSi guramiSvls, roca ityvis: `orgziTve<br />

nayofs moscemdao~. TviTon me, igavuradve ambobs daviTi, imisTvis vrgav poeziis<br />

xes, rom `...aRvlian zed yrmani dasarxevelad. yrmaT Sevavedre es wignio~. `daviTiani~<br />

suliT jansaRi axalgazrda Taobis gasawvrTnelad gamiznuli wignia. igi<br />

mokvdavs ukvdavebisaken mimavali gzis gagnebaSi Seeweva. mis leqsebs RvTis mSvenierebis<br />

sinaTle moaqvs CvenTan, raTa Cvens gulebSi moyvasis, mamulis siyvarulis cecxli<br />

gaaRvivos, wuTisoflis amaoebaze gamarjvebis imedi gvarwmunos.<br />

amitom uZRvis patriotul Temaze daweril `qarTlis Wirs ormagi karibWe – didaqtikuri<br />

da saRvTismetyvelo. es ukanaskneli Sedgeba xuTi leqsisagan: `ukvdavebis<br />

wyaros igavi~, `jvarcmis ambavi~, `tirili RvTismSoblisa~, `moTqma xmiTa Tav-bolo<br />

erTi~, `ukvdavebis wyaros igavT axsna~. am rkals SeiZleba pirveli leqsis saxeli –<br />

`ukvdavebis wyaros igavi~ – ewodos. `ukvdavebis wyaro~ TviT gankacebuli ufalia.<br />

xuTsave leqss erTi fabuluri qarga aqvs xerxemlad da erTi gamWoli idea kravs:<br />

dro-sivrcul, bunebriv dasazRvrulobaSi Camosuli macxovari am dasazRvrulobidan<br />

momdinare SeWirvebaT, TviT sikvdilsac daiTmens, irgunebs, raTa Cven, mokvdavT,<br />

gvarwmunos, rom mxolod WirTa TmeniT, qvedamzidvel da egoistur interesebze gamarjvebiT,<br />

siyvarulis niWiT davusxltebiT absoluturi mniSvnelobis sikvdils da<br />

miveaxlebiT maradisobas. amis Cvenda sarwmuneblad moivlina miwaze `sixaruli soflisa~<br />

(qriste) da gagviazriana soflad yofna. am ideis konteqstSia naTqvami: `Zed<br />

sixaruli soflisa qalwuls mariams exara~ (`ukvadavebis wyaros igavi~); an: `mas<br />

morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada~ (iqve).<br />

`jvarcmis ambavi~ ukve sikvdiliT sikvdilis mokvlis saxarebiseuli epizodis poeturi<br />

gardasaxvaa. mesame leqsi Zis `wylurebis cecxliT daguli, danavlebuli~ mariamis<br />

godebaa. xolo godebis wyvdiadTan kvlav mTeli rkalis gamWoli sinaTle gamoaSuqebs:<br />

`sofels uxaris, miiRebs aw ganTavisuflebasa~. aq Tavisuflebis wminda<br />

weriliseuli koncefcia igulisxmeba, romelic yvelaze srulad pavle mociqulis


wignebSia gamokveTili. WeSmarit Tavisuflebad moiazreba ara aSveba TviTnebobisa,<br />

aramed nebelobis ZaliT wvdomili mozRudva an sulac aRkveTa qvedamzidveli survilebisa<br />

Tu egoisturi instinqtebisa. adamiani Tavisufalia `kanonisa~ da iZulebis<br />

borkilebisagan, ramdenadac igi `mokuda codvisaTÂs... Zueli igi kaci Cueni mis Tana<br />

(qristesTan erTad. g. f.). juars ecva, raÁTa arRara vhmonebdeT Cuen codvasa~ (rom.<br />

6,6-11). ai, ra da ratom `uxaria sofels~: uxaria, radgan qristes madliTa da mis<br />

RvawlTan SenivTebuli ZalisxmeviT kaci axlad ibadeba, Tavisi saukeTeso, ukvdavebasTan<br />

wilnayari `mes~ Semoqmedi xdeba uzenaesi Semoqmedis gverdiT (`Semoqmedis~ am<br />

specifikur Sinaarsze `daviTianSi~ qvemoT visaubrebT). amaze mianiSnebs mociquli:<br />

`...egreca Cuen ganaxlebiTa cxorebisaÁTa vidodiT~ (rom. 6,4). tanjva-sikvdilze macxovris<br />

gamarjevbiT `sofelma~ irwmuna, rom `sada suli uflisaÁ, mun aznaurebaÁ<br />

(Tavisufleba. – g. f.) ars~ (2 korinT. 3,17). `sofelma~ WeSmariteba Seicno da amis kvalobaze,<br />

gaxda kaci mbrZanebeli Tavisi mdabali `mesi~, Tavis ufali (`scnaT WeSmariti<br />

da WeSmaritebaman gangaTavisuflnes Tquen~. iov. 8, ,32).<br />

sxva ambavia, rom rwmenis, Tavisuflebis am gzaze yoveli nabiji tanjvis safasu-rad<br />

gadaidgmeba. `qristes RvTaebrivi dideba realobad moiazreba ara misi adamianobis<br />

damcrobis miRma, aramed am damcrobis SigniT~ (s. averincevi, adreqristianuli<br />

literaturis saTaveebi da ganviTareba, msoflio literaturis istoria (cxra tomad),<br />

t. 1, m. 1983, gv. 506). tanjva-sikvdilis fenomens sakraluris, mSvenieris mniSvneloba<br />

aqvs qristianul msoflgagebaSi, ukvdavebas, ufals mxolod am gziT miveaxlebiT.<br />

`RvTismSoblis tirilis~ guramiSviliseul epizodSi naTqvamia, rom qriste,<br />

swored miwier SeWirvebaTa zeda amaRlebiT gaxda CvenTvis `gamRebi samoTxis karT<br />

razisao~.<br />

rom adamianis miwier bunebaSive, viTarca `xatSi RvTisa~, `akumulirebulia~ ufalTan,<br />

maradisobasTan miaxlebis potencia da igi miwierzeve batonoba-gamarjvebiT<br />

miiRweva, am perspeqtivis realizaciis esTetikurad gamaognebel suraTs vWvretT<br />

saRvTismtyvelo rkalis meoTxe leqsSi `moTqma xmiTa Tav-bolo erTi”:<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;<br />

bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!..<br />

xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;<br />

dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso..<br />

vai, ra kargi saCino, ra avad migiCnieso!<br />

mogkles ubralo braliTa, qveyana Searyieso;<br />

mze daabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso...<br />

hqmen sulgrZeleba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!..<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

miwisa da adamianis ukidegano siyvarulis sinaTle modis am striqonebidan. igi<br />

`moTminebis~, `daTmobis~, `sulgrZelebis~ saTnoebis motivebzea amoqarguli qarTuli<br />

sityvis meSveobiT. am TvalSeudgami sinaTlis naperwkali, gvaswavlis daviT guramiSvili,<br />

ufalma maSinve CaTesa Cveni miwieri bunebis wiaRSi, roca `xatad da msgavsad~<br />

RvTisa gagvaCina, xolo misma Zem WirTaTmenis niWiT naperwkali mzed gadaaqcia, wu-<br />

Tisoflis bindisgvaroba gagviCaxCaxa, am bindisgvarobaSive gvapovnina arsebobis<br />

sazrisi da gza maradisobisaken.<br />

ai, ra `xiliT~ surs gaumaspinZldes `daviTianis~ avtors Tavis TanamedroveT, roca<br />

am wignis weras Seudgeba. kacs, romelsac qarTl-kaxeTis daqcevis Wvreta `aJrJolebs<br />

da tanSi zaravs~, ganuzraxavs, samSoblos iavarqmnis mizezT-mizezi gaeTvaliswinebina<br />

TanamemuleTaTvis: _ RmerTs, siyvarulisa da `cxovrebis wyaros~ davcildiT<br />

da kacobac aman wagvixdina, qveyanac amitom gvengreva Tavzeo. ra sakiTxzec<br />

ar unda saubrobdes, yvelgan, `daviTianis~ yvela furcelsa da yvela nakvTSi, ilandeba<br />

macxovris xati, xolo `qarTlis Wiris~ win wamZRvarebuli rkali konceftual-<br />

282


uri orientaciis warmomCeni karibWea, wignis religiur-filosofiuri, eTikuri da es-<br />

Tetikuri fundamentia. am fundamentze migviTiTebs, Cvenis azriT, `daviTianis~ Sesavlis<br />

pirvel strofSi zedized sami variantiT miTiTeba: am wignSi `vsTqven jvarzed<br />

vnebulio~ (amitom vfiqrobT, rom ver gamarTldeba sxva leqsis pirvel adgilze gadmotana).<br />

rkals xuravs sagulisxmod dasaTaurebuli leqsi (mexuTe) _ `ukvdavebis wyaros<br />

igavT axsna~. wina oTxive leqsi `ukvdavebis wyarosTan~, macxovarTan misasvlel gzas<br />

kafavs, mexuTe ki ajamebs. pirveli striqoni ase ikiTxeba: `man ucnaurman sacnoblad<br />

Tavisa Cena ineba~. `ucnaurSi~ (SeucnobelSi) avtori mama-RmerTs gulisxmobs da mere<br />

ambobs, rom `Tavi iCina~ qristes, `cxovrebis wyaros~, movlinebiT. aq sxva Strixebis<br />

moxmobiT da ukve moxmobilTa axleburi gadaazrebiT Sejamdeba macxovris Rvawli<br />

kacTa modgmis winaSe:<br />

Caudga suli ukvdavi, misca aRdgomis Zalebi...<br />

Zem xorciT mokla kaceba, cxovel qmna suli mRvTovani,<br />

adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.<br />

ramdenime strofi eZRvneba imis warmoCenas, ra lamazad da sasixarulod `mour-<br />

To~ da moulamaza ufalma adamsa da mis STamomavlebs es qveyana. `man ucnaurman<br />

sacnoblad Tavisa Cena ineba~ kidev mravalmxriv: `RvTisgan nivTobs yoveli nivTi, xiluli<br />

da uxilveli~, _ ityvis poeti da CamoTvlis bibliuri `Sesaqmis~ nayofiT (`angelozni,<br />

ca, qveyana... zRva, xmeleTi, xe balaxni... mfrinvel, Tevzni... mze da mTvare...<br />

zamTar, zafxul... wyali, miwa, kaci...~).<br />

rogorc vxedavT, Cvens winaSea qristianuli RvTismetyvelebis qrestomaTiuli didebuleba:<br />

RmerTi transcendenturia, Seucnobelia da imavdroulad igi amouwuravad<br />

imanenturia, yovel qmnilSi gacxaddeba, airekleba. mexuTe leqsis mravali strofi<br />

swored samyaroSi RvTis Cenis, RvTivgamocxadebulobis (Teofanurobis principi, wm.<br />

maqsime aRmsareblisa da wm. grigol palamas wignebSi rom gamoikveTa) poeturi Sesxmaa.<br />

Sesxmas ki ajamebs es striqonebi:<br />

RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina..<br />

Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,<br />

Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.<br />

rogorc vnaxeT, am rkalis xuTive leqsi imas gvaswavlis, Cvenis siyvarulisTvis,<br />

ukvdavebasTan mokvdavTa misaaxleblad ra daiTmina ufalma. bunebrivad ismeba kiTxva:<br />

Cven ra `gvmarTebs~, ra gvevaleba RmrTis mimarT. da, ra Tqma unda, siyvarulis<br />

wil siyvaruli, rwmena gvmarTebs uflisa. Cvendami siyvaruliTvea ganpirobebuli isic,<br />

rom RmerTi SeWirveba-tkivils SegvamTxvevs: `gvemiTa~ da `tkiviliT~ migvaqcevs<br />

`swavlad~ ukvdavebis gzisa, amiT gvikaJebs nebelobas miwierebis dasaZlevad. Tavadac<br />

xom amnairad mokla sikvdili.<br />

ase mivadgebiT WeSmariti rwmenis raobis, religiuri cnobierebis Sinaarsisa da<br />

formis problemas. saRvTismetyvelo-didaqtikuri orientaciiT ase gajerebul karibWes<br />

`daviTianisa~ xuravs swavleba imisa, ra aris namdvili rwmena, religiuri msoflgancda:<br />

vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davzmideT;<br />

vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,<br />

RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmerTs didebas SevasxamdeT,<br />

RmerTs mivcemdeT madlobasa, purs vWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!<br />

erTi SexedviT, am ubralo msjelobaSi erTob Rrma religiur-filosofiuri swavlebaa<br />

gacxadebuli: rwmena aris arsebobis imgvari wesi Tu forma, roca Cven vcxovrobT<br />

transcendenciis TandaswrebiT. mivmarToT axali drois avtoritetul gansjaT.<br />

`rwmenis sinamdvile aris sicocxle miqceuli upirobo yofierebisken imisa, rac<br />

`irwmunes~, e. i. risi arsebobac upirobod ivaraudeba~ (martin buberi, rwmenis ori<br />

saxe, moskovi, 1995, gv. 358). `upirobo~ aq niSnavs imas, rac cnobierebis Sinaarss religiurad<br />

xdis: RmerTTan mimarTeba religiad ver CaiTvleba, Tu misi siyvaruli<br />

283


ganpirobebulia raimegvari motiviT, dasazRvrulia, nawilobrivia. wminda werilSi<br />

transcendenturisadmi amgvari mimarTeba asea gamoTqmuli: `Seiyuaro ufali Seni yovliTa<br />

guliTa SeniTa da yovliTa suliTa SeniTa da yovliTa gonebiTa SeniTa~<br />

(maTe, 22,7; mark., 12,30; luka, 10,27).<br />

msgavsi TvalTxedva amoikiTxeba paul tilixis msjelobaSi: `religia – es aris<br />

mdgomareoba zRvruli dainteresebisa imiT, rac aris da unda iyos Cveni zRvruli<br />

interesi... xolo RmerTi – saxelia, romelic aRniSnavs am interesis Sinaarss~ (kulturis<br />

Teologia, m., 1995, gv. 264). meoce saukunis orive didi Teologi da kulturologi<br />

gasagebi mizezebis gamo ikavebs Tavs transcendenturis arsisa da religiis<br />

raobis mecnierul-logikuri gansazRvrebisagan. amis nacvlad isini gvTavazoben egzistencialuri<br />

orientaciis gansjaT. am gansjaTa mixedviT, cxovreba transcendenciis<br />

TandaswrebiT (e. i. religia) erT-erTi, Tundac gansakuTrebuli funqcia ki ar<br />

aris adamianisa, aramed fundamenti yvela sxva funqciisa da moicavs Cveni cxovrebis<br />

yovel moments, adamianur qmedebaTa mTel sivrces, yvela sferos, ubans. amis<br />

kvalobaze, p. tilixi ityvis: fermkrTaldeba zRvari sakralur da sekularul sferoTa<br />

Soris: `samyaro – taZaria RvTisa. Sromis yvela dRe – uflis dRea, yvela vax-<br />

Sami – uflismieri seroba, yvela garja – RvTaebrivi daniSnulebis aRsruleba, yvela<br />

sixaruli – sixaruli RmerTTan Tanayofnisa~ (iqve). rogorc vxedavT, egzistencialuri<br />

filosofiis eniT p. tilixi imasve ganmartavs, rasac ori saukunenaxevris<br />

win poeziis eniT gvaswavlida didi qarTveli poeti.<br />

jer kidev rodis netari avgustine gvmoZRvravda. `ara mxolod xmiT aRuvline<br />

Sesxma RmerTs, aramed saqmeni Senni Seuwone Sensave xmas. Tu Sen xmiT ugalob da er-<br />

Txel daCumdebi, maSin Seni cxovrebiT igalobe ise, rom arasodes dumde~ (95-e fsalmunis<br />

ganmarteba). roca Sen Wam da svam, igalobe fsalmuni ara sufruli simRerebis<br />

tkbili bgerebiT, aramed TavSekavebulobiT kvebisa da smis Jams. sarecelzedac aRavline<br />

fsalmunebi, wesi da kanoni daicavi colTan urTierTobaSic~ (146-e fsalmunis<br />

ganmarteba). usulo sagnebic ki swiraven madlobas dambadebels Tavisi silamaziT,<br />

gvmoZRvravs didi ganmanaTlebeli.<br />

Cveni Tanamedrove moRvawe, inglisis marlTmadidebeli eparqiis mRvdelmTavaric,<br />

ganmartavs, rom rwmenis kvalobaze, adamians `moTxovnileba aqvs madloba uZRvnas<br />

RmerTs~. Uuzenaesisa da WeSmariti morwmunis urTierTmimarTeba dialoguria. `qristianuli<br />

RmerTis dogmatis gageba SeuZlebelia pirovnuli urTierTobis, mimarTebis,<br />

damokidebulebis gareSe. saRvTismetyvelo terminologiiT, RmerTi, rogorc gaziarebuli<br />

siyvaruli, aRiniSneba sityviT – `perixoresis~ – urTierTgaWolva~ (episkoposi<br />

kaliste (ueari), `RmerTi siyuarul ars~, gv.6).<br />

`daviTianis~ am strofSi avtoris anTropologiuri da kulturologiuri koncefciac<br />

amoikiTxeba. popularuli Tvalsazrisis Tanaxmad, religia substanciaa, Sinaarsia<br />

kulturisa, xolo kultura formaa religiisa. moxmobili strofis zogadkulturologiuri<br />

idea odnav xatovnad ase SeiZleba SevajamoT: kultura aris miwa<br />

(Cveni bunebrivi sinamdvile) RvTis madliTa da TanadgomiT zecis (RvTaebis) msgavsad<br />

gardaqmnili adamianis mier. yvelaze ubralo qmedebasa Tu qcevaSi SeiZleba gakrTes<br />

RvTaebrivis Suqi, yvelaferi imazea damokidebuli, ragvaris grZnobiT, ganwyobilebiT<br />

vakeTebT raRacas. roca, magaliTad, Cveulebrivi xorcieli sawadelis dakmayofilebis<br />

aqts locvisa Tu kurTxevis Jesti, madlierebisa Tu krZalvis gancda<br />

miacilebs imis mimarT, vinc miwieri sixarulis amdeni wyaro aRmogvicena (`Cven kac-<br />

Ta mogvca qveyana, gvaqvs uTvalavi feriTa~), cxadia, religiuri msoflgancda `muSaobs~.<br />

miwierebis zeciuris Semsgavsebulad gardaqmnis, rafinirebis es aqti Tavisuflebis,<br />

kulturis sinamdvilea.<br />

* * *<br />

daviT guramiSvilma jojoxeTuri gzebiT iara, cxovreba av dedinacvlad eqca. me<br />

varo, _ godebs poeti, _<br />

284


uSrto da unayofo, viT guli ganxmari,<br />

uZeo, uasulo, ararad saxamari.<br />

sawuTros soflisgan bevris gziT vnebuli,<br />

mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,<br />

sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli...<br />

sul bnelia, rasac elavso...<br />

soflis samduravis es uaRresad pirquSi suraTi da naRvliani kilo sicocxlis<br />

saxeliT da yofnis sazrisis poziciebidan aris wamowyebuli. amiT sxvaobs guramiSvili<br />

XVII-XVIII saukuneebis qarTuli poeziis hangTagan da wminda werilis msofl-<br />

SegrZnebas ebjineba. misi sayrdeni imgvari religiuri cnobierebaa, `romelsa usasoÁ<br />

igi sasoebiT hrwmena~ (rom. 4-18). `daviTianis~ calkeuli monakveTebisaTvis niSneuli<br />

cxadi skefsisis miuxedavad, mTeli wigni amxedrebuli suliTa da moqalaqeobrivi<br />

Rvwis paTosiT SemarTuli pirovnebiTaa ganaTebuli. mama pavle florenski ityvis:<br />

`WeSmariteba – pirovnebaa, istoriulad rom moavlinebs Tavis Tavs, da ara ganyenebuli<br />

principi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, WeSmariteba sagnobrivi araa, aramed pirovnulia~<br />

(`WeSmaritebis sveti da dafuZneba~, moskovi, 2003, gv. 445). guramiSviliseuli<br />

skefsisi wminda wylis qristianuli fenomenia da skefsisis Sewynarebas da mis dajabvnas<br />

gulisxmobs. wuTisoflis `bindismagvarobam~, muxTlobam sinamdvile araraobad<br />

aqcia, bedisweram yvela gza gadaketa, arsebobasa da moqmedebas TiTqos azri<br />

daekarga. aseT pirobebSi guramiSvilis axovani suli aRimarTeba `bedis samZRvris~<br />

gadasalaxavad, gancdilisa da nafiqris daviwyebis burusidan gamosataceblad, moZmeTaTvis<br />

win wasamZRvareblad:<br />

mSvilds momiwiva muxTalma,<br />

isari gulSi mamaso,<br />

ar momca Ze, arc asuli,<br />

arvin meZaxis `mamaso~.<br />

davjeq da leqsva daviwye,<br />

vsTqvi Tu: viSvileb amaso...<br />

me rac vSobe, Svilad vsjervar,<br />

es Tu mzrdelman gamizarda,<br />

vzrdi momRerlad, me Tu Cemi<br />

simRera ar gamizarda.<br />

araraobad qceuli obieqturi sinamdvilis, cxovrebis wiaRSi da sanacvlod misa,<br />

poeti WeSmariti qristianis, martvilisaTvis niSneuli Sinagani SemarTebis ZaliT qmnis<br />

axal, romantikul sinamdviles – cxovrebas xelovnebaSi da xelovnebis gziT:<br />

`imas Svilad vervina sjobs, daviT vinc Zed moigera, vinc gamoTqva, is iSvila, mteri<br />

amiT moigerao~. es `mteri~ sustTaTvis Cveuli fatalisturi gancdaa yofnis amaoebisa.<br />

es `mteri~ is sikvdilia, romelic macxovarma jvarcmiT mokla, xolo daviTma<br />

xelSi celmomarjvebuli, `mWle kacis~ saxiT daxata `daviTianis~ leqsSi. axla<br />

moxmobili striqonis am monakveTs mivapyroT yuradReba: `vinc gamoTqva, is iSvila...~<br />

mosalodneli iyo, enobrivad TiTqos ufro gamarTulad ase daewera: `rac gamoTqva,<br />

is iSvilao~, dawera ki: `vinc gamoTqvao~. `daviTiani~ erTxorci da erTsulia guramiSvilisa<br />

da ara mxolod wigni; is sulieri arsebaa, pirovnebaa, romelic Tanamdgomelad<br />

eqmneba adamianebs, raTa wuTisoflis amaoebis gancdaze gaimarjvon, WeSmariti<br />

yofnis sazrisi gaicxadon. WeSmariti xelovnebis qmnilebas v. kandinski `cocxal<br />

arsebad~ miiCnevda. gamoeyofa ra xelovans, amtkicebda igi, aseTi nawarmoebi `eziareba<br />

TviTmyof sicocxles, iqceva pirovnebad, damoukideblad, sulierebiT msunTqav<br />

subieqtad~ (`sulierebis Sesaxeb xelovnebaSi~. aseve fiqrobda p.Hflorenski). `davi-<br />

Tianis~ gmiri, karl iaspersis sityvebiT rom vTqvaT, `gadaabijebs Tavisi miwieri<br />

myofobisa da samyaros sazRvrebs, maT safuZvlebamde aRwevs, miiswrafvis iqeTken, sadac<br />

mas Tavis sawyisTa rwmena eufleba, da am dros igi TiTqos Sesaqmis aqtSi monawileobs~<br />

(karl iaspersi, istoriis sazrisi da daniSnuleba, moskovi, 1994, gv. 455).<br />

285


`daviTianis~ avtori skefsisis Semwynarebeli kacia, `usasoÁ igi sasoebiT hrwmena~,<br />

Tavis axal `mes~ Zerwavs, `TiTqos Sesaqmis aqtSi monawileobs~, did RvTismetyvelTa<br />

im swavlebas emowmeba, romelic ganmartavs, rom ufliseuli Sesaqme erTjeradi<br />

aqti ar aris, maradisobaSi grZeldeba. ufalTan amgvari TanaSemoqmedebis pa-<br />

Tosi odiTganve mosdevs marTlmadideblur msoflgancdas; im droidan mainc mohyveba,<br />

ra droidanac miaCndaT rom asketuri Rvwa axali, `lamazi~ adamianis gamokveTas<br />

emsaxurebao, xolo im wignebs, romliTac ber-monazvnebi askezis gzaze iwvrTnebodnen,<br />

`filokaliebi~ (silamazis-moyvareobis saxelmZRvaneloebi) ewodeboda. gavixsenoT,<br />

ras ambobs macxovarze daviT guramiSvili:<br />

sxvas ukeTess vis viSovni silamaziT srulsa?<br />

Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa...<br />

`daviTianis~ avtoris cxovrebis gza RvTis TanaSemoqmedebis principiT warimarTeba.<br />

arsebobis amgvar wessa Tu sazriss n. berdiaevi `Teurgias~ uwodebs da miuTi-<br />

Tebs, rom aseTi Semoqmedeba kulturis sferodan TviT yofierebis wiaRSi gadaiRvreba,<br />

Teurgiad iqceva, axal realobas amkvidrebs. `Teurgia kulturas ki ar qmnis,<br />

aramed – axal yofierebas, Teurgia – xelovnebaa, sxva samyaros qmnis, sxva yofierebas,<br />

sxvagvar sicocxles, silamazes yofnad aqcevs... Teurgia aris kacis moqmedeba<br />

ufalTan erTad, _ RvTaebrivi qmedeba, RmerTkacobrivi Semoqmedeba~ (`Semoqmedebis<br />

sazrisi~, moskovi, 1916, gv. 283).<br />

yvela sxva wyurvils `daviTianSi~ sicocxlis wyurvili jabnis, lamazi sicocxlis<br />

didi wyurvili. Cvenc aseTive paTosiT gvavsebs. `daviTiani~ sulieri mxedrobis<br />

gakveTilebs gvaZlevs, gvaswavlis, wavarTvaT bedisweras da bunebriv aucileblobas,<br />

erTxel da samudamod moxazul sazRvrebSi Cveni CaWedvis mowadines, Cvenze batonobis,<br />

Zalmomreobis Zala da unari.<br />

286


daviT guramiSvili<br />

287<br />

sargis caiSvili<br />

himnografiuli poeziis zemoqmedebam axali ZaliT ifeTqa e. w. aRorZinebis epoqa-<br />

Si. ufro metic, Tu sasuliero poeziis gavlena klasikuri xanis mwerlobaze ufro<br />

mxatvruli formis aspeqtSi gamovlinda, aRorZinebis epoqis mwerlobaSi igi ufro<br />

Rrma sulier SreebSi SeiWra. amas rasakvirvelia, hqonda Tavisi socialur-politikuri<br />

Tu sxva xasiaTis mizezebi, magram amis dawvrilebiT ganxilva amJamad Sors wagviyvanda.<br />

sxva sasuliero problematikasTan erTad, rogorc es ukve SeniSnulia Cvens samecniero<br />

literaturaSi, swored am xanebSi safuZvlianad SemuSavda e. w. mistikur-alegoriuli<br />

xasiaTis poezia, romlis yvelaze ufro tipiuri warmomadgenlebi vaxtang<br />

meeqvse da daviT guramiSvilia.<br />

Cven aq ar SevCerdebiT vaxtang VI poeziis amgvar xasiaTze, mxolod gavixsenebT<br />

im cnobil garemoebas, rom vaxtangma `vefxistyaosnis~ ideuri koncefciac siyvarulis<br />

mistikur-alegoriul Teorias dauqvemdebara. aq, sxvaTa Soris, unda SevniSnoT,<br />

rom SoTa rusTavelis poemaze aseTsave Sexedulebas iziarebda d. guramiSvilic, roca<br />

Tavis did winamorbeds sasuliero da saero sibrZnis salarod Tvlida (`orgziTve<br />

nayofs miscemda, visganac moirxeodao~ – gv. 22, strofi 4).<br />

guramiSvilis sasuliero xasiaTis leqsi, Tu SeiZleba ase iTqvas, klasikuri qar-<br />

Tuli himnografiis sruliad axali saxesxvaobaa. pirvel rigSi amas gansakuTrebiT<br />

gvagrZnobienebs enobrivi faqtura, romelSic ase mZlavradaa SeWrili ubralo xalxuri<br />

yofis gamomxatveli elementebi da folkloruli nakadi. magram Sinaarsobrivad<br />

misi leqsebi metad axlo midian Zvel himnografiasTan. guramiSvilis am leqsebis<br />

personaJi cisken sasoebiT mzirali adamiania, romelsac upirveles sikeTed RvTaebasTan<br />

miaxloeba miaCnia. Cven zeviT Segnebulad ar CamovTvaleT is epiTetebi, romlebic<br />

gamoiyena Zvelma himnografiam RvTis srulyofili gamosaxvisaTvis, radgan guramiSvilTan<br />

kidev erTxel mogvixdeboda maTi gameoreba. vin aris guramiSvilis erTerT<br />

saxelganTqmul himnSi (ka, odes datyoebulman urjulos qveyanas sayvarlis saxe<br />

da suraTi veRara naxa, imisi moTqma daviTisagan) moxsenebuli: `Cemo saesavo, tkbilo<br />

cxovrebisa wyaro~? axali aRTqmis da himnografiis ubralo gacnoba am gamoTqmis<br />

mraval paralels aRmogviCenda: tkbili cxovrebis wyaro qriste-RmerTia, romelic<br />

maradi da tkbili cxovrebis gansaxierebaa. imave leqsSi mravalferovan simboloepi-<br />

Tetebs mimarTavs poeti qristes Sesaferi gamosaxvisaTvis: qriste – umanko tredi,<br />

gvriti, romelmac veragobas usazRvro saTnoeba daupirispira, qriste – ucnauri mze<br />

e. i. romlis Secnoba adamianis gonebas ar ZaluZs da igi mze, TviT poetisave sityvebiT<br />

rom vTqvaT, upirispirdeba materialurs – `sacnaur mzes~, TinaTins, romelic<br />

amave dros `ucnauri mzis~ gamosxivebaa. qriste – `naTelia~, `mzea~ (ucnauri mze), maradi<br />

dRe, gamouTqmeli naTeli, qristes mravali sxva saxelic moepoveba: igi `mexia~,<br />

`quxilis isari~ da a. S. qristianuli simbolika aZlevs poets masalas, rom aseTi<br />

mSvenieri simbolo-metaforiiT gangvacdevinos qristes Zlierebis, RvTaebrivi bunebis<br />

sidiade: `gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo~ (str. 417, Sdr. `vidre<br />

ara gamoekveTa lodi mTisagan~, danielis winaswarm. 11, 34, sadac qristes movlenaa<br />

ganCinebuli). guramiSvilis himni datvirTulia qristianuli katafatikiT (RmerTi<br />

dadebiTs cnebebSi: naTeli, yovlad Zlieri da a. S.) da apofatikiT (uaryofiTi cnebebiT<br />

gamoxatva: ucnauri, gamouTqmeli da a. S.).<br />

ufro metic, guramiSvili Tavis mxriv amdidrebs da axali cnebebi Seaqvs aRniSnul<br />

simbolur saxeTa salaroSi. magaliTad, Zveli qarTuli sasuliero mwerlobis<br />

Seswavlis magaliTze gamoirkva, rom `daviTianSi~ xSirad gamoyenebuli mzeTa-mzis<br />

saxe, rogorc mama RmerTis, ufalTa-uflis sabaoTis gamomxatveli guramiSvilma<br />

pirvelma Semoitana sasuliero xasiaTis himnebSi. Cvenis azriT, igi ueWvelad xalxu-


i poeziis saunjidan unda iyos amoziduli, aki TviTon guramiSvilic acxadebs, rom<br />

saxes garegnuli msgavseba aqvs xalxur metyvelebaSi, folklorSi gavrcelebul<br />

saxe-gamoTqmasTan `qalTa mze~, mzeTa-mzes rusTvelic axsenebs ramdenime adgilas,<br />

magram masSi arsad aris Cadebuli aRniSnuli mistiuri Sinaarsi.<br />

mzeTa-mze guramiSvilis usayvarlesi mistiuri saxea da poeti ara erTgzis mimar-<br />

Tvas mis varirebas. warmaTuli himnebis siZliere SeigrZnoba guramiSvilis sityvebSi:<br />

sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, mzisaTvis Tavi vaxelo,<br />

naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />

mis ukeTesi moyvare, sad vpovo, sada vaxelo?<br />

mze miwyens, Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo.<br />

(str. 340)<br />

ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />

vikavrgvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo.<br />

(str. 346)<br />

mzeTa-mze aq ufalTa-ufali, mama RmerTia, romlis trfialeba aqvs gulSi dasaxuli:<br />

sjobs mas vetrfode da mzisTvis e. i. qriste-RmerTisaTvis xelad viqve, viyo gagiJebuli;<br />

sanamdi suli midges (Tvalebs ver vaxel), naTlis (qristes) mijnuri minda<br />

viyo; masze ukeTesi moyvare, sad unda vpovo (vaxelo), Tanac igi mze (qriste) miwyens,<br />

mis sanacvlod TinaTins (materialur, amqveyniur mzes) mivuaxlovde (xeli vaxlo)...,<br />

ganTiadis varskvlavo, ciskaro, mzeTa-mzis mnaTobo, amqveyniur wyvdiadSi (bneli Rame)<br />

vikargebi da mixseni Sen, maradiulo dRev anu Cemo RvTaebav. erTmaneTze mSvenier<br />

saxe-simboloebs, metaforebs ipovis kaci guramiSvilis sasuliero xasiaTis himnebSi,<br />

magram maTi mxatvruli Rirsebani Cven sxva TvaliT unda ganvsajoT.<br />

guramiSvilis mistiuri xilva da zecisaken mimarTuli RaRadisi araa mxolod egzaltirebuli<br />

Wvreta mistiuri qveynisa an cda masTan siaxloviT sakuTari Tavis<br />

gaqrobisa; guramiSvilis himni adamianis mwuxare simReraa. masSi gamosWvivis sakuTari<br />

ubedurebiTa da qveynis ukuRmarTobiT Sewuxebuli kacis Civili, romelsac erTaderTi<br />

imedi zebunebriv samyaroSi eguleba. swored es momenti aZlevs poetis himnebs<br />

araCveulebriv emociur JReras. TiTqos mxolod religiuri grZnobebia gamoTqmuli<br />

leqsSi, romelsac me aq movitan, poeturi saxeebi aSkarad sasuliero mwerlobidan<br />

(metwilad ki `axali aRTqmidan~) aris aRebuli, magram misi qveteqsti yvelasaTvis na-<br />

Telia. bedukuRmarTi cxovrebiT daqanculi poeti godebs:<br />

viTa cxovari gza Secdomili,<br />

mgelT warsatacad farexTa gare,<br />

egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />

aseTi saqme me movigvare!<br />

gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />

Tumca sawuTros moviangare,<br />

var carielze me dajdomili<br />

saunjisagan kars gare mdgare.<br />

(gv. 131).<br />

swored am niadagze moxda guramiSvilis ideuri samyaros saboloo gamoTiSva Zveli<br />

himnografebis tipiur warmomadgenlebTan. guramiSvilis himnebSi ukve aRar Cans<br />

mimarTebis erTi ganzomileba, maSin, roca himnografis universaluri mizania mdumare<br />

mistiuri WvretiT umaRlesis xilva. guramiSvilis himnSi iWvis Zirmware Sxami Jonavs<br />

da avtori, Tumca sawuTros mimarTavs, magram es mxolod garegnulad Cans. igi<br />

kontrastebze agebs Tavis saTqmels mxatvrulad uZlieres striqonebSi, romelSic<br />

dafaruli, magram Tavisi arsebiT meamboxe suli mosCans:<br />

Tu xar RviZli, raRa ars Zili?<br />

Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />

Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />

iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />

288


wuTisoflis amaoeba da simuxTle, marTlac, Semzaravadaa warmosaxuli mis erT<br />

leqsSi, romelSic xalxur warmodgenebze dayrdnobiT poeti Rrma religiur ganwyobilebas<br />

qmnis:<br />

midis-modis es sofeli<br />

qartexilTa zRvisebr Relavs,<br />

ukan dasdevs dro da Jami,<br />

mis naqselavs qsovs da sTelavs;<br />

is mWle kaci cels ras aqnevs,<br />

rasa sTibavs, rasa scelavs?!<br />

amad vwunob sawuTrosa,<br />

sul bnelia, rasac elavs.<br />

aq araCveulebrivi simZafriT mosCans wminda, adamianuri tkivilebi. guramiSvilis<br />

poezia amqveyniur, miwier gancdebs gadmogvcems, Tumca mxatvruli elferiT misi leqsi<br />

sasuliero himnebs mogvagonebs.<br />

ar unda daviviwyoT kidev erTi niSanTviseba, romelic mkveTrad ganasxvavebs guramiSvilis<br />

himnebs Zveli qarTuli sasuliero poeziisagan. aq me minda mivaqcio yuradReba<br />

guramiSvilis poetikis erT Taviseburebas, romelsac xSirad sxvadasxvagvarad<br />

xsnian.<br />

guramiSvils, rogorc WeSmarit poets, axasiaTebs sinamdvilis, cocxal, konkretul<br />

ferebSi aRqmis mZlavri talanti, romlis Sedegia, sxvas rom Tavi davaneboT,<br />

`qarTlis Wiris~ WeSmaritad realisturi epizodebi. es misi poeturi bunebaa da am<br />

Sinagan poetur moTxovnilebas igi araCveulebrivi warmatebiT iyenebs sasuliero<br />

himnebSic da poeturi xerxis simaRleze ahyavs igi. igi am TvalsazrisiT himnografiis<br />

midernizacias axdens, aramarto (guramiSvilma) xalxuri intonaciebi Seitana<br />

Tavis himnebSi, aramed arsebiTi niSnebic. nacvlad poeturi abstraqciebisa, rac sasuliero<br />

himnTa ZiriTadi Taviseburebaa, guramiSvili cocxali, sinamdvilidan aRebuli<br />

konkretuli STabeWdilebebiT amdidrebs Tavis himnebs.<br />

rogor aris agebuli guramiSvilis himnTa umravlesoba? konkretuli faqti, ambavi<br />

poets axal simaRleze ahyavs da Semdeg mistiur-alegoriuli suraTiT asrulebs.<br />

guramiSvils aqvs erTi leqsi, sadac pirdapiraa naTqvami, rom poeti Tavis ambavs<br />

gviyveba: `odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla, imis<br />

monasibad RvTismSoblis Sesxma~ (leqsi me). TiTqos yvelaferi naTelia, avtori gviyveba<br />

meored datyvevebis ambavs, romelic, sxvaTa Soris, man imave sityvebiT elisabed<br />

petres asulisadmi wardgenil `CelobitnieSic~ Caswera: im bataliis dasasruls _<br />

wers daviT guramiSivli _ kistrinis maxloblad mters mivdevdi da moulodnelad<br />

cxeniTurT WaobSi Cavefal, am dros mowinaaRmdegem damatyvevao. poeti aRadgens Tavis<br />

xsovnaSi am mZime dReebs da Semdeg mTel am faqtSi simbolur Sinaarss aqsovs:<br />

zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />

yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />

codvis lias ukuvardi, Rrmad Sig davefalo.<br />

Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo.<br />

tipiuria am TvalsazrisiT agreTve guramiSvilis erT-erTi lirikuli Sedevri<br />

`zubovka~. ar SeiZleba eWvi SevitanoT imaSi, rom aq leqsis mamoZravebelia cocxali<br />

STabeWdileba, realuri qalis trfialiT gamowveuli gancda:<br />

zubovkidan momavalman vnaxe erTi qali,<br />

metad turfa, Svenieri, masze damrCa Tvali,<br />

Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />

misman eSxman da-ca-mlewa, Semimusra Zvali.<br />

konkretuli da poeturad srulyofili suraTia, mZlavr, realuri silamaziT gamowveul<br />

gancdas aorkecebs droze moxmobili arqaulad gawyobili enobrivi tmesi:<br />

daca-mlewa (Sdr. rusTavelTan, str. 627). guramiSvili TandaTan dramatuli elementebiT<br />

aZlierebs am Sexvedras da, uceb, erTi SexedviT moulodneli gradacia rea-<br />

289


luri qali RvTiur Zalad iqceva, realuri siyvaruli mistikur-alegoriul trfialebaSi<br />

gadadis da cecxlovani vnebis nacvlad ismis msasoebeli RaRadi:<br />

aw Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />

qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />

qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

`lamazi qali~ aq sawuTros, amqveyniur cTunebaTa personificirebuli saxea, xolo<br />

leqsis Sinaarsi cTunebaTagan Tavis daRweviT, mkacri gamocdis gziT RvTaebisaken<br />

swrafvas gamoxatavs (Sdr. agreTve leqsi `simRera~-i).<br />

himnebis didi umravlesoba aseTi poeturi xerxiTaa damuSavebuli (teqsti da qveteqsti,<br />

realuri da mistikuri plani) da, rogorc aRvniSneT, es misi poeziis specifikuri<br />

niSania.<br />

guramiSvilma sasuliero himnebSic cocxali, amqveyniuri nakadi Seitana da sxvanairad<br />

arc SeiZleba yofiliyo. guramiSvili uwinares yovlisa iyo didi poeti da<br />

Tavisi qveynis Svili. misma poeturma alRom sabolood gaimarjva Rrma sulier winaaRmdegobebze,<br />

nacvlad qristianul-mistikuri Wvretisa da maradiuli sasufevlis<br />

uSfoTveli molodinisa, igi cxovrebiseuli cecxliT iwvoda, Tavis qveynis tkivilebiT<br />

itanjeboda da qmnida sakuTari SvilebiviT sayvarel simRerebs, romlebsac<br />

momavalSi qarTveli kacis Wirisa da sixarulis megobrebad igulebda.<br />

290


daviT guramiSvilis meore poeturi `me~<br />

291<br />

revaz siraZe<br />

mdgrad literaturul kanonzomierebaTa arsebobas ver uaryofs is, rom mxatvruli<br />

Semoqmedeba iseve ukideganoa, rogorc buneba da iseve Tavisufali, rogorc zRapruli,<br />

fantazia. zRaparSi xom yvelaferi SesaZlebelia, SesaZlebelia isic ki, rac<br />

ar SeiZleba moxdes bunebaSi da swored amitomaa sakvirveli, _ rom TviT ukidegano<br />

fantaziac ki, _ rogorc ambobs levi strosi, _ kanonzomierebas emorCileba. esaa maqsimalurad<br />

gafarToebul SesaZleblobaTa kanonzomierebani. nihilizmi amgvari kanonzomierebebis<br />

ZiebaTa mimarT imitomac warmoiSveba, rom xSirad mxatvruli sinamdvilis<br />

kanonzomierebani surT meqanikur kanonebze daiyvanon da maT gauTanabron.<br />

sinamdvileSi saqme gvaqvs idealuris sferos kanonzomierebebTan. idealuri rom realuridan<br />

momdinareobs, es ar uaryofs idealuris avtonomiurobas. mxatvruli sinamdvile<br />

rodia empiriuli faqtebis ubralo jami. metadre, ar SeiZleba normatiuli<br />

xasiaTisa iyos mxatvruli samyaros kanonzomierebani. Tuki es asea, xelovneba kvdeba<br />

(qristianul xelovnebas axlda amisi saSiSroeba, magram man es dasZlia). i. teni werda:<br />

Cven vagnebT, Tu ra kanonzomiereba gamovlinebula xelovnebaSi, magram Cven ver<br />

vaswavliT xelovans SemoqmedebiT kanonebso (`xelovnebis filosofia~).<br />

xelovneba xSirad iracionaluris realurobazea agebuli. magaliTad, pirovnebis<br />

TviTgardasaxva fsiqologiurad axsnili movlenaa, magram xelovnebaSi es SeiZleba<br />

iyos mxolod warmosaxvis nayofi, poeturi swrafva, mxatvruli iluzia da, amdenad,<br />

iracionaluric. magram xelovnebaSi amasac, iracionalursac, Tavisi realoba aqvs<br />

da Tavisi kanonzomierebani. esaa swored kanonzomierebani idealurisa.<br />

`Ирациональность не только есть нечто закономерно мыслящее и системное наряду с рациональными<br />

величинами, она есть также и нечто вполне видимое, физически видимое, физически осязаемое~<br />

(А. Ф. Лосев. Проблема символа и реалистическое искусство. М., 1976, с. 13). `Символ вполне<br />

видим и вполне осязаем, хотя в него ходят ирациональный и трансцендентальный~ (с. 14).<br />

saerTodac – da, metadre, xelovnebaSi – iracionaluri niSnavs ararsebuls. mxatvruli<br />

saxe am gzaze aseve Sors midis. igi arseboba-ararsebobis zRurblze dgas.<br />

sfinqsis saxe misi elementebis ubralo jami rodia. misi mxatvruloba iwyeba swored<br />

empiriul raobaTa iqiT, `ararsebulis arsebobaSi~. sfinqsi, viTarca mxatvruli saxe,<br />

is idealuri modelirebaa, romelic mxatvrul TavisTavadobas iZens iq, sadac empiriul<br />

sinamdviles ganesxvaveba. amis mere iwyeba misi axali sinamdvile, iracionaluri<br />

sinamdvile, sinamdvile xelovnebisa. raoden Seuracxyofs Cvens esTetikur TvalTaxedvas,<br />

Tuki vinme ityvis, rom merani an lurja cxenebi idealizebuli raSebiao (amgvari<br />

`analizi~ hgavs l. gudiaSvilis cnobil naxatze gamosaxul `silamazis maZieblebs~,<br />

romlebsac gadauwyvetiaT sxeulis mSvenierebis saidumloebas qirurgis saWreTeliT<br />

miagnon). es saxeebi, sulieri swrafvis simboloebi, mxolod sulieri raobani<br />

SeiZleba iyvnen, isini arseboben rogorc iracionaluri ram. isini arseboba-ararsebobis<br />

zRvarze dganan. esenia idealisaken mimswrafi sulis simbolo, gansaxovnebuli<br />

meore `me~ poetisa.<br />

amgvar warmodgenaTa analizs udidesi sirTule axlavs. saqmes isic arTulebs,<br />

rom araa jerovnad yuradRebuli misi sul martivi aspeqtebic ki. magaliTad, Cveulebriv,<br />

TavisTavad cxad sakiTxadaa CaTvlili lirikuri gmiris cneba, romelic faqtiurad<br />

literaturis TeoriisaTvis erT-erTi fundamentaluri kategoria unda iyos.<br />

araa Seswavlili avtoris saxe sxvadasxva literaturul epoqaTa mixedviT. saWiroeba<br />

amis dRes ufro da ufro SeigrZnoba. ar SeiZleba daviT aRmaSeneblis `galobani<br />

sinanulisanis~ gageba andria kritelis `didi kanonis~ lirikuli subieqtis gauTvaliswineblad.<br />

`Tamariani~ erT-erTi pirveli saero nawarmoebia, romelSiac `gaucxourebulia~<br />

lirikuli gmiri (igulisxmeba CarTuli leqsebi). tradiciul `gabaaseba-<br />

Sic~ gvxvdeba poeturi `mes” martivi gardasaxva; romantikosebTan naklebad Cans poe-


turi TviTgardasaxvani, (`gind meZinos”), romlis kolorits qmnis yaraCoRelTa gancdebis<br />

poetizireba. misi pirdapiri gviandeli gamoZaxilia `gareubneli biWis simRerebi~.<br />

xolo irakli abaSiZis lirikul ciklSi `palestina, palestina~ axali iersaxiT<br />

gamovlinda avtoris meore poeturi `me~. esaa Tanamedrove poetTan miaxloebuli<br />

rusTaveli-lirikosi. s. Ciqovanis poemaSi `simRera daviT guramiSvilze~ TiTqmis ar<br />

xdeba lirikuli subieqtis Canacvleba, magram didad mZlavrobs `Tanagancda~.<br />

1. poeturi TviTgardasaxva gvxvdeba yoveli drois literaturaSi. bevris amxsneli<br />

TaviseburebebiT warmogvidgeba is Zvel qarTul mwerlobaSi. misdami interess<br />

gansakuTrebiT acxovelebs d. guramiSvilis Semoqmedeba. masze mcire SeniSvnebi adrec<br />

gamogviTqvams (r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis<br />

sakiTxebi. 1975, gv. 145). ukve aRniSnuli gvqonda, rom d. guramiSvilisaTvis idealuri<br />

poetia daviT winaswarmetyveli. aq ki gvsurs vaCvenoT, rom es kerZoobiTi movlena<br />

araa. es imdroindeli SemoqmedebiTi procesis zogadi kanonzomierebis gamovlenaa.<br />

is, rac d. guramiSvilTan vlindeba, msWvalavs mTel Zvel qarTul mwerlobas da Taviseburad<br />

vlindeba xelovnebis sxva dargebSiac. amitom unda warmoCindes mTliani<br />

saxiT avtori Zvel qarTul mwerlobaSi. `me~ poetisa da misi gardasaxvis formebi<br />

Semoqmedebis fsiqologiis sakiTxicaa. magram sxva ganzomilebac aqvs; esaa: `me~ rogorc<br />

mxatvruli saxis `elementi~. Cven amjerad yuradRebas mivaqcevT ara TviTgardasaxvis<br />

`Sinagan meqanizms~, aramed mis mxatvrul realizacias, avtoris im `mes~ (an im<br />

meore `mes~), romelic mxatvrul saxesTan erTad moiazreba, rogorc misi struqturis<br />

erTi Semadgeneli nawili. sagangebo Seswavlasa da damkvidrebas iTxovs `daviTianSi~<br />

lirikul subieqtTa urTierTmimarTebani.<br />

winaswarve SeiZleba sakiTxis amgvari zogadi formulireba: Zvel qarTul mwerlobaSi<br />

lirikos poetebs warmodgenili hyavT xolme maTTvis idealuri avtori, romlis<br />

TvalTaxedviTac surT maT mogvawodon sakuTari saTqmeli. sxvagvarad: mxolod<br />

asaxvis saganze ki ar fiqroben, aramed imazedac, Tu rogor dainaxavda maTTvis idealuri<br />

poeti. is xdeba avtorTa meore poeturi `me~. aseTi poeturi TviTgardasaxviT<br />

iwyeba SemoqmedebiTi procesi Zvel qarTul lirikaSi (cxadia, arsebobda sxvagvari<br />

lirikac da es iyo misi erT-erTi, magram mravlismomcveli nakadi). es zogadi kanonzomiereba<br />

moqmedebs `daviTianSic~. daviT guramiSvilis mier poetur idealadaa<br />

dasaxuli daviT-fsalmunTa avtori; daviT guramiSvili cdilobs mis kvalobaze gamoTqvas<br />

Tavisi sagaloblebi. aris Tu ara es imgvari kanonzomiereba, romelic `davi-<br />

TianSi~ mravlis amxsneli SeiZleba gaxdes?<br />

jer kidev ilia WavWavaZe werda: d. guramiSvilis `sarwmunoebrivi RaRadeba daviT<br />

winaswarmetyvelis fsalmunobis simaRlemdeao asuli~ (III. 153). `daviTiani~ `daviTns~<br />

mravalmxriv exmianeba. `daviTianSi~ Zalze xSiria daviT winaswarmetyvelis moxsenieba.<br />

xSiria masTan tropuli Sexvedrebi, Tu saxeobrivi reminiscenciebi. oTxi sagangebo<br />

Sesxma eZRvneba bibliur sagalobelTa avtors _ daviT winaswarmetyvels.<br />

aRsarebiTi lirikis es mamamTavari rom gzis maCvenebeli yofila d. guramiSvilisaTvis<br />

SemoqmedebiT procesSi, amas migviTiTebs me-11 strofi `daviTianis~ bolo<br />

leqsisa – `am wignis gamleqsavis sulis moxsenieba~:<br />

RmerTo, ismine daviTis sagalobeli,<br />

miwyale didis wyalobiT sawyalobeli;<br />

usjuloeba amxoce, ufrois ganmbane,<br />

da es simRera mis Tqmas, moZaxils abane.<br />

(`daviTiani~, 1955)<br />

aq imdeni Tanxvedraa, rom SeiZleba gaCndes kiTxva: romeli daviTis vedrebaa es,<br />

bibliurisa Tu qarTveli poetisa? rogorc Cans, orivesi, sxvagvarad – daviT gurami-<br />

Svilisa, pirvelsagalobelTa avtoris kvalobaze gamoTqmuli. aseve orplanianobaa<br />

zemore me-8-9-10 strofebSi. mxolod me-7 strofSi Cans, rom yovelive es, pirvelyovlisa,<br />

guramiSviliseulia:<br />

moixsene, ufalo, sjad Senda mosuli<br />

292


daviT guramisSvilis ubadruki suli,<br />

gvedr, xelT, ferxT sisxli Seni saswors abrad Seudev,<br />

ganmsubuqe mZime codvani, Seundev.<br />

amrigad, d. guramiSvili jer iwyebs Tavisi TaviT da Semdeg gadadis orTaves (Tavisi<br />

da daviT winaswarmetyvelis) saTqmelze. ai, es aris metad niSandoblivi, rac<br />

Semdegac mravalmxriv mJRavndeba. me-11 strofSi, rogorc davinaxeT, vedrebaa, rom<br />

RmerTma misgan (Tanaxmad me-7 strofisa – d. guramiSvilisagan) isminos bibliuri daviTis<br />

sagalobeli (`RmerTo, mismine daviTis sagalobeli~). rom swored bibliuri<br />

daviTi Semodis aq, amas adasturebs Semdegi striqoni: `usjuloeba amxoce, ufrois<br />

ganmbane~. es 50-e fsalmunis gadmoRebaa (`miwyale me, RmerTo, didiTa wyalobiTa SeniTa<br />

da mravliTa mowyalebiTa SeniTa axoce uSjuloebaÁ Cemi, ufroÁs ganmbane me<br />

uSjuloebisa Cemisagan~). `fsalmunidan~ es motivi farTod gavrcelda himnografiaSi.<br />

igi meordeba daviT aRmaSeneblis nawarmoebSi `galobani sinanulisani~. sayuradReboa<br />

am mxriv poezia didi somexi himnografis grigol narekacisa da mravali sxva.<br />

d. guramiSvili RmerTs SesTxovs misgan isminos bibliuri daviTis sagalobeli<br />

da dasZens: `da es simRera mis Tqmas, moZaxils abaneo~. aq ukve pirdapiraa Tqmuli,<br />

rom misi sagalobeli im daviTis naTqvams mihyveba, rogorc bani pirvel, wamyvan xmas<br />

(sxvaganac, roca Zvel qarTvel poetebs CamoTvlis, Tavis Tavze ambobs: `mReren da<br />

mec bans Sevawyob, damgmoben amaze rasa~). magram Cvens saTqmels yvelaze metad naTelsa<br />

hfens `daviTianis~ sul bolo striqonebi:<br />

15. wamkiTxvelno, amazed Tqven nuras medaviT,<br />

da rom es ase vsTqvi guramisSvilman me daviT.<br />

16. Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,<br />

rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme,<br />

mis RvTis Zis mamis daviTis sexna,<br />

guramisSvili viyav daviT me;<br />

17. aman qaCalman mis Tmis navarcxni<br />

qoCrad movisxi Tavzeda, viTme.<br />

aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,<br />

ara vici ra, ras medaviT me!<br />

arsebiTad ase mTavrdeba `daviTiani~.<br />

bolo strofidan SegviZlia is azric ki amovikiTxoT, rom d. guramiSvili litonad<br />

ar mihyveba im pirvel daviTs, aramed surs isa Tqvas, rac mas uTqmeli darCa<br />

(udavod miagavs amas e. w. aRorZinebis xanis poetTa vedreba rusTavelisadmi, rom neba<br />

darTos mihyvnen mis naTqvams). d. guramiSvils aq sagangebod gauleqsavs TavisTavad<br />

cxadi ram: `sexna~ varo daviTisa, romelic iyo `mama RvTis Zisa~. magram Tavis-<br />

Tavad cxadi ar iyo is, rom d. guramiSvils surda masSi daenaxaT pirvelsagalobelTa<br />

avtoris poeturi sexnia, poeturi oreuli, Tavisi meore poeturi `me~, poeturi<br />

hipostazi. daviTi `RvTis Zis mama~, iyo Ze-RvTaebis pirvelwinapari, pirvelmama,<br />

xorcieli TvalsazrisiT. d. guramiSvils surda ziareba am genealogiur StosTan. es<br />

_ ki SeiZleboda mxolod sulieri gziT (saerTod, `Srtos~ gansaxovnebiT aRvsilia<br />

`daviTiani~). meore mxriv, TviT bibliur daviTs hyavs Tavisi sulieri Svili. es iyo<br />

misi sagaloblebi. sulieri Svili hyavda d. guramiSvilsac – Tavisi `daviTiani~<br />

(`davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso~; `me uSvilom es oboli mZliv<br />

gavzarde didis WiriT~. magaliTebs aRar gavamravlebT, magram unda gaviTvaliswinoT,<br />

rom amgvari gaazreba Zalze xSirad gvxvdeba `daviTianSi~). Tu imasac gavixsenebT,<br />

rom missive TqmiT – `yoveli wuli mSobelTa mzgavsi mzgavss emsgavsebian~, _<br />

gaazrebaTa wre ufro ikvreba. sulieri Svili hgavs `mSoblis~ suls. petriwi ganmartavs<br />

platon-prokleseul amgvar azrs: `Tvisda xatad warmoiqmns yoveli warmomqmneli<br />

yovelsa TvisgniT warmoqmnilsa~ (`ganmartebai~, II, 71, 35).<br />

rakiRa sulierni Svilni orive daviTisa erTmaneTs hgvanan, bunebrivia, rom erTmaneTs<br />

emsgavsebian mamanic. aseT Sinaarss iZens sexniaTa sulieri naTesaoba.<br />

293


2. rogorc aRvniSneT, `daviTianSi~ bibliuri daviTis oTxi Sesxmaa, sami meore wignSia<br />

(meore nawilSi) da erTic – bolo, meoTxe wignSi.<br />

pirveli qeba kvlav `daviTis rqis~ anu `Srtos~ xsenebiT iwyeba da am mxrivaa Seqebuli<br />

daviT winaswarmetyveli. magram Semdeg igi adgils uTmobs TviT avtors –<br />

daviT guramiSvils. poeti sakuTar aRsarebaze gadadis (msgavsi `sublimaciuri~<br />

gadasvlebi, rogorc iTqva, didad damaxasiaTebelia mTeli `daviTianisaTvis~). Tanda-<br />

TanobiT ufro da ufro mJRavndeba, Tu rogor Caenacvla erTi meores:<br />

man damayena, wamomayena<br />

man mzeTa-mzeman Saravandedi,<br />

bnelSi mdebare gamoved gare,<br />

viTa davRamdi, isev gavsTendi!<br />

Ze mogveboZa, qvesvet-gveboZa,<br />

me daqceuli misgan avSendi,<br />

daviTs, daviTo, miZaxda, viTo,<br />

egreT nugeSmca da mad vaqebdi. (112).<br />

Cveulebriv ase iwyebs sxva leqsebsac d. guramiSvili Tavisi poeturi oreuliT<br />

da amTavrebs Tavisi TaviT. qeba zogadia – xolme im mizniT, rom bibliur daviTze<br />

naTqvami RvTaebasac ki Seeferebodes (esec cnobili gzaa: RvTaebrivi atributebiT<br />

adamianis gamoxatva, rac, magaliTad, mkveTrad Cans `Tamariansa~ da `abdulmesianSi~.<br />

maTSi Tamars miemarTeba areopagituli `saRmrTo saxeebi~). mJRavndeba poeturi swrafva,<br />

rom d. guramiSvilis RvTaebis Tavisebur poetur hipostazad daviT winaswarmetyveli<br />

iqces. igi, viTarca `mama~ RvTaebisa, mama-RvTaebis amqveyniur simbolod gaiazreba<br />

(miuTiTeben, rom dantes hyavda `Tavisi~ sameba: Ze-RvTaeba, RvTismSobeli da<br />

beatriCe. msgavsi ram SeiZleba iTqvas daviT guramiSvilze. misi samebaa: daviT winaswarmetyveli,<br />

Ze-RvTaeba da RvTismSobeli). `daviTianis~ avtografiul nusxaSi Car-<br />

Tul avtoportretze d. guramiSvili warmogvidgeba zecisken mipyrobili mavedrebeli<br />

mzeriT da freskulad myife taniT. Tavis bibliur sexnas igi hgavs mxolod imdenad,<br />

ramdenadac TviT bibliur mefesac SeeZlo gaemeorebina sibrZneni solomonisani:<br />

`movida Cem zeda suli sibrZnisa, wina vsaje misi ufrois skiptraTa da saydar-<br />

Ta~ (7, 7-8). `Я придпачел ее~.<br />

daviT guramiSvili aRniSnul SesxmebSiac da sxva leqsebSiac daviT winaswarmetyvels<br />

aTqmevinebs – xolme imas, rac mxolod qristian poets SeeZlo eTqva. amis<br />

saSualebas qmnida simboluri `Targmanebis~ cnobili principi, romlis safuZvelze<br />

Zvel aRTqmaSi da, maT Soris, fsalmunebSiac, axali aRTqmis azrebs amoikiTxavdnen.<br />

sayuradReboa, rom `qebaTa qebis~ ipolite romaeliseuli interpretaciis kvalobaze,<br />

vaxtang meeqvse saRvTo azrebs xedavda rusTvelis sruliad saero Sinaarsis Semcvel<br />

striqonebSi. isic gasaTvaliswinebelia, rom d. guramiSvilis drosac mZlavrobda<br />

e. w. hermenevtikuli, anu ganmartebiTi wesi azrovnebisa. es miaCndaT universalur<br />

gzad dafaruli sibrZnis wvdomisaTvis, umaRles sibrZnesTan miaxloebisaTvis.<br />

am gziT surs d. guramiSvilsac ganicados moazrovne sulis maradiuloba. TviTSemmecnebeli<br />

suli zedrouli unda gaxdes. waSlilia SemoqmedebiTi drois calmxrivi<br />

svla. mas ukusvlac ZaluZs. Semoqmedi pirovnebis `me~ ixevs ukan, warsulSi gadasaxldeba,<br />

raTa ukvdav sulTa ziarebiT TviT SeiZinos poeturi ukvdaveba. amgvari Sefasebani<br />

rodia oden metaforuli da, amdenad, pirobiTi. aseTi ganwyobilebani sruliad<br />

bunebrivad Tan sdevdaT imdroindel poetebs. es iyo sulis Tavisuflebis imdroindeli<br />

gamoxatuleba. rwmenis xanaSi ar iyo moulodneli poetur sulTa Sexvedrac<br />

erwmunaT TviTgansaxovneba sulier formebSi erCiaT. cnobili sityvebiT rom vTqvaT,<br />

`aq suli atarebs Tvis msubuq samosels~. sulis `samoselic~ sulia. esaa meore poeturi<br />

`me~: sulieri `samoseli~ SemoqmedebiTi sulisa. mxolod amgvar gancdasTan<br />

ziarebis Semdeg iwyeba Semoqmedeba. sxvagvarad amgvari gancdebiT SeigrZnoba SemoqmedebiTi<br />

STagonebis realuroba. aqve SevniSnavT: d. guramiSvilis meore poeturi `me~<br />

ar SeiZleba martivad gavaigivoT froidistul `me _ idealTan~, romelic vlindeba<br />

294


jer kidev bavSvur narcisizmSi da qvecnobierad iwvevs Tavisi Tavis saocnebo ferebSi<br />

warmosaxvas. d. guramiSvilis meore poetur `meSi~ gacilebiT meti cnobieria.<br />

rac mTavaria, igi refleqsirebulia msoflmxedvelobiTi mTeli kompleqsiT, piraduliTac<br />

da sazogadoebriviTac. amitom arsebiTad masTan mimarTeba iwyeba da mTavrdeba<br />

cnobieri formiT da ara mxolod qvecnobieriT, Tanac ramdenadme sazogadoebrivi<br />

cnobierebiTac (Tumca aqve aracnobieris mniSvnelobac didia, rac calke Seswavlas<br />

iTxovs). cnobieri impulsi Semdeg moixmobs da gzas uxsnis sulis siRrmiseul<br />

movlenebs. `ican Tavi Seni~ xorcieldeba `qristianuli sokratizmis~ (e.<br />

Jilsoni) formiT (И. С. Кон. Открытие `Я~ , М., с. 168-183). Tanac, swored moucilebeli survili<br />

avtorisa, rom miuaxlovdes im meore `mes~, misgan gansxvavebulobis Segnebasac<br />

gvidasturebs. Tu raoden gansxvavdeba d. guramiSvili Tavisi poeturi oreulisagan,<br />

es Cans `pirveli Sesxmis~ Semdeg vedrebaTa ciklSi CarTuli amgvari leqsidan:<br />

mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,<br />

usaxl-karo varo, viTxov, Semifaro!<br />

viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,<br />

rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,<br />

maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,<br />

daviTis mterT xaro ZiriT amosTxaro. (116).<br />

sinanulis winare sagalobelTa fonze am leqsSi gamoxatuli sixaruli, bunebrivia,<br />

meti simkveTriT aRiqmeba. am leqsSi CarTuli vedrebisda miuxedavad, es araa<br />

sevda sixarulze. esaa mZlavri monatreba sixarulisa, Tanac individualur-pirovnuli<br />

sixarulisa da amdenad gansxvavebulia `gixarodenis~ cnobili motivisagan (Sdr.<br />

`RvTis-mSoblis micvalebis dRis Sesxma~: `gixarodesT angelozT dasno~). aq sixaruli<br />

micvalebismier sinanuls mosdevs, sinanuls, romelic ZirSive Seicavs sixarulis<br />

impulss, radganac daitireba maradiuli netarebisaken mimavali. `daviTianSi~<br />

ufro xSiria Cveulebrivi adamianuri sicili, aRmocenebuli yofiT iumorze. iumori<br />

xan Cans mwuxarebis Jamsac – ki. zemomoyvanil leqsSi didi bednierebismieri sicilis<br />

natvraa. es ki xSiri araa arc d. guramiSvilTan da arc sxva am tipis poetTa leqsebSi.<br />

`meore daviTis SesxmaSiac~ erTmaneTs enacvlebian lirikuli subieqtebi da ai,<br />

ra azriT: daviT mefsalmunis vedrebas aRavlens d. guramiSvili (Sdr. d. guramiSvilis<br />

sityvebi: `RmerTo, mismine daviTis sagalobeli~. es motivi – `RmerTo, mismine<br />

daviTisa (winaswarmetyvelisa)~ – xSiria `daviTianSi~ da gvarwmunebs, rom daviT winaswarmetyvels<br />

unda gulisxmobdes TviT `swavla moswavleTas~ sityvebi: `ismine,<br />

swavlis mZebnelo, mohyev daviTis mcnebasa~).<br />

fsalmunTa sityvebi rom sakuTar saTqmelad unda miCneuliyo, es uZvelesi literaturuli<br />

tradiciiT iyo Sepirobebuli. jer kidev X saukunisaTvis qarTulad Targmnili<br />

yofila aTanase aleqsandrielis (326 – 373 ww.) Teoriul-literaturuli mosazrebis<br />

Semcveli erTi statia. aq weria: `raJams vinme fsalmunebn, ara Tu viTarca<br />

vin sxuaÁ ganrebul arian an itanjebian, gina Tu hmadlobn da evedrebian da akurTxevn,<br />

aramed TvisiT gonebiT ugalobn da adidebn RmerTsa da Tvisi igi sityuai amsaxuris.<br />

esreT ASevracxoT, viTarca Cuen varT, romelni RmerTsa vhzraxavT~ (fsalmunis<br />

Zveli qarTuli redaqciebi X-XII saukuneTa xelnawerebis mixedviT gamosca mzeqala<br />

SaniZem, I, teqsti, Tb., 1960, gv. 447). lirikis TaviseburebaTa Sesaxeb aq gamoTqmulia<br />

friad mniSvnelovani Sexeduleba: lirikuli nawarmoebis kiTxvisas ubralod<br />

sxvas ki ar vTanaugrZnobT, aramed am nawarmoebis sityvebiT Cvens sakuTar gancdebs<br />

gamovxatavT. sxvagvarad: Cven CavenacvlebiT nawarmoebis avtors, viTarca poetur subieqts<br />

(r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul–literaturuli azrovnebis sakiTxebi, gv.<br />

128). icnobda Tu ara uSualod am statias d. guramiSvili, Zneli saTqmelia (SeiZleboda<br />

gagvexsenebina, rom es statia e. w. `mcxeTis daviTnSi~ Sedis). magram fsalmuni<br />

rom mas swored amgvarad esmoda, es faqtia. udavoa isic, rom amgvari Tvalsazrisi<br />

aZlevda mas Tavisuflebas sakuTar saTqmelad moewodebina daviT winaswarmetyvelis<br />

naTqvami. oRond TviT daviT winaswarmetyvelis saTqmels xSirad TviT d. guramiSvi-<br />

295


li gansazRvravda da Semdeg miawerda mas fsalmunTa avtors. mesame Sesxma daviT winaswarmetyvelisa<br />

imdenadaa daSorebuli fsalmunTa avtors, rom SeiZleba eWvic ki<br />

gaCndes – es uSualod d. guramiSvilis naTqvamad xom araa mowodebuli. magram amas<br />

uaryofs TviT am leqsis dasawyisis konkretuli monacemebi.<br />

dasasrul: `meoTxe daviTis Sesxma da daviTnis qebis igavi~. d. guramiSvili wers:<br />

`daviTis Sesxma Sevkone, Zmas vardi vuZRven, das ia~; `aw aqeT igi naTeli, vinc (!) na-<br />

Tlad daviTs uqia~; `daviTis baRis xili sjobs sxvaTa walkotis xilebsa~. asea warmodgenili<br />

daviTis (orive daviTis) `walkoti~ anu sulieri samoTxe, paradeiZo, igive,<br />

limonari (an arabuli `busTani~). amitom marTebulia, roca am sanatrel `baRs~<br />

daviT guramiSvilis saocnebodac Seracxaven: `mis mier Seqmnili poeturi baRi, samoTxe,<br />

simboloebis qveyanaa da poetis mzera mimarTulia ucnauri da gamouTqmeli sikeTisaken,<br />

romliskenac swrafva adamianis umaRlesi da unetaresi bednierebaa~ (s. caiSvili).<br />

d. guramiSvili esesxeba im daviTis walkots da qmnis sakuTars, oRond aRniSnavs,<br />

rom `baRi daviTis baRisebr arodes aRSendebian; arc misebr xe-Ra dairgvis,<br />

arc ar zed moebmian~.<br />

daviT Sevmose xiliTa, romelic mosa xe daviT;<br />

mas xes moxeda ufalman keTilis mosaxedaviT.<br />

nu medavebiT, marideT guls laxvrad mosaxedaviT,<br />

is daviT kargiT mosa xiT, me daviT mosaxed aviT. (265).<br />

aqac da sxvaganac `daviTianSi~ xSirad ismis avtoris krZalva, rom ar Seedavon im<br />

daviTis mibaZvisaTvis. poeti xSirad aRniSnavs, rom mis mibaZvas cdilobs, magram es<br />

msgavseba usaxoao. es ukve tipiuri qristianuli krZalulebaa. magram aqac Cans sevda<br />

silaReze. meoTxe Sesxma ase mTavrdeba:<br />

amad am wignsa saxelad vuwode `daviTiani~.<br />

daviT Sevawyev, Sevkone, viT vardni da viT iani,<br />

gulsa movswyvite muwuki, meba zed avi Tiani,<br />

zed gulzed vibi igi xe kaciani da RvTiani. (266).O<br />

es strofi agvirgvinebs im azrs, rom daviTis kvalobaze svliT d. guramiSvili<br />

ewia sulier ganwmendas da amiT sulieri siRrme SesZina `daviTianis~ mxatvrul<br />

saxeebs. mTeli es strofi `daviTianis~ erT-erTi dasasrulia, an ukeT, dasasrulis<br />

dasawyisia. sagangebod unda aRiniSnos, rom mravalplaniania `daviTianis~ dasasruli<br />

(iseve rogorc misi dasawyisi). aq, SeiZleba iTqvas, mravali dasasrulia, sxvadasxva<br />

motivi sxvadasxva adgilas sruldeba, sxvadasxva nakadi TandaTan dawdeba. zemomoyvanili<br />

strofiT sruldeba erT-erTi umTavresi nakadi: daviT-fsalmunTa avtorTan<br />

uSualo Sexmianeba. sruldeba misi Sesxmis motivi. amis Semdeg d. guramiSvili, Tu<br />

SeiZleba iTqvas, marto rCeba Tavisi sulis winaSe. daviT guramiSvili miacilebs<br />

Tavis Tavs samaris karamde im daviTTan erTad, Semdeg ki rCeba, TiTqosda, im ganwyobilebiT,<br />

rom `Cven yvelani martoni vkvdebiT~. amitomac zemore Sesxmas mosdevs Semdegi<br />

leqsebi: `anderZi daviT guramisSvilisa~, `mRrdelT vedreba daviT guramisSvilisa~,<br />

`saflavis qvazed dasaweri~, `sulis ambavi~ da `am wignis gamleqsavis sulis<br />

moxsenieba~. aqac Cans TanagrZnoba, magram ara – zemoaRniSnuli sulieri Serwyma.<br />

yvela es leqsi Seexeba mxolod uSualod mas, uSualod mis pirad `mes~, Tumca amjerad<br />

im meore poeturi `mes~ wyalobiT gamdidrebulsa da gaSinaarsebuls. amiT ki ikveTeba<br />

`daviTianis~ sul bolo nakadi, riTac is saerTod sruldeba. amitom yovelmxriv<br />

gamarTlebulia, rom 1955 wlis gamocemaSi (redaqtori al. baramiZe) `daviTianis~<br />

dasawyisSia gadatanili xelnawerSi bolos moTavsebuli leqsi `am wignis gamleqsavis<br />

gvarisa da saxelis gamocxadeba~ da dasasrulad CaTvla Cvens mier zemomoyvanili<br />

strofi. `daviTiani~ mravali nawarmoebisagan Sedgeba, magram amave dros<br />

igi garkveuli struqturuli mTlianobaa da ara sxvadasxva nawarmoebTa ubralo<br />

krebuli. misi struqturuli mTlianobis gansazRvruli motivi naTelyofs, rom igi<br />

unda iwyebodes `am wignis gamleqsavis gvarisa da saxelis gamocxadebiT~ da sruldebodes<br />

`am wignis gamleqsavis sulis moxseniebiT~. esaa motivi TviTSemecnebisa da<br />

296


TviTdamkvidrebisa. manamde ki sruldeba sxva motivi, romelic agreTve mTel wigns<br />

gasdevs – miaxleba meore poetur `mesTan~. Semdeg, sul bolo striqonebSiac ki,<br />

kvlav gamoCndeba pirvel-daviTi, magram aq ukve faqtiurad rogorc sulieri raoba,<br />

Serwymuli daviT guramiSvilis poetur `mesTan~. ase, rom `mes~ erTmaneTTan SerwymiT,<br />

sruldeba `daviTiani~. sruldeba igi TviT guramiSviliT, romeli bolos poetur<br />

sulad moixsenieba.<br />

3. rogorc vTqviT, `daviTians~ struqturulad kravs sulieri TviTSemecnebis nakadi<br />

(`daviTiani~ sulier wiaRsvlaTa gadmocemaa ara mxolod sagaloblebSi, aramed<br />

TviT TxrobiT-istoriul nawilSi). erT-erT sagalobelSi (mesame wignis dasawyisi)<br />

naTqvamia:<br />

roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,<br />

lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.<br />

amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,<br />

rogorc vigeme, egreT vigveme. (163).<br />

rac aqaa aRniSnuli, amiTac ki zogadad saerTo SeiZleboda daenaxa Tavis cxovrebasa<br />

da daviT winaswarmetyvels Soris, metadre, Tu gaviTvaliswinebT, rom qali<br />

aq cxovrebis macdunebel mizidvelobaTa zogadi saxec SeiZleboda yofiliyo (konkretuladac<br />

es orive daviTis bedze aisaxa). `daviTianis~ damasrulebel leqsebs,<br />

kerZod, `meoTxe daviTis Sesxmas~, win uZRvis `adamis saCivari~ (igi, Tavis mxriv,<br />

`qacvia mwyemss~ mosdevs, rac agreTve ar unda iyos SemTxveviTi). es leqsi ase iwyeba:<br />

`adams hkiTxes: ratom stiri, rom swux, ra gaqvs sawuxari? rad ar gicinian piri, xar<br />

mwunvare, ganuxari? man Tqva...~ da amas mohyveba adamis sinanuli, rom misi braliT<br />

qveyanas Wiri adgas. amis Semdeg RvTisadmi vedrebaa, romelic gadadis daviT guramiSvilis<br />

godebaSi da ase mTavrdeba:<br />

daviT galad danerguli,<br />

var uSrto da me ufeso,<br />

aw momZebnes dakarguli,<br />

(v) vedreb qristes meufeso! (263).<br />

amrigad, leqsis dasawyisSi mavedrebeli subieqtia bibliuri adami, Semdeg ki mas<br />

enacvleba daviT guramiSvili, gamodis, rom imas, rac adamis codva-bralia, Tavis<br />

Tavze iRebs d. guramiSvili. adami da d. guramiSvili, viTarca lirikuli subieqti,<br />

am SemTxvevaSi gaigivebulni arian. es daviT guramiSvilis saxismetyvelebisaTvis<br />

saerTod damaxasiaTebelia. magram sakuTriv adamTan Canacvlebis cnobili safuZveli<br />

moepoveba: esaa pirvelcodvis motivi. yoveli adamiani naziarebiao im pirvel-codvas-<br />

Tan, romelic pirvel-adamianad modis, es anaTesavebs adamTan guramiSvilsac. magram<br />

am gzaze dgas daviT-fsalmunTa avtoric, aseve pirvel-codvis TavisTavze mtvirTveli.<br />

yoveli piraduli codva fermkrTaldeba pirvel-codvasTan SedarebiT (sxvagvarad:<br />

yoveli piraduli codva adamis modgmis codvilianobis gamovlinebaa). amazea<br />

agebuli 50-e fsalmuni. ase erTiandeba sami subieqti: adami – daviT winaswarmetyveli<br />

– d. guramiSvili. d. guramiSvilisaTvis, albaT, cnobili iqneboda, rom amasve exmianeba<br />

daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~. zogjer fiqrobdnen, rom daviT<br />

aRmaSeneblis vedreba mis konkretul codvas gulisxmobso. laura grigolaSvilma<br />

sabolood naTelyo, rom sinamdvileSi `galobani sinanulisani~ gulisxmobs adamianis<br />

Tandayolili, adamidan momdinare codvis Sendobas. es ki zogadi motivia (amasve<br />

exmianeba TviT n. baraTaSvilis `Cemi locva~). Tu raoden mZlavrobs `daviTianSi~<br />

lirikuli subieqtis Canacvlebis tendencia, amas gviCvenebs erTi leqsic, romelsac<br />

kidurwerilobis msgavsad gamoyenebuli aqvs sauflo locvis sityvebi (mT. 6,9 _ 13).<br />

d. guramiSvili mihyveba sauflo locvas, magram mTlianad ar Tanxvdeba mas. mTavari<br />

isaa, rom d. guramiSvili, viTarca lirikuli subieqti, aq enacvleba TviT Ze-RvTaebas,<br />

sakmaod Tavisuflad epyroba esoden cnobil dogmatikur teqsts. aq sxvagvari<br />

orplanianobacaa: es leqsi gamouTqvams `odes daviT tyveobasa Sina moSivda da<br />

RmerTs puri sTxova~, magram am konkretul saTxovarTan erTad igi gulisxmobs `su-<br />

297


lier pursac~ da saerTod, d. guramiSvilis mravalwliani, ubedurebiT aRsavse odiseas<br />

konkretul ambebTan erTad ar SeiZleba ar axldes sulieri qveteqsti, sulieri<br />

plani. amaze uSualo miTiTebani TviT `daviTianSi~ gvxvdeba. amitom misi mogzauroba<br />

mxolod fizikurad ki araa gasaazrebeli, masSi igulisxmeba d. guramiSvilis sulieri<br />

wiaRsvlanic. imis calkeuli magaliTebi ukve aRniSnulia samecniero literaturaSi.<br />

mTeli `daviTiani~, gansakuTrebiT misi sagaloblis tipis leqsebi, savsea msgavsebiT<br />

Zlispir-dasdebelis sistemasTan. rogorc cnobilia, es sistema gulisxmobs,<br />

rom strofebi, romlebsac dasdebelni ewodebaT, unda gaimarTos maTTvis sanimuSod<br />

aRebuli strofebis, anu Zlispirebis mixedviT. `daviTianSi~ amgvari ram araerTgzis<br />

cxadad Cans. magaliTad, SegviZlia aviRoT `meore daviTis Sesxma~. mis qvesaTaurSi<br />

aRniSnulia, rom igi dawerilia `rusuli simReris xmazeo~ da miTiTebulia es simRera.<br />

maSasadame, rusuli simRera aq Zlispiris rolSi gamodis, d. guramiSvilis `Sesxma~<br />

ki – dasdebelisa.<br />

magram msgavseba aq gacilebiT zogadi da formaluria, vidre es himnografiis analogiur<br />

SemTxvevebSi gvaqvs. asevea sxva mraval leqsSiac. bevri misi sagalobeli,<br />

rogorc amas TviT d. guramiSvilic miuTiTebs, qarTul xalxur simRerebs mihyveba,<br />

magram mihyveba formis mxriv, Sinaarsobrivad ki isini himnografiuli xasiaTisaa. amisi<br />

cxadlivi magaliTia `sityva ese RvTisa~, romelic dawerili yofila `eo, meo, qalTa<br />

mzeos~ sanacvlod saTqmelad~. Tu dasdebelni ZlispirT mihyveba formiTac da<br />

SinaarsiTac d. guramiSvilis sagalobeli `gaorebulia~: xalxuria formiT, xolo<br />

SinaarsiT – himnografiuli (s. caiSvili). zogadad es tendencia SeiZleba daviaxlovoT<br />

imave meore `mes~ sakiTxs: d. guramiSvilis sagaloblebSi Tavs iCens gamosaxvis<br />

`orplanianoba~.<br />

4. amgvarad, d. guramiSvilis mimarTeba Tavis meore poetur `mesTan` martivad aseTi<br />

sqemiTac SeiZleba warmovidginoT: esaa miswrafeba sulieri samyaros srulyofisaken,<br />

romelic xorcieldeba daviT winaswarmetyvelis sulieri SemweobiT. d.<br />

guramiSvilisaTvis esaa poeturi Teozisi, ganRmrToba poeziis meSveobiT (niSandoblivia,<br />

rom misi vedrebani SemweobisaTvis ar miemarTeba wmindanebs, rogorc Cveulebriv<br />

gavrcelebul qristianul mementoebSi gvxvdeba; miemarTeba imaT, visTanac<br />

poeturi subieqtis Canacvleba xdeba). amgvari `Teozisi~ xorcieldeba Tavisi Tavis<br />

damkvidrebis niSniT, Tavis TavSi RvTaebrivis SegrZnebiT da ara piruku – Tavisi sulis<br />

RvTaebaSi SeRweviT, masSi SemsWvalviT, masSi absoluturi gaTqvefiT. mizani<br />

orive SemTxvevaSi erTia, magram misi miRwevis gzebia sxvadasxva. swored gzaTa amgvar<br />

sxvadasxvaobas aqvs mniSvneloba. pirveli gansaxovnebis gzaa: esaa RvTaebasTan<br />

miaxlebis gaSualebuli gza, meore gza ki mistikuria: esaa sulis uSualo pirispirdgoma<br />

RvTaebis winaSe, gamomricxveli yovelgvari saxeobrivobisa. bunebrivia, rom d.<br />

guramiSvilisaTvis, viTarca poetisaTvis, axlobelia pirveli.<br />

`daviTians~ Tavidan bolomde gasdevs sulier wiaRsvlaTa gzebi. da bolos, imqveyniurobis<br />

winaSe pirispirmdgomi d. guramiSvilic mkveTrad avlens individualur<br />

TviTSegrZnebas, rogorc adre, am cxovrebaSi CarTuli, misi ganmcdeli, romelsac<br />

qarTlis Wiri sakuTar pirovnul tkivilad SeugrZvnia (`me ki vfarav, magram Cemi<br />

satkivari ara faravs, metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs...~). imqveyniurobaze<br />

yovelive safiqrali romc aRsruldes, mainc dardad rCeba, rom `momxsenebeli<br />

ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsao~ (16). am grZnobas ver aSorebs qristianuli<br />

siyvarulis gancdac, romlis arsi aseTia:<br />

`Подлинная сущность любви состоит в том, чтобы отказаться от сознания самого себя, забыть себя в<br />

другом `я~ и, однако, в этом исчезновении и забвении впервые обрести самого себя и обладать собою~<br />

(Гегель).<br />

`Cven~ d. guramiSvilisaTvis, ase vTqvaT, `meTa~ simravlea da ara maTze zemdgomi,<br />

misgan ganyenebuli. zogadi `Cven~ warmodgenilia mis yvelaze metad ganmasaxovnebel<br />

subieqtSi, rogorc dadebiTis mxriv (`me~ Ze-RvTaebisa, `me~ daviT winaswarmetyvelisa),<br />

iseve uaryofiTisa (`me~ adamisa). isini yvela proeqcirebulia daviT guramiSvi-<br />

298


lis pirovnebaze. sxvagvarad `Cven~ niSnavs `me~ da `me~ Ze-RvTaebisa~, `me~ da adami da<br />

a. S. e. i. `Cvenc~ erTi mravlismomcveli subieqtia, romelic simbolirebulia calkeul<br />

subieqtebSi saxe-simboloebis, Tu `me~ – simboloebis wyalobiT. aseTia d. guramiSvilis<br />

saxismetyveleba kidev erTi arsebiTi niSani.<br />

maSasadame, mTeli `Cven~ masSia, masSi Semodis misi yoveli iersaxe. amitom, miuxedavad<br />

mZlavri qristologiuri nakadisa, igi ar iTqvifeba iracionalur `CvenSi~. ufro<br />

zustad, d. guramiSvili imgvar sulier gzas mihyveba, romelmac gansakuTrebiT<br />

ganaviTara pirad-individualuri TviTSegrZneba, rac, `aRsarebiTi~ Janris cnobil avtorebTan<br />

gamovlenila (avgustine, abeliari, paskali, ruso, lev tolstoi). aRsarebaa<br />

swored `daviTianis~ wamyvani sulieri ganwyobileba: CemSiao yovelive, kargic da<br />

avic, RvTaebrivic da qvedamzidveli biwierebac. da Tu CemSi Sevicnob ara mxolod<br />

RvTaebrivs, aramed biwiersac, amiT Zlierdeba RvTaebrivi. magram Tu ver vTrgunav<br />

biwiers, unda gulwrfelad vTqva, rom ver vTrgunav biwiers, _ amgvari aRsareba<br />

msWvalavs `daviTians~, misi aRsareba poeturi aRsarebaa. aqac kvlav `ganwmenda~ xdeba<br />

poeturi gziT, poeziis wyalobiT. idealizebulia poeturi subieqti. SeiZleba iTqvas,<br />

rom TviT RvTaebac ki poeturi subieqtia. RvTaebis warmodgenis umaRlesi forma<br />

TviTSemecnebis absolutizebaa, ase vTqvaT, azrovneba TviT azrovnebaze. RvTaeba ukidures<br />

abstraqciaSi warmodgenili absolutia, magram mainc pirovnebaa. RvTaeba<br />

TviTSemecnebaa. RvTaebaa is, rac qmnis subieqts subieqtad, anu TviTSemecnebas. `Бог<br />

сам есть сознание, различие себя в себе~ (Гегель. Философия религии, т. 2, М., 1977, с. 201).<br />

amgvari msoflmxedveloba gamoricxavda pirvelsawyisis warmodgenas materialur<br />

raobad, ricxvad, an sxva ram Zalad, Tundac sulad, romelic ar iqneboda subieqti.<br />

amitom poeturi subieqtis idealizebac sruliad gasagebia, sruliad bunebrivia<br />

TviT RvTaebisaTvis sulieri poeturi niSnebis mikuTvneba (Tanac amas, Tumca erTgvarad<br />

gansxvavebuli formiT, uZvelesi tradiciebi gaaCnia. ix. Sesabamisi magaliTebi<br />

wignSi – r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis sakiTxebi,<br />

Tavi `xelovneba~: `soflisa Semoqmedi xelovani~ (xelnaweri A – 95,269); `xelovnisa<br />

naqmari ars Suenieri ese queyanai~ (A – 1101, 159); `sulsa wesi upyries xelovnisa~ (nemesios<br />

emeseli, bunebisaTvis kacisa, gv. 71. sxvagan kidev (`Targmanebai eklesiastisai~,<br />

gv. 148): `ararsisagan arsad moyvaneba~ xelovanTmoqmedebadaa Seracxuli.<br />

zemoT ukve vnaxeT ($2), rom Ze-RvTaeba (pirveli ufali d. guramiSvilisa, meorea agreTve<br />

poeti-mefe vaxtang VI) poetis atributebiT iqna warmodgenili (`mefsalmune da<br />

metyveli, bobRnTa mcemeli~). maSasadame, am niSiT RvTaebasTan erTiandebian TviT d.<br />

guramiSvili, daviT winaswarmetyveli da vaxtang meeqvse. rac mTavaria: daviT guramiSvilis<br />

meore poeturi `me~, romelic personificirebulia uZvelesi bibliuri lirikosis,<br />

daviT winaswarmetyvelis, saxeSi, faqtiurad TviT d. guramiSvilis Sinagani<br />

poeturi Zalisxmevaa. d. guramiSvili moixmobs da ganasaxovnebs im Zalas, rac TviT<br />

masSivea. Tavis TavSi axali Zalebis gamovlena pirvel-daviTis saxiT mJRavndeba. is<br />

daviT guramiSvilisaTvis sakuTari poeturi `bedis samZRvris~, Tu dasazRvrulobis,<br />

gadalaxvis poeturi formaa. meore poeturi `me~ sakuTar poetur SesaZleblobaTa<br />

gafarToebisaken swrafvis gamoxatulebaa. esaa ukmarisobis SegrZnebis gamovlena, raic<br />

TviTsrulyofisTvis aucilebeli wanamZRvaria. d. guramiSvils surs Tavis naTqvams<br />

uyuros pirvel-daviTis TvalTaxedviT, surs Tavis Tavs xedavdes masTan mimar-<br />

TebaSi. d. guramiSvili Tavis poetur Zlierebas amkvidrebs imiT, rom Tavis TavSi naxulobs<br />

daviT winaswarmetyvelis xmas. meore poeturi `mes~ moxmobiT sakuTar poetur<br />

SesaZleblobebs afarToebs. SevniSnavT, rom `mes~ meore `med~ CaTvla pirobiTia.<br />

poetisaTvis isaa, ase vTqvaT, `sanatreli~ `me~ da, amdenad, upirvelesic yvela sasurvel<br />

`meTa~ Soris. radganac is, faqtiurad, Sinagani sulieri Zalis `gasxvisebaa~, SeiZleba<br />

iTqvas, misi pirveli `mea~, umaRlesi iersaxea sakuTari `mes~ TviTwarmosaxvisa.<br />

sxvagvarad: ZiriTadi makontrolebeli nebelobis Semcveli `mesTvis~ is SeiZleba<br />

iyos meore `me~, Torem igive `me~ zemoxsenebuli azriT, pirvelia. ase, rom sxvadasxva<br />

kuTxiT, sxvadasxvagvari midgomiT, am `mes~ raoba icvleba da iqmneba saSuale-<br />

299


a pirovnebaSi gaCndes mravali `me~. msgavsi TviTgardasaxvani poeziaSi metad xSiria:<br />

Я семья,<br />

во мне как в спектре живут семь `я~,<br />

невыносимых как семь зверей,<br />

а самый синий<br />

светит в свирель!<br />

а весной<br />

мне сниться<br />

что я - восьмой.<br />

Андрей Вознесенский.<br />

aseve `pirvelia~ warmosaxuli `me~ leqsSi, romelSic avtori TavisTavs ase mimar-<br />

Tavs: `Sen CemSi ustven, viT saydris Citi~ (niko samadaSvili).<br />

5. Semoqmedebis TviTgardasaxva Tavs iCens xelovnebis sxva dargebSiac, kerZod,<br />

ferweraSi. rafaelma `aTenis skolaSi~ sakuTari avtoportreti Caaxata: aTenis antikuri<br />

platonuri akademiis kibeebze platoni da aristotele Camodian da maT mohyvebian<br />

mowafeebi. ferwerisaTvis egrerigad aucilebeli drouli erTianoba darRveulia<br />

da mowafeTa saxeebSi vxedavT sul sxvadasxva saukuneTa moRvaweebs, romelTa<br />

Soris marjvniT TviT rafaelis saxea. es gamosaxuleba rafaelis, XVI saukunis mxatvris,<br />

avtoportretia, magram ferwerul kompoziciaSi mas aqvs sxvagvari datvirTvac:<br />

avtors surda Tavisi Tavi eCvenebina platonis akademiis sulier atmosferoSi, surda<br />

warmoedgina sakuTari saxe platonis mowafeTa Soris, maTTan mimarTebaSi. amgvar<br />

TviTgardasaxvas biZgs aZlevda renesansis epoqis sulieri tendenciebi. am dros italiaSi<br />

Seiqmna platonuri akademia marselio fiCinos xelmZRvanelobiT, romlis mizandasaxulebasac<br />

Seadgenda antikuri sibrZnis aTviseba. am safuZvelze rafaeli<br />

miznad isaxavs antikur samyarosTan sulier miaxloebas mxatvrul-esTetikuri TviTgardasaxvis<br />

gziT, romelTanac mas msoflmxedvelobiTi principebi aaxloebda. ase<br />

Seiqmna avtoris meore warmosaxviTi `me~, misi, rogorc Semoqmedis, alter-ego. am gziT<br />

xelovani eswrafvis ara mxolod, ase vTqvaT, racionalurad aiTvisos antikuri<br />

kultura, aramed gaxdes misi sulieri Tanaziari, misi uSualod monawile. mas surs<br />

warmoidginos antikuri kultura, ara mxolod rogorc Tavisi drois kacma, aramed<br />

TviT antikuri epoqis moazrovnis momzirali TvaliT. amitom imnairad warmoisaxavs<br />

Tavis Tavs, rom antikuri epoqis moRvaweTa gverdiT bunebrivad Candes. cxadia, es<br />

warmosaxvac misive Sinagani sulieri Tvalsawieris gafarToebis maniSnebelia, misi<br />

meore SemoqmedebiTi `me~, viTarca mxatvruli saxe warmodgenilia rogorc personaJi<br />

Tavisive nawarmoebisa.<br />

analogiuri viTareba gvaqvs `daviTianSic~. d. guramiSvilmac Tavisi Tavi sakuTari<br />

nawarmoebis personaJad gamoiyvana. daviT guramiSvili, rogorc `daviTianis~ personaJi,<br />

tipiuri gamoxatulebaa im cxovrebisa, rac qarTvel kacs gadaxdeboda xolme<br />

Tavs misi moRvaweobis xanaSi. magram d. guramiSvils, viTarca personaJs, sxva mniSvnelobac<br />

eniWeba: qarTlis Wiri gardatexilia mis bedze da Tan mTeli is epoqa<br />

mowodebulia misi pirovnuli gancdebis prizmaSi. amgvari gancda ar iyo mxolod misi<br />

wminda poeturi poziciiT gamowveuli, _ aqamde igi mihyavda cxovrebas. am TvalsazrisiT,<br />

igi rogorc poeti, cxovrobda gansakuTrebuli cxovrebiT, mowyvetili Tavis<br />

qveyanas, megobarsa da naTesavs, darCenili Tavisi Tavis da sakuTari poeziis<br />

pirispir; sadac ar SeiZleba sxva ram imedi hqonoda, Tu ara Tavis Tavze, Tavis sulsa<br />

da poeziaze fiqri. misi religiuri optimizmic aucileblobiT gamowveuli ganwyobileba<br />

iyo. igi rom saqarTveloSi erekle meoris xanas moswreboda, gamoricxuli<br />

rodi iyo, rom xorciTa da suliT srulyofili poeti besikisebr warmatebebs miscemoda<br />

Tbilisis poetur mejlisebSi da aqaur poetebs gasjibreboda Tavisi poeturi<br />

sexniis nacvlad. zemoaRniSnul orplanianobas Taviseburad exmianeba `qacvia<br />

mwyemsic~, am TvalsazrisiT, TiTqosda, yvelaze naklebsagulisxmo nawarmoebi. igi<br />

bukolikuri da didaqtikuri xasiaTis satrfialo poemaa. aq moTxrobilia ori sxva-<br />

300


dasxva Taobis wyvilTa satrfialo Tavgadasavali: erTia mTavari – qacvia mwyemsisa<br />

da misi satrfosi, meore – misi ded-mamisa. maTi TavSeukavebeli trfialeba erTmaneTs<br />

emsgavseba. bolos mama gamodis Svilis damrigeblad da Svils siyvarulisa da<br />

colqmrobis wessa da rigs uxsnis. mamis darigeba `sulTmargebeli~ sibrZnea, rame<br />

satrfo `sulia~ trfialTaTvis. sulTmarigebeli moxucis saxeSi ki amosacnobia TviT<br />

d. guramiSvili. Tumca mama bevriT gansxvavdeba d. guramiSvilisagan, magram emsgavseba<br />

poets arsebiTi momentiT: sulieri sibrZnis swavlebiT. d. guramiSvilis swavlani<br />

mamis mier gamoiTqmis. amasTanave msgavseba zogjer igiveobamde midis konkretulbiografiuli<br />

momentiT. magaliTad, am poemaSi naTqvamia:<br />

mamam miugo: Cemsa yrmobaSi<br />

sul gars mtrad gvadga Turq-yizilbaSi;<br />

miT iklo swavlama, CvenSi lekT davlama<br />

wignni warstyvenna!<br />

SemTxveviTi araa, rom am sityvebs pirdapir iyeneben xolme d. guramiSvilis biografiisaTvis.<br />

amas xels ar uSlis is, Tu am poemis samoqmedo garemoSi zogierT ukrainul<br />

realiasac davinaxavT. d. guramiSviliseuli warmosaxvis mravalplanianobisaTvis<br />

es sruliad Sesaguebelia. ase rom, d. guramiSvili Tavadaa personaJi Tavisive<br />

gamonagonze damyarebuli epikuri nawarmoebisa, Tumca is aqac ar kargavs Tavis<br />

pirovnul niSnebs. Tavisi zogadi mniSvnelobiT es personaJi maRali moraluri sibrZnis<br />

gansaxierebaa. metad damaxasiaTebelia isic, rom Svili mamaSi xedavs poets,<br />

leqsTa mTqmels (strofebi 481-486). amiT mama da d. guramiSvili kidev ufro uaxlovdebian<br />

erTmaneTs. iSleba zRvari personaJisa da poetis sityvaTa Soris. aq kidev er-<br />

Ti axali iersaxiT warmogvidgeba d. guramiSvilis meore poeturi `me~.<br />

niSandoblivia `qacvia mwyemsis~ dasasrulic. faqtiurad aq dasasruli arcaa gamoyofili.<br />

arcki Cans, sad mTavrdeba mamis darigeba da sad iwyeba d. guramiSvilis<br />

uSualod pirveli piriT naTqvami: esec gasagebi xdeba mxolod zemoaRniSnulis safuZvelze.<br />

6. aqve unda SevexoT d. guramiSvilis saxismetyvelebis erT cnobil Taviseburebasac,<br />

romelic zemoaRniSnul sakiTxebs ukavSirdeba. esaa simbolur-alegoriuli<br />

gamoxatvis erTi Taviseburi forma, romelic `daviTianSi~ iCens Tavs.<br />

magram upirvelesad ramdenime zogadi SeniSvna TviT simbolikisa da alegoriulobis<br />

Sesaxeb `daviTianSi~. ilia WavWavaZe werda, rom d. guramiSvilma uaryo alegoriulobao,<br />

magram es exeba sparsul-aRmosavlur alegorizms da ara qristianuls.<br />

qristianuli `alegorizmi~ rom friad mZlavrobs `daviTianSi~, es naTelyofilia<br />

mkvlevarTagan (k. kekeliZe, al. baramiZe, s. caiSvili, r. naTaZe).<br />

amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrge igavT xe velad,<br />

ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.<br />

es sityvebi `daviTianSi~ `alegoriis~ arsebobas ki ar uaryofs, piriqiT, adasturebs:<br />

`davrgeo igavT xe~. `igavi~ aq `alegorias~ (ufro zustad simbolos) niSnavs. aq<br />

mxolod isaa naTqvami, rom `alegoriebi ar gavarTuleo: `ar SevsZeZveo igavT xe~. e.<br />

i. simboloebi, qvemoT rom SevexebiT, da Cvens warmodgenas SeiZleba eucnauros kidevac,<br />

maSin martivad iTvleboda. Tumca yoveli igavi mainc `Targmanebas~ iTxovs:<br />

ahxadeo badeo, TvalTa miec, andeo,<br />

scan am leqsTa igavi, Targmne, Tu giyvardeo!<br />

qrTilis puris qerqSia Sig TavTuxi Cavdeo,<br />

qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls ki sWamdeo. (79).<br />

rogorc cnobilia, leqsSi `zubovka~ Tavdapirvelad Cans saxe qalisa, romelic<br />

daxatulia sakmaod realisturad (`zubovkidam momavalman vnaxe erTi qali, metad<br />

turfa, Svenieri, masze damrCa Tvali. Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali~<br />

da a. S.). qalis am realistur da friad konkretuli niSnebis mqone saxeSi (`Sav<br />

Tval-warba~, `Savi xaliT~) simbolurad igulisxmeba qriste (`Cemis siyvarulisaTvis<br />

scemes xelSekrulsa, saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa. aw, Se, Ce-<br />

301


mo sayvarelo, imyofebi sada? qvesknelsa var, vera vxedav, megulvebi cada, meajebi,<br />

nu gamwirav, wamiyvane manda!~ (145). es meore nawili rom qristes gulisxmobs, Tavis-<br />

Tavad cxadia. magram aq mocemuli ori saxis simboluri gaerTianebis SesaZlebloba<br />

naTelyo k. kekeliZem. amasve aRniSnavs g. qiqoZec (I, 56). aq aucilebelia erTi faqtoris<br />

damatebac. esaa saxeTSorisi mediumi.<br />

zubovkeli qalis saxidan macxovris warmodgenaze gadasvla ver moxdeboda uSualod.<br />

maT Soris gasaTvaliswinebelia `mediumi~ (SemakavSirebeli faqtori). aseTi mediumia<br />

siyvaruli, ufro zustad, `siyvarulis siyvaruli~ (avgustines `aRsarebanSicaa~<br />

(w. I. T. I)) `siyvarulis siyvaruli~ da rusTavelTanac: _ `mijnursa mijnuroba<br />

uyvardes~ (str. 11). zubovkeli qali aRZravs siyvaruls da am `siyvarulis siyvaruliT~<br />

poeti waremarTeba RvTisaken, radgan – `RmerTi siyvaruli ars~ (I i. 4, 8).<br />

ase xdeba zubovkelis siyvarulis `sublimacia~ qristes siyvarulSi.<br />

yovelive es Cven aq movitaneT, raTa kidev erTxel gagvemaxvilebina yuradReba saxeTa<br />

orplanian arsebobaze TviT amgvari paradoqsuli formiT: qali – qriste. mas<br />

wanamZRvars uqmnis aseTi paralelizmi: sayvareli – qriste, rac `daviTianSic~ gvxvdeba<br />

(imave periodis lirikaSi gvxvdeba simbolika: satrfo – samSoblo, romelic<br />

XIX saukunis poeziaSic imemkvidres al. WavWavaZem, a. wereTelma). saxeSi `qali – qriste~<br />

sabolood amosacnobia RvTaeba, Tumca es rodi niSnavs, rom pirveli saxe fiqciaa.<br />

gamonagonic rom iyos im qalTan Sexvedra, es sruliadac ver uaryofs mxatvrulad<br />

mis realisturobas. mxatvrulad esaa sruliad plastikur-sagnobrivad aRsaqmeli<br />

saxe. misi gancdac konkretul-realisturia. saqmec swored isa, rom TviT amgvarma<br />

realurma gancdam SeiZleba moitanos mistikuri xedva. realuri gancda xdeba<br />

impulsi iracionaluri xilvisa. mxatvruli saxis amgvar orplanianobasTan dakavSirebiT<br />

kidev ufro gveTqmis, rom misis erTi iersaxidan meoreze gadasvla sublimaciis<br />

xasiaTisaa. es sublimacia `yofiTi logikis~ planSi ver aixsneba, radgan is<br />

arc xdeba amgvari logikis mixedviT. amdenad, mrCobloba: daviT guramiSvili – daviT<br />

pirvelmgalobeli araa Sinaganad naklebSesaTavsebeli (roca Cven am mimarTebis<br />

safuZvlebi viciT), vidre: lamazi qali – qriste. erTis arseboba mxars uWers meores,<br />

kidev ufro bunebrivad xdis mas. kidev ufro naTlad ikveTeba d. guramiSvilis<br />

saxismetyvelebis kanonzomiereba: `daviTianSi~ `orsaxovania~ ara mxolod aRmqmeli<br />

`me~, aramed asaxuli sinamdvilec, mxatvruli saxeebic. `orsaxovan~ xatebSi TiToeul<br />

saxes TavisTavad mniSvneloba aqvs. amgvari orplanianoba efuZneba realurisa<br />

da idealuris urTierTmimarTebis imdroindel principebs: realoba mniSvnelobs<br />

mxolod simbolurad. masSi aucileblad unda Caidvas simboluri Sinaarsi. amisi SesaZlebloba<br />

ki usazRvrod gafarToebulia. orplanian saxeebSi wina plania saero,<br />

siRrmiseuli plani sulieria. esaa saero da saRmrTo azrovnebis nakadTa Serwyma<br />

mxatvrul saxeebSi. aqve Cans e. w. `orgvar sibrZneze moZRvrebis~ ganmsazRvreli gavlena<br />

imdroindel mxatvrul azrovnebaze. d. guramiSvilis poeziaSi, fsalmunTagan<br />

gansxvavebiT, iSviaTad Cans uSualo mimarTeba RvTaebasTan. Cveulebriv es xdeba orplaniani<br />

saxeebiT, romelTa wina plani (mzeTa-mze, satrfo da misTanani) TavisTavadi<br />

mniSvnelobisaa da saero sibrZnes avlens. aseve esmis mas sxvisi saxismetyvelebac. d.<br />

guramiSvili S. rusTavelze wers:<br />

odes brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,<br />

fesv Rrma-yo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.<br />

orgziTve nayofs miscemda, visganac moiweoda. (22).<br />

`igavT xe~, rogorc iTqva, nawarmoebis simbolurobas aRniSnavs, romelic araerTsaxovan<br />

Sinaars Seicavs; `orgvari nayofi~ ki orgvar sibrZnes gulisxmobs. aq aSkaraa<br />

`vefxistyaosnis~ vaxtangiseuli komentarebis gavlena, Tumca d. guramiSvili ufro<br />

zomier pozicias irCevs, vaxtangi ki oden saRvTo Sinaarsis amocnobas eswrafvis.<br />

CvenTvis am SemTxvevaSi mniSvneloba ara aqvs, Tu raoden Seesabameba es mosazreba<br />

`vefxistyaosnis~ WeSmarit bunebas. mTavaria, ras eZebs masSi d. guramiSvili da rasac<br />

`vefxistyaosanSi~ xedavs, masve aRniSnavs Tavis Semoqmedebaze (gavixsenoT: `davr-<br />

302


ge igavT xe velad... aRvlian zed yrmani dasarxevelad~). es dasturdeba Semdegi sityvebiTac:<br />

aw me saero walkoti mgonia patiosani;<br />

miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,<br />

ganvSordi saRmrTo baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,<br />

mivhyev sawuTro zRaparTa, Sevimqen arakosani.<br />

am sityvaxmarebiT `araki~, romelic `igavs~ ar Seicavs, mxolod `sawuTro zRaparia~<br />

da adamians aSorebs `saRmrTo baRnars~. cxadia, es strofi ufro mokrZalebis<br />

gamomxatvelia. amitom amis mixedviT pirdapiri azriT daxasiaTeba `daviTianisa~ ar<br />

iqneboda mTlad zusti.<br />

7. ramdenadac d. guramiSvili daviT-pirvelmgaloblis TvaliT uyurebs Tavis<br />

mxatvrul saxeebs, es gavlenas axdens missave poetur leqsikaze. Cven am SemTxvevaSi<br />

mxedvelobaSi ara gvaqvs `daviTianis~ konkretuli tropuli mimarTebani fsalmunTan<br />

an himnografiasTan (Tumca es TavisTavad mniSvnelovania). mxedvelobaSi gvaqvs misi<br />

enobrivi stilisTvis erTi friad damaxasiaTebeli ram: d. guramiSvilis poeturi<br />

metyveleba TiTqmis arasdros ar Sordeba, ase vTqvaT, adamisturi yofis realiebs<br />

da bunebis pirvelyofil suraTebs. qari, mze da varskvlavebi, baRi da venaxi, vazis<br />

rqa da yurZeni, ifqli da RvarZli da a. S., _ ZiriTadad eseni qmnian mis mxatvrul<br />

saxeebs. Tanac amgvari suraTebi pirvelyofili simartiviTa da SeumRvrevelobiTaa<br />

aRbeWdili. TiTqmis arsad ara Cans elituri yofis atributebi, romlebic mas unda<br />

exila an Tavis sasaxleSi an vaxtangis samefo karze. amgvar calkeul sasxvaTaSoriso<br />

sityvaxmarebas Crdilavs sxva nakadi: sikeTe da kacTa Soris Suri, mzis siTbosa<br />

da sicivis SegrZneba pirdapir cisqveSeTSi, bunebiTi siyvaruli an adamisturi SiSi<br />

da wyurvili, erotuli ltolva bunebis wiaRSi da Tandayolili codvilianoba. sasxvaTaSoriso<br />

xsenebis garda, arsadaa sagangebo aRwera imisa, Tu ras ganicdis is<br />

ojaxSi, an samefo sasaxleSi, anda Tundac eklesiaSi. igi amjobinebs gacilebiT zustad<br />

aRweros Tavisi gancdebi xaroSi tyveobis Jams, sadac is fiqrobs mxolod zecaze,<br />

an umweoba lafSi Cavardnilisa, kvlav zecis moimede rom rCeba. upirveles<br />

yovlisa, amgvari ram Cans mis leqsikaSi. magram es ar niSnavs misi poeturi azrovnebis<br />

simartives. es pirvelyofili bunebiTi suraTebi d. guramiSvilis SemoqmedebaSi<br />

axleburadaa gaSinaarsebuli. daviT guramiSvili leqsikiTac hbaZavs Tavis meore poetur<br />

`mes~, oRond am leqsikas sakuTari saTqmeliT tvirTavs. zogadad rom vTqvaT,<br />

d. guramiSvilis poeturi mrwamsiT, am pirvelad da maradiul saxeebSi sruliad SesaZlebelia<br />

gamoixatos kacTa Soris arsebuli, mudmiv Tanmdevi uarsebiTesi mimar-<br />

Tebani. da is, rac kacTaTvis yvelaze arsebiTia, umartivesicaa, viTarca umaRlesi da<br />

absoluturi WeSmaritebani. poets mzeTa-mzis erTaderToba ufro SeagrZnobinebs samyaros<br />

mTlianobas, vidre sagangebod gaRrmavebuli gansjani.<br />

`daviTiani~ sayuradReboa ara mxolod imiT, rasac amkvidrebs, aramed imiTac, Tu<br />

ras uaryofs. mis stilur Taviseburebebs gansazRvravda avtoris swrafva TviTSemecnebisaken.<br />

es ki unda warmarTuliyo uZvelesi epoqebidanve dasaxuli gzebiT, yovel<br />

SemTxvevaSi, maTi mimsgavsebuli formiT. tradiciasTan SexmianebiT xdeboda axali<br />

siRrmeebis xilva. amgvar TviTSemecnebas ki axlda ara mxolod sasurvelisaken swrafva,<br />

aramed miuReblis daZleva, bevri ramis uaryofa. maqsimaluri lakonizmi d. guramiSvilis<br />

stilisa udavod iyo reaqcia, erTi mxriv, sparsofilur `RvarWnilobaze~,<br />

yovelgvar `sityvaTa Sewmasnilobaze~ da, meore mxriv, antonis skolis mSral racionalizmze<br />

(Tu uSualod masze reaqcia ar gveTqmis, amgvari stilisturi klasicizmisadmi<br />

dapirispirebuloba mainc SeiZleba aRvniSnoT). Tanac, ufro saSiSi is iyo,<br />

rom yovelive es xdeboda sikeTis niSniT, TiTqosda, siaxlis damkvidrebis surviliT.<br />

mzisken mimavalni tevrSi Sediodnen. da roca gzis dakargvas mixvdnen, TiTqosda,<br />

ukve aRar iyo xsna. axali gza d. guramiSvilma monaxa: es iyo enis xalxuri da<br />

uZvelesi literaturuli memkvidreoba Tavisi SeumRvreveli, xalasi formiT.<br />

303


8. principi, rom adamiani ixatebodes pirdapir zecisa da miwis Sua, xolo misi<br />

cxovreba gveZleodes, viTarca maradisobis nawili, gamoxatulebaa e. w. abstraqtuli<br />

monumentalizmisa. aseT SemTxvevaSi drouli da sivrcobrivi foni, romelzedac ixateba<br />

adamiani, ukiduresad gafarToebulia. misi `samoqmedo garemoa~ mTeli samyaro,<br />

mTlianad cisqveSeTi, samoqmedo dro – esqatologiuri dro (dro samyaros gaCenidan<br />

mis aRsasrulamde). d. guramiSvilTan abstraqtuli monumentalizmi ganicdis `pirvelad<br />

SezRudvas~ `erovnuli droiTa~ da adgiliT. dro da sivrce (qronotopi) ganizomeba<br />

erovnuli TvalTaxedviT. ase gamoikveTeba TviTSemecnebis gza: samyaro – sam-<br />

Soblo _ pirovneba. am fonze unda gaacnobieros pirovnebam: saidana varT, rani varT<br />

da saiT miviltviT? amitom SemTxveviTi rodia, rom `daviTians~ iwyebs leqsebi: `am<br />

wignis gamleqsavis gvarisa d saxelis gamocxadeba~ da `qarTvelT ufalTa megvartomobis<br />

igavi~. es ukanaskneli SeiZleba iTqvas, `daviTianis~ meore dasawyisia. pirveli<br />

dasawyisi sul mTlad pirovnulia, meore dasawyisSi masStabebi erovnulobamdea<br />

gafarToebuli. Semdeg es kidev ufro farTovdeba saerTo adamianurobamde. dasasrulisken<br />

ki saTqmeli kvlav pirovnebiT ifargleba. `daviTianSi~ naTqvamia:<br />

ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao,<br />

vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao? (34).<br />

aq sayuradRebodaa dasmuli adamianis arsebobis sazrisis sakiTxi. adamianis<br />

cxovrebis Tanmxlebi uarsebiTesi kiTxvebi aq dasmulia TviTpirovnebidan gamomdinare.<br />

pirovnebis ganswavlis mTeli azri is yofila, rom man Seicnos Tavisi Tavi. d.<br />

guramiSvilis sityviT, ymawvili unda swavlobdes `sacnoblad Tavisadao~. saerTod,<br />

TviTSemecnebis mizanic xom esaa, rac Cans d. guramiSvilis mTeli Semoqmedebidan.<br />

es xorcieldeba, rogorc iTqva, `qristianuli sokratizmis~ gziT.<br />

d. guramiSvili ganicdis bevr rames, rogorc adami da rogorc pirvel-daviTi, magram,<br />

amave dros, d. guramiSvili uaRresad individualuri msoflgancdis poetia. es<br />

imdenad gamZafrebuladaa warmodgenili mis SemoqmedebaSi, rom am mxriv Zveli qar-<br />

Tuli mwerlobidan masTan sxva vinme Znelad Sesadarebelia. esaa mismieri erT-erTi<br />

mniSvnelovani poeturi siaxle. egeve mniSvnelovani iyo gansaxovnebis tradiciuli<br />

sqemebis daZlevisaTvis. aqve gaCnda didi winaaRmdegoba: winaaRmdegoba abstraqtul monumentalizmsa<br />

da individualur gancdaTa Soris. es winaaRmdegoba iyo bunebrivi da<br />

aucilebeli, ganmsazRvreli qarTuli lirikuli azrovnebis saerTo ganviTarebisa. d.<br />

guramiSvili individualizebuli gancdisken miiswrafvis, Tumca aRniSnul winaaRmdegobas<br />

mTlianad ver sZlevs. `daviTianSi~ wamyvania ara mxolod `me~ – adamiani, an `me~<br />

– qarTveli, `me~ – codvili an misTanani, aramed `me~ – daviT guramiSvilic. `mes~ Zlieri<br />

individualuri SegrZnebiT igi ar Sordeba Suasaukuneobriv msoflgancdas. mas-<br />

Tan naklebad Cans `me~ – d. guramiSvili codvili (es xom tipuri Suasaukuneobrivi<br />

formulaa, romlis mixedviT individualuri arsebobaa codvilianoba). amas `daviTianSi~<br />

sWarbobs `me~ – mowame. d. guramiSvili individualuri arsebobiT ki araa codvili,<br />

`codvilia~ zogadadamianuri codviT, individualuri arsebobiT tanjulia da<br />

amitom misi gancda, zogadis gancdac-ki, pirovnul-individualuria.<br />

`daviTiani~ pirovnebis damkvidrebis wignia. es ufro sarwmuno xdeba, roca mis sagaloblebs<br />

vadarebT, magaliTad, daviT aRmaSeneblis nawarmoebs – `galobani sinanulisani~.<br />

aq ara Cans sakuTriv daviT aRmaSenebeli da mis avtors arc hqonia es<br />

miznad (aseve, sazogadod, qarTul himnografias). `daviTiani~ ki iwyeba da mTavrdeba<br />

daviT guramiSviliT. sabolood man Tavis TavSive Seirwya Tavisi meore poeturi<br />

`me~. e. i. d. guramiSvilis poeturi `me~ araraobas ki ar upirispirdeba (Sdr. simbolizmi:<br />

`ara-me~ niSnavs araraobas), igi upirispirdeba mraval sxva `mes~, rom imaT<br />

msgavsad gardasaxviT kidev ufro damkvidrdes TviTon. Cems `meSiao~ yvela umaRlesi<br />

`me~: adami, daviTi, qriste. aseTi mZlavri SegrZneba sakuTari `mesi~ d. guramiSvilisaTvis<br />

poeturi TviTsrulyofis gzaa. es ukve sxva `meTa~ Soris gaTqvefa ki aRaraa,<br />

piriqiT, amxela Zalisxmeva TviT mis sakuTar poetur `mes~ ganumeoreblobas aniWebs.<br />

304


guramiSvilis portreti sami saxelis fonze<br />

305<br />

daviT werediani<br />

`me rusTvelsa leqss ar udri...~ ucnaurobebiT savse mis TavgadasavalSi erTi sakvirveli<br />

ambavi isic aris, rom wignis dawera, umTavresi nawilisa, Rrma siberemde<br />

gadado. mainc moaswro, bedma arc aq gawira, keTiladac daabinava. samocdaaTs ukve<br />

gadacilebuli iyo, roca navsi gatexa da, rogorc iqna, guldadebiT Caujda. arada,<br />

adridanve hqonia Cafiqrebuli. cxadia, eqneboda, uTqmeladac davijerebdiT. uSvilom<br />

`es oboli~ iSvila, gamgrZeleblad saxelisa Tu gvarisa, bolomde yoymanobda, romeli<br />

daerqmia, `daviTiani~ Tu `guramiani~. yoymanis kvali wigns alag-alag sxvaganac<br />

etyoba. cxovrebaSi mkveTri da uecari gadawyvetilebebis miReba ar uWirda, aq ki fexi<br />

didxans iTria, metismetad Seugvianda. `vera vTqvi, moclas ucdidi, netamca ara<br />

mecada~...<br />

moucleloba, Tu saqme Sinagan mowodebas exeba, arsebiTad meoreuli mizezia xolme,<br />

ufro namdvili mizezi kidev sxva aris. roca yvela sazrunavi moiSora Tu gani-<br />

Sora da nanatri mocaleobac daudga, wisqvil-sarwyavi, rogorc Cans, swored maSin<br />

aixira, vin icis, ramdeni dro da Zala Sealia. malorosiis tbadgaSlil mdinareebze<br />

Cveneburi wisqvilebis gamarTva moiwadina, wyali rom maRlidan Camouquxs, naxazebi<br />

Seadgina, arzebiT iara...<br />

leqsebis wignze darTuli wisqvili, zedac avtoportreti _ `es kaci ase ilocavs~<br />

_ da gverdiT miwerili patara locva-Sedevri krebulis saxes uCveulo originalobas<br />

sZens da meti uSualobiT aTbobs. amas, SesaZloa, TviTonac mimxvdari iyo,<br />

Tumca es poeturi originalurobisTvis namdvilad ar Caudenia, praqtikul-miamituri<br />

mizani daisaxa, misi gamocdilebis kacisagan friad moulodneli, _ batoniSvili miriani<br />

am eqsperimentisaTvis ruseTSi finansebs mouZiebda. ufro gulisgamaTbobeli<br />

kidev is aris, rom naxazebSi raRac Secdoma Separula, rom es wisqvil-sarwyavi krebuls<br />

gareT verasodes amuSavdeba...<br />

TviTon wigni ki isev gadaido. mainc ra unda yofiliyo amis namdvili mizezi, mouclelobas<br />

Tu ar davyabuldebiT? Cems warmodgenaSi yvelaze cxadad ori versia<br />

ikveTeba.<br />

pirveli, sakmaod sarwmuno versia: mTavari mizezia ucxo, araqarTulenovani garemo,<br />

poets mkiTxveli esaWiroeba, Semfasebeli mainc, Tu ara damfasebeli. hipoTetur<br />

mkiTxvelze orientireba Znelia. mxolod Rrma sibereSi, roca TvalisCini TiTqmis<br />

waerTva da Sinidan, albaT, aRarc gamodioda, roca sakuTar fiqrebsa da mSobliur<br />

enas gaumartovda, saqme mereRa daiZra. amgvar viTarebaSi yovelgvari mkiTxveli isedac<br />

hipoTeturia, sadac ar unda cxovrobde.<br />

meore, Znelad gasaziarebeli versia: mTavari mizezi SoTa rusTavelia.<br />

meTvramete saukunis qarTuli mwerloba, yovel SemTxvevaSi erTi didi nawili,<br />

rusTavels gaorebuli mzeriT SesCerebia: uyoymanod aRiarebs mis upiratesobas, Tan<br />

gauTaveblad raRacas edaveba. es arc metoqeobaa da arc janyia, ufro SeTqmulebas<br />

waagavs, gan-gan laparakia, qaragmuli da orlesuli. viTom ar ician, an marTla ar<br />

ician, rom qarTuli poeturi sivrce rusTavelma ki ara, erovnulma Znelbedobam Caketa,<br />

kulturuli aRmasvlis gamomricxvelma. daviT guramiSvils, SesaZloa, bedma aqac<br />

gauRima, jer sruliad axalgazrdam geografiulad mainc gaarRvia es Caxuruli<br />

sivrce.<br />

brazi da buzRuni, werilobiT ramac moaRwia, albaT, zRvaSi wveTia, saliteraturo<br />

saubrebSi gacilebiT mZafrad iqneboda gamovlenili. `leqsi rusTvlisebr naTqvami<br />

me sxvisa ver vnaxeo da~ _ guramiSvilis am sityvebSi aSkarad Wvivis polemikuri<br />

intonacia: ki batono, vTqvaT, sul marTalia, rasac Tqven brZanebT, magram me<br />

misi leqsis badali aravisTan araferi wamikiTxavs.<br />

erTi umTavresi Tezisi, romliTac, Riad Tu SefarviT, rusTavels daupirispird-


nen, `marTlis Tqma~ iyo. Teoriulad savsebiT uaryves mxatvruli gamonagoni. viTom<br />

rusTaveli da Teimurazi marTla gabaasebodnen erTmaneTs da esec mxatvruli gamonagoni<br />

ar iyos. ara, magaze sayveduri namdvilad ar iTqmis, aseTi araTanamimdevruloba<br />

poets naklad ar CaeTvleba, sasayveduro mxolod is aris, rom mTeli es gabaasebani,<br />

xilTa qebani, soflis samduravebi, eTnografiuli Canaxatebi Tu aRwerebi<br />

mosawyenia, mxatvrulad uRimRamoa, ramdenime Sedevruli strofisa Tu striqonis gamoklebiT.<br />

Tan leqsis yvela mimoxridan rusTaveli amoimzireba da ganuwyvetel gamarjvebas<br />

zeimobs.<br />

arada, imasac versad wavuvalT, rom maTi saerTo mimarTeba _ ara rusTavelisadmi<br />

wayenebuli pretenziebi _ arsebiTad sworia. sagmiro eposis xanam Caiara, epoqa dam-<br />

Tavrda. Teimuraz pirveli jer kidev Tanamedrove poetad ganicdida rusTavels, metoqeobac<br />

amis gamo damarToda. momdevnoTa TvalSi rusTaveli TvalSeudgami mwvervalia,<br />

magram Tanamedroved aRar ganicdeba. drois suli literaturisagan yofiTad<br />

konkretuls moiTxovs, garegnuladac erovnuli niSniT aRbeWdils, ara mxolod Sinaganad.<br />

ukve yvelasaTvis naTelia, rom ase gagrZeleba aRar SeiZleba, gavlena unda<br />

daiZlios. magram rogor? inerciis Zala warmoudgenlad didia.<br />

gamosavlis Zieba, rogorc mosalodneli iyo, pirvel yovlisa versifikacias daekisra.<br />

mamuka baraTaSvilis `WaSniki~ amgvar mcdelobaTa nusxas Seicavs da imis TvalnaTlivi<br />

dasturia, rom Tvisebrivi cvlilebebis gareSe axali sazomebi da axleburi<br />

strofika saqmes odnavadac ver Svelis. imitacia sicarielem Secvala.<br />

besikma aT da ToTxmetmarcvlovan leqss misca upiratesoba, faqizma poeturma<br />

smenam sxvebze adre miaxvedra, rom qarTuli sityva mag sazomebSi Tavs iseve bunebrivad<br />

grZnobs, rogorc TeqvsmetmarcvlovanSi, magram erTaderTi, rac SeZlo, es iyo<br />

muxambazTa Tu mustazadTa stilis rafinireba da klasikur yalibSi moqceva. sityvebi<br />

yurs elamunebian da civad cimcimeben. muxambazuri `eSxis dasaRvrelad~, rogorc<br />

Cans, mongreuli striqoni metis SemZlea. yvela es mcdeloba mainc mojadoebuli<br />

wris SigniT xdeba, aRmosavluri poetikiT misi gadalaxva SeuZlebeli gamodga...<br />

daviT guramiSvili zepirsityvierebis wiaRSi gaizarda da, yvela niSnis mixedviT,<br />

pirveli saleqso wvrTnac zepirsityviT miiRo, saqarTvelodan didi wignieri kultura<br />

ar gahyolia, sxvafriv mahmadianuri aRmosavleTis gavlenas ase sruladac ver<br />

dausxlteboda. wignierebas igi savaraudod vaxtangis karze, moskovSi, eziara, Tumca<br />

saeWvoa, gansakuTrebuli swavla an iq SeeZinos (gavixsenoT Tundac akrostiqonad gatanili<br />

`mamao Cveno~: `momiteven CvenTana nadebni Cvenni~), samagierod, iseTi poeturi<br />

skola gaiara, romlis msgavsi imJamad, albaT, qveyanaze bevric ar iqneboda, magram<br />

ukve Camoyalibebulma gemovnebam vaxtangiseuli maRali aRmosavleTic ar miiRo.<br />

lirikuli sawyisi masSi gamorCeviT Zlieria, magram wminda lirikosi, albaT, mainc<br />

ar aris, lirikuri afeTqebisaTvis garkveuli epikuri sivrce sWirdeba. nawilobriv<br />

amiTac unda iyos gamowveuli, rom rusTaveliseuli `moSaire ara hqvian, veras<br />

ityvis vinca grZelad~ misTvis uryevi poeturi principi aRmoCnda (`grZlad meTqva,<br />

Tavi mecada~). da, raki `marTlis Tqmac~ mis xasiaTs zustad Seesatyviseboda, es orive<br />

principi bunebrivad erTmaneTs gadaenaskva. poemis konturebs, mis emociur arss,<br />

igi, albaT, daweramde didi xniT adrec xedavda, magram pirveli nabiji ver iqna da<br />

ver gadadga. versifikaciuli yoymani, romelic `daviTians~ drodadro aSkarad etyoba,<br />

yvelaze damabrkoleblad aq unda amoqmedebuliyo.<br />

poeti axal sazomsa da strofikas daeZebs, romelsac SeeZleba misi `grZeli saTqmeli~<br />

srulfasovnad itvirTos. rwmena imisa, rom versifikaciuli siaxle qarTul<br />

poezias rusTavelis zRvardaudebeli gavlenidan gamoiyvanda, yvelafridan Cans, manac<br />

gaiziara. misi leqsebis erTi didi nawili saamisod Catarebuli eqsperimentebia,<br />

zog maTgans sxva, damoukidebeli daniSnuleba arca aqvs. qvesaTaurebi _ `amisa da amis<br />

xmaze~ _ `zazulinka~ iqneba, `moxevis qalo~ Tu `vseRda kruCina~, anda sulac _<br />

`axali SemoRebuli qarTulad~ _ erTxel kidev gvarwmuneben, Tumca umagisodac ar<br />

aris saeWvo, rom es Ziebebi savsebiT mizanmimarTulia.<br />

306


mosinjulia qarTuli Tu rusul-ukrainuli sasimRero xmebi, Sairis aTasgvari<br />

strofuli ganlageba, muxledebgadanacvlebuli mTibluri, raWuli `SroSanis~ tipisa,<br />

jvaredinad gariTmuli aTmarcvlovani Tu rvamarcvlovani da, vin icis, kidev ra<br />

ara. zogi maTgani sakmaod xelovnuria, mxolod epizodurad gamosayenebeli, magram<br />

gvxvdeba ramdenime iseTi nimuSic, ukusagdebi rom arafriT ar iyo, vTqvaT, igive jvaredini<br />

aTmarcvlovani:<br />

nu gZinaes, sulo, aw ganiRviZe,<br />

rom ar Seiqmna lampar-Sretili,<br />

SuaRamisas movides siZe,<br />

gareT ar darCe kardakletili...<br />

gamarTulad da savsebiT Tanamedroved JRers, dRes gasakviradac ki SeiZleba<br />

mogeCvenos, rom saboloo arCevani masze ar SeCerda. magram amisTvis garkveuli Cveva<br />

iyo saWiro, rasac ase saxeldaxelod ver SeiZen. saleqso sazomi poets kidec ebrZvis<br />

da kidec exmareba. Rrmad mimaluli saTqmeli drodadro ritmulma inerciamac<br />

unda amozidos, rac uCvevi sazomis SemTxvevaSi TiTqmis gamoricxulia.<br />

mTavari ki mainc is iyo, rom guramiSvili Sairze gaizarda, ase vTqvaT, ormagi<br />

alya ertya, `vefxistyaosnisa~ da xalxurisa, masTan imTaviTve laRi da Tamami damokidebuleba<br />

hqonda, gulis saTqmels yvelaze bunebrivad Sairi ambobda. qarTul sityvasTan<br />

ase misadagebuli, moqnili da Sekruli sazomi dRemde ar aRmoCenila da sae-<br />

Wvoa, rodisme aRmoCndes. dasamorCileblad sakmaod advilia, magram Zalze Rrmad unda<br />

moxna, rom raime Rirebuli amoagdo. guramiSvils ki swored Rrma xnulis gatana<br />

emarjveboda da uyvarda. mainc jiutad ganagrZobda Ziebas, utexi nebis kaci iyo, rogorc<br />

misi biografiidan vxedavT, garemoebebs iolad ar nebdeboda. gansxvavebulad<br />

Tqmis unari hqonda mimadlebuli, es ukve gamoecada, ar undoda, visime gavlena dastyoboda,<br />

Tundac rusTavelisa. dro ki gadioda, wlebi emateboda, win sul ufro da<br />

ufro cota rCeboda...<br />

...da mxolod maSin, roca win TiTqmis aRaraferi darCa da ukan dasaxevi yvela<br />

gza moWrili iyo, beds damorCilda, xeli Caiqnia, rusTvelur strofs minebda. gadawyvita,<br />

eTqva, rogorc moswonda da icoda, mniSvneloba aRar mieca, Zveleburi gamovidoda<br />

Tu axleburi, mTavari iyo, guli amoebertya, sikvdili karze mosdgomoda, unda<br />

rogorme moeswro da `es oboli~ eSvila. `cocxalic arvis vaxsovar, mkvdars vin-<br />

Ra mamigonebsa~... Caujda da iseTive SeupovrobiT gaasrula, rogoriTac icxovra.<br />

daviT guramiSvili ZiriTadi niSnebiT rusTavelis skolas miekuTvneba, magram Ti-<br />

Tqmis yvela es niSani garegnulia, Sinaganad igi, Tavisi midrekilebebiTa da poeturi<br />

bunebiT, rusTavelis lamis antiTezad gvevlineba da niSandoblivia, rom yvelaze<br />

srulad es swored rusTvelur strofSia gamJRavnebuli.<br />

maTi poeturi samyaro ori sityviT rom daxasiaTdes, pirobiTad SeiZleba ase iTqvas<br />

_ rusTaveli hiperbolaa, guramiSvili hiperbolis piruku movlena, litotesi.<br />

hiperbola misi xasiaTis Tviseba ar aris, iSviaT SemTxvevaSi mimarTavs. `me Tu ginda<br />

Tavi momWran, tanic gaxdes gasaberad~ formalurad hiperbolaa, azrobrivad ki litotesis<br />

srul SegrZnebas aCens. rusTavelis toni gamudmebiT aweulia, guramiSvili<br />

Tavs tonis awevis uflebas mxolod religiur sagaloblebSi aZlevs, isic xelmomWirne,<br />

mkvrivi, sagnieri, miwieri sityvebiT. rusTavels sagmiro da miTologizebuli<br />

samyaro xiblavs, guramiSvili swored magis mimarT aris yvelaze gulgrili. rusTavelis<br />

saxeobrivi sistema mTlianad tradiciis kuTvnilebaa, guramiSvili cdilobs,<br />

mxolod sakuTari inventariT isargeblos, guTniT, farcxiT, bariTa da niCbiT, kevriT,<br />

arnadiT... garandul striqons gaCorknili urCevnia, rac morRveul striqons srulebiTac<br />

ar niSnavs, ritmulad isic myaria, moqnili da moZravi, garandulze nakleb<br />

ostatobas ar moiTxovs, xolo poeturi alRo, SesaZloa, metic ki sWirdebodes,<br />

tradicia bevrSi araferSi wagadgeba.<br />

gansxvaveba TvalnaTliv Cans xolme, Tuki sadme, Zalze iSviaTad, msgavs striqons<br />

wavawydebiT:<br />

307


didsa iqmian mefeni puroba-darbazobasa...<br />

kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba...<br />

rusTavelis striqons brwyinva gadasdis, guramiSvili amas Segnebulad gaurbis,<br />

Tu saqmem Zalian ar mosTxova. aqac, am minimaluri saSualebebiTac, toni bevrad ufro<br />

daweulia, zedapiri ufro xorkliania, yofiTi, brwyinvas ar ikidebs.<br />

guramiSvilis sityvieri ostatoba mis saukeTeso strofebSi rusTavelisaze naklebic<br />

ar aris, oRond sxva, ararusTveluri SegrZnebebisken aris mimarTuli. yofi-<br />

Ti, `arapoeturi~, Tvalmiusvleli sityvebi gansakuTrebul siamovnebas aniWebs da ma-<br />

Ti saSualebiT xSirad im efeqts aRwevs, rasac poeziaSi `Zneli silamaze~ hqvia _<br />

`suli yelSi amobolsa~ da `ulvaS-biRos~ tipisa, anda sadac efeqti maRali da dabali<br />

stiluri Seferilobis sityvaTa SerwymiT miiRweva:<br />

bnelsa vzivar gvajebi, sasinaTlo amixvrito,<br />

amoeZere da gamoeiqce, moeidv da Sena gWvrito.<br />

gansakuTrebiT saintereso mdgomareoba iqmneba, roca igi romelime tropizms iyenebs,<br />

tradiciisagan nakurTxs:<br />

is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?<br />

amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elaes.<br />

SegrZneba iseTia, TiTqos yvelaferi es jer arsad gagegonos, pirvelad aq waswydomode,<br />

_ siaxle, sicxade, silamaze, gancdis uSualoba lirikulad SemZvrelia.<br />

arada, ra siaxle SeiZleba daerqvas `sikvdilis celsa~ da `cru sawuTros~ motivs?<br />

Cven Tvalwin patara poeturi saswauli TamaSdeba, msgavss rom iSviaTad naxav. riTi,<br />

ra ZaliT, ra saSualebiTaa miRweuli?<br />

yofiTobiT, sityvis ubraloebiT. es mWle kaci, marTalia, cota eWvis aRmZvrelad,<br />

magram mainc yofiTi peizaJis fonze aRiqmeba. mas merec ki, roca meore striqoni umalve<br />

migvaxvedrebs, rom es mTibavi sikvdilis odindeli alegoriaa, yofiTobis Segr-<br />

Zneba srulad mainc ar gvtovebs, _ avdaria, kaci Tibavs, bneli elva anaTebs, ras Tibavs<br />

am kunapet RameSi? es mcire yovni da rakursis odnavi gadanacvleba sakmarisi<br />

gamodga, rom dRes kliSed qceul am motivebs, odesRac ki genialur xilvebsa Tu<br />

miTologemebs, pirvelqmnili Zalmosileba da Jruantlismomgvreloba dabrunebodaT.<br />

es saocari efeqti yofiTi xatisken guramiSvilis spontanurma midrekilebam da<br />

misma sityvierma alRom Soba, winaswar magis Cafiqreba SeuZlebelia.<br />

II<br />

`muniT gamtyorcna sawuTrom, gardamacilva yubansa...~ sawuTrom marTlac Soreul<br />

gzebze atara, yubansac gadaacila da magdeburgis cixeSic agema xelaxali tyveoba,<br />

magram arc imis daviwyeba SeiZleba, rom es Soreuli gzebi misi arCevanic iyo.<br />

albaT, iSviaTia nawarmoebi, sadac avtoris pirovneba, xasiaTis mTavari niSnebi<br />

ise mkafiod ikiTxebodes, rogorc es `daviTianSi~ xdeba. religiur sagalobelTa<br />

simravlisa da STambeWdaobis wyalobiT daviT guramiSvilis saxe locvad damdgari,<br />

lamis misteriul xilvebSi Cakarguli poetis stereotipad iqca. `sanTeliviT cadawvdilo<br />

daviT~...<br />

es stereotipi mSvenieria, man guramiSvilis Semoqmedebis erT-erTi arsobrivi mxare<br />

airekla, magram saqme sinamdvileSi mTlad ase martivadac ar unda iyos... amgvari<br />

fiqri pirvelad Teologiis magistrma, vinme fransua de monkorbiem Semomapara, roca<br />

SedarebiT axlo urTierTobaSi Sevedi. xsenebuli magistri poeziisa da agreTve<br />

sxva, friad saeWvo xelovnebaTa sarbielze erTdroulad, magram araTanabari warmatebiT<br />

iRvwoda da dRes ufro viionis saxeliT aris cnobili.<br />

mas guramiSvilTan zogi ram aSkarad anaTesavebs. msgavs motivebsa da saxeebs maT<br />

nawerSi Zebnas sul tyuilad davuwyebT, magram poetur monacemebsa da midrekilebebSi<br />

sakmaod bevria saerTo, rac, sxvaTa Soris, uwinac aRniSnula CvenSi da, warmoidgineT,<br />

dasavleTSic, guramiSvilis im oriode nawyvetis mixedviT, germanulad rom<br />

iTargmna. msgavsebaTa CamoTvlas aq ar Sevudgebi, aRvniSnav mxolod imas, maT stri-<br />

308


qonSi yvelaze advilad dasanaxavi rac aris, _ kvimati ena da Tvali, TviTironia, yofaSi<br />

CarTuloba, lirikad Semotrialebuli tragikomizmi. da kidev is, rac mTel<br />

maT Semoqmedebas uCinrad gasdevs da guramiSvils erTgan Riadaca aqvs naTqvami: `fu<br />

Sen, cruo sawuTroo, rad ar mZuldi, rad miyvardi~!<br />

xsenebuli magistri siyrmidanve avad iyo awrialebuli, cixis kedlebi samjer<br />

xexa, erTxel CamoxrCobac ki hqonda misjili, da cotaTi SevkrTi kidevac, roca pirvelad<br />

gavifiqre, rom poetur monacemTa naTesaoba, SesaZloa, xasiaTTa erTgvar na-<br />

Tesaobasac gulisxmobdes, guramiSvilis RvTismosaoba Zalian damabrkolebladac ar<br />

gamoiyureba mag saqmeSi. religiis sakiTxebze viionsac bevri aqvs nafiqri da mlocvelis<br />

poza arc misTvis aris ucxo. legenda imasac gveubneba, rom igi romeliRac<br />

cnobil monasterSi RvTismosav berad aResrula. daudgenelia, ramdenad Seesatyviseba<br />

es ambavi sinamdviles, magram aq amas gansakuTrebuli mniSvneloba arca aqvs, radgan<br />

legendam cxovrebiseuli sizustiT icis, romel xasiaTs rogori dasasruli<br />

ufro Seesatyviseba, Tanac legendas, cxovrebisagan gansxvavebiT, SemTxveviTi dasasrulebi<br />

ar uyvars.<br />

lekebisgan orjer gamoqceva nebisyofis simtkices, dakvirvebul Tvalsa da swrafi<br />

orientirebis unars moiTxovda, maxvilgonierebac ar aklda, gezi CrdiloeTisaken<br />

aiRo, mdevars kvali aubnia, magram mag TvisebebSi araferia iseTi, locvad damdgari<br />

poetis stereotips rom ewinaaRmdegebodes. icoda, CrdiloeTiTac saqristiano<br />

iyo, xsnas iqac ipovida. Semdegi nabiji ki naTlad gvimJRavnebs, rom sulSi riskisa<br />

da avantiurizmis karga mozrdili Winkac ejda, rac, cota ar iyos, Seusabamo gamodis...<br />

kazakTa sofelSi, aqve, Crdilo kavkasiaSi, moxvedrilma fantastikuri gadawyvetileba<br />

miiRo. nacvlad imisa, Sin dabrunebuliyo, gzas Soreuli moskovisaken daadga,<br />

samSoblodan gadaxvewil xelmwifes gamoecxada, romelmac misi arseboba an icoda,<br />

an ara, ufro savaraudoa, ar scodnoda. risTvis, ra saWiroebis gamo, ra mizniT,<br />

ra imedebiT? nuTu Sin aravin elodeboda?<br />

araTu ganxorcieleba, gafiqrebac ki Znelia, amodena gza rogor unda gadaiaro<br />

ugroSom, SiSvel-titvelma da, rac mTavaria, enis ucodnelma, ucnob xalxSi, uCvev<br />

garemoSi, ucxo miwaze, rasac maSindeli `satransporto saSualebebiT~ mcire dro<br />

namdvilad ar dasWirdeboda. visi xarjiT, ra xerxebiT, ra faTerakebiT moxerxda am<br />

gadauWreli problemebis gadaWra? raoden samwuxaroa, rom mcire aRwerilobac ar<br />

dagvitova, rom es amodena gza mTeli strofiTac ara, samad sami striqoniT, 16 + 16<br />

+ 16 marcvliT gadagvatara. kidev kargi, lekebisagan gamoqcevis ambavi dawvrilebiT<br />

mogviTxro, Tumca zogi ramis axsnas iqac aerida, vTqvaT, kitri da sazamTro klde-<br />

RreSi rom ar xarobs...<br />

fransua viionsac sulSi mousvenrobis es Winka ejda, metic araferi. guramiSvili<br />

yoveli striqonidan Sinagan sikeTes asxivebs, codvianoba misgan gamoricxulia.<br />

mousvenrobis wyalobiT, vTqvaT, yovlad uwyinari saqme, wisqvil-sarwyavi aitexa, magram<br />

xasiaTis zogierTi Tviseba wvril-wvril codvebsac uxvad daagrovebinebda,<br />

locvebis momnanie toni mTlad poeturi pirobiTobac ara Cans. Rrma sibereSi `mxiarul<br />

zafxuls~ wers, marTalia, garegnulad moralistis pozicias ar Ralatobs,<br />

magram Zneli misaxvedri ar aris, Tvali da yuri saiTac gaurbis.<br />

erT qals rusuli `veesela vesna~<br />

CemTvis zed gulze Camoekvesna...<br />

`zarbaznis tuCze~ da sxva amgvar skabrezul gamoTqmebze nuRar vilaparakebT...<br />

`vici cremli da cremlSi sicili~. es fransua viionia.<br />

guramiSvilis striqons ucnauri zigzagebiT SeuZlia amoZraveba cremlsa da Rimils<br />

Soris.<br />

qarTuli klasikuri poezia ZiriTadad uRimiloa. rusTavelTan oriode SemTxvevaa,<br />

roca igi iRimeba: vaziris ambavi da WaSi Cavardnili kacis igavi. es epikuri Rimilia.<br />

309


daviT guramiSvilma qarTul poeziaSi lirikuli Rimili Semoitana. misi cnobili<br />

TviTironia qarTuli movlenac ar gvegoneboda, xalxuri fesvidan rom ar iyos amozrdili,<br />

magram xalxur galeqsebaTa da kafiaTa Rimils lirikuli mainc ar eTqmis.<br />

`gavipare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures~. arc es Rimilia lirikuli. striqoni<br />

mxolod imitom movitane, erTi SekiTxva damesva: ramdeni klasikosi (an Tundac<br />

araklasikosi) poetia CvenSi, vinc ase martivad da gaubrazeblad ityvis: `dampaRures~.<br />

`me sawuTrom berwovneba momaxvedra TavSi komblad~ _ aq igi saerTod ar iRimeba,<br />

magram am mtkivneul ambavs aseTi ironiuli xatovanebiT Cvens klasikur (an Tundac<br />

araklasikur) poeziaSi sxva ramdeni ityoda? oRond, roca naSvileb `am obolze~, Tavis<br />

wignze, laparakobs _ sevdiT, cxadia _ es ukve lirikuli Rimilia.<br />

viT Tavs mivce mosveneba, viT mivago amo mrbolsa,<br />

sasikvdilod mivwevnilvar, yelSi suli amobolsa.<br />

saocari energiiT dawerili striqonebia. cotaTi uxeSi es `amobolsa~, romelic<br />

sinamdvileSi maRali poeziaa, odnavi TviTironiiTac mosavs am sazarel process da<br />

odnav anelebs, magram eqspresia ar neldeba... Semdegi striqoni cotaTi neitraluria,<br />

sul sxva tonalobaze gadasawyobad gvamzadebs:<br />

axaldabas nuRar xaro, meZaxian, amo bolsa...<br />

axaldaba _ novoselica _ is adgilia, sadac cxovrobs da sikvdils elodeba. boli,<br />

etyoba, qarTuli sofelia da sadRac maRla mdebareobs, Tumca es TiTqmis sulerTia,<br />

mTeli saqarTvelo axla misTvis sadRac sul maRla mdebareobs, sadRac miRmierSi,<br />

romelsac mxolod sikvdilis Semdeg aaRwevs, iq eZaxian, vin eZaxis, ra eZaxis?<br />

aris am striqonSi raRac sizmarcxadiseuli, raRac irrealuri... majamuri riTma<br />

ki bolo striqonisaganac majamasve moiTxovs da Cveni molodini ar mtyundeba:<br />

aw rom me iq wamiyvanon, vin gamizrdis am obolsa?<br />

cremli da Rimili. da sadRac Rrmad, kidev ufro Rrmad Camarxuli TviTironiuli<br />

CaRimeba sasikvdilod miwevnili moxucisa _ `rao, Se bebero, mainc amod msrbolia<br />

sawuTro, suli mainc tkbilia~?<br />

III<br />

`Sen Cemo winamorbedo~... vaJa-fSavela Tavs daviT guramiSvilis pirdapir STamomavlad<br />

da memkvidred acxadebs, naTlad da gasagebad, yovelgvari orazrovnebis gareSe.<br />

`daviTians~ lamis Tanamonawileobac ki miewereba vaJas poetikis formirebaSi<br />

(`Senis cremlebiT movxarSe~...). marTlac, Tu vinme SeiZleba daisaxos vaJas winamorbedad,<br />

es roli yvelaze metad daviT guramiSvils Sehferis, magram konkretul sibrtyeze<br />

rogorc ki gadavinacvlebT, maleve aRmovaCenT, rom saqme ase naTeli da gasagebi<br />

srulebiTac ar gaxlavT. vaJa-fSavelas poezias guramiSvilis gavlenis aranairi<br />

kvali ar atyvia, yovel SemTxvevaSi, TvaldaTval namdvilad ara Cans. arsad igr-<br />

Znoba, rom `daviTianidan~ vaJas raime specifikuri aeRos, ganeviTarebinos, gardaesaxos.<br />

guramiSvilis poetika ra safuZvlidan amoizarda, didi Zebna ar sWirdeba _ rus-<br />

Taveli, arCili, vaxtang meeqvse, ramdenime sasuliero teqsti, zepirsityviereba. vaJas<br />

poetikis safuZvlebi aseve martivad ar Camoinusxeba. zepirsityvierebas, cxadia, didi<br />

wvlili aqvs Setanili, magram es siaxlove iseTi gadamwyvetic ar unda iyos, rogoradac<br />

gvesaxeba, leqswyoba da enis dialeqturi Seferiloba bunebrivad badebs amgvar<br />

SegrZnebas. vaJa-fSavela, rogorc poeti, upirveles yovlisa, genialuri poemebis<br />

avtoria, xolo misi poemebis arqiteqtonika da mtkice siuJeturi karkasi, dramatuli<br />

koliziebis epikuri da lirikuli CamoZerwiloba, ara xalxuri liroepika am<br />

ori sawyisis pirveladi ganuyoflobiT, aramed epikurSi ukuCabrunebuli lirikuli<br />

stiqia, yovelive es folklors Zalian Soreulad enaTesaveba, Tuki saerTod enaTesaveba.<br />

ideaTa samyaroze aRaras vambob. sul sxva poeturi modelia, sxva ganzomileba.<br />

310


daviT guramiSvili momxiblavi mTxrobelia, wrfeli, xatovani, sityvaRonieri, magram<br />

mis monaTxrobs mtkice karkasi ar amagrebs, sayrdenebi myifea, kavSirebi winaswar<br />

dausazRvravi. yoveli siuJeturi xazis bolos gardauvali Cixi gvelodeba. axali<br />

epoqa Tavs imiT amJRavnebs, rom Zveleburi, vrceli, siuJeturad gantotvili eposi<br />

zRaprulobis dakargvasTan erTad simZimis centrsac kargavs, TiTqmis damoukidebel<br />

monakveTebad iSleba. guramiSvili calkeuli Tavisa Tu epizodis stilur mTlianobaze<br />

ufro zrunavs, vidre kompoziciis erTianobaze, mag saqmes Tamami gulgrilobiT<br />

ekideba. wignis mTavari nawarmoebi, tradiciulad `qarTlis Wirs~ rom vuwodebT,<br />

miuxedavad ambebis simravlisa, Tanamedrove lirikuli poemis pirvelsaxed ufro<br />

warmogvidgeba, vidre sakuTriv eposad. axali Temisa Tu Tematuri motivebis Semosvla<br />

TiTqmis lirikulad TviTneburia. CarTuli leqsebisa da pirveli piriT gadmocemuli<br />

wiaRsvlebis simravle am tendencias kidev ufro saCinos xdis.<br />

es wiaRsvlebi pirwmindad lirikulia da zogierTi maTgani iseTi poeturi Zalisaa,<br />

bevri analogic rom ar moepoveba qarTul poeziaSi, _ moZravi, moqnili, moulodnel<br />

emociebze Wangis gamomdebi striqonebi, TiTqos erTmaneTisagan ganziduli,<br />

magram ganwyobisa da riTmis erTianobiT mtkiced Sekruli. vaJas lirizmi ufro sworxazovania.<br />

zepirsityvierebisadmi maTi interesic sxvadasxva Sreebisaken aris mimarTuli,<br />

rac kidev erTxel adasturebs midrekilebaTa da poetur temperamentTa sxvadasxvagvarobas.<br />

folklorSi vaJas heroikuli da arqaikuli izidavs, guramiSvils _ yofiTironiuli,<br />

imdenad TviTon masala ara, ramdenadac gamoxatvis Taviseburebani, sityvieri<br />

arCevani, ritmuli mimoqceva.<br />

erTurTs pirispir rom Sebmodnen, igi, albaT, iseve daamarcxebda vaJa-fSavelas,<br />

rogorc xalxuri meleqseebi amarcxebdnen _ fruSkebi Tu yruv-giorgebi. vaJas poeziaSiac<br />

Rimili iSviaTad Tu gakrTeba, ara imis gamo, TiTqos RimilTan mwyralad<br />

iyos, prozaSi igi aTasferi RimiliT iRimeba da Cvenc gvaRimebs. amas misi poeziis<br />

paTosi, temperamenti, samyarosadmi mimarTeba ganapirobebs, monoliTuroba da monumenturoba.<br />

vaJa distanciuria, guramiSvili, piriqiT, distancias aqrobs, sruli uSualobiT<br />

gvxiblavs, intimurobiT.<br />

niSandoblivia riTmisadmi damokidebulebac. es momenti ise meorexarisxovanic ar<br />

aris, rogorc erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos. vaJa-fSavelasTvis, iseve rogorc<br />

mTeli Cveni mecxramete saukunis mgosanTaTvis, riTma mxolod funqciaa. guramiSvili<br />

tkbeba xolme riTmiT da misi efeqtisagan sul sxvadasxvagvari emocia amoaqvs. sari-<br />

Tmo sityvaTa dagemovneba zogjer sruliad Cveulebriv sentenciebs markirebul, gamorCeul<br />

striqonebad aqcevs: `amisTanas mkurnals vaqeb, milesevdes fazar-xuTos, ar<br />

Tu imas, uwamlobiT pirSi suli amamxuTos~ _ `me, Tu ginda, Tavi momWran, tanic gaxdes<br />

gasaberad, vinc ar aris kaxaberi, mas ver vityvi kaxaberad~. erTi mxriv, majamis<br />

siZnele xiblavs, am salonur TamaSs bunebriobis yalibSi aqcevs, meore mxriv, kafiuri<br />

asonansisken aris midrekili, Tvalze metad smenas endoba, drodadro garkveuli<br />

Zalisxmevac ki sWirdeba, Tavi mozRudos, ase Tu ise mainc SeinarCunos klasikuri<br />

sizuste, Tumca ramdenime SemTxvevaSi mag zRvarsac gadadis. riTmisadmi damokidebuleba<br />

arsebiTad sityvisadmi damokidebulebasac asaxavs, sityvis dagemovneba guramiSvils<br />

ufro axasiaTebs. am mxriv mTel qarTul poeziaSi, vgoneb, badalic ar moepoveba,<br />

Tu rusTavels ar CavTvliT.<br />

magram, ramdeni da ra saxis gansxvavebac ar unda aRmovaCinoT vaJasa da gurami-<br />

Svilis poetikaSi, Sinaganad mainc vgrZnobT, rom safaneli erTia. oriveni sruliad<br />

gankerZoebiT dganan qarTuli poeziis istoriaSi, uSualo gamgrZeleblebi ar hyoliaT,<br />

magistraluri xazi maTze ar gawolila. ara imitom, TiTqos sididiT sxvebze<br />

naklebni yofiliyvnen, ufro piriqiT. amgvari ucnauri movlenis mizezi droidan amovardnilobaa.<br />

guramiSvili qarTuli poeziis cocxal procesSi Zalian gvian CaerTo,<br />

roca ukve gardasuli epoqis namsxvrevad aRiqmeboda, vaJa ki Tavisi arsiT aris droidan<br />

amovardnili, igi zedroulia. es arc qebaa da arc sayveduri, misi poeziis Tvi-<br />

311


sebaa. vaJa arasodes aravisi Tanamedrove ar yofila. mis sicocxleSi amas ufro<br />

mZafrad grZnobdnen da saerTo gakvirvebas iwvevda, zogi CamorCenilobad uTvlida,<br />

zogsac momavlis poetad miaCnda. arc erTi iyo da arc meore. misi poeturi samyaro<br />

drois miRma dgas.<br />

TviTon mas, rogorc mosalodnelia, guramiSvili Tavis winamorbedad, uwinares<br />

yovlisa, imis gamo esaxeboda, rom igi pirveli iyo, vinc erovnuli satkivari Semo-<br />

qmedebis qvakuTxedad dado. magram aris kidev meore ram, rasac vaJa xmamaRla arasodes<br />

ityoda: qarTuli poeziis erovnuli suli, mag sityvis Zalian konkretuli<br />

mniSvnelobiT, yvelaze mkafiod am or SemoqmedSia gacxadebuli.<br />

P. S.<br />

`daviTiani vTqvi daviT...~ Tavi, romliTac guramiSvilis amJamindeli gamocemebi<br />

ixsneba da prologad mogvewodeba, wignis bolodan yofila gadmotanili, poetma igi<br />

epilogad Caifiqra da Sig Sesabamisive saTqmeli Tqva. amgvari manipulacia teqstologiaSi<br />

dauSveblad iTvleba, Tu misi aucilebloba uryevi sabuTebiT ar aris dadasturebuli.<br />

aq ki gamomcemlebi erTi sityviTac ar gvimxelen, ra mxatvruli daniSnuleba<br />

hqonda meore prologis gaCenas, roca erTi prologi wigns isedac axlavs.<br />

magram gadanacvlebis mizani mxatvruli xasiaTisa arc yofila. daviT guramiSvili<br />

erTa Soris oficialuri megobrobis simbolod hyavdaT qceuli da misi `metismeti~<br />

religiuroba Zalze xelisSemSlel faqtorad miiCneoda. maSindel samecniero<br />

gamokvlevebSic da rusul TargmanebSic es mxare SeZlebisdagvarad miCqmalulia.<br />

xsenebuli `prologic~, etyoba, imave mizans isaxavda _ igi `metismeti~ religiurobiT<br />

aRbeWdil dasawyiss Segnebulad `waefara~.<br />

miuxedavad Sinaarseuli Seusabamobisa, sawinaaRmdego bevric araferi meqneboda,<br />

es mSvenieri monakveTi mxatvrulad rom ar zaraldebodes. is, rac gamoTxovebas Svenis,<br />

Sesavlad mowvdili ramdenadme saorWofo xdeba. saTauri `wignis gamleqsavis saxelisa<br />

da gvaris gamocxadeba~ da pirvelive striqoni _ `daviTiani vTqvi daviT, guramis-Svilman<br />

gvarado~ _ metismetad Cqarobs avtoris pirovnebaze yuradRebis fokusirebas.<br />

imdenad egocentrizmi ar gvakrTobs, ramdenadac esTetikuri gaumar-<br />

Tlebloba. vTqvaT, `vefxistyaosani~ ase rom dawyebuliyo: `me, rusTveli xelobiTa~...<br />

magram am `gzaabneul~ Tvramet taeps fiqriT rogorc ki Tavis adgilas gadavsvamT,<br />

imwamsve sasiamovnod SemogvanaTebs daviT guramiSviliseuli gulwrfeli da odnav<br />

ironiuli mokrZaleba. ukeTesi xvedri am gadanacvlebiT arc bolo strofs rgebia.<br />

mas axla prologis Sejameba avalia da misi uadgilo folkloruloba sakmaod usiamovno<br />

STabeWdilebas axdens, magram, roca fiqriT kvlav Tavis adgils mivuCenT, wina<br />

strofebic sxvagvarad iwyeben JReras, maT xalxuri epitafiebis tonalobac mohyveba<br />

_ mibrZaneT codvils Sendoba~ _ da bolo strofis ganzraxisi folkloruloba<br />

msubuqi parodirebis elfers iZens _ poeti Tbili da misTvis damaxasiaTebeli<br />

miamitur-kvimaturi RimiliT gvemSvidobeba.<br />

312


leqsTa igavi<br />

313<br />

ivane amirxanaSvili<br />

d. guramiSvilis Semoqmedebis Taviseburebas mniSvnelovanwilad gansazRvravs simbolur-alegoriuli<br />

gamoxatvis principebi. simbolo da alegoria `daviTianSi~ povebs<br />

imgvar mxatvrul formirebas, romlis gaTvaliswinebis gareSe SeuZlebelia gavigoT<br />

ara marto calkeuli nawarmoebi, aramed mTeli wignis koncefciuri struqturac<br />

ki.<br />

simbolo da alegoria, rogorc terminebi, Zvelma berZnulma azrovnebam daamkvidra.<br />

antikuri literatura, marTlac, `mofenilia alegoriiT homerosidan dawyebuli<br />

da damTavrebuli ukanaskneli neoplatonikosebiT~ 1 . fsevdo-dionise areopagelTan<br />

simbolo ZiriTad gnoseologiur kategoriad iqca 2 . aRorZinebis xanaSi alegorizmi<br />

cdilobs `rac SeiZleba axlo daayenos obieqturi sinamdvile adamianis subieqt<br />

Tan~ 3 . ganmanaTlebelTa esTetikaSi (vinkelmani) alegoria xelovnebis umaRlesi kategoria<br />

gaxda da aRmzrdelobiTi funqcia mieniWa 4 . XIX saukunis bolos frangul<br />

poeziaSi simbolizmi warmoiSva. a. bloks miekuTvneba aseTi frazac: `SeuZlebelia<br />

raimes gaazreba simbolos gareSe~ 5 . Tanamedrove froidisti Herbert ridi miiCnevs,<br />

rom simbolizmi gaxda esTetikis mTavari principi 6 .<br />

saukuneTa manZilze stabiluri intensivobiT muSavdeboda da viTardeboda Sexeduleba<br />

simbolo-alegoriis mxatvruli funqciisa da Teoriuli specifikis Sesaxeb.<br />

jer kidev maSin, roca ar arsebobda adekvaturi termini, simbolor-alegoriuli gamoxatvis<br />

Taviseburebani TeoriaSi arsebiTad gaazrebuli iyo. Tumca am gagebas sinkretuli<br />

xasiaTi hqonda, radgan awindeli ori cneba, saskolo logikis eniT rom<br />

vTqvaT, erT saerTo gvars efuZneboda da TiToeulisaTvis ar arsebobda Differentia specifica.<br />

e.i. gvqonda erTi erTeuli, romelsac potenciurad aseve erTi cneba Seesabameboda.<br />

obieqturi aucileblobiT moxda sinkretuli gvaris danawevreba. gaCnda ori<br />

termini `simbolo~ da `alegoria~. am terminTa Sesaxeb imdeni urTierTgamomricxavi<br />

azri Tqmula da dawerila, rom metad Zneldeba sayovelTao sizustiT maTi gansaz-<br />

Rvra. es problema naTlad warmogvidgeba a. losevis erT-erT monografiaSi 7 , romel-<br />

Sic, SeiZleba iTqvas, sokratuli dialeqtikis principebiTaa Seswavlili simbolos<br />

cneba. simbolosa da alegoriis erTmaneTSi aRreva gamowveulia imiT, rom maTi struqturis<br />

safuZvelia erTi da igive sistema: niSani – Sinaarsi am sistemis wevrebs Soris<br />

SeerTebis principi. marTalia, saqme gvaqvs iseT struqturul erTianobasTan,<br />

romelic qmnis aSkara garegnul msgavsebas da TiTqos sadavoc araferia, magram sakiTxis<br />

gamartivebisaTvis mivmarToT TviT sistemis Semadgenel elementTa Sepirispirebas.<br />

ubralo analizi gviCvenebs, rom simbolos cnebis Semadgeneli `niSani~ Tavisi<br />

arsiT gansxvavdeba alegoriis `niSnisa~ da misi arsisagan. amis gamo funqcieb-<br />

Sic gveZleva sxvaoba, rac faqtobrivad gamoixateba imiT, rom TiToeuli am niSanTagani<br />

gansxvavebul kavSirs amyarebs gamosaxatav SinaarsTan. SevecdebiT ufro meti<br />

naTeli movfinoT Cvens msjelobas.<br />

magaliTisaTvis aviRoT Zlierebis simbolo lomi da lesingis `pelikani~. lomi<br />

gamoirCeva ZlierebiTa da zviadobiT. amitom, roca lomi, rogorc niSani, gamoxatavs<br />

Zlierebis abstraqtul ideas, maSin vambobT, rom saqme gvaqvs simbolosTan, radgan<br />

aq aRmniSvnels, anu niSans (loms), sakuTriv gaaCnia is Tviseba (Zliereba), rasac igi<br />

aRniSnavs. `im SemTxvevaSi, roca simbolo zustad ar miuTiTebs imaze, risi simboloa,<br />

maSin igi sruliadac ar aris simbolo~ 8 .<br />

sxva mdgomareobaa alegoriis SemTxvevaSi. pelikani dainaxavs, rom bartyebs swyuriaT;<br />

igi niskartiT mkerds gaiglejs da sisxls asmevs mwyurvalT. Turme pelikani<br />

ver amCnevs, rom bartyebi misi ki ara, gugulisaa, romelsac Tavisi kvercxebi misTvisac<br />

Seuparebia.


aqac iseve, rogorc pirvel magaliTSi, xazgasmulia raRac Tviseba (sibece), magram<br />

aq realur plans (niSans) warmoadgens pelikanis iseTi Tviseba, rogoric SeiZleba<br />

mxolod adamianur fsiqologias axasiaTebdes. frinvelTa samyaros am kuTxiT danaxva-warmoCena<br />

funqciuria da emsaxureba mxolod erT mizans – mianiSnos adamianur<br />

yofaze. Tu Cven adamianis fsiqikis erTsa da imave mankier mxareze mivaniSnebT ara<br />

mxolod pelikanis magaliTis manifestaciiT, aramed sxva frinvelTa (an cxovelTa,<br />

mcenareTa Tu nebismier saganTa) urTierTobis formiT, amiT miniSnebis sizuste ar<br />

dairRveva. rogorc vxedavT, alegoriis niSani civia, moklebulia damoukidebeli arsebobis<br />

SesaZleblobas. amitom igi SemecnebaSi gansjis gziT Semodis. hegeli alegoriis<br />

Sesaxeb saubarSi erTgan aRniSnavs – `alegorias qmnis ufro gansja, vidre konkretuli<br />

mWvreteloba da grZnobaTa siRrmiT aRZruli fantazia~ 9 . Cveni azriT, alegoriisaken<br />

gansjis gziT miemarTeba rogorc demiurgosi, ise aRmqmeli.<br />

amgvarad, SesaZlebelia alegoriisa da simbolos cnebaTa amgvari gamijvna:<br />

a) alegoria warmoadgens gadataniTi azrovnebis iseT kategorias, romelSic aRmniSvneli<br />

(niSani) damokidebulia aRsaniSnze (Sinaarsze) da calke aRebul niSans<br />

arsebobis ufleba ara aqvs.<br />

b) simbolo aris gadataniTi azrovnebis iseTi kategoria, romelSic, piriqiT, Sinaarsia<br />

damokidebuli niSanze da calke aRebul niSans damoukidebeli arsebobis<br />

ufleba aqvs.<br />

roca hegeli miuTiTebs alegoriis gansjiT xasiaTze, uTuod gulisxmobs, rom Semecneba<br />

xorcieldeba im viwro racionaluri aqtiT, romelic mimarTulia uSualod<br />

Sinaarsisaken. simbolos SemTxvevaSi grZnobieri aqti ufro warmoCindeba da Semecneba<br />

xorcieldeba Semdegi gziT: niSnis gavliT Sinaarsisaken. amis gamo alegoria<br />

faqtobrivad SemosazRvrulia, maSin, roca simbolo usasrulo samyaros moicavs.<br />

`alegoria movlenas aqcevs cnebad, cnebas – xatad, magram ise, rom cneba xatSi SeiZleba<br />

iyos SemosazRvruli, sruliad dadgenili da masSi gamoTqmuli… simbolika<br />

movlenas aqcevs idead, ideas xatad, magram ise, rom idea xatSi yovelTvis axdens<br />

usazRvro zemoqmedebas da miuRwevelia. da ra enazec ar unda gamovTqvaT is, mainc<br />

rCeba gamouTqmelad~ 10 .<br />

dabolos, kvlav niSnis, Sinaarsisa da maTi SeerTebis principis Sesaxeb. orive kategoriaSi<br />

niSnisa da Sinaarsis SeerTeba unda xdebodes mkacri harmoniulobiT. gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqces alegorias. marTalia, masSi niSani da Sinaarsi<br />

SedarebiT Tavisufal urTierTdamokidebulebaSi arian, magram erTi da igive SinaarsisaTvis<br />

nebismieri niSnis gamoZebna ar mogvcems erTsa da imave esTetikur efeqts.<br />

simbolur-alegoriuli gamoxatva miCneulia qristianuli literaturis safuZvlad.<br />

igi did gavrcelebas povebs agreTve saxviT xelovnebaSi _ ferweraSi, qandakebaSi,<br />

arqiteqturaSi 11 . patristikam simbolo aqcia samyaros Semecnebis qvakuTxedad:<br />

xilulsa da uxilav samyaros aerTianebs simboluri urTierTmimarTeba, romelic<br />

saRvTo werilSia axsnili 12 . amgvarad, Suasakuneobrivi azrovneba mieswrafvis pirvel<br />

rigSi zogadis gamoxatvas 13 .<br />

simbolur-alegoriuli gamoxatva gaxda erT-erTi saSualeba qristianobis mier<br />

winaqristianuli memkvidreobis gamoyenebisa 14 . es kargad Cans qarTuli qristianuli<br />

kulturis magaliTzedac, CvenTan warmarTuli simbolur-alegoriuli gamoxatvis mi-<br />

Tologiuri formebi Seicvala qristianuli simbolo-alegorizmis Sesabamisad. gavixsenoT,<br />

ra organulad moergo qristianizms mzisa da vazis qarTuli warmarTuli<br />

kultebi.<br />

rogorc cnobilia, e. w. aRorZinebis xanis qarTul mwerlobaSi (XVI-XVIII ss.) gansakuTrebiT<br />

popularuli gaxda simbolur-alegoriuli gamoxatvis principi, romelsac<br />

ori xazi gaaCnda: erovnul-qristianuli da sparsuli. principma Tavisi saukeTeso<br />

gamoxatuleba pova Teimuraz I-is, arCilis, vaxtang VI-is, sulxan-saba orbelianis,<br />

daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi.<br />

314


udavod gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs d. guramiSvili, romelmac sxvaTagan<br />

gansxvavebiT ar gaiziara tradiciuli sparsuli, anu aRmosavluri, tipis alegoria<br />

da samagierod gaaRrmava, SeiZleba iTqvas, originaluri TvalTaxedviT warmogvidgina<br />

qarTul mwerlobaSi odiTgan damkvidrebuli qristianuli simbolur-alegoriuli<br />

gamoxatvis xerxebi.<br />

d. guramiSvilis Semoqmedeba imdenadaa ganmsWvaluli simbolur-alegoriuli saxeebiTa<br />

da azrebiT, rom `daviTianis~ kiTxvisas mkiTxvelis goneba TiTqmis gamudmebiT<br />

miiswrafvis nawarmoebis formis miRma azrisaken. niSandoblivia avtoris sityvebi<br />

erT-erTi leqsidan:<br />

ahxadeo badeo, TvalTa miec andeo,<br />

scan am leqsTa igavi, Targmne Tu giyvardeo!<br />

qrTilis puris qerqSia Sig TaTuxi Cavdeo;<br />

qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls ki sWamdeo 15 .<br />

d. guramiSviliseuli alegoriis gansazRvrisas erT-erTi mTavari momentia Semoqmedebis<br />

lirikuli subieqtis – bibliuri daviTis simboluri warmosaxva 16 . e. i. avtori<br />

cdilobs am sulieri winapris TvalTaxedviT warmoadginos Tavisi saTqmeli<br />

(es yvelaze kargad gamoCnda poetis himnebSi, romelnic fsalmunis Rrma gancdiT<br />

arian Seqmnilni 17 , simbolur-alegoriuloba Seexo `daviTianis~ agebis principebsac).<br />

kerZod, nawarmoebi saxareba-oTxTavis analogiiT dayofilia oTx wignad, xolo Sinaarsis<br />

wyobiT `daviTiani~ mogvagonebs Zvel aRTqmas – istoriuli moTxroba `qar-<br />

TvelT ufalTa megvartomobis igavi~, swavlani, simRerebi, Sesxmani, godebani, samijnuro-alegoriuli<br />

Sinaarsis nawarmoebi `mxiaruli zafxuli~, romelSic principuli<br />

sizustiTaa gadmotanili zogierTi adgili bibliidan.<br />

simbolur-alegoriuli gamoxatvis Taviseburebani gansakuTrebiT gamoCnda d. guramiSvilis<br />

calkeul leqsebSi, romlebSic umeteswilad ganxorcielebulia imdroindel<br />

esTetikaSi aRiarebuli moZRvreba RvTiuri siyvarulis alegoriuli gadmocemis<br />

Sesaxeb.<br />

cnobilia vaxtang VI-is Tvalsazrisi `vefxistyaosnis~ alegoriulobaze 18 . mwerlobaSi<br />

alegoriis aucileblobaze saubrobs mamuka baraTaSvili 19 da a. S. d. guramiSvilma<br />

ara marto gaiziara aRniSnuli meTodi, aramed mogvca misi sistemuri da<br />

rafinirebuli saxe.<br />

upirvelesad aRsaniSnavia leqsi `simRera daviTisa: `zubovka~, romelic ukve didi<br />

xania specialistTa da mkiTxvelTa yuradRebiT sargeblobs. bevri Tqmula da dawerila<br />

am leqsis garSemo. Zalian xSirad miuTiTeben nawarmoebis did gamomsaxvelobiTs<br />

Zalaze, masSi Cateul poetur sulze, wrfeli siyvarulis gancdaze. ufro cota<br />

iwereba misi alegoriulobis Sesaxeb, imaze, rom qalis umSvenieresi saxe, misi siyvaruliT<br />

anaTrToli gulis xma mijnurisa mizani ki ar aris avtorisaTvis, aramed<br />

saSualebaa sxva sulieri gancdis gadmosacemad. es sxva sulieri gancda saRvTo siyvarulia.<br />

amTaviTve unda iTqvas, rom gamoTqmul azrs sakmaod TvalsaCino obieqturi<br />

safuZveli gaaCnia.<br />

leqsis Sinaarsi amgvaria: lirikuli gmiri zubovkis gzaze Sexvdeba metad turfa,<br />

mSvenier qals da mSvenierebiT mojadoebul guls gadauSlis mas. gagulisebuli qali<br />

kadnier ucnobs kets dauSens TavSi, magram bolos Seecodeba, Tavretdasxmuls<br />

zeze wamoayenebs da dauyvavebs. qali wava; kacs ki dapirdeba, kidev movalo, magram<br />

igi aRar dabrunebula. am kacis siyvarulis gamo cemiT mouklavT qali, romlis suli<br />

zecaSi davanebula. ubeduri mijnuri moTqvams da sayvarlis suls SesTxovs, igic<br />

waiyvanos zecad.<br />

moulodneli Sexvedra da kacis Zlieri gancda orientirdeba qalis damajerebel<br />

mxatvrul saxeze, ris gamoc ukve eqspoziciur nawilSi iqmneba imis myari iluzia,<br />

rom saqme gvaqvs yofiT satrfialo lirikasTan:<br />

zubovkidan momavalman vnaxe erTi qali,<br />

metad turfa, Svenieri, maze damrCe Tvali.<br />

315


Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa, asxda Savi xali,<br />

misman eSxman dacamlewa, Semimusra Zvali.<br />

vkiTxe: mzeo, sidam moxval, xar sad wamavali?<br />

geajebi, macodine Seni gza da kvali;<br />

SenTvis guli qvaT gardmeqca, gaxda viT klde sali,<br />

masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali.<br />

qalis pasuxic metad miwieria da organulad agrZelebs eqspoziciaSi warmodgenil<br />

situacias: avo kaco, viT gabede, me Sen mTxove Tavi?<br />

bulbulT nacvlad vard kokobman rad dagisva yvavi!<br />

uaryofili mijnuri tiris da zRvaTa SesarTav cremlsa Rvris... da kvlav qalis<br />

mware sityvebi: ar mindixar, ar miyvarxar, sxva myavs kargi myvari, _<br />

Sengan Tvalad ukeTesi, vaJi-kaci qmari.<br />

gamomsaxvelobiTi eqspresiuloba kidev ufro izrdeba momdevno suraTSi, sadac<br />

qali ketiT nacem sacodav mijnurs wamoayenebs, dauyvavebs da etyvis:<br />

aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.<br />

axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina,<br />

kulav sadme amoivli,<br />

me dagxvdebi wina.<br />

aq dasruldeba leqsis dinamika da zemoaRniSnul, ase vTqvaT, impresionistuli<br />

sinaTlis suraTs TandaTan toni umuqdeba, ferebi civdeba da kristaldeba. ase iwyeba<br />

mijnuris monologi da uceb Sinaarsobriv-azrobrivi, TiTqosda, absurdi:<br />

Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />

saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa, sisxliT gabasrulsa.<br />

bolos ki satrfos sulisadmi mimarTva, romelic locvad iqceva:<br />

qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

ras niSnavs Sinaarsobrivi, TiTqosda, absurdi da risi Tqma gvinda? cxadia, aq absurdTan<br />

saqme ar gvaqvs. ubralod, sakiTxi pirobiTad davsviT: alegoriuli leqsi<br />

wavikiTxeT realuri planiT ise, rom sruliad gamovTiSeT ukana plani. moxda is,<br />

razedac SesavalSi gvqonda saubari: damoukideblad aRebul alegoriul niSanSi wavawydiT<br />

imgvar logikur winaaRmdegobas, romelic am niSans uspobs Sinaarsisagan<br />

damoukideblad arsebobis SesaZleblobas. swored amitom amgvari daskvna: `zubovka-<br />

Ti~ guramiSvilma didi paTosiT umRera ukraineli qalis garegnul sikeklucesa da<br />

sulis sifaqizes. daviT guramiSvilma pirvelad literaturis istoriaSi Seqmna ukraineli<br />

qalis mimzidveli, simpaTiuri saxe~ 20 , _ pirobiTia, radgan gamomdinareobs<br />

leqsis alegoriuli sistemis damoukideblobis aRiarebidan.<br />

jer kidev k. kekeliZem miuTiTa `zubovkaSi~ qristianuli tipis alegoriis arsebobaze<br />

21 . literaturaTmcodneobaSi ratomRac mainc gaZnelda imis mtkiceba, rom es<br />

leqsi alegoriuli nawarmoebia da mis Sinaars, masSi dafarul azrs zubovkis gzaze<br />

momxdar Tu armomxdar faqtTan pirobiTi kavSiri aqvs. magram aq aris erTi principuli<br />

xasiaTis winaaRmdegoba. saqme isaa, rom qalis saxeSi koncentrirdeba ara marto<br />

tropuli sistema, aramed is mZafri situaciuri garemoc, romelSic TviT aris<br />

moqceuli. amgvarad iqmneba Rrmad STambeWdavi simboluri niSani, romelic ikveTeba<br />

alegoriis gaciebuli struqturis fonze. rogorc ukve SesavalSi aRvniSneT, simboloSi<br />

niSans, garda imisa, rom Sinaarsis vrcel abstraqcias warmoadgens, damoukidebeli<br />

Rirebulebac gaaCnia. swored esaa, rom leqsis wminda alegoriulobis aRiareba<br />

Wirs. SeiZleboda nawarmoebis tipi migveCnia simbolur-alegoriulad, magram<br />

aRniSnul termins ukve bundovaneba Semoaqvs, radgan gaurkveveli rCeba, Tu am ori<br />

kategoriidan romelia koncefciuri struqturis ganmsazRvreli. magram, ramdenadac<br />

leqsis Sinaarsis garegan qsovilSi dominirebs alegoria rogorc sistema da qristes<br />

simboluri saxe (qalis saxe) am sistemaSi Semodis rogorc Semadgeneli elementi,<br />

SegviZlia leqsis tipis ganmsazRvrel terminad davtovoT – `alegoriuli~.<br />

316


gvinda yuradReba mivaqcioT erT garemoebas. RvTiuri siyvarulis alegoriuli<br />

gamoxatva Sua saukuneebSi da, rogorc Cans, merec literaturis metad popularuli<br />

meTodi iyo. Teoria imdenad myari da avtoritetuli aRmoCnda, rom mas geniosebic<br />

ver aRwevdnen Tavs. XIX saukunis cnobili italieli kritikosi franCesko de sanktisi,<br />

romelic dantes SemoqmedebaSi alegorizmis aRiarebis winaaRmdegia, iZulebelia,<br />

dauSvas poetis Semoqmedebaze sqolastikis gavlena 22 . vfiqrobT, arc Cven unda<br />

veZebdeT Rrmad morwmune qristianis daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi am Teoriis<br />

primatis gaqarwylebis gzebs, miT umetes, Tu qarTuli mwerlobis istoria saamisod<br />

garkveul safuZvels iZleva. `vefxistyaosnis~ vaxtangiseuli komentari, romelic poemaSi<br />

saRvTo siyvarulis alegoriis arsebobas amtkicebs, SeiZleba miCneul iqnes<br />

klerikalur-reaqciuli wreebis braldebaTagan nawarmoebis dacvis faqtad, magram<br />

arsebobs sakiTxis meore mxarec. kerZod, s. caiSvili SeniSnavs: `irkveva, rom is, rac<br />

vaxtangma rusTavels miawera, iyo misive rwmena, gamomdinare misive SemoqmedebiTi<br />

praqtikidan~ 23 . aseve mniSvnelovania Semdegi daskvnac – `vaxtangis poeziaSi `soflis<br />

mdurvasTan~ erTad siyvarulis alegoriul-mistikuri gaazreba sistemadaa qceuli<br />

da, rogorc aRvniSneT, igi mTeli mimarTulebis Semqmnelia me-18 saukunis qarTul<br />

poeziaSi~ 24 . r. siraZe fiqrobs, rom vaxtangis mrwamsisaTvis erT-erTi mTavari amosavali<br />

unda yofiliyo `qeba qebaTais~ Targmanebani 25 . qarTuli literatura IX saukunidan<br />

icnobs ipolite romaelis Sromas `TargmanebaÁ qebaÁ qebaTaÁ~, romelSic avtori<br />

cnobili teqstis mistikur-alegoriul ganmartebas iZleva. mag., aseTi fraza –<br />

`umjobes arian Cemda ZuZuni Senni ufroÁs Rvinisa~ – asea ganmartebuli: `rameTu vi-<br />

Tarca saxed ganamxiarulis Rvinoman guli, ese saxed ganamxiaruleben mcnebani qristesni,<br />

rameTu viTarca CCvilni romelni gamoswoven ZuZuTagan gamowovad sZisa, egreca<br />

saxed yovelni gamoswovdes Sjulisa da saxarebisagan mcnebaTa, saWmelsa samaradisosa<br />

moipoveben, rameTu ZuZu qristesa araTu sxuaÁ raÁ ars, aramed orni igi<br />

Sjulni, da sZe ese araTu sxuaÁ raÁ ars, aramed mcnebani igi Sjulisani~ 26 .<br />

amgvari tendencia sruliad bunebrivia, simbolur-alegoriuli meTodi aris yvelaze<br />

ufro racionaluri gza RvTaebis warmosadgenad. roca mose sTxovs ufals, saxiT<br />

meCveneo, ufali upasuxebs: `ver ZalgiZs pirisa Cemisa xilvad, rameTu ara ars<br />

kaci, romelmanca ixila piri Cemi da cxovnda~ (gamoslvaTa 33, 20). amitom RvTaebis<br />

Wvreta mxolod simbolos saSualebiT moxdeba. areopagelis mixedviT, RmerTis simboluri<br />

gamoxatva SesaZlebelia anTropomorfuli da zoomorfuli saxeebiT, `nergTa<br />

da qvaTa TiTo-ferobiT~. simbolo SeiZleba miviRoT samkauliT damSvenebuli<br />

dedakaci, SeiaraRebuli barbarosi da ubralo meqoTne. simbolos ukan imaleba<br />

uzarmazari samyaro, romlis ganWvretad uZluria urwmuno da ganuswavleli goneba.<br />

areopagelis mizania, gvaswavlos simbolos xedva. `urwmuno varT mravalni saRmrTo-<br />

Ta saidumloTa sityuebsa, rameTu vxedavT maT martod SemoRebulTa maT Soris grZnobadTa<br />

saxeTa. jer ars ukeTu TaviT TvisiT ganZarcuaÁ maTi SiSulad wmidad saxilvel<br />

qmnaTa, rameTu esreT mxedvelni msaxur viqmnneT wyarosa cxorebisasa Tavsa<br />

Sina Tvissa aRmomdinaresa~ 27 .<br />

`zubovkis~ mSvenieri qali rom qristes simboloa, vgonebT, eWvs ar iwvevs. rom<br />

araferi vTqvaT leqsis Sinaarsze, TviTon calkeuli tropuli formebi ueWvelad<br />

ukavSirdebian macxovris warmodgenas. mag.:<br />

1. `mze~ (vkiTxe: mzeo, sidam moxval), romelic qristes tradiciuli da uryevi simboloa.<br />

d. guramiSvilTan igi mxolod da mxolod qristesTan mimarTebaSi ixmareba.<br />

sxvagvarad warmoudgenelia, Tu gavixsenebT poetis mier Camoyalibebul da<br />

mkacrad metaforul sistemas: mzeTa-mze (mama-RmerTi), mze (qriste), TinaTini (materialuri<br />

mze).<br />

2. `Semimusra Zvali~ gamoZaxili unda iyos ioanes saxarebis im adgilisa, sadac weria<br />

imis Sesaxeb, Tu rogor Seumusres Zvali (wvivi) qristes gverdiT jvarcmul<br />

or gvams da rom amgvari bedi ar ewia macxovris gvams 28 , `rameTu iyo ese, raÁTa<br />

werili aRasrulos, viTarmed: Zuali misi ara Seimusros~ (i. 19, 36). `Semimusra Zv-<br />

317


ali~ – am fraziT xazgasmulia raRac sulieri distancia RmerTsa da mokvdavs<br />

Soris.<br />

3. `cxovrebis puri~ (`me var puri cxovrebisa~. i. 6,35).<br />

4. `pirad TeTrsa~ (`Tavi da Tmani misni spetak, viTarca matyli spetaki da viTarca<br />

Tovli~. apokalifsi, 1,14).<br />

aqve SevniSnavT, rom is tropuli formebi, romlebic metad Zlier mxatvrul efeqts<br />

Seicaven da romlebsac xandaxan ukavSireben mSvenieri ukraineli qalis saxes,<br />

gamoZaxils pouloben im leqsebSi, sadac mimarTeba qristesTan simbolur-alegoriuli<br />

ki ara, pirdapiria.<br />

ai, zogierTi paraleli:<br />

1. `zubovka~: `masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali~.<br />

leqsi `ne simRera~ (qristes): `Sen damasxi wyalia, damiSrite alia~.<br />

leqsi `ne~ (qristes): `mwvavs cecxli cxeli, mapkure wyali, damSrite ali~.<br />

2. `zubovka~ metad turfa, Svenieri~.<br />

leqsi `ne simRera~ (qristes): `amad mindi turfad Sveni~<br />

3. `zubovka~: `me mis monas numc amxdia misgan safarveli~.<br />

leqsi `ne simRera~ (qristes): `nu amxdi me Sens safarvels~.<br />

leqsi `mz~ (RvTismSobels): `gviTxove Sens Zes sayvarelsa, nu agvxdis Cven RvTis<br />

safarvelsa~.<br />

axla ki konkretulad `zubovkis” alegoriis Sesaxeb. k. kekeliZe werda: `simRera-<br />

Si~ aseTi azria gatarebuli: codvil kacs, Tu ki is gulwrfelad moinaniebs Tavis<br />

Secodebas, RmerTi ar ganagdebs da ar ugulebelyofs sabolood, aramed Seiwynarebs<br />

da Seiyvarebs mas~ 29 .<br />

vfiqrobT, ganmarteba dazustebas iTxovs. kerZod, nawarmoebSi ar aris xazgasmuli,<br />

rom lirikuli gmiri codvilia. misi mxridan arc SecodebaTa monanieba xdeba.<br />

Cvens yuradRebas mivaqcevT im garemoebas, rom moqmedeba viTardeba droSi, romelSic<br />

siuJeturi konstruqcia gaSlilia sam Tanmimdevrul punqtad: 1. lirikuli gmiri martoa;<br />

2. lirikuli gmiri sayvarels xvdeba; 3. lirikuli gmiri kvlav martoa.<br />

moyvanili struqtura simetriulia, Tumca es ar niSnavs imas, rom simetriuloba<br />

Sinaarsis Tvisebadac iqceva. aq sxvaoba gvaqvs: me-3 punqtSi (martoobis meore mdgomareoba)<br />

mTavaria molodinis gancda, romelsac pirveli punqti ar gulisxmobs (pirvelSi<br />

sulis statikuri mdgomareobaa fiqsirebuli. `zubovkidan momavalman...~ miniSnebaa<br />

ara marto fizikur, aramed sulier martoobazec. am daskvnas TavisTavad gulisxmobs<br />

leqsis finali – siuJeturi konstruqciis me-3 punqti). amgvarad, Tu pirvel<br />

punqtSi fizikur simartoves sulieri simartovec axlavs, me-3 puntqSi fizikur<br />

simartoves avsebs imedi (molodinis gancda). amiT Cven imis Tqma gvinda, rom leqsi<br />

gulisxmobs qristes pirveli mosvlis istorias. marTlac, adamiani qristes mosvlamde<br />

marto iyo da misi suli bnels moecva (I punqti – lirikuli gmiri martoa).<br />

qristes mosvlam gaanaTla adamianis suli (me-2 punqti _ lirikuli gmiri sayvarels<br />

xvdeba), xolo jvarcmis Semdgom adamiani kvlav martoa fizikurad, magram ganaTlebul<br />

suls umagrebs meored mosvlis imedi. amgvarad, qristes pirvelad mosvlis istoriisa<br />

da leqsis struqturis formebi identurebi arian. ras gviCvenebs miT ufro<br />

axlo planiT ganxilva?<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, leqsis dasawyisi: `zubovkidam momavalman...~ migvanSnebs<br />

fizikur da masTan erTad sulier martoobas. sityva `momavalman~ asocirdeba<br />

`gzad~, romelic ukve warsulis Rrma istoriuli perspeqtivaa. Sexvedra qalTan (qali<br />

– qristes simbolo), dauZleveli siyvarulis gancda, ueWvelad es aris sulis<br />

ganaTleba. esaia winaswarmetyveli ityvis: `eri, romeli sxda bnelsa, ixiles naTeli<br />

didi da romelni sxdes bnelsa da aCrdilTa sikudilisaTa naTeli gamouCnda maT<br />

zeda~ (m. 4, 16). Semdgom qalis risxva... da qristes sityvebi: `nu hgonebT, viTarmed moved<br />

me mifenad mSvidobisa queyanasa zeda; ara moved me mifenad mSvidobisa aramed ma-<br />

318


xvilisa, rameTu moved ganyofad kacisa mamisagan Tvisisa~ (m. 10, 34-35). am principiT<br />

ganarCevs macxovari warmarTTa Soris suliT marTlmorwmunesa da farisevels...<br />

qalma irwmuna yaribis didi siyvaruli da Tavisi siTboc gauziara, magram ra<br />

moxda?<br />

Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />

saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa, sisxliT gabasrulsa.<br />

moxda is, rac winaswar iyo ganCinebuli: qriste jvars acves. amiT man gamoisyida<br />

adamianTa codvebi (`saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa~). qali wasvlisas mijnurs dapirda,<br />

`kidev movalo~, mijnuri ki mxurvaled SesTxovs zecas davanebuli gulis sworis<br />

suls: `geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!~<br />

qriste mimarTavs mociqulT: `da ukeTu warvide da gangimzado Tquen adgili, kualad<br />

movide da wargiyvanne Tquen Tavisa Cemisa Tana, raiTa sadaca me viyo, munca iyvneT~<br />

(i. 14,3)...<br />

bolos mainc ismeba sakiTxi: ratom eswrafvis poeti qalis saxis STambeWdavi ferebiT<br />

gamokveTas, mis, ase vTqvaT, naturalizebas? am kiTxvas moeZebneba ori pasuxi,<br />

romlebic erTmaneTs sruliadac ar gamoricxaven. pirvel rigSi, `zubovka~ leqsia<br />

da sruliad bunebrivia, rom masSi moCans laRi poeturi ferebi da ganwyobileba. es<br />

rom ase ar yofiliyo, igi sqolastikad iqceoda. meore, RvTismetyvelebaSi miRebulia,<br />

rom gadataniTi azrovnebisas wina, realuri plani rac SeiZleba mkveTri da<br />

emociuri unda iyos. areopagelis filosofiis mixedviT, simboloTi azrovneba aracnebiTi<br />

azrovnebaa. am SemTxvevaSi win moiwevs simbolos garegnuli simkveTre, silamaze<br />

da emociuroba, raTa masze dayrdnobiT SesaZlebeli gaxdes aracnebiTi Semecnebis<br />

– fantaziis harmoniuli ganviTareba. `simbolos aracnebiTi informacia misi<br />

Semmecneblisagan pirvel rigSi aRiqmeba Rrmad emociurad `silamazisa~ da `sinaTlis~<br />

formiT~ 30 .<br />

simbolikaze areopagituli moZRvrebis erT-erTi mTavari principi, romelic Tavis<br />

droze formulad iqceva da poeziaSi erTgvari koncefciuri prizmis mniSvnelobas<br />

miiRebs, d. guramiSvilis leqsSi ganxorcielebulia Tanamimdevrulad, racionaluri<br />

simkacriT, xdeba misi aqcentireba. yovelive amas poeti aerTianebs im pirobad, rom<br />

rogorc TviTon ityvis, `vcnaT am leqsTa igavi: e. i. amovxsnaT `zubovkis~ alegoriis<br />

Sinaarsi~. TargmanebiTi midgoma leqsis Sinaarsisadmi saSualebas gvaZlevs, prioriteti<br />

mivaniWoT Semdegi saxis zogad daskvnas: `zubovka~ aris alegoriuli Sinaarsis<br />

nawarmoebi. aq qristes simbolo (qalis saxe) organuladaa Casmuli alegoriis struqturaSi<br />

(niSanSi), romlis ukana plani (Sinaarsi) warmoadgens qristes pirveli mosvlis<br />

istorias.<br />

`zubovkis~ analizi da misi daskvnebi d. guramiSvilis SemoqmedebiTi principebis<br />

fonze warmogvidgeba rogorc organuli nawili am principebisa. `zubovkaze~ msjelobis<br />

dasabuTebisas utyuar argumentad gveguleba ara marto `daviTianis~ calkeuli<br />

nawarmoebi, aramed am wignis rogorc erTeulis (`daviTiani vsTqvi daviT...~) msoflmxedvelobiTi<br />

erTianoba.<br />

319


literatura:<br />

1. А. Ф. Лосев, История античной эстетики (поздний эллинизм) , М., 1980, с. 106.<br />

2. В. В. Бычков, Византийская эстетика, М., 1977, с. 123.<br />

3. А. Ф. Лосев, Эстетика Возрождения, М., 1978, с. 218.<br />

4. В. П. Шестаков, Очерки по истории эстетики, М., 1979, с. 264.<br />

5. А. Блок, Сочинения в 2-х томах, т.2, М., 1933, с.154.<br />

6. М.Н. Афасижев, Фреидизм и буржуазное искусство, М., 1971, с. 87.<br />

7. А. Ф. Лосев, Проблема символа и реалистическое искусство, М., 1976.<br />

8. iqve, gv. 153.<br />

9. g. v. f. hegeli, esTetika, t. I, Tb., 1975, gv. 460.<br />

10. Goethe, Werke in zwolf Banden, 7 Band, Berlin-Weimar, 1981, gv. 558.<br />

11. М. Дворжак, Очерки по искусству средневековья, Л., 1934, с. 124.<br />

12. Д. С. Лихачев, Поетика древнерусской литературы, Л., 1979, с. 162.<br />

13. В. Р. Адрианова - Перетц, Очерки поэтического стиля Древней Руси. М-Л., 1947, с. 9.<br />

14. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 246.<br />

15. d. guramiSvili, daviTiani, Tb., 1964, gv. 81.<br />

16. r. siraZe, werilebi, Tb., 1980, gv.116-148.<br />

17. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 285.<br />

18. vaxtangiseuli vefxistyaosani 1912 wlisa, gv. sJb.<br />

19. mamuka baraTaSvili, swavla leqsisa Tqmisa, Tb., 1981, gv. 7.<br />

20. k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb., 1969, gv. 427.<br />

21. k. kekeliZe, zogierTi sakiTxi d. guramiSvilis cxovrebisa da Semoqmedebis<br />

istoriidan, etiudebi, t. IV, Tb., 1957, gv. 167.<br />

22. Ф. де Санктис, История итальянской литературы, т. I, М., 1963, с. 86.<br />

23. s. caiSvili, literaturuli werilebi, Tb., 1966, gv. 65.<br />

24. iqve.<br />

25. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 276.<br />

26. Н. Я. Марр, ipolite, `TargmanebaÁ qebaÁ qebaTaÁ~ gv. i, Тексты и разыскания по армяногрузинской<br />

филологии, т.III , Спб. , 1901.<br />

27. petre iberieli (fsevdo dionise areopageli), Sromebi, Tb., 1961, gv. 250.<br />

28. n. naTaZe, literaturuli werilebi, Tb., 1973, gv. 229.<br />

29. k. kekeliZe, etiudebi, t. IV, Tb., 1957, gv. 167.<br />

30. В. В. Бычков, Византийская эстетика, М., 1977, с. 124.<br />

320


esarion gabaSvili da daviT guramiSvili<br />

321<br />

sargis caiSvili<br />

qarTuli lirikis istoriaSi besarion gabaSvils gansakuTrebuli adgili ukavia.<br />

mas TiTqos bedma arguna etvirTa Rirseba-naklovanebebi Zveli qarTuli mwerlobisa<br />

da yofiliyo misi ukanaskneli didi warmomadgeneli. grZnobaTa mimoxriT da gansakuTrebiT<br />

sityvis artistuli flobiT mas badali ara hyavs `aRorZinebis~ xanis literaturaSi.<br />

miuxedavad imisa, rom besikis poezias Janruli mravalferovneba axasiaTebs,<br />

misi poeturi saxelis mTavari fuZe lirikuli leqsebis ciklia, romelsac<br />

SeiZleba pirobiTad cnobili leqsis `sevdis baRis~ saxeli vuwodoT (am ciklis<br />

leqsebia: `sevdis baRs Sevel~, `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~, `tano tatano~, `me<br />

Senma fiqrma mimarinda~ da sxv.). aq ZiriTadad ideur-Tematikur rkals qmnis daucxromeli<br />

da mZafri siyvarulis grZnoba. am leqsebis gmiri uimedo, magram dauokebeli<br />

siyvaruliT gatacebuli Wabukia. poetma warmogvisaxa ucxo da mSvenieri qveyana, romelsac<br />

metaforulad `sevdis baRi~ ewodeba. lirikuli gmiri, romelic avtoris personificirebuli<br />

saxea, raRac saocari romantikiTaa garemosili. igi esaubreba Tavis<br />

mijnursa Tu mijnuris uaxloes megobrebs, romlebic agreTve metaforuli simboloebia<br />

da vardis Tu iis surnelebiT sunTqaven:<br />

sevdis baRs Sevel SenaRonebi:<br />

mokrefad msurda vardis konebi.<br />

vardman Semrisxa Tavmomwonebi,<br />

isari mtyorcna dasamonebi.<br />

Semdeg naTeli xdeba yvela metafora, mijnuri uimedo siyvarulis msxverplia,<br />

TviT mas miuZRvis amaSi danaSauli, risTvisac igi sastikad isjeba: `mec momxvda soflis<br />

mkvleli brWalebi~. mijnuri ar malavs Tavis vinaobas: `besiki sikvdils ar vemalebi~.<br />

aseTive xasiaTi aqvs leqss `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~, romelic TiTqos<br />

uSualo gagrZelebaa leqsisa `sevdis baRi~. idumali xma anugeSebs mijnurs, romelsac<br />

raRac danaSauli miuZRvis satrfos winaSe. aZlevs rCevas, rom moixmos `mSvenieri<br />

bulbuli~, sxva yvavilebi, raTa Seavedron ganrisxebul satrfos, uSuamdgomlon,<br />

iqneb ixsnan da `vardi kvlav naxos pirmomRimare~. am leqsebSi poeti yvelgan<br />

inarCunebs amaRlebul, erTgvar romantiul pozicias. amasTan, siyvarulis gancdas<br />

gansakuTrebiT aZlierebs erTi momenti, romelic besikis poeziis mTavari niSan-Tvisebaa.<br />

`aRorZinebis~ xanis lirikaSi, rogorc wesi, siyvarulis grZnoba mistikuri<br />

Wvretis sferoa. siyvaruls gamoclili aqvs konkretul-grZnobadi mxare, xolo satrfialo<br />

sagania raRac uxilavi, xelSeuxebi arseba, romelic an RvTaebis emanaciad,<br />

an TviT RvTaebadaa warmodgenili (vaxtang VI, mamuka baraTaSvili, daviT guramiSvili).<br />

rogorc viciT, mamuka kanonis Zalas aZlevs am Sexedulebas: `marTebs, kacma avi<br />

ambavi ar galeqsos, Tu saaSiyo leqsi unda, RmrTis saaSiyo, eklesiisa wmindaTa ambavi<br />

galeqsos~ 1 . siyvarulze aseT Sexedulebas Cvens poeziaSi bevri saerTo moepoveba<br />

aRmosavlur, sufiur lirikasan. sparsuli lirika, magaliTad, mTlianad am gr-<br />

ZnobiTaa ganmsWvaluli. pirovnebaTa Soris yovelTvis RmerTi dgas da siyvaruli<br />

masTan amaRlebis, masSi gaTqvefis erTaderTi gzaa. sparsuli lirika, romelic TiTqos<br />

gvixatavs wregadasuli siyvarulis vnebian suraTebs, qveteqstSi eZebs RmerTTan<br />

misvlis, RvTaebrivi Tavdaviwyebis gzebs.<br />

besiki Tavisi SemoqmedebiT diametrulad sawinaaRmdego poziciaze dgas. aviRoT<br />

imave ciklis leqsebi, rogoricaa `sevdis baRi~, `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~,<br />

`bulbuli modis mwuxarebiT~ da sxv. aq siyvaruli yvelgan grZnobad-konkretul sa-<br />

1 qarTuli poetikis qrestomaTia (XVIII_XIXss.), g. miqaZis red. 1954 w. gv. k. kekeliZe siyvarulis<br />

aRniSnul Teorias uwodebs qristianul mwerlobaSi `sufizmis~ Tavisebur analogias.


xeebSia warmodgenili da mkiTxveli uSualod grZnobs miwier, amqveyniur vnebaTaRelvas,<br />

ufro metic, aq TiTqos yovel nabijze igrZnoba is, rom saqme gvaqvs TviT avtoris<br />

poetizirebul biografiasTan, rac kidev ufro xazs usvams leqsSi gamovlenil<br />

xalas emocias. amave ciklSi besiks aqvs sxva intonaciiT Sesrulebuli leqsebi,<br />

romlebic metaforuli simboloebis nacvlad sufTa lirikuli xmiT gamoxataven poetis<br />

gancdebs. am leqsebSi Wabuki mijnuri uSualod mimarTavs satrfos, romelic<br />

auwereli silamazis matarebelia, magram amave dros uwyaloa da Seubralebeli:<br />

me Senma fiqrma mimarinda, Cavel Wirebsa:<br />

andamatisebr mimizidav, vhgav namWirvebsa.<br />

vardis bageni Svenierad sxva mapirebsa<br />

Cemebr uwyalod miiyvaneb gasakvirvebsa.<br />

rodis iqneba Semomxedo gulsa mwirebsa?<br />

(`me Senma fiqrma mimarinda...~)<br />

aq gansakuTrebiT sayuradReboa erT-erTi Sedevri Zveli qarTuli lirikisa _ `tano-tatano~.<br />

poeti arRvevs yovelgvar pirobiTobas da pirdapir, uSualod amkobs<br />

Tavis mijnurs:<br />

tano-tatano, gulwamtano, ucxod marebo!<br />

zilfo, kavebo, momklavebo, versakavebo!<br />

warb-wamwam-Tvalno, misaTvalno, Semazarebo:<br />

Zow-lal-bageo, damdageo, sulTwamarebo!<br />

piro mTvareo, momigone, mzisa darebo!<br />

poetis uSualoba gasaocar siZlieres aRwevs. TiTqos erTi amosunTqviTaa miwyobili<br />

erTmaneTze Zvirfasi qvebi da moulodneli saxeebi da, rac mTavaria, miuxedavad<br />

ferTa siWarbisa, arsad ar ilaxeba natifi poeturi qsovili.<br />

rogorc vnaxeT, besikis zemoaRniSnuli erTi ciklis leqsebi sxvadasxva poeturi<br />

xerxiTaa Sesrulebuli (mag., erTi mxriv, `sevdis baRi~ da meore mxriv _ `tano-tatano~),<br />

magram maT akavSirebT erTi niSani. es aris am leqsebis mZafri dramatizmi.<br />

besikis lirikuli gmiri realuri siyvaruliTaa gatacebuli. igi ar aris aRmosavluri<br />

tipis mWvreteli, pasiuri aRqmis mijnuri, igi dramatizirebuli saxea, rac formis<br />

mxriv gamovlenilia gmiris daucxromel, energiul paTosSi. monologi amaRlebuli<br />

da medgari tonisaa, miuxedavad imisa, rom igi SeiZleba uimedod iyo gamijnurebuli.<br />

amaRlebul paToss amxels Tundac is sityvebi, romelSic damarcxebis gamo<br />

lirikuli gmiri sikvdils natrobs:<br />

besiki sikvdils ar vemalebi,<br />

Tavi maqvs misTvis Senawonebi!<br />

an<br />

mkvdari mijnuri damitireT, damfalT samares!<br />

va, sicocxleo ukuRmarTo, danacarebo:<br />

dramatiuli simZafre besikis satrfialo lirikis yvelaze damaxasiaTebeli Tvisebaa,<br />

rac mis poezias gansakuTrebul adgils aniWebs `aRorZinebis xanis~ qarTul<br />

mwerlobaSi.<br />

ar iqneboda swori, rom es dramatizmi marto misi poeturi enis Tvisebad migveCnia.<br />

besikis poeziis dramatizms, movlenebTan gamZafrebul damokidebulebas. ueWvelad<br />

aqvs Tavisi Rrma safuZvlebi. pirvel rigSi unda aRiniSnos poetis erTgvari ukmayofilo<br />

damokidebuleba gare samyarosTan. igi sofels usamarTlobasa da gautanlobas<br />

usayvedurebs da xSir SemTxvevaSi momavalsac sakmaod uimedo TvaliT Sehyurebs.<br />

amas Tavisi gamoxatuleba upovia poetis SemoqmedebaSi da Tumca avtori uSualod<br />

arc exeba socialuri sinamdviliT gamowveul mwvave tkivilebs, igi mainc Tavs<br />

iCens poetis satrfialo lirikaSi. swored am moments gamohyavs misi satrfialo lirika<br />

kameruli poeziis CarCoebidan. `rac miirewa sofelman, veRar davsTvale hamri-<br />

Ta, misi simware yoveli guls gardamrTxmian kamriTa~, _ ambobs poeti. xolo sxva<br />

leqsSi besiki pirdapir acxadebs: `var ucxo vinme yaribi, ama sityvisa mxmobeli, ama<br />

322


muxTlisa soflisa maginebeli, mgmobeli~. `es yvelaferi _ SeniSnavs k. kekeliZe _<br />

araa ubralo, uSinaarso deklaracia... kaci, romelic xedavda Tavisi qveynis socialursa<br />

da politikur rRvevas, romelic, amitom iZulebuli iyo misTvis saimedo mzrunveli<br />

eZebna xan sparseTSi, xan ruseTSi sxvas veras ityoda Tu ara:<br />

oi! sofelo, pirdamyofelo!<br />

oi! drkuo, cruo, oi, mrudo, cudo!<br />

oi! Sensa pirsa vin etrfis, tirsa!<br />

hai, hai, gican, oi, eSmakT zRudo! 2<br />

poetis satrfialo lirikis erT-erTi umSvenieresi nimuSia cnobili leqsi, romelic<br />

kremenCugSia dawerili da besikis biografiul realiebs gadmogvcems. am patara<br />

erTstrofiani leqsiT saocrad sevdiani amRerebiT Seqmnilia adamianuri mwuxarebis<br />

suraTi. besikisTvis Cveuli sityvawarmoebiT (`haeri civ-namiani~, `gulsevdiani~) miRweulia<br />

mimzidveli poeturi efeqti. TiTqos yvelaferi gaTavda, samudamod gafermkrTalda:<br />

haeri civnamiani<br />

CemTvis aRar-a dRiani;<br />

mas vSorav gulsevdiani,<br />

vis molodna maqvs gviani.<br />

qufrxveviT, Tvalcremliani,<br />

aRarasad-a xmiani,<br />

TavmoxriT vnaxe iani,<br />

sxivni hklebodes mziani.<br />

besikis lirikidan sayuradReboa leqsi _ `dedofals anazed~. igi udavod ostaturad<br />

Sesrulebuli Sesxmaa ana dedoflisa (gansakuTrebiT sainteresoa saxeli<br />

`anas~ zmuri gaTamaSeba sariTmo klauzulaSi). magram unda iTqvas, rom igi emociurad<br />

nakleb datvirTulia, vidre `sevdis baRis~ ciklis leqsebi (amis mizezi TviT<br />

leqsis mizandasaxulobaSi unda davinaxoT, `dedofals anaze~ samqebro xasiaTis<br />

nawarmoebia).<br />

besikis poeturi ena msjelobisTvis did masalas iZleva. igi lirikuli leqsis<br />

namdvili didostatia. upirvelesi niSani misi leqsisa kompoziciuri daxvewilobaa,<br />

rac mis poezias gansakuTrebul iers aZlevs. lirikuli leqsis kompozicia mxolod<br />

garegan formas rodi eyrdnoba. leqsis kompozicias ar gansazRvravs poetis mier SerCeuli<br />

marto esa Tu is sazomi Tu leqsTwyobis romelime saxe (vTqvaT, soneti an<br />

muxambazi da sxv.). kompozicia poetis Sinagan samyaroSi iRebs saTaves da erTian saxeSi<br />

Tu lirikul amRerebaSi vlindeba. igi yoveli leqsis saxeTa mTlianobas da Camoyalibebul<br />

gancdaTa erTian gadawyvetas gulisxmobs. am mxriv, besikis leqsebi Seudarebeli<br />

ostatobiT aris Sesrulebuli. poetis lirikuli Sedevris `sevdis ba-<br />

Ris~ kompoziciuri mTlianoba erTiani, mTavari saxis gamokveTilobaSia gamomJRavnebuli.<br />

leqsis mTavari saxe uzomod Seyvarebuli mijnuri, lirikuli gmiria, romelic<br />

ucxo walkotSi Sebralebas iTxovs ganrisxebuli satrfosagan da mTeli am lirikuli<br />

suraTis saxeebis sistema, metaforaTa uCveulo gradacia da ferebis ganawileba<br />

mTavari saxis, lirikuli gmiris bunebis gaxsnas emsaxureba. iqmneba emociaTa mTlianobis<br />

STabeWdileba. swored aseTive kompoziciuri mTlianoba axasiaTebs `sevdis ba-<br />

Ris~ ciklis Sedevrebs, rogoricaa `tano tatano~, `Savni SaSvni~ da sxv.<br />

besiki araCveulebrivad flobs poetur semantikas da, SeiZleba iTqvas, rom Zvel<br />

qarTul mwerlobaSi igi rusTvelis erT-erTi Rirseuli memkvidrea. aRiarebulia,<br />

rom rusTvelis msgavsad besikic ZiriTadad metaforuli stilis poetia da igi bevradaa<br />

davalebuli SoTa rusTvelis poeturi enisagan. aq arcTu iSviaTad gvxvdeba<br />

rusTveluri `melnis tba~ da `giSris saTebi~, astraluri saxeobani Tu Zvirfasi qvebis<br />

metaforebi. amasTan, besiki bevr SemTxvevaSi axal poetur aRmoCenebs akeTebs da<br />

2 qarT. lit. istoria, t. 114. gv.673.<br />

323


dRes misi saxeliTaa cnobili, magaliTad, iseTi gavrcelebuli metaforuli saxeebi,<br />

rogoricaa: `sevdis baRi~, `TvalTa isxarni, mosisxarni~, `Savni SaSvni~ (Tvalebi) da<br />

sxva SesaniSnavi saxe-metaforebi. besiki metaforasTan erTad xSirad iyenebs, rusTvelisTvis<br />

SedarebiT naklebad cnobil, pirdapiri saxis Sedarebebs da amiT Tavisebur<br />

uSualobas aniWebs saxeTa gaazrebas: `Senma gonebam mimamsgavsa mileul mTvares~.<br />

besikisTvis damaxasiaTebelia uaryofaze agebuli gaSlili Sedareba: `Svidni ciurni<br />

mocimcimed, ar Segadare~. besiki poetur sityvas araCveulebrivad grZnobs da misi<br />

poeturi semantika saocrad gamiznulia, zigjer Tavis adgilas Casmuli erTi<br />

SexedviT Cveulebrivi sityva sruliad moulodnel mxatvrul efeqts qmnis. `me Senma<br />

fiqrma mimarinda, Cavel Wirebsa~. aq sityva `mimarinda~ ukve Tavidanve qmnis<br />

Sesafer, odnav melanqoliur ganwyobilebas, rac poets uimedo, ganwiruli mijnuris<br />

daxasiaTebisaTvis sWirdeba. besiki sityvisa da frazeologiis WeSmariti ostatia da<br />

misi leqsis zogi gamoTqma pirdapir poetur formulas warmoadgens. gavixsenoT<br />

Tundac zemoT ukve ganxiluli leqsi `haeri civ-namiani, CemTvis aRara dRiani~.<br />

rusTvelis msgavsad besiki xSirad mimarTavs aliteraciis xerxs. Tavi rom davaneboT<br />

mis cnobil anbanTqebebs, sadac aliteracia ZiriTad formalistur xerxad gvevlineba,<br />

besikis lirikul SedevrebSi igi aRWurvilia mniSvnelovani mxatvruli funqciiT.<br />

besikis leqsi `tano tatano~ aliteraciuli bgerweris erT-erTi saintereso<br />

nimuSia. da unda iTqvas, rom, metaforaTa saocar wyobasTan erTad, leqsis mxatvrul<br />

suraTs bgeraTa araCveulebrivi Sexameba qmnis: `tano tatano, gul-wamtano, ucxod<br />

marebo! zilfo, kavebo, momklavebo, ver sakarebo!~ an `va, sicocxleo ukuRmarTo, danacarebo~<br />

da sxv. besiki bgerweris, kerZod, aliteraciis ubadlo ostatia.<br />

umTavresi probleba, romlis gadawyvetasac Sua saukuneebma Tavisi saukeTeso<br />

inteleqtualuri Zalebi moaxmara, es aris adamianis mimarTeba RvTaebasTan, misi<br />

moraluri vali da msasoebeli mzera maradiuli sasufevlisaken. Tu am TvalsazrisiT<br />

SevxedavT daviT guramiSvilis Semoqmedebas, aqac xSiradaa wamoyenebuli igive<br />

sakiTxebi. magram iseve, rogorc msoflios yvela didi poeti, guramiSvilic ar Caketila<br />

am erT mimarTebaSi.<br />

misi poezia mZime gansacdelSi myofi qarTveli kacis uRrmes sulier tkivilebs<br />

gamoxatavs, xolo mTeli `daviTiani~ qarTlis Wiris mRelvare matianea. SeiZleba<br />

pirdapir iTqvas, rom Zvel qarTul poeziaSi Cveni xalxis erovnuli bed-iRbali ise<br />

aravis warmousaxavs, rogorc daviT guramiSvils. mTeli `daviTiani~ am uwmindesi Temis<br />

dramatuli gancdis Sedegia.<br />

guramiSvilis poeziis upirvelesi Tema erovnuli tkivilebis gamoxatvaa: `ra Zalian<br />

guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs~. am mxriv mas sazrdos awvdis Cveni<br />

qveynis mware sinamdvile, romelic poetma ukuRmarTad gadaxnul mindors Seadara.<br />

`qarTlis Wiris~ ase Zlierad gamosaxatavad guramiSvilma miagno Sesafer poetur<br />

kilos.<br />

Cven amjerad gvinda SevexoT mxolod ramdenime aspeqts, romelTac garkveuli adgili<br />

unda daeTmos guramiSvilis, rogorc mxatvrisa da moazrovnis erT mTlianobaSi<br />

Seswavlis dros. pirvel rigSi es exeba poetis mimarTebas qarTul sasuliero<br />

mwerlobasTan, romelic organul nakadadaa Sezrdili daviT guramiSvilis Rrma religiuri<br />

ganwyobilebebiT datvirTul poeziaSi.<br />

rasakvirvelia, himnografiuli leqsi gverds ver auvlida sasuliero simbolikis<br />

gamoyenebas, romelic ukve ase uxvadaa am poeziis safuZvelTa-safuZvelSi _ Zveli da<br />

axali aRTqmis wignebSi. igi himnografiuli poeziis upirvelesi xerxia da mas, rogorc<br />

Semadgeneli elementi, erwymis metafora da mxatvruli epiTeti.<br />

qarTuli himnografiac am gziT viTardeboda da mwyobr kompoziciasTan erTad axal<br />

saero poezias man uanderZa daxvewili poeturi metyveleba.<br />

Cveni Temis farglebs scildeba himnografiuli poeziis gavlena qarTul klasikur<br />

saero mwerlobaze, kerZod ki am mwerlobis gvirgvinze SoTa rusTavelze, ro-<br />

324


melmac rig SemTxvevaSi sruliad axleburi gaazreba misca adre SemuSavebul mzamzareul<br />

poetur formulebs (mag. naTlis tropika da a. S.)<br />

magram faqtia isic, rom himnografiuli poeziis zemoqmedebam axali ZaliT ifeTqa<br />

e. w. aRorZinebis epoqaSi. ufro metic, Tu sasuliero poeziis gavlena klasikuri xanis<br />

mwerlobaze ufro mxatvruli formis aspeqtSi gamovlinda, aRorZinebis epoqis<br />

mwerlobaSi igi ufro Rrma sulier SreebSi SeiWra.<br />

guramiSvilis sasuliero xasiaTis leqsi, Tu SeiZleba ase iTqvas, klasikuri qar-<br />

Tuli himnografiis sruliad axali saxesxvaobaa. pirvel rigSi amas gansakuTrebiT<br />

gvagrZnobinebs enobrivi faqtura, romelSic ase mZlavradaa SeWrili ubralo xalxuri<br />

yofis gamomxatveli elementebi da folkloruli nakadi. magram Sinaarsobrivad<br />

misi leqsebi metad axlo midian Zvel himnografiasTan. guramiSvilis am leqsebis<br />

personaJi cisken sasoebiT mzirali adamiania, romelsac upirveles sikeTed<br />

RvTaebasTan miaxloeba miaCnia.<br />

vin aris guramiSvilis erT-erT saxelganTqmul himnSi (ka, odes datyoebulman urjulos<br />

qveyanas s a y v a r l i s saxe da suraTi veRara naxa, imisi moTqma daviTisagan)<br />

moxsenebuli: `Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro~? axali aRTqmisa da himnografiis<br />

ubralo gacnoba am gamoTqmis mraval paralels aRmogviCenda: tkbili cxovrebis<br />

wyaro qriste-RmerTia, romelic maradi da tkbili cxovrebis gansaxierebaa. imave<br />

leqsSi mravalferovan simbolo-epiTetebs mimarTavs poeti qristes Sesaferi gamosaxvisaTvis:<br />

qriste _ umanki tredi, gvriti, romelmac veragobas usazRvro saTnoeba<br />

daupirispira. qriste _ ucnauri mze e. i. romlis Secnoba adamianis gonebas ar ZaluZs<br />

da igi mze, TviT poetisave sityvebiT rom vTqvaT, upirispirdeba materialurs _<br />

`sacnaur mzes~, TinaTins, romelic amave dros `ucnauri mzis~ gamosxivebaa.<br />

guramiSvili Tavis mxriv amdidrebs da axali cnebebi Seaqvs aRniSnul simboliur<br />

saxeTa salaroSi. magaliTad, Zveli qarTuli sasuliero mwerlobis Seswavlis magaliTze<br />

gamoirkva, rom `daviTianSi~ xSirad gamoyenebuli m z e T a - m z i s saxe, rogorc<br />

mama RmerTis, ufalTa-uflis sabaoTis gamomxatveli guramiSvilma pirvelma<br />

Semoitana sasuliero xasiaTis himnebSi. Cvenis azriT, igi ueWvelad xalxuri poeziis<br />

saunjidan unda iyos amoziduli, aki TviTon guramiSvilic acxadebs, rom am saxes<br />

garegnuli msgavseba aqvs xalxur metyvelebaSi, folklorSi gavrcelebul saxe-gamoTqmasTan<br />

`qalTa mze~, mzeTa-mzes rusTvelic axsenebs ramdenime adgilas, magram<br />

masSi arsad aris Cadebuli aRniSnuli mistiuri Sinaarsi 3 .<br />

mzeTa-mze guramiSvilis usayvarlesi mistiuri saxea da poeti ara erTgzis mimar-<br />

Tavs mis varirebas. warmarTuli himnebis siZliere SeigrZnoba guramiSvilis sityveb-<br />

Si:<br />

sjobs vetrfialo m z e T a - m z e s , m z i s a T v i s Tavi vaxelo,<br />

naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />

mis ukeTesi moyvare, sad vpovo, sada vaxelo?<br />

mze miwyens, Tu mzis sanacvlod T i n a T i n s xeli vaxelo.<br />

(str. 340)<br />

ganTiadisa varskvlavo, mis m z e T a -m z i s a mTiebo,<br />

vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo! (str. 346)<br />

mzeTa-mze aq ufalTa-ufali, mama RmerTia, romlis trfialeba aqvs gulSi dasaxuli:<br />

sjobs mas vetrfode da mzisTvis e. i. qriste-RmerTisaTvis xelad viqce, viyo<br />

gagiJebuli; sanamdi suli midgas (Tvalebs vidre vaxel), naTlis (qristes) mijnuri<br />

minda viyo; masze ukeTesi moyvare, sad unda vpovo (vaxelo), Tanac igi mze (qriste)<br />

miwyens, mis sanacvlod TinaTins (materialur, amqveyniur mzes) mivuaxlovde (xeli<br />

vaxlo)... ganTiadis varskvlavo, ciskaro, mzeTa-mzis mnaTobo, amqveyniur wyvdiadSi<br />

(bneli Rame) vikargebi da mixseni Sen, maradiulo dRev anu Cemo RvTaebav.<br />

3 `Tayvanisca lomTa-lomman mzeTa-mzesa~ _ str. 685 (mzeTa-mze aq TinaTinia) da a. S. aseve<br />

metaforulad, yovelgvari mistiuri Sinaarsis gareSe, gvxvdeba es saxe `istoria da<br />

azmanSi~ (Tamars miemarTeba), Teimuraz I-is `leilmejnunianSi~ da sxv.<br />

325


erTmaneTze mSvenier saxe-simboloebs, metaforebs ipovis kaci guramiSvilis sasuliero<br />

xasiaTis himnebSi, magram maTi mxatvruli Rirsebani Cven sxva TvaliT unda<br />

ganvsajoT.<br />

guramiSvilis mistiuri xilva da zecisaken mimarTuli RaRadisi araa mxolod egzaltirebuli<br />

Wvreta mistiuri qveynisa an cda masTan siaxloviT sakuTari Tavis<br />

gaqrobisa; guramiSvilis himni adamianis mwuxare simReraa, masSi gamosWvivis sakuTari<br />

ubedurebiTa da qveynis ukuRmarTobiT Sewuxebuli kacis Civili, romelsac<br />

erTaderTi imedi zebunebriv samyaroSi eguleba. swored es momenti aZlevs poetis<br />

himnebs araCveulebriv emociur JReras. TiTqos mxolod religiuri grZnobebia gamoTqmuli<br />

leqsSi, romelsac me aq movitan, poeturi saxeebi aSkarad sasuliero<br />

mwerlobidan (metwilad ki `axali aRTqmidan~) aris aRebuli, magram misi qveteqsti<br />

yvelasaTvis naTelia. bedukuRmarTi cxovrebiT daqanculi poeti godebs:<br />

viTa cxovari gza Secdomili,<br />

mgelT warsatacad farexTa gare,<br />

egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />

aseTi saqme me mogigvare!<br />

gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />

Tumca sawuTros moviangare,<br />

var carialze me dajdomili<br />

saunjisagan kars gare mdgare. (gv. 131).<br />

swored am niadagze moxda guramiSvilis ideuri samyaros saboloo gamoTiSva Zveli<br />

himnografebis tipiur warmomadgenlebTan. guramiSvilis himnebSi ukve aRar Cans<br />

mimarTebis erTi ganzomileba, maSin, roca himnografis universaluri mizania mdumare<br />

mistiuri WvretiT umaRlesis xilva.<br />

guramiSvilis himnSi iWvis Zirmware Sxami Jonavs da avtori, Tumca sawuTros mimarTavs,<br />

magram es mxolod garegnulad Cans. igi kontrastebze agebs Tavis saTqmels<br />

mxatvrulad uZlieres striqonebSi, romelSic dafaruli, magram Tavisi arsebiT<br />

meamboxe suli mosCans:<br />

Tu xar RviZili, raRa ars Zili?<br />

Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />

Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />

iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />

wuTisoflis amaoeba da simuxTle, marTlac, Semzaravadaa warmosaxuli mis erT<br />

leqsSi, romelSic xalxur warmodgenebze dayrdnobiT poeti Rrma religiur ganwyobilebas<br />

qmnis:<br />

midis-modis es sofeli<br />

qartexilTa zRvisebr Relavs,<br />

ukan dasdevs dro da Jami,<br />

mis naqselavs qsovs da sTelavs;<br />

is mWle kaci cels ras aqnevs,<br />

rasa sTibavs, rasa scelavs?!<br />

amad vwunob sawuTrosa,<br />

sul bnelia, rasac elavs.<br />

aq araCveulebrivi simZafriT mosCans wminda, adamianuri tkivilebi. guramiSvilis<br />

poezia amqveyniur, miwier gancdebs gadmogvcems, Tumca mxatvruli elferiT misi<br />

leqsi sasuliero himnebs mogvagonebs.<br />

ar unda daviviwyoT kidev erTi niSan-Tviseba, romelic mkveTrad ganasxvavebs<br />

guramiSvilis himnebs Zveli qarTuli sasuliero poeziisagan. aq me minda mivaqcio<br />

yuradReba guramiSvilis poetikis erT Taviseburebas, romelsac xSirad sxvadasxvagvarad<br />

xsnian.<br />

guramiSvils, rogorc WeSmarit poets, axasiaTebs sinamdvilis, cocxal, konkretul<br />

ferebSi aRqmis mZlavri talanti, romlis Sedegia, sxvas rom Tavi davaneboT,<br />

326


`qarTlis Wiris~ WeSmaritad realisturi epizodebi. es misi poeturi bunebaa da am<br />

Sinagan poetur moTxovnilebas igi araCveulebrivi warmatebiT iyenebs sasuliero<br />

himnebSic da poeturi xerxis simaRleze ahyavs igi.<br />

igi am TvalsazrisiT himnografiis modernizacias axdens, aramarto formiT (guramiSvlma<br />

xalxuri intonaciebi Seitana Tavis himnebSi), aramed arsebiTi niSnebiTac.<br />

nacvlad poeturi abstraqciebisa, rac sasuliero himnTa ZiriTadi Taviseburebaa, guramiSvili<br />

cocxali, sinamdvilidan aRebuli konkretuli STabeWdilebebiT amdidrebs<br />

Tavis himnebs.<br />

rogor aris agebuli guramiSvilis himnTa umravlesoba? konkretuli faqti, ambavi<br />

poets axal simaRleze ahyavs da Semdeg mistiur-alegoriuli suraTiT asrulebs. guramiSvils<br />

aqvs erTi leqsi, sadac pirdapiraa naTqvami, rom poeti Tavis ambavs gviyveba:<br />

`odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla, imis monasibad<br />

RvTisSoblis Sesxma~ (leqsi me). TiTqos yvelaferi naTelia, avtori gviyveba<br />

meored datyvevebis ambavs, romelic, sxvaTa Soris, man imave sityvebiT elisabed petres<br />

asulisadmi wardgenil `CelobitnieSic~ Caswera: im bataliis dasasruls _ wers<br />

daviT guramiSvili _ kistrinis maxloblad mters mivdevdi da moulodnelad cxeni-<br />

TurT WaobSi Cavefal, am dros mowinaaRmdegem damatyvevao. poeti aRadgens Tavis<br />

xsovnaSi am mZime dReebs da Semdeg mTel am faqtSi simboliur Sinaarss aqsovs:<br />

zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />

yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />

codvis lias ukuvardi, Rrmad Sig davefalo,<br />

Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo. (gv. 115).<br />

tipiuria am TvalsazrisiT agreTve guramiSvilis erT-erTi lirikuli Sedevri<br />

`zubovka~. ar SeiZleba eWvi SevitanoT imaSi, rom aq leqsis mamoZravebelia cocxali<br />

STabeWdileba, realuri qalis trfialiT gamowveuli gancda:<br />

zubovkidan mimavalman vnaxe erTi qali,<br />

metad turfa, mSvenieri, masze damrCa Tvali,<br />

Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />

misman eSxman da-ca-mlewa, Semimusra Zvali. (gv. 144).<br />

konkretuli da poeturad srulyofili suraTia, mZlavr, realuri silamaziT gamowveul<br />

gancdas aorkecebs droze moxmobili arqaulad gawyobili enobrivi tmesi:<br />

da-ca-mlewa (Sdr. rusTavelTan, str. 627). guramiSvili TandaTan dramatiuli elementebiT<br />

aZlierebs am Sexvedras da, uceb, erTi SexedviT moulodneli gradacia...<br />

realuri qali RvTiur Zalad iqceva, realuri siyvaruli mistikur-alegoriul<br />

trfialebaSi gadadis da cecxlovani vnebis nacvlad ismis msasoebeli RaRadi:<br />

aw Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />

qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />

qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

`lamazi qali~ aq sawuTros, amqveyniur cTunebaTa personificirebuli saxea, xolo<br />

leqsis Sinaarsi cTunebaTagan Tavis daRweviT, mkacri gamocdis gziT RvTaebisaken<br />

swrafvas gamoxatavs (Sdr. agreTve leqsi `simRera~).<br />

himnebis didi umravlesoba aseTi poeturi xerxiTaa damuSavebuli (teqsti da qveteqsti,<br />

realuri da mistikuri plani) da, rogorc aRvniSneT, es misi poeziis specifikuri<br />

niSania.<br />

guramiSvilma sasuliero himnebSic cocxali, amqveyniuri nakadi Seitana da sxvanairad<br />

arc SeiZleba yofiliyo. guramiSvili uwinares yovlisa iyo didi poeti da<br />

Tavisi qveynis Svili. misma poeturma alRom sabolood gaimarjva Rrma sulier winaaRmdegobebze,<br />

nacvlad qristianul-mistikuri Wvretisa da maradiuli sasufevlis<br />

uSfoTveli molodinisa, igi cxovrebiseuli cecxliT iwvoda, Tavisi qveynis tkivilebiT<br />

itanjeboda da qmnida sakuTari SvilebiviT sayvarel simRerebs, romlebsac<br />

momavalSi qarTveli kacis Wirisa da sixarulis megobrebad igulebda.<br />

327


ioane batoniSvili da misi `xumarswavla~<br />

328<br />

kaxa jamburia<br />

ioane batoniSvili, qarTl-kaxeTis ukanaskneli mefis, giorgi XII-is Svili, daibada<br />

1768 wlis 16 maiss. rogorc misi Sromebidan Cans, man saukeTeso ganaTleba miiRo,<br />

icoda germanuli, franguli, laTinuri, Turquli, sparsuli, rusuli da somxuri enebi.<br />

ioane batoniSvili monawileobas iRebda saxelmwifos mmarTvelobaSi. man Tavis<br />

ZmasTan erTad 1798 wels Caatara mosaxleobis aRwera, 1799 wels ki Seadgina da mamamiss<br />

warudgina saxelmwifoebrivi wyobilebis farTo reformebis proeqti, romelic<br />

ar ganxorcielda giorgi mefis gardacvalebisa da qarTl-kaxeTis samefos gauqmebis<br />

gamo. kanon-proeqtTa es krebuli _ `sjuldeba~ _ gamoirCeva Tavisi masStaburi xasiaTiT<br />

da naTlad asaxavs ara marto ioane batoniSvilis farTo erudiciasa da niWierebas,<br />

aramed mis miznebsa da sazogadoebriv-politikur Sexedulebebsac. rogorc<br />

Cans, saqarTvelos saxelmwifoebrivi aparatis gardaqmnas igi mowinave evropuli saxelmwifoebis<br />

modelis mixedviT cdilobda. rogor esaxeboda ioanes saqarTvelos<br />

momavali? am kanonproeqtTa krebulis mixedviT unda gaxsniliyo umaRlesi saswavleblebi<br />

TbilisSi, gorsa da TelavSi. am saswavleblebSi araviTari mniSvneloba ar<br />

unda hqonoda moswavleTa socialur mdgomareobas, wodebriv gansxvavebas. pirveldawyebiTi<br />

swavla-ganaTleba ki xelmisawvdomi unda yofiliyo yvelasaTvis; unda gaxsniliyo<br />

biblioTekebi da muzeumebi, unda daarsebuliyo orkviriani gazeTi; unda<br />

Seqmniliyo umaRlesi saTaTbiro organo, romelSic Sevidodnen burJuaziis warmomadgenlebi,<br />

kreditebiTa da ijarebiT xeli unda Sewyoboda erovnuli burJuaziis<br />

Camoyalibebas, skolebisa da stambebis saqmeebi unda daqvemdebareboda garkveuli Tanamdebobis<br />

pirs _ `ganaTlebis moxeles~; unda monaxuliyo realuri saSualebebi qvriv-obolTa<br />

da davrdomilTa dasaxmareblad da sxva mravali.<br />

ioane batoniSvili Tavisi drois erT-erTi saukeTeso meomari da sardali iyo.<br />

1789 wels man Tavi gamoiCina WarelTa winaaRmdeg brZolaSi, 1790 wels ki imereTis<br />

mefes, solomon II-s, miemxro taxtis SenarCunebisaTvis brZolaSi da didi daxmarebac<br />

gauwia mas. gansakuTrebiT isaxela Tavi ioanem 1795 wels, aRa-mahmad xanis Semosevis<br />

dros, rodesac mteri Tbilisis SemosasvlelTan SeaCera, amiT ki Tavisi papa erekle<br />

II tyveobas gadaarCina da saSualeba misca daetovebina Tbilisi. 1796 wels ioane<br />

batoniSvilma sofel SildasTan daamarcxa omar xani, 1798 wels dirbSi Tavs daesxa<br />

lekebs da xelT Caigdo maTi beladi; imave wels ibrZoda yarsTan, 1800 wlis noemberSi<br />

ki kidev erTxel gadamwyvet SetakebaSi daamarcxa kaxeTSi SemoWrili xunZaxis<br />

batoni omar-xani.<br />

1801 wlis martSi imperator pavle I-is brZanebiT batoniSvilebi ioane, bagrati da<br />

mixeili peterburgSi miiwvies. qarTvelebi moskovSi ukve axal imperators aleqsandre<br />

I-s eaxlnen. aq gamoucxades batoniSvilebs imperatori aleqsandre I-is cnobili<br />

manifesti, ramac taxtis memkvidreTa sasowarkveTa gamoiwvia. am brZanebis Sesabamisad,<br />

`igini mamulisa Tvisisadmi arRa ukunqceul iqmnen, aramed, raTa maradis daS-<br />

Ten ruseTisa mamulsa Sina~ (gabriel ratiSvili, mciredi raime moTxroba rosiisa,<br />

w-Si: qarTveli mwerlebi ruseTis Sesaxeb, Tb., 1962, gv. 278).<br />

1801 wlidan ioane batoniSvili peterburgSi cxovrobda da nayofier samwerlo da<br />

samecniero moRvaweobas eweoda. igi gardaicvala iqve, 1830 wels.<br />

ioane batoniSvilis Semoqmedeba dResac gaocebas iwvevs avtoris interesTa mravalferovnebiTa<br />

da uaRresad didi erudiciiT. mTeli misi moRvaweoba mimarTuli iyo<br />

evropuli mecnieruli da kulturuli miRwevebis aTvisebisa da maTi saqarTveloSi<br />

gavrcelebisaken. `mas isRa darCenoda, rom peterburgidan Tavisi nawerebiT mecnieruli<br />

da moraluri ideebis propaganda gaewia. is SeebrZola patriotuli Segnebis


daClungebas, moralis daSlas, egoizms, umecrebas~ (g. qiqoZe, rCeuli Txzulebebi, t.<br />

I, Tb., 1963, gv. 71).<br />

ioane batoniSvilis Sromebidan sayuradReboa: saqarTvelos istoria, sjuldeba,<br />

qarTuli enis gramatika, bunebismetyveleba, maTematika, saartilerio wigni, yrmaTa<br />

enciklopedia, vokaluri da instrumentuli niSnebis Semswavleli saxelmZRvanelo<br />

da sxv. man Targmna adam fergiusonis `moZRvreba zneobiTi filosofiisa~, abat kondiliakis<br />

`logika~, gavriil derJavinis `RmerTi~ da `faboniasa da iulias miwer-mowera~,<br />

sparsulidan _ `seilaniani~ da sxv.<br />

ioane batoniSvilis umTavresi nawarmoebia `xumarswavla~ (samecniero literaturaSi<br />

mas xSirad `kalmasobas~ uwodeben), romelic erTgvarad aerTianebs da ajamebs<br />

misi moRvaweobis yvela tendencias. es Zegli gansakuTrebuli movlenaa qarTuli azrovnebis<br />

istoriaSi: igi rogorc mecnieruli, aseve mxatvruli mniSvnelobis fenomenia,<br />

radgan mecnieruli enciklopediisa da mxatvruli nawarmoebis sinTezs warmoadgens.<br />

Zeglis konstruqcia metad sainteresoa: es aris mxatvrul nawarmoebSi Casmuli<br />

enciklopedia (SeiZleba iTqvas piriqiTac: es aris enciklopedia, romelsac `Car-<br />

Cod~ aqvs morgebuli mxatvruli nawarmoebi iseve, rogorc sulxan-sabas igav-arakebs<br />

aqvs `CarCod~ morgebuli memkvidris aRzrdis ambavi).<br />

nawarmoebis struqtura formaluri TvalsazrisiT sakmaod martivia: igi dayofilia<br />

epizodebad, romelTa absoluturi umravlesoba agebulia erT modelze: beri<br />

ioane xelaSvili da glexi zuraba RambaraSvili mogzauroben sakalmasod, `mosarewvelad<br />

purisa~ _ e. i. sursaTis Sesagroveblad. isini dadian kuTxidan kuTxeSi, moivlian<br />

mTel saqarTvelos. yovel axal adgilze misvlisas saubari imarTeba (mTeli<br />

Txzuleba dialogis formiTaa dawerili), yovel saubarSi CarTulia garkveuli<br />

mecnieruli informacia, xandaxan _ sakmaod vrcelic (es informacia yovelTvis beri<br />

ioanes piriT aris gadmocemuli). amas mosdevs an zuraba RambaraSvilis xumroba da<br />

situaciis gantvirTva, an SekamaTeba principul, zneobriv-eTikur sakiTxebze da ioane<br />

beris damcireba-Seuracxyofa. mkiTxvelis winaSe warmodgeba, erTi mxriv, umweo, ke-<br />

Tili da uaRresad ganaTlebuli humanisti beri, meore mxriv, wvril-wvrili adamianuri<br />

mankierebebisagan Semdgari saSineli boroteba. beri Tavisi qadagebebiT ebrZvis<br />

adamianTa siClungesa da zneobriv degradacias da, marTalia, xandaxan dasaCuqrebulic<br />

ki aRmoCndeba xolme, magram ufro xSirad nacemi, damcirebuli da Seuracxyofilia.<br />

sikeTisaTvis brZola, romelic warumateblobiT da xSirad tragikomikurad<br />

mTavrdeba, Zalauneburad iwvevs evropuli literaturuli gmirebis asociaciebs.<br />

qarTvel mkvlevarT gakvriT aRuniSnavT SesaZlebeli literaturuli paralelebis<br />

arseboba servantesisa da ioane batoniSvilis gmirebs Soris, magram aq Sarl de kosteris<br />

ukvdavi gmirebic SeiZleba gavixsenoT.<br />

moxetiale wyvilis modeli (keTilSobili raindi da misi komikuri mxlebeli)<br />

ucxo araa msoflio literaturisaTvis. sxvadasxva eris literaturam gansxvavebul<br />

epoqebSi araerTi didebuli nawarmoebi Seqmna ori adamianis mogzaurobisa da Tavgadasavlebis<br />

Sesaxeb. am oridan erTi suverenia, rainduli RirsebebiT Semkuli, sike-<br />

Tisa da TavisuflebisaTvis mebrZoli, xolo meore _ komikuri msaxuri, miwieri zraxvebiT<br />

Sepyrobili, `ubralo~ da `Cveulebrivi~ adamiani. pirobiTad SeiZleba iTqvas,<br />

rom pirveli aTasebidan erTaderTia, meore ki _ aTasebidan erT-erTi. isini avseben<br />

da Tan amave dros Tavisi arsiT, daniSnulebiT upirispirdebian erTmaneTs, riTac<br />

kidev ufro naTlad warmoaCenen TiToeuli maTganis Sinagan bunebasa da literaturul<br />

xasiaTs. es uaRresad humanuri da mkiTxvelisaTvis sayvareli wyvili figurirebs<br />

msoflio literaturis iseT SedevrebSi, rogorebicaa, magaliTad: migel de servantes<br />

saavedras `maxvilgonieri idalgo don kixot lamanCeli~ da Sarl de kosteris<br />

`oilenSpigelisa da lame guZakis legenda~.<br />

Tavisi arsiT don kixoti da til oilenSpigeli erTgvari gmirebi arian. maTi msgavseba<br />

jer kidev garegnul niSnebSi Cans _ orive maRalia, awowili, fermkrTali,<br />

TiTqos uxorco da TiTqos garegnobazec ki emCnevaT gansakuTrebuli daniSnulebis,<br />

329


maRali mowodebis, kvali. don kixotis mizani usasyidlo sikeTis Tesva, borotebis<br />

winaaRmdeg brZola da xalxis Tavdadebuli samsaxuria. faqtobrivad igive SeiZleba<br />

iTqvas oilenSpigelzec: isic TavisuflebisaTvis mebrZoli saxalxo gmiria. isic<br />

don kixotiviT, erTi SexedviT, umweoa, `uiaraRoa~. orive, rogorc wesi, mudmivad zaraldeba<br />

_ don kixoti araerTxel xdeba dacinvisa da Seuracxyofis sagani, oilen-<br />

Spigeli ki xan saxrCobelis win dgas da xan inkviziciis klanWebSia. orive faqtobrivad<br />

martoa da martodmarto ebrZvis borotebas. aTasi faTerakisa da dabrkolebis<br />

miuxedavad, arc erTi maTgani arc erTxel guls ar itexs da Tavisi idealebis erTguli<br />

rCeba. don kixotica da oilenSpigelic gamudmebiT daxetialeben kuTxidan<br />

kuTxeSi, qveynidan qveyanaSi da sikeTisa da samarTlianobisaTvis ibrZvian.<br />

garegnuli niSnebiTve iwyeba sanCo pansasa da lame guZakis msgavsebac: orive dabalia,<br />

msuqani, biologiuri komizmiT Semkuli, arc erTi ar iziarebs `patronis~ ma-<br />

Ral idealebs. sanCo Tavisi ususurobiT, mxdali xasiaTiT mudam Rimils iwvevs<br />

mkiTxvelSi da Tavisi miwieri moTxovnilebebiT upirispirdeba don kixots. rainduli<br />

idealebi misTvis ucxo da gaugebaria, magram lamanCelis maRal daniSnulebas<br />

intuiciiT mainc mTeli arsebiT grZnobs da gverdidan ar Sordeba, cdilobs, rogorc<br />

SeuZlia, daifaros gareSeTa Tavdasxmebisagan, xandaxan ki rogorc bavSvs, ise<br />

uvlis mas. igi ufro xalxuri SemoqmedebisaTvis damaxasiaTebel komikur tips warmoadgens,<br />

romlisTvisac qveynis sazrunavze ufro maRla piradi keTildReoba dgas.<br />

lamesTvisac aseve gaugebaria oilenSpigelis gauTavebeli xetialis mizani _ Tavisuflebisa<br />

da samarTlianobisaTvis brZola; masac sanCosaviT mxolod yoveldRiuri,<br />

saWirboroto yofiTi problemebi aRelvebs da isic Tavis Tavze ufro zrunavs, vidre<br />

sazogadoebis keTildReobaze. arc lame gamoirCeva gansakuTrebuli rainduli<br />

RirsebebiT da isic Tavisi individualuri TvisebebiT iseve upirispirdeba Tavisuflebismoyvare<br />

oilenSpigels, rogorc sanCo _ don kixots. isic iumoristuli xerxebiT<br />

daxatuli personaJia, romelic folkloruli teqstebidan `gadmosuli~ gmiris<br />

STabeWdilebas tovebs (cnobilia, rom Sarl de kosterma Tavisi romani flandriul<br />

fablioebsa da germanul Svankebze dayrdnobiT Seqmna).<br />

servantesisa da kosteris romanebSi moxetiale wyvilis models daaxloebiT er-<br />

Tgvari mxatvruli funqcia akisria. orive nawarmoebSi keTilSobili mogzaurebi araerTxel<br />

xvdebian komikur situaciebSi da mwerlebic ZiriTadad iumoristulad aRweren<br />

maT Tavgadasavlebs. moxetiale wyvilis orive wevri damoukidebeli, Camoyalibebuli<br />

literaturuli xasiaTia. SeiZleba iTqvas, rom maTi `erTad yofna~ kidev ufro<br />

kargad gamoxatavs maTs gansxvavebulobas, TiToeulis xasiaTs.<br />

don kixotisa da til oilenSpigelis msgavsad, ioane xelaSvilic mTeli nawarmoebis<br />

manZilze mogzaurobs kuTxidan kuTxeSi da yovel Semxvedrs uxsnis, aswavlis,<br />

exmareba, magram Tavisi simarTlismoyvare, principuli xasiaTis gamo xSirad<br />

TviTonve zaraldeba. espaneli da flandrieli gmirebis msgavsad isic sikeTes Tesavs<br />

da maTsaviT xSirad isjeba: `am sabralo berma sadac ra qadageba anu hswavla<br />

daTesa, momkis magier joxi, muSti, wveris gleja da anaforis daxevis meti vera moimko-ra~,<br />

_ ambobs mis Sesaxeb misi Tanamgzavri zuraba; erT-erT morig maspinZels ki<br />

ase mimarTavs: `batono mouravo, Tu es Tqveni saxelo kaci moZRvrebas ar daiSlis,<br />

vgoneb aRarc weli SerCes cemiT da aRarc wveri glejiT~.<br />

maRali moraluri principebis gamo ioanec iseve xSirad xdeba Seuracxyofisa da<br />

damcirebis obieqti, rogorc don kixoti da oilenSpigeli. sayuradReboa is detalic,<br />

rom am komikuri situaciebis dros Tanxvedra am mweralTa gamomsaxvelobiT<br />

xerxebSic SeiniSneba (kerZod, TvalSi sacemia mTavari gmiris gaficxebis iumoristuli<br />

aRwera, ramac mkiTxvels SeiZleba SecdomiT afiqrebinos, rom avtori dascinis<br />

sakuTar personaJs),<br />

ioane bers iseve, rogorc moxetiale wyvilis modelSia, gverdiT mxlebeli hyavs<br />

_ zuraba RambaraSvili, romelic Tavisi komizmiT sanCo pansasa da lame guZaks mogvagonebs.<br />

zurabac iseve usasyidlod da uangarod emsaxureba bers, rogorc sanCo _<br />

330


don kixotsa da lame _ oilenSpigels. isic sanCosa da lamesaviT ar iziarebs zogadsakacobrio,<br />

maRal idealebs da ar monawileobs ioanes diskusiebSi; piriqiT, mecnieruli<br />

saubrebis dros araerTxel SeniSnavs, sadilis an vaxSmobis dro movida da<br />

am bers rom vuyuroT, mSieri davrCebiTo. oxunjobisa Tu dacinvis miuxedavad, isic<br />

sanCosa da lamesaviT pativiscemiT eqceva `patrons~ da zrunavs masze. glexi TiTqos<br />

intuiciiT grZnobs ioanes gansakuTrebul daniSnulebas da amitomac emsaxureba mas<br />

uangarod, uvlis da kidec mfarvelobs araerTgzis daCagrul Tanamgzavrs. zurabac<br />

TiTqos sanCosa da, gansakuTrebiT, lame guZakiviT pirdapir xalxuri Semoqmedebidan<br />

gadmosuli tipia, masac nacarqeqiasaviT xelis ganZreva ezareba da Sromas kardakar<br />

siaruli urCevnia. Tavisi uprincipo xasiaTiTa da dabali inteleqtiT zuraba iseve<br />

upirispirdeba ioanes, rogorc sanCo _ lamanCels da lame _ oilenSpigels. zuraba<br />

ambobs ioanes Sesaxeb: `ese mecnieri kacia da Tu giJi ar xleboda, es viT gamoCndeboda<br />

WkvianaTao~.<br />

`kalmasobaSi gamoyenebuli sazogadoebis TiTqmis yvela fenis mdgomareobisa da<br />

Sexedulebebis gadmosacemad maTTan uSualo kontaqti is xerxia, romliTac sxvadasxva<br />

dros warmatebiT usargebliaT erazm roterdamels `sisulelis qebaSi~, grimelshauzens<br />

`simplicisimusSi~, lesaJs `Jil blazSi~ da sxv., igive xerxia gamoyenebuli<br />

espanuri `pluturi romanis~ iseT ZeglSi, rogoricaa `lazarelio tormoseli~<br />

(d. laSqaraZe, evropeizmis problema qarTul literaturaSi, Tb., 1977, gv. 213).<br />

avantiuruli romanisa da misTvis damaxasiaTebeli specifikuri niSnebis xseneba<br />

`xumarswavlasTan~ dakavSirebiT SemTxveviTi araa. fransua rables, erazm roterdamelisa<br />

da sxvaTa nawarmoebebisagan avantiurulma romanma SeiTvisa menipuri satirisaTvis<br />

damaxasiaTebeli niSnebi _ gamonagonis Tavisufleba, avtoriseuli gamocdilebis<br />

wamyvani roli (gadmocemebTan da TqmulebebTan SedarebiT), moqmedebisa da<br />

personaJis `daumTavrebloba~, TanamedroveobasTan kontaqti, seriozulisa da sasacilos<br />

Serwyma. es niSnebi `xumarswavlasac~ axasiaTebs. magaliTad, saintereso faqtia,<br />

rom skabrezulobis mravali magaliTi TxzulebaSi, uCveulo da komikuri situaciebis<br />

Taviseburi Txrobis manera Zalauneburad iwvevs mkiTxvelSi fransua rables<br />

specifikuri mxatvruli stilis asociacias. rablesTan skabrezul epizodebTan<br />

msgavsebis TvalsazrisiT sainteresoa SemTxveva masxara oTarikas saxlSi, ioanesa da<br />

patri andrias saubari da sxv. am epizodebs araviTari sxva mxatvruli funqcia ar<br />

gaaCnia garda imisa, rom gabeduli skabrezuli xumrobiT gaacinos da gaarTos mkiTxveli.<br />

ioane beris faTerakebiani Tavgadasavlebis aRweramac SeiZleba araerTxel<br />

gagvaxsenos rables gmirebi da maTi uCveulo ambebis gadmocemis xerxi. bolos,<br />

niSandoblivia isic, rom calkeuli, damoukidebeli Sinaarsis Semcveli epizodebis<br />

gaerTianeba erTi siuJeturi rkaliTa da saerTo literaturuli gmirebiT rablesac<br />

iseve axasiaTebs, rogorc kosters, servantessa da ioanes.<br />

rablesa da ioane batoniSvilis mxatvrul-gamomsaxvelobiT saSualebaTa Tanxvedra<br />

SeniSna da Taviseburi mxatvruli xerxebiT gadmogvca tician tabiZem 1929 wels<br />

daweril leqsSi `Semodgomis dRe oqroyanaSi, rable da kalmasoba~:<br />

mec Cavujdebi Cems pantagruels,<br />

cxenis Wixvini mesmis rablesi.<br />

da roca qari sul gamayruebs,<br />

gamova landi ioanesi.<br />

TiTqo gavida es asi weli<br />

da erTi wuTiT gadaiSala, _<br />

var mokalmase mec awindeli<br />

da sakalmaso grZelia Sara.<br />

rogorc Cans, ticiani sityvas `mokalmase~ iyenebs maRali daniSnulebis, saukeTeso<br />

idealebisaTvis mebrZoli adamianis mniSvnelobiT, anu imave mniSvnelobiT, rom-<br />

331


liTac ukavSirdeba sikeTisaTvis mebrZoli don kixotisa da Tavisuflebismoyvare<br />

oilenSpigelis saxelebs mkiTxvelis cnobierebaSi.<br />

ticianma am Zegls uwoda `udidesi epopea me-18 saukunis feodalur saqarTvelosi~<br />

(t. tabiZe, werilebi, narkvevebi, Tb., 1957, gv. 72). `xumarswavla~ erT-erTi yvelaze<br />

tragikuli wignia qarTuli mwerlobis istoriaSi. Txzulebis keTili gmirebi marcxdebian<br />

(zuraba Tavs iklavs), maT Trgunavs garemomcveli boroteba, ingreva saqar-<br />

Tvelos feodaluri monarqia, nadgurdeba adamianuri idealebi. qarTuli literaturisaTvis<br />

ucxoa aseTi uimedoba da sasowarkveTa, amgvari tragikuli paTosi, magram<br />

unda gvaxsovdes, vin aris am nawarmoebis avtori da rodis iwereboda es Zegli.<br />

savsebiT naTeli warmodgena Segveqmneba ioane batoniSvilis miznebsa da ocnebebze,<br />

Tuki gavecnobiT kanonproeqtTa erT-erT umniSvnelovanes krebuls qarTuli samarTlis<br />

istoriaSi _ `sjuldebas~, romelic mxolod qaRaldze darCa, radgan ioane<br />

batoniSvilis patriotul SemarTebas win gadaulaxavi dabrkoleba eloda: gardaicvala<br />

giorgi XII, saqarTvelo ruseTs SeuerTda, batoniSvilebi ruseTSi gadaasaxles<br />

da ioanes gegmebic ganuxorcielebeli darCa. albaT, yvelaze sastiki dartyma mis-<br />

Tvis mainc is iyo, rom ruseTSi `miwveul~ batoniSvilebs samudamod aekrZalaT sam-<br />

SobloSi dabruneba. ioanes adiutantis, gabriel ratiSvilis, Txrobis mixedviT, imdenad<br />

didi iyo qarTveli batoniSvilebis sasowarkveTa am ambis Setyobisas, rom<br />

TviT am brZanebis wamkiTxavi vinme nikolai kamenski aatira kidec qarTveli mamuli-<br />

Svilebis ubedurebam (g. ratiSvili, dasax. naSr., gv. 178-179).<br />

`Tu Tavisi reformebis proeqtSi ioane batoniSvilma gamoarkvia rogor SeiZleboda,<br />

misi azriT, saqarTvelos feodaluri monarqiis ganaxleba da qarTveli eris<br />

gamoyvana progresis gzaze, `kalmasobaSi~ man dagvanaxa, rom srsvili RrRnida mTels<br />

erovnul sxeuls, rom yvelaze metad swored misi mTavari organoebi, ese igi gabatonebuli<br />

da mmarTveli wreebi, iyvnen daavadebuli~ (g. qiqoZe, dasax. naSr., gv. 184).<br />

ioane batoniSvili Tavisi Txzulebis erT-erTi epizoduri personaJia da igi nawarmoebSi<br />

mudam mesame pirSi ixsenieba: `...da gaemarTnen siRnaRisaken batonis-Svils<br />

ioanesTan~, `da mcire xnis ukan batonis-Svils ioanesTan waiyvana...~; magram uaRresad<br />

mniSvnelovania, rom swored avtori afasebs ioane beris moRvaweobas saxarebiseuli<br />

fraziT: `netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~, rac, faqtobrivad, nawarmoebis<br />

mTavari personaJis mxatvruli funqciis gansazRvracaa. maT saubarSi beri batoniSvils<br />

Tavis gaWirvebas SesCivis:<br />

`ioane: swores TqmisaTvis kinaRam qva damkribes.<br />

batonis-Svili: netareba mogewereba qristes brZanebisamebr.<br />

ioane: viTar?<br />

batonis-Svili: netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis, rameTu maTi ars<br />

sasufeveli caTa~.<br />

es fraza (`netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~) TxzulebaSi Semdeg ukve ioane<br />

beris piriT meordeba da am ideis gansxeulebas warmoadgens. ioane batoniSvils<br />

nawarmoebis mTavari gmiri ainteresebs, rogorc garkveuli msoflmxedveloba, rogorc<br />

`ideis matarebeli~ personaJi. `xumarswavlaSi~ saqarTvelos realuri viTarebis<br />

obieqtur asaxvasTan erTad gadmocemulia feodaluri monarqiis ngrevasTan<br />

dakavSirebuli subieqturi tkivili, romelic xelaSvilis cnobierebaSi nafleT-nafleT,<br />

tragikul epizodebad irekleba. gare ralobasTan urTierToba ki ar warmoaCens<br />

ioane bers, rogorc individualizebul literaturul xasiaTs, aramed TviT<br />

xelaSvilis cnobiereba aris am realobis aRqmisa da Sefasebis erTgvari kriteriumi.<br />

swored am dros gamovlenili misi pirovnuli pozicia warmoadgens mas dasrulebul<br />

mxatvrul saxed. Tavisi gmiri avtors ainteresebs, rogorc garkveuli msoflmxedveloba<br />

da es msoflmxedveloba borotebiTa da uvicobiT aRsavse gare realobasTan<br />

urTierTobisas ayalibebs am personaJis xasiaTsa da daniSnulebas (gamoxatuls bibliuri<br />

fraziT: `netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~). `xumarswavlaSi~ gadmoce-<br />

332


mulia katastrofisaken mimavali saqarTvelos utyuari suraTi, romelsac Tan axlavs<br />

mTavari personaJis cnobierebaSi gardatexili realobis pesimisturi Sefaseba.<br />

beris tragikuli peripetiebis iumoristuli xerxebiT gadmocema Cveuli ambavia<br />

ioane batoniSvilis TxzulebaSi. anegdoturi xumrobis elferi dahkravs nawarmoebis<br />

mraval epizods, romlebSic adamianTa gonebrivi ususuroba da zneobrivi siRaribea<br />

gadmocemuli. gr. kiknaZis azriT, `erT-erT saSualebas, raTa adamianma moaxerxos Tavisi<br />

mwuxarebis Semsubuqeba, warmoadgens am samwuxaroSi sasacilos `danaxva~. xdeba<br />

piriqiTac: sasaciloSi sevdis momgvreli momentebis SemCneva zRudavs sicilis gavrcelebis<br />

farglebs~ (qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebis istoriisaTvis, Tb.,<br />

1853, gv. 14). `xumarswavlis~ mxatvruli Taviseburebebic, SeiZleba iTqvas, am ambivalenturi<br />

xasiaTiT aris ganpirobebuli. es nawarmoebi, albaT, zedmetad paTetikuri<br />

da maRalfardovani iqneboda, feodaluri monarqiis ngrevis tragizms xalxuri metyvelebidan<br />

momdinare cocxali iumori rom ar anelebdes. `xumarswavlis~ mxatvrul<br />

Taviseburebebze msjelobisas SeiZleba gamoviyenoT mixeil baxtinis sityvebi, romlebic<br />

menipur satiras exeba: `ideas aq ar eSinia araviTari jurRmulisa da cxovrebis<br />

aranairi WuWyisa. ideis gamomxatveli adamiani, brZeni, ejaxeba samyaroseuli borotebis,<br />

garyvnilebis, simdablisa da veragobis ukidures gamoxatulebas~ (М. Бахтин,<br />

Проблемы поэтики Достоевского, М., 1963, с. 154). marTlac, rac yvelaze ufro naTlad da<br />

garkveviT aris gamoxatuli `xumarswavlaSi~, es aris idea sikeTisa da codnis Sesaxeb<br />

(gansxeulebuli ioane beris saxiT), romelic wamdauwum ejaxeba boroti sawyisis<br />

gamoxatulebas _ adamianTa siregvnesa da cxovrebis WuWys.<br />

am TxzulebaSi Tavs iCens skandalurisa da eqscentriulis iseTi mxatvruli gamovlinebebi,<br />

romlebic Zireulad gansxvavdeba rogorc epikuri Tu tragikuli katastrofebisagan,<br />

iseve klasikuri komediisaTvis damaxasiaTebeli situaciebisaganac. SeiZleba<br />

gabedulad iTqvas, rom `xumarswavla~ principulad axleburi movlenaa qar-<br />

Tuli prozis istoriaSi da axali Janris _ romanis _ dasawyiss moaswavebs. igi mravalmxriv<br />

kavSirs avlens evropul kulturasTan, evropul mwerlobasTan. rac gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania, mraval iseT mxatvrul-gamomsaxvelobiT saSualebas udebs<br />

saTaves, mogviano xanaSi rom Zalze efeqturi mxatvruli figurebis saxiT mogvevlineba<br />

(magaliTad, ilias prozaul SedevrSi `kacia-adamiani?!~).<br />

ioane batoniSvilis Txzulebam Zalze didi dagvianebiT moaRwia qarTvel mkiTxvelamde<br />

da amitomac gansakuTrebuli gavlena ver moaxdina qarTuli prozis ganviTarebaze<br />

(sxvaTa Soris, `xumarswavlis~ reminiscenciebs didi warmatebiT iyenebs `fsevdoteqstis~<br />

Sesaqmnelad aka morCilaZe wignSi `agvistos pasiansi~).<br />

dRes ukve gabedulad SeiZleba iTqvas, rom ioane batoniSvilis `xumarswavla~ qarTuli<br />

prozis axali safexuri da romanis Janris dasawyisia Cvens mwerlobaSi.<br />

333


S i n a a r s i:<br />

1. Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4<br />

2. revaz TvaraZe, TxuTmetsaukunovani mTlianoba --------------------------------------------- 5<br />

3. griver farulava, qarTuli mwerlobis saTaveebTan ------------------------------------ 11<br />

4. griver farulava, qarTuli hagiografia ------------------------------------------------------ 21<br />

5. zurab sarjvelaZe, korneli danelia, elguja giunaSvili; iakob xucesi da<br />

misi Txzuleba ------------------------------------------------------------------------------------------------- 45<br />

6. manana gigineiSvili, iakob xucesis `SuSanikis wameba~ ------------------------------- 52<br />

7. griver farulava, erovnuli hagiografiis gmiri ---------------------------------------- 63<br />

8. revaz siraZe, `wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli agiografiisa - 73<br />

9. griver farulava, TviTdamdablebis gziT – amaRlebisaken ----------------------- 97<br />

11. nino nakudaSvili, ioane sabanisZis `abos wameba~ -------------------------------------- 109<br />

12. goCa kuWuxiZe, `wmida habo tfilelis wamebis~ skolaSi swavlebisaTvis - 115<br />

13. vaxtang rodonaia, `mxned miiTvalvida maxvilsa~ --------------------------------------- 123<br />

14. revaz siraZe, qarTuli agiografia -------------------------------------------------------------- 126<br />

15. zurab sarjvelaZe, korneli danelia, elguja giunaSvili; giorgi merCulis<br />

`grigol xanZTelis cxovreba~ ---------------------------------------------------------------------- 148<br />

16. griver farulava, grigol xanZTelis nakvalevze -------------------------------------- 151<br />

17. pavle ingoroyva, Zveli qarTuli poeziis saleqso formebi -------------------- 159<br />

18. laura grigolaSvili, qarTuli himnografia --------------------------------------------- 177<br />

19. laura grigolaSvili, galobani sinanulisani ------------------------------------------- 185<br />

20. korneli kekeliZe, saero mwerlobis warmoSobisaTvis ----------------------------- 193<br />

21. nodar naTaZe, sargis caiSvili; rusTaveli da misi poema ------------------------ 196<br />

22. korneli kekeliZe, rusTavelis msoflmxedveloba ------------------------------------ 215<br />

23. baCana bregvaZe, platoni da rusTveli ------------------------------------------------------- 222<br />

24. giorgi nadiraZe, rusTavelis esTetika ------------------------------------------------------- 236<br />

25. elguja xinTibiZe, rogor SeviswavloT da rogor vaswavloT rusTveli - 242<br />

26. griver farulava, avTandilis galoba -------------------------------------------------------- 250<br />

27. aleqsandre baramiZe, `vefxistyaosnis~ epoqa ---------------------------------------------- 255<br />

28. guram ramiSvili, sityvis kona da saganTsamyaro -------------------------------------- 271<br />

29. vaxtang goguaZe, xibli arakad Tqmisa --------------------------------------------------------- 274<br />

30. elizbar javeliZe, sulxan-sabas zneobrivi mrwamsis gagebisaTvis --------- 276<br />

31. griver farulava, daviT guramiSvilis msoflSegrZnebisaTvis ---------------- 281<br />

32. sargis caiSvili, daviT guramiSvili ---------------------------------------------------------- 287<br />

33. revaz siraZe, daviT guramiSvilis meore poeturi `me~ ------------------------------ 291<br />

34. daviT werediani, guramiSvilis portreti sami saxelis fonze --------------- 305<br />

35. ivane amirxanaSvili, leqsTa igavi ---------------------------------------------------------------- 313<br />

36. sargis caiSvili, besarion gabaSvili da daviT guramiSvili ------------------ 321<br />

37. kaxa jamburia, ioane batoniSvili da misi `xumarswavla~ ------------------------ 328<br />

334


335


336

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!