You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
g a m o c d e b i s e r o v n u l i c e n t r i<br />
maswavleblis biblioTeka<br />
q a r T u l i e n a d a<br />
l i t e r a t u r a<br />
<strong>tomi</strong> III<br />
Zveli qarTuli literatura<br />
Tbilisi<br />
2009<br />
2
q a r T u l i e n i s a d a l i t e r a t u r i s j g u f i<br />
redaqtorebi:<br />
revaz siraZe<br />
griver farulava<br />
C ssip gamocdebis erovnuli centri, 2009.<br />
3
S e s a v a l i<br />
`maswavleblis biblioTekis~ III <strong>tomi</strong>T iwyeba im statiebisa da eseebis beWdva,<br />
romlebic qarTuli mwerlobis gamorCeul nimuSebs eZRvneba. kerZod, winamdebare<br />
<strong>tomi</strong> moicavs Zvel qarTul literaturas (V-XVIII saukuneebs).<br />
SemdgenelTa ZiriTadi mizani iyo pedagogTaTvis im mniSvnelovani gamokvlevebis<br />
miwodeba, romelTa moZiebac sxvadasxva mizezis gamo sakmaod rTulia<br />
(zogi maTgani dabeWdilia mcire tiraJiT gamocemul wignebsa Tu JurnalebSi,<br />
zogi ki mxolod centralur biblioTekebSi moipoveba da, amdenad, maTi gamoyeneba<br />
regionebSi mcxovrebi pedagogebisaTvis garkveul siZneleebTan aris dakavSirebuli<br />
da a. S.). amdenad, am gamocemaSi Setanili ar aris korneli kekeliZis,<br />
ivane javaxiSvilisa da sxva did qarTvel mecnierTa is gamokvlevebi,<br />
romlebic didi tiraJiTaa dabeWdili da met-naklebad xelmisawvdomia dainteresebuli<br />
mkiTxvelisaTvis.<br />
masala SerCeulia imis gaTvaliswinebiTac, konkretulad romel mweralTa<br />
da nawarmoebTa Sesaxeb dawerili gamokvlevebi daexmareba pedagogs saswavlo<br />
procesis warmarTvaSi; Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom calkeul SemTxveveb-<br />
Si am tomSi iseT TxzulebaTa analizsac SexvdebiT, romlebic tradiciulad<br />
saSualo skolaSi ar iswavleba, magram sayuradRebo informacias Seicavs ama<br />
Tu im mwerlis an literaturuli procesis Sesaxeb.<br />
sagangebod unda aRiniSnos is garemoeba, rom winamdebare gamocema qarTuli<br />
enisa da literaturis maswavlebelTaTvis specialuri biblioTekis Seqmnis<br />
pirveli cdaa da, amdenad, igi ver iqneba dazRveuli calkeuli xarvezebisagan<br />
(magaliTad, SesaZloa, ama Tu im sakiTxis Sesaxeb sxva, aranakleb saintereso,<br />
statiis an eses gamoqveyneba yofiliyo sasurveli da a. S.). yvela SeniSvnasa<br />
Tu winadadebas gamocdebis erovnuli centris TanamSromlebi siamovnebiT<br />
miiReben. ar aris gamoricxuli, rom momavalSi centrma gaagrZelos<br />
am seriis Sevseba calkeuli gamocemebiT, magaliTad, <strong>tomi</strong>T, romelic mieZRvneba<br />
literaturis Teorias an literaturul mimdinareobebs, litmcodneobis<br />
umniSvnelovanesi sakiTxebisadmi miZRvnili ucxouri gamokvlevebis Targmanebs<br />
da a. S.<br />
teqstebis nawili gadmotanilia srulad, nawili ki _ kupiurebiT.<br />
avtorTa stili yvelgan daculia.<br />
gamocdebis erovnuli centri pasuxs ar agebs statiebis avtorTa sadavo<br />
debulebebsa Tu calkeul uzustobebze.<br />
4
TxuTmetsaukunovani mTlianoba<br />
(nawyveti)<br />
5<br />
revaz TvaraZe<br />
mkacri da Tanmimdevruli msjelobisas ueWvelad unda davaskvnaT, rom arc qar-<br />
Tul miToss, arc kerpTayvanismcemlobas, arc qarTvelTa winaprebis sacxovrisidan<br />
wamoyolil mnaTobTa Tayvaniscemas da arc mezobeli sparseTidan Tavsmoxveul mazdeanobas,<br />
ese igi qarTuli warmarTuli kulturis msoflmxedvelobrivi safuZvlis<br />
pretenziis mqone arc erT am moZRvrebas ar Zaledva etvirTa is roli, qristianobam<br />
rom Seasrula kulturuli aRmavlobis asparezze.<br />
marTalia, qarTuli miTosis Cvenamde moRweuli namusrevebic ki gvidastureben,<br />
rom misi saxiT berZnul miTebze aranakleb sagulisxmo movlenasTan unda gvqonoda<br />
saqme, marTalia, am miTosiseul msoflgagebasa da samyaros models oficialuri<br />
qristianobis winaSe hqonda erTi didi upiratesoba _ adamianis dasaxva mTeli xiluli<br />
Tu sulieri sinamdvilis, qvesknel-zesknelis harmoniul mTlianobad moazrebuli<br />
samyaros moukveTel, ganuSorebel nawilad da, amdenad, samyaroul harmoniaSi<br />
misTvis adgilis miCena; magram, Sedarebas rom mivmarToT, es iseTive upiratesoba<br />
iyo, rogoric bunebas Serwymul cxovels aqvs Tundac bunebisgan gamomijnuli da<br />
misdami dapirispirebuli adamianis winaSe: amgvari mTlianoba, amgvari harmonia unda<br />
dairRves, raTa SemdgomSi gamovlindes axal, ganviTarebis ufro maRal safexurze.<br />
platonis naazrevSic xom Seimusra da ganirRva miTosis mier mTlianobad, harmoniad<br />
dasaxuli samyaro, raTa am mTlianobisa da harmoniis filosofiurad dasabuTebuli<br />
gza dasaxuliyo (sxva sakiTxia, vis rogorad miaCnda platonis es cda _ warmatebulad<br />
Tu warumateblad).<br />
qristianuli kulturis orbitaSi moqcevam ufro mkafiod gamoavlina qarTveli<br />
xalxis odindeli tendencia, romlis arsebas evropul kulturasTan daaxloeba Seadgenda.<br />
rameTu qarTuli kultura Tavisi uRrmesi sawyisebiT swored evropuli tipis,<br />
xmelTaSua zRvis auzis kulturaTa tipis fenomeni iyo imTaviTve da verasodes<br />
egueboda geografiuli mdebareobis gamoisobiT moZalebul calmxriv aRmosavlur<br />
kontaqtebs. am mosazrebis damadasturebelia uZvelesi droidanve arsebuli mWidro<br />
urTierToba berZnebTan, uxvad mopovebuli arqeologiuri masala, anTropologiuri<br />
da eTnikuri xasiaTis mravlis umravlesi monacemi, xolo damwerlobis Seqmnis droidan<br />
_ sakuTriv moxazuloba da buneba qarTuli anbanisa. evropeizmi, romlisken<br />
Sebrunebis sawyis epoqad mecxramete saukunes asaxeleben xolme, qarTuli kulturisTvis<br />
faqtiurad uZvelesi droidanve momdinare da saukuneTa ganmavlobaSi ganu-<br />
Sorebeli tendencia iyo da sparseTis mxriv gaafTrebuli winaaRmdegobisda miuxedavad<br />
qristianobis oficialur sarwmunoebad gamocxadebam oden TvalsaCino gaxada es<br />
tendencia. didad sagulisxmoa am mxriv vaxtang gorgaslis erTi gamonaTqvami. politikuri<br />
situaciis gamo sparsTa laSqarSi wlobiT nabrZoli mefe STamomavlobas anderZad<br />
ubarebda: `siyvarulsa berZenTasa nu dauteobT~.<br />
kidev ufro sagulisxmoa, rom qarTuli eklesia meSvide saukunis damdegs oficialurad<br />
miemxro diofizitobas, sastikad devnils imave sparsTa mier, oRond qristianobis<br />
wiaRSi swored dasavluri orientaciis mauwyebels. es ar yofila oden politikuri<br />
orientaciis gamomxatveli aqti (swrafva bizantiasTan daaxloebisa). uwinares<br />
yovlisa igi gamoxatavda sulieri kulturis uRrmes impulsebs, romlebic verasgziT<br />
Seewyoboda monofizitobis gamomSral, sasicocxlo niSatdakargul dogmebs<br />
da sazarlad sqematur msoflgagebas.<br />
yovelive zemoTqmulis gauTvaliswineblad SeuZlebelia IV_XIX saukuneTa qar-<br />
Tuli kulturis da, kerZod, mwerlobis arsebis wvdoma. magram, amasTan erTad, xsenebul<br />
saukuneTa kulturis, mwerlobis bolomde Secnoba da gaazreba SeuZlebeli<br />
iqneba agreTve, Tu ar gaviTvaliswinebT kidev erT moments: dasavlur, evropul ori-
entaciasTan erTad, qarTul kulturas aRmosavlur kulturebTanac ar gauwyvetia<br />
kavSiri. da amas geografiuli, politikuri Tu ekonomikuri faqtorebi ki ar ganapirobebda<br />
mxolod, aramed sulieri ganviTarebis tendenciebic.<br />
soflisa da zesTasoflis dualizmis Signidanve daZleva is ZiriTadi winapiroba<br />
iyo, uromlisodac Sua saukuneTa viTarebaSi verasgziT ver moxerxdeboda mwerloba<br />
daswrafeboda xalxuri Semoqmedebis uSretsa da macocxlebel nakads. rogorc<br />
miTosi, ise sakuTriv folklori mTliani samyarosa da mTliani adamianis gagebidan<br />
amodis intuiturad. magram es aris mTlianobis sawyisi safexuri, refleqsiiT jerac<br />
gauSuqebeli safexuri, romelic Tavdapirvelad ukugdebul unda iqnas, raTa Semdgom<br />
sul sxva sibrtyeSi ganxorcieldes Serwyma. uamisod folkloruli nakadi Tundac<br />
momxibvleli gulubryvilobisa da primitivizmis mets bevrs verafers SesZens literaturas.<br />
soflisa da zesTasoflis mourigebeli dualizmis poziciaze mdgar avtorTaTvis<br />
absoluturad ucxo unda yofiliyo samyarosa da adamianis is harmoniuli<br />
aRqma, raic impulsurad axasiaTebs yovelgvar miTosursa Tu folklorul qmnilebas.<br />
sagulisxmoa, rom momdevno epoqebSi rac ufro uaxlovdeba esa Tu is avtori<br />
mTliani samyarosada mTliani adamianis ideals, miT ufro Zalumad igrZnoba mis<br />
SemoqmedebaSi swrafva xalxuri sawyisebisken (giorgi merCule, giorgi mcire, rus-<br />
Taveli, guramiSvili, vaJa-fSavela). da amiT, xalxuri Semoqmedebisadmi swrafviT,<br />
qristianul msoflmxedvelobas ki ar Sordebian es avtorebi, aramed swored misi<br />
arsebis Rrmad gagebas gvidastureben. diax, Cvenamde moRweul uZveles literaturul<br />
qmnilebaTa avtorebi jer ar arian asulni iseT simaRleze, maT jer ar CauRweviaT<br />
iseTi siRrmeebisaTvis, rodesac azris zeoba TavisTavad moiTxovs da ganapirobebs<br />
mibrunebas im gonebiswamRebi simartivisken, raic xalxur SemoqmedebaSia warmoCenili.<br />
magram isini ukve arian, dRevandeli gamoTqma rom moviSvelioT, WeSmariti<br />
profesionalebi. literaturis kanonebs maTTvis ukve TavisTavadi, TviTmkmari Rirebuleba<br />
aqvT SeZenili, isini uWirvelad axerxeben adamianis arsebaSi mimdinare uRrmes<br />
fsiqiur procesTa wvdomasa da gadmocemas, gonebis urTules monapovarTa ga-<br />
Tavisebas, saTqmelis gamoxatvas imgvari stilisturi, mxatvruli, saerTod, enobrivi<br />
saSualebebiT, rom maTi ena maTematikuri formulis srulyofilebas uaxlovdeba<br />
xSirad. yovelive es ukve TvalsaCinoa iakob xucesis qmnilebaSic da momdevno xanis<br />
ZeglebSic. Tu aviRebT, magaliTad, iseT maradiulsa da, amave dros, Znelad dasaZlev<br />
Temas mxatvruli literaturisa, rogoric aris soflis mswraflwarmavaloba<br />
da amaoeba (rasac, rogorc cnobilia, Sua saukuneebSic da axal epoqebSic qristianuli<br />
da islamuri, agreTve sxva aRmosavluri literaturebis Sedevrebi mieZRvna),<br />
vnaxavT, rom iakob xucesi aramcTu organulad icnobs am Temas, aramcTu axerxebs<br />
daxvewili li-teraturuli saSualebebiT mis damuSavebas, aramed im niuansis gaTvaliswinebiTac<br />
amuSavebs mas, rom, soflis mswraflwarmavali bunebis miuxedavad am<br />
sakiTxSi dogmaturi qristianobis mier boZebul receptTa miuxedavad, ara suldgmuls<br />
ar eTmoba sofeli, romelTan ganSorebac im agreTve maradiulsa da Znelad<br />
gamosaxatav sevdas aRZravs, mSvenebas rom aniWebda yoveli drois literaturas.<br />
sagulisxmoa, rom xsenebuli literaturuli Temis irgvliv saubars TavisTavad<br />
mivyavarT im pirvelwyaromde, im safuZvlamde, romelsac daemyara mwerloba araerT<br />
qveyanaSi. qristianuli saRvTo wignebi gaxlavT es pirvelwyaro, saimdroodac da<br />
momdevno epoqebSic ganuzomlad didi literaturuli Rirebulebis mqone, rameTu ar<br />
darCenila kacTa modgmis cxovrebis, kacobriul urTierTobaTa da mimarTebaTa TiTqmis<br />
arc erTi aspeqti, Zveli da axali aRTqmis wignebSi rom ar yofiliyos gaTvaliswinebuli<br />
da maRalmxatvruli saSualebebiT damuSavebuli. am wignTa gacnoba ukve<br />
TavisTavad niSnavda umaRlesi donis mwerlobasTan ziarebas, Zveli da axali aR-<br />
Tqmis wignebSi arsebuli novelebi, igavebi Tu calkeuli prozauli pasaJebi, `fsalmunis~,<br />
`qeba qebaTas~, `ekleziastes~ igavmiuwvdeneli poeturi memkvidreoba ukve moicavda<br />
im Temebs, ideebs, problemebs, gancdebsa da ganwyobilebebs, romlebiTac suldgmulobda<br />
yoveli epoqisa da yoveli geografiuli ganedis literatura. (am gans-<br />
6
jaT r. TvaraZe kvalSi miadevnebs erTob sagulisxmo magaliTebs maRalmxatvruli<br />
pasaJebisa wminda werilidan, romelTac esesxebian da ebaZebian Zveli da axali qar-<br />
Tuli mwerlobis ZeglTa avtorebi).<br />
`Z v e l i a R T q m a ~<br />
`da abraam iyo moxucebuli, gardasrul<br />
dReTa~ (Sesaqme, 24, 1); `...isu moxucebul<br />
iyo da gardasrul dReTa~ (isu nave 23,<br />
1); `da mefe daviT iyo moxucebuli, gardasrul<br />
dReTa misTa~ (mesame mefeTa 1,<br />
1).<br />
`...xilva RvTisa ixila Zilsa Sina zemxilvariTa<br />
TvaliTa TvisiTa~ (ricxvTa,<br />
24, 4).<br />
`...igi Tavadi ars RmerTi RmerTTa da<br />
ufali uflebaTa...~ (meore sjuli, 10, 17)<br />
`rameTu ganacxada dafaruli igi...~ (meore<br />
sjuli, 27, 19); `igi (RmerTi) gamoacxadebs<br />
RrmaTa da dafarulTa~ (daniel,<br />
2, 22); (RmerTma) `dafaruli cxad yo~<br />
(meore makabelTa, 12, 41).<br />
`...raJams ecruvneT ufalsa...~ (isu nave,<br />
24, 27); `...mecruvnes me...~ (meore mefeTa,<br />
22, 45); `ara vecruo sityvaTa Sina...~ (iobi,<br />
6, 10); `...gecruvnes Sen...~ (ieremia, 12,<br />
6).<br />
`...qveyana SeiZra da canica SeZrwundes<br />
da Rrubelni crodes wyalTa~ (msajul-<br />
Ta, 5, 4).<br />
`...nu iqadin Zlieri ZaliTa TvisiTa...~<br />
(pirveli mefeTa, 2, 10).<br />
RmerTma `...mosces Zalai mefeTa...~ (pirveli<br />
mefeTa, 2, 10).<br />
`...galobdes da xldodes winwiliTa sixarulisaTa<br />
da ebniTa~ (pirveli mefeTa,<br />
18, 6).<br />
`...yovelni qalaqni magarni...~ (meore neStTa,<br />
8, 4); `qalaqi magari~ (esaia, 27, 3);<br />
`...qalaqni Senni magarni~ (miqia, 7, 12).<br />
`da ucxoTeslTaganica iosafats ZRvensa<br />
sZRvenobdes...~ (meore neStTa, 17, 11)<br />
`...hoÁ, naTelo TvalTa CvenTao...~ (tobia,<br />
10, 4)<br />
7<br />
`vefxistyaosani~<br />
`me gardasrulvar, sibere mWirs...~ (36).<br />
`qali mzebr uWvrets yovelTa cnobiTa<br />
zemxedveliTa~ (45).<br />
`...ufalo uflebaTao~ (809).<br />
`gagicxada damaluli gonebaman dafarulman~<br />
(1295); `bolos asre gaacxadna<br />
gonebaman dafarulni~ (1453).<br />
`ver vecruvebi, ver vuzam mas<br />
xelmwifesa mziansa~ (797).<br />
`agrgvinda ca da Rrubelni crodes<br />
brolisa cvariTa~ (1329).<br />
`kaco, Zalsa nu iqadi...~<br />
`Zali momec da Sewevna...~ (6)<br />
`...xma winwilisa, ebnisa~ (1122).<br />
`qalaqi mqonda magari...~ (559).<br />
`...ZRvensa sZRvnides iefosa~ (142);<br />
`ufasosa ZRvensa sZRvnobdi~ (156).<br />
`...naTelo TvalTa CemTao~ (1592).
RmerTi, `romeli hyofs simdablesa ma-<br />
Ralsa zeda da warwymedulTa aRadgens~<br />
(iobi, 5, 11); `...aRamaRle mdabali~ (ezekieli,<br />
21, 26).<br />
`viTarca sizmari ganfrenili ara<br />
ipovos, xolo ganfrinda, viTarca<br />
moCveneba Ramisa~ (iobi, 20, 8).<br />
`simgrgvle cisa~ (iobi~, 22, 14, iso ziraq,<br />
24,4).<br />
`viTarca saxed surin iremsa wyaroTa<br />
mimarT wyalTasa, egre suris sulsa Cemsa<br />
Sendami~ (fsalmunni, 41, 1).<br />
`da vTqu: vinmca mcna me frTeni viTarca<br />
tredisani, aRmca-vfrindi, avimaRle, ganveSore,<br />
mi-mca-ved da ganvisvene...~ (fsalmunni,<br />
54, 7-8).<br />
`sakvirvel a simarTliTa~ (fsalmunni,<br />
64, 6), `rCeul a sityvaÁ Seni~ (fsalmunni,<br />
118, 140).<br />
`romelsa uyvars swavla, uyvars mecniereba,<br />
xolo moZule mxilebisa ugunur...~<br />
(igavni, 12, 1).<br />
`umjobes saxeli keTili, vidre simdidresa<br />
mravalsa...~ (igavni, 22, 1); `izrune<br />
saxelisaTvis, rameTu igi daadgrebis<br />
Senda ufros aTasTa didTa saunjeTa<br />
oqrosaTa~ (iso ziraq, 41, 15).<br />
`dReTa Sina keTilTasa daiviwyebian borotni...~<br />
(iso ziraq, 11, 23)<br />
`sazrdeli da kverTxi da tvirTi _ virsa,<br />
puri da swavla da saqme _ monasa~<br />
(iso ziraq, 33, 25).<br />
`maSin Zovdes mgeli kravTa Tana...~ (esaia,<br />
11,6); `maSin mgelni da kravni sZovdnen<br />
erTbamad...~ (iqve, 65, 25).<br />
`ara RmerTman erTman aRgagnaa Tqven?..~<br />
(malaqia, 2,10).<br />
`nu ara casa da qveyanasa me aRvavseb?~<br />
(ieremia, 23, 24).<br />
8<br />
(RmerTo) `vin mdabalTa gaamaRleb~<br />
(957).<br />
`gasrulda maTi ambavi, viTa sizmari<br />
Ramisa~ (1665. Tundac rusTavels ar<br />
ekuTvnodes es strofi!).<br />
`simgrgvle cisa~ (569, 1415).<br />
`SenTvis asre momsurdebis, wyarosaTvis<br />
viT iremsa~ (1656. es Tanxvedra Cemamdec<br />
iyo SeniSnuli).<br />
`momcnes frTeni da aRvfrinde,<br />
mivhxvde mas Cemsa ndomasa~ (1304. es<br />
Tanxvedra Cemamdec iyo SeniSnuli).<br />
`asre daRrejiT amiT a~ (103), `Sesvla<br />
ar Cemgan JamiT a~ (103), `Suqi Seni<br />
iefad a~ (135), `misi mkvleli TinaTin<br />
a~ (171) da sxva mravali.<br />
`goniersa mwvrTeli uyvars, ugunursa<br />
gulsa hgmirdes~ (904).<br />
`sjobs saxelisa moxveWa yovlisa<br />
mosaxveWelsa~ (799).<br />
`kacsa mixvdes sawadeli, ras eZebdes,<br />
unda povna, maSin misgan aRara xams<br />
gaedasrulTa WirTa xsovna~ (211).<br />
`Semomyare kaeSnisa tvirTi mZime, viTa<br />
virsa~ (958).<br />
`...Txa da mgeli erTad sZovdes~ (1664).<br />
`he, RmerTo erTo...~(2).<br />
`Sen xar savseba yovelTa...~
`ara simravleTa Sina mxedarTaTa Zleva<br />
brZolisa ars, garna zecisa Zalisagan~<br />
(pirveli makabelTa, 3, 20).<br />
`da qmna mefeman solomon samasi Subi<br />
oqrosa Wedili, samasi oqro erTsa Sina<br />
Subsa iyvnes. da samasni farni Wedilni<br />
oqroTa, sami litra oqrosa iyo TviTeulsa<br />
farsa Sina... da qmna mefeman saydari<br />
ZvalTagan spilosaTa didi da moaoqroa<br />
igi oqroTa gamocdiliTa... yovelni<br />
WurWelni, romelni iyvnes winaSe mefisa<br />
solomonisa, oqrosani iyvnes... da ara<br />
iyvnes vecxlisani, vinaTgan arad Seracxil<br />
iyo vecxli dResa Sina solomonissa~;<br />
`da Seagroa mefeman oqro da vecxli<br />
ierusalims Sina, viTarca qva, da<br />
kedrini Seagroa, viTarca Jola~ (mesame<br />
mefeTa, 10, 16-22, 10, 27. ixileT agreTve<br />
gamoslvaTa 25-27-e, 36-e Tavebi, meore<br />
neStTa, 9-20, ivdiTi, 10, 3-4, 15, 14, ezekieli,<br />
28, 13, zaqaria, 9, 3).<br />
9<br />
`ugangebod veras mizmen, Seca-mebnen<br />
xmelTa spani~ (1039).<br />
Zvirfaseulobis, simdidris xSiri da<br />
uxvi aRwera `vefxistyaosanSi~ (am<br />
garemoebas yuradRebas imitomac mivapyrob,<br />
rom, jer erTi, am sferoSi rus-<br />
Tavels oden aRmosavluri mwerlobis<br />
tradiciebi ar umemkvidria, da, meorec,<br />
gamoTqmuli iyo umarTebulo mosazreba<br />
_ simdidrisadmi esodeni yuradReba<br />
`vefxistyaosnis~ avtoris dabali<br />
socialuri wridan warmomavlobas<br />
mowmobso).<br />
amdenad, sxva safuZveli romc ar gvevarauda, Tamamad SegveZlo gveTqva, rom Zveli<br />
da axali aRTqmis wignTa organuli aTviseba sakmao stimuli iqneboda mwerlobis<br />
Casaxvisa da ganviTarebisaTvis. miT umetes, dadgenilia, rom V saukunisaTvis qarTulad<br />
ukve Targmnili iyo am wignTa mozrdili nawili.<br />
mxatvruli amocanebis uaRresad saTuTi damuSaveba saerTod momgebianad gamoar-<br />
Cevs qarTul hagiografias imdroindeli sqematuri konstruqciebis fonze. amis dasturad<br />
igive `SuSanikis wameba~ ikmarebda. qristianuli mwerlobis iseT kardinalur<br />
sakiTxSic ki, rogoric aris soflisa da zesTasoflis mimarTeba, romlis erTmniSvnelovani<br />
gadaWra savaldebulo dogmad iyo miCneuli Sua saukuneTa mTeli literaturisaTvis<br />
(rac iwvevda swored Tvlemis momgvrel sqematizmsa da erTferovnebas),<br />
swored mxatvrul amocanaTa erTguleba karnaxobs iakob xucess ar damalos Tavisi<br />
gmiris arcTu bolomde orTodoqsuli midgoma am sakiTxisadmi: wmindanobis safexuramde<br />
amaRlebul moRvawes sikvdilis win, nacvlad locva-kurTxevisa, faqtiurad<br />
wyevla aRmoxdeba Tavisi gulmxeci meuRlis misamarTiT, raic imis mauwyebelia, rom<br />
dogmaturi qristianobis mier garduvali ufskruliT gaTiSuli soflisa da zesTasoflis<br />
dualistur models erTgvari bzaric atyvia ukve. es bzari kidev ufro<br />
TvalsaCino xdeba cotaTi mogvianebiT, rodesac iqmneba Sua saukuneTa qarTuli<br />
mwerlobis erT-erTi usaCinoesi nawarmoebi _ `sibrZne balahvarisi~. es Zegli ukve<br />
moicavs msoflmxedvelobriv problemaTa im rkals, romlis wiaRSic suldgmulobda<br />
umTavresad Sua saukuneTa qristianuli literatura. am Zeglma cxadyo: qarTul<br />
mwerlobas savsebiT xelewifeboda agreTve saimdrood mniSvnelovani nebismieri<br />
literaturuli problemis daZleva.<br />
amdenad, aRarc is ambavi unda iyos moulodneli, rom qarTuli prozis yvelaze<br />
adreul nimuSebSi ukve Tavs iCens WeSmariti mwerlobis erT-erTi upirvelesi niSani<br />
_ avtoris stilisa da mxatvruli azrovnebis maneris mkveTri individualuroba. dakvirvebuli<br />
mkiTxveli uWirvelad gamoarCevs iakob xucesis lapidarul metyvelebas<br />
`evstaTi mcxeTelis wamebis~ avtoris auCqareblad gabmuli martivi Txrobisagan, orsave<br />
amas _ `sibrZne balahvarisis~ Sinaganad damuxtuli, mRelvare, aliteraciebiT<br />
gawyobili frazebisagan, xolo xsenebul nawarmoebebs _ `habos wamebis~ (VIII sauku-
ne) zviadi maRalfardovnebisagan. ioane sabanisZesTvis ukve nacnobia mxatvruli saxis<br />
TviTmkmari Rirebuleba da frazis marjved moqneviT aRZruli erTgvari tkbobac.<br />
stilismier amocanaTa maRal profesiul doneze gadawyvetis TvalsaCino nimuSia<br />
dialogis xelovnebis ostaturi floba. am mxriv qarTulma prozam imTaviTve Cinebuli<br />
tradiciebi daimkvidra. gamoxdeba arcTu didi xani da Tema siyvarulisa _ `Su-<br />
Sanikis wamebaSi~ oden qve-teqstiT warmodgenili, `balahvaris sibrZneSi~ gakvriT<br />
moxseniebuli, xolo qarTuli mwerlobis pirvel saukuneTa sxva nawarmoebebSi<br />
saerTod gverdavlili _ Tavs iCens qarTuli prozis erT-erT SedevrSi _ `grigol<br />
xanZTelis cxovrebaSi~ (X saukune). da sagulisxmoa, rom am SemTxvevaSic vlindeba<br />
erTgvari winaaRmdegoba msoflmxedvelobasa da mxatvrul amocanas Soris.<br />
msoflmxedvelobrivi kredos Tanaxmad, `grigol xanZTelis cxovrebis~ avtors<br />
TiTqos imis meti araferi marTebda, wyevliT moexsenebina aSot kurapalatis macdunebeli<br />
diaci. magram amjeradac mxatvarma gaimarjva. aSot kurapalatis Seyvarebulis<br />
saxiT mkiTxvelis winaSe warmodgeba ara `dedakaci siZvisaÁ~, rogorc avtors<br />
surda TiTqos warmoesaxa, aramed calkerZ xelmwifis siyvaruliT da calkerZ saRmrTo<br />
SiSiT gulSemusvrili saTno mandilosani, nebauneburad aSkara simpaTias rom<br />
imsaxurebs mkiTxvelisas.<br />
soflisa da zesTasoflis dualisturi koncefciis krizisisgan Tavis daxsnis er-<br />
TaderTi gza SeiZleboda dasaxuliyo mxolod _ am dualizmis Signidanve daZleva,<br />
mTlianobis ideis damkvidreba, soflisa da zesTasoflis harmoniul erTobad dasaxva.<br />
amocana ueWvelad unda ganxorcielebuliyo q r i s t i a n o b i s w i a R S i v e , misi<br />
raobis Seulaxvelad, mis arsebiT debulebaTa xelyofis gareSe. amgvarma msoflmxedvelobrivma<br />
Zvram Tavad gandegilobis idealSic Seitana koreqtivi: TviTmiznuri<br />
gandgomis, faqtiurad Sinaganad gamocarielebuli yofis, TviTgvemis amazrzeni kulti<br />
qmediTi samonastro cxovrebis wesma Secvala. serapion zarzmelis, grigol xan-<br />
ZTelis, ioane, eqvTime da giorgi aTonelTa biografebi mravalgzis aRniSnaven, raoden<br />
intensiuri iyo maTi gmirebis fizikuri da sulieri cxovreba _ umkacres disciplinas<br />
damorCilebuli aqtiuri garja moyvasTa sakeTildReod, didTa saqveyno<br />
saqmeTa aRsasruleblad. `dasxdes serobad da iwdies RvinoÁ da sulieri da xorcieli<br />
sixaruli ganzaves~ (`serapion zarzmelis cxovreba~) _ amgvari ram adrindel<br />
ZeglebSi arsad gvxvdeba, xolo am droidan, daaxloebiT X saukunidan wesad iqceva.<br />
moyvaruli, moalerse mzeriT mimoixilaven avtorni bunebas da mis wiaRSi moqmed<br />
adamianebs. aSkaravdeba Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac amqveyniuri yofa igive<br />
sulieri, igive saRmrTo saqmis aRsrulebaa, Tuki mis arsebas siyvaruli, sikeTe da<br />
kacTa Soris saTnoeba Seadgens. `amisa Semdgomad ubrZana didsa zenons: _ Zmao, STavideT<br />
venaxad... rameTu Jami iyo sTvlisaÁ. da STavides ornive zogad venaxsa mas<br />
Senebulsa missa keTilad nayofiersa. da Jamsa mas Sina movida sanatreli mamaÁ<br />
makari opizeli xilvad moZRvrisa Tvisisa mamisa grigolisa. da viTarca-igi friad<br />
ganixares da survielad moikiTxnes urTierTas. da rameTu iyo Jami puris WamisaÁ,<br />
purad xolo dasxdes... da viTarca Semwuxrda, erTsa Sina saxlsa iyvnes samnive igi<br />
RmrTisa kacni... da esreT ixarebdes samnive igi... da viTarca ganTena mSvidobisa<br />
sadgurTa maT, urTierTas mSvidobaÁ dauteves da warvida mamaÁ makari opizad, xolo<br />
mamaÁ grigol da zenon aRvides Tvisad monastradve~ (`grigol xanZTelis cxovreba~).<br />
aq ukve ilandeba amiran darejanisZisa da misi Zmadnaficebis, an kidev tarielis,<br />
avTandilis da fridonis Seyris suraTebi. erTad yofnis sixarulis, megobrobis<br />
RvTaebrivi grZnoba gadasZalavs maniakuri asketobis gulamoWmul individualizms.<br />
arc is aris SemTxveviTi, rom am drois ZeglebSi xSirdeba gamoTqma _ `oriTave<br />
cxovrebiT Semkobili~, raic rogorc amqveyniur, ise zesTasoflur srulyofilebas,<br />
erT pirovnebaSi ori polusis harmoniul Serwymas gvauwyebs da raic aris ukve pirvelsaxe<br />
rusTavelis (Tu misi genialuri mimbaZvelis) renesansuli formulisa _<br />
`orisav iyos mxlebeli~.<br />
10
qarTuli mwerlobis saTaveebTan<br />
11<br />
griver farulava<br />
mexuTe-meaTe saukuneTa manZilze saqarTveloSi mxolod sasuliero xasiaTis literaturuli<br />
Zeglebi iqmneboda. arqiteqturul, ferwerul da musikalur qmnilebeb-<br />
Tan erTad isini warmarTobaze gamarjvebuli axali qristianuli kulturis sferos<br />
qmnian. ra esTetikur-mxatvruli kanonzomierebani moqmedeben am sferoSi, ragvar<br />
msoflxedvas emyareba es axali xelovneba da ras aZlevs igi sayuradRebos Semdgom<br />
saukuneebs, _ es sakiTxebi, bunebrivia, sityvierebis maswavleblis yuradRebis centrSic<br />
eqceva, rodesac igi Zveli qarTuli literaturis Zeglebs aswavlis. maTze pasuxis<br />
gaucemlad kargad ver gavigebT hagiografiul da himnografiul Txzulebebs<br />
(araa sakmarisi im periodis politikuri, ekonomikuri da socialuri buneba vicodeT<br />
marto). Cven vecdebiT, warmovaCinoT im epoqis mxatvruli literaturis safuZvlisdamdebi<br />
principebi.<br />
yvela drois literaturisa da xelovnebis arss qmnis is, Tu rogor warmoudgeniaT<br />
realurisa da idealuris, adamianurisa da RvTaebrivis urTierTdamokidebuleba.<br />
klasikuri antikurobis xanaSi idealuris, sulieris samkvidrod miwier-materialuri<br />
anu xorcieli arseboba miiCneoda. am epoqis xelovnebaSi suliereba srulad<br />
da harmoniulad erwymis xorcielebas, – lamaz sxeulSi lamazi sulia. raki ase fiqrobdnen,<br />
samyaro da adamiani harmoniul mTlianobad aRiqmeboda. zogadi, RvTaebrivi,<br />
idealuri udrida kerZos, adamianurs, realurs, oRond rafinirebuls, ganwmendils<br />
miwieri naklisagan. plastikuri xelovnebis enaze es ase gamoiTqmeboda: RvTaebriv<br />
srulqmnilebas moqandake ulamazesi mamakacisa Tu qalis sxeulis nakvTTa daxvewilobasa<br />
da proporciulobaSi Wvretda da gamoxatavda. aseTia fidiasis mier oqrosa<br />
da marmariloSi nakveTi saxe zevsisa, polikletis _ dorifori, praqsitelis afrodite<br />
Tu kunZul milosze napovni qandakeba venerasi. yvela am qmnilebaSi gmiris Sinagani<br />
anu sulieri raoba ganuyofel erTianobaSia garegnul silamazesTan da am silamaziTve<br />
amoiwureba. am kanonzomierebis Sesabamisadve, antikur literaturaSi gmiri<br />
ori TvalsazrisiT ar Sefasdeba; sazogadoebrivi da piraduli adamianis saxeSi<br />
uSualod emTxveva erTmaneTs, ganusxvavebelia. sayovelTao normasTan, sazogadoebisagan<br />
ganCinebul idealTan kerZo anu piraduli interesis morigebis, gamTlianebis<br />
sakiTxi aq ar dgas. aseT interess seriozuli fasi da mniSvneloba ar eniWeba.<br />
misdakvalad, pirovnuli swrafva antikuri gmiris saxeSi idealur normas ar SeiZleba<br />
daupirispirdes. homerosis, esqiles Tu sofokles personaJebi (aqilevsi,<br />
odisevsi, promeTe, oidiposi) Sinaganad mTliani, gaubzaravi gmirebi arian. maTi<br />
Zliereba gare movlenebTan dapirispirebaSi (bediswera, bunebis stiqioni, brZolis<br />
veli) vlindeba da ara imaSi, Tu rogor dauqvemdebaron individualuri interesi<br />
sayovelTao normas. yovelive sapirado Tavidanve emTxveva, ganurCevelia sazogadosagan.<br />
maTi gamTlianeba-harmonizaciis sakiTxi arc dgas. amgvarad, Zveli berZnuli<br />
azrovneba kacobriobis lamazsa da normalur bavSvobas gamoxatavda.<br />
es gulubryvilo harmonia daarRvia qristianobam; samyaro `am qveynad~ da `im qveynad~,<br />
sinamdviled da idealad gaTiSa. gacnobierebul iqna, rom winaaRmdegoba arsebobs<br />
adamianis SigniT, sinamdvilis SigniT. `azri, romelmac Tavdayira daayena antikurobis<br />
logika, imaSi mdgomareobda, rom mona aris adamiani, xolo Sesabamisad, adamiani<br />
aris mona RvTisa~ (g. gaCevi). materialuri da socialuri mdgomareoba ki ar<br />
gamoxatavs Cvens faseulobas (`mona adamiania~), aramed morCileba sulier-zneobrivi<br />
principebisa, RvTaebriobis ganmsaxierebeli CvenSi (`adamiani aris mona RvTisa~). adamiani<br />
Tavisi sindisis morCilia; mravali batonis nacvlad, _ erTi ufali, romlis<br />
winaSe yvela Tanasworia. damkvidrda axali gageba adamianisa da RmerTisa rogorc<br />
usasrulobaTa (mikrokosmosi da makrokosmosi). antikuri xanis berZnisaTvis gaugebaria<br />
qristes Tavgadasavlis arsi: `jvars acves glaxaki CamofleTili da mere uc-
ad aRmoCnda, rom igi RmerTia~. miwier, xorciel, amqveyniur siglaxakeSi Tavsdeba<br />
da cocxlobs sulieri, mSvenieri, idealuri, _ ai, ra daamkvidra qristianobam. es ki<br />
iyo didi aRmoCena antikurobasTan SedarebiT.<br />
winaaRmdegobis am suliTaa aRbeWdili qristianuli msoflaRqma, socialur-ekonomikuri<br />
urTierTobani, sazogadoebrivi cxovreba.<br />
zogadi da kerZo, RvTaebrivi da miwieri cnobierebadaa dapirispirebuli erTmaneTTan<br />
qristiani mowamis mxatvrul saxeSi da xelovnebac maTi morigebisa da mTlianobis<br />
sakiTxs Taviseburad wyvets.<br />
qristianuli xelovneba auqmebs ideis (sulieris) da realobis (xorcielis) antikurobisaTvis<br />
damaxasiaTebel mTlianobas da sagangebod upirispirebs maT erTmaneTs.<br />
miiCnies, rom realuris idealurTan uSualod, harmoniulad Serwymisas suli ar<br />
aris Tavisi WeSmariti cnebis Sesabamisad warmodgenili; rom sulierebas ar ZaluZs<br />
Tavisuflad gaiSalos, Tavisi Tavis Sesatyvisi forma miiRos manamde, sanam Caketilia<br />
sxulebriv formaSi (e. i. `lamazi suli~ ufro metia, ufro diadi ram aris, vidre<br />
sxeulis nakvTianoba gamoavlens amas). qristianuli xelovneba SeuZleblad miiCnevs,<br />
– sinamdvile, adamiani gaiazros ganuyofel mTlianobad, rogorc igi esmoda<br />
klasikur antikurobas.<br />
antikuri eposisa da dramis personaJTa Zala da arsi materialuri sinamdvilis<br />
faqtebis, movlenebisa da ambebis sferoSi aseve materialur-faqtobrivad gamovlenil<br />
RonisZiebebSi cxaddeba. gmiris sulieri Sinaarsis Sesaxeb aq mxolod is viciT,<br />
rac faqtobriv qmedebaSi Cans an igulisxmeba pirdapir, uSualod (gmirul moqmedebaSi<br />
_ gmiruli suli, da araviTar SemTxvevaSi _ wamic ki gaorebisa, daeWvebisa).<br />
qristianuli literaturis gmiris saxeSi ki RvTaebrivi da adamianuri mxare uSualod<br />
ki ar erwymis, aramed upirispirdeba erTmaneTs da mxolod idealSia morigebuli<br />
brZolisa da winaaRmdegobis gziT. aqedan gamomdinare, gansaxierebis obieqti<br />
xdeba ara materialuri, uSualo gamovlena sulierisa, sxeulebrivi adamianuri saxe,<br />
aramed TavisTavadi Sinagani cxovreba pirovnebisa. materialuri sinamdvilidan, saganTa,<br />
ambavTa, garegnul koliziaTa sferodan qristianul xelovnebas yuradReba<br />
adamianis sulis SigniT mimdinare procesebze gadaaqvs uSualod.<br />
antikurobis sapirispirod sulieri, idealuri (romlis gamoxatvac saboloo mizania<br />
yvela drois xelovnebisa) qristianul esTetikaSi xorcSesxmasa da Sesatyvis<br />
gamovlinebas Tavis SigniT eZebs da ara realur-miwierSi. magaliTad, Sinagani Zala<br />
Tu silamaze aq pirisaxis nakvTTa natif proporciebSi (qandakeba) an xmalSemarTuli<br />
mxedris plastikur JestSi (literatura) ki ar amoikiTxeba, aramed grZnobaTa uRrmes<br />
mdinarebaSi, ufaqizes emociebSi, saerTod, Sinagan cxovrebaSi. sfero grZnobebisa,<br />
gulisa, Sinagani cxovrebis intimurobisa qmnis hagiografiuli literaturis<br />
gmiris ganmsazRvrel Sinaarss. aqedan gamomdinare, am idealis aRmqmelic (mkiTxveli)<br />
gansxvavebulia antikuri xelovnebis aRmqmelisagan. mowamis saxe hagiografiul nawarmoebSi<br />
da bizantiur freskebze mxolod grZnobadi, xorcieli WvretisaTvis araa<br />
gaTvaliswinebuli. maTi avtorebi orientacias iReben aRmqmelis Sinagan cxovrebaze,<br />
gulze, grZnobisa da intimis Seuferxebel aRmafrenaze, eqstazis iseT aqtivobaze,<br />
romelic advilad Slis sazRvars mxatvrul movlenasa da mis aRmqmels (mkiTxvels)<br />
Soris. warmosaxuli aq iseTi bunebisaa, rom mas xiluli samyaro TiTqos eviwroeba;<br />
mxatvruli saxe biZgs iZleva xilulidan uxilavisaken, grZnobadidan (materialuridan)<br />
zegrZnobadisaken aRmsavlisaTvis. freskaze es imaSi gamoixateba, rom `formebi<br />
iZenen kristalur xasiaTs, ferwerul gaazrebas cvlis xazobrivi, plastikuri moculoba<br />
da xazgasmuli sivrcobrioba adgils uTmobs sibrtyiT gagebas~ (v. lazarevi).<br />
swored amis gamo, rom adrefeodaluri xanis literaturis ZiriTad Sinaarss<br />
qmnis adamianis Sinagani cxovreba da daucxromlad moqmedi siRrme sulisa, yvelaze<br />
Sesabamis formad mas evlineba grZnobaTa intensiuri moZraoba, RaRadisi intimurobisa<br />
da saerTod, lirikuli eqstazi. lirizmi aq is formaa, is tonia, romelic TviT<br />
saxviTi xelovnebis (magaliTad, ferwerul) nawarmoebsac ki aRavsebs.<br />
12
sailustraciod movitanT nawyvets daviT aRmaSeneblis Txzulebidan _ `galobani<br />
sinanulisani~, _ sadac daxvewili lirikuli RaRadisis formiT adamianis rTuli<br />
Sinagani cxovreba ikveTeba: `Jami raÁ wulilTa da ÃmelTa aRmofSÂnvaTaÁ warmodges,<br />
zari mefobisaÁ warÃdes da didebaÁ daSrtes, Suebani uqm iqmnnen, yuavilovnebaÁ daWnes,<br />
sxuaman miiRos skiptraÁ, sxuasa Seudgen spani, maSin Semiwyale, msajulo Cemo!<br />
gan-raÁ-eRos wigni dResa Sina sasjelisasa da me qeddadrekili warmogidge gankiTxvad,<br />
msajuli marTl sjide, msaxurTa risxvaÁ qrodis, marTalni netarebden, codvilTa<br />
hguemdes cecxli, maSin Semiwyale, iesu Cemo!.. martio, srulo, sam-mzeo, erTciskrovnebao,<br />
ganminaTle mxedvelobaÁ sulisaÁ, raiTa gixilo naTeli...~<br />
rogorc miuTiTeben, `aseTi xelovnebis saxeebSi fizikur silamazes ar SeiZleboda<br />
ar daexia ukana planze da ar gadasuliyo Tavis sapirispiro mdgomareobaSic ki.<br />
dadga dro sxva silamazis Ziebisa, romelic aRqmuli da gamoxatuli iqneboda sxvagvarad~<br />
(n. dimitrieva). am xelovnebisaTvis ucxoa swrafva naturaluri, normaluri<br />
formebis silamazisaken, cxovrebiseulisaken, antikur samyaros rom axasiaTebs. `igi<br />
amjobinebda STagonebuli eqstazis gamoxatvas ulamazo, galeul sxeulSi~. warmodgenac<br />
ki lamazi garegnobisa, lamazi sxeulisa garkveul disproporciulobasa da<br />
deformacias ukavSirdeba. freskaze, magaliTad, TvalSi gvxvdeba saxeebi pawawina tu-<br />
CebiT, gazviadebuli viwro cxviriT da Zalian didi TvalebiT, wagrZelebuli, wvrili,<br />
moxrili figurebi.<br />
mSvenierebaze uari ki ar uTqvamT, esTetika ki ar mouspiaT, `dadga dro sxva silamazis<br />
Ziebisa~. axalma drom silamazis axali gageba moitana. STagonebul eqstazs,<br />
mSvenierebas, rogorc vTqviT, ulamazosa da galeul sxeulSi aRiqvamen. Sedegad vi-<br />
RebT imas, rom, magaliTad, martvilis mxatvrul saxeSi hagiografia ZiriTadad orientacias<br />
gmiris sulis moZraobaze iRebs, mis Sinagan gancdebze gvesaubreba; intimi,<br />
RaRadisi, sasoeba, locva, godeba, molodini, natvra, xmovaneba sulis ufaqizesi simisa,<br />
sagnobriv realobad qceuli fiqrebi, _ ai, is asparezi, ZiriTadad, sadac ixarjeba<br />
mowamis Sinagani energia da riTac mis idealurobas veziarebiT. am asparezis<br />
geografiuli are erTob SekumSulia, mTavari yuradReba gmiris sulis siRrmeTa gamomzeurebas<br />
eTmoba. sivrciseul ganaTebas (rogoricaa, magaliTad, `amirandarejanianSi~)<br />
cvlis siRrmiseuli. personaJis sulieri cxovrebis amgvar siRrmeSi gvaxedebs,<br />
magaliTad, ucnobi avtori `Sio mRvimelis cxovrebisa~ (XII s.). Sio mowafeebs daem-<br />
Svidoba da sicocxle mRvimeSi daasrula. gmiris mxatvrul saxeSi gabatonebuli<br />
xdeba misive TviTSegneba, personaJis `sulis metyveleba~, rogorc TviT avtori ambobs.<br />
gmiris cnobierebis muSaoba gadmodis wina planze, sityva TviTon gmirs eZleva<br />
Tavis Tavze. TiTqos Sios sulis oreuli ganze gamdgara da iqedan Sescqeris Tavis<br />
Tavs; pirvelad Tavis gasagnebul RaRadiss xedavs da pozas mlocvelisas: `waremar-<br />
Ten, _ mimarTavs igi uzenaess, _ locvaÁ Cemi viTarca sakumeveli Sen winaSe, xolo<br />
aRpyrobani ÃelTa CemTani, viTarca msxuerpli samwuxroÁ~. Semdeg samyofeli adgilis<br />
ukeTuroba da xorciel SecodebaTa `sapyrobilisagan~ sulis amoyvanis imedia<br />
warmoCenili: `davidev me nebsiT mRÂmesa amas quesknelTa bnelsa Sina, vinai, mowyale,<br />
nu gare-miiqcev pirsa Sensa Cemgan... aramed aRmoiyvane sapyrobilisagan borotTasa<br />
suli Cemi aRsaarebad saxelisa Senisa...~ ukanasknel RaRadisSi sulis dauokebeli<br />
ltolva sacnaurdeba sinaTlisaken: `Sen gananaTle sanTeli Cemi, ufalo, da ganabrwyinve<br />
bneli sulisa CemisaÁ, rameTu bneli ese xiluli Sengan ara dabneldes, naTelo<br />
TualT Seudgamo; xolo Rame, viTarca dRe, ganaTldes~. aq mwerali imas ki ar<br />
xatavs, Tu ras warmoadgens gmiri samyaroSi, rogor gamoiyureba igi obieqturad,<br />
aramed imas, `Tu ras warmoadgens gmirisaTvis samyaro da ras warmoadgens TviTon<br />
Tavisi TavisaTvis~ (m. baxtini).<br />
e. i. moqmedeba aseT nawarmoebSi fsiqologiuri xasiaTisaa upiratesad, xolo moqmedebis<br />
are SemosazRvrulia adamianis Sinagani, sulieri samyaroTi. moqmedebis sivrcis<br />
aseTi SezRudva ufro TvalsaCinoa `wamebaTa~ rigis hagiografiul Txzuleba-<br />
Si; magaliTad, iakob xucesis `SuSanikis wamebaSi~ moTxrobili ambavi eqvs welze<br />
13
met xans rom grZeldeba, TiTqmis mTlianad sasaxlisa da cixis or senakSi mimdinareobs.<br />
magram, rac ufro sayuradReboa, mraval SemTxvevaSi dedofali martoa da<br />
mkiTxveli mowamis sxeulisa da sulis dramatuli dapirispirebis scenebis mowme<br />
xdeba. aseve, konfliqti gmiris sulis siRrmeSia ZiriTadad gadatanili _ e. i. siuJeti<br />
fsiqologiuri xasiaTisaa _ ioane sabanisZis `abo tfilelis martvilobaSi~. nawarmoebis<br />
mesame Tavi, romelic kulminaciuria mTeli TxzulebisaTvis, abos patimrobis<br />
ambavs mogviTxrobs. Tumca personaJi 6 dRis manZilze bevrs moqmedebs, did<br />
energias xarjavs, laparakobs (`da ityoda...~, `da Tqua...~; `da Tqua...~, magram aq aravi-<br />
Tari `ambavi~ (am sityvis Cveulebrivi gagebiT) ar aris. cixis sakanSi Tavis Tavs Setovebuli<br />
abo SiSiTa da axovanebiT, cremliTa da RimiliT erkineba kars momdgar<br />
sikvdils, Tavisive Tavis gansamtkiceblad RaRadebs: `jer-ars Cemdaca dResa amas,<br />
raÁTa ganviZarco SiSi ÃorcTa amaT CemTaÁ, romelni samosel arian sulisa Cemisa...<br />
winaÁswar vxedevd ufalsa, winaSe Cemsa ars maradis, raÁTa ara SeviZra~. aRzevebuli<br />
suli mowamisa macxovars ealerseba, masa da maradiul aryofnas Soris Casadgomad<br />
uxmobs. e. i. mwerals itacebda gansaxiereba ara fizikuri wamebisa, aramed sulieri<br />
tanjvisa.<br />
sulis TavisTavadi moZraoba, misi Sinagani cxovreba Tavisi sixaruliTa da tkiviliT<br />
gaorebisa qristianobam aRmoaCina da mas, rogorc princips, ar icnobs antikuri<br />
xelovneba Tu Sua saukuneebis sagmiro eposi. sasuliero literaturis gmiri,<br />
upirveles yovlisa, sulieri qmnilebaa, pirovnebaa sapirispirod antikuri gmirisa,<br />
romelic, upirveles yovlisa, obieqtur-materialur sarbielze moqmedi arsebaa, romlis<br />
qmedebaSi farulad cxovrobs sulieri Sinaarsi (Semoqmedis mzera ar gamoyofs<br />
mas). materialur garemoze zemoqmedebis, obieqtur movlenebSi monawileobis da faqtobrivi<br />
Rvawlis pirdapir proporciulia antikuri literaturis gmiris sulieri<br />
Sinaarsi. arc homerosis aqilevsis, arc esqiles promeTesa da arc miTiuri amiranis<br />
sulieri Zala ar ixarjeba imaze, rom idealur normas Seusabamon TavianTi subieqturi<br />
neba. aseTi mcdelobidan warmomdgari Sinagani gaorebac (winaaRmdegoba) ucxoa<br />
maTTvis.<br />
rogor gamosaxavs, magaliTad, Sua saukuneebis ferwera pirovnebis Sinagan cxovrebas?<br />
rogorc aRniSnaven, ferwerul kompoziciaSi Tavi, rogorc centri sulieri<br />
gamomxatvelobisa, umniSvnelovanesia, imorCilebs ra yvela danarCen nawils figurisas.<br />
sxeuli gadadis meore planze, gadaiqceva TiTqmis uwonad sidided. igi imaleba<br />
tansaburavis xSiri naoWebis miRma. imave gansakuTrebul rols, rasac antikur qandakebaSi<br />
TamaSobs torsi, bizantiur Tu qarTul xatze asrulebs Tavi. Tavis kompoziciaSi<br />
ki aqcentirebulia maRali Subli da xazgasmulad farTo Tvalebi, sadac Tavmoyrilia<br />
ZiriTadi sulieri Sinaarsi. Tvalebi is sarkmelia, romliTac viyurebiT<br />
gmiris sulSi. yuradReba eqceva kidurebis, gansakuTrebiT mtevnis, damuSavebas. wagrZelebuli<br />
xelis TiTebis nerviuli Jestikulacia rTul Sinagan cxovrebaze miuTi-<br />
Tebs. Zvel qarTul xelovnebaSi ase gamoiyurebian daviT garejis, beTaniis da ubisis<br />
freskebis wmindanebi, iSxnis, berTis, martvilis Wedur nimuSebze gamosaxuli figurebi<br />
jvarcmulisa.<br />
winaaRmdegobis, Sinagani daZabulobis anu dramatizmis ganwyobileba gamoarCevs<br />
Sua saukuneebis xelovnebas. Sinagani winaaRmdegobis niSniTaa aRbeWdili am xelovnebis<br />
Sinaarsis damkvalianebeli umaRlesi ideali – qristes saxe, rogorc igi warmodgenilia<br />
bibliaSi. srulyofili RvTaebrivi buneba macxovarisa sadinars aZlevs<br />
Tavissave adamianur bunebas. qriste ar aris Tavisufali tkivilisa da sisustisagan.<br />
Tavis Tavze Zaldatanebis gareSe, udrtvinvelad ar xvdeba igi satanjvels: `RmerTo<br />
Cemo, RmerTo Cemo, raisaTvis damiteveb me?~ _ ityvis Ze RvTisa jvarcmis epizodSi.<br />
sxeulisa da sulis dapirispirebis tkivilze, e. i. Sinagan winaaRmdegobaze gamarjvebis<br />
gziT maRldeba igi RvTaebriobamde. am umaRlesi idealis SemsgavsebiT, Sinagani<br />
tkivili sxeulisa da sulis dapirispirebisa adamianis mxatvruli saxis umTavresi<br />
principia sasuliero mwerlobaSi.<br />
14
am mwerlobaSi adamianis amaRlebuloba gaigeba rogorc qmedeba, moZraoba sulisa,<br />
rogorc procesi, romlis ganmavlobaSic Tavs iCens Zal-Ronis daZabva, Sinagani<br />
brZola da arsebiT momentebad gvevlineba tkivili, sikvdili, mwuxare grZnoba araraobisa,<br />
tanjva sulisa da xorcisa. es aris ideali qmedebisa, brZolisa, xolo qmedeba-brZola<br />
ZiriTadad pirovnebis Sinagansave cxovrebaSi gaiSleba da ara obieqtur<br />
sivrceSi (rogorc, vTqvaT, `odiseaSi~ Tu `amirandarejanianSi~). es ideali Cven<br />
winaSe warmodgeba rogorc sapirispiro antikuri xelovnebis centraluri saxisa _<br />
mouwyvleli, mTliani, fizikurad srulyofili gmirisa, romelic wamebis Jamsac ar<br />
kargavs harmoniul wonasworobas da lamaz Zlierebas.<br />
sulis is mSveniereba, rac antikur qandakebaSi amoikiTxeba, mTlianad gamoixateba,<br />
gamJRavndeba sxeulis silamaziT, e. i. forma aq uSualo eqoa Sinaarsisa; idea anu<br />
Sinaarsi zustad `zis~ Tavis formaSi, mTlianadaa gaSlili Tavis gansxeulebaSi.<br />
qristianuli mSvenierebis idea ki, rogorc sazRvardaudebeli (absoluturi) da Tavisufali<br />
suli, veRar `eteva~ garegnul-materialur formaSi. sulieroba, romelic<br />
gmiris mxatvruli saxis Sinaarss Seadgens, aq iseTi Sinaarsisaa, rom mas ar ZaluZs<br />
mTlianad gamoxatos Tavisi Tavi bunebriv adamianur saxeSi. da roca xelovneba cdilobs<br />
Tavisufali sulieroba, zecisaken mimswrafi, sxeulebriv-miwier saburvelSi<br />
gaxvios, awydeba winaaRmdegobas – Sinaarsi ver eteva formaSi. rogorc ityvian, qristianuli<br />
xelovneba aris `gamosvla xelovnebisa Tavisi Tavidan, gardameteba Tavis<br />
Tavisa~ (hegeli). magram TviT es procesi, tendencia, xorcieldeba xelovnebis sferoSi<br />
da TviT xelovnebisave formiT. mxatvrul saxes aq yovelTvis aqvs saTqmeli<br />
raRac ufro meti, vidre garegnoba, forma miuTiTebs amaze pirdapir, uSualod. Tu<br />
gonebis Tvals movavlebT Sua saukuneebis qarTul, rusul Tu bizantiur freskebs,<br />
cxadad SevigrZnobT, rom yvela am gamosaxulebaSi suli miiswrafvis zegrZnobadi<br />
(aramaterialuri) samyarosaken, `TiTqos cdilobs Camoxsnas gars Semoxveuli neitraluri<br />
saburveli, romelic aferxebs mis aRmasvlas~. suls eviwroeba sxeuli, sacaa<br />
TiTqos `amofrindeba~ iqedan, sadRac miwasa da cis Suaa gakidebuli; mxatvruli<br />
saxe im zRvarTan dgas, romlis iqeTac iwyeba sicariele, livlivi haerSi, mas `vxedavT~<br />
da verc `vxedavT~.<br />
e. i. esTetikuri grZnoba, rac Sua saukuneebis freskis Wvretisas, sagaloblis<br />
mosmenisas Tu hagiografiuli nawarmoebis kiTxvisas gveufleba, naklebadaa nasazrdoebi<br />
gancdiT mSvenierebisa: plastikurad daxvewili JestiT, ferweruli gaazrebiT,<br />
xazebis simetriiTa da kompoziciuri wyobis harmoniulobiT, formis srulqmnilobiT.<br />
rogorc miuTiTeben, qristianuli xelovnebis nimuSebi imdenad esTetikur<br />
tkbobas ki ar gvaniWeben, ramdenadac gvancvifreben, STagonebiTa da aRmafreniT gvavseben.<br />
amas ki amaRlebulis esTetikuri gancda hqvia. aki iTqva zemoT, rom mowamis saxe<br />
hagiografiul nawarmoebSi da freskaze grZnobadi, xorcieli WvretisaTvis araa<br />
gaTvaliswinebuli. avtorebi orientacias iReben aRmqmelis Sinagan cxovrebaze, intimis<br />
aRmafrenaze, misi warmosaxvis aqtiur Tanamonawileobaze SemoqmedebiT aqtSi.<br />
amaRlebulobaze damyarebuli mxatvruli saxe biZgs iZleva xilulidan uxilavisaken,<br />
miuwvdomelisa da idumalebisaken aRmasvlisaTvis. amaRlebulobis mxatvruli<br />
saxe Cvenive sulier SesaZleblobaTa, ltolvaTa usazRvroebiT gvipyrobs, `zenaarT<br />
samyofTan~ (n. baraTaSvili) miaxloebis gancdiT STagvagonebs. zRvari SesaZleblobisa<br />
amaRlebuli Sinagani WvretisaTvis TiTqmis ar arsebobs.<br />
amis nimuSad mravalTagan movitanT erTs. `ninos cxovreba~ saqarTvelos gaqristianebis<br />
ambavs gvauwyebs. mwerlis mzera aq TiTqos mTlad Semoswvdenia dedamiwas,<br />
romelsac ganaxlebis Jruanteli tanSi amtvrevs da mTeli sxeuli uTrTis: `mTaTa<br />
da borcuTa da ReleTa armuri sulnelebisaÁ aRvidoda camdÀ, da kldeni Seimusvrodes...<br />
caÁ quxda da queyanaÁ iZrvoda, mTani hkrTebodes, borcuni imRerdes, zRuaÁ<br />
dga, wyalni aRmarT diodes...~<br />
mecxre (Tu meaTe) saukunis ucnobi opizeli himnografis mxatvruli xilva ki<br />
tragikul WeSmaritebasTan gvaziarebs:<br />
15
movediT, Zmano, STavixedneT saflavTa,<br />
sada ars Suri, saocrebaÁ da ÃdomaÁ,<br />
sada ars ZÂris xsenebaÁ da zuaobaÁ<br />
da ÃorcTa gulis-Tqumani, aha ese ra<br />
miwa, nacar da Tixa qmnil ars yoveli.<br />
aq, ra Tqma unda, materialuri silamazis namcecic ki aRaraa da nawarmoebis mxatvruloba<br />
tragikuli WeSmaritebis siRrmeTa moxilvis ZaliTaa ganpirobebuli. sxva<br />
SemTxvevaSi amaRlebuli da mSvenieri SeiZleba Seerwyas erTmaneTs.<br />
roca gamosaTqmelis sidiadesa da miuwvdomel amaRlebulobas gamomsaxvelobiTi<br />
formebi Tvals ver usworebs, mwerali ityvis: `brZnad metyvelebaÁ vecxli ars wmidaÁ,<br />
xolo dumili – oqroÁ rCeuli~. am sityvebiT iwyeba giorgi merCulis `grigol<br />
xanZTelis cxovreba~. dumilis aseTsave esTetikur efeqtzea dafuZnebuli `vefxistyaosnis~<br />
is scena, roca pirvel paemanze Seyrili nestani da tarieli usityvod gan-<br />
Sordebian erTmaneTs; gancdis usazRvro-sidiades aq mokrZalebuli dumili ufro<br />
sacnaur-yofs. xolo nikoloz baraTaSvili Semsgavsebul sulier mdgomareobaSi<br />
uzenaess mimarTavs: `...CemTa bageT raRa dauST Senda saTqmelad, maSa, dumilic miiTvale<br />
Sendami locvad~.<br />
sxeulisa da sulis, miwierisa da zeciuris dapirispireba Sua saukuneebis xelovnebaSi<br />
badebs mtanjvel konfliqts, yvela qmnilebas aniWebs daZabulobis gamoxatulebas.<br />
daZabulobis es ieri cxadad atyvia qarTuli hagiografiuli literaturis<br />
gmirebs – SuSaniks, evstaTi mcxeTels, abo Tbilels, grigol xanZTels; Cveni saxvi-<br />
Ti xelovnebis nimuSebs _ daviT garejisa da beTaniis freskebs, berTis jvarcmas<br />
(XI s.), iSxnis jvarze (973 w.) gamosaxul figuras macxovrisas.<br />
ganwyobileba daZabulobisa, gamoxatuleba Sinagani dramatizmisa sasuliero stilis<br />
erTi umTavresi wanamZRvarTagania. am xelovnebis stilSi igi Tavs iCens, rogorc<br />
ideis, Sinaarsis ver dateva saxeSi, formaSi, rogorc `gamosvla xelovnebis<br />
Tavisi Tavidan, gadameteba Tavisi Tavisa~.<br />
mTel am ukanasknel msjelobas ki aseT daskvnamde mivyavarT: filosofiuri Sinaarsis<br />
siRrmiT qristianuli xelovneba aWarbebs rogorc antikurs, ise Semdgomi xanis<br />
saero xelovnebas; rac Seexeba grZnobad gansxeulebas, formas, igi antikuri epoqisa<br />
da momdevno periodis saero ZeglebSia (magaliTad, `vefxistyaosanSi~) ufro<br />
srulyofili.<br />
qristianuli xelovnebis ideali bevr aspeqtSi ufro aris Cveulebrivi, adamianuri,<br />
Cveni msgavsi. es garemoeba ki iman gansazRvra, rom yvelaze amaRlebuli da idealuri<br />
– RmerTi – Sua saukuneebs xorciel, Cvens msgavs arsebobaSi ecxadeba; es ase<br />
warmoidgineba: RmerTi gansxeulda, iSva, icxovra da, swored imitom, rom xorcieli<br />
arseba iyo, mokles (antikuri RvTaebani _ zevsi, apoloni, venera... mxolod qvasa da<br />
metalSi, anu mxatvrul WvretaSi, moevlinneT Zvel berZnebs, da ara xorciTa da sisxliT).<br />
xelovneba, rogorc miuTiTeben, mxolod axla iZens umaRles uflebas – absoluturis<br />
anu RvTaebrivis, idealuris gamosaxatavad gamoiyenos saxe Cveulebrivi<br />
adamianisa, miseuli wesi garegnuli gamovlinebisa.<br />
Cveulebrivi saxe miwieri adamianisa da garegnuli misi gamovlineba ar aSenebs<br />
klasikuri antikuri xelovnebis ideals, `lamazi~ niSnebiTa da formebiT cvlis simwires<br />
bunebrivisas, miwier nakls. Sua saukuneebis xelovneba ki eswrafvis uSualo<br />
kavSirs cocxal adamianTan. Cvens gulsa da emociur gancdas Sinaganad ar uaxlovdeba<br />
da nakleb exmianeba, gansacdeli antikuri klasikuri literaturis personaJebisa,<br />
stoikurad rom gadaitanen tanjvas, harmoniuli da Sinaganad gaubzaravni, monoliTurni<br />
rom arian.<br />
vinaidan TviT RmerTi Camodis xorciel, xrwnad arsebobamde, Cveulebrivi adamiani<br />
naTesaobriv siaxloves xedavs uzenaesTan; xorcieleba da materialuri movlenebi<br />
fasiandeba. esTetikuri ideali yofiTTan da CveulebrivTan Seiqna wilnayari. idealurs<br />
SeuTavsda Cveni sisuste da tanjva. cnobili debuleba, rom klasikuri<br />
16
antikuri xelovneba axdens adamianis gaRmerTebas, garkveulad Sesabrunebelia Sua<br />
saukuneebis xelovnebis mimarT, romelic RmerTis gaadamianurebis gziT wavida.<br />
radgan adamianis sulieri samyaros siRrmiseuli silamaze gamocxadda umaRles<br />
mSvenierebad, mxatvruli saxis konstruqciaSi Tavisufali gza mieca materialuri<br />
sinamdvilis SemTxveviTobas, yofiTi sinamdvilis aqsesuars, miwier naklulevanebas,<br />
garegnulad Cveulebrivsa da ulamazosac ki. faqtebis, moqmedebis, ambebis Sinagani<br />
sarCulisa da motivis Zebna wamoiwia wina planze. Aamitom SesaZlebeli gaxda TiTqmis<br />
yovelgvari faqti, ambavi da Strixi Semotaniliyo nawarmoebis mxatvrul qsovilSi,<br />
rogorc garegani da formaluri momenti. ufro metic, STagonebuli eqstazis<br />
gamoxatvas, naTqvami iyo zeviT, es xelovneba amjobinebda `ulamazo, galeul sxeul-<br />
Si~. aq ukve mxatvruli stilis sakiTxs mivadeqiT. bibliur moTxrobaTa da hagiografiul<br />
TxzulebaTa Seswavla qmnis sul sxva warmodgenas maRali stilisa da amaRlebulis<br />
Sesaxeb, vidre antikuri epoqis nawarmoebebi Tu `vefxistyaosani~. homerosisa<br />
da rusTvelis qmnilebebSic aris warmosaxuli yofa-cxovrebiTi epizodebi, Cveulebrivi,<br />
miwier-adamianuri detalebi, naklulevanebani (magaliTad, odisevsis fexis<br />
dabanis scena `odiseaSi~; fatman-avTandilis urTierToba `vefxistyaosanSi~), magram<br />
yofiTi, yoveldRiuri cxovrebis es sfero mudam rCeba idiliur, mSvidobian garemod<br />
da amaRlebulis, tragikulis, problematuris konstruirebaSi igi ar monawileobs.Ee.<br />
i. idealuri yofiTSi ar moiazreba, maSin, roca bibliur moTxrobebsa da hagiografiul<br />
TxzulebebSi `amaRlebuli, tragikuli da problematuri imTaviTve swored<br />
yofiTsa da yoveldRiurSi vlindeba~ (e. auerbaxi). amis saukeTeso nimuSia sayovelTaod<br />
cnobili saxarebiseuli moTxroba jvarcmisa, rogorc gansakuTrebiT tragikuli<br />
da amaRlebuli. is, rom qriste jvarcmul iqna, rogorc Cveulebrivi damna-<br />
Save, _ uaryofili, damcirebuli, masxrad agdebuli, _ es moTxroba sruliad spobs<br />
esTetikuris antikur normebs. `is qmnis axal maRal stils, romelic aramcTu uaryofs<br />
grZnobad-realurs, aramed SeiTvisebs kidec ulamazos, uRirss, fizikurad dakninebuls~<br />
(e. auerbaxi). e. i. idealuri yofiTSi, CveulebrivSi ganiWvriteba.<br />
giorgi merCulis `grigol xanZTelis cxovrebaSi~ moTxrobilia, Tu rogor warmoudgaT<br />
javaxeTis krebaze (arsenis kaTalikosobis kanonierebis sakiTxs rom mieZ-<br />
Rvna) Sekrebil ber-monazvnebs grigoli. ixiles `igi momavali karauliTa Soris krebulsa<br />
mas mamaTasa sakÂrvelad xilviTa, rameTu samoseli igi Seuracxi (ubralo,<br />
mdabiuri!), romel emosa moxucebulsa mas, esreiT Canda, viTarca samoseli naTlisa<br />
brwyinvalisa ganucdelisai~ (TvalSeudgami). ubralo, mdabiuri (`Seuracxi~) samoseli<br />
ixilveba, viTarca TvalSeudgami sinaTlisagan moqsovili. ubraloeba ganmsWvalulia<br />
TvalSeudgami brwyinvalebiT, Sinagani silamaze `eteva~ garegnulad CveulebrivSi.<br />
xolo iakob curtavelis Txzulebis mTavari gmiri wamebis meSvide wels ase gamoiyureba:<br />
`moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda wylulebaÁca ÃorcTa<br />
misTaÁ da daucxromelad SromaTa maT gamo dausivdes ferÃni misni da Txramli<br />
aRmosdioda adgil-adgild. da wylulebani did-didni iyvnes da matlica dasxmul<br />
iyo wylulTa maT, romel-igi aRiRo ÃeliTa TÂsiTa da miCuenebda me da hmadlobda<br />
RmerTsa~.<br />
idealuris aseTi stilisturi formireba mTlianad ewinaaRmdegeba silamazis rogorc<br />
antikurs, ise rusTvelur gagebas. aq swored ulamazo sxeulSia lamazi suli.<br />
msoflaRqma, romelmac RmerTi miwaze Camoiyvana da Cveulebrivi adamianuri arsebobiT<br />
Semosa, esTetikuri idealis formirebaSic yofiTsa da Cveulebrivs emyareba.<br />
amis Semdeg bunebrivad ismeba kiTxva: ra funqciiTa da proporciiT Sedis sasuliero<br />
mwerlobis idealSi miwier-xorcieli momenti, adamianis materialuri arseboba?<br />
Sua saukuneebis ideologiisaTvis amqveyniuri sinamdvile TavisTavad sruliad<br />
ar warmoadgens borotebas. materialuri samyaro keTili RmerTis qmnilebaa, ara satanisa<br />
da mas Semoqmedis sikeTisa da sibrZnis niSnebi gaaCnia. imave gziTaa Seqmnili<br />
Cveni xorcieli bunebac, Seqmnilia igi `silamazisa da Tanazomierebis kanonebis~ mi-<br />
17
xedviT. Yyofiereba miCneulia sikeTed da xazgasmulia, rom Semoqmeds Seqmnilni uyvars,<br />
viTarca mamas Svilni. dadebiTi damokidebulba xorcieli sinamdvilisadmi Sua<br />
saukuneebis ideologiis safuZvelSive devs. religiur sistemaTa grZel istoriul<br />
rigSi qristianobaa is religia, romelmac RmerTi Cveulebrivi adamianisagan Sobilad<br />
aRiqva, Cvenive msgavsi xorcieli arsebobiT Semosa, miwier sinamdvileSi acxovra<br />
da jvarcmulis eklis gvirgvini adamianTan xeliT daadga Tavze. `Tavisi TavganwirviT<br />
adamianebisaTvis, xorcSesxmiT, RmerTma usasrulo faseuloba mianiWa Tvi-<br />
Toeul adamins, gaaTanabra igi TavisTan~ (n. dimitrieva).<br />
amisdakvalad, Sua saukuneebis xelovnebaSi sxeulis silamaze, materialuri sinamdvile<br />
daCrdilulia ara TavisTavad, aramed sulier samyarosTan SedarebiT da SepirispirebiT.<br />
`samyaro sulisa gamarjvebas zeimobs garegan samyaroze... da amis kvalobaze<br />
xorcieleba ufasurdeba~ (hegeli). sulieri interesebisa da xorciel swrafvaTa<br />
Sejaxebis gzaze Sua saukuneebis xelovnebis gmiri maRldeba ukanasknelze.<br />
Tu materialur-xorcieli yofna araraobaa, ueWvelia da TavisTavad cxadi, misi<br />
aseTobis mtkicebas naklebi fasi aqvs. araraobaze maRalia yvelaferi, rac mis miRma<br />
devs. esTetikurad zemoqmedi is amaRlebuloba SeiZleba iyos, roca mniSvneloba da<br />
fasi aqvs imas, razedac maRldebian (magaliTad, sicocxles, mitanils samSoblos<br />
samsxverploze).<br />
adamianis grZnobad-materialuri mxare sulier-RvTaebrivTan SedarebiT da SepirispirebiT<br />
aris dabali Sua saukuneebis ideologiisaTvis. Sedareba-Sepirispireba<br />
da kontrasti am epoqis xelovnebis principuli stilisturi niSania. sailustraciod<br />
SeiZleba warmovidginoT ori sibrtye sivrceSi, erTi dabla da meore maRla. qveda<br />
sibrtye amqveyniur-materialur arsebobas ganasaxierebs, zeda – sulier-RvTaebrivs.<br />
qristianuli xelovnebis nawarmoebi ar arsebobs rogorc esTetikuri sagani, Tu ar<br />
aris am ori sibrtyis Sepirispireba-kontrastis TvalsaCino gancda, mTlianoba, roca<br />
isini erTmaneTs moiTxoven da uaryofen. rac ufro cxadia orive sibrtyis realobis<br />
Segneba, miT ufro Zlieria mxatvruli gancda. sulier-idealuris simaRle miwier-materialuris<br />
SedarebiTi sidabliT aRiqmeba da piriqiT. personaJma cocxal gancdebad<br />
gamovlenili tkiviliT unda gaiaros aRniSnuli manZili or sibrtyes Soris, ra-<br />
Ta nawarmoebma mizans miaRwios. gmirisagan am gzis, am winaaRmdegobis daZlevis suraTi<br />
aqcevs nawarmoebs mxatvrul movlenad. Tu ar aris qveda sibrtyis cxadi, TvalsaCino<br />
gancda, maSin aRar aris manZilis SegrZneba, aRar aris winaaRmdegoba. e. i.<br />
aRar aris esTetikuri sagani.<br />
Sepirispireba-kontrastis (antiTezis) stilisturi Strixi iqedan momdinareobs,<br />
rom arseboba moazrebulia winaaRmdegobad da brZolad da ara uSfoTvel harmoniad<br />
(amis Taobaze zeviT ukve iTqva). Semoqmedma `jaWvi saukuneTa, _ ityvis erTi imdroindeli<br />
filosofosi, _ viTarca ulamazesi poema, Seamko erTgvar antiTezaTagan~ (avgustine).<br />
qarTuli hagiografiuli literaturis ZeglTa stilistur sistemaSi kontrastis<br />
principi TvalSi gvecema yvelgan da yvelaferSi; sxeuli da suli, sikvdili da sicocxle,<br />
saiqio da saaqao, keTili da boroti, sinaTle da sibnele, _ ase antiTezisurad<br />
wamodgeba mkiTxvelis warmosaxvaSi mTeli sinamdvile. iakob xanZTelis Txzulebis<br />
gmiri – SuSaniki cixeSi gamomwyvdeuli eubneba mnaxvelT: `Wirisa amisa wil<br />
Cemisa qristeman mommadlos me sixaruli, satanjvelTa amaT wil – gansuenebaÁ, guemaTa<br />
amaT CemTa da TrevaTa da SeuracxebaTa – mivemTxÂo me didebasa da pativsa ca-<br />
Ta Sina dausrulebelsa~.<br />
kontrastis formiTaa gamarTuli SuSanikis mimarTva varsqenisadmi (`ara Tu me<br />
aRmemarTa xati igi...~), sadac pitiaxSis sarwmunoebriv-saxelmwifoebriv Ralats misi<br />
mamis – arSuSas – mamuliSviluri Rvawli upirispirdeba.<br />
`abos wamebis~ kompoziciaSic ki SeiniSneba kontrastis principi. nawarmoebis pirveli<br />
Tavis didi nawili sagangebod muqi saRebavebiTaa Sesrulebuli, imas warmosaxavs,<br />
rom qarTvelni arabTa uRelqveS `ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni<br />
18
qarTagan ZlierTa~. saerTo SiSisa da erovnul-sarwmunoebrivi suliskveTebis mouZlurebis<br />
am muq fonze naTlis svetad aRimarTeba STagonebuli saxe im kacisa, romelic<br />
`ara Tu pirveliTganve Cuengani iyo, aramed umecari, sarwmunoebisagan Cuenisa<br />
ucxoÁ, ucxoÁTa SjuliTa movida da qristesa RmerTsa Cuensa, Seemecna~. Aavtori mimarTavs<br />
mowames: `Sen ugunurTa maT SemwirvelTa SenTa (Senma mkvlelebmao) maxÂli-<br />
Ta da cecxliTa umetÀs alisa gangabrwyinves... Sen naTesavTa SenTa ucxo da gangdebul<br />
gyves, xolo qristeman ismaitelTa Soris (mahmadianTa Soris), viTarca vardi<br />
ekalTagan, gamogarCia...~<br />
antiTezisis efeqtzea gamiznuli saba iSxnelis is mimarTva bagrat kurapalatisadmi<br />
(`cxovreba grigol xanZTelisa~), sadac beri xelmwifis meufebas, droiTa da<br />
sivrciT Semofargluls, upirispirebs RvTaebis Zlevamosilebas, dausazRvrels, maradiuls.<br />
giorgi mcire, avtori `giorgi aTonelis cxovrebisa~, Tavis gmirs ase warmogvi-<br />
Cens: `kaci zecisaÁ da angelozi queyanisaÁ~; `yrmaÁ, moxucebulobiTa Semkuli, da Wabuki,<br />
siberiTa ganSuenebuli~; `aman netarman kacman sakÂrvelman da kacTa bunebisa<br />
uzeSTaes SeukadrebelTa Semkadrebelman~; `mravliTa RoniTa da vedrebiTa ver uZlo<br />
SepyrobaÁ SeupyrobelisaÁ mis da iZlia mZle uZlevelisagan...~ da mravali sxva.<br />
rac mTavaria, kontrastul ganwyobilebaTa da swrafvaTa Sejaxebis asparezia hagiografiul<br />
gmirTa arseboba. maT oqro-vercxls, pativs, saxels, Tanamdebobas aRuTqvamen<br />
– isini tanjvasa da sikvdils amjobineben (`wamebaTa~ Janri); maT simdidre, fufuneba,<br />
dideba da Zalaufleba eliT isini siRaribes, simdables, uxmauro cxovrebas,<br />
mokrZaleba-morCilebas irCeven (`cxovrebani~). dramatuli simZafriT sacnaurdeba winaaRmdegoba<br />
sxeulisa da sulisa, miwierisa da zeciurisa.<br />
qristianoba ar uaryofs am qveyanas, materialur sinamdviles, magram miiCnevs, rom<br />
miwieri cxovrebis bevri mxare Tavis TavSi Seicavs SesaZleblobas iqces Cvens mtrad.<br />
gonebis mkacr kontrols daumorCilebeli miwieri buneba azianebs sulier cxovrebas.<br />
umaRles Zlevamosilebad saxareba imas ki ar miiCnevs, saerTod aRikveTo da<br />
moaSTo xorcieli swrafvani, moakvdino sxeuli, e. i. gaeqce mters, aramed SeebrZolo<br />
mas, dasZlio winaaRmdegoba, gonierebis mkacr kontrols dauqvemdebaro xorcieli<br />
survili, Sen ibatono imaze, rac Senze cdilobs gabatonebas. arc erTi xorcieli<br />
moTxovnileba TavisTavad ar iTvleba borotebad, zomierebis farglebSi maTi<br />
dakmayofileba bunebrivadaa miCneuli. isini mtrad iqcevian, roca gabatondebian<br />
adamianze, moralur sazRvrebs dagvaviwyeben (Tanamdeboba – tiranad gvaqcevs, Wamasmis<br />
survili _ qurdad). miiCnevdnen, rom adamianebi Cvensave SigniT davatarebT<br />
erTob saSiS mters (mdabal xorciel survilebs). da Tu brZola momxdur mterTan,<br />
garegan winaaRmdegobasTan, mainc mTavrdeba, `brZola Cvens sulSi grZeldeba TviT<br />
sikvdilamde~ (tertuliane). winaaRmdegoba da brZola saukeTeso `mesa~ da mdabal<br />
`mes~ Soris, am brZolaSi mopovebuli gamarjveba iTvleba did gamarjvebad. Sinagani<br />
winaaRmdegobiTa da brZoliT ixsneba gza zeciuri amaRlebisa.<br />
Aadamianis kerZo, piraduli swrafvani Sua saukuneebis literaturuli gmiris modelSi<br />
aucileblad Semodis. igi winaaRmdegobaSi aRmoCndeba idealurTan, sayovel-<br />
TaosTan. Sinagani gaorebisa da tkivilis gziT gmiri maRldeba piradulze, romelsac<br />
fasi da mniSvneloba aqvs. rac ufro realuria am faseulobis Segneba, miT ufro<br />
mZafria winaaRmdegobis tkivili. kerZo, miwier-piraduli sawyisi harmoniulad ki<br />
ar erwymis da msWvalavs zogads, idealurs, aramed emsaxureba mas, rogorc sayrdeni,<br />
kvarcxlbeki, romelzedac aRimarTeba monumenturi saxe idealisa. kerZo Tu xorcieli<br />
Tavisi araarsebiTobiTa da SedarebiTi faseulobiT amkvidrebs arsebiTobasa da<br />
amaRlebulobas zogadisas, sulierisas.<br />
amaRlebuloba Sinagani tkivilisa da gaorebis daZlevasa da moxsnas gulisxmobs<br />
idealSi. sulieri sinaze, netareba da sixaruli sasuliero literaturis gmirTa saxeebSi<br />
rom gamokrTis, aris sixaruli tanjvasa da tkivilze gamarjvebisa, gaorebis<br />
daZleviT gawonasworebuli sulisa. igi gamoixateba cremliani RimiliT. `cremli<br />
19
mianiSnebs kaeSans, Rimili – naTelsxivosnobas~ (hegeli). amrigad, cremlebSi gamomkrTali<br />
Rimili Sinagan gaorebaze gamarjvebiT, tkivilis daZleviT mogvrili sixarulis<br />
Rimilia.<br />
ase cremlebSi krTis Rimili, roca SuSanik dedofali tkiviliTa da sasoebiT<br />
RaRadebs: `(varsqenma) uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli Cemi daSrita da<br />
yuavili Cemi daaWno, Sueniereba sikeTisa Cemisa daabnela da dideba Cemi daamdabla.<br />
da RmerTman sajos mis Soris da Cems Soris. xolo me aw amas vhmadlob RmerTsa,<br />
rameTu tanjviTa misiTa me lxineba vpoo, da guemaTa da TrevaTa misTaTÂs me gansuenebasa<br />
mivemTxvio, da ugulisxmoebisa da uwyaloebisa misisaTvis me wyalobasa<br />
moveli ieso qristÀs mier uflisa Cemisa~.<br />
cremlSi Rimilis, tanjvaSi sixarulis gancdiTaa aRbeWdili am nawarmoebis is<br />
epizodebi, roca nagvem-natanji qali TviT anugeSebs misTvis cremlis mRvrelT,<br />
magaliTad, iakob xucess: `nu stir CemTÂs, rameTu dasabam sixarulisa iqmna Cemda<br />
RamÀ ese~. da me varqu wmidasa SuSaniks: `mibrZane da mogbano sisxli ege pirsa Sensa<br />
da nacari...~ xolo wmindaman SuSanik mrqua me: `xuces, magas nu ityÂ, rameTu sisxli<br />
es ganmwmedel ars codvaTa CemTaÁ~. uerTierTsapirispiro ganwyobilebani aseve dramatulad<br />
exlarTeba erTmaneTs im scenaSic, dedofalma rom sakuTari sxeulidan<br />
aiRo matlebi `ÃeliTa TÂsiTa~, iakobs `uCuenebda da hmadlobda RmerTsa~. analogiurad<br />
aRiqmeba `abo tfilelis wamebis~ is monakveTi, roca ukanaa motovebuli sapyrobileSi<br />
Tavis TavTan brZolis cxra dRe da axla martvili sikvdiliT dasasjelad<br />
mihyavT. `romelni hxedvides mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes<br />
misTÂs. xolo wmindaman habo hrqua maT: `nu stirT Cem zeda, aramed gixaroden,<br />
rameTu me uflisa Cemisa mival, locviT warmgzavneT!..~ xolo jalaTTa winaSe abom<br />
`ukun isxna Ãelni TÂsni juaris saxed zeda zurgsa TÂssa da mxiaruliTa piriTa da<br />
kadnieriTa suliTa RaRad-yo qristÀs mimarT da moudrika qedi TÂsi maxÂlsa~. xolo<br />
kostanti qarTveli (ucnobi avtoris `cxovrebaÁ da wamebaÁ kostantisi qarTvelisaÁ~)<br />
saocari STagonebiT gasxivosnebuli ugalobs uzenaess sikvdilis pirispir da Tan<br />
`nakadulni cremlTani gardamodiodes TualTagan misTa~. iqve mdgomni jalaTni<br />
`scemdes pirsa missa da mravliTa tanjviTa stanjvides mas, aramed enaÁ misi ver daabrkoles<br />
galobad~. cema-gvema da `nakadulni cremlTani~ STagonebul eqstazsa da<br />
galobaSia gadamdnari, sublimirebuli.<br />
adamianis piraduli da miwieri swrafvani, romelTa anareklia RimilSi gadamdnari<br />
es cremlebi, ar SeiZleba Zalian mkveTri da Zlieri iyos, Torem igi daCrdilavs<br />
netarebas sulieri siyvarulisas, msaxuris mniSvnelobas dakargavs da Tavis-<br />
Tavad azrs SeiZens. erTob aRzevebuli miwieri TviTonve Seqmnis dabrkolebas Tavisi<br />
Tavis gauqmebisaTvis idealis bolo safexurze. idealuri ki aq, rogorc iTqva, miwieris<br />
moxsniT, daqvemdebareba-morCilebiT mkvidrdeba da ara misi gziT da masSi<br />
(rogorc es axali drois literaturas axasiaTebs). miwier-piraduli kvarcxlbekia<br />
idealurisaTvis.<br />
ai, is umTavresi esTetikuri principebi, romelTac fundamentis mniSvneloba aqvT<br />
Sua saukuneebis xelovnebis erTi umniSvnelovanesi ubnisaTvis. am sferoSi Seiqmna<br />
iseTi faseulobani, romelTa gauTvaliswinebloba auxsnels datovebda bevr rames<br />
mxatvruli saxis ganviTarebis istoriaSi. am xelovnebam `gakvala gza devnili da<br />
Seuracxyofili adamianebis cxovrebis dramatuli stiqiis gamosaxatavad, man dagvanaxa<br />
mSveniereba sulis wvisa uZlursa da ulamazo sxeulSi; man gaafarTova diapazoni<br />
grZnobebisa, romlebic `adamianurobis~ cnebaSi Sedian~ (n. dimitrieva).<br />
Sua saukuneebma Seqmna sakuTari suraTi, mwyobri da Tanazomieri, xolo adamiani<br />
iyo am samyaros `harmoniuli nawili~ da, garkveuli TvalsazrisiT, `yvela sagnis sazoms~<br />
warmoadgenda. Tumca Sua saukuneebis humanizmi sxvaobs imave movlenisagan<br />
sxva epoqebSi, magram `es ar uSlis mas xels iyos da darCes humanizmad – samyaroSi<br />
adamianis damkvidrebis formad~.<br />
20
qarTuli hagiografia<br />
msoflgageba, literaturuli buneba, ZiriTadi tendenciebi<br />
21<br />
griver farulava<br />
hagiografia qristianuli Sua saukuneebis saeklesio-liturgikuli, mxatvrulesTetikuri,<br />
didaqtikur-aRmzrdelobiTi da saistorio orientaciis literaturaa.<br />
pirveli mimarTuleba – hagiografiul Txzulebas RvTismsaxurebisagan ganuyofel<br />
qmnilebad xdida da eklesiis kedlebSi miuCenda adgils (wmindanis xsenebis dRes<br />
ikiTxeboda). meore, mesame da meoTxe orientaciis mixedviT ki, hagiografia uSualod<br />
Sua saukuneebis mkiTxvels miemarTeboda, mis esTetikur da eTikur moTxovnilebebs<br />
akmayofilebda, istoriul cnobismoyvareobasac epasuxeboda. TviT liturgikuleortalogiuri<br />
msaxurebis aqtSic, zneobrivi aRzrdis sferoSic, iseve rogorc<br />
istoriuli cnobismoyvareobis dakmayofilebis saqmeSic hagiografiuli nawarmoebis<br />
efeqtsa da Zalas swored mxatvruli orientacia ganapirobebda: azri, sagani Tu<br />
movlena ara abstraqtulad, ara mSralad, aramed sinamdviliseuli uSualobiT,<br />
mSvenierisa da amaRlebulis formiT mkvidrdeboda mkiTxvelisa Tu msmenelis Sinagan<br />
cxovrebaSi. aman moupova uamravi mkiTxveli hagiografias.<br />
magram qristianul msoflSegrZnebas da kulturas mowyvetil mkiTxvels uZneldeba<br />
hagiografia aRiqvas, viTarca mxatvruli literatura. uZneldeba orientaciaTa<br />
mravalmxrivobis gamoc, imis gamoc, rom esTetikuris erTob Tavisebur gagebas gvTavazobs<br />
igi. qristianobam sakmaod `mkacrad~ Sexeda winare epoqaTa kulturul monapovarT,<br />
zurgi Seaqcia antikuri xelovnebis ZiriTad tendenciebs. renesansis Jams da<br />
Semdgom Camoyalibebul esTetikur faseulobaTa gverdiTac sakmaod ucnaurad gamoiyureba<br />
qristianuli xelovnebis nimuSebi. im azrmac ki iCina Tavi, rom bibliuri<br />
ideologiiT dakvalianebul samyaroSi lamazisa da amaRlebulis gageba da gemovneba<br />
TiTqos daikarga. sinamdvileSi saqme sul sxvagvaradaa. wminda werilis furclebzeve<br />
samyaros Seqmnis aqti warmoCndeba ara mxolod viTarca nayofi absoluturi<br />
Zalmosilebisa, aramed viTarca uzenaesi esTetikuri aqti. sibrZnisa da<br />
sikeTis ZaliT ufalma sofels WeSmariti xelovnebis nawarmoebis saxe misca, harmoniiTa<br />
da mTlianobiT aRbeWda (igav., 8. 22-31). am silamaziTa da harmoniiT aRtacebis<br />
grZnobas gamoxatavs solomon mefe: `man, dasabamman mSvenierebisaman, Seqmna<br />
isini~ (sibrZ., 13.3). amis kvalobaze, mefe ufals `xelovans~ uwodebs. meoregan imave<br />
wignSi vkiTxulobT: `yoveli sofeli brwyinvaliTa naTobs naTliTa~ (17.19). silamazes,<br />
ambobda netari avgustine, mivyavarT Tavisi saTavisaken, uzenaesi WeSmaritebisaken;<br />
silamaze gansazRvravs yofierebis xarisxs, safexurs. wminda aTanase<br />
aleqsandrieli ki brZanebda: `Seqmnili samyaro TiTqos werilobiT gvacnobierebinebs<br />
da RaRadebs Tavis ufalsa da Semoqmedze~. wm. grigol noseli<br />
gvmoZRvravs: `SuenierebaÁ erTi rame ars, romliTa mogueTxrobis RmerTi~. igive<br />
avtori asec ityvis: `samyaro _ esaa yovlisSemZle Zalis mier ucxod SeTxzuli<br />
sagalobeli~. ase rom, RmerTi, `srulqmnili siyvaruli, ara mxolod sruli didebulebiT<br />
cxaddeba, aramed srulqmnil silamazedac. amitomac dasabamis uwinaresi<br />
sofiis Canafiqri wminda werilSi gansaxierdeba, viTarca mxatvruli Canafiqri~ (e.<br />
trubeckoi). qristianuli msoflSegrZnebiT, samyaro `kosmosadaa~ saxeldebuli, rac<br />
mwyobrs, harmoniuls da lamazsac niSnavs. gamorCeuli STagonebiT da siRrmiT<br />
kosmosisa da misi igavmiuwvdomeli Semoqmedis mSvenierebaze gvmoZRvravs wm. dionise<br />
areopageli. RvTaebrivi Sesaqmis gvirgvinze – adamianze ki wm. basili selevkieli<br />
gveubneba: `adamiani aris mxatvruli nawarmoebi, brZnulad da siyvaruliTY<br />
gamokveTili Semoqmedisagan~. am Tvalsazrisis Semsgavsebul gansjas eklesiis sxva<br />
mamaTa nawerebSic vpoulobT, magaliTad, wm. grigol noselis wignSi `kacisa SesaqmisaTvis~.
axali drois Teologiuri azrovneba eTanxmeba Zvels. adamianis Semoqmedebis nayofTa<br />
Soris, mRvdel pavle florenskisTvis, xelovneba yvelaze maRla dgas, igi<br />
`Teurgiaa~, kulturis safuZvelia, `kibea~, romliTac RmerTi Camodis miwaze, xolo<br />
kaci cad adis. `arsebobs rubliovis sameba, ese igi, aris RmerTi~, _ ityvis pavle<br />
florenski. xolo mama sergei bulgakovis mixedviT, xelovneba aris `uzenaes realoaTa<br />
wvdoma mdabali samyaros simboloebSi~; an: `xelovneba aris momavali saukunis<br />
(igulismeba zeciuri yofa. – g. f.) sibrZne, misi Semecneba, misi filosofia~ (s. bulgakovi).<br />
xolo kacobriobis uwarCinebulesi xelovanni, Tavis mxriv, gviqadageben:<br />
poezia aris `saRmrTo, saRmrTod gasagoni~ (rusTaveli); poezia da religiuri<br />
azrovneba igiveobrivia (petrarka); `ufliseul vnebaTa saidumlo yvelaze mSvenieria,<br />
rac ki ram arsebobs qveyanaze~ (floberi); `poeziis arsTan dakavSirebiT, me vfiqrob,<br />
rom sulier wyobaTa sxvadasxvaobis mixedviT, mas an araviTari fasi ara aqvs, anda<br />
misi mniSvneloba ganuzomelia, rac mas TviTon RmerTs amsgavsebs~ (pol valeri).<br />
ase rom, ara mxolod araferi uSlis xels religiurisa da esTetikuris dakav-<br />
Sirebas erTmaneTTan, aramed isini idumalebriv erwymian erTmaneTs. `Semoqmedeba,<br />
romlis saTave siyvaruliTa da RvTaebrivi erosiTaa warmarTuli, mJRavndeba da,<br />
SeiZleba, yvelaze ufro TvalsaCinovdeba silamazisa da gonierebis sferoSi~ (arqimandriti<br />
kipriane [kerni]). yovelive amis kvalobaze, wmida werils Wvreten ara<br />
mxolod, viTarca gamocxadebis sibrZnes, aramed, viTarca sauflos TvalSeudgami<br />
mSvenierebisa; gamocxadebis saTaves – sampirovan da erTarseba ufals – miiCneven<br />
absolutur mSvenierebad, pirvelwyarod yovelgvari silamazisa. ama Tu im eris sasuliero<br />
sityvierebis JanrTa (dargTa) Soris hagiografiasa da himnografias gamoar-<br />
Ceven im niSniT, rom aseT teqstSi sinamdvilesTan mimarTebisa da modelirebis esTetikuri<br />
principia warmmarTveli. pirvels sasuliero prozad Tvlian, xolo meores –<br />
poeziad. Cveni msjelobis saganic es iqneba – hagiografia, gamorCeviT ki, qarTuli<br />
hagiografia, viTarca sasuliero mxatvruli proza.<br />
ukve iTqva, rom hagiografiuli nawarmoebis organizaciaSi oTxgvari TvalTaxedva<br />
monawileobs: liturgikul-eortalogiuri, mxatvrul-esTetikuri, aRmzrdelobiTi da<br />
istoriul-SemecnebiTi. ganmsazRvreli (dominanti) meore TvalTaxedva iyo, raki<br />
(rogorc iTqva) swored misi Zalmosileba amkvidrebda teqsts RvTismsaxurebaSi<br />
(erTi mxriv) da ukafavda gzas mkiTxvelisaken (meores mxriv). literaturuli teqstis<br />
orientaciis, funqciaTa aseTi mravalmxrivoba sinkretizmad iwodeba da igi Cveulebrivi<br />
da damaxasiaTebelia mTeli Sua saukuneebis kulturisaTvis (TviT renesansis<br />
epoqamde mainc). romel kulturul garemoSi, risTvis da visTvis iqmneboda<br />
hagiografiuli nawarmoebi? meore da mesame SekiTxva, Cveulebriv, iSviaTad Tu<br />
daismeba axali drois literaturis nimuSis ganxilvisas. swored imis gamo, rom<br />
hagiografia sinkretuli xasiaTis literaturuli Zeglia da misi warmmarTveli<br />
mxatvruli orientacia gadajaWvulia utilitarul-praqtikul funqciebTan, nawarmoebis<br />
kargad gasagebad, misi TviT esTetikuri bunebis specifikis Casawvdomad aucilebelia<br />
teqstis araesTetikur tendenciaTa gaTvaliswineba. gasaTvaliswinebelia,<br />
ris molodiniT, risTvis iRebda xelSi maSindeli mkiTxveli hagiografiul nawarmoebs.<br />
rusuli hagiografiuli mwerlobis mkvlevari ambobs: `sulieri Tanayofna<br />
Cvens Soris im adamianisa, romelic karga xania wavida im qveynad, Tanayofna, romelsac<br />
CvenTvis (igulisxmeba Tanamedrove adamiani. – g. f.) aqvs Tbili mogonebis metaforuli<br />
mniSvneloba, Zveli rusi biografisaTvis iqceoda STabeWdilebad cocxali<br />
sinamdvilisa~. wmindanis wmindanobis `cocxali sinamdvilis STabeWdileba~ da atmosfero<br />
unda Seeqmna hagiografiul nawarmoebs mkiTxvelisaTvis, personaJTan sulieri<br />
Tanayofna, ganecdevinebina da mibaZvis survili aReZra. anonimi avtori qarTuli<br />
hagiografiuli Txzulebisa `cxorebaÁ da wamebaÁ wmidisa mowamisa konstantisi qar-<br />
TvelisaÁ~ (IX s.) ambobs: qristesTvis TavSewirulTa Rvawli aRiwereba `sadideblad<br />
wmidaTa mowameTa da aRsabaZveblad, romelTa Suri-igi saRmrToÁ aqundes~. xolo giorgi<br />
mcire `giorgi mTawmidelis cxovrebis~ (XI s.) dasawyisSive ganmartavs: aseTi<br />
22
nawarmoebi iqmneba, `raTa Cuen moxsenebiTa SromaTa da RuawlTa maTTaÁTa dRiTi-dRe<br />
frTovan viqmnebodiT, da baZvad saTnoebaTa warvematebodiT~.<br />
hagiografiuli nawarmoebis rigiT mkTxvels (zogjer – literaturis mkvlevarsac)<br />
hgonia, rom hagiografiuli Txzuleba propagandistuli daniSnulebiT iqmneboda.<br />
mcdaria amgvari xedva. qristianuli ideebis saqadageblad, gansamtkiceblad sagangebod<br />
sxva Janrebi (homiletika, egzegetika, dogmatika, polemika, patristikuli<br />
literatura) arsebobda. TviT RvTismsaxurebis procesic moiazreboda, viTarca sa-<br />
Sualeba adamianis qristianad Camoyalibebisa. episkoposi Teofane dayudebuli gvaswavlis:<br />
`eklesiis garegnuli wyoba da yvela misi wesi – saRvTismsaxuro, ganmawmindavebelni<br />
da saxelmZRvaneloni (disciplinarulni) – ar aris mTavari, aramed emsaxurebian<br />
mxolod qristianis Sinagani zneobriv-religiuri wyobis gamoxatvas, aRzrdasa<br />
da mozRudvas~. hagiografiac am samsaxurSi idga. movixmoT erTi epizodi qarTuli<br />
hagiografiuli Txzulebidan `cxovreba iovane zedaznelisa~ (X s.), sadac<br />
moTxrobilia saqarTveloSi, qristianobaze axalmoqceul (`axalnerg~) qveyanaSi, rwmenis<br />
gansamtkiceblad mosul `asurel mamaTa~ moRvaweobis ambavi. wm. iovane mimar-<br />
Tavs mowafeebs: `axal nerg arian kacni ese amis soflisani. jer-ars Tquenda, raÁTa<br />
warxÂdeT kacad-kacadi da ganamtkicebdeT ZmaTa, romelTa aRuarebies qriste, ufali<br />
Cueni, ara sityÂTa moZRurebiTa TqueniTa, aramed raÁTa Tavnica Tquenni saxed miscneT~.<br />
sruliad garkveviTaa naTqvami, rom qristiani moRvawis upirvelesi movaleoba<br />
damoZRvra, mSrali propaganda ki araa, aramed aRzrda, WeSmaritebis qmediTi Canergva<br />
sakuTari cxovrebis magaliTiT. diakoni andrei kuraevi ambobs: `marTlmadidebloba<br />
– es ar aris Tavmoyra dogmatur formulirebaTa kanonebisa, wesebisa, ar aris<br />
biblioTeka avtoritetuli teqstebisa... es, upirveles yovlisa, aris sulieri cxovrebis<br />
garkveuli wyoba, sulieri taqti da TviT `gemovnebac~ ki (`adamiani xatis<br />
win~). am sulieri wyobis damkvidrebas, `gemovnebis~ aRzrdas, msoflgancdis gaTavisebas<br />
isaxavda miznad hagiografia, himnografia da freska, erTianad qristianuli<br />
xelovneba. `hagiografiis amocana, rogorc Cans, isaa, rom daamkvidros gansazRvruli<br />
emociur-zneobrivi atmosfero, gansakuTrebuli `marTlmadidebluri~ msoflSegr-<br />
Zneba... esaa literatura, romelmac ubralod ki ar mouyara Tavi azrovnebis erTgvari<br />
wesis konstituciur maxasiaTebelT, aramed gamoxata isini yvelaze ufro gasa-<br />
Sualoebul, yvelasaTvis misawvdom, masobriv doneze. hagiografia Cven gvesaubreba<br />
ara mxolod azrovnebis wesze, aramed im adamianis SegrZnebaTa weszec, visTvisacaa<br />
gankuTvnili~.<br />
moixaza wre im sulieri wyobisa, kulturuli orientaciisa, azrovnebis da Segr-<br />
ZnebaTa wesisa, `emociur-zneobrivi atmosferosi~, romelTa damkvidreba-aRzrdas eswrafvis<br />
hagiografia. yovelive es ar niSnavs imgvar utilitarizms, praqtikuli sargeblianobis<br />
momentis iseT intensiurobas nawarmoebSi, rac daCrdilavda teqstis esTetikur<br />
Rirebulebas. swored mSvenierebis (an amaRlebulis) formiT, saxeobrivi principiT,<br />
pirovnebis emociur cxovrebaze orientaciiT realizdeboda hagiografiul nawarmoebSi<br />
sinamdvilis mier, msoflSegrZnebis mier nakarnaxevi motivebi sargeblianobisa.<br />
TviT axali drois Semoqmedebis unatifesi qmnilebebic, romlebic `wminda<br />
xelovnebis~ nimuSebad iTvlebian, sadac mxatvruli fantazia da misiT konstruirebuli<br />
samyaro, erTob rom gveSoreba miwierebidan, sruliad mainc ar arian gaZrcvilni<br />
utilitaruli orientaciisagan da warmatebiT emsaxurebian sazogadoebrivi<br />
cxovrebis sulier formirebas, zneobriv aRzrdas, SemecnebiT faseulobaTa mopovebas.<br />
amitomacaa, rom literaturaTmcodneobiT gamokvlevebSi xSirad aseT sakiTxebs<br />
ufro meti yuradReba eqceva, vidre nawarmoebis wminda mxatvrul-esTetikur<br />
problematikas. amis Taobaze hegeli Cioda Tavis droze: mxatvrul nawarmoebs ar unda<br />
vafasebdeT mxolod im TvalsazrisiT, rom igi aris sasargeblo saSualeba xelovnebis<br />
sferos miRma arsebuli didi da sapatio miznisa. mxatvruli nawarmoebi ar<br />
unda ganvixiloT, rogorc `mxolod sasargeblo iaraRi~ (hegeli, mSvenieris cneba<br />
xelovnebaSi). ukve iTqva, rom `vefxistyaosania~ qarTul literaturaSi pirveli<br />
23
nawarmoebi, mxolod esTetikuri TvalTaxedviT romaa konstruirebuli, sadac mxatvruli<br />
warmosaxva mxolod mSvenierebis modelirebiTaa dakavebuli da misi nayofi<br />
sruliad TviTkmaria. misi avtori ki brZanebs:<br />
Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi,<br />
saRmrTo, saRmrTod gasagoni, msmenelTaTvis didi margi,<br />
kvla aqaca eamebis, vinca ismens kaci vargi...<br />
poeti gangvimartavs: poezia RvTaebriv sibrZnesTan gvaziarebs, absoluturi mSvenierebidan<br />
wamosuli sinaTlisaTvis aRebs sarkmels Cveni sulisa da iqiTkenve gvixmobs,<br />
gvamaRlebs. magram, meore mxriv, Cveni miwieri cxovrebis gaukeTesebasac Seeweva<br />
(`aqaca eamebis~), raki, zeciur mSvenierebasTan ziarebulobis kvalobaze, sikeTisaken<br />
migvaqcevs, moyvasis Tanadgomisaken gvibiZgebs, sazogadoebriv harmonias exmareba.<br />
amgvarad, poezias sazogadoebisaTvis didi sargeblobis motana ZaluZs da ekisreba<br />
(`msmenelTaTvis didi margia~). oRond mravalmxrivi daniSnuleba (sinkretizmi),<br />
ra Tqma unda, sargeblianobis, praqtikuli orientaciis moments ufro intensiurs<br />
xdis hagiografiul teqstSi. isic gaviTvaliswinoT, rom hagiografia religiuri<br />
literaturaa, misi msoflmxedvelobrivi fundamenti wminda werilia, romelic kacTa<br />
(Tundac geniosTa) gonebriv-inteleqtualuri Zalisxmevidan ki ar momdinareobs,<br />
aramed gamocxadebis sibrZnea, absoluturi WeSmaritebis saufloa. mis furclebze<br />
mkacrad, magram faqizadaa gansazRvruli da normirebuli adamianuri arsebobis<br />
yvela kunWuli da yvela momenti. qristianoba warmavali arsebobis yvela niuanss da<br />
yvela wuTs uaRresad sapasuxismgeblod miiCnevs waruvali arsebobis perspeqtivis<br />
winaSe. gasagebia, TviT xelovnebasac am perspeqtivis samsaxurs rom ganuwesebs<br />
qristianoba, am mizanT-miznis sasargeblod ubiZgebs. sWirdeba ki biZgi?! TviT saero<br />
xelovnebis uwarCinebulesi warmomadgenelnic xom ganuCinebdnen am mizanT-miznis<br />
samsaxurs TavianT Tavs. rusTvelic xom brZanebda, poezia `saRmrToao, saRmrTod<br />
gasagonio~.<br />
* * *<br />
ra aris hagiografiuli Txzulebis Tema? hagiografiuli literatura monoTematikuria.<br />
es erTaderTi Tema siyvarulia, siyvaruli da siwminde, romelic hagiografiul<br />
TxzulebaTa furclebze sxvadasxva saTnoebaTa motivebad ganStovdeba. esenia:<br />
sulis brZola xorcTan, locva, marxva, morCileba, simdable, upovroba, cremli<br />
da sinanuli, qalwuloba, urisxveloba da miteveba, mRviZareba da a. S. motivTa simravle<br />
ufro `cxorebaSi~ iCens Tavs, vidre `wamebaSi~.<br />
saqme exeba saRvTo mijnurobis, anu sazeo siyvarulis Temas. es aris trfoba adamianisa<br />
uzenaesisadmi, xorcielisa imisadmi, vinc TvaliT uxilavia, yuriT – mousmeneli,<br />
xeliT – Seuxebeli, zesivrculi da zedrouli, e. i. transcendenturi. `RmerTi<br />
siyuaruli ars~ (1 ioane, 4. 8, 16), _ ase gvaswavlis wmida werili, da gasagebia,<br />
rom siyvarulisaken siyvaruliTve ikafavs gzas wmindani. es gza ki ganRmrTobis, Teozisis<br />
gzaa. am gzaze Semdgars yvelaze saimedo samsaxurs Tavi-saTnoeba – siyvaruli<br />
uwevs. yvela sxva saTnoeba (anu asketuri siqvele) mas emsaxureba da amkvidrebs.<br />
siyvarulis fenomeniT gamoikveTeba, gamarTldeba da aixsneba yvela siqvelis<br />
siRrmiseuli mamoZravebeli motivi. siyvarulis fenomeniT gamovlindeba wmindanis<br />
(iseve rogorc, saerTod, adamianis) sulis uRrmesi da uZlieresi gancdis Tanxmieroba<br />
RvTaebis idumalebasTan; gamoixateba is, ramac unda moicvas da SesZras ara<br />
imdenad moazrovne nawili am sulisa (azrovneba iseve ver amoswuravs adamianis<br />
sulieri cxovrebis mTel sisavses, gvaswavlian eklesiis mamebi, rogorc azrovnebis<br />
srulqmnileba jer kidev ar niSnavs sulieri cxovrebis sasurvel srulqmnilebas),<br />
aramed mgrZnobeli, kerZod, _ guli. am `SeZvrisas~ fizikuri SegrZnebebi swored rom<br />
dadumebulni arian; mTelis simZime sulis saZirkvels awevs, e. i. warmoudgeneli intensiobiT<br />
muSaobs `guli~, qmediTobis unaris, inteleqtisa da nebelobis Ziri, yvela<br />
mSvinvieri da sulismieri moZraobis wyaro (v. loski).<br />
24
aki hagiografiuli gmiri ganRmrTobis gzaze dgas, es imas niSnavs, rom man unda<br />
dawyvitos bunebrivi dasazRvrulobis artaxebi, moerios miwierebas. wm. ioane sineli<br />
gvmoZRvravs: `sada bunebis ZlevaÁ iqmna, mun ueWuelad bunebisa igi uzesTaesi daemkvidra~.<br />
asketis, wmindanis Sesaxebaa es naTqvami, visac hagiografia xatavs. `bunebis<br />
uzesTaesi~, ra Tqma unda, RmerTia. RmerTTan miaxleba, wmindanobis safexurze asvla,<br />
_ gvaswavlis Tavad wmindani, _ `Zlevis~ faqts moaswavebs, xolo `Zlevis~ faqti, Tavis<br />
mxriv, imas moaswavebs, rom moxda brZola. diax, hagiografiul `martvilobaTa~<br />
da `cxovrebaTa~ mTavari gmirebi brZolis velze arian, mxedrebi arian, `wmida mxedrebi~,<br />
rogorc maT TviT hagiografebi moixsenieben xolme. `SemTxveviTi araa, rom<br />
wmindani iwodeba `mxedrad qristesi~, igi `moRvawea~, mTavari masSi aris misi gmirobani.<br />
wmindani, rogorc mxedari, gmirobaTa aRmsrulebelia da es aris mTavari~ (d.<br />
lixaCovi). vis Tu ras ebrZvian isini? – Sinagan mters, siamovnebaTaken mltolvel<br />
xorciel da sulier vnebebs. `ioane zedaznelis cxovrebis~ mTavari gmiri sagangebod<br />
SeuZaxebs Tavis Tavs, raTa SeimarTos da gadaixados `Sinagani brZolaÁ~. igive<br />
avtori `saTnoebaTa kibisa~ Tavis xorciel bunebaze ambobs: `masve vhbrZavca da miyvarsca~.<br />
bizantieli mwerlis nikita stiTatis (XI s.) hagiografiuli Txzulebis –<br />
`cxovreba da swavlani wmidisa mamisa Cvenisa svimeon axali RvTismetyvelisa~ –<br />
mkvlevari l. freinbergi miuTiTebs: `svimeoni naCvenebia misi sulieri mosagreobis<br />
Jams, udidesi Sinagani brZolebis periodebSi~.<br />
wmindani, hagiografiuli nawarmoebis personaJi, qristianuli sazogadoebis gmirobis<br />
ideals asaxierebs. gmirobad ki qristianuli msoflSegrZneba racxs imas, rom<br />
adamianma, xorciel da sulier sawyisTa (horizontalur da vertikalur xazTa) gadakveTis<br />
centrSi mdgomma arsebam, sZlios qvedamzidvel instinqtebs (horizontals)<br />
da gza gaikafos uzenaesisaken, gavides vertikalze. mokvdavTagan erTaderTs, dabadebuls<br />
xatad RvTisa, dambadebelma Zalac da niWic misca am xatis sarealizaciod, gasabrwyineblad<br />
da ukvdavebasTan ziarebisaTvis. es aris daniSnuleba da mizanTmizani<br />
kacisa. am mizanTan miaxleba ki Zalian Znelia, `Sinagan brZolas~, asketur Semar-<br />
Tebas gulisxmobs. xorcielebasTan dapirispireba imitom ki ar xdeba saWiro, rom<br />
grZnobad-materialuri sinamdvilea TavisTavad borotebaa da eSmauri. qristianoba<br />
materialuri samyaros sinamdviles saxieri RmerTis qmnilebad racxs, romelsac<br />
Semoqmedis saxierebis (sikeTis) niSnebi aqvs aRbeWdili, da ara satanis nayofad.<br />
yvelaze cxadad da STambeWdavad amaze is metyvelebs, rom Ze RvTisa xorciT Seimosa<br />
da miwaze movida. pavle mociquli qristes Sesaxeb ambobs: `mas Sina damkÂdrebul<br />
ars yovelive savsebaÁ RmrTeebisaÁ Ãorcielad~ (kolas., 2. 9). mTeli sisavse<br />
RvTaebrivi bunebisa, gvaswavlis mociquli, sruliad `damkÂdrebul ars~ ieso<br />
qristeSi. nikea-konstantinopolis simbolos mixedviT ki, qristes mosvla miwaze aris<br />
ara ubralod xorcis miReba, aramed sruli kacis Semosva anu `gankaceba~. fsalmunTa<br />
avtori uzenaesi sibrZnis beWeds amoikiTxavs materialuri samyaros yvela<br />
qmnilebaSi da aRtacebiT mimarTavs Semoqmeds: `yoveli sibrZniT hqmen, aRivso queyana<br />
dabadebuliTa SeniTa~ (103, 24).<br />
xorciel moTxovnilebaTa dakmayofileba, ise rom, igi ar gveqces TviTmiznad,<br />
vnebad, ar daabeCavos da ar gaabinZuros suli, ar Cagviketos gza ukvdavebisaken, ar<br />
gveTvleba codvad. sawuTroseul siamovnebaTa zomieri siyvaruli mogveTxoveba yvelas;<br />
lagamis amodeba gvmarTebs vnebaTaTvis, Torem mxedris ampluidan maCanCalobamde<br />
CamovqveiTdebiT (maSin cxeni, cxoveluri survilebi, marTaven, miuZRvian kacs<br />
da ara piruku). saamisod brZola moeTxoveba yvela marTlmorwmune qristians, xolo<br />
wmindanobis kvarcxlbekze is adis, vinc samagaliTod ganiwmindeba vnebaTa mim-<br />
Zlavrebisagan, TviTon imZlavrebs maTze, asketuri SemarTebiT daCagravs sacdurT,<br />
misi daCagvris mowadineT. am msoflgancdis wm. grigol palamaseul interpretacias<br />
ase gadmoscems arqimandriti kvipriane (kerni): `asketuri brZola warimarTeba ara bunebis<br />
winaaRmdeg, aramed winaaRmdeg arabunebrivisa, imisa, rac bunebis sapirispiroa.<br />
Cahklaven ara xorciel moTxovnilebebs, aramed maTiT araswor sargeblobas. Seqmni-<br />
25
lis moxmareba ki ar ikrZaleba, aramed – avad moxmareba. amgvari urTierTmimarTebis<br />
azriT SeiZleba SevupirispiroT `samyaro~ RmerTs, sxeuli – suls, miwieri – zeciurs<br />
da ase Semdeg~. `amgvari urTierTmimarTebis azriT~ upirispirdeba `samyaros~ da<br />
mxedruli SemarTebiT ibrZvis `zeciuris~ gamarjvebisaTvis hagiografiuli nawarmoebis<br />
personaJi. antikuri klasikuri literaturis gmirisagan gansxvavebiT mas,<br />
klimenti aleqsandrielis sityvebi rom moviSvelioT, yvelaze didi mteri Tu mowinaaRmdege<br />
sakuTar TavSi eguleba. Tu brZola Tvalxilulad da garedan mosul<br />
mowinaaRmdegesTan iwyeba da mTavrdeba droSi, brZola Cvensave SigniT mTvlemare Tu<br />
gaRviZebul eSmasTan grZeldeba bolo amosunTqvamde. antikuri klasikuri literaturis<br />
gmiris Zalisxmeva obieqtur sinamdvileSi aseve obieqturi formiT TavCenil<br />
winaaRmdegobasTan Tvalxiluli Serkinebis formiT vlindeba, Cveulebriv, igi saxelmwifoebriv<br />
Tu samxedro asparezze ibrZvis an bunebis stiqiasTan WidilSi gamoavlens<br />
Tavisi sulis Zalas, saTavgadasavlo xlarTebs eWideba Tu bedisweris ganCinebas<br />
upirispirdeba. sofoklemo, _ gviTvaliswinebs specialuri kvleva, _ `esqilesa<br />
da mis TanamedroveTa msgavsad, ra Tqma unda, icoda, rom namdvili gmiruli sulis<br />
mTavari Tvisebaa Tavisufleba winaaRmdegobaTagan~. mis gmirebs zogjer eSiniaT,<br />
iwyevlebian kidec da mudaras aRavlenen, sisustesac amJRavneben, `...magram arasodes<br />
ar ebrZvian sakuTar Tavs~ (a. da m. kruaze). amis sapirispirod, qristianuli xelovnebis<br />
yuradRebis centrSi, _ ganmartavs hegeli, _ moeqca `tkivili, sikvdili, mwuxare<br />
grZnoba araraobisa, tanjva sulisa da xorcisa~; arsebiT momentad iqca `...mxolod<br />
Sinagani brZola adamianisa da misi Serigeba RmerTTan~ (hegeli, romantikulis<br />
Sesaxeb, saerTod). qristianulma xelovnebam gamoaaSkarava `sulisa da sxeulis konfliqti,<br />
romelic ucxo iyo Zveli mxatvruli azrovnebisaTvis... igi amjobinebda STagonebuli<br />
eqstazis gamoxatvas ulamazo, galeul sxeulSi~ (n. dmitrieva). `Tu klasikuri<br />
antikuri warmodgena adamianze iyo statuarul-Caketili da masiur-mTliani,<br />
qristianoba arnaxuli intensiurobiT uRrmavdeba mtanjvel gaorebas pirovnebis SigniT~<br />
(s. avernicevi).<br />
rogorc vxedavT, wmindanis mxedruli SemarTebis Sinaarsis warmosaCenad moxmobil<br />
gansjaT yvelas Tan axlavs xseneba tkivilisa, tanjvisa, cremlisa da sikvdilisa.<br />
gasagebia, ratom. Sinagani brZola `bunebis Zlevis~ (wm. ioane sineli) gamo xdeba,<br />
xolo bunebrivi arsebisagan `bunebis Zleva~ bunebrivadve ukavSirdeba tkivils,<br />
tanjvasa Tu sikvdils. maT gareSe ar miikvaleba gza mokvdaobidan ukvdavebamde, miwidan<br />
zecisaken. ukve iobis wignSi da solomonis igavebSia moswavebuli is azri,<br />
rom tanjvas aqvs pedagogiur-aRmzrdelobiTi mniSvneloba (igav., 3. 11-12); igi iseve<br />
gvwmends Cven biwisagan, rogorc metals widisagan – cecxli (ier., 9. 9). misi saSualebiT<br />
RmerTi uwamlebs adamianis sulis farul wylulebs, amaxvilebs adamianis Sinagan<br />
gulisxmierebas, Sinagan `smenas~ (s. avernicevi). tanjva unda gavigoT, rogorc<br />
gamocda, keTili ganzraxviT rom mouvlens ufali adamians, misive rwmenis da keTilsindisierebis<br />
ganmtkicebisaTvis (iak., 1. 2-4; 1 petre, 1. 6-7). jvarze sikvdiliT qristem<br />
wyevisagan gamoixsna kacobrioba. marto mokvdavi bunebis SeleviT, e. i. sxeulze<br />
sulis gamarjvebiT, vnebebis daZleviT miikvlevs adamiani gzas ukvdavebisaken. `sikvdili<br />
auqmebs araraobas da amiT xels uwyobs sulis ganTavisuflebas sasrulobisa<br />
da gaorebisagan~. amgvari sikvdili uaryofaa, magram rTuli, rogorc hegeli ityoda,<br />
`uaryofis uaryofa~. sikeTisa da WeSmaritebisaTvis wvneuli tanjva da sikvdili<br />
uaryofaa warmavali sicocxlisa. magram amgvari uaryofaa erTaderTi garanti imisa,<br />
rom Tavs davixsniT sulis sikvdilisagan, absoluturi mniSvnelobis uaryofisagan.<br />
amitomaa macxovari `sikvdiliTa sikvdilisa damTrgunveli~. qristes gzaze dadgoma,<br />
amis kvalobaze, tanjva-sikvdilis gzaze siaruls niSnavs. amas gvaswavlis mociquli,<br />
roca dagviwers: `romelTa-ese naTel-viReT qriste iesos mier, sikvdilisa misa mimarT<br />
naTel-viReT... Tananerg veqmneniT msgavsebasa mas sikvdilisa misasa~ (rom., 6, 3-<br />
5). naTlisReba, sulieri Sobis garda, imasac niSnavs, gangvimartavs mociquli, rom<br />
RmerTi da kaci Seerwymian warmavali mniSvnelobis tanjva-sikvdiliT, raTa gaerTi-<br />
26
andnen absoluturi mniSvnelobis sicocxliT (sagangebod amaze – g. farulava, tanjvis<br />
qristologiuri gageba da erovnuli mwerloba).<br />
yovelive amis Taobaze, tanjva-sikvdilTan wilnayaroba sakraluri, ganmawmindavebeli<br />
mniSvnelobis fenomenia qristianul RvTismetyvelebasa da literaturaSi. raki<br />
hagiografiuli Txzulebis mTavari gmiri swored wmindania, yvelaze zogadi ganwyobileba<br />
da siRrmiseuli msoflgancda, amgvari nawarmoebidan rom momdinareobs, aris<br />
ganwyobileba da msoflSegrZeneba tanjvis mSvenierebisa da amaRlebulobisa. sasuliero<br />
literaturis gmirisaTvis niSneul am sixarulsa Tu bednierebas, tanjvaze<br />
rom aRmocendeba, hegeli ase gamoTqvams: `Rimili cremlebSi~. fsalmunTa furclebze<br />
ukve moswavebulia tragikulad Seferili am mSvenierebis idea: `romelni sTesvides<br />
cremliT, maT sixaruliT moimkon~ (125, 5). movixmoT oriode magaliTi. ioane<br />
mTawmindelis Sesaxeb misi `cxovrebis~ aRmweri wm. giorgi mTawmindeli (XI s.)<br />
mogviTxrobs, rom ioane `nikrisis sensa STavarda da mravalTa welTa cxedarsa zeda<br />
davrdomili mdebare iyo da friadTa tkivilTa moiTmenda. da maradis hmadlobda<br />
RmerTsa da esreT mxiarul iyo sensa mas zeda sastiksa, viTarca safasesa zeda did-<br />
Zalsa da viTarca pativsa da niWsa sameufosa~. `konstanti qarTvelis martvilobis~<br />
mTavar gmirs misi gamahmadianebis mowadine arabebi gvemen: `scemdes pirsa missa da<br />
mravliTa tanjviTa stanjvides mas, aramed enaÁ misi ver daabrkoles galobad~. cemagvemiTac<br />
`ver daabrkoles~ martvilis sulis zeaRsvla, galobis sitkboebaSi gacxadebuli.<br />
ugalobs da madlobas uxdis uzenaess mowame, raki mianiWa `Zali winaaRmdgom<br />
ukeTurisa~. msgavs situaciaSi `mxiaruliTa piriTa da kadnieriTa suliTa~<br />
abo Tbileli gulmxurvale madlobas SesZRvnis ufals (`abo Tbilelis martviloba~,<br />
VIII s.). SuSanik-dedofali (iakob xucesis `SuSanikis wameba~, V s.)<br />
Wrilobebze `wamlis da salbunis dadebis~ nebas ar aZlevs moZRvars. xolo roca<br />
wlebis manZilze cixeSi gamoketil martvils wylulebze matlebi daexveva, xucess<br />
SesZravs amis naxva da atirdeba. wamebuli erTgvari sayveduriTac ki anugeSebs mo-<br />
ZRvars, rom mas empiriulad Semzaravi faqtis perspeqtiuli sikeTe daviwyebia. imave<br />
Txzulebis sxva epizodSi ki tanjva da tkivili pirdapir saxeldebulia `mSvenierebad~.<br />
martvilis sapatimro senakSi rom Sevedi, gviyveba iakobi, `vixile tarigi igi<br />
qristesi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan, da me, viTar ver damiTmo<br />
gulman, vtirode friad~. nacem-nagvemi, `sakrvelTagan~ SejaWvuli qali warmogvidgeba<br />
`Suenierad, viTarca sZali~, xolo jaWvi da borkili saqorwilo samkaulebad<br />
aRiqmeba. ai, rogor gamoiyureba, dainaxeba mahmadianTagan mravaltanjuli<br />
gobroni (`gobronis martviloba~, X s.): `mohyvanda igi winaSe amirisa mis da brwyinvida<br />
piri misi da Subli misi elvared, da romelnime qristianeTaganni maxlobel<br />
iyvnes, ixiles igi TualiTa sarwmunoebisaÁTa, viTarca gÂrgÂni zegardmo... da uSuenoda<br />
igi sisxlisa mis gamoweriTa Sublsa missa~. rogorc vxedavT, nacem-nagvemi<br />
gobronis piri da Subli `brwyinavs elvared~, sisxliT moTxvrili Subli `uSuenis~.<br />
sisxliT moTxvriloba, gvemuloba, saxiCroba ganicdeba `viTarca gÂrgÂni zegardmo~.<br />
sayuradReboa avtoris SeniSvna: aseTad mowame dainaxeba ara yvelasagan da ara<br />
yovelgvari msoflSegrZnebiT, aramed `TualiTa sarwmunoebisaÁTa~. saxiCroba, sisxli<br />
da matli `amSvenebT~, brwyinvalebis gamosxivebad aCniaT bizantiuri hagiografiis<br />
gmirebsac, magaliTad, svimeon mesvetes.<br />
qristes cxovrebis gza WeSmariti cxovrebis xati da paradigmaa wmindanisaTvis. am<br />
xatidan ki is azri aSuqebs, rom sikeTis xvedri miwaze tanjvaa. `saTnoebis tanjvawameba<br />
aris tanjva simarTlisaTvis. tanjva didi zneobrivi gmirobaa, sikeTis gvirgvini<br />
da didebaa; sikeTe mowameobrivi gmirobaa, sikeTe aris jvari~ (p. svetlovi). sikeTisa<br />
da mSvenierebis cnebebi ki jer wmida werilSi, mere ki eklesiis wmida mamaTa<br />
nawerebSi (magaliTad, basili kesarielisa, grigol noselisa, grigol palamasi)<br />
gaigivebulia erTmaneTTan. yovelive ki aseT Sejamebas gvkarnaxobs: WeSmarit sixarulsa<br />
da bednierebas, sikeTesa da mSvenierebas adamiani mxolod tanjva-sikvdiliT<br />
eziareba (galaktioni: `sikvdilis gza arra aris, vardisfer gzis garda~). ase rom,<br />
27
wmindanis ltolva wmindanobisaken, mSvenierebisaken ltolvaa. hagiografiuli gmiri<br />
uzenaesi mSvenierebiTaa STagonebuli da Tavadac mSvenierebas ebaZeba, misiT imoseba<br />
(es azri qvemoT ufro gaiSleba). mSvenierebiT SemosvisaTvis moRvawe adamianis xatva<br />
ki hagiografiul nawarmoebSi im esTetikuri formebiT isxams xorcs, rac qristianulma<br />
xelovnebam moitana. xolo qristianulma xelovnebam gakvala gza devnili da<br />
Seuracxyofili adamianebis cxovrebis dramatuli stiqiis gamosaxatavad; man dagvanaxa<br />
mSveniereba sulis wvisa uZlursa da ulamazo sxeulSi; man gaafarTova diapazoni<br />
grZnobebisa, romlebic `adamianurobis~ cnebaSi Sedian~ (n. dmitrieva).<br />
* * *<br />
hagiografiuli literatura or Janrul saxesxvaobas qmnis: `wameba~ anu `martviloba~<br />
da `cxoreba-moqalaqeoba~. saerTo maT Soris is umTavresia, rac wmindanobis<br />
qristianul ideals moaswavebs da razec ukve sakmaod visaubreT: tkivilis, cremlis,<br />
tanjvis gziT miemarTebian isini ganRmrTobisaken. gansxvavebas is qmnis, rom tanjvatkivilis<br />
ZiriTadi Sinaarsi sxvaa `wamebaSi~ da sxvagvaria – `cxovrebaSi~. tanjvis<br />
princips `cxovrebaTa~ tipis TxzulebaSi sxva Sinaarsic emateba, erwymis.<br />
Sinagani brZola, rac saerTo maxasiaTebelia wmindanobis fenomenisa, mowameobrivi<br />
cxovrebis gzaze sxeulisa da sulis mZafri dapirispirebis saxes iRebs. gasagebi<br />
mizezebis gamo gmirs sicocxlis safasurad ujdeba rwmenis erTguleba. `wamebis~<br />
Janris TxzulebaSi igia ZiriTadi problema. sxeulisa da sulis dapirispireba is antagonizmia,<br />
romelic Rrmad gaanalizdeba pavle mociqulisagan: `ÃorcTa guli uTquams<br />
sulisaTÂs da sulsa ÃorcTaTÂs, da eseni mÃdom arian urTierTas~ (galat.,<br />
5.17). maTi mudmivi brZola erTmaneTTan adamianis Sinagan gaorebas iwvevs: `gonebiTa<br />
CemiTa vhmoneb sjulsa RmrTisasa, xolo ÃorciTa sjulsa codvisasa~ (rom., 7.25). gaoreba<br />
ki Cveulebrivi mokvdavis yofas ase warmosaxavs: `romelsa-igi viqm, ara vici;<br />
rameTu ara romeli igi mnebavs, mas viqm, aramed romeli igi mZuls, mas vhyof. aw ukue<br />
arRara me viqm mas, aramed romeli igi damkvidrebul ars CemTana codvaÁ~ (rom., 7.<br />
15-16). antikuri sazogadoebis uzenaesi arc Camodis xorciel, mokvdav, Cveulebriv<br />
(sisuste-tkivilTan wilnayar) bunebriv arsebobaSi, ulamazo sxeulSi da masTan gamarjvebiT<br />
damTavrebuli brZolis gziT arc amaRldeba absolutur sulierebamde. RmerTi<br />
mogvevlina xorcielad, iRvwis da maRldeba, viTarca adamiani. am moRvaweobisas<br />
igi amJRavnebs tkivils sxeulisa da sulisa. amis magaliTad moixmoben epizodebs<br />
jvarcmisa da didi xuTSabaTisa. jvarcmis wina dResve geTsimaniis baRSi Tavis mowafeebTan<br />
ganmartoebulma macxovarma `iwyo mwuxarebad da urvad~, da mowafeebs mi-marTa:<br />
`Sewuxebul ars suli Cemi vidre sikvdildmde... da warvida mcired da davarda<br />
pirsa zeda TÂssa, ilocvida da ityoda: mamao Cemo, ukeTu SesaZlebel ars, TanawarmÃedin<br />
Cemgan (amacile) sasumeli ese~ (maTe, 26. 37-39). cxadad gamJRavnebul tkivilsa<br />
da adamianur sisustes maSinve upirispirdeba da Seupovrobisaken ubiZgebs codvis<br />
tyveobaSi myofi kacobriobis gamosaxsnelad ganzraxuli neba misi, romelmac<br />
msxverplad sakuTari Tavi unda Seswiros, raTa ganwmidos da aRadginos kacTa dacemuli<br />
buneba. amitomac iTqmeba ase sulisSemZvrelad misi sityvebi: `...ara viTar me<br />
mnebavs, aramed viTarca Sen~. kidev ufro didi tkivili gamoismis macxovris bageTagan<br />
jvarcmis Jams: `RmerTo Cemo, RmerTo Cemo! raÁsaTÂs damiteveb me?~ (maTe, 27. 46).<br />
amgvari msoflSegrZnebis safuZvelze qristianuli literaturis ZeglebSi `sanqcirebulia~<br />
gamoxatva Sinagani brZolisa, tkivilisa, sisustisa (gavixsenoT amis Taobaze<br />
zemoT ukve moxmobili msjelobani hegelisa, s. averincevisa, n. dmitrievasi). es<br />
Sinagani brZola, dapirispireba sxeulisa da sulisa qmnis `martvilobis~ mTavari<br />
gmiris Rvawlis arss. `cxovrebis~ personaJsac mouxdeba xorciel zraxvebTan Widili,<br />
magram ara ise mZafri, sikvdil-sicocxlis zRvarze rom iCens Tavs martvilis<br />
arsebaSi. ai, rogor godebs amis Sesaxeb `ioane zedaznelis cxovrebis~ mTavari gmiri:<br />
`mrcxuenis misgan (xorcielebisgano. – g. f.), viTarca Tana mkÂdrsa. minebs, raÁTa<br />
davadno igi da aravin ars Semwe Cemda keTilisaTÂs. misgan miÃman cremlni, misgan<br />
28
marxva, mRÂZareba, misgan vedrebis Sewirva da mravalni Sromani keTilni; romelni<br />
TÂnier ÃorcTasa ver SesaZlebel arian... viTar ganvere zeda-moslvasa missa, raÁTa<br />
ara davmZimde borkiliTa, romeli Camoizidavs queyanad... brZoliTa amaT ÃorcTaÁTa<br />
mivxedvideT mas. gulisÃma-giyofies SekrebaÁ Seni da Sinagani brZolaÁ~.<br />
rogorc vxedavT, wm. ioanes es RaRadisi gavs wm. grigol palamas im azrebs, romlebic<br />
zemoT movixmeT (Tumca droiT ki uswrebs sakmaod): xorcieleba, viTarca qmnileba<br />
RvTisa, TavisTavad sikeTea da zogierTi saTnoeba (magaliTad, cremlisa, marxvisa,<br />
mRviZarebisa) mis gareSe (`Tvinier ÃorcTasa~) verc aRsruldeba. imavdroulad<br />
xorciel cxovrebaSi Tvlems safrTxe, rom `davmZimdeT borkiliTa, romeli Camoizidavs<br />
queyanad~. `brZoliTa amaT ÃorcTaÁTa~ unda gadavurCeT safrTxes. wmindanobis<br />
gzaze Semdgarma gulisxmierebiT unda moikribos Zalebi, raTa warmatebiT<br />
gadaixados es `Sinagani brZola~, `daadnos~ sxeulis aRzeveba.<br />
xorcieli arsebobis daTmobiT aRZruli mZafri tkivili SuSanik-dedoflis mowameobrivi<br />
gziT mTel sigrZeze mJRavndeba. qmris gamazdeanebis ambis SetyobisTanave<br />
SuSanikma datova miwieri meuRlis saxli da zeciuri meufis samyofels – eklesias<br />
miaSura. igi am uZnelesi, magram ukompromiso gadawyvetilebis erTguli darCa bolomde.<br />
erTguleba sicocxlis siyvarulis WidilTanaa Serwymuli martvilobis pirveli<br />
dRidan: `da viTarca mwuxrisa Jami aRasrules, saxlaki erTi mcire pova maxlobelad<br />
eklesiasa da Sevida mun Sina simwariTa savsÀ da mieyrdna yuresa erTsa da<br />
mwariTa cremliTa tiroda~. `mware cremlebiTaa~ gajerebuli martvilis eqvswliani<br />
brZola miwis yivilTan, xolo sicocxlis mimwuxrze namdvil godebad gadaiqceva.<br />
xolo abo Tbilels (iovane sabanisZis `abo Tbilelis martviloba~, VIII s.) rom er-<br />
Tob uWirs xorciel satkivarTa daTmena, eSinia sikvdilisa, amaze martvili cremliani<br />
RaRadebs uflis winaSe, SesTxovs Sewevnas, raTa `ganiZarcvos SiSi ÃorcTaÁ~,<br />
martvilis suls rom `samoseliviT~ Semoxvevia. arabebs abo Tbilisis amirasTan mihyavT<br />
ukanasknel dakiTxvaze. sikvdilis siaxloves martvili ise SeuZravs, rom cocxali<br />
kaci sakuTar cxedars Wvrets. wminda gobrons mahmadianebi Seipyroben da sikvdiliT<br />
emuqrebian, Tu qristianobas ar daTmobs. sikvdilis SiSs ver iokebs gobroni<br />
da Tbilisis amiras emudareba, qristianobas nu damagdebineb da erTgulad gemsaxurebio.<br />
qarTul hagiografiaSi ar aris msgavsi magaliTi, personaJi rom ase Zrwodes<br />
sikvdilis SiSiT da Tavis sisustes verc jalaTTa, SeuracxmyofelTa winaSe ver faravdes.<br />
SuSanikic, aboc, gobronic ibrZvian da sZleven Sinagan mters, xorciel sacdurs.<br />
Sinagani mtris Zlevisa da gamarjvebis kvalobaze, cisartyelasaviT akiafdeba<br />
wamebulTa cremlebSi sixaruli, `Rimili cremlebSi~ (g. farulava, erovnuli martirologiis<br />
gmiri; r. baramiZe, narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan).<br />
Tu xorcieli, materialur-grZnobadi sinamdvile araraobaa, ueWveli da TavisTavad<br />
cxadi, misi aseTobis mtkicebas raRa fasi aqvs, saerTod, da, gansakuTrebiT, xelovnebaSi,<br />
sadac sulieri samyaros amaRlebuloba unda iyos ZiriTadi principi.<br />
araraobaze maRalia yvelaferi, rac mis miRma devs. esTetikurad zemoqmedi is amaRlebuloba<br />
SeiZleba iyos, roca pozitiuri fasi aqvs imas, razedac maRldebian. `martvilobis~<br />
gmiri aRmoCndeba iseT situaciaSi, roca RvTisadmi madliereba da erTguleba<br />
sicocxlis daTmobis gareSe, xorcielebis msxverplad mitanis gareSe SeuZlebelia.<br />
mowame sZlevs Sinagan gaorebas, imarjvebs tanjvaze. am Sinagan brZolaSi miRweuli<br />
warmatebis Sesatyvisia is Zalmosileba, romliTac wmindani ebrZvis xorciel<br />
mtrebs, jalaTebs, SeuracxmyofelT. msxverplad misvliT igi adasturebs siyvaruls<br />
da erTgulebas imisa, vinc kacTa modgmis siyvarulisa da erTgulebisaTvis jvars<br />
ecva. sityva `martvili~ warmodgeba berZnuli Ziridan _ µαρTυs, _ rac damtkicebas,<br />
damowmebas, dadasturebas niSnavs. SuSaniki (Tu abo, evstaTi, gobroni) mxedruli<br />
SemarTebiT `wamebs~, amtkicebs, damdasturebelia, mowamea.<br />
sxeulisa da sulis dapirispireba zogjer `cxovrebis~ gmiris saxeSic iCens Tavs.<br />
aq igi, Cveulebriv, meorexarisxovania, magram zogjer mwvave xasiaTic SeiZleba<br />
miiRos. qarTul hagiografiaSi aseTebia `cxovrebani~ aTcamet asurel mamaTa. wm. da-<br />
29
viT garejelis mowafe lukiane cxadad igvemeba da wuxs `kninodeni~ sakvebis gamo,<br />
xolo mere sinanuls miecema `daudgromelTa ÃorcTaTÂs~. avtori ki SesTxovs wm.<br />
daviTs: `ioxe CuenTÂs RmrTisa mimarT satkivarTa amaT da que-damzidvelTa ÃorcTa<br />
zesTa-qmnad~. wm. Sio mRvimelic igvemeba da SeiWirvebs, raTa `monad da msaxurad sulisa<br />
morCilebad dadginebaÁ ÃorcTaÁ SeuZlos~. wm. iovane zedaznelic SemarTebiT<br />
ibrZvis sxeulis damorCilebisaTvis da `sasoebiT evedrebin ufalsa, raTa mZled<br />
ÃorcTa mZlavrebisa gamoaCinos~. xorcisa da sulis erTmaneTTan brZolis zogadadamianuri<br />
qristologiuri drama Tavs iCens sxvadasxva eris hagiografiul literaturaSi.<br />
samagaliTod SeiZleba davasaxeloT: IV s. bizantiuri hagiografiis saukeTeso<br />
Zegli, aTanasi aleqsandrielis `cxorebaÁ wmidisa antonisa~, kirile skvi-<br />
Topolelis (VI s.) `saba ganwmedilis cxoreba~, qarTuli versia sulTmargebeli romanisa<br />
`sibrZne balahvarisi~. am ukanasknelis mTavar gmirs iodasafs `SeaSTobdes<br />
gulissityvani~ qalisaken ltolvisa. siwmindisaken moswrafe iodasafs erTob uWirs<br />
sxeulis daokeba. akademikosma k. kekeliZem sagangebo narkvevic uZRvna am Temas –<br />
`samijnuro cTunebis problemisaTvis qarTul literaturaSi~. aq gaanalizebulia<br />
qarTul enaze adreve Targmnili hagiografiuli Txzulebani, romelTa personaJebs<br />
mZafri Sinagani brZola gardaxdebaT xorcieli vnebis Casaqrobad.<br />
* * *<br />
axla yuradReba mivapyroT sulieri gmirobis im ideals, romelsac `cxorebaTa~<br />
personaJebi ganasaxiereben. droni icvlebodnen, magram gmirobis qristianuli gagebis<br />
principuli Sinaarsi igive rCeboda – tanjva. tanjvis sakraluri Rirebuleba da Saravandedi<br />
arc maSin gaxunebula, roca qristianoba ar idevneboda. `ara ars Jami devnisaÁ<br />
cxadad~, _ werda amis Sesaxeb wm. ioane oqropiri. es imas ar niSnavs, miuTi-<br />
Tebda wm. mama, rom brZola WeSmaritebis gamarjvebisa da damkvidrebisaTvis damTavrda.<br />
`rameTu ixila eSmakman, rameTu iZlia martvilTagan cxadiTa brZoliTa, gardaaqcia<br />
brZolaÁ wyobisaÁ farulad... aha esera, Jami ars farulad wyobisaÁ, movediT da<br />
vhbrZodiT~. igulisxmeba brZola Cvensave SigniT mTvlemare vnebebTan, yoveldRiuri,<br />
yovelwuTieri brZola, romlis warumarTvelad vSordebiT ufals, vklavT adamians<br />
sakuTar TavSi. am `faruli~, qristianobisagan faseulad Seracxili erTaderTi `br-<br />
Zolis~ wina xazze mxedruli SemarTebiT dgebian ber-monazvnebi, asketebi. sruliad<br />
gansakuTrebuli sulieri wyobis adamianTa am laSqris saWurvelic TvaliT uxilavia<br />
– saTnoebani. qarTul `cxovrebaTa~ avtorebis TvalTaxedviTac, saTnoebaTa didi<br />
Senobis Tavkiduri lodia simdable-morCilebis siqvele: `pirveli kibe saTnoebaTa<br />
ars simdable, romeli aRiyvanebs RmrTisa SematkbobelTa misTa~ (`cxoreba Sio mRvimelisa~);<br />
`krebulsa Sina myofni amiT samiTa saqmiTa cxovndebian: simdabliTa da<br />
morCilebiTa da Tvisisa nebisa datevebiTa~ (`cxoreba ioanesi da eqvTimesi~); xolo<br />
`grigol xanZTelis cxorebis~ avtoris azriT, Tavmdabloba-krZaluleba monazvnobis<br />
sinonimia: `monazonebaÁ hrqÂan krZalvasa~.<br />
is garemoeba, rom mxolod brZola xorcTan ar kmara RvTis xatad Sobilis Rmer-<br />
TTan misaaxleblad, rom vnebebTan yoveldRiuri dapirispirebis uciloblobis Segnebis<br />
gareSe ver gaformdeba qristianuli sazogadoeba, ukarnaxebda wmida mamebs, sagangebod<br />
ganemartaT morwmuneTaTvis maRali Rirebuleba monazvnur-asketuri idealisa<br />
martvilobis Saravandedis gverdiT. amis nimuSia zeviT ukve moxmobili msjeloba<br />
wm. ioane oqropirisa. wm. mama ase agrZelebs ganmartebas: `ara Tu cudad ras<br />
qadagebdes winaswarmetyuelni da ityodes, viTarmed: SenTÂs movswydebiT Cuen maradRe.<br />
ara TuU umecrad ras RaRadebda mociquli, viTarmed: maradRe movkudebi. uke-<br />
Tumca ara iyo brZolaÁ maradRe, aramca moixsena saxeli sikudilisaÁ. da Tumca ara<br />
iyo wyoba (Sebma, brZola. – g. f.) samaradiso, aramca saWurvelisa (igulisxmeba saTnoebani.<br />
– g. f.) STacumaÁ ubrZana pavleman netarman... aha esera, aRtydebis dRes gulis-wyromaÁ<br />
farulad da davSritoT TiToeulad Cuengan cecxli igi dafaruli –<br />
30
gulis-wyebaÁ gulisaÁ da mieriTgan veziarneT Cuen mowameTa, romelTa daSrites ali<br />
cecxlisaÁ moTminebiTa TÂsiTa~ (xazgasma Cvenia. – g. f.).<br />
wm. mama gvaswavlis: WeSmariti siwminde `maradRe sikvdils~ (da ara mxolod er-<br />
Tgzis), asketur rkenas niSnavs sacdurTan, vnebebTan. es omi `farulad~ mimdinareobs.<br />
iseve rogorc martvilis sulis Widili xorcTan, magram am ukanasknels<br />
TvaliT saxilveli wina planic aqvs, _ jalaTebTan dapirispireba, romlis efeqturoba<br />
mTlianad imiTaa moswavebuli, rogor gadawyda mTavari problema – sulis<br />
brZola xorcTan. vnebebTan yoveldRiuri `faruli~ Widili tanjva-sikvdilis Sinaarsisaa<br />
da, amis kvalobaze eziareba berul-asketuri wesi cxovrebisa mowameobrivs<br />
(Sesabamisad `cxorebis~ gmiri – `martvilobis~ gmirs). am axal anTropologiur<br />
Tvalsazriss saqarTveloc gamoxmaurebia. revaz siraZem damajereblad daadgina, rom<br />
wm. ioane oqropiris moxmobil gansjas exmaureba giorgi merCule, roca Tavisi Txzulebis<br />
dasawyisSi ambobs: grigol xanZTelis irgvliv Semokrebili mowafeebi `Tanaziar<br />
iqmnebodes pirvelTa maT marTalTa da monawile wmidaTa mowameTa, mxndebodes<br />
raÁ Ruawlsa mas monazonebisasa msgavsad wmidaTa mowameTa da ufrois maTsa, rameTu<br />
martÂlni erTsa xolo Sina Jamsa iwamnes, xolo ese yovelsa Jamsa iwamebodes saxelisaTÂs<br />
qristÀsisa, viTarca daviT ityvis: `SenTÂs movswydebi Cuen maradRe~. da<br />
pavle ityvis `maradRe qristÀsTÂs movkudebi~. ukeTumca ara iyo daucxromeli brZolaÁ<br />
wmidaTaÁ, aramca moixsenes brZola igi sikudilad maradRe~. `...vnebaTa dafarulTa<br />
da cxadTa, mxdomisa RoneTa Zlierad ewyvebodes Rirsni ese mamani, moTmineni<br />
mravalsaxeTa WirTa da mwuxarebaTa qristÀsTvis~.<br />
merCules am msjelobidan r. siraZe logikurad askvnis: `igi (merCule. – g. f.)<br />
araTu uTanasworebs maT (berebs. – g. f.) martvilebs, aramed maTze aRmatebuladac ki<br />
saxavs. cxovrebis did manZilze ganuwyveteli RvawliT wminda mamani aRematebian mowameebs,<br />
`romlebic erTsa xolo Sina Jamsa iwamnes, xolo ese yovelsa Jamsa iwamebodeso~.<br />
`...wmida mamebs yoveldRiuri brZola uxdebaT ukeTurebasTan, eSmakTan,<br />
cxovrebasTan, adamianur gulisTqmasTan, rasac igi yoveldRiur wamebas uwodebs... gamodis,<br />
rom martviloba ama Tu im formiT mainc aucilebeli yofila adamianuri<br />
srulyofis – wmindanobis misaRwevad~ (Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis<br />
sakiTxebi).<br />
wm. ioane oqropiris Tvalsazrisis Semsgavsebul gansjas vipoviT wm. isaak asuris<br />
(VII-VIII ss.) nawerebSi: `ara mxolod isini arian mowameni, romelTa qristes rwmenisaTvis<br />
sikvdili ergoT, aramed isinic, romlebic qristes mcnebaTa aRsrulebisaTvis<br />
ixocebian~. msgavs azradve unda CaiTvalos `serapion zarzmelis cxovrebis~<br />
(X s.) avtoris es miTiTebac: `wmidaTa da RmerT-SemosilTa mamaTa locvaÁ<br />
Tques saWurvelad, marxvaÁ zRuded da wmidani cremlni sabanelad, xolo morCilebaÁ<br />
wamebad, romeli-ese RuawliT SemosilTa mowameTa Tana dauTxevelad sisxlTa<br />
gÂrgÂnosan hyofs kacsa~ (mivaqcioT yuradReba: aqac is azria gatarebuli, rom saTnoebaTagan<br />
morCilebis siqvele asxivebs yvelaze ufro wameba-tanjvis, wmindanobis<br />
Saravandeds). wm. ioane oqropiri sxva naSromSic (qarTulad X-XI ss. rom uTargmniaT)<br />
ganmartavs, rom monazoni `Seswiravs msxuerplsa ubiwosa winaSe RmrTisa, vi-<br />
Tarca wmidani mowameni. aw ukue moakvdine Tavi Seni, Zmao, da juars-acu igi SromiTa<br />
da miiRo Senca gÂrgÂni wmidaTa mowameTaÁ, rameTu romelsa-igi mZlavrni maxÂliTa<br />
moswyveddes da iwamnes, xolo Sen nebsiT Tavi Seni moswyÂde iwroebiTa~. rogorc<br />
vxedavT, oriode winadadebis sigrZeze monazvnuri Rvawli samgzisa gazomil-awonili<br />
mowameobrivi tanjvis `Targze~. magram erTob sayuradRebo isaa, rom aqve wm. ioane<br />
afiqsirebs asketuri cxovrebis specifikur Strixs martvilobasTan SedarebiT: asketni<br />
`nebsiT moswyveden iwroebiTa~ TavianT Tavs, maSin roca, igulisxmeba, martvilT<br />
wilad xvdaT, `ergoT~ tanjva. es `ergoT~ uweria isaak asurs zemoT moxmobil<br />
msjelobaSi da iq igulisxmeba, rom monazoni Tavisufali nebiT dgeba SeWirvebis<br />
gzaze. ase rom, mxolod `maradRe~ tanjuloba ki ar qmnis monastruli cxovrebis<br />
Saravandeds, aramed `nebsiT~ SeWirvebulobac.<br />
31
arc mxolod TanamedroveTa zogadi damoZRvriT iyo dainteresebuli wm. ioane oqropiri,<br />
roca ase sagangebod da ganmeorebiT werda wmindanobis ori gzis Sesaxeb.<br />
mxatvruli sityvis es didostati, ra Tqma unda, qristianuli mwerlobis, upirveles<br />
yovlisa, wmindanTa Rvawlis aRmwerTa, dakvalianebasac umiznebda. akvalianebda kidec<br />
rogorc bizantiaSi, ise saqarTveloSi. tanjvis nebayoflobiTi wvnevis, rgunebis<br />
is principic, rac asketis SeWirvebas specifikurad gamoarCevs martvilis wamebisagan,<br />
giorgi merCulem, albaT, imave ioane oqropirisagan aiRo. merCule ityvis, rom<br />
misi Txzulebis mTavari gmiri aris `nebsiT glaxaki suliTa miT simdablisaÁTa sasufevlisa<br />
damkÂdrebisaTvis, mglovare guliTa~. `nebsiT~ dauTrgunavs, dauglaxebia<br />
wm. grigols xorcieli da sulieri vnebebi, nebayoflobiT, saTnoebaTa Semkvreli<br />
saTnoebis – simdable-morCilebis saWurveliT gaukvalavs gza wmindanobisa. ber-monazvnuli<br />
cxovrebis wesis am Strixs, viTarca specifikurs (martvilTa Rvawlisagan<br />
ganmasxvavebels), sagangebod ganumartavs merCulis Txzulebis erTi personaJi, saba<br />
iSxneli, mefe bagrats: `sarwmunoni da WeSmaritni monazonni queyanasa zeda aravissa<br />
Ãelmwifebasa queSe arian, vinaÁTgan mohrides saSuebelTa sawuTroÁsaTa nebsiT da<br />
aRirCies RmrTisaTÂs mwuxarebaÁ adgilTa glovisaTa~.<br />
kidev erT dokuments movixmobT wmindanobis ori gzis (Sesabamisad, hagiografiuli<br />
martvilisa da hagiografiuli `cxorebaTa~ gmiris) gamaerTianebeli principisa<br />
da ganmasxvavebeli Strixebis Sesaxeb. igi ekuTvnis saRvTismetyvelo azrovnebis<br />
erT ucxoel, erTob niWier, erudirebul warmomadgenels – martviri monazons<br />
(sabawmindels) da ase hqvia – `sinanulisaTÂs da simdablisa~ (adreve rom uTargmniaT<br />
qarTulad). Txzulebis am monakveTs cxadad aCnia msgavseba ioane oqropiris naazrevTan:<br />
`SevaiwroT, Zmano, TavTa CuenTa zeda cxorebaÁ Cueni da SevayenneT senakTa<br />
CuenTa, da iyavn sazrdelad Cuenda mcired puri da wyali, saÃmarad oden ÃorcTa<br />
CuenTa, mravliTa SromiTa, mRÂZarebiTa da zedgomiTa Rame yovel, mxurvaled locviTa<br />
da muxlTa drekiTa da queyanasa zeda woliTa usageblod, tiriliTa da cremliTa<br />
da SemusvriliTa guliTa, fsalmunebiTa da galobiTa da locviTa saidumlod<br />
dRe da Rame, mravliTa gansacdeliTa da friadiTa SromiTa da aRuracxeliTa Wiri-<br />
Ta dauTmoT siborotesa eSmakTasa, romelni cxadad da idumal ara dascxrebian<br />
brZolad Cuenda da hnebavs warwymedaÁ Cueni... aw ukue viRuawoT da vaCvenoT wamebaÁ<br />
Cueni qristesa. daRaTu sxuaTa mier ara vitanjebodiT, TaviT TÂsiT SevaiwroT Tav-<br />
Ta zeda misTÂs da SromiTa movakudinneT xorcni Cuenni siyvarulisa misisaTÂs, da-<br />
RacaTu ara mivecneT maxÂlsa, romelman-igi mswrafl ganarinis gansacdelisagan~.<br />
es aris mcire programa wmindanobisa, CamoTvlilia mTeli wyeba saTnoebaTa, romlebiTac<br />
aRWurva SeaZlebinebs bers ebrZolos masTan mebrZol `siborotesa eSmakTasa~<br />
(vnebebs). am brZola-tkiviliT erTiandeba asketi martvilTan (`SromiTa moakvdinebs<br />
xorcTa~). dafiqsirebulia orive Strixi gansxvavebisa: pirveli – `maxÂli mswrafl<br />
ganarinebs gansacdelisagan~ martvils; beri `dRe da Rame~ iRvwis, `aRuracxelTa<br />
WirTa~ gzas miuyveba~, e. i. `maradRe moswydeba~ uflisaTvis; meore: martvilni<br />
`sxuaTa mier itanjebian~, xolo berni `TaviT TÂsiT~, e. i. `nebsiT~ `Seaviwroeben~<br />
(SeuWirveben) TavianT Tavs. rogorc vxedavT, gmirobis, wmindanobis yvelaze Zveli<br />
saxeobis – martvilobis Saravandeds, Cveulebrivi qristianisagan Yyvelaze advilad<br />
aRsaqmel-gasagebs, utoleben da usworeben monazvnur Rvwis SeWirvebas, faseulobas<br />
(upiratesobasac uZebnian). am TvalsazrisiT, isic sayuradReboa, Tu ra zedwodeba<br />
SeurCevia TavisTvis (Tu SeurCies) am Txzulebis avtors – martviri monazoni.<br />
asketuri Sinaarsi tanjvisa, roca SeWirveba – tkivili nebayoflobiTi formisaa,<br />
TavisTavadi (TviTkmari) Rirebuleba aqvs, arc martvilTaTvis da `martvilobisTvis~<br />
aris sruliad ucxo. ber-monazonTa cxovrebis wesia nebayoflobiTi, tanjvaze Tavidanve<br />
da sagangebod orientirebuli da organizebuli, igi monasterSi am idealiT<br />
STagonebuli midis da gamoicdeba. rac Seexeba mowames, mas Semdeg, rac mis ukompromiso<br />
sarwmunoebriv paToss da sulier zneobriv amaRlebulobas garemoebani samkvdro-sasicocxlod<br />
daupirispirdebian da Seuracxhyofen, martvilni samsxverplod<br />
32
gadasdeben Tavs da nebayoflobiT tanjvasac mimarTaven zogjer. SuSaniki, abo, abibos<br />
nekreseli Tu gobroni or mizans mieltvian aseT SemTxvevaSi: pirveli – Tavs<br />
gamocdian, nebelobas wvrTnian da ikaJeben; meore – jalaTebs, SeuracxmyofelT ebrZvian<br />
da awbileben moTminebis saWurveliT, xolo TanamoZmeT SeWirvebis winaSe gautexelobis<br />
SegnebiT da adamianuri RirsebiT aRavseben.<br />
magram `cxorebaTa~ gmiris mxatvruli modelis Sinaarsi da struqtura amiT ar<br />
amoiwureba, igi garTulebul-gamdidrebulia erTi principuli komponentis mimatebiT.<br />
adamiani, `cxovrebaTa~ mixedviT, idealurobas marto Sinagani konfliqtis daZleviT,<br />
tanjvaze amaRlebiT ar aRwevs, aramed misi sulieri Zalmosileba obieqtur, sazogadoebriv-kulturul<br />
asparezzec ixarjeba. amis dasturad grigol xanZTelisa da didi<br />
aTonelebis moRvaweobis diapazonis gaTvaliswinebac ikmarebda. maTi garja far-<br />
To Sinaarsis kulturul-saganmanaTleblo miznebsac isaxavda da politikur-saxelmwifoebriv<br />
interesebsac emsaxureboda. eqvTime da giorgi aTonelebi ki wmindanebad<br />
samwerlobo Rvawlis kvalobaze Seiracxnen. `ara uwyiTa, rameTu sargeblobisaTvis<br />
amis queyanisa warmogvavlina ufalman~, _Seaxsenebs ioane zedazneli Tavis mowafeebs<br />
(`cxoreba ioane zedaznelisa~). arc `wamebaTa~ gmiris Rvawli ar aris mowyvetili<br />
sazogadoebriv interesebs. karga xania SeniSnulia da gaziarebulia is azri, rom<br />
jer mazdeanur da mere `mahmadianur politikur-ideologiur eqspansiasTan samkvdrosasicocxlo<br />
brZolaSi SeWidebuli erovnuli energia qristianuli aRsarebis ideiT<br />
iyo Semosili. am moZraobam qarTul hagiografiasa da himnografiaSi qarTveli martvilis<br />
figuris saxiT wamoayena erovnuli gmiris problema. martvilis mowameobrivi<br />
Rvawli erovnuli TviTSegnebis impulss warmoadgenda, religiuri da erovnuli<br />
damoukideblobis simbolos~ (g. imedaSvili, Zveli qarTuli enisa da stilis<br />
mijnebze). ase iyo, qristianoba zRuded, qviTkirad gveqca, raTa ar gavTqvefiliyaviT<br />
jer mazdeanur, mere mahmadianur okeaneSi. qristes moZRvreba awovebda saukuneTa sigrZeze<br />
Cvens sxeulsa da suls iseT madlian ZuZus, romelic yvelaze ufro ajansa-<br />
Rebda da kravda ers. amitom gaafTrebiT cdilobda yvela rjulis dampyrobeli am<br />
zRudis dangrevas, gadaqcevas. brZola erovnuli TviTmyofadobisaTvis amitom `qristianuli<br />
aRsarebis ideiT iyo Semosili~. bunebrivad, raki qristianobasTan mimarTeba<br />
erovnulTan damoukidebulebis tolfasi iyo, rwmenisaTvis Tavdadeba uSualod,<br />
TavisTavad moaswavebda eris samsaxurs, sazogadoebriv Rvwas. martvils ar sWirdeba<br />
samoqmedo sivrcis gafarToeba, raTa misi mxedruli SemarTeba qveyanas gamosdgomoda.<br />
satusaRo dilegidan gausvleladac Seeweoda misi brZola da tanjva sazogadoebas,<br />
`erovnuli TviTSegnebis impulss warmoadgenda~.<br />
axla, roca SeZlebisdagvarad moixaza, erTi mxriv, `wamebaTa~ gmiris, xolo, meore<br />
mxriv, `cxorebaTa~ personaJis moRvaweobis Sinaarsi da forma, SeiZleba SevajamoT.<br />
sasuliero mxatvruli prozis am or nairsaxeobas aerTianebs da erT, hagiografiul<br />
Janrad kravs saerTo Tema, idea da gza (Tu saSualeba) Temisa da ideis xorcSesxmisa.<br />
hagiografiuli mwerlobis Temaa saRmrTo (sazeo) siyvaruli, idea – gan-<br />
RmrToba (Teozisi), wmindanad amaRleba. am Temisa da ideis xorcSesxmis saSualeba<br />
orivegan tanjvaa, tkivili, cremli, sikvdili; tanjva Sinagani, upirveles yovlisa.<br />
xolo gansxvaveba `wamebasa~ da `cxovrebas~ Soris samgvaria. pirveli: tkivili,<br />
SeWirveba, romelic martvilT wilad xvdebaT, aris urTierTsapirispiro sawyisTa –<br />
sxeulis (xorcis) da sulis – brZola, ontologiuri xasiaTis dapirispireba. martvili<br />
sZlevs am winaaRmdegobas. upirvelesi mniSvnelobis am `omSi~ gamarjvebiT ganmtkicebuli<br />
nebeloba warmatebiT erkineba xilul mtrebs: misi gadarjulebis mowadineT,<br />
SeuracxmyofelT, jalaTebs.<br />
spiritualisturad Seferili am brZolisagan gansxvavebiT, `cxorebis~ gmiris saxeSi<br />
Sinagani tanjvis mTel paToss qmnis saTnoebaTa dapirispireba vnebebTan, eTikur-istoriuli<br />
xasiaTis brZola. aqedan iRebs saTaves meore sxvaoba. politikur-saxelmwifoebriv<br />
da msoflmxedvelobriv-eTikur garemoebaTa Sejaxeba-gadajaWvis kvalobaze<br />
martvilT wilad xvdebaT, xvedrad ergunebaT tanjva da sikvdili, xolo<br />
33
`cxovrebaTa~ gmiri Tavidanve nebayoflobiT dgeba SeWirveba-cremlis gzaze (tanjvis<br />
ganmawmindavebeli, sakraluri gageba), Tavisufali nebiT ixvedrebs, itvirTebs tanjvas.<br />
mesame sxvaoba: `cxorebaTa~ gmiri wmindanis ampluas marto tanjvaze gamarjvebiT<br />
ar mieaxleba. Sinagan brZolis sarbielze mxedrulad warmatebuli asketis<br />
Zalmosileba sazogadoebriv-kulturul asparezzec ixarjeba. amis kvalobaze, `cxorebaTa~<br />
gmiris samoqmedo asparezi ufro masStaburia rogorc sivrciTi, ise droiTi<br />
TvalsazrisiT, mravalplanovania aRsrulebul saqmeTa mixedviT.<br />
idealTan miaxlebis gzebis gansxvavebulobas mohyveba sxvaoba nawarmoebTa mxatvrul<br />
organizaciaSi. `wamebaTa~ arqiteqtonikaSi ideuri Sinaarsis simZime ZiriTadad<br />
fsiqologiur siuJets awevs. `cxorebaTa~ tipis nawarmoebSi es tvirTi gadanawilebulia<br />
(faqtobrivi siuJetis rolic mniSvnelovania). `wameba~ kompoziciurad ufro<br />
Sekrulia, xolo `cxovrebis~ kompozicia ufro myifea.<br />
* * *<br />
hagiografiuli gmiri gardaqmnis gzaze mavali da gardaqmnili adamiania. wmindanobis<br />
gza Semoqmedebis gzaa, wmindani – Semoqmedia. `qristianuli anTropologia<br />
varaudobs, rom gamoxsnili adamiani (`wmindani~) – es gardaqmnili adamiania~ (diakoni<br />
a. kuraevi). jer kidev basili kesarielis TxzulebebSi sWvivis is azri, rom xati<br />
RvTisa aris amocana, garduvaloba imisa, rom adamianma xorci Seasxas sakuTar<br />
TavSi CaTesil SemoqmedebiT sawyiss, RvTisaTvis niSneuli siyvarulis grZnobiT miemarTebodes<br />
yvelas. grigol noseli, nemesios emeseli, basili selevkieli, Teodorite<br />
kvireli, gansakuTrebiT, grigol palama weren adamianis mravalmxrivi SemoqmedebiTi<br />
saqmianobis Sesaxeb.<br />
SemoqmedebiTi saqmianobis specifikuri, erTob sagulisxmo nayofieri sarbielia<br />
bermonazvnoba. igi, wm. grigol palamas TvalsazrisiT, aris `Tavis garSemo sikeTisa<br />
da siyvarulis atmosferos Seqmna da gavrceleba... unda gvaxsovdes uzarmazari Zala<br />
asketizmisa, romlis ZaliTac irgvliv grovdeba da ganefineba sulieri energia, Tavmdabloba<br />
da siyvaruli~. asketuri Rvawli xom bunebaze adamianis gamarjvebis triumfia.<br />
Cven zemoT ukve movixmeT ioane sinelis swavleba: `sada bunebis ZlevaÁ iqmna,<br />
mun ueWuelad bunebisa igi uzesTaesi daemkvidra~. xazgasmuli sityvebi xom imas niSnavs,<br />
rom aseT adamianSi RmerTi Semosula, `damkvidrebula~, mokvdavSi ukvdavis xati<br />
gacxadebula. Semoqmedeba aseT SemTxvevaSi ukve mwvervalTanaa miaxloebuli, xolo<br />
miaxloebulia bunebriv aucileblobaTa dajabvniT, vnebebze gamarjvebiT, saTnoebaTa<br />
gaRviZebiT. vl. loski ambobs: `berZnuli sityvis µεTϖτα (sinanuli. – g. f.) zusti mniSvnelobaa<br />
`azrebis Secvla~, `gonebis Secvla~. esaa `meore aRorZineba, romelsac<br />
ufali gviZRvnis Cven naTlisRebis Semdgom, SesaZlebloba, rom mivbrundeT masTan,<br />
gasvla Tavisi Tavidan (bunebrivis artaxebidan. – g. f.), Zala, romliTac icvleba Cveni<br />
buneba~. asketuri brZola vnebebTan, saTnoebaTa saWurveliT rom aRsruldeba, Semoqmedebaa,<br />
viTarca axali, xelTuqmneli sinamdvilis damkvidreba arafrisgan (aramaterialurisagan,<br />
siyvaruliT qmnadoba) da arafrisaTvis (miwier-praqtikuli TvalsazrisiT).<br />
arsebobis sawyisTa da sicocxlis sazrisis gaRrmavebul Ziebas, roca igi<br />
vnebaTagan ganwmendasTanaa SeerTebuli, aucileblad mohyveba RvTaebrivi energiiT<br />
aRWurva, `Zueli kacis~ kvdoma da axlis dabadeba (rogorc mociquli gvaswavlis) asketis<br />
pirovnebaSi~. `adamianma Tavis TavSi CaRrmavebisas TandaTan unda uaryos saku-<br />
Tari yalbi aqtiuroba da am uaryofisas moipovos sxvagvari, ufro maRali aqtiuroba<br />
RvTisa~ (ratcingeris dasaxelebuli naSromi). es aris aqtiuroba, romelic codviT<br />
dacemamde xelewifeboda kacs da romelsac codvaTa mokvdinebiT kvlav ibrunebs<br />
asketi. ibrunebs `SuSanikis wamebis~ mTavari gmiri, raki ar ixsnis borkilebs,<br />
romelTagan misi ganTavisuflebis nebarTva ukve moipova jojikma; ibrunebs wm. abibos<br />
nekreseli, raki uars eubneba TanamoZmeT sparselTa xelidan gamoxsnaze (`abibos<br />
nekreselis martviloba~, X s.); imave simaRlemde aubijebia, gardauqmnia kacuri buneba<br />
wm. abo tfilels, roca jalaTebma `sces mas maxÂliTa samgzis, rameTu hgoneb-<br />
34
des, viTarmed SiSiTa sikvdilisaÁTa ganaSoron igi qristesa. xolo wmidaÁ igi martvili<br />
dumiliT mxned miiTualvida maxÂlsa, vidremdis Sehvedra suli TÂsi ufalsa~.<br />
mxolod adamianuri bunebis ZalisxmeviT aseTi `saqmeebi~ ver aRsruldeba. aq adamianuri<br />
buneba saxecvlilia, kacSi RmerTia Semosuli. aseT wuTebSi kiafobs `Rimili<br />
cremlebSi~. cremlebi xorcielebis tanjvis eqoa, SeWirvebisa, miwieris zeciurad<br />
transformacias rom gamouwvevia; xolo Rimili im sixaruls gagvicxadebs, martvilma<br />
rom zecas miabjina kibe. aseTi situaciebi imgvari Semoqmedebis mibaZvaa, ragvarsac<br />
jvarcmis situaciaSi Wvreten. `suli gvaswavlis Cven, rom jvarze sikvdilis<br />
saidumloSi davinaxoT gadasvla pirveli Sesaqmidan meoreze, egoizmidan – siyvarulze~<br />
(J. korboni). `pirveli Sesaqme~ uzenaesi Semoqmedisagan samyaros Seqmnaa.<br />
rogorc vxedavT, uzenaesi Semoqmedebis am pirvel aqts gverdiT uyeneben, aseTive faseulobisa<br />
da `xarisxis~ Semoqmedebad miiCneven jvarcmis aqts, roca egoizmiT Sebo-<br />
Wili, dasazRvruli miwieri bunebis artaxebi dawyvita siyvarulma da, amis kvalobaze,<br />
xrwnad bunebas uxrwnelad ucvala saxe. egoizmiT, praqticizmiT Sekrul-SeboWil<br />
miwier bunebas ase miuaxloveben RvTaebrivs grigol xanZTeli, ioane, eqvTime<br />
da Tornike aTonelebi, giorgi aToneli da `cxovrebaTa~ sxva personaJebi. grigoli<br />
orgzis gaawbilebs mefe-didebulTa Txovnas, ekurTxos episkoposad. wm. ioane mTawmindelma<br />
mxedarTmTavrobis pativi da `raodenica raÁ ars amis soflisaÁ sruliad<br />
moiZula~, `kurTxevaÁ monazonebisaÁ miiRo da morCilebasa misca Tavi TÂsi~. ulumbos<br />
monasterSi ki guSindelma mxedarTmTavarma `JamTa aramciredTa jorTa msaxurebisa<br />
Ruawli axovnad Tavs-dva~. wm. eqvTime mTawmidelma bizantiis imperatoris Txovna<br />
etvirTa kviprosis mTavarepiskoposoba _ar Seiwynara. wm. giorgi mTawmindeli<br />
mTawmindaze rom mivida, `misca Tavi TÂsi msaxurebasa da morCilebasa ZmaTasa~, misca<br />
iseTis guliTadobiT, rom wlebis manZilze `litoni da uswavlelic~ ki egonaT.<br />
`siwmide~ da `simdablis~ saTnoeba SeaZlebinebs epifanes, grigol xanZTelis mowafes,<br />
`nebisaebr TÂsisa~ ganagos siamayis vneba, saxe ucvalos miwier bunebas, iyos<br />
Tavis ufali (ix. aqve statia _ `TviTdamdablebis gziT _ amaRlebisaken~). wminda mamebi<br />
gvaswavlian: Semoqmeds swored Semoqmedebis niWiT emsgavseba adamiani. kiTxvaze,<br />
_ risi SeqmnisTvisaa adamiani xmobili am qveynad? – wm. grigol palama upasuxebda: _<br />
`Seqmnas, upirveles yovlisa, Tavisi sakuTari cxovreba~. Tavisuflebis saWurveliT<br />
aRWurvili epifane xanZTeli simdable-morCilebis saTnoebis navTsayudelSi qmnis,<br />
aSenebs Tavis `sakuTar cxovrebas~, axal, saukeTeso `mes~ (mxatvari, Tavisi Tavisa,<br />
rogorc amas qvemoT vaCvenebT). merCule garkveviT gveubneba, rom aseTi feriscvaleba<br />
bunebrivisa zebunebrivisaken epifanem SeiZlo suliwmidis madliT. xolo suliwmida,<br />
rogorc cnobilia, qristianuli msoflgancdisaTvis swored Semoqmedebis saTavea.<br />
Tu sarwmunoa, rom hagiografiuli gmiri, wmindani, miwier bunebas gardaqmnis<br />
RvTaebrivis Semsgavsebulad, aqedan logikurad gamomdinareobs, rom wmindanobasTan<br />
miaxleba silamazesTan, uzenaes mSvenierebasTan miaxlebaa. `monazvnis mkacri wesi<br />
cxovrebisa aucileblad unda dagvirgvindes gamouTqmeli maradiuli tkbobiT. amaSia<br />
erT-erTi mniSvnelovani esTetikuri aspeqti qristianuli asketikisa, romelic ar scnobs<br />
asketizmis TavisTavad faseulobas, asketizms asketizmisaTvis~ (В. Бычков, 2000<br />
лет христианской культуры. Т. 2). ukve IV saukuneSi wm. grigol noseli miuTiTebda: iyo<br />
xati RvTisa, `niSnavs SesaZleblobas, iyo mSvenieri~. xolo wm. makari megvipteli ambobda:<br />
qristianoba aris `movlineba axali da mSvenieri adamianisa~ (homilia XIV), miznad<br />
isaxavs, aRudginos kacs `pirveladi silamaze~ (homilia V). amitom Seaqcies maT<br />
zurgi saero cxovrebas da daewafnen `utkbiles sakvebs~, eniT gamouTqmel zeciur<br />
silamazes, romelic maT TviT RmerTma uboZa (homilia VII).<br />
bunebrivia, roca wmida mamebi adamianis silamazeze saubroben, maTi yuradReba ZiriTadad<br />
sulis mSvenierebazea mipyrobili. netari avgustine adamianis mSvenierebas<br />
maRalzneobriv azrebsa da qcevebSi xedavda. saTnoebani, ambobda igi, suls amSveniereben,<br />
xolo codvebi amaxinjeben mas. e. i. esTetikuri da eTikuri erwymian erTmaneTs.<br />
aseTi TvalTaxedva niSneulia qristianuli msoflmxedvelobisaTvis. asketni<br />
35
zurgs aqceven, uSurvelad gascemen qonebas, raTa SeiZinon qriste. magaliTebi mravalia<br />
da advilad aRsaqmnelni, amitom sityvas aRar vagrZelebT. erTs ki vityviT: `litonad<br />
cxovrebis~ idiliur silamazes Tavisi xibli axali epoqebis saero literaturul<br />
ZeglebSic gadahyva (mcired mainc). aseTi xibli gakrTeba xolme akakis TxzulebebSi<br />
(`gamzrdeli~: baTu aris rTul cxovrebis uarmyofi, mcirediTac kmayofili~).<br />
upovrobis eTikur da esTetikur faseulobas sagangebo naSromebs uZRvnidnen<br />
bizantieli mamebi – nilos ankvireli da ioane sineli.<br />
sulieri tkbobis, netarebisa da mSvenierebis Zlieri muxti axlavs martvilTa da<br />
berTa locvis epizodebs. wm. nilos sineli ganmartavs, rom locva morwmunes `amzadebs<br />
RmerTTan saubrisaTvis~ da TandaTanobiT `amegobrebs masTan~. meoregan igive<br />
asketi ambobs: `locva aris gonebis saubari RmerTTan~. amis gamo locvaSi uTuod<br />
mJRavndeba sixaruli da wmindanis mTeli arsebidan iRvreba sinaTle, imis gancdiT<br />
gamowveuli, rom `Sen, ufali, Cem Tana xar~ (fsalm. 22.4); rom morwmune uWvrets uzenaess,<br />
mkvidrobs `saxlsa uflisasa~ (fsalm. 22.6). `Tumca locva SeiZleba Seicavdes<br />
saTxovars raRac specialuris Taobaze, _ ambobs hegeli, _ magram mainc es specialuri<br />
ar aris is, rac TavisTavad unda gamoixatos; misi arsi imaSi darwmunebulobaSi<br />
mdgomareobs, rom Cven, saerTod, gagvigoneben... TviT mowiweba iqceva kmayofilebad,<br />
TviT Txovna – netarebad~. locvis aqtiT aRZrul am tkbobaze VII-VIII ss-Si<br />
msjelobda wm. isaak asuri da mas `locviseul netarebas~ uwodebda. mowiweba-Tavmodrekilobisa<br />
da netarebis aseT wuTebSi hagiografiuli personaJebi RvTaebrivi sxiviT<br />
arian damSvenebulni. makari megviptelis mixedviT, RvTaebrivi naTeli, `daCndeba<br />
ra gulSi, gaacxadebs Sinagans, uRrmes da idumal naTels~ (homilia sulisa, VIII). mistikuri<br />
naTeli aCiraRdnebs wm. grigol xanZTels, locvis eqstazSi Sesuls. merCule<br />
hyveba: erTxel `Jamsa ciskrisasa~, xanZTis monastris dekanozi wm. grigolis senakTan<br />
mivida da `STaxedna kedlisa napralisa da ixila wmidaÁ igi Ãel-ganpyrobiT,<br />
da guamiT misiT gamovidodes naTlisa isarni juaris saxed da didebiTa Semkul iyo<br />
igi da esreT brwyinvida, viTarca mze~. analogiuri Sinaarsis epizodebi aris `ioane<br />
da eqvTime mTawmidelebis cxovrebaSi~, `ioane zedaznelis cxovrebaSi~. wm. Sio mRvimelis<br />
locvis ZaliT `quabsa mas Sina naTeli miuTxrobeli~ dgeba. yofiTi sinamdvilis<br />
sarbielze moZraobisagan sagangebod ganridebuli, erTi wertilisaken koncentrirebuli<br />
suli berisa daxvewili eqstaziT kvalavs gzas zecisaken: `waremar-<br />
Ten, _ ityodis, _ locvaÁ Cemi, viTarca sakumeveli, Sen winaSe, xolo aRpyrobani ÃelTa<br />
CemTani, viTarca msxuerpli samwuxroÁ...~ dadgromil iyo lakuasa (Wa) mas Sina<br />
yovliTurT wyudiadsa, rameTu sasoebda naTelsa mas dausrulebelsa da saukunesa<br />
mimTxuevad... suliTa metyvelebdis: Sen gananaTle sanTeli Cemi, ufalo, da ganabrwyinve<br />
bneli sulisa Cemisa, RmerTo, rameTu bneli ese xiluli Sengan ara dabneldes,<br />
naTelo TualT-Seudgamo; xolo Rame, viTarca dRe, ganaTldes~. aq mxolod<br />
mcire nawili movixmeT vrceli pasaJisa, romelic aris locvis Janris uTvalsa-<br />
Cinoesi nimuSi mTeli qarTuli mwerlobis masStabiT, mistikurisa da poeturis rafinirebuli<br />
nazavi. aq yvelaferi miwidan zecisakenaa aziduli, ara mxolod suli, aramed<br />
sxeulic mlocvelisa: `aRixilavda zena mTaTa mimarT TualTa gonebisaTa da moeloda<br />
Sewevnasa – cuarTa sakurnebelTa sulisaTa, romelTa mier ganapoxnes igini<br />
RmrTisa zedamoxilvisa wÂmaTa mier morwyulTa~. uflis `zedamoxilvis wvima~ salbunad<br />
epkureba mlocvelis `sulis yanas~. amis kvalobaze, mkiTxveli `eswreba~ mistiur<br />
aqts, Tu rogor ganabnevs beri wyvdiads mRvimisa da saukuno sixaruli Semohyavs<br />
sawuTroseul satkivarTa saufloSi (`cxorebaÁ Siosi da evagresi~, XII s.).<br />
esTetikuriTa da mistikuriT aseve gaCaxCaxebuli `scenebis~ mxilvelni vxdebiT,<br />
roca SuSanikisa da evstaTi mcxeTelis, abo tfilelisa da kostanti qarTvelis, serapion<br />
zarzmelis, ioane zedaznelis, grigol xanZTelis, giorgi mTawmidelis locva-RaRadiss<br />
vismenT (gansakuTrebiT imaT, sawuTrodan gasvlis Jams rom aRavlenen.<br />
ukve visaubreT imis Sesaxeb, rom `sakrvelTagan~ SejaWvuli SuSaniki religiur msoflSegrZnebas<br />
warmoudgeba `Suenierad, viTarca sZali~ zeciuri mijnurisa; nacem-nag-<br />
36
vemi gobronis piri da Subli `brwyinavs elvared~, sisxliT moTxvrili Subli `uSuenis~).<br />
cremli da godeba erT-erTi qristianuli siqvelea, wmindanobis mkvebavi wyaroa<br />
da wmindanis mSvenierebis erT-erTi ganmsazRvreli. cremli da mwuxareba sinanuls<br />
da sindisis qenjnas niSnavs, imis Rrma SegnebiT aRZruls, rom Sescode. es<br />
aris moTqma ufalTan dacilebis gamo da amitom gvaswavlian maxarebelni, rom netar<br />
arian mtiralni (luka 6.31) da `mglovareni guliTa~ (maTe, 5.4). aseT mwuxarebas<br />
sasowarkveTa ki ara, aramed rwmeniTi STagoneba moaqvs, uflisaken, sixarulisken<br />
migvmarTavs (isev movixmoT fsalmuni: `romelni Tesvides cremliT, maT sixaruliT<br />
moimkon~). am RvTaebrivi madlisagan siSore `ugrZnoblobaa gaqvavebuli gulisa~,<br />
`niSani sulieri sikvdilisa~ (vl. loski). asketizmis esTetikis didi qomagi wm.<br />
svimeon axali RvTismetyveli (X-XI ss.) ganmartavda: `saswauli auxsneli! dian cremlebi<br />
nivTierTaganve TvalTagan da ganbanen aranivTier suls codviseul sibilweTagan~.<br />
sinanulisgan modenili cremlis kaTarzisul madlze miuTiTebs `serapion<br />
zarzmelis cxorebis~ avtoric (zemoT ukve moxmobili fraza: `RmerTSemosilTa mamaTa<br />
locvaÁ Tques saWurvelad, marxvaÁ zRuded da wmidani cremlni sabanelad~).<br />
kaTarzisisa da amaRlebulobis esTetikuri efeqtiT aRbeWdili epizodebi hagiografiisa<br />
gaanalizebulia Cvens mecnierebaSi, amitom aRar SevudgebiT msjelobas<br />
imis Taobaze, rom amaRlebulisa da mSvenieris STambeWdavi ieriT imosebian qarTuli<br />
hagiografiis gmirebi siyvarulis, simdable-morCilebis, marxvis, mRviZarebis saTnoebebis<br />
ukumpromiso erTgulebis kvalobaze (g. farulava, askezi-mxedroba). mxolod<br />
erT scenas movixmobT `daviT garejelis cxorebis~ metafrasuli versiidan, sadac<br />
erTmaneTs erwymis mSveniereba simdablisa da cremlisa. ierusalimis mosaxilavad<br />
mowafeebTan erTad gamgzavrebuli wm. daviTi wminda qalaqis karibWesTan, `madlobis<br />
qedze~ SeCerdeba, madlobas uxdis ufals, ukan gasabruneblad emzadeba da cremlmoreuli<br />
RaRadebs: `xolo me arRara vikadro waRmarT slvad da daTrgunvad fer-<br />
ÃiTa amiT CemiTa codviliTa iatakisa, romelsa zeda vles ubiwoTa da RmerT-kacebrivTa<br />
ferÃTa Semoqmedisa CemisaTa, vinaÁTgan kma ars Cemda madli ese, rameTu Rirs<br />
viqmen mxolod xilvasa wmidaTa maT adgilTasa TualiTa CemiTa uRirsiTa~. amaTi<br />
metyueli daaltobda iataksa cremlTa mier mxurvaleTa, myovar Jam mdebare pirsa<br />
zeda TÂssa~. daviTi gamobrunda samSoblosaken. daviTis tirili (beri am epizodSi<br />
kidev orgzis Cans Tvalcremliani) da ukan gamobruneba sxvadasxvagvar gancdaTa da<br />
saTnoebaTa mSvenierebis nazavia. Wvreta qalaqisa, romelsac RvTis gankacebuli Zis<br />
sunTqva jerac ar gasclia, jer kidev ar waSlilan mis `RmreT-kacebrivTa ferÃTa~<br />
nakvalevni, TviT macxovriseuli mSvenierebis anareklad eRvenTeba mis suls; grZnobamoreuls<br />
bednierebisa da siyvarulis cremlebi sdis da ukan ixevs krZalviT. magram<br />
sixarulTan erTad am cremlebSi Tavisi uRirsobis Tavankara Segnebac uTuod<br />
ikiTxeba. `siwrfoeba-simartivis~ da gulis siCvilis RvTaebrivi sinaTle da poezia<br />
isadgurebs am epizodSi. TvaliT uxilavi es sinaTle namdvilad modis gmiridan<br />
morwmune mkiTxvelisaken. Tavisi gmiris sulieri cxovrebis am mxareze mwerali TviT<br />
migvapyrobinebs yuradRebas, roca epizodis bolos gvetyvis: `eha siwrfoebasa da simartivesa<br />
saRmrTosa amis mamakacisasa~ (qristianuli esTetikis sferoSi cnobili<br />
iyo kategoria simartivisa, ubraloebisa _ (η αΠλοTηs).<br />
materialuri sinamdvilis jer qmnadoba uflisagan, xolo mere xorcielad mosvla<br />
macxovrisa imas niSnavs, rom grZnobad-xorcieli realoba areklavs, wilnayaria<br />
Semoqmedis WeSmaritebasTan, sikeTesa da mSvenierebasTan. codviT dacemam daamcro<br />
es Rirsebani. qriste modis, raTa aRudginos kacs `pirveli silamaze~ (wm. makari<br />
megviptelis erTxel ukve moxmobili fraza). wmindanebi, macxovris saTnoebiT `mowylulni~,<br />
am qveynad saTnoebis damkvidrebisaTvis iRvwian, miwis zecasTan misaaxloeblad<br />
arian Tavgadadebulni. amitom, upirveles yovlisa, Tavad mSvenierdebian. qristianuli<br />
esTetikis es xazi Tavs iCens netari avgustines, kabadokieli mamebis, wm. dionise<br />
areopagelis, nilos ankvrelis, wm. isaak asuris, wm. ioane sinelis nawerebSi.<br />
37
X-XI ss-Si asketizmis esTetikis gamovlenis formebze erTob sagulisxmod msjelobda<br />
wm. svimeon axali RvTismetyveli (naTlis esTetika man aqcia bizantiuri kulturis<br />
mTavar sakiTxad). `me vxdebi wilnayari sinaTlisa da didebisa: Cemi saxe, ise<br />
rogorc Cemi mijnurisa, brwyinavs da Cemi sxeulis yvela nawili xdeba Suqmfinari~.<br />
xolo amis Semdgom wm. grigol palamas (XIV s.) naazrevSi miaRwevs asketizmis esTetika<br />
erTob maRal safexurs. am fonze iqmneboda bizantiuri hagiografiis Zeglebi.<br />
maT furclebzec igive msoflSegrZneba gacxaddeba. ufro TvalsaCinod amaze metyveleben<br />
`cxovrebani~ wm. filaretisa, wm. nikolozisa, wm. aleqsisa, leonti kritelis<br />
`cxoreba svimeon salosisa~, ioane mosxis `limonari~, nikita stiTatis `cxoreba svimeon<br />
axali RvTismetyvelisa~ da sxvani.<br />
qristianul-aRmosavluri kulturis (romelsac odiTganve ekuTvnoda saqarTvelo)<br />
es didad sagulisxmo monapovarni fundamentaluradaa gamokvleuli da Sejamebuli<br />
gamoCenili rusi mecnieris viqtor biCkovis or<strong>tomi</strong>an monumentur naSromSi `qristianuli<br />
kulturis 2000 weli~, sadac bizantiuri literaturisa da xelovnebisadmi<br />
miZRvnil calkeul narkvevTa Soris (t. 1) erTi aseTi Tavicaa – `asketika, viTarca<br />
`mxatvrobaTa mxatvroba~. v. biCkovi miiCnevs, rom marTlmadideblur-qristianuli<br />
esTetikuri azrovnebis gawyvetili azri XX s-Si aRadgina didma rusma RvTismetyvelma<br />
mRvdelma pavle florenskim. qarTuli hagiografiuli literaturis esTetikuri<br />
orientaciis gamosakveTad Cven aq Zalian mokled gadmovcemT pavle florenskis<br />
esTetikuri naazrevis erT aspeqts, wmindanis, asketis mSvenierebis arss rom<br />
exeba. p. florenskis asketika warmoudgeba, viTarca marTlmadidebluri esTetika. SemTxveviTi<br />
rodi iyo, miuTiTebs RvTismetyveli, asketikas `wmida mamebi uwodebdnen<br />
ara mecnierebas da arc zneobriv muSaobas, aramed xelovnebas – mxatvrobas... `xelovnebaTa<br />
xelovnebas~ da `mxatvrobaTa mxatvrobas~. am xelovnebis mTavari mizani da<br />
nayofi iyo `mWvretelobiTi Semecneba~, romelic Teoriuli codnisagan (sibrZnismoyvareoba)<br />
gansxvavebiT iwodeboda ase _ `...silamazismoyvareoba. asketika, ganmartavs<br />
p. florenski, `qmnis~ `mSvenier~ adamians, esaa specifikuri niSani wmindanebisa.<br />
`silamazismoyvareobis~ mecniereba adamians xorciel feriscvalebas,<br />
pirvelqmnili silamazisaken mibrunebas amqveyniuri cxovrebis Jamsve SeaZlebinebs.<br />
asketis pirisaxe realurad iqceva `sxivmosil saxed, misi ieri da gamoxedva ixveweba,<br />
qreba yovelive usaxuri da gamoukveTeli, da aseTi adamiani `iqceva Tavisi Tavis mxatvrul<br />
portretad, idealur portretad, romelic aseTad cocxali masalisagan gamoZerwa<br />
xelovnebaTa Soris umaRlesma xelovnebam, `mxatvrobaTa mxatvrobam~. bermonazvnuri<br />
moRvaweoba aris aseTi xelovneba~. aseTi saxe gvatyvevebs SuqmfinarobiT da<br />
silamaziT, Sinagani silamaziT, Sinagani sinaTle Tvalxiluladac ki aRiqmeba. silamazis<br />
ase realurad gamoZerwvasa da damkvidrebaSi xedavda p. florenski umTavres<br />
daniSnulebas asketikisa. (`sveti da dafuZneba WeSmaritebisa~).<br />
rusuli religiur-filosofiuri azrovnebis sxva warmomadgenlebTanac aris analogiuri<br />
Tvalsazrisi. mama sergi bulgakovi ganmartavs: adamianis codviT dacemis<br />
kvalobaze yvelaferi daSorda pirvelqmnilobis Jamis srulyofilebas. amitom adamianis<br />
SemoqmedebiTi Rvwis mizanT-mizania, daimkvidros, aRidginos es sofiuroba, pirvelqmnili<br />
silamaze. am saqmes akeTeben asketebi, isini `sulier-mxatvruli Rvwis~<br />
procesSi, saamisod Sromoben Tavis Tavze. es aris pirdapiri, magram mciredTaTvis<br />
misawvdomi gza. meores, SemovliT gzas, xelovanni mihyvebian, ufro mravalni. oriveni<br />
ki naxevrad yofierebidan sruli yofierebisken, arsisken eSurebian.<br />
asketTa samoRvaweo wignebis, `filokaliebis~ mimoxilvisas boris viSeslavcevi<br />
ambobs: `Tu CavwvdebiT am `silamazismoyvareobis~ mTavar Temas, igi Cvens winaSe gacxaddeba,<br />
viTarca mTavari Tema asketikisa, romelic aris xelovneba sublimaciisa.<br />
sublimireba, anu feriscvaleba sulisa, SeiZleba mxolod WeSmariti `silamazismoyvareobis~<br />
gzaze~. asketikuri msoflSegrZnebis Tanamedrove mkvlevaric miiCnevs, rom<br />
marTlmadidebluri askezi aris `sulieri mxatvroba~ (s. xoruJi).<br />
38
saeklesio musika, galoba avgustines esaxeboda yvela xelovnebaze aRmatebuli<br />
Zalis fenomenad, raTa adamiani miuaxlovos uzenaess. imavdroulad TviT galobis<br />
Sinaarsi, farglebi did RvTismetyvels uaRresad farTod warmoedgina da ara mxolod<br />
bgerebis ritmul-melodiur modulaciebad. adamianis Sinagani ganwmenda, RvTisa<br />
da moyvasis wrfeli, uangaro siyvaruliT warmarTuli wesi da forma cxovrebisa avgustines<br />
macxovrisadmi mimarTul Sesxmad, himnad, `axal galobad~ miaCnda. igi gvaswavlis:<br />
`axali galoba siyvarulia~. mere aRrmavebs, azustebs naTqvams: `mismine, ra<br />
aris galoba: ufali ambobs: `mcnebasa axalsa mogcem Tquen, raÁTa iyuarebodiT ur-<br />
TierTas~ (ioane 13.34). macxovris am sityvebs imisTvis SegaxsnebT, ganmartavs didi<br />
ganmanaTlebeli, raTa vicodeT: `adamians SeuZlia iyos savse siyvaruliT da dumdes.<br />
siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli RvTaebisaken, TviT siyvarulia axali galoba~<br />
(`ganmarteba 95-e fsalmunisa~). netari avgustines am TvalTaxedvas, ambobs l.<br />
grigolaSvili, gverdiT unda amovuyenoT didi kabadokieli mamis, grigol noselis<br />
ganmarteba himnisa: `himni aris RvTismosavi adamianis amaRlebuli, madlmosili Rvwa,<br />
romelic warimarTeba amaRlebulze, zeciurze, RvTaebrivze fiqriT. am Rvwisas adamiani<br />
RmerTs ganadidebs ara sityviT, aramed umwikvlo cxovrebiT~.<br />
orive msjelobiT isev mivadgebiT CvenTvis amgzobis saZiebel TvalTaxedvas: siyvaruliT<br />
ganwonili arseboba himnia uflisa, `axali galobaa~. Rvwa, warmarTuli zeciurze,<br />
amaRlebulze fiqriT sakuTari Tavis axlad formirebas niSnavs, rasac himnografi<br />
qaRaldze (Tu pergamentze) sityvieri formiT qmnis, wmindani dumiliT, magram<br />
`umwikvlo cxovrebiT~ moavlinebs, Sobs. amgvari gageba rom msoflmxedvelobrivad<br />
iyo gacnobierebuli Zvel saqarTveloSi, kargad Cans l. grigolaSvilis<br />
mier moxmobili teqstebidan qarTuli sagaloblebisa. wm. stefanesadmi miZRvnil himnSi<br />
vkiTxulobT: `dRes ganwyobani Semoikribna didebulman sagalobelman wmidaman<br />
stefane~. xolo basili kesarielisadmi miZRvnil sagalobelSi naTqvamia: `nestusa<br />
dahbere sagalobelo, xmiTa miT saRmrToÁTa da kideTa soflisaTa iquxna sityuaman<br />
Senman, wmidao!~ (l. grigolaSvili, wmindanis Tema qarTul sasuliero poeziaSi). rogorc<br />
vxedavT, orivegan wmindani ara mxolod lirikul gmirad moiazreba poeturi<br />
teqstisa, aramed TviTonaa mxatvruli nawarmoebi empiriulsave sinamdvileSi, empiriuli<br />
yofis (naxevrad yofis) transformacia rom mouxdenia arsobriv yofad, e. i.<br />
esTetikuri aqtis subieqticaa.<br />
* * *<br />
cota ram kidev unda iTqvas qarTuli hagiografiuli literaturis esTetikur<br />
tendenciebze. imis mixedviT, rac ukve gaviTvaliswineT, albaT cxadia, rom<br />
hagiografia aris xelovneba xelovnebis Sesaxeb, mxatvroba `mxatvroba mxatvrobis~<br />
Sesaxeb, rogorc ityoda p. florenski. es imas niSnavs, rom aseT nawarmoebTan Tavs<br />
iyris ori avtori: TviT teqstis avtori da personaJi-avtori, sakuTari mxatvruli<br />
saxis Semoqmedi empiriulsave sinamdvileSi. e. i. hagiografiuli gmiris mxatvruli<br />
saxe aris saxe saxisa. es erTob Taviseburi garemoeba erTob specifikur iers aZlevs<br />
hagiografiuli Janris zogierT sakiTxs: avtori da gmiri, empiriulisa da esTetikuris<br />
urTierTmimarTeba, mxatvruli saxis Sinaarsi da forma, stili.<br />
gavixsenoT: hagiografiuli nawarmoebis Temaa saRvTo mijnuroba, idea – ganRmrToba,<br />
gza am miznisaken – tanjva, gmiri wmindania, miwieris zeciurad gardamqmneli,<br />
ufals miaxlebuli. hagiografia xelovnebis gziTa da saSualebebiT principulad<br />
dauZleveli amocanis winaSe dgas: mxatvruli saxiT gaacxados `bunebis Zlevis~ (wm.<br />
ioane sineli) da zebunebrivTan miaxlebis aqti. mxatvruli saxis (xelovnebis) principi<br />
ki, rogorc viciT, aris ideis (azris) swored gansxeuleba, bunebrivis samoseliT,<br />
grZnobad-gancdadi formiT gamoTqma, gamomzeureba. xelovneba gamosaxavs<br />
imas, ris gamosaxvac mas ZaluZs – swrafvas sulier sawyisTan xorcielis gamTlianebisaken,<br />
process sulis Tavis TavTan dabrunebisa da Serigebisa. aqamde ase Tu ise<br />
miuwvdeba xeli xelovans. aqts swrafvisa, process miaxloebisa, sanam jer kidev ar<br />
damdgara sulierebis apoTeozis Jami, sanam bunebis samoseli jer kidev mTlianad ar<br />
39
SemosZarcvia suls, didi Zalisxmevis safasurad dagvaswrebs xelovani. es antinomizmi<br />
Sinaarsisa da formisa, gamoTqmisa da gamosaxvisa zRvars aRwevs qristianul<br />
xelovnebaSi, hagiografiul nawarmoebSi.<br />
klasikuri antikuri xelovnebis mxatvrul saxeSi xorciel-miwieri arseboba da<br />
interesebi uSualodaa gadajaWvuli ideasTan, gmiris mxatvruli saxis formis silamaze<br />
miwier-amqveyniur sarbielze gamovlenili Rvawlis, sulieri mSvenierebis harmoniuli<br />
anareklia. Sinaarsi zustad `zis~ Tavis formaSi. mSvenierebis qristianuli<br />
idea, wmindanis saxeSi rom unda gacxaddes, rogorc absoluturi da Tavisufali<br />
suli (an masTan miaxleba), veRar `eteva~ garegnul-materialur, grZnobadad<br />
gaSualebul formaSi. Tavis srul Sesatyvisobas, Serigebas idealTan igi Tavissave<br />
SigniT, sulisave uRrmes SreebSi eZebs. `siRrme Sinaarsisa xdeba Zalian mZlavri...<br />
RvTaebrivi sawyisi unda amosxltes adamianuri subieqturobidan~ (hegeli, mSvenierebis<br />
idea xelovnebaSi). hagiografiuli, himnografiuli Tu ikonografiuli gansaxierebis<br />
aqtSi forma `Tvals ver usworebs~, mTlianad ver `zidulobs~ Sinaarsis<br />
simZimesa da siRrmes. yvela amgvar gamosaxulebaSi `suli miiswrafvis zegrZnobadi<br />
samyarosaken, TiTqos cdilobs Camoixsnas Tavisi Tavidan gars Semoxveuli materialuri<br />
saburveli, romelic aferxebs mis aRmafrenas~ (v. lazarevi bizantiuri<br />
ferweris istoria). ase rom, qristianuli xelovneba aris `gamosvla xelovnebisa<br />
Tavisi Tavidan, gardameteba Tavisi Tavisa, Tumca, amasTanave, es procesi xorcieldeba<br />
mis sakuTar sferoSi da xelovnebisave formiT~ (hegeli, ferweris Taviseburebani).<br />
adreqristianuli xelovneba `ar eswrafvoda, raTa Tavisi nawarmoebebisaTvis<br />
mieniWebina raimegvari Sesatyvisoba maTsave specifikur, anu religiur SinaarsTan.<br />
forma mxolod samoselia mis SigniT moqceuli SinaarsisaTvis, sruliad ar<br />
cdilobs ra, gamoxatos, xorci Seasxas mas Tavis TavSi~ (v. veidle, xelovneba viTarca<br />
ena religiisa). rom qristianuli ideali miemarTeba iseT abstraqtul Sinaarss,<br />
romlis adeqvaturi gacxadeba xelovnebis SesaZleblobebs aRemateba, gacnobierebulia<br />
eklesiis mamaTa nawerebSic. `SuenierebaÁ saRmrToÁ, _ ambobda wm. grigol noseli,<br />
_ ara gamoxatul ars SuenierebiTa ferTaÁTa, aramed uzeSTaesiTa wesiTa, romeli<br />
miuTxrobel ars gulisxmis-yofad~.<br />
SuSanikisa da abo tfilelis, Sio mRvimelisa da ioane zedaznelis, didi mTawmidelebis<br />
hagiografiul saxeebSi, iseve rogorc maT freskul gamosaxulebebze, suls<br />
eviwroeba sxeuli, sacaa TiTqos `amofrindeba iqidan~, sadRac miwasa da cas Suaa gakidebuli,<br />
mxatvruli saxe im zRvarTan dgas, romlis iqeTac iwyeba xmovaneba usagnobisa,<br />
livlivi haerSi, mas `vxedavT~ da verc `vxedavT~. aRqmis es gansakuTrebuli<br />
mdgomareoba, xelovnebisa da metafizikis zRvarze arseboba gansaxierebulisa, ganmsazRvrelia<br />
hagiografiuli mxatvruli stilisa. realuris idealurTan, miwis zecasTan<br />
gamTlianebisaken tkiviliani swrafva da usasruloba am swrafvisa aris Zalumad<br />
mfeTqavi nervi hagiografiuli stilisa. kontrastis, antinomizmis ieriT ikve-<br />
Teba ZiriTadad mxatvruli saxis forma. amitomaa, rom hagiografiis literaturul<br />
stils zogjer esqpresiul-emociur stils uwodeben (d. lixaCovi).<br />
elementaruli WeSmaritebaa: mxatvruli saxe aris gamoTqma da gamosaxva, idea, azri<br />
grZnobad-gancdadi formiT gacxaddeba. es aris obieqtivireba, gaSualeba azrisa<br />
da yovelTvis erTs rames moaswavebs: uSualobas, bunebrivobas, `gulubryvilobas~ (m.<br />
baxtini) formisa. raTa mweralma xorcSesxmulad, faseulobrivad gansrulebulad<br />
warudginos mkiTxvels gmiri, ucilobelia, rom avtori myarad idges sivrcobrivad,<br />
droiT da azrobrivad personaJs miRma, gareT, transgredientul poziciaze, m. baxtinis<br />
sityviT rom vTqvaT. am mxriv, formis mxriv, Tavis mTlianobaSi gmiri yovelTvis<br />
gulubryviloa da uSualo, rogorc ar unda iyos Tavis TavSi CaRrmavebuli Tu gaorebuli.<br />
Sinagani adamianis esTetikuri xorcSesxma niSnavs mis xedvas mTlianobaSi,<br />
roca mwerali mTlianad ganagebs personaJs, roca igi bolomde `gazomil-awonilia~.<br />
hagiografs, saerTod, ar ukavia mtkice pozicia gansasaxierebeli subieqtis<br />
miRma, gmiri misTvis Sinaganad avtoritetulia yvelaze sakraluri da yvelaze inti-<br />
40
muri faseulobis TvalsazrisiT. hagiografiuli warmosaxva namdvilad eZebs idealur<br />
gmirSi azrobliv xilvebs, mistikuri sinamdvilisaken mimaval sxivs. mwerlis<br />
rwmena da imedi ar SeiZleba dumdes hagiografiuli gmiris Sinagani cxovrebis mimarT,<br />
ar SeiZleba ar Seiqmnas wilnayari masTan.<br />
gavixsenoT, rom hagiografia biografiuli Janris ganStoebaa, xolo aseT nawarmoebSi<br />
gmiri da avtori faseulobrivad Zalian axlos arian erTmaneTTan. biografiis<br />
avtori gmiris xatvisas `xelmZRvanelobs imave faseulobebiT, romliTac warmar-<br />
Tavs Tavis cxovrebas gmiri; avtori principulad ar aris Tavis gmirze mdidari...<br />
avtori mxolod agrZelebs imas, rac ukve Cadebulia TviT cxovrebaSi gmirisa. mxolod<br />
is, rasac xedavda da undoda TavisTvis da Tavis TavSi, sakuTar cxovrebaSi<br />
gmirs, mxolod mas xedavs masSi da surs ixilos masSi da misTvis avtorma~ (m. baxtinis<br />
dasaxelebuli naSromi). biografiuli JanrisaTvis misTvis niSneuli es tendencia<br />
zenits swored hagiografiaSi aRwevs. wmindanobis sakraluri Saravandedi, `zecisa<br />
kacoba da queyanisa angelozoba~ (grigol xanZTelisa) `Tvals sWris~ avtors;<br />
gmiris subieqturi msoflSegrZnebis brwyinvaleba Tavis SigniT `iTrevs~ avtors,<br />
rTuldeba personaJis esTetikuri daZleva, formiT SemosazRvra, `moxelTeba~. es<br />
`diqtati~ Sinaarsisa gansakuTrebiT locva-aRsarebis scenebSi igrZnoba, avtori da<br />
gmiri aq erwymian erTmaneTs, rogorc es xdeba wm. evstaTi mcxeTelis locvaSi Tavis<br />
mokveTis win (`evstaTi mcxeTelis wameba~, VI s.), wm. abo tfilelis eqvsdRiani patimrobis<br />
epizodSi, konstanti kaxis sikvdiliT dasjis ambavSi, wm. grigol xanZTelis<br />
RaRadisSi monastris aSenebis dasawyisis suraTSi, dialogebSi, wm. Sio mRvimelis<br />
erTxel ukve moxseniebul locvaSi da sxva mraval pasaJSi. avtori gmiris avtoritetuli<br />
azris SigniT eqceva; ki ar moicavs, ki ar ganagebs gmiris sulis moZraobas,<br />
Taviseburad ewneba mas, TiTqos Signidan usmens personaJis sulis xmovanebas. am<br />
epizodebSi (da sxva mraval situaciaSi) mwerlis `me~ faseulobrivad ar gadis, miRma<br />
ar dgeba im yofierebidan, romelic esTetikurad unda gaformdes. gmiris sulierebas<br />
aq araferi eWirveba. igi ar aris, m. baxtinis msgavsad rom vTqvaT, martoxela<br />
bavSviviT susti da faqizi, pasiuri da wmindad miamiti, rom damkvidreba-gansruleba<br />
esaWiroebodes. piriqiT, saocrad Zalmosili suli aq yovelive amqveyniurisgan ganiltvis.<br />
gmiris cxovrebis mamoZravebeli azri avtorsa da mkiTxvels ipyrobs, vi-<br />
Tarca azri, absoluturi momavlisaken swrafvis mxriv da ara Tavisi individualuri<br />
mocemulobiT awmyos yofierebaSi. Cven ufro gvesmis gmiris, vidre vxedavT mas.<br />
erTob Zneldeba, `zena mTaTaA mimarT TualiTa gonebisaÁTa~ Seswrafebul suls rom<br />
esTetikuri sicxade mianiWo, moicva (Semowero).<br />
wmindanobis fenomenis mSvenierebis avtoriteti kidev erT princips gansazRvravs<br />
hagiografiuli mwerlobis samyaroSi. macxovris msgavsad wmindanic miwierSive amkvidrebs<br />
zeciur silamazes da, amis kvalobaze, gmirobis mxatvruli fantaziiT<br />
Txzva zedmetad miiCneva. hagiografiuli nawarmoebis gmiri istoriul-konkretulia<br />
da fabuluri qargac (moTxrobilis ambiTi xerxemali) aseTivea. ase fiqrobdnen: `realobaSi,<br />
ase Tu ise, yovelTvis SegviZlia davinaxoT transcendentaluri erTis emanaciis<br />
kvali. amis erT-erTi cxadyofaa wmindanobis faqti. adamianis fantazia sinamdvilis<br />
Soreuli aCrdilia, mwerloba rom sinamdvilis aCrdilis aCrdilad ar iqces,<br />
uSualod uzenaesi ZaliT cxebul sinamdviles unda daemyaroso~ (r. siraZe, Zveli<br />
qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis sakiTxebi). gmiris pirovnebisa da<br />
moRvaweobis ambis xerxemlis (fabula) miRma hagiografis mxatvruli gamonagoni warmatebiT<br />
qsovs Txzulebis siuJetur qsovils.<br />
qarTuli hagiografia bunebrivad areklavs sinamdvilis mxatvruli gansaxierebis<br />
im princips Tu meTods, rac, saerTod, niSneulia Sua saukuneebis literaturisaTvis.<br />
esTetikuri msoflgancdisa da sinamdvilis mxatvruli modelirebis Suasaukuneobrivi<br />
xerxebi da principebi ki mniSvnelovnad sxvaoben Semoqmedebis im meTodebisagan,<br />
axalma drom rom moitana. upirveles yovlisa, imis gamo, rom Sua saukuneebis msoflSegrZneba<br />
TvalsaCinod Teocentristulia, imJamindeli xelovani mxatvruli saxis<br />
41
`saSen masalad~ iSviaTad iyenebs konkretuls, bunebrivs, individualurs, ganumeorebels,<br />
warmavals, saxasiaTo detalsa Tu sapirado Strixs. xdeba sinamdvilis abstrahireba,<br />
idealizacia, literaturuli sqema, Sabloni warmarTavs SemoqmedebiT<br />
aqts. mwerali imiT ki araa dainteresebuli, rom Seqmnas raRac axali, originaluri,<br />
ganmacvifrebeli, ramdenadac imiT, rom mkiTxvels savaldebulosa da normatiulis<br />
mSveniereba STaagonos. literaturuli kanonis, trafaretis diqtati, tradiciulobis<br />
es tendencia Suasaukuneobrivi msoflgancdis da gemovnebis CamorCenilobas, uZraobas<br />
ki ar niSnavs, aramed gansazRvruli mxatvruli sistemis da meTodis principia,<br />
Zalian sagulisxmoa da dasafiqrebeli. amgvar mxatvrul TvalTaxedvas i. lotmanma<br />
`igiveobis esTetika~ uwoda. igiveobis esTetika, ambobs i. lotmani, eyrdnoba<br />
`gansaxierebul cxovrebiseul movlenaTa srul gaigivebas auditoriisaTvis ukve<br />
cnobil da `wesebis~ sistemaSi Sesul modelebTan, StampebTan~.<br />
amgvari meTodiT qmnida qarTveli hagiografic. arc mas izidavs mxatvrul saSualebaTa<br />
ganaxlebis survili, avtoris individualuri `mes~ warmoCenisaken swrafva,<br />
ase damaxasiaTebeli rom aris axali drois mwerlisaTvis. `swored siaxles da warmtacs<br />
`cxovrebaTa~ Sua saukuneebis mkiTxveli, rogorc Cans, arc eZebda maTSi. arc<br />
`cxovrebaTa~ Semdgenlebi ar eswrafvodnen imas, rom mkiTxveli Sinaarsis an formis<br />
moulodnelobiT miezidaT... `cxovreba~ misgan gansaxierebul sinamdvileSi eZebs ara<br />
ama Tu im mimarTebiT sainteresos, aramed savaldebulosa da wmindas, romlis gandidebaa<br />
saWiro da romelic SeuzRudav ganmeorebas moiTxovs~ (b. bermani, `cxovrebis~<br />
mkiTxveli). ase, rom hagiografia warmogviCens ara mxolod avtoris azrovnebis wess,<br />
aramed imJamindeli sazogadoebis msoflSegrZnebisa da esTetikuri gemovnebis raobas.<br />
xolo, is Tu ra ganapirobebda esTetikuri TvalTaxedvis amgvar stereotips, abstrahirebas,<br />
kargadaa cxadyofili Tanamedrove mecnierebaSi. `abstrahirebas iwvevda<br />
imis mcdeloba, rom yovel `warmavalSi~ da `xrwnadSi~, bunebis movlenebSi, adamianur<br />
cxovrebaSi, istoriul ambebSi daenaxaT simbolo da niSani maradiulisa, zedroulisa,<br />
`sulierisa~, RvTaebrivisa... `arasagnobrivi~ sagnobrivSi, qristianuli WeSmaritebani<br />
– cxovrebis yvela movlenaSi~ (d. lixaCovi, Zveli rusuli literaturis<br />
poetika). literaturis tradiciuloba gzas uRobavda axlebursa da originalurs,<br />
materialuris zeims sulierze, gzas uxsnida Semoqmedis Wvretas SeqmnilSi, im azris<br />
gaRviZebas, rom RmerTi, viTarca sruli mSveniereba, gulgrili ar aris silamazisaken<br />
adamianis swrafvisadmi, Segveweva erTmaneTisagan gavarCioT WeSmariti da cru silamaze.<br />
abstraqciisa da Sablonis midevneba iwvevs siuJeturi pasaJebis msgavseba-ganmeorebas,<br />
personaJTa siaxlove-ganmeorebas, enobriv-stilistur Stamps, magram, iqve<br />
miuTiTebs i. lotmani, meore mxriv, SemoqmedebiTi improvizaciis did gasaqans da<br />
Tavisuflebas. hagiografiuli Zeglebis avtorebi mimarTaven mza religiuri formulebis,<br />
tradiciuli mxatvruli saxeebis, popularuli enobriv-stilisturi xerxebis,<br />
kliSeebis daxvewil variaciebs, komponirebas. STambeWdavi mxatvruli efeqti<br />
xSirad miiRweva rafinirebuli konstruqciuli principis momarjvebiT: empiriul<br />
faqts, konkretul ambavs, moqmedebas faqizad Seaqsoven, gadaawnaven wminda istoriis<br />
faqtTan, bibliuri pasaJis sakralur SinaarsTan; vTqvaT ase, rogorc amas akeTebs<br />
iakob xucesi im suraTSi, romelic erTxel ukve movixmeT. iakobi satusaRo senakSi<br />
moinaxulebs martvils: `vixile tarigi igi qristÀsi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli<br />
sakrvelTa maTgan~. tanjvis gziT ganwmendili SuSanikis RvTis sZlad ase amaRleba<br />
`gamocxadebis~ teqstidan momdinareobs. apokalifsis cecxliT ganaxlebuli<br />
ierusalimi ixilveba ase: `da qalaqi igi wmidaÁ ierusalÀmi axali vixile, gardamomavali<br />
zeciT RmrTisagan, ganmzadebuli, viTarca sZali Semkuli qmrisa mimarT<br />
TÂsisa~ (21.2). hagiografiul teqstSi bunebis qmnilebasac miepyroba yuradReba, magaliTad,<br />
vazis axal amonayars Tu ayvavebul finiks, magram TavisTavadi, am mcenaris<br />
bunebrivi raobiT ki ar iqneba es yuradReba gansazRvruli, aramed imiT, rom igi<br />
raRac sulier Sinaarss mianiSnebs, emsaxureba. giorgi mcire, avtori giorgi aTonelis<br />
cxovrebisa, gviTxrobs: Svidi wlis giorgi taZrisis monasterSi miiyvanes. `da<br />
42
viTarca morCi keTili aRmocenebasave TÂssa-Tana yofadsa mas warmatebasa auwyebs<br />
queyanis-moqmedTa, viTarca ityÂs daviT: `marTal viTarca finiki ayuavdes da<br />
viTarca naZÂ libanisaÁ ganmravldes danerguli saxlsa RmrTisasa, ezoTa saxlisa<br />
RmrTisa CuenisaTa yuaodis~, da esreT viTarca axalnergi Suenieri izardeboda monastersa<br />
mas Sina~.<br />
asociaciis natifi ZafiT moqsovili es suraTi gveubneba: Cvili giorgi rom `vi-<br />
Tarca axalnergi Suenieri izardeboda monastersa Sina~, momdinareobs zeciT, gaazriandeba<br />
iqidanve, metyvelebs imaze, rac xatovnad gamouTqvams daviT winaswarmetyvels<br />
(fsalmunni, 91. 13). rogorc iakob xucesis zemoT moxmobil pasaJSi, ise aqac wertili<br />
Tu kuTxe, saidanac xorcieldeba xedva da xatva, ar emTxveva im adgils sivrceSi,<br />
sadac dgas avtori. gansaxierebis amgvari ikonografiuli principis Sesaxeb<br />
diakoni andrei kuraevi ityvis: `Semecnebis aTvlis wertili adamians miRmaa, da moZraoba<br />
warimarTeba WeSmaritebidan adamianisaken~. Cveulebrivi, realisturi gansaxiereba<br />
xdeba avtoris wertilidan, avtoris xedva da faseulobiTi kredo awesrigebs<br />
suraTs, Cawvdomis miseul SesaZleblobaTa Sesatyvis mniSvnelobas aniWebs yvela<br />
fers. wm. grigol xanZTeli da misi mowafeebi xanZTis udabnoSi martod myof bers<br />
xuedioss estumrebian. `xolo man (xvediosma) ganixara xilvaÁ netarTaÁ maT da hrqua<br />
maT: `Tquen xarT siwmidisa nayofi, mcenareni sulnelni, vardni Suenierni, finikni<br />
keTilni da zeTisxilni nayofsavseni, zeTiTa miT siwmidisaÁTa poxilni, romelTa<br />
xilviTa dRes ganipoxa siberÀ Cemi da amaRlda sixaruli Cemi, viTarca rqaÁ martorqisaÁ.<br />
amieriTgan ixarebdin udabnoÁ ese Tquen, qristes nebis myofelTa, amas Soris<br />
danergviTa~. erTi SexedviT, SeiZleba mogveCvenos, rom es aris kargi koloristis<br />
funjiT naxati suraTi bunebisa, magram mxolod erTi SexedviT. jer is unda<br />
aRiniSnos, rom am pasaJSi moqceuli TiTqmis yvela poeturi ornamenti wmida werilidanaa<br />
gamokrebili met-naklebad stilizebuli maneriT da Zveli da axali aRTqmis<br />
ama Tu im epizods an personaJs gvaxseneben. isini asociaciis logikiT arian kompoziciurad<br />
Sekrulni (komponireba, konstruqciuli momenti qristianuli poetikis<br />
mZlavri iaraRia). meore mxriv, `mcenareTa sulneleba~, `vardTa mSveniereba~, `finikTa<br />
keTiloba~ da `zeTisxilTa nayofsavseoba~ erTianad simboluri Sinaarsisaa, wm. grigolisa<br />
da misi mowafeebis – `qristes nebis myofelTa~ – RvTaebriv mSvenierebaze<br />
RaRadeben. xolo aseTni arian axlad mosulni imitom, rom qristes `neba~ unda danergon<br />
am nebisagan `uqm~ udabnoSi. qristes mSvenierebidan warmodgeba, efineba maT<br />
`mSveniereba vardisa~ Tu `nayofsavseoba zeTisxilTa...~ udabno xarobs (`amieridan<br />
ixarebdin udabnoÁ ese~), rom mis wiaRSi stumarTa gziT mkvidrdeba madli uflisa,<br />
TviTon qriste mkvidrdeba `uqmsa amas udabnosa~. uzenaesi mSvenierebisa da siwmindis<br />
sxivebiT gaCaxCaxebul am fonze proeqcirdeba sixarulic martodmyofi xuediosisa<br />
(`amaRlda sixaruli Cemi, viTarca rqaÁ martorqisaÁ~). gavixsenoT: is, rom wm. grigoli<br />
movidoda xanZTas da monastrebs gaaSenebda, xilvaSi euwya uflisagan xuedioss.<br />
eubneba kidec maspinZeli axladmosul grigols: `araTu ÃorcTa da sisxlTa mogawies<br />
uqmsa amas udabnosa (raime miwier interess ar mouyvanixaro aq), queyaniT SeniT,<br />
mamao patiosano, aramed Zali Zisa RmrTisa mxoloÁsa da sibrZnÀ sulisa wmidisaÁ da<br />
madli RmrTisa mamisaÁ gaqus winamZRurad Senda~. ase rom, am `winamZRvars~ (sameba<br />
erTarsebis Zalas, sibrZnesa da madls), absolutur `siwminded~, `Suenierebad~ da<br />
`sulnelebad~ rom efineba xanZTis udabnos, Wvrets xuediosi Tavis RaRadisSi. amitomaa<br />
es RaRadisi ase aRfrTovanebuli da wyarosTvaliviT ankara. axlad mosulni<br />
mxolod `nayofni~ arian am sikeTeTa (`Tquen xarT siwmidisa nayofni~). am `nayofierebis~<br />
pirvelwyarodan xorcieldeba Wvreta (da ara xedva), pirvel mizezis wertilidan<br />
xdeba `aTvla~ mosulTa faseulobisa da ara TviT xuediosis (Tu avtoris)<br />
wertilidan. martod myofi beris inteleqtualur-fsiqologiuri Zalisxmeva ki ar<br />
akvalianebs da ar gansazRvravs stumarTa mniSvnelobas; askeziT ganwmendili goneba<br />
Sedis saRvTo siwmindis saufloSi da iqidan, da im sauflosaTvis niSneuli stiliT,<br />
eniT (wmida werilSi romaa Senaxuli) formdeba xilvis sityvieri saburveli (ase<br />
43
om, stereotipi nakli ki ar aris amgvari xelovnebisa, principia, SemoqmedebiTi me-<br />
TodiT gansazRvruli). wertili, saidanac iZerweba suraTi, aris samyaro `wminda~<br />
Wvretisa, yofierebis pirvelwyaro, sadac ar aris Riobi idealsa da yofnas Soris,<br />
es aris `zeca~. xolo TvalSeudgami SaravandediT mbrwyinavi zeca ar anebebs xatmwers<br />
Tu hagiografs Tavisi adamianuri ZalisxmeviT esTetikurad aformebdes gansasaxierebels.<br />
igi absoluturi yofierebis kvalobaze, `Targze~ Wvrets aqeTkenve<br />
mltolvel yofnas adamianisa, mTelis sazomiT zomavs nawils, zogadiT xsnis<br />
konkretuls. gavimeorebT: `Semecnebis aTvlis wertili adamianis miRmaa da moZraoba<br />
warimarTeba WeSmaritebidan adamianisaken~. gansaxierebis aseT meTods `Sebrunebuli<br />
perspeqtivis~ (an _ `ukuperspeqtivis~) princips uwodeben (o. vulfi, b. rauSenbauxi, a.<br />
kuraevi), viTarca erTob gansxvavebuls pirdapiri perspeqtivisagan, roca xedva da<br />
xatva xorcieldeba im wertilidan, sadac imyofeba TviT xelovani da erTianad misi<br />
esTetikuri ZalisxmeviT warimarTeba. qristianuli msoflSegrZneba xelovans<br />
(viTarca miwiers) ar miiCnevs mxatvruli nawarmoebis Seqmnis upirveles wyarod,<br />
TviTmkmari Rirebulebis centrad Semoqmedebis procesSi. `Sua saukuneebis mxatvari<br />
sagans uyurebs `sub specic aeternitatis~, uars ambobs ra gadmosces misi sakuTari subieqturi<br />
aRqma. Tanamedrove realistTa pozicia, sapirispirod amisa, yovelTvis subieqturia,<br />
vinaidan xatvis klasikuri wesebi moiTxoven erTmniSvnelovan miTiTebas<br />
adgilsamyofelze mxatvrisa, romlis TvalebiTacaa danaxuli gansaxierebuli<br />
samyaro. suraTi – es aris samyaro, danaxuli swored am kacisagan da swored am<br />
werilidan. amasTanave, ra Tqma unda, gveZleva samyaros mxolod is nawili, romelic<br />
am fiqsirebuli wertilidan dainaxeba~ (diakon andrei kuraevis dasaxelebuli<br />
naSromi). erTi wertilidan ki, bunebrivia, ixilveba sagnisa da movlenis erTi mxare,<br />
calkeuli Strixi, detali. pirdapiri perspeqtiviT konstruirebuli suraTi SezRudulia<br />
subieqturi realizmiT. jer kidev vladimer soloviovi ambobda: `yovelgvari<br />
wvrilmani, aRebuli calke, TavisTavad ararealuria, vinaidan realuria yvelaferi<br />
erTad, amasTanave mxatvari-realisti realobas uyurebs mainc Tavisi Tavidan,<br />
Taviseburad gaegeba igi da, amisdakvalad, es ukve aRar aris obieqturi realoba~.<br />
qristologiuri moZRvrebis Tanaxmad, sagani Tu movlena marto imdenad arsebobs,<br />
ramdenadac wilnayaria macxovarTan, myofobis, cxovrebis saTavesTan; da swored amdenadvea<br />
lamazi, ramdenadac saTavis silamazesTanaa wilnayari. obieqturi silamazis<br />
am brwyinvas miwierSi, miwieris metyvelebas zeciurze ganasaxierebs rogorc<br />
xatmweri, ise hagiografi. gansaxierebis amgvar princips amitomac zogjer `idealistur<br />
realizms~ uwodeben, zogjer ki – `simbolistur realizms~. hagiografiisTvisac,<br />
ise rogorc xatmwerisaTvis, upirvelesi sazrunavia im `ZarRvisa~ da `sadenis~<br />
Cveneba, romliTac sisxli da sinaTle moedineba zecidan miwaze. Sebrunebuli perspeqtiva<br />
am ZarRvsa da sadens aCens, uvlis da uZvirfasebs adamians, locvisa da TavmodrekilobisaTvis<br />
ganawyobs, egocentristul impulsebs uyuCebs.<br />
yovelive es imas ar niSnavs, rom Sebrunebuli perspeqtiviT dakvalianebuli abstrahireba,<br />
stereotipi Tu Sabloni qarTul hagiografiaSi yovlis momcvelia, er-<br />
TaderTi xerxia sinamdvilesTan mimarTebaSi. gabatonebuli simbolisturi Tu idealisturi<br />
Wvretis gverdiT zogjer Tavs iCens iseTi mxatvroba, roca mxatvari Tavisi<br />
sakuTari Tavidan, viTarca centridan, Zerwavs sagansa da movlenas, konkretulidan,<br />
detalidan gvaxedebs zogadisaken; sagani xdeba faseuli imis kvalobaze, rom Cems<br />
samyaroSi moeqca, aqauri wvdomiTa da sazomiT gaizom-aiwona (egocentrizmi). Suasaukuneobrivi<br />
esTetikisaTvis araprincipul aseT maneras realistur elementebs Tu<br />
tendenciebs uwodeben (d. lixaCovi).<br />
magram hagiografiuli nawarmoebis esTetikuri samyaro ise uCrdilo ar aris, rogorc<br />
xatisa. aq boroteba Tu codva droebiT, magram mainc SeamRvrevs xatad RvTisad<br />
movlenili adamianis arsebobas, da Cven veswrebiT harmoniis, realurSi idealuris<br />
aRdgenis process.<br />
44
iakob xucesi da misi Txzuleba<br />
(nawyvetebi)<br />
45<br />
zurab sarjvelaZe<br />
korneli danelia<br />
elguja giunaSvili<br />
1. I periodis (V-X ss.) qarTuli mwerlobis xasiaTi. `SuSanikis wameba~ qarTuli<br />
originaluri mwerlobis uZvelesi Zeglia, romelmac Cvenamde moaRwia. ufro adrindeli<br />
qarTuli nawarmoebi jerjerobiT ar aris cnobili, rac, ra Tqma unda, ar gamoricxavs<br />
imas, rom V saukunis II naxevramde qarTuli sityvakazmuli mwerloba arsebobda.<br />
piriqiT, `SuSanikis wameba~ aris sabuTi imis samtkiceblad, rom qarTul<br />
mwerlobas garkveuli wanamZRvrebi aucileblad moepoveboda. JamTa siavem, gareSe<br />
mtrebis ganuwyvetelma Semosevebma, Sinaurma aSlilobam gamoiwvies is, rom adrindeli<br />
Zeglebi ar Cans.<br />
kargadaa cnobili, rom IV saukunis 30-ian wlebSi, 337 wlis maxloblad (i. javaxiSvili),<br />
aRmosavleT saqarTveloSi oficialur sarwmunoebad qristianoba gamocxadda.<br />
es udidesi mniSvnelobis saxelmwifo aqti iyo, rogorc politikuri, ise socialuri,<br />
ekonomiuri da kulturuli TvalsazrisiT. n. janaSia samarTlianad miuTi-<br />
Tebs: `qristianuli sarwmunoebis miReba xels uwyobda qarTlsa da romis imperias<br />
Soris kavSiris ganmtkicebas, radgan es niSnavda iranul orientaciaze uaris Tqmas,<br />
brZolas iranuli politikuri da kulturuli gavlenis winaaRmdeg~ (saqarTvelos<br />
istoriis narkvevebi, II, Tb., 1973, gv. 70-71). aranaklebi mniSvneloba eniWeboda am aqts<br />
qveynis erTianobis ganmtkicebisaTvis: `qristianobis saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadebiT<br />
mefe, da misi saxiT saxelmwifo, miznad isaxavda qveynis konsolidacias.<br />
erTian kults unda SeemWidroebina qveynis sxvadasxva nawili, ganemtkicebina centraluri<br />
xelisuflebis Zalaufleba~ (iqve). sruliad gansakuTrebuli roli iTamaSa<br />
qristianobam qarTuli samwerlobo enisa da qarTuli literaturis ganviTarebaSi (k.<br />
kekeliZe, qarTuli kulturis ori dRe-saswauli, `mnaTobi~, 1929, # 5, gv. 160).<br />
qarTuli saliteraturo enis daxvewisa da misi ganviTarebisaTvis udidesi mniSvneloba<br />
eniWeboda bibliis (Zveli da axali aRTqmis wignebis) Targmanebs, Sesrulebuls<br />
IV-V saukuneebSi, agreTve originalursa da sxva naTargmn Zeglebs.<br />
V saukunidan XI saukunemde qarTul mwerlobaSi ZiriTadi sasuliero Tematika<br />
iyo (mas erT-erTi wamyvani adgili eWira saero literaturis Seqmnis Semdegac, XIX<br />
saukunemde). rogorc cnobilia, Zveli qarTuli mwerloba oTx periodad iyofa: I _<br />
dRidan mwerlobis Casaxvisa X s-is 80-ian wlebamde (adrindeli feodalizmis xanis<br />
qarTuli literatura), II _ meaTe s-is 80-iani wlebidan XIII s-is naxevramde (ganviTarebuli,<br />
an patronymuri feodalizmis xanis qarTuli literatura), III _ mecamete saukunis<br />
II naxevridan XV s-is CaTvliT (feodaluri monarqiis dacemis xanis qarTuli<br />
literatura), IV _ meTeqvsmete s-is dasawyisidan XVIII saukunis bolomde (mogviano,<br />
an batonymuri feodalizmis xanis qarTuli mwerloba, mas aRorZinebis xanis mwerlobasac<br />
uwodeben) (k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb., 1980, gv.<br />
42-67).<br />
Zveli qarTuli literaturis I periodSi wamyvani Janri hagiografia iyo (hagiografia<br />
berZnuli sityvaa. hagios _ `wminda~, grafia `aRwera~). hagiografia aris sasuliero<br />
mwerlobis dargi, romelSic asaxulia wmindanebis cxovreba, an maTi wameba.<br />
amis Sesabamisad gamoiyofa ori qveJanri: `cxovrebani~, anu iseTi nawarmoebebi, romlebic<br />
mogviTxroben qristianuli moZRvrebis erTgul pirTa cxovrebisa da Rvawlis<br />
Sesaxeb (aseTia, magaliTad, `grigol xanZTelis cxovreba~) da `wamebani~, anu iseTi<br />
nawarmoebebi, romlebSic aRwerilia qristianobisaTvis Tavdadebul pirTa mowameobrivi<br />
sikvdili (aseTTa ricxvs ganekuTvneba `SuSanikis wameba~).<br />
qarTuli hagiografiuli mwerloba IV saukuneSi unda Casaxuliyo. k. kekeliZis
azriT, `qarTuli hagiografiis dasawyisi Cven unda veZioT, Tu ufro adre ara, yovel<br />
SemTxvevaSi qarTul enaze RvTismsaxurebis SemoRebis xanaSi. es imitom, rom<br />
saRmrTo werilis wignebTan erTad, wmindanTa cxovreba-moqalaqobis kiTxvac Tavidanve<br />
RvTismsaxurebis erT-erT aucilebel elementad iqna miCneuli. maSasadame, mexuTe<br />
saukuneSi CvenSi ukve unda yofiliyo Targmnili wmindanTa cxovrebani. mar-<br />
Tlac, SuSanikis martvilobaSi pirdapiraa naTqvami, rom, rodesac is waiyvanes pitiaxS<br />
varsqenTan, man `Tanawaritana evangelÀ TÂsi da wmidani igi wignni mowameTani~<br />
(iqve, gv. 501). hagiografiuli nawarmoebebi gansakuTrebul interess iwveven, radganac<br />
maT daucavT uZvirfasesi cnobebi Cveni qveynis istoriisaTvis, amasTan, isini qar-<br />
Tuli mwerlobis upirvelesi Zeglebia.<br />
k. kekeliZe wers: `qarTuli originaluri hagiografia metad sayuradRebo dargia<br />
Cveni Zveli mwerlobisa, romelsac wminda hagiografiul interess garda Tan axlavs<br />
uaRresi SemecnebiTi istoriuli mniSvneloba da mxatvruli Txrobis zemoqmedeba~<br />
(iqve, gv. 508). maRal Sefasebas aZlevs qarTul hagiografiul Txzulebebs ivane javaxiSvili:<br />
`mTeli qarTuli saistorio mwerloba, romelmac-ki Cvenamde moaRwia, warmoiSva<br />
martvilobaTa da wmidaTa cxovrebaTagan: arc kvinklosebs (epikur TqmulebaTa<br />
cikls), arc matianeebs am mxriv mniSvneloba ara hqoniaT. samoqalaqo da samxedro<br />
istoriac... saqarTveloSi zemoaRniSnuli mwerlobis niadagze aRmocenda~ (iv.<br />
javaxiSvili, istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi winaT da axla, I; iv. javaxiSvili<br />
Txzulebani, VIII, Tb., 1977, gv. 47).<br />
wmidaTa cxovreba, maTi Rvawli sazogadoebisaTvis nimuSad, misabaZ etalonad iTvleboda.<br />
swored amitom swerda samoel qarTlis kaTalikosi iovane sabanis Zes:<br />
`mnebavs, raÁTa daiweros sanatrelisa amisca (abos) martÂlobaÁ, viTarca pirvelTa<br />
maT qristÀs mowameTaÁ, da daidvas igica wmidasa kaTolike eklesiasa Sina mosaÃsenebelad<br />
yovelTa, vin iyvnen Semdgomad Cuensa~.<br />
ioane sabanisZem mSvenivrad gamoiyena arabi Wabukis _ abos _ qristianobisaTvis<br />
Tavdadeba zogi meryevi qarTvelis Wkuis saswavleblad da gamosafxizleblad:<br />
`sxuani, romelni-ese varT morwmuneni, msgavsebasa queSe damonebul da naklulevanebiTa<br />
da siglaxakiTa Sekrulni, viTarca rkiniT, xarksa queSe maTsa guemulni da<br />
qenjnilni, ZÂr-ZÂrad zRveulni, SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni<br />
qarTagan ZlierTa, aramed qristÀs siyuaruliTa da SiSiTa, Cueulebisaebr mamulisa<br />
slvisa; WirTa moTminebiTa, ara ganeSorebian mxolodSobilsa Zesa RmrTisasa. eseviTarsa<br />
Jamsa Sina gamoCnda axovnad wmidaÁ ese mowamÀ, ara Tu pirveliTganve Cuengani<br />
iyo, aramed umecari sarwmunoebisagan Cuenisa; ucxoÁ ucxoÁTa SjuliTa movida<br />
da qristesa, RmerTsa Cuensa, Seemecna, romlisaT-Âsca dRes kualad axalman aman<br />
dResaswaulman da krebaman wmidisa da axlisa mowamisaman gÂrgÂnosan-yo eklesiaÁ~.<br />
ra Tqma unda, sruliad gasagebia, rom SuSanikis, evstaTi mcxeTelis, abos, abibos<br />
nekreselis da sxvaTa wameba, sirieli mamebis, grigol xanZTelis, ninos, efTvime da<br />
giorgi mTawmidelebis da sxvaTa daucxromeli moRvaweoba qristianuli sarwmunoebis<br />
ganmtkicebisaTvis (rac, sabolood saqarTvelos gaZlierebas moaswavebda)<br />
xalxis farTo fenebis mxardaWeras, maT aRtacebas iwvevda.<br />
SuSanikis, qvemo qarTlis dedoflis, mowameobrivi Rvawli da Tavdadeba aris aRwerili<br />
iakob xucesis TxzulebaSi `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi, dedoflisaÁ~ (SemoklebiT<br />
`SuSanikis wameba~). ganvixiloT es nawarmoebi.<br />
2. istoriuli pirobebi. kargadaa cnobili, rom amierkavkasia Zveli da axali wel-<br />
TaRricxvis mijnaze da axali welTaRricxvis pirvel saukuneebSi ori udidesi saxelmwifos<br />
_ romis imperiisa da iranis _ mudmivi qiSpis sagani iyo. isini cdilobdnen<br />
amierkavkasiis samefoebis, gansakuTrebiT somxeTisa da saqarTvelos, gavlenis<br />
sferoSi moqcevasa da gamoyenebas TavianTi didmpyrobeluri miznebisaTvis. swored<br />
amitom iyo, rom somxeTi da saqarTvelo xelidan xelSi gadadioda imis mixedviT,<br />
Tu romeli agresori sjabnida metoqes _ romi irans, Tu irani roms. rTuli situacia<br />
Seiqmna V saukuneSi. n. janaSia wers: `V s. 40-iani wlebidan iwyeba axali eta-<br />
46
pi iranisa da amierkavkasiis qveynebis (qarTlis, somxeTisa da albaneTis) urTierTobis<br />
istoriaSi. am droidan iranma daiwyo axali, metad aqtiuri da agresiuli politikis<br />
gatareba aRniSnuli qveynebis mimarT. amjerad iranelTa mizani iyo, savsebiT<br />
moespoT is Sinagani damoukidebloba, romelic SerCenoda maT qveSevrdom amierkavkasiis<br />
qveynebs da gadaeqciaT isini iranis rigiT provinciebad.<br />
am miznis misaRwevad iranelebma gadawyvites am qveynebis izolacia arairanuli<br />
samyarosagan, maTi kulturis mospoba da mosaxleobis sruli asimilacia (mimsgavseba,<br />
aq: gamazdeaneba). iranelebs kargad hqondaT mofiqrebuli saimedo gegma,<br />
romelsac didi TanmimdevrobiTa da SeupovrobiT axorcielebdnen. am gegmis ganxorcieleba<br />
maT ramdenime etapad daiwyes. Tavdapirvelad SemoiRes metad mZime samxedro<br />
begara, romelsac mohyva axali sagadasaxado sistema. Semdeg iranelebi apirebdnen<br />
amierkavkasiis qveynebSi yovelgvari Sinagani politikuri damoukideblobis likvidacias<br />
da qristianuli religiis mazdeanuriT Secvlas~ (saqarTvelos istoriis<br />
narkvevebi, II, Tb., 1973, gv. 84). isic cnobilia, rom am dros amierkavkasiis qveynebSi<br />
didi brZolebi mimdinareobda: _ `mefe cdilobda centraluri xelisuflebis<br />
ganmtkicebas, feodalTa Zalauflebis SezRudvas da, amgvarad, qveynis ganmtkicebas,<br />
rac gaaadvilebda brZolas gareSe mtris winaaRmdeg, xolo feodalebi TavianTi<br />
Zalauflebis gafarToebas, maqsimaluri avtonomiis mopovebas eswrafodnen, rac,<br />
sabolood, qveynis Zlierebis Sesustebas iwvevda. amiT kargad sargeblobdnen iranelebic<br />
da feodalebs hpirdebodnen maTTvis sasurveli privilegiebis damtkicebas. ra<br />
Tqma unda, swori ar iqneba, Tu vifiqrebT, rom iranelTa mxareze gadavida mTeli<br />
feodalTa klasi. cxadia, iranelebs ar SeeZloT privilegiebi mieniWebinaT yvelasaTvis.<br />
feodalTa nawili Tavisi interesebiT mainc dakavSirebuli iyo adgilobriv<br />
xelisuflebasTan, nawils ki esmoda, rom iranelebTan kavSiri damRupveli iqneboda<br />
qveynisaTvis da, saboloo angariSSi, TviT am kavSiris momxreebisaTvisac. magram iranelebi<br />
mainc axerxebdnen areulobis Setanas qveynis damcvelTa rigebSi~ (iqve, gv. 85).<br />
gansakuTrebuli viTareba Seiqmna qarTlSi. qarTlis samefos erTi nawili _ qvemo<br />
qarTli _ Cvens welTaRricxvamde meore saukuneSi somxeTma miitaca. igi Cveni<br />
welTaRricxvis pirvel saukuneSi tigran didma, somexTa mefem, calke olqad gamoyo<br />
da mis gamgeblad pitiaxSi daniSna. am regions evaleboda somxeTis CrdiloeTi sazRvrebis<br />
dacva. IV saukunis 40-ian wlebSi qvemo qarTli somxeTs gadaudga da Tavis<br />
istoriul nawils, qarTls, SeuerTda. amieridan igi politikurad qarTlis SemadgenlobaSi<br />
Sedis, oRond mis mmarTvelad pitiaxSi darCa. igi qarTlis samefoSi mefis<br />
Semdeg udidesi feodali iyo. gansakuTrebiT aRzevdnen qarTlis pitiaxSebi V<br />
saukunis 20-iani wlebidan, roca samoRvaweo asparezze gamovidnen arSuSa, `kaci<br />
pativcemuli da RmrTismoyvare~ da SemdgomSi _ misi vaJi, varsqeni, pativmoyvare da<br />
gadagvarebuli. iranis mefeebi sargeblobdnen pitiaxSTa gamTiSveli, moRalaturi<br />
politikiT da maTi mosyidviT qarTlis samefos dasustebas cdilobdnen, es ki xels<br />
uwyobda Sahebis politikis warmatebiT ganxorcielebas.<br />
iranis Sahma iezdigerd II-m (438-457 ww.) amierkavkasiis qveynebis xelisufalni ai-<br />
Zula, aqtiuri monawileoba mieRoT Sua aziis quSanTa winaaRmdeg brZolaSi. es miznad<br />
isaxavda amierkavkasiis qveynebis samxedro Zlierebis dasustebasac. brZola 449<br />
wels iranis gamarjvebiT dasrulda, magram amierkavkasiis qveynebidan, maT Soris qarTlidan,<br />
wayvanili jari iranma ukan ar daabruna, rac, cxadia, iranis politikis _<br />
amierkavkasiis qveynebis samxedro Zlierebis Sesustebis _ aSkara gamovlinebas warmoadgenda.<br />
am samxedro warmatebis Semdeg iranma gadawyvita, ganexorcielebina Seteva<br />
mtruli ideologiis _ qristianobis _ winaaRmdeg, romelic am droisaTvis gavrcelebuli<br />
iyo amierkavkasiaSi, da `romelsac am periodSi sruliad gansakuTrebuli<br />
politikuri mniSvneloba eniWeboda amierkavkasiis qveynebisaTvis, radgan aq<br />
igi ukavSirdeboda bizantiasTan urTierTobis sakiTxs. bizantia iranis mudmivi moqiSpe<br />
iyo da amitom amierkavkasiis xalxebis brZola iranelebis winaaRmdeg misi aSkara<br />
Tu faruli mxardaWeriT sargeblobda. religiis erTianoba, cxadia, erT-erTi<br />
47
Zlieri damakavSirebeli rgoli iyo bizantiasTan. amave dros, igi aadvilebda bizantiasTan<br />
kulturuli urTierTobis SenarCunebasac, rasac, agreTve, didi mniSvneloba<br />
hqonda amierkavkasiis xalxebisaTvis~ (iqve, gv. 37).<br />
449 wels iezdigerd II-m qarTlis, somxeTisa da albaneTis meTaurebi samefo karze<br />
ixmo. maT winaswarve gadawyvites, rom sarwmunoebis gamocvlaze uari eTqvaT. qar-<br />
Tlidan aq iyo arSuSa pitiaxSi, varsqen pitiaxSis mama, somxeTidan ki _ vardan mamikoniani,<br />
SuSanikis mama, hmaik mamikoniani, vardanis Zma da sxvebi. Sahma amierkavkasiis<br />
didebulebi mZime pirobebSi Caayena: Tu isini sarwmunoebas ar Seicvlidnen, Sahi amowyvetiTa<br />
da maTi qveynis aoxrebiT emuqreboda. maSin amierkavkasiel didebulebs gadauwyvetiaT,<br />
eRiarebinaT mazdeanoba, magram samSobloSi dabrunebisTanave TavianT<br />
sarwmunoebas dabrunebodnen. cbieri Sahi, rogorc Cans, mixvda maT ganzraxvas da zogi<br />
maTgani, maT Soris arSuSa pitiaxSi, qtezifonSi, iranis samefo karze, dautovebia.<br />
450 wels somxeTsa da albaneTSi ajanyebam ifeTqa. somxeTSi saxalxo moZraobas<br />
iranelTa winaaRmdeg vardan mamikoniani Caudga saTaveSi. igi gmirulad daiRupa 451<br />
wlis 26 maiss avarairis brZolaSi. iranelTa winaaRmdeg brZolaSi daeca misi Zmac,<br />
hmaik mamikoniani, arSuSas qvisli, varsqenis biZa. cnobilia, rom hmaikis coli, Zviki,<br />
da sami vaJiSvili _ vahani, vasaki da artaSesi _ iranelTa tyveobaSi moxvdnen. 455<br />
wels arSuSa pitiaxSs didZali saboZvris gaRebiT mousyidia iranis didebulebi da<br />
hmaikis ojaxi TavisTan, qarTlSi, wamouyvania. isini arSuSasTan TiTqmis aT wels imyofebodnen<br />
da saTanado aRzrda-ganaTlebac miuRiaT. rogorc Cans, arSuSa vardan<br />
mamikonianis ojaxsac daxmarebia. `SuSanikis wamebaSi~ amis damamtkicebel cnobas<br />
vpoulobT. SuSaniki jojiks eubneba: `vici, daÁ var da erTgan ganzrdilni~. `erTgan<br />
ganzrdilni~ niSnavs erTad aRzrdilebs. jojiki (da arSuSas Svilebi, maT Soris<br />
varsqenic) da SuSaniki erTad SeiZleboda aRzrdiliyvnen arSuSas ojaxSi.<br />
iranelebma moaxerxes somxeTsa da albaneTSi mefobis gauqmeba. aman, Tavis mxriv,<br />
gaarTula qarTlis mdgomareoba. vaxtang gorgasali V saukunis II naxevarSi aqtiurad<br />
cdilobda qveynis saSinao da sagareo mdgomareobis ganmtkicebas.<br />
459 wels iranSi gamefda perozi. TviT iransac uWirda, mas ganuwyveteli omebi<br />
hqonda mezobel qveynebTan, magram yovelmxriv cdilobda amierkavkasiis qveynebis Sesustebas,<br />
aqezebda Tavis momxre didebulebs. erT-erTi amgvari feodali iyo swored<br />
varsqen pitiaxSi, `ZÀ arSuSaÁsi~, romelmac isargebla sparseTis mxardaWeriT da vaxtang<br />
gorgasals daupirispirda.<br />
3. nawarmoebis avtori. rogorc `SuSanikis wamebis~ teqstidan Cans, nawarmoebis avtoria<br />
iakobi, sapitiaxSos karis mRvdeli (ZvelqarTulad _ xucesi). igi momswre da<br />
mxilvelia im ambebisa, romlebic ase cocxlad da damajereblad aRwera. metic SeiZleba<br />
iTqvas, igi nawarmoebis erT-erTi saintereso personaJia. iakobi SuSanikTan<br />
daaxloebuli piria. igi nawarmoebs ase iwyebs: `da aw damtkicebulad giTxra Tquen<br />
aRsasruli wmidisa da sanatrelisa SuSanikisi~. marTlac, iakobis monaTxrobi uaRresad<br />
realisturia. igi mSvenivrad icnobs pitiaxSis ojaxur yofas; icis, rom SuSaniki<br />
mtkivneulad ganicdida varsqenis aSkarad gamoxatul gulgrilobas sarwmunoebis<br />
mimarT.<br />
iakobi, rogorc personaJi, nawarmoebis dasawyisSive gvevlineba. rodesac dedofalma<br />
Seityo varsqenis mier sarwmunoebis Secvlis Tavzardamcemi ambavi, Svilebi-<br />
TurT miaSura eklesias, isini RmerTs Seavedra da maxlobel saxlaks Seafara Tavi.<br />
iakobi am dros afoc episkoposTan erTad wasuli iyo curtavidan. maT varsqenis<br />
Ralatisa da SuSanikis saxlidan wasvlis Sesaxeb Seatyobina diakonma. bunebrivia,<br />
rom afocma da iakobma es ambavi mwvaved ganicades. nawarmoebSi vkiTxulobT: `xolo<br />
episkoposi igi saxlisa mis pitiaxSisaÁ, romelsa saxeli erqua afoc, ara mun iyo,<br />
aramed kacisa visame wmidisa vanad misrul iyo kiTxvad raÁsme sityÂsa. da meca, xucesi<br />
dedoflisa SuSanikisi, Tanavhyvandi episkopossa mas. da myis moiwia Cuenda diakoni<br />
SinaÁT da gÂTxra Cuen ese yoveli _ moslvaÁ pitiaxSisaÁ da saqmeni dedoflisani.<br />
xolo Cuen aRvivseniT mwuxarebiTa da didiTa tiriliTa vtirodeT ganm-<br />
48
warebulni codvaTa CuenTa warmoCinebisaTÂs~ (III T.). is garemoeba, rom iakobi maSinve<br />
wamovida SuSanikis sanugeSeblad da mis gasamxneveblad, iakobis dedofalTan<br />
siaxlovis damadasturebelia: `xolo me vijmen adre da miviwie dabasa mas, romelsaca<br />
iyo netari SuSanik. da viTarca vixile igi ganmwarebuli, meca vtirode mis Tanave.<br />
da varqu netarsa SuSaniks: `Ruawlsa didsa Seslvad xar, dedofalo, ekrZale<br />
sarwmunoebasa qristessa, nuukue mterman, viTarca srsÂlman, saZovari poos Sen Tana~.<br />
xolo wmidaman SuSanik mrqua me: `xuces, da meca didsa Ruawlsa ganmzadebul var~.<br />
da me varqu mas: `egrÀT ars, mÃne iyav, moTmine da sulgrZel~ (III T.).<br />
rogorc Cans, iakob xucess surda, kidev erTxel darwmunebuliyo SuSanikis simtkiceSi.<br />
amitom man gaafrTxila fufunebaSi aRzrdili dedofali, Tu ver SeZlebda,<br />
aetana mosalodneli tanjva-wameba, nu Caigdebda Tavs gansacdelSi. rodesac iakobi<br />
darwmunda, rom SuSanikis gadawyvetileba saboloo iyo, dedofals sTxova, misTvis<br />
gaendo yvelaferi, radganac gadawyvita, daewera nawarmoebi misi Rvawlis Sesaxeb.<br />
iakobi SuSanikis sanaxavad maSinac midis, roca varsqen pitiaxSma sastikad nacemi<br />
dedofali senakSi Caketa, mcveli dauyena da brZana: `aravin Sevides xilvad misa, _<br />
arca mamakaci, arca dedakaci~ (VI T.). iakobi meore diliT mivida mcvelTan da dedofalTan<br />
Sesvlis nebarTva iTxova. mcvelic araa winaaRmdegi, magram pitiaxSis risxvisa<br />
eSinia: `nuukue cnas da momklas me?~ (VII T.). iakobma moaxerxa, gaeRviZebina Se-<br />
Sinebul mcvelSi sindisis qenjna: `ubadruko, ara misi ganzrdili xara? da, Tuca<br />
mogklas Sen misTÂs, raÁ ars?~ (iqve). iakobis am sityvebma gaWra. igi ganagrZobs: `ma-<br />
Sin Semiteva me farulad da viTar Seved Sina, vixile xati misi dabZaruli da gansivebuli,<br />
da aRuteve ÃmaÁ da vtirode~ (iqve). iakobma daapira SuSanikis nacemi, dasivebuli<br />
saxe moebana da malamo daedo wylulebze, magram dedofalma ar daaneba. maSin<br />
iakobma Zalian sTxova dedofals, cotaodeni mainc eWama. dedofalma upasuxa: `xuces,<br />
ver Zal-mic gemoÁs-xilvad, rameTu ybani da zogni kbilni STamusvril arian~<br />
(iqve). iakobma puri RvinoSi daalbo da SuSanikma `mcired gemoÁ ixila~.<br />
roca varsqenma SuSaniki meored awama, cixeSi Casva, `...daadginna mcvelni mas zeda<br />
da amcno maT, raÁTa siymiliTa moklan igi. da esreT etyoda maT: `gety Tquen, ukueTu<br />
vinme Sevides misa, mamakaci, gina dedakaci, ixileniT Tavni Tquenni da colni da<br />
Svilni da saxlni Tquenni! ubralomca var, raÁ giyo Tquen!~ (IX T.). am sastiki muqaris<br />
miuxedavad iakobi moqrTamavs mcvels da dedofals naxavs: `xolo me mravliTa<br />
vedrebiTa varqu mcvelsa mas da uqade WurWeri erTi samisoÁ da Zniad Tavs-idva<br />
SetevebaÁ Cemi da mrqua me: `raJams daRamdes, moved Sen xolo martoÁ~. da viTar<br />
Semiyvana mcvelman man da vixile tarigi igi qristesi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli<br />
sakrvelTa maTgan, da me viTar ver damiTmo gulman, vtirode friad~ (X T.).<br />
rogorc nawarmoebidan Cans, amis Semdegac xSirad naxulobda patimar dedofals<br />
sulieri moZRvari. magaliTad, iakobma anugeSa Svilebis mier sarwmunoebis Secvlis<br />
ambis gagebiT Tavzardacemuli dedofali: `da me mived da vixile wmidaÁ SuSanik<br />
damSrSali da dabuSebuli tiriliTa~ (XII) T.).<br />
iakobi ase aRwers avadmyof SuSanikTan cixeSi erT-erT Sexvedras: `da viTarca<br />
meSÂde weli dadgeboda, moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda<br />
wylulebaÁca ÃorcTa misTaÁ. da daucxromelad SromaTa maT gamo dausivdes ferÃni<br />
misni da Txramli aRmosdioda adgilad-adgilad. da wylulebani did-didni iyvnes<br />
da matlica dasxmul iyo wylulTa maT, romel-igi aRiRo ÃeliTa TÂsiTa da miCuenebda<br />
me da hmadlobda RmerTsa~ (XV T.). SuSanikma TviTon gaamxneva uzomod Sewuxebuli<br />
iakobi.<br />
sikvdilis win SuSanikma Tavisi erTguli xucesi afoc episkoposs Seavedra: `moiwia<br />
dRe igi wodebisa misisaÁ da mouwoda episkopossa misisa saxlisasa afocs da madlsa<br />
miscemda misa mimarT mowlebisa misisaTÂs. viTarca mamasa da mamamZuZesa, Semvedra<br />
me, kaci codvili da glaxaki ese~ (XVIII T.).<br />
iakobma miiRo monawileoba (unda vifiqroT, aqtiuri da guliTadi) SuSanik dedoflis<br />
dakrZalvaSi: `maSinRa adre-adre moiRo sanatrelman man episkoposman iova-<br />
49
ne Sesagragnelad mCuari wmidaÁ wmidaTa maT da patiosanTa nawilTa misTa da egreT<br />
sxuaTa maT aRviReT guamiÓigi friad damaSurali da daWmuli matlTagan, da ganvbaneT<br />
igi matlisa misgan miwovanisa da Txramlisagan, da SevhmoseT, mCuriTa miT, da<br />
maSinRa episkoposTa maT orTave, iovane da afoc, viTarca ÃarTa mÃneTa dauRlvil-<br />
Ta zesknelisa mis fasisaTa, yovliT krebuliTurT fsalmuniTa sulieriTa da kerovniTa<br />
aRnTebuliTa da sakumeveliTa sulneliTa aRvixueniT patiosanni Zualni da<br />
gamovixueniT wmidasa mas eklesiasa. da davhkrZaleniT wmidani igi da didebulni da<br />
pativcemulni nawilni wmidisa SuSanikisni ganmzadebulsa mas adgilsa. da mas Ramesa<br />
angelozTa saxed Rame igi ganvaTieT da daviTis qnariTa miT yovladZliersa Rmer-<br />
Tsa da Zesa missa, ufalsa Cuensa, iesu qristesa, vadidebdiT~ (XIX T.).<br />
iakob xucess pativs scemda da angariSs uwevda varsqen pitiaxSic. iakobi iyo im<br />
sasuliero pirTa Soris, romlebic varsqenma sparseTidan dabrunebis meore dResve<br />
miiwvia: `da xvalisa dRÀ, viTar aRdga pitiaxSi, gÂwoda Cuen, xucesTa, da mivediT.<br />
da sixaruliT SegÂmTxÂna~ (IV T.). varsqenma sasuliero pirebs, maT Soris iakobsac,<br />
sTxova, STaegonebinaT dedoflisaTvis, dabruneboda ojaxs. SuSanikma uari SeuTvala<br />
pitiaxSs.<br />
sainteresoa, rom varsqenma, rogorc Cans, kargad icis iakobisa da SuSanikis<br />
axlo urTierTobis Sesaxeb. rodesac varsqenis mier Seuracxyofil da senakSi Caketil<br />
dedofalTan iakobi imyofeba, pitiaxSis msaxuri midis da pirdapir kiTxulobs:<br />
`iakob manda arsa?~ (VII T.). igi iakobs gadascems, varsqeni gibarebso. iakobs varsqeni<br />
ar usayvedurebs, rom daarRvia misi brZaneba (`numca vin Sevals xilvad misa~) da daavalebs,<br />
dedofals gamoarTvas samkaulebi da mas Caabaros. iakobma Seasrula varsqenis<br />
davaleba. SuSanikis survilic es iyo.<br />
nawarmoebidan aSkarad Cans, rom iakobi aris uaRresad faqizi, naTeli pirovneba.<br />
igi qvemo qarTlis pitiaxSis mier Cadenil sarwmunoebriv Ralats erovnuli ubedurebis<br />
momaswaveblad miiCnevs da amitomac savsebiT samarTlianad gmobs mis saqciels.<br />
SuSanikis wameba iakobma marjved gamoiyena qristianuli sarwmunoebis interesebisaTvis<br />
_ sarwmunoebisaTvis Tavdadeba maSin samSoblosaTvis Tavganwirvis tolfardi<br />
iyo. iakobma gamoafxizla Tavisi Tanamedrove sazogadoeba, uCvena maT qveynis<br />
interesebisaTvis samsaxuris brwyinvale magaliTi. swored amiT vlindeba iakobis patriotizmi.<br />
iakobi uaRresad ganaTlebuli pirovnebaa. misi nawarmoebidan Cans Zveli da axali<br />
aRTqmis wignebis SesaniSnavi codna. unda vifiqroT, rom iakobi kargad iyo gaTviTcnobierebuli<br />
agreTve originalur, Tu naTargmn hagiografiaSic.<br />
fiqroben, rom VI saukunis dasawyisSi iakobi curtavis episkoposi gamxdara (es<br />
debuleba damtkicebulad ver miiCneva.). imasac varaudoben, rom mas sxva Txzulebebic<br />
hqonia dawerili. kerZod, aRniSnaven, rom iakobs Seudgenia saistorio Txzulebac.<br />
(k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb, 1980, gv. 115; b. kilanava,<br />
`SuSanikis wamebis~ atribuciisaTvis: `pirveli sxivi~, IX, 1973, gv. 431. S. oniani,<br />
iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, Tb. 1978, gv. 83). amas unda mowmobdes fraza:<br />
`viTarca-igi vTquT~ (I T.).<br />
4. nawarmoebis daweris TariRi. Txzulebis Seqmnis dro dgindeba TviT nawarmoebSi<br />
daculi cnobebis mixedviT. masSi aRwerilia SuSanikis wameba da gardacvaleba.<br />
nawarmoebis dasawyisSi naTqvamia: `iyo, mervesa welsa sparsTa mefisasa, karad<br />
samefod waremarTa varqen pitiaxSi~. sparseTSi perozi gamefda 459 wels; maSasadame,<br />
varsqeni perozis karze gamgzavrebula 467 wels (459+8), igi dabrunebula 469 wlis<br />
dasawyisSi. 469 wlis 8 ianvars mas pirvelad uwamebia SuSaniki. amave wlis 14 aprils<br />
varsqenma xelaxla gvema SuSaniki da cixeSi Caagdo, sadac man eqvsi weli gaatara da<br />
meSvide wels gardaicvala. nawarmoebis mixedviT, SuSaniki gardaicvala 17 oqtombers.<br />
e. i. misi gardacvalebis TariRia 475 wlis 17 oqtomberi. dedofali paraskevs<br />
gardacvlila. eklesiam SuSanikis moxseniebis dRed xuTSabaTi daadgina. (k. kekeliZe,<br />
Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb, gv. 118)<br />
50
nawarmoebi dawerilia SuSanikis gardacvalebis Semdeg. magram masSi araferia na-<br />
Tqvami varsqenis sikvdilis Sesaxeb. qveynis moRalate varsqen pitiaxSi vaxtang gorgasalma<br />
482 wels moakvlevina. nawarmoebi uTuod varsqenis sikvdilamde aris dawerili.<br />
Torem mwerali aRniSnavda `uSjulo~ varsqenis dasjis Sesaxeb. amdenad, nawarmoebi<br />
dawerilia SuSanikis gardacvalebis Semdeg da varsqenis sikvdilamde, 476<br />
_ 482 wlebs Sua. am bolo dros ufro azusteben Txzulebis daweris dros. bunebrivia,<br />
iakobi nawarmoebis weras Seudgeboda SuSanikis gardacvalebis axlo xanebSi<br />
(rogorc nawarmoebidan vigebT, man Txzulebis dasawerad mzadeba adreve daiwyo).<br />
savaraudoa, rom igi Txzulebas male daasrulebda, albaT 476 wels. S. oniani da n.<br />
janaSia am TariRs deben Txzulebis Seqmnis zemo qronologiur zRvrad. (S. oniani,<br />
iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, gv. 36; n. janaSia, `SuSanikis wameba~, I,<br />
Tb., 1980, gv. 285 _286).<br />
51
iakob xucesis `SuSanikis wameba~<br />
52<br />
manana gigineiSvili<br />
TxuTmeti saukune gvaSorebs `SuSanikis wamebis~ daweris xanas. mexuTe saukuneSi<br />
qarTlis pitiaxSis karze datrialebuli tragediis amsaxveli nawarmoebi, rogorc<br />
yvela WeSmariti literaturuli qmnileba, sxvadasxva epoqis adamianebisTvis SeiZleba<br />
iyos maxlobeli. Ralati principebisa da erTguleba Sinagani mrwamsisa uberebeli<br />
Temaa, igi yvela drois adamianis winaSe SeiZleba wamoiWras. situacia mZafrdeba,<br />
rodesac ojaxis zRudeebSia momwyvdeuli samyarosa da adamianis mimarT sapirispiro<br />
damokidebuleba. es didebuli nawarmoebi sxvadasxva epoqis adamianma SeiZleba waikiTxos<br />
axleburad, Tavisi epoqis literaturuli gemovnebisa da SemoqmedebiTi principebis<br />
Sesabamisad. TavisTavad yoveli aseTi wakiTxva kvlevis saintereso sagnad<br />
SeiZleba iqces. magram adreuli Sua saukuneebis literaturuli Zeglis Sesaswavlad,<br />
misi Janruli specifikis, kompoziciuri da stiluri niSnebis, misi saxeobrivi<br />
sistemis gamosavlenad uTuod gvmarTebs gaTvaliswineba adreul Sua saukuneTa literaturis<br />
specifikisa, epoqis msoflmxedvelobisa, zneobriv-eTikuri principebisa,<br />
Sua saukuneTa esTetikuri fenomenisa. miT umetes, rom `SuSanikis wamebis~ Seqmnis xanaSi<br />
gauTiSvelia religiur-eTikuri da esTetikuri kategoriebi, Taviseburia am epoqis<br />
xelovanis damokidebuleba SemoqmedebiTi procesisadmi, gansxvavebulia samyarosa<br />
da adamianis miseuli xedva, kompoziciis grZnoba, gmiris ideali, gamomsaxvelobiTi<br />
saSualebani.<br />
`martvilobaÁ SuSanikisi~ hagiografiuli nawarmoebia. masSi asaxulia Rvawli mowamisa,<br />
romelic wmindanad aris Seracxili da romlis xsenebis dRes sakiTxavadac<br />
aris gaTvaliswinebuli `wameba~. wmindanis Sesaxeb epoqas Tavisi Tvalsazrisi aqvs.<br />
qristianuli TvalTaxedviT yoveli adamiani codvilia, radgan adamis codva kacobriobis<br />
mTel modgmas Seexo. samoTxidan gamodevnaSi areklilia RvTaebrivi samyaros<br />
mkvidri adamianis mier xorcieli bunebis SeZena da sulier RirebulebaTa daCrdilvis<br />
xarjze damoukidebeli cnobierebis mopoveba. Zveli aRTqma kacobriobas aRuTqvamda<br />
mesias, mxsnels, romelic codvamdeli adamis saxes daubrunebda adamians.<br />
RvTis Semoqmedi sityvis gansxeulebam, mis mier adamianuri bunebis SeerTebam adamianis<br />
ganRmrTobis gza dasaxa. dacemuli adamis amaRleba qristianuli mwerlobis ZiriTadi<br />
sakiTxia. aseve mTavari Temaa igi Cveni sasuliero prozisa da poeziisa. qristianulma<br />
Sua saukuneebma adamianis ori tipi icis: codvili da wmindani. codvisa da<br />
monaniebis principma wmindanad aqcia avazaki da meZavi. qristianulma Sua saukuneebma<br />
icis pirovnebaSi momxdari Zvra, magram ar icis pirovnebis TandaTanobiTi ganviTareba,<br />
dadebiTi sawyisisadmi TandaTanobiTi daqvemdebareba uaryofiTi Tvisebebisa.<br />
wmindani metwilad bavSvobidanve gamoirCeva an masSi xdeba saswaulebrivi gardatexa,<br />
igi rCeulia, adamianis pirvelsaxesTan aris miaxloebuli, znesruli pirovnebaa. mas<br />
uaryofiTi Tvisebebi ara aqvs. renesansis epoqamde Sua saukuneebis azrovnebas aseve<br />
sworxazovnad exateba uaryofiTi gmiri, misTvis Seuferebelia raime dadebiTi Tviseba.<br />
gmiris xasiaTis sirTule, uaryofiT TvisebaTa gverdiT dadebiTis arseboba am<br />
droisaTvis uCveuloa. adreul Sua saukuneTa mwerloba xatavs zogadad adamians _<br />
wmindans an codvils, dadebiT gmirs an uaryofiTs, _ magram ar xatavs xasiaTs, individs.<br />
aseTi viTarebaa ara mxolod literaturaSi. aseTia cnobierebis saerTo procesi;<br />
amitom aris, rom Sua saukuneTa mxatvrobaSi gvaqvs xati da ara portreti. adreul<br />
Sua saukuneebSi sruliad moulodnelia avtoris obieqturi TvalTaxedva, moulodnelia<br />
gmiris xasiaTis Cveneba, gmiris damoukidebloba avtorisagan. personaJi<br />
ixateba avtoris Semfasebluri poziciidan.<br />
varsqenis Sesaxeb iakob xucesis naTqvami rom gavixsenoT, uaryofiTi gmiri aris<br />
`mteri RmrTisaÁ~, `uRmrToÁ~, `urCuloÁ~, `ubadoÁ~, `ubadruki~, `yovlad ganwiruli~,<br />
mglis, mxecisa da cofis sadari. avtoris mier amgvarad Sefasebul personaJs mexuTe
saukunis nawarmoebSi ar SeiZleba dadebiTi Tvisebebi hqondes. amas Tu gaviTvaliswinebT,<br />
sanadirod mimaval adre amdgar varsqens SuSanikis Sembraleblad da uZilo<br />
Ramis mTevelad ver miviCnevT da ver gaviziarebT amis Taobaze samecniero literaturaSi<br />
gamoTqmul mosazrebas.<br />
SuSanikis gvemis scena udidesi eqspresiiTaa aRwerili, risxvisa da mZvinvarebis<br />
gamomxatveli leqsika ritms aris daqvemdebarebuli da araadamianuri tanjvis STabeWdilebas<br />
qmnis. ritmul nakads erTvis: `viTarca mÃeci mZÂnvarÀ yioda da izaxda,<br />
viTarca cofi~. ritmuli nakadi ritmul molodins qmnis. ganTiadisas varsqenis gamo-<br />
Cena mkiTxvels miayuradebs, moveliT raRacas axals, mZafrs, usastikess. amis nacvlad<br />
`da TÂT nadirobad warvida~ ritmul molodins acruebs, efeqts aZlierebs. `nadirobad<br />
wasvla~ ufro mets ambobs, vidre tanjvis scenebi. miT umetes Wirs varsqenis<br />
sibralulis danaxva, rom xsenebul adgils mosdevs teqstSi: `iwyo ginebad da<br />
gmobad RmrTisa sastikad~, `wmidaÁ SuSanik TreviT moiTria TiÃaTa Sigan~, `ubrZana<br />
SekrvaÁ misi da cemaÁ~, SuSaniks misi brZanebiT `sces kuerTxi samas oden~, `eSmaki<br />
Txrida gulsa missa~, igi `borotebda da ityoda~, `da daadginna mcvelni mas zeda<br />
da amcno maT, raÁTa siymiliTa moklan igi~, `nuraraÁ gglian, ute mokudes!~ _ uTxra<br />
mcvels. yovelive zemoTqmulis Semdeg varsqenis eWvi, _ `nuukue mTavarTagansa visme<br />
ecolos~, _ misi despoturi bunebis gamovlena ufroa, vidre SuSanikis siyvarulisa.<br />
`nandÂlve vTqu ege!~ _ jibriT naTqvam am frazasTan mkvlevarTagan kiTxvis niSnis<br />
dasmisa da varsqenis gaocebad miCnevis saSualebas ar iZleva arc varsqenis borotebis<br />
gamomxatveli siuJeturi detalebi, arc mwerlis Semfasebluri gamomsaxvelobi-<br />
Ti saSualebani da, rac mTavaria, arc adreul Sua saukuneTa literaturaSi adamianis<br />
asaxvis specifika.<br />
aseTive viTarebaa SuSanikTan dakavSirebiTac. mkvlevarT miaCniaT, rom SuSanikis<br />
pirovnebis arasaxarbielo Tvisebebma gamoJona sityvaZunwi iakobis TxrobaSi. isic<br />
iTqva, rom jojikis udanaSaulo colisaTvis Wiqis Selewva Seuferebelia wmindanisaTvis.<br />
teqstisTvis Tvalis gadevneba sxva viTarebas warmoaCens. varsqenma SuSaniks<br />
jojikisa da misi colis piriT SeuTvala: `ukueTu ara, TreviT mogiTrio~. isini<br />
`mravalsa dasajerebelsa sityuasa etyodes~ SuSaniks. `megona me, viTarmed igi Cemda<br />
movaqcio da RmerTi WeSmariti aRiaros, da aw me m a i Z u l e b T amis yofad? nu<br />
iyofin ese Cemda! da Sen, jojik, arRara Cemi mazli xar, da arcaRa me Seni Zmis co-li,<br />
arca coli Seni daÁ Cemi ars, romelni mis kerZo da misTa saqmeTa Tanaziar<br />
xarT~, _ miugebs maT SuSaniki. mas miaCnia, rom a i Z u l e b e n da varsqenis saqme-<br />
Ta Tanaziarad miiCnevs mogzavnilT. Semdeg teqstSi vkiTxulobT: `da viTarca friad<br />
a u r v e b d e s mas...~, `da viTarca metad a i Z u l e s da Z l i T w a r i y v<br />
a n e s taZrad...~. amas mosdevs: `xolo colman jojikisman miarTua RÂnoi WiqiTa da<br />
a i Z u l e b d a mas, raÁTamca igi xolo Sesua~. iakob xucess qarTuli ar uWirs,<br />
enis stiqiaSi laRad grZnobs Tavs. mcire monakveTis manZilze ramdenjerme ganmeorebul<br />
`iZulebaze~, rogorc Cans, igi yuradRebas ganzrax amaxvilebs. SuSaniki dahyva<br />
maT nebas da sasaxleSi dabrunda. `mamaTa da dedaTa~ puris Wamis wesis darRvevam<br />
SuSanikisTvis kidev ufro naTeli gaxada, rom varsqeni Zal-Rones ar zogavda mis<br />
dasabruneblad. da man uari Tqva erTad puris Wamaze, `ganyara Ãeli da Wiqai igi<br />
pirsa Sealewa da RÂnoÁ igi daiTxia~.<br />
isic gavixsenoT, rom `wamebis~ dasasruls jojiki `pirvelTa maT uwesoTa<br />
saqmeTa aRuarebda da evedreboda wmidasa SuSaniks~. ara da, jojikma `viTarca kravi<br />
mgelsa, gamouRo~ xelTagan varsqens SuSaniki, varsqenma `guema igica~, jojiki Cord<br />
mimavals wamoewia da sTxova `sakrvelTa maTgan gantevebaÁ misi~, `friad awyina~ kidec<br />
varsqens. `pirvelni igi uwesoni saqmeni~ uTuod unda gulisxmobdes SuSanikis<br />
dayabulebas sasaxleSi gadasvlaze. angariSgasawevia isic, rom Sua saukuneTa mwerlobaSi<br />
sivrce eTikur kategoriad aRiqmeba. erTmaneTs upirispirdeba zeciuri da miwieri<br />
garemo. wmindani caTa sasufevelisaken miiswrafis, miwa xorciel bunebasTan<br />
53
aris dakavSirebuli, wmindani uwminduri garemodan gasvlas cdilobs. amitom igi<br />
eZiebs `wmida miwas~, sivrcul garemoSi misi gadaadgileba aris wminda adgilTa `moxilva~,<br />
`mimoslva~, an uwminduri adgilidan gandgoma, udabnoSi, monasterSi, senakSi<br />
dayudeba, locvaTagan ganwmendil sakuTar sivrcul garemoSi SemozRudva. sagulisxmoa,<br />
rom SuSanikis sivrculi garemoa eklesia, `saxlaki erTi mcire~, `senaki mcire~.<br />
gansxvavebulia varsqenis sivrculi garemo. sivrcis Suasaukuneebrivi aRqma rom ni-<br />
Sandoblivia iakob xucesisaTvis, es vlindeba `ganborebuli dedakacis~ gankurnebis<br />
epizodSic. SuSanikma mas urCia: `mived ierusalÀmd da ganswmidne ganborebisa magisgan<br />
Senisa~. nawarmoebSi aqcentirebuli `Seni adgili dagitevebies~ da `moved adgilsa<br />
TÂssa~ meuRlis kanonier moTxovnasTan erTad garkveuli qveteqstis Semcvelia.<br />
kategoriulia varsqenisa da misi Suamavlebisadmi mimarTuli yoveli fraza SuSanikisa<br />
(`mokiTxvaÁ Seni Senadve moiqecin~, `nu iyofin Cemda, Tumca veziare saqmeTa da<br />
codvaTa varsqenisTa~, `umjobÀs ars Cemda sikudili, vidre Cemi da misi SekrebaÁ da<br />
warwymedaÁ sulisa CemisaÁ~, `da viTarca Sen Semoqmedi Seni uvar-hyav, egreca me Sen<br />
Seuracxgyav. da Tu mravali tanjvaÁ moawio Cem zeda, me ara veziaro saqmeTa SenTa~).<br />
SuSaniki pavle mociqulis epistoliTac adasturebs Tavisi poziciis siswores da<br />
dasZens: `ara damonebul ars ZmaÁ gina daÁ, aramed ganeyenen~. am kategoriul pasuxs<br />
mohyva kategoriuli Jesti.<br />
xasiaTis Zerwvis dRevandeli literaturuli principebidan Tu SevxedavT Wiqis<br />
Selewvis scenas, SuSaniks TavSeukaveblobad CamovarTmevT da asec moxda, magram<br />
sxvagvaria personaJis saxis gaazreba adreul Sua saukuneebSi. Sua saukuneTa xelovani<br />
xatavs zogadad adamians, dadebiT an uaryofiT gmirs. aRwerdnen adamianis gancdaTa<br />
calkeul gamovlinebebs, magram calkeuli qceva ar iyo gagebuli xasiaTis<br />
Tvisebad. dRevandeli poziciebidan ki uTuod Zneli iqneba pirovnebis gamovlinebad<br />
ar miviCnioT personaJis yoveli qceva. sinamdvilis uSualo gavleniT iWreboda msgavsi<br />
scenebi nawarmoebSi. mwerals ar hqonda gamiznuli Tavisi gmiris rTuli, winaaRmdegobrivi<br />
xasiaTis Cveneba. hagiografi `mravlisagan mcireds~ aRwerda. Wiqis Selewvis<br />
scena moxvda `mravlisagan mciredSi~, radgan igi wmindanis ukompromisobis<br />
dasturi iyo da amas garda hqonda nawarmoebSi sxva azrobrivi datvirTvac: jojikis<br />
colisagan Rvinis SeTavazeba garkveul konteqsts uqmnis nacemi SuSanikisaTvis iakobis<br />
mier RvinoSi Cambali puris SeTavazebas. Wiqis Selewva gamokveTs momdevno Rvinis<br />
sxva semantikas. gavixsenoT, rom iakobi `friad aiZulebdes~ nacvlad ambobs:<br />
`mcired vaiZule miRebad Wamadi~. episkoposTa moZRvnili am `Wamadidan~ iakobma<br />
RvinoSi Cambali puri miawoda SuSaniks. es detali ramdenime semantikuri funqciis<br />
matarebelia. RvinoSi Cambalma purma xucess saSualeba misca eCvenebina, rom SuSaniks<br />
`ybani da zogni kbilni STamusrvil~ hqonda. amasTanave es detali qristes sisxlisa<br />
da xorcis ziarebaze daiyvaneba (ix. pirveli korinTelTa, X, 16) da migvaniSnebs<br />
mowamis sulieri ganviTarebis gzaze. Semdeg iakob xucesi gvauwyebs, rom cixeSi<br />
SuSanikma `arca saWmeli raÁ miiRis, garna dResa xolo kÂriakesa eziaris Ãorcsa da<br />
sisxlsa qristÀs RmrTisa Cuenisasa~. Rvinis es ori SeTavazeba exmianeba axali aR-<br />
Tqmis muxlebs: `ver Ãel-gewifebis sasumeli uflisaÁ sumad da sasumeli eSmakTaÁ;<br />
ver Ãel-gewifebis tablasa uflisasa ziarebaÁ da tablasa eSmakTasa~ (pirveli korinTelTa,<br />
X, 21).<br />
TviTSemecnebis adrindeli wesi qristianobam individualuri `TeozisiT~ Secvala.<br />
RvTaebrivi logosis gansxeulebam, vnebam da aRdgomam gza dasaxa adamianis ganRmrTobisaken,<br />
misi cnobierebis amaRlebisaken. qristes vnebaTa mibaZva, mowameobrivi<br />
gza aris TviTSemecnebis qristianuli gza, individualuri `mes~ qristes kvalze svlisa<br />
da masTan SeerTebis gza; martvilis wmindanad qceva iyo qristianuli TviTSemecnebis,<br />
sulieri srulyofis, `Teozisis~ manifestacia. es unda iqnes gaTvaliswinebuli<br />
rogorc SuSanikis, aseve sxva martvilTa mxatvruli saxis gaxsnisas. martviloba<br />
qristes vnebaTa gaziarebas da damowmebas moaswavebda. sagulisxmoa, rom<br />
berZnuli mavrtu~, iseve rogorc qarTuli `mowame~, Tavdapirvelad aRniSnavda mowmes,<br />
54
da Semdeg mieniWa wamebulis, martvilis mniSvneloba (dRevandeli `mowme~ re-duqciis<br />
Sedegad miRebulia `mowamisagan~). martvilni sakuTari tanjviT emowmebod-nen<br />
macxovris vnebebs, adasturebdnen RvTaebrivTan erTad mis adamianur bunebas da<br />
agreTve imas, rom adamianis misia warmaval RirebulebaTa miRma sulieri Rirebulebebisaken<br />
swrafva da sakuTar `me~-Si mTvlemare RvTaebrivi arsis gaRviZebaa. SuSanikis<br />
sulieri cxovrebis etapebi Seesatyviseba qristianuli xeldasxmis etapebs da am<br />
etapTa Sesabamisia siuJetis ganviTarebac.<br />
adreuli Sua saukuneebis mwerloba asaxavda konkretul istoriul faqtebs. hagiografebi<br />
istoriul pirs aRwerdnen, gvarwmunebdnen, rom `Tanadaxudomils~ an `sarwmuno<br />
kacTagan gagonils~ da `WeSmaritad Txrobils~ gvauwyebdnen. magram SemoqmedebiTi<br />
meTodi dokumenturobasTan erTad idealizacias iTxovda. deduqciuri meTodi<br />
warmarTavda SemoqmedebiT process. adamianis Sesaxeb Suasaukuneebrivi koncefcia<br />
gansazRvravda SemoqmedebiT meTods, warmmarTveli zogadi xati iyo da normatiul<br />
ideals uaxloebdnen gmiris saxes. amitomaa, rom Sua saukuneTa istorizmi idealizacias<br />
moiTxovs. uaryofiTi gmiris daxatvisas ki sapirispiro tendencia iCenda Tavs.<br />
`yovelive momiTxar~, _ mimarTavs SuSaniks iakob xucesi, magram, rogorc Cvenma<br />
istorikosebma cxadhyves, Tavad igi yovelives rodi mogviTxrobs, faqizad arCevs detalebs,<br />
zog istoriul faqtze dums, zogs asxvaferebs. iakob xucesis mier daxatuli<br />
varsqeni mexuTe saukunis pitiaxSze sastikic iyos egeb. iakob xucesi mowamis saxes<br />
xatavda da mas unda dapirispireboda mtarvali.<br />
`SuSanikis wameba~ erTiani mxatvruli sistemaa. misi poetika Taviseburia. avtori<br />
TviTmxilvelia aRwerili ambisa, magram bizantieli TviTmxilveli hagiografebisagan<br />
gansxvavebiT, igi personaJicaa, mas garkveuli roli ekisreba nawarmoebis kompoziciur<br />
struqturaSi, masTan damokidebulebaSi vlindebian gmirebi, misi saSualebiT<br />
ukavSirdeba erTmaneTs siuJeturi monakveTebi. iakob xucesi renesansis epoqis SemoqmedTa<br />
msgavsad `Cawerilia~ nawarmoebis kompoziciaSi, magram, maTgan gansxvavebiT,<br />
iakobisTvis ucxoa movlenaTa obieqturi Sefaseba, garegani perspeqtiva. Sinagani perspeqtiva<br />
warmarTavs nawarmoebis msoflmxedvelobriv, kompoziciur-stilur Sreebs.<br />
Sinagani perspeqtiva, mowamis poziciidan danaxva movlenisa, damaxasiaTebelia rogorc<br />
bizantiuri, ise qarTuli hagiografiisaTvis, saerTod Sua saukuneTa xelovnebisaTvis.<br />
iakob xucesis xedva adreul Sua saukuneTa xelovnebisTvisaa niSandoblivi.<br />
`SuSanikis wamebis~ erTplaniani, paraleluri siuJeturi xazebis gareSe warmar-<br />
Tuli kompozicia hagiografiis ganviTarebis adreuli etapisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />
epoqis idealebs pozitiurisa da negatiuris dapirispirebis saSualebiT amkvidrebs<br />
iakobi. magram es ar aris mxolod ori personaJis dapirispireba. nawarmoebSi<br />
erTmaneTs upirispirdeba qristianoba da mazdeanoba, rwmena da urwmunoeba, maradiuli<br />
yofa da `sawuTo~ cxovreba, amaRlebuli sulieri miswrafebani da miwieri buneba,<br />
sulieri siZliere da fizikuri uxeSi Zala, `suliTa cxovel~ da `suliTa momkudar~<br />
yofna, `didebaÁ RmrTisaÁ~ da `didebaÁ kacTaÁ~. kompoziciis wamyvani principia<br />
kontrastuloba. es ZiriTadi kompoziciuri principi nawarmoebSi vlindeba sxvadasxva<br />
doneze: gmirTa sapirispiro qcevebSi, nawarmoebis personaJebTan maT sapirispiro<br />
damokidebulebaSi, xazgasmiT sapirispiro tropebSi (`samgzis sanatreli~ da `samgzis<br />
sawyalobeli~, `mowame RmrTisaÁ~ da `mteri RmrTisaÁ~, `kravi~ da `mgeli~). kompoziciis<br />
am wamyvan princips safuZvels uqmnis qristianul msoflgagebaSi sikeTisa<br />
da borotebis, zecisa da miwis, maradiulobisa da dasabamieri drois dapirispireba.<br />
marTalia, qristianuli TvalTaxedviT sikeTisa da borotebis dapirispireba ontologiur<br />
plans ar exeba da borotebas substancia ar gaaCnia, magram ierarqiuli wyobis<br />
garkveuli safexuridan boroteba daSvebulia, rogorc pirovnebis TavisuflebisaTvis<br />
safuZvlis Semqmneli Zala. sikeTesa da borotebas Soris arCevani da borotebis<br />
daTrgunva pirovnebis ganviTarebis warmmarTvelia qristianobaSi.<br />
55
`SuSanikis wamebaSi~ hagiografiisaTvis damaxasiaTebelia drois aRqma. sasuliero<br />
mwerloba maradiulobas upirispirebs wuTisoflis dasabamier da warmaval dros.<br />
eTikuri kriteriumi iseve axlavs Sua saukuneebSi drois gagebas, rogorc sivrcisas.<br />
mowamis Sinagani samyaro, misi sulieri rxevebi ganisazRvreba maradiuli kriteriumiT<br />
(`sawuTo~ cxovrebis nacvlad moipovebs maradiul netarebas, amqveyniuri warmavali<br />
didebis nacvlad moipovebs saukuno didebas). mas upirispirdeba amqveyniur<br />
RirebulebaTaTvis varsqenis zrunva. varsqenis sivrculi garemo da masTan dakavSirebuli<br />
kriteriumi droisa nawarmoebis dasawyisSive sparsuli orientiriT aris gansazRvruli.<br />
SuSanikTan dakavSirebuli dro qristianul kalendarul dResaswauleb-<br />
Tan mimarTebaSi fiqsirdeba (`da viTar moiwines didni igi marxvani~, `da viTar moiwia<br />
aRvsebisa orSabaTi~, `saÃsenebelsa wmidaTa maT da sanatrelTa mowameTa kozman<br />
da damianÀsTa~).<br />
kontrastuloba ritmis saSualebiTac gamoikveTeba. saTuTi da gulisxmieria axali<br />
aRTqmis perifrazebiT xucesTan SuSanikis saubari; sasaubro toniT aris warmo-<br />
Tqmuli da kategoriulia varsqenis sapasuxo misi frazebi. ritmi sazeimo Senelebas<br />
qmnis da sulier wonasworobas gadmoscems gulSematkivrebTan mosaubre mowamisas.<br />
varsqenis metyveleba mbrZanebluria, misi fraza ver warmoiTqmeba xmadabla, misi<br />
metyveleba xmauriania, braziani, sasaubro intonaciiT gamarTuli. varsqenis frazas<br />
ar axlavs religiuri simbolika, qveteqsti, sityvis miRma saTqmeli.<br />
kontrastuloba msWvalavs da imorCilebs nawarmoebis ideur-kompoziciur da<br />
mxatvrul-stilistur struqturas. nawarmoebis Sinagani stiluri erTianoba vlindeba<br />
yovel detalSi. gamomsaxvelobiTi saSualebebiT ostaturad nawildeba Suq-Crdilebi;<br />
mdore, epikuri Txrobidan iakob xucess gadavyavarT boboqar gancdaTa sferoSi,<br />
gvixatavs nerviul moZraobas; mSvid naratiul pasaJebs mosdevs daZabuli dialogebi,<br />
monacvleobs SefasebaTa xasiaTi, sityvaTa Seferiloba, ritmuli monakveTebi.<br />
maradiul da warmaval RirebulebaTa dapirispirebis principi gasdevs mTel nawarmoebs<br />
da erTian sistemad kravs mas.<br />
ritmis maxvili grZnoba damaxasiaTebelia iakob xucesisaTvis. ritmul monakveTTa<br />
monacvleoba dinamikas matebs `wamebas~.<br />
gamoiTqva mosazreba, rom `SuSanikis wamebaSi~ cixis garemos aRwera meteorologiur<br />
cnobas ufro hgavs, vidre peizaJs, am aRweriT ki mkiTxvelis warmodgenaSi Seqmnilia<br />
xati bunebisa. marTlac da, sami fraza, sami saxeldebiTi winadadeba gamoiyofa:<br />
`Jamsa zafxulisasa cecxlebr Semwueli igi mÃurvalebaÁ mzisaÁ, qarni xorSakni<br />
da wyalni mavnebelni~. e. w. `bunebis aRweris~ danarCen nawils araferi aqvs saer-<br />
To peizaJTan. masSi asaxulia im adgilis mkvidrTa janmrTelobis mdgomareoba. magram<br />
aRwerilia udidesi eqspresiiT. ritmi imorCilebs frazas: `savseni seniTa, wyli-<br />
Ta gansivebulni da ganyviTlebulni~; gan- TavsarTis ganmeoreba gamomsaxvelobiT Zalas<br />
matebs, TavriTmasaviT gasdevs ritmul frazas; Semdeg ki amas erTvis: `dawertilni,<br />
da damWnarni, da damRierebulni~. axla da-m itvirTa ritmis gamokveTa. wina<br />
ritmuli monakveTisagan gansxvavebiT am monakveTs meti komponenti qmnis, ritmuli<br />
nakadi Zlierdeba; `Caradovanni, pir-msivanni da dRe-mokled cxorebulni~, _ erTvis<br />
gaZlierebul ritmul nakads da simyares matebs. Semdeg ki ritmi dundeba, mdovrdeba:<br />
`da moxucebuli aravin ars maT queyanaTa~. am ukanasknelma frazam ritmi, romelic<br />
ise daiZaba, rom kidev axal ritmul nakads iTxovda, SeakrTo da gvamcno sazareli<br />
Sedegi yovelive aRwerilisa; dagvitova qveynad movlenili jojoxeTis gancda,<br />
mogvaniWa jojoxeTis `dRe-mokled cxorebul~ mkvidrTa xilva. vgrZnobT, rom<br />
amqveyniuri jojoxeTic daerTo maradiuli sasufevlis mosapoveblad wamebuli qalis<br />
gancdebs. kontrastis saocari grZnoba kvlav mJRavndeba `wamebis~ stilur niSnebSi.<br />
es ar aris gansazRvrebaTa Cveulebrivi daxvaveba; mimReobaTa, nazmnar saxelTa<br />
wyeba moqmedebis energiiTaa damuxtuli da am moqmedebis Sedegsac Seicavs. ritmi eufleba<br />
mkiTxvelsa Tu msmenels, sityvaTa JReradoba zemoqmedebis unars iZens, maTi<br />
mniSvneloba ukan ixevs, konkretuli sityvebi axal elfers, axal gamomsaxvelobiT<br />
56
Zalas iZenen da iqmneba STabeWdileba eniT aRuwereli, jer arnaxuli, uaRresad mtanjveli<br />
garemosi. iakob xucesi amas aRwevs iseTi virtuozuli ostatobiT, rom dResac<br />
ki rusTavelisa da galaktionis poeziaSi sityvisa da ritmis miRma nagrZnobiT<br />
ganebivrebulT bunebis suraTad, bunebis Semzarav xatad warmogvidgeba es monakveTi.<br />
qristianulma religiam idealuris konkretuli arseboba dauSva, logosis xorcielqmniT<br />
RmerTis moazreba gaxda SesaZlebeli adamianSi. hagiografia adamianis<br />
pirvelsaxes miaxloebuli idealuri pirovnebis daxatvas isaxavs miznad, magram hagiografiuli<br />
nawarmoebis gmiri amave dros istoriuli pirovnebaa. xdeba idealuris<br />
konkretulSi gamovlena, idealisTvis miyeneba cxovrebiseuli sakiTxebisa. am procesis<br />
Sesatyvisi iyo hagiografiuli Sabloni, romelic warmarTavda ara mxolod<br />
kompozicias, aramed nawarmoebis saxeobriv sistemasac.<br />
specialistebi miiCneven, rom hagiografiulma Sablonma dasrulebuli saxe miiRo<br />
VI saukuneSi, kirile skviTopolelis SemoqmedebaSi. magram es iTqmis cxovrebis Sesaxeb,<br />
wameba adrindeli Janria da bizantiuri martirologiis umniSvnelovanesi nimuSebi<br />
Seqmnilia IV-V saukuneebSi. `SuSanikis wamebaSi~ mravali siuJeturi detalia<br />
hagiografiuli sqemis Tanmxvedri. es detalebia ara mxolod qristianuli ojaxidan<br />
warmomavloba, siyrmiTve RvTismoSiSeba, gadambirebelni da `Tavis mozRudva~, gamamxnevebelni,<br />
tanjvis scenebi, saswaulebi, aRsasrulis winaswargrZnoba da maxlobelTa<br />
damoZRvra, saflavis dabareba, aramed iseTi detalebic, romlebic mxolod<br />
misTvis specifikurad aris miCneuli. gulSematkivarTa amboxi miacilebs evstaTisa<br />
da abosac da es motivi exmianeba saxarebis scenas; varsqenisagan SuSanikis TanamlmobelTa<br />
devna leqsikuri niuansebiTac ki mogvagonebs axal aRTqmaSi savlesagan<br />
qristianTa devnas; mowamis mier gulSematkivarTa damSvidebac aseve gavrcelebuli<br />
motivia. aTanasi aleqsandrielis mier aRweril antoni didis `cxorebaSi~ naTqvamia,<br />
rom eSmaksac `daukÂrda~ da gaocebuli darCa mis mier miyenebul gvemas rom gauZlo<br />
wmindanma. SuSanikis Seuracxi sagebeli mogvagonebs Teodorite kvirelis mier zenonis<br />
qveSagebis aRweras; `grwyili da tili mougonebeli adgilsa mas~ gvxvdeba aTanasi<br />
aleqsandrielis hagiografiul TxzulebaSi; matlis motivi bibliuri saxismetyvelebis<br />
kuTvnilebaa (`Ze kacisa matl~, iobi, XXIV, 20), sxeulis ganxrwnad bunebaze<br />
mimaniSnebeli, da igi gvxvdeba svimeon mesvetisa da antoni didis cxovrebebSi. `xolo<br />
samoslad misa iyo Sinagan ZaZaÁ da gareSe tyavi~, _ naTqvamia antoni didis cxovrebaSi<br />
(gavixsenoT SuSanikis `Sinagan ZaZaÁ,... xolo gareSe kacTa Tualsa antioqiis<br />
palekarti~); trofimes wamebaSi naTqvamia, rom mas Tanamoazre cixeSi naxulobda, sisxls<br />
banda da Wrilobebs uxvevda; wmida giorgis gulSematkivarni `movides RamiT<br />
mis wmidisa da safasesa miscemdes sapyrobiles mTavarsa mas, raÁTamca Seutevna iginica<br />
Sina~. isini iakob xucesis msgavsad qrTamis gaRebiT axerxebdnen mowamis naxvas.<br />
xsenebuli siuJeturi detalebi TavisTavad imdenad cxovrebiseulia, rom advilad<br />
sagulvebelia, realurad Tan xleboda am moRvaweTa cxovrebas. magram hagiografebi,<br />
rogorc vTqviT, `mravlisagan mcireds~ aRwerdnen da sagulisxmoa, rom am Tematur<br />
detalebs gverds ar uvlidnen.<br />
martoobis gamo SuSanikis Civili, rogorc ukve samarTlianad aRiniSna, exmianeba<br />
golgoTaze jvridan naTqvams. aqve gavixsenoT pavle mociqulic: `pirvelsa mas sityvis-gebasa<br />
Cemsa aravin Tana-damidga me, aramed yovelTa damiteves me~ (meore timoTe,<br />
IV, 16). hagiografiuli mwerlobisTvis ar aris ucxo mowamis orWofoba mosalodneli<br />
gansacdelis winaSe. hagiografebi martvilTa mowamebrivi mzadyofnisa da sixarulis<br />
gverdiT ar eridebian maTi adamianuri SiSis, adamianuri bunebis daxatvas. ver<br />
vityodiT, rom es gamowveuli iyo Janruli trafaretis gadalaxviT. qristianobam<br />
RmerTi da kaci moiazra erT arsebaSi. adamianuri bunebisadmi gansakuTrebul interess<br />
safuZvels uqmnida diofizituri doqtrina. iakob xucesis nawarmoebSi SuSanikis<br />
cremlebi an gulistkivili _ `Cemda martoÁsa arian Wirni (e. i. gasaWiri) ese~ _<br />
gankerZoebiT ar dgas. hagiografebi gviCvenebdnen, Tu ra simZime gadaitanes maTi nawarmoebebis<br />
gmirebma, Tu ra Znelia, ra mwvave sulier tkivilebTan aris dakavSire-<br />
57
uli sulis gamarjveba xorcze. mowameTa orWofoba da martoobis SiSi kidev ufro<br />
gamokveTs maTi Rvawlis sidiades da mowamebrivi xvedris simZimes. amis dasturia<br />
jvarcmisas macxovris naTqvami, ioane maxareblis mier gadmocemuli: `aw suli Cemi<br />
SeZrwunebul ars da raÁ-me vTqua? mamao, miÃsen Jamisa amisgan. aramed amisTvis moved<br />
Jamsa amas~ (ioane, XII, 27).<br />
mexuTe saukunis literaturuli nawarmoebi hagiografiul sqemas rom mihyveba, es<br />
misi nakli ar aris. am epoqis esTetikuri principebis Tanaxmad, Janris CarCoebidan<br />
gamosvla ki ar aris hagiografis ostatobis mauwyebeli, aramed _ am Janris SesaZleblobebis<br />
gaSla, Janris farglebSi udidesi ideur-gamomsaxvelobiTi Zalis miniWeba<br />
nawarmoebisaTvis. hagiografia ganviTarda qristianuli kulturis mqone erebis mwerlobaSi.<br />
qristianuli saqarTvelo am process ar gamohklebia. es Janri epoqis msoflmxedvelobriv-esTetikurma<br />
mrwamsma ganapiroba. hagiografias Tavisi specifikuri<br />
esTetikuri kriteriumi hqonda. Sablonuroba ar gamoricxavda mis mxatvrul Rirebulebas.<br />
`SuSanikis wamebaSi~ adreul Sua saukuneTa msoflmxedvelobriv-esTetikuri<br />
principebis Sesatyvisia ara mxolod kompoziciuri Sabloni, aramed gamomsaxvelobiTi<br />
saSualebanic. am epoqaSi xdeba movlenaTa zogadi kriteriumebiT Sefaseba. ar<br />
Cans ara mxolod adamianis individualuri Tvisebebi, aramed movlenis, sagnis<br />
konkretuli da specifikuri niSanic. gamomsaxvelobiT saSualebaTagan gansakuTrebuli<br />
mniSvneloba eniWeba metafora-simboloebs, radgan maTSi vlindeba zogadi<br />
TvalTaxedva. es gamomsaxvelobiTi saSualebani meordeba avtoridan avtorTan, wamebidan<br />
wamebaSi. es ganmeoreba ar aRiqmeba dRevandeli literaturuli gemovnebis<br />
Sesabamisad. moulodnel gamomsaxvelobiT saSualebaTa Zieba Seuferebeli iyo<br />
sasuliero mwerlobisTvis. am metafora-simboloTa wyaro bibliis saxeobrivi sistema<br />
iyo. bibliur stilur niSanTa ukugdebis ki ara, aTvisebis problema idga xelovanis<br />
winaSe. amitomaa, rom es gamomsaxvelobiTi saSualebebi bibliaSic gvxvdeba, `Su-<br />
Sanikis wamebamde~ Seqmnil bizantiuri hagiografiis nimuSebSic da momdevno xanis<br />
qarTul hagiografiaSic.<br />
originaluri mxatvruli saxeebi da wmindanisaTvis Seuferebeli Civilia mkvlevarTa<br />
mier danaxuli SuSanikis frazaSi: `man uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli<br />
Cemi daSrita da yuavili Cemi daaWno...~ aq Tavmoyrili metaforebi ara Tu originaluri<br />
ar aris, bibliis poeturi arsenalidan momdinare stereotipad qceuli<br />
gamomsaxvelobiTi saSualebebia. am epoqis ZeglSi sruliad moulodnelia `metad originaluri<br />
mxatvruli saxeebi~. gamomsaxvelobiT saxeTa simdidres am epoqaSi saxis<br />
mravalplanianoba, tevadoba da ara originaloba qmnis. angariSgasawevia SuSanikis<br />
naTqvamis konteqsti, romelic naTelyofs, rom `nayofis mosTulviTa~ da `yuavilis<br />
daWnobiT~ SuSaniki RvTis wyalobas moelis: `xolo me aw amas vhmadlob RmerTsa, rameTu<br />
tanjviTa misiTa me lxinebaÁ vpovo da guemaTa da TrevaTa misTaTÂs me gansuenebasa<br />
mivemTxÂo, da ugulisxmoebisa da uwyaloebisa misasTÂs me wyalobasa moveli<br />
iesu qristÀs mier uflisa Cemisa~. amas ki mohyveba: `ese yoveli cxorebaÁ, viTarca<br />
yuavili velTaÁ, warmaval ars da daudgromel, da vin sTesa _ moimko da vin ganabnia<br />
glaxakTaTÂs _ Seikriba, da romelman wariwymidos Tavi TÂsi, man poos igi,<br />
romelman adida igi~.<br />
SuSanikis es sityvebi bibliis muxlTa gardaTqmas warmoadgens. `yuavili~ bibliuri<br />
metafora-simboloa. misi xanmokle yvaviloba da furcelTa dacvena mimaniSnebelia<br />
amqveyniuri didebis amaoebisa, wuTisoflis warmavalobisa. magaliTad, `kacisani<br />
viTarca Tiva arian dReni misni da viTarca yuavili velisaÁ, egreT yuavian. hberos<br />
mas qarman, arRara iyos, arcaRa Candes adgili misi. xolo wyalobaÁ uflisaÁ<br />
ukuniTi ukunisamde moSiSTa misTa zeda, da simarTle misi _ SviliTi Svilamde~<br />
(fsalm. 102, 15-17); `yoveli Ãorci Tiva da yoveli dideba kacisa, viTarca yuavili Tivisa.<br />
ganÃma Tiva da yuavili damoscÂva. xolo sityuaÁ RmrTisaÁ hgies ukunisamde,<br />
xolo ese ars igi sityuaÁ, romeli gexara Tquen~ (pirveli petre, I, 24-25; ix. agreTve<br />
iakobi, I, 9-11). es metafora-simbolo gamoyenebulia bizantiuri hagiografiis nimu-<br />
58
SebSi da dadasturebulia maT qarTul TargmanebSic: `yoveli didebaÁ kacTaÁ, viTarca<br />
yuavili velisaÁ ars~ (`wamebaÁ wmidisa mTavarmowamisa giorgisi~, xeln. aTon. 57,<br />
gv. 259 r), an kidev: `rameTu yoveli didebaÁ kacisa sawuTo da warmaval ars sofelsa<br />
amas da viTarca yuavili TivisaÁ ganqardebis~ (xeln. A-518, gv. 466 r).<br />
SuSaniki masTan mosul monanie jojiks esaubreba varsqenis mier Cadenil Secodebebze,<br />
varsqenma `daaWno~ yvavili, wartaca mas is, rac warmavalia. varsqeni warmavalisaTvis<br />
iRvwoda da wartacebac warmavalisa SeZlo. SuSanikis sulieri arsisTvis<br />
zianis miyeneba varsqens ar xelewifeba, mas SeuZlia xelyos mxolod is, rac<br />
SuSanikis arsebaSi wuTieri da warmavalia. magram amiT igi sakuTar sulier arss<br />
ayenebs zians. vnebaTa sanacvlod SuSaniki maradiul didebas moipovebs, varsqens ki<br />
ufali miagebs samarTals. varsqenma daabnela `SuenierebaÁ sikeTisa~ misisa da `yuavili<br />
daaWno~ misi. amis sanacvlod SuSaniki `wesierebiTa saRmrToÁTa yuaoda: marxviTa,<br />
maradis mRviZarebiTa, zedgomiTa, Tayuanis-cemiTa uwyinod da kiTxviTa wign-<br />
TaÁTa mouwyineblad~. `Suenierebadabnelebulma~ SuSanikma `ganabrwyina da ganaSuena<br />
yoveli igi cixe sulieriTa miT qnariTa~.<br />
konkretuli da simboluri azri saganTa da movlenaTa `wamebaSi~ erTmaneTs aris<br />
gadaxlarTuli da am simbolikaSi garkvevis gareSe SeuZlebelia nawarmoebis sworad<br />
wakiTxva, sagulisxmoa, rom `SuSanikis wamebaSi~ simbolur-alegoriuli funqcia<br />
akisria iseT konkretul detalsac ki, rogoricaa SuSanikis samkaulebi. am siuJeturma<br />
detalmac miipyro mkvlevarTa yuradReba da igi sxvadasxvagvarad iqna gaazrebuli.<br />
angariSgasawevia, rom varsqenis samkaulTagan ganZarculi da nagvemi SuSaniki iakobma<br />
kvlav ixila `Suenierad... Semkuli~: `da vixile tarigi igi qristÀsi Suenierad<br />
viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan~. `kravi~ am konteqstSi `tarigad~ iqca da<br />
msxverplis niuansi SeiZina. iakob xucesma amqveyniuri pativis momaswavebel samkaul-<br />
Ta nacvlad borkilebiT `Semkuli~ da qristes sasZlod gamzadebuli SuSanikis sulieri<br />
amaRleba dagvixata. qriste, rogorc zeciuri sasiZo, da mowamebrivi aRsasruli,<br />
rogorc RvTaebrivi qorwinebis aqti, farTod gavrcelebuli motivia qristianul<br />
mwerlobaSi. sulieri srulyofis qristianobamdeli gza adamianis RvTaebriv<br />
arss moiazrebda xolme RvTaebrivi sasiZos saxiT. TviTSemecnebis gzaze Semdgari<br />
pirovneba `sZlad~ iyo simbolurad gaazrebuli. adamianis sulis es swrafva sakuTari<br />
RvTaebrivi arsisaken satrfialo dialogis saxes iRebs `qebaTa qebaSi~. RvTaebrivi<br />
qorwineba dasturdeba Zveli aRTqmis sxva wignebSic. axalma aRTqmam logosis<br />
impulss daukavSira adamianis TviTSemecneba. es ki safuZveli gaxda RvTaebriv sasi-<br />
Zod uSualod qristes warmodgenisa (maTe, IX, 15; XXV, 10). ioane RvTismetyvelis esqatologiur<br />
xilvaSi kvlav ismis RvTaebrivi qorwinebis Tema: `da qalaqi igi wmidaÁ<br />
ierusalemi axali vixile, gardmomavali zeciT RmrTisagan, ganmzadebuli, viTarca<br />
sZali Semkuli qmrisa mimarT TÂsisa~ (gamocxadeba, XXI, 2). samkaulis alegoriul-simbolur<br />
mniSvnelobaze migviTiTebs esaias winaswarmetyvelebac (43, 13): `cxovel var<br />
me, ityÂs ufali, viTarmed yovelni-igi gareSeimosnes da moiblardnes igini, viTarca<br />
samkauli sZlisa~.<br />
samkaulebs `SuSanikis wamebis~ saxismetyvelebaSi mniSvnelovani roli ekisreba.<br />
garda imisa, rom igi naTelyofs mwerlis SemoqmedebiTi azrovnebis formebis mWidro<br />
kavSirs bibliur samyarosTan, agrZelebs gmirTa saxeebis Camoqnas. varsqenis mier amqveyniuri<br />
pativisaTvis mcdelobas upirispirdeba amqveyniuri pativisagan ganmdgari<br />
da sulieri Rirebulebebisaken midrekili mowamis sulis mimoxra. samkaulebiT kav-<br />
Siri myardeba wamebis kompoziciur monakveTebs Soris. jojiki SuSaniks mimarTavs:<br />
`sZalo da mxevalo qristÀso~. gansakuTrebiT sagulisxmoa, rom avtoris mier qristes<br />
sasZlod dasaxuli SuSaniki varsqens Tavis `sawuTro meuRles~ uwodebs: `aravin<br />
ipova kacTagani, romelsamca aqunda wyalobaÁ da tkivili CemTÂs, romelmanca Seajera<br />
uRmrTosa mas sawuTrosa meuRlesa~. isic angariSgasawevia, rom TxzulebaSi Su-<br />
Saniki varsqenis `bunebiT colad~ ixsenieba. TiTqos amiTac gamokveTs iakob xucesi<br />
im garemoebas, rom varsqenisTvis ucxoa sulieri miswrafebani da amdenad _ sulieri<br />
59
qorwinebac. amave dros, `samkauli~ azrobrivad exmianeba qristianul zneTswavlulebaSi<br />
gavrcelebul simbolos _ `sakrvels~, rogorc sulis Semborkav codvaTa metaforas.<br />
ioane oqropirs naTqvami aqvs: `codvani Cemni umravles qÂSisa zRÂsa arian<br />
da me Sekrul var maTgan, viTarca sakrveliTa rkinisaÁTa~. amqveyniuri pativis momaswavebel<br />
samkaulTagan ganZarculi da `codvaTa sakrvelTagan~ ganTavisuflebuli<br />
SuSaniki daborkilia da `viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan~. ase dagvixata<br />
iakob xucesma mowamis sulieri amaRleba.<br />
`SuSanikis wamebaSi~ aseve mravalplaniania konkretuli sxva siuJeturi detalebi<br />
da simbolikiT aris datvirTuli saxeobrivi sistema.<br />
samkaulis motivi cxadyofs, rom nawarmoebis martiv, erTplanian kompoziciaSi,<br />
siuJetis iseT struqturaSi, sadac movlenebi erTmaneTs drouli TanamimdevrobiT<br />
mihyveba da paraleluri siuJeturi xazebi ar viTardeba, mravalplaniania calkeuli<br />
detalebi da gamomsaxvelobiTi saSualebebi, naTqvamis miRma uTqmelia sawvdomi. calkeul<br />
siuJetur motivTa kavSiri nawarmoebSi esTetikuri principiT xorcieldeba.<br />
samkaulebis motivi ar gvexateba qristianuli simbolikis meqanikur gadmonergvad<br />
nawarmoebSi. igi metyvelebs epoqis mwerlobis, qristianuli saxismetyvelebis Rrma<br />
wvdomaze. iakob xucesi Txzavs, Zerwavs, SemoqmedebiTad exmianeba simbolur-saxeobriv<br />
beber bibliur azrovnebas, faqizad grZnobs masSi axali aRTqmiT Setanil niuansur<br />
cvlilebebs, konkretulisa da simboluris SerwymiT Zlier esTetikur efeqts<br />
aRwevs, dRevandeli racionalisturi epoqis adamiansac ki agrZnobinebs realur da<br />
irealur fenomenTa mijnaze mdgari Semoqmedis xatovani azrovnebis didebulebas.<br />
Cven winaSe wamoimarTeba didi xelovani, didi sibrZniTa da talantiT cxebuli. uneburad<br />
Cndeba kiTxva: rogori Zlieri da mdidari literaturuli tradiciebi unda<br />
uZRodes amgvar Semoqmedebas, saukunenaxevris winaT qristes rjulze moqceul ers<br />
sityvaSi gamovlenili esTetikuri azrovnebis ra kultura unda hqonoda, rom mexuTe<br />
saukuneSi SemoqmedebiTi azris aseTi formebi Seeqmna!<br />
iakob xucesis mwerluri stili nawarmoebis aRmqmelTa kvalificiur donezec<br />
metyvelebs. `SuSanikis wamebis~ mkiTxvelisa Tu msmenelisaTvis SinaarsiT unda yofiliyo<br />
datvirTuli es xatebi, didi unda yofiliyo maTi zemoqmedebis Zala. `SuSanikis<br />
wameba~ ueWveli dasturia imisa, rom bevrad adrea sagulvebeli dasabami im literaturul<br />
tradiciaTa, romelTa gareSe iakob xucesis talanti ver gamoanaTebda.<br />
erTi mwerali, rogori didebuli Semoqmedic unda iyos igi, am tradiciis gamgrZelebeli<br />
SeiZleba iyos da ara damwyebi.<br />
kompoziciis sqematurobam da siuJetur motivTa gansazRvrulobam, rogorc Cans,<br />
gamoiwvia daeWveba hagiografiuli mwerlobis mxatvruli Rirebulebis mimarT. cnobil<br />
literatorTa da mkvlevarTa Soris warmoiSva azri ara mxolod `SuSanikis wamebis~,<br />
aramed saerTod Zveli qarTuli mwerlobis sxva ZeglTa saero xasiaTis Sesaxebac.<br />
yofiTi detalebi, faqizi fsiqologiuri Canaxatebi ara Tu Seuferebeli ar<br />
aris hagiografiisaTvis, _ mis klasikur nimuSebSic mravlad gvxvdeba. cxovrebiseuli<br />
scenebi asaxulia ara mxolod qarTul hagiografiaSi. IV-V saukuneTa bizantiuri<br />
hagiografiuli Zeglebi metad sayuradReboa am mxriv. eqvTime aTonelis mier<br />
Targmnil `basili didis cxovrebaSi~ bizantiis sazogadoebrivi da kulturuli yofis<br />
farToO suraTia gaSlili. grigol nazianzelis, daxvewili sasuliero mwer-lisa<br />
da didi RvTismetyvelis, es nawarmoebi aZnelebs hagiografiuli mwerlobis Sesa-<br />
ZleblobebSi eWvis Setanas.<br />
paladi helenopolelis `lavsaikonSi~ yofiTi Temebia dakavSirebuli wmindanTa<br />
cxovrebasTan: asaxulia warCinebuli egviptelisa da qmriani qalis satrfialo Tavgadasavali,<br />
berebisa da eriskacTa sixarbe, patronisagan mxevlis gabaxeba; wminda<br />
bonifaciusis `wamebaSi~ siuJetur RerZs qmnis aglaidasa da bonifaciusis siyvaruli.<br />
wminda Tevdores wamebaSi ki naturalizmisaTvis Sesaferi dawvrilmanebiTaa<br />
gadmocemuli, Tu rogor zrdida mama daoblebul Cvil Tevdores, ifqlisa da qrTilis<br />
naxarSs, TafliT Sezavebuls, rogor awvdida WurWlidan, `romeli-igi saxed Zu-<br />
60
Zuisa Seemzada, raÁTa wovnasa missa, viTarca ZuZui sZesa, egreTve igi miscemdes mas<br />
zomiersa da wesiersa sazrdelsa~ (sin. 62, gv. 65).<br />
saero Tematikis arseboba Janris bunebas ar gansazRvravs. saero mwerloba ganvi-<br />
Tarda samyaros modelis, adamianis Sesaxeb koncefciis, droisa da sivrcis kategoriaTa<br />
axleburi gaazrebis, xasiaTis Zerwvis, gansxvavebuli esTetikuri da msoflmxedvelobrivi<br />
principebis safuZvelze. antoni kaTalikosis mier `SuSanikis wamebaSi~<br />
Setanili cvlilebebis kvlevam warmoSva Tvalsazrisi, rom am cvlilebaTa gareSe<br />
`SuSanikis wameba~ hagiografiul Janrs ar ganekuTvneboda.<br />
qarTulma hagiografiam V-dan XVIII saukunemde ganviTarebis rTuli gza ganvlo.<br />
antoni kaTalikosis, XVIII saukunis moRvawis mier `SuSanikis wamebaSi~ Setanili cvlilebebis<br />
kvleva mniSvnelovania antonis mravalferovani moRvaweobis, misi Tval-<br />
Taxedvis, `SuSanikis wamebasTan~ dakavSirebuli zogi istoriuli realiis gasaTvaliswineblad,<br />
magram ara _ misi Janruli specifikis gasarkvevad. reglamentirebis miuxedavad,<br />
hagiografiis principebi saukuneTa manZilze icvleboda. X saukuneSi, metafrastikis<br />
aRorZinebis xanaSi, sul sxva TvalsazrisiT xdeboda am ZeglTa gadasinjva.<br />
XVIII saukuneSi, mZlavri saero mwerlobis arsebobis xanaSi, gansxvavebuli<br />
iyo hagiografiuli mwerlobisadmi wayenebuli moTxovnilebani, vidre adrefeodalur<br />
xanaSi, saero mwerlobis Casaxvamde, rodesac hagiografias unda etvirTa beletristikis<br />
mTeli simZime. gasaTvaliswinebelia, rom, erTi mxriv, Janri ufro myari<br />
iyo adreul Sua saukuneebSi, vidre antonis epoqaSi; meore mxriv, sagulisxmoa isic,<br />
rom antonis nayofier da mravalferovan moRvaweobas erTgvarad axasiaTebda konservatizmi.<br />
misi sami stilis Teoria Janrul zRudeTa moSlis saerTo tendenciis sapirispirod<br />
Cans. `SuSanikis wamebis~ Sesaxeb antoni pirvelis Tvalsazrisis gaziarebisas<br />
iseTive sifrTxile gvmarTebs, rogorc vekidebiT mis sxva Sexedulebebs da<br />
`amaod damSvralad~ ar miviCnevT rusTavels.<br />
qarTuli hagiografiis nimuSebis `wmida aleqsis cxovrebasTan~ Sedarebis Sedegad<br />
gamoiTqva Tvalsazrisi hagiografiulad miCneul qarTul ZeglTa saero xasiaTis<br />
Sesaxeb. `wmida aleqsis cxovreba~ Sua saukuneebSi metad popularuli nawarmoebi<br />
iyo aR-mosavlur Tu dasavlur qristianul samyaroSi, magram igi Cveni mwerlobis<br />
Janruli specifikis gasaTvaliswineblad ar gamogvadgeba, radgan igi nebayoflobiTi<br />
mar-tvilobis, TviTgvemis amsaxveli Txzulebaa. marTalia, `SuSanikis wamebaSi~ Tavs<br />
iCens nebayoflobiTi martvilobis, TviTgvemis Tema (sasTumlad alizi, Seuracxi qve-<br />
Sagebi, `maradis marxuloba~, `mRviZareba~, `zedgoma~, ZaZa da sxv.), magram nebayoflobiTi<br />
martviloba CvenSi ar danergila.<br />
qristianobis oficialur religiad gamocxadebis Semdeg bizantiaSi Sewyda qristianTa<br />
wameba da martvilobis Janrs `cxoreba-moqalaqoba~ Seenacvla. magram macxovris<br />
vnebaTa damowmebis survili TviTgvemisaken ubiZgebda mosavT. CvenSi sxva viTareba<br />
iyo. saukuneTa ganmavlobaSi CvenSi wamebas ar uCanda bolo. `cxoreba-moqalaqobis~<br />
Janrs ganuwyvetliv enacvleboda wamebis Janri, radgan mwerloba exmianeboda<br />
realur yofas. rjulgadasvlis momTxovni ki CvenSi xan marzpani iyo, xan amira, xan<br />
ki Tavad Sah-abasi. saukuneTa manZilze, vidre erovnuli da sarwmunoebrivi idealebi<br />
erTmaneTs iyo gadajaWvuli, arc erT dampyrobels qarTveli erisaTvis erovnul<br />
RirsebaTa daTmoba ar mouTxovia, mudam sarwmunoebrivi gadagvareba iyo aqcentirebuli.<br />
qarTvelT TviTmartvilobis gareSec ar eSritebodaT SesaZlebloba sakuTari<br />
wamebiT qristes vnebaTa gaziarebisa da misi adamianuri bunebis damowmebisa.<br />
bizantiur mwerlobasTan mWidro da sasaxelo kontaqtis miuxedavad, qarTul hagiografias<br />
ganviTarebis Tavisi gza da Tavisi specifikuri saxe hqonda. hagiografia<br />
sasuliero mwerlobis erT-erTi yvelaze popularuli Janri iyo, igi exmaureboda<br />
sazogadoebrivi cxovrebis majiscemas. amitom qarTuli hagiografiis ZiriTadi Tavisebureba<br />
misi Rrmad erovnuli suliskveTebaa. ToTxmeti saukunis manZilze, mirian<br />
mefis droidan XVIII saukunis dasasrulamde, qarTvel xalxs farad da maxvilad<br />
hqonda qristianoba. erovnuli idealebi mWidrod daukavSirda sarwmunoebrivs. CvenSi<br />
61
qristianobas ar darTvia mwvalebluri minarevebi, arc asketizmis ukiduresi eqscesebi<br />
gamovlenila qarTul yofaSi. martvilobas Cvens sinamdvileSi, mazdeanur da mahmadianur<br />
aRmosavleTSi qristianuli marTlmadideblobis burjad mdgar qveyanaSi,<br />
udidesi rezonansi hqonda. martvilobaTa gmirebi _ sparseli evstaTi Tu arabi abo<br />
_ erovnul gmirebad iqcnen ganurCevlad maTi erovnebisa.<br />
iakob xucesi ioane sabanisZis msgavsad ar gvesaubreba Tavisi erovnuli mizandasaxulebis<br />
Sesaxeb, magram `wamebaSi~ aSkarad Cans misi erovnuli pozicia. man SuSanikis<br />
martvilobis faqts Camoacala is detalebi, rac xels SeuSlida erovnul idealTa<br />
mtvirTvelad SuSanikis aRiarebas. iakob xucesma dagvafiqra mowamebrivi faqtis<br />
mniSvnelobaze, mis udides rezonansze; SuSanikis gulSematkivarTa Soris dagvixata<br />
`aznaurni did-didni da zepurni dedani, aznaurni da uaznoni soflisa qarTlisani~,<br />
`amboxi mravali dedebisa da mamebisaÁ moxucebulTa da yrmaTaÁ~, `simravlÀ<br />
uricxÂ~. gviCvena, rom erTianad SeZrulia yvela ganurCevlad socialuri mdgomareobisa,<br />
sqesisa, asakisa. varsqenis politikur zraxvebze sityvaZunw iakobs yuradReba<br />
rwmenis uaryofaze aqvs gadatanili. iakobi moRalates ar uwodebs mas, magram garkveul<br />
konteqstSi meti Zala aqvs `erTguls~. sparseTidan dabrunebulma varsqenma<br />
`zraxvayo, raÁTa auwyos da wina miegebnen mas aznaurni da misni Zeni da msaxurni<br />
misni, raÁTa maT gamo, viTarca erTguli, soflad Sevides~.<br />
qarTuli hagiografiis mowameni Tu erovnuli gmirebi iyvnen, monasterSi moRvawe<br />
berebi, `cxoreba-moqalaqeobaTa~ personaJebi, saqveyno saqmisaTvis Tavdadebulad iRvwodnen.<br />
qarTuli hagiografiis Sesaxeb msjelobisas unda gaviTvaliswinoT is didi<br />
misia, romelic ekisra CvenSi bermonazvnobis instituts. qarTuli monasteri swavlaganaTlebisa<br />
da kulturis kera iyo Sua saukuneebis saqarTveloSi Tu mis farglebs<br />
gareT. monasterSi moRvawe berebi kulturul Rirebulebebs qmnidnen, ganamtkicebdnen<br />
erovnul TviTSegnebas, amkvidrebdnen saxelmwifoebriv statuss. qarTveli<br />
berebi idulgenciebiT ar damdidrebulan, sxvaTa codvebiT ar uvaWriaT. am wodebam<br />
itvirTa erovnul enaze RvTismsaxurebiTY`friadi qarTlis~ ideis damkvidreba.<br />
monasterSi moRvawe berebi Txzavdnen, qristianuli kulturis monapovrebs<br />
Targmnidnen, filosofiuri traqtatebis komentirebiT iyvnen garTulni, qveynis<br />
kulturul cxovrebas warmarTavdnen. grigol xanZTelma Tu samonastro cxovrebis<br />
aRorZineba iTava, giorgi mTawmindelma oTxmoci oboli biWi waiyvana bizantiaSi da<br />
oTxmoci msaxuri aRuzarda qarTul kulturas. hagiografiuli reglamentis upirvelesi<br />
moTxovna iyo `WeSmariti da uqceveli~ aRwera. Cvens hagiografiul ZeglebSi<br />
sazogadoebrivi yofis farTo suraTia warmodgenili. es bunebrivia. aseTi iyo am nawarmoebis<br />
gmirTa samoRvaweo asparezi. qarTuli hagiografiis gmirebi unda SevudaroT<br />
ara TviTmartvilT, aramed Cvensave wamebulT da Cvensave moRvawe berebs: ilarion<br />
qarTvels, petre ibers, Tornike erisTavs, eqvTime da giorgi mTawmindelebs,<br />
efrem mcires, arsen iyalToels.<br />
sasuliero mwerloba udides Zalas warmoadgenda erovnul-saxelmwifoebrivi organizaciis<br />
saqmeSi. erovnuli TviTSegnebis gaZliereba gamoixateba ara mxolod ioane<br />
sabanisZis, giorgi merCules, ioane zosimes SemoqmedebaSi, aramed qarTuli eklesiis<br />
organizaciaSi, eortalogiur praqtikaSi; `qarTuli gangeba~, `qarTuli daviTi~,<br />
erovnuli ganmanaTleblis kulti, RvTismSoblis wilxvdomiloba, esqatologiuri<br />
problemebis qarTul enasTan dakavSireba _ es iyo saerTo procesi, romelic mzaddeboda<br />
adridanve. iakob xucesma 1500 wlis winaT gviTxra, rom Ralati rwmenisa,<br />
principebisa, iyo Ralati ojaxisa, qveynisa, erisa. qarTuli mwerlobis moRweulTagan<br />
uZveles ZeglSi Cveni kulturis mamoZravebeli tendenciaa wamoWrili, erovnuli<br />
TviTSegnebis maRali donea warmoCenili.<br />
62
erovnuli hagiografiis gmiri<br />
(`wamebani~)<br />
63<br />
griver farulava<br />
klasikuri antikurobis xana ideas materiisagan mowyvetiT an materias ideisagan<br />
gancalkevebiT ar aRiqvamda. mTeli sinamdvile, rogorc kosmosi, ise adamiani, gaigeboda,<br />
viTarca realuri da idealuri erTdroulad. am garemoebis gaTvaliswinebiT<br />
ityvian xolme, _ antikurobam idealuris kategoria ar icodao. aq swored is igulisxmeba,<br />
rom garemomcveli sinamdvile harmoniad aRiqmeba, lamaz sxeulSi lamazi<br />
sulia. ara yovel miwierSi, aramed rafinirebulSi, daxvewilSi, materialur naklTagan<br />
ganwmendilSi da am daxvewilobis pirdapirproporciulad asxivebs mSveniereba.<br />
materialurSi idealuris am uSualo ganWvretiT Zveli berZnuli azrovneba kacobriobis<br />
lamazsa da normalur bavSvobas gamoxatavda. `klasikuri periodis berZnuli<br />
silamazisa da xelovnebis arseboba SesaZlebeli iyo, ramdenadac idealuri da materialuri<br />
moiazreboda aq Serwymul da ganuyofel igiveobad~. 1 1 igiveobis safuZvlad<br />
ki realuri, materialuri iyo miCneuli. swored amis gamo xelovnebis umSvenieres<br />
qmnilebad iTvleba kosmosi da adamiani, romelic kosmiur stiqiaTa gansazRvrul<br />
formirebadaa miCneuli. adamianis cocxali sxeuli miiCneva xelovnebis ZiriTad obieqtad,<br />
arqiteqturisa da literaturis saxeobriv sistemasac igi gansazRvravs. hegeli<br />
amis Taobaze ityvis: `berZnuli silamaze sulieri individualobis Sinagan Sinaarss<br />
warmogvidgens sruliad Serwymulad mis sxeulebriv saxesTan, qcevebTan da ambebTan,<br />
Sinagani cxovreba sruliad ixateba garegnulSi da netarad myofobs mas-<br />
Si...…klasikuri xelovnebis RvTaebriv sawyiss ar upirispirdeba borotebis, codvis,<br />
cdomilebis samyaro~. 2<br />
am ukanasknel frazaSi is azri devs, rom pirovnebis SigniT ar Cndeba araviTari<br />
gaoreba; adamianis mxatvruli saxis safuZvelia substanciuri sawyisi, romelsac ar<br />
SeiZleba daupirispirdes subieqturi cxovrebis SigniT TavCenili zneobrivi Secdoma,<br />
mankieri ltolva da codva. axali drois `dasavleTevropuli filosofia er-<br />
TmaneTs upirispirebs Sinagansa da garegans. silamazis homerosiseuli warmodgena<br />
sruliad gamoricxavs aseT antiTezas: is, rasac garegnuli saxiT vxedavT Cven silamazis<br />
amqveyniur samyaroSi, igi misive Sinaganobaa; da garegani saxiT Cven sxvas<br />
arafers vxedavT, Tu ar misive Sinagans, idumal cxovrebas~ 3 .<br />
raki adamianis esTetikuri aRqma plastikurobasa da monoliTurobas emyareba,<br />
klasikuri antikuri eposisa da dramis gmirTa arsi da faseuloba obieqturi sinamdvilis<br />
faqtebis, movlenebis da ambebis garemocvaSi aseve garegnul-faqtobrivad mimarTul<br />
RonisZiebebSi mJRavndeba. am personaJTa sulier samyaroze mkiTxveli mxolod<br />
im Sinagani impulsebis mixedviT sjis, rac faqtobrivad ganxorcielebul, grZnobadad<br />
aRsaqmel moqmedebaSi Cans an igulisxmeba pirdapir, uSualod. rogorc qandakebis<br />
plastikuri formaa is ena, romelzedac gamoqandakebulis Sinaganoba cxaddeba,<br />
aseTive eqoa antikuri gmiris grZnobadad aRsaqmeli moZraoba Tu Jesti misi<br />
sulierebisa. subieqtis subieqturoba Tavis TavTan mimarTebaSi, Sinagani gaorebis<br />
drama daxSulia amgvari mzerisaTvis. klasikuri literaturis am aspeqtis Taobaze<br />
warmarTul msjelobas movusminoT: `Tumca gviandeli gvarovnuli wyobilebis epoqa-<br />
Si ukve iwyeba pirovnebis gamoyofa pirvelyofili koleqtivisagan, mis gankerZoebas<br />
mainc ar miuRwevia im donisaTvis, roca adamianis Sinagani samyaro TavisTavadi interesis<br />
sagani gaxdeboda esTetikuri cnobierebisaTvis.~ 4<br />
1 А. Ф. Лосев. История античной эстетики (ранняя классика). М.. 1963, с. 550.<br />
2 Гегель. Эстетика, т. II, М., 1969, с. 345-344.<br />
3 losevis dasaxelebuli naSromi gv. 235.<br />
4 История всемирной литературы, т. I, М., 1983, с. 322.
mogvianebiT gaCndeba bzari samyarosa Tu adamianis harmoniul mTlianobad aRqma-<br />
Si. pirvelad evripides SemoqmedebaSi mieqceva seriozuli yuradReba adamianis Sinagan<br />
samyaros, viTarca mis tanjvaTa wyaros. mTlian, gaubzarav qmnilebaze metad evripides<br />
sapirispiro swrafvaTagan gawamebuli pirovneba miizidavs. 5 filosofiuri<br />
azrovneba ki platonis TxzulebebiT kvalavs gzas samyaros mTlianobis sinamdviled<br />
da idealad gadaazrebisaken. es krizisi, antikuri kulturis wiaRSive TavCenili,<br />
axali welTaRricxvis gariJraJze dasruldeba qristianuli filosofiis CamoyalibebiT.<br />
qristianobam iluziad Seracxa realurisa da mSvenieris klasikuri harmonia<br />
da samyaro `am qveynad~ da `im qveynad~, sinamdviled da idealad daanawevra.<br />
man RmerTi makrokosmosad, xolo adamiani mikrokosmosad aRiqva da isini uSualod<br />
daukavSira erTmaneTs, pirvelis samyofelad meoris Sinagani cxovreba miiCnia. zneobrivi<br />
principebis msaxureba mSvenierebad, RvTaebriobad daisaxa da, amis Sesabamisad,<br />
materialuri srulqmnileba idealurobis garantiad aRar miiCneoda. romauli ganmsjeli<br />
gonebisaTvis SeusabamobaTa grovad Canda saxarebiseuli istoria: `jvars acves<br />
glaxaki CamofleTili da mere ucbad aRmoCnda, rom igi RmerTia... azri, romelmac<br />
Tavdayira daayena antikurobis logika, imaSi mdgomareobda, rom mona adamiania,<br />
xolo, Sesabamisad, adamiani aris mona RvTisa~. 6<br />
ase gacxadda, rom lamaz sxeulSi SeiZleba ar iyos lamazi suli, rom materialurma<br />
ususurobam, xorcielma siglaxakem SeiZleba itvirTos sulieri srulqmnileba,<br />
Sinagani mSveniereba. idealuris arsSi es CaRrmaveba, misi sazRvrebis amgvari<br />
ganvrcoba uTuod qristianobis monapovaria. man amomwuravad gaacnobiera,<br />
rom, roca Sinagani cxovreba grZnobad-materialuri gamovlinebis pirdapirproporciulad<br />
aRiqmeba, suli ver iqneba Tavisi WeSmariti cnebis Sesatyvisad warmodgenili.<br />
am WeSmaritebis damkvidrebisaTvis daarRvies harmoniulobis principi da gza misces<br />
dapirispirebulTa mTlianobis logikas: adamianuri da RvTaebrivi Tavis TavSi<br />
da uSualod ki ar erwymis, aramed upirispirdeba erTmaneTs da idealSia morigebuli<br />
brZolisa da winaaRmdegobis gziT.<br />
Sinagani winaaRmdegobis, dramatizmis suliskveTeba qristianuli RvTaebis arsSivea.<br />
aq absoluti Tavisi RvTaebriobis sruliad sapirispiro gamovlinebamde aRwevs –<br />
xorciT imoseba, miwaze Camodis, kacad iqceva. antinomia ukidures zRvars aRwevs:<br />
`RmerTi codvil sxeulSi qmnis Tavis saxes sakuTari Zis gankacebis gziT~ 7 (xazi<br />
Cvenia_g.f). substanciurad ganusazRvreli RmerTi, droisa da sivrcis gansazRvrulobaSi<br />
Camosuli, xdeba wilnayari am gansazRvrulobidan momdinare movlenebisa:<br />
dabadeba, SegrZnebaTa cxovreba, cnobierebis moZraoba, RmerTobasa da kacobasTan<br />
dakavSirebuli tkivili gaorebisa. am tkivilze gamarjvebiT, gaorebaze amaRlebiT<br />
aRwevs qriste wiaRs mSoblisa, umaRles Serigebas. tkivili Tu tanjva gardamavali<br />
safexuria bunebriv-miwieri arsebobis RvTaebriobamde amaRlebisaTvis. qristianuli<br />
RvTaebis arss am urTierTsapirispiro sawyisTa morigebisa da gamTlianebis cda qmnis.<br />
amisdakvalad, qristianul xelovnebas Zalian cxadad aqvs aRbeWdili, rogorc<br />
centraluri nervi stilisa, swrafva urTierTdapirispirebul sawyisTa gamTlianebisaken<br />
da usasruloba am swrafvisa, rogorc principi 8 .<br />
antikuri samyaros RmerTebisagan gansxvavebiT qristianobis gankacebuli absolutisaTvis,<br />
rogorc vTqviT, ucxo ar aris sisuste da tkivili gaorebisa. jvarcmis<br />
epizodSi amJRavnebs amas qriste. `mamao Cemo, ukeTu SesaZlebel ars, TanawarmÃedin<br />
Cemgan (amacile) sasumeli ese. xolo ara viTar me mnebavs, aramed viTarca Sen~ (maTe.<br />
5<br />
iqve, gv. 369.<br />
6<br />
Теория литературы, кн. I, М.1962 стр. 214 an, rogorc karl iaspersi ityvis `gankaceba RmerTisa, _<br />
iudevelTaTvis raRac skandaluri, berZnebisaTvis raRac ugunureba, _ Seicavs umaRles<br />
azrs”. ix. Karl Jaspers. Die grosse Philosophen. Erster Band. München-Zürich. 1981. s.345.<br />
7<br />
Edmund Schlink. Die biblische Lehre vom Ebengilde Gottes. Im: ,,Der Mensch als Bild Gottes”. Darmastadt, 1969, s.<br />
102.<br />
8<br />
g. farulava, mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. 1982, gv. 37-38.<br />
64
26. 39).Aan: `aw suli Cemi SeZrwunebul ars da raÁ-me vTqua? mamao, miÃsen me Jamisa<br />
amisagan. aramed amisTÂis moved Jamsa amas~ (ioane 12.27). cxadad gamJRavnebul tkivilsa<br />
da sisustes orsave SemTxvevaSi upirispirdeba da Seupovrobisaken ubiZgebs<br />
movaleobis grZnoba. martoobis SiSiTa da Tanadgomis mZafri ZiebiTaa aRbeWdili<br />
golgoTis tragediis Jamsve warmoTqmuli es sityvebi Zisa mamisadmi: `RmerTo Cemo,<br />
RmerTo Cemo, raÁsaTÂis damiteveb me?~ (maTe 27. 46).<br />
swored amis Taobaze ambobs patristikis erTi burjTagani ipolite romaeli: `igi<br />
loculobs, raTa ascdes tanjvis fiala, romlis misaRebadac movida qveynad; wamebisas<br />
oflad iRvreba da angelozisagan ganmtkicdeba igi, vinc ganamtkicebda misdami<br />
rwmeniT mosilT da aswavlida maT, sZulebodaT sikvdili; iudasagan gaicema igi, vinc<br />
icoda, ra aris iuda; Seuracxyofil iqneba kaiafas mier igi, vinc misgan imsaxureboda,<br />
viTarca RmerTi; herodes zizRian damokidebulebas daiTmens igi, visac mTeli<br />
dedamiwis msajuloba ZaluZs; pilatesagan igvemeba igi, vinc aRiqva uZlurebani<br />
Cveni; meomarTagan sasacilod aRebul iqneba igi, visac hmorCilebs mravali aTasi<br />
da mravali miriadi angelozi da mTavarangelozi; xeze mialursmaven iudevelni imas,<br />
vinc daamyara ca, viTarca TaRi; mamas mouxmobs da suls abarebs igi, vinc ganuyofelia<br />
mamisagan~. 9<br />
sxeulisa da sulis dapirispireba is antiTezisia, romelic Rrmad gaanalizdeba<br />
pavle mociqulis Teologiur moZRvrebaSi: `ÃorcTa guli uTquams sulisaTÂs da susa<br />
ÃorcTaTÂs da eseni mÃdom arian urTierTas~ (galat. 5. 17). maTi mudmivi brZola<br />
erTmaneTTan adamianis Sinagan gaorebas iwvevs: `gonebiTa CemiTa vhmoneb sjulsa<br />
RmrTisasa, xolo ÃorciTa – sjulsa codvisasa~ (rom. 7. 25). gaoreba ki Cveulebrivi<br />
mokvdavis yofas ase warmogvisaxavs: romelsa-igi viqm, ara vici; rameTu ara romeli<br />
igi mnebavs, mas viqm, aramed romeli igi mZuls, mas vhyof. aw ukue arRara me viqm mas,<br />
aramed romeli igi damkvidrebul ars Cem Tana codvaÁ~ (rom. 7. 15. 16). sxeulisa da<br />
sulis es dapirispireba dramatuli simZafriT aRavsebs qristianis arsebobas. `am or<br />
Zalas Soris antagonizmi qristianis gulSi aRmoufxvrelia.. orive es Zala, morigeobiT<br />
rom cocxloben adamianSi, gansazRvraven ormag saxes morwmunis cxovrebisa~. 10<br />
raki miwier-adamianur sisustes Tu Sinagan winaaRmdegobriobas idealTan Tanaarsebobis<br />
ufleba mieca, kulturul-sulierma cxovrebam gamorCeuli anTropomorfistuli<br />
ieri miiRo. qristianuli literaturisa da xelovnebis yuradRebis centrSi ki<br />
moeqca `...tanjva sulisa da xorcisa~; ara es qveyana da mcdeloba masSi damkvidrebisaTvis,<br />
aramed, `...mxolod Sinagani brZola adamianisa da misi Serigeba RmerTTan~. 11<br />
adamiani ukve aRar moiazreba, viTarca marad Tavisi Tavis toli bunebrivi mTlianoba<br />
(klasikuri antikuroba), aramed gagebulia im rTul arsebad, romelic miwieri<br />
da RvTaebrivi sawyisebis gadakveTis centrSi dgas. miwier-eSmauri impulsebi Zalmomreobs<br />
da xleCs adamianis nebelobas. `adamiani ver axsnis Tavis Sinagan cxovrebas<br />
madlis cnebisa da demonuri `Sepyrobilobis~ gareSe. Tu klasikuri antikuri warmodgena<br />
adamianze iyo statuarul-Caketili da masiur-mTliani, qristianoba arnaxuli<br />
intensiurobiT arkvevs mtanjvel gaorebas pirovnebis SigniT~ 12 qristianulma<br />
xelovnebam `moitana sulisa da sxeulis konfliqti, romelic ucxo iyo Zveli mxatvruli<br />
azrovnebisaTvis~. 13<br />
sulisa da sxeulis konfliqti mTavar adgils daikavebs adamianis mxatvruli interpretaciisas<br />
qristianuli literaturis im JanrSi, romelsac hagiografia hqvia da<br />
romelic Sua saukuneebis `namdvil beletristikadaa~ specialistTagan aRiarebuli.<br />
raki miiCnies, rom sisuste da tkivilis gancda uTavsdeba RvTis gankacebuli Zis substancias,<br />
adamianis mxatvrul saxeSi kidev ufro metad unda warmoCeniliyo es mo-<br />
9 Contra Haerisen Noeti Cuiusdam. I. P. Migne. Patrologiae cursus completus. Series gracca. Tom X. 827 BC.<br />
10 Словарь библейского богословия (Под редакцией Ксавье Леон-Дюфура). Брюссель, 1974б с. 807.<br />
11 Гегель. эстетика, т. II,1969 с. 236, 239.<br />
12 С. Аверницев. Поэтика ранневизантийской литературы. М., 1977, с. 81.<br />
13 Основы эстетики. М., 1960, с. 264.<br />
65
mentebi. idealisaken mimaval gzaze hagiografiuli gmiri sxeulisa da sulis,<br />
miwierisa da RvTaebrivis dapirispirebaze maRldeba, siuJetis ganviTarebaSi wina<br />
planze Sinagani konfliqti moiwevs. hagiografiuli Txzulebis idealuri personaJis<br />
mizani RmerTTan miaxlebaa. `wmindanebma, mowameebma nawilobriv garegnulad, nawilobriv<br />
mxolod Sinaganad unda gaiaron igive mwuxare gza, romelic Tavis tanjvaTa<br />
istoriiT ganvlo qristem~ 14 (evalebaT, `raTa emsgavsnen TÂissa meufesa~, rogorc ityvis<br />
qarTveli hagiografi basili zarzmeli).<br />
warmoCenil esTetikur da Teologiur winamZRvarTa momarjvebiT axla SevxedoT<br />
qarTuli hagiografiuli literaturis idealur gmirs, mis Sinagan struqturasa da<br />
moqmedebis sarbiels. pirvelad, bunebrivia, qarTuli hagiografiis uZveles nimuSze,<br />
iakob xucesis `SuSanikis wamebaze~ visaubrebT. nawarmoebi mogviTxrobs V s. meore<br />
naxevris ambavs. irani qristianobis aRmofxvriT da cecxlTayvanismcemlobis danergviT<br />
cdilobs qarTvelTa asimilacias. qvemo qarTlis gamgebeli, pitiaxSi varsqeni,<br />
mazdeanobas iRebs, cdilobs imave gzaze daayenos coli da Svilebi, iranelTa<br />
samsaxurSi aRzevdes. coli SuSaniki aRdgeba qmris winaaRmdeg, Seupovrad icavs sarwmunoebriv<br />
da saqveyno interesebs da mowamebrivi sikvdiliT aResruleba.<br />
qeduxrel RvTismosaobas, sulierebis aRmafrenas SuSanikis mxatvrul saxeSi<br />
gverdSi udgeba sapirispiro impulsi – cxovelmyofeloba miwierisa, Zaxili xorcielebisa.<br />
sxvadasxva mxares moswrafe es ori impulsi mZafrad upirispirdeba erTmaneTs<br />
mowamis saxis struqturaSi da Txzulebis mxatvrul paToss ZiriTadad am dapirispirebis<br />
dramatizmi qmnis.<br />
varsqenis gamazdeanebis ambis Setyobisas rom qali `davarda queyanasa zeda~ da<br />
imis mixedviT, rogorc igi godebda meuRlis sulieri dacemis gamo, ukve gveqmneba<br />
pirveli warmodgena RvTismosaobaze dedoflisa, romelic ase SeZra momxdarma. xolo<br />
is garemoeba, rom SuSanikma male daudo zRvari sasowarkveTas da miiRo kategoriuli<br />
da yvelaze Zneli gadawyvetileba (qmris sareceli miatova, eklesias miaSura),<br />
Tavis Sinagan ZalebSi darwmunebul da ukompromiso arsebas warmogviCens.<br />
dedofali mTeli dRe eklesiaSi darCa. aq mas saSualeba hqonda gaezom-aewona<br />
momxdaric da mosalodnelic. iakob xucesi dawers: `da viTarca mwuxrisa Jami aRasrules,<br />
saxlaki erTi mcire pova maxlobelad eklesiasa da Sevida mun Sina simwari-<br />
Ta savsÀ da mieyrdna yuresa erTsa da mwariTa cremliTa tiroda~. 15 raze metyvelebs<br />
plastikuri sicxadiT aRbeWdili es Jesti saxlakis yuresTan ganmartoebuli dedoflisa?<br />
cxadia, qals kars momdgari ubedureba atirebs. ufro adre da sajarod man<br />
qmris `ubadrukoba~ da `sawyalobloba~ gamoitira, axla ki, sakuTari Tavis winaSe<br />
martod darCenili, miwieri cxovrebis ukve dawyebul iavarqmnas glovobs.<br />
saxlakSi ganmartoebul SuSaniks iakob xucesi moinaxulebs. es epizodi maRali<br />
ostatobiT gamarTuli dialogis saxiT warmogvidgeba. intonaciur texilebsa da sasaubro<br />
metyvelebis niuansebSi mJRavndeba aq qalis uSiSroba momaval ubedurebaTa<br />
winaSe, didi sulieri Zala. 16 . Tumca imave suraTSi bedTan mdurvisa da martosulobis<br />
mauwyebeli zaric Camorekavs mowamis xmaSi: `Cemda martoÁsa arian Wirni ese~, _<br />
SesCivis martvili sulier moZRvars. iakobic grZnobs, rom Tanalmobas iTxovs martvilis<br />
suli da umalve Seagebebs: `Wiri Seni Wiri Cueni ars da sixaruli Seni sixaruli<br />
Cueni ars. Cueni ara xolo Tu dedofali oden iyav, aramed Cuen yovelTa viTarca<br />
SvilTa guxedevd~. qalis gabzarulma xmam SeakrTo xucesi, _ vaiTu, ver zidos<br />
sustma arsebam ase mZime tvirTi. `mtkiced sdgaa?~ _ ekiTxeba igi SuSaniks da gansacdels<br />
uTvaliswinebs. miwier satkivarTa Semmusvreli suli martvilisa ukompromiso<br />
14 Гегель. Эстетика. т. II, с. 236, 239.<br />
15 Zveli qarTuli hagiografiuli literaturis Zeglebi. wigni I (V-X ss.). 1963. `wamebaTa”<br />
yvela teqsti moxmobilia am gamocemis mixedviT.<br />
16 g. farulava, mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi, gv. 194-195.<br />
66
gadawyvetilebis toniT upasuxebs moZRvars: `umjobჱs ars Cemda ÃelTa misTagan<br />
sik-<br />
udili, vidre Cemi da misi SekrebaÁ da warwymedaÁ sulisa CemisaÁ~.<br />
cxadad Tu farulad, moralurad Tu materialurad SuSanik dedofals yvela TanaugrZnobs,<br />
magram qals mainc uWirs gauZlos mZime gansacdels da es sisuste yvelasadmi<br />
mdurva-yvedrebad gadmoiRvara: `ufalo RmerTo, arca mRdelTagani vin ipova<br />
mowyalÀ, arca erisa kaci vin gamoCnda Soris ersa amas, aramed yovelTa me sikudild<br />
mimiTuales mtersa RmrTisasa varsqens~. msgavsi sayveduri, rom mis tkivils<br />
ar iziareben da ar ifaraven mtarvali qmrisagan, wamebis eqvsi wlis Semdgomac aRmoxda<br />
qals. cixeSi mis sanaxavad mosul jojiks martvili eubneba: `aravin ipova kac-<br />
Tagani, romelsamca aqunda wyaloba da tkivili CemTÂs, romelmanca Seajera uRmrTosa<br />
mas sawuTrosa meuRlesa~.<br />
amas ambobs martvili, radgan ar yofnis is Semweoba, rasac aRmouCenen, `mas realurad<br />
mSveleli unda~ 17 mkvlevari revaz siraZe sagangebo yuradRebas aqcevs dedoflisagan<br />
mravalgzis gamovlenil gancdas `martosulobisa da miusafrobisa~, romelic<br />
faqtiur viTarebas naklebad Seesabameba. am epizodebSi mkvlevari martvilis<br />
gaorebas xedavs da aRniSnavs, rom iakobi `scildeba mis `frontalur~, ase vTqvaT,<br />
freskul, sibrtyiseul Cvenebas da mas mravalwaxnagovnad warmogvisaxavs~. 18 miwieri<br />
keTildReobis warTmeva da sxeulis SeWirveba drtvinviTa da tkiviliT avsebs RvTisken<br />
moswrafe suls SuSanikisa da qali arc TanamgrZnobelTa winaSe ar faravs am<br />
wylulebs. xolo mtanjvelis pirispir, roca kategoriulad dgeba sakiTxi, _ es qveyana<br />
Tu is qveyana, _ mowame mTeli ZalisxmeviT maRldeba miwierze da Seupovrad eltvis<br />
RvTaebrivs, idealurs.<br />
varsqen pitiaxSma meuRle sasaxleSi moayvanina `da ubrZana SekrvaÁ misi da cemaÁ;<br />
borotebda da ityoda: `aha egera ara gergo Sen eklesiaÁ Seni da arca zurgni ege<br />
Senni qristianeni da ufali igi maTi~. viTarca sces kuerTxiTa samas oden, arara aRmoÃda<br />
pirsa missa vaebaÁ, arca kunesaÁ~. pasaJi sakmaod metyvelia: varsqeni elodeba,<br />
axla ki unda moixaros qali. kvnesac ki ar dascda wamebuls, araadamianuri Zala Caidga,<br />
SeimarTa: `ubadoo, _elvasaviT gahkveTes am Camuqebul fons qalis xma, _ Sen-Ra<br />
Tavi TÂsi ara Seiwyale da gansdeg RmrTisagan, Sen memca Semiwyalea?~ es mebrZolis<br />
Jestia, maxvilad qceuli sityvaa, raTa suli daukodos imas, vinc martvilis sxeulisa<br />
da sulis mowylvas cdilobs. aq Sekruli da cemiT gaTanguli mxedari Rv-<br />
Tisa cdilobs, raTa Tavisi meomruli sulis raRac niSani daados mowinaaRmdeges.<br />
Tumca am replikaSi miwierebis Cumi drtvinvac ilandeba, _sulis siRrmeSi `Sewyalebis~<br />
molodinic bJutavda Turme.<br />
RvTaebriv da miwier sawyisTa dapirispireba SuSanikis saxeSi iakob xucesis Txzulebis<br />
TiTqmis yvela pasaJSi igrZnoba, maTi mourigeblobiT gatanjuli qalis saxe<br />
Semogvcqeris nawarmoebidan. mas xan RvTaebrivi amaRlebis Suqi adgas, xan ki xorciel-adamianuri<br />
tkivili da naRveli aCnia. Sinagani Tavisuflebis aristokratiuli<br />
JestiT iRebs mowame matls sakuTari sxeulidan, demonstraciulad aCvenebs iakobs<br />
da Tan amxnevebs: `xuces, nu mZime giCn ese, rameTu muni igi matli udidÀs ars da ara<br />
mokudebis~. meore SemTxvevaSi ki RvTis saqmisaTvis naomari `wmida mxedari~ uars ambobs<br />
saxidan sisxli mobanon; am sisxlis Wvreta gautexelobis impulsad unda emsaxuros<br />
rwmenaSeryeulT, morwmuneT ganamtkicebs, xolo urwmunoT SeaZrwunebs.<br />
antikuri kulturisTvisaa tipiuri Sinagani Tavisuflebis da `sulis sidiadis~ ase<br />
amaRlebuli demonstracia. tacitis `analebSi~ aseTi epizodi gvxvdeba: Trazeas saZinebel<br />
palataSi gahyavs helvidiusi da demetriusi; iq igi orive xels gaiwvdis, rom<br />
venebi gadauWran, da roca maTgan iCqefebs sisxli, iatakis mosxurebas iwyebs, kvestors<br />
uxmobs da eubneba: `Cven samsxverplo sisxls davaTxevT mxsneli iupiterisaT-<br />
17 r. baramiZe, narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan, 1966. gv. 20.<br />
18 r. siraZe. iakob curtavelis saxismetyveleba. `werilebi”. 1980, gv.52.<br />
67
vis, ucqire da daixsome, Wabuko~ 19 . oRond siRrmiseul planSi solidurad sxvaobs<br />
SuSanikisagan demonstrirebuli Tavisufleba da amaRlebuloba Trazeasa da sokratesagan<br />
(platonis `sokrates apologia~) warmoCenili Tavisuflebisagan. qristianuli<br />
xelovnebis gmiri amas aRwevs mas Semdeg, rac `gatexavs Tavis miwier guls, amaRldeba<br />
arsebobis bunebrivsa da sasrulo pirobebze~ 20 . xolo antikur gmirs aseTi<br />
Zalisxmeva ar sWirdeba, igi Tavidanve ideisa da realobis dasrulebuli mTlianobaa.<br />
raki iq principia `individis ganuyofeli mTlianoba Tavis SigniT da garegnul<br />
gamovlinebaSi, amitom uaryofiToba Sinagani gaorebisa da xelis aRebisa ver iqneba<br />
rogorc arsebiTi momenti~. 21<br />
matlis Cvenebis zemoxsenebul scenas aseTi sagulisxmo StrixiT amTavrebs mwerali:<br />
`me miuge da varqu: `ZaZisa samoseli mcired-Ra Segeracxaa saguemelad, da aw<br />
matlTa magaTTvis mxiarul xar?~ da man mrqua me qenebiT: `nu vis Tana ity ZaZisa<br />
samoselisaTÂs cxorebasa Cemsa, rameTu adre yofad ars datevebaÁ ubadrukTa amaT<br />
ÃorcTa CemTaÁ~. rameTu Sinagan ZaZa emosa da aravin icoda Cemsa gareSe, xolo garegan<br />
kacTa Tualsa antioqiisa palekarti emosa~. ratom faravs martvili ZaZis samosels<br />
Zvirfasi antioquri palekartiT? sisxlTan SedarebiT ufro mokrZalebuli<br />
msxverplia ZaZiT Semosiloba da Tavmdablobis saTnoebis karnaxiT martvils ar<br />
surs asketuri SemarTebis gamofena (`raJams hyofde qvelis-saqmesa, nu scnobn marcxenaÁ<br />
Seni, rasa iqmodis marjunaÁ Seni~, maTe, 6.3).<br />
SuSaniki antioquri Zvirfasi qsoviliT Sekerili kabiT evlineba `kacTa Tualsa~.<br />
es triumfaluri samoseli asketis ZaZas faravs, ZaZa _ dawylulebul, matlebdaxveul<br />
sxeuls, damaxinjebuli sxeuli _ axovan suls, zecisa da miwis siyvaruliT<br />
anTebuls, amaRlebuls Tavisi ubedurebiT, ubedurs Tavisi fizikuri umweobiT. aq<br />
gmiris mxatvruli saxe TiTqos kontrapunqtis principiTaa agebuli: didebul samos-<br />
Si gamowyobili dedofali sapitiaxSosi da ZaZiT mosili, Seuracxyofili martvili<br />
mTlianobaSia, warsuli da awmyo, ocneba da sinamdvile erTadaa. rTuli, dramatulia<br />
es mTlianoba.<br />
xolo roca wamebis meeqvse wels cixeSi SuSaniks mazli jojiki moinaxulebs, qalis<br />
sxeulisa da sulis yvela iaras TiTqos erTbaSad piri gaexsnao, ise moedineba<br />
martvilis bageTagan muqara da wyeva, moTqma da sasoeba: `ganvisajneT me da varsqen<br />
pitiaxSi mun, sada-igi ara ars TualRebaÁ winaSe msajulisa mis msajulTaÁsa da meufisa<br />
mis meufeTaÁsa. sada ara ars rCevaÁ mamakacisa da dedakacisaÁ, sada me da man<br />
swori sityuaÁ vTquaT winaSe uflisa Cuenisa iesu qristÀsa; miagos mas ufalman, vi-<br />
Tar man uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli Cemi daSrita da yuavili Cemi<br />
daaWno, SuenierebaÁ sikeTisa CemisaÁ daabnela da dideba Cemi daamdabla~.<br />
qristianuli aRmsareblobisaTvis miwieri sinamdvile sruliad ar warmoadgens<br />
borotebas. RmerTia Semqmneli yovelivesi da mis mier Seqmnili samyaro masve miemar-<br />
Teba, Camohgavs. materialuri sinamdvilis faseuloba imiTac dasturdeba, rom absoluturi<br />
suli misiT imoseba (qristes xorcSesxmis aqti). amitomac qristianuli es-<br />
Tetika da xelovneba grZnobadi sinamdvilis SiSvel uaryofas ar axdens Tavis saukeTeso<br />
qmnilebebSi. adamianuri arsebobis miwier-materialuri aspeqti sulier-RvTaebrivTan<br />
SedarebiT da SepirispirebiT aris mdabali qristianuli xelovnebisaTvis.<br />
principi Sepirispireba-kontrastisa (antinomiurobisa) am xelovnebis stilisturi ni-<br />
Sania. 22<br />
SuSanikis (saerTod, hagiografiuli gmiris) mxatvruli saxis SinaarsSi miwier-piraduli<br />
sawyisi Semotanilia da mas mizandasaxuli pozitiuri mniSvneloba da fasi<br />
aqvs. igi winaaRmdegobaSi aRmoCndeba idealurTan, sazogadosTan. Sinagani tkivilisa<br />
19<br />
Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах, т. I, Л., 1969, с. 326.<br />
20<br />
Гегель. Эстетика, т. III, М.,1971, с. 209.<br />
21<br />
Гегель. Эстетика, т. I I, с. 244.<br />
22<br />
amis Taobaze ix. g. farulava. mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. gv. 20-<br />
28, 53-56.<br />
68
da gaorebis safasurad martvili maRldeba materialurze, piradulze. `samyaro sulisa<br />
gamarjvebas zeimobs garegan samyaroze da moaswavebs am gamarjvebas TviT am<br />
garegani samyaros farglebSi da imave samyaroze, da, amis kvalobaze, grZnobadi movlena<br />
ufasurdeba~. 23 sulis am amaRlebas Tavisi Tavisaken hegeli mravalgzis warmoaCens<br />
Sua saukuneTa xelovnebis analizisas: `...es amaRlebuloba Seadgens ZiriTad<br />
princips romantikuli xelovnebisa~ (hegeli Sua saukuneebis xelovnebas `romantikuls~<br />
uwodebs, xolo mis upirveles nimuSad warmoudgeba `religiuri sfero romantikuli<br />
xelovnebisa~. 24 ix. misi `esTetika~, t II).<br />
SuSanikis amaRlebulobis gancdasac msxverplad mitanilis faseulobis Segneba<br />
asazrdoebs. rac ufro realuria am faseulobis Segneba, miT ufro mZafria winaaRmdegobis<br />
tkivili; rac ufro mZafria gaorebis tkivili, miT ufro zemoqmedia amaRlebulobis<br />
gancda, romelic Sinagani tkivilisa da gaorebis daZlevas eltvis ideal-<br />
Si. amgvarad, pirvelsave qarTul hagiografiul Txzulebas sruliad cxadi fsiqologiuri<br />
konfliqtis atmosferoSi SevyavarT.<br />
yovelive zemoTqmuli met-naklebi sisruliT esadageba qarTuli martirologiis<br />
yvela Zegls, magaliTad, iovane sabanisZis `habo tfilelis martvilobas~, VIII s.<br />
nawarmoebs, romelic mogviTxrobs, Tu rogor awames arabebma qristianobisa da<br />
saqarTvelos erTgulebisaTvis TavianTi Tanamemamule.<br />
oRond imisaTvis, raTa sityva ar gagvigrZeldes, Cven am Txzulebidan, iseve rogorc<br />
sxva hagiografiuli nawarmoebebidan, upiratesad CamovTvliT an zogadad mivu-<br />
TiTebT martvilis im moqmedebebs, romlebic gmiris mxatvruli modelis erT aspeqts<br />
_ zogads, idealurs _ warmoaCens. amgvar moqmedebaTa principuli azri imis msgavsia,<br />
rac `SuSanikis wamebasTan~ dakavSirebiT warmovaCineT, Tanac samecniero literaturaSi<br />
ufro cnobili da gaanalizebuli. yuradRebas sagangebod iseT epizodebze SevaCerebT,<br />
roca gmiris saxeSi kerZo, miwieri sawyisi sacnaurdeba da RvTaebrivs upirispirdeba.<br />
abos sulieri amaRlebuloba imaSic vlindeba, rom man tomobrivi da sarwmunoebrivi<br />
borkilebi daamsxvria, `dauteva mamaÁ da dedaÁ da Zmani da dani da naTesavni<br />
da monagebni da agarakebi~ da sarwmunoebrivi WeSmaritebis maZiebeli saqarTveloSi<br />
movida. xolo naTlisRebis Semdgom abo iwyebs cxovrebas xorciel saWiroebaTadmi<br />
gamorCeuli TavSekavebiT: `dumiliTa da marxviTa moauZlurebda igi ÃorcTa maT si-<br />
Wabukisa TÂsisaTa... egreT ganvlo sam TTue~.<br />
xolo roca abo nerse erisTavTan erTad dasavleT saqarTvelodan aRmosavleTSi<br />
midis, afxazeTis mTavari uTvaliswinebs, rom iq, viTarca arabTagan pyrobil mxare-<br />
Si, mahmadianTagan safrTxe emuqreba. abo miugebs, rom eg yvelaferi gaTvaliswinebuli<br />
aqvs da mzadaa tanjvisaTvis, sikvdilisaTvisac ki.<br />
meored Sepyrobis win abos afrTxileben keTilismyofelni, Tu ra safrTxe emuqreba.<br />
`me ara xolo tanjvad ganmzadebul var qristesTÂs, aramed sikudidca~, _ ambobs<br />
arabi Wabuki. saocar Seupovrobas avlens abo, roca mas pirvelad esaubreba<br />
Tbilisis amira. sikvdilis muqarasac da oqro-vercxlis aRTqmasac igi erTnairi Sinagani<br />
TavisuflebiTa da zizRiT ukuagdebs. aseve gawbilebulni aRmoCndebian abos-<br />
Tan sapatimro senakSi Sesulni `crumoZRuarni igi da Semasmenelni~, romelTac `ver<br />
SeZres marTali igi~.<br />
aq zogadad moxseniebul yvela epizodSi warmoisaxeba da STambeWdav gancdad xmianobs<br />
martvilis suliereba, qeduxrelobiTa da Rrma RvTismosaobiT aRbeWdili. gansakuTrebuli<br />
ZaliT ki rwmenis simtkice da nebis Tavisuflebis Seuvaloba im scena-<br />
Si ikveTeba, roca Tbilisis amira meore, ukanasknel dakiTxvaze ixmobs abos. am epizodis<br />
mxatvruli struqtura da azri warmoCenilia samecniero literaturaSi 25 da<br />
23 Гегель. Эстетика, т. I, М., 1968, с. 86.<br />
24 Гегель. Эстетика, т. II, с. 232. p.<br />
25 g. farulava. mxatvruli saxis bunebisaTvis Zvel qarTul prozaSi. gv. 199-201.<br />
69
Cven sityvas aRar gavagrZelebT. vityviT mxolod imas, rom am dialogur situaciaSi<br />
moqceul abos yvela replikas dramatuli Sinagani daZabulobis beWedi azis. martvili<br />
daZabuli cdilobs ganWvritos mopirdapiris mosalodneli sityva, azri, raTa<br />
ideaSi sZlios am Tvalsazriss, moxsnas, gaaufasuros igi, TviTon Tqvas ukanaskneli<br />
sityva. m. baxtinis msgavsad Tu vityviT, `am ukanasknelma sityvam unda gamoxatos gmiris<br />
sruli damoukidebloba sxvisi Sexedulebisa da sityvisagan, sruli gulgriloba<br />
sxvisi azrisa da Sefasebisadmi. yvelaze ufro gmirs imis eSinia, ar ifiqron, rom<br />
igi inaniebs sxvis winaSe, rom igi Sendobas sTxovs sxvas, rom urigdeba mis gansjas<br />
da Sefasebas, rom is, riTac igi Tavis Tavs amkvidrebs, saWiroebs dadasturebas da<br />
aRiarebas sxvisagan~. 26 nebis gautexelobis es dramatuli ieri ori garemoebiTaa gansazRvruli:<br />
pirveli _ martvili Seuracxyves, oqro-vercxli da dideba SeaZlies yvelaze<br />
amaRlebuli siyvarulis sanacvlod; meore, _ sruli Tavisufleba, gaubzaravi<br />
TviTfloba uWirs kacs, romelic TvalebSi Sescqeris sikvdils.<br />
xolo abos rom uWirs xorcieli arsebobis daTmoba, rom mas eSinia sikvdilisa,<br />
amaze martvili gancxadebulad RaRadebs uflis winaSe: `jer-ars Cemdaca dResa amas,<br />
raÁTa ganviZarco SiSi ÃorcTa amaT CemTaÁ, romel samosel arian sulisa Cemisa da<br />
STavxde, viTarca siRrmesa zRvisasa, Soris qalaqsa amas da naTel-viRo sisxliTa CemiT~.<br />
imisaTvis, raTa `ganiZarcvos SiSi xorcTa~, martvilis suls rom `samoseliviT~<br />
Semoxvevia, abo cixis sakanSi patimrobis cxra dRis manZilze sagangebod<br />
wvrTnis da afxizlebs Tavis nebelobas, raTa ar gatydes yvelaze didi gamocdis<br />
Jams, roca ukanasknel dakiTxvaze da sikvdiliT dasasjelad waiyvanen. saamisodaa<br />
gamiznuli is monologebi, roca didi ZalisxmeviT amuSavebuli warmosaxva mowamisa<br />
sakuTari cnobierebis winaSe aRtyinebiT acocxlebs wminda istoriis im faqtebs,<br />
romlebic sulis axovanebis, SemarTebis Caumqral sxivad da STagonebad unda emsaxuros<br />
kacTa modgmas (naTlisRebis, jvarcmis ambebi, ioane naTlismcemlis moRvaweoba).<br />
cnobierebaSi cxovlad rekonstruirebul am epizodebs martvili ase agrZelebs<br />
Cveulebriv: `jer ars Cemdaca...~; `aw meca Tana mac, raÁTa...~ ase STagonebiT rekonstruirebuli<br />
warsuli aq awmyos Semsgavsebulad aRiqmeba. amas emateba is, rom `iyofoda<br />
netari habo sapyrobilesa Sina marxviT da locviTa da fsalmunebiTa Rame da<br />
dRe ganusueneblad~. aseTi ZalisxmeviT da rwmeniT xmobil macxovars abo pirispir<br />
Wvrets, rac mis sisustes Zalad gadaaqcevs: `da ityoda mdgomareÁ igi SeuZrvelad,<br />
viTarmed: winaÁswar vxedevd ufalsa, winaSe Cemsa ars maradis, rameTu marjul Cemsa<br />
ars, raÁTa ara SeviZra~.<br />
sikvdilis sazareli aCrdilis siaxloviT SeZruli miwier-adamianuri buneba martvilisa<br />
imas cdilobs, rom cxra dRis yoveli wuTi macxovarTan intimuri Sinagani<br />
Tana-yofniT Seavsos, raTa ar SeSindes `Soris aCrdilTa sikudilisaTa~. ai, miiRo<br />
man `wmidaÁ igi saidumloÁ, Ãorci da sisxli qristesi~ da Tqva: `gmadlob Sen, ufalo<br />
Cemo da RmerTo, iesu qriste, romelman momec me sagzlad Cemda cxorebis momani-<br />
Webeli Ãorci Seni da sixarulad da ganmamtkiceblad Cemda patiosani sisxli Seni!<br />
aw uwyi, rameTu ara damitevo me, aramed Cem Tana dadgromil xar da me Sen Tana... aw<br />
,,daRaTu vidodi me Soris aCrdilTa sikudilsaTa, ara SemeSinos me borotisagan, rameTu<br />
Sen, ufali Cem Tana xar~.<br />
miwier da RvTaebriv sawyisTa dramatuli dapirispireba kidev erTxel daCndeba<br />
abo tfilelis pirovnebaSi. es is epizodia, roca abo ukanasknel dakiTxvaze mihyavT:<br />
`da gamoiyvanes igi egreTve borkiliTa ferÃTa da ÃelTaÁTa; da mihyvanda igi Soris<br />
qalaqsa, da romelni hxedvides mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes mis-<br />
TÂs, xolo wmidaman habo hrqua: `nu stirT Cem zeda, aramed gixaroden, rameTu me uflisa<br />
Cemisa mival; locviT warmgzavneT da mSvidobaman uflisaman dagicvenin Tquen!~<br />
xolo igi mividoda, viTarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egre hxedvida TÂissa mas<br />
26 М. Бахтин. Проблемы поэтики Достоевского. М., 1963, с. 308.<br />
70
guamsa, da suliTa TÂsiTa mogzaur qmnuli TviT ityoda fsalmunsa amas as da meaTvrametsa~.<br />
cxra dRis manZilze sikvdilis aCrdilTan narkeni abo, xel-fexze borkilebSesxmuli,<br />
Tavganwirvis gadawyvetilebiT, mtkice nabijiT Tbilisis quCebs miuyveba<br />
sasikvdilo eSafotisaken. Sinagani Tavisuflebisa da SeuZrvelis ieriT anuge-<br />
Sebs kidec misTvis cremlis mRvrelT. aseTad moCans abo TanamzraxvelTa da mowinaaRmdegeTa<br />
TvalSi. xolo roca mwerali siRrmiseul ganaTebas mimarTavs, gvaCvenebs,<br />
rom Cven winaSe Cveulebrivi mokvdavia, romlis Sinagan gancdas sazareli zmaneba<br />
dauflebia: cocxali kaci Tavis gaciebul gvams Sescqeris da sakuTari cxedris Tanamgzavrad<br />
`qmnuli~ fsalmuniT miacilebs mas. es ukve Tavisi ubedurebiT SeZruli<br />
miwieri arsebis sulismieri tragikuli xilvaa.<br />
roca Cven es epizodi mxatvruli fantaziis sakiTxTan dakavSirebiT gavaanalizeT,<br />
28 profesori akaki gawerelia ase gamoexmaura Cvens dakvirvebas: `Cven ar viciT<br />
arc erTi (vimeorebT _ arc erTi) pasaJi TviT sternTan, Tomas manTan an joisTan,<br />
romelic motanili epizodis msgavsi fsiqologiuri siRrmiT gadmoscemdes personaJis<br />
cnobierebis iracionalur viTarebas. es mxatvruli abstraqciis ukiduresi<br />
zRvaria, esTetikurad gamaognebeli. ramdenime analogiur pasaJs marto tolstoisTan<br />
Tu vipoviT (mag. `ana kareninaSi~, roca ana RamiT loginSi mwoli Tavissave<br />
mbrwyinav Tvalebs Sescqeris)~. 29<br />
aseTi intensiobiTa da dramatizmiT miwieri da RvTaebrivi sawyisebi sxva martirologiur<br />
TxzulebebSi ar upirispirdeba erTmaneTs. es imitom, rom mxatvrul-esTetikuri<br />
TvalsazrisiT `wamebaTa~ sxva nimuSebi, saerTod, ufro mokrZalebulad gamoiyurebian,<br />
vidre iakob xucesisa da iovane sabanisZis naxelavi. magram miwierebis Zaxili<br />
evstaTi mcxeTelis, kostanti qarTvelisa Tu gobronis Sinagani cxovrebidanac<br />
modis mkiTxvelamde. ai, ragvari tkiviliTa da sasoebiT SesTxovs `gobronis martvilobis~<br />
(X s.) mTavari gmiri Tbilisis amiras rogorc qristianobis, ise sicocxlis<br />
SenarCunebas: `gevedrebi, Ãelmwifeo, nu maiZuleb me datevebad qristeanobisa, romli-<br />
Ta aRmzardes me mSobelTa CemTa, da aRbeWdul var suliTa wmidiTa. da raÁ mizezi<br />
ars ese mizezi sikvdilisa CemisaÁ? mraval arian Sen queSe qristeaneni da meca ara<br />
davaklo monebaÁ Ãelmwifebasa Sensa yovliTa saxiTa, romliTa genebos Sen~. am mudaris<br />
warmomTqmelis gasatexad mis Tvalwin xocaven qristianebs (`romelisame guami<br />
Segordis queSe ferÃTa misTa~), TviT gobronsac `sces maxÂliTa orgzis oden, da<br />
wyles mcired~, magram mainc `ver SeaZrwunes guli misi~. arabebma sikvdilis SiSiTac<br />
`ver SeaZrwunes~ gobronis guli, ver moaSores qristes siyvaruls. xolo martvilma,<br />
viTarca `ÃorcTa Sina myofma~, rom `usaSinelesi da uficxჱsi~ tkivili ganicada miwierebis<br />
daTmobis gamo, amis Taobaze sruliad cxadad gvetyvis hagiografi: `xolo<br />
ÃorcTa Sina myofisa kacisaTÂs amisa usaSineles da uficxÀs araraÁ sagonebel ars,<br />
Tu kaci SiSueli sikudilad ganCinebuli Ãel-pyrobiT mohyvandes winaSe erTa uricxvTa,<br />
upirulTa, aRWurvilTa ÃrmliTa ÃdiliTa da horoliTa momarTebuliTa, isri-<br />
Ta dapyrobiliTa, daniTa momzadebuliTa da kacsa Rone hqondes ganrinebisa da<br />
qristÀs siyvarulisaTÂs daiTminos, viTarca netarman gobron daiTmina~.<br />
`martvilobaTa~ gmiris Sroma da Rvawli ZiriTadad imas eZRvneba, rom sulier sawyiss<br />
daumorCildes xorcieli, rom adamiani sxeulebriv faseulobebze amaRldes.<br />
`cxovrebaTa~ Janris TxzulebebSi konfliqtis Sinaarsi da personaJis moqmedebis<br />
sarbieli SesamCnevad icvleba. magram qarTul hagiografiul nawarmoebTa Soris, am<br />
TvalsazrisiT, gancalkevebiT dgas aTcamet asurel mamaTa `cxovrebani~. Sio mRvimelisa<br />
da daviT garejelis `cxovrebaTa~ wignebSi siuJetis ganviTarebaSi iseve mniSvnelovania<br />
sxeulisa da sulis brZola, rogorc `wamebaTa~ Janris nimuSebSi.<br />
28 g . farulava, mxatvruli fantazia da Sinagani xilva qarTul hagiografiaSi. `macne~, 1969,<br />
# 3.<br />
29 ak. gawerelia, dakvirvebani da STabeWdilebani. `literaturuli saqarTvelo~. 1969, # 41.<br />
71
Sinagani konfliqtis Sinaarsis aspeqtiT am asurel mamaTa mxatvruli saxeebi martirologiur<br />
Targze ufroa moWrili, vidre `cxovrebaTa~ (es albaT iman ganapiroba,<br />
rom asurel mamaTa Rvawli gamorCeuli asketuri ieriTaa aRbeWdili).<br />
SuSanik dedoflis, abo tfilelisa Tu gobronis, Sio mRvimelisa da lukianes Zalisxmeva,<br />
upirveles yovlisa, sakuTar miwier swrafvaTa idealisadmi daqvemdebarebaze<br />
ixarjeba, umTavresi konfliqti maTs Sinagan arsebobaSi gaiSleba. am gmirTa<br />
dapirispireba varsqenTan Tu amirasTan xsenebuli Sinagani konfliqtis kvalobaze<br />
da Sesabamisad warimarTeba. `martvilobis~ idealuri personaJi Sinagan winaaRmdegobaTagan<br />
gvemuli adamiania, romelic `eZleva brZolas da tanjvas, magram amaRldeba<br />
Tavis wamebaze~. es is pirovnebaa, vinc `realur drakonebs da lernes hidras ki ar<br />
amarcxebs, aramed _ sakuTari mkerdqveS myof drakonebsa da gvelebs~. antikuri mi-<br />
Tologiis gmiris, magaliTad, herakles, moqmedeba masTan SedarebiTY`...aris mxolod<br />
garegnuli Sroma~. 30 an ase SeiZleba vTqvaT: `imis nacvlad, rom adamianma uSualod<br />
gaiaros samyaros gzebi, siuJeturi dinamikis nacvlad, adamianis sulSi gadaitaneba<br />
dinamika~. 31<br />
amgvarad, saqme sruliad cxadad exeba adamianis axlebur gagebas, gmirobis axal<br />
ideals. xdeba antikuri kulturuli tradiciebis gadafaseba. qristianuli era Tavis<br />
anTropologias da esTetikas ayalibebs. igi…faqtiurad adamianis axal, Tanadroul<br />
filosofiur interpretacias amzadebs, im azrs udebs saTaves, rom `swored arawinaaRmdegobrioba<br />
ar axasiaTebs adamians. is, rasac konkretul adamianSi vxvdebiT, eur-<br />
Ceba erTaderT martiv formulSi misi moqcevis yovelgvar cdas. winaaRmdegobrioba<br />
sakuTriv adamianuri arsebobis elementia~. 32<br />
30 Гегель. Эстетика, т. III, 191, с. 209, 208.<br />
31 Теория литературы. Кн. I, с. 236.<br />
32 ernest kasireri. ra aris adamiani? 1983. gv. 39.<br />
72
`wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli agiografiisa<br />
73<br />
revaz siraZe<br />
winaswarve mokled gadmogcemT ZiriTad saTqmels:<br />
qarTuli literaturis istoria unda daviwyoT `wminda ninos cxovrebiT~ (da ara<br />
`SuSanikis wamebiT~). anda, nebismieri sxva nawarmoebiT, oRond `wminda ninos cxovrebidan~<br />
unda gamoiyos uZvelesi Sreebi da Sesabamisad – gviandeli CanarTebic. dRemde<br />
Catarebul kvleva-ZiebaTa safuZvelze ramdenadme mainc SeiZleba movaxdinoT rekonstruqcia<br />
`wminda ninos cxovrebis~ uZvelesi saxisa da misi swavleba amgvari saxiT<br />
unda dainergos saSualo skolaSic da umaRles saswavleblebSic.<br />
sakiTxis amgvari dayeneba an, Tundac, saamiso calkeul winamZRvrebze miTiTeba<br />
axali araa. `wminda ninos cxovrebaSi~ uZvelesi Sreebis arsebobas varaudobdnen<br />
TviT is mecnierebic ki, romlebic mTlianobaSi mas gviandel, me-9-10 ss-is nawarmoebad<br />
Tvlidnen.<br />
jer kidev d. baqraZe `wminda ninos cxovrebis~ Seqmnas me-4-5 saukuneebSi varaudobda,<br />
xolo e. TayaiSvili mas me-7 saukunes miawerda, rasac dResac uWeren mxars (v.<br />
wulaia). aseve nawarmoebis adreulobas amtkicebdnen p. ingoroyva, m. TarxniSvili da<br />
i. lolaSvili (am SemTxvevaSi mTavaria, rom me-9-10 saukuneebiT daTariReba udavod<br />
aRar iTvleboda). m. van-esbroki uZveles qarTul mravalTavTa analizis safuZvelze<br />
askvnis, rom wm. ninos kultis arseboba mravalTavebSi me-6 saukunidan Canso (es ki<br />
gzas uxsnis kidev ufro adreuli arsebobis SesaZleblobasac). es Tvalsazrisi gaiziara<br />
e. metrevelma. amave gziT kidev ufro adreulad daTariRebas gvTavazobs T.<br />
mgalobliSvili. aseTive Tvalsazriss gamoTqvams m. lorTqifaniZe. g. meliqiSvili<br />
`moqcevaÁ qarTlisaÁSi~ ZiriTadad uZveles sarwmuno wyaroebs xedavs. qarTlis moqcevis<br />
Sesaxeb arsebuli wyaroebis mravali axali interpretacia warmogvidgina z.<br />
aleqsiZem. zemoaRniSnuli TvalsazrisiT araerTi sayuradRebo sakiTxi gaSuqebula<br />
b. gigineiSvilis, q. cxadaZis, r. baramiZis, a. bogveraZis, a. abdalaZis, v. goilaZis, l.<br />
patariZis, n. afciauris, l. aleqsiZis da sxvaTa gamokvlevebSi. magram sagangebod da<br />
mravlismomcvelad aRniSnuli kuTxiT igi gaSuqebulia m. CxartiSvilis monografiaSi<br />
– qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi Seswavlis problemebi /`cxovrebaÁ<br />
wmindisa ninosi~/, Tb., 1987 w., romlis calkeuli nawilebi adreve qveyndeboda.<br />
`wminda ninos cxovrebis~, Tu misi calkeuli nawilebis, me-9-10 ss-ze adreuli saxiT<br />
daTariReba dRes sruliad realurad unda CaiTvalos, xolo wm. ninos kultis<br />
warmoSobis me-9 saukunisaTvis miwera mecnierul anaqronizmad unda miviCnioT.<br />
SesavalSi yvela argumentis ganxilva an gadmocema Cvens mizans ar Seadgens (es<br />
mocemuli gvaqvs qvemoT). aq mxolod zogad moments SevexebiT.<br />
dRemde qarTul mwerlobas viwyebT `SuSanikis wamebiT~. misi daweris dro kargadaa<br />
daTariRebuli: 476-481 ww. /l.n. janaSia/. `SuSanikis wameba~ TviTon Seicavs cnobebs,<br />
romelTa mixedviT, sruliad cxadia, rom masze adrec unda arsebuliyo sxva<br />
Zeglebi qarTuli qristianuli mwerlobisa. mravalgzis yuradRebuli fraza – SuSaniki<br />
iyoo `moSiSi RmrTisaÁ, viTarca-igi vTqviT, siyrmiTgan TvisiT,~ _ gulisxmobs<br />
raRac sxva nawarmoebs da ara amave nawarmoebis TiTqosda dakargul Sesavals. Tu<br />
ra saxis unda yofiliyo es nawarmoebi, romelSic saubari iqneboda bavSvobidanve<br />
SuSanikis RvTismoSiSobaze, amis Sesaxeb sxvadasxva varaudi arsebobs. Cveni azriT,<br />
aq unda igulisxmebodes saflavispira sakiTxavi anu enkomia-epitafia, romelic unda<br />
warmoeTqva SuSanikis dakrZalvisas iakobs, viTarca mis sulier moZRvars, romelsac<br />
marTebda sikvdilisSemdgom wesTa aRsruleba sasaxlis episkopos afocTan erTad.<br />
bunebrivia, rom amgvar enkomiaSi yuradReba gamaxvilebuliyo SuSanikis bavSvobisdroindel<br />
ambebze, romelTa momswre TviTon iakobi iyo. es sakiTxavi daiwereboda<br />
SuSanikis kanonizaciamde /anu wmindanad Seracxvamde-/, xolo `wameba~ kanonizaciis<br />
Semdeg Seiqmneboda.
sakiTxavTa Janrs am dros ukve garkveuli tradiciebi hqonda. rom araferi vTqvaT<br />
bizantiur mwerlobaze, am mxriv, TviT `SuSanikis wamebis~ cnobebic sayuradReboa. im<br />
dros ukve arsebula qarTuli `samartvileni~ anu mowameTa mosaxsenebeli adgilebi,<br />
romlebic varsqenis mamasac augia. samartvileni ki sadResaswaulo sakiTxavebs saWiroebdnen.<br />
yovelive zemoaRniSnuli sarwmunos xdis, rom `SuSanikis wamebamde~ qarTul mwerlobaSi<br />
unda arsebuliyo qarTuladve Seqmnili sakiTxavebi.<br />
qristianoba roca damyarda, roca Camoyalibda eklesia, metadre Semdeg, roca<br />
Seiqmna erovnuli RvTismsaxureba, umTavresi erovnul-sadResaswaulo sakiTxavebi,<br />
upirveles yovlisa, qarTlis moqcevasa da wm. ninos unda dakavSireboda. bizantiuri<br />
da sxvaTa /somxuri, bulgaruli/ eortalogiuri anu sadResaswaulo kalendrebidan<br />
vxedavT, rom qveyanaTa moqceva idResaswauleboda masTan dakavSirebuli umTavresi<br />
saswaulebis aRniSvniT. bizantiaSi aseTad iTvleboda, magaliTad, `gamoCinebaÁ juarisaÁ~,<br />
romelic bizantiis dedofal elenes golgoTis mTaze yofnasTan iyo dakav-<br />
Sirebuli /am sakiTxavis uZvelesi qarTuli Targmani Semonaxuli gvaqvs `sinur mravalTavSi~/.<br />
`wminda ninos cxovrebidan~ kargad Cans, rom qarTlis moqcevasTan dakav-<br />
Sirebuli yofila jvarTa aRmarTvis saswaulmoqmedebani. amasTanave, arsebuli myari<br />
tradiciiT, jvris aRmarTvis sakiTxavs `wminda ninos cxovrebaSi~ gamocalkevebuli<br />
saxe hqonia. jvris dResaswauli calkea Setanili ioane-zosimes kalendarSiac /k. kekeliZe,<br />
etiudebi, t. me-5/. yovelive amis safuZvelze erT-erT uZveles nawarmoebad migvaCnia<br />
`aRmarTebisaTvis patiosnisa da cxovelmyofelisa juarisa mcxeTas~/W.gv. 147/.<br />
rodisTvis SeiZleba vivaraudoT misi Seqmna anda eklesiaSi masze sakiTxavis daweseba?<br />
qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli ambebis aRwera miewerebaT wm. ninos Tanamedroveebs<br />
– salome ujarmelsa da peroJavr sivniels, TviT mefe mirians, iakobs,<br />
sidonias Tu abiaTars. es sakiTxis erTi mxarea. rogorc ar unda gadawydes maTi avtoroba,<br />
mainc gasarkvevi rCeba calkeul TxrobaTa saeklesio sakiTxavad daweseba.<br />
SeiZleba es vaxtang gorgaslis droisTvis gvevaraudna, roca srulyofilad Camoyalibda<br />
qarTuli eklesia.<br />
gasaTvaliswinebelia isic, rom Tavdapirvelad eklesiaSi RvTismsaxurni saber-<br />
ZneTidan mouwveviaT. Tanac erovnul RvTismsaxurebas upirispirdeboda didad gavrcelebuli<br />
e.w. trilingvisturi Teoria /romelic mxolod sam wminda enas aRiarebda:<br />
berZnuls, laTinurs, ebrauls/. magram, meore mxriv, friad damafiqreblad gvesaxeba<br />
`wminda ninos cxovrebaSi~ CarTuli `aTi sityua~ anu qarTuli dekalogi, aTi<br />
mcnebis qarTuli saxe, romelic saxarebas emyareba. `dekalogi~ TviT wm. ninos CvenebaSi<br />
euwya da swored amitom unda CaerToT igi nawarmoebSi. SeuZlebelia igi gviandeli<br />
beletristuli fantaziis nayofad miviCnioT. qarTul dekalogs, romelic cnobili<br />
`aTi mcnebisagan~ gansxvavebiT saxarebas emyareba, gverdiT udgas `qarTuli<br />
Targumi~ anu bibliis mokle ganmartebiTi gadmocema, romelic `wminda evstaTi mcxe-<br />
Telis wamebaSia~ dadasturebuli.<br />
jvris aRmarTva moaswavebda qristianobis gamarjvebas. amas gamoxatavda is sami<br />
jvari /mcxeTis-jvris, TxoTis mTis da ujarmisa/, romlebic specialurad moWrili<br />
sajvare xisagan gaakeTes. sajvare xe mouWriaT 25 marts anu xarebis dRes. specialurma<br />
Seswavlam gviCvena, rom aq asaxulia uZvelesi eortalogiuri praqtika. igive<br />
iTqmis imis Taobazedac, rom jvari aRumarTavT 7 maiss. esaa dRe `golgoTas gamoCenisa<br />
zeiT patiosanisa juarisa~.<br />
sami jvari gamoxatavda samebas, qristianuli erTarseba RvTaebis `samzeobas~<br />
/`triselios~/. umTavresi iyo Zlevis jvari, `ZlevaÁ~ /gavixsenoT petriwonis ZiriTadi<br />
taZris gumbaTze aRmarTuli jvari warweriT: `ieso qriste `ZlevaÁ~, romelic<br />
samxedarTmTavro, sazolavro jvari ki ara, aramed sagumbaTo jvaria, Zlevamosilebis<br />
SinaarsiT, rogorc RvTismSoblis saxeba iyo sxvadasxvagvari /odigitria, eleusa<br />
da sxva/, iseve sxvadasxvagvari iyo jvaric /jvarcmisa, vedrebisa, qadagebisa, ZlevaÁ<br />
da sxva/. mcxeTis Tavze aRmarTuli jvari, upirveles yovlisa, jvarcmas gamoxatavda.<br />
74
es mTa qarTul golgoTad iTvleboda. RvTisCenas moaswavebda TxoTis mTis jvari,<br />
xolo samociqulo qadagebis mizans – ujarmis jvari. yvela maTganis pirvelsaxe iyo<br />
jvari vazisa, romelic wm. ninom mayvlovanSi dadga da amiT ukve gamoxata RvTismSoblis<br />
mfarvelobis idea, radgan mayvlovani RvTismSoblis simbolo iyo.<br />
ase rom, jvris sakiTxavica da jvris dResaswaulic organulad aris gadajaWvuli<br />
qarTlis moqcevis uZveles ambebTan da Seadgens `wminda ninos cxovrebis~ uZveles<br />
nawils.<br />
uZvelesi nawilebi `wminda ninos cxovrebisa~ ZiriTadad unda gamoiyos sakiTxavTa<br />
saxiT. sakiTxavTa gamoyofas Cven vaxdenT eortalogiur /anu sadResaswaulo/<br />
kalendarTa tradiciebis gaTvaliswinebiT, teqstobrivi analiziT, saistorio wyaroebiT<br />
da saerTo qristologiuri principebiT da a.S.<br />
erT-erTi ZiriTadi da uZvelesi unda yofiliyo sakiTxavi sveticxovlisa. igi, er-<br />
Ti SexedviT, TiTqos gamocalkevebuli saxiT araa warmodgenili `wminda ninos cxovrebis~<br />
uZveles redaqciebSi. sinamdvileSi, calke sakiTxavad unda miviCnioT nawarmoebis<br />
is nawili, romelsac ewodeba `aRSenebisaTvis eklesiaTaÁsa~, romelSic moTxrobilia<br />
sveticxovlis aRmarTva. mTeli es Txroba sakmao miaxloebiT ganmeorebuli<br />
aqvs gelasi kesariels. calke sakiTxavis arsebobis damadastureblad migvaCnia<br />
agreTve giorgi mesamisa da Tamarisdroindeli kaTalikosis nikoloz gulaberisZis<br />
`sakiTxavi svetisa cxovelisaÁ, kuarTisa saufloÁsi da kaTolike eklesiisaÁ~. sveticxoveli<br />
wminda ninos locviT aRimarTa, viTarca pirveli qarTuli taZrisa da<br />
mTeli qarTuli eklesiis burji, `dedaboZi~. sveticxovlis aRmarTva qarTuli eklesiis<br />
dafuZnebas moaswavebda. sveticxoveli 12 mociqulis saxelze aSenda. aq iyo qar-<br />
TvelTa wmidaTa wmida. sveticxovlis naTlis svetad dafuZneba exmianeba epistoleTa<br />
warmodgenebs (I, timoT., 3.15), magram arsebiTad es sakuTriv qarTuli siwmindea. igi<br />
siuJeturadac `wminda ninos cxovrebis~ organul nawilad gvesaxeba.<br />
saerTod, Tu ra unda CaiTvalos uZveles fenad, amas nawilobriv migviTiTebs<br />
TviT wm. ninos sikvdiliswina sityvebi, romelTa mixedviT, unda aRiweros `cxovreba<br />
Cemi da saswaulni `mTaTa zeda~, mayvlovansa Sina, suetisa aRmarTebisa da mier wyarosa<br />
zedao~.<br />
aq, sxvebTan erTad, ar Cans TxoTis mTaze mzis dabnelebis epizodic. igi Sedis<br />
`wminda ninos cxovrebis~ yvela redaqciaSi. marTalia, am epizods teqstobrivad etyoba<br />
kvali gviandeli redaqtirebisa, magram es ver ukargavs mas saxes sruliad gamocalkevebuli<br />
erTeulisa. epizodi Cans yvela ZiriTad adrindel berZnul wyaroSi,<br />
romlebic qarTlis moqcevas Seexeba (glasi kesarieli, rufinuzi, sokrate sqolastikosi,<br />
ermia sozomine, Teodorite kvireli). mas icnobs movses xorenacic. eseni ki<br />
me-4-5 ss-is avtorebi arian.<br />
mzis dabnelebis epizodis funqciaa mzis RmerTobis ganqiqeba. mirianis moqceva ar<br />
mohyolia armazis msxvrevas, igi mohyva mzis dabnelebas. saqme isaa, rom armazis kulti<br />
sparselTagan iyo damkvidrebuli. sayuradReboa iv. javaxiSvilis miTiTeba, rom<br />
armazis msxvrevis Semdeg misi kvali qarTvelTa SegnebaSi gamqralao (xolo mzis<br />
kulti kvlav mZlavrobda).<br />
qristianobis miReba iTxovda, rom warmarTuli mzis kulti Secvliliyo sulieri<br />
naTlis kultiT (rasac gamoxatavda macxovris saRvTo saxeli _ `mze simarTlisa~).<br />
movses xorenacis mier mzis dabnelebis epizodis gadmocema ewinaaRmdegeba somxur<br />
wyaroTa cnobas – mirianma qristianoba grigol ganmanaTleblis rCeviT miiRo. Tvi-<br />
Ton movses xorenacTan grigoli ar gvevlineba uSualod qarTlis momqcevad. mas<br />
ufro eklesiis organizeba miewereba. amitomac ar unda iyos SemTxveviTi, rom igi ar<br />
gadmoscems sveticxovlis aRmarTvis ambebs, romelic eklesiis dafuZnebas gulisxmobs.<br />
arada, es epizodi warmodgenilia berZnul wyaroebSi.<br />
mzis dabnelebisa da sveticxovlis aRmarTvis epizodebi `wminda ninos cxovrebis~<br />
uZveles Sreebad gvesaxeba.<br />
75
igive unda iTqvas armazis msxvrevis epizodzec. friad sayuradReboa miTiTeba,<br />
rom roca es moxdao, `Tue iyo meequse da dRe meequse~. TveTa ricxobrivi daxasiaTeba<br />
uZveles tradicias warmoaCens. magram `Satberdis krebulis~ Sedgenis dros (me-10<br />
s.), etyoba, es gaugebrobas badebda, riTac unda aixsnas ganmartebis Semcveli danar-<br />
Ti: `odes-igi evmanuel Tabors mamisa xati uCvenao~. am ganmartebaSi igulisxmeba feriscvalebis<br />
dRe. TveTa laTinuri saxelwodebani ki CvenSi me-9-10 s.s.-Si Semodis. ase<br />
rom, aq Cans qronologiis ori plasti: Zveli da axali. Zvelis arseboba Sesabamisi<br />
epizodis siZveles moaswavebs.<br />
`wminda ninos cxovrebas~ mniSvnelovani redaqciuli cvlilebani ganucdia. bevri<br />
ram am mxriv ukve warmoCenilia (k. kekeliZe, q. cxadaZe, d. menabde, m. CxartiSvili).<br />
redaqciul cvlilebaTa axsnac arsebiTad xerxdeba Tundac imiT, rom es nawarmoebi<br />
qarTuli qristologiis safuZvelTa-safuZveli iyo. Tavdapirvelad `wminda ninos<br />
cxovreba~, viTarca sakiTxavTa gamaerTianebeli, unda Seqmniliyo, rogorc liturgiuli<br />
Zegli. `moqcevaÁ qarTlisaÁsTan~ misi dakavSireba da Sesabamisi redaqciuli<br />
damuSaveba xdeboda qarTuli qristologiuri istoriosofiis safuZvelze. mis axlebur<br />
gadamuSavebas axdens leonti mroveli `mefeTa cxovrebis~ (vasiliografiis) saistorio<br />
Janris Taobaze.<br />
arsen berma (me-12 s.) igi metafrastikis moTxovnaTa mixedviT gadaamuSava, xolo<br />
nikoloz gulaberisZem Tamaris epoqis religiur-saxelmwifoebrivi idealebis Sesatyvisad.<br />
ase grZeldeba vaxuSti bagrationamde. Semdeg wminda ninos axleburi gansaxovneba<br />
mkvidrdeba: a. wereTlis poeziaSi, v. barnovTan, gr. robaqiZesTan, n. samadaSvilis,<br />
a. kalandaZis da m. maWavarianis SemoqmedebaSi, Tu dRevandel axalgazrda<br />
SemoqmedTa lirikaSi.<br />
ase iqca wminda ninos saxe da mTeli mxatvruli samyaro `wminda ninos cxovrebisa~<br />
erT-erT umniSvnelovanes paradigmad qarTuli saxismetyvelebisaTvis.<br />
rekonstruqciisaTvis saWiroa sxvadasxva momentis gaTvaliswineba: 1. arsebuli<br />
redaqciebis urTierTSepirispirebiT ara mxolod saerTo momentis warmoCena, aramed<br />
imis gaTvaliswinebac, rom SesaZlebelia gviandeli redaqcia romelime epizods ufro<br />
adreuli saxiT Seicavdes; 2. teqstis Sinagan struqturul da enobriv TaviseburebaTa<br />
gaTvaliswineba; 3. qarTul redaqciaTa monacemebis Sejereba sxva qarTuli,<br />
agreTve berZnuli da somxuri wyaroebis CvenebebTan; 4. epizodTa Sinaarsis kulturul-istoriuli<br />
da qristologiuri analizi; 5. sakiTxavebad gamoyenebul epizodTa<br />
liturgikul-eortalogiuri Seswavla; 6. teqstSi mocemul qronologiur miTiTebaTa<br />
ganxilva Zvel-qarTuli welTaRricxvis istoriulad urTierTmonacvle sxvadasxva<br />
sistemis gaTvaliswinebiT (es sakiTxebi ganxiluli gvaqvs qvemoT).<br />
aRniSnul amosavalTa gaTvaliswinebiT `wminda ninos cxovrebis~ uZvelesi struqtura<br />
Cven warmogvidgeba Semdegi saxiT: mSoblebi da bavSvoba, kabadokieloba, ierusalimi,<br />
RvTismSoblis Cvenebani, jvari vazisa, xilva-CvenebaSi `aTi sityvis~ /dekalogis/<br />
uwyeba, gza javaxeTidan urbnisSi, armazis msxvreva, locva mayvlovanSi, gankurnebani,<br />
mzis dabneleba, jvarTa aRmarTva, sveticxovlis aRmarTva, gardacvaleba<br />
/aqedan calke sakiTxavad ramdenime epizodia savaraudebeli/.<br />
esaa saerTo struqturis sqema, romelic, cxadia, SemdegSiac dazustdeba momaval<br />
kvleva-ZiebaTa safuZvelze, rac kvlavac unda daemyaros liturgiul-eortalogiur<br />
princips. zemoaRniSnul principTa kvalobaze xdeba epizodTa Sinagani Sinaarsobrivi<br />
gacxrilvac.<br />
amjerad erT-erTi umTavresia aRniSvna imisa, rom `wminda ninos cxovreba~ Seiswavlebodes<br />
viTarca uZvelesi Zegli qarTuli mwerlobisa. am niSniT unda damkvidrdes<br />
igi ara mxolod umaRles saswavlebelTa kursebSi, aramed zogadsaganmanaTleblo<br />
skolaTa programebSic. saSualo skolis programebSi igi unda Sediodes rogorc<br />
ZiriTadi masala. yovlad miutevebelia, igi iswavlebodes rogorc damxmare saki-<br />
Txavi an Tundac im saxiT, rogorc es gaTvaliswinebulia saqarTvelos istoriis Seswavlisas.<br />
`wminda ninos cxovreba~ arsebiTad literaturis istorias ganekuTvneba<br />
76
da igi, upirveles yovlisa, aTvisebul unda iqnes rogorc literaturuli nawarmoebi.<br />
misi literaturuli Rirsebani ki sruliad gansakuTrebulia. aq monumentalobiT<br />
aRbeWdili gansaxovnebis gverdiTaa Rrmad subieqturi aRmsareblobiTi wiaRsvlani;<br />
wm. ninos vxedavT armazuli panTeonis kerpTa winaSe, roca maT amsxvrevs qariSxali<br />
da mexTatexa, da Semdeg, roca is Tvali-patiosaniT xelSi loculobs akakis xis<br />
CrdilT qveS; sveticxovlis aRmarTvisas wminda ninos vxedavT gaxarebuli RvTismSoblis<br />
darad. dabolos, Tu rogor eTxoveba igi mis mier ganaTlebul qveyanasa da<br />
wuTisofels: `moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa Cemisa davsebisaÁ, rameTu ara<br />
Tu dRe da mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa, aramed me dResa davuRamdebi da igi<br />
hgia ukunisamde~. `me dResa davuRamdebio~, _ amgvar mxatvrul saxes d. guramiSvilisTana<br />
saxismetyveleba Seexmianeba /`viTa davRamdi, isev gavsTendi~/.<br />
`aman wmidaman aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ da SuadRes oden maCuena me<br />
mze brwyinvale~, _ ase gadmogvcems mirian mefe Tavis sulier naTliscemas.<br />
aRaras vambobT im umTavresze, rom wminda nino qarTvelTa erovnulaRmsareblobiTi<br />
idealis pirvelsaxea, qarTuli qristologiisa da saxismetyvelebis safuZvel-<br />
Ta-safuZvelia.<br />
yvelasTvis cxadia, rom literaturul nawarmoebTan swored saSualo skolaSi<br />
ziarebas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs da, metadre, iseT ZeglTan, rogoric<br />
`wminda ninos cxovrebaa~. umaRles da saSualo skolaSi misi danergva misadmi<br />
gazrdis saerTo kulturul interesebs da gaaaqtiurebs araerTi iseTi mecnieruli<br />
problemis Seswavlas, romlebic kvlav gadauWreli rCeba.<br />
saxismetyveleba<br />
1. `sveti-cxoveli~ anu RvTaeba da taZari<br />
77<br />
kuarTi brwyinavs, sveti naTobs,<br />
juari krTebis da sxivTa elvebr<br />
ganuteobs, xolo eklesiaÁ RaRadebs:<br />
mefeno da erno, ixarebdeT dRes!<br />
s a g a l o b l i d a n<br />
sveti-cxoveli qristianobis udidesi saswaulia saqarTveloSi. sveti-cxoveli<br />
qarTuli simboloa qristianobisa. igi `axal aRTqmas~ emyareba: `jerars saxlsa Sina<br />
RmrTisasa slvaÁ, romel ars eklesiaÁ RmrTisaÁ cxovelisaÁ, sueti da simtkice WeSmaritebisaÁ~<br />
(I tim., 3.15), _ es pavle mociqulis sityvebia.<br />
mcxeTaSi uflis kvarTze amozrdili kviparosi, naZvi libanisa, gadaiqca naTlis<br />
svetad, sulier, maradiuli sicocxlis momniWebel svetad, `cxovel~ anu cxovlismyofel<br />
svetad da simbolod RvTaebisa. amisdakvalad, uZveles da umTavres qarTul<br />
eklesias ewoda `sveticxoveli~.<br />
sveti-cxovelSi Cans maradiuli cxovrebis aRmniSvneli sityva (cxoveli anu marad<br />
cocxali), romelic mocemulia uflis qarTul saxeldebaSi – macxovari. ase Camoyalibebula<br />
RvTaebisa da taZris urTierTmsgavsi qarTuli saxeldebani.<br />
Tavdapirvelad mas wmidaTa-wmidasac uwodebdnen, albaT, imitom, rom igi aigo<br />
`axali aRTqmis~ uZvelesi da umTavresi taZris, solomonis taZris msgavsad, romel-<br />
Sic iyo `wmidaTa-wmida~ adgili rjulis kidobniT, sadac inaxeboda aTi mcnebis Semcveli<br />
dafebi. sveticxovlis taZari 12 mociqulis saxelobisa iyo, magram mas sionic<br />
ewodeboda. sionis taZari ierusalimTan aigo. aq iyo RvTismSoblis miZinebis adgili.<br />
saqarTveloSi sioni RvTismSoblis taZrebs erqva, xolo sveticxovels sioni imitom<br />
uwodes, rom saqarTvelo RvTismSoblis wilxvdomili iyo. mas unda gaevrcelebina
qristianoba saqarTveloSi. es ki misi STagonebiT wm. ninom aRasrula. sveticxovlis<br />
taZari yovladwminda RvTismSobels gamoxatavda, viTarca adgili RvTisa.<br />
sveti-cxoveli gulisxmobs wminda sibrZnes, saRvTo sibrZnes. amiT sveticxovlis<br />
taZari emsgavseboda konstantinepolis uZveles da umTavres taZars – aia sofias<br />
(agia-sofiis, `wminda sibrZnis~ taZars), romelic, rogorc vTqviT, Tavdapirvelad<br />
aSenebula IV s-is dasawyisSi, bizantiis pirveli imperatoris konstantine didis<br />
dros, xolo Semdeg, VI s-Si imperator iustiniane didis mier. sveticxovlis taZari<br />
samjer aSenda: pirvelad IV s-Si mefe mirianis mier, Semdeg _ V s-Si, vaxtang gorgaslis<br />
dros, xolo bolos – giorgi I-is mefobisas, gasrulda 1029 wels.<br />
saqarTveloSi qristianobis saboloo damyarebis simboloa sveti-cxoveli. saqar-<br />
TveloSi wminda ninos mosvlis umTavresi Sedegi iyo aRmarTva sveticxovlis, viTarca<br />
umTavresi eklesiisa (`kaTolike~ anu sayovelTao taZrisa).<br />
sveticxoveli iyo da yovelTvis iqneba yvelaze mniSvnelovani qristianuli taZari<br />
saqarTveloSi. sveticxoveli iyo da iqneba pirvelnimuSi, pirvelsaxe qarTuli eklesiebisa<br />
da deda-adgili Cveni qristianobisa. aseTi didebiT aris igi Semosili<br />
dResac, Tumca dRes saeklesio centri Tbilisis wm. sionSia. sionis saxelobis taZari<br />
mravladaa saqarTveloSi, mravladaa sxvaTa saxelobis taZrebic, sveti-cxoveli<br />
ki erTaderTia. zemoTqmulidanac Canda, rom TviT sityva `sveti-cxoveli~ mravlis<br />
gamomxatvelia. igi taZarsac gulisxmobs da mis sulier Sinaarssac; kerZod, macxovars,<br />
masTan erTad mama RmerTsac da suli wmidasac. upirveles yovlisa, imitom,<br />
rom samebaze moZRvrebiT, anu trilogiiT, is, rac iTqmeba Ze-RmerTze, vrceldeba mama<br />
RmerTsa da suliwmidaze. sveticxovlis taZari aSenda RvTis wyalobiT, yovladwmida<br />
RvTismSoblis madliT da wminda ninos locva-kurTxeviT.<br />
mefe mirianma Sinagani sulieri xilviT, rac TxoTis mTaze mzis dabnelebas daukavSirda,<br />
qristianoba aRiara da mTavari qristianuli taZris aSeneba gadawyvita.<br />
mcxeTaSi uflis kvarTis daflvis adgilas aRmarTuli xe mokveTes da sxva eqvs<br />
svetTan erTad taZris mTavar svetad gaamzades. sveti verara ZaliT da manqanebiT<br />
ver aRmarTes. maSin iloca wminda ninom da zecidan gamoCnda ganspetakebuli Wabuki,<br />
uflis angelozi, suliTa da saxiT naTelmosili. man Tavisi marjveniT azida da<br />
Semdeg fuZes daamyara es wminda sveti, taZris sulieri deda-boZi. mas daefuZna Tavdapirveli<br />
taZari, deda-eklesia saqarTvelosi. sveti-cxoveli, pirobiTad Tu vityviT,<br />
gaxda deda-boZi umTavresi taZrisa da deda-boZi qarTuli eklesiisTvisac ki.<br />
moxda saswauli da taZris mTavarma boZma, Tavdapirvelad xis sveti rom iyo, saxe<br />
icvala, misi feriscvaleba moxda. igi iqca naTlis svetad da RvTaebrivi naTliT ganimsWvala.<br />
es naTlis sveti maRliT zecas swvdeboda, dabla ki im adgils eyrdnoboda,<br />
sadac qristes kvarTi iyo dafluli. axla im adgilas sveticxovlis did ta-<br />
ZarSi mcire taZaria Cadgmuli. taZris maRla sarkmelidan eSveba (`Camoesveteba~) naTlis<br />
sveti anu sveti-cxoveli, cocxali da cxovelmyofeli Tavisi sulierebiT da<br />
akavSirebs zecasa da qarTul miwas. adamiani mas ver xedavs Cveulebrivi mzeriT. igi<br />
yvelam Tavisi sulieri xedviT unda warmoidginos. vinc amas warmoidgens, mis sulSi<br />
Cndeba sveti-cxoveli, zecisa da miwis SemakavSirebeli, adamianis sulierad ganmwmendeli<br />
da gamacxovelebeli. yvelas SeiZleba gvqondes sakuTar sulier wiaRSi<br />
sakuTari sveti-cxoveli, xati da simbolo im mTavari sveti-cxovlisa anu RvTaebisa.<br />
dRevandeli sveticxovlis taZarSi im sulier sveti-cxovels freskebiT moxatuli<br />
qviT naSenebi sveti hfaravs.<br />
TviT taZari, umTavresi taZari qarTuli marTlmadidebeli sarwmunoebisa, sulieri<br />
naTlis, RvTaebrivi sveti-cxovlis simboloa. amitom orazrovnad unda gvesmodes<br />
mniSvneloba `sveti-cxovlisa~: pirvelia RvTaebrivi naTlis sveti, sulierad arsebuli<br />
sveti-cxoveli (romlis raoba dawerilobiTac, defiziT, unda gamoixatos, raTa<br />
mis mTlianobaSi calcalke gamoCndes `sveti~ da `cxoveli~, anu macxovari); meorea<br />
misadmi miZRvnili taZari anu sveticxoveli. sveticxovlis taZari simboloa sulieri<br />
sveti-cxovlisa. sveti-cxoveli rwmenis simboloa, Cveni mrwamsia.<br />
78
sveti-cxoveli safuZvelia qarTuli eklesiuri azrovnebisa, aseve igi azrobriv<br />
safuZvels qmnis qarTuli saxismetyvelebisaTvis da qarTuli saistorio cnobierebisaTvis.<br />
`wminda ninos cxovrebaSi~ mravali saxea, magram sruliad gansakuTrebulia sveticxoveli.<br />
mTavaria misi religiuri Sinaarsi, misi forma esTetikuricaa. esaa amaRlebulis<br />
esTetika. igi emyareba naTlis sulier gancdas, romelic sulier STagonebas<br />
gvaniWebs. es iseTi naTelia, romelic TanaSemoqmedebas iTxovs, e. i. Cven TviTon unda<br />
warmovidginoT misi RvTaebrivi Zala. maSasadame, Tavad Cvens sulSi unda vipovoT amgvari<br />
naTlis Semsgavsebuli ram. sveti-cxoveli amgvari sulieri naTlis svetia.<br />
sveti-cxovlis aseTi saxismetyvelebiTi gaSinaarseba Cveulebriv naTelsac ki sulierad<br />
gagvaazrebinebs. sinaTle siwmindis simboloa. naTelze ufro wminda SeiZleba<br />
iyos mxolod azri, patiosnebiT aRsavse fiqri. naTeli zebunebrivia Tavisi simartiviTa<br />
da sispetakiT. aseT simartiveSi didi sirTulea. naTelze sul martivi<br />
fiqriTac-ki zecasa da amqveyniurobas vakavSirebT. modis sxivi xelSeuxebeli,<br />
vermisawvdomi, eTerovani `raRac~ da moaqvs didi sikeTe. wyvdiadis siRrmeSic ki kacs<br />
eguleba naTlis sikeTe. naTeli sulierebas gamoxatavs, raTa ar moxdes sulierebis<br />
dayvana sagnobriobaze, raTa ar waiSalos sulieri yofierebis SegrZneba. sagnebsac<br />
naTeli asulierebs. igi sagnebs `suls udgams,~ ukuneTidan amohyavs. unaTlo<br />
sagnebi araraobaSi inTqmebian. isini CvenTvis aRar arseboben. naTeli sulisa da sagnebis<br />
SemaerTebelia. suli sagnidan modis rogorc sinaTle. suli sinaTlea.<br />
borotebac eswrafvis sinaTles, radgan boroteba grZnobs Tavis mankierebas da<br />
surs ebrZolos sikeTes. amitomac surs naTels daemsgavsos. magram misi naTeli araa<br />
zeaRmavali sinaTle, igi iferfleba qvedamzidveli ZaliT (rogorc armazi).<br />
mSveniereba ki naTelia, zeciT mosuli. aseTia sveti-cxoveli, misi saxismetyvelebiTi<br />
Sinaarsi. qristianul saxismetyvelebaSi, rac ar unda amaRlebuli iyos saxe,<br />
igi mainc nawilia garkveuli sistemisa.<br />
radgan `sveti-cxoveli~ umTavresi da upirvelesi qarTuli qristianuli saxea da<br />
radgan `sveti-cxovliT~ iwyeba qarTuli qristianuli saximetyveleba, unda gaviTvaliswinoT<br />
ramdenime Teoriuli winamZRvari, romlebic Seexeba ara marto sveti-cxovels,<br />
aramed manamde da mis Semdgom saxismetyvelebasac. amasTanave es SeiZleba<br />
vrceldebodes ara marto qarTul saxismetyvelebaze. literaturuli da saxviTi xelovnebis<br />
istoriuli ganviTarebis kvalobaze gamoiyofa sami tipi saxeebisa:<br />
1. pirveli iqneba eideturi saxeebi. aseTi saxeldeba ukavSirdeba `ideas~ (rac gulisxmobs<br />
gamoxatul azrs, berZnulad _ `eidos~). aseTi saxeebis saukeTeso nimuSebia<br />
antikur berZnul xelovnebaSi, mis qandakebebSi da xuroTmoZRvrebasa da literaturaSi.<br />
aq azri da grZnoba uSualod vlindeba saxis xilul, fizikur raobaSi.<br />
sxvagvarad rom vTqvaT, saxis Sinaarsi uSualod plastikaSi Cans. magaliTad, zevsis<br />
qandakebani uSualod avlens mis bunebas. amas safuZvlad udevs miTologia.<br />
2. qristianobis warmoSobis Semdeg damkvidrda eikonuri saxismetyveleba (anu xatisebri,<br />
berZnuli sityvidan `eikon~- xati). eikonuri saxeebi emyareba qristianul<br />
moZRvrebas adamianze, romlis mixedviT, adamianis suli da xorcieli buneba erTmaneTs<br />
sxvaobs: suli RvTaebrivia, amaRlebuli da uxilavi, xorcieli buneba ki mdabalia<br />
da warmavali. eikonuri saxis garegnoba mxolod miniSnebaa da ver-ki amowuravs<br />
missave Sinaarss. igi Cven TviTon unda warmovidginoT. magaliTad, macxovris nebismieri<br />
xatis RvTaebrivi Sinaarsi Cvenve unda warmovisaxoT TanaSemoqmedebiT. es aris<br />
is, rac Cven nawilobriv vTqviT sveti-cxovelze.<br />
3. mesamea sakuTriv mxatvruli gansaxiereba, rac uSualod esTetikur safuZvlebs<br />
emyareba da ara mxolod miToss, an ara mxolod qristianul saxismetyvelebas. ase-<br />
Tia axali drois saxismetyveleba, Tumca TiToeul zemoaRniSnul saxeTa Serwyma<br />
Zalze xSiria xolme.<br />
sveti-cxoveli, viTarca simbolo, da sveticxovlis taZris saxismetyveleba eikonur<br />
gansaxovnebas emyareba.<br />
79
eikonuri anu xatisebri gansaxovnebaa mTels agiografiaSi. agiografiaSi araa Cveulebrivi<br />
mxatvruli saxeebi. agiografia xatisebur saxeTa sistemaa. misi saxeebi orplaniania.<br />
maT amqveyniuri Sinaarsic aqvT da sulieri mniSvnelobac. roca wm. SuSanikze<br />
Tqmulia: `iyoo moSiSi RmrTisaÁ siyrmiTgan TvisiT~, _ amiT misi adamianuri<br />
sikeTea gamoxatuli, magram aqve igulisxmeba, rom igi imTaviTve aRvsili iyo RvTismadlianobiT.<br />
roca SuSaniki ekiTxeba varsqenis warmogzavnils: `ukueTu suliTa<br />
cxovel ars igi, cocxalmca xarT igica da Senca, ukueTu suliTa momkvdar xarT,<br />
mokiTxvaÁ ege Seni Senadve moiqecin,~ _ aq nagulisxmevia qristianuli adamian-<br />
Tmcodneobis (anu anTropologiis) arsi, rom adamianSi ori bunebaa: sulieri da<br />
xorcieli. suliT adamiani RmerTs emsgavseba, xorci araa RvTaebrivi, Tu mas suliereba<br />
moaklda. adamiani Seqmnilia msgavsad RvTis xatisa. RvTis upirvelesi xati<br />
qristea. adamiani cocxlobs RvTaebrivi suliT da Tu man es dakarga, mis sicocxles<br />
aRar aqvs fasi. ai, aseTi azria SuSanikis sityvebSi. es sityvebi, viTarca mTlianoba,<br />
viTarca erTi saxeobrivi erTeuli erTianobaSi warmosadgeni, eikonur saxes qmnis.<br />
roca ninos eubnebian: `vxedav, Svilo Cemo, Zalsa Sensa, viTarca Zalsa lomisa Zuvisa,~<br />
_ es araa Cveulebrivi Sedareba. es gulisxmobs mudmiv sulier mRviZarebas saRvTo<br />
RvawlisaTvis (sul sxvaa rusTveluri metafora: `lekvi lomisa sworia, Zu<br />
iyos, Tundac xvadia~).<br />
maSasadame, eikonuri saxismetyvelebisaTvis arsebiTia sarwmuno Sinaarsi. aseTivea<br />
agiografiuli saxeebi, aseTia xatwera da freska, xuroTmoZRvreba da sagalobeli.<br />
yovelive es ar niSnavs, rom agiografiul saxismetyvelebas ar axldes esTetikuri<br />
niSnebi. agiografiis saxismetyveleba emyareba amaRlebulis esTetikas da ara<br />
mSvenierebis esTetikas, rogorc es eidetur an sakuTriv mxatvrul saxismetyveleba-<br />
Sia. amaRlebulobaze damyarebuli saxismetyveleba gulisxmobs STagonebas da ara<br />
esTetikur tkbobas. taZris axali atmosfero STagonebis momniWebelia da ara Cveulebrivi<br />
esTetikuri tkbobisa. sagalobeli da freska STagonebis momniWebelia da<br />
ara `esTetikurad damtkbobeli.~ freskaze romc iyos silamaze, is ar mniSvnelobs.<br />
aq mniSvnelobs STamagonebeli saxismetyveleba. aseTia amaRlebulis esTetikuri buneba.<br />
agiografiaSi aRaraa silamaze, aqaa naTlis amaRlebuloba. es SeiZleba iyos<br />
mzis naTeli, anda raRac idumali, araRameuli naTeli. es sulis amamaRlebeli naTelia.<br />
mas zogjer pirobiTad ewodeba-xolme `mSveniereba~, magram sinamdvileSi, igi<br />
amaRlebulobas gulisxmobs. es mSveniereba `naTelia zeciT mosuli~.<br />
aseTi naTelia sveti-cxoveli. igi qarTul mwerlobaSi amkvidrebda eikonur saxismetyvelebas.<br />
TviT iyo amis pirvelnimuSi, pirvelsaxe anu paradigma.<br />
TviT sveti-cxovels Tavisi pirvelsaxeebi Tu pirvelnimuSebi bibliaSi hqonda,<br />
`Zvel aRTqmaSi~ da `axal aRTqmaSiac~. `gamosvlaTa~ wignSi, roca moses udabnoSi<br />
mihyavs xalxi, maT Tavs dahnaTis naTlis sveti. es `sveti-cxovelia~, Tuki mas simbolurad<br />
gaviazrebT. zeciuri naTeli adga beTlemis bagebs, sadac macxovari iSva da<br />
es naTeli pirvelad velze mdgomare mwyemsebma ixiles. `mravalgzis ixila mis zeda<br />
sueti naTlis kacis mier RmrTisa Rame yovel locvasa mas Rirsebisasa, rameTu suli<br />
wmindaÁ ganisuenebs mas zeda maradis,~ - naTqvamia `grigol xanZTelis cxovreba-<br />
Si~ pirovnebis siwmindis warmosadgenad (286).<br />
`Siosa da evagres cxovrebaSi~ `sakumeveli aRemarTa viTarca sueti~ da es win uZ-<br />
Roda axali eklesiis aSenebas (220). Sio mRvimeli sveti-cxovels estumra, `Sevida ka-<br />
Tolike eklesiad, Tayuanis-sca wmidasa suetsa~ da aqaurma mama-mTavarma uTxra: `yavn<br />
ufalman mRvime igi kibed, aRmyvaneblad Senda zecad mimarT, da bneli igi mimyvanebel<br />
naTelsa mas dauRamebelsa~ (225).<br />
`vefxistyaosnis~ siuJetur apoTeozSi, samTa TaTbiris Semdeg, uSualod qajeTis<br />
cixis aRebis win, saomrad gamzadebul Wabukebze naTqvamia:<br />
igi Wabukni SuqiTa vnaxen mzisaca metiTa,<br />
maT samTa Svidni mnaTobni hfarven naTlisa svetiTa (1408).<br />
nestanTan Sexvedras tarieli ase ganicdis:<br />
80
`gulsa bneli gaminaTla, zeda lxini medga svetad~ (412, varianti). aqac naTeli<br />
svetia. indoeTis gasaTavisufleblad tarielis misvla ase aRiqmeba:<br />
indoeTis zeciT sinaTle Cadga maT viTa svetia (1693).<br />
es sityvebi `vefxistyaosnis~ damatebaSia, indo-xataelTa ambavSi, rac kidev erTxel<br />
adasturebs, rom `naTeli sveti~ paradigmuli saxea ara mxolod rusTvelis-<br />
Tvis, aramed misi mimdevrebisTvisac. `Camosveteba~ naTlisa Cans qarTul folklor-<br />
Siac, iliasa da vaJas poemebSic.<br />
amrigad, sveti-cxoveli qarTuli saxismetyvelebis erT-erTi umTavresi safuZveli<br />
gaxda. sxvadasxva nawarmoebSi igi xan uSualod meordeba, xanac mxatvruli saxecvlilebiT.<br />
masze damyarebiT vrceldeba naTlis esTetika, esTetika `wminda naTlisa~.<br />
es ki saTaves udebs eikonur saxismetyvelebas.<br />
sveti-cxoveli aris suli eklesiisa da es exeba ara mxolod mTavar taZars, aramed<br />
yvela eklesias. yvela maTganis sulia sveti-cxoveli, simbolo RvTisa.<br />
sveti-cxoveli dgas `samoTxeSi~. marTalia, es `samoTxe~ sinamdvileSi mefis ba-<br />
Ria. magram masSi simbolurad SeiZleba vigulisxmoT sulieri samoTxec. aseTi ram<br />
aRniSnulicaa nawarmoebSi:<br />
wminda ninom es baRi samoTxed aqciao. bibliur samoTxeSi ori xe idga: xe cxovrebisa<br />
da xe cnobadisa keTilisa da borotisa. sveti-cxoveli cxovrebis xea, amitom<br />
maszedac iTqmis is, rac apokalipsSi weria: `isminen, rasa etyvis suli eklesiaTa:<br />
romelman sZlos, mivsce mas Wamad Zelisa misgan cxorebisa, romel ars Soris samoTxesa<br />
RmrTisa Cemisa~ (gamocxadeba, gv. 2,7).<br />
maSasadame, sveti-cxoveli aRvsilia mravali azriT:<br />
is sulis sazrdoa, is naTelia sulisa, is sulia eklesiisa, simbolo mama-Rmer-<br />
Tisa, Zisa da suli wmindisa da samebis erTarsobisa. sveti-cxoveli SemaerTebelia<br />
cisa da qarTuli miwis. igi mTeli qarTuli sulieri cxovrebis safuZvelTa-safuZvelia.<br />
sveti-cxoveli gulisxmobs maradiuli sulieri cxovrebis anu cxonebis moni-<br />
Webas iseve, rogorc macxovari asrulebs amas.<br />
2. jvarTa aRmarTva<br />
qristiandeba saqarTvelo: daemxo armazuli panTeoni, uaryves RmerToba mzisa, aRmarTes<br />
sveti-cxoveli da taZari sveticxovlisa. wminda adgilebSi unda aRemarTaT<br />
jvrebi, upirvelesad – samni: erTi mcxeTas, erTi TxoTis mTaze da erTic ujarmas.<br />
`mefe mirianis wignSi~ vkiTxulobT: `odes mauwya Cven wmindaman nino aRmarTebad<br />
juari, warvavlinen xuroni da eZiebdes xesa, vidremdis poves martod mdgomi kldesa<br />
zeda, romelsa ara miaxlebul iyo xeli kacisaÁ~ (159).<br />
es xe sakraluri xe aRmoCnda. misi nayofiT daWrili irmebi ikurnebodnen. iakob<br />
mRvdeli da ioane mTavarepiskoposi ki mogviTxroben: `iyo: raJams moekueTa xeÁ igi<br />
patiosnisa da Zlevismyofelisa patiosnisa juarisaÁ da moaqundaT igi aTsa aTeulsa<br />
kacsa, ze-ze rtoiTurT da furcliT Semoaqunda qalaqad. da mostydeboda eri igi<br />
mwuanis ferobasa mas furclianobasa dReTa zafxulis (anu gazafxulis. r.s.) pirisaTa,<br />
odes sxuaÁ yoveli xeÁ xmel iyo~ (148).<br />
es moxda 25 marts, xareba dRes. am periodSi sakraluri xis moWra adreuli tradicia<br />
yofila, magram axla saWiro gamxdara is tradicia moSliliyo da xis moWras<br />
axali azri miniWeboda. da asec momxdara. is eklesiasTan daudgamT didi xniT, mere<br />
ki 1 maiss jvrebi gaumzadebiaT, xolo 7 maiss aRumarTavT. am dRes konstantinepol-<br />
Siac yofila jvris dResaswauli.<br />
umTavresi jvari ki, mcxeTis-jvari, ase aRumarTavT: wm. nino asula mTaze. aqve yofilan<br />
mefe da didebulebi, mTavarepiskoposi da samRvdeloni, CvilTa Jivilic ismoda<br />
da mas `mTanica xma-scemdneno~. wminda ninom jvari gadaswera iqaurobas da aRmar-<br />
Tes ZleviT Semosili jvari. mere didi saswaulebic momxdara: martviliis (anu<br />
sulTmofenobis) Semdeg, erT dRes caze gamoCenila naTlis sveti, Tormeti varskvla-<br />
81
viT dagvirgvinebuli, dabla CamoSvebula da sveticxovlis taZris gumbaTze damdgara.<br />
Semdeg ori varskvlavi gamoyofila, erTi dasavleTiT wasula da erTic – aRmosavleTiT,<br />
rac moaswavebda, rom saqarTveloSi jvris sufeva damyarda.<br />
yovelive es moxda wm. ninos vazis-jvris madliT, romlis pirvelsaxe, `saxe jvrisa~,<br />
mas RvTismSoblisgan eboZa. gadmocemiT, vazis nasxlevi ninom sakuTari TmebiT<br />
Sekra. pirvelad vazis-jvari wm. ninom mayvlovanSi aRmarTa (81, 101). mayvlovani<br />
RvTismSoblis simboloa. ase ganimarteba TviT moses mier xilva `Seuwveli buCqisa~.<br />
mayvlovanSi yofna ninosi simbolurad exmianeba saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />
wilxvdomobas. jvris vazisagan Seqmna ki moaswavebda vazis gasimboloebas qristianuli<br />
SinaarsiT. vazi xom saqarTveloSi odiTganve sakralurad iTvleboda. is iyo<br />
sicocxlis xe. qarTuli CuqurTmac vazis moZraobas asaxavda. amieridan _ ki vazi<br />
(Tu _ `venaxi~) xdeboda simbolo RvTisa da RvTismSoblisa. amas gamoxatavs demetre<br />
– damianes sityvebi: `Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli~.<br />
saqarTvelos qristianobis simboloa jvari vazisa.<br />
saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis sawyisi periodidanve jvris sami saxe<br />
damkvidrebula: andria pirvelwodebulis mier motanili jvari, Semdeg – jvari vazisa,<br />
romlis `saxe~ RvTismSobelma gadasca wm. ninos da bolnuri jvari anu wreSi<br />
Caxatuli tolmklavebiani jvari (jvari medalionSi). arsiT yvela erTia, formiT ki<br />
sxvadasxva. sxvadasxvagvaria maTi saxismetyvelebiTi mniSvnelobanic. jvari universaluri<br />
simboluri formaa, romelic gamoxatavs yofierebaSi RvTiurobis yovelmxriv<br />
ganfenas, vertikalurad, e. i. zecisaken da horizontalur sivrceSiac. maTi gadakve-<br />
TiT jvari qmnis RvTaebriv centrs. kosmiuri gaazrebiT es aris RvTaebrivi wertili,<br />
sayrdeni samyaros mTlianobisa, xolo pirovnuli gagebiT, igulisxmeba guli adamianisa,<br />
viTarca centri pirovnebis sulier-xorcieli mTlianobisa. wreSi Caxatuli<br />
jvari ki gamoxatavs samyaros mTlianobas, mis danawilebas da missave centrs. samyaros<br />
mTlianobas (wres) gamsWvalavs jvarsaxovani sulierebiT.<br />
yvelafris safuZveli jvris qristologiuri Sinaarsia.<br />
vnebis jvari gamoxatavs macxovars, romelic iqmna sikvdiliTa sikvdilisa dam-<br />
Trgunveli. amitom is SeiZleba iyos Zlevis jvari, ZleviT Semosili jvari, `ieso<br />
qristes ZlevaÁ~ (swored ase aweria petriwonis RvTismSoblis taZris gumbaTis<br />
jvars).<br />
jvari vazisa simboloa qristianuli saqarTvelosi da masSi igulisxmeba kavSiri<br />
jvrisa da vazisa. xolo wreSi Caxatuli jvari gulisxmobs macxovris amaRlebas da<br />
amitomaa, rom swored aseTi jvaria gamosaxuli amaRlebis kompoziciebze, magali-<br />
Tad, mcxeTis jvris bareliefze.<br />
wreSi Caxatuli jvari gavrcelebuli iyo bizantiur samyaroSi, koptur bareliefebze,<br />
kabadokiaSi da maltis jvris saxelwodebiTaa cnobili. farTodaa gavrcelebuli<br />
saqarTveloSi: Sida qarTlSi, mesxeT-javaxeTSi, magram gansakuTrebiT – qvemo<br />
qarTlSi, sadac igi warmodgenilia qristianobis uZvelesi xanidan metad mravalgvari<br />
saxismetyvelebiTi formebiT. jvari medalionSi gvxvdeba bolnisis sionisave<br />
Crdilo kedelze cnobili warweris maRla, samxreTis Sesasvlelis zemoTac. gvxvdeba<br />
interierSiac, sxva taZrebSi ki – gumbaTSiac. amas emateba qvemo qarTlis qvasvetebi<br />
da qvajvrebi.<br />
jvari medalionSi macxovris amaRlebas gamoxatavs da esaa misi mTavari warTqmi-<br />
Ti (anu dadebiTi) saxismetyvelebiTi Sinaarsi. magram amasTanave igi gulisxmobs<br />
`ukuTqmiT~ (anu uarsayofel) azrsac, kerZod, xiluli mzis RvTaebriobis desakralizebas<br />
da daZlevas, misTvis aramiTosuri simbolos mniSvnelobis miniWebas. miTos-<br />
Si tolferda jvari an borjRali mze-RvTaebis simbolo iyo. am azriT gamosaxavdnen<br />
maT dedaboZze. bolnuri jvari amnairi warmodgenebis ubralo ganviTareba ki<br />
ar aris, aramed maTi arsis uaryofaa, formis SenarCunebiT, raTa mze an misi xateba<br />
iqces mxolod da mxolod simbolod uxilavi sulieri mzisa. e. i. iqceva mis eikonur<br />
gansaxovnebad. am ideis ganviTareba Cans gelaTis akademiis emblemaSi, sadac war-<br />
82
modgenilia gadaSlil wignSi Caxazuli yvavilovani wre-mze, simbolo sulieri naTlisa,<br />
gamomxatveli sulierad amamaRlebeli sibrZnisa. bolnuri jvaric adamianis<br />
sulieri amaRlebis simbolocaa. jvris es forma `wminda ninos cxovrebaSi~ uSualod<br />
ara Cans, magram Cans jvris sulierad amamaRlebeli Zala.<br />
wm. ninos jvari, wminda ninos TmebiTve Sekruli, amJamad inaxeba sionis sapatriarqo<br />
taZarSi. am jvarSi simbolurad SeiZleba davinaxoT wminda samebac da samebis<br />
erTarsebac, Tuki mas sammzeobiT gaviazrebT (`sammzeoba~ ki wm. samebis cnobili simboloa).<br />
erTi `mze~ iqneba Tavad jvari, simbolurad `mze simarTlisa~, meore mxriv,<br />
sulieri mzis simbolo SeiZleba iyos vazi (ZvelqarTulad _ venaxi). asea demetre-damianes<br />
sagalobelSi: `Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli~. esaa I striqoni, xolo bolo<br />
mexuTe striqonia: `da TaviT TvisiT mze xar gabrwyinvebuli~. e. i. is, rac simbolurad<br />
vazia (`venaxia~), simboluradve mzecaa. vazi brwyinavs mzis brwyinvalebiT. mesame<br />
mxriv, mzea Tmebi ninosi, romlisganac Sekrulia jvari vazisa. Tmebi sulieri<br />
mzis simbolikiT SeiZleba gavigoT, Tu maT gaviazrebT Saravandedis sulieri mziurobiT.<br />
wm. ninos vazis jvarSi es sami jvari erTad sammzeobaa da sambrwyinvaleba.<br />
daviT aRmaSenebeli wers; `martio, srulo, sammzeo, erTciskrovnebao~. aqve gavixsenoT<br />
macxovris sityvebi: `me varo venaxi WeSmariti, da mamaÁ Cemi moqmed arso~ (i. 15,1).<br />
axla Tu Cven warmovidgenT vazis jvars mayvlovanSi, romelic iq wm. ninom aRmarTa,<br />
isic gaviazroT, rom simbolurad mayvlovani RvTismSobelia, xolo jvari vazisa ieso<br />
qriste.<br />
`wminda ninos cxovrebaSi~ aRwerili mTebze jvrebis aRmarTva moaswavebda, rom<br />
es mTebi aRivso sulieri naTliT.<br />
qristianuli msoflxedviT, yvelaferi jvarsaxovania, SeiZleba iTqvas yvelafer-<br />
Sia jvari, radgan jvaris vertikali RvTiskenaa mimarTuli, xolo horizontaluri<br />
nawili amqveyniuri yofierebis simboloa. jvari maTi gadakveTaa, yvela movlenaSi<br />
sulier da xorciel raobaTa gadakveTaa. asea metnaklebad yvelaferSi da gansakuTrebiT<br />
adamianSi. adamianis arseboba jvarsaxovania.<br />
3. wminda ninos saxe<br />
wminda nino qarTvelTa ganmanaTlebelia. igi mociqulTa swori misioneria. man<br />
aRasrula didi misia saqarTvelos gaqristianebisa, romelic RvTismSobels xvda wilad.<br />
RvTismSoblis STagonebiT wm. nino gaxda saqarTvelosTvis RvTismSoblis monacvle.<br />
misi RvawliT saqarTveloSi damyarda saxelmwifoebrivi qristianoba, rac<br />
ver ganxorcielda wminda andria pirvelwodebulis qadagebis Semdeg I s-Si. wminda<br />
ninos RvawliT daiwyo qarTveli eris istoriis Tanamaradiuli epoqa, `axali cxovreba~,<br />
damyarebuli `axal aRTqmaze~.<br />
yovelive zemoaRniSnuli cxadyofs, rom wminda nino qarTvelTa yvelaze didi<br />
erovnuli wmindania. gasaTvaliswinebelia, rom qristianobaSi miRebulia siwmindis<br />
ierarqiuloba, siwmindis xarisxis aRiareba. aseTia TviT angelozTa ierarqia, angelozTa<br />
cxra dasia, siwmindis zeaRmavlobis Sesabamisad. wmindanebic, Tumca arsiT<br />
erTni arian, magram sxvadasxvagvarobac arsebobs. arsebobs didmowameoba (magaliTad,<br />
wm. giorgi, anda wm. nikolozi da sxvani.) amisdakvalad, SeiZleba vTqvaT, rom wm. nino<br />
qarTvelTa didwmindania.<br />
wminda ninos saxe misi sulieri bunebiT unda warmovidginoT. hagiografiaSi araa<br />
wmindanis portreti. aqaa sityvieri `xati~ wmindanisa. garegnuladac wmindani warmodgenilia<br />
ara Tavisi fizikuri niSnebiT, aramed sulieri ier-saxiT. esaa ikonografiuli<br />
(`xatisebri~, `eikon~ _ xatia) saxe. xatis aRqma amqveyniuri TvalTaxedviTac<br />
xdeba, magram mTavaria misi sulieri gancda. xats esTetikuri niSnebic aqvs, uromlisodac<br />
ar arsebobs arcerTi fizikuri gansaxovneba, magram misi mTavari mizan-dasaxuleba<br />
zeesTetikuria, saRvTismetyveloa. rasakvirvelia, SesaZlebelia da arsebi-<br />
Ticaa xati aRviqvaT mxolod saRvTismetyvelo TvalsazrisiT, magram es ar niSnavs,<br />
83
om saerTod uarvyoT misi esTetikuroba. xati `orbunebovania~: esTetikuricaa da<br />
zeesTetikuric (anu religiuri sulierebiT gamsWvaluli). aseTi gageba efuZneba<br />
qristes orbunebianobas (diofizitobas). monofizitoba xats uaryofda.<br />
rogor unda warmovisaxoT sityvieri xati wm. ninosi? an saerTod, misi ikonografiuli<br />
saxeba? es unda daukavSirdes misi misioneruli moRvaweobis umTavres momentebs.<br />
misi mTavari damsaxurebani mas sxvadasxva saxiT warmogvidgenen. aseTi principi<br />
saerTod miRebulia evangelur ikonografiaSi. macxovris xatTagan umTavresia jvarcmis<br />
xati. magram aseve mniSvnelovania sxva xatebic: fericvalebisa Tu amaRlebis,<br />
saidumlo serobisa Tu gardamoxsnisa. aseve sxvadasxvagvaria RvTismSoblis xatebic:<br />
RvTismSobeli `eleusa~ (moalerse), RvTismSobeli - `odigitria~ (gzis maCvenebeli)<br />
da sxvani.<br />
TviT wm. ninos Tavisi cxovrebidan gansakuTrebiT gansaxovneba surda: `uwyoden<br />
SvilTa TquenTa sarwmunoebaÁ Tqueni da SewynarebaÁ Cemi da saswaulni ese RmrTisa<br />
Cuenisani, romelni gixilven mciredni mTaTa zeda da maT Sina suetisa aRmarTebasa<br />
da mier wyarosa mas zeda vidre aqa mosvlamde Cemda. TviT ufalman uwyis da sulman<br />
Cemman, romeli uxilavs Tualsa Cemsa zeciT gardamo queyanasa Cemsa~ (106).<br />
wm. ninos usurvebia momavals daamaxsovrdes is Semdeg movlenebTan dakavSirebiT;<br />
esenia: saswaulebi mTaze, sveticxovlis aRmarTva, wyarosTan. magram es ar aris yvelaferi,<br />
es is movlenebia, romelTa Semswre Tavad yofila misi cxovrebis aRmweri –<br />
salome ujarmeli.<br />
am movlenebs Seavsebs dedofal sujis ambebze darTuli abiaTaris monaTxrobi:<br />
qarTls moevlinao `dedakaci erTi ubiwo, myudroÁ moSiSebiTa, ubraloÁ, wmidaÁ,<br />
RmerT-Semosili, wmindaÁ nino, dedaÁ Cueni. misgan vixilen sakvirvelebani kurnebaTani<br />
da niSni sazarelni da saswaulni saSinelni amis svetisa aRmarTebisa da juarisa<br />
aRdgomisa da kualad mayualTa maT misTa saucxueTa~ (104). aq ori liturgiul-eortalogiuri<br />
movlenaa aqcentirebuli: sveticxovlis aRmarTva da jvris (cxadia, mcxe-<br />
Tis jvris) aRmarTva da kidev erTi mniSvnelovani faqti: wm. nino mayvlovanSi.<br />
roca gaviazrebT xatisebur (`eikonur~) saxeebs agiografiaSi, anda sakuTriv xats,<br />
gasaTvaliswinebelia friad mniSvnelovani ram: Weduri (an naxati) Tu sityvieri xati,<br />
garegnulad SeiZleba iyos statikuri, uZravi da mdgradi, magram Sinaganad xati yovelTvis<br />
dinamiuria, radgan masSi sulis moZraobaa. aRaras vityviT iseT dinamiur<br />
Sinaarsze, rogoricaa macxovris feriscvaleba an ierusalimSi Sesvla. magram TviT<br />
jvarcma udides Sinagan sulier moZraobas Seicavs.<br />
asea aRsaqmeli wminda ninos xatebanic.<br />
a) sveticxoveli da wminda nino. sveti-cxovelTan dgas wm. nino vazis jvriTa da<br />
gragniliT xelSi. sveti-cxoveli zecidan eSveba (`Camoesveteba~) da efuZneba miwas,<br />
uflis kvarTis adgilas, raTa zecasTan SeakavSiros es qveyana. wm. nino zecas Sescqeris,<br />
raTa zecaze fiqriT ilocos saqarTveloze. misi mzera aRvsilia sinanuliT.<br />
sinanuli sulieri ganwmendaa. sulieri ganwmendiT Camoesvetdeba adamianis sulSi<br />
sveti-cxoveli, simbolo mama-RmerTisa, Ze RmerTisa da suliwmindisa, da samebis erTarsobisa.<br />
wm. ninos siwminde sxvaTac aRunTebs sulSi sveti-cxovels, RvTaebrivi<br />
naTliT aRvsil svets. amitom jer mefem da mere yvelam `ixila naTeli, rameTu<br />
hkrTeboda viTarca elva, xolo aRwevnul iyo que samoTxiT vidre zecamde, Semdeg<br />
ki yvelam ixila orkerZove sakvirveli da saSineli ucxo saxilavi, naTeli usaz-<br />
Rvro da mouwvdomeli da ganbrwyinvebuli da Tvinier nivTTasa zehaerTa sakvirvelad<br />
damokidebuli da xelTasa kavobrivTasa Seuxebeli~ (`saqarTvelos samoTxe~, 90).<br />
wm. ninos xateba iseve, rogorc wmindanTa yvela xati da yvela freska, viTarca<br />
samoTxis mkvidrTa saxebani, samoTxeSivea warmosadgeni. wmindanTa sxeuli eTerovani<br />
sxeulia, anu sxeuli aRvsili suliT. maTi sxeulis fizikuri bunebaa ganqarvebadi,<br />
sulieri buneba ki uxrwnelia da maradiuli. wmindani samoTxidan gvicqeris da Cvenganac<br />
sulier mzeras iTxovs, aseT mzeras sWirdeba rwmena, raTa wmindanis saxe Cveulebriv<br />
portretad ar aRviqvaT.<br />
84
arsebobs cnobili xati, romelzedac sveti-cxovelisa da wm. ninos irgvliv Semokrebilni<br />
arian samoTxis mkvidrni wminda sulebi saqarTvelosi. amitom uwodes<br />
maT saqarTvelos samoTxe anu zeciuri saqarTvelo. saqarTvelos samoTxis centrSi<br />
wm. ninoa.<br />
b) nawarmoebSi wm. nino daxasiaTebulia ori TiTqosda erTmaneTTan SeuTavsebeli<br />
terminiT: `dedofali~ da tyve. bunebrivad gaCndeba azri, rom adre nino sadRac moxvedrila<br />
tyveobaSi, ris gamoc tyve uwodeso. magram amis msgavsi ram nawarmoebSi ar<br />
Cans. TiTqos raRac mimsgavsebuli SeiZleba gvegulisxma somxeTis gzaze, roca aqauri<br />
mefe massa da mis axloblebs SepyrobiT emuqreboda, magram nino gadaurCa amas da<br />
aq ar unda Serqmeoda tyve. arc saamisod arsebobda pirdapiri safuZveli, rom ninos-<br />
Tvis ewodebinaT `dedofali~. marTalia, igi didebulTa ojaxidan iyo: mamamisi zabiloni<br />
romis imperatoris mxedarTmTavaria, frankebis gamaqristianebeli, xolo dedamisi<br />
ierusalimis patriarqis iuvenelis dai. magram mSoblebi adre aRkvecilan monazvnad,<br />
roca nino 12 wlis yofila da amis Semdeg igi izrdeboda taZris msaxuris<br />
sara niaforas Semwed. mere TviT kaTalikosis xeldasma miiRo da saqarTveloSi gamoemarTa.<br />
Semdeg sul ubraloebiT cxovrobda. yvelas TanaugrZnobda da mkurnalobda.<br />
misi wyalobiT mefis baRis mcveli qalis anastosis uSvilo ojaxs Svilosnobis<br />
bedniereba eRirsa. ninom gankurna dedofali nana da sxvanic. aqve kvlav gaviTvaliswinoT<br />
faravnis tbasTan xilva, armazis msxvreva, sveticxovlis da jvarTa aRmarTva<br />
da wm. nino xdeba `dedofali~. jer mefe miriani uwodebs axalgazrda ninos –<br />
dedao! mefe miriani ambobs wm. ninoze: `dedakaci mociquli da maxarobeli, ... pirvel<br />
viTarca tyue, viTarca ucxoÁ da viTarca mwiri, viTarca Seuwevneli, viTarca usmi<br />
da utyvi, romelica aw meqmna Cuen tyue igi dedofal. ucxoÁ igi deda, Seuwevneli –<br />
Sesavedrebeli yovelTa da utyvi igi qadag Zlier da mecnier dafarulTa CemTa gulis<br />
sityuaTa~ (gv. 158).<br />
aq Zalze naTlad Cans erTi tendencia: wmindani daxasiaTdes urTierTsapirispiro<br />
niSnebiT: tyve da dedofali, utyvi da qadagi da a.S.<br />
g) mravalmxriv sainteresoa saqarTveloSi pirveli saswaulebrivi xilva wm. ninosi.<br />
wmindanTan dakavSirebuli yoveli epizodi sayuradReboa, magram mainc SeiZleba<br />
gamoiyos gansakuTrebuli mniSvnelobis Semcveli movlenebi. aseTia sveticxovlis<br />
epizodi da aseTivea saqarTveloSi pirveli saswaulebrivi xilva wm. ninosi.<br />
es moxda javaxeTSi, faravnis tbis piras. saqarTveloSi Semosulma ninom pirvelad<br />
aq daisadgura. aqve Sexvedrian mwyemsebi mas mcxeTidan da misi Semogarenidan.<br />
varTo `zogni dabiT da zogni safurcliT da zogni qinjarelni, rabatelni da didisa<br />
qalaqisa mcxeTisani, sada RmerTni RmerToben da mefeni mefobeno~, _ ambobdnen<br />
mwyemsebi. da Tan aqve loculobdnen armazsa da zadenze.<br />
wm. ninom `gardasadineblad mas tbasa~ sasTumlad erTi lodi daido da mieZina.<br />
CvenebaSi eaxla uflis angelozi da gadmosca raRac sakvirveli wigni, romelic `dawerili<br />
iyo hromaelebr (albaT, berZnulad, radgan berZnulsac ase uwodebdnen. r.<br />
s.) da dabeWdul iyo iesuÁsi~ (116). am wignSi `dawerilni iyvnes~ `aTi sityuani~,<br />
viTarca-igi pirvel ficarTa qvisaTa~ es `aTi sityva~ (anu dekalogi) aT mcnebas Seicavda<br />
da erTgvarad emsgavseboda im faqts, roca RmerTma moses gadasca `aTi mcneba~,<br />
romlebic qvis or dafaze iyo dawerili.<br />
oRondac ninoseuli `aTi sityva~ Sinaarseulad sxvagvari iyo. isini emyareboda<br />
saxareba-oTxTavs, mxolod pirveli Segoneba iyo pavle mociqulis epistoledan galatelTa<br />
mimarT: `arca mamakacebaÁ, arca dedakacebaÁ aramed Tquen yovelni erT<br />
xarT~ (3.28). es Segoneba gulisxmobs, rom arsiT erTia yoveli adamiani, qalic da kacic.<br />
adamianis arsi misi sulia, romelic Seiqmna RvTis xatad, anu xatad qristesi.<br />
ase pasuxobs es Segoneba kiTxvas – Tu ratom moaqcia qarTli qalma. ufro gvian amave<br />
sakiTxs exeba didi qarTveli RvTismetyvelis, giorgi III-isa da, albaT, Tamarisdroindelic,<br />
kaTalikos-patriarqis nikoloz gulaberisZis `sakiTxavi suetisa cxovelisa,<br />
kuarTisa saufloÁsa da kaTolike eklesiisaÁ~.<br />
85
zemore STagonebas mosdevs TviT macxovris sityvebi: `warvediT da moimowafeniT<br />
yovelni warmarTni da naTelscemdiT saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa da sulisa wmindisaÁTa~<br />
(mT. 28, 19). Semdegi Segonebani exeba warmarTebSi naTlis gamobrwyinebas,<br />
sasufevlis qadagebas... Semdeg mowameobrivi idea: `nu geSinin maTgan, romelTa moswyvidnen<br />
xorcni Tquenni, xolo sulisa ver SemZlebel arian mowuedad~ (mT. 10, 40).<br />
rogorc Cans, es wigni wm. ninos samisionero moRvaweobis erTgvari programaa, romelic<br />
damyarebulia `axal aRTqmaze~, garda samisionero mizandasaxulobisa, es Segonebani<br />
safuZvlad SeiZleba dasdeboda qristianTa sarwmunoebriv da zneobriv aRzrdas.<br />
wigni dabeWdili yofila qristes beWdiT, rac niSnavs, rom masSi Rrma sibrZnea,<br />
romelic amocnobas saWiroebs. aq gasaTvaliswinebelia Semdegi ram: bibliuri moZ-<br />
Rvreba ormxrivia: erTia kanoni, rasac Seicavs moses `aTi mcneba~ (nu kacs klav, nu<br />
iparav, nu isiZav da a. S.). ufro maRalia qristianuli rjuli anu madli, romelic<br />
Seicavs umaRles moralur Segonebebs (magaliTad, giyvardes mteri Seni da sxvani).<br />
wm. ninoseuli `aTi sityva~ anu `aTi mcneba~ gamoxatavs qristianul madls. kanoni da<br />
madli erTianobaSi qmnian saerTo-qristianul moZRvrebas.<br />
`wminda ninos cxovrebas~ Zalze bevri saerTo aqvs `apokalipsTan~, anu `ioane<br />
RvTismetyvelis gamocxadebasTan~.<br />
ioane RvTismetyvelma da maxarebelma ixila taxtze mjdomare RvTaeba, romelsac<br />
xelSi epyra qristes Svidi beWdiT dabeWdili wigni. es 7 sityviTi beWedi Svid saidumloebas<br />
moaswavebda da es beWdebi unda axsniliyo saswaulebrivi gamocxadebiT.<br />
mere ioane maxarobelma ixila am beWdebis axsna da didi saswaulebi.<br />
Semdeg `saswauli didi gamoCnda caTa Sina: dedakaci, romelsac emosa mze da<br />
mTovare iyo queSe ferxTa misTa da Tavsa zeda missa gvirgvini varskvlavTa aTormetTa~<br />
(gamocxadeba, 12, 1).<br />
amisi msgavsi saswaulebi moxda mcxeTaSi mcxeTis-jvrisa da sveticxovlis aRmar-<br />
Tvis Semdeg.<br />
im wignis gragnilad warmosadgenad, romelic wm. ninos eboZa, gasaTvaliswinebelia<br />
`gamocxadebis~ Semdegi sityvebi: `da caÁ warigragna, viTarca wigni wagragnili<br />
da yovelni mTani da borcuni adgilTa TvisTagan SeiZrnes~ (6, 14).<br />
es wigni, romelic wm. ninos eboZa, faqtobriv pirveli qristianuli wignia saqar-<br />
TveloSi ninos mosvlis Semdeg, Tumca gasaTvaliswinebelia leonti mrovelis cnoba,<br />
rom mefe revma saxareba Seiyvarao. aq albaT berZnuli saxareba igulisxmeba da<br />
ara qarTuli Targmani. ninos `wignSi~ 8 muxlia saxarebidan, xolo erTi muxli pavles<br />
epistoledanaa.<br />
maSasadame, wm. nino unda warmovisaxoT xelSi gragniliT, romelic warmoadgens<br />
didi saidumloebis Semcvel wigns, rasac mowmobs is, rom es wigni qristes beWdiTaa<br />
dabeWdili. wm. nino saqarTveloSi qristianobis damamkvidrebelia. qristianoba mwignobruli<br />
religiaa da misi gavrceleba gulisxmobs qristianuli wignis gavrcelebas.<br />
erTi detalic: klasikur qristianul egzegetikaSi RvTismSoblis erT-erTi simboloa<br />
wigni. `wigni~ erT-erTi saRvTismSoblo `saxelia~ (Tu vityviT wm. dionise areopagelis<br />
mixedviT _`saRvTo saxelni~ da ara metafora). saRvTo da saRvTismSoblo<br />
`saxelni~ dadgenilia-xolme, metafora ki Tavisufali mxatvruli arCeviT iqmneba,<br />
amitom ar SeiZleba iTqvas _ `siZe~ qristes metaforaao; es gaugebrobaa. `siZe~ macxovris<br />
simboloa da aseT simboloebs saRvTismetyvelo Sinaarsi aqvT. aseTi azri-<br />
Taa `wigni~ simbolo RvTismSoblisa, viTarca gankacebuli logosis mSobeli, e. i.<br />
mSobeli qveynierebis sazrisisa. sainteresoa gelaTis akademiis emblema: esaa gadaSlili<br />
wigni (simbolurad RvTismSobeli, mSobeli amqveyniuri logosisa), TviT logosi<br />
ki Caxazulia am wignSi yvavilovani mzis simbolikiT. qristes simbolurad `simarTlis<br />
mzec~ hqvia. esec igulisxmeba aq.<br />
aseT principebs fundamenturi mniSvneloba eniWeba qristianobaSi.<br />
86
qriste aris ufali, sulieri mefe xalxisa da amisTvisve awames igi. jvris maRla<br />
firfitaze dacinviT dauweres – iudevelTa mefeao. ver xvdebodnen, rom am dasacinad<br />
gamiznuli sityvebiT, sinamdvileSi, WeSmariteba gamoiTqmoda. qriste xom mar-<br />
Tlac sulieri mefe iyo xalxisa. magram macxovarma daimdabla Tavi da ewama viTarca<br />
mona, jvars ecva iseve, rogorc es miRebuli iyo romaelTa mier monaTa mimarT.<br />
amitomac ambobdnen xolme qristeze: `romeli xati RmrTisaÁ iyo, xati monisaÁ Seimosao~<br />
(sinuri mravalTavi, 17), macxovarma `Tavi Tvisi daimdabla da xati monisaÁ mii-<br />
Ro~ (filipelTa mimarT, 2, 7). giorgi aToneli ase mimarTavda qristes: `aha, simaRle<br />
simdablisa Senisa~ (naTlisRebis sagalobeli. 353). TviT macxovari eubneba Tavis mowafeebs:<br />
`me varo Soris Tqvensa viTarca msaxuri~ (l. 22, 27). yovladwminda RvTismSobeli<br />
Tavis Tavze ambobda: me varo `mxevali uflisa~ (l. 1, 38). amave dros mTels<br />
saqristiano mwerlobaSi iwodeba sulier dedoflad.<br />
yovelive amis fonze sruliad gasagebi unda iyos, rom wminda ninos erTsa da imave<br />
dros ewodebodes dedofali da tyve. rogori konkretuli biografiuli safuZvelic<br />
ar unda movuZebnoT amas, mTavaria mainc amgvar saxeldebaTa zogadi simboluri<br />
Sinaarsi. wm. nino aris qarTvelTa sulieri dedofali da amave dros, simboluri azriT,<br />
wm. nino aris tyve da msaxuri saqarTvelosi. amitom asec SegviZlia vTqvaT: wm.<br />
nino imitomaa `dedofali~, rom `tyvea~ da `tyvea~ imitom, rom `dedofalicaa~. erTic<br />
da meorec simbolurad unda gvesmodes. esaa mTavari da ara is, rom realurad mar-<br />
Tlac iyo tyve anda marTlac iyo Tu ara dedofali.<br />
ai, kidev, sxva zemores msgavsi magaliTebi: wm. nino saqarTveloSi movida ierusalimidan,<br />
Tanac iqauri patriarqis, misi biZis, dedis Zmis xeldasmiT. es realobaa.<br />
magram es konkretuli faqti Seicavs zogad azrsac: igi gamoxatavs, rom qarTuli eklesia<br />
ierusalimuri warmoSobisaa. e. i. qarTul eklesias saTave udevs qristianobis<br />
ZirTa-ZirSi, ierusalimur qristianobaSi, sadac saerTod iwyeba qristianoba. aqedan<br />
modioda CvenSi konstantinepolTan erTad qristianobis pirvelsafuZvlebi.<br />
wm. nino ki Tavadaa gansaxovneba qarTuli eklesiis ierusalimuri warmoSobisa da<br />
imisac, rom qarTuli eklesia Tavidanve Camoyalibda konstantinepolis daxmarebiT;<br />
iqidan gamogzavnes pirveli RvTismsaxuri, saeklesio wignebi da siwmindeni. `netarsa<br />
ninos elene surviliTa uwoda dedoflad da Tvissa sworad da sworad wmidaTa mociqulTa~<br />
(8, 5).<br />
d) SegviZlia vTqvaT, rom sayuradRebo ikonografiuli Temaa erTianad warmodgena<br />
wm. elenesi da wm. ninosi. amas religiurTan erTad SeiZleba kulturologiuri Sinaarsic<br />
mieniWos. amiT SeiZleba gamoixatos qarTuli eklesiis gaerTianeba bizantiis<br />
religiur da kulturul samyarosTan. ioane-zosimec xom ambobs: `eseni ariano orni<br />
dani, viTarca mariam da marTa~. saxarebis mixedviT, mariam da marTa iyvnen ieso<br />
qristes megobris debi. ioane-zosime qarTul enas simbolurad uwodebs lazars. ma-<br />
Sasadame, pirobiTadve Tu vityviT, wm. nino da elene `debia~ qarTuli enisa da (rac<br />
mravalmxrivaa gaazrebuli Tamaz Cxenkelis mier. – mSvenieri mZlevari, 1978, 278 da<br />
Semdeg).<br />
aqve erTi sruliad gansakuTrebuli idea Semodis. ioane-zosime (X s.) Tavis cnobil<br />
himnografiul TxzulebaSi `qebaÁ da didebaÁ qarTulisa enisaÁ~ aRniSnavs: qar-<br />
Tuli enao `axalma ninom moaqcia da helene dedofalma, romelni ariano orni dani,<br />
viTarca mariam da marTa~.<br />
mravali ram aris aq sayuradRebo. upirveles yovlisa, is, rom qveynis moqcevis<br />
yvelaze mniSvnelovan gamoxatulebad miCneulia enis moqceva. enis moqceva, cxadia,<br />
gulisxmobs enis gaqristianebas. es niSnavs ara mxolod imas, rom enaSi Semovida<br />
qristianuli Sinaarsis mqone sityvebi. es TavisTavad. mTavaria sxva: mTavaria, rom<br />
enobrivi msoflxedva qristianuli xdeba. ena araa ubralod urTierTobis saSualeba.<br />
`ena~ azrovnebasac gulisxmobs da mas gamoxatavs. enis sulieri Sinaarsi xdeba qristianuli,<br />
qristianuli sazrisis matarebeli anu logosuri, gankacebuli logosis<br />
anu qristesadmi Semsgavsebuli. es aZlevs safuZvels ioane-zosimes, rom Tqvas: qar-<br />
87
Tul enas saxarebaSi simbolurad lazare hqviao da amiT man iwinaswarmetyvela qar-<br />
Tuli enis aRdgineba momavalSi.<br />
k. kekeliZe aRniSnavs: nino iyo qarTvelio. amis erT-erTi safuZvelia is, rom nino<br />
iyo kabadokieli, e. i. im mxridan, sadac odiTganve qarTveli tomebi saxlobdnen. igi<br />
bizantiur-ierusalimur kulturaze iyo aRzrdili da mas es unda daenerga saqar-<br />
TveloSi, qarTul enaSi.<br />
e) wm. ninos saxes axali ideebis danergvasTan erTad aqvs sxva funqciac: esaa Zveli<br />
idealebis daZleva anda maTi miTosuri Sinaarsis daZleva da axleburad gaSinaarseba.<br />
qristianobis SemosvlasTan erTad aucilebeli iyo ara mxolod Zveli kerpebis<br />
damxoba, aramed maTi rwmenis aRmofxvra. daimsxvra armazuli panTeoni, mefe miriani<br />
darwmunda, rom xiluli mze ar SeiZleboda yofiliyo RmerTi. aseve dasaZlevi iyo<br />
qalRvTaebani, rwmena maTi grZneuli Tvisebisa. amitom nawarmoebSi wm. ninos saxeSi<br />
sagangebod yuradRebuli da aqcentirebulia iseTi Tvisebani, romlebiTac SeiZleboda<br />
qalRvTaebaTa RvTaebriobis ganqiqeba. es mowodebulia sxvadasxvagvarad. magali-<br />
Tad, roca wm. nino saswaulebrivad mkurnalobs, amas igi xsnis ara sakuTari ZalisxmeviT,<br />
aramed masze gadmosuli RvTaebrivi madliT.<br />
wm. ninos dasaxasiaTeblad friad niSandoblivia Semdegi epizodic: ninom gankurna<br />
Rrmad avadmyofi mogvi mTavari, sparsi xuara, nana dedoflis dedis Zma, etyoba,<br />
ukvirdaT, ucxo rwmenis qali rogor axorcielebda imnair saswaulqmedebaso, rac<br />
TavianTi RmerTebisTvis unda mieweraT. mefe kmayofili unda yofiliyo, magram misi<br />
usiamovno gancvifrebac igrZnoba. avtori axerxebs mirianis ganwyobis niuansirebas:<br />
mefeo `orgulebiT etyoda ninos:L `romlisa RmrTisa ZaliTa iqm saqmesa amas kurnebisasa?<br />
anu xar Sen asuli armazisi, anu Svili zadenisi?~<br />
aqedan Cans, rom arsebulan RmerTqalebi: asuli armazisa da asuli zadenisa. maT<br />
mkurnalobis Zalas miawerdnen. wm. nino ki amas uaryofs da yvelafers miawers qristes.<br />
miriani arafers ambobs ZvelTaZveli qarTuli RmerTebis gacisa da gaimis asulebze,<br />
qarTul qalRmerTebze. magram, cxadia, isini arseboben, magaliTad, rogoric<br />
iyvnen, dali an mzeqali, samZivari da sxvani. wm. ninos maTi qalRmerTobac unda daeZlia.<br />
aseve arsebobda adgilis dedis kulti. es warmarTuli kulti iyo. am kults upirispirdeboda<br />
wm. ninos yofna mayvlovanSi. es gulisxmobda adgilis qristianulad<br />
gasulierebas, adgilis warmarTulad sakralizebis winaaRmdeg.<br />
amrigad, wm. nino saqarTveloSi adamianis qristianuli idealis pirveli gansaxierebaa.<br />
igi amaRlebuli saxea. misi saxe, upirveles yovlisa, dakavSirebulia saqar-<br />
TveloSi momxdar yvelaze did qristianul saswaulebTan: es iyo sveticxovelis<br />
aRmarTva, `aTi sityva~, moqceva qarTuli enisa, rac niSnavs, rom wm. ninom saqarTvelos<br />
SesZina misi arsebobis Tanamaradiuli suliereba.<br />
4. mefe miriani da nana dedofali<br />
romantikuli kulturologiis kvalobaze Tu vityviT, saqarTvelos istoriaSi<br />
erT-erTi yvelaze didi mefe iyo miriani, ramdenadac saqarTvelos istoriaSi ar momxdara<br />
imaze ufro mniSvnelovani movlena, rogoric iyo qristianobis miReba. bolo<br />
drois qarTul istoriografiaSi mkvidrdeba azri, rom dasavleT saqarTveloSiac am<br />
dros (IV s.) gavrcelda qristianoba (da ara VI s-Si, rogorc adre fiqrobdnen).<br />
SeiZleba iTqvas, xalxi Sinagani sulieri mzaobiT Sexvda wm. ninos qadagebas.<br />
amiT xorcieldeba ioane naTlismcemlis idea _ `ganmzadeniTo gzani uflisani~ (mT.<br />
3,3). es ver moxerxda andria pirvelwodebulis Semosvlisas. SeiZleba kiTxvac ki gaCndes:<br />
winaswar xom ar icoda qarTvelTa samefo karma wm. ninos momavali Semosvlis<br />
Sesaxeb? cxadia, samefo kari amas ver gamoavlenda, ramdenadac igi am dros<br />
88
sparselTa did gavlenas ganicdida. es iyo didi saidumlo. saqarTveloSi unda momxdariyo<br />
jerarnaxuli udidesi gardatexa.<br />
1. qristianobis erT-erTi pirveldamamkvidrebeli nana dedofalia. pirvelad mas<br />
vxedavT armazobis dResaswaulze da naklebad Cans igi samefo palatebis atmosferoSi.<br />
niSandoblivia, rom nana dedofali ufro warmodgenilia wm. ninos mimdevar<br />
qalTa wreSi, vidre sakuTriv dedoflis saxiT. dedoflobaze maRla dgeba suliereba.<br />
Tavis mimdevar qalebs ki wm. nino sikvdilis win ase mimarTvada: `asulno sarwmunoebisano,<br />
maxlobelno RmrTisano, d e d o f a l n o Cemno. gxedav Tquen, viTarca<br />
pirvelTa maT wmidaTa dedaTa yovelsa mas sarwmunovebasa da siyuarulsa Rmr-<br />
Tisasa. da ginebs gzaTa CemTa cnobaÁ glaxakisa mxevlisa TquenisaTa. da gauwyoca:<br />
esera mosrula suli Cemi xorxad Cemda. dameZinebian ZiliTa miT CemisaÁTa saukunod~<br />
(105).<br />
wm. ninos irgvliv jer sefe qali SroSana Cans, mere viRac berZnulad metyveli<br />
qali, mere anatos, mefis baRis mcveli, mere sidonia, abiaTar mRvdlis asuli (romelic<br />
TxrobaTa erT-erTi Tanaavtoria). igi ambobs: pirvelad nino vixileo mcxeTis<br />
TavSi, maRal koSkze da mere brinjis (e. i. akakis) xis qveS, bratman mefis dasasvenebel<br />
adgilaso. sidonia imasac hyveba, rom armazisa da sxva kerpTa damsxvrevis Semdeg<br />
6 wlis ganmavlobaSi wm. ninom Svidi qali dagvimowafao `sjulsa missa~, da mayvlovanSi<br />
yofnisas gankurna man dedofali nana, romelsac manamde veravin Svelodao.<br />
mere nana sTxovs Tavisi biZis, mogvi xuaras gankurnebas. isic gankurna. ninom es mogvi,<br />
nana dedofali da sidonia mefis baRSi waiyvana, is kaci naZvis qveS daayena, aRmosavleTiT<br />
mimarTa, xelapyrobiT alocvina da ase gankurna. isic daemowafa. da es<br />
iyo pirveli sparsi, romelic qarTlSi moiqca.<br />
amis Semdeg bevri ram ara Cans, magram rCeba kiTxvebi, romlebic aSkarad aqvT ga-<br />
Tvaliswinebuli TviT Tavdapirvel avtorebs, magram aras amboben, dumils amjobineben.<br />
moiqca nana dedofali, wm. ninos mowafe gaxda da mefe mirianma TiTqos arc ki<br />
icis es da ise midis sanadirod TxoTis mTaze, sadac mas didi saswauli da moqceva<br />
elis. mxolod gviandel redaqtirebaTa Soris gamoCnda SeniSvna, rom mefe gawyra dedoflisa<br />
da mTavarTa moqcevis gamoo.<br />
TxoTidan dabrunebul moqceul mirians didi sixaruliT egebeba nana dedofali<br />
da mTeli qalaqi. arc aq, sadac ufro mosalodneli iyo, ara Cans nana dedofali sxvisgan<br />
gamorCeulad. igi warmodgenilia, rogorc Tanaswori TanasworTa Soris. arada,<br />
igia erT-erTi damwyebi sxvaTa moqcevisa. SeuZlebelia sagulvebeli mainc ar iyos,<br />
rom mas mefe yovelTvis TanaugrZnobs. dedofali ambobs da akeTebs imas, rasac<br />
ver gamoamJRavnebda mirian mefe. SeiZleba, ninos damkvidreba samefo baRSi swored<br />
nana dedoflis TanxmobiT moxda. aseT mosazrebebs mtkicebis mizani ara aqvs. esaa<br />
fiqrebi, romlebic bunebrivad unda aRgveZras wminda nana dedoflis mimarT. igi<br />
CvenSi aRibeWdeba viTarca saxe pirveli qristiani qarTveli dedoflisa, romelic<br />
iyo aRvsili kdemiT, mdumare rwmeniT, TanalmobiTa da sixaruliT, yovelgvari qristianuli<br />
saTnoebiT. igi pirvelsaxea wm. Tamarisa da wm. qeTevanisa. man pirvelma cxadyo,<br />
rom yovelgvar aRmatebulobaze, TviT samefo Rirsebebze zeaRmatebulia qristianuli<br />
saTnoebani. igi `wminda mxedris~ qaluri iersaxea.<br />
2. mirian mefis ikonografiuli xatebaTagan umTavresia mainc misi yofna sveticxovelTan,<br />
Tumca piradad misi saxis warmosaCenad upirvelesia TxoTis mTaze mzis<br />
dabnelebis epizodi. amiT ganmeorda saswauli, kerZod, is, rac damaskos gzaze pavle<br />
mociquls gadaxda, roca qristianTa mteri savle (saul) sulierad gardaiqmna, moiqca<br />
da sul sxva pirovneba gaxda. es iyo pavle mociquli. damaskos gzaze mas Caesma<br />
saswaulebrivi xma da es iyo xma RvTisa _ `saul, saul, raÁsa mdevni me? me var ieso,<br />
romelsac Sen mdevni~ (saqme, 26, 14-15). Camowolila ukuni. yvelani miwaze damxobilan<br />
da verafers xedavdnen. locviT evedrnen RmerTs da gamoCnda naTelic. es iyoo ara-<br />
Rameuli naTeli, naTeli naTelsa Sina. Semdeg pavle hyveba: `Sua dRe gzasa zeda vi-<br />
89
xile zeciT gardamo ubrwyinvalesi mzisaÁ, gamomibrwyina me naTeli da Cem Tana mogzaurTa<br />
maT~ (saqme, 26, 13).<br />
mTeli es saswauli saocari msgavsebiT meordeba mirianisTvis TxoTis mTaze mzis<br />
dabnelebisas. ar unda vifiqroT, rom es iyo qarTveli avtoris mxatvruli warmosaxva.<br />
jer erTi, es iqneboda hagiografiis mTeli arsis ugulebelyofa: aq xdeba-xolme<br />
mimsgavseba, magram ara gamogoneba. meore: am epizods arsebiTad erTnairad gadmocemen<br />
IV-V saukuneebis berZeni avtorebi. ase rom, aRniSnuli epizodis istoriulobaSi<br />
eWvi ar unda SevitanoT. aseTi eWvebi qarTuli hagiografiis Seswavlis ganvlili<br />
etapia.<br />
moxda is, rac unda momxdariyo. mirianis sulSi armazis msxvrevis Semdeg ueWvelad<br />
gamoCndeboda Tundac raRacnairi sinaTlis wertili, romelic mas qristeze daafiqrebda.<br />
mTavari eWvi unda dakavSireboda mzis RmerTobas, radgan mze iyo qar-<br />
TvelTa mTavari RvTaeba (da ara mTvare, rogorc adre fiqrobdnen. armazi ki sparsTagan<br />
Tavsmoxveuli iyo). amitom mirians imTaviTve aReZvroda fiqrni mzeze. nadiroba<br />
Zvel cnobierebaSi fiqrTaaRmZvrelia. nadiroba raRac gansakuTrebulis molodinia.<br />
mirianis mzis dabneleba dRisiT moxda, `Sua samxar oden~ (134). `dabnelda mis zeda<br />
mze da iqmna Rame ukuni, bneli friad. dafarna bnelman areni da adgilni igini~<br />
(135). mxleblebi daifantnen da marto, SeSinebuli da SeZrwunebuli iareboda tyesa<br />
da RreSi da Semwed uxmobda armazsa da zadens, magram amaod. mirians gasCenia gancda,<br />
rom cocxliv jojoxeTs Cavvardio da maSin man mimarTa ninos RmerTs: `RmerTo<br />
ninoÁso, ganminaTle bneli ese da aRviaro saxeli Seni; da aRvhmarTo Zeli juarisa<br />
SensaÁ da Tayuanis-vsce mas. da aRgiSeno saxli saxlad Senda da salocvelad Cemda<br />
da viyo morCil ninoÁsasa da sjulsa zeda hromTasa~ (gv. 135 `hromTa Sjuli~ ix. gv.<br />
132).<br />
usmina RmerTma mirians, naTeli gamobrwyinda da gananaTla suli mirianisa. miriani<br />
cxenidan Camoxda, locvad davarda da RmerTs hmadlobda. yvelaferi es mirianis<br />
did Sinagan sulier ZvraTa maCvenebelia. miriani dabnelebuli mzis fonze pirdapiri<br />
saxiTac SeiZleba warmovidginoT da sulieri SinaarsiTac. es iyo gamoxatuleba misi<br />
sulis dabnelebisa (arc pavles epizodSia uSualod mzis dabneleba). roca man<br />
Tavisi sulieri sibnele SeigrZno, sinaTlec maSin ixila, ixila `mze simarTlisa~<br />
anu qriste. amitomac ambobda Semdeg miriani: `aman netarman (ninom) aRunTo gulsa Cemsa<br />
sanTeli igi naTlisaÁ da Sua Ramesa oden miCuena mze igi simarTlisaÁ brwyinvaled,<br />
qriste RmerTi~ (158).<br />
swored suliT ganaTlebuli pirovneba xdeba Rirsi imgvari xilvisa raic mirians<br />
ewvia sveti-cxovlis aRmarTvis Semdeg; `viTarca riJuraJu oden iyo, aRdgomil iyo<br />
mefe gulgdebuli urvaTagan (radgan sveti-cxoveli ar myardeboda. r.s.) da mixeda<br />
samoTxesa mas (anu – Tavis baRs), dawyebulsa mas missa eklesiasa, rameTu mun mtkice<br />
iyo gonebaÁ misi da ixila mun naTeli, viTarca elvaÁ zecamde aRwevnuli samoTxesa<br />
mas Sina~ (142).<br />
maSasadame, man erT-erTma pirvelma ixila, rom sveti-cxovelma SeaerTa zeca da<br />
miwa. aseTi xilva ki rCeulTa xvedria.<br />
mirianis xilvaTa siRrmes da, gnebavT, maT mSvenierebas, kargad warmogviCens misive<br />
werili anu `wigni mirianisa~, sadac naTqvamia: `dafara Rrubelman wmindaÁ nino,<br />
xolo wmindaÁ igi yoladve naTelsa Sina ars da yovelTa ganguanaTlebs~.<br />
mirianis saxe, cxadia, dakavSirebulia armazis panTeonTan da armazis panTeonis<br />
msxvrevasTan. mirian mefe ase uxsnis ninos armazuli panTeonis RmerTTa raobas: `ucxosa<br />
mas sityvasa nu ityvi, hromTa maT SecdomilTa Sjulsa da nu gnebavn yovladve<br />
aqa Tqumad, rameTu aha esera RmerTni, didTa nayofTa momcemelni da soflis mpyrobelni,<br />
mzis momfenelni da wvimisa momcemelni, queyaniT nayofTa gamzrdelni, qarTlisani,<br />
armaz da zaden, yovlisa dafarulisa gamomeZiebelni, da Zuelni RmerTni mamaTa<br />
CuenTani, gaci da ga~ (132). aq Cans, rom erTi mxrivaa armazi da zadeni, romle-<br />
90
ic TviT mzesac ki aniWeben Zalas, xolo meore mxrivaa uZlieresi adgilobrivi RmerTebi<br />
gaci da ga (isini mefe azos droindelia). aseTia, mirianis mixedviT, Sinaarsi<br />
mcxeTis warmarTuli panTeonisa.<br />
garegnulad ki armazis panTeons aseTi saxe aqvs: dgas spilenZis kaci, tanze oqros<br />
jaWviT, Tavs axuravs oqrosive Cafxuti, `samxarni esxnes frcxili da bivriti~,<br />
iSviaTi Zvirfasi qvebi, xels eWira galesili moelvare xmali da TiTqos Tavsac ki<br />
hkveTda sulier mters. marjvniT edga oqros kerpi gaci, xolo marcxniv kerpi vercxlisa<br />
ga. ase warmoudga wminda ninos armazis panTeoni. rogorc Cans, igi am dros<br />
Camoayalibes qristianuli samebisadmi dasapirispireblad. sxvafriv moulodnelia,<br />
rom aq ar dgas zadenis kerpi.<br />
armazis panTeonis centrSi sparsuli kerpia, mas orTav mxriv udgas ori qarTuli<br />
RmerTi, `RmerTni mamaTa CvenTa~. ase Seurwyes erTmaneTs sparsuli da qarTuli warmarTuli<br />
kerpebi da ase Seqmnes Taviseburi samoba, raTa is daepirispirebinaT qristianuli<br />
samebisaTvis.<br />
armazobis dRes yvelaferi sadResaswaulod iyo morTuli da aq modioda uamravi<br />
xalxi, mefe-dedofali, modiodnen sxva mxareebidanac.<br />
wm. nino SeaZrwuna kerpTa Tayvaniscemam. misi locvis Semdeg daiwyo armazis msxvreva.<br />
daeca yvela kerpi, yvelaferi moispo, gacamtverda da napralSi Cacvivda. gadarCa<br />
mxolod erTi ram, bivritis Tvali patiosani, romelic wm. ninom ipova, da vi-<br />
Tarca im Zveli ukeTurebidan gadarCenili raRacnairi marcvali sikeTisa, Zvel qalaqSi<br />
wamoiRo. iq `brinjis~ (akakis) wm. xesTan mivida, jvari gamosaxa da iloca.<br />
mirianma sul sxvanairad aRiqva armazis msxvreva. igi armazis msxvrevas TiTqos<br />
mis saboloo mospobad ar Tvlis. misi azriT, es damxoba armazisa misma mterma, qaldevelTa<br />
RmerTma `iTruSanam~ moaxerxa (igive – iTrujani, eTrojani, anu atroSani).<br />
armazsac ZaluZs misi daTrgunvao. gamodis, rom mirians ori sawyisi swams: keTili<br />
armazi da borotebis ganmasaxovnebeli `iTruSa~ anu atroSani (romelic Semdeg varqenma<br />
iwama). Tu es asea, aq mazdeanuri dualizmia, rac sruliad gansxvavdeba qrisianuli<br />
monizmisgan. maSasadame, armazuli panTeoni mirianisTvis formiTac da SinarsiTac<br />
politTisturi (mravalRmerTovani) da dualisturia (amRiarebeli ori sawyisisa).<br />
armazis msxvreva mirianis principTa msxvrevaa da misi gardaqmnis winapirobaa. amitom<br />
simboluri Cans, rom armazis msxvreva daukavSirda fericvalebis dRes, eqvs agvistos<br />
(`meeqvse Tves~. am dros martis weliwadi iyo).<br />
mirianis saxis warmosadgenad sagangebod unda iqnas yuradRebuli `mirianis wigni~.<br />
Tavdapirvelad es wigni dawerilia iakob mTavarepiskoposis xeliT. mas is gadaucia<br />
salome ujarmelisaTvis, mefis Zis, revis colisaTvis. salome Tavad cxaddeba<br />
wm. ninos ambebis erT-erT umTavres aRmwerad. es wigni dawerilia imis Semdeg, rac<br />
`dafara Rrubelman wmindaÁ nino~ (161). amitom miviCnevT am wigns erT-erT upirveles<br />
qarTul qristianul nawarmoebad. iqneb, imasac SeiZleba mieniWos mniSvneloba, rom<br />
es nawarmoebi iwyeba uZvelesi enobrivi – `iyo~, sadac `iyos~ Semdeg aucilebelia<br />
orwertili daiweros, radgan mas mohyveba sxva Semasmeneli, romelic winadadebis ZiriTad<br />
azrs gamoxatavs (ase iwyeba `wminda ninos cxovreba~ Tavidanve da `SuSanikis<br />
wamebac~).<br />
dasawyisSi gadmocemulia sulieri sibnele warmarTuli saqarTvelosi, Semdeg armazisa<br />
da zadenisaTvis sisxliani msxverplSewirva CvilTa yrmaTa; mere mosvla ninosi,<br />
romelicaa tyve da dedofali, `deda~ yovelTa da mirianisac. amas mohyveba<br />
cnobili sityvebi: `aman wmindaman aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ da Suva Rames<br />
oden meCuena me mzeÁ igi brwyinvaleÁ~ (asea Satberdul variantSi, ZqalZ, I, 158).<br />
aqve gacxadebulia, rom wm. ninos wyalobiT saqarTveloSi daiwyo `axali cxovreba~<br />
(esaa arsebiTi), aRimarTa `sveti naTlisa~ da moikveTa saswaulebrivi sajvare<br />
xe, aRimarTa sami mTavari jvari (mcxeTasTan, TxoTis mTaze da ujarmaSi).<br />
91
eklesia aSenda mayvlovanSi, xolo qvemo eklesias Seerqva `wmindaÁ wmindaTaÁ~,<br />
solomonis uZvelesi taZris uwmindesi adgilis (`dabiris~) mibaZviT (Tumca am eklesias<br />
imTaviTve ewoda sionic da 12 mociqulTa eklesiac da, rac mTavaria, sveti-cxovlis<br />
taZari).<br />
miriani ambobs: aq, sveticxovelSio, `yovladve ver vikadrebdi karTa misTa ganmuxad<br />
Tvinier xolo dResa kviriakesa. arca Sesvlad vin ikadrebdao Tvinier mRvdel-<br />
Tasa, romelni galobed mas Sina, rameTu SiSi didi dacemul iyo yovelsa zeda kacsa<br />
suetisa misgan cxovelisa da hxedvida yoveli kaci suetsa mas viTarca Zalsa RmrTisasa~<br />
(160).<br />
aq verc miwis gaWra vikadre da amitom `Sevmzade zemo saflavi Cemio~, _ wers miriani.<br />
aqve uwodebs mefe ninos `deda Cemsa~ da Semdegaa – `dafara Rrubelman wmindaÁ<br />
nino~. mere _ wm. ninos dakrZalva bods, `daba kolxeTsasa~ (asea WeliSur variantSi,<br />
_ ZqalZ, I, 161). da uwyeba eklesiis aSenebisa. sul bolos ki mrwamsis magvari locviTi<br />
sityvebia (gv. 162).<br />
`mirianis wignSi~ igrZnoba didi rwmena da sulieri siRrme da vityodiT – friad<br />
maRali literaturuli kulturac. es SegviZlia davinaxoT araerT zemomoxmobil magaliTSi.<br />
aq aris zemoaRniSnuli antinomiuri daxasiaTebani wm. ninosi: utyvi da qadagi,<br />
tyve da dedofali, ucxo da deda. aq aris qristianizebuli miTosi: samonadireo<br />
miTosi sakralur xeze, romlis nayofiT irmebi ganikurneba. aqve naTlis svetis<br />
zecad aRvlenis locvaa. aqvea mSvenieri epizodi jvarTa aRmarTvisa. zogierTi aqauri<br />
saxe paradigmis anu sanimuSo saxis mniSvnelobas iZens Semdgomi xanis saxismetyvelebaSi.<br />
aseTia _ `Suva Rames oden meCuena me mzeÁ igi brwyinvaleÁ~, romelic winasaxea<br />
rusTvelis `mziani Ramisa~ an d. guramiSvilis saxismetyvelebisa: `vinemdis ganaxldeboda<br />
Zveli dRe, Rame mziani...~<br />
aseve maRali kultura Cans `mirianis anderZSi~, romelic mas dautovebia Tavisi<br />
Zis, revisa da Tavisi meuRlis nanasadmi. anderZis pirvelsave striqonebSi stiluri<br />
sinaTlea, aqaa sinatifisa da sisadavis kultura; `aha esera, me warved, vinaÁca (saidanac)<br />
moved~. xolo Svils ase ubarebs: `Sen esred hyofd: Tavi Seni Sehvedre suetsa<br />
mas zegardamodidebulsa da patiosansa juarsa caTa Sina Cinebulsa. da iyavn Seni<br />
moslvaÁ miwad Zilad saukunod sarwmunovebasa zeda wmidisa samebisasa~ (163).<br />
maSasadame, mirianis Rvawli qristianul aRmaSeneblobasTan erTad, literaturul<br />
Semoqmedebasac moicavs. igi pirvelsaxea yvela im Semdgomi xanis qristiani mefeebisa,<br />
romlebic literaturul Semoqmedebas eweodnen. magaliTis mniSvneloba eniWeboda<br />
imas, rom aseTi mefiT daiwyo mefoba qristianul saqarTveloSi.<br />
5. axali dro da axali sivrce<br />
qristianoba aris axali cxovreba. is aris axali aRTqma (mT. 26, 28), axali sjuli,<br />
(d.l. 22,20), `moZRvrebaÁ axali~ (mr. 1, 27), mas mohyveba axali ena (mr. 16, 17). magram yvelafers<br />
moicavs axali cxovreba. macxovari ambobs: `me varo gzaÁ da me var WeSmaritebaÁ<br />
da cxovrebaÁ~ (i. 14, 6). wm. ninom moitana `axali igi Jami~ (123).<br />
qarTli moaqcia `axalma ninom~ (ioane-zosime). mefe mirianis TqmiT, ninom mogvaniWa<br />
Cven `Sjuli axali cxovrebisa~ (158). `axali cxovreba~ imas niSnavs, rom qristianoba<br />
yovlis momcvelia: is axali aRTqmacaa, axali rjulic, axali azrovnebac<br />
da axali yofac. axleburi amqveyniuri cxovrebac da axali maradiuli momavali. petres<br />
meore epistoleSi naTqvamia: `axalTa caTa da axalsa queyanasa msgavsad aRTqumisa<br />
misisa movelodeTo~ (II petre, 3,13).<br />
yovelive es drouli siaxlea. aq Cans yofiTi dro da esqatologiuri dro anu<br />
dro meored mosvlisa da sayovelTao aRsasrulisa. igi saCinod gaxdis axal casa<br />
da axal qveyanas anu sul axlebur samyaros da es iqneba sasufeveli. es dro mizno-<br />
92
ivi droa. misken svla rCeulTa xvedria. `mirianis wignis~ boloSi saubaria swored<br />
esqatologiur sasoebaze, anu qristes meored mosvlisas aRdgomis imedze.<br />
drois aseTi koncefcia qristianobam daamyara. droSi gaSinaarsda sikeTiT. adamians<br />
sikeTe aziarebs maradiulobas, e. i. mudmiv sulier cxovrebas. amitom CvenSi<br />
drois sazrisadac iqca sveti-cxoveli, viTarca simbolo macxovrisa. sveti-cxovelis<br />
aRmarTviT CvenSi aRimarTa axali drois niSansveti. yovelive am azriTaa TviT wminda<br />
nino `axali~, _ rogorc mas uwodebs ioane-zosime.<br />
Svilisadmi mimarTul anderZSi miriani ubarebda revs: `aha, esera Svilo, Seicvala<br />
bneli Cueni naTlad da mwuxarebaÁ Cueni sixarulad saukunod, rameTu ara-arsni<br />
ese arsad SevicvaleniT ZlierebiTa qristes RmrTisaÁTa, romelman queskneliT<br />
jojoxeTiT ineba aRmoyvanebaÁ Cueni~ (162).<br />
aq adamianis arsebobis friad saintereso ganmartebaa. `araarsisa arsad qceva~,<br />
Cveulebriv, samyaros Seqmnaze iTqmoda da ara adamianze. es gulisxmobda, rom Tavdapirvelad<br />
ar iyo araferi da RvTis nebiT araraobisgan Seiqmna samyaro. araraobis<br />
nacvlad Seiqmna RvTiuri raobani. ase warmoidgineboda Sesaqme, anu samyaros Seqmna<br />
RvTisagan, anu kreacionizmi. mirianis `anderZSi~ es gadatanilia adamianze. adamianis<br />
Seqmna gaazrebulia samyaros Seqmnis kvalobaze. bibliis mixedviT, pirveli adamiani<br />
araraobisagan ar Seqmnila, igi Seiqmna miwisagan RvTis xeliT. mirianTan ki aseTi gaazrebaa:<br />
araqristiani adamiani, anda, araqristian, warmarT adamianTa modgma, araraobaa,<br />
radganac is qvesknelisa da jojoxeTis mkvidria. iq ki araraoba sufevs, iq<br />
araraobis ukunia. gaqristianeba am ukunidan amosvlaa da naTelTan ziarebaa da rac<br />
mTavaria, es gvaziarebs maradiulobasTan. maSasadame, aq Cans axali garemo da aqve<br />
Cans axleburi droc. Cans maTi mTlianobac, dro-sivrculi erTianoba, anu qronotopi,<br />
literaturuli qronotopi.<br />
`wminda ninos cxovrebis~ qronotopi (dro-sivrculi mTlianobis koncefcia) mravalsaxovnad<br />
mJRavndeba. Seicvala ara marto drois gageba, aramed garemos mniSvnelobac.<br />
xorcieldeba garemos axleburi sakralizeba.<br />
rac mTavaria, mniSvneloba icvala mcxeTam. igi qristianuli siwmindis centrad<br />
gamocxadda mTeli qarTlisTvis. amitom mcxeTa miiCneva mTeli qarTlis `ierusalimad~,<br />
rasakvirvelia, simboluri gagebiT. mcxeTaSi gaCnda qristianuli Sinaarsis<br />
Semcveli toponimebi. mTa, romelzedac aRimarTa mcxeTis jvari, simbolurad golgoTas<br />
ganasaxierebda. golgoTis jvari aris `sikvdilisa sikvdiliTa damTrgunveli~<br />
(ase moixsenieben mas locvebsa da sagaloblebSi). amitom aqaur jvars ZleviT Semosili<br />
jvari ewodeba.<br />
warmarTuli mcxeTa iyo qalaqi, sadac `RmerTni RmerTobdnen da mefeni mefobdnen~,<br />
_ amas eubnebian wm. ninos faravnis tbasTan mcxeTis sanaxebidan aq mosuli<br />
mwyemsebi. am RmerTebis kulti mcxeTis mTebzea da maT xalxi aRmerTebs warmarTuli<br />
rwmeniT. aq mTebic warmarTuli iyo, zecac da wylebic. es imas niSnavs, rom yvelafers<br />
aRmerTebdnen fizikuri bunebiT. wm. nino aq armazobis dRes movida da ixila<br />
`eri ucxo, ucxoTa RmerTTa msaxuri, cecxlsa da qvaTa da ZelTa (anu xeTa. r. s.)<br />
Tayuanis scemdes~ (gv. 117). aq iyo bagini (anu samlocvelo huriaTa), iyvnen mogvebi<br />
da mzis msaxurebi (199). aqaurebi `ityodnen dambadebelad qvaTa da ZelTa. da spilenZsa<br />
da rkinasa da rvalsa, gamoberviT ganWedilsa, RmerTad Tayuanis scemdes. eseni<br />
icodes cisa da queyanisa Semoqmedad~ (120).<br />
ninos aqauroba warmoudga sibneled da ukunad. erTaderTi naTeli adgili iyo<br />
mefis baRi, romelsac erqva `mefis samoTxe~. Cans, imitom, rom aq iyo dafluli kvar-<br />
Ti uflisa (albaT, m i s i n a w i l i ). erTxans ninomac aq daisadgura.<br />
armazis msxvrevisa da sveticxovlis aRmarTvis Semdeg, mas Semdeg, rac aRimarTa<br />
jvrebi, moinaTla ena da azrovneba xalxisa, xalxi sulierebiT aRivso da aqaurobac<br />
Seicvala. ninos ukve ecxadeba naTliT aRvsili kaci. Semdeg ki ixilavs samoTxis suraTebs.<br />
igi hyveba: `orgzis da samgzis vixileo Cvenebasa Sina mciredsa mas mirulebasa<br />
Cemsa muxlTa zeda, movidian frinvelni cisani, STavidian mdinaresa, daiban-<br />
93
nian da movidian samoTxesa mas, da babilosa mas moisTulebdian da yuavilsa mas Zovdian<br />
da mowled (mowyalebiT. r. s.) Cemdamo RaRadebed, reca Cemi ars samoTxeÁ igi.<br />
gare momadgian JRiviliTa da xmobed Cemda momarT mravalferad. da Suenierad iyo<br />
xilvaÁ igi maTi. da mravalgzis iyo ese~ (123).<br />
samoTxis xilva, cxadia, sulieradaa warmosadgeni, `suliTa xolo sacnauria~. amkvidrebs<br />
rwmenas, rom saiqioSi aris didi sulieri salxinebeli. aq yvelaferi sulierebiTaa<br />
aRvsili.<br />
magram amasTanave ar SeiZleba ar iTqvas am suraTis udides esTetikur mSvenierebaze,<br />
rasac TviTon wm. ninoc aRniSnavs. aseTi samoTxisebri mSveniereba dakavSirebulia<br />
mcxeTis garemoebasTan. aq mTliandeba zeca da qveyana.<br />
am sruliad axal garemos ukavSirdeba Semdegi sityvebi, romliTac mimarTavs wm.<br />
ninos misi sulieri dai, mRvdeli abiaTaris, am `axali pavles~, asuli, sidonia: `Sen<br />
ze moiwia axali Jami~. am axal Jams axlavs zemoaRniSnuli axleburi garemo da swored<br />
esaa axleburi qronotopebi. axal dros axali garemo moaqvs, xolo axali garemo<br />
dros axleburad gaiazrebs. da esaa axali dro-sivrculi mTlianoba, axleburi<br />
qronotopuli mTlianoba. amisTana mTlianoba saSualebas gvaZlevs vTqvaT, rom aq<br />
dro sivrculia da sivrce drouli. es niSnavs, rom `axali Jami~ axal garemoebaSi<br />
Cans.<br />
literaturul nawarmoebSi aris mxatvruli dro da mxatvruli garemo da aris<br />
mxatvruli mTlianoba, anu qronotopi. `wminda ninos cxovrebaSi~ droc konkretulia<br />
da garemoc, amitom SeiZleba iTqvas, rom aq istoriulia qronotopi. sul sxvagvaria<br />
`vefxistyaosnis~ qronotopi: aq araa konkretuli dro da arc konkretuli garemo,<br />
personaJebic gamonagonia. aseTia sakuTriv mxatvruli saxismetyvelebis qronotopi,<br />
eikonuri qronotopisgan gansxvavebiT. aseTi paralelic SeiZleba moviyvanoT: roca<br />
romantizmi Semovida qarTul mwerlobaSi da damkvidrda romantikuli msoflxedva,<br />
axleburad gaiazres droc da garemoc. Tbilisi simbolizebul iqna sam saxeSi: cxovrebis<br />
siamovnebaTa simbolod miiCnies yabaxi, cxovrebis warmavlobis – mtkvari, xolo<br />
maRalsulierebisa mTawminda. n. baraTaSvili mtkvarSi warmavlobas Wvretda,<br />
xolo mTawmindaze usazRvroebasa da maradiulobas. `wminda ninos cxovrebis~<br />
qronotopi ki eikonuria.<br />
6. axleburi mentaloba<br />
qristianobam moitana axleburi azrovneba. axali mentaloba anu axleburi wesi<br />
da rigi azrovnebisa. es siaxle ar ekuTvnis mxolod warsuls, igi dRemde moqmedebs<br />
da yovelTvis cxovelmyofeli iqneba.<br />
am axleburi mentalobis arsia rwmeniTi cnobiereba, anu WeSmaritebis rwmena. We-<br />
Smariteba mxolod gonebiT ki ar unda aRviqvaT, aramed guliTac unda ganvicadoT.<br />
WeSmaritebani ara mxolod logikurad unda davamtkicoT, aramed kidevac unda SeviyvaroT.<br />
e. i. siyvarulia codnis safuZveli da safuZveli sibrZnisa, usiyvarulod ar<br />
arsebobs sikeTe codnisa. pavle mociquli ambobda: `enaTa-Ra Tu kacTasa da angelozTasa<br />
vityodi, xolo siyvaruli ara maqundes~, araraoba varo. `da maqundes me<br />
RaTu winaswarmetyvelebaÁ da vuwyodi yoveli saidumloÁ da yoveli mecnierebaÁ, maqundes<br />
RaTu yovelive sarwmunoebaÁ, vidre mTaTaca cvalebadmde da siyuaruli ara<br />
maqundes, araÁve raÁ var~ (I korinT. 13).<br />
amis gasaazreblad SeiZleba moviSvelioT literaturasTan damokidebuleba: visac<br />
literatura ar uyvars, igi mas verc gaigebs, anda, igebs mxolod garegnulad aRsawer<br />
faqtebs da ara nawarmoebTa siRrmes. aseTivea qristianuli WeSmaritebani. da<br />
garkveulwilad es nebismier sxvagvar, Tundac mecnierul WeSmaritebazedac SeiZleba<br />
iTqvas. Tu mecnierul azrs sikeTe ar axlavs, mas moaqvs boroteba.<br />
vambobT, rom gaqristianebis Semdeg icvala dro da garemoo. magram mTavaria, rom<br />
Seicvala damokidebuleba droisa da garemosadmi, Seicvala maTi gageba. mTavaria<br />
94
ara aseTi kiTxva: ra droa? aramed – risi droa? aris Jami Sobisa da aris Jami micvalebisa,<br />
Jami ngrevisa da Jami Senebisa, Jami glovisa da Jami mxiarulebisa, Jami dumilisa<br />
da Jami Tqmisa, _ ambobs eklesiaste (3). `wminda ninos cxovreba~ iwyeba ase:<br />
`iyo: maT JamTa oden giorgi kabadokieli ewama qristeisTvis, maT dReTa kabadukiaÁT<br />
qalaqiT kaci vinme mTavarTa Sesabami, monaÁ RmrTisaÁ, warvida hromed mefeTa winaSe<br />
msaxurebad~. es iyo zabiloni, wm. ninos mama, frankTa ganmanaTlebeli. maSasadame,<br />
amiT dakvalianebulia, Tu risi droa: aris Jami mowameobisa da Jami ganmanaTleblobisa.<br />
Semovida droTa axleburi aTvla; dasabamidan (qarTulad dasabamidan qristes<br />
mosvlamde 5604 wels iTvlidnen), qristes Sobidan an amaRlebidan da a. S. qveyana<br />
RvTis mier 6 dReSi Seiqmna. TiToeul dReSi 1000 weli igulisxmeboda. meSvide dRe<br />
RvTis dRe iyo da RvTis aTaswleuls gulisxmobda. amis Semdeg moelodnen qveynis<br />
aRsasruls da Tu rodis, amaze ar pasuxobs RvTismetyveleba. amaze qadagebs zogierTi<br />
eretikuli seqtebi (ieRovelebi da misTanani).<br />
sikeTiT cxovreba adamians samoTxes argunebs. asea gaSinaarsebuli adamianuri<br />
dro. RvTaebrivi dro ki maradiulobaa. maradiuli dro erTgvarad sufevs taZarSi,<br />
radgan aq gamosaxulia wminda sulebi, romlebic maradiulobis mkvidrni arian. amitom<br />
freska ar aris Cveulebrivi xelovneba, isaa xelovneba, romelic esTetikurobasTan<br />
erTad zeesTetikur sulierebas gvaziarebs. aseTivea xatic da agiografiac.<br />
axleburi mentalobisTvis mniSvnelobas iZens Semdegi principi: adamians unda<br />
SeeZlos sulieri yofierebis warmodgena e. i. marto fizikuri arseboba ki araa amqveynad,<br />
aramed aris sulieri arsebobac. sulierad marto RmerTi da angelozebi ki<br />
ar arseboben, aramed bevri sxva raimec, rac adamianTanaa dakavSirebuli. TviT adamianSi<br />
RvTis xati misi sulia. TviT adamianuri siyvaruli, rasakvirvelia, arsebobs<br />
sulierad. adamianTa keTili erTianobac sulieri faqtia. adamiani suliT fasobs da<br />
sxva nebismier warmatebas araviTari fasi ar aqvs, Tu suli adamianisa ukeTuria, Tu<br />
siyvaruliT araa ganmsWvaluli. maSasadame, sulieri yofierebis aRiareba axali azrovnebis<br />
safuZvelTa safuZvelia.<br />
freskaze Tu suliereba ver davinaxeT, gaugebari rCeba misi arsi. igive iTqmis<br />
xatwerazec, himnografiasa Tu agiografiaze. uamisod mxolod imas gavigebT, Tu rodis<br />
daiwera nawarmoebi, vis mier, romel xelnawerebSia, gavigebT mis fabulas (cxadia,<br />
esenic saWiroa), magram ver CavwvdebiT mis saxismetyvelebas anu mxatvrul azrovnebas.<br />
qristianobas rom `axal cxovrebas~ vuwodebT, es gulisxmobs sulierebis mudmiv<br />
gacxovelebas, adamianis Sinagani bunebis maradiul ganaxlebasa da srulyofas. swored<br />
saamisod aqvs didi mniSvneloba dRevandelobisaTvis agiografias, freskasa da<br />
xatweras, sagalobelsa da taZars.<br />
qristianuli saxismetyveleba marto agiografiiT rodi ifargleba. is yvelganaa,<br />
sadac maRalsulierebaa. `mSveniereba naTelia, zeciT mosuli~, _ n. baraTaSvilis am<br />
mxatvruli saxis sazrisi ver amoicnoba misive sulieri Sinaarsis warmodgenis gare-<br />
Se. kidev ufro meti mniSvneloba aqvs Semdeg fundametur msoflmxedvelobiT princips,<br />
romlis mixedviT, amqveynad yovelive arsebuli raRacis simboloa. yoveli warmoqmnili<br />
xatisebri simboloa Tavisi warmomqmnelisa. e. i. raRaciT masze migvaniSnebs.<br />
TiToeuli sagani raRaca niSniT mainc SeiZleba RvTis simbolur `saxelad~<br />
gamoviyenoT. es kargad Cans `abo Tbilelis wamebis~ pirveli Tavidan, sadac ganmartebulia<br />
RvTis amgvari `saxelebi~: magaliTad, `kari~ ewodeboda RmerTs, radgan mas<br />
sasufevelSi SevyavarT; `gza~ niSnavs, rom WeSmaritebis gzaze gvatarebs da a. S.<br />
ai, ratom migvaCnia Cven RvTiuri naperwklis simbolod is Tvali-patiosani bivritisa,<br />
romelic wm. ninom ipova armazis msxvrevis Semdeg. zemoaRniSnuli principis<br />
kvalobaze mcxeTis adgilebi ierusalimis adgilebs Seemsgavsnen. mTeli mcxeTa Cven-<br />
Tvis `ierusalimi~ gaxda (cxadia, simbolurad), mtkvari iordaned miiCnies, md. iordaneSi<br />
moinaTla qriste, amisdakvalad mtkvarSi monaTles xalxi.<br />
95
`wminda ninos cxovrebis~ mTeli saxismetyveleba zemoaRniSnuli principiTaa Sesacnobi.<br />
am TvalsazrisiT, bevri ram ukve aRiniSna. iTqva, Tu raoden mravalmxrivi mniSvnelobis<br />
Semcvelia sveti-cxoveli, viTarca wminda sulieri naTlis Semcveli da<br />
simbolo cxovrebis xisa (rasac mianiSnebs TviT ilia WavWavaZec `aCrdilSi~). aseve<br />
iqna gaazrebuli jvari vazisa da TviT wm. nino, saqarTveloSi RvTismSoblis nacvali.<br />
sulieri yofierebis da yovlismomcveli simbolurobis principiTaa gaazrebuli<br />
aseTi unikaluri saxe `wminda ninos cxovrebidan~:<br />
`moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa Cemisa davsebisaÁ, rameTu ara Tu dRe da<br />
mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa, aramed m e d R e s a d a v u R a m d e b i da<br />
igi hgia ukunisamde~ (120).<br />
`me dResa davuRamdebi~, _ esaa dRevandeli mkiTxvelisaTvis maRalmxatvruli saxe.<br />
mxolod garegnulad da konteqstis gareSe Tu aRviqvamT, aq SeiZleba miTosur<br />
warmodgenebTan Sexmianebac ki davinaxoT. es romc iyos dasaSvebi, mxolod erTi pirobiT:<br />
miTosur saxeebs hagiografia moixmobs mxolod da mxolod qristianuli gadaazrebiT,<br />
_ rogorc amas ganmartavda basili didi. aq `dRe~ Cveulebrivi dRea da<br />
ara simboluri dRe, anu qriste (gina mama-RmerTi, anu Zveli dRe). aq adamianis sicocxlis<br />
warmavlobazea saubari da ara wmindanTa sulier sicocxleze, rac maradiulad<br />
brwyinavs RvTis winaSe. wmindani ukvdeba qveyanas da ara RmerTs.<br />
konteqstic amas gvkarnaxobs: `ara Tu dRe da mze Seicvalebian wesTa zeda maTTa,<br />
aramed me dResa davuRamdebio~. ramdenadac `mze~ amqveyniur cxovrebas gulisxmobs,<br />
warmodgeba aseTi Sepirispirebani: dRe da mze, dRe da sicocxle, dRe da sikvdili,<br />
romlebic iwveven kidev erT saxes: mze da sikvdili. `mze~ amqveyniuri maradiuli sicocxlis<br />
gamomxatvelia, Torem ver iTqmoda: `moiwia Jami dRisa dalevnisa da mzisa<br />
Cemisa davsebisao~. `Cemi mze~ qritianul saxed ar miiCneva-xolme, Cveulebriv. aRiniSneba<br />
misi kavSiri miTosTan. Tumca es araa iseTi gamoTqma, romelsac qristianoba verasgziT<br />
ver Seiguebda. aq Tqmulia, rom es `mze~ `daivseba~, e. i. kvdeba pirovnuli<br />
sikvdilis msgavsi sikvdiliT. sul sxvaa `mkvdris mzis kavSiri miTosur mze-RvTaebasTan,<br />
romelic `cxreba~ adamianis sikvdilTan erTad (`xogais mindi...~).<br />
`me dResa davuRamdebi~, _ TviT amgvari amqveyniur-adamianuri Sinaarsis Semcveli<br />
saxismetyveleba potenciurad mainc sulier warmosaxvebs iTxovs. wm. nino Tavis wmindaniseuli<br />
TavmdablobiT sakuTar micvalebas Cveulebrivi adamianis sikvdilad<br />
racxs da amas maRalesTetikuri saxiT gamoxatavs: daivsebao Cemi mze, da me movakldebio<br />
(`davuRamdebi~) amqveyniuri dRisa maradiulobas. magram Cven mier amasTan gaazrebul<br />
unda iqnas, rom `suliTa mbrwyinvaleni ixareben dausrulebelsa naTelsa<br />
Sina~ (`grigol xanZTelis cxovreba~, T. II).<br />
zemoaRniSnuls sulierebiTve enaTesaveba d. guramiSvilis saxismetyveleba: `viTa<br />
davRamdi, isev gavsTendi!~<br />
sulierebis gamosaxatavad, qristianuli enobrivi msoflxedvisaTvis irRveva gramatikuli<br />
wesi, romelic gamoricxavs bunebis movlenaTa gamomxatveli zmnebis pirvel<br />
rigSi xmarebas. am TvalsazrisiT, amas `darRvevac~ aRar eTqmis. esaa enis SesaZleblobaTa<br />
aRmateba TviT gramatikul normebze.<br />
mefe mirianma uanderZa Tavis Zes revis: `Tavi Seni Sehvedre suetsa mas zegardamo<br />
didebulsao~. aq umjobesia, Tu bolo Sesityvebas warmovidgenT erTianad: `zegardamodidebuli~.<br />
ase ufro naTlad Cans, rom revma Tavi unda Seavedros `zegardamodidebulsa<br />
svetsa~.<br />
esaa naTelyofa enaSi qristianuli msoflxedvis danergvisa. axalma cxovrebam moitana<br />
axleburi ena, logosuri ena. amitom iyo, rom ioane-zosime wm. ninos mier qar-<br />
Tlis gaqristianebis erT-erT umTavres gamoxatulebad imas miiCnevda, rom man qarTuli<br />
ena moaqciao, e. i. daamkvidrao axleburi enobrivi msoflxedva, axleburi azrovneba.<br />
96
TviTdamdablebis gziT – amaRlebisaken<br />
(hagiografiul `cxovrebaTa~ gmiri)<br />
97<br />
griver farulava<br />
antikuri kulturis memkvidred mosulma qristianobam axali esTetikuri da anTropologiuri<br />
faseulobani moitana. yuradRebam gare sinamdvilesTan adamianis mimarTebidan<br />
Sinagani cxovrebis gamomzeurebaze gadainacvla ZiriTadad. antikuri literaturis<br />
gmiris Zalisxmeva obieqtur sinamdvileSi Tvalxilulad ganxorcielebul<br />
moqmedebebSi vlindeba upiratesad; igi saxelmwifoebriv Tu samxedro asparezze iRvwis<br />
an bunebis stiqiasTan WidilSi gamoavlens Tavisi sulis Zalas, saTavgadasavlo<br />
xlarTebs eWideba Tu bedisweris ganCinebas ebrZvis. qristianuli literaturis gmiri<br />
ki Sinagan brZolas da tanjvas eZleva, `sakuTar mkerdqveS myof drakonebs da<br />
gvelebs~ ebrZvis. miiCneven, rom es `mteri~ bevrad ufri saSiSia da masTan brZola<br />
ufro did SemarTebasa da gmirobas moiTxovs, vidre saTavgadasavlo kolizia. amitom<br />
esaxebaT qristianebs herakle, berZnul-romauli samyaros gmirobis idealis aRiarebuli<br />
gansaxiereba, primitiul da mouxeSav arsebad, xorciel swrafvaTa monad,<br />
romlis yvela gmiroba uxeSi fizikuri Zalis gamoyenebiT aResruleba.<br />
gamarjvebuli qristianobis pirveli laTinurenovani mwerali laqtanciusi (250-<br />
320 ww.) CamoTvlis heraklesagan amgvari ZalisxmeviT aRsrulebul saqmeebs da mravalmniSvnelovnad<br />
kiTxulobs: `ra aris aq didebuli?..~ da mere laqtanciusi TviT<br />
ganmartavs gmirobis axal, qristianul ideals: `mrisxanebis siSmagis moTviniereba,<br />
ficxi xasiaTis aRtyinebis momSvideba, ai, WeSmariti gmiris maRali saqmeebi, magram<br />
amgvari mamacobisa herakles araferi gaegeboda. gana saeWvoa, rom ufro nakleb sasaxeloa<br />
lomisa da gareuli taxis gagleja, vidre daTrgunva sakuTari mrisxanebisa,<br />
romelic yvela mxecze ufro Znelad mosaTvinierebelia. gacilebiT advilia gaumaZ-<br />
Rari harpiebisagan Tavis daRweva, vidre Zunwobisagan, pativmoyvareobisa da vnebebisagan,<br />
mudam rom aRgviZraven wyurvils pativisa da simdidrisa... gacilebiT nakleb<br />
Sromas moiTxovs im Tavlis gasufTaveba, romelSic aTasi xaria, vidre ganwmenda sulisa,<br />
romelic codvaTa gamo yovelgvari saZaglobiTaa aRvsebuli. amrigad, visac<br />
simarTle uyvars, vinc zomierebaSi moaqcevs vnebebs, romlebic yvelaze naklebad<br />
emorCilebian gonebas, erTaderTi mxolod is imsaxurebs gmiris saxels~.<br />
namdvilad amaRlebuli cxovrebisaTvis Sinagani Zalisxmevis gzas unda gavuyveT,<br />
nebelobas unda vakaJebdeT mklavze ufro. gmiri, qristianTa gagebiT, es aris<br />
adamiani, romelsac ZaluZs sruliad ganagebdes Tavis vnebebs.<br />
ase iqceva adamianis idealurobis, gmiruli SemarTebis asparezad Sinagani cxovreba.<br />
adamianis Seqmnis Zveli aRTqmiseul koncefciaSive igulisxmeba es drama. ukve<br />
aq aRar warmogvidgeba adamiani Tavisi Tavis tol bunebriv qmnilebad, erTmniSvnelovan<br />
arsebad, rogorc mas aRiqvamda klasikuri antikuroba. Zveli aRTqmis wignSive<br />
adamiani moiazreba rogorc RvTaebriv da miwier sawyisTa (vertikalur da horizontalur<br />
xazTa) gadakveTis centrSi mdgomi qmnileba. adamianis sxeuli Seqmnilia miwisagan<br />
da am gziT mierTvis saganTa samyaros. magram saganTa samyarodan adamiani Sesaqmis<br />
epizodSive gamoyofilia imiT, rom RmerTma `STabera pirsa missa suli sicocxlisaÁ~<br />
(db., 2. 7), suli RvTaebrivi. viTarca sagani, kaci iseve upyria xelT Semoqmeds,<br />
rogorc Tixa meTunes (isaia, 45. 9). viTarca ara-sagani, adamiani upirispirdeba<br />
RmerTs, rogorc partniori dialogSi. pirovnuli absoluti urTierTobaSia adamianur<br />
pirovnebasTan. absoluti ise ki ar miemarTeba adamians, rogorc sagans exebian,<br />
usityvod da usulod; RvTis Zala da meufeba adamians miemarTeba rogorc `aRTqmaSi~<br />
gamoxatuli sityvieri brZaneba erTi nebelobisa meorisadmi. swored amitom SeiZleba<br />
adamiani urC-eqmnes brZanebas (e. i. daamcros xati RvTisa, perspeqtiva uzenaesTan<br />
miaxlebisa, maSin, roca nivTs, sagans ar ZaluZs daSordes Tavis araRvTaebriv<br />
xats).
nebis Tavisuflebis kvalobaze, adami urC-eqmna Semoqmedis brZanebas (SeWama akrZaluli<br />
xili), riTac gaaxuna RvTis xati. SfoTsa da drtvinvas Seeyara, amaoebas daemorCila<br />
misi STamomavloba, gawyda kavSiri uznaesTan. adamis urCoba kontrastis<br />
principiT warmogviCens, ra aris morCileba: igi aris RvTis nebisadmi adamianis damorCileba,<br />
im mcnebaTa aRsruleba, romelTa azrsa da faseulobas SeiZleba ver<br />
vxedavdeT, magram aRviqvamdeT, viTarca gangebas uzenaesisa. `RmerTi moiTxovs Cvens<br />
morCilebas, vinaidan mas aqvs Canafiqri, romelic unda aRsruldes, aris samyaro,<br />
romelic SemoqmedebiTad unda gardaiqmnas Cveni TanamSromlobiT, RvTis Canafiqris<br />
Cven mier rwmeniT miRebiT. morCileba rwmenis niSani da nayofia... ramdenadac kanonisadmi<br />
morCileba WeSmaritia mxolod RvTis sityvisa da masTan kavSiris Sinagani mi-<br />
RebiT, imdenad am ganCinebulobaTa gamogoneoba aris ara monuri morCileba, aramed<br />
siyvarulis saqme~ (h. augraini).<br />
amgvari morCileba da simSvide sruliad ar aris pasiuri yofna da iZulebiTi daqvemdebreba.<br />
igi Sinagan ZalTa mobilizacias moiTxovs, raTa adamiani egoistur impulsebze<br />
gaabatonos, TavmdablobiT daakavSiros moyvasTan, harmoniaSi moiyvanos sociumTan.<br />
idealisaTvis, zneobrivi principisaTvis, sazogadoebrivi interesebisaTvis<br />
individi izRudavs Tu aRikveTs sapirado zraxvas, egoistur instinqts. Tavis am zraxvaTa,<br />
instinqtTa ufali, ganmgebeli xdeba, T a v i s u f a l i.<br />
qristianulma anTropologiam dRis sinaTleze gamoitana adamianuri yofnis umni-<br />
Svnelovanesi problema, erTmaneTis pirispir daayena, erTi mxriv, siamaye, qedmaRloba,<br />
ampartavnoba, pativmoyvareoba da, meore mxriv, Tavmdabloba, simSvide, morCileba,<br />
Tviniereba. ideali da zneobrivi cxovrebis mizani pirvelis meorisagan daZleva-daTrgunvaSi<br />
iqna danaxuli. am idealis poziciidan, `qristianoba eswrafvis<br />
aCvenos araraoba metismetad gaamayebuli da Tavis Tavze didi warmodgenis mqone `kacobriobisa~,<br />
romladac, upirveles yovlisa, igulisxmeboda romis aristokratia.<br />
mTavrdeba `kacobriobis bavSvoba~, misi bavSvuri yovlismcodneobiT, TviTtkbobiTa<br />
da TviTgandidebiT... jer kidev guSin adamians egona, rom TiTqmis RmerTebis tolia;<br />
mas SeeZlo ekamaTa RmerTebTan, SebrZoleboda, moetyuebina isini. dRes ki, usasrulo<br />
perspeqtivaTa gacxadebis fonze, man SeigrZno, rom `mcired gansxvavdeba WianWvelebisagan~<br />
(v. biCkovi).<br />
rom adamianma am zneobriv simaRles miaRwios, Zvel aRTqmaSi Seitaneba eTikur<br />
debulebaTa, wesTa, kanonTa, aRTqmaTa mTeli wyeba. magram Zveli aRTqmiseul adamians<br />
mainc ar ZaluZs iyos morCili RvTisa, Tumca iltvis aqeTken. pirovneba rom uzenaess<br />
damorCildes, e. i. kanoni rom Tavis SinaganobaSi moiZios (ier., 31, 33), saWiroa<br />
RmerTma Ze Tvisi mouvlinos adamianebs. pavle mociquli ityvis amis Taobaze: `viTarca<br />
igi erTisa mis kacisa urCebiT (adamisa, g. f.) codvilni Semoxdes mravalni, egreca<br />
erTisa mis kacisa morCilebiTa (qristesi, g f.) marTalni Semovidnen mravalni<br />
(rom., 5. 19). dasawyisidan dasasrulamde qristes miwieri cxovreba aris morCilebis<br />
da am gziT RmerTTan erTianobis nimuSi. maRalma mdabalis saxe miiRo, xorcielad<br />
mogvevlina ara Tavisi nebis aRsasruleblad, aramed raTa aRasrulos `nebaÁ momavlineblisa~<br />
misisa mamisa (ioane, 6, 38; maTe, 26, 39). qriste Zaldautanebeli simSvidi-<br />
Ta da TvinierebiT akeTebs uaRresad miwier saqmeebs, emsaxureba moyvasT; ar eZebs ra<br />
didebas TavisaTvis, igi ise imdablebs Tavs, rom fexebs bans Tavis mowafeebs (ioane,<br />
19, 14-15).<br />
karl iaspersi, aanalizebs ra netari avgustineseul moZRvrebas simdable-morCilebis<br />
bibliuri fenomenis Sesaxeb, ambobs: `mdabioTa Soris aigo man (qristem, g. f.)<br />
mdabiuri sacxovrisi Cveni mtvrisagan, riTac isini, romelTa morCileba surda, siamayisagan<br />
gankurna, siyvaruliT daiaxlova, raTa TviTdajerebulobaSi aRar imeryeon...<br />
ganukurnebeli siamaye unda ganikurnos RmerTis TviTdamcireba-damdablebiT yvelaze<br />
ufro saZulveli adamianuri yofnis saxed. romeli qedmaRloba SeiZleba ganikurnos,<br />
Tu mas ZeRmerTis morCileba da Tavmdabloba ar moarCens~.<br />
98
xolo ZeRmerTis morCileba da Tavmdabloba yvelaze Rrma azrs jvarcmis epizod-<br />
Si aRwevs. mas, vinc Semqmnelia caTa da xmelTa, zRvaTa da yovelTa suldgmulTa,<br />
Zalis momniWebelia yoveli ZalmosilisaTvis, romlis erT survils ZaluZs qvesknelad<br />
daanTqas mTani umaRlesni da mtvrad aqcios kldeni da cani, morCilad da udrtvinvelad<br />
miaqvs Tavisi jvari golgoTisaken da nebdeba mtarvalTa saSinel Zalmomreobas.<br />
amiT igi Tavis sikvdils gadaaqcevs yvelaze did msxveprlSewirvad RvTisaTvis<br />
– morCilebis msxverplad (1 mef, 15. 22; ebr., 10. 5-10). amgvari TviTdamdablebamorCilebiT<br />
qriste `aRadgens adamisagan ganwyvetil kavSirs (uzenaesTan, g. f.) da<br />
iRebs ra sikvdils, am kavSiris absolutur xasiaTs afuZnebs~. ase rom, SeiZleba gaviazroT<br />
`qristes cxovreba, viTarca erTgvari diptixi, romelic warmogvidgens miusafrobasa<br />
da didebulebas adamianisa: mis damdablebasa da gandidebas... gamoavlina<br />
ra sruli morCileba, ieso moiqca rogorc WeSmariti adami: man xvedrad irgo sruli<br />
martosuloba, raTa axali xalxis mamamTavari gamxdariyo, cxovrebis ulevel wyarod<br />
Seqmniliyo... aseTia gza didebisa~.<br />
jvrisa da jvarcmis simbolikaSi Tavidanve devs azri amgvari didebisa. jvari<br />
mxolod tanjvasa da sikvdilze ar migvaniSnebs, aramed jvarcmulisagan Cvens codva-<br />
Ta gamosyidvaze, Cvens xsnaze. ioane maxareblis azriT, qriste dResaswaulobs TviT<br />
jvarcmiseuli sikvdilis aqtSi (8. 28), gandiddeba imiT, rom ganadidebs mamas (amitom<br />
amboben, rom `ioanes gamocxadebis~ `Zeli~ xsnisa da `Zeli~ jvrisa igivea, rac `Zeli<br />
cxovrebisa~ (22. 2, 14); masze jvarcmuli sxeuli gaSlilia rogorc droSa, gaxsnilia<br />
rogorc wigni). iovane oqropiris mixedviT, `mjdomare qerobinTa zeda, Zelsa zeda<br />
aRmaRlda~. Kkarl iasperss moaqvs netari avgustines sityvebi: `Tavdamdablebul-damcirebuli<br />
qriste jvarze amaRlda; SeuZlebelia misi damcireba-damdableba sxva ram<br />
yofiliyo, Tu ar sidiade, umaRlesoba~. filosofosi mere Tavis mxriv umatebs: `amas<br />
adamianebTan mimarTebaSi Seesabameba Semdegi: morCileba-Tavmdabloba Tavad Cveni<br />
srulqmnilebaa. yovlad damdablebuli umaRlesi gaxdeba, morCileba-Tavmdabloba<br />
adamianis sidiaded gadaiqceva~.<br />
amgvarad, qristianuli kulturuli samyaros mkvidris gza didebisaken TviTdamdablebaze<br />
gaivlis. `romelman daimdablos Tavi Tvisi, igi amaRldes~ (maTe, 23. 12).<br />
`iqadoden ZmaÁ igi mdabali amaRlebasa Tvissa, xolo mdidari damdablebasa Tvissa,<br />
rameTu viTarca yuavili TavisaÁ, egreT warxdes~ (iak., 1. 9-19). miiCneven, rom `adamianis<br />
buneba ganzidulia madlis TvalismomWrel elvarebasa da codvis bnel ufskruls<br />
Soris, igi uciloblad SeerTvis an pirvels, an meores. sanam es Jami ar damdgara,<br />
kacis yovelgvarma materialurma keTildReobam misi mistikuri damcroba-damdableba<br />
unda warmoaCinos mxolod; da piruku, `yoveli Tvalxiluli damdableba SeiZleba<br />
sasurvel muq fonad emsaxuros faruli didebulebis gamobrwyinebas. Tavis<br />
Tavze aRebuli damcroba – saSualebaa, raTa Tavi vixsnaT sxvagvari, ontologiuri<br />
damcrobisagan~ (s. avernicevi). mas Semdeg, rac qristianoba romis imperiis ara mxolod<br />
oficialuri ideologia gaxda, aramed sruliad ganmtkicda da Zlevamosili Seiqmna,<br />
amaRlebuli sulieri cxovreba rTul, erTob niuansirebul eTikur qcevaTa<br />
kodeqss daukavSirda da, upirveles yovlisa, qedmaRloba-Tavmdablobis, siamaye-Tvinierebis,<br />
urCoba-morCilebis dapirispirebad iqna moazrebuli. gmiroba imaSi iqna danaxuli,<br />
rom simdable-morCilebis niWi sZlevs qedmaRloba-urCobis vnebas. amaze mogviTxrobs<br />
hagiografiuli mwerlobis is Janri, romelsac `cxovreba~ hqvia.<br />
amgvar TxzulebebSi adamianis RmerTTan miaxloebis gzad dasaxulia ara sulis<br />
uSualo brZola xorcTan da masze amaRleba, ara sulieri Tavisufleba materiisagan,<br />
aramed Sinagani Tviniereba, simdable da morCileba. `simdable da morCileba,<br />
_ ganmartavs i. ratcingeri, _ ori axali motivia, romlebic axla xmianoben da SiSveli<br />
spiritualizmis adgils ikaveben. agreTve adamianis gaWirvebuli mdgomareoba<br />
axla gaigeba ramdenadme sxvagvarad; adamianis ubedurebas avgustine ukve ubralod<br />
imaSi ki ar xedavs, rom igi, dgas ra emanaciis erT-erT qveda safexurze, damZimebulia<br />
materiiT, aramed imaSi, rom masSi Sefarulia xati RvTisa da Sefarulia, upir-<br />
99
veles yovlisa, qedmaRlobis qveS, romelic aris mTavari maxasiaTebeli filosofosTa,<br />
imaTi, vinc, maTi sulierebis miuxedavad, arawmindad miiTvlebian RvTisagan,<br />
ise rom, ufali win aRudgeba maT. ase moxda erTi umniSvnelovanesi cvlileba samyaros<br />
suraTsa da adamianis gagebaSi. materiisa da sulis ontologiuri dualizmis<br />
adgili axla daikava eTikur-istoriulma dualizmma: `qedmaRloba da simdable~. wina<br />
planze warmoCnda ara sulieri askezi, aramed morCilebis askezi, morCilebis gmiroba,<br />
rogorc ityoda hegeli.<br />
vnaxoT, rogor airekla es axali esTetikur-eTikuri ideali qarTuli hagiografiis<br />
im ZeglebSi, `cxovrebaTa~ Janrs rom qmnian. ar gadavaWarbebT, Tu vityviT, rom<br />
faseulobaTa im sistemaSi, romliTac hagiografi xelmZRvanelobs, ber-monazvnobis<br />
fenomeni Tavmdabloba-krZalulobisa da morCilebis sinonimia, giorgi merCule brZanebs:<br />
`monazonebaÁ hrqvian krZalvasa~.<br />
qedmaRloba-simdablis dapirispireba hagiografiuli gmiris saxeSi zogjer Seum-<br />
Cnevelia an mkrTali, xan ki cxadi, mwvave. zogjer mwerali mxolod nayofs warmogvidgens<br />
dapirispirebisa da mkiTxvelma TviT unda igulisxmos, ra dajdeboda am<br />
Znelad misawvdom nayofTa mowevna. `cxovrebaTa~ mTavari gmiri avtors am Sinagan<br />
brZolaze amaRlebul-gamarjvebuli Semohyavs upiratesad TxrobaSi da misi mTeli<br />
Zalisxmeva simdable-morCilebis principiT cxovrebas da sxvaTa moraluri WeSmaritebis<br />
gzaze dayenebas eZRvneba. es sxvani ufro xSirad `cxovrebaTa~ mTavari gmiris<br />
mowafeni, xolo zogjer eriskacebic arian.<br />
grigol xanZTelis merCuliseul daxasiaTebaSi Tavidanve swored Tavmdabloba-<br />
Tvinierebis Strixebi warmoCindeba. pirvel yovlisa. raki grigoli `ara iyo, viTarca<br />
Wabuki, mzuaobar~, mas Tavisi RirSesaniSnavi cxovrebis dasawyisSive mouxdeba SeebrZolos<br />
pativmoyvareobis vnebas. grigols mRvdlobis xarisxis miRebac uWirda, `da-<br />
RacaTu aqunda siyuaruli mRdelobisaÁ~. igi gulwrfelad eubneboda keTilis msurvelT:<br />
`sarwmunoTa mRdelTaTÂs ese uwyodeT Tquen, viTarmed ufroÁs ars yovelTa<br />
didebaTa sulierTa da ÃorcielTa, rameTu qristÀs nacvalebaÁ ars... da aw pativsa<br />
vxedav da patiJisagan meSinis~. grigolis swored simdable-morCilebis niWze imoqmedes,<br />
roca uTxres: `aw nuRara urC iqnebi, aramed morCil iqmen brZanebasa qristÀssa<br />
da hmone mas mRdelobiTa... xolo netari grigol daemorCila maT~.<br />
xolo roca Semdgom episkoposad kurTxevac moundomes, grigolma pativmoyvareoba-didebis<br />
vnebas farad miupyro simdable-krZalulobis grZnoba, beris Seuracxi<br />
Coxa Caicva da tao-klarjeTis gzas gaudga. `netarman grigol, viTarca ixila Tavi<br />
TÂsi Ãorcielad didebasa Sina, friad wuxda guli misi da ganizraxa farulad sivltolaÁ<br />
TÂsiT queyaniT~.<br />
wlebis Semdeg `mravalgzis mis Jamisa xelmwifeTa ganizraxes damtkicebiT amis<br />
netarisa episkopisobaÁ da friadiTa SromiTa awyines, raÁTamca daemorCila. xolo<br />
man ara ineba didebaÁ ese~.<br />
ioane da eqvTime aTonelebis `cxovrebis~ aRmweri mamis (ioanes) Sesaxeb gvauwyebs:<br />
`xolo vinaÁTgan cecxli igi qristÀs siyvarulisaÁ gulsa missa mZafrad aRetyina,<br />
yovelive didebaÁ amis soflisaÁ Seuracx-yo da nagevad Sehracxa da monagebni da simdidre<br />
da gansuenebaÁ, meuRle da Svilni TÂsni da naTesavni da, raodenic raÁ ars<br />
amis soflisaÁ, sruliad moiZula da ugulebelsyo da merme kualad Tavica TÂsi, sityvisaebr<br />
uflisa, da aRiRo juari mÃarTa zeda da farulad yovelTagan sivltolaÁ<br />
iÃumia da ijmna yovelTagan da mxoloÁ lavrasa didebulsa oTxTa eklesiaTa<br />
Sevida... kurTxevaÁ monazonebisaÁ miiRo da Jam raodenme RuawliTa ZlieriTa morCilebasa<br />
misca Tavi TÂsi~.<br />
saeriskaco didebis monazvnuri RvawliT dagvirgvinebas ioanes saxeli gansakuTrebuli<br />
SaravandediT Seumosavs. raTa pativs ganrideboda, berma `saberZneTisa queyanad<br />
mihmarTa, rameTu evltoda didebasa kacTasa. da esreT mTasa ulumboÁsasa miiwia<br />
da monastersa erTsa Sina JamTa ara-mciredTa jorTa msaxurebisa Ruawli axovnad<br />
Tavs idva da sxuani undoni msaxurebani da Seuracxni simdabliT aRasrulna~.<br />
100
ulumbos monasterSic msgavsi ram momxdara. `vinaiTgan ganiTqua saxeli misi, da<br />
pativs uyofdes berZenni da qarTvelni, SeuZnda saqme ese...~ amitom ioane SviliTurT<br />
aqedanac ayrila da mTawmindas misula. `da aqunda Tavi TÂsi farulad, da yovel-<br />
Tave saqmeTa morCilebisaTa simdabliT da udrtvinvelad iqmoda, da dayo mzareulobasa<br />
Sina ori weli gina umetes~.<br />
es aris saqmiT aRsrulebuli wesi cxovrebisa da `saxe simdablisa~, uzenaesi moZ-<br />
Rvrisagan rom uswavlia ioanes. is, vinc fexebi dabana Tavis mowafeebs, qristologiuri<br />
interpretaciiT, maswavlebelia adamianisa. amis kvalobazea, rom umaRlesi<br />
aristokratis naSieri sulieri Zmebis jorebis movlis saqmes `axovnad Tavs-idebs~,<br />
ori weli mzareulobs da sxva mdabiur samsaxurs `simdabliT aRasrulebs~. ase Znelia<br />
savalad biliki, ase `iwro ars bWe~, romelic marTlmorwmune qristians WeSmarit<br />
pirvelobasa da simaRles moupovebs. raki uzenaesi imisTvis ki ar gankacda, rom<br />
kacTagan imsaxurebodes, aramed, raTa TviT emsaxuros da misces `suli TÂsi saxsrad<br />
mravalTa~. visac moZmeTa Soris `pirvel yofaÁ surs~, unda `iyos yovelTa mona~<br />
(markozi, 10. 45, 44).<br />
ioanes Semdgom aTonis iverTa monastris winamZRvari gaxda misi Svili – eqvTime.<br />
hagiografi mogviTxrobs, Tu ragvari morCilebiT aRasrulebs Svili mamis yvela ganawess,<br />
ragvari udrtvinvelobiT itvirTavs Tavs didi monastris winamZRvrobas da<br />
rudunebiT emsaxureba sulier ZmaTa xorcielsa da sulier cxovrebas, erovnul-kulturul<br />
saqmes. xolo roca kviprosis mTavarepiskoposi aResrula da bizantias basili<br />
ganagebda, `...friad aiZula mefeman netarsa efTvimes, raÁTa miiTualos gangebaÁ<br />
misi, xolo man yovladve ara Tavsidva, rameTu yovliTa moswrafebiTa evltoda didebasa<br />
kacTasa da SfoTsa soflisasa da simdablesa Seitkbobda~.<br />
simdable-morCilebis gza-savals mihyavs giorgi mTawmindeli aTonis winamZRvrobisa<br />
da erovnuli kulturis `mnaTobis~ simaRlemde, rogorc amas misi cxovrebis aRmweri<br />
giorgi mcire mogviTxrobs. roca giorgi Seyenebulma giorgi mTawmindelis<br />
`RmrTiv-mimadlebuli~ niWi SeniSna, daavala, aTonze wasuliyo da didi eqvTimes dawyebuli<br />
saqme (`neSti daSTomili~) srul-eyo. mowafe Tvlida, rom SeuZlebeli iyo<br />
aseTi mZime tvirTis aweva ekisra. ase rom, moZRvarma `didiTa iZulebiTa Zliv daarwmuna~<br />
da aTonze wargzavna, xolo mTawmindaze mosuli `...iyofeboda netari ese monastersa<br />
mas Sina... simdabliTa da simSvidiTa, morCilebiTa da moTminebiTa da umetes<br />
yovlisa vidre Jam ravdenime viTarca litoni da uswavleli sagonebeli iyo yovelTa<br />
mier, rameTu misca Tavi TÂsi msaxurebasa da morCilobasa ZmaTasa. da weliwadsa<br />
Svidsa Seuracxad sagonebelTa saqmeTa simdabliT hmsaxurebda~. rogorc vxedavT,<br />
didi mwerluri da organizatoruli niWiT cxebuli kaci iseTi TavmodrekiT<br />
emsaxureba ZmaTa `Seuracx saqmeebs~ wlebis manZilze, rom igi `litoni da uswavlelic~<br />
ki hgoniaT. es rom moZRvarma gaigo, `didi mdurvaÁ moumcno ara aRsrulebisa-<br />
TÂs nebisa misisa~. mwerali motivirebas ukeTebs gmiris saqciels: `xolo netari ese<br />
ara Tu urCebiT iqmoda amas, aramed yoveliTurT ararad da undod Seeracxa Tavi<br />
TÂsi~. mxolod amis Semdgom ikurTxa giorgi mRvdlad `iZulebiTa brZanebiTa moZRuarisaÁTa~.<br />
male gamoCnda giorgis sibrZne da saTnoeba. amitom `Semdgomad mciredisa<br />
mTavrad eklesiisa ganiwesa~ da wignebis Targmnasac Seudga; `moexsena patiJi igi talantis-damfvleulisaÁ<br />
da ufroisad-Ra SeeSina urCebisTÂs moZRuarisa TÂsisa~.<br />
rogorc vxedavT, erTi rigisa Tu monaTesave grZnobebi erTmaneTis sawinaaRmdego<br />
moqmedebisaken ubiZgebs personaJs. aTonis monasterSi axlad misul giorgis moZRvris<br />
nebisadmi morCileba msxverplad miaqvs simdablis grZnobisadmi da Seuracx samsaxurs<br />
itvirTavs. moZRvrisagan didi samduravis miRebis Semdeg (`iZulebiTa brZanebiTa<br />
moZRvrisaÁTa~) simdablis saTnoebas Caiklavs da morCilebis niWiT aRiWurveba;<br />
gmiri amitom Seelia simdabliT samsaxurs, rom `SeeSina urCebisaTÂs moZRuarisa TÂsisa~.<br />
eTikur motivTa dramatuli Widili sacnaurdeba am epizodSi.<br />
mas Semdeg ki, rac giorgi `gamoicada mravalTa Sina saqmeTa~ da yvelaferSi sibrZne<br />
da umankoeba gamoavlina, `maSin yovelTa ZmaTa erTiTa nebiTa da ganzraxviTa<br />
101
mas kibesa winamZRurobisasa aRiyvanes da saydarsa wmidisa mamisa Cuenisa efTvimessa<br />
dasues. da sanTeli sasanTlesa zeda dadges~. magram arc winamZRvrobis pativi da<br />
uReli Seuwynarebia advilad giorgis, `aramed yovliTa ZaliTa TÂsiTa winaaRudgeboda,<br />
rameTu samgzis wil-ugdes orTa ZmaTaA sxuaTa Tana, viTarca iyo wesi monastrisai...<br />
da samgzisve mas xuda~.<br />
simdable-krZalvis impulss giorgi aTonelis pirovnebaSi erTxel kidev Seebr-<br />
Zoleba moZRvrisadmi morCilebis grZnoba. 9 wlis winamZRvrobis Semdeg giorgis, `vinaÁTgan<br />
ara eneba winamZRurobaÁ, aramed mosurne iyo Tavisa TÂsisa Tana myudroebiT<br />
yofasa da evltoda SfoTTa da amboxebaTa, amisaTvis farulad yovelTagan sivltolaÁ<br />
ixumia~ da Sav mTaze gaipara, Tavis moZRvars, giorgi Seyenebuls, gamoecxada. am<br />
ukanasknelisagan giorgi aToneli `didad ibrala~ (daituqsa) `datevebisaTÂs pirmetyuelTa<br />
cxoarTa... amis mizezisaTÂs brZanebiTa moZRurisa TÂsisaÁTa kualadaca mTawmidasve<br />
movida, da iZulebiTa yovelTa ZmaTaÁTa kualad Ãel-yo saqmesa winamZRurobisasa~.<br />
amgvarad, Tumc iZulebiT pativ-didebas jer simdable-krZalvis impulsma sZlia,<br />
magram bolos igic daiTrguna morCilebis grZnobiT.<br />
yoveldRiur yofiT sinamdvileSi `cxovrebaTa~ mTavari gmirisagan simdable-myudroebis<br />
saTnoebis niWi imaSi gamovlindeba, rom, magaliTad, serapion zarzmeli<br />
`tkbiliTa da daSniTa (morCili, mozave, Tanaxma, g. f.) ÃeliTa ixilveboda mdgomared<br />
xuroTa Tana saeklesioTa, rameTu iyo friad Semkul wesiTa xuroobisaTa~; grigol<br />
xanZTels `SromaÁ didad uyuarda~, monastris baR-venaxebSi `dRe da Rame Ãeli-<br />
Ta TÂsiTa iqmoda~; eqvTime aToneli `odesca raime saeroi saqme arn monastrisaÁ, TÂnier<br />
ucaloebisa Tanave gavidis gina Tu navisa gamozidvasa, gina Tu navi movidis<br />
xuarbliTa, gina Tu venaxTa asarvasa, gina Tu ajojvas, gina Tu sTulebasa~; Tumca<br />
eqvTime yvela saqmeSi kargad Caxeduli iyo, `garna didiTa simdabliTa TÂsiTa, TÂnier<br />
kiTxÂsa araras iqmoda~.<br />
pativmoyvareoba-simdablis dapirispireba `cxovrebaTa~ mTavari gmiris pirovneba-<br />
Si ufro mwvave, dramatul iers ar iRebs. sxva personaJis Sinagani cxovreba ki xSirad<br />
xdeba asparezi dapirispirebul sawyisTa mZafri Sejaxebisa. qedmaRloba-simdablis<br />
motivTa dramatul Sexlas gviTvaliswinebs `grigol xanZTelis cxovrebis~ is<br />
epizodi, zenons rom Seexeba. zenoni, mogviTxrobs merCule, samcxeli didi aznauri<br />
iyo, `RvTismsaxurebiT aRzrdili da siwmidiT iqceoda. da swadda monazonebaÁ...~<br />
mSoblebi rom gardaicvalnen, mamuli da qoneba zenonsa da mis das dautoves. zenoni<br />
fiqrobda, rom `mamuli da deduli monagebi~ disTvis daenarCunebina, xolo TviTon<br />
Semonazvnebuliyo. `da viTar amas ganizraxvida zenon, daÁ igi misi eSmakisa ganmarjuebiTa<br />
SeacTuna vinme ukeTurman kacman da Rame yovel warvidis SavSeTs, xolo zenon,<br />
viTarca cna, SeiWura saWurveliTa martod da amÃedrda cxensa da devna-uyo. da<br />
viTar didi queyanai vlo, Tqua gulsa TÂssa, viTarmed: `var me Wabuk saxelovan da<br />
romelsa vsdev, friad Seuracx ars, daRacaTu vewio da movkla, sabrÃe ars sulisa<br />
CemisaÁ, da ukeTu cudad ukunviqce saxed Cemda, sircxÂl ars Cemda, aramed aRTqumaÁ<br />
monazonebisaÁ aw aRusrulo ufalsa~. da axovan iqmna netari ese, rameTu monagebTa<br />
datevebaÁ sisxlTa daTxevasa emsgavsebis. da daiwera juari ÂorcTa TÂsTa da waremarTa<br />
saRmrTosa mas gzasa~, grigols daemowafa.<br />
Cven winaSea fsiqologiurad sakmaod mZafri situacia. pativmoyvareobaSelaxuli<br />
didi aznauri `SeuWurva~, `amxedrda~, `devna-uyo~ dis Semacdenels, raTa Suri iZios,<br />
sastikad dasajos. `viTar didi queyanaÁ vlo~, ganrisxebam iklo, gonierebam imZlavra.<br />
zenoni Tavis Tavs esaubreba. am monologSi jer wodebrivi ampartavnoba xmianobs<br />
– maRali aristokrati (`Wabuk saxelovan~) var da mdabiosTan (`Seuracxi~) Sebma ar<br />
mekadrebao; mere zneobrivi motivi eRobeba gaafTrebis vnebas, _ rom movkla, suls<br />
waviwymedo; bolos Tavmoyvareobac warmoCndeba – uSedegod Sin dabruneba sircxviliao.<br />
es Sinagani Widili imiT mTavrdeba, rom Tavmdabloba – Tvinierebis grZnoba<br />
amarcxebs qedmaRloba-mrisxanebis vnebas, zenoni monasters miaSurebs. mwerali garkveviT<br />
ambobs, rom gmiri amaRlda miwierebaze: `axovan iqmna netari ese, rameTu mona-<br />
102
gebTa datevebaÁ sisxlTa daTxevasa emsgavsebis~, ase rom, siamayesa da pativmoyvareobaze<br />
amaRlebas mowameobrivi tanjvis analogiurad saxavs hagiografi. kaci, romelic<br />
sulieri cxovrebisaTvis (berobisaTvis) emzadeboda, saRvTo samarTals amarjvebinebs<br />
siamaye-Surisgebis demonze. ra ganasxvavebs, ganmartavs qristianuli eTika,<br />
im adamians, romelic Seuracxyofs, imisagan, vinc, Seuracxyofili, imasve akeTebs,<br />
rac mas uyves. iyo bolo Seuracxmyofeli, araviTar SeRavaTs ar ganiWebs, mitevebis<br />
motivad ar gamodgeba: `dro da adgili ar ganasxvavebs imas, rac erTi da imave TvisebiTaa<br />
SeerTebuli~ (tertuliane).<br />
daZabul, vnebaTaRelviT damuxtul suraTs xatavs `grigol xanZTelis cxovrebis~<br />
avtori, roca javaxeTis krebis ambavs mogviTxrobs. kreba mowveul iqna imis gamo,<br />
rom samcxis gamgebelma didma aznaurma mirianma `mZlavr samcxisa eriTa Ze TÂsi daadgina<br />
kaTalikozad Tana-dgomiTa da kurTxeviTa mcirediTa epikoposTaÁTa~. episkoposTa<br />
umravlesoba arsens, viTarca `mZlavrebiT dadgenils~, ar scnobda kaTolikosad.<br />
am Tvalsazriss krebaze yvelaze mtkiced gamoxatavda efrem mawyvereli. `xolo<br />
netarman grigol farulad mouwoda netarsa efrems da hrqua mas: `Svilo, pativsa magas<br />
wmidisa mRdelT-mTavrobisasa gafuceb, nu uSli sulierad Zmasa Sensa arsenis~.<br />
xolo man hrqua: `wmidao mamao, ver egebis ZmaTa CemTa episkoposTa cilobaÁ samarTlisaTÂs,<br />
da meca Semindve, rameTu ara var amieriTgan arsenis cxovari da araca igi<br />
Cemi mwyemsi~.<br />
aseT rTul situaciaSi, roca saqmis empiriul-faqtobrivi garemoebani efrems nebas<br />
ar aZlevs winaaRmdegoba (`cilobaÁ~) gauwios sulier Zmebs, igi eurCeba sulier<br />
mamas. xolo grigoli, viTarca moZRvari, simdable-morCilebis grZnobas mimarTavs,<br />
roca mowafes mkacrad (`mksinvared~) eubneba: `ukeTu amas iqm, efrem, me uvar myav, vi-<br />
Ta ara Seni moZRuari var~. xolo netari efrem sityuasa mas zeda sulierisa mamis<br />
da moZRurisasa atirda da hrqua: `ficxel ars brZanebaÁ ese, ganmkueTel ufroÁs maxÂilisa.<br />
Aaw nebaÁ Seni iyavn da nu nebaÁ Cemi, wmidao RmrTisao~. rogorc vxedavT, pativmoyvareoba-urCobis<br />
vneba efrem mawyverelis pirovnebaSi aq ise mZlavrad xmianobs,<br />
rom moZRvari iZulebulia, mis gasaneleblad simkacresa da ukidures Rones mimarTos.<br />
xolo imas, Tu ra daujda mowafes moZRvris nebas damorCileboda da Tavisi<br />
siamaye daeTrguna, merCulis maRali poeturi xelovnebis wyalobiT sruliad cxadad<br />
SevigrZnobT personaJis qceviTac (`efrem... atirda...~) da replikiTac: Seni sityvebi,<br />
moZRvaro, maxvilze ufro hkveTs da ararad aqcevs Cems nebas...<br />
miwieri moZRvris zemoqmedebiT aq efremi uzenaesi moZRvris xats imosavs, RvTisagan<br />
momaval sxivs, pirvelcodviT gawyvetils, aRadgens Tavis TavSi. efremis sulieri<br />
mzera aq pirdapir ebjineba gankacebuli RmerTis RaRadiss: `rameTu gardamovxed<br />
zeciT, ara raÁTa vyo nebaÁ Cemi, aramed nebaÁ momavlineblisa Cemisa mamisaÁ~ (ioane,<br />
6. 38; maTe, 26. 39). magram am sulier simaRlemde ragvari ZalisxmeviT, ra tkiviliT<br />
miikvlevs gzas efremi, es fsiqologiuri simarTliT aRbeWdil scenaSi sacnaurdeba<br />
CvenTvis. sacnaurdeba grigolisTvisac. igi kargad grZnobs, rom morCilebis gamomxatvel<br />
sityvebSi mowafisa pirovnuli nebis aRkveTiT gamowveuli simZimilia Cagubebuli.<br />
amitom amSvidebs aseTi rudunebiT, mSobliseuli Tanalmobis grZnobiT moZRvari<br />
atirebul mowafes: `efrem sanatrelo, gisminen qristeman, raÁca iTxoo misgan Sen,<br />
umankoo guliTa da wrfelo gonebiTa, mimsgavsebulo moZRuarsa Sensa qristesa...~<br />
hagiografiuli Txzulebis mTavari gmiri, romelsac Tavad ukve daumarcxebia qedmaRlobis<br />
demoni, xSirad ai aseT Znel situaciaSi gaCndeba Tavisi mowafis gverdiT,<br />
simdable-morCilebis niWs aRviZebs masSi, pativmoyvareobis Tu urCobis vnebis daTrgunvaSi<br />
exmareba. qristianuli swavleba kategoriulad moiTxovs marTlmorwmunisagan,<br />
moZRvars mihyves, `rameTu igini iRviZeben sulTa TquenTaTvis~ (ebraelTa, 13. 17).<br />
ioane da eqvTime aTonelebis `cxovreba~, am TvalsazrisiT, ramdenime sagulisxmo<br />
epizods gviTvaliswinebs. erTgan moTxrobilia didi mxedarTmTavris, Tornikes<br />
aTonze mosvlisa da Semonazvnebis ambavi. man monasterSi didi ganZi moitana, `romeli-igi<br />
yovelive mamisa TÂsisa sulierisa iovanes ÃelT misca da Tavi TÂsi srulad<br />
103
uar-yo... egeviTarman man ganTqumulman da saCinoman kacman yovelive nebaÁ TÂsi moikveTa<br />
da srulebiT Seudga morCilebasa missa~.<br />
magram simdable-myudroebis mkacri da faqizad niuansirebuli eTikuri idealis<br />
winaSe igic Sescodebs: `vinaÁTgan didi Tornik wyobaTa Sina aRzrdil iyo da sala-<br />
SqroTa saqmeTa, amaT eseviTarTa pirTaTÂs ubnobaÁ da hambavi uyuarda da mamaÁ iovane<br />
eridebin da ara unda, raÁTamca amxila mas, raÁTa ara mowylas gonebaÁ misi~. magram<br />
mere iovanes `SeeSina~, rom am moridebiT sulier zians SeamTxvevda `Rirssa mas<br />
da TÂssaca sulsa~. da uTxra Tornikes: `sayvarelo Zmao, vxedav, romel madliTa RmrTisaÁTa<br />
keTilad warmarTebul xar mcnebaTa Sina RmrTisaTa.. daacade soflioTa<br />
magaT saqmeTa ubnobaÁ...~ es rom moismina, Tornike `meyseulad davarda ferÃTa Tana<br />
misTa da cremliT ityoda, viTarmed: `da rad daidume aqamomde da ara mamxile, wmidao<br />
da RmerTSemosilo mamao?~ xolo mamaman iovane aRadgina igi da hrqua: `ufalman<br />
Segindven, garna aw xolo ekrZale!~ da mieriTgan monastrisa ZmaTa arRara vis eubnebin~.<br />
sityva codvasac SegvamTxvevs da madlsac. igavTa wigni gvaswavlis: `sikudili da<br />
cxovrebaÁ xelTa Sina enisaTa~ (18. 22), siwmindisaken miumarTavi sityva fuyea, `momwylvel,<br />
ganmkueTel, viTarca maxvili~ (igav. 12. 18). amitom WeSmariti morwmune unda<br />
`aRvir-asxmides enasa TÂssa~ (iakobi. 1. 26); an, rogorc daviTi ityvis: `davsdev sacoÁ<br />
pirsa Cemsa~ (fsalm. 38. 2). efrem asuri gvmoZRvravs: `ganeSore mravalmetyuelebasa,<br />
romeli mocaleTa moupovebies~. xolo iovane oqropiri amao mravalmetyvelebas uSualod<br />
simdablis niWis damamcrobel, gamaxunebel saqmed racxs; `romeli saCinod<br />
mdabal ars da enasa ara aRvir-asxna, sabrÃe daerwyas bnelsa~.<br />
`saCinod mdabal~ Tornikes aseTi `sabrÃe~ emuqreba, roca `wyobaTa Sina~ (omebSi)<br />
aRzrdili kaci `salaSqroTa saqmeTa~ ambebs mouTxrobs xolme mTawmindel berebs.<br />
moZRvari xedavs, rom simdable-myudroebis grZnobas mowafis gulSi pativmoyvareobis<br />
Wia RrRnis. ioane ver Seurigdeba, rom Tornike TviTkmayofilebisaTvis `mocale~ Seiqnes.<br />
RvTis mijnuris eTikuri norma `mRviZarebaa~, locviT uzenaesTan ganuwyveteli<br />
Tanayofna (maTe, 26. 41), sxva SemTxvevaSi eSmakTan Tu codvasTan TanayofnisaTvis ixsneba<br />
gza.<br />
qristianuli eTikis yvelaze elementaruli normis Tanaxmad, RmerTia yvelaze didi<br />
simdidre kacisa da igi uSurvelad aniWebs adamians `keTilTa misTa~, da vinc es<br />
safase daiunja, risRa mopovebas SeiZleba cdilobdes, raRaa, rac misi araa. sagnebisa<br />
Tu nivTebisadmi interesi, swrafva abrkolebs sulis miaxloebas uzenaesTan,<br />
iwvevs ukmayofilebasa da Sexla-Semoxlas. amas gvaswavlis nilus ankvireli, viTarca<br />
vnebaTaRelvis dambad sulier sneulebas, imiT vumkurnalebT, rom aRvikveTT survils<br />
nivTTa siyvarulisa, moxveWisa. tertuliane ki tansacmlis, oqro-vercxlis, Zvirfas<br />
qvaTadmi siyvarulis saTaved uSualod pativmoyvareobas, amao didebis vnebas<br />
Tvlida.<br />
giorgi aTonelis hagiografiuli Txzulebis mravali epizodi gviTvaliswinebs<br />
imas, Tu ramdeni Rone da Sroma Sealia eqvTime aTonelma am sulieri sneulebis mkurnalobas<br />
iverTa monasterSi. ai, erTi pasaJi: `iyo vinme mTavardiakoni, Rirsi kaci<br />
da SeracxilTa Svili da aramciredi safasi mieca monastrisa da TÂsi Sesamoseli,<br />
romeli daedva eklesias, ara hnebavn, raÁTamca vinme Seimosa igi Tvinier missa~. erT<br />
dRes eqvTimem erTs RvTismsaxurs ubrZana, Caecva mTavardiakonis kvarTi da ise aResrulebina<br />
rituali. `xolo man miugo, viTarmed: `mamao suliero, nuukue Sewuxnes<br />
ZmaÁ igi, rameTu ara hnebavs, raÁTamca vinme Seimosa kuarTi misi~. esma raÁ ese mamasa,<br />
mouwoda mTavardiakonsa mas da hrqua simSvidiT da tkbilad, viTarmed: `gnebavsa,<br />
raÁTa Seimosos Zmaman man kuarTi Seni da hmsaxuros sakurTxevelsa Cuen Tana?~ da<br />
ixila, rameTu Sewuxna igi da ara unda, raiTa Seimosos~.<br />
rogorc vxedavT, mTavardiakoni or cecxls Sua aRmoCndeba: gamorCeulobisa da<br />
pativmoyvareobis grZnobis karnaxiT igi aqamde yvelasagan xelSuxeblad `icavda~ Tavis<br />
samosels; axla ki sulieri mama mTavardiakons iseT SekiTxvas aZlevs, romelic<br />
104
elementaruli eTikuri normis Sexseneba ufroa, vidre kiTxva: `Rirsi kacisa da SeracxilTa<br />
(didebulTa) Svilis~ sulSi gamorCeuloba – pativmoyvareobis impulsi<br />
am wuTSic ise Zlier Rvivis, rom simdable – morCilebis saTnoebas sjabnis. beri<br />
`Sewuxna~ da amiTve cxadyo, rom `ar unda, raÁTa Seimosos~ sxva misi kvarTiT. eqvTimem<br />
Jamiswirvis damTavrebamde acala mTavardiakons, xolo mere, raki cxadi Seiqna,<br />
rom simdable – morCilebis grZnoba vera da ver imorCilebda pativmoyvareobas, bers<br />
mouxmo da uTxra: `miTxar WeSmariti, raÁ dagitevebies sofelsa Sina? xolo man hrqua,<br />
viTarmed: `wmidao mamao, ara umecar ars RirsebaÁ Seni, rameTu mSobelni da Zmani<br />
da safaseni da monagebni ara mciredni damitevebian da raÁ igi ÃelTa SenTa wmidaTa<br />
mimcemies, TÂT uwyi~. hrqua mas mamaman Cuenman: `da jer-giCns, Svilo, magis yovlisa<br />
madli da sasyideli wariwymido kuarTisa amis SenisaTÂs?” xolo man hrqua: `nu<br />
iyofin, mamao!~ da meyseulad ubrZana moRebaÁ cecxlisaÁ da TÂsiTa ÃeliTa STaagdo<br />
kuarTi igi cecxlsa da esreT daiwua. xolo ZmaÁ igi Seuvrda wmidaTa ferÃTa misTa<br />
da SendobaÁ iTxova~.<br />
mxolod aseTi mkacri da kategoriuli RonisZiebebiT moxerxda, rom mTavardiakons<br />
gamorCeulobisa da fuWi didebis demoni daeTrguna Tavis TavSi, Sendoba eTxova.<br />
srulqmnilebis qristianuli ideali mravalricxovan eTikur normaTa urTierTharmonias<br />
niSnavs. miiCneva, rom mcire usamarTlobac ki daamcrobs da waaxdens xangrZlivsa<br />
da mravalfer Rvawls. mTavardiakonic mraval `saqmeTa keTilTa~ moqmedi iyo,<br />
magram swored simdabliT ar `moedrika Tavi~ ZmaTaTvis, da, ampartavnobiT `Sekruli~,<br />
verc grZnobda amas. kvarTis cecxlSi CagdebiT moZRvari mowafes uTvaliswinebs,<br />
rom RvTismosaobis cecxlSi unda daiwvas da aRigavos yvela miwieri sacduri.<br />
qedmaRlobisa da morCilebis grZnobaTa urTierTdapirispirebaze saubars uSualod<br />
mivyavarT kanonisa da pirovnuli nebis Tavisuflebis sakiTxTan. es imdenad mni-<br />
Svnelovani problemaa, rom sagangebo da vrcel gansjas moiTxovs. aq mxolod oriode<br />
sityviT SemovifarglebiT. qristianuli moZRvrebis Tanaxmad, RvTis xatad gaCenili<br />
kaci `ara ars damonebul, aramed Ãelmwife, moqmed msgavsad nebisa TÂsisa~; vinaidan<br />
vinc kanonisa da sasjelis SiSiT moqmedebs, igi araa Tavisufali. Tavisufleba<br />
isaa, roca kacs aqvs `xelmwifebaÁ nebasa zeda TÂssa~. es `Ãelmwifeba~ pavle mociqulisagan<br />
moazrebulia ara rogorc Tavisufleba TviTnebobisa, aramed, viTarca Tavisufleba<br />
TviTnebobisagan, rogorc TviTaRkveTa, e. i. xelis aReba Tavis Tavze, gandgoma<br />
egoisturi survilebisagan. qristes naTels ziareba imas niSnavs, rom `sikudilisa<br />
misa mimarT naTel-viReT~ da `Zueli igi kaci Cueni mis Tan juars ecua~ (adamidan<br />
dRemde CvenSi gamyarebul mdabal vnebebs moverieT). adamiani iZulebasa da kanonis<br />
muxlTa morCilebas Tavs aRwevs im sazomiT, ra sazomiTac igi mokvda TviTnebobisaTvis<br />
(rom, 6). ase ganxorcielebul `TavisuflebaSi adamians SeeTavazeba `madli~<br />
– zemodan boZebuli SesaZlebloba, raTa gamovides borotebis inerciisagan, da `siyvaruli~<br />
_ Sinagani mzadyofna TviTaRkveTisaTvis~ (s. avernicevi).<br />
adamianebi ase gagebuli Tavisuflebis sxvadasxvagvari unariT ibadebian. Hhagiografiuli<br />
Txzulebis mTavari gmiri amgvari Tavisuflebis wvdomis didi niWiT cxebuli<br />
pirovnebaa da ufro naklebi Zalisxmeva sWirdeba misi realizaciisaTvis, Tavisi<br />
Tavis meore bunebad misi qcevisaTvis, xolo xSirad `cxovrebaTa~ sxva personaJebi _<br />
zenoni da efrem mawyvereli, Tornike da gamorCeuli samoslis moyvaruli mTavardiakoni<br />
– Tavis Tavze gansakuTrebuli ZaldatanebiT, mZafri Sinagani konfliqtis<br />
gziT mieltvian am Tavisuflebas. hagiografebi fsiqologiuri realisturobiT aRbeWdili<br />
pasaJebiT gviTvaliswineben, ra Sinagani SeWirvebis safasurad miikvleven<br />
gzas es adamianebi im `madlisaken~, romelic maT `borotebis inerciisagan~ gamoiyvans,<br />
`siyvarulisken~, romelic maT TviTaRkveTas SeaZlebinebs.<br />
magram MmTavari gmiris mowafeTa meore nawili Sinagani TavisuflebiT miuyveba<br />
morCileba-simdablis gzas. maTi amaRlebuli Zalmosileba nimuSad isaxeba xolme.<br />
xolo erTgan `grigol xanZTelis cxovrebaSi~ sasurvel TavisuflebasTan wilnayari<br />
simdablis aseTi `provocirebac~ ki xdeba moZRvrisagan: neZvis monastridan xan-<br />
105
ZTaSi stumrad mosul berebs erTxel grigolma hkiTxa: `simdable sruli saqmiT da<br />
ara sityviT arsa monastersa Tquensa Soris ZmaTa?~ xolo maT hrques: `ars locviTa<br />
SeniT~. amasobaSi Jamiswirvis dawyebis mauwyebeli zari Camorekes. grigolma brZana,<br />
Jamiswirva xanZTas mamasaxlisad dadgenil epifanes aResrulebina. `da etvifane Seimosa<br />
Jamis wirvad... da viTarca aRvides sakurTxevelad etvifane `wmidao RmerToÁsa~<br />
wina asamaRlebelsa iwyo Tqumad, aRvida xolo sakurxevelad mamaÁ grigol da kuer-<br />
TxiTa sca Tavsa da hrqua: `dadumen~. xolo igi S e u S f o T e b e l a d dadumna.<br />
da ubrZana sadiakoned warsvlaÁ da ganZarcuvaÁ. maSin yoveli eri gankvirvebisa zarman<br />
aRavso, xolo igi warvida da ganiZarcua da mivida da dadga winaSe moZRvrisa<br />
TÂsisa myovar Jam. da kualad ubrZana SemosaÁ da Jamis-wirvaÁ. da igi sixaruliT Seimosa<br />
da Seuvrda netarsa grigols. xolo man juari daswera da aRvida igi sakur-<br />
Txevelad, m Z l e a m p a r t a v n e b i s a s e n T a, da iwyo Sewirvad msxuerplTa<br />
maT usisxloTa. aramed mizezi saqmisa amis vervin ikadra kiTxvad wmidisa<br />
mis, vidremdis TÂT ubrZana ZmaTa maT neZuelTa. `ixileTRa, Zmano sayuarelno, s i m<br />
d a b l e s a q m i T s r u l i epifanesi? grwmenin Cemi, WeSmaritsa vity winaSe<br />
RmrTisa. araraÁ brali uqmnies mas, rameTu RmrTis-moSiSebisa da siwmidisa da simdablisa<br />
misisaTÂs maradis madli sulisa wmidisaÁ dadgromil ars mis Tana... da ese<br />
Tquenisa xilvisaTÂs vyav, rameTu sTquT ZmaTa TquenTa sruli saRmrToÁ simdable~.<br />
fsiqologiurad uaRresad datvirTuli es pasaJi azrobrivi qveteqstiT da mxatvruli<br />
CanafiqriT Zveli aRTqmis im epizods Camohgavs, roca ufali ubrZanebs abraam<br />
mamamTavars: `moiyuane Ze Seni isaki... da Sewire igi mun yovlad dasawuelad~. abraami<br />
isakiTurT mivida RvTisagan ganCinebul adgilas, aaSena sakurTxeveli, `daasxa SeSaÁ<br />
da Sekra isaki... da ganyo Ãeli TÂsi moRebad maxÂlisa daklvad Zisa TÂsisa~. da maSinve<br />
gamouCnda abraams `angelozi uflisa zeciT~ da auwya RvTis survili, _ Svilis<br />
nacvlad verZi Seewira (dabad., 22. 2-13). Aam sceniT sacnaurdeba, rom RvTis Canafiqrs<br />
sicocxlisaken mivyavarT da ara sikvdilisaken, rwmenisa da siyvarulis cxovelmyofeloba<br />
Rvivdeba da dasturdeba am gamocdiT. abraami mTeli sicocxle ganuxrelad<br />
misdevs RvTis sityvas, romlis azric mas SeiZleba yovelTvis arc esmodes, rogorc<br />
aq. Mmagram, rac aq gamocdaa abraamisaTvis, uflis CanafiqriT aris dadastureba rwmeniT<br />
gamokvebili simdablis grZnobis sicocxlisunarianobisa, rasac kacTa modgmis<br />
xsnisaTvis mouxmobs uzenaesi. gamocda tardeba abraamis rwmenis warmoCenisaTvis,<br />
raTa am patriarqis magaliTiT gvaCvenos RmerTma is, ris swavlebac surs CvenTvis<br />
mis Zes, roca morCilad nebdeba golgoTis Zalmomreobas. amitomac uwodebs mere<br />
qristes maTe maxarebeli `Zes abrahamisa~ (1, 1).<br />
epifanec aseve brmad aRasrulebs moZRvris brZanebas. masac araferi gaegeba im risxvisa,<br />
romelmac `kuerTxiTa sca Tavsa da ubrZana `dadumeba~ da `ganZarcua~. didi<br />
rwmena da siyvaruli SeaZlebinebs epifanes `nebisaebr TÂsisa~ ganagos siamaye-ampartavnobis<br />
vneba, iyos Tavis ufali. Zlieri nebelobiT, magram dafaruli ZalisxmeviT<br />
wvdomil am Tavisuflebas mianiSnebs mwerali, roca ityvis: `xolo igi SeuSfoTebelad<br />
dadumdna~. daZabuli simSvidea es, romlis ukan nebelobis sagangebo wvrTnis,<br />
survilTa aRkveTis asketuri gzis siZnele mainc ganiWvriteba, igrZnoba. am ukana<br />
planSi momavalicaa CarTuli. epifanes qcevas mis xasiaTze aranakleb gansazRvravs<br />
Wvreta im momentisa, roca igi uzenaess unda warudges. wesad daide, moZRvravs Semsgavsebul<br />
situaciaSi moxvedril marTlmorwmunes Toma kempieli, rom sulieri gacxarebis<br />
Jams ifiqro imaze, ra mogiva, roca sinaTle moefareba.<br />
rogorc kacobriobis xsnisaTvis gamouxmobs ufali abraamis rwmenas da cdis mas,<br />
aseve Tavisi mowafeebis WeSmaritebis gzaze ganmtkicebisaTvis gamouxmobs grigol<br />
xanZTeli epifanes morCilebis grZnobas da gamocdis yvelas Tvalwin. Ggrigols sWirdeba<br />
dadastureba – damowmeba rwmenis Zlevamosilebisa, xolo epifane am gamocdiT<br />
Tavis saukeTeso `mes~ amkvidrebs uzenaesisa da sakuTari Tavis winaSe.<br />
Tumca epifanes azrebi da grZnobebi aq gamoTqmuli araa, erTianad daZabuli situacia<br />
mainc metyvelia da mimaniSnebeli. dumiliTa da lakonuri miniSnebebiT met-<br />
106
yveleba bibliuri stilis principuli niSania da misi beWedi abraamis im epizodsac<br />
azis, zemoT rom movixmeT. abraamis `usityvo morCileba mravalferovania da bneli~,<br />
_ ambobs erix auerbaxi. esaa `fsiqologiuri situacia imdenad ara gamoTqmuli, ramdenadac<br />
miniSnebuli~. amgvari xedva da ase xatva, sruliad ucxo homerosis stilisaTvis,<br />
adamians warmogvidgens erTob rTul, Sinaganad mravalferovan qmnilebad, _<br />
dasZens igive mkvlvari. am stilis mimdevrebma `SeZles eCvenebinaT cnobierebis erTdroulad<br />
arsebuli fenebi, dalagebulni erTimeoreze, da gamoexataT maT Soris ga-<br />
CaRebuli konfliqti~ (`mimesisi~).<br />
normad da idealad isaa miCneuli, rom qristiani win aRudges mdabal miwier survilebs,<br />
Tavisi SemarTeba, upirveles yovlisa, sakuTar gulsa da gonebaSi dabudebul<br />
demonTa winaaRmdeg mimarTos. `ese ars brZolaÁ da ZlevaÁ moRuaweTaÁ, _ ganmartavs<br />
qristiani moralisti, _ raÁTa Sevides kaci Sinagan gonebasa TÂssa da hbrZodis<br />
eSmaksa da moiZulnes vnebani da uvaryos Tavi TÂsi da ganasxnes vnebani Ãorc-<br />
Tani da wina-aRudges gulsa mas borotsa~.<br />
qristianuli literaturis mravali Zegli warmogviCens sxvadasxva mxares moswrafe<br />
sulier impulsTa dramatul Sejaxebas, Sinagani gaorebis tkivils. upirveles<br />
yovlisa, origenis, tertulianes, klimenti aleqsandrielis, grigol nazianzelisa<br />
da netari avgustines Txzulebebs vgulisxmobT. am ukanasknelis `aRsarebaSi~ Sinagani<br />
gaorebis tkivili tragikul eqstazSi gadadis. nacvlad imisa, rom gadaewyvita eWvebi,<br />
avgustine maT amravlebda; sulier Wrilobebs igi imdenad malamos ar scxebda,<br />
ramdenadac aRizianebda. avgustine hyveba, ra mtanjveli Sinagani tkivilebis gziT miikvlevda<br />
misi suli gzas warmarTobidan maniqvelobisaken, maniqvelobidan – qristianobisaken.<br />
sulis brZanebas sxeuli ratom emorCileba ufro, vidre TviT suli? – ki-<br />
Txulobs avgustine. e. i. mTeli arsebiT rodi ubrZanebs suli Tavis Tavs. suli rom<br />
winaaRmdegobrivi ar yofiliyo Tavis SigniT, erTiani, mTliani yofiliyo, `maSin br-<br />
Zanebis gacemac ar gaxdeboda saWiro... erTdrouli ndomac da arndomac – es gasaocari<br />
movlena rodia, aramed sneuleba sulisa... arc ndoma iyo Cemi sruli da arc arndoma.<br />
amitomac iyo, rom me vebrZodi Cems Tavs da Suaze viyavi gaxleCili, magram es<br />
gaoreba Cemi nebisve sawinaaRmdego xdeboda...~ (`aRsarebani~).<br />
qarTvel hagiografebs naTlad aqvT gacnobierebuli, rom maT gmirebs simdable–<br />
morCilebis principis erTguleba pirovnuli nebisagan gandgomis safasurad ujdebaT.<br />
WeSmaritni qristianni, _ ambobs eqvTime aTonelis Rvawlis mTxrobeli, _ `sami-<br />
Ta saqmiTa cxovndebian: simdabliTa da morCilebiTa da TÂsisa nebisa datevebiTa~.<br />
magram `cxovrebaTa~ gmiris modelis Sinaarsi da struqtura amiT ar amoiwureba.<br />
igi garTulebulia erTi principuli komponentis mimatebiT. adamiani, `cxovrebaTa~<br />
mixedviT, idealurobas marto Sinagani konfliqtis daZlevis gziT ki ar aRwevs, aramed<br />
misi Zalmosileba obieqtur, sazogadoebriv _ kulturul asparezze ixarjeba.<br />
grigol xanZTeli ganaTlebisa da mwignobrobis xuT keras afuZnebs, saamisod wvr-<br />
Tnis da exmareba mowafeebs; eklesiis marTva-gamgeobis saqmeebSi monawileobs; sabermonazvno<br />
koloniebs marTavs da wes-gangebas daudgens; mefe-didebulebTan erTad iRvwis<br />
erovnul-kulturuli mTlianobis aRorZinebisaTvis, mefeTa zneobriv cxovrebaSi<br />
ereva; ucxoeTSi mogzaurobs kulturuli kavSiris gansamtkiceblad; samonastro<br />
sameurneo saqmeSi monawileobs; sagalobelTa krebuls qmnis da a. S. (`grigol<br />
xanZTelis cxovreba~). serapion zarzmelic mwignobrobis keras daaarsebs; zrunavs<br />
samonastro krebulis wevrTa sulieri warCinebisaTvis; exmareba sxva saganmanaTleblo<br />
centris damfuZnebelT; ibrZvis samonastro miwebis SemomtkicebisaTvis, monastris<br />
materialuri uzrunvelyofisaTvis. xolo giorgi mawyvereli samcxeSi did aznaurTa<br />
Soris atexil SfoTs awynarebs, sasulierosTan saero xelisuflebas aerTianebs<br />
(`serapion zarzmelis cxovreba~). giorgi aToneli didi kulturuli centris<br />
organizatori, mravalricxovani krebulis yoveldRiur saWiroebaTa ganmkiTxveli;<br />
energiulad iRvwis, raTa iverTa monasteri berZnebma ar miitacon; bizantiis imperatorTan<br />
da saqarTvelos mefesTan aqvs saqmiani Sexvedrebi; qarTuli eklesiis avto-<br />
107
kefaliisaTvis gamarTul disputSi monawileobs; samSobloSi Camodis da saeklesio<br />
reformas ganaxorcielebs, xolo aqedan 80 udedmamo bavSvi mihyavs aTonze qarTvel-<br />
Ta ricxvis gasamravlebad da a.S. (`giorgi aTonelis cxovreba~). eqvTime da giorgi<br />
aTonelebi samwignobro-kulturuli RvawlisaTvis Seiracxnen wmindanebad.<br />
martvilis mxatvruli saxis arss qmnis sxeulisa da sulis konfliqti da aq gamovlenili<br />
ZalisxmeviT gansazRvruli dapirispireba mtanjvelebTan. `cxovrebaTa~<br />
gmiris samoqmedo asparezi ufro vrcelia rogorc droiTi, ise sivrciTi TvalsazrisiT,<br />
ufro masStaburia da mravalmxrivi aRsrulebul saqmeTa kvalobaze.<br />
SeiZleba Tu ara am sarbielze Sedges kaci da rogor gamoiCens igi Tavs, amis momaswavebel-ganmsazRvrelad<br />
simdable-morCilebis is niWi Tu Rone miiCneva, romelsac<br />
siamaye-ampartavnobis daZlevisas gamoavlens adamiani. gmirobis TavidaTavi aqaa. amitom<br />
iTvaliswinebda samonatro wes-gangeba, rom berobis msurvel kacs `morCilis~<br />
ampluaSi gaetarebina ramdenime weli. amis Taobaze gvauwyebs giorgi merCule: `mamaÁ<br />
grigol aravis udebTagansa Seiwynarebda, aramed pirvelad gamocadis... da ukeTu ipovis<br />
guliTa umankoÁ, uzakveli da udrtÂnvelad simdabliT morCili... igi Seiwynaris~;<br />
an ase xdeba: sulieri gmirobisaken moswrafe personaJi TviT gamocdis Tavis<br />
Tavs: ioane aToneli sulieri Zmebis jorebis momvlelad dgeba, xolo ori weli mzareulobs.<br />
giorgi aToneli Svidi weliwadi `Suracxad sagonebelTa saqmeTa simdabliT<br />
hmsaxurebda~. Tavis saukeTeso `mes~ eZieben, arkveven da adgineben es adamianebi<br />
sakuTari Tavis winaSe. mTeli maTi sicocxle cxadi Tu faruli gamocdaa maTive nebelobisa.<br />
`wamebis qristianuli idea (tanjviTa da sikvdiliT gamocda), erTi mxriv,<br />
da cdunebis idea (gamocda cdunebiT), meore mxriv, specifikur Sinaarss aZlevs gamocdis<br />
ideis maorganizebel masalas uzarmazar adreqristianul, xolo Semdgom Sua<br />
saukuneebis cxovrebaTa Janris literaturaSi~ (m. baxtini).<br />
amgvarad, adamianis pirovnebis SigniTve ganxorcielebuli tanjva-wameba, tkivili<br />
Sinagani winaaRmdegobisa – ai, ra aris saerTo martvilsa da `cxovrebaTa~ idealur<br />
gmirs Soris. oRond sxeulisa da sulis ontologiur dualizms (`wamebani~) emateba<br />
eTikur-fsiqologiuri dualizmi (`cxovrebani~). TviTaRkveTa (gandgoma materialur<br />
swrafvaTagan) da simdabliT cxovreba, Semsgavsebuli tkiviliTa da dramatizmiT, aRbeWdavs<br />
yvela hagiografiuli gmiris saxes. Mmaterialur sivrceSi materialuradve<br />
ganxorcielebul moqmedebaTa koeficientiT, mniSvnelovanwilad rom gansazRvraven<br />
adamianis idealurobas, `cxovrebaTa~ gmiri didad aWarbebs `wamebaTa~ personaJs. sarbielTa,<br />
idealTan miaxloebis gzaTa SesamCnev gansxvavebulobas mohyveba sxvaoba<br />
nawarmoebTa mxatvrul organizaciaSi. `wamebaTa~ arqiteqtonikaSi ideuri Sinaarsis<br />
mTeli simZime TiTqmis mTlianad fsiqologiur siuJets awevs. `cxovrebaTa~ JanrSi es<br />
`tvirTi~ gadanawilebulia. `wameba~ kompoziciurad ufro Sekrulia da organulad<br />
mTliani. `cxovrebis~ kompozicia ufro myifea da Seukravi.<br />
108
ioane sabanisZis `abos wameba~<br />
(nawyvetebi)<br />
109<br />
nino nakudaSvili<br />
qarTul literaturismcodneobaSi `abos wameba~ saetapo nawarmoebadaa miCneuli<br />
erovnuli idealebis damkvidrebis TvalsazrisiT. garda amisa, Txzuleba sakmaod saintereso<br />
struqturuli siaxliT gamoirCeva VIII saukunis qarTul agiografiul Zeglebs<br />
Soris. igi oTxi Tavisagan Sedgeba. pirveli qadagebaa, romelSic avtori saqar-<br />
TveloSi Seqmnil viTarebaze, wmindanobis arsze, wmindanis Rvawlis sazogadoebriv<br />
mniSvnelobaze da sxva sarwmunoebriv sakiTxebze msjelobs. meore da mesame TavebSi<br />
agiografiuli Txrobaa, romelic sakuTriv abos ambavs aRgviwers; meoTxe Tavi ki<br />
wmindanis qebas, mis Sesxma-Semkobas warmoadgens. es Tavi qarTuli himnografiis anu<br />
sasuliero poeziis pirvel nimuSadaa miCneuli.<br />
Txzulebis avtori<br />
`abos wamebis~ avtoria ioane sabanisZe, rac Tavad Txzulebis saTaurSia aRniSnuli:<br />
`wamebaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi, gamoTqumuli iovane, Zisa sabanisi~. amgvaradve<br />
moixseniebs mas Txzulebis damkveTi, samoel episkoposi, romelTan mimowerac ioanes<br />
Tan daurTavs nawarmoebisaTvis. samoel kaTalikosis werilidan Cans, rom ioane mis<br />
mier aRwerili ambis Tanamedrove da TviTmxilveli yofila. `Sen Tavad uwyi sanatrelisa<br />
amis axlisa mowamisa haboÁsi, romeli dReTa amaT CuenTa imartÂla~, _ mimar-<br />
Tavs igi ioanes. amasTan, rogorc Cans, ioanes abosTan megobrobac akavSirebda, rasac<br />
Tavadve gvamcnobs. `sanatreliTa qristÀs-mieriTa siyuaruliTa Semiyuare me, vidre<br />
iyavRa sofelsa amas Sina Cuensa~, _ ase mimarTavs igi teqstSi abos. samoel kaTalikosis<br />
TqmiT, rodesac abo sikvdiliT dausjiaT, mas mousurvebia, rom aRwerili yofiliyo<br />
mowamis Rvawli da martviloba `mosaÃseneblad yovelTa, vin iyvnen Semdgomad<br />
Cuensa~. mas es saqme uaRresad ganswavluli kacis, ioane sabanisZisaTvis, dauvalebia.<br />
`Cuen TÂT uwyiT RmrTivmimadlebuli Seni mecnierebaÁ saRmrToTa wignTaÁ~, _<br />
swers igi ioanes, _ amitom aRwere WeSmaritad es ambavi, rogorc iyo da Cven gamogvigzavneo.<br />
ioanes, karga xnis yoymanis Semdeg, rac agiografisaTvis Cveuli TavmdablobiT<br />
iyo gamowveuli, Seusrulebia es brZaneba, aRuweria abos martviloba da xelnaweri<br />
samoel kaTalikosisaTvis gaugzavnia.<br />
samoelis qarTlis kaTalikosad yofnas istorikosebi 780-790 wlebSi varaudoben.<br />
ioane sabanisZis Sesaxeb ki cnobebi ar mogvepoveba. Cven danamdvilebiT isic ar viciT,<br />
sasuliero piri iyo igi Tu saero.<br />
daweris dro<br />
TxzulebaSi mocemulia qronologiuri cnobebi, romelTa gaTvaliswinebiTac korneli<br />
kekeliZem SeZlo zustad daeTariRebina `abos wameba~.<br />
ioane wers: `sufevasa uflisa Cuenisa iesu qristÀssa, weliwadsa vnebiTgan da<br />
mkudreTiT aRdgomiT... dasabamiT gardasrulTa equsaTas oTxas ocdameoTxesa welsa,<br />
TTuesa ianvarisasa, equssa, dResa paraskevsa, gancxadebasa, SeviswaveT martÂlobaÁ<br />
wmidisa da netarisa amis mowamisa da keTilad-moRuawisa haboÁsi qalaqsa tfiliss~.<br />
avtori gveubneba, rom abo mouklavT `dasabamiTgan~, anu qveynis gaCenidan, 6424 wels;<br />
amas unda gamovakloT 5604, radgan adamianis gaCenidan qristes dabadebamde qarTvelebi<br />
swored 5604 wels iTvlidnen, da 34 weli qristes sikvdilamde (vinaidan avtori<br />
aTvlas iwyebs qristes vneba-sikvdilidan), e. i. sul 5638, miviRebT: 6424–5638=786.<br />
maSasadame, abo uwamebiaT 786 wlis 6 ianvars (Tumca misi mosaxsenebeli dRe qarTul<br />
eklesiaSi 7 ianvars dawesda, radgan 6 ianvari naTlisRebaa da am dResaswaulis dros<br />
arc erTi mowamis moxsenieba ar SeiZleboda).
ogorc varaudoben, Txzuleba dawerili unda iyos abos gardacvalebis umalve,<br />
am tragikuli ambis uSualo STabeWdilebis qveS.<br />
geografiuli garemo<br />
TxzulebaSi gadmocemuli ambavi TbilisSi, xazareTsa da afxazeTSi viTardeba. 781<br />
wels nerse erisTavi iZulebuli gaxda, Tavisi qveyana mietovebina. man amaliT, romlis<br />
SemadgenlobaSi aboc iyo, `ganvlo kari ovseTisaÁ, romelsa darialan erqumis...…da<br />
Sevida queyanas mas CrdiloÁsasa, sada igi ars sadguri da sabanakÀ ZeTa magogisTaÁ,<br />
romel arian xazarni~.<br />
xazarTa samefos avtori uwodebs `CrdiloeTis queyanas~, xolo maT mefes _ `CrdiloÁs<br />
mefes~. xazareTi dRevandeli Crdilo kavkasiis teritoriaze mdebareobda. im<br />
dros xazareTis mefe iyo xakani.<br />
ioane sabanisZe gveubneba, rom xazarni arian `Zeni magogisani~. magogi da gogi<br />
Zvel TxzulebebSi CrdiloeTis mkvidr saSinel ers ewodeboda. xazarebi nawarmoeb-<br />
Si ase arian daxasiaTebulni: `xazarni, kac velur, saSinel piriTa, mÃecis buneba, sisxlis<br />
mWamel~. rogorc aRniSnaven, am sityvebSi asaxulia qristiani mwerlis damokidebuleba<br />
araqristiani xalxebisadmi da is Sexeduleba, romelic uZvelesi droidan<br />
arsebobda CrdiloeTis mkvidrTa Sesaxeb. sinamdvileSi ki, rogorc es Txzulebidan<br />
Cans, xazareTSi mSvidad Tanacxovrobdnen ebraelebi, mahmadianebi, qristianebi<br />
da warmarTebi. nawarmoebSi aRniSnulia, rom xazarebs erTi RmerTi swamdaT, Tumca<br />
Camoyalibebuli religia ar hqondaT. swored xazareTSi arsebuli religiuri Semwynareblobis<br />
gamo iyo, rom abo iq moinaTla.<br />
xazareTidan wamosuli abo da nerse afxazeTSi mividnen, romelic iyo `samkÂdrebeli<br />
yovladve qristianeTaÁ~ da romlis sazRvrebSic aravin iyo urwmuno. afxazeTis<br />
sazRvari aris `zRvaÁ igi pontoÁ~, ese igi Savi zRva, `misazRuradmde qaldia-<br />
Ása~, _ qaldiis provinciis sazRvramde. am sazRvrebSi, avtoris cnobiT, imyofeba<br />
`trapezuniaÁ, sayofeli afsareaÁsaÁ da nafsiis navsadguri~. maSasadame, trapizoni im<br />
xanebSi afxazeTis sazRvrebSi Sedioda.<br />
abos mowameobrivi aRsasrulis adgili Tbilisia. amiras sasaxle, romlis ezoSic<br />
mas Tavi mohkveTes, dRevandeli botanikuri baRis teritoriaze unda yofiliyo. mowamis<br />
gvami uremze dades da qalaqs gareT gaitanes dasawvavad, kerZod, im adgilas,<br />
`romelsa sagodebeli ewodebis, rameTu mun ars saflavebi kacTa mis qalaqisaTa~. es<br />
adgili mtkvris gaRma, metexis cixis maxloblad iyo. dawvis Semdeg ferfli mtkvar-<br />
Si Cayares, `queSe xidsa mas qalaqisasa~, igulisxmeba metexis ZirSi arsebuli avlabris<br />
xidi. iqve, kldeSi, abos saxelobis niSia, sadac Cvens droSi mowamis saxelze<br />
mcire eklesia aigo.<br />
istoriuli pirobebi<br />
TxzulebaSi asaxulia imdroindeli qarTlisa da afxazeTis samefos politikuri<br />
da sarwmunoebrivi viTareba..<br />
es is dro iyo, roca, avtoris TqmiT, `queyanaÁ igi qarTlisaÁ sarkinozTa upyries~.<br />
sarkinozebi anu arabebi iyvnen im dros `zedamdgomelni~, `soflis mpyrobelni~,<br />
xolo qarTvelni `mZlavrebasa queSe maTsa damonebulni da xarksa queSe maTsa<br />
guemulni da qenjnilni~. ioane sabanisZe bibliidan aRebuli saocrad STambeWdavi<br />
Sedarebis saSualebiT gvixatavs maSindeli qarTvelebis sulier mdgomareobas: `Si-<br />
SiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan ZlierTa~. SeSinebuli, dabe-<br />
Cavebuli da dauZlurebuli xalxi veRar mihyveboda mama-papis gzas. `aRverieniT ersa<br />
ucxosa da sarwmunoebisa Cuenisa maginebelTa, romelTagan viswaveniT saqmeni maTni~.<br />
TbilisSi arabTa xelisuflebis warmomadgeneli iyo amira anu msajuli, romelic<br />
baRdadidan iniSneboda. igi iyo qarTlis sruluflebiani mmarTveli. Sinauri marTvagamgeobis<br />
saqmeebSi mas erisTavebi exmarebodnen. qarTlis erisTavs gansakuTrebuli<br />
mdgomareoba ekava. is TbilisSi, amiras gverdiT ijda da misi daniSvna baRdadSi xa-<br />
110
lifas karze wydeboda. nerse erisTavi, romelic mtrebma daasmines, xalifa mansurma<br />
baRdadSi gaiwvia da sapyrobileSi Casva. mansuris gardacvalebis Semdeg misma memkvidrem<br />
mahdim nerse gaaTavisufla da qarTlSi erismTavrad gamouSva.<br />
qarTlis erisTavoba sapatio Tanamdeboba iyo da mis mosapoveblad erisTavebi er-<br />
TmaneTs ebrZodnen. varaudoben, rom nerses tragediac am brZolis gamoZaxili unda<br />
yofiliyo. aRsaniSnavia, rom arc nerse erisTavi da arc misi diswuli stefanozi<br />
sxva wyaroebSi ar moixseniebian, ioane sabanisZis Txzuleba am istoriuli pirebis<br />
arsebobis erTaderTi damadasturebeli sabuTia.<br />
nerses xazareTSi gaqceva, rogorc Cans, garkveuli politikuri mizniT iyo ganpirobebuli.<br />
im dros xazarebi da arabebi erTmaneTs ebrZodnen kavkasiaSi gavlenis<br />
mosapoveblad. qarTls xan megobruli urTierToba hqonda xazareTTan, xan _ mtruli.<br />
afxazeTis mTavari leon II xazareTis mefis asulis vaJi iyo da cdilobda, xazarTa<br />
daxmarebiT Tavi daeRwia bizantiis batonobisagan. varaudoben, rom arabTagan<br />
gandevnili da Seviwroebuli nerse maTi mosisxle mtrebis, xazarebis, samefoSi politikuri<br />
daxmarebis saZebnelad wavidoda. mas Semdeg, rac arabebma qarTlis eris-<br />
Tavad nerses diswuli stefanozi daniSnes, nerse Seurigda arabebs da qarTlSi dabrunebis<br />
uflebac miiRo.<br />
politikuri brZola, cxadia, religiur urTierTobebzec aisaxeboda. qarTuli eklesia<br />
cdilobda qristianoba araqarTvelTa Sorisac gaevrcelebina. Tavis mxriv,<br />
arabebic Seudgnen qarTlSi islamis gavrcelebas sxvadasxva gziT _ daSinebiT,<br />
dayvavebiT, mosyidviT _ da garkveul Sedegsac miaRwies. qarTvelebi sarwmunoebrivi<br />
gadagvarebis safrTxis winaSe aRmoCndnen. amave dros, arabebi krZalavdnen qristianobis<br />
qadagebas araqristianTa, gansakuTrebiT ki arabTa Soris. amas ukavSirdeba abos<br />
tragediac: `qristÀs aRsarebisaTÂs Seayenes igi sapyrobilesa~. roca Tbiliselma<br />
mahmadianma arabebma abo amirasTan daabezRes, moiTxoves, rom igi samagaliTod<br />
daesajaT, raTa sxvebsac ar miebaZaT misTvis. abos neStic ki dawves, rom qristianebs<br />
wmindanis nawilebi sarwmunoebrivi propagandisTvis ar gamoeyenebinaT.<br />
aseTi politikur-sarwmunoebrivi viTarebaa VIII saukunis meore naxevris qarTlSi<br />
ioane sabanisZis Txzulebis mixedviT.<br />
afxazeTis Sesaxeb ki TxzulebaSi vkiTxulobT, rom `misi qalaqebi da adgilebi,<br />
ars sabrZaneblad qristÀsmsaxurisa ionTa mefisa, romel mosaydre ars didsa mas qalaqsa<br />
kostantinepolisasa~. aq bizantias Tavisi warmomadgeneli hyavs `mTavris~ tituliT.<br />
sagulisxmoa, rom `qarTlis cxovreba~, sxva cnobebs gvawvdis. iq naTqvamia,<br />
rom afxazTa mTavari leon II (746-791), xazarTa mefis asulis vaJi, xazarTa daxmarebiT<br />
ganudga bizantias da Tavi damoukideblad gamoacxada. ioane sabanisZis Txzulebis<br />
mixedviT ki, 786-790 wlebSi afxazeTi kvlav qristesmsaxuri `ionTa mefis~ sabrZanebelia.<br />
bunebrivia, rom politikurad dapyrobil qarTls ekonomikuradac ar ulxinda.<br />
avtori gveubneba, rom arabTa mZlavrobis qveS damonebuli qarTvelebi iyvnen `naklulovnebiTa<br />
da siglaxakiT Sekrulni, viTarca rkiniTa, xarksa queSe maTsa guemulni<br />
da qenjnilni~.<br />
literaturuli da istoriuli mniSvneloba<br />
ioane sabanisZis `abos wameba~ agiografiuli Janris Zeglia da savsebiT Tavsdeba<br />
am Janris specifikis CarCoebSi.<br />
Txzuleba sayuradReboa mravali TvalsazrisiT. pirvel yovlisa, masSi aRZruli<br />
msoflmxedvelobrivi da erovnuli problemebiT; mTavari moqmedi piris Sinagani gancdebis<br />
gamovleniT, simboloTa rTuli sistemis gaazreba-komentirebiT; nawarmoebze<br />
epistolaruli memkvidreobis darTviT (avtorisa da SemkveTis miwer-mowera), kompoziciuri<br />
TaviseburebiT; Janruli mravalferovnebiT (I Tavi qadagebaa, II, III _ sakuTriv<br />
agiografiuli Txroba, IV – adreuli himnografiuli poeziis nimuSi).<br />
111
ogorc aRniSnaven, ioane sabaniZis Txzuleba erTaderTi Zeglia qarTul agiografiaSi,<br />
romelic qristianul simboloTa ganmartebas moicavs.<br />
simbolo uzarmazar rols TamaSobs qristianul esTetikaSi. TviT qristianuli<br />
RvTismsaxureba da eklesiis Senobac ki simbolurad gaiazreba; simboluri mniSvneloba<br />
aqvs RvTismsaxurebis dros Sesasrulebeli evqaristiis anu ziarebis aqtSi gamoyenebul<br />
produqts _ pursa da Rvinos. isini qristes xorcisa da sisxlis simboloebs<br />
warmoadgenen, romelsac unda eziaros morwmune.<br />
vinaidan qristianuli RmerTi miuwvdomeli da Seucnobeli iyo, SeuZleblad iTvleboda<br />
raime epiTetiT an sityviT misi amomwuravi daxasiaTeba. amitom Seiqmna simboloTa<br />
mTeli sistema, romelic, Teologebis azriT, miaxloebiT gangvimartavdnen<br />
RvTaebis arss. swored RvTaebis Seucnoblobas usvams xazs ioane sabaniZe, roca aRniSnavs:<br />
`ver SemZlebel varT Cuen miwdomad simdidres mas saxelisa misisasa~ da iqneb<br />
simboloTa meoxebiT nawilobriv mainc CavwvdeT mis arsso.<br />
ioane sabanisZe CamoTvlis uflis Teqvsmet simbolos: kari, gza, tarigi, mwyemsi,<br />
lodi, margaliti, yvavili, angelozi, kaci, naTeli, queyana, marcvali, mze da gvaZlevs<br />
maT mokle axsna-ganmartebas. ara `TaviT TÂsiT~, rogorc aRniSnavs avtori, aramed<br />
wminda werilze da saeklesio mamaTa Txzulebebze dayrdnobiT.<br />
yuradRebas ipyrobs agreTve `abos wamebis~ saTauri, romelSic gacxadebulia ara<br />
mxolod mTavari gmiris saxeli da is, Tu ra bedi ewia mas, aramed moqmedebis adgili,<br />
Txzulebis avtori da damkveTi: `wamebaÁ wmidis da netarisa mowamisa qristÀsisa<br />
haboÁsi, romeli iwama qarTlsa Sina, qalaqsa tfilissa, ÃeliTa sarkinozTaÁTa, gamoTqmuli<br />
iovane Zisa sabanisi brZanebiTa qristÀs mier samoel qarTlisa kaTalikozisa~.<br />
Sua saukuneebisaTvis es Cveulebrivi ram iyo, maSindeli literaturuli kanoni<br />
moiTxovda, rom saTaurSive yofiliyo miTiTebuli TxzulebaSi aRwerili ambis<br />
ZiriTadi momentebi. es imiTac iyo ganpirobebuli, rom Sua saukuneebis esTetikaSi<br />
nawarmoebis mxatvruli zemoqmedeba moulodnelobis efeqtze ar iyo gaTvlili. mki-<br />
Txvelma winaswar icoda, Tu raze iqneboda nawarmoebSi saubari.<br />
`abos wameba~ imiTac aris unikaluri, rom Cvenamde moRweul qarTul ZeglTa Soris,<br />
is erTaderTia, romelsac wamZRvarebuli aqvs avtorisa da damkveTis mimowera.<br />
samoel kaTalikosis werili Tvalwin gvicocxlebs mis avtors _ eris bedze mzrunvel<br />
sulier mamas, romelsac surs ukvdavyofil iqnas im gmiris saxe, momaval Taobebs<br />
Tavganwirvis magaliTs rom uCvenebs. amave werilidan vigebT, rom ioane sabanis-<br />
Ze TanamedroveTa Soris aRiarebuli avtoritetis mqone mwerali yofila. aRniSnulia<br />
momavali Txzulebis daniSnulebac: abos Rvawlis aRwera ganZad unda daidos<br />
eklesiaSi `mosaÃseneblad yovelTa~. aqvea Camoyalibebuli agiografiuli Txrobis<br />
mTavari principi, yvelaferi zustad ise unda gadmoices, rogorc sinamdvileSi moxda:<br />
`Ãelyav gamoTqumad sruliad WeSmaritad, viTar _ igi iyo da viTarca Sen TÂT<br />
uwyi~. rogorc vxedavT, es patara baraTi sakmaod mdidar informacias Seicavs.<br />
ioanes sapasuxo werilidan ki misi mokrZalebuli buneba gamosWvivis: igi SiSobs,<br />
vaiTu ver SeZlos esoden sapasuxismgeblo saqmis Rirseulad dagvirgvineba. amasTan<br />
erTad, mas samoel kaTalikosis ganawyenebac ar surs, radgan naTqvamia: `Svili urCi<br />
warsawymedelsa mieces~-o. bolos avtors nugeSad solomonis Segoneba mohyavs: `hbaZevd<br />
jinWvelsa, medgaro, da iqmen muSak msgavs misa~.<br />
garda imisa, rom garkveul informacias gvawvdis, es ori epistole erTgvar warmodgenas<br />
gvaZlevs imdroindel samwerlo kulturaze da nawarmoebSi asaxuli ambis<br />
fons qmnis.<br />
rogorc aRvniSneT, `abos wameba~ poliJanruli nawarmoebia. I Tavi qadagebaa da<br />
mas avtorma `swavlaÁ da moxsenebaÁ~ uwoda. marTlac, am TavSi warmodgenil teqsts<br />
`swavlanis~ anu damoZRvriTi Janris Txzulebis niSnebi axasiaTebs. es teqsti adreuli<br />
periodis qarTuli mWevrmetyvelebis nimuSadaa miCneuli. literaturis mkvlevarTa<br />
azriT, `abos wamebidan~ mxolod am Tavs rom moeRwia, ioane sabanisZe amiTac<br />
sapatio adgils daimkvidrebda Cvens mwerlobaSi.<br />
112
avtoriseuli mimarTva _ `sayuarelno~ _ mkiTxvelTan emociuri kontaqtis ganwyobilebas<br />
qmnis. mkiTxvelisadmi ndobis gamJRavnebas _ `gxedavT Tquen, viTarca Rmr-<br />
Tiv cnobilTa da RmrTis mcnobelTa~, uTuod mohyveboda sapasuxo reaqcia adresatisgan<br />
da gulisyuris daZabva, riskenac mouwodebs maT avtori: `momipyreniT saCinoni<br />
ege sasmenelni Tquenni da ufrosRa sacnobelni ege yurni gulisa da gonebisa Tquenisani<br />
ganhmarteniT smenad da maspinZel eqmneniT sityuaTa amaT CemTa~. es amaRlebuli<br />
intonacia migvaniSnebs, rom avtorma mniSvnelovani ram unda gvauwyos. ioane sabanisZe<br />
gveubneba, rom abos Tavdadeba gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo im viTarebaSi,<br />
roca adamianis dakninebis yvela piroba arsebobda. swored im dros amaRlda abo. avtori<br />
gvixatavs arabTa batonobisa da adamianTa dacemis Semzarav suraTs. am wyvdiadSi<br />
sinaTlis sxiviviT gakrTeba abos saxe: `eseviTarsa Jamsa Sina gamoCnda axovnad<br />
wmindaÁ ese mowame~. adamianis sulier simtkiceSi xedavs avtori mZime mdgomareobidan<br />
gamosavals.<br />
aqve msjelobs ioane qarTvelTa erovnuli Rirsebebis Sesaxeb, ris Taobazec Cven<br />
zemoT sagangebod visaubreT.<br />
amgvarad, nawarmoebis idea da avtoriseuli pozicia mTeli sisruliT aris gamoxatuli<br />
moTxrobis pirvel TavSi.<br />
rogorc aRvniSneT, nawarmoebis bolo Tavi uZveles qarTul himnografiul Txzulebad<br />
aris miCneuli. es aris `gixarodenis~ tipis sagalobeli, romlis pirveli sami<br />
muxlic swored am sityviT iwyeba:<br />
`gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier!~<br />
`gixaroden, mowameo, uflisa mier!~<br />
`gixaroden, gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier!~<br />
am himnSi avtori xotbas asxams abos da madls swiravs ufals amgvari mowamis<br />
warmoCenisaTvis. aq amaRlebuli intonacia organulad erwymis lirikul gancdas.<br />
mokle-mokle frazebi, ritoruli mimarTvebi, SekiTxva-SeZaxilebi da sityvaTganmeorebani<br />
qmnian sagaloblis sakmaod moqnil ritmul struqturas.<br />
`romelnime hyuedrides,<br />
romelnime aginebdes,<br />
romelnime aSinebdes,<br />
romelnime sdevnides~.<br />
amgvari eqspresiulobiT gadmogvcems avtori abos Tavze damtydar risxvas. aq zedmiwevniT<br />
zustad aris gamoyenebuli ganmeorebis mxatvruli funqcia – emociis eskalacia<br />
STabeWdilebis gaZlierebis mizniT.<br />
SeuZlebelia mkiTxveli ar moixiblos ioane sabanisZis sada, magram amave dros<br />
uaRresad poeturi eniT, Txrobis saocari unariT.<br />
ioane sabanisZis Txzuleba pirveli qarTuli Zeglia, romelSic wamoWrilia erovnuli<br />
TviTmyofadobis idea. konkretul istoriul faqts mwerali erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />
ideis warmosaCenad iyenebs. swored misi publicisturi paTosi aniWebs<br />
am nawarmoebs mkveTr moqalaqeobriv da erovnul-saxelmwifoebriv JReradobas.<br />
avtoris Txroba Tanmimdevrulia. aq ar gvxvdeba Txrobis ZiriTadi xazidan gadaxveva,<br />
rac xSirad aTqmevinebs xolme agiografebs: `da aw pirvelsave sityvasa aRvideT~-o.<br />
teqstSi CarTuli bibliuri citatebi organulad erwymis avtoriseul Txrobas.<br />
is STambeWdavi Sedareba, romelsac avtori arabTagan SeWirvebuli qarTvelebis<br />
dasaxasiaTeblad iyenebs: `iryevian, viTarca lerwamni qarTagan ZlierTa~ _ bibliidan<br />
iRebs saTaves, magram konteqstis gaTvaliswinebiT originaluri mxatvruli mignebis<br />
tolfasia. nawarmoebis ena moxdenilad aris gajerebuli, rogorc wminda wignebidan<br />
aRebuli Sedareba-metaforebiT: `qristeman ismaitelTa Soris, viTarca vardi<br />
ekalTagan, gamogarCia da migipyra TÂssa mas eklesiasa; Sen veluri ege zeTis xili,<br />
mogiRo qristeman da mtilsa mas Sina TÂssa samkÂdrebelsa nayofad kurTxevisad dagnerga~;<br />
ise originaluri mxatvruli saxeebiT, magaliTad: `ganmarteniT smenad yurni<br />
113
gulisa Tquenisani maspinZel eqmeniT sityuaTa CemTa; SeiwynareT karavsa guamisa Tquenisasa<br />
da savanÀ ganmzadeT~.<br />
xSirad mimarTavs avtori sintaqsur figuras, romelsac gameoreba ewodeba da,<br />
romelic mxatvrul nawarmoebSi STabeWdilebis gaZlierebis mizniT gamoiyeneba:<br />
`morwmuneni hnatrian Sensa mas didebulebas, Sens mas moRuawebasa Sensa mas simÃnesa,<br />
Sensa mas martÂlobas, Sensa mas gÂrgvinobasa~, _ mimarTavs igi abos.<br />
sagangebo yuradRebas imsaxurebs abos ukanasknel dakiTxvaze wayvanis epizodi:<br />
`gamoiyvanes igi egrÀTve borkilTa ferÃTa da ÃelTaÁTa; da mihyvanda igi Soris qalaqsa<br />
da romelni hxedvis mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes misTÂs...<br />
xolo igi movidoda, viTarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egre hxedvida TÂssa mas<br />
guamsa. da suliTa TÂsiTa mogzaur qmnuli TÂT ityoda fsalmunsa~. aq aRwerilia sasikvdilod<br />
mimavali kacis sulis moZraobis saocari suraTi. abos suli TiTqos ukve<br />
gaeyara mis sxeuls da ise miacilebs sakuTar gvams eSafotisaken, TiTqos viRacis<br />
samgloviaro procesias mihyvebodes da Tavad ukiTxavs sakuTar Tavs fsalmuns, anu<br />
gansasvenebel locvas. literaturismcodneTa mier aRniSnulia, rom sakuTari gvamis<br />
sulier Tanamgzavrad qceuli kacis saxe iSviaTi poeturi zemoqmedebis mqone mxatvruli<br />
suraTia da qarTul mwerlobaSi analogi ar moepoveba.<br />
zogadad nawarmoebis stili SeiZleba davaxasiaToT rogorc `amaRlebuli~.<br />
mxatvrul RirsebebTan erTad `abos wameba~ imiTacaa uaRresad mniSvnelovani Zegli,<br />
rom igi sando wyaros warmoadgens saqarTvelos imdroindeli politikuri da<br />
sarwmunoebrivi mdgomareobis Sesaswavlad.<br />
Txzulebidan vigebT, rom aRmosavleT saqarTveloSi arabebi batonobdnen, dasavleTSi<br />
ki bizantiis gavlena igrZnoba.<br />
ioane sabanisZis Txzuleba saintereso cnobebs gvawvdis agreTve saqarTvelos mezobeli<br />
xalxebis, kerZod, xazarebis Sesaxeb, rac uaRresad mniSvnelovania, vinaidan<br />
am eris istoriis, misi yofisa da kulturis Taobaze metad mcire cnobebia istoriul<br />
wyaroebSi Semonaxuli.<br />
114
`wmida habo tfilelis wamebis~ skolaSi swavlebisaTvis<br />
115<br />
goCa kuWuxiZe<br />
aris ramdenime sakiTxi, romlebzec `wmida habo tfilelis wamebis~ swavlebisas<br />
maswavlebelma SeiZleba gaamaxvilos yuradReba. ara mxolod skolaSi, aramed, mecnierTa<br />
winaSec ismis xolme kiTxva, _ saero piri iyo iovane sabanisZe Tu sasuliero?<br />
mecnierTa erT nawils (korneli kekeliZe, Sermadin oniani, saba metreveli...) iovane<br />
sabanisZe saero, nawils _ sasuliero pirad miaCnia; Cven viziarebT Sexedulebas,<br />
rom kaTolikosi sasuliero pirs ar mimarTavda sityvebiT _ `ufali~, `sulierad Svili<br />
eklesiisa~, rom amgvari mimarTva saero pirs Seefereba, Tanac _ socialurad<br />
dawinaurebuls (k. kekeliZe).<br />
xsenebul sakiTxTan dakavSirebiT yuradRebas iqcevs samoel kaTolikosis sityvebi,<br />
romlebiTac igi iovane sabanisZes mimarTavs: `Cven TÂT uwyiT wadierebaÁ Seni RmrTismsaxurebisaTÂs~<br />
(Zeglebi 1964: 46). `wadierebaÁ~ sxva avtorTan, SesaZloa, sxva<br />
mniSvnelobiTac Segvxvdes, magram CvenTvis upirvelesad is faqtia saintereso, rom<br />
`wmida habos wamebaSi~ es sityva yvelgan `survils~, `wadils~ niSnavs (`maradis sawadeli<br />
da Tayuanis-sacemeli brZanebaÁ RmrTivpatiosnisa da mamflisa [...] miviRe~, `wadierebaÁ<br />
gulisa Cemisa aRavso ufalman~, `sawadel da sasurvel mRdelTa da yrma-<br />
Ta~, `eseca wadier iqmna ufroÁsRa guls-modgined~, `warmarTni wadier hyven qristÀs<br />
monebad~), e. i. kaTolikosi sabanisZes imas ki ar eubneba, _ viciT, Tu rogor gulmodginebas<br />
iCen RvTismsaxurebisaso, rogorc es araerT SemTxvevaSi esmiT xolme, aramed,<br />
eubneba, _ viciT, rom RmrTismsaxurebaSi monawileobis survili, wadili gaqvso<br />
(`gulmodginebas~ sabanisZis teqstSi Seesabameba sityva `gulsmodginebaÁ~. `gulsmodginebaÁ~<br />
da `wadierebaÁ~ sinonimebi ar aris). sasuliero piri isedac iRebs<br />
RmrTismsaxurebaSi monawileobas, _ ramdenadac sabanisZes RmrTismsaxurebaSi monawileobis<br />
survili hqonia, Cveni azriT, sruliad cxadi xdeba, rom igi eriskaci iyo,<br />
romelsac survili, wadili, `wadierebaÁ~ hqonia RmrTismsaxurebaSi monawileobisa,<br />
rac kaTolikosma ausrula imiT, rom hagiografiuli sakiTxavis dawera daavala da,<br />
albaT, wakiTxvis neba misca (es yovelive RmrTismsaxurebaSi monawileobas niSnavs).<br />
sapasuxo werilSi amitom swers sabanisZe kaTolikoss: `wadierebaÁ gulisa Cemisa aRavso<br />
ufalman~. iovane sabanisZis vinaobasTan dakavSirebiT, yuradRebas amaxvileben<br />
xolme samoel kaTolikosis sityvebze, romlebiTac iovanes mimarTavs: `mSvidobaÁ iyavn<br />
Sen zeda da yovelTa saxlisa Senisa krebulTa~ (Zeglebi 1964: 46); mkvlevarTa nawils<br />
miaCnia, rom sityva `saxli~ pirad ojaxs niSnavs da, aqedan gamomdinare, iovane<br />
sabanisZes saero pirad miiCnevs, nawils monastris mniSvnelobiT esmis es sityva da<br />
miiCnevs, rom sabanisZe monastris winamZRvari iyo. korneli kekeliZis aRniSvniT,<br />
`wmida habos wamebaSi~ es sityva saxlsac SeiZleba niSnavdes da _ monastersac. Zvel<br />
qarTul teqstebSi xsenebuli sityva orive mniSvnelobiT gvxvdeba. vfiqrobT, CvenTvis<br />
am SemTxvevaSic upirvelesad is aris sayuradRebo, Tu ra mniSvnelobiT aris sityva<br />
`saxli~ naxmari nawarmoebis sxva adgilebSi. xsenebuli sityva `wmida habos wamebaSi~<br />
yvelgan mxolod ojaxis mniSvnelobiT gvxvdeba (nerses afxazeTSi `pirvelve<br />
waregzavnes dedaÁ da coli da Svilni da monagebni da yovelni saxlisa misisani~,<br />
`mxiarul iqmna nerse, rameTu uflebaÁ igi saxlisa misisagan ara ganaSora ufalman~).<br />
Cveni azriT, ar aris saeWvo, rom sabanisZe eriskaci iyo. sabanisZis sityvebi _ `ganv-<br />
Zlierdi [...] maradis ZRunis mimpyroblisa RmrTisa marjuenisa Tquenisa juarisa weriTa<br />
Cem uRirssa zeda~ (Zeglebi 1964: 47) imaze mianiSnebs, rom sabanisZe yovelTvis<br />
(`maradis~) iRebda kaTolikosisagan dalocvas, rac gvafiqrebinebs, rom kaTolikosi,<br />
SesaZloa, misi piradi moZRvaric iyo.<br />
wmida habos saxelad abo ar erqva. arabi kacis rTuli Semadgenlobis saxels sityva<br />
`abu~ (mama) maSin emateba xolme, roca mas Svili SeeZineba. arab ymawvils col-<br />
Svili ar hyavda. sruliad ueWvelia, rom mas erqva habibi (Zvirfasi, sayvareli), rac
qarTvelebs siyvaruliT `haboTi~ SeucvliaT. prof. zurab WumburiZe wers, rom saxeli<br />
abo miRebuli Cans saxelidan _ habibi (WumburiZe 1987: 320).<br />
teqstidan Cans isic, rom keTilSobili gvaris STamomaval habibs baRdadSi hyolia<br />
ojaxi, hqonda garkveuli materialuri qonebac; habo Tavisi nebiT wamovida qarTlSi,<br />
Cans, igi Tavisufali xelosani iyo.<br />
sad unda Sexvedroda habo nerse erisTavs? roca nerse gaaTavisufles, igi maSinve<br />
ar wamovidoda qarTlSi, axali xalifa cixidan gaTavisuflebis Semdeg uTuod umaspinZlebda<br />
erisTavs da safiqrebelia, rom swored xalifas karze cxovrebis dros<br />
Sexvda habibi nerses, savaraudoa, rom menelsacxebled xalifas karze msaxurobda<br />
igi; Cans, maZiebluri bunebis, daudegari xasiaTis mqone iyo es ymawvili; roca sabanisZe<br />
imasac gveubneba, rom habo RmerTma wamoiyvana qarTlisaken, Cans, unda vifiqroT,<br />
rom Sinaganad dainteresebuli iyo habo qristianobiT, qvecnobierad izidavda is sjuli,<br />
romlis mimdevaric nerse iyo da, erTaderTi Tu ara, _ erT-erTi mizezi es iyo,<br />
ris gamoc qarTlisaken wamohyva nerses; miuxedavad imisa, rom jerac mahmadiani iyo<br />
da meCeTSi loculobda, qarTlSi mas farTod gauxsnes eklesiis kari, sadac qristianobas<br />
swavlobda da zogjer mRvdlebTan kamaTobda kidec; es viTareba sruliad<br />
gansxvavdeba, vTqvaT, `cxra yrma kolaelTa wamebaSi~ aRwerili viTarebisagan, _ iq<br />
vxedavT, rom warmarT bavSvebs naTlisRebamde ar uSvebdnen eklesiaSi; VIII saukunis<br />
qarTlSi sxva mdgomareobaa, _ oRond, dainteresdes qristianobiT da eklesiaSi mahmadiansac<br />
uSvenen. habibi winaparTa sjulis moRalate ki ara, aramed, is adamiania,<br />
romelic WeSmaritebasa da sicrues Soris arCevans WeSmaritebis sasargeblod akeTebs;<br />
WeSmaritebis msaxuri xdeba; sxvaTa Soris, igi arabTa Soris qristianobis mqadagebelic<br />
iyo, mxolod mowame ar yofila; unda, rom WeSmaritebas emsaxurebodnen arabebi,<br />
Tavisi qveynis patriotia. am sityvebs vwerT imitom, rom, rogorc viciT, moswavleebi<br />
zogjer svamen kiTxvas, _ xom ar iyo habo arab mama-papaTa moRalate.<br />
prof. revaz siraZes aRniSnuli aqvs, rom, roca sabanisZe wmidaTa nawilebis Tayvaniscemaze<br />
laparakobs, am dros xatTayvanismcemlur msoflmxedvelobas amJRavnebs<br />
(siraZe 1987: 53); sainteresoa, rom, roca arabebi amboben: `CueulebaÁ ars qristeaneTaÁ<br />
esre saxed: Tu vinme Tavi moiklis qristÀs maTisaTÂs, moiparian guami misi da pativ<br />
scian mas daflviTa, da tyuviliTa, reca Tu saswaulsa da kurnebasa rasme ganTqumed<br />
ersa Soris, da samoselsa da Tmasa Tavisa misisasa da Zualsa missa ganiyofed<br />
reca sacod sneulTaTvis~ (Zeglebi 1964: 72), CvenTvis kidev erTxel cxadi xdeba, rom<br />
qarTlSi xatTayvaniscemis CveulebisaTvis ar uRalatiaT da `Cveulebisaebr mamulisa~<br />
slviTa ganagrZobdnen cxovrebas; sabanisZe zustad gvixsnis, Tu mdinaris romel<br />
adgilas Cayares wmidanis Zvlebi, SesaZloa, miaCnia, rom SemdgomSi es wmida adgilad<br />
unda gamocxaddes; sabanisZe ganmakurnebeli Zalisad miiCnevs im miwas, romelzedac<br />
wmida habos sxeuli dawves, aRwers, Tu rogor scemen wmida adgils morwmuneebi Tayvans;<br />
msmenels ar sWirdeba imis ganmarteba, rom amgvari qmedebiT Tayvans vcemT Tavad<br />
wmidans, romelmac am miwaze Tavisi sisxli daRvara, wmidanis Tayvaniscema ki Tayvaniscemaa<br />
uflisa, visTvisac ewama netari... sabanisZe didi pativiT axsenebs RvTism-<br />
Sobels (xatebTan mebrZolni zogierT SemTxvevaSi RvTismSoblis kultsac ar scnobdnen)<br />
da sruliad cxadia, rom igi xatTayvanismcemelia.<br />
sainteresoa, rom iovane sabanisZe erTgvarad Sefaruli formiT avlens xatTayvanismcemlur<br />
msoflmxedvelobas; xatmebrZolobas upirispirdeba, magram cxadad, gamokveTilad<br />
arsad ar aZagebs mas. Tu davakvirdebiT, SevamCnevT, rom sikvdiliT dasjis<br />
win netar habos sapyrobileSi xati ara aqvs, _ sabanisZe TiTqmis detalurad aRwers,<br />
Tu rogor loculobs habo mTeli Rame ori sanTliT xelSi, romelnic `daiwunes ÃelTa<br />
Sina misTa rkiniTa SeWedilTa, zeda qedsa missa~ (Zeglebi 1964: 67), netari habos<br />
fizikur pozasac ki vxedavT; aRwerilia, Tu rogor gayida samoseli da iTxova,<br />
rom uyidon kereonebi; aRwera detaluria da vxedavT, rom habos xati ara aqvs. xat-<br />
Tayvanismcemeli sabanisZe iqneb imitomac aRwers yvelafers ase detalurad, raTa dagvanaxos,<br />
rom, roca sapyrobileSi loculobda habo, Tan xati ar hqonia. vfiqrobT,<br />
116
ar aris Zneli misaxvedri, Tu rad moxda ase, _ arabebma, romlebic xatmebrZolobas<br />
uWerdnen mxars, sapyrobileSi xati ar Seatanines habos... ar aris saeWvo, rom xatTayvanismcemelia<br />
iovane sabanisZe, magram mis nawarmoebSi xati naxsenebic ki ar aris.<br />
iqmneba STabeWdileba, rom politikuri mosazrebebis gamo bizantiis im Zalebis gaRizianebas<br />
erideba iovane sabanisZe, romlebic, Cans, jerac imyofebian xelisuflebaSi;<br />
akad. korneli kekeliZis aRniSvniT, `samwuxarod, samoel kaTalikosi Cvens saistorio<br />
wyaroebSi moxseniebuli araa, rom misi kaTalikosobis damTavrebis wliT SegveZlos<br />
garkveva imisa, Tu romel wlamde daiwera es Txzuleba; Cveulebriv, istoriografiaSi<br />
miRebuli TariRiT, misi kaTalikosoba dadebulia 780-790 wlebSi. yovel<br />
SemTxvevaSi, 790 wels Txzulebis dawera ver gadascdeba, is dawerilia tragikuli<br />
ambis uSualo STabeWdilebis qveS~ (kekeliZe 1986: 33); rogorc cnobilia, xatmebrZolobis<br />
pirveli talRa bizantiaSi 787 wlis 24 seqtembers, _ VII msoflio saeklesio<br />
krebaze damarcxda, es kreba dedofal irinasa da misi TxovniT konstantinepolis patriarqad<br />
dadginebuli tarasis SemweobiT gaimarTa; xatTayvanismcemluri krebis gamarTva<br />
dedofalma 786 welsac scada, magram samxedroTa mxridan qveyanaSi saSiSroeba<br />
Seiqmna, _ jarSi mRelvareba daiwyo da dedofalma krebis gamarTva mxolod mas<br />
Semdeg SeZlo, rac jari usjuloebTan brZolis sababiT konstantinepolidan gaiwvia;<br />
sanam am monakveTis daskvnas davwerdeT, aRvniSnavT, rom nawarmoebi habos wamebidan<br />
marTlac axlo periodSi _ uSualo STabeWdilebis qveS unda iyos dawerili<br />
(habo, rogorc viciT, 786 wlis 6 ianvars awames); _ kaTolikosi sabanisZisadmi gagzavnil<br />
werilSi wers: netari habo `dReTa CuenTa imartÂla~ da wmidanze wignis daweras<br />
avalebs mas, yuradRebas is faqti iqcevs, rom uSualo sapasuxo werilSi iovane<br />
sabanisZe ukve gamzadebul wigns ugzavnis kaTolikoss, _ cxadia, sapasuxo werilis<br />
miweras igi didxans ar daugvianebda kaTolikoss; samoelisadmi pirvelive sapasuxo<br />
werilTan erTad ukve gamzadebuli wignis gagzavna imaze metyvelebs, rom `wmida habos<br />
martviloba~ netari habos wamebidan marTlac axlo periodSi, _ SesaZloa, _ imave<br />
786 an, yovel SemTxvevaSi, 787 wlis seqtembramde unda iyos dawerili... statiis<br />
am monakveTis daskvnas aseTi saxe SeiZleba mieces, _ Tu `wmida habos wameba~ im dros<br />
aris dawerili, roca bizantiaSi xatmebrZoloba jerac gamarjvebulia, Tu aSkaraa,<br />
rom am nawarmoebSi xatmebrZoluri msoflmxedveloba Sefaruli formiT aris<br />
warmoCenili, maSin aSkaraa isic, rom samoel kaTolikosi, xsarTan mRvdeli, iovane<br />
sabanisZe, saerTod, qarTlis eklesiis moRvaweebi, xatTayvanismcemlobis aRdgenisaTvis<br />
mebrZol dedofal irinasa da patriarq tarasisTan erTad xatTayvaniscemis gamarjvebisaTvis<br />
mebrZolebi arian da mowinaaRmdegeebi qarTvel moRvaweebsac hyavT;<br />
Cans, xatmebrZolebs maT winaaRmdeg didi ZalebiT SeeZloT moqmedeba, amitom aris<br />
iovane sabanisZe iZulebuli, rom Sefarulad adidos xatTayvaniscema; erTic unda<br />
iTqvas, _ mcirericxovani qarTli did bizantiaze ukeT icavs marTlmorwmuneobas,<br />
rac araampartavnuli sixaruliT avsebs iovane sabanisZes da, Cans, esec unda iyos mizezi<br />
sabanisZis am sityvebisa _ `ara xolo Tu berZenTa sarwmunoebaÁ ese RmrTisamieri<br />
moipoves, aramed Cuenca, SorielTa amaT mkÂdrTa~ (Zeglebi 1964: 55)...<br />
iovane sabanisZes nawarmoebi im wesis gaTvaliswinebiT aqvs dawerili, romelic,<br />
Cans, bizantiaSi tradiciad yalibdeboda; mxedvelobaSi gvaqvs nawarmoebis oTx Tavad<br />
dayofa, rac oTxTavidan unda iRebdes saTaves. korneli kekeliZis aRniSvniT,<br />
iovane sabanisZeze zegavlena mouxdenia `stefane pirvelmowamis martvilobas~, romelic<br />
oTx nawilad aris dayofili da bolo nawili stefanes qebaa (kekeliZe 1986: 42-<br />
43); msgavsebaze Sermadin onianic amaxvilebs yuradRebas, Tumc, aRniSnavs, rom es<br />
msgavseba mxolod formaluria (oniani 1955: 83); maqsime aRmsarebelis naSromi _ `siyvarulisaTvis~,<br />
oTxTavis Sesabamisad, aseve oTx Tavadaa dayofili.<br />
is faqti, rom `habos wameba~ oTx Tavad oTxTavis Sesabamisad aris dayofili, nawarmoebis<br />
saxismetyveluri analizidanac Cans: rogorc cnobilia, maTe mociqulis<br />
saxarebis simboluri saxe aris angelozi (kaci), markozisa _ lomi, lukasi _ xari,<br />
iovanesi _ arwivi. igive simboluri saxe aqvs `wmida habos wamebis~ Tavebs. pirvel<br />
117
TavSi sabanisZe eklesiaSi Semokrebil im adamianebs mimarTavs, romlebic suliwmidam<br />
RvTaebriv adamianebad, angelozTa msgavsebad unda gardaqmnas (`megobarno da monano<br />
[...] Zisa RmrTisano~, `samkvidrebelno sulisa wmidisano~, `taZarni xarT RmrTisani~,<br />
`suliwmidaÁ damkÂdrebul ars Tquen Soris~, ufalsa hnebavs damkÂdrebad asoTa Sina<br />
TquenTa~, `ufali ityÂs winaswarmetyuelisa mier: `me movide da davemkÂdro Tquen<br />
Soris~, `sasufeveli RmrTisaÁ gulTa Sina TquenTa ars~). rogorc qvemoT vnaxavT, am<br />
TavSi laparakia RmerTis saxelebze, romelTa Secnobamac qristianebi sulierad unda<br />
aamaRlos da angelozisebur adamianebad gardaqmnas. meore TavSi habos mier samahmadiano<br />
qveynis datoveba, saqristianoSi wamosvla, gaqristianeba, mahmadianTaTvis<br />
Tavisi gaqristianebis gamocxadeba, maT winaSe faqtobrivad gamomwvevi moqmedeba, maT<br />
wreSi qristianobis qadageba netaris im udides Zalas warmoaCens, romelsac simbolurad<br />
lomiseburi SeiZleba ewodos; mesame TavSi habos mowameobaa aRwerili, igi<br />
tarigs hgavs; meoTxe TavSi mlocvelTa mTeli yuradReba zecisaken gadadis, caTa simaRleTaken<br />
miemarTebian gonebiT, adideben samoTxeSi damkvidrebul wmidans; caTa<br />
simaRleTaken swrafvis ganwyobileba batondeba meoTxe TavSi,_is suliereba sufevs,<br />
romelic arwivis simbolikasTan kavSirdeba (arwivi sulieri amaRlebis simboloa).<br />
nawarmoebis kompoziciasTan dakavSirebiT Semdegi unda iTqvas: pirvel TavSi, rogorc<br />
viciT, CamoTvlilia uflis 18 simbolo, misi 18 saxeli; maTgan, bolo oris garda,<br />
yvela ganmartebulia, es simboloebia: kari, gza, tarigi, mwyemsi, sakiduri lodi,<br />
margaliti, marili, yvavili, angelozi, kaci, RmerTi, naTeli, qveyana, mdogvis marcvali,<br />
matli, mze simarTlisa; CamoTvlisas naxsenebia, magram ganmartebuli ar<br />
aris kidev ori saxeli uflisa: _ `Ze mamis ukvdavis da erT RmerT gardauqcevel da<br />
ucvalebel da ganuqarvebel~. adamianis movaleobaa, rom mcnebebis dacvisa da ufal-<br />
Tan mimsgavsebis wyalobiT ganiwmidos, gardaiqmnas, sulierad amaRldes, ukvdavebaSi<br />
daubrundes mamas. roca sabanisZe uflis simboloebs CamoTvlis, cxadia, gulisxmobs,<br />
rom adamiani uflis simboloebsac unda miemsgavsos, e. i. unda miemsgavsos sxvadasxva<br />
saxelSi gamoxatul ufals; adamians, ra Tqma unda, gauWirdeba, scados, rom yvela<br />
simbolos erTdroulad mimarTos, _ unda icodes, ra TanamimdevrulobiT miemsgavsos<br />
am simboloebs; yuradRebas sabanisZis mier CamoTvlil saxelTa Tanamimdevroba<br />
iqcevs, _ aq pirvelad `karia~ dasaxelebuli, bolos, erT SemTxvevaSi _ `mze simarTlis~,<br />
meoreSi _ `Ze mamis ukvdavis~ da `erT RmerT gardauqcevel~... Cven gvgonia, rom<br />
uflis saxelTa CamoTvlis paralelurad sabanisZesTan saxismetyvelurad, Txrobis<br />
meore planze, mamasTan ukvdavebaSi dasabrunebeli gza, am gzis calkeuli safexurebi<br />
warmodgeba, adamiani miemsgavseba uflis simboloebs da es mas nel-nela Secvlis,<br />
qvecnobierad Tu cnobierad mamisaken zeaRmaval gzaze daadginebs.<br />
prof. revaz siraZe aRniSnavs, rom I TavSi CamoTvlili simboloebi Tavad wmida<br />
habos miemarTeba, rom es ZiriTadad xdeba IV TavSi; II da III TavebTan dakavSirebiT<br />
ki wers, rom simbolo `marili~ habosTan III TavSia dakavSirebuli, xolo simboloebi<br />
`naTeli~ da `simarTlis mze~ habos saxes im adgilas miemarTeba, sadac wmidanis<br />
sxeulis dawvis Semdeg xidze warmoqmnili naTlis Sesaxeb aris laparaki (siraZe<br />
1987: 60-63). vfiqrobT, II da III TavebSi netari habo uflis yvela simbolos emsgavseba<br />
da, ramdenadac migvaCnia, rom, I TavSi sulieri zeaRsvlis gza, misi calkeuli safexurebi<br />
aris warmodgenili, Cveni azriT, am TavebSi saxismetyvelurad warmoCenilia,<br />
Tu rogor miemarTeba netari habo zeaRsvlis safexurebze. prof. revaz baramiZe<br />
wers: iovane sabanisZe `Tanamimdevrulad, safexureobrivad gviSlis abos bunebas~,<br />
gviCvenebs, Tu `rogor Zlevs xorciel, amqveyniur abos sulieri, zeaRmavali abo~<br />
(baramiZe 1990: 38); Cven vfiqrobT, rom im Tvrametsafexurian gzaze miemarTeba habo,<br />
romelic nawarmoebis pirvel TavSi saxismetyvelurad aqvs warmoCenili iovane sabanisZes.<br />
qristes gzaze mimavali adamiani ufals jer unda miemsgavsos rogorc `kars~, anu<br />
qristianuli sulierebis karSi unda Sevides; habo ufals, rogorc `kars~, maSin<br />
miemsgavsa, roca RmerTis STagonebiT, `babiloni~ datova da qarTlSi nerse erisTavs<br />
118
gamohyva, qarTli misTvis qristianuli sulierebis karad iqca, aq Seiswavla qristes<br />
sjuli; qristianuli sulierebis karSi Sesvlis Semdeg qristianis winaSe gadarCenisaken<br />
mimavali gza warmoCndeba, igi xedavs, rom mamasTan ukvdavebaSi dasabrunebeli<br />
erTaderTi gza qristianobaa da sxva religiebisaken aRar gadaixreba; Tavisi cxovrebis<br />
Semdgom etapze habo ufals, rogorc `gzas~, emsgavseba, _ nerse erisTavTan<br />
erTad afxazeTisaken midis da Cven vxedavT, Tu ra xdeba am dros mis sulSi, _ afxazeTisaken<br />
mimavali habo naTlisRebas apirebs, igi kargad xedavs WeSmaritebas, misTvis<br />
ar arsebobs saSiSroeba, rom swori gzidan gadauxvios da moxvdes xazarTa<br />
gavlenis qveS, romelTac `Sjuli ara aqus, garna RmerTi xolo Semoqmedi ician~... habo<br />
naTels iRebs da aq sruldeba misi kaTakmevlobis periodi; is, vinc gadarCenis<br />
gza Seicno, amis Semdeg Sinaganad iqiTken iqneba mimarTuli, rom Tavis TavSi Zalumad<br />
Caklas warmavali midrekilebebi, anu tarigiviT Seewiros ufals; Tavisi cxovrebis<br />
Semdgom etapze Cven vxedavT, Tu rogor iwyebs netari habo Zalian Zlier marxvas,<br />
`dumiliTa da marxuÁTa~ rogor `moauZlurebda [...] ÃorcTa siWabukisa TÂsisa-<br />
Ta~; roca adamiani sulierad sakmaod aris ganwmedili da amaRlebuli, mxolod amis<br />
Semdeg miscems Tavs uflebas, rom sxvebi ganswavlos, anu gaxdes `mwyemsi~, _ Cven<br />
vxedavT, Tu rogor aswavlis Tavisi cxovrebis Semdgom etapze netari habo afxaze-<br />
Tis mTavars, rogor uxsnis mas, rom qristiani ar unda SeuSindes gansacdels; wuTisoflur<br />
gulisTqmaTa moZagebisas Zalian amaRldeba qristiani, wuTisofluri midrekilebebis<br />
mqoneni ar miiReben mis swavlebas, qristians, SesaZloa, brZolac gamoucxados<br />
am dros wuTisofelma, qristiani Tavis rwmenas ise mtkiced unda daeyrdnos,<br />
rogorc `sakidur lods~; radgan `mwyemsis~ Semdeg `lodi sakiduri~ aris dasaxelebuli<br />
I TavSi, vfiqrobT, rom Tavisi cxovrebis Semdgom etapze ufals, swored am<br />
simboloSi gamoxatuls, miemsgavseba habo; marTlac, Tavisi cxovrebis Semdgom etapze<br />
atyveveben habos, xan qrTams sTavazoben, xan emuqrebian, is ki mtkicea, rogorc<br />
`lodi~; amaRlebulma qristianma yvelaferi wuTisofluri unda daTmos, unda ecados,<br />
rom mTlianad moicilos sulidan warmavali midrekilebebi, raTa `mravalsasyidlis<br />
margaliti~, anu zeciuri sasufeveli moipovos (`msgavs ars sasufeveli ca-<br />
TaÁ kacsa vaWarsa, romeli eZiebn keTilTa margalitTa da pois raÁ erTi margaliti<br />
mravalsasyidlisaÁ, warvida da ganyida yovelive, raÁca edva da moiyida igi~, _ maTe,<br />
13, 45-46), margaliti zeciuri sasufevlisa da sibrZnis simboloa; nawarmoebidan Cans,<br />
rom Tavisi cxovrebis Semdgom etapze netari habo `margalitis mZebnel~ `vaWars~ emsgavseba,<br />
_ igi sapyrobileSi yovelive monagebs yidis da salocavad sanTlebs yidulobs,<br />
loculobs, gamoiZiebs RvTis mcnebebs, masTan misul mliqvnelebs ar esaubreba,<br />
ar uyris `sibrZnis margalitebs~. amis Semdeg kidev ufro amaRlebul adamians<br />
eqneba didi Zala, rom Tavisi sityviT iseve daicvas adamianis suli da, aqedan<br />
gamomdinare, sxeuli, sibilwis momtani sulierebisagan, rogorc marili icavs _ xorcs;<br />
iovane sabanisZe aRwers, Tu rogor warmoTqvams habo monologs, igi ambobs, rom<br />
qristesaTvis sxeulis gawirvas apirebs, raTa kvlav moipovos igi. mtkice survili, _<br />
qristesTvis gawiros amqveyniuri sicocxle, mis arsebaSi RvTaebrivi cecxlis saxes<br />
Rebulobs, es aris cecxli, romelic adamians ganwmeds, ganaspetakebs (gavixsenoT saxarebiseuli<br />
sityvebi: `yovelive cecxliTa daimarilos da yoveli Sesawiravi mariliTa<br />
daimarilos.~ _ mar. 9,49); e. i. netari habo am momentSi Tavisi cxovrebis Semdgom<br />
etapzea amaRlebuli, emsgavseba ufals, romlis simboluri saxelia `marili~, marTalia,<br />
mas jer ar gauwiravs sxeuli, magram mtkice gadawyvetileba ganwyobilebas<br />
ucvlis da kidev ufro amaRlebs da xvews sulierad; ufro metad ki maSin amaRldeba,<br />
roca aRasrulebs gadawyvetilebas, Tu wamebisaTvis momzadebuli SeZlebs<br />
qristesTvis mowameobas da ar daecema; radgan `marilis~ Semdeg pirvel TavSi `yvavilia~<br />
dasaxelebuli, safiqrebeli xdeba, rom netari habos cxovrebis Semdgomi etapic<br />
swored am saxelTan dakavSirebulad warmoCndeba; marTlac, iovane sabanisZe gvi-<br />
Cvenebs, rom monologis warmoTqmis Semdeg habom `moiTxova wyali da daibana piri<br />
TÂsi da icxo zeTi Tavsa TÂssa da Tqua: `maSin sadame viyav me TÂT menelsacxeble,<br />
119
keTilad Semmzadebel sulnelTa maT sacxebelTa, xolo ese sacxebeli dRed daflvisa<br />
Cemisa ars, amieriTgan arRara vicxo ganqarvebadi ese mwirobisa Cemisa zeTi, aramed<br />
viTarca qebasa Sina qebaTasa brZenman solomon maswava me: `sulnelebasa nelsacxebelTa<br />
SenTasa vrbiode, qriste, romelman aRmavse me ganuqarvebeliTa miT sulnelebiTa~<br />
(Zeglebi 1964: 69). netari habo sulierad RvTaebriv walkotSi Sedis, grZnobs<br />
qristes rogorc RvTaebrivi sulnelebis momfens. `didisa zraxvis angelozs~ habo<br />
Tavisi cxovrebis Semdgom etapze emsgavseba, _ maSin, roca sazrdos ukve aRar Rebulobs<br />
da laparakobs did misiaze, _ imaze, rom `sikudilis aCrdilebs Soris~ apirebs<br />
gavlas, raTa uflismieri WeSmaritebis meoxebiT daamarcxos isini; ufals rogorc<br />
`kacs~ maSin emsgavseba, roca datyvevebuli amirasTan mihyavT, `kacis~ Semdeg pirvel<br />
TavSi `RmerTia~ dasaxelebuli, rac imaze mianiSnebs, rom amjerad es saxeli<br />
unda warmoCndes habos saxeSi da marTlac, _ saxeli RmerTi swored misi cxovrebis<br />
Semdgom etapze Cndeba masSi, _ maSin, roca aRwerilia, Tu rogor `mividoda~ da `vi-<br />
Tarca vin mogzaur eqmnis mkudarsa, egreT xedvida TÂssa mas guamsa~... am dros mis<br />
arsebaSi, mis sulSi Zalian amaRlebuli, ukvdavebanagrZnobi `me~ aris gamoRviZebuli;<br />
ufals, rogorc `naTels~, Tavisi cxovrebis ukve Semdgom etapze, anu _ maSin<br />
hgavs habo, roca Tamamad Sedis msajulis winaSe, anu, simbolurad Tu vityviT, roca<br />
Tamamad aqvs aweuli Tavisi sanTeli (rogorc saxarebaSia naTqvami, _ `arca aRanTian<br />
sanTeli da dadgian queSe ÃÂmirsa, aramed sasanTlesa zeda, da hnaTobn igi yovelTa,<br />
romelni iyvnian saxlsa Sina. egreT brwyinevdin naTeli Tquenni winaSe kacTa~ _ m. 5,<br />
15-16); iovane sabanisZes `naTelis~ Semdeg `qveyana~aqvs naxsenebi da misi ganmartebiT,<br />
ufals `qveyana~ imitom ewoda, rom `queyanisa dambadebeli [...] queyaniT moiwia da queyaniT<br />
miwisagan SeqmnulTa maTgan miwisa bunebisa igi Ãorcni, viTarca Suenieri jejili,<br />
aRmoscenda queyaniT da nayofad gamoixuna wmidani TÂsni mociqulni da mowameni<br />
da marTalni~ (Zeglebi 1964: 54). es imas niSnavs, rom ufalTan mimsgavsebuli, _<br />
sulierad amaRlebuli adamiani ufals ufro srulad ise ver miemsgavseba, Tu masaviT<br />
Zalian Tavmdabali ar gaxda. RmerTi miwamde moiwia da Tavisi swavlebiT adamianebi<br />
mociqulebad, mowameebad, marTlebad gaxada. amaRlebis am etapze adamiani Zalian<br />
Tavmdabali xdeba; netari habo ufals, rogorc `queyanas~, maSin hgavs, roca msajulis<br />
winaSe Tavdamdablebuli dgas da mas gaqristianebisaken mouwodebs; msajuli<br />
daxatulia iseT kacad, romelsac ara aqvs survili habos wamebisa, magram iZulebulia<br />
ase moiqces... SemdgomSi msajuli, SesaZloa, `stefanes wamebaSi~ aRwerili pilatesaviT<br />
gaqristiandes... `queyanis~ Semdeg sabanisZesTan pirvel TavSi naxsenebia<br />
`mdogvis marcvali~ da naTqvamia, rom ufals `marcual mdogÂs~ ewoda, rameTu daikninebs<br />
Tavsa TÂssa da moguemsgavsebis hasaksa Cuensa, raÁTa urnatsa sulisa Cuenisasa<br />
daenergos da [...] rtoTa maT zeda juarisa misisaTa zeda Segukribnes da aRmaRldes<br />
da Cuen aRguamaRlnes mis Tana~ (Zeglebi 1964: 54). aq ufali kidev ufro metad<br />
Tavdamdableblurad aris warmoCenili. sulieri amaRlebisas misi mimdevari xedavs,<br />
rom kidev ufro metad Tavmdabali unda gaxdes, raTa sulieri aRmasvla ganagrZos.<br />
qristes gzaze mdgomi sulierad Zalze dabla mdgomebis winaSe iswavlis Tavdamdablebas.<br />
igi mravalTa sulSi sikeTes daTesavs, rac, Tu niadagi keTili daxvda, am<br />
adamianebSi aucileblad gaixarebs. roca ufals jvarze akravdnen, igi mamis winaSe<br />
Tavisi mkvlelebisaTvis loculobda. misi sityvebi: `mamao, miuteven amaT, rameTu ara<br />
ician, rasa iqman~ (l. 3, 24), albaT, bevris sulSi CarCa, fesvi gaidga. kaTarzisma, SesaZloa,<br />
bevri adamiani dabada Tavidan; `mdogvis marcvali~ adamianSi sikeTis daTesvis<br />
simboloa, sxva simboluri daniSnulebac aqvs... netari habo sikeTis marcvalis<br />
mTesvelad maSin gvevlineba, roca jalaTebis winaSe muxlmoyrili dgas da gaRimebuli<br />
saxiT loculobs. jalaTebis sulSi qristesadmi udidesi siyvarulis gamom-<br />
JRavnebiT qristianobisadmi interess, sikeTes Tesavs maTSi, rac, Tu `niadagi keTili<br />
daxvda~, momavalSi `did mcenared~ aRmoucendebaT sulSi... `mdogvis marcvals~<br />
maSinac hgavs habo, roca misi sisxli miwaze iRvreba, _ axali, qristesmieri Zali<br />
iTeseba miwaSi; rac Seexeba sabanisZesTan dasaxelebul simbolos _ `matli...~ am sit-<br />
120
yvis xseneba, albaT, mravlisaTvis moulodnelia, _ gana SeiZleba aseTi sityviT uflis<br />
moxsenieba? magram qristianuli aspeqtidan sakiTxis Seswavla yovelives naTels<br />
xdis. sityvebi `matl var da ara kac~ daviTis fsalmunidanaa (21, 6). bibliiT, adamiani<br />
ukvdavad Seiqmna, magram Sescoda da mokvdavi gaxda. daviTi ganicdis, rom adamiani<br />
erT dros unda mokvdes. RmerTma miiRo adamianis mokvdavi buneba, jvarcmis Semdeg<br />
misi mokvdinebuli bunebac miiRo da simbolikis enaze uflis mier miRebul swored<br />
am mkvdar, sikvdilisaken midrekil bunebas ewodeba `matli~; qristianuli TeologiiT,<br />
ufali, sanam misi sxeuli jvarcmidan mesame dRemde saflavSia dasvenebuli,<br />
sulierad jojoxeTSia Casuli, raTa masSi myofi sulebi gaaTavisuflos da Semusros<br />
jojoxeTi. sabanisZe wers: ufalma `Seipyra veSapi igi samWeduriTa [...] romel<br />
ars eSmaki [...] da Semusrna manqanebani misni~ (Zeglebi 1964: 54). ufalma sarwmuno gaxada,<br />
rom adamiani Tavisi arsiT ukvdavia, _ saWiroa sulieri amaRleba, im faqtis<br />
gacnobiereba, rom `ara ars RmerTi mkudarTaÁ, aramed cxovelTaÁ, rameTu yovelni<br />
cxovel arian mis winaSe~ (l, 20, 38). WeSmaritebis, anu imis gacnobiereba, rom adamiani<br />
Tavisi arsiT ukvdavia, Zalian amaRlebuli qristianis mTel arsebas bolos<br />
mTlianad Secvlis, anu aRdgeba adamiani... `matlis~ safexuramde amaRlebul adamianTan<br />
eSmakisagan modis mcdari azrebi, eSmaki, anu `veSapi~, rogorc is iovane sabanis-<br />
ZesTan aris saxeldebuli, mTeli ZaliT ilaSqrebs adamianis winaaRmdeg, cdilobs<br />
cxovreba warmavlobis momtanad, civad, Semzaravad moaCvenos mas, magram adamiani ama-<br />
Rlebulia, sicruis zegavlenisagan Tavisufldeba... amis Semdeg adamiani sulierad<br />
kidev ufro maRldeba da wils iRebs uflismier aRdgomaSi, rac meored mosvlis<br />
Jams moxdeba, saxarebis eniT Tu vityviT, xdeba `Ze aRdgomisa~; am dros igi caTa wia-<br />
RebSia amaRlebuli, anu xdeba `mze simarTlisa~ (es saxeli me-16 adgilze aqvs dasaxelebuli<br />
iovane sabanisZes), e. i. adamiani sulierad caTa sasufevelSi adis da elodeba<br />
im dRes, roca WeSmaritebiT sul ufro aRivseba, rac mTel mis arsebas gardaqmnis,<br />
roca madliT sul ufro metad aRivseba da aRdgeba, anu miemsgavseba mkvdreTiT<br />
aRmdgar Ze RmerTs (es saxeli me-17 adgilzea dasaxelebuli), roca igi mamas, _<br />
erT RmerTs gardauqcevels da ucvalebels daubrundeba.<br />
habo ufals, simbolo _ `matlSi~ gamoxatuls (anu mokvdinebuls, saflavSi dasvenebuls)<br />
maSin hgavs, roca mdinareSi misi Zvlebis Cayrazea laparaki... Semdeg ki `simarTlis<br />
mzes~ emsgavseba, _ maSin roca mdinareze warmoqmnili naTlis Sesaxeb aris<br />
laparaki. am dros wmida habo ukve caTa sasufevelSia amaRlebuli... mkvdreTiT aRmdgar<br />
Ze RmerTs momavalSi unda daemsgavsos; bolo, anu mkvdreTiT aRdgomis safexurebze<br />
iovane sabanisZe maSin gvesaubreba, roca wmidanTa momaval aRdgomaze laparakobs.<br />
wmida habo maSin miemsgavseba mkvdreTiT aRmdgar Ze RmerTs da ukvdavebaSi daubrundeba<br />
mamas, anu `erT RmerTs gardauqcevels da ganuqarvebels da ucvalebels~.<br />
amrigad, Cven vxedavT, Tu rogoria `wmida habos wamebis~ kompozicia: I TavSi warmoCenilia<br />
qristianis zeaRmavali gza, II da III TavebSi avtorma netari habos cxovreba<br />
calkeul etapebad dayo da yoveli etapi I TavSi warmodgenil ama Tu im simbolos,<br />
anu sulier safexurs daukavSira; netari habo im TanamimdevrobiT emsgavseba<br />
uflis simboloebs, ra TanamimdevrobiTac iovane sabanisZes isini pirvel TavSi aqvs<br />
CamoTvlili; nawarmoebis II da III TavebSi ar aris arc erTi winadadeba, romelSic<br />
habo erT-erT safexurze mdgomad ar iyos warmoCenili. revaz siraZem `wmida habos<br />
wameba~ savsebiT marTebulad taZars Seadara: I Tavi saZirkvelia, II da III _ kedlebi,<br />
IV _ gumbaTi (`RerZuli simetria~). eklesia, cxadia, sulieri gagebiT, moqmedebas gulisxmobs.<br />
`habos wamebis~ sworad kiTxvisas morwmunes evaleba, rom sulieri cvlileba<br />
ganicados, am wignis kiTxvam eklesiurad unda gardaqmnas adamiani.<br />
aqve unda iTqvas, qristianuli TeologiiT, ar aris aucilebeli, yvela morwmunes<br />
gacnobierebuli hqondes, rom sulieri aRmasvlis safexurebze miiwevs, qristianuli<br />
cxovrebis wesi mas TavisTavad aamaRlebs am safexurebze, arc is aris aucilebeli,<br />
rom calkeul safexurebze maRldebodes yvela, _ didma siyvarulma SeiZleba erTba-<br />
Sad aamaRlos adamiani, rogorc es, magaliTad, im netari avazakis SemTxvevaSi moxda,<br />
121
omelic macxovarTan erTad gaakres jvarze da romelmac iwama qriste; sulieri<br />
amaRlebis am gzaze SeiZleba amaRldes mowameca da beric, Cveulebrivi qristianic, _<br />
aramowame pirdapiri gagebiT ki ar ewameba, aramed, sulierad acvams Tavis warmaval<br />
bunebas jvarze...<br />
amrigad, vxedavT, Tu rogor uSualod gansazRvravs Teologia nawarmoebis literaturul<br />
mxares, mis kompozicias, amitom RvTismetyvelebis gareSe am nawarmoebis<br />
srulyofilad swavleba SeuZlebelia (ufro vrclad am sakiTxebze calke werilebSi<br />
vmsjelobT, _ ix. Jurnalebi: `religia~, #1-2, Tb., 1994; # 11-12, Tb., 1998; `kldekari~,<br />
1998, # 3; Научные труды, XII, Серия: Филология, Санкт-Петербургский гос. университет, Тбилисский<br />
гос. университет, Санкт-Петербург, Тбилиси, 2006); pedagogma bavSvebTan, vfiqrobT,<br />
SeiZleba Zalian arc gaaRrmavos swavleba, magaliTad, simboloebze saubrisas SeiZleba<br />
mokled uTxras, rom wmida habo sxvadasxva saxelSi gamoxatul macxovars emsgavseba,<br />
rac mas sulierad xvews da amaRlebs, Zalian dainteresebul moswavles ki<br />
SeiZleba meti esaubros da literatura miuTiTos; aqve unda iTqvas, zogierT SemTxvevaSi<br />
esa Tu is simbolo habos cxovrebis mxolod erT moments ki ara, _ sxvasac<br />
ukavSirdeba, magaliTad, simbolo _ `naTeli~ misi cxovrebis sxva periodebSic SeiZleba<br />
warmoCndes, mTel mis cxovrebaSi SeiZleba davinaxoT naTeli, aqedan gamomdinare,<br />
moswavlem SeiZleba TviTonve eZebos, rodis romel simbolos hgavs habo....<br />
Tumc, iovane sabanisZes safexurebis warmoCenisas ama Tu im simbolos is mTavari ni-<br />
Snebi aqvs win wamoweuli, romlebic mas axasiaTebs.<br />
cxadia, pedagogebs yuradRebis miRma ar darCebaT is erovnuli problemebi, romlebic<br />
nawarmoebSi Zalian mkafiod aris warmoCenili da romlebic mecnierebaSi kargad<br />
aris Seswavlili.<br />
damowmebuli literatura:<br />
baramiZe 1990: revaz baramiZe, narkvevebi qarTuli mwerlobis istoriidan, Tb., 1990;<br />
kekeliZe 1986: korneli kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,<br />
XIV, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1986;<br />
kuWuxiZe 2006: goCa kuWuxiZe, iovane sabanisZis `wmida habo tfilelis martviloba~<br />
(teqstologiuri da RvTismetyvelebiTi analizi) filologiis mecnierebaTa doqtoris<br />
samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis avtoreferati,<br />
saqarTvelos mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis<br />
instituti, korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti. Tb., 2006;<br />
oniani 1955: Sermadin oniani, iovane sabanis Ze, cxovreba da moRvaweoba (filologiis<br />
mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia),<br />
Tb., 1955 (inaxeba Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo universitetSi);<br />
siraZe 1987: revaz siraZe, literaturul-esTetikuri narkvevebi, gamomcemloba `ganaTleba~,<br />
Tb., 1987;<br />
Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I, dasabeWdad<br />
momzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n. goguaZem, l. qurcikiZem, c. Wankievma da<br />
c. jRamaiam ilia abulaZis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT, saqarTvelos mecnierebaTa<br />
akademia, korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti, Tb., 1964;<br />
WumburiZe 1987: zurab WumburiZe, deda-ena qarTuli, Tb., 1987.<br />
122
`mxned miiTvalvida maxvilsa~<br />
123<br />
vaxtang rodonaia<br />
samarTlianad aris aRniSnuli, rom `abos wameba~ qarTuli mwerlobis is pirveli<br />
Zeglia, romlis avtoric `mkveTri erovnuli lozungiT gamovida~ (korneli kekeli-<br />
Ze).<br />
ioane sabanisZe TanamemamuleT Seaxsenebs, rom erovnul grZnobas gafrTxileba sWirdeba.<br />
gafrTxileba da gamxneveba VIII saukuneSi mcxovreb qarTvels swored rom<br />
sWirdeboda. im dros Cveni qveyana xom arabobis mZime uRelqveS imyofeboda. qarTlma<br />
politikuri damoukidebloba dakarga da mZimed daixarka. mTavari safrTxe ki mainc<br />
is iyo, rom TviT qarTveli kacis sulSi gaCnda bzari. es zneobrivi sayrdenis moSlam<br />
gamoiwvia. qveynad SiSma daisadgura. xolo sadac SiSi batonobs, iq pirovneba<br />
iTrguneba, xalxi _ pirovnebaTa erTianoba, usaxur brbod iqceva. zneobrivi sayrdenis<br />
gareSe adamiani meryevia. amas naTlad xedavs ioane sabanisZe, roca gvixatavs TanamemamuleT,<br />
romelnic `SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan<br />
ZlierTa~.<br />
qarTlSi, SiSiT daTrgunvil garemoSi, sadac momxduri uflobs, aravinaa Tavisi<br />
Tavis baton-patroni, aravinaa Tavis ufali. gana SemTxveviTia, rom qarTvelTa Soris<br />
yvelaze dawinaurebuli kaci, nerse erisTavi, baRdadSi xalifas tyveda hyavs?! mis<br />
bed-iRbals xalifa ganagebs.<br />
ineba arabTa mbrZanebelma da nerse qarTlSi gamoistumra. `Tavisufal~ erismTavars<br />
qarTlSi gamohyva baRdadeli menelsacxeble Wabuki abo. amis Semdeg didgvarovani<br />
qarTvelisa da ubralo arabi Wabukis savali gza karga xans erTi iqneba.<br />
abom qarTvelTa sarwmunoeba Seiyvara, magram farulad marxulobda da loculobda,<br />
`ver ganacxadebda Tavsa TÂssa srulad qristianed~. hagiografi gviCvenebs, rom<br />
amis mizezi SiSi iyo (`...eSinoda soflis mpyrobelTa maT zedamdgomelTa CuenTa<br />
sarkinozTagan~). abos jer kidev sWirdeba sulieri simyaris mopoveba. qarTlSi dabrunebuli<br />
nerse erisTavis mdgomareobac ar aris myari. igi xalifasTan xelaxla Seasmines.<br />
sarkinozTa SiSiT nerse qarTls tovebs.<br />
erismTavari xazareTs midis. mas amalaSi aboc axlavs. xazareTSi moinaTla abo,<br />
aq igula man Tavi uSiSrad. hagiografi wers: `maSin, viTarca ixila netarman habo,<br />
rameTu ganSorebul ars SiSisagan mZlavrebisa sarkinozTaÁsa, iswrafa man miaxlebad<br />
qristÀsa da naTel-iRo~.<br />
amis Semdeg gza afxazeTisken miemarTeba. hagiografis TqmiT, `krZalul iyo queyanaÁ<br />
igi SiSisagan sarkinozTaÁsa~. ioane sabanisZe imasac gviCvenebs, rom nerse da misni<br />
mxlebelni `uSiSrad vidodes~.<br />
VIII saukuneSi dasavleT saqarTveloSi, afxazeTSi, qarTlisgan sruliad gansxvavebuli<br />
viTarebaa. aq yvela qristiania. ltolvilebs afxazeTSi safrTxe ar emuqrebaT,<br />
magram nerse erismTavars da abos mainc erTi survili amoZravebT: qarTlSi dabruneba.<br />
amis SesaZleblobac male gaCnda. qarTlSi nerses diswuli, stefanoz gurgenis<br />
Ze, daniSnes erismTavrad. nersem amiT isargebla da arabTagan usafrTxoebis garantia<br />
iTxova, `raÁTa uSiS-yon borotisagan da gamovides Ãsnilad yovliT eriT misi-<br />
TurT~. `eri misi~ aq nerses TanmxlebT gulisxmobs. magram abo maTgan gamosarCevia.<br />
nerse Tu uSiSroebas eswrafvis, abo, piriqiT, xifaTs eZebs.<br />
afxazeTis mTavari cdilobs, abos xeli aaRebinos qarTlSi dabrunebaze. eSinia<br />
mTavars, sarkinozebma rjulgamocvlili arabi kvlav Zvel rjulze ar miaqcion. magram<br />
abos gadawyvetileba uryevia: `...da aw Sen nu damayeneb me, RmrTis msaxuro, rame-<br />
Tu raÁ madl ars yofaÁ Cemi aqa, sada ara ars SiSi, arca sikudili qristÀsTÂs~. mas,<br />
adre Tu eSinoda, axla `gancxadebul qristianed~ yofna surs. aSkaraa, rom abom Si-<br />
Sis daZlevis gzaze ukve mniSvnelovani gamarjveba moipova.<br />
vnaxoT, SeZlebs igi sityvis saqmed qcevas?
qarTlSi WeSmarit qristianad dabrunebuli abo TanamemamuleTa mraval Semotevas<br />
igeriebs. zemoqmedebis xerxebi sxvadasxvagvaria: sayveduri, gineba, daSineba, devna,<br />
darwmuneba. veraferma gaWra. abo `ganmtkicebul iyo qristÀs mimarT da aravisgan Se-<br />
Zrwundeboda~.<br />
qarTlSi dabrunebis Semdeg nawarmoebSi nerse aRar ixsenieba. es arc aris SemTxveviTi.<br />
rogorc yvela martvilma, abomac jvarcmuli RmerTis bedi unda gaiziaros.<br />
am gzaze erismTavris amalis yofilma wevrma martom unda iaros, sikvdils martom<br />
unda gausworos Tvali.<br />
sami wlis Semdeg dadgeba misi dasjis dro.<br />
avismzraxvelni, Semasmenelni, ver isveneben. isini amiras arwmuneben, rom saSiSia<br />
gaqristianebuli abos dausjeloba. man xom mahmadianoba uaryo da `uSiSad vals qalaqsa<br />
Sina da mravalTa aswavebs qristeane yofad~. amitom aris aucilebeli misi Sepyroba<br />
da, Tu gaurCda, _ mokvlac.<br />
avis ganmzraxvelTa gegmebi qristianebma Seityves da abosTvis izrunes. mas damalvas<br />
urCeven, magram amaod: abo `sixaruliT iqceoda Soris ubanTa gancxadebulad~.<br />
ioane sabanisZe dawvrilebiT aRwers arabi Wabukis saubars msajulTan. msajuli<br />
amaod cdilobs, abo amqveyniuri pativiT, oqroTi da vercxliT acTunos. daxarkul-<br />
Ta da `naklulevanTaTvis~ simdidris SeTavazeba xom nacadi xerxia.<br />
amis Semdeg aRwerilia abos sapyrobileSi yofnis dReebi, `cru moZRvarTa da SemasmenelTa~<br />
axali cdebi mowamis gandrekisa. am dros abo sulieri mxneobis axal da<br />
axal magaliTebs gviCvenebs. igi mkiTxvelis TvalSi ufro da ufro maRldeba. bolos,<br />
msajuli kvlav ibarebs da sikvdiliT aSinebs mas. roca verc es gaWris, abos<br />
Tavs mohkveTen.<br />
sikvdiliT dasjis epizodi Sinaganad saocrad daZabulia.<br />
abos gadawyvetileba uryevia, magram es mis mtarvalT ver urwmunebiaT. maT jer<br />
kidev aqvT abos gadabirebis imedi. amitomac erTxel kidev cdiloben mis daSinebas.<br />
`da sces mas maxÂliTa samgzis, rameTu hgonebdes, viTarmed SiSiTa sikudilisaÁTa<br />
ganaSoron igi qristesa. xolo wmidaÁ igi martÂli dumiliT mÃned miiTualvida max-<br />
Âlsa, vidremdis Sehvedra suli TÂsi ufalsa~, _ vkiTxulobT `abos wamebaSi~.<br />
neli-nel moaxloebuli sikvdilisTvis Tvalis gasworeba mowamis sulieri simtkicis<br />
bolo gamocdaa. amas sxva hagiografiul ZeglebSic vxvdebiT. stefane mtbevari<br />
dawvrilebiT agviwers, Tu rogor aSineben miqel-gobrons. amira fiqrobs, rom gobronma<br />
`ara icis Wiri sikudilisaÁ~. amitom brZanebs, gobronis Tvalwin daxocon<br />
sxva pyrobili qristianebi da, Tu arc aman ikmara, maSin maxvilis Zala uCvenon mas,<br />
oRond msubuqad daWran. magram mowame verc Tanapyrobil qristianTa xocva-Jletis<br />
sazarelma suraTma Searyia da verc orgzis dakrulma maxvilma.<br />
hagiografiuli nawarmoebis mkiTxvelma aSkarad dainaxa, uxeSma fizikurma Zalam<br />
rogor gaanadgura siwminde. Zalmomreoba TiTqos gamarjvebas unda zeimobdes. magram<br />
Zaladoba sinamdvileSi sisuste yofila. mravalTa da mravalTa damSinebelni ucnauri<br />
faqtis winaSe aRmoCndnen: adamiani sikvdilis SiSmac ver gatexa. uxeSi fizikuri<br />
zemoqmedebis moimedeni dafrTxnen. ioane sabanisZe gviCvenebs, rogor eufleba maT<br />
arsebas SiSi. abos mkvlelebi ver isveneben. maT TavianTi msxverpli aSinebs. `SuriT<br />
aRvsilni~ mivlen amirasTan da mas ase daiyolieben: `aw brZane guami misi mocemad<br />
Cvenda, raÁTa ganviRoT da davwuaT igi cecxliTa da ganvaqarvoT igi da aRvÃocoT<br />
sacTuri qristianeTaÁ, raÁTa ixilon yovelTa da SeeSinos da romelnime maTganni<br />
moiqcen Cuenda da CuenganTa eSinodes da arRara Seudgen swavlasa qristianeTasa~.<br />
Tavad SeSinebulebi sxvaTa daSinebas cdiloben. amiram isini nebaze miuSva. magram<br />
abos jalaTebi kvlav ver isveneben. axla mowamis daRvrili sisxlisa eSiniaT. amitom<br />
moTxares sisxliani miwa. wamebulis gvami uremze dades, qalaqgareT gaitanes da<br />
iq dawves, Zvlebi da ferfli ki mtkvarSi Cayares.<br />
uTanasworo brZola dasrulda. abos gvamsac ki gauswordnen. magram misi mowameobrivi<br />
Rvawli amis Semdeg xdeba gansakuTrebiT mniSvnelovani. is qarTvelebi,<br />
124
omlebic `SiSiTa ganileodnen da iryeodnen~, misabaZ magaliTs naxaven da SiSs ganagdeben.<br />
pirovneba aRorZinda!<br />
qarTagan Seryeul lerwams axla sxva xati _ laRi iremi enacvleba. abos Rvawlma<br />
SeuZlebeli SeaZlebina TviT xeibarTac ki. `abos wamebis~ avtori SiSis daTrgunvis<br />
zeims gvixatavs: `maSin iwyo simravleman qalaqisaman qristeaneTaman da ganagdes SiSi<br />
mZlavrTaÁ maT da ganvidodes yovelnive adgilsa mas, sadaca dawunes Ãorcni igi<br />
wmidisa mowamisani, moxucebulni morbiodes kuerTxebiTa TÂsiTa, mkelobelni vldomiT,<br />
viTarca iremni, Wabukni srbiT, yrmani ÃdomiT urTierTas...~<br />
didi sicxadiT gamoikveTa hagiografis mizani: mowamis mier ganvlili sulieri<br />
amaRlebis gza sxvebisTvis magaliTi aRmoCnda. macxovris mobaZavi mowamis mier SiSis<br />
daZlevam sxva qristianebsac igive SeaZlebina. ZalmomreobiT adamianis daTrgunva<br />
SeuZlebeli gaxda. Tavisufleba Turme SiSis daZleviT, pirovnebis aRorZinebiT<br />
miiRweva.<br />
`abos wamebis~ avtorma Tavisi erovnuli pozicia naTlad gamoxata. man qarTvelebi<br />
sarwmunoebrivad bizantielebs gautola da amiT erovnuli siamayis grZnoba gauRviva<br />
maT: `ara xolo Tu berZenTa sarwmunoebaÁ ese RmrTisamieri moipoves, aramed<br />
Cuenca, SorielTa amaT mkÂdrTa~. ioane sabanisZem mware mamuliSviluri gulistkivili<br />
gamoTqva, TanamemamuleT gadagvarebis safrTxe daanaxva da amiT erovnuli<br />
TviTmyofobis SenarCuneba STaagona: `aRverieniT ersa ucxosa... romelTagan viswaveniT<br />
saqmeni maTni da vhmonebdiT gulisTqumasa gulTa CvenTasa mibaZvebiTa maTiTa...~<br />
SiSi gulisTqmis monebaa, egoizmia, TavkerZobaa.<br />
brZens uTqvams: `gareSe-brZolani, Sinagan-SiSni~.<br />
`gareSe-brZolani~ adamians verafers daaklebs, Tu TviT iqna Tavisi ufali, sZlia<br />
gulisTqmas, sZlia SiSs.<br />
ioane sabanisZem dagvanaxa, rom erovnuli Tavisufleba mWidrod ukavSirdeba pirovnebis<br />
amaRlebas, srulyofas, mis sulier winsvlas. amitom dagvixata man mowamis<br />
mier ganvlili SiSis daZlevis gza ase TvalnaTliv.<br />
125
qarTuli agiografia<br />
ioane sabanisZe, `wm. abo Tbilelis wameba~<br />
126<br />
revaz siraZe<br />
nebismier agiografiul nawarmoebSi mravali principi igulisxmeba. gamovyofT<br />
ioane sabanisZisTvis mniSvnelovan ramdenime aseT problemas: rwmeniTi Semecnebis<br />
danergva, ucxotom prozelitTa (moqceulTa) ziareba, qarTvelTa adgili `oikumena-<br />
Si~ (kulturul msoflioSi). qarTvelTa erovnuli Rirsebani, saxismetyvelebiTi simbolika,<br />
dro `Jamieri~ (istoriuli), eortalogiuri (wmindanobisa) da esqatologiuri<br />
(msoflios aRsasrulisa). siwmindis safexurebi, wmindani – RvTaebis simboloebSi<br />
da a.S.<br />
ioane sabanisZe imTaviTve gadmoscems agiografiis erT-erT esTetikur princips:<br />
`aRvwere uRirsisagan gonebisa Cemisa Semokrebuli martviloba WeSmariti da utyuelio~.<br />
`WeSmariti aRwera~ aq gulisxmobs gamonagonis uaryofas. `sityvaxelovnebiT~<br />
aRwera sinamdvilidan daSorebad iTvleboda. sinamdvilesTan miaxloeba – aseTi iyo<br />
mizani. sinamdvilis amaRlebuloba unda SegvagrZnobinos mweralma da ara sakuTari<br />
sityvis silamaze. sityva unda iyos haeriviT gamWvirvale, raTa mTeli sicxadiT Candes<br />
mxolod da mxolod sagani da ara sityva.<br />
`Cveulebisamebr mamulisa slvaÁ~, _ es erTi da meore: `aRverieniT ersa ucxosa~,<br />
_ es ori idea umTavresia `abo Tbilelis wamebis~ avtorisaTvis. esTetikur-poetikuri<br />
Ziebanic ZiriTadad am or problemas unda daukavSirdes.<br />
Cvens literaturaTmcodneobaSi imTaviTve gaazrebul iqna, rom erovnuli idealebis<br />
damkvidrebis TvalsazrisiT `abos wameba~ saetapo nawarmoebia (i. javaxiSvili, k.<br />
kekeliZe, S. oniani).<br />
ioane sabanisZis rwmeniT, dacva `mamulisa Cveulebisamebr slvisa~ da daZleva didi<br />
safrTxisa, rom `aRverieniT ersa ucxosa~, unda ganxorcieldes erovnuli TviT-<br />
Semecnebis gziT da ara, vTqvaT, brZoliT anda ganmanaTleblobiT. an raime sxva<br />
gziT. amitomac TviT aRmsareblobiTi sibrZnis gverdiT erovnuli TviTSemecnebaa dayenebuli,<br />
erTi meores gulisxmobs, magram literaturul pozicias roca vexebiT,<br />
roca nawarmoebs poetikursa da esTetikur sibrtyeze ganvixilavT, vxedavT, rom gansaxovnebis<br />
uZiriTades formebs swored erovnuli TviTSemecneba msWvalavs.<br />
amas imTaviTve ukavSirdeba Semdegi problemac: esaa rwmeniTi Semecneba.<br />
erovnuli TviTSemecneba dafuZnebuli rwmenaze ioane sabanisZis ZiriTadi ideaa.<br />
ioane sabanisZisTvis gansxvavebulia rwmeniTi da ararwmeniTi Semecneba, amisdakvalad,<br />
rwmeniTi da ararwmeniTi sibrZne. msajulis winaSe Tavisi `mamuli sjulis~<br />
Sesaxeb abo ambobda: `davuteveo me igi kacTa xelovnebis SeTxzuli sjuli da zRaprobisa<br />
sibrZniT RonisZiebuli rwmunebaÁ~ (T. II). `zRaprobis sibrZnes~ irwmuneben<br />
urwmunoni, xolo WeSmariti morwmunisaTvis aseTi sibrZne mxolod ararwmeniTi Semecnebis<br />
sagania.<br />
rwmenad SeiZleba gveqces sibrZne, Tuki mis maRalsulierebas virwmunebT. abo adre<br />
`swavlul iyo mwignobrobiTa sarkinozTaiTa~. magram es moZRvreba `kacTa xelovnebiT<br />
SeTxzuli~ iyo.<br />
`xelovneba~ (praqtikuli ostatoba), imdroindeli moZRvrebiT, adamianis demonuri<br />
unaria, sibrZne ki RvTaebrivia.<br />
roca kacs sibrZne rwmenad gadaeqceva, cnobiereba warimarTeba misi ZaliT, romelic<br />
gansazRvravs azrTa yovelgvar urTierTgamomdinareobas. rwmena warmarTavs azrs,<br />
igi mas eqceva Sinagan sazrisad.<br />
azris warmmarTveli rwmena siyvarulia, amitom saWiroa sibrZnes Seerwyas siyvaruli.<br />
usiyvarulod ver Seicnoba WeSmariti sibrZne. es kargad Cans abosa da msajulis<br />
saubridan. `hrqua mas msajulman man: `raÁ egodeni sitkboeba gaqus qristeis Senisagan,<br />
romliTa sikudidca ara gewyalis Tavi Seni~” abo pasuxobs: `ukueTu gnebavs
cnobad sitkboebaÁ misi, Senca grwmenin qriste da naTel iRe misa mimarT da maSinRa<br />
Rirs iqmne cnobad sitkboebisa misisa~.<br />
`abos wamebaSi~ araa mxolod mSrali Txroba. masSi bevria qadageba. arsebobs yuri<br />
`sasmeneli~ da arsebobs `sacnobeli~ (anu cnobierebisa). rogorc `gonebis Tvali~<br />
aris, asevea gonebis yuri, `yurni gulisani~ (anu `gulisyuri~). sanam avtori saTqmels<br />
ityodes, jer amzadebs msmenelis ganwyobas, rasac sxvadasxvagvarad axorcielebs<br />
TiToeuli Tavis dasawyisSi an sxva calkeuli epizodebis win (`ara Tu xolo<br />
Cemda martoÁsa saZiebel ars smenad sawadeli ese martvilobaÁ wmidisa amis mowamisaÁ,<br />
aramed yovelTa jer ars Tquendaca dakvirebad Cem Tanao~; `ufalsa hnebavs damkvidrebad<br />
asoTa Sina Tquenda~, am sityvebiT adamiani warmoidgineba viTarca potenciuri<br />
savane-taZari (`taZari xarT RmrTisani.~ iqve).<br />
ioane sabanisZe sxva agiografebze Sors midis: `simtkice da sixarul eqmnis Wabuk-<br />
Ta moTxrobiTa miT, simxneÁ igi qristes moRuaweTaÁ da sixarul da mxiaruleba, moxucebulTa,<br />
xsenebai igi Rvawlisa mis martvilTaÁsaÁ da sawadel da sasurvel mRvdelTa<br />
da yrmaTa maT, mowafeTa da SvilTa eklesiisaTa krebaÁ igi dResaswaulisa<br />
mis wmidaTaÁsaÁ~. amgvari Semecneba xdeba ara gonebiT, aramed guliT da, Tanac, es<br />
rodia mxolod grZnobadi Semecneba, aramed esaa guliT Semecneba azrisa. amitomac<br />
Semecneba `ziarebaa~ amaRlebulTan (anu `STagrZnobaa~). am gziT yvelas ZaluZs Tavis<br />
TavSi `gaiCinos~ RmerTi, igrZnos, rom `sasufeveli RmrTisa gulTa Sina ars~, da roca<br />
kaci amas igrZnobs, iwyeba qristianuli kaTarzisi (anu ganwmenda).<br />
`abos wamebaSi~ Cans `me~ avtoriseuli da `me~ msmenelTa da maTi mimarTeba pirovnebaTa<br />
simravlesTan.<br />
aq kidev erTi miswrafeba mJRavndeba ioane sabanisZisa. `Cven~ niSnavs `Cven qristianebio~.<br />
`abos wamebaSi~ mZlavrobs aseTi gagebac – `Cven qarTvelebi~. ioane sabanis-<br />
Zis mwerluri mizandasaxuloba, rogorc, vTqviT, ase SeiZleba iqnes formulirebuli:<br />
erovnuli TviTgacnobierebis dafuZneba rwmeniT Semecnebaze. rwmeniT unda moxdes<br />
SegrZneba imisa, rom `aRverieniT ersa ucxosa~, rom daviviwyeT `mamulisa Cuelebisaebr<br />
slvaÁ~. swored amis daviwyebidan momdinareobs qarTvelTa yovelgvari ubedurebanio.<br />
Cveulebriv, agiografiaSi qveynis ubedurebani aixsneboda sakuTari codvilianobis<br />
qadagebiT. erovnul RirsebaTa naTelsayofad ioane sabanisZes wamoyenebuli<br />
aqvs oTxi motivi: 1. qarTvelebi martoni vicavT qristianobas kulturuli msoflios<br />
ganapiraso; 2. xuTas welze meti xania, rac Cven qristianobas veziareTo; 3.<br />
Cveni sarwmunoeba berZnebisas eTanatoleba da 4. qarTli wmindanTa samSobloao.<br />
es motivebi ganmartebas iTxovs:<br />
1. ioane sabanisZe wers: Cven varTo `yuresa amas queyanisasa~ gansacdelSi `zedamdgomelTa<br />
amaT CuenTa, mflobelTa amis JamisaTa~.<br />
ras niSnavs `yure queyanisa~?<br />
aq upirvelesad `qveynis~ mniSvnelobaa gasarkvevi.<br />
is aixsneba mxolod imdroindeli moZRvrebiT `oikumenaze~ anu kulturul msoflioze,<br />
rac udris saqristiano msoflios. amdenad, `qveyana~ niSnavs msoflios imdroindeli<br />
oikumenuri gagebiT.<br />
`qveyana~ Zvel qarTulSi sxvadasxva mniSvnelobiT ixmareboda: `xmeli~ miwa, msoflio,<br />
sofeli, mkvidroba, samkvidrebeli mamuli~ (i. abulaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni).<br />
`abos wamebaSiac~ sxvadasxva mniSvnelobiT gvxvdeba es sityva, erT adgilas<br />
igi miwas aRniSnavs, sxvagan ufro xSirad, mas dRevandeli mniSvneloba aqvs: `nerse<br />
mowodebul iqna queyanad babilovanisa~; `nerse, vltolvili queyaniT TvisiT, Sevida<br />
queyanasa mas CrdiloÁsasa~). `mraval ars qalaqebi da soflebi queyanasa mas~; `ganvles<br />
queyanaÁ igi warmarTTa~; `viTarca moiwines igini queyanad afxazeTisa, mTavarman<br />
man queyanisaman Seiwynara~ (Sdr. `qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis..~). magram<br />
es faqtebi ar gamoricxavda `qveynis~ xmarebas `msoflios~ mniSvnelobiT.<br />
Tu `qveyanaSi~ msoflios mniSvnelobas ar amovikiTxavT, gaugebari darCeba fraza:<br />
`vcxovrobTo qveyanis yureSi~. oikumenuri moZRvrebiT, qarTli swored kulturuli<br />
127
msoflios `yurea~. amas exmianeba nawarmoebis sxva adgilic: `ara xolo Tu berZenTa...<br />
aramed Cuenca SorielTa amaT mkvidrTa...~ (T. I). `yure~ ZvelqarTulad rom ganapira<br />
kuTxes niSnavs, amas `SuSanikis wamebac~ gvidasturebs: `Sevida mun (saxlaksa) Sina<br />
simwariT savseÁ da mieyrdna yuresa erTsa da tirodao~.<br />
aqvea kidev erTi faqti, romelic sabolood naTelyofs, rom `qveynis yure” oikumenis<br />
dasasrulia. roca nerse erisTavma Tbilisi meored datova, roca `ganvlo man<br />
kari igi ovseTisaÁ, romelsa darialan erqumis~, Sevida `queyanasa mas CrdiloÁsasa,<br />
sada-igi ars sadguri da sabanakeÁ ZeTa magogisTaÁ, romel arian xazarni, kac velur,<br />
saSinel piriTa, mxecis buneba, sisxlis mWamel, romelTa Sjuli ara aqus, garna RmerTi<br />
xolo Semoqmedi iciano~. aq mTavrdeba kulturuli msoflio. xazareTi oikumenasmiRma<br />
samyaroa. swored oikumenuri moZRvrebiT unda aixsnas i. sabanisZis mier xazarTa<br />
aseTi daxasiaTeba, Torem subieqturad mosalodneli iyo misi sxvagvari ganwyobileba,<br />
radgan xazarebma nerse Seifares da Seiwynares. xazarebi arabebs mtrobdnen,<br />
amitom TviT berZnebic ki daaxloebas cdilobdnen maTTan, viTarca TavianTi<br />
mtrebis mtrebTan.<br />
yovelive es ukarnaxebda ioane sabanisZes xazarebi, romlebsac igi magogis STamomavlebad<br />
miiCnevda, ise daexasiaTebina, rom isini oikumenasiqeTa mkvidrs Seeferebodnen.<br />
imasac gviCvenebs, rom xazareTSi ukve vrceldeba kulturuli msoflios gavlena<br />
da Sedis qristianoba: `mraval ars qalaqebi da soflebi qeuyanasa mas CrdiloÁsasa,<br />
romelni sarwmunoebiTa qristesiTa cxovndebiano~. aseTi gavlena maSin qar-<br />
Tlidan iyo SesaZlebeli. Tumca amaze ioane sabanisZe arafers ambobs, arada, misgan<br />
amis aRniSvna mosalodneli iyo. am mxareSi dRemde SemorCa Zveli taZrebi qarTuli<br />
warwerebiT.<br />
ase rom, qarTlis Semdeg iwyeba sul sxva samyaro. qarTli oikumenaa, Tumca misi<br />
dasalieria, xazarebi ar Sedian oikumenaSi. oikumenuri moZRvrebiT: kulturul msoflioSi<br />
cxovroben hromni (berZen-romaelebi) da barbarosebi. berZnebis azriT, qar-<br />
Tvelebi barbarosebi iyvnen, magram ioane sabanisZe, rogorc Semdeg davinaxavT, qarTvelebs<br />
berZnebs uTanatolebs Rirseuli sarwmunoebiT da miT ufro oikumenadan igi<br />
maT ar gamohyofda.<br />
aq unda movixmoT qarTuli adaptaciis sakiTxi geografiuli mxareebis simboluri<br />
gaazrebisa bibliaSi, romelic Cven ganvixileT `wm. ninos cxovrebasTan~ dakavSirebiT<br />
(r. siraZe, qarTuli agiografia, 1987, gv. 93-94).<br />
qarTls ewoda `Crdilois~ qveyana. aseTi saxeldeba mas SeeZlo mieRo bizantiis<br />
mcireaziul olqebTan mimarTebiT (etyoba, Tavdapirvelad ase erqva saqarTvelos<br />
samxreT dasavleT mxareebs). ufro gvian `Crdilois qveyanas~ xazareTs eZaxdnen (asea<br />
`abos wamebaSi~). magram mxareebis saxelwodebani gaazrebuli yofila simboluradac<br />
da warmarTul qarTls ase eZaxdnen swored rogorc bnels, sulier naTels moklebuls<br />
da codviT dabnelebuls (`iyo queyanaÁ mzisagan simarTlisa daklebuli... saxeli<br />
erqua simarTlad CrdiloÁ, ara Tu amis mzisa naTlisagan daklebul iyoo~. gv.<br />
124, W. iyoo `queyanaÁ ese CrdiloÁsi dabnelebuli codviTa~(gv.157). ninos mosvla<br />
iyoo `bnelsa Sina mTiebi raÁ aRmoxdis da ciskari aRiRos~. 125, S. `viqceodeT naTelsa<br />
da mkvidr viyveniT bnelsa~. 125, S).<br />
`dasavleTi~ is adgilia, saidanac iwyeba swrafvani, `aRmosavleTi~ gaiazreboda<br />
cnobili ideis mixedviT – `luqs eqs oriente~ (`naTeli aRmosavleTidanaa~), samxre-<br />
Ti mzis mxarea, CrdiloeTi codvisa da aseTi yofilao qarTli ninomde. magram `moxedna<br />
RmerTman queyanasa amas, napralsa erTsa CrdiloÁsasa, romlisa mTani daefarnes<br />
nislsa codvisasa da velni – almursa cTomisasa, vinaica dRe-Ramed da naTeli<br />
– bnelad. da sufevda mas Sina soflisa mpyrobeli igi mTavari, romeli qroda haeris<br />
suliTa da STaabnevda yovelTa sulTa kacTasa jojoxeTad, romeli ganiota ufalman<br />
suliTa pirisa misisaiTa queyaniT da sircxvileuli miiltvis adgilTa bnelisaTa.<br />
xolo Sen zeda gamobrwyinda naTeli samxrisa da mze simarTlisa~ (101, W), _<br />
swers nino mirians. es sityvebi Sedis sakuTriv `moqcevai qarTlisaSi~. egeve Semdeg-<br />
128
ac meordeba (sidoniaseul TavSi). ganmeorebani xSiradaa am nawarmoebSi, magram ase<br />
vrclad – iSviaTad. aSkaraa, aq mocemul gaazrebebs sagangebo mniSvnelobas aniWebdnen.<br />
qarTlis, viTarca `Crdilois queyanis~, saxe ramdenime niSniTaa warmodgenili:<br />
erT-erTi aseTi niSania is, rom mTebi daefara `codvis nisls~. Cven vfiqrobT, SemTxveviTi<br />
ar unda iyos mTebis aRniSvna. mTebi mzisa da ciuri naTlis salocavTa adgili<br />
iyo warmarTobisas. warmarTuli naTeli ki codvis nislad CaiTvleboda. amgvarive<br />
gaazrebebs ukavSirdeba TxoTis mTaze mzis dabneleba. amas miriani SeigrZnobs<br />
Tavis sulieri iniciaciis win, e. i. maSin, roca masTan moaxloebulia sxivi sulieri<br />
mzisa. am dros `codvis nislic~ ufro SesagrZnobi xdeba. aSkaraa, rom am dros aRmerTebdnen<br />
mTebs, viTarca naTlis savanes. nino Tvlis, rom maTze daqroda `soflisa<br />
mpyrobeli mTavari~. mTavari ewodeboda `satanas~ (`satanails~), romelsac qristianebi<br />
Zvel RmerTebSi xedavdnen. igi haeris suliT daqris.<br />
`abos wamebis~ geografia farToa, magram ioane sabanisZe xazareTis Semdeg yvelaze<br />
met yuradRebas afxazeTisadmi iCens (`aravin urwmunoTagani mkvidrad ipovebs<br />
sazRuarTa maTTa. rameTu sazRvar maTda ars zRuaÁ igi pontoÁsa, samkvidrebeli yovladve<br />
qristianeTaÁ, misazRvradmde qaldiaÁsa, trapezuntiaÁ mun ars, sayofeli igi<br />
afsareaÁsaÁ da nafsaÁs navTsadguri da ars qalaqebi igi da adgilebi sabrZanebelad<br />
qristes msaxurisa ionTa mefisa, romeli mosaydre ars didsa mas qalaqsa konstantinepolisasa~).<br />
`afxazeTis~ sazRvrebis mixedviT aSkaraa, rom igi gulisxmobs mTel<br />
dasavleT saqarTvelos. Tanac Cans, Tu rogor erwymis igi berZnul samyaros. igrZnoba,<br />
rom aqedan axloa oikumenas centri, aq urwmunoebi ar arian. es oikumenas uSualo<br />
gagrZelebaa, qarTli ki misi dasasrulia. roca qveynis mdgomareobaze msjelobs,<br />
ioane sabanisZis sityvebs Sua ismis berZnebisadmi sayveduri, rom Cven martoni<br />
varT `yuresa queyanisasa~, martoni vicavT qristianobaso. CrdiloeTiT magogTa modgmaa,<br />
samxreTidan modis da TbilisSi batonobs dauZleveli araboba...<br />
aseTia ioane sabanisZiseuli `sivrculi gaazreba~ qveynis mdgomareobisa. misi warmodgenebi<br />
qveynis geografiaze, qarTlis adgilze maT Soris, romelic erovnuli azriTaa<br />
gaSinaarsebuli. kulturuli msoflios `yureSi~ cxovreba kulturul-aRmsareblobiTi<br />
TvalTaxedviTaa gaazrebuli. igi uyurebs qarTls ara mxolod rogorc<br />
mdebares `am cis-qveSeTSi~, aramed CarTuls Tavis kulturul-aRmsareblobiT garemocvaSi.<br />
ase xedavs ioane sabanisZe am qveynis sivrceul sazriss.<br />
2. iqve, sadac qarTlis mdgomareobis sivrculi moazrebaa, mocemulia amgvarive<br />
droiTi moazrebac, isini erTmaneTs mosdevs da erTmaneTs erwymis. iqmneba sabanis-<br />
Ziseuli qronotopi an dro-sivrculi foni, romelzedac Cans qarTli da, rac mTavaria,<br />
abo.<br />
droTa dinebis ra gaazreba warmoaCens qarTvelTa erovnul Rirsebas? ai, isic:<br />
qarTvelebio `xuTasis wlisa JamTa da uwinaresTa Sjul-debul yofil arian wmidi-<br />
Ta madliTa naTlisRebisaÁTao~ (T. I). xuTasi da kidev meti welia, rac qarTvelebi<br />
moinaTlneno.<br />
es sityvebi 786-790 wlebSia Tqmuli (Tu Cven `abos wamebis~ dRemde miRebul TariRs<br />
786-790 ww. virwmunebT). gamodis, rom qarTvelebi monaTlulan ara ugvianes 286-<br />
290 wlebisa, anu III saukunis dasasruls, magram Cven xom 337 weli viciT? amisi SeTanxmeba<br />
SeiZleba. 337w. qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebis welia,<br />
magram qristianoba qarTvelTa Soris manamdec vrceldeboda.<br />
yovelive amis mixedviT, Cven erT-erTi uZvelesi qristiani eri varT. imTaviTve midrekilni<br />
vyofilvarT qristianobisaken. arabTa mZlavrobam ki esec dagvaviwya. mainc<br />
ra mizeziT moxda arabTa egrerigi momZlavreba? ioane sabanisZe amas ase xsnis: `Semokrebulsa<br />
amas Jamsa meSvidesa darsa zeda vdgaTo~ (T. II). es motivi ganmartebuli<br />
aqvs k. kekeliZes. `dari~ aTaswleuls niSnavs, `meSvide dari~ meSvide aTaswleulia<br />
qveynis gaCenidan. qarTvelTa warmodgeniT, qveyana 5604 wels gaCenila qristianuli<br />
129
welTaRricxvis win. amas emateba 786-790 weli da viRebT 6380-6384 wlebs, meSvide<br />
aTaswleuls. meSvide aTaswleulSi, TiTqosda aRsasruli unda dawyebuliyo. Cans<br />
amis momaswaveblad miaCnda ioane sabanisZes arabobis momZlavreba, radgan aseTi<br />
drois Sesaxeb yofila Tqmuli: `mravalni scdebodnen da mravalTa acdunebdneno~.<br />
axla damdgara esqatologiuri Jami. esqatologia ki qveynis aRsasrulis gardauvalobas<br />
qadagebda. esqatologia TiTqos pesimizms amkvidrebda, oRond aRsasrulis<br />
gardauvalobis SegnebiT tragikul gancdas anelebda. am fonze Zalze sayuradReboa<br />
ioane sabanisZis pozicia. `abos wamebaSi~’ erovnuli optimizmia, aq xsnis gzaTa Zebnaa,<br />
yvelaferi istoriuli xsnis imediTaa gamsWvaluli da aqeTken mimarTuli. es eris<br />
gafrTxilebasa da gamofxizlebas iTvaliswinebs.<br />
yovel dros Tavisi esqatologia aqvs. TavisTavad Zalze sayuradRebo iyo msoflio<br />
aRsasrulis axsna adamianTa moraluri dacemiT. morali kosmiur Zalad cxaddeboda.<br />
mravalwaxnagovania dRevandeli `esqatologiac~. dRes ara mxolod Termoatomgulis<br />
da ekologiuri safrTxis problema dgeba, aramed dgeba energetikuli krizisis<br />
safrTxec. dRes ufro praqtikul doneze SevimecnebT xolme esqatologiur<br />
problemebs, magram konkretuli faqtebis miRma igulisxmeba adamianTa sayovelTao<br />
moraluri pozicia. roca bunebis harmonia irRveva, bunebrivad dgeba problema, ase<br />
vTqvaT, bunebis winaSe adamianis moraluri pasuxismgeblobisa. dRevandeli mwerlobis<br />
esqatologia aseTia:<br />
`gminavs dedamiwa da vgrZnob, guls rogor uxvreten nemsis simsxo eleqtroburRebi.<br />
vxedav, oTxi miliardi adamiani rogor Sesevia mis dauZlurebul, gamofitul, moqancul<br />
sxeuls. hkafaven, Cexen, RrRnian, fleTen, mTasa da bars asworeben, burRaven.<br />
gulSic arafers utoveben. irgvliv mxolod namusrevi da namsxvrevebi rCeba.<br />
vxedav filtvebdafleTil, venebgadaWril dedamiwas, sisxlis ukanaskneli wveTebisagan<br />
rom icleba, vxedav Wrilobebad qceuli, morRveuli da dawylulebuli xeobebidan<br />
CirqiviT rogor gamoedinebian mowamluli mdinareebi..~ (g. fanjikiZe, `aqtiuri<br />
mzis weliwadi~).<br />
ratom dgeba safrTxe TviT adamianis mizeziT adamianobis mospobisa? amaze gadamwyveti<br />
pasuxi dRevandelobasac ki ara aqvs da metadre – ioane sabanisZis epoqis mwerals.<br />
amis mosaazreblad mas moepoveba `drois” cneba – `Jami”. `Jami” araa movlenaTa<br />
mxolod Tanmxlebi. `Jami” aRvsilia yovlismomaswavebeli Zalis SinaarsiT. amgvari<br />
`Jami” zogadad igivea, rac antikuri bediswera – `moira”. aseTi gageba SemdgomSi sa-<br />
Taves udebs drois esTetizacias.<br />
ioane sabanisZis TqmiT, arabebi arian `mflobelni amis Jamisa”, da amis wyalobiT<br />
xdebian `soflisa mpyrobelni”. esqatologiuri `Jamis floba”, rogorc cnobilia,<br />
romantikosebamde aRwevs: `Jami Cemia da Jamisa me var imedi” (n. baraTaSvili – `napaleon”).<br />
ioane. sabanisZe sxvaganac imeorebs amas: nerseo `mowodebul iqna queyanad babilovnisa<br />
mflobelisa misgan mis Jamisa, sarkinozTaÁsa amira mumnisa abdilasagan”.<br />
yvelafers Tavisi `Jami” aqvs, _ am princips ioane sabanisZe Semdegi sityvebiT gamoxatavs:<br />
`vervin miyvna xelni mis zeda borotebiT, rameTu arRa mowevnul iyo Jami<br />
misi”. asea axsnili, Tu ratom ar exebodnen abos afxazeTidan Tbiliss mobrunebis<br />
Semdeg sami wlis manZilze. magram es arcaa axsna, esaa `Jamis” warmodgena sasurveli<br />
SinaarsiT da aqedanve iwyeba `Jamis~ esTetizacia.<br />
mravalnairi droa `abos wamebaSi~. istoriuli dro, eortalogiuri (wmindanTa<br />
xsenebisa) da esqatologiuri dro, e. i. dro qveynis aRsasrulisa. magram ioane sabanisZisTvis,<br />
rogorc mwerlisTvis, mTavaria eortalogiuri dro. masSi iyris Tavs yovelive:<br />
istoriuli droc da esqatologiuric, gina kosmiuri. igi amaTi `saxea~.<br />
ioane sabanisZisTvis 786 weli arafriT ar iyo RirSesaniSnavi, garda abos wamebisa.<br />
ioane sabanisZe am faqts mravalmxriv aTariRebs. igi moazrebulia yvela SesaZlebeli<br />
droiT: dasabamidan, jvarcmidan, Tanadrouli saeklesio da saero faqtebiT.<br />
rac ki ram saerTo Tvalsawieri gaaCnia avtors, mTlianad moxmobilia da dakavSirebulia<br />
abos wamebis TariRTan: konstantinepolSi konstantine leonis Zis mefoba, sa-<br />
130
kinozTa Soris mefoba amira mumnisa, qarTlSi samoelis kaTalikosoba da stefanozis<br />
erismTavroba, 6424 weli dasabamidan. yvela am movlenas Tavisi `Jami~ aqvs da<br />
yvela dro erTmaneTs kveTs abos martvilobis TariRSi. Tanac, wamebis konkretuli<br />
dRecaa dazustebuli – 6 ianvari, paraskevi, dRe naTlisRebisa: `mrCobl iqnao dResaswauli<br />
ese RmrTis gamocxadebisa~, e. i. gaordao dResaswauli ori movlenis dam-<br />
TxveviT.<br />
araferi ise zustad araa daTariRebuli Zvel qarTul literaturaSi, arc hagiografiaSi<br />
da arc TviT saistorio mwerlobaSi, rogorc wmindanobis faqtebi (Sdr.<br />
`grigol xanZTelis cxovreba~). aseT `dros~ aqvs erTi TavisTavadi da, amasTanave,<br />
zogadi mniSvneloba. magram aqve unda iTqvas, rom egodeni zusti warmodgena erovnul<br />
msoflSegrZnebad ar qceula da igi, faqtobrivad, hagiografiul literaturul<br />
faqtad darCa. qarTvelTa erovnuli mimarTeba movlenaTa drouli gagebisadmi sxva<br />
mxriv warimarTa. araTu mxolod folklorSi da mxatvrul literaturaSi, aramed<br />
TviT saistorio mwerlobaSiac ZiriTadad drois miTologizacias mihyvebodnen da am<br />
gziT xdeboda drois esTetizacia. istoriul dros cvlida mxatvruli dro da movlenebi<br />
ar iyo droiT lokalizebuli (sxvaTa Soris, amanac Seuwyo xeli, Tamari<br />
istoriuli pirovnebidan qceuliyo mxatvrul personaJad). abos wamebis TariRiviT<br />
zustad Cven arc qarTlis moqcevis dro viciT, arc Tbilisis daarsebisa, arc petriwis<br />
biografia, arc rusTvelisa da arc Tamarisa.<br />
ioane sabanisZisTvis abos wamebis dro araa mxolod erTi konkretuli TariRi.<br />
masSi gamoxatulia qarTlis bedic da msoflio-istoriuli dro-Jamieri dinebac. amasTanaa<br />
dakavSirebuli erovnuli Rirsebis Segnebac qristianuli aRmsareblobiTi<br />
cxovrebis xangrZlivobiT.<br />
droiT moazreba eris cxovrebisa erwymis mis sivrcobriv moazrebas da iqmneba<br />
erovnuli dro-sivrce, eris raobis warmomaCeneli qronotopi.<br />
3. qarTvelebis erovnuli Rirsebis warmomaCeneli mesame motivi aseTia: `ara xolo<br />
Tu berZenTa sarwmunoeba ese RmrTisamieri moipoves, aramed Cuenca, SorielTa amaT<br />
mkvidrTa~. aq igulisxmeba, rom saberZneTi saqristianos centria, qarTli misi dasasrulia<br />
da mainc igi ar Camouvardeba saberZneTs. aq ioane sabanisZes mohyavs avtoritetuli<br />
sityvebi: `movidodian aRmosavaliT da dasavaliT da inax-idgmiden wiaRTa<br />
abrahamisTa, isakisTa da iakobisTa~.<br />
berZnebTan SeTanatoleba ubralod patriotobiT ar unda aixsnas. amas konkretulistoriuli<br />
ambebi iwvevda.<br />
saqme isaa, rom am dros saberZneTSi xatTmbrZoloba iyo gavrcelebuli. xatTmbrZoloba<br />
orTodoqsaluri aRmsareblobidan gandgomas moaswavebda. yuradsaRebia isic,<br />
rom xatTmbrZoloba aRmosavlur tendenciebs gamoxatavda da Soreulad arabul<br />
samyarosac ki ukavSirdeboda. (kerZod, imiT, rom uaryofdnen mxatvrobas. amas iTxovda<br />
`yurani”, mahmadianTa mTavari wigni).<br />
swored am periods exeba arsen beriseuli `ninos cxovrebis~ danarTi: `yovelni<br />
eklesiani saberZneTisani daipyrna borotman aman wvalebaman (xatTbrZolam, r. s.), rameTu<br />
esoden arRara ipova marTlmadidebeli episkoposi samefosa queSe berZenTasa,<br />
romel wminda episkoposi guTeTisa (guTeTi samxreT ruseTSi iyo) Tvisisa samwysoisa<br />
mier qarTlisa kaTalikozisa warmoavlina da amier miiRo xelTdasxma da egreT wavida<br />
queyanad Tvisa~. amasve eubneboda giorgi aToneli antioqiis patriarqs (giorgi<br />
mcire, `giorgi aTonelis cxovreba~).<br />
saqarTveloSi xatTmbrZolobas arasdros ar gaumarjvia. `abos wamebaSiac~ antixatTmbrZoluri<br />
tendenciebi Cans. wmindanis sxeulis naSTebis Tayvaniscema, romelic<br />
maSin CvenSi yofila gavrcelebuli, antixatTmbrZoluria (amas krZalavdnen xatTmbrZoli<br />
qristianebi).<br />
yovelive zemoaRniSnuliT, qarTli gamodis WeSmariti aRmsareblobis damcvelad,<br />
xolo saberZneTi mis damrRvevad. amas ki SeiZleboda mieca safuZveli ioane sabanisZisTvis<br />
qarTuli sarwmunoeba berZnulTan SeeTanatolebina. rasakvirvelia, erovn-<br />
131
ul RirsebaTa warmoCenas yovelTvis SeiZleba Tan dahyves iluziebi, magram TviT aseT<br />
iluziebsac aqvs rogorc Tavisi uaryofiTi, ise dadebiTi mxareebi.<br />
4. `abos wamebis~ pirveli Tavi mTavrdeba Semdegi sityvebiT: `qarTlisaca mkvidrTa<br />
aqus sarwmunoebaÁ da wodebul ars dedad wmidaTa, romelTame TviT aqa mkvidrTa<br />
da romelTame ucxoTa da sxviT mosrulTa Cuen Soris Jamad-Jamad, mowamed gamoCinebiTa~.<br />
qarTli `dedaao wmindanTa~, wmindanTa mSobeliao, _ es meoTxe da arsebiTi safu-<br />
Zvelia agiografiisTvis erovnul RirsebaTa warmoCenisas. wm. nino, raJden pirvelmowame,<br />
SuSaniki, evstaTi mcxeTeli, daviT da konstantine, kolaeli yrmebi, arCil mefe,<br />
aTcametni asureli mamani, _ aseTi simravle wmindanebisa marTlac aZlevda safu-<br />
Zvels i. sabanisZis zemore sityvebs.<br />
umTavresi saTqmeli ioane sabanisZisa is iyo, rom ucxotomni Tavs swiraven saxeldobr<br />
qarTuli sarwmunoebisaTviso. amis magaliTebi adrec iyo (SuSaniki, evsta-<br />
Ti), magram abom es gansakuTrebulad naTelyo, erovnul siamayed iqca, rom TviT arabebzedac<br />
ki SegviZlia egrerigi zemoqmedeba. asea Camoyalibebuli `abos wamebaSic~<br />
qarTvelTa erovnul-sarwmunoebriv RirsebaTa Segneba.<br />
qristianobis dacva kulturuli msoflios ganapiras, uZvelesi qristianuli qveynis<br />
pativi, berZnebTan SeTanatoleba, wmindanTa samSoblo, _ aseTia qarTlis Rirsebani,<br />
esenia erovnuli TviTSemecnebis motivebi.<br />
magram ioane sabanisZe erovnul TviTSemecnebas mxolod RirsebaTa SegrZnebaze<br />
rodi afuZnebs. am oTx motivs rom ayalibebs, amas iqve Tan aaxlebs am RirsebaTa daviwyebis<br />
SegrZnebas: daviviwyeTo `Cueulebisamebr mamulisa slvaÁ~ da `aRverieniTo<br />
ersa ucxosa~.<br />
aseT fonzea mocemuli abo Tbilelis saxe.<br />
wminda abo<br />
aboa `axali mowame~ (amas mravalgzis imeorebs nawarmoebi, da es araa SemTxveviTi<br />
fraza, igi terminia). wm. aboa qarTvelTa `meoxi~, maTi mxsneli, cxadia, sulierad mxsneli.<br />
abos wamebiT iwyeba ganaxleba: gacnobiereba erovnuli Rirsebebisac, dRevandeli<br />
ubedurebisac da samomavlo gzebisac.<br />
abo iyo `abrameani, ZeTagan ismaelisTa, <strong>tomi</strong>sagan sarkinozTaÁsa~. igi gamoeyo abrameanT,<br />
rom Semdeg mibruneboda `wiaRsa abrahamisa~ (`abrahamis wiaRi~ wmindanTa sulier<br />
savaned iTvleboda simbolurad).<br />
avtori yovelives ase aRavsebs simboluri SinaarsiT, TviT martivsa da yofiTsac<br />
ki da, metadre, iseT faqts, rogoricaa abos ganSoreba Tavisi qveynisagan: `Cuenda<br />
soflad gamosvlaÁ igi ara Tu TviT TaviT TvisiT ganizraxao, aramed viTarca ufalman<br />
hrqua netarsa mas abrahams masve queyanasa Sina qaldevelTasa, viTarmed: `gamoved<br />
queyanisagan Senisa da naTesavisagan Senisa da saxlisagan mamisa Senisa da moved<br />
queyanasa mas, romeli me giCueno Sen~, egreTve ese kualad naSobi abrahamisi ara<br />
Tu TvisiT gonebiT, aramed wamis-yofiTa RmrTisa mieriTa iwvia eseca. da dauteva mamaÁ<br />
da dedaÁ da Zmani da naTesavni da monagebni da agarakebi~.<br />
abrahamTan dakavSirebuli analogiebi msWvalavs mTel ZvelqarTul saxismetyvelebas.<br />
jer `evstaTis martvilobaSi”, Semdeg aq, `abos wamebaSi~, mere, gansakuTrebiT,<br />
`grigol xanZTelis cxovrebaSi~ da a. S.<br />
abrahami abos saxeSi asea gaSinaarsebuli: aboc tovebs Tavis qveyanas, modis qar-<br />
TlSi, ecnoba qarTul mwignobrobas, eziareba axal rwmenas, esaubreba mraval Sjulismecniers,<br />
zogs ekamaTeba kidevac. am gziT man uaryo `mamuli Sjuli~. abo ariso<br />
`vardi ekalTagan gamorCeuli”. es Cveulebrivi bibliuri fraza ubralo trafaretad<br />
SeiZleba migveRo, rom mas sakmaod farTo Sinaarseuli datvirTva ara hqondes; abo,<br />
arabTagan gamoyofili pirovneba, `yovelsa amas Cuensa sofelsa qarTlisasa meoxed<br />
Cuenda~ mogvevlina. ioane sabanisZes SeeZlo `qeba qebaTais~ sityvebiT gamoexata is<br />
grZnobebi, romlebic abos wyalobiT eris cnobierebaSi unda gaCndes: `me mZinare var<br />
132
da hRviZavs gulsa Cemsa~ (5. 2).<br />
araboba eris damTrgunveli Zalaa, CamxSobi yoveli sikeTisa. aqedan iwyeba umTavresi<br />
saTqmeli: es damTrgunveli, sikeTis CamxSobi Zala erma unda gadaiqcios TviT-<br />
Semecnebis impulsad, Zalad TviTgacnobierebisa. ukeTurebis sikeTed gadaqcevis magaliTia<br />
TviT abo, `vardi ekalTagan gamorCeuli~. da TviT es faqti qarTvelTa zemoqmedebis<br />
Sedegia.<br />
esaa umTavresi qveteqsti abos mxatvruli saxisa da gamoxatuleba ioane sabanis-<br />
Zis esTetikuri TvalTaxedavisa. saerTod, arc iyo mosalodneli arabis moqcevis<br />
faqti im dros sagangebo ganzogadebis gareSe darCeniliyo.<br />
`abos wameba~ poliJanruli nawarmoebia: I Tavi qadagebaa, sakuTriv agiografiuli<br />
Txroba II-III TavebSia, xolo IV Tavi (`qeba~) himnografiuli xasiaTisaa. I da IV Tavebi<br />
erTmaneTs emsgavseba zogadi msjelobiT da mimarTvis formiT. amgvari msgavseba<br />
gulisxmobs gansxvavebebsac: I TavSi msmenelTadmia mimarTva, meoTxeSi –abosadmi,<br />
rac am Tavs lirizms aniWebs. es mTel nawarmoebs polifoniurobas sZens da iqmneba<br />
e. w. `RerZul simetriaze~ agebuli kompozicia. misi `RerZi” swored agiografiuli II-<br />
III Tavebia rogorc erTi mTlianoba da mis mimarT simetriulad lagdeba erTmaneTis<br />
msgavsi I da IV Tavebi.<br />
RerZul simetriaze agebuli polifonizmiT aRbeWdili kompoziciebi Sua saukuneebis<br />
xelovnebaSi ierarqiuli ansamblurobis zogadesTetikur princips emyareba. igi<br />
pirobiTad SeiZleba gamoixatos: a (I - Tavi) – b (II-III - Tavebi) – a 1 (IV Tavi). igi analogias<br />
povebs TviT qarTuli taZris kompoziciaSi, sadac RerZuli simetriis centri<br />
gumbaTia, xolo taZris simetriulad SeTanadebuli formebi erTmaneTs mTlianad ar<br />
imeoreben. cxadia, yovelTvis aseTi analogiebis pirdapiri saxiT Zebna hagiografiasa<br />
da xuroTmoZRvrebaSi umarTebuloa, magram zogadi principi mainc SeiZleba yvelgan<br />
daiZebnos.<br />
bunebrivia, rom `abos wamebis~ zemoaRniSnul struqturad TviT abos saxis Cveneba<br />
gansazRvravs. igia nawarmoebis kompoziciis `simetriis RerZi~. amis mixedviT xdeba<br />
nawarmoebSi saTqmelis ganawileba. rogorc I, iseve IV Tavi `sityvaxelovnebazea~ agebuli;<br />
II-III Tavebi ki abos Tavgadasavalia. gavrcelebuli esTetikuri principiT, romelsac<br />
mihyveba ioane sabanisZec, sityvaxelovnebiTi gamoxatva ver dadgeba fabulur<br />
nawilze maRla.<br />
I TavSi mocemulia zogadi msjeloba eris mdgomareobaze, mis Tvisebebze da mis<br />
amocanebze, wmindanTa zogad Tvisebebze, xolo meoTxe TavSi aRniSnulia, Tu yovelive<br />
es rogor gamoixata abos saxeSi (xolo amisi konkretuli Cveneba II-III TavebSia).<br />
saerTo struqtura I da IV Tavebisa sxvadasxvagvaria.<br />
zogadad pirveli Tavis Semadgeneli nawilebi SegviZlia gamovyoT Semdegi pirobiTi<br />
saxeldebiT:<br />
1. msmenelebisadmi mimarTva, 2. `meSvidesa darsa zeda vdga”, 3. `qristianeni gardagularZnes~.<br />
4. axali mowame, 5. simboloebi, 6. berZnebTan SeTanatoleba; 7. `deda<br />
wmidaTa~.<br />
meoTxe Tavi: 1. msmenelebisadmi mimarTva, 2. `gixaroden~, 3. abo _ muSaki meaTerTmetisa<br />
Jamisa, 4. jvarcmul `avazaksa emsgavse~, 5. `Sen mier mogueaxla qriste~. 6. `uneblieT<br />
warmogaCines~, 7. `sakurTxeveli abelisi~... 8. `vardi ekalTagan gamogarCia~, 9.<br />
`viTar-me gaqebde~.<br />
I TavSi naTqvamia: qarTvelebi `gardagularZneso, romelime mZlavrebiT, romelnime<br />
SetyuviliT, romelnime siyrmesa Sina umecrebiT, romelnime mzakuvarebiT da sxvani,<br />
romelni-ese varT morwmuneni, mZlavrebasa queSe damonebulni da naklulevanebiTa<br />
da siglaxakiTa Sekrulni, viTarca rkiniTa xarksa queSe maTsa guemulni da qenjnilni,<br />
Zvir-Zvirad zRueulni, SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni qarTagan<br />
ZlierTa~.<br />
roca vadarebT am sityvebs saTanado adgils IV Tavidan, zemoaRniSnul `simetri-<br />
ul paralelizms~ vxedavT: `Sen axali ege qristes morwmuneÁ, moZRuar Cuenda iqmen,<br />
133
swavlulni ufroÁs gulisxmier hyuen, Seryeulni ufrois ganamtkicen, ganmtkicebulni<br />
ganamxiarulen, warmarTni wadier hyven qristes monebad, saxsenebeli martvilobisa<br />
SenisaÁ Cuen dagviteve, saxelisa Senisa miTxrobad yovelTa qadag viqmneniT~.<br />
pirvel TavSi mocemulia simboloebi RvTisa: 1. kari, 2. gza, 3. tarigi, 4. mwyemsi, 5.<br />
lodi, 6, margaliti, 7. marili, 8. yvavili, 9. angelozi, 10. kaci, 11. RmerTi, 12. naTeli,<br />
13. qveyana, 14. marcvali, 15. matli, 16. mze simarTlisa. gamoZiebulia maTi wyaroebi<br />
(k. kekeliZe, i. abulaZe, r. baramiZe). I TavSi mocemulia am simboloebis ganmartebani,<br />
rogorc ioane sabanisZe ambobs, Zveli avtorebis kvalobaze.<br />
magram warmodgeba sakiTxi: ratom swored es simboloebia ganmartebuli nawarmoebSi?<br />
aqvs Tu ara amas mniSvneloba nawarmoebis mTlianobis gasagebad?<br />
saqme isaa, rom egeve niSnebi IV TavSi miewereba abos, umeteswilad, pirdapir, zogjer<br />
gadataniT. e. i. jer warmosaxulia RmerTi, bolos ki naCvenebia, Tu rogoraa<br />
gansaxierebuli aboSi misi niSan-Tvisebani. RmerTis niSan-TvisebebiT pirovnebis gamoxatva<br />
misi saxis esTetikur mniSvnelobas usazRvrod amaRlebda. unda iTqvas, rom am<br />
princips Taviseburi perspeqtiva hqonda, sabolood mas mivyavdiT adamianis `gaRmer-<br />
Tebamde~ renesansis epoqaSi. `vefxistyaosanSi~ nestani daxasiaTebulia saRvTo atributebiT,<br />
rogorc RvTiuri naTlis mfeni silamazis matarebeli. Tu `abos wamebaSi~<br />
RvTiuri niSnebi miewereba wmindans, aq ukve isini gadatanilia saero pirovnebaze.<br />
`abos wamebaSi~ RmerTi wmindanis pirvelsaxea, `vefxistyaosanSi~ adamianuri, Tundac<br />
xorcieli mSvenierebisa. ioane sabanisZis mier mowodebuli ganmartebani patristikuli<br />
egzegetikis tipisaa, romelic Rrma saazrovno tradiciebiT iyo aRbeWdili da<br />
amitom aseTi gaazrebani, Tundac RvTisa, Tavisufali iyo da advilad CairTveboda<br />
mxatvruli azrovnebis konteqstSi. swored asea `abos wamebaSi~.<br />
analogiebi iwyeba zogadi moazrebebidan.<br />
I TavSi, simboluri saxeebis ganmartebamde, naTqvamia: `ver SemZlebel varT Cuen<br />
miwudomad simdidresa mas saxelisa misisasao~. IV TavSi avtori abos Sesaxeb ambobs:<br />
`ufrois gonebisa Cemisa.... gaqebde Sen, SuenierebiTa Semkuloo~.<br />
RvTis miuwvdomloba ormxriv gaiazreboda: Tavad RvTis bunebis SeucnoblobiT<br />
da Cveni gonebis SesaZleblobaTa dasazRvrulobiT (v. loski). `abos wamebaSi~ eseni<br />
Serwymulia da gadaqceulia poetikur xerxad: miuwvdomelobis gancda abos saxes<br />
gansakuTrebuli amaRlebulobiT warmogvadgeninebs. sayuradReboa, rom bolo simbolos<br />
(`mze simarTlisa~) Semdeg kidev ramdenime saRvTo saxelia mocemuli, magram isini<br />
ganmartebuli aRaraa, radgan isini abos veRar miemarTebian, ramdenadac mxolod<br />
RvTis saxelebs warmoadgenen.<br />
amis Semdeg I TavSi ganmartebulia zemoaRniSnuli simboloebi, romlebic Semdeg<br />
IV TavSi abozea gadatanili.<br />
upirvelesad simboluri mniSvnelobiT ganmartebulia `kari~. IV TavSi ki abos Sesaxeb<br />
naTqvamia: `Sen kari igi samoTxisa ganaRe jvariTa qristeisiTao~.<br />
meore simboloa `gza~, romelic I TavSi asea ganmartebuli: `gza~ ewodeba, rameTu<br />
Tqua: `me varo gzaÁ da WeSmaritebaÁ da cxorebaÁ~ – esaa nimuSi im gamonaklisi simboloebisa,<br />
romlebic uSualod araa ganmeorebuli IV TavSi, magram, miuxedavad amisa,<br />
mTeli Tavisi SinaarsiT igulisxmeba, radgan abo maCvenebeli Seiqmna im gzisa,<br />
romliTac unda warimarTos `mamulisa Cueulebisamebr slvaÁ~.<br />
Semdegi simbolo `tarigi~ uSualo gamoZaxils povebs IV TavSi (`qebaSi~): `Sen queyanam<br />
msxverplad wmidad da saTnod migipyra RmrTisao~. Semdeg amave Sinaarsisdakvalad<br />
abos simbolizeba gafarToebulia: guami Seni `geqmna Sen, viTarca sakurTxeveli<br />
igi abelisi, enuqisi, abrahamisi da eliaisi, romelni-igi mrgualada dasawuel-<br />
Ta maT tarigTa Seswirvides RmrTisao~. aq abos suli da gvami gaTiSulad arian warmodgenilni.<br />
gvamia samsxverplo da ara suli. gvami iwvis sulis gasaTavisufleblad.<br />
asea gaazrebuli abos sxeuli, viTarca tarigi. ERmerTs `mwyemsi~ ewodao, rame-<br />
Tu `cxovarni Secdomilni mogvaqcinao~. IV TavSi ki aboze naTqvamia: `sarwmunoebaÁ<br />
Cueni misa mimarT kualad ganaxlda~, `Sen moZRuar Cuenda iqmeno~.<br />
134
momdevno simbolo `lodi~ asea ganmartebuli: `lod sakiduri ewoda winaswarmetyvelisa<br />
mier, rameTu ese ars, romeli-igi Seuracx da gangdebul iqna mRvdelTmoZ-<br />
RuarTa maTgan da mwignobarTa naTesavisa huriaTaisa ierusalems, aramed ese yoveli<br />
Tav yovelTa cis-kideTa iqmna~. `qebaSi~ naTqvamia: `Sen naTesavsa SenTa ucxo da gangdebul<br />
gyueso~. arsebobs saxarebiseuli sibrZne: brZenT ara aqvT yadri Tavis sam-<br />
SobloSio (i. 4. 44). igi asea gadaazrebuli: abo uCino iyo (viTarca lodi), misi arseboba<br />
arc aravin icoda da arc ram mniSvneloba hqonda mis arsebobas mowameobis gareSe.<br />
mowameobam aqcia igi didi mniSvnelobis pirovnebad. es Rirseba ki mas TviT<br />
arabebma mianiWes uneblieT (ioane sabanisZe aRarafers ambobs imis Taobaze, rom ganzogadebuli<br />
mniSvneloba abos SesZina man, rogorc mweralma). avtori wers: `pirvel<br />
aravin gicoda, viTarmed vin xar, anu romlisa naTesavisagan, anu romelisa erisagan,<br />
anu romliTa SjuliTa scxondebode, aw esera uneblebiT warmogaCines sacnaurad~.<br />
`margaliti~ sulisa da xorcis erTiani sikeTis simbolodaa gamoyenebuli. `marili~<br />
ki asea ganmartebuli: `maril ewoda, rameTu codviTa ganryunilTa amaT xorcTa<br />
CuenTa mogueaxla da simyraleÁ igi kerpTmsaxurebisao ganguaSora da sulni Cuenni<br />
sarwmunoebiTa RmrTismsaxurebisaiTa sulnelad Sezavna~. amas mesame Tavic exmianeba:<br />
aRmavse, me `ganuqarvebeliTa sulnelebiTa sarwmunoebisao~. abo menelsacxeble iyo,<br />
keTilsulnelebis Semzavebeli, Semdeg, roca igi wmindani gaxda, sulieri keTilsulnelebis<br />
momfenad iqca, magram simbolika ufro Rrmavdeba `wmindanTa wmida zecis<br />
sakurTxevlis~ SemotaniT (viTarca sulneleba sakumevelTa, sulneleba xorcTa magaTY<br />
SenTa winaSeEuflisa, wmidisa mas wmidaTasa, zecisa sakurTxevelsa~). `wmidai<br />
wmidaTaÁ anu dabiri ewodebodao ierusalimis taZris im nawils, romelSiac imyofeboda<br />
orad ori uwmindesi sakulto sagani – rjulis kidobani, masSi daculi aR-<br />
Tqmis dafebiT da ciuri mananiTurT da oqros sasakmevle~. `wmidaTa wmida~ qristianuli<br />
taZris sakurTxevelsac ewodeboda (z. kiknaZe). menelsacxeble abos daferflili<br />
gvamidan avida sulieri surneli da miaRwia wmidaTa zeciur sakurTxevels.<br />
wamebis Semdeg abo SeuerTda qristianul eklesias, mis wmidaTawmida sakurTxevels.<br />
sarkinozis sxeuli mowameobrivma cecxlma sulier siwminded aqcia, misi gvami<br />
gawminda da sulad iqca. ase Soreuladaa gadaazrebuli `marilis~ simbolika, viTarca<br />
surnelebis Semnaxavisa. `yvavilis~ ganmartebac surnelebas ukavSirdeba, abo ki,<br />
rogorc ukve iTqva, `vardia ekalTagan gamorCeuli~ (es frazac IV TavSia).<br />
amis mere modis `angelozis~ ganmarteba: `didisa zraxvisa angelozi sakvirveli~,<br />
romeli mamisa mier Cuenda mxsnelad movida~ (I T.): abo ki `yovelsa amas sofelsa Cuensa<br />
qarTlisasa meoxed Cuenda qristeman mogvaniWa~. (Tavis dasawyisi). Semdeg amave<br />
TavSi kidev meti Tanxvedraa pirvel TavTan: `Sen zeda ganukvirda angelozTa wessa,<br />
rameTu viTarca uxorcoman daiTmine sikudilio~ (gaviTvaliwinoT, rom `wesi~ aq `dasia~).<br />
`RmerTSi~ ioane sabanisZes gansakuTrebiT izidavs yovlisa momcvelobis, yovlismpyrobelobis<br />
da yovlisqmnadobis idea, aseve, idea xalxisTvis Tavdadebisa. es cnebebi,<br />
RvTis aRmavsebelni, avtors sWirdeba abos mniSvnelobis warmosaCenad. rogorc<br />
RvTis saxe SeiZleba davinaxoT yvelaferSi, wm. aboc iseve tarigicaa da yvavilic,<br />
kacic da angelozic.<br />
amaSia principuli mxare imdroindeli esTetikisa da amasTanave aqve mJRavndeba Tavisebureba<br />
TviT ioane sabanisZis saxismetyvelebisa.<br />
dasasrul, ori simbolos Sesaxeb: `naTeli~ da `mze simarTlisa~.<br />
`naTeli~ abos saxis ukiduresad amaRlebuli da ganmazogadebeli simboloa. na-<br />
Teli masSia da misgan modis naTeli. I TavSi abo saxeliT moxseniebuli araa. pirvelad<br />
zogadadaa xsenebuli mowameoba, Semdegaa `wminda mowame~ da `axali mowame~. aqvea<br />
naTqvami: man `yoveli krebuli erTbamad gananaTlao~. esaa sulieri naTeli. abos<br />
sxeulis dawvis Semdeg didi naTeli dgeba. roca misi ferfli mtkvars gaatanes, iq,<br />
sadac aRmarTuli iyo `jvari xidisa~, gaCerda `varskvlavi motyinareÁ, viTarca lampari<br />
cecxlisaÁ~. da es varskvlavi `gamoutevebda brwyinvalebasa ara Tu viTarca ce-<br />
135
cxli ese queyanaisaÁ, aramed viTarca saSineleba elvisaÁ~. didxans idga es varskvlavi<br />
ise, rom arabebma ifiqres, qristianebma sanTlebi xom ar aanTeso. xidTan rom mividnen,<br />
`aRmaRldeboda varskvlavi igi ze haerTa~.<br />
`kualad meoresa Ramesa umetesRa wyalTa gamosces gansakvirvebeli naTeli~. Semdgom<br />
wylidan `aRmobrwyindes naTelni svetisa msgavsad, viTarca elvani~. `qebaSi~<br />
Tqmulia: ca mowme arso `simarTlesa Sensa ucxoisa cecxlisa gardamovlinebiTa adgilsa<br />
mas zeda, romelsa, viTarca kravi umanko, Seiwire Semwvari cecxliTa~.<br />
aq, rogorc vxedavT, simarTlis simboloa cecxli. igi zeciuri, `gardamovlenili~<br />
cecxlia da ara amqveyniuri. igi simarTlis gamomxatvelia, e. i. `simarTlisa cecxlia~.<br />
`mzeÁ simarTlisaÁ~ warmodgenilia simarTlis cecxlad.<br />
bolos avtori kidev ufro uaxlovdeba pirveli Tavis warmodgenebs: `Sen ugunurTa<br />
maT SemwirvelTa SenTa maxviliTa da cecxliTa umetes alisa gangabrwyineso~.<br />
`xolo qristeman RmerTman siRrmeTa maT sibneleÁ zecisa naTliTa ganabrwyinva~.<br />
yovelive es xdeba abos sulieri naTlis ZaliT. igi dgas svetad, rac igive `sveticxovlis~<br />
iersaxea, qarTul saxismetyvelebaSi naTlis didi mniSvnelobis mauwyebeli.<br />
asea gamoxatuli abo saRvTo simboloebSi. wmindanis Rirsebis SegrZnebas aZlierebda<br />
is, rom misi saxe RvTis gamosaxatavi simboloebiT SeiZleboda gancdiliyo.<br />
igi ganicdeboda gzad da tarigad, angelozad da mzed da piruku: kari an gza, marcvali<br />
da yvavili, miwa da naTeli – yovelive amas SeeZlo simbolurad wmindanis saxe<br />
moegonebina. romantikosebi msgavsi simbolikiT aSinaarsebdnen bunebas da masSi<br />
xedavdnen RmrTis an wmindanis simboloebs.<br />
antiarabuli polemika qveteqstSi SegviZlia amovicnoT RmerTisa da adamianis daaxloebaSi.<br />
mahmadianoba aSoriSorebda RmerTs da kacs. alahi iyo Soreuli, mrisxane<br />
da daundobeli. ioane sabanisZe ki aboSi xedavs RvTaebriv niSnebs. raoden ganyenebuli<br />
da mistikuric ar unda gveCvenos I TavSi Cven mier ganxiluli simboloebi, Semdeg<br />
igi gaadamianurebulia da, amdenad, esTetizebuli. esaa religiuri esTetizaciis<br />
gza, gza soflisa da zesTasoflis morigeobisa. saerTod, rogorc ukve aRniSnulia,<br />
soflisa da zesTasoflis morigebis problema gamWoli tendenciaa qarTuli azrovnebis<br />
ganviTarebisa (r. TvaraZe). es gulisxmobs:L is, rac maRaladamianuria, RvTaebriviao,<br />
da is, rac RvTaebrivia adamianisTvis axlobeli unda iyoso.<br />
Zalze sayuradReboa erTi monakveTi `abos wamebis~ meoTxe Tavidan. misi gamoyofa<br />
advilad SeiZleba, ise sxvaobs igi winare da momdevno nawilebs formaluradac<br />
(frazeologiurad, dasawyisiT da dasasruliT) da Sinaarsobrivadac. moviyvan mas<br />
mTlianad:<br />
`Sen mamaman zecaTaman mxolodSobilisa Zisa Tvisisa mier gvirgvinosan gyo da su-<br />
lisa wmidisa madliTa aRgavso!<br />
Sen Zeman mamisa mier Segiwynara da sulman wmidaman gadida.<br />
Sen sulman wmidaman Segiyvara da mamisa da Zisa Tana erTobiTa, TvisiTa pativ-gca<br />
da Ruawlisa mZled gamogaCina!<br />
Sen zeda ganukvirda angelozTa wessa, rameTu viTarca uxorcoman daiTmine sikudili<br />
qristesTvis!<br />
Sen zeda mamamTavarni ixareben, rameTu netarman abraham TvisTa naSobTagani Segiwynara<br />
wiaRTa TvisTa qristeisaTvis, romel-igi karavsa Tvissa Seiwynara da misgan<br />
mravalTa naTesavTa gamoCnda mamad!<br />
Sen qristes mowameTa maT nayof eqmen da mociqulTa mowafe.<br />
Sen mowameTa maT Soris zecisa meufisa mis matiansa saxeliT daiwere da martvilTa<br />
Tana gvirgvinosan iqmen!<br />
Sen aRmsaarebelTa maT Tana ganewese da marTalTa Tana didebul xar!<br />
SenTvis friad damikvirdebis Cuen, wmidao mowameo~.<br />
es monakveTi miznad isaxavs abos sulieri siwmindis warmoCenas siwmindis ierar-<br />
qiis sxvadasxva safexurebisadmi mimarTebaSi. aq amgvari 7 safexuria: 1. mama RmerTi, Ze,<br />
136
suliwminda, 2. angelozni, 3. mamaTmTavarni, 4. mociqulni, 5. mowameni, 6. aRmsrebelni<br />
da marTalni da 7. Cven.<br />
es Svidi safexuri moicavs 7 cas. unda gaviTvaliswinoT, rom pirveli sami (sameba:<br />
mama, Ze da suliwminda) erTi mTlianobaa, Tumca iq isini gamocalkevebuladaa<br />
warmodgenili. wmindaTa sulebi 7 cazea ganawilebuli. maT maRla saRmrTo cebia, da<br />
maTi ierarqiuli wyobis siwmindis xarisxisda Sesabamisad isini, imdroindeli moZRvrebis<br />
mixedviT, warmosaxuli kosmosis 7 ciur garss Seesabameba. es cebi Taviseburad<br />
warmodgenilia qarTul taZrebSi, romlebic `caTA mobaZavnia” (es Zalze saintereso<br />
termini giorgi aTonelis `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSiacaa~). taZrebSi freskebi<br />
ganlagebulia am cebis mixedviT imave TanmimdevrobiT, rogorc es `abos wamebis~<br />
zemore monakveTSia (Sdr. r. siraZe, saxismetyveleba, Tb. 2000). abo Tavisi sulieri<br />
siwmindiT zecisa da miwis SemaerTebelia. CvenTvis mTavaria mainc am warmodgenaTa<br />
esTetikuri ukufena. am gziT saxis mxatvruli simaRle, SeiZleba iTqvas, kosmiuri<br />
masStabiTaa warmosaxuli.<br />
`abos wamebaSi~ ZiriTadad sami personaJia: abo, nerse erisTavi da arabi msajuli.<br />
amasTanave sakmaod SesagrZnobia avtoriseuli `mec~ (`sanatreliTa miT qristesmieri-<br />
Ta siyvaruliTa Semiyuare me, vidre iyav-Ra amas Sina Cuensao~ da sxva).<br />
niSandoblivia nerse erisTavis saxis Cveneba. miuxedavad imisa, rom nerse sakmaod<br />
mniSvnelovani pirovneba iyo da, faqtobrivad, abos moqceva misi damsaxurebaa, misi<br />
saxe mkrTaladaa warmodgenili nawarmoebSi. nerses ojaxi erTgvari centria mTeli<br />
imdroindeli saqarTvelos politikuri cxovrebisa, aq aRizarda grigol xanZTeli<br />
da aqve isaxeba safuZvlebi saqarTvelos momavali gaerTianebisa (v. WeliZe).<br />
saerTod, bevr rasme avtori saidumlod tovebs nerses cxovrebidan: konkretulad<br />
arc is viciT, Tu ratom Seipyres nerse, an meored ratom datova Tbilisi. avtori ar<br />
ganmartavs, rom xazareTs wasvla antiarabuli miznebiT unda momxdariyo. zogadad<br />
iseTi STabeWdileba iqmneba, rom avtori, TiTqos, ganzrax mosavs idumalebiT nerses<br />
saxes, da mainc, TviTkmari mniSvneloba nerses saxes ara aqvs. igi mxolod `fonia~<br />
abos saxis warmosaCenad. nerses cxovrebidan mxolod isaa moxmobili, rac abos Tavgadasavlis<br />
umTavres momentebs ukavSirdeba, sxva ki ara Cans.<br />
nerse ufro Cans moqmedebiT, xolo abos saxis Cvenebisas umTavresia TviTSemecneba<br />
(niSandoblivia, rom aseve upirispirdebian erTmaneTs abo da sxva personaJebi n.<br />
wuleiskiris romanSi `aTi dRe abo Tbilelisa~, esaa abos saxis mxatvruli gaazreba.<br />
Zalze sayuradReboa is pasaJi, roca abo warmoidgens, rom, TiTqosda, TviTonve miacilebs<br />
sakuTar neSts da es ganicdeba rogorc realuri SegrZneba (g. farulava).<br />
abosTvis TviTSemecneba TviTsrulyofis gzaa. TviTSemecneba warimarTeba ukumiqceuli<br />
xedviT, sakuTar sulSi CaRrmavebiT. amgvari sulieri Zalmosileba abos pirovnebaSi<br />
imTaviTve sagulvebelia, roca jer kidev 17-18 wlis Wabuki mSoblebiTa da<br />
da-ZmiT garemoculi, Sinaganad sul sxva sulieri cxovrebiT cxovrobs.<br />
Sua saukuneebma sulieri gandegilobis ori saxe icis. pirobiTad rom vTqvaT, er-<br />
Tia udabnoSi gandegilad cxovreba anu gandegiloba martomyofisa, xolo meorea<br />
martosulobis gancda xalxSi yofnisas. abos saxeSi orivea, magram amiTac ar amoiwureba<br />
misi mniSvneloba. abo sxvas unda gadaeqces TviTgacnobierebis magaliTad.<br />
ioane sabanisZe abos saxes aqcevs msmenelSi sakuTari `mes” gacnobierebis impulsad<br />
da am gziT msmenelSi gacnobierebuli `me” ar iTvaliswinebs Tavis TavSi Caketvas. am<br />
nawarmoebSi `Cven~ ar gulisxmobs mxolod abstraqtul zogadobas – `Cven qristianebi~.<br />
`Cven~ dakonkretebulia erovnuli SinaarsiT da masTan miziarebulia –<br />
Cveni sarwmunoeba, Cveni adgili am qveynad, droni Cveni cxovrebisa da a. S. roca<br />
mTavrdeba nawarmoebi da qebiTi mimarTvaa abosadmi, kvlav Semodis `Cven~ zemoaRniSnuli<br />
SinaarsiT. es ki Txzulebis mTlianobas ganapirobebs.<br />
amgvarad:<br />
1. ioane sabanisZis TvalTaxedvani ukavSirdeba erovnul TviTSemecnebas, rac, Tavis<br />
mxriv, emyareba rwmeniT cnobierebas (rwmeniTi da ararwmeniTi Semecnebis urTierTda-<br />
137
pirispirebas).<br />
2. erovnuli TviTgacnobiereba nawarmoebSi ZiriTadad warimarTeba ara mxolod<br />
sakuTari codvilianobis SegrZnebiT, rac Cveulebrivi motivia imdroindel mwerlobaSi,<br />
aramed erovnul RirsebaTa gaazrebiT, risTvisac wamoyenebulia oTxi motivi:<br />
I. qarTvelebi qveynis dasasruls cxovroben da martoni icaven qristianobas; II.<br />
qarTli erT-erTi uZvelesi qristianuli qveyanaa; III qarTuli sarwmunoeba berZnebisas<br />
eTanasworeba; IV. qarTli wmindanTa samSobloao.<br />
3. nawarmoebSi mocemulia erovnuli viTarebis sivrculi da droiTi moazreba: gaazrebulia<br />
qarTlis adgili `oikumenaSi~, anu kulturul msoflioSi. pesimizms Taviseburad<br />
upirispirdeba erovnuli optimizmi. `oikumenas~ aRniSnavs `qveyana~ (Tumca es<br />
sityva sxva mniSvnelobiTac ixmareba). qarTli `oikumenas~ dasasrulia, romlis iqiT<br />
iwyeba oikumenasmiRmuri, urwmuno da ukulturo samyaro.<br />
4. abo, viTarca arabebidan mosuli, damTrgunveli Zalis sikeTed gadaqcevis simboloa.<br />
damTrgunveli Zalis sikeTed gadaqceva qarTvelTa sakuTari ZalisxmeviT unda<br />
moxdes.<br />
5. berZnebTan SeTanasworebis safuZveli ioane sabanisZisTvis unda mieca bizantiaSi<br />
xatTmbrZolobis gavrcelebas. `abos wamebaSi Tavs iCens antixatTmbrZoluri tendenciebi.<br />
6. `abos wamebis~ kompozicia agebulia `RerZuli simetriis~ mixedviT. I TavSi mocemulia<br />
zogadi idealebi: maTi realizaciaa II-III Tavebi, xolo maTi lirikuli ukufena<br />
IV TavSia. es gansazRvravs I-IV Tavebs Soris msgavseba-gansxvavebebs. nawarmoebis<br />
amgvari agebuleba SeiZleba gamoisaxos Semdegi sqemiT: a(I T.) – b (II-III T.) – a , (IV T.).<br />
7. nawarmoebis kompoziciuri wyaroebis amgvari modeli ioane sabanisZes saSualebas<br />
aZlevs sayuradRebo politikuri amocanebi ganaxorcielos. I TavSi ganmartebuli<br />
saRvTo simboloebi IV TavSi miemarTeba abos. saRvTo simboloebiT personaJis<br />
gamoxatva mis esTetikur potencias zrdis.<br />
8. `abos wamebaSi~ antiarabuli polemikis niSniT warimarTeba adamianisa da Rmer-<br />
Tis daaxloeba, ramac, agreTve, axleburi esTetikuri perspeqtiva hpova saero mwerlobaSi.<br />
amis naTeli nimuSia erTi gamocalkevebuli monakveTi nawarmoebis IV Tavidan.<br />
aq abos sulieri simarTle sikeTis Svid zeaRmaval safexurTanaa Sefardebuli.<br />
es safexurebi Taviseburad esadageba freskaTa ganlagebis principebs qarTul taZrebSi.<br />
9. nawarmoebis RerZs qmnis TviTSemecneba. sakuTari `mes~ Semecneba araa dakavSirebuli<br />
mxolod qristianuli mwerlobis cnobil konvenciur motivTan – `Cven<br />
qristianebi~. `me~ dakavSirebulia erovnul TviTSemecnebasTanac, rac ioane sabanis-<br />
Zis esTetikur-politikuri TvalTaxedvis ganmsazRvrelia.<br />
giorgi aToneli, `cxovreba ioanesa da eqvTimesi~<br />
XI saukunis gasuls erTi didi epoqa gasrulda qarTuli literaturis ganviTarebisa.<br />
am droisaTvis agiografiam gamoavlina mTeli Tavisi SesaZleblobani. igrZnoba<br />
saero mwerlobis moaxloeba, moaxloeba axleburi xelovnebisa da axleburi es-<br />
Tetikisa. sayuradReboa isic, rom epoqaTa dasasruls literaturuli movlenebi mieswrafvis<br />
xolme Tavis pirvel arss. aseTi niSnebiTaa aRbeWdili giorgi aTonelis<br />
Txzuleba – `cxovreba ioanesa da eqvTimesi~, romelic 1042-1044 wlebSia dawerili.<br />
arsebiTi mainc nawarmoebis TavisTavadobaa da ara is, Tu ras ganasrulebs anda ras<br />
iwyebs igi. `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ umTavresia Cveneba ori ramisa: ioanesa<br />
da eqvTimes Rvawlisa da iveronis daarsebisa, misi qarTul savaned SenarCuneba. ori<br />
ZiriTadi saTave aqvs am nawarmoebs – erovnuli da saerTo kulturul-qristianuli:<br />
erTi mxriv, igi `abos wamebis~ ideas agrZelebs, meore mxriv _ `grigol xanZTelis<br />
cxovrebas~ iseve, rogorc iveroni uSualod agrZelebs da aviTarebs tao-klarjeTis<br />
skolaTa saqmianobas.<br />
cnobilia korneli kekeliZis Sefaseba: rom ar yofiliyo aTonis qarTvelTa lite-<br />
138
aturuli skola, qarTul kulturas albaT sxvagvari saxe eqnebodao.<br />
iveronis adgili unda ganisazRvros kulturul-qristianuli ganviTarebis aseT<br />
magistralur xazze: qarTlis kerebi – siria-palestinis centrebi – tao-klarjeTi –<br />
iveroni – Savi mTis skola – petriwoni – gelaTi.<br />
iveroni uSualod tao-klarjeTis saqmianobas agrZelebs, Tumca mTeli winare qarTuli<br />
kulturis miRwevebsac iTvaliswinebs.<br />
iveronis did damsaxurebaze metyvelebs gansakuTrebuli avtoriteti portaitisa,<br />
anu karibWis xatisa. am xatis saxelze araerTi monasteri auSenebiaT ruseTSic ki.<br />
gavrcelebuli iyo igi bulgareTSiac. petriwonis monastris mTavari xatic Tavdapirvelad<br />
iveronis tipisa unda yofiliyo.<br />
TviT bizantiur samyaroSi momxdara am xatis kultis damkvidreba. gadmocema mogviTxrobda<br />
(mogvyavs s. yauxCiSvilis mixedviT): `VII saukuneSi, rodesac xatis mebr-<br />
Zolni spobdnen xatebs, erT qvriv qals zRvaSi gadaugdia RvTismSoblis xati, rom<br />
igi xelSi ar Cavardnoda xatis mebrZolT. xati ar CaZirula wyalSi, haerSi gaCerebula<br />
da mere sadRac gamqrala. xatismebrZolTa da arabTa mier devnil monazonebs<br />
Tavi SeufarebiaT aTonis mTaze. aq monasteri dauarsebia eqvTimes, iveriis mefis giorgis<br />
Svils. ai, am dros aTonis mTasTan erTxel gamoCnda moxetiale xati. iverTa<br />
monastris berma gabrielma sizmrad naxa, rom mas evaleba RmrTivmovlenili xatis<br />
motana; igi saTaveSi Caudga procesias, monastris winamZRvris pavles brZanebiT, gaemarTa<br />
zRvisaken, moipova xati da moitana monasterSi; RvTismSoblis es xati, rogorc<br />
monastris mwyalobeli xati, moaTavses monastris karibWis Tavze da amitom ewodeba<br />
mas portaitisa~.<br />
iveronelTa urTierTobani mravalmxrivi iyo, romelTa gaTvaliswinebac aucilebelia<br />
`ioanesa da eqvTimes cxovrebis~ saerTo Sefasebisas.<br />
laTinur samyarosTan qarTuli mwerlobisa da mTeli qarTuli kulturis kavSiri<br />
friad mniSvnelovania. igi Tavs iCens `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSiac~ da ioanes<br />
gamgeblobis xanasTanaa dakavSirebuli (T. IX).<br />
mTawmindaze mosula leon hromi (anu `laTini~, dasavleli, albaT, italieli.<br />
`hromi~ bizantiasac ewodeboda am dros, magram aq gamijnulia erTmaneTisagan hromi<br />
da saberZneTi). leoni Tavisi eqvsi mowafiT daaxloebulia qarTvelebs viTarca ber-<br />
ZenTaTvis ucxoni ucxos (`Cvenca ucxoni varT da Senca ucxo xaro~). (es adgili ganxilulia<br />
r. baramiZis wignSi: narkvevebi mxatvruli prozis istoriidan, 1966, gv. 125).<br />
qarTvelebs TavisTan miuwveviaT isini. TandaTan maT sxvanic Sematebian romTa qveynidan<br />
da gamravlebulan. maSin qarTvelebs SeuTavazebiaT: aSeneTo sakuTari monasteri,<br />
`Cuen giyidoT adgili da yovliTave saxmriTa SegewineTo~ (T. XIV). asec momxdara.<br />
es miTiTeba erTxel kidev adasturebs, rom nawarmoebi dawerilia sxizmamde,<br />
anu 1054 wlamde (marTlmadidebelTa da kaTolikeTa gaTiSvamde).<br />
iveronelebs Zalze adre daumyarebiaT uaRresad farTo urTierTobani. yovelive<br />
amas sakmaod TvalsaCinod warmoaCens `ioanesa da eqvTimes cxovreba~.<br />
`yolad-Suenierni saqmeni soflis Sesaqmnisani~<br />
es fraza rodia mxolod zogadi azris Semcveli. igi nawarmoebis dasawyisSi motanilia<br />
imisaTvis, raTa masSi aRwerili ambebi moazrebul iqnan uzogades fonze, kerZod,<br />
Sesaqmis grandiozuli misteriis fonze. am dros erT-erTi umTavresi esTetikuri<br />
principi, romelic saxelmZRvanelo xdeba xelovnebis nebismieri dargisaTvis,<br />
aseTia: taZari idgmeba zecisa da miwis SemaerTeblad, wmindanis cxovreba aRiwereba<br />
mTeli maradiulobis fonze da a. S.<br />
aq saamisod moxmobilia `yolad-Suenierni saqmeni soflis-Sesaqmnisani~, romelTac<br />
mohyveba `yovlad-qebulni cxorebani da moqalaqobani, romelni TviToeulTa JamTa<br />
Sina jeriCinna gamoCinebad saxierebaman~.<br />
maRalsulierebis gamovlenaa RvTaebis winaSe pirispir dgoma wmindanebisa, rogorc<br />
cnobilia, amgvari warmodgena Cans renesansul ferweraSiac. aqedanve modis dan-<br />
139
tesa da beatriCes pirispir dgoma maradiuli naTlis winaSe (Sdr. nestanis sityvebi:<br />
`dRisiT da RamiT vxedvide mzisa elvaTa krTomasa~). maSasadame, yvelgan igulisxmeba<br />
maradiuli naTlis maradiuli xilva. giorgi aTonelis warmodgeniT, wmindanebi naTliT<br />
aRvsilni arian (`winaSe mis brwyinven maradis~). giorgi aTonelis saxismetyvelebaSi<br />
xSirad iCens Tavs naTlis esTetika, romelic saerTod ganmsazRvrelia qar-<br />
Tuli esTetikis specifikisa.<br />
didad gazrdilia mwerlobis Rirsebis Segneba giorgi aTonelTan. igi wers: `romelTa-igi<br />
iRuawes da aRwernes cxorebani maTni da Ruawlni da Sromani, keTilad<br />
xsenebul arian~ (T. I).<br />
hagiografiis erT-erTi umTavresi esTetikuri principia gamonagonis uaryofa. SuasaukuneebisaTvis<br />
am princips fundamentaluri wanamZRvrebi hqonda. igi gulisxmobda<br />
idealuris gamovlenas realurobaSi. mwerlis roli mxolod is iyo, rom amgvari faqtisaTvis<br />
adgili mieCnia dro-sivrcul ganzomilebaSi. yovelive amas gulisxmobda<br />
giorgi aToneli, roca werda: `Cven TaviT TvisiT araraÁ aRgviweriao~ da es ioane<br />
damaskelis TiTqmis pirdapiri ganmeorebaa (`me CemiT arafers vityvio~).<br />
mwerloba wesis aRsrulebaa. igi movaleobaa, RvTaebrivic da kacobrivic, ufro<br />
kacobrivi, radganac `winaSe RmrTisa yovelive cxad ars da saCino~ (`ara jer-viCineT<br />
mouxseneblad datoebaÁ cxorebisa maTisaÁ da mamaTaca CemTa sulierTa mibrZanes amisi<br />
xel-yofa~. T. I).<br />
`raodenime movixsenoT da sxuai-igi davacadoT, raÁTa ara friadi simravle werilisa<br />
iqmnas da sawyino viqmnneT mkiTxvelTa da msmenelTa~, (T. I) – wers g. aToneli.<br />
esec zogadesTetikur principebs ganekuTvneba.<br />
aseTia mokled Teoriul sakiTxTa is sfero, romelsac `ioanesa da eqvTimes cxovreba~<br />
eyrdnoba.<br />
`caTa mobaZavni~<br />
`aRmarTnes eklesiani caTa mobaZavni~, _ asea mowodebuli Tavdapirvelad iveronis<br />
daarseba giorgi aTonelis mier.<br />
im dros yovelgvar Sedarebas sruliad konkretuli Sinaarsi hqonda, romelic garkveul<br />
moZRvrebas emyareboda. amis mixedviT, eklesia unda warmovidginoT rogorc<br />
cebis wyeba. es `cebi” iwyeba eklesiis kedlebis dablidan da maRldeba gumbaTamde.<br />
freskebi kedlebze ganlagebulia amisdakvalad. sxvadasxva eklesia sxvadasxva simaRlis<br />
cas ganasaxovnebda, mas `hbaZavda~. mTeli iveroni caTa sistemas emsgavseboda.<br />
caTa ierarqiis warmodgena xdeboda maTze wmindanTa ganawilebisaTvis. igulisxmeba,<br />
rom iveronelebi TavianTi RvawliT miiswrafodnen siwmindis caTaken (aseTi<br />
sul 7 caa). nawarmoebSi miniSnebiT Cans me-8 cac, sadac xdeba pirispir dgoma wmindanTa<br />
sulebisa RvTaebis winaSe.<br />
zemoaRniSnuli gamoTqma – `caTa mobaZvani~ Zalze gavrcelebuli iyo. erT nawarmoebSi<br />
beTlemze naTqvamia: dRes beTlemi `zecisa mobaZav iqmna, varskvlavTa wil angelozni<br />
maqebelad hqonan, mzisa wil mzeÁ igi simarTlisaÁ~. originaloba imdroindeli<br />
xelovnebis mizani ar iyo, radgan, pol valeris kvalobaze Tu vityviT, arsebobs<br />
originalobaze mniSvnelovani ram da esaa universaloba. taZrebi, freskebi da<br />
hagiografiuli Txzulebani originaluria mxolod Tavisi konkretuli SinaarsiT da<br />
amasTan didad mniSvnelovani principebia dakavSirebuli. umTavresia sulierebis xorcSesxma.<br />
am mizniT, nawarmoebis dasawyisSi warmoidgineba `caTa mobaZvani~ taZarni,<br />
sadac damkvidrdebian ioane da eqvTime.<br />
iveronis daarsebis ambebi konkretulad qvemoTaa moTxrobili, magram dasawyisSi<br />
misi saerTo saxe asea warmodgenili: `lavraÁ ese didebuli da yovliTa Suenierebi-<br />
Ta Semkuli da yovliTa samkauliTa gaSuenebuli, romeli-ese mravliTa SromiTa da<br />
ofliTa aRaSenes maT netarTa gansasueneblad sulTa mravalTa, romelsac Sina aRhmarTes<br />
eklesiani caTa mobaZavni da aRavsnen igini wignTa mier RmrTiv-sulierTa da<br />
ganabrwyinvnes igini xatTa mier patiosanTa~. aseT daxasiaTebaSi lavris aRmsareb-<br />
140
lobiTi raobis gverdiT, aranaklebadaa warmoCenili misi mSveniereba, misi kulturul-saganmanaTleblo<br />
mxare. eqvTimes saxis idealizebac xdeba ZiriTadad misi kulturul-saganmanaTleblo<br />
saqmianobiT, misi mTargmnelobiTi moRvaweobiT. es sruliadac<br />
ar niSnavs, rom imdroindel nawarmoebSi aRmsareblobiTi Rvawli araa umTavresi.<br />
saqme isaa, Tu rogor erwymis erTi meores, rogor iTavseben isini erTmaneTs da<br />
raoden farTovdeba idealizebis formebi.<br />
Tavdapirveli eklesia ioane maxareblis saxelze auSenebiaT `udabnosa Sueniersa~.<br />
ioane maxarebeli unda CaTvliliyo ioane aTonelis mfarvelad (saxelTa Tanxvedrac<br />
SemTxveviTi ar iyo xolme). amitom simbolurad, ioane aTonelSi ioane maxareblis<br />
saxe SeiZleboda amoekiTxaT.<br />
ioanes saero cxovreba nawarmoebSi TiTqmis ara Cans. Cans mxolod mcire ram.<br />
`ese netari mamaÁ Cueni iovane iyo naTesaviT qarTveli, mSobelTa da papaTaiTgan<br />
didebuli da warCinebuli da saCinoÁ mTavarTa Soris daviT kurapalatisaTa, mxne<br />
da axovani da ganTqmuli wyobaTa Sina, maRali da Suenieri hasakiTa... da gulis-xmis<br />
yofiTa~ (T. II). iqve avtori dasZens: ioane iyoo `friad sayvareli da sakuTari keTilad<br />
xsenebulisa daviT kurapalatisao~.<br />
Txroba ase grZeldeba: datovao `meuRle da Svilni Tvisni da naTesavni~ da `aRi-<br />
Ro juari mxarTa TvisTa zedao~ (T. II); amis mere – oTxTa eklesia, ulumbos mTa da<br />
Semdeg aToni, aTanases lavra.<br />
Semdeg – iveronis daarseba; es aRiwereba aseTi kiTxvis fonze – rani varT? pasuxi<br />
aseTia: `kacni varT saxelovanni da qarTvelni mogvmarTebeno~ (T.VII) da amitom gadawyvites<br />
monastris daarsebao.<br />
hagiografiaSi bevri ramaa iseTi, rac ara Cans, magram igulisxmeba da mis mier aixsneba<br />
movlenaTa mTeli arsi. magaliTad, yovelgvari Semoqmedeba sibrZnis ZaliT xdeba.<br />
`igavTa~ wignSi weria: `sibrZneman iSena Tavisa Tvisisa saxli, da queSE Seudga<br />
mas Svidni suetni~ (9, 11). `sibrZne gamosavalTa zeda iqebin~ (Sdr. g. merCule, Tavi I).<br />
esaa RvTaebrivi sibrZne.<br />
giorgi aTonelis nawarmoebSi Tornikes saxes bevri saidumloeba axlavs. igi<br />
`Tvinier cnobisa mefeTaÁsa idumal mTawmidas movida~ (T. III). aTanase didi icnobdao<br />
Tornikes saqmeebs. es fraza bevr raimes Tavis adgils aniWebs. aTanase aTonis udidesi<br />
moRvawe iyo. misi savane did lavrad (`megiste lavra~) iwodeboda da yvelasaTvis<br />
sanimuSo iyo aTonze. misi cxovreba sulier ideals ganasaxovnebda.<br />
giorgi aToneli personaJebs warmoaCens ara erTiani gabmuli TxrobiT, aramed<br />
ramdenime sanimuSo epizodiT, mniSvnelovani, sailustracio faqtebiT. bevr sxva raimes<br />
igi uTqmelad tovebs. Tornikes Sesaxeb ori umTavresi epizodia: erTi, barda<br />
skliarosTan dakavSirebuli da meorec – TornikesaTvis samxedro ambebis moyolis<br />
akrZalva.<br />
pirveli epizodi sayovelTaod cnobilia, upirveles yovlisa, akaki wereTlis `Tornike<br />
erisTavis~ wyalobiT, romlis pirvelwyaro `ioanesa da eqvTimes cxovreba~ unda<br />
yofiliyo.<br />
`mas Jamsa iqmna gandgomilebaÁ skliarosisaÁ da xmeliT kerZo yoveli daipyra da<br />
mefeni da dedofali Sewyudeulad iyvnes qalaqsa Sina didiTa WiriTa da iwroebiTa~<br />
(T. IV). bizantiis maSindel mdgomareobaze sul esaa naTqvami da amiTac sakmaod mkveTradaa<br />
naCvenebi Znelbedobani. Semdeg: sevastoforis xeliT gagzavnili werili da<br />
Tornikes mowveva samefo karze (nawyveti am werilidan bizantiis istoriis pirveladi<br />
wyaroebia, radgan isini motanili iqneboda ucvlelad. aseTi iyo g. aTonelis me-<br />
Todi). Semdegaa ioanes vedreba Tornikesadmi – ekisra berZen-qarTvelTa laSqris<br />
mTavarsardloba, razedac Tornike ar Tanxmdeboda. ioane ganumartavs Tornikes, rom<br />
amiT `didsa risxvasa movawevT Cuen zeda da monastersa amas zedao~ (T. IV). bolos<br />
Tornike daiTanxmes. igi gaemgzavra konstantinopolSi, samefo karze. `mefeni da dedofali<br />
zeaRudges, pativiT moikiTxes da gverdiT daisves~. (T. 5). dedofali vedrebiT<br />
`ferxTa Seuvrdes~.<br />
141
Tornike ambobda: `me CemTa codvaTaTvis Sevimose saxe ese... sworad sikudilisa<br />
mZime ars ese saqme Cem zeda~. (T. 5). gaugzavnes vedrebis wignebi daviT kurapalats.<br />
`kurapalatsa winaSe moiwia Tornik~. kurapalatma `friad ganixara~. `spasalarad<br />
Tornik ganaCines~: man `aota skliarosi da vidre sparseTamde meot wariqcia~. `ukuniqca<br />
da moikiTxa kurapalati~. Semdeg mefeebs Sexvda da `kualad mTawmidasve moiqca<br />
lavrad didisa aTanasessa~.<br />
`maSin miscnes mefeTa zemoni queyanani saberZneTisani kurapalatsa~ (T. VI).<br />
es sayovelTaod cnobili ambebi mowodebulia rogorc nawarmoebis erT-erTi centraluri<br />
epizodi. igi mniSvnelovania bizantiisa da saqarTvelos istoriisaTvis,<br />
TviT iveronisaTvis. faqtobrivad, am ambebma gansazRvra sabolood iveronis daarseba.<br />
es yvelaferi mravalmxrivaa naCvenebi Cvens samecniero literaturaSi (k. kekeliZe,<br />
i. javaxiSvili, l. menabde).<br />
yuradRebas mivaqcevT sxva aspeqts. es didi istoriuli Sinaarsis Semcveli epizodi<br />
aris nawili saqarTvelos klasikuri warsulisa. klasikur warsuls Cven vuwodebT<br />
erovnuli istoriidan gamorCeul movlenebsa Tu pirovnebebs, romlebic gansaz-<br />
Rvraven eris raobas, mis saxes. klasikuri warsulis saerTo suraTis daxvewa saukuneTa<br />
manZilze xdeba. TandaTanobiT dgindeba, Tu ra unda ganekuTvnebodes mas. cxadia,<br />
hagiografiuli mwerlobis idealebs mTlianad waruval faseulobad Tvlian. magram<br />
es exeba aRmsareblobiTi Sinaarsis mqone movlenebs. skliarosis winaaRmdeg<br />
brZolis mniSvneloba ki swored erovnuli TvalsazrisiT ganusazRvravT.<br />
qarTvelTa klasikuri warsulis saerTo suraTi pirvelad Camoayaliba anton bagrationma<br />
Tavis `wyobilsityvaobaSi~. igi emyareboda kulturul-religiur koncefcias.<br />
iveronelebs aq jerovani yuradReba eTmoba.<br />
Semdgom cdas erovnuli klasikuri warsulis saerTo suraTis Seqmnisa warmoadgens<br />
grigol orbelianis `sadRegrZelo~. gaocebas iwvevs, rom `sadRegrZeloSi~<br />
gandidebul gmirTa Soris ar gvxvdeba Tornike erisTavi, romelmac bizantiis dammarcxebeli<br />
barda skliarosi daamarcxa da romlis wyalobiT daaarsa iveroni da ganivrco<br />
qveyana. `sadRegrZeloSi~ mocemuli klasikuri warsuli mowodebulia saerTo<br />
kulturul-istoriuli TvalTaxedviT. metadre mas marTebda Tornikes RvawlTa aRwera.<br />
aRniSnuli xarvezis amovsebaa akaki wereTlis `Tornike erisTavi~.<br />
meore epizodi Tornikes saomar ambavTa Txrobis Taobaze uCveulo fsiqologizmis<br />
Semcvelia. hagiografias aqvs Tavisi fsiqologizmi, umeteswilad sasoebis, mitevebis,<br />
daTmenis Tu sxva gancdebis Semcveli. magram TornikesTan dakavSirebuli erTi<br />
faqti araa Cveulebrivi ram.<br />
Tornikes ver moexerxebina `nebisa Tvisisa gankveTa~ da amas TviTonve grZnobda<br />
da wuxda. mis survilebSi mxolod sikeTe Canda. did mxedarTmTavars Tavisi Tavi ver<br />
daemorCilebina. igi xom `wyobaTa Sina aRzrdil iyo da salaSqroTa saqmeTa~. roca<br />
omidan dabrunda, monasterSi salaSqro ambebs yveboda xolme, es ki yovlad miu-<br />
Rebeli iyo. ioane didxans aras eubneboda. ar surda wyenineba. magram ioanesTan<br />
kvaldakval mihqondaT mis mier monaTxrobi ambebi da ukve moTmenac SeuZlebeli gamxdara.<br />
maSin ioanes gadauwyvetia TavdaWera Seekadrebina TornikesaTvis. Tanac grZnobda,<br />
rom Tornike Txrobas iolad ver daiSlida, amitom mTliani akrZalva uSedego<br />
iqneboda da uTxovnia, rom sxvasTan rogorme Tavi Seekavebina, da, Tu maincdama<br />
inc mogonebani moeZaleboda, gabriel xucesisaTvis eambna.<br />
avtori Tanac saWirod Tvlis SeniSnos: `xucesi igi eseviTari kaci iyo, romelsa<br />
pirsa missa msoflioÁ sityuai ara gamovidodao~ (T. VII).qarTuli klasikuri warsulis<br />
nawilad unda CaiTvalos cnobili epizodic: ioanes gadawyvetileba `spaniad~<br />
ganmgzavrebisa, radgan espaneTis iberebTan kavSiri Cveni istoriis mniSvnelovan Taviseburebebs<br />
qmnis. dRevandel mecnierebaSic yuradReba eqceva qarTvelebis kavSirs<br />
`dasavleTis iberebTan~, romelTa STamomavlebadac miCneulia baskebi.<br />
`ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ naTqvamia: `Semdgomad Tornikis micvalebisa ganizraxa<br />
netarman mamaman Cuenman ioane, raÁTa aRiRos Ze Tvisi da ravdennime mowafeni<br />
142
da ivltodes spaniad (rameTu pirveliTganve unda SuRlianobaÁ da SfoTi, garna Tavs<br />
edva mun Jamamde Tornikis aSenebisaTvis da raÁTa SeiZinos suli misi), rameTi asmioda,<br />
viTarmed qarTvelni aramciredni naTesavni da erni mkvidr arian mun~ (T. IX).<br />
misulan avidosSi (mcire aziis dasavleTiT saporto qalaqSi). espaneTs aqedan midiodnen<br />
gemebi. avidosis gamgebeli ioanes megobari yofila. mas mefeTa gareSe ver<br />
gaubedavs ioanes gaSveba da konstantinopols gaumgzavrebia. aq ki didi TxovniT yvelani<br />
iverons miubrunebiaT.<br />
esaa pirveli da erTaderTi moxsenieba uZveles qarTul prozaSi espaneTis iberebisa,<br />
anu qarTvelebisa, rogorc mas Zveli qarTuli wyaroebi uwodebs.<br />
marTalia, es mizandasaxuloba ar ganxorcielebula, magram mniSvnelovania isic,<br />
rom aseTi kavSiris survili arsebobda. aleqsandre janeliZis sityviT, ioane `gaudga<br />
gzas ukeTesi samSoblos saZebradao~.<br />
iveronelebi im dros, etyoba, interesdebodnen xalxTa genealogiis sakiTxebiT,<br />
risi gamoxatulebacaa `xalxTa modgmis wignis~ nawilebis qarTulad gadmoReba. aq<br />
TviT `keltiberebic~ ase iwodebian – `qarTvelni dasavlisani~. aseT axloblobas xedavdnen<br />
dasavleTisa da aRmosavleTis iberTa Soris.<br />
nawarmoebidan Cans, xan sruliad aSkarad, xan Tundac qveteqstSi sagulveblad,<br />
rom giorgi aTonelis winaSe dgas sakiTxi – rani varT? es kiTxva sxvadasxva mniSvnelobiT<br />
warmodgeba.<br />
ai, kidev erTi miniSneba am rigis sakiTxebiT dainteresebisa. giorgi aToneli wers:<br />
`Cuen, viTarca xedavT, zRvisa raiTurTiT gamocdilebai arai guaqvs da Cueni yoveli<br />
gasaromeli zRviT Semovalso~ (T. VII). es erovnul naklad miaCnia giorgi aTonels,<br />
Tanac amas iseT konteqstSi ambobs, romelic gviCvenebs, rom amiTac iyo gamowveuli<br />
berZenTa momravleba iveronSi da aqedan gamomdinare savalalo Sedegebi, ber-<br />
ZenTa mier iveronis miTviseba.<br />
giorgi aToneli ar faravs, rom qarTvelTaTvis didi sikeTis gverdiT damaxasiaTebelia<br />
erTmaneTis gautanloba, SuRli, Ralati saerTo-saqveyno saqmisa, Tumca igi<br />
zogaderovnul naklad ar aformulirebs, msgavsad daviT aRmaSeneblis istorikosisa,<br />
romelic aRniSnavs: `naTesavi qarTvelTa orgul-buneba ars pirveliTgan Tvis-<br />
Ta ufalTa, rameTu raJams gamdidrdnen, gansuqden, mSvidoba povon da gansueneba, iwyeben<br />
ganzraxvad borotisa, viTarca mogviTxrobs Zveli matiane qarTlisaÁ~. istorikosi<br />
saero cxovrebas exeba, giorgi aToneli ki sasulieros da aqac SuRli da gautanlobaa.<br />
marTlacda, did safiqrals aRuZravda yvelas qarTvelTa urTierTSuRli. roca<br />
iveroni ukve damkvidrda rogorc axali savane, roca gamoikveTa misi mravalmxrivi<br />
mizandasaxulobani, roca ioanes, viTarca yovelive amis Tavkacs, ufleba hqonda didi<br />
kmayofileba egrZno, moxda ise, rom ioane iZulebuli Seiqna mietovebina iqauroba,<br />
xeli aeRo yvelaferze. Zalze sagulixmoa, rom saqarTveloSiac ver modis da espaneTis<br />
`qarTvelebTan” wasvlas apirebs.<br />
erovnuli naklovanebebiTaa axsnili isic, rom ivironis arsebobas safrTxe Seqmnia.<br />
es berZenTa simdabliT momxdara, magram aranaklebi brali qarTvelebsac miuZRodaT.<br />
eqvTimem rom winamZRvroba datova, ivironis xelmZRvaneli gamxdara giorgi.<br />
mas imTaviTve Seucvlia eqvTimes mier dafuZnebuli wes-gangebani (swored amiT aixsneba<br />
is, rom giorgi aToneli metad dawvrilebiT gadmoscems eqvTimes mier damkvidrebul<br />
wesebs).<br />
qarTvelTagan iSviaTi rodi iyo isic, rac giorgi winamZRvarma Caidina: qarTvelebi<br />
daamdabla da berZnebi Seiyvara da moamravla. giorgi aToneli amis axsnasac<br />
erovnul fsiqologiaSi eZebs da daaskvnis: `adre SeviryeviTo da mimosluasa moswrafed<br />
SevudgebiTo da amiT mizeziTa friad vavnebT TvisTaca sulTa da adgilsaca~<br />
(T. XXIV). yovelive amis Semdeg daiwera is cnobili Zeglisdeba, romelic nawarmoebs<br />
erTvis bolos.<br />
literaturul-esTetikuri TvalsazrisiT, mwerlobis Seswavlis mizania warsul-<br />
143
is gacocxleba, anu imis garkveva, Tu ra ar ekuTvnis warsulidan mxolod istorias,<br />
raa CvenTvisac axlobeli. esTetikuri mniSvneloba SeiZleba hqondes istoriul faqts<br />
TviT Tavisive istoriuli SinaarsiT.<br />
am TvalsazrisiT, `ioanesa da eqvTimes cxovrebaSi~ araerTi mniSvnelovani faqtia.<br />
igulisxmeba ara is movlenebi, romlebic nawarmoebSi mxatvruladaa xorcSesxmuli,<br />
aramed isini, romlebic uamisodac esTetikurad mimzidvelia.<br />
bunebrivad daismis kiTxva: ra xdeba istoriul movlenaTa esTetizaciis safuZveli?<br />
calkeuli maTgani ukve aRvniSneT. magaliTad, esaa movlenaTa mikuTvneba erovnuli<br />
klasikuri warsulisadmi. movlena Tu klasikuri warsulis nawilia, igi erovnul<br />
SegnebaSi uTuod esTetizebulia. sxva faqtorebic arsebobs, magram Cven amjerad<br />
yuradRebas gavamaxvilebT erT-erT maTganze. mas pirobiTad vuwodoT `ganumeorebelobis<br />
esTetizacia~. magram amas gansakuTrebuli ganmarteba dasWirdeba, roca sityva<br />
hagiografias exeba. erTi SexedviT, gamoricxuli unda iyos hagiografiaSi ganumeoreblobis<br />
esTetizacia, radganac pirovneba mas ainteresebs ara ise, rogorc iyo,<br />
aramed ise, rogorc unda yofiliyo. es cnobili da gavrcelebuli tendenciaa.<br />
swored aq Semodis erTi qmediTi tendencia, romelic emyareba erTjeradobis cnobil<br />
evangelur princips:Psaswaulebi erTjeradia, erTjeradia Sesaqme, erTjeradia<br />
qristeSoba, aRdgoma, amaRleba d a. S. amis kvalobaze erTjeradia yovelive is, rac<br />
hagiografiul personaJebs Seexeba da egeve gansazRvravs erTjeradobis faseulobas.<br />
asea `sanqcirebuli~ agiografiaSi ganumeorebloba. hagiografiaSi ganumeoreblobis<br />
esTetizacia SeiZleba iyos swored is, rom konkretuli movlena umaRles kanonzomierebaTa<br />
gamovlenad iTvleba. es xdeba pirovnebaTa ganumeoreblobis esTetizaciis<br />
safuZveli.<br />
dRes aqtualuria interesi pirovnebisadmi, pirovnul-individualuri ganumeoreblobisadmi.<br />
yovelive es iTxovs, rom adamianobaze fiqrisas mxolod zogad kanonzomierebaze<br />
da kanonebze ki nu vfiqrobT, aramed Tavad pirovnebaze vifiqroT, cocxal<br />
pirovnebaze. pirovnebaSia adamianis arseba.<br />
nawarmoebSi pirovnebis ganumeorebloba sxvadasxvagvarad Cans. amisi nimuSia eqv-<br />
Times mTargmnelobis Semdegi daxasiaTebac: `egeviTari Targmani, gareSe maT pirvel-<br />
Tasa, arRara gamoCinebul ars enasa Cuensa da vhgoneb, Tu arcaRa gamoCinebad ars~<br />
(T. XIII). es sityvebi aSkarad ganumeoreblobas gamoxatavs (amisTana mTargmneli arca<br />
yofila da, vgoneb, arc iyoso). mTeli Tavisebureba imdroindeli azrovnebisa sibrZnisadmi<br />
damokidebulebaSi mJRavndeba. esTetikur zemoqmedebad iTvleba `sibrZnis~<br />
zemoqmedeba. roca vexebiT tipur Suasaukuneobriv Zegls, iqneba es hagiografiuli<br />
Txzuleba, freska, xati, miniatura, sagalobeli Tu taZari, viTvaliswinebT, rom<br />
absoluturad yvelaferi simboluria: mTeli Sinaarsi, yvela detali Tu nebismieri<br />
mimarTeba.<br />
romaeli beri leoni da qarTveli gabrieli erTmaneTs ugeben, Tumca erTmaneTis<br />
ena srulebiT ar ician (rasac sagangebod aRniSnavs avtori; leonma arc sxva romelime<br />
ena icoda, Tavisi enis garda). `ubnobdian sityviTa saRmrToÁTao~.<br />
ezra mTawmindelis sagalobelSi vkiTxulobT:<br />
ucxo ars smena, sxviTa eniTa zraxva<br />
mRvdel-Suenieris gabrielisi, raJams<br />
ena, romeli ar icoda, esma.<br />
es sityvebi Sesulia ezra mTawmindelis nawarmoebSi `(Sesxma) wmidisa mamis Cuenisa,<br />
iovane qarTvelisaÁ, romelman aRaSena mTawmidas didi lavra qarTvelTa~. gabrielis<br />
saxe aq erT iambikoSia warmodgenili da gamoyofilia swored es faqti.<br />
sulierebiTaa aRbeWdili eqvTimes daxasiaTebani himnografiaSi:<br />
etrfiale Sen sibrZnesa, sanatrelo,<br />
da Seiyvare igi ufroÁs yovlisa,<br />
romlisaTvisca ganisuena SenTana<br />
da vercxl rCeul yo ena Seni brwyinvale,<br />
144
Rirso, da ganamdidren Sen cis-kideni.<br />
esaa iambiko zosime mTawmindelis nawarmoebidan – `dasdebelni wmidisa mamisa Cuenisa<br />
efTvimi mTawmindelisani~.<br />
wminda eqvTime<br />
`misi naxeli oden kma ars saTnoebaTa misTa simaRlisa gamoCinebad~ (T. I).<br />
`man gananaTla qarTvelTa enaÁ da queyanaÁ~ (T. I).<br />
ufro gvian nawarmoebis siRrmeSi (T. XXII) mocemulia misi garegnuli daxasiaTeba:<br />
`iyo wmindaÁ mamaÁ Cueni efTvimi saxiTa myudro da gonebiTa wrfel da mdabal da<br />
suliTa ganaTlebul da wmida da guamiTa Zlier~.<br />
es araa personaJis Cveulebrivi daxasiaTeba. esaa eqvTimes freskuli saxe da ara<br />
Cveulebrivi portreti. portretze mTavaria pirovnebis fizikuri Tvisebebi da misive<br />
sulieri buneba am fizikuri niSnebis mixedviT SeiZleba warmovidginoT sul sxva<br />
freska. aq mTavaria suliereba. masze fizikuri niSnebi Zalze mcirea. aq suli batonobs.<br />
eqvTime aTonelis umTavresi damsaxureba oria: iveronis wes-gangebis dafuZneba da<br />
mTargmneloba. ZiriTadi mainc Targmna iyo. swored Targmans gulisxmobs – `man gananaTla<br />
qarTvelTa enaÁ da queyanaÁ~. `gananaTla~ mociqulebriv (`ganmanaTleblur~)<br />
Tvisebebsac iTvaliswinebs. amnairi simbolika pirdapiri azriT ar unda gavigoT, aq<br />
mniSvnelobs zogadi ideali (`sveto da simtkiceo... axalo mociquloo~, _ ase mimar-<br />
Tavs sagalobelSi eqvTimes basil mTawmindeli). unda davfiqrdeT, Tu ra didi mniSvneloba<br />
hqonia Targmans qarTuli mwerlobisaTvis. xSirad igi Tavisi mniSvnelobiT<br />
originalur mwerlobasac ki ar Camouvardeboda. es upirvelesad exeba bibliis mTargmnelebs,<br />
im literatorebs, romlebmac qarTulad gadmonerges bizantiuri mwerloba,<br />
giorgi aTonels, efrem mcires, ioane petriws, `visramianis~ mTargmnels, anton<br />
bagrations, `gardamavali xanis~ did ganmanaTlebel daviT batoniSvils, ivane<br />
maCabels da uaRresad warmatebuli dRevandeli mTargmnelobiTi kulturis mraval<br />
warmomadgenels. eqvTimes adreuli cxovreba iyo mzadeba didi Targmanebis gansaxorcieleblad<br />
da Semdeg xdeba ideis xorcSesxma. Zalze mniSvnelovania erTi garemoeba.<br />
sakiTxi ase daismis: arsebiTad riTia idealizebuli eqvTimes saxe?<br />
eqvTime iyo iveronis erT-erTi pirveli winamZRvarTagani (pirveli iyo ioane, meore<br />
_ eqvTime). man daamyara iveronSi wes-gangebani da, TiTqosda, misi gaidealebis ZiriTadi<br />
safuZvelic swored es unda yofiliyo. sinamdvileSi, idealizebulia is, rom<br />
eqvTimem uari Tqva monastris xelmZRvanelobaze da mTlianad mTargmnelobas mieca<br />
(T. XXII). `winamZRurobasa Sina dahyo aTormeti weli da samasisa sulisa zrunvaÁ da<br />
didisa lavrisa gangebaÁ da mTawminelTa ufroÁsni sauravni mis netarisa mier<br />
iurvebodes. da Tvissa kanonsa didsa da mZimesa Zlierad aRasrulebda. da amis<br />
yovlisa Tana keTilsa mas Sromasa Targmanebisasa ara daacadebda, arca scemda gansuenebasa<br />
Tavsa Tvissa, aramed yovladve iWirvin da RameTa aTevn, rameTu ufroisni<br />
wignni RamiT sanTliTa uTargmnian~ (T. XIII). mis TanamoRvawe iveronelebsac sjerodaT,<br />
rom eqvTimes umTavresi misia mTargmneloba iyo (T. XXVI). upirvelesad swored<br />
am mxriv ganadidebs mas giorgi aToneli. iSviaTia, rom hagiografiaSi wmindanobis<br />
SaravandediT ZiriTadad mTargmnelobiTi RvawlisTvis SeemosaT pirovneba.<br />
SeiZleboda yovelive es agvexsna giorgi aTonelisaTvis damaxasiaTebeli saazrovno<br />
siaxleebiT, magram albaT sxva faqtorebsac sWirdeba gaTvaliswineba. sakiTxi gasagebi<br />
iqneboda, rom idealizacia damyareboda eqvTimes mier bibliuri wignebis Targmnas,<br />
amiT SeiZleboda wmindanad aRiareba, rogorc dasavleTSi ieronimesi, laTinuri<br />
vulgatis avtorisa. magram eqvTimes Targmanebs vulgatis mniSvneloba ar moupovebia.<br />
TviTon giorgi aTonelma saWirod CaTvala Tavidanve eTargmna oTxTavi da<br />
daviTni, romlebic eqvTimesac hqonda naTargmni (mxolod apokalifsi ar uTargmnia<br />
giorgi aTonels).<br />
giorgi aTonelis sityvebi eqvTimem `gananaTlao qarTvelTa enaÁ~ mxolod ise ki<br />
145
ar unda gvesmodes, rom gaaRrmavao enis gamomsaxvelobiTi unari, anda, Tundac – gaamdidrao<br />
enis leqsika. aramed aq TviT qarTuli azrovnebis ganviTarebas unda vxedavdeT<br />
`ena-azrovnebis~ ganviTarebiT (`gananaTlao enaÁ da queyanaÁ qarTvelTa~), enobrivi<br />
msoflxedviT, kulturis amaRlebiT. TviT `enac~, viTarca termini, farTo Sinaarsis<br />
Semcveli unda yofiliyo da niSnavda `ena-azrovnebas~. aseT gagebas mxars dauWers<br />
giorgi aTonelis Sesaxeb giorgi mciris Tqmuli sityvebi – `srulyo naklulovnebaÁ<br />
enisa CuenisaÁo~. yovelive es sakuTriv enobrivi (leqsikur-gramatikuli)<br />
momentebis ganviTarebas ki ar uaryofs, aramed adasturebs kidevac. `ena~ rom sulieri<br />
SinaarsiT SeiZleba esmodeT, amas sxva epizodebic cxadyofs. am TvalsazrisiT<br />
SevxedoT erT cnobil epizods.<br />
bavSvobisas eqvTime yofila bizantiis samefo karze. etyoba, aq qarTuli sakmaod<br />
daviwynia. ioanes dauxsnia mcirewlovani eqvTime mZevlobisagan, ulumbos mTaze wauyvania<br />
da mis aRzrdas Sesdgomia. `pirvelad qarTuli swavla aswavla da mere berZnulad<br />
gaaswavlao~ (T. XIII). im dros eqvTime Zlier avad gamxdara. am faqts avtori<br />
sagangebo mniSvnelobas aniWebs: mSobliuri enis daviwyebam eqvTime daasneulao. magram<br />
male mis sulier wiaRSi `damarxuli ena qarTuli~ saswaulebrivi ZaliT gacocxlebula.<br />
eqvTimes uxilavs, rom RvTismSobeli gamocxadebia mas da qarTulad Sesityvebia.<br />
`movkvdebi, dedofaloo~, _ eubneba eqvTime. `da viTarca ese vTqu, _ ambobda<br />
TviTon eqvTime, _ mipyrao xelsa da mrqua: `aRdeg, nu geSinin da qarTulad xsnilad<br />
ubnobdio~. mSobliuri enis dabrunebas eqvTime ganukurnavs.<br />
rogorc vxedavT, agiografia evangeluri lazares aRdginebis msgavsad aRwers am<br />
ambebs. lazare aRadgina qristem, eqvTime – RvTismSobelma. magram TviT lazares aRdgineba<br />
qristes aRdgomas moaswavebda. eqvTimes aRdgineba simbolurad sulieri sityvis<br />
aRdginebas emsgavseba (roca gacocxlda masSi qarTuli sityva, momakvdavi eqvTimec<br />
gankurnebula). aq kidev erTi analogiaa. warmodgenilia Suasaukuneobrivi odigitiriis<br />
(gzis maC-venebeli RvTismSoblis) msgavsi suraTi. odigitiriis kompoziciebs<br />
Tavisi Sinaarsi aqvT. RvTismSoblis dedoba gaazrebulia rogorc yrmisTvis cxovrebis<br />
gzis Cveneba. yrma aris qriste, anu `RmrTisa sityva~, logosi. odigitiriis<br />
kompoziciebze RvTismSobeli mas xels SeaSvelebs da amiTaa gamoxatuli gzaze<br />
dayeneba. asea aqac: RvTismSobelma `upyra xeli~ eqvTimes da gzaze daayena, sulier<br />
gzaze. es moaswavebda, rom eqvTimeSi daisadgura sulierma sityvam (`mieriTgan dauyeneblad,<br />
viTarca wyaroÁ, aRmodin uwmides yovelTa qarTvelTasa~ (T. XIII).<br />
sulier-xorcieli aRdgineba SeigrZno mSobliuri enis wyalobiT.<br />
aRniSnul epizodSi imdroindeli saxismetyvelebis kvalobaze gamoxatulia azri:<br />
adamianSi misi wilxvedri suliereba arsebobs mSobliuri enis wyalobiT. ena mxolod<br />
sulieri Zala ki araa, aramed xorcieli bunebis masuldgmulebelicaa, e. i. adamianis<br />
suliT-xorcieli simrTelis safuZvelia. avtori rom ar erideba mkveTr da<br />
STambeWdav evangelur analogiebs, amas eqvTimes fericvalebis epizodic gviCvenebs.<br />
es epizodic gamocalkevebuladaa CarTuli nawarmoebSi. es moxda fericvalebis<br />
dRes. mTawmindelTa wesi iyo am dRes Ramis Tevad mTaze asvla. mTawmindelebma<br />
eqvTimesTan erTad Rame gaaTenes da diliT yvela iq myofma ixila eqvTime, `viTarca<br />
cecxli mgznebare~. yvelani zarma Seipyro. bolos TviTon eqvTimem daamSvida isini.<br />
esaa adamianis umaRlesi sulieri amaRleba. magram TviT faqti adamianis RvTaebrivi<br />
amaRlebisa maRalsulierebis kults amkvidrebda.<br />
rogorc cnobilia, nawarmoebSi CarTulia eqvTimes TargmanTa nusxa. albaT, am nusxis<br />
CarTvas mxolod bibliografiuli mizani ar hqonia. igi warmogvidgens eqvTimes<br />
sulier raobas. samonastro eTikis garda, maTSi saero eTikis problematikac iCens<br />
Tavs. am mxriv, mTeli Semdegdroindeli qarTuli mwerloba eqvTimes eyrdnoboda, magaliTad,<br />
sulxan-saba orbelianis `swavlani~ didadaa davalebuli eqvTimes Targmanebisgan.<br />
nawarmoebSi didi adgili eTmoba eqvTimes mier SemoRebul wes-gangebas.<br />
iSviaTia, rom agiografiul TxzulebaSi ase srulad Candes samonastro wesebi.<br />
Tanac, es wes-gangebani nawarmoebis sruliad organuli nawilia. umetesad isini<br />
146
akrZalvebs Seica-vs da am akrZalvebisas Zalze kargadaa gaTvaliswinebuli adamianis<br />
buneba. magali-Tad, aris erTi aseTi erTgvarad moulodneli SeniSvna: trapezze (anu<br />
samonastro purobaze) Turme eqvTime Tavad gausinjavda xolme gemos Rvinos da mere<br />
mevaJines – Rvinis mnes etyoda: `Zmao, amaT ZmaTa nugeSinis sacemeli sxuaÁ ara sadaiT<br />
aqus amis trapezisagan kide. ukueTu subuqi Rvino iyos, yola nu urTav wyalsa,<br />
da ukueTu saSuvali iyos, jerisaebr urTe~ (T. XIX). aseve gaTvaliswinebuli iyo<br />
sibere da uZlureba adamianisa, raTa mas Sesaferisi SeRavaTebi miniWeboda. `humanizmis<br />
im simaRlemde, romelzedac Cvens avtors vxedavT, ar asula arc erTi warmomadgeneli<br />
berZnul-bizantiuri asketikuri praqtikisa~, _ werda k. kekeliZe. humanizmi<br />
Canda ioanes anderZSiac: `stumris moyvarebasa nu daiviwyebTo da raca RmerTsa<br />
eboZos, glaxakTa miupyrobdiTo” (T. VII).<br />
aq ori ram moqmedebs: kanoni da madli. kanoni Zveli aRTqmidan modis, madli-evangeluria.<br />
kanoni iTxovs damnaSavis dasjas. dasja ki ar unda Sediodes idealSi. ideali<br />
mitevebaa, esaa madli. godolSi (koSkSi) miuxda eqvTimes erTi monazoni da misi<br />
ori mowafe daxoca. is avsulobiT daisaja, xolo mebostnes, romelsac aseve ewada<br />
eqvTimes mokvla, monaniebiT Seendo. ramdenime sakiTxs gvsurs yuradReba mivaqcioT<br />
giorgi aTonelis cnobili sityvebidan – `TargmnilTa misTa wignTa sitkboebaÁ, vi-<br />
Tarca nestvi, aramed saberZneTisa-saca, rameTu balahvari da abukuraÁ da sxuanica<br />
xmamaRali, oxris yovelsa queyanasa ara xolo qarTlisasa, raodenime werilni qar-<br />
Tulidan Targmnna berZnulad`. esec klasikuri warsulis gansakuTrebuli faqti iyo.<br />
cxadia, giorgi aTonelma kargad icoda, Tu ras warmoadgenda, magaliTad, `sibrZne<br />
balavarisa~ da ras niSnavda misi Targmna qarTulisagan berZnulad. ioane iTvaliswinebda<br />
`qarTuli enis~ (ena-azrovnebis) naklovanebas eqvTimes mTargmnelobiTi<br />
amocanebis gansazRvrisas.<br />
`sibrZne balavarisa~ unikaluri tipis hagiografiuli Txzulebaa. igi Seicavs religiis<br />
udidesi warmomadgenlis budas cxovrebis qristianul gadamuSavebas. pirvelad<br />
daiwera arabulad. arabulidan iTargmna qarTulad, xolo qarTulidan eqvTime<br />
aTonelma berZnulad Targmna. berZnulidan Targmnes laTinurad da sxva enebzedac.<br />
ase gavrcelda igi mTel msoflioSi.<br />
es nawarmoebi erT-erTi rgolia indur da qristianul samyaroTa dasakavSireblad.<br />
es kavSiri eqvTimes Targmanma ganaxorciela. gaiba aseTi xazi: induri samyaro –<br />
arabuli Targmani – qarTuli Targmani da berZnuli da a. S. es moaswavebda, rom saqarTveloze<br />
dasavleTisa da aRmosavleTis dasakavSireblad mxolod saqaravno gzebi<br />
ki ar gadioda, aramed sulier urTierTobaTa gzebic.<br />
`ioanesa da eqvTimes~ saxismetyvelebisaTvis damaxasiaTebelia erTi sruliad gamokveTili<br />
Tavisebureba: nawarmoebi TiTqosda ganerida `mxatvruli xerxebis~ moxmobas,<br />
ganerida sityvakazmulobiT faqtebis Semkobas. avtoris rwmeniT, eqvTimesTan dakavSirebuli<br />
faqtebi TavisTavad arian mravlismetyvelni, TviT faqtebi Sinaganad<br />
Seicaven esTetikuri zemoqmedebis Zalas. zogadad es yvela hagiografiuli Txzulebis<br />
Tvisebaa, Tumca sxvagan Zalze xSirad gvxvdeba tropuli metyveleba, sityvakazmuli<br />
wiaRsvlani, rasac ganerideba giorgi aToneli. giorgi aTonelis stili, romelic<br />
ar igrZnoba, metaforulad rom vTqvaT, wminda wylis gamWvirvalebiT naTelyofs<br />
siRrmiseul movlenebs.<br />
147
giorgi merCulis `grigol xanZTelis cxovreba~<br />
(nawyvetebi)<br />
148<br />
zurab sarjvelaZe<br />
korneli danelia<br />
elguja giunaSvili<br />
`grigol xanZTelis cxovreba~ ara marto Zveli qarTuli literaturis, aramed<br />
saerTod hagiografiuli Janris sasuliero mwerlobis Sedevria. masSi mkiTxvels<br />
dResac `xiblavs enisa da stilis virtuozoba, farTo istoriuli perspeqtivebi, siu-<br />
Jetebis realisturi da dramatuli ganviTareba, cocxali da sulwarmtaci feradebiT<br />
bunebis suraTTa daxatva...; rac Seexeba Sinaarss, am mxriv is warmoadgens sayuradRebo<br />
istorias ara marto saqarTvelos eklesiisas merve-mecxre saukuneebSi... saqarTvelos<br />
sinaze, tao-klarjeTSi, aramed politikuri da socialur-ekonomiuri cxovrebisasac~.(k.<br />
kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, t. 1., Tb. 1960, gv. 152-153.)<br />
1. teqstis Seswavlis istoria. marTalia, Txzuleba dawerilia X saukunis Sua<br />
wlebSi tao-klarjeTis mZlavr kulturul centrSi, xanZTaSi, magram, samwuxarod,<br />
ara Tu misi avtografi, aramed gadanaweri pirebic ki ar SemorCenila saqarTveloSi;<br />
nawarmoebi daculia erTaderT mogviano xanis (daaxloebiT XI saukunis dasasrulis)<br />
xelnawer krebulSi (157-229 furclebze), romelic inaxeba ierusalimis sapatriarqo<br />
wignsacavis qarTul xelnawerTa fondSi me-2 nomriT. am xelnawers pirvelad 1845 wels<br />
gaecno nikoloz CubinaSvili, romlis Sroma `saistorio da sabibliografio werili~<br />
mogvianebiT, 1889 w., daibeWda gazeT `iveriaSi~ (# 70; 72-73). igive werili avtografuli<br />
xelnaweris mixedviT dabeWda prof. al. cagarelma 1894 wels wignSi `сведения<br />
о памятниках грузинской письменности~ (t. III, gv. 44-52).<br />
`grigol xanZTelis cxovrebis~ Semcvel xelnawers adgilze (ierusalimSi) gaecno<br />
niko mari 1902 wels, gadmoiRo is da 1911 wels kritikulad gamosca kidec rusuli<br />
TargmaniTurT, romelsac aaxla istoriul-filologiuri xasiaTis vrceli da<br />
mravalmxriv faseuli gamokvleva SavSeT-klarjeTSi mogzaurobis dRiurebiTurT:<br />
`cxovrebis~ teqsti mermec ramdenjerme gamoica srulad: s. yubaneiSvilis, p. ingoroyvas,<br />
saq. ssr mecnierebaTa akademiis k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis<br />
TanamSromelTa mier; Semoklebuli saxiT i. imnaiSvilmac dabeWda oTxjer. Txzulebis<br />
laTinuri Targmani 1923 wels gamosca belgielma orientalistma p. peetersma<br />
Jurn. `Analecta Bollandiana~-s XXXVI-XXXVII tomebSi.<br />
merCulis nawarmoebis Seswavlis saqmeSi gzamkvlevi iyo n. maris zemodasaxelebuli<br />
publikacia da masze darTuli naSromi, xolo p. ingoroyvas didtanianma monografiam<br />
kidev ufro win waswia merCulis vinaobis, Zeglis Seqmnis garemos, misi istoriuli<br />
da literaturuli mniSvnelobis Seswavlis saqme. iv. javaxiSvilis, k. kekeli-<br />
Zis da sxvaTa Sromebma ki meti garkveuloba da dazusteba Seitanes TxzulebasTan<br />
dakavSirebuli istoriuli da filologiuri xasiaTis sakiTxTa gaSuqebaSi.<br />
2. Txzulebis avtori. `grigol xanZTelis cxovrebis~ avtori ucnobi iqneboda,<br />
TviTon nawarmoebSi rom ar yofiliyo amis Sesaxeb zusti cnoba. TxzulebaSi erTxel,<br />
magram garkveviT aRniSnulia, rom grigol xanZTelis cxovrebisa da moRvaweobis<br />
aRmwereli (e. i. damweri) aris giorgi merCule, romelsac daxmarebian xanZTis<br />
monastris winamZRvari Tevdore da misi Zma iovane: `xolo xancTisa da winamZRurisa<br />
(TevdorÀsda iovane Zmisa misisa da wignisa amis aRmwerelisa giorgi merCulisa, sam-<br />
Tave amaT erTad guls-modginebiTa daiwera xancTas Sina netarisa grigolis cxorebaÁ<br />
ese~ (83).<br />
avtori qristianuli TavmdablobiT Tavisaze win asaxelebs Tevdoresa da iovanes<br />
Rvawls nawarmoebis Seqmnis (`daweris~) saqmeSi da maT weris, SemoqmedebiTi procesis<br />
Tanamonawileebadac ki gvagulvebinebs (`samTave erTad guls-modginebiTa daiwera...~),<br />
magram es ase ar unda iyos. cxadia, Znelia zustad imis dadgena, konkretulad ro-
gor da raSi daexmarnen merCules Tevdore winamZRvari da iovane, magram udavoa, rom<br />
`cxovrebis~ aRmwereli anu avtori aris mxolod giorgi merCule. gasaTvaliswinebelia,<br />
rom Txzulebis Seqmna or moments gulisxmobs: SemoqmedebiT process da am<br />
procesis realizaciisaTvis saWiro garemo pirobebs. safiqrebelia, rom Tevdore da<br />
iovane mwerliseuli SemoqmedebiTi muSaobis monawileni ki ar iyvnen (vTqvaT, sxvadasxva<br />
Tavis Tu monakveTis damwerni, an teqstis gammarTvel-redaqtorebi), aramed<br />
mweral giorgis uqmnidnen Txzulebis SeqmnisTvis saWiro pirobebs: Tevdores, rogorc<br />
monastris winamZRvars, SeeZlo eTxova an daevalebina mwerluri niWiT cnobili<br />
beri giorgisaTvis monastris damaarsebelze wignis dawera, gaemxnevebina is locvakurTxeviT,<br />
Seeqmna misTvis garkveuli samuSao pirobebi. monastris winamZRvris nebasurvilisa<br />
da `guls-modginebis~ gareSe SesaZloa ber giorgis verc gaebeda didi<br />
saqmis dawyeba, radgan `bers TavisiT, moZRvrisa da mamasaxlisis daukiTxavad da nebadaurTvelad,<br />
iSviaTad Tu raime saeklesio-saistorio Txzuleba daeweros~. (iv. javaxiSvili,<br />
Zveli qarTuli saistorio mwerloba: Txzulebani Tormet tomad, t. VIII,<br />
Tb., 1977, gv. 122.) arc isaa gamosaricxi, rom Tevdores da iovanes giorgisaTvis miewodebinaT<br />
zogierTi cnoba grigolze, an garkveuli rCeva miecaT misTvis.<br />
giorgi merCulis cxovrebis wlebi zustad ar aris cnobili. fiqroben, rom mas<br />
`grigol xanZTelis cxovreba~ moxucebulobisas unda daewera, didi codnisa da mwerluri<br />
gamocdilebis mqones. igi unda dabadebuliyo me-9 saukunis 80-ian wlebSi (is<br />
moswrebia 861 wels gardacvlili grigolis aramarto mowafeTa mowafeebs, aramed<br />
uSualo mowafeebsac, gamouyenebia `WeSmaritad Txrobili mowafeTagan da mowafis<br />
mowafeTagan mis wmidisaTa~) da unda gardacvliliyo me-10 saukunis 60-ian wlebSi,<br />
radgan am droisaTvis, 958-966 wlebSi, (iv. javaxiSvili, dasaxelebuli naSromi, gv.<br />
128) giorgis Txzuleba Seuvsia bagrat erisTavT-erisTavs saswaulebis mauwyebeli pasaJebiT.<br />
avtoris sicocxleSi ki aseTi ram naklebad iqneboda saWiro.<br />
bagratze cnoba ar SeiZleba ekuTvnodes giorgi merCules an TviTon bagrats, is<br />
sxva piris Senatania. jer erTi, bagrati Tavis Tavs mesame piris formiT ar moixseniebda<br />
da isic maqebeli epiTetebiT: `ese bagrat, gulisÃmis-yofiT qebul..., wmidaTa<br />
oxaÁ maradis Semwe eyavn mas~ (70). meorec, giorgi merCule aseT cnobas Tuki dawerda<br />
bagratze, mas Txzulebis boloSi moaqcevda da ara SigniT; Tanac, merCule ver<br />
ityoda, rom mis mier axladdawerili nawarmoebi sxvam (bagratma) `ganaaxla saswaulTa<br />
maT gamoÃuebulTa SerTviTa~ (70). aq mxolod is unda iyos naTqvami, rom bagrat<br />
erisTavT-erisTavs, `saRmrToTa wignTa meZiebel da Semkrebels~ xelT hqonia merCulis<br />
Txzulebis iseTi nusxa, romlidanac amoRebuli, daklebuli (`gamoÃuebuli~)<br />
(Zvel qarTulSi gamoÃueba niSnavs daklebas, moklebas. Sdr. `arca SeeZinos, arca gamoeÃuas~<br />
(zir. 42, 21 0), e.i. arc moematos da arc moakldeso.) yofila saswaulebis<br />
Semcveli zogi adgili, da mas kvlav Seutania (`SeurTavs~) aseTi epizodebi. kerZod,<br />
romeli? _ albaT, upirvelesad aSotisa da adarnerses `mruSobis~ mauwyebeli epizodebi,<br />
romlebic bagrationTa samefo sagvareulosadmi krZalviT Tu SiSiT SesaZloa<br />
amoRebuli iyo teqstis garkveuli nusxidan. aseTi samiTqmamoTqmo, `saWoWmanebi~<br />
adgilebis merCuliseul teqstSi kvlav CarTva SeeZlo Tavs edo mxolod bagrat<br />
erisTavTa-erisTavs, romelsac `didi Ãelmwifeba~ xels ar uSlida, yofiliyo `wmidaTa<br />
eklesiaTa aRmaSenebel da saRmrToTa wignTa meZiebel da Semkrebel~ (70). am<br />
samarTliani moqmedebiT bagrats kidev erTi saRmrTo saqme gaukeTebia, wmida mamebis<br />
`mayuedrebelni~ dauCumebia.<br />
merCule, romelic rCeul, sjul fuZidan me-e afiqsebiT nawarmoebi saxelia, aRniSnavs<br />
giorgis ara gvars an sadaurobas, aramed xeloba-profesias, imas, rom is yofila<br />
rCulis (Sjulis, sjulis) anu saeklesio samarTlis mcodne, saqristiano samarTlisa<br />
da moZRvrebis mecnieri, Teologi (p. ingoroyva, giorgi merCule, qarTveli<br />
mwerali meaTe saukunisa, Tb., 1954, gv. 17-24). amitomac bunebrivia, rom avtori Tavis<br />
TxzulebaSi Tamamad msjelobs qristologiis iseT arsebiT da mwvave sakiTxebze,<br />
149
ogoricaa samebis arsi, mwvalebloba (qristianuli wesebidan gadaxveva), mRvdelTa<br />
da ber-monazonTa ufleba-movaleobani da sxv.<br />
giorgi merCules did niWTan erTad mravalmxrivi (sasuliero, saero) ganaTleba<br />
hqonia, scodnia ucxo enebi. `grigol xanZTelis cxovrebis~ dinji epikuri stili,<br />
mkveTri ideuroba da zRvarmiCenili mxatvruli zomiereba sarwmunos xdis avtoris<br />
didi xnis gawafulobasa da daostatebas SemoqmedebiT muSaobaSi. marTalia, Cvenamde<br />
ar mouRwevia giorgis sxva epikur Txzulebas, magram Semonaxulia nawili misi himnografiuli<br />
Janris poeturi nawarmoebebisa, himnebisa, romlebic Sesulia miqael modrekilis<br />
mier X saukunis II naxevarSi Sedgenil sagalobelTa did krebulSi, iadgarSi.<br />
am krebulSi sagaloblebis or jgufs aRniSvna, warwera aqvs: `merCuliuli~ da<br />
`merCuliulni ucxoni~. merCuliuli unda aRniSnavdes an giorgi merCulis avtorobas<br />
an sagaloblebis Tavisebur formas, romelic giorgis SemouRia himnografiul<br />
poeziaSi. (p. ingoroyva, giorgi merCule..., gv. 16; 844-856; k. kekeliZe, qarTuli literaturis<br />
istoria, I, Tb, 1960, gv. 157.).<br />
3. daweris dro. `grigol xanZTelis cxovrebis~ daweris dro zustad aris dadgenili<br />
TviT nawarmoebSi daculi cnobebis safuZvelze. TxzulebaSi naTqvamia: `xolo<br />
iyo gardacvalebaÁ netarisa mamisa Cuenisa grigolisi ricxusa weliwadTa mis-<br />
Tasa asdameoresa welsa, qronikonsa oTxmeocdaerTsa. aramed (=magram) gardacvalebiTgan<br />
misiT daiwera cxorebaÁ ese misi Semdgomad oTxmeocdaaTisa wlisa, dasabamiTgan<br />
gardasulTa welTa equs aTas xuTasormeocdameaToTxmetesa welsa...~ (83). aq<br />
sami zusti qronologiuri cnobaa mocemuli: erTi grigolis gardacvalebisa da ori<br />
_ nawarmoebis dawerisa. masSi naTqvamia, rom grigoli gardacvlila welTaRricxvis<br />
qronikonuli saTvalavis 81-e wels. radgan qronikonis sistema 532 wlian cikls moicavda<br />
da Zvelebis angariSiT 780 wels damTavrebula 12 aseTi moqceva-cikli, grigoli<br />
gardacvlila mecamete moqcevis 81-e wels, e. i. 780+81=861 wels. nawarmoebi ki dawerila<br />
grigolis gardacvalebidan (861 wlidan) 90 wlis Semdeg, e.i. 951 wels<br />
(861+90).<br />
nawarmoebis daweris droze welTaRricxvis meore (`dasabamiTganis~) sistema pirvelTan<br />
SedarebiT 1 wlis sxvaobas iZleva, 6554-5604=950 wels (p. ingoroyva Tvlis,<br />
rom nawarmoebis daweris droze `qronikonis~ saTvalavic 950 wels iZleva, Sesabamisad<br />
grigolis gardacvalebaze _ 860 wels, radgan misi azriT, me-9 saukunidan me-10<br />
saukunis Suawlebamde `qronikonuli~ weliwadi iwyeboda ara 1-li ianvridan, aramed<br />
1-li seqtembridan wina wlisa (p. ingoroyva, giorgi merCule..., gv. 8, sq. 2). (Zvelad<br />
sxvadasxva qveyanaSi `dasabamiTgan~, anu qveynis, adamis, adamianTa gaCenidan qristes<br />
dabadebamde sxvadasxva dros _ 5500, 5008, 5492... wels debdnen; saqarTveloSi ki miRebuli<br />
iyo 5604).<br />
`grigol xanZTelis cxovrebis~ pirvandeli merCuliseuli 950/951 wlebis avtografi<br />
ar moRweula. is XI saukunis bolos gadawerili erTaderTi xelnaweris saxiT<br />
aris SemorCenili. rogorc aRvniSneT, masSi mogvianebiT garkveuli Tavebi daumatebiaT;<br />
aseTebia: anderZi (60) ucnobi avtorisa da adre amoRebuli saswaulebis Semcveli<br />
monakveTebis garkveuli nawili, romlebic kvlav CaurTavs adarnerse kurapalatis<br />
Svils bagrat erisTavTa-erisTavs me-10 saukunis 60-ian wlebSi.<br />
150
grigol xanZTelis nakvalevze<br />
151<br />
griver farulava<br />
RvTis siyvarulis Tema hagiografiul `cxovrebaTa furclebze sxvadasxva saTnoebaTa<br />
(siqveleTa) motivebad ganStovdeba. mravalTagan aseTebia xorcieli siqvele-<br />
RviZili da sulieri siqvele-mRviZareba. grigol xanZTelis damamSvenebel saTnoeba-<br />
Ta Soris aRniSnulia, rom igi aris `Semwirveli cremliTa wmidaTa uZilTagan TualTa<br />
da mRÂZarisagan sulisa~. aq, rogorc vxedavT, cxadad garCeulia erTmaneTisagan<br />
uZiloba xorcieli – RviZili, da mRviZareba, Tviseba sulisa. miiCnevdnen, rom Zilis<br />
siyvaruli xorcis ganebivrebiT mraval codvil survils aRZravs, xolo RviZili Semusravs<br />
maT. `simravleman Zilisaman ganaficxa guli da daabnela suli. monazoni mR-<br />
ÂZare mteri ars siZvisa, xolo moZili megobari ars misi. mRÂZareba Semusrva ars gulficxelobisa...<br />
damamdablebel ars gulisa...momadnobel ars WamadTa; aRviri enisa<br />
da maotebel ocnebaTa...Zili friadi meuRle ars boroti~ (ioane sineli, `klemaqsi~).<br />
grigol xanZTelis `cxorebis~ aRmweri ara mxolod imas gvauwyebs, ra keTil TvisebaTagan<br />
yofila Semkuli misi gmiri, aramed ra gziT SeuTvisebia isini. grigoli<br />
sagangebod dadioda martod myof meudabnoebTan, `romelni igi izardebodes mZovar-<br />
Ta saxed... yovelTa maT netarTa moixilavn wmidaÁ grigol da keTilTa qcevaTa maT-<br />
Ta iswavebn, romelTaganme _ locvasa da marxvasa, romelTaganme _ simdablesa da siyuarulsa,<br />
romelTaganme _ simSvidesa da ganurisxvelobasa, romelTaganme _ upovarebasa<br />
da queyanasa zeda wolasa, gina Tu zejdomiT Zilsa~. jer imas mivapyroT yuradReba,<br />
rom grigols sxva saTnoebaTa Soris martod myofTagan uswavlia miwaze<br />
wola da `zejdomiT Zili~. didi asketebi sagangebod ganmartavdnen, `saidan momdinareobs<br />
mTvlemareba da sicive sulisa~, romlebic Caaqroben xolme sulis wminda<br />
aRmafrenas da `Caklaven RvTisaken swrafvas~, CaaxSoben `zeciurisaken mimarTul<br />
mxurvalebas~ (isaak asuri). raTa sxeulis mTvlemareba sulze ar gadavides, grigoli<br />
miwaze wevs an `zejdomiT~ iZinebs.<br />
axla imas davakvirdeT, rom sasuliero moRvaweobis gzaze Semdgarni saqarTveloSi<br />
adreul Sua saukuneebSive iRebdnen daxvewil saqristiano ganaTlebas. swavlebis<br />
am sistemaSi mTavari yuradReba eqceoda ara Teoriul-logikur wvrTnas, aramed<br />
zneobriv RirebulebaTa aTvisebas. aseT skolaSi sibrZne Teoriuli inteleqtis<br />
atributi ki ar iyo, aramed, upirveles yovlisa, nebelobis atributi; igi ganyenebuli<br />
gonebrivi sakiTxebis gadawyvetaSi ki ar gamovlindeba, aramed imaSi, rom `mar-<br />
Tavde sakuTar guls~ (s. averincevi). rogorc vnaxeT, merCule CamoTvlis mTel wyebas<br />
`keTilTa qcevaTa~ da `saTnoebaTa~, romlebic grigols SeuTvisebia meudabnoe<br />
berTagan. mxolod aseT sibrZneTagan aRvsebuli `miqceula sayofeladve TÂsa~ da Sedgomia<br />
did, saSviliSvilo saqmeTa keTebas. merCulis ukve moxmobili pasaJidanac Cans,<br />
rom RviZilis asketur princips enaTesaveba sxva sxeulebrivi saTnoeba, miwaze<br />
wola, romelic grigols SeuTvisebia. asketuri zneobis wesTa ganmaCinebel literaturaSi<br />
dafiqsirebulia `queyanasa zeda wola usageblod~ (martÂri monazoni, `sinanulisaTÂs<br />
da simdablisa~).<br />
eklesiis mamaTa wignebSic da axal Teologiur-samecniero literaturaSic sulieri<br />
mRviZareba moiazreba viTarca sxeulebrivi sifxizlis, RviZilis Semdgomi ufro<br />
maRali etapi da gulisxmobs or rames: mzadyofnas uflis Sesaxvedrad meored<br />
mosvlis Jams da sifxizles yoveldRiur sacdurTa winaSe.<br />
sulis gamudmebuli mcdeloba, ganuwyveteli Sroma imisaTvis, raTa wuTiTac ar<br />
darCe uflis gareSe, aris swored mRviZareba. rogorc ki RvTis Suqi da madli tovebs<br />
kacs (Tu kaci miiqceva maTgan), mas uaxlovdeba satana. mociquli Segvagonebs;<br />
`ganifrTxveT, mRÂZare iyveniT, rameTu wina-mosajuli Tqueni eSmaki, viTarca lomi<br />
myÂrali mimovals da eZiebs, vinmca STanTqa~ (1 petre, 5.8).
giorgi merCulis Txzulebis mTavari gmiri da misi mowafeebi uflis brZanebiT<br />
ukacriel xanZTaSi sruliad uqonelni iwyeben samonastro mSeneblobas. grigoli<br />
loculobs, raTa `Jamsa amas ucxoebisa da upovarebisa maTisa~ ara SeeSindeT `borotisagan~.<br />
SiSs, rom am pirobebSi Znelia RvTis brZanebis Sesruleba, mweralma gmiris<br />
SegnebaSi daupirispira meore SiSi, ras unda moelodes `udebebisa medgrobaTagan<br />
Zleuli~ gankiTxvis Jams, Tu RvTis nebas ver aRasruleben. saamisod gacocxlebulia<br />
gankiTxvis zaris dramatuli scenebi. am locvaSi sakmaod vrclad da wrfeli<br />
STagonebiT moigoneba, mlocveli Sinagani mzeris win daiyenebs wminda giorgis saxes<br />
da did Rvawls. mRviZarebs didi asketis suli. misi cxovrebis gzaze absoluturi<br />
momavali (miwieri myofobidan gasvlis Semdeg mosaxdeni), warmarTavs awmyosa da empiriul<br />
momavals. is, rac xdeba, gulmodgined koordinirebulia mosaxdenTan. grZeli<br />
da detaluri citatebiT apokalifsis furclebidan, maTi ganmeorebebiT asketebs es<br />
absoluturi momavali SemohyavT awmyoSi, Tavis cnobierebaSi. roca isini macxovris,<br />
mociqulebisa da wmindanebis moRvaweobaTa warmomaCinebel, sayovelTaod cnobil<br />
epizodTa aseve vrcel reproducirebas mimarTaven (xSirad mxolod martodmyofni),<br />
maT ukve sakraluri mniSvnelobis warsuli SemohyavT awmyoSi, Tavis cnobierebaSi.<br />
amas gulisxmobs iovane oqropiri, roca ambobs: `ÃsenebiTa sityuaTa RmrTisaÁTa Sem-<br />
Zlebel ars kaci slvad gzaTa misTa~. rafinirebuli sulierebis is sauflo, `grigol<br />
xanZTelis cxovrebaSi~ romaa ganfenili, imis SegnebiT gamowveul sixarulsac<br />
efuZneba, rom `Sen, ufali, Cem Tana xar~ (fsalm. 22,4), rom asketi uWvrets uzenaess,<br />
mkvidrobs `saxlsa uflisasa~ (fsalm. 22,6). e.i. locvis aqtSi adamiani adamianurs aRmatebuli<br />
ZaliT aRWurvisaken ikvlevs gzas. ufali Tavis Tavs gviZRvnis sasaubrod.<br />
Tumca locva SeiZleba Seicavdes raRac saTxovars, magram gulmxurvale locvisas<br />
saTxovari aucileblad gadadis meore adgilze. `TviT mowiweba iqceva kmayofilebad,<br />
TviT Txovna _ netarebad. misi (locvis g.f.) arsi imaSi mdgomareobs, rom Cven, saer-<br />
Tod, gagvigoneben~ (hegeli). guliTadi locva xvews suls, mis aRmzrdelad gvevlineba.<br />
aseTi SinaarsiTa da ganwyobilebiTaa aRbeWdili wmida grigolis is locva, mRviZarebis<br />
saTnoebasTan dakavSirebiT rom movixmeT. es locva, rogorc merCule ityvis,<br />
`gonebiTa SemusvriliTa warTqua~. `gonebiTa SemusvriliTa~ niSnavs `gonebas<br />
mozRuduls~ obieqturi sinamdvilis STabeWdilebebisagan, erTianad zecisken miqceuls,<br />
uxmod, usityvod warmarTuls, `nivTierebasTan Seuxebels~ (saxmo simebi rom ar<br />
JRerdes); zogjer mas `gonebiT locvad~ an `wminda locvad~ moixseniebdnen, yovel-<br />
Tvis ki locvis maRali safexuris aRmniSvneli iyo.<br />
locviT sakralizirebul sivrceSi maradiuli naTeli isadgurebs da es saRvTo<br />
sinaTle TviT mlocvelidan modis. giorgi merCule gviambobs: `grigolis senakSi<br />
cecxli da kandeli ar enTeboda. erTxel, `Jamsa ciskrisasa~, dekanozma mnaTe gagzavna<br />
grigolTan. mnaTe `viTarca mivida, ixila brwyinvalebaÁ didZali SinaÁT gamo senaksa<br />
mas. mswrafl mirbioda da Ãma-yo, viTarmed: `cecxli aRdebul ars senaksa Sina<br />
mamisasa~. hrqua mas dekanosman: `dumen, Svilo, da nu geSinin! ara ars igi cecxli Semwuveli,<br />
garna suli RmrTisaÁ ganmanaTlebeli~. rameTu mravalgzis exilva dekanozsa<br />
mas xilvaÁ igi didebuli. da mi-xolo-vida senakad da STaxedna kedlisa napralsa<br />
da ixila wmidaÁ igi ÃelganpyrobiT da guamiT misiT gamovidodes naTlisa isarni<br />
juaris saxed. da didebiTa Semkuli iyo igi da esreT brwyinvida, viTarca mzÀ~.<br />
sinaTle ganwonis bnels, dro-sivrcul mimarTebebs auqmebs. amaze ambobs martin<br />
buberi: locva ar aRsruldeba droSi, aramed dro miedineba locvaSi; msxverplSewirva<br />
ar aRsruldeba sivrceSi, aramed sivrce myofobs msxverplSi (`me da Sen~). locvidan<br />
sinaTle –sikeTis amgvar gamosxivebas veswrebiT, roca merCule mogviTxrobs:<br />
`da viTarca Semwuxrda, maSin netari igi mamaÁ grigol da zenon sityÂiTa mdabliTa<br />
fsalmunebdes. da madlman saRmrToman ganabrwyinvna igini naTliTa didebisaÁTa, da<br />
saxli igi bneli, viTarca mzisa mcxinvarebaman gananaTla~.<br />
kidev erTi epizodi: `netari mamaÁ grigol TÂsiT agarakiT martoÁ STamovidoda<br />
xanZTas da mgzavr slvasa zepiriT wmidisa mamisa efremis TqumulTa sakiTxavTa it-<br />
152
yoda godebiT tirilsa Sina. xolo suliTa ixarebda, rameTu xedvida saRmrToTa xilvaTa<br />
madliTa sulisa wmidisaÁTa. sueti naTlisaÁ friad brwyinvale cad aRwevnuli<br />
hfarvida mas. da iyo Tavsa missa juari TualT-Seudgami garemo missa cisartyelis<br />
saxed, Suenierad raÁ gamoCndis Jamsa wÂmisasa~. gulubryvilod Secdeba mkiTxveli,<br />
Tu ifiqrebs, rom aq warmoCenili naTeli mxatvruli saxe-simboloa, rom saqme<br />
gvaqvs poetur ornamentTan. samive epizodSi Tavs iCens metafizikuri sinaTlis is<br />
msoflSegrZneba, Zvel aRTqmaSive rom vlindeba, xolo mere saeklesio RvTismetyvelebaSi<br />
gamoikveTeba. mas, viTarca RvTaebriv naTels, ara aqvs alegoriuli an abstraqtuli<br />
mniSvneloba: igi realobaa, mistikuri cdiT rom miiwvdomeba. `RvTaebis es<br />
cdiseuli Semecneba yvelas eZleva garkveuli sazomiT da SeiZleba iyos sxvadasxvagvari<br />
xarisxisa imaTi Rirsebisda mixedviT, romelTac igi eboZebaT~ (wm. grigol palama,<br />
`sityva feriscvalebaze~). roca es naTeli vlindeba, svimeon axali RvTismetyvelis<br />
mixedviT, sxvaoba grZnobadisa da zegrZnobadisa, iSleba. `roca Rirseulni<br />
iReben sulier da zebunebriv madls da Zalas, isini SegrZnebiTac da gonebiTac xedaven<br />
imas, rac aRemateba yovelgvar grZnobas da yovelgvar gonebas~ (aTonel berTa<br />
`hagiorituli tomosi~). bunebis qvedamzidvel ZalTa axovnad mZleveli wmida grigoli<br />
Jamsa locvisa (`romelic aris gonebis zeaRsvla RmerTTan~, nilos sineli) iRebs<br />
zebunebriv Zalsa da madls, `SegrZnebiTac da gonebiTac~ Wvrets RvTaebriv naTels,<br />
imas, rac aRemateba yovelgvar grZnobas da yovelgvar gonebas~; Wvrets, aireklavs<br />
da sxvebze miafens. amgvar Wvretasa da arekvlaze ityvis vladimer loski: `Rv-<br />
Taebrivi naTeli gamovlindeba aq, miwaze, droSi. igi gacxaddeba istoriaSi, magram<br />
igi ar aris amqveyniuri, igi maradiulia da moaswavebs gasvlas istoriuli arsebobis<br />
farglebidan~ (`aRmosavluri eklesiis mistikuri RvTismetyvelebis narkvevi~).<br />
samive epizodSi aseTi naTeli iRvreba locvis aqtSi gonebiT ufalTan zeaRweuli<br />
grigolis pirovnebidan. Tumca samive `ambavi~ konkretul drosa da sivrceSi xdeba,<br />
magram swored imis gamo, rom asketi ufals Wvrets, istoria, sruliad garkveuli<br />
azriT, uqmdeba. aqac dro uCinardeba locvaSi, xolo konkretuli sivrcec mistikur<br />
zesivrculobaSi inTqmeba.<br />
wmindanis sulidan wamosul sinaTles ZaluZs ganwonos `WurWeli~ sulisa, sxeuli,<br />
ganwonos samoselic da miefinos irgvliv. ase ixilveba wm. grigoli, javaxeTis<br />
krebaze TavmoyrilTagan: `meyseulad ixiles wmidaÁ igi momavali karauliTa Soris<br />
krebulsa mas mamaTasa sakÂrvelad xilviTa, rameTu samoseli igi Seuracxi, romel<br />
emosa moxucebulsa mas, esreT Cnda, viTarca samoseli naTlisa brwyinvalisa ganucdelisaÁ.<br />
xolo Tavsa missa kukuli ixilveboda, viTarca gÂirgÂni sameufoÁ patiosanTa<br />
TualTa da margalitTagan fasdaudebelTa aRmkuli~.<br />
ganwmendili goneba locvis aqtSi uflis winaSe aSiSvlebs sakuTars, moyvasisa<br />
da kacobriobis Secodebebs da uRonobas. amitom xSirad locvas Tan axlavs godeba,<br />
cremli sinanulisa, mwuxareba. axali aRTqmis mixedviT, netar arian mtiralni (luka,<br />
6,21) da `mglovareni guliTa~ (maTe, 5,4). cremlis saTnoeba TviTSegnebis miukerZebeli<br />
muSaobis, sakuTari sindisis gamokvlevis Sedegad iSobeba. ioane sinelic adasturebs:<br />
`glova tanjva ars sÂnidisisa daucadebeli~, naTlisRebis Semdgom qmnil<br />
codvebs Camogvbans `wyaroni cremlTani~ (`klemaqsi~). amitom aseT mwuxarebas sasowarkveTa<br />
ki ara, rwmeniTi STagoneba moaqvs, uflisaken, sixarulisaken kvalavs gzas.<br />
roca suls sinanulis grZnoba da cremli ar warmarTavs, es aris SeCereba aRmasvlis<br />
gzaze, `ugrZnobloba gaqvavebuli gulisa~, `niSani sulieri sikvdilisa~, _ gvaswavlian<br />
eklesiis mamani.<br />
mivubrundeT moxmobil epizods, roca wm. grigoli, Satberdidan xanZTisken mimavali,<br />
gzad wm. efrem asuris sagalobelT `ityoda godebiT tirilsa Sina, xolo suliTa<br />
ixarebda, rameTu xedvida saRmrToTa xilvaTa~. urTierTsapirispiro gancdebi<br />
_tirili da sixaruli _ gadakveTen erTmaneTs da mistikurad Sezavdebian wmindanis<br />
sulSi, xolo mere gareT gamovlindebian, xorcieli xedvisaTvis esTetikuris formiT<br />
(`mSvenierisa~) gacxaddebian: `...da iyo Tavsa missa juari TualT-Seudgami garemo<br />
153
missa cis-sartyelis saxed, Suenierad raÁ gamoCndis Jamsa wÂmisasa~. `juari TualT-<br />
Seudgami~ aris TvalSeudgami RvTaebrivi Suqis nakadi, wmindanis sulze zecidan rom<br />
gadmoRvrila da missave Tavze jvris formiT aRmarTula. mistiuri sinaTlis es nakadi<br />
materialuri sinamdvilis nakads _ wvimas gadakveTs. ori sinamdvilis Sejvaredinebis<br />
xazze kiafobs mSveniereba `cis-sartyelis saxed~. sinaTle sixarulis gamonaSuqia<br />
(`suliTa ixarebda~), xolo wvima_cremlebisa (`ityoda godebiT tirilsa<br />
Sina~). aq ukve erTadaa mistika da esTetika. TiTqos giorgi merCulis Txzulebis<br />
swored am pasaJs exebao, ise aRiqmeba wm. isaak asuris (VII s.) es sityvebi: `cremlebi<br />
locvis dros _ niSania RvTis wyalobisa, romlis Rirsi gaxda suli sinanulis gancdiT,<br />
_ imis niSania, rom locva Sewynarebulia da cremlad iwyo modena siwmindis<br />
velze~ (`samoRvaweo sityvebi~, sityva 30). axla meoce saukunis did rus RvTismetyvels<br />
movusminoT: `es madliani cremlebi _ sinanulis damTavreba _ erTdroulad<br />
usasrulo sixarulis dasawyisad gvevlineba~ (vl. loski, `aRmosavluri eklesiis<br />
mistikuri RvTismetyvelebis narkvevi~). imave isaak asurs ekuTvnis sulis SemZvreli<br />
sityvebi: `sinanuli aris sulis TrTolva samoTxis karibWesTan~.<br />
wm. grigolma rom xanZTis taZris safuZvlis Cayrisas locva aRavlina uflis mimarT,<br />
`locvaÁ ese cremliT ÃelganpyrobiT warTqua~. didi asketi godebs, rom mzad<br />
ar aris ufalTan pirmarTali SexvedrisaTvis, daudevrobis uZlurebisganaa `Zleuli~,<br />
araferi gaukeTebia iseTi, `ubralo~ (e.i. udanaSaulo) rom wamdgariyo qristes<br />
winaSe. jer kidev winaa xanZTis, Satberdis, ubisis, meresa da gunaTles savaneebis<br />
mSenebloba, sworupovari sauflo da saerovno saqmeebi. am simaRleebisken azriT da<br />
SefrfinviT miswrafebuls, uZlieress, magram jer sruliad dauxarjav suls, sizarmacisa<br />
da uZlurebisagan SeboWilad warmoudgeba Tavi da mware cremlebiT cdilobs<br />
maT Camorecxvas. Cven vismenT Wmunvas im pirovnebisa, romelSic adamianis maRali daniSnulebis<br />
absoluturi Segneba faqizad, magram mtkivneulad rom Serwymia Tavmdablobis<br />
niWs.<br />
Satberdis monastris safuZvlis Cayrasac win uZRvis wm. grigolis cremliani locva,<br />
imave grZnoba-ganwyobiT gansazRvruli.<br />
asketuri brZola vnebebTan, rasac saTnoebaTa aRmoceneba mohyveba, imas niSnavs,<br />
rom is xatobrivi Tvisebebi, adamianSi Sesaqmis Jams rom Cainerga (mere rom codvebiT<br />
iqna damcrobili, e. i. Tavdapirveli xateba RvTisa), kvlav gabrwyinda. wmindani mieaxleba<br />
ufals. `saTnoebaTa gzis dasasrulad, _ gvaswavlis wm. grigol noseli, _<br />
gvevlineba RmerTTan Semsgavseba~. ufalTan Semsgavsebis am gzaze askets iaraRad<br />
aqvs RvTisgan boZebuli madli da niWi Tavisuflebisa. Tavisufleba (`xelmwifeba~,<br />
`aznaureba~) pavle mociqulis mier moiazreba viTarca Tavisufleba TviTnebobisagan<br />
da ara aSveba TviTnebobisa. es niSnavs: adamidan dRemde CvenSi gamyarebul vnebebs,<br />
codvebs vTrgunavT, vklavT: `Zueli igi kaci Cueni mis Tana (qristes Tana) juars ecua~<br />
(rom., 6,6); `aw ganTavisuflebul xarT codvisagan, da damonebul xarT simarTlesa~<br />
(rom. 6,18). sulis zemoqmedebis ZaliT siyvarulis saqmes Cven aRvasrulebT sruliad<br />
bunebrivad, vinaidan `sada suli uflisaÁ, mun aznaurebaÁ ars~ (2 korinT. 3,17).<br />
ai, ratom SeiZleba vTqvaT, rom hagiografiul gmirTa tanjva-tkivilis, asketuri<br />
Rvawlis daxasiaTeba maTive siyvarulis gancdis warmomaCinebelia. `Tavisufleba,<br />
rogorc WeSmaritad nayofieri saqmianobis piroba _ es sxva araferia, Tu ara uaryofa<br />
sakuTari `mesi~, zustad iseve, rogorc trfialeba, pavle mociqulis gagebiT, Tavisufalia<br />
Tavisi Tavis raimegvari siyvarulisagan. iyo Tavisufali yvela xlarTisagan,<br />
gamorCenisaken swrafvisagan, aris swored WeSmariti siyvarulisa da Semoqmedebi-<br />
Ti arsebobis piroba~. (e. fromi `qoneba Tu yofna~, xazgasma Cvenia _ g. f.).<br />
arsebobis bermonazvnuli wesis xiblic TavisuflebaSi dainaxeba. es cxadadaa gacnobierebuli<br />
TviT asketisagan. grigol xanZTeli imitom ar Tanxmdeba episkoposobaze,<br />
rom aseTma umaRlesma saeklesio xarisxma saamqveyno pativ-didebasTan wilnayarobiT<br />
SesaZloa garkveulwilad daabrkolos beri sruli da WeSmariti Tavisuflebis<br />
gzaze. beri upasuxebs mefeebs: `da kma ars Cemda or-kerZove didebad, ukeTu Sevi-<br />
154
Ta-uZlo moRvawebaÁ wmidaTa amaT udabnoTaÁ jerisaebr, romelTa Sina poves kacTa<br />
TavisuflebaÁ~. sxva situaciaSi afxazeTis mefes ganumartavs grigoli: `gangebasa<br />
RmrTisasa ese CueulebaÁ aqus, raÁTa wmidaTa maT udabnoTa monasterni ÔÃeliTa<br />
glaxakTaÁTa aRaSennes, romelnica sruliad Tavisufal iqmnnes soflisa sacTurT-<br />
Tagan~. rogorc vxedavT, beroba-meudabnoeoba `soflisa sacTurTagan~ Tavdaxsnis<br />
gansakuTrebul gzad da saSualebad miiCneva, xolo beri _ Tavisufal pirovnebad.<br />
grigoli TviT ganmartavs, rom igi im Tavisuflebas gulisxmobs, romelic qristem<br />
mogvmadla (galat. 5.1.), 1) rom misdami morwmuneebs `mosca ÃelmwifebaÁ Svil RmrTisa<br />
yofad~ (1 ioane, 3.2.). qristesgan momadlebuli `aznaurebiT~ gaaznaurebuli bermonazvnoba,<br />
bunebrivia, aravis aZlevs uflebas, xelyos misi Tavisufleba. meudabnoeTa Tavisuflebis<br />
statusis am kanonzomierebis motivirebaa is, rasac afxazTa mefes eubneba<br />
grigoli: `xolo sarwmunoni da WeSmaritni monazonni queyanasa zeda aravissa Ãelmwifebasa<br />
queSe arian, vinaÁTgan mohrides saSuebelTa sawuTroÁsaTa nebsiT~. swored<br />
imis gamo. rom meudabnoeni Tavisufali nebiT miwier siamovnebaTagan gandgnen,<br />
maTi `Ãelmwifeba~ miwier mbrZanebels ar xelewifeba, _ ganmartavs xanZTelTa winam-<br />
ZRvari.<br />
faseulobaTa amgvari sistemisaTvis niSandobliv erT epizods movixmobT giorgi<br />
merCulis Txzulebidan: bagrat kurapalatma rom TavisTan ixmo saba iSxneli, beri<br />
ar eaxla xelmwifes. mere bagratma grigols miawerina xmobis wigni iSxnis winamZRvarTan.<br />
amjerad saba gamocxadda da mefis msubuq sayvedurs ase upasuxa: `didebulo<br />
mefeo, Sen queyanisa Ãelmwife xar, xolo qriste zecisa da queyanisa da quesknel-<br />
TaÁ. Sen naTesavTa amaT mefe xar, xolo qristeÀ yovelTa dabadebulTaÁ; Sen warmavalTa<br />
amaT JamTa mefe xar, xolo qriste saukunoÁ meufeÀ... da ufroÁs Sensa jer-ars<br />
smenaÁ sityuaTa misTaÁ, romelmanca brZana, viTarmed: `vervis Ãel-ewifebis monebaÁ<br />
orTa ufalTaÁ~. sabas am sityvebSi xelmwifeTa miwier Zalauflebas, droiTa da<br />
sivrciT Semofargluls, kontrastis principiT upirispirdeba RvTaebis Zlevamosileba,<br />
dro-sivrciT ganusazRvreli. pirvelis SefardebiTi Rirebulebis warmoCeniT<br />
sacnaurdeba absoluturi faseuloba meorisa. da vinc absolutur faseulobas ansaxierebs<br />
miwaze, sabac mxolod mis morCilad racxs Tavs.<br />
Tu meudabnoeni `sruliad Tavisufal iqmnnes soflisa sacTurTagan~, eriskacT<br />
akliaT xolme es madli, rasac kvalSi, Cveulebriv, Secodeba mohyveba. aSot kurapalatma<br />
ki aRuTqva grigol xanZTels sayvareli qalis `...dedakacisa mis wargzavnaÁ,<br />
viTarca moeyvana igi. da ver daamtkica TÂsi brZanebaÁ, rameTu daemona gulis-Tqumasa~.<br />
grigoli `siZvis diacs~ uTvaliswinebs, rom igi damonebul ars eSmakisada~.<br />
arc qali uaryofs, rom sakuTari nebis ufali araa: `wmidao RmrTisao, me Tavsa Cemsa<br />
zeda ver Tavisufal var, vinaÁTgan gardareuli siyuaruli aqus Cemda momarT kurapalatsa~;<br />
magram igi amgvari monobis mizezad sxvisgan Tavsmoxveul sxvissave nebas<br />
saxavs.<br />
giorgi merCulis Txzulebis am epizods sagangebo CaRrmaveba sWirdeba. ambis zedapirze<br />
aq, ra Tqma unda, sasulieroTa da saeroTa dapirispireba da im Temis Canasaxia,<br />
rac mTavari gaxdeba saero literaturaSi. siRrmiseul planSi Tu CavixedavT,<br />
aq moTxrobilia, erTi mxriv, eriskacisadmi RvTismsaxurTa swored didi Tanadgomis<br />
ambavi da, meore mxriv, intimuri da saRvTo trfialebis gancdaTa uaRresad mZafri<br />
Widili `didi xelmwifis~ pirovnebaSi (im mefisa, wmindanad romaa Seracxili). Txroba<br />
im momentidan iwyeba, roca mZafri dramis erTi nawili ukve gamovlilia: `acTuna<br />
mterman Ãelmwife igi da moiyvana man dedakaci siZÂsaÁ cixesa mas Sina, romlisa Tana<br />
imruSebda, rameTu eSmaki trfialebisaÁ friad azrzenda, romelsa pirvel ara aqunda<br />
egeviTari CueulebaÁ, aramed Zleul iqmna borotiTa miT codviTa~. wm. grigolisgan<br />
`pirispir mxilebulma~ mefem gulwrfelad aRuTqva bers qalis `gantevebaÁ~, magram<br />
RvTaebriv nebas ver dauqvemdebara pirovnuli neba, `rameTu daemona gulis-Tqumasa~.<br />
kaci imas emona, rac Tavad unda daemonebina. maSin arabTa batonobis uRlisgan sam-<br />
Soblos gamoxsnisaTvis mxedrulad meomari mefis `sulisa ganmxrwneli~ vnebisagan<br />
155
gasaTavisufleblad SeimarTnen wmida grigoli da netari febronia. mama grigolma<br />
xelmwifis sayvareli artanujis cixe-qalaqidan gamoiyvana, daarwmuna rom `eSmakisada<br />
damonebuli~ sakuTar sulsac klavda da `didisa Ãelmwifisada~ safrTxed qceuliyo.<br />
Tavmodrekili qali meres dedaTa monasterSi daamkvidra. artanujs dabrunebulma<br />
mefem rom qalis wagvris ambavi Seityo, `friad Seiurva... rameTu ara RoniTa<br />
raÁTme kacobrivTa maxeTaÁTa iyo trfial misa mimarT Ãelmwife igi, aramed eSmakisa<br />
manqanebiTa esoden Zleul iyo, romel TavmoTneobaÁ daaviwyda da mswrafl xolo mivida<br />
meres~. aSoti monastris winamZRvars warudga, sicruiT moqsovil argumentTa<br />
momarjvebiT qalis cixe-qalaqad dabrunebas iTxovda. ase rom, `Zlieri da didebuli~<br />
xelmwife, romelic `wyobiT (brZoliT, mxedruli SebmiT) ÃelmwifeTa daimorCilebda~<br />
xolme, kidev erTxel mesamed damarcxda Sinagan mterTan. netarma febroniam<br />
erTob mware wamali miawoda mefes; daurideblad miuTiTa mterze: eg, rasac Sen aq<br />
mosvlis mizezad brZaneb, namdvili mizezis Sesafaravad mogonili mizezia, mefeo, mizezis<br />
mizezi imisaTvis, vinc uSjuloebas iqms: `mizezebad mizezTa codvisaTa kacTa<br />
Tana, romelni iqman uSjuloebasa~.<br />
mkiTxvelis winaSea erTob damaRonebeli suraTi im kacis zneobrivi dacemisa,<br />
vinc `ufal-yvna RmerTman queyanisa gangebasa~, vinc `daviT winaswarmetyvelisa da<br />
uflisa mier cxebulisa Svilad wodebul Ãelmwifed~ moixseneba TviT wm. grigolis<br />
mier. da SeiZleba ki moraluri damcrobis am wyvdiadidan malec ki gaaRwios adamianma,<br />
Sinagani feriscvalebis im simaRlemdec mivides, wmindanoba rom hqvia?!.. _ SeiZleba<br />
_ gvipasuxebs wminda weriliseuli msoflSegrZneba. antikuri kulturuli samyaro<br />
aseT feriscvalebis SesaZleblobas ar gvidasturebs. homerosis gmirs dro SeiZleba<br />
scvlides mxolod garegnulad, `maSin, roca Zveli aRTqmis gmirebi SeiZleba<br />
yovel wuTs elodebodnen, rom uflis mZime marjvena Seexeba maT, vinaidan RmerTma<br />
ara mxolod Seqmna da gamoarCia isini, aramed ganuxrelad gardaqmnis maT, igi mimoxris<br />
maT, umorCilebs ra Tavis nebas, da, ar angrevs maT arss, iseT formebs aZlevs<br />
maT, ragvarsac arafriT moaswavebda maTi axalgazrdoba. da ramdenad ufro farToa<br />
maTi bedis qanqaris rxevis amplituda, vidre homerosis gmirebisa... da ubedurebaSic<br />
da dacemaSic gacxaddeba maTs saqmeebsa da sityvebSi dideba uflisa. damcireba da<br />
amaRleba aq ufro Rrmaa da ufro maRali, vidre homerosTan, isini ganuyofelni arian<br />
erTmaneTisagan~ (e. auerbaxi, `mimesisi~). aseTi ganuyoflobis nimuSebad qristianuli<br />
msoflgancdis samyaroSi miiCneva cxovreba petre da pavle mociqulebisa, netari<br />
avgustinesi da sxvaTa. aSot bagrationsac umzadebda Turme RvTiuri gangeba mZime<br />
gamocdas. rogori iyo Zlevamosili mefis reaqcia ubralo monazoni qalis dauridebel<br />
`marTlmxilebaze~? ai, lakoniurad moxazuli es suraTi: `ese raÁ esma kurapalatsa,<br />
sircxvileul iqmna marTlmxilebisa misgan kdemuli da myovar Jam dadumna,<br />
viTarca Zleuli, rameTu Ãorcielad Zliersa Ãelmwifesa suliTa ZlierTa kacTa<br />
sZles, SeWurvilTa maT saRmrToÁTa SuriTa. xolo Seurvebulman kurapalatman gulisa<br />
SeWirvebisagan Tqua: `netar mas kacsa, vin arRara cocxal arso~, da mswrafl<br />
xolo aRdga da warvidoda. maSin netari febronia dawynarebuliTa suliTa ayenebda,<br />
raÁTamca istumra igi da ara daemorCila, rameTu mamxilebelad aqunda TÂsi gonebaÁ<br />
da vnebaÁ raÁ ÃorcT-moyuarebisaÁ ganeSora da augi TÂsi gulisÃma-yo. xolo suliTa<br />
ixarebda, sibrZneman raÁ wariota sulmoklebaÁ igi mavnebeli da aqebda wmida-<br />
Ta maT mZlavrebasa, ufroÁs xolo Zlevisa momcemelsa RmerTsa. da sixaruliTa warvida,<br />
rameTu guliTa wmidiTa aqunda netarTa maT pativi, viTarca sulisa misisa saukunod<br />
gÂrgÂnosan myofelTaÁ~.<br />
sakuTar mkerdqveS aRzevebuli mtris winaSe samarcxvino morCilebis faqts uzraxaven<br />
samxedro sarbielze Zlevamosil mefes. `marTlmxilebisgan sircxvileuli~ xelmwife<br />
`myovar Jam~ (didxans) dumda. xangrZlivi dumilis es dro mZafri, erTob tkiviliani<br />
brZolis Jamia, roca mefe ukve mefuri SemarTebiT ebrZvis Sinagan mters.<br />
mimdinareobs `tanjva sindisisa daucadebeli~, amitom aRmoxdeba `gulisa SeWirvebisagan<br />
Seurvebul~ kurapalats: `netar mas kacsa, vin arRara cocxal arso~. aSotma<br />
156
moigo es omi. garedan mosul mamxilebels Caenacvla Sinagani, sindisis xma, RvTaebrivi<br />
msajuli: `mamxilebelad aqunda TÂsi gonebaÁ~. amis kvalobaze, `vnebaÁ ÃorcTmoyvarebisaÁ<br />
ganeSora~, pirovnuli neba RvTaebriv nebas Seuzava, gaxda Tavis ufali.<br />
sityvac ar dauZravs Tavis gasamarTleblad, ise Setrialda da gauyva gzas<br />
artanujis cixe-qalaqisaken. yvelaze Znel omSi gamarjvebulis gancda mihyveboda:<br />
`suliTa ixarebda, sibrZneman raÁ wariota sulmoklebaÁ~. didi tkivilis safasurad<br />
wvdomili sixarulia es, imis msgavsi, martvilT rom euflebaT Sinagani mtris damarcxebisas.<br />
zneobrivi dacemis saSinelebis Rrma gacnobierebam sapirispiro mimar-<br />
TulebiT aRmasvlis mZlavri biZgis roli Seasrula pirovnebis sulier cxovrebaSi.<br />
amaze vl. loski ityvis; `pirovneba imitomaa RvTis umaRlesi qmnileba, rom ufali<br />
mas sZRvnis unars siyvarulisa _ amisdakvalad, uaryofisac. Sesaqmis gvirgvins _<br />
adamians RmerTi ar uspobs Tavisufal nebas, raTa nebayoflobiT dacemulma SemdgomSi<br />
nebayoflobiTve inebos gamoxsna da cxonebis simaRlemde avides. ufals ar<br />
nebavs, Zalmomreobdes Tavisuflebis Cveneul unarze, imitom, rom es unari misi Zlevamosilebis<br />
ZRvenia Cvendami. Cven rom xati varT RvTisa, es erTi nebis, RvTaebrivis<br />
nayofia, gvaswavlian RvTismetyvelni, magram imisaTvis, rom kaci ufalTan msgavsebas<br />
ewios, ori neba, RvTisa da adamianisa, unda SeerTdes~. wmida grigoli da netari<br />
febronia mxarSi amoudgebian aSot bagrations, raTa es ori neba SeaerTos. amitom<br />
iyo, rom artanujisaken mimaval mefes `guliTa wmidiTa aqunda netarTa maT pativi,<br />
viTarca sulisa misisa saukunod gÂrgÂnosan myofelTaÁ~. orsave sarbielze ZlevaSemosil<br />
mefes ase moixseniebs TviT wmida grigoli: `simtkice eklesiaTa da zRude<br />
qristeaneTa~.<br />
aq moxmobili (da ar moxmobili) epizodebi, roca wm. grigoli da misi mowafeebi<br />
vnebebs ebrZvian da saTnoebebs daiunjeben, silamaze-mSvenierebis gabrwyinebis sura-<br />
Tebia. am mSvenierebis naTeli xSirad TvaliT uxilavia, tanjvidan amobrwyindeba,<br />
`bnelidan aRmoxdeba~. aseTi sinaTle modis zenonis erTob tkiviliani nabijidan monastrisaken,<br />
roca man siamayis demonsac sZlia da maRali aristokratis keTilmowyobil<br />
cxovrebasac zurgi Seaqcia (razec mwerali ityvis: `monagebTa datevebaÁ sisxlTa<br />
daTxevasa emsgavsebiso~). tirilidan, efrem mawyverelis cremlidan iRebs sa-<br />
Taves amaRlebulobis is Saravandedi, roca awyuris kaTedris mRvdelmTavarma morCilebiT<br />
moidrika Tavi moZRvris winaSe (`efrem sityuasa mas zeda sulierisa mamisa da<br />
moZRurisasa atirda....~). amaRlebulobis STagonebiT damSvenebulad warmogvidgeba<br />
aSot bagrationic, romelsac zneobrivi dacemis gacnobiereba sikvdils anatrebinebs<br />
da sulieri aRmasvlis gzaze Seayenebs. xolo epifane xanZTeli rwmenis, Tavmdabloba-morCilebis<br />
navTsayudelSi `aSenebs~, qmnis Tavis axal cxovrebas, axal, saukeTeso<br />
`mes~. udrtvinvelad xvdeba ra sruliad daumsaxurebel sasjels, gaubzaravi rwmeni-<br />
Ta da SeumRvreveli siyvaruliT Sescqeris ra am sasjelis pirvelwyaros, epifane<br />
auqmebs bunebriv aucileblobaTa kanonebs, WeSmariti Semoqmedis TavisuflebiT zemoqmedebs<br />
samyaros ontologiur statusze, gzas ikafavs egoizmidan siyvarulisaken.<br />
`nivTierebasTan Seuxebeli~, magram didi sinaTliTaa gabrwyinebuli epifane xanZTelis<br />
pirovneba.<br />
es aris mSvenierisa da amaRlebulis is samyaro, romelsac interiorul esTetikas<br />
eZaxian. am esTetikas esTetikuri obieqti eguleba TviT RvTaebrivi mSvenierebis<br />
aRmqmeli subieqtis Sinagan cxovrebaSi. wm. grigols, zenons, efrem mawyverels, saba<br />
iSxnels Tu epifane xanZTels, _ makari megviptelis sityvebiT rom vTqvaT, _ eZvirfasebaT,<br />
`sanukvar survilad aqvT irgunon is gamouTqmeli sikeTeni, romelTac suliT<br />
Wvreten. `gamouTqmel sikeTeT~ ki, romelTac `suliT Wvreten~, imiT irguneben,<br />
rom Tavis yvela nabijs, azrsa, grZnobasa da sityvas zeciuri silamazis aslad aqceven,<br />
SemarTebiT dawyveten usaxurisa da qvedamzidvelis artaxebs. ase rom, asketni<br />
dro-sivrculi da sazRvrulobis garemoSive Tavis TavSi Zerwaven zedroul-zesivrcul<br />
silamazis xats. amitom uwodebs mama s. bulgakovi wmindanis cxovrebis wess<br />
157
`sulier-mxatvrul Rvwas~ (`naTeli miuaCrdilebeli~). asketuri RvwiT pirovneba `iqceva<br />
Tavisi Tavis mxatvrul portretad, idealur portretad~ (p. florenski).<br />
`Tavisi Tavis did mxatvarTa~ mwyobrSi unda moviazroT wm. grigol xanZTeli.<br />
aseve TviTon arian xelovanni am didi asketis mowafeebi. maTi sulebi, viTarca suf-<br />
Ta sarke, RvTaebriv silamazeze arian mipyrobilni, zecas gadmoxataven da aqceven<br />
TavianT cxovrebad. amisdakvalad, isini esTetikuri aqtis (gancdis) subieqtebi arian.<br />
yvela maTgani, imavdroulad (es ukve ufro advilad aRiqmeba), viTarca literaturuli<br />
nawarmoebis personaJebi, xelovnebis qmnilebaa, giorgi merCulis mwerluri ni-<br />
WiT gamoZerwilni. ase rom, `grigol xanZTelis cxovrebas~ (iseve rogorc yvela hagiografiul<br />
Txzulebas ukavSirdeba pirovneba ori mxatvrisa, xelovanisa: giorgi<br />
merCule _ sityvis xelovani, avtori hagiografiuli Txzulebisa, da grigol xanZTeli<br />
_ sicocxlis xelovani, Tavisi Tavis `idealuri portretis~ gamomZerwavi `cocxali<br />
masalisagan~ (imavdroulad _ personaJi merCulis literaturuli nawarmoebisa).<br />
igive iTqmis zenonsa da epifane xanZTelebze, efrem mawyverelze.<br />
cxovrebis amgvari wesiT wm. grigoli, `zecisa kaci da queyanisa angelozi~, da misi<br />
mowafeebi erTmaneTTan Seazaveben idealursa da realurs, miwier urTierTobaTa<br />
sirTule-simZimes RvTaebrivi siyvarulis sxivebiT ganwonian da gaamartiveben. TiTqos<br />
`ca modrka qveyanado~ (rusTaveli), roca sami sulieri Zmis erTad yofnis ase<br />
mSvenier suraTs dagvaswrebs merCule: `wm. grigolma `amisa Semdgomad ubrZana didsa<br />
zenonsa: `Zmao, STavideT venaÃad, romel ars gzasa Tana opizisasa~, rameTu Jami iyo<br />
sTulisaÁ. da STavides ornive zogad venaÃsa mas Senebulsa missa keTilad nayofiersa<br />
(lamazad mtevnebdaxunZlul venaxSi – g. f.). da Jamsa mas Sina movida sanatreli<br />
mamaÁ makari opizeli xilvad moZRurisa TÂsisa, mamisa grigolisa da viTarca _ igi<br />
friad ganixares da survielad moikiTxnes urTierTas, da rameTu iyo Jami puris WamisaÁ,<br />
purad xolo dasxdes. da Semdgomad purisa Wamisa, ganizraxes mun dadgomaÁ<br />
vidre xvalisadmde.... da viTarca Semwuxrda, erTsa Sina saxlsa iyvnes samnive igi<br />
RmrTisa kacni da warTqunes wesisaebr fsalmunni. xolo makaris hruloda da sarecelsa<br />
zeda mieZina. maSin netari igi mamaÁ grigol da zenon sityÂTa mdabliTa fsalmunebdes<br />
da madlman saRmrToman ganabrwyinvna igini naTliTa didebisaÁTa, da saxli<br />
igi bneli, viTarca mzisa mcxinvarebaman gananaTla. da viTarca ganeRÂZa mamasa<br />
makaris, Tqua: `viTar sakÂrvelad ixilvebian wmidani ese~. hrqua mas mamaman grigol:<br />
`Zmao makari, raÁsa gikÂrs xilvaÁ ese, ara gasmiesa werilisaÁ `sakÂrvel ars RmerTi<br />
wmidaTa Soris misTa~? da esreT ixarebdes samnive igi samebisa wmidisa madidebelni<br />
da warTqunes ciskrisa sagalobelni. da viTarca ganTena, mSÂdobisa sadgurTa maT,<br />
urTierTas mSÂdobaÁ dauteves~.<br />
aq yvelaferi pirvelqmnili, samoTxiseuli mSvenierebis ieriTaa aRbeWdili, `gulubryvilod<br />
esTetikuria~ (m. baxtini, `sityvieri Semoqmedebis esTetika~). aseT `xelovnebas<br />
surs gaxdes ara mxolod manugeSebeli, aramed moqmedi, ara simboluri aramed<br />
gardamqmneli~. aseT `SemoqmedebiT aqts surs samyaros Sesaqme ganaxorcielos<br />
silamazed, misiT daamarcxos qaosi~ (s. bulgakovi, `naTeli dauRamebeli~). xolo<br />
Tuki am suraTs Semdgomi saukuneebis kulturul ZiebaTa Tvalsawieridan SemovxedavT,<br />
WeSmaritebaa is azri, rom `aq ukve ilandeba amiran darejanisZisa da misi Zmadnaficebis,<br />
an kidev tarielis, avTandilis da fridonis Seyris suraTebi~ (r. TvaraZe<br />
`TxuTmetsaukunovani mTlianoba~).<br />
uzenaesis religiuri msaxurebisa da moyvasis siyvarulis ase organulad da faqizad<br />
erTmaneTTan Seqsova-Sexorcebis msoflSegrZneba bunebrivad gamovlinda wminda<br />
grigolisa da mis TanamoazreTa did mamuliSvilur RvawlSi. sakuTari Tavis sruliad<br />
damviwyebeli didi asketi rva aTeul weliwadze metxans idga SeWirvebuli<br />
samSoblos sasTumalTan, wamals awvdida, suls ujansaRebda. `nebsiT glaxaki~ Seiqmna,<br />
raTa moZme gaZlierebuliyo. arafers iTxovda, mxolod gascemda. Ò<br />
Ò<br />
158
Zveli qarTuli poeziis saleqso formebi<br />
159<br />
pavle ingoroyva<br />
SeiZleba iTqvas, rom dRemde Zveli qarTuli leqsis, Zveli qarTuli wyobili-sityvis<br />
istoria burusiT iyo moculi.<br />
arc ise bevri xania mas Semdeg, rac fiqrobdnen, rom uZvelesi nimuSebi qarTuli<br />
leqsisa Cven gvaqvs meTormete saukunidan.<br />
rodesac n. marma 1902 wels moipova mokle 13-striqoniani leqsi filipesi, romelic<br />
X saukunes ekuTvnis, es iTvleboda udides aRmoCenad da qarTuli wyobili-sityvis<br />
istoriis qronologiuri farglebis did gafarToebad.<br />
xolo amJamad, SeiZleba iTqvas, naTeli efineba qarTuli leqsis, qarTuli wyobili-sityvis<br />
istorias. irkveva, rom qarTul leqss uZvelesi saTaveebi aqvs.<br />
ukve SeiZleba gadaWriT iTqvas, gamovlinebuli masalebis safuZvelze, rom qarTul<br />
leqss, yovel SemTxvevaSi, iseTive xangrZlivi istoria aqvs, rogorc qarTul prozas.<br />
da es, rasakvirvelia, asec iyo mosalodneli (movigonoT Zveli berZnuli literaturis<br />
magaliTi, sadac leqsi ufro adre damkvidrda mwerlobaSi, vidre prozis<br />
literaturuli formebi gamomuSavdeboda).<br />
amJamad Cven gvaqvs saSualeba aRvadginoT qarTuli leqsis, qarTuli wyobili-sityvis<br />
istoria V saukunidan mokidebuli (ufro metic: folkloruli saxis leqsiTi<br />
teqstebi, Setanili qarTul matianeebSi, V saukuneze adrindelia).<br />
irkveva amasTan, rom qarTuli leqsi, qarTuli wyobili-sityva, qarTuli mwerlobis<br />
am uZveles periodSi uaRresad mdidari da mravalsaxovani yofila.<br />
xolo yvelaze mniSvnelovania is faqti, rom Zvel-qarTul literaturaSi arsebula<br />
ara erTi saxis leqsTwyoba, rogorc amas dRemde fiqrobdnen, aramed sami saxis<br />
leqsTwyoba, romlebic Tavisi wyobiT, metrul-ritmuli struqturiT, sxvadasxva sistemebs<br />
warmogvidgenen.<br />
es sami saxeoba qarTuli leqsisa, romelic miRebuli yofila Zvel-qarTul literaturaSi,<br />
Semdegnia:<br />
1. silaburi muxledovani leqsi (Zvel-qarTuli klasikuri leqsi);<br />
2. silaburi ukveTeli leqsi (Zvel-qarTuli sagalobelTa `marcvledi~);<br />
3. `wyobili sityua ricxuedi~ (anu mokle aRniSvniT `wyobili sityua~), Zvel-qar-<br />
Tuli Tavisufali umarcvledo leqsi, Sinaarsobliv-taepobrivi ritmikiT (am ukanasknels<br />
mesame saxeobas paraleli aqvs Zvel aRmosavlur leqsTwyobebSi).<br />
Cven gvaqvs saSualeba gaviTvaliswinoT istoria Zveli qarTuli leqsis samive saxeobisa.<br />
aRvniSnavT amasTan, rom aRmoCenilia saleqso sazomebis krebuli IX-X saukuneTa<br />
(`Zlispirni~, Zvel-qarTuli WaSniki), sadac warmodgenilia da sistemaSia moyvanili<br />
yvela sazomebi, romelic miRebuli iyo meore saxis leqsTwyobaSi, _ sagalobelTa<br />
`marcvledi~.<br />
aseTia suraTi, rac Cven winaSe iSleba axlad gamovlenili saliteraturo wyaroebis<br />
safuZvelze, Zveli da axali masalebis axleburad ganxilvis Suqze.<br />
Cven vxedavT da vrwmundebiT, rom Zveli qarTuli literatura aris maRali rangis<br />
literatura, romelic, amave xanis berZnul-bizantiur literaturasTan erTad,<br />
dgas saSualo saukuneebis evropuli msoflios literaturaTa pirvel rigSi.<br />
gasagebia yovelive amis Semdeg, rom qarTuli literaturis ganviTareba saSualo<br />
saukuneebSi dagvirgvinda iseTi diadi, msoflio mniSvnelobis literaturuli movleniT,<br />
rogoric aris SoTa rusTavelis `vefxis-tyaosani~.<br />
Zvel-qarTuli saleqso terminologia<br />
vidre SevudgebodeT Zvel-qarTuli poeziis saleqso formebis ganxilvas, Cven aq<br />
winaswar SevCerdebiT Zvel-qarTul saleqso terminologiaze.
leqsis saxelwodebad Zvel-qarTul mwerlobaSi ixmareboda terminebi: `sityuaÁ~;<br />
`wyobili sityuaÁ~; `sityuaÁ marculedi~; `leqsi~; `iambiko~; `Sairi~.<br />
poetis saxelwodebad Zvel-qarTul mwerlobaSi gvxvdeba: `sityÂs-moqmedi~; `gamom-<br />
Tqumeli~; `gamometyueli~; `simReris-mwerali~; `mgosani~; `meleqse~; `moSaire~.<br />
CamoTvlili terminebidan uZvelesia, TavisTavadi qarTulia:<br />
saxelwodebani leqsisa _ `sityuaÁ~; `wyobili sityuaÁ~; `sityuaÁ marculedi~.<br />
saxelwodebani poetisa _ `sityÂs-moqmedi~; `gamomTqumeli~; `gamometyueli~.<br />
XII saukunis dasawyisis poetTan SavTelTan (`abdulmesiani~) leqsi (`wyobili sityua~)<br />
aRiniSneba terminiT `sityua~ (ix. strofebi 13, 571, 1011).<br />
saxelwodeba `wyobili sityuaÁ~ (formiT `wyobil-sityvaoba~) damowmebulia anton<br />
I-Tan.<br />
saxelwodeba `sityuaÁ marculedi~ damowmebulia efrem mciresTan (XI sauk.).<br />
leqsis uZveles saxelwodebasTan `sityuaÁ~, `wyobil sityuaÁ~, `sityuaÁ marculedi~,<br />
dakavSirebulia uZvelesi saxelwodeba poetisa `sityÂs-moqmedi~.<br />
saxelwodeba `sityÂs-moqmedi~ damowmebulia Zvel-qarTul mwerlobaSi jer kidev<br />
V saukunidan.<br />
`mociqulTa saqmis~ XVIII TavSi (28-e muxlSi) berZnuli termini poihthv~ (=poeti)<br />
gadmocemulia terminiT `sityÂs-moqmedi~.<br />
`mociqulTa saqmis~ Semdgomi xanis XI saukunis redaqciaSi, romelic giorgi mTawmindels<br />
ekuTvnis, Cven gvaqvs glosebi, sadac aRsaniSnavad cnebisa poeti _ ixmareba<br />
egeve termini `sityÂs-moqmedi~ da amis paralelad `gamomTqumeli~. berZen poetebs homirossa<br />
da arate kilikiels am glosebSi `sityÂs-moqmedi~ da `gamomTqumeli~ ewodeba.<br />
efrem mciresTan poeti aRiniSneba saxelwodebiT `gamometyueli~.<br />
paralelad uZvelesi xanis saxelwodebasTan `sityvis-moqmedi~, cneba poetis aRsaniSnavad<br />
arqaul termins warmoadgens agreTve saxelwodeba `simReris-mwerali~. isic<br />
V saukunidan aris damowmebuli. es saxelwodeba `simReris-mwerali~ imasTan aris dakavSirebuli,<br />
rom uZveles xanaSi leqsi imRereboda xolme, leqsi igive simRera iyo.<br />
pavles epistoleTa Zvel-qarTul versiaSi, romelic V saukunidan momdinareobs,<br />
Sesaval werilSi `aRwerili saRmrToTa wamebaTaÁ~, Zvel-berZen poets (komediogr-afs)<br />
menandres ewodeba `simReris-mwerali~ anu `simReraT-mwerali~.<br />
garda sakuTriv qarTul saxelwodebaTa cneba poetis aRsaniSnavad (`sityÂs-moqmedi~,<br />
`simReris-mwerali~, `gamomTqumeli~ da `gamometyueli~) _ Zvel-qarTul mwerlobaSi<br />
adridanve damkvidrebula aRmosavluridan (iranulidan) momdinare termini `mgosani~.<br />
`mgosani~ Zvel-qarTulad niSnavda aSuRs, poet-momRerals (Sead. `simReris-mwerali~).<br />
mgosani rogorc sakuTar leqsTa, ise sxvaTa leqsebis momRerali iyo.<br />
VIII saukunis qarTveli avtori leonti mroveli moixsenebs Zvel-qarTvel mgosnebs.<br />
sityva `leqsi~ qarTulSi Semosulia berZnulidan. es sityva uZvelesi droidanve<br />
SeuTvisebia qarTul enas, igi adridanve Rrmad gaxalxurebula da damkvidrebula qarTuli<br />
enis ZiriTad leqsikur fondSi. berZnul termins `leqsi~ (levxi~) aqvs zo-gadi<br />
mniSvneloba: sityva. Zvel-qarTulSi am termins ornairi mniSvneloba mieca: a)<br />
sityva; b) wyobili sityva.<br />
Semdeg Zvel-qarTulSi Sinaarsi am terminisa viwrovdeba; pirveli mniSvneloba<br />
(martivad `sityva~) xmarebidan gamodis da termini `leqsi~ sabolood damkvidrda aRsaniSnavad<br />
cnebisa `wyobili sityva~.<br />
aq uaRresad mniSvnelovania da xazgasasmelia is garemoeba, rom termini `leqsi~<br />
berZnulSi aRniSnavda zogadad cnebas `sityva~ da mas ar hqonda berZnulSi damkvidrebuli<br />
mniSvneloba viwro specialuri terminisa `wyobili sityva~.<br />
amdenad termini `leqsi~, rogorc specifikuri termini aRsaniSnavad cnebisa `wyobili<br />
sityva~, qarTuli warmoSobisaa, qarTuli terminia.<br />
termins `leqsi~ es meoradi mniSvneloba `wyobili sityvisa~ Zvel-qarTulSi, Cans,<br />
adreul xanaSi miuRia, da, rogorc aRvniSneT, es termini Zveli droidanve Rrmad ga-<br />
160
xalxurebuli Cans. am termins `leqsi~ ganudevnia xalxurSi Zvel-qarTuli termini _<br />
`sityuaÁ~, `wyobili sityuaÁ~ da `marculedi sityuaÁ~.<br />
terminebi `leqsi~, `meleqse~ kanonizebas Rebulobs Zvel-qarTul poeziaSi. rusTavelTan<br />
termini `leqsi~ ixmareba mxolod am erTad-erTi mniSvnelobiT `wyobili sityva~.<br />
Zvel-qarTulSi aRsaniSnavad cnebisa `leqsi~ (`wyobili sityva~) Cven gvxvdeba<br />
agreTve termini `iambiko~. termini berZnulidan momdinareobs.<br />
es termini Zvel-qarTul mwerlobaSi ornairi mniSvnelobiT ixmareboda: a) 12-marcvledi<br />
leqsi (es aris ZiriTadi mniSvneloba terminisa); b) zogadad leqsi.<br />
termini `iambiko~, zogadi mniSvnelobiT `leqsi~, damowmebulia efrem mciresTan<br />
(XI sauk.) da ioane filosofosTan (XI-XII sauk.). termini `iambiko~, zogadi mniSvnelobiT<br />
`leqsi~, mwignobruli warmoSobisaa da mas farTe gavrceleba ar miuRia.<br />
Zvel-qarTul mwerlobaSi, SedarebiT gvian xanaSi, VII-XI saukuneebSi, gavrcelebas<br />
Rebulobs arabulidan momdinare terminebi: Sairi (Sahiri) da moSaire (moSahire).<br />
es terminebi damowmebulia XI-XII saukunis avtorebTan _ arseni iyalToelTan (xronoRrafi<br />
giorgi amartolisa, gv. 225 `menandros moSahire~), visramianSi, vefxistyaosanSi.<br />
dasasrul dagvrCenia aRvniSnoT, rom Zvel-qarTuli poeziis specifikur Janrs, _<br />
himnebs, Zvel-qarTulad ewodeboda: `sagalobelni~, `galobani~, `dasdebelni~.<br />
poet-himnografs ewodeba `mgalobeli~ (SeadareT zemoT `simReris-mwerali~).<br />
Zveli qarTuli leqsTawyobis sami saxeoba<br />
Zveli qarTuli mwerlobis istoriis manZilze, V saukunidan mokidebuli vidre<br />
XVIII saukunemde, qarTul mwerlobaSi miRebuli yofila sami saxeoba qarTuli leqsisa,<br />
romlebic Tavisi wyobiT, metrul-ritmuli struqturiT, arsebiTad gansxvavdebian<br />
erTi-meorisagan. esenia:<br />
1. silaburi muxledovani leqsi anu Zvel-qarTuli klasikuri leqsi.<br />
am leqsis uZvelesi Cven dromde moRweuli nimuSebi damowmebulia V-VIII saukuneebidan.<br />
misi umaRlesi srulyofili saxe Cven gvaqvs SoTa rusTavelis ukvdav poemaSi<br />
_ `vefxis-tyaosani~. Tavis struqturas igi ucvlelad inarCunebs XVIII saukunemde<br />
(daviT guramiSvili, besiki) da gadmodis XIX saukuneSi.<br />
2. silaburi ukveTeli leqsi anu Zvel-qarTuli Tavisufali leqsi _ sagalobel-<br />
Ta `marcvledi~. igi miRebuli iyo Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi V-XVIII saukuneebisa.<br />
garda himnografiuli poeziisa, es meore saxeoba Zvel-qarTuli leqsisa, _ silaburi<br />
ukveTeli leqsi, _ gvxvdeba agreTve Zveli qarTuli mwerlobis sxva JanrebSiac<br />
(hagiografiuli poema `abukuraÁ~ IX saukunisa).<br />
3. `wyobili sityua ricxuedi~ (anu mokle aRniSvniT: `wyobili sityua~), Zvel-qar-<br />
Tuli Tavisufali umarcvledo leqsi, Sinaarsobliv-taepobrivi ritmikiT. am Taviseburi<br />
leqsis ritmikas hqmnis ara `marcvledoba~ taepebisa, aramed `ricxuedoba~ Sinaarsoblivad<br />
Sekruli taepebisa (saxeTa paralelizmis farTod gamoyenebiT). es mesame<br />
saxis leqsi upiratesad gvxvdeba Cveni welTaRricxvis pirveli aTaseulis qarTuli<br />
mwerlobis ZeglebSi (bibliis Zvel-qarTuli versiis galobani, kerZod, sagalobelni<br />
fsalmunTa wignisa; Zvel-qarTuli folkloruli warmoSobis teqstebi leonti mrovelis<br />
wignSi `cxoreba qarTvelTa~; grigol xanZTelis `qebaÁ klarjeTisa udabno-<br />
TaÁ~; `qebaÁ qarTulisa enisaÁ~ da sxvani).<br />
Zveli qarTuli klasikuri leqsis metruli struqtura<br />
Zveli qarTuli klasikuri leqsis gamo upirveles yovlisa saWiroa aRiniSnos misi<br />
organuli kavSiri qarTul xalxur poeziasTan. Zvel qarTul klasikur leqsSi<br />
Cven gvaqvs igive wyoba, igive metruli struqtura, rac qarTuli enis (da saerTod<br />
yvela qarTveluri enakavebisa da dialeqtebis) xalxur leqsSi.<br />
161
aSkaraa, klasikuri qarTuli leqsis saTave da pirvelwyaro aris qarTuli xalxuri<br />
sityviereba, Zvel-qarTuli xalxuri poezia. amas adasturebs rogorc damTxveva<br />
klasikuri Zvel-qarTuli leqsisa xalxur leqsTan, ise TviT is garemoeba, rom klasikuri<br />
qarTuli leqsi Tavisi ritmuli aRnaqvsiT adeqvaturad upasuxebs qarTul enaSi<br />
mocemuls bunebriv prozodias.<br />
amrigad Zvel-qarTuli leqsis zemoT-dasaxelebuli sami saxeobidan (1_klasikuri<br />
qarTuli leqsi, 2 _ sagalobelTa `marcvledi~, 3 _ `wyobili sityva ricxvedi~), ZiriTad<br />
qarTulad misaCnevia pirveli, romlis warmoqmna qarTuli enis wiaRSi momxdara.<br />
masSi ar SeiniSneba ucxour (berZnul, aRmosavlur) leqsTwyobaTa raime Zireuli,<br />
formaciis mimcemi gavlena.<br />
rac Seexeba meore saxeobas (sagalobelTa `marcvledi~), mis formirebaze, rogorc<br />
Semdeg davinaxavT, uSualo gavlena hqonda berZnul leqsTwyobas.<br />
Tu rogori warmoSobisaa mesame saxeoba Zvel-qarTuli leqsisa (`wyobili sityva<br />
ricxvedi~), es kiTxva araa savsebiT naTeli. am Taviseburs umarcvledo leqss paraleli<br />
aqvs Zvel aRmosavlur leqsTwyobaSi semuri enebisa. magram mTeli rigi garemoebaTa<br />
gvafiqrebinebs, rom es leqsTwyoba ar unda iyves nasesxebi qarTulSi, aramed<br />
qarTul niadagze warmoqmnili. yovel SemTxvevaSi aRsaniSnavia is uaRresad mniSvnelovani<br />
faqti, rom uZvelesi qarTuli folkloruli teqstebi, Setanili leonti<br />
mrovelis TxzulebaSi `cxoreba qarTvelTa~, am mesame leqsTwyobas warmogvidgens.<br />
safiqrebeli xdeba, rom am arqauli tipis umarcvledo leqsis saxiT Cven gvaqvs is<br />
arqauli qarTuli leqsTwyoba, romelic win uswrebda muxledovani qarTuli leqsis<br />
saboloo Camoyalibebas. warmoqmna qarTuli leqsTwyobis am adrindeli saxeobisa<br />
uZveles epoqas, arqaul antikur xanas unda miekuTvnos.<br />
silaburi muxledi klasikuri qarTuli leqsisa.<br />
qarTuli klasikuri leqsis metruli struqturis safuZvels Seadgens ara terfi<br />
(rogorc es gvaqvs tonursa da qvantiteturs metrul leqsTwyobaSi), aramed silaburi<br />
muxledi sxvadasxva zomisa, or-marcvledidan cxra-marcvledamde, romlebic erTmaneTisagan<br />
ganiyofeba mudmivi cezurebiT. Tavisi muxledovani wyobiT qarTuli klasikuri<br />
leqsi gansxvavdeba Zvel-qarTuli leqsis danarCeni ori saxeobisagan:<br />
Zveli qarTuli leqsis meore saxeobaSi (e. i. sagalobelTa marcvledSi), yoveli<br />
taepi warmoadgens erTs mTlians, ukveTels silabur erTeuls (romelic grZel taepebSi<br />
ganiyofeba moZravi cezuriT); taepi araa aq danawevrebuli (gankveTili) mkvidr,<br />
ucvlel muxlebad (mudmivi cezuriT).<br />
rac Seexeba Zveli qarTuli leqsis mesame saxeobas (`wyobil-sityvas~), igi rogorc<br />
movixseneT, sruliad gansxvavebuls saleqso sistemas warmoadgens, romelic<br />
emyareba ara marcvledovan wyobas, aramed Sinaarsobliv-taepobriv ritmikas.<br />
silaburi muxledebis saxeobani.<br />
klasikur qarTul leqsSi Cven gvaqvs silabur muxledTa Semdegi saxeobani:<br />
mokle muxledebi: 2-marcvledi;<br />
3-marcvledi;<br />
saSualo muxledebi: 4-marcvledi;<br />
5-marcvledi;<br />
6-marcvledi (daqtiluri, bolo-spondeuri, reuli);<br />
7-marcvledi(bolo-daqtiluri, bolo-qoreuli, reuli);<br />
grZeli muxledebi: 8-marcvledi;<br />
9-marcvledi.<br />
mokle muxledebi, qarTuli enis bunebrivi prozodiis Tanaxmad, ar hqmnian sazomebis<br />
uwyvetel serias (oriani an samiani dimetrebi, oriani an samiani trimetrebi,<br />
oriani an samiani tetrametrebi, da a. S.); mokle muxledebi Sedis rogorc Semadgeneli<br />
nawili SenaerT sazomebSi (saSualo da grZel muxledebTan SekavSirebiT). amas<br />
garda, mokle muxledebi gvxvdeba damoukidebeli muxled-taepebis _ monometrebis saxiT<br />
(oriani monometri da samiani monometri iambikonebisa).<br />
162
aq ramdenime SeniSvna grZel muxledebze.<br />
grZeli muxledebi qarTuli leqsisa, 8-marcvledi da 9-marcvledi, iCenen tendencias<br />
gaiyon or-or muxledebad; gvian xanaSi es grZeli muxledebi, erTiani 8-marcvledi<br />
da 9-marcvledi, xmarebidan gamodian kidec.<br />
erTian 8-marcvled muxleds, egreTwodebul `reul~ Sairs, enacvleba ori muxledi<br />
dabali Sairisa (5-marcvledi da 3-marcvledi) da maRali Sairisa (4-marcvledi).<br />
qarTul mwerlobaSi rusTavelis Semdeg erTiani 8-marcvledi muxledebiT wyobili<br />
leqsi iSviaTad gvxvdeba, mwerlobaSi gabatonebulia dabali da maRali Sairis<br />
formebi (3-, 4- da 5-marcvledebi), magram xalxur poeziaSi erTiani 8-marcvledi muxlebi<br />
`reuli~ Sairisa dRemde cocxalia da xmarebaSia (ase, 8-marcvledi muxledebisagan<br />
Semdgari `reuli~ SairiT aris gamoTqmuli xalxuri arsenas leqsi). mwerlobaSiac,<br />
Tumca sporadiulad, magram mainc gvxvdeba 8-marcvledi muxledi `reuli~ Sairisa,<br />
rogorc me-18 saukuneSi, ise me-19 saukuneSiac (daviT guramiSvilis leqsi `mze-<br />
Ta-mzis vedreba~, _ `mzev siSoriTa SeniTa!~; ilia WavWavaZis `bazaleTis tba~, poema<br />
`dimitri Tavdadebuli~).<br />
`reuli~ Sairis am wyobas, romelic iyenebda erTians 8-marcvled muxleds, rogorc<br />
Semdeg davinaxavT, uZvelesi tradicia aqvs. 8-marcvledi monometri farTe gavrcelebiT<br />
sargeblobda Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi. es rac Seexeba 8-marcvled<br />
muxleds.<br />
ugrZesi saxeoba muxledisa qarTul silabur muxledovan leqsSi aris 9-marcvledi.<br />
es saxeoba, 9-marcvledi erTiani muxledi, miRebulia xalxurs `mTiblur~ sazomSi.<br />
silaburi ukveTeli leqsi<br />
(sagalobelTa `marcvledi~)<br />
meore saxeoba Zvel-qarTuli leqsTwyobisa aris Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli<br />
leqsi, _ sagalobelTa `marcvledi~. es meore saxis leqsTwyoba miRebuli iyo Zvel-qarTul<br />
himnografiul poeziaSi.<br />
egeve leqsTwyoba Cven gvxvdeba agreTve Zveli qarTuli mwerlobis sxva Janreb-<br />
Siac; ase, amave saxis leqsTwyobiT aris Sesrulebuli Zvel-qarTuli hagiografiuli<br />
poema `abukuraÁ~ (IX s.).<br />
I<br />
Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis<br />
saleqso formis amoxsna<br />
aq Tavdapirvelad saWiroa SevCerdeT Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso<br />
formis amoxsnaze, rac erT-erTi umniSvnelovanesi sakiTxia Zveli qarTuli mwerlobisa.<br />
Zveli qarTuli himnografiuli poeziis Sesaxeb is azri iyo gavrcelebuli, viTomc<br />
igi, Tu ar miviRebT mxedvelobaSi 12-marcvled iambikonebs, proziT iwereboda,<br />
prozas warmoadgenda.<br />
Zvel-qarTuli saeklesio mwerlobis udidesi specialisti Cveni didi mecnieri<br />
akad. k. kekeliZe dResac amtkicebs, rom Zvel-qarTuli himnografiis Zeglebi, iambikonTa<br />
gamoklebiT, viTomc es aris `ubralo prozuli himnebi~, romlebic, avtoris daskvniT,<br />
_ `araviTar zomas da kanons ar emorCilebian~ (ix. k. kekeliZe, Zveli qarTuli<br />
mwerlobis istoria, I, 1951 w., gv. 561).<br />
rogorc cnobilia, Zvel-qarTuli himnografiuli mTeli rigi teqstebi gamoqveynebuli<br />
hqondaT agreTve akad. n. marsa da akad. iv. javaxiSvils, sinas mTis Zvel-qar-<br />
Tul xelnawerTa aRwerilobaSi. am did mecnierebs agreTve SeumCneveli darCaT, rom<br />
Zvel-qarTuli himnebi es aris ara prozuli teqstebi, aramed Taviseburi leqsTwyobiT<br />
Sesrulebuli poeturi nawarmoebni.<br />
razed emyareba es Semcdari Sexeduleba, viTomc Zvel-qarTuli himnografiuli po-<br />
163
eziis Zeglebi proziT aris naweri?<br />
es Semcdari Sexeduleba iqidan momdinareobs, rom Zvel xelnawerebSi leqsebi iwereboda<br />
ara im saxiT, rogorc axla ibeWdeba (e. i. yoveli taepi calke striqonis saxiT),<br />
aramed iwereboda gabmiT, prozis msgavsad. maS rogorRa ganarCevdnen leqssa da<br />
prozas? marto smeniT?<br />
ara, ganarCevdnen metruli punqtuaciiT. leqsis gabmiT daweril teqstebSi _ metruli<br />
punqtuaciiT, wertilebiT, _ gamoiyofoda erTmaneTisagan yoveli taepi (da agreTve<br />
naxevar-taepi, rodesac taepi mudmivi cezuriT orad ganikveTeba).<br />
ai es metruli punqtuacia SeumCneveli darCaT mkvlevarebs da maT leqsi prozad<br />
miiRes.<br />
Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis formis saidumloeba Cven pirvelad amovicaniT,<br />
rodesac vmuSaobdiT Zvel-qarTul teqstebze da vamzadebdiT gamosacemad na-<br />
Sroms: `Zvel-qarTuli sasuliero poezia~. pirveli nimuSebi amoxsnili teqstebisa am<br />
SromaSia gamoqveynebuli.<br />
teqstebis leqsiTi forma ase iqmna pirvelad amoSifruli:<br />
miqael modrekilis cnobil xelnawerSi X saukunisa, romelic himnografiuli poeziis<br />
krebuls warmoadgens, Cveni yuradReba miiqcia, Tu rogor aris am krebulSi<br />
warmodgenili iambikonebiT, e. i. 12-marcvledi leqsiT dawerilni nawarmoebni.<br />
yvela aseTi teqstebi _ (romelTa saTaurSiac aRniSnulia, rom isini dawerilia iambikoniT,<br />
e. i. 12-marcvledi leqsiT) _ xelnawerSi moyvanilia gabmiT, prozis msgavsad.<br />
iambikonTa am teqstebis gacnobisas Cvens winaSe aRiZra sakiTxi, Tu riT ganarCevdnen<br />
ase erTgvari saxiT dawerils prozasa da leqss, marto smeniT, Tu arsebobda<br />
raime grafikuli maCvenebeli saleqso formisa, metrisa. roca es sakiTxi Cvens wina-<br />
Se aRiZra, maSinve yuradReba mivaqcieT punqtuacias, romelic metruli punqtuacia<br />
aRmoCnda. leqsis am gabmiT daweril teqstebSi metruli punqtuaciiT _ wertilebiT<br />
_ gamoyofili aRmoCnda yoveli taepi (da agreTve naxevar-taepi, rodesac taepi mudmivi<br />
cezuriT orad ganikveTeba).<br />
aviRoT magaliTisaTvis miqael modrekilis krebulSi moTavsebuli teqsti, romelsac<br />
aqvs zedwerili: `iambikonni, Tqumulni ivane minCxisani~. X saukunis qarTveli<br />
poetis ivane minCxis es nawarmoebi, dawerili iambikonebiT, Seicavs 33 strofs, anu,<br />
rogorc Zvel-qarTulad erqva, muxls. xelnawerSi iambikonebs darTuli aqvs avtoris<br />
aseTi SeniSvna:<br />
`yovelsa muÃlsa 60 SetyuebaÁ [=marcvali] aqus, 5-jer 12~.<br />
amrigad avtori sagangebod miuTiTebs, rom iambikonebis yovel muxlSi (strofSi)<br />
60 marcvalia; rom muxli (strofi) Sesdgeba 5 taepisagan, romelTagan TviTeulSi 12<br />
marcvalia. teqsti ki moyvanilia gabmiT, prozis msgavsad.<br />
mogvyavs magaliTisaTvis teqstis erTi muxli (strofi) im saxiT, rogoradac es<br />
warmodgenilia xelnawerSi (zustad vicavT xelnaweris punqtuacias):<br />
`ganukueTeli. ganikueTa queyanaÁ. da daefla abeli romel moikla. Zmisa ÃeliTa.<br />
Seiwyeva queyanaÁ. xolo odes daefla RmerTi da kaci. ikurTxa mis wil. aw da ukunisamde~.<br />
[Sinaarsi am teqstisa Semdegia: `ganukveTeli dedamiwa pirvelad ganikveTa,<br />
rodesac gasWres pirveli saflavi da damarxes abeli, romelic moikla Zmis (kaenis)<br />
xeliT. am dros daiwyevla dedamiwa. xolo rodesac dedamiwaSi damarxes RmerT-kaci<br />
(jvarcmuli qriste), am Jamidan dedamiwa ikurTxa aw da ukunisamde.~]<br />
davalagoT amis Semdeg teqsti ise, rogorc igi dayofilia punqtuaciis (wertile-<br />
bis) mixedviT. miviRebT Semdeg suraTs:<br />
ganukueTeli<br />
ganikueTa queyanaÁ,<br />
da daefla abeli, romel moikla<br />
Zmisa ÃeliTa;<br />
Seiwyeva queyanaÁ!<br />
xolo odes daefla RmerTi da kaci,<br />
164<br />
(5)<br />
(7)<br />
(12)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(12)
ikurTxa mis wil<br />
(5)<br />
aw da ukunisamde!<br />
(7)<br />
(SeniSvna. cifrebi arSiaze aRniSnaven marcvalTa raodenobas striqonSi).<br />
rogorc vxedavT, aq Cven gvaqvs ara proza, aramed leqsi, romlis sazomi gamovlinebulia<br />
metruli punqtuaciiT.<br />
aq saWiroa aRiniSnos agreTve Semdegi. avtori zemoT-moyvanil SeniSvnaSi gvauwyebs,<br />
rom iambikonis yoveli muxli Seicavs xuT taeps, romelTagan TviTeulSi 12 marcvalia.<br />
maSasadame, zemoT-moyvanil teqstSi 5-marcvledi da 7-marcvledi striqonebi<br />
warmoadgenen naxevar-taepebs (taepis iseT nawilebs, romlebic mudmivi uZravi cezuriT<br />
aris gayofili).<br />
xolo rodesac Cven teqsts davalagebT xuT taepad, rogorc amas avtori miuTiTebs,<br />
miviRebT Semdeg suraTs:<br />
ganukueTeli’ ganikueTa queyanaÁ,<br />
(5+7) 12<br />
da daefla abeli, romel moikla<br />
12<br />
Zmisa ÃeliTa;’ Seiwyeva queyanaÁ!<br />
(5+7) 12<br />
xolo odes daefla RmerTi da kaci,<br />
12<br />
ikurTxa mis wil’ aw da ukunisamde!<br />
(5+7) 12<br />
SeniSvna. niSniT ’ aq (da qvemoT yvelgan) aRniSnuli gvaqvs mudmivi cezura, romelic<br />
naxevar-taepis boloSi modis, da rac xelnawerSi wertiliT aRiniSneba.<br />
sruli teqsti am iambikonTa gamocemuli gvaqvs dasaxelebuls Cvens wignSi: `ZvelqarTuli<br />
sasuliero poezia~, gv. 11-17.<br />
metruli punqtuaciis aRmoCena himnografiul iambikonur teqstebSi gaxda dasayrdeni<br />
danarCeni saleqso formebis gasaxsnelad.<br />
himnografiuli teqstebis kiTxvis dros Cven SevniSneT garkveuli ritmiuloba sagalobelTa,<br />
Tumca es ritmi ara hgavda Cveulebrivi dRemde cnobili qarTuli leqsebis<br />
ritms; sagalobelTa ritmi igrZnoboda, rogorc bevrad ufro rTuli da amasTan<br />
erTgvarad ufro dinamiuric, vidre ritmi Cveulebrivi qarTuli leqsebisa.<br />
yvela es himnografiuli teqstebi gamarTulia zustad imave saxis metruli punqtuaciiT,<br />
rogorc zemoT-ganxiluli iambikonebi.<br />
rodesac Cven am himnebis teqstebi gavxseniT da gavawyveT metruli punqtuaciis<br />
mixedviT, gamoirkva, rom himnebSi Cven gvaqvs marTlac rTuli da metad Taviseburi<br />
leqsi, romelic emyareba ara mxolod taepobrivs, aramed stroful-taepobrivs ritmikas.<br />
himnebSi Cven gvaqvs ritmiuli monacvleoba strofuli erTeulebisa, strofebisa<br />
da antistrofebis saxiT. yovel calkeul galobaSi ZiriTad stroful erTeuls anu<br />
strofs mosdevs antistrofebi, romlebic dawerilia imave wyobis taepebiT, gansxvavebuli<br />
zomis taepTa imave TanamimdevrobiT, rac Cven gvaqvs ZiriTad strofSi.<br />
mogvyavs aq teqsti pirveli himnisa, romlis magaliTzedac pirvelad amovxseniT<br />
buneba qarTuli himnografiis am Taviseburi leqsTwyobisa.<br />
es himni, romelic daculia X saukunis xelnawerSi, miqael modrekilis krebulSi,<br />
_ warmoadgens aRdgomis sagalobels. ekuTvnis igi X saukunis poets ivane minCxis da<br />
ikiTxvis Semdegnairad (ix. miqael modrekilis krebuli, gv. 509-510):<br />
1<br />
raJams moxuedi<br />
(5)<br />
(strofi)<br />
zeciT queyanad, [Ä] mÃsnelo Cueno,<br />
(10)<br />
da inebe Sen<br />
(5)<br />
SobaÁ dedisagan ubiwoÁsa,<br />
(11)<br />
cxovrebisaTÂs<br />
(5)<br />
adamis naTesavisa _<br />
(8)<br />
SecTomilisa, mraval-mowyale!<br />
(10)<br />
2<br />
(antistrofi)<br />
juars ecu ÃorciTa<br />
bunebiT uvnebeli RmrTeebaÁ,<br />
165<br />
(5)<br />
(10)
3<br />
(antistrofi)<br />
4<br />
(antistrofi)<br />
STahÃed quesknelad<br />
da ganaqarve mTavrobaÁ bnelisaÁ,<br />
da aRadgine<br />
bunebaÁ kacTaÁ danTqmuli,<br />
bunebaÁ kacTaÁ, da gadidebda.<br />
raJams daefal,<br />
macxovar, gulsa queyanisasa,<br />
cani iglovdes,<br />
da aRivsnes mnaTobni mwuxarebiTa,<br />
xolo ganaTldes<br />
bnelisa myofni, naTlisa _<br />
uxilavisa brwyinvalebiTa.<br />
saglovel iyo<br />
mixedvad pirsa mglovareTasa,<br />
raJams tirodes<br />
mwuxared aRvsebulni cremliTa,<br />
da eZiebdes<br />
guamsa mas sameufosa,<br />
sam dRe kacTaebr mkudrad Serac-<br />
xils.<br />
sagalobeli Seicavs 9 stroful erTeuls, dawerils am sazomiT, aseTi stroful-taepobrivi<br />
wyobiT; aq Cven davbeWdeT pirveli oTxi strofuli erTeuli. sruli<br />
teqsti am sagalobelisa gamoqveynebuli gvaqvs wignSi: `Zvel-qarTuli sasuliero poezia~,<br />
gv. 19-21. mogvyavs agreTve meore himni, romlis saleqso forma Cven amovxseniT<br />
zemoTmoyvanil pirvel himnTan erTad da romelic gamoqveynebuli gvaqvs wignSi: `Zvel-qarTuli<br />
sasuliero poezia~, gv. 30-31.<br />
es meore himni, _ sagalobeli `aqebdiTsa~, _ ekuTvnis imave meaTe saukunis poets<br />
ivane minCxis. moTavsebulia igi miqael modrekilis zemoT-dasaxelebul krebulSi X<br />
saukunisa. sagalobeli miZRvnilia Tevdosi mefisadmi da ikiTxvis Semdegnairad:<br />
a<br />
(strofi)<br />
b<br />
(antistrofi)<br />
mwyemso keTilo’<br />
saRmrToTa<br />
samwysoTao,<br />
Rirso mefeo,<br />
Sen emsgavse mnesa mas goniersa,<br />
miÁRe talanti uflisa SenisaÁ,<br />
ganamravle igi’<br />
da miuZRuane<br />
mraval-nawilad’<br />
mimniWebelsa.<br />
. . .<br />
Rirso mefeo’<br />
sanatrelo Tevdosi,<br />
gxadis meoxad<br />
mefeÁ Cueni, madidebeli Seni,<br />
da pativ-scems dResaswaulsa Sensa;<br />
iTxove qristeÁsgan’<br />
da Sen-Tanave<br />
gÂrgÂnosan yos’<br />
sasufevelsa.<br />
166<br />
(5)<br />
(11)<br />
(5)<br />
(8)<br />
(10)<br />
(5)<br />
(10)<br />
(5)<br />
(11)<br />
(5)<br />
(8)<br />
(10)<br />
(5)<br />
(10)<br />
(5)<br />
(11)<br />
(5)<br />
(8)<br />
(10)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(11)<br />
(11)<br />
(6)<br />
(5)<br />
(5)<br />
(5)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(11)<br />
(11)<br />
(6)<br />
(5)<br />
(5)<br />
(5)
sagalobeli Seicavs oTx stroful erTeuls, dawerils am sazomiT; Cven aq davbeWdeT<br />
ori maTgani, 1 _ strofi, 4 _ antistrofi. sagalobels boloSi, mexuTe antistrofis<br />
saxiT darTuli aqvs qebaÁ mariamisi, dawerili imave sazomiT. ikiTxvis igi<br />
Semdegnairad:<br />
uzeSTaes xar’<br />
qebulebaTa, Rirso,<br />
uSuenieres<br />
yovelTa samkaulTa, RmrTis-mSobelo,<br />
unaTles mnaTobTa samyaroÁsaTa,<br />
rameTu saRmrToÁTa’<br />
naTliTa savse<br />
maradis hnaTob’<br />
winaSe RmrTisa.<br />
moyvanili leqsis ganmartebisaTvis saWiroa aRvniSnoT Semdegi.<br />
Tevdosi, visdamic aris miZRvnili es sagalobeli, warmodgenili iyo rogorc idealuri<br />
mefe `mwyemsi keTili~ (araa interess moklebuli aRvniSnoT aq Sexvedrebi n.<br />
baraTaSvilisa X saukunis am ZeglTan. SeadareT dasawyisi n. baraTaSvilis poemisa<br />
`bedi qarTlisa~: `mwyemso keTilo, Sens wmida samwysos...~ da dasawyisi aq moyvanili<br />
sagalobelisa: `mwyemso keTilo’ saRmrToTa samwysoTao...~).<br />
`mefeÁ Cueni~, romelsac aq moixsenebs ivane minCxi, da visi saxeliTac igi laparakobs,<br />
aris dasavleT saqarTvelos mefe giorgi II (922-957 ww.), romlis Tanamedrove<br />
da TanamoRvawe iyo minCxi.<br />
giorgi II didad afasebda minCxs, rogorc poets. minCxis erT-erT sagalobels daculi<br />
aqvs warwera: `ese galobani mas kargsa giorgi mefesa, didsa, didiTa vedrebi-<br />
Ta aRuwervebian minCxisada~.<br />
rogorc magaliTi sagalobelTa leqsTwyobisa mogvyavs agreTve mesame himni, stiqaroni<br />
`aqebdiTsa~, romelic ekuTvnis X saukunis ganTqmul poets miqael modrekils.<br />
daculia es sagalobeli miqaelis cnobil krebulSi da ikiTxvis Semde-gnairad:<br />
a<br />
adamis Txemsa zeda<br />
(7)<br />
(strofi) juars-ecu meore adam ÃorciTa, qristჱ,<br />
(12)<br />
(7)<br />
da mamasa Sehvedre<br />
(12)<br />
cxovels-myofeli suli Seni ubiwoÁ;<br />
(7)<br />
avazakman gicna Sen,<br />
(12)<br />
ZeÁ RmrTisaÁ, vnebul ÃorciTa vnebadiTa,<br />
(7)<br />
aRsaarebiT Ãma yo:<br />
(7)<br />
`momiÃsene, ufalo,<br />
(11)<br />
moslvasa mas Sensa kualad didebiT~.<br />
b<br />
(antistrofi)<br />
167<br />
(5)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(11)<br />
(11)<br />
(6)<br />
(5)<br />
(5)<br />
(5)<br />
gangexunes SiSiT bWeni<br />
zesknels caTani, qriste, RmrTisa sityuao,<br />
raJams aRhmaRldi zecad<br />
mTisa misgan wmidisa zeTisxilTaÁsa;<br />
Rrubelman Segiwynara,<br />
uÃorcoTa gicnes da SiSiT RaRad-yves:<br />
`aRaxueniT bWeni,<br />
zecis eris-mTavarno,<br />
da Sevides meufeჲ didebisaჲ!~<br />
sagalobeli Seicavs eqvs stroful erTeuls, dawerils am sazomiT, aseTi stroful-taepobrivi<br />
wyobiT; Cven aq davbeWdeT ori maTgani: 1 _ strofi, da 4 _ antistrofi.<br />
(7)<br />
(12)<br />
(7)<br />
(12)<br />
(7)<br />
(12)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)
II<br />
kavSiri Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso formisa<br />
berZnuli lirikis saleqso formasTan.<br />
rodesac ki Cven amovSifreT Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis leqsis saxeoba,<br />
CvenTvis maSinve naTeli gaxda uaxloesi naTesaoba qarTuli himnografiis saleqso<br />
formisa berZnuli lirikis saleqso formasTan.<br />
vinc ki gacnobilia Zvel berZnul poezias, mas, rasakvirvelia, kargad moexseneba,<br />
rom Zvel berZnul qorul lirikaSi swored amave saxis leqsTwyoba iyo miRebuli, _<br />
stroful-taepobrivi rTuli ritmikiT.<br />
qorul lirikaSi Cven gvaqvs iseTive monacvleoba strofebisa da antistrofebisa,<br />
rogorc qarTuli himnografiis leqsSi.<br />
amave dros qorul lirikaSi Cven gvaqvs aseTive rTuli taepobrivi wyoba, yovel<br />
strofSi Sewyoba sxvadasxva sazomis mqone taepebisa.<br />
qoruli lirikis es uaRresad Taviseburi da dinamiuri leqsi gadmovida berZnul<br />
dramaSiac, saxeldobr berZnuli dramis im nawilebSi, sadac gamodis qoro. (ase, magaliTad,<br />
sofokles tragediaSi `oidipos mefe~ Cven gvaqvs 13 nakveTi, sadac ixmareba qoruli<br />
lirikis es specifikuri saleqso forma strofebisa da antistrofebis saxiT;<br />
tragediaSi `oidipos kolonoSi~ _ 15 nakveTi; tragediaSi `antigone~ _ 17 nakveTi).<br />
rodesac Cven pirvelad amovxseniT qarTuli himnografiuli poeziis leqsis saxeoba,<br />
swored am faqtma, _ rom qarTuli himnografiis leqsi Tavisi struqturiT emTxveva<br />
qoruli lirikis stroful-taepobrivs aRnagobas, _ dagvidastura Cveni daskvnis<br />
siswore. aq saWirod vsTvliT aRvniSnoT amasTan, rom rodesac Cven pirvelad amovxseniT<br />
qarTuli himnografiis leqsi, Cven am dros jer kidev ar vicnobdiT saSual<br />
saukuneTa berZnul qristianul poezias (igi saerTod nakleb Seswavlilia da<br />
araa ise farTod cnobili), Cven vicnobdiT mxolod Zvel-berZnul qorul lirikas<br />
da qoruli lirikis saleqso formebs Zvel-berZnul dramaSi.<br />
xolo mas Semdeg, rac gavecaniT berZnuls saSual saukuneTa qristianul poezias,<br />
es Cveni daskvnebi kidev ufro ganmtkicda.<br />
saqme is aris, rom berZnuli qristianuli poeziis forma igivea, rac Zveli berZnuli<br />
qoruli lirikisa. ase, _ berZnuli qristianuli poeziis irmosi _ igivea, rac<br />
qoruli lirikis strofi, qristianuli poeziis tropari _ igivea, rac qoruli lirikis<br />
antistrofi.<br />
garda imisa, rom berZnuli qristianuli poezia icavs Zveli qoruli lirikis stroful-taepobriv<br />
aRnagobas strofebisa da antistrofebis saxiT, qristianul poeziaSi<br />
Cven gvaqvs amave dros aseTive rTuli taepobrivi wyoba, rTuli taepobrivi ritmika,<br />
yovel strofSi Sewyoba sxvadasxva sazomis mqone taepebisa.<br />
amrigad, qristianuli poezia agrZelebs Zveli berZnuli qoruli lirikis tradiciebs.<br />
TavisTavad es faqti, rom qristianuli xanis poezia qoruli lirikis memkvidre<br />
yofila, moulodnels aras Seicavs da es savsebiT bunebrivicaa. qoruli lirikis<br />
forma Zvel saberZneTSi gamoiyeneboda religiuri elferis mqone himnebisaTvis. amas-<br />
Tan qorul lirikas farToO saxalxo gavrceleba hqonda, _ qoruli lirikis forma<br />
es iyo forma qoruli, sagundo sagaloblebisa, _ da poeziis am formam moaRwia<br />
qristianul epoqamde. xolo axal istoriul epoqaSi es forma gamoyenebul iqmna axali<br />
religiisaTvis; aq arsebiTad araferi Secvlila, Seicvala mxolod saxelebi, _<br />
zevsis saxeli Seicvala ufalis saxeliT, apolonis da dionisos saxelebi Seicvala<br />
qristes saxeliT, heras da demetras saxelebi Seicvala mariamis saxeliT.<br />
amrigad, rogorc irkveva, qristianuli xanis himnografiuli poeziis formas uZvelesi<br />
saTaveebi aqvs, igi aris memkvidre Zveli qoruli lirikisa.<br />
168
IV<br />
Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis saleqso forma _<br />
silaburi ukveTeli leqsi (sagalobelTa `marcvledi~) da misi metruli struqtura.<br />
nusxa silaburi ukveTeli leqsis taepobriv sazomTa.<br />
Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis ZiriTadi saleqso forma, rogorc amis<br />
Sesaxeb ukve gvqonda saubari, es aris silaburi ukveTeli leqsi (sagalobelTa `marcvledi~.<br />
am leqsTwyobis _ silaburi ukveTeli leqsis _ metruli struqturis safuZvels<br />
Seadgens ara terfi (rogorc es gvaqvs tonursa da qvantiteturs metrul leqsTwyobaSi),<br />
ara silaburi muxledi (rogorc es gvaqvs silaburi leqsTwyobis ZiriTad<br />
saxeobaSi, kerZod qarTul silabur muxledovan leqsSi), aramed taepi, mTlianad aRebuli.<br />
am leqsTwyobaSi, _ silabur ukveTel leqsSi, _ yoveli taepi warmoadgens<br />
erTs mTlians, ukveTel silabur erTeuls (romelic grZel taepebSi ganiyofeba moZravi<br />
cezuriT); taepi aq araa danawevrebuli (gankveTili) mkvidr, ucvlel muxledebad,<br />
rogorc es Cven gvaqvs silabur muxledovan leqsSi.<br />
silaburi ukveTeli leqsis taepobrivi sazomebi Semdeg jgufebad ganiyofeba.<br />
A. martivi sazomebi:<br />
a. monometruli sazomebi anu muxled_taepebi.<br />
b. polimetruli anu ukveTeli moZrav-cezuriani sazomebi.<br />
B. Senadgeni sazomebi, aRniSnuli cezurebiT.<br />
martivi sazomebis pirveli (a) qve-jgufi _ monometruli sazomebi _ Seicavs taepebs<br />
or-marcvledidan _ cxra-marcvledamde. es monometruli sazomebi anu muxledtaepebi<br />
am leqsTwyobaSiac igivea, rac muxledovan silabur leqsSi.<br />
martivi sazomebis meore (b) qve-jgufi _ polimetruli anu ukveTeli moZrav-cezuriani<br />
sazomebi Seicavs taepebs aT-marcvledidan Tvramet-marcvledamde. igi or wyebad<br />
ganiyofeba:<br />
aT _ camet marcvledni (iambikonis mimdgomni);<br />
ToTxmet _ Tvramet marcvledni (Sairis mimdgomni).<br />
dasasrul, sazomebis meore jgufi: Senadgeni sazomebi, aRniSnuli cezurebiT.<br />
im wesebiT mixedviT, romelic miRebulia himnografiuli poeziis iambikonuri sazomebisaTvis,<br />
irkveva Semdegi: rodesac himnografiul leqsSi erTimeoris gverdiT<br />
uwevs ori mokle zomis saleqso erTeuli, romelTa marcvlebis saerToO ricxvi ar<br />
aRemateba Tormet-camet marcvleds (e. i. iambikonuri sazomis moculobas), xdeba ma-<br />
Ti dakavSireba erTi Senadgeni taepis saxiT. aseT Senadgen taepSi gaerTianebuli mokle<br />
saleqso erTeulebi (naxevar-taepebi) ganiyofeba erTmaneTisagan mkvidri cezuriT,<br />
rac aRiniSneba xolme metruli punqtuaciiT.<br />
aseTia struqtura silaburi ukveTeli leqsis taepobrivi sazomebisa.<br />
IV<br />
Zvel-qarTuli `WaSniki~ IX-X saukuneTa `Zlispirni~<br />
(kodeqsi sagalobelTa stroful-taepobrivi saleqso sazomebisa<br />
musikaluris kompoziciebiT)<br />
mkiTxvels, rasakvirvelia, kargad moexseneba, rom qarTuls enaze arsebobs ars poetica<br />
_ `WaSniki~, romelic Sedgenilia XVIII saukunis pirvel naxevarSi poetis mamuka<br />
baraTaSvilis mier. `WaSnikSi~ aRnusxulia saleqso sazomebi, romelic miRebuli iyo<br />
qarTul silabur muxledovan leqsTwyobaSi XVIII saukuneSi.<br />
aseTive saxis Zegli arsebula Zvel-qarTul mwerlobaSiac.<br />
es aris Zvel-qarTuli WaSniki IX-X saukuneTa, romelsac ewodeba `Zlispirni~. es<br />
Zegli _ `Zlispirni~ aris kodeqsi sagalobelTa stroful-taepobrivi saleqso sazome-<br />
169
isa, musikaluris kompoziciebiT. am ZeglSi aRnusxulia da sistemaSi moyvanili yvela<br />
saleqso sazomebi, romlebic ki ixmareboda Zvel-qarTul silabur ukveTel leqs-<br />
Si, sagalobelTa `marcvledSi~.<br />
aq saWiroa aRvniSnoT amasTan, rom es Zegli `Zlispirni~ Cven gamovavlineT da mis<br />
Sinaarss gavecaniT ukanasknel xanebSi, rodesac es wigni ukve dawerili iyo da misi<br />
ZiriTadi nawili ukve dabeWdili. (dabeWdili iyo mTlianad wignis pirveli nawili,<br />
beWdvis procesSi iyo damatebani).<br />
isic unda iTqvas amasTan, rom mniSvnelobas am Zeglisas, ZlispirTa krebulisas,<br />
_ romelic saleqso sazomebis krebuli aRmoCnda, _ Cven verc ki gavigebdiT, Tu ki<br />
ukve amoxsnili ar gvqonoda Zvel-qarTuli himnografiis leqsiTi forma, silaburi<br />
ukveTeli leqsis (sagalobelTa `marcvledis~) leqsiTi saxeoba, ar gvqonoda dadgenili<br />
metruli punqtuaciis mniSvneloba.<br />
am Zeglis _ `ZlispirTa~ krebulis gamovlenis sababi Semdegi gaxda.<br />
mas Semdeg, rac davadgineT, rom Zvel-qarTuli himnografiis Zeglebi leqsad aris<br />
naweri, Cvens yuradRebas iqcevda am leqsTa zedwerilebi, rac CvenTvis auxsneli rCeboda.<br />
saqme is aris, rom yovel calke galobas TavSi aqvs darTuli mokle zedwerilebi<br />
aseTi tipisa:<br />
`soflisa zRuaÁ aRZrul ars~ _ amaT zeda~.<br />
`viTarca raÁ sions~ _ amaT zeda~.<br />
`uxilavTa mxilvelman~ _ amaT zeda~.<br />
`zRÂsa mis mewamulisa~ _ amaT zeda~.<br />
zogjer ki (ufro xSirad) aseT zedwerilebs boloSi arc ki emateba es bolodanarTi<br />
_ `amaT zeda~, da galobaTa mokle zedwerilebi aseT saxes atarebs: `soflisa<br />
zRuaÁ aRZrul ars~, `viTarca raÁ sions~ da misTanani.<br />
aviRoT magaliTisaTvis zemoT-dabeWdili `galobani sinanulisani~ daviT aRmaSeneblisa.<br />
es `galobani~, rogorc vnaxeT, rva galobisagan Sesdgeba, romelTagan Tvi-<br />
Teuli galoba calke damoukidebeli stroful-taepobrivi sazomiT aris naweri. da<br />
Cven vxedavT, rom aq yovel galobas, dawerils aseTi gansxvavebuli stroful-taepobrivi<br />
sazomiT, aqvs zemoT-moyvanili tipis zedwerilebi, saxeldobr:<br />
galoba I: `wamis-yofiTa~ (_ amaT zeda).<br />
` II: `RmerTo macxovaro~ (_ amaT zeda).<br />
` III: `raJams esma (_ amaT zeda).<br />
` IV: `Senda aRvimsTobT (_ amaT zeda).<br />
` V: `danTqmuli RelvaTa~ (_ amaT zeda).<br />
` VI: `yrmaTa babilons~ (_ amaT zeda).<br />
` VII: `Seuwuvelman mayualman~ (_ amaT zeda).<br />
` VIII: `mtჳrTvelman gamouTqumelad~ (_ amaT zeda).<br />
ras aRniSnavs es zedwerilebi? safiqrebeli xdeboda, rom aq gvaqvs:<br />
a) an saleqso sazomebis maCveneblebi;<br />
b) an maCveneblebi sagalobelTa musikisa (`galobani~, rogorc cnobilia, igalobeboda);<br />
g) an, rac ufro safiqrebeli iyo, aq unda gvqonoda maCvenebeli erTdroulad saleqso<br />
sazomisa da musikisa. marTlac, rogorc es kargad cnobilia Zveli lirikis<br />
istoriidan, lirikuli poeziis dargebi _ melika da qorika _ ganuyrelad dakavSirebuli<br />
iyo musikasTan. yovel lirikul teqsts axlda xolme sagangebo hangi, galoba.<br />
amis gamo iyo, rom, kerZod, himnografiul poeziaSi himnebs, _ TviT teqsts, _ `galobani~<br />
erqva.<br />
rom es zedwerilebi yovel SemTxvevaSi saleqso sazoms aRniSnavda (dakavSirebiT<br />
musikasTan, Tu daukavSireblad), amas gvafiqrebinebda analogiuri magaliTebi Semdgomi<br />
epoqis qarTuli poeziidan. mkiTxvelma moigonos analogiuri zedwerilebi saleqso<br />
sazomebisa aRorZinebis xanis qarTul poeziaSi, magaliTad, besikTan: `Tejlisis<br />
xmazed~, `xma _ gulamoskvniTi~, `xma _ mrisxanebiTi~; anda daviT guramiSvilTan<br />
170
zedwerili _ miTiTebani saleqso sazomebisa _ `axa, wmida kopale~, `patara qalo Tinao~,<br />
`eo_meo, qalo, qalTa mzeo~, `ager miRmar axosa~ da sxvani.<br />
raki amrigad yvelaferi miuTiTebda imaze, rom himnografiuli teqstebis zemoTaRniSnul<br />
zedwerilebSi gvaqvs saleqso sazomebis saxelwodebani, Cven SevudeqiT<br />
amoweras aseTi zedwerilebisas, romlebic ki himnografiul teqstebze muSaobis<br />
dros gvxvdeboda. bolos zedwerilebis aseT kartoTekaSi ramdenime aseuli saxelwodeba<br />
dagvigrovda. es miuTiTebda himnografiuli leqsis sazomTa did simdidreze<br />
(rac isedac aSkara iyo TviT moRweuli himnografiuli Zeglebis sazomTa marTlac<br />
saocari mravalgvarobisa da mravalsaxeobis mixedviT).<br />
himnografiul teqstebze muSaobisas Cven, cxadia, imasac vaqcevdiT yuradRebas,<br />
rom iqneb Segvxvedroda am zedwerilebis mimdgomi himnebi, romlebic dawyebuli<br />
yofiliyos im sityvebiT, zedwerilebSi rom aris aRniSnuli (e. i. iseTi himnebi, romlebic<br />
iwyebodes sityvebiT: `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~, `viTarca raÁ sions~ da<br />
misTanani).<br />
magram himnografiul teqstebze xangrZlivi muSaobis manZilze Cven ver mivageniT<br />
verc erTs aseTs teqsts, romelic dawyebuli yofiliyos zedwerilebSi aRniSnuli<br />
sityvebiT. mxolod sul bolo dros es Zieba SedegiT dagvirgvinda.<br />
himnografiuli poeziis did krebulSi, miqael modrekilis cnobils xelnawerSi,<br />
romelic ara erTgzis vaxseneT, TavSi moTavsebulia himnografiuli teqstebis erTi<br />
wyeba, romlis saxelwodebaa `Zlispirni~ anu `Zlispirni da RmrTismSobelisani~.<br />
es Sesavali nawili am krebulisa Zalze dazianebulad aris moRweuli; araa Senaxuli<br />
dasawyisi, amasTan teqsti Zalze xarvezovania, SeiZleba iTqvas dafleTilia<br />
Sinaarsoblivad, aklia teqstis sxvadasxva nawilebi, xolo daculi nawilebic araa<br />
TanrigiT erTmaneTs miyolebuli (saerTo moculobiT dakargulia, rogorc irkveva<br />
rveulebrivi aRricxvidan, teqstis or-mesamedze meti).<br />
miqael modrekilis krebulze Cven xangrZlivad vmuSaobdiT, magram swored es<br />
Sesavali nawili Cven bolomde Seuswavleli dagvrCa.<br />
es gamowveuli iyo imiT, rom, jer erTi, xelnaweris es nawili, rogorc aRvniSneT,<br />
Zalze dazianebulia da amitom misi Seswavla bolosaTvis gadavdeviT. amas garda,<br />
am nawilis himnografiulma teqstebma pirvelis Tvalis gadavlebiT ar miiqcia<br />
Cveni yuradReba, da TiTon xasiaTic am himnografiuli teqstebisa pirveli gacnobisas<br />
gaugebari darCa. igi ar iyo arc `galobani~, arc stiqaronTa CemTvis manamde<br />
nacnobi saxeoba. amitom iyo, rom am dazianebul teqstebze muSaoba bolosTvis movitoveT,<br />
raTa mas, ZiriTadi muSaobis Semdeg, davbrunebodiT.<br />
Cven CavatareT muSaoba yvela ZiriTadi himnografiuli teqstebis Sesaswavlad, ramac<br />
Zalze didi dro moiTxova, da mxolod am bolo dros mogveca saSualeba davbrunebodiT<br />
am ukanasknels Seuswavlelad darCenil teqstebs, romelic moTavsebulia<br />
miqael modrekilis krebulis TavSi.<br />
da aq Cven sruliad moulodneli aRmoCena mogveloda.<br />
miqael modrekilis krebulis am Sesaval nawilze muSaobis dawyebisas Cven jer<br />
CavatareT teqnikuri aRweriloba da SevudeqiT teqstebis gacnobas; amoviwereT zogierTi<br />
teqstebis dasawyisi; kerZod, amoviwereT erTi `Zlispiri~, romelic iwyeba<br />
sityvebiT: `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~. am leqsma miiqcia Cveni yuradReba Tavisi<br />
Rrma poeturobiT; da Cven maSinve mogvagonda, rom es leqsi `Zlispiri~, iwyeba swored<br />
imave sityvebiT, romelic Cven gvxvdeba himnografiuli teqstebis zedwerilebSi<br />
da romelic Cven saleqso sazomis maCveneblad migvaCnda.<br />
gadavSinjeT danarCeni teqstebi, da aqac aseTive suraTi aRmoCnda; yvela gaSinjuli<br />
leqsebi _ Zlispirebi iwyeboda imave sityvebiT, romlebic warmodgenilia himnografiuli<br />
teqstebis zedwerilebSi.<br />
aSkara iyo, rom Cvens winaSe ZlispirTa krebulis saxiT idva WaSniki, maCvenebeli<br />
sagalobelTa saleqso sazomebisa.<br />
171
da ara mxolod saleqso sazomebisa; saleqso sazomebTan erTad igi, cxadia, warmoadgens<br />
sagalobelTa musikis maCvenebelsac; yovel aseT leqsTan _ ZlispirTan aRniSnulia<br />
misi galobac _ Zvel-qarTuli sanoto niSnebiT (nevmebiT).<br />
magram jer SevCerdeT am Zlispirze `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~, romelmac pirvelad<br />
miiqcia Cveni yuradReba. unda iTqvas, rom es leqsi _ Zlispiri namdvili poeturi<br />
Sedevria.<br />
avtori am leqsisa, romelic Senaxulia X saukunis xelnawerSi, aris, rogorc<br />
Semdeg gamoirkveva, VIII-IX saukuneTa ganTqmuli qarTveli mgosani grigol xanZTeli<br />
(758-860 ww).<br />
kerZod, gasaocaria ucnauri Sexvedra Cveni poetis nikoloz baraTaSvilisa VIII-<br />
IX saukuneTa am Zvel-qarTvel avtorTan.<br />
nikoloz baraTaSvilis leqsi `Cemi locva~ TiTqos dawerilia mas Semdeg, rac<br />
man gadaikiTxa grigol xanZTelis es Zlispiri `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~. nikoloz<br />
baraTaSvilis leqsi TiTqos warmoadgens grigol xanZTelis leqsis pasuxs.<br />
mkiTxvels, rasakvirvelia, kargad axsovs Semdegi adgili n. baraTaSvilis leqsidan<br />
`Cemi locva~:<br />
cxovrebis wyarov, masv wmidaTa wyalTagan SenTa,<br />
damanTqe masSi salmobani gulisa senTa!<br />
ara dahqrolon navsa Cemsa qarTa vnebisa,<br />
aramed moec mas sadguri myudroebisa!<br />
gadavikiTxoT amis Semdeg grigol xanZTelis leqsi.<br />
ramdeni saerTo aqvs n. baraTaSvilis leqss grigol xanZTelis leqsTan Tavisi<br />
saerTo suliT!<br />
ai TviT es leqsi-Zlispiri grigol xanZTelisa.<br />
Zlispiri<br />
1<br />
(strofi)<br />
2<br />
(antistrofi)<br />
soflisa zRuaÁ aRZrul ars<br />
RelviTa codvisaÁTa,<br />
saSinelad damnTqams me,<br />
da movivltvi Senda navTsayudlisa,<br />
da esreT giRaRadeb:<br />
danTqmisagan miჴsen me’ _<br />
mraval-mowyale!<br />
qalwulo dedofalo,<br />
romelman gჳSev sityuaÁ<br />
dausabamoÁ ჴorciT,<br />
daacxrven Relvani ganZჳnebulni,<br />
gulis-sityuani Cemni,<br />
da moec sulsa Cemsa’<br />
siwmide saRmrToÁ!<br />
aRsaniSnavia, rom grigol xanZTelisa da n. baraTaSvilis leqsebs aerTebs ara marto<br />
saerTo ganwyobileba, aramed aq aris Sexvedra TviT saxeebisa da calke gamoT-<br />
qmebisac ki; ase, SeadareT:<br />
grigol xanZTeli<br />
da moviltvi<br />
Senda navTsayudlisa...<br />
soflisa zRuaÁ aRZrul<br />
RelviTa codvisaÁTa...<br />
danTqmisagan miჴsen me,<br />
mraval-mowyale...<br />
172<br />
n. baraTaSvili<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
aramed moec<br />
mas sadguri myudroebisa...<br />
ara dahqrolon navsa Cemsa<br />
qarTa vnebisa...<br />
damanTqe masSi<br />
salmobani gulisa senTa...
da moec sulsa Cemsa<br />
aramed moec...<br />
siwmide saRmrToÁ...<br />
anda SeadareT grigol xanZTelis leqsSi: `daacxrven Relvani ganZÂnebulni, gulis-sityuani<br />
Cemni~ da n. baraTaSvilisa: `...salmobani gulisa senTa~.<br />
n. baraTaSvili, rasakvirvelia, ar icnobda X saukunis xelnawerSi damarxuls<br />
grigol xanZTelis Zlispirs. aq Cven gvaqvs kongenialuri Sexvedra ori geniosi mgosnisa.<br />
magram davubrundeT kvlevis uSualo sagans, ZlispirTa krebulis, leqsTa am<br />
WaSnikis raobis dadgenas.<br />
grigol xanZTelis zemoT-moyvanili Zlispiris stroful erTeulSi Cven gvaqvs,<br />
rogorc vnaxeT, Semdegi zomis taepebi, Semdegis TanamimdevrobiT: 7-marcvledi, 7-marcvledi,<br />
7-marcvledi, 11-marcvledi, isev 7-marcvledi da bolos 12-marcvledi (romelic<br />
bunebrivi prozodiiT ganiyofeba 7 da 5 marcvledebad).<br />
aviRoT amis Sendeg himnebi, romlebsac TavSi darTuli aqvT zedwerili: `soflisa<br />
zRuaÁ aRZrul ars...~.<br />
aseTia, magaliTad, sagalobeli X saukunis qarTveli poetis iovane mtbevarisa,<br />
galobani Sobisani, V galoba (daculia miqael modrekilis krebulSi, gv. 74).<br />
aseTia sagalobeli IX-X saukunis anonimi avtorisa, warweriT `qarTulni~, _ galobani<br />
naTelTani, V galoba (daculia miqael modrekilis krebulSi, gv. 162-163).<br />
da Cven vxedavT, rom es galobani, romelTa TavSi Cven gvaqvs es zedwerili `soflisa<br />
zRuaÁ aRZrul ars...~, dawerilia zustad imave sazomiT, imave stroful-taepobrivi<br />
wyobiT, rogorc Zlispiri `soflisa zRuaÁ aRZrul ars...~.<br />
1<br />
(strofi)<br />
2<br />
(antistrofi)<br />
3<br />
(antistrofi)<br />
4<br />
(antistrofi)<br />
iovane mtbevari (X sauk.)<br />
galobani Sobisani<br />
galobaÁ V<br />
`soflisa zRuaÁ aRZrul [ars...]~<br />
esera TÂsTa Tana<br />
movals qristÀ meufeÁ!<br />
saxleul veqmnneT Rirsad<br />
da SeviwynaroT suliTa gulsa Sina,<br />
raTa moviRoT misgan<br />
nayofi simarTlisaÁ ’<br />
viTarca RmerT ars.<br />
ieses Zirisagan<br />
morCi aRyuavebuli,<br />
sasoebaÁ warmarTTaÁ<br />
aRmoscenda, romlisa nayofiTa<br />
ganikurna simwareÁ<br />
xisa mis cnobadisaÁ’<br />
da macxovnna Cuen.<br />
sakrvelTa codvisaTa<br />
ganhxeTqs dRes macxovari<br />
Sekruli saxuevliTa,<br />
da ganamdidrebs daglaxakebulTa.<br />
iesu saxieri<br />
nefsiT siglaxakiTa’<br />
viTarca RmerT ars.<br />
Relvani amaoni<br />
gulis-sityuani Cemni<br />
173<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)
1<br />
(strofi)<br />
2<br />
(antistrofi)<br />
mÃdom meqmnes me uwyalod,<br />
aw aRZrulni mterisa mier zakÂT,<br />
aramed Sen, qalwulo,<br />
mimiZeRu me myudrosa’<br />
navTsayudelsa.<br />
anonimi (IX-X ss.)<br />
galobani naTelTani<br />
galobaÁ V<br />
`soflisa zRuaÁ aRZrul [ars...]~<br />
tyavisa samoselsa<br />
ganiZarcuavs dRes adam<br />
iordanesa Sina<br />
da Seimoss naTlisa samoselsa<br />
saRmrToÁTa miT madliTa<br />
sulisagan da wylisa’<br />
ganaxlebulsa.<br />
mdinare madlisaÁ da<br />
saSuebeli sulisaÁ<br />
masu Cuen naTlis-RebiTa<br />
SeniTa dRes, Zeo mxolod Sobilo,<br />
da ganbanaÁ codvaTaÁ<br />
momaniWe, saxier’,<br />
naTlis-RebiTa.<br />
aseTive suraTi gvaqvs Cven yvela ZlispirebSi gamouklebliv. yoveli himnografiuli<br />
leqsi, romlis zedwerilSiac aRniSnulia sazomis maCvenebeli (rogorc, magaliTad,<br />
zemoT-moyvanil teqstebSi _ `soflisa zRuaÁ aRZrul ars~), zustad imeorebs<br />
im saleqso sazoms, im stroful-taepobriv wyobas, romelic warmodgenilia amave saxelwodebis<br />
ZlispirSi (e. i. ZlispirSi, romelic iwyeba zedwerilSi miTiTebuli sityvebiT).<br />
sakiTxi, amrigad, savsebiT naTelia. irkveva, rom krebuli `Zlispirni~ _ es aris<br />
saleqso WaSniki, saleqso sazomebis kodeqsi (musikaluri kompoziciis darTviT).<br />
silaburi ukveTeli leqsis leqsTawyobis<br />
sxvadasxva sakiTxebi<br />
aRvniSnavT aq Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis metrikis zogierT Taviseburebas.<br />
hipermetria da lipometria. sazomTa monacvleoba (hipostasuri Senacvleba).<br />
iseve rogorc berZnuli himnografiis leqsSi, qarTuli himnografiis silabur ukveTel<br />
leqsSi dasaSvebad iTvleba calkeul taepTa hipermetria (marcvlis metoba<br />
taepSi) da lipometria (marcvlis dakleba taepSi).<br />
qarTuli silaburi ukveTeli leqsi ara iSviaTad mimarTavs monaTesave, marcvledobiT<br />
axlo mdgomi sazomebis monacvleobas (hipostasuri Senacvleba). ase, magali-<br />
Tad, erTmaneTs zogjer enacvleba 7-marcvledi da 8-marcvledi monometri; aseve er-<br />
TmaneTs enacvleba dimetruli 10-marcvledi da 11-marcvledi; iambikonuri dimetris<br />
12-marcvleds zogjer enacvleba 13-marcvledi (hipermetria), an 11-marcvledi (lipometria);<br />
da sxvani.<br />
dieresi da sineresi.<br />
Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis metrikaSi (iseve rogorc berZnul metrikaSi)<br />
miRebulia dieresi da sineresi.<br />
174<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(11)<br />
(7)<br />
(7)<br />
(5)
qarTul leqsSi naxevarxmovani Á da naxevarxmovani u (brjgu), wesis Tanaxmad, ar<br />
hqmnian marcvals, taepis marcvalTa saTvalavSi isini mxedvelobaSi ar miiRebian. magram<br />
calkeul SemTxvevebSi isini CaiTvlebian rogorc srulxmovanni (dieresi), e. i.<br />
naxevarxmovani Á gamoiTqmis rogorc srulxmovani i, naxevarxmovani u gamoiTqmis rogorc<br />
srulxmovani u.<br />
sineresi Zvel-qarTul silabur leqsSi SemdegSi gamoixateba:<br />
a) ori erTimeoris gverdiT mdgomi xmovani zogjer erTiandeba erTi xmovanis saxiT;<br />
ase, sineresis SemTxvevaSi, magaliTad, sityva `ganaaxla~ CaiTvleba ara oTxmarcvlovnad,<br />
aramed sammarcvlovnad (erTiandeba ori a). aseve, rodesac sityva iwyeba<br />
imave xmovniT, romliTac dasrulda wina sityva, dasaSvebia sineresi; magaliTad `kaci<br />
igi~, sineresis SemTxvevaSi, CaiTvleba sam marcvlad, aseve `da aRvida~ sam marcvlad<br />
CaiTvleba.<br />
b) srulxmovani i da u sineresis SemTxvevaSi CaiTvlebian naxevarxmovnebad (e. i.<br />
xmovani i gamoiTqmis rogorc naxevarxmovani Á, xmovani u gamoiTqmis rogorc naxevarxmovani<br />
u).<br />
sityvaTa gankveTa-gadatana.<br />
Zvel-berZnul leqsTwyobaSi, rogorc cnobilia, miRebuli iyo sityvis orad gankveTa,<br />
gadatana erTi taepidan meore taepSi sityvis nawilisa.<br />
Zvel-qarTuli himnografiuli poeziis silabur ukveTel leqsSi Tumca iSviaTad,<br />
magram adgili aqvs sityvaTa aseTs gankveTa-gadatanas (rac aRiniSneba metruli punqtuaciis<br />
niSnis dasmiT sityvis gansakveT nawilTan).<br />
Zvel-qarTuli silaburi ukveTeli leqsis evfonia.<br />
Zvel-qarTuli himnografiis leqsSi miRebuli iyo aliteracia.<br />
dasasrul riTmis Sesaxeb. riTma ganuyreli nawilia Zvel-qarTuli silaburi muxledovani<br />
leqsisa, e. i. qarTuli klasikuri leqsisa, romelsac saTaveebi Zvel-qar-<br />
Tul xalxur poeziaSi aqvs.<br />
rac Seexeba himnografiul poezias, aq riTma miRebuli araa. Zvel-qarTuli himnografiuli<br />
poezia am SemTxvevaSi icavs Zveli berZnuli leqsTwyobis tradicias.<br />
riTma Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi mxolod sporadiulad gvxvdeba, rogorc,<br />
magaliTad, filipe beTlemelis leqsSi (isic saero poeziis tradiciuli metriT,<br />
Sairis sazomiT aris dawerili), miqael modrekilis himnebis calkeul pasa-<br />
JebSi, stefane sananoÁs-Zis sagalobelSi, adgil-adgil sxva himnebSiac. aq saWiroa<br />
xazi gavusvaT im garemoebasac, rom Zvel-qarTul himnografiul poeziaSi xmareba ri-<br />
Tmisa stilis darRvevadac ki iTvleboda. ase magaliTad, X saukunis himnografis<br />
stefane sananoÁs-Zis sagalobeli, romelic riTmovanad aris dawerili, ufro gvian<br />
xanaSi gadaukeTebiaT uriTmo himnis saxiT, da XI saukunis sagalobelTa krebulSi<br />
(S-4999) Setanilia es meore varianti, uriTmo himni.<br />
es rac Seexeba sakuTriv himnografiul poezias.<br />
xolo meore JanrSi, hagiografiul poeziaSi, sadac xmarebaSia Zvel-qarTuli silaburi<br />
ukveTeli leqsis meore saxeoba (taepobrivi ritmikiT), _ miRebulia riTma.<br />
`wyobili sityua ricxuedi~<br />
(mokle aRniSvniT: `wyobili sityua~)<br />
mesame saxeoba Zvel-qarTuli leqsTwyobisa aris `wyobili sityua ricxuedi~, anu<br />
mokle aRniSvniT `wyobili sityua~.<br />
Cven ukve gvqonda saubari imis Sesaxeb, rom termini `wyobili sityva~ farTe mniSvnelobiT<br />
aRniSnavda saerTod leqss; xolo gvian xanaSi es saxelwodeba `wyobili<br />
sityva~ specialurad miekuTvneba qarTuli leqsTwyobis im Taviseburs mesame saxeobas,<br />
romelzec aq gvaqvs saubari (ase, qarTuli leqsTwyobis es mesame saxeoba moixseneba<br />
saxelwodebiT `wyobili sityva~ besikTan). ramdenadac qarTuli leqsis am mesame<br />
saxeobis `wyobili sityvis~ ritmikas axasiaTebs ara `marcvledoba~ taepisa (marcvalTa<br />
saTvalavi taepSi), aramed `ricxvedoba~ taepTa (taepobrivi ritmika), sruli<br />
175
da zusti saxelwodeba qarTuli leqsis am mesame saxeobisa iqneba `wyobili sityva<br />
ricxvedi~.<br />
qvemoT Cven mokle aRniSvniT `wyobili sityva~ yovelTvis vgulisxmobT qarTuli<br />
leqsTwyobis am mesame saxeobas `wyobili sityva ricxvedi~.<br />
`wyobili sityvis~ teqstebi<br />
Zveli qarTuli mwerlobis pirveli aTaseulis ZeglebSi<br />
Zveli qarTuli mwerlobis ZeglTa Seswavlam Cven migviyvana im daskvnamde, rom<br />
Cveni welTaRricxvis pirveli aTaseulis ZeglebSi Cven gvaqvs nimuSebi aq dasaxelebuli<br />
leqsTwyobisa, `wyobili sityvisa~.<br />
am saxis leqsTwyobis nimuSebi Cven pirvelad gamovavlineT leonti mrovelis TxzulebaSi<br />
`cxoreba qarTvelTa~. saxeldobr gamoirkva, rom `wyobili sityviT~ yofila<br />
dawerili uZvelesi Zvel-qarTuli folkloruli teqstebi, Sesuli leonti mrovelis<br />
TxzulebaSi:<br />
1. glova qarTvelTa mefis farsman qvelisa (`mgosanTa~ Tqmuli);<br />
2. brZola mirvan qarTvelTa mefisa da durZukTa;<br />
3. brZola gmirTa da sastikeba haerisa;<br />
4. Tqmulebani farnavazze (sizmari farnavazisa; nadiroba farnavazisa da povna<br />
ganZisa).<br />
gamoirkva amasTan, rom `wyobili sityviT~ aris dawerili grigol xanZTelis<br />
`savedrebelni~ (I, I-a, II, III) da `qebaÁ klarjeTisa udabnoTaÁ~. `wyobili sityvis~ formiT<br />
aris dawerili agreTve `qebaÁ qarTulisa enisaÁ~. amave formiT aris dawerili<br />
iovane bolnelis `mRvdelT-moZRuarTaTÂs~ (Sesxma). amave formas `wyobil sityvas~<br />
iyenebs uZvelesi xanis qarTuli himnografia (egreTwodebulni sagalobelni `Zuelni<br />
qarTulni~).<br />
mas Semdeg, rac gamovavlineT `wyobili sityvis~ teqstebi Zvel-qarTuls originalur<br />
ZeglebSi, Cven SeviswavleT Zvel-qarTuli Targmnili Zeglebi.<br />
rogorc cnobilia, `wyobili sityvis~ tipis leqsTwyoba miRebuli iyo aRmosavlur<br />
poeziaSi semur enaTa. `wyobili sityvis~ klasikuri nimuSebi Cven gvaqvs Zvel-ebraul<br />
bibliaSi. Zvelma ebraulma poeziam ar icis sxva saxis leqsTwyoba, garda<br />
`wyobili sityvisa~.<br />
ibadeboda sakiTxi, Tu rogor aris gadmocemuli Zvel-qarTul mwerlobaSi Zveli<br />
ebrauli poeziis teqstebi, bibliis poeturi qmnilebani, `wyobili sityvis~ formis<br />
dacviT, Tu daucvelad?<br />
gamoirkva, rom `wyobili sityva~ imdenad damkvidrebuli forma yofila arqauli<br />
epoqis qarTuls mwerlobaSi, rom bibliuri poeziis teqstebi qarTulad uTargmniaT<br />
maTi formis `wyobili sityvis~ dacviT.<br />
ase, `wyobili sityviT~ aris gadmocemuli qarTulad daviTis fsalmuni. aseve<br />
`wyobili sityviT~ aris Targmnili bibliis cnobili galobani (galoba mosesi, I da<br />
II, da sxvani).<br />
`wyobili sityvis~ ritmuli struqtura<br />
(taepovani wyoba)<br />
Cven ukve gvqonda saubari imis Sesaxeb, rom `wyobili sityvis~ ritmuli struqturis<br />
safuZvels Seadgens ara `marcvledoba~ taepisa, ara muxledovani an terfovani<br />
wyoba taepTa (rogorc es gvaqvs silaburs, tonurs, qvantitetur leqsTwyobebSi), aramed<br />
taepovani wyoba. gamosavali ritmuli erTeuli aq aris mTliani taepi, damoukideblad<br />
misi `marcvledobisa~, sigrZe-simoklisa. taepi aq Sekruli unda iyos Sinaarsoblivi<br />
erTianobiT. leqsTwyobas aq hqmnis ara muxledTa da terfTa ritmika, aramed<br />
Sinaarsoblivad erTiani taepebis ritmika, mTlian taepTa ritmiuli monacvleoba.<br />
`wyobili sityvis~ Taviseburebas Seadgens amasTan is garemoeba, rom taepTa ritmuli<br />
monacvleobisa da Sepirispirebis dros aq farTod gamoiyeneba egreT-wodebul<br />
saxeTa paralelizmi.<br />
176
qarTuli himnografia<br />
177<br />
laura grigolaSvili<br />
a) qarTuli himnografia organuli nawilia poeziisa, romelSic maqsimalurad gamovlinda<br />
Cveni eris SemoqmedebiTi niWi da potencia. sasuliero sagaloblebi saukuneTa<br />
manZilze xvewdnen qarTveli poetebis gemovnebasa da stils. cnobilia, rom<br />
sagalobelTa poeturi saxeebi airekla rusTavelisa da misi epoqis didostatTa<br />
mxatvrul naazrevSi. isini funqcionireben dResac.<br />
marTalia, sasuliero poezia Seqmnilia Cvengan daSorebul xanaSi da amitom bevri<br />
ram himnografTa koncefciaSi CvenTvis gaugebaria da miuRebelic, magram, es, cxadia,<br />
ar aTavisuflebs Cvens axalgazrdobas am poeziis Seswavlisagan.<br />
mecnierulma kvlevam cxadyo, rom saero mwerloba, romelic ideuri SinaarsiTa<br />
da stiliT gansxvavdeba himnografiisagan, masTan msgavsebas avlens rigi Temebisa da<br />
motivebis damuSavebaSi, ama Tu im mxatvruli xerxis msgavsi funqciiT gamoyenebaSi.<br />
saero da sasuliero poeziaSi erTnairad Suqdeba sinamdvilis iseTi aspeqtebi, rogoricaa:<br />
samyaros ierarqia, erovnuli TviTSegneba, astraluri sinamdvile, msoflio<br />
sevda, sikeTe-boroteba, sawuTros amaoeba, poeziis RvTaebrivi daniSnuleba, sakuTari<br />
uRirsobis aRiareba da sxv. sasuliero poeziaSi gamoikveTa erovnuli gmiris ideali,<br />
romelic Semdeg axali SinaarsiT gaamdidra saero mwerlobam.<br />
himnografia aris sasuliero poezia, sadac poeturi teqsti, Cveulebriv, galobiT<br />
sruldeba. termini `himni~ ZvelTaZvelia. platonis ganmartebiT, `simReris is gvari,<br />
romelic RvTaebisadmi mimarTuli locva iyo, iwodeboda himnad. himnebiT RvTaebas<br />
scemdnen Tayvans~. himni iTxzveboda gmiris an romelime cnobili pirovnebis pativsacemadac,<br />
xSirad himns raime sasixarulo an samgloviaro SemTxvevis gamoc werdnen.<br />
himni ufro adre warmoiSva, vidre isini berZnul wyaroebSi dafiqsirdebodnen.<br />
qristianuli sasuliero poezia Caisaxa qristianuli sazogadoebis SeqmnasTan er-<br />
Tad; macxovari da misi mowafeebi, agrZelebdnen ra uZveles tradiciebs, TviTonac<br />
Txzavdnen sagaloblebs. erT-erTi gadmocemis Tanaxmad, ritualur trapezobaTa<br />
dros TiTqmis yoveli monawile purobisa asrulebda sakuTar, zogjer improvizirebul<br />
sagalobels. specialistTa azriT, TviT macxovari iyo poeti da xSirad metyvelebda<br />
fsalmunebisa Tu solomonis igavebis eniT. niSandoblivia, rom jvarze gakruli<br />
qristes ukanaskneli sityvebi fsalmunidan iyo: ufalo RmerTo, raÁsTvis damiteveb<br />
me? (fs. 21,2).<br />
sagaloblis arss Seadgenda misi xotbiTi Sinaarsi. IV saukunis cnobili saeklesio<br />
moRvawe netari avgustine platonis msgavsad gvauwyebda: `Tqven iciT, ra aris<br />
himni: esaa simRera, romelic ganadidebs RmerTs. Tu adideb RmerTs, magram ar galob,<br />
es ar aris himni; Tu Sen mReri, magram ar adideb RmerTs, am simRerasac ar SeiZleba<br />
ewodos himni~. maSasadame, qristianuli himnic, msgavsad uZvelesi sakulto sagaloblebisa,<br />
RvTaebisadmi aRvlenil didebas gamoxatavda, magram droTa ganmavlobaSi<br />
sagaloblebma sxva funqciac SeiZina. man saeklesio moZRvrebis, misi dogmebis gavrcelebac<br />
ikisra. sagaloblebis saSualebiT qristianebi avrcelebdnen orTodoqsul<br />
moZRvrebas. amitomaa, rom bizantiuri himnografia asaxavs orTodoqsuli eklesiis<br />
dogmaturi ideebisa da doqtrinebis evoluciasac, mis polemikas sxvadasxva saxis<br />
mwvaleblobasTan. cnobilia, rom konstantinepolis quCebSi IV-V saukuneTa mijnaze<br />
ioane oqropiris mier Seqmnili gundebi galobdnen arianelTa seqtebis gundTa sawinaaRmdego<br />
teqstebs.<br />
Tu adre yovel qristians SeeZlo sajarod Seesrulebina Tavisi sakuTari sagalobeli,<br />
IV saukunidan mkacrad ganisazRvra sagalobelTa teqstebis Sinaarsi. bizantiuri<br />
himnografiis avtoritetuli mkvlevari e. veleSi wers: `warsuls bardeboda<br />
adreuli qristianobis pirveli dReebi, da maTTan erTad qreboda individualur religiur<br />
grZnobaTa gamoxatva~. IV saukunis bolos laodikiis saeklesio krebam akr-
Zala eklesiebSi Tavisufali improvizirebis wesi, VI saukuneSi ki es akrZalva ganmtkicda<br />
da kidev ufro dazustda. saeklesio praqtikidan ganidevna yvela himni, romelic<br />
ar efuZneboda bibliis teqsts. sazogadoebriv RvTismsaxurebaSi daSvebul iqna<br />
mxolod is himnebi, romlebic warmoadgendnen wminda wignis teqstTa erTgvar kompilacias.<br />
saeklesio moRvaweebi aRniSnavdnen: `Cvens sagaloblebSi mxolod sityvebia<br />
wminda wignebisagan gansxvavebuli, Torem Cven imaves vgalobT, rac bibliaSia, oRond<br />
sxva sityvebiT~.<br />
qristianuli poezia cariel niadagze ar aRmocenebula. mis umTavres wyaroebad<br />
asaxeleben Zvel berZnul, siriul da ebraul poezias. am wyaroTagan yvelaze mniSvnelovania<br />
ebrauli poezia. qristianul RvTismsaxurebaSi Tavdapirvelad galobdnen<br />
fsalmunebs. Semdeg gaCnda poeturi strofebi, e. w. troparebi, qarTuli terminologiiT<br />
_ dasdeblebi. TandaTan Seiqmna damoukidebeli saeklesio sagaloblebi, romlebic<br />
bibliur galobaTa mixedviT iTxzveboda. dadga aucilebloba himnografiuli<br />
krebulebis Sedgenisa. am krebulTagan unda davasaxeloT paraklitoni, marxvani, zatikni,<br />
`TTueni~, Zlispirni da RvTismSoblisani.<br />
b) daismis kiTxva: rodis aRmocenda qarTuli himnografia? uaxles samecniero literaturaSi<br />
gamoTqmuli mosazrebis Tanaxmad, pirveli qarTuli Targmani uZvelesi<br />
liturgikuli krebulisa (ierusalimis leqcionari), romlis did nawils himnografiuli<br />
masala Seadgens, Sesrulebuli unda iyos V _ VI s-Si, sadReisod ukve dakarguli<br />
berZnuli pirvelwyarodan. Tu es asea, qarTuli himnografiis dasawyisad aRni-<br />
Snuli dro unda vigulisxmoT. k. kekeliZe miiCnevs, rom qarTuli himnografia VII s-<br />
Si iwyeba. qarTuli liturgikuli mwerloba Tavdapirvelad naTargmni iyo. mis ganvi-<br />
Tarebaze gavlena hqonda ierusalimis saRvTismetyvelo praqtikas, radgan, rogorc<br />
cnobilia, qarTuli eklesia aRmosavluri warmoSobisaa da X s-mde arsebiTad dakav-<br />
Sirebuli iyo palestinur RvTismsaxurebasTan.<br />
qarTuli himnografia viTardeboda rogorc Cveni qveynis gareT arsebul (sabawminda,<br />
sina, ierusalimi, Savi mTa, aToni), ise erovnul literaturul skolebSi. originalurma<br />
himnografiam Tavisi ganviTarebis mwvervals miaRwia X s-Si.<br />
rogorc cnobilia, VIII _ IX saukuneebidan samxreT saqarTvelo, kerZod, tao-klarjeTi,<br />
saTaveSi udgeba saqarTvelos gaerTianebis, erovnuli xelisuflebis aRdgenisa<br />
da eris kulturuli aRmavlobis mniSvnelovan saqmes. tao-klarjeTis samonastro<br />
kolonizaciis fuZemdebeli grigol xanZTeli faqtiurad gvevlineba qarTuli<br />
kulturuli cxovrebis winamZRvradac. misi TaosnobiT tao-klarjeTis monastrebSi<br />
didi literaturuli saqmianoba Cqefs; aq iTargmneba da iqmneba pirvelxarisxovani<br />
literaturuli Zeglebi. gansakuTrebul aRmavlobas miaRwia tao-klarjeTSi originalurma<br />
qarTulma himnografiam. Tu adreuli periodidan Cven mxolod oriode ise-<br />
Ti qarTveli himnografis dasaxeleba SegviZlia, vinc originalur himnebs qmnida, X<br />
saukuneSi qarTuli poezia daamSvenes ioane minCxis, ioane mtbevaris, kurdanaÁs, ezras,<br />
stefane sananoÁsZe-Wyondidlis, ioane qonqosisZis, miqael modrekilis, giorgi<br />
merCulis saxelebma. marTalia, giorgi merCulis arc erTi himni ar Semonaxula Cvenamde,<br />
magram Zvel teqstebSi dadasturebuli termini `merCuliulni~ gvarwmunebs,<br />
rom merCules SemouRia originaluri poeturi sazomi, romelic poeziaSi misi saxeliT<br />
damkvidrebula, msgavsad minCxis saxelTan dakavSirebuli `minCxurisa~.<br />
unda gavixsenoT, rom TviT grigol xanZTels gadauweria himnografiuli krebuli<br />
`saweliwdo iadgari~, romelic misi biografis, giorgi merCulis, mowmobiT, X saukuneSi<br />
inaxeboda xanZTis monasterSi. dRes am iadgaris kvali gamqralia. samagierod,<br />
Cvenamde moaRwia 978_988 wlebSi Sedgenilma uzarmazarma himnografiulma krebulma,<br />
romelic dResdReobiT Seicavs 554 gverds da 200-mde sagalobels. es iadgari Sedgenilia<br />
udidesi qarTveli himnografis miqael modrekilis mier. krebuli, garda imisa,<br />
rom gvacnobs cnobili bizantieli himnografebis TxzulebaTa uZveles qarTul Targmanebs,<br />
gvawvdis unikalur istoriul-literaturul cnobebsac zemoxsenebul qarTvel<br />
himnografTa Sesaxeb. faqtiurad man Semounaxa istorias X saukunis himnografTa<br />
178
saxelebi. krebuli mniSvnelovania imiTac, rom mas axlavs specialuri sanoto niSnebi,<br />
riTac igi musikaTmcodneTa gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs.<br />
qarTuli originaluri himnografiis ganviTarebas ar aferxebs saero poeziis mni-<br />
Svnelovani aRmavloba. saero poeziis ubrwyinvalesi Zeglebis gverdiT maRalmxatvrul<br />
sagaloblebs Txzaven daviT aRmaSenebeli, petriwi, demetre mefe, ioane SavTeli,<br />
nikoloz gulaberiZe, arsen bulmaisimisZe da sxvani.<br />
qarTuli himnografia, romelic e. w. daqveiTebis periodSi sxva literaturul<br />
JanrebTan erTad Caiferfla, erTgvar gamococxlebas ganicdis XVII _ XVIII s. aRniSnuli<br />
periodis sasuliero poezia arsebiTad ukavSirdeba himnografiul krebuls,<br />
romelsac `sadResaswaulo~ ewodeba. am krebulSi Setanil sagalobelTa mTavari Temaa<br />
erovnuli sinamdvile da erovnuli wmindanebi. qarTuli himnografiis bolo<br />
periodi daukavSirda rusul liturgikul praqtikas. bevri qarTuli krebuli Sesworda<br />
slavuri liturgikuli Zeglebis mixedviT.<br />
qarTvelma himnografebma ganviTarebis adreul safexurzeve Targmnes yvela liturgikuli<br />
krebuli marTlmadidebluri eklesiisa. cnobilia isic, rom Cveni winaprebi<br />
ar kmayofildebodnen am krebulebis mxolod gadmoRebiT. isini krebulebs amdidrebdnen<br />
originaluri sagaloblebiT da TviTonac adgendnen analogiur krebulebs<br />
bizantiuri da qarTuli wyaroebis uxvi gamoyenebiT. k. kekeliZis Tanaxmad, aseTi ram<br />
arsad momxdara da uprecedentoa himnografiis istoriaSi.<br />
qarTuli sasuliero poeziis Rirebuleba ar amoiwureba oden erovnuli mniSvnelobiT.<br />
qarTul himnografias udidesi Rirebuleba aqvs bizantiuri himnografiis Sesaswavladac,<br />
vinaidan man Semogvinaxa berZnul sagalobelTa uZvelesi Targmanebi,<br />
maT Soris iseTebic, romelTa dednebi jer mikvleuli ar aris. k. kekeliZis TqmiT,<br />
Zvel qarTul himnografiul krebulebSi mkvlevari aRmoaCens iseTi avtorebis himnebsac,<br />
romelnic dRes berZnulad dakarguli arian.<br />
* * *<br />
g) qarTuli originaluri himnografia gvTavazobs sasuliero mwerlobisaTvis kargad<br />
cnobilsa da damuSavebul zogad qristianul motivebs. sagaloblebi eZRvneba<br />
ama Tu im qristianul dResaswauls, RvTaebas, macxovars, wmindanebs... gandidebulia<br />
kosmiuri mniSvnelobis religiuri faqtebi (qristes Soba, naTlisReba, aRdgoma...), gamokveTilia<br />
wuTisoflis warmavlobisa da sakuTar codvaTa monaniebis motivebi.<br />
sasuliero poeziis umTavresi problema mainc `pirvelsaxis~ qristianul dogmat-<br />
Tanaa dakavSirebuli. qristianuli SegnebiT, ar arsebobs pirvelcodvisagan Tavisufali<br />
adamiani, pirvelcodva ki pirvelsaxisagan, xati RvTisa Tavisi arsisgan daSorebas<br />
niSnavs. am niadagzea aRmocenebuli adamze mimTiTebeli epiTetebi: `ucxo qmnuli~,<br />
`momwydari~, `dacemuli~, `ganxrwnili~, `SiSveli~ da sxva, romlebic xSirad<br />
gvxvdeba qarTul himnografiul teqstebSi.<br />
hegelis Tanaxmad, pirvelcodvis qristianuli gageba Seicavs mtkicebas, rom adamiani<br />
Tavisi bunebrivi mdgomareobiT ar aris iseTi, rogoric unda iyos is RvTaebis<br />
winaSe da amitomac Tavis daniSnulebad miiCnevs `gaxdes TavisTvis iseTad, rogoric<br />
is aris mxolod Tavis TavSi~.<br />
adamianis pirvelcodvis arss zustad gamosaxavs Zveli qarTuli mwerlobis ZeglebSi<br />
damkvidrebuli termini `cToma~, rac sulxan-saba orbelianis ganmartebiT<br />
aris `gzis gamrudeba~. adamianis arasrulyofilebis, idealurisagan misi dacilebis<br />
sakiTxi sxvadasxvagvari formiT Tavs iCens yvela religiur da mistikur moZRvrebaSi:<br />
platonis `umaRlesi adamiani~, gnostikosebis `pirveladamiani~, kabalis `adam<br />
kadmoni~, neoplatonikosebis `RvTiuri adamiani~ da a. S. ukve gansazRvravda adamianisaTvis<br />
umaRles ideals da kacis arasrulyofilebaze miuTiTebda.<br />
religiuri xsnis azric swored imaSi mdgomareobda, rom adamians Tavis TavSi aRedgina<br />
umaRlesi adamiani da Serwymoda RvTaebrivs. magram `xsnis~ ideam saboloo<br />
gadawyveta qristianul religiaSi pova. qristianobaSi, hegelis mixedviT, umTavresia<br />
179
adamianisaTvis gaixsnas ideis Sinaarsi, raTa adamiani miswvdes RvTaebrivi da adamianuri<br />
bunebis igiveobriobis arss. aRniSnuli idea, rogorc hegeli SeniSnavs, adamianebma<br />
uSualod Seimecnes qristeSi, romelSic RvTaebrivi da adamianuri buneba Serwymulia.<br />
sasuliero poeziaSi aRniSnuli problema sxvadasxva saxiT Semodis. erTi mxriv,<br />
himni ganadidebs TviT pirvel saxes (qristes), an masTan miaxloebul wmindans, meore<br />
mxriv, warmoaCens codviT damZimebuli adamianis saxes. sasuliero poeziis mizania,<br />
dauaxloos adamiani ideals.<br />
daismis kiTxva: sasuliero poeziis Tematikisa da motivebis erTgvarovneba xom ar<br />
niSnavs imas, rom es poezia moklebuli iyos mxatvrul-gamomsaxvelobiT Zalas? mar-<br />
Tlac, Sua saukuneebSi adamiani Tavis mimarTebas uzenaesisadmi gamoxatavda mza religiuri<br />
formulebiT, Sesabamisad, himnebic mTlianad efuZneboda am religiur-dogmatur<br />
frazeologiasa Tu mza saxeebsa da gamoTqmebs; miuxedavad amisa, sasuliero<br />
poeziis nimuSebi mainc aRiqmeba, rogorc originaluri da damoukidebeli esTetikuri<br />
Rirebulebis movlena. Sua saukuneebis qristianuli mwerlobis ZeglTa mxatvruli<br />
TavisTavadoba da cxovelmyofeloba ki imiT gaxlavT ganpirobebuli, rom Semoqmedi<br />
yovel religiur faqtTan amyarebs damoukidebel mimarTebas. esa Tu is Tema, esa Tu<br />
is motivi xdeba misi piradi refleqsiisa da gancdis sagani. iseTi STabeWdileba iqmneba,<br />
TiTqos igi pirveli aRmoaCens da aRwers am faqts. nawarmoebs warmarTavs emociurad<br />
damuxtuli azri _ Zeglis mxatvruli saxe; ioane minCxis aRdgomis dasdebelSi<br />
naTqvamia:<br />
RmrTisa sityuao, bunebiT uvnebelo,<br />
bunebaÁ Cemi miiRe da miT ivne<br />
da mavnebeli Cemi mohkal juariTa<br />
da laxuariTa, romliTa ganigmire,<br />
viTarca kaci. Zalsa Sensa didebaÁ.<br />
am sityvebSi uzenaesisadmi avtoris Rrma intimi gamosWvivis, ris gamoc striqonebs<br />
SeZenili aqvT gamomsaxvelobis udidesi Zala.<br />
d) cnobilia, rom Zveli qarTuli poezia ar icnobs leqsis im sazoms, romelic<br />
damaxasiaTebelia dRevandeli poeturi nawarmoebisaTvis. bevr Zvel sagalobels ara<br />
aqvs metri, sazomi; maTSi ar igrZnoba taepebi, radgan isini gansxvavebuli moculobisa<br />
arian, ara aqvT riTma. moumzadebel mkiTxvels gauWirdeba kidec maTSi poeturi<br />
teqstis amocnoba. magram gasaTvaliswinebelia, rom sazomi, rac poetur metyvelebas<br />
leqsad aqcevs, istoriuli cnebaa da ganviTarebis garkveul safexurze SemuSavda.<br />
Zveli poeziis erTi saukeTeso mcodne (a. olesnicki) SeniSnavda: `Zveli simRerebi<br />
indoeTisa, egviptisa, babilonisa Tu iudeisa formis mixedviT uaRresad edarebian<br />
erTmaneTs, magram sruliadac ar hgvanan imas, rasac homerosis leqsi ewodeba~. sainteresoa,<br />
rom arc Zveli aRTqmis poezia icnobs saleqso sazomebs, rasac is garemoebac<br />
adasturebs, rom bibliaSi ar gvxvdeba saleqso zomis aRmniSvneli arc erTi<br />
sityva, Tumca masSi uxvadaa musikaluri terminologia.<br />
maSasadame, leqss SeiZleba ar hqondes metri, sazomi, magram igi mainc poezia<br />
iyos. meore mxriv, sazomSi, metrSi moqceuli yvela leqsi rodi SeiZleba CaiTvalos<br />
poetur nawarmoebad. jer kidev aristotele SeniSnavda: `Tu vinme medicinasa an fizikaSi<br />
dawers traqtats metriT, mis avtors, Cveulebriv, uwodeben poets, sinamdvile-<br />
Si ki homerossa da empedokles Soris araferi ar aris saerTo, garda metrisa, amitom<br />
marTebulia pirvels ewodos poeti, xolo meores poetze ufro fiziologis saxeli<br />
Seefereba~. maSasadame, leqsad gamarTuli istoriuli an samedicino nawarmoebi<br />
ar SeiZleba poezias mivakuTvnoT, poetur nawarmoebad aRviqvaT, maSin, rodesac saleqso<br />
sazomis gareSe dawerili nawarmoebi WeSmariti poeziis sferos SeiZleba<br />
ganekuTvnebodes.<br />
Zveli qarTuli himnografiuli teqstebi swored aseTi poeziis niSniT arian aRbeWdilni.<br />
aRsaniSnavia, rom Zvel poeziaSi sazomTa ar arsebobis faqti paralels<br />
180
poulobs uZveles musikaSic. saeklesio sagaloblebs ar gaaCnia taqti, musikaluri<br />
sazomi. melodia tol, Tanabar nawilebad ki ar aris dayofili, aramed saleqso striqonebis<br />
msgavsad Tavis Sinagan logikas mihyveba.<br />
Zveli qarTuli sagaloblebi, iseve rogorc adreuli bizantiuri poeturi teqstebi,<br />
dawerili proziT, gabmuli striqonebiT, e. i. garegnulad arafriT gansxvavdeba<br />
prozisagan. amitom iyo, rom XIX saukunemde sagaloblebs aRiqvamdnen, rogorc prozaul<br />
nawarmoebebs. am teqstebis saidumloeba amoxsna benediqtelTa ordenis berma,<br />
kardinalma pitram (1812 _ 1889). man SeniSna, rom sagaloblis yovel strofSi wertilebiT<br />
gamoyofilia Tanabari zomis monakveTebi, e. i. mowesrigebul kanonzomierebas<br />
uCvenebs ara calkeuli strofi, aramed _ sagaloblis Semadgeneli strofebis (dasdeblebis)<br />
erToblioba.<br />
marTalia, calkeul strofs araviTari sazomi ara aqvs, magram mTel sagalobelSi<br />
yvela strofi erTi wesiT aris agebuli; yoveli strofis pirveli taepi Seicavs<br />
9 marcvals, meore _ 13-s, mesame _ 8-s, meoTxe _ 11-s, mexuTe _ 13-s. SeiZleba marcvalTa<br />
raodenobaSi mcire gansxvaveba iyos, e. i. taepi 8 marcvlis nacvlad Seicavdes<br />
9 an 7 marcvals, magram es naklovaneba advilad swordeba galobis dros, mgalobeli<br />
an gaagrZelebs an Seamoklebs marcvals galobiT da amiT gaasworebs calkeul<br />
darRvevebs. aRniSnul poetur sazoms, rogorc es p. ingoroyvam gamoikvlia, `sagalobelTa<br />
marcvledi~ ewodeboda. am sazomiTaa dawerili kanoni anu `galobani~. am sazoms,<br />
isev p. ingoroyvas dakvirvebiT, qarTul poeziaSi uswrebda `wyobili sityva ricxvedi~.<br />
es iyo poeturi proza, sadac marcvalTa Sesabamisoba strofebs Soris ar<br />
iyo daculi.<br />
Zvel qarTul poeziaSi bizantiuri poeziidan gadmovida leqsis erTi sazomi, romelsac<br />
iambiko ewodeba. igi TiTqos ritmulad mowesrigebuli strofebisagan Sedgeba.<br />
TiToeulSi 5 taepia, TiToeul taepSi _ 12 marcvali. magram, rogorc Cans, es<br />
sazomi ver SeiTvisa qarTuli leqsis bunebam da igi qarTul versifikaciaSi ar damkvidrebula.<br />
sagulisxmoa, rom garegnulad ase mowesrigebuli strofi leqsisaTvis<br />
damaxasiaTebel ritmulobas mainc ar amJRavnebs. ai, erTi magaliTi:<br />
usxeuloÁTa saRmrToÁTa bunebiTa<br />
ege uxrwnelad, qriste _ RmrTisa sityuao,<br />
ra Jams daideb, saflavs Seucavo,<br />
mohkal sikudili sikudiliTa, ukudavo,<br />
da aRadginen mkudarni saflavisagan.<br />
TiToeul taepSi 12 marcvalia, cezuriTac Tanabar nawilebad arian taepebi dayofilni<br />
(5+7), TiTqos aris riTmis elementebic (sityuao, Seucavo, ukudavo), magram ritmuli<br />
JReradoba iambikos ara aqvs. albaT, amitomac ar damkvidrda igi qarTul<br />
leqsTwyobaSi. Zvel qarTul sagaloblebs ar gaaCniaT agreTve riTma. igi mxolod<br />
Canasaxis saxiT gvxvdeba aqa-iq.<br />
e) sagangebod unda iTqvas sasuliero poeziis tropuli metyvelebis bunebazec.<br />
jer unda davZinoT, rom am poeziaSi poetur samkaulebs _ metaforas, Sedarebas, epi-<br />
Tets da a. S. ar eniWeba ganmsazRvreli mniSvneloba. aRniSnuli garemoeba damaxasiaTebelia<br />
ara marto qarTuli sasuliero poeziisaTvis, aramed sazogadod Sua saukuneTa<br />
qristianuli mwerlobisaTvis. xolo hegelis dakvirvebiT, igive viTareba SeiniSneboda<br />
antikur sinamdvileSic. igi werda: `ara mxolod berZeni filosofosebi,<br />
magaliTad, platoni da aristotele, an cnobili istorikosebi da oratorebi, magaliTad,<br />
Tukidide da demosTene, aramed didi poetebi _ homerosi, sofokle _ arsebi-<br />
Tad yovelTvis kmayofildebodnen im gamoTqmebiT, romlebic sakuTari mniSvnelobiT<br />
ixmarebian, Tumca maTTan gvxvdeba Sedarebebic~. hegelisave axsniT, miuxedavad imisa,<br />
rom metafora saTqmels did gamomsaxvelobas aniWebs, mas aqvs is naklic, rom mTavars<br />
tvirTavs meti wvrilmaniT. misive mosazrebiT, mkacri plastikuroba da sisadave<br />
ver egueba metyvelebis feradovnebas. SesaZloa, am garemoebiTac iyos ganpirobebuli<br />
sasuliero poeziis poeturi faqturis erTgvari sisadave.<br />
181
cxadia, naTqvami imas ar niSnavs, rom sasuliero poeziaSi sruliad ar gamoiyofoda<br />
metaforuli azrovnebis nakadi. qarTul sagaloblebSi gaielveben xolme mxatvruli<br />
eqspresiiT aRbeWdili brwyinvale poeturi saxeebi, magram maT aRsaqmeladac<br />
garkveuli kanonzomierebaa gasaTvaliswinebeli. saqme is gaxlavT, rom himnografebi<br />
eswrafvian zedroulisa da zesivrculis asaxvas, konkretulis ganzogadebas, sinamdvilis<br />
abstrahirebas, amitom zogadis gamoxatvis literaturuli xerxebi, iqneba es<br />
metafora-simbolo, Sedareba Tu epiTeti, aRniSnul mizans eqvemdebareba. sagalobelTa<br />
sityvebi xSirad saganTa warmoCenis nacvlad am saganTa sulier faseulobas<br />
gvixasiaTebs: maSinac ki, roca grZnobad-konkretuls aRniSnavs, upiratesad am konkretulis<br />
miRma arsebul azrs wamoswevs.<br />
aRniSnuli Tviseba sazogadod aris damaxasiaTebeli Sua saukuneebis mxatvruli<br />
warmosaxvisaTvis. am specifikas zustad gansazRvravs e. auerbaxis Semdegi msjeloba:<br />
`RvTaebam mZinare adamis neknisagan Seqmna pirveli qali, eva _ es konkretulia da<br />
TvalsaCino; jariskacma laxvari ugmira jvarcmuli qristes sxeuls, da am sxeulidan<br />
wveTavs sisxli da wyali, _ esec TvalsaCinoa da konkretuli. magram rodesac<br />
Targmaneba-komentari am or movlenas aerTianebs, roca Cven gvaswavlian, rom adamis<br />
sizmari _ alegoriuli figuraa qristes sikvdilisa, rom _ rogorc adamis Wrilobidan<br />
daibada eva, xorcieli deda kacTa modgmisa, aseve qristes Wrilobidan iSva eklesia,<br />
_ sulieri deda cocxalTa, rom sisxli da wyali saidumlos simboloebia, _<br />
maSin alegoriuli SinaarsiT daTrgunvili grZnobad-konkretuli saxe qreba. is, rasac<br />
aRiqvams mkiTxveli da msmeneli, TviT mayurebelic, saxviTi xelovnebis nawarmoebis<br />
Wvretisas, naklebad iwvevs grZnobiT STabeWdilebas. interesi mTlianad mimar-<br />
Tulia mniSvnelobisaken, azriTi konteqstisaken~.<br />
sasuliero poeziaSi literaturuli xerxebi Sesxmis obieqtis idealur Tvisebebs<br />
warmoaCens, mis maradiul sulier faseulobas asaxavs. sagalobelTa epiTetebis<br />
rkalSi gamoiyofa iseTebi, romlebic saerToa mTeli sasuliero poeziisaTvis. ase-<br />
Tebia, magaliTad: `RmerTSemosili~, `netari~, `Rirsi~, `axovani~, `mxedari qristesi~,<br />
`sanatreli~, `saCino~. amaTgan `RmerTSemosili~ erT sagalobelSi ramdenimejer Sei-<br />
Zleba ganmeordes da igi ornamentad ar unda aRviqvaT. es aris wmindanis arsebis<br />
ganmsazRvreli sityva, romelic sagans logikuri definiciis sizustiT swvdeba. RmerTSemosili<br />
pirvelsaxesTan dabrunebuli adamiania, masSi RvTaebaa Semosuli. rogorc<br />
aRvniSneT, `RmerTSemosili~ wmindanis uzogadesi atributia da ara sagnis damakonkretebeli<br />
Tu individualuri niSnis warmomCeni.<br />
igive unda iTqvas sasuliero poeziis metafora-simboloebzec. maradiulis arss<br />
yvelaze ukeT Sua saukuneebis metaforul-simboluri azrovneba swvdeba. es metafora-simboloebi<br />
Teologiur moZRvrebasTan arian mWidrod dakavSirebulni da amitomac<br />
originalurisa da TavisTavadobis pretenzia maT arc SeiZleba hqondeT. qarTvel<br />
wmindanebisadmi miZRvnil sagaloblebSi gvxvdeba `margalitis~ saxe-simboloze aRmocenebuli<br />
Semdegi metaforuli sityva-Tqmani: `etrfiale Sen, mamao, margalitsa mraval<br />
sasyidlisasa, romlisa Zebnad ganxued siCCoTgan~... `moiyide margaliti isi usasyidlo<br />
da aw winaSe missa mdgomare xar~... `etrfiale sibrZnesa RmerTSemosilo, da<br />
Seiyvare igi ufroÁs yovlisa da viTarca margaliti patiosani, sulisa saunjeTa dahmarxe~.<br />
margalitis simbolo Sua saukuneebis sasuliero poeziaSi metismetad gavrcelebulia,<br />
igi saTaves iRebs maTes saxarebaSi (maTe 13, 45-46). aq usasyidlo margalitSi<br />
igulisxmeba caTa sasufeveli. s. averincevis SeniSvniT, Semdeg margaliti TviT<br />
qristes simbolod iqca. es interpretaciebi ar gamoricxaven erTmaneTs, radgan mopoveba<br />
WeSmaritebisa, romelic aris qriste, morwmuneTaTvis aris mopoveba maradiuli<br />
sasufevlisa. aTonel himnografebTan wmindanebi margalitis momgeblad arian dasaxulni.<br />
sagaloblebSi dadasturebuli sxva simbolo-metaforebic ar gamoirCeva originalobiT:<br />
`saRvTo naTelis elva~, `zecis saRvTo navTsayudeli~, `cremlTa ufskrulSi<br />
danTqma~, `etliT cis kamaras asvla~, `cvarTagan madlisaTa morwyva~, `seri sulie-<br />
182
i~, `zecis talavari~, `nergi wminda~, `RuTiv danergili~ da sxva msgavsi gamoTqmebi<br />
sasuliero poeziis is tradiciuli formulebia, romlebic gadadian sagaloblidan<br />
sagalobelSi. d.lixaCovis maxvilgonivruli dakvirvebiT, es formulebi inarCuneben<br />
pirveli mxatvruli mignebis ganumeoreblobis niSans. mravalgzis wakiTxva leqsisa<br />
ar ukargavs TavisTavadobas mxatvrul mignebas, gameorebuli formulebic erTi leqsis<br />
mravaljer wakiTxvis daria. `tradiciuli formula TiTqos patara mxatvruli<br />
nawarmoebia~. marTlac, Znelia, ramem Seanelos eqspresia Semdegi poeturi formulebisa:<br />
`moguefina Cven dResaswauli Seni wmindaÁ, viTarca mzisTuali, da ganiotebs<br />
Cuengan vnebaTa zamTars mZimesa~ (efTÂme mTawmindelis dasdebelni). `aneul hyav yana<br />
sulisa, muSako Sueniero, da Tesli gulisÃmisyofisa dasTese da mogÂmke Tavwarsxmuli<br />
wignTa saRToÁTa~ (wmindisa mamisa Cvenisa giorgi mTawmidelisa).<br />
aseve ar gacvTeba saxarebis igavebiT STagonebuli saxeebi, romelTa transplantacia<br />
erTi garemodan meoreSi sruliad ar qmnis rame uxerxulobas. himnografebis<br />
mxatvruli amocanaa, ganazogados saTqmeli, gaxazos misi zogadsakacobrio mniSvneloba.<br />
saamisod sakuTari poeturi sityvis bibliur saxeebsa da sityva-TqmebTan SeTanabreba<br />
yvelaze ukeTesi gzaa. bibliuri personaJebis moxmoba da wmindanebis maTTan<br />
Sedarebac (sagaloblebSi Zalian xSiradaa naxsenebi, rogorc Zveli, aseve axali aR-<br />
Tqmis personaJebi), imave mizans isaxavs. bibliur personaJebTan dakavSirebulia maradiuli<br />
Rirebulebis mqone movlenebi, amitom es gmirebi kacTa modgmis yvelanair saxes<br />
gamoadgebian arqetipebad.<br />
v) axla vupasuxoT kiTxvas: ra Seadgens sasuliero poeziis mxatvruli bunebis<br />
arsebiT Taviseburebas? am kiTxvaze pasuxis gacema cota Soridan unda daviwyoT.<br />
literaturaTmcodneobaSi xazgasmiTaa naTqvami _ mxatvrulma nawarmoebma esTetikuri<br />
gavlena rom moaxdinos mkiTxvelze, igi unda gaxmovandes: `wigni sanoto rveulis<br />
analogiuria, _ naTqvamia erT literaturaTmcodneobiTs naSromSi. _ ise, rogorc<br />
musikis realoba, musikis namdvili arseboba ganxorcielebulia SesrulebaSi, simRerasa<br />
Tu orkestris xmovanebaSi, zustad aseve literaturuli nawarmoebis realobac<br />
dakavSirebulia sityvier SemoqmedebasTan, kiTxvasTan (Tundac es kiTxva sruldebodes<br />
`TavisTvis~)~.<br />
Tu aseTi Sexedulebebi kanonzomieria sazogadod mxatvruli nawarmoebis mimarT,<br />
miT ufro aucilebelia maTi gaTvaliswineba Zvel sasuliero poeziasTan kavSirSi,<br />
radgan es poezia arc arsebobda xmovanebis gareSe. sagaloblis sityva da vokali<br />
erTmaneTisagan gauTiSavi iyo. magram gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom teqstisa<br />
da melodiis urTierTmimarTebaSi ganmsazRvreli mniSvneloba eniWeboda azrs,<br />
teqstis Sinaarss, mis ideur mxares. specialistTa Tanaxmad, saeklesio galobis Tavisebureba<br />
imaSia, rom azri unda batonobdes galobis xmaze, melodia mxolod damateba<br />
unda iyos cocxali sityvisa; xmis mimoqcevam ki ar unda daCrdilos azris da<br />
sityvis moZraoba, aramed unda mianiWos gamomxatveloba da STambeWdaoba im farglebSi,<br />
romelsac moicavs sagaloblis sityvieri masala. imdenad didi iyo mniSvneloba<br />
sityvis Sinaarsisa, rom galobis SemsruleblisaTvis aucilebeli arc ki iyo vokaluri<br />
monacemebi. netari avgustine ambobda: `RmerTs unda ugalobo ara xmiT, aramed<br />
guliT. qristes monam unda igalobos ise, rom mogvxiblos ara misma xmam, aramed<br />
_ sityvebma~.<br />
sasuliero poeziis mxatvruli buneba kargad iyo gaxsnili mis melodiaSi. himnebi<br />
Tavisi keTilxmovanebiT izidavda da ganaspetakebda msmenels. ai, rogor axasiaTebda<br />
Sua saukuneebis didi mistikosi grigol noseli musikas: `melodia sxva araferia, Tu<br />
ara mowodeba amaRlebuli cxovrebisaken. igi moagonebs yvelas, vinc sikeTes msaxurebs,<br />
ar dauSvas Tavis zne-CveulebebSi rame aramusikaluri, aramwyobri, araTanxmieri~.<br />
magram sasuliero poeziis nimuSebs Cven umTavresad melodiis gareSe vecnobiT,<br />
CvenTvis bevri maTganis musikaluri gaxmovaneba sruliad ucnobia. aqedan SeiZleboda<br />
dagveskvna, rom am sagaloblebis mxatvrul bunebas Cven mTeli sisavsiT ver vwvdebiT.<br />
magram Tu gavixsenebT im garemoebas, rom sagaloblis melodias, mis<br />
183
intonaciur xmovanebas nawarmoebis teqsti gansazRvravs, maSin naTeli gaxdeba, rom<br />
sagaloblis poeturi Rirseba saZebnelia nawarmoebis struqturaSi, mis ritmul aRnagobasa<br />
da sityvier faqturaSi.<br />
sasuliero poeziis arsebiTi niSnebia _ musikaluroba da lirizmi. musikaluri<br />
es nawarmoebi aris ara mxolod imitom, rom igi igalobeba, aramed imitomac, rom<br />
masSi xelSesaxebadaa gamovlenili adamianis gancda, misi sulis moZraoba. msgavsad<br />
musikaluri nawarmoebisa, himni gadmogvcems mkveTrad Seferil ganwyobilebas. magaliTisTvis<br />
movitanT abo Tbilelisadmi miZRvnili sagaloblis erT nawyvets:<br />
`gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier! rameTu Sen, ukanaskneli ese muSaki<br />
macxovrisa CuenisaÁ meaTerTmetisa JamisaÁ mdRevarTa maT Tana aRmsTobilTa miewive<br />
da maT Tana sasyidelsa maTsa ara daakldi!<br />
gixaroden, mowameo, uflisa mier! rameTu Sen miemsgavse ukanaÁsknelsa mas mociqulsa<br />
pavles mamulTa maT sjulTa da moZRurebaTa gangdebiTa, da qristes, Zisa RmrTisa,<br />
aRsarebiTa msgavsadve misa Tavi mogekueTa~ _ ai, es zeaweuli, mRelvare toni<br />
Tavidan bolomde gasdevs ioane sabanisZis am sagalobels da mas gamomsaxvelobis<br />
did Zalas aniWebs.<br />
es ise ar unda gavigoT, TiTqos Zvel qarTul sagaloblebs yovelTvis maJoruli<br />
tonaloba hqondeT; Zalian bevria iseTi nawarmoebic, romlebic sevdisa da mwuxarebis<br />
muqi tonebiTaa damZimebuli.<br />
magaliTisaTvis unda SevCerdeT daviT aRmaSeneblis sinanulis sagalobelze.<br />
cnobilia, rom daviT aRmaSenebeli Tavisma politikurma alRom, didma strategiulma<br />
niWma, kacTmoyvareobam da mravalmxrivma ganswavlulobam legendarul pirovnebad<br />
aqcia da sicocxleSive didebis SaravandediT Semosa. XIII saukunis xelnawerebma<br />
Semogvinaxa misi erTaderTi poeturi nawarmoebic, romelsac `galobani sinanulisani~<br />
ewodeba. pavle ingoroyvas azriT, daviTs unda hqonoda oda-himnic, dawerili qarTveli<br />
mxedrobis didgoris brZolaSi gamarjvebis gamo, magram am himns Cvenamde ar<br />
mouRwevia.<br />
`galobanSi~ daviT aRmaSenebeli gvevlineba Tavisi Tavis umkacres msajulad. igi<br />
adamianis farTo gagebidan amodis da Tavs miiCnevs adamis codvis gadmomRebad. mefepoeti<br />
Tavis SecodebaTa dasaxasiaTeblad mimarTavs biblias, sulis winaSe acocxlebs<br />
Zveli da axali aRTqmis magaliTebs, CamoTvlis im codvebs, romlebic kacobriobas<br />
Caudenia da avlebs paralels sakuTar codvebTan. igi Tavs codvilTa Soris<br />
ucodvilesad saxavs. ar arsebobs codva, romelic TiTqos mas ar Caedinos: `me var<br />
ufskruli, Sesakrebeli bilwebisa RuarTaÁ~, `ufroÁs yovelTa vcode me~ _ godebs<br />
didi mefe. gamoTqmulia mosazreba, rom es sagalobeli codvis gancdis gamoxatvis<br />
siZlieriT ar Camouardeba msoflio literaturis arc erT Sedevrs, maT Soris arc<br />
dante aligieris `RvTaebriv komedias~. grZnobis es sicxovele maRalpoeturadaa aRbeWdili<br />
sagalobelSi; mwvave gancdebi Sesabamisi intonaciiTaa gadmocemuli. am intonaciis<br />
siwrfele da mTrTolvareba gvaRelvebs Cven. aRniSnul gancdas axlavs Segneba<br />
imisa, rom daviT aRmaSeneblis msgavs pirovnebaTa biografiaSi saZebnelia ara<br />
raime mZime Secodeba, aramed Cadenil SecodebaTa Segnebis araCveulebrivi unari da<br />
maRali eTikuri mrwamsi.<br />
qarTuli sasuliero poezia uaRresad mdidaria maRalpoeturi originaluri sagaloblebiT.<br />
maTi yovelmxrivi Seswavla momavlis saqmea.<br />
184
galobani sinanulisani<br />
185<br />
laura grigolaSvili<br />
`galobani sinanulisani~ kompoziciurad mtkiced Sekruli nawarmoebia. masSi SekavSirebulia<br />
anTropologiuri, eTikuri, ontologiuri Temebi. es gasagebicaa. RvTismetyveleba<br />
moZRvrebas adamianze miiCnevda samyarosa da RvTaebis Sesaxeb arsebuli<br />
moZRvrebis saxesxvaobad. adamianis Semecneba niSnavda samyaros wvdomasa da piriqiT,<br />
samyaros saidumloTa axsnas adamianis arsTan mivyavdiT. basili didis TqmiT: `ara<br />
umetes icnobebis cisagan da queyanisa RmerTi, viTar-igi agebulebisagan Cuenisa, uke-<br />
Tu vinme gulisÃmisyofiT gamoikulevdes Tavsa TÂssa, viTar ityÂs winaÁswarmetyueli,<br />
viTarmed `sakÂrvel iqmna cnobaÁ Seni Cemgan~, ese igi ars, viTarmed Tavi Cemi gulisÃma<br />
vyav da mis mier gardametebulebaÁ igi sibrZnisaÁ SenisaÁ viswave~. amitom br-<br />
Zanebda kabadokieli mama: `uZneles ars yovlisave cnobaÁ Tavisa TÂsisa~.<br />
daviT aRmaSeneblis `galobani~ iwyeba RvTisadmi mimarTviT `romlisaca winaSe qeddadrekil<br />
ars yoveli...~ g. imedaSvilis marTebuli SeniSvniT, es sityva (igulisxmeba<br />
`romlisaca~) `himnografiaSi SemuSavebulia rogorc Cveulebrivi leqsikuri tradicia<br />
RmerTis mniSvnelobiT da mis sinonimadaa gadazrdili. strofis `romelman~iT<br />
dawyeba garkveul poetur xerxad qceula mTliani himnis agebisaTvis, riTac winaswaraa<br />
gansazRvruli aseTi himnebis rogorc Sinaarsi, ise kompozicia. daviTic uflis<br />
winaSe idreks qeds, mas mimarTavs, mas SehRaRadebs.<br />
daviT aRmaSenebeli pirovnebis farTo gagebas efuZneba. igi Tavis Tavs uyurebs, rogorc<br />
pirveli adamis STamomavals, Tavis codvaTa dasabams pirvelcodvaSi xedavs da<br />
Tavis codvilobas xsnis zogad safuZvelze, rogorc adamianis dacilebas RvTisgan:<br />
xatsa TÂssa mamsgavse<br />
da sakrvelad grZnobadisa<br />
da gonierisa myofobisad damawese<br />
Senebr<br />
arsTa sityuebisa<br />
Cem Sorisca SekrebiTa,<br />
xolo me umadlo geqmen.<br />
bunebiTni raÁ Zalni<br />
ara sjulTaebr viÃumien,<br />
msgavsebisagan davakldi da davhbade boroti,<br />
xolo<br />
xilulT-miersa<br />
gemovnebasa<br />
vrcelad ganuxuen grZnobani.<br />
pirveli galobidanve mefe daviTi saubrobs Tavis codvebze da meSvide galobis<br />
CaTvliT sagalobelSi mxolod es Temaa gaSlili. mefe codvebis aRiarebisas moiSveliebs<br />
biblias, acocxlebs Zveli da axali aRTqmis magaliTebs da avlebs paralels<br />
sakuTar codvebTan.<br />
daviTis TqmiT, man kaenis mkvlelebri zraxva, seiTis ZeTa garyvnileba, goliaTTa<br />
aRviraxsniloba, xuTi qalaqis mkvidrTa ukeTurebis mwvire (WuWyi) gaamravla, rogorc<br />
ukuRma mavalma borotebis mdinarem; egviptelTa gulmZimoba, qanaanelTa Cveulebani,<br />
msxverplSewirva kerpTaTvis, mkiTxaoba, Selocva, Tmis nawnavebi da sxva, rac<br />
uzenaesma akrZala, gadmoiRo da TviT am pirvel magaliTebs gadaaWarba.<br />
daviT godebs, rom igi israelis mefeebs hbaZavda, oRond urjuloebs da, rac SeeZlo,<br />
scodavda sakerpoebze sakmevlis kmeviT, warmarTebTan aRreviT, ciur sxeulTa<br />
TayvaniscemiT. ciur sxeulTa moZraobaze dafuZnebuli asiriuli (siriuli) misnoba,<br />
moZrav da uZrav varskvlavTa SeerTeba da daSoreba, bedi, gangeba da Sobis (dabadebis)<br />
dRe, TiTqos saRvTo moZRvreba ar smenodes, fuWi ocnebis sagnad aqcia.
daviTis TqmiT, man elinTa mier RmrTis ver Secnoba da TviT Semoqmedis nacvlad<br />
mis mier SeqmnilTa (dabadebulTa) Tayvaniscema srulyo, roca TiToeuli vnebis kerps<br />
emsaxura, vnebebs ahyva.<br />
mefe-aRmaSenebeli miiCnevs, rom wignis rjuli (igulisxmeba moses rjuli) bunebiTi<br />
rjuliTurT daarRvia da uflis mcnebis damamowmebeli rjuli gonebisa (e. i.<br />
sindisi) codvisa da xorcis rjuls daumona.<br />
daviTi TiTqos daemsgavsa sxvadasxva mxecTagan Sezavebul arsebas, mravalsaxovans,<br />
sxvadasxva dros sxvadasxvagvarad saxilvels, TiToeuli maTganis bunebis Sesabamisad<br />
gamZvinvarebuls. ar SeuSinda moqneul namgals, romelic sikvdils miagebs yvelas,<br />
vinc mis msgavsad mudam tyuilad ificebda SiSismomgvrel saxels uflisas.<br />
daviTi codvad miiCnevs, rom solomonis wurblis msgavsad gaumaZRar, sxvaTa<br />
qveynis sazRvrebs eSureboda dasapyrobad da RvTis mier dawesebul sazRvrebs ar<br />
sjerdeboda. igi ganicdis, rom borotad daarRvia sazRvrebi, waumata saxli saxls<br />
da miwa miwas, uZlurT waarTva maTive wili da eswrafoda umezoblod yofnas, raTa<br />
mxolod mas ebatona am qveyanaze.<br />
daviTma TiTqos winaaRmdegoba gauwia uflis moZRvrebis yvela wess da umsgavso<br />
SeuRlebebiT iZalada sarecelze da ukeTuri magaliTebis micemiT codvis gzaze<br />
daayena Tavisi eri, rogorc israeli _ misma mefeebma.<br />
daviTi uflis winaSe imasac aRiarebs, rom man TiTqos mtveriviT moxveta vercxli<br />
da talaxiviT daagrova oqro, emsaxura sixarbis, gaumaZRrobis mamonas (simdidris<br />
RvTaebas) ise, rogorc misi bibliuri winaparni eTayvanebodnen baals, astartes<br />
da bilw qamoss.<br />
daviTma TiTqos marTali sityva da cru mosamarTleTa mamxilebelni moiZula,<br />
xolo pirferTa gaiZveroba moiwona da mabezRara rCeva-darigeba siamovnebiT miiRo<br />
da usamarTlo msjavri gamoitana. qvrivTa cremli da obolTa gulamoskvnili tirili<br />
ar Seiwyala, guli ar gauxsna mTxovnelT, ufro ki qristes, romelic sazrdoobs<br />
maTTvis gaRebuli umciresi sakvebiT.<br />
daviTi miiCnevs, rom man daarRvia saxarebis mcneba, romelic misgan iTxovda mcemelisaTvis<br />
loyis miSveras, RaribTaTvis sakuTari samoslis micemas, sruliad uficvelobas,<br />
xolo ndomis, wadilis ayolas namdvil mruSobad miiCnevda.<br />
aRniSnul codvaTa CamoTvlisas intonacia erTgvarad monotonuria da Seferilia<br />
sevdiT. xolo, roca amoiwureba saTqmeli, roca warmoCndeba adamianis zneobrivi dacemis<br />
sruli suraTi, intonacia mkveTrad icvleba, masSi mRelvareba matulobs da<br />
TiTqos ukanaskneli amosunTqviT ityvis mefe:<br />
eseni vcoden, saxarebisa sjulTa<br />
da mcnebaTa SenTa Sina<br />
mcemulma raÁ yurimlisa mipyrobasa<br />
da glaxkTaTÂs ganSiSulebasa,<br />
da raÁTurTiT ara ficsa<br />
Sen, sjulis-mdebeli Cemi, hbrZanebdi<br />
da gulisTqumiT mimxedvelobasa<br />
gansrulebulad mruSebad dasdebdi.<br />
TiTqos dasrulda yvelaferi, amoiwura saTqmeli. aRsarebis mTqmelsac da mis<br />
msmenelsac erTgvari garindeba eufleba: am pauzis Semdeg sagalobelSi Semodis axali<br />
Tema da axali intonacia:<br />
daRaTu esreT ganvxrwnen yovelni grZnobani<br />
da yovlad xrwnileba viqmen,<br />
garna arave aRvixuen Ãelni,<br />
arca davde sasoebaÁ Cemi<br />
RmrTisa mimarT ucxoÁsa, arca<br />
ucxo Tesli raÁme sarwunoebaÁ<br />
sawurTel vyav sulisa, gareSesa missa,<br />
186
omeli maswaves RmrTismetyuelTa SenTa!<br />
amis Semdeg intonaciurad SemarTuli toni kvlav eSveba da gulmxurvale vedrebaSi<br />
gadadis:<br />
da aw, momdrekeli muÃlTa gulisaTaÁ<br />
vÃmob, viTarca sxuaÁ manase,<br />
milxine, Ä, meufeo, milxine<br />
da nu warmwymed codvaTa Sina,<br />
da nu iÃseneb ZÂrTa CemTa,<br />
da nu damsji me quesknelTa Tana,<br />
rameTu Sen xar RmerTi monanulTaÁ,<br />
amaRlebuli zesknels caTa ZalTagan!<br />
ra SeiZleba iTqvas?<br />
mxolod didi mefis Sinagan pirovnebaSi gaRviZebul umaRles msajuls SeuZlia<br />
Tavisi Tavis ase mkacrad gansja!<br />
gavixsenoT, rasac daviTis mematiane gvamcnobs didi mefis Sesaxeb: daviTi mZime<br />
seniT daavadebulTa xilvisas Turme `cremliT daaltobda RawvTa misTa~; mefes naufliswulevi<br />
hqonda qisakSi da yoveldRe gascemda saboZvars gaWirvebulTaTvis. xolo,<br />
roca veravis naxavda dasamowyaleblad, mZimed ganicdida da Sewuxebuli ambobda:<br />
`dResa ver mivec qristesa marcxebiTa CemTa codvaTa~. mematiane dasZens: `vin jerovnad<br />
warmoTqunes pativis pyrobani monazonTani, simdabliT SemTxuevani da mokiTxvani,<br />
da siyuaruliT Sewynarebani maTni, TÂTeulisa niWni da saÃmarni, romliTa uzrunvel-yvnis<br />
yovelTa saWiroTagan~. ramdeni aseTi magaliTia `matianeSi~ daviT aRma-<br />
Seneblis didi bunebisa da zneobrivi keTilSobilebis warmosaCenad?<br />
gana SeiZleba imis garkveva, ra codvas gulisxmobs daviT aRmaSenebeli, rodesac<br />
gvamcnobs, rom TiTqos man kaenis mier Zmis mkvlelobaze uaresi danaSauli Caidina?<br />
am kiTxvaze pasuxis gacema kidec rom miviCnioT aucileblad, mainc ver SevZlebT,<br />
radgan aq sulis metad dafaruli moZraobaa gasaTvaliswinebeli. ioane oqropiris<br />
sityviT, `ukueTu simarTliT ara hzraxvide da samarTlsa ara miscemde, ars igi parva<br />
da mekobroba; da ukueTu sTqva, ara kac miklavs, gety Sen: ukueTu Tual-axune da<br />
samarTliT ara ganhbWo, kacis klva ars ese~. maSasadame, aRniSnuli msjelobis Tanaxmad,<br />
simarTlis Ralati igive qurdobaa, kacis usamarTlod gansja kacismkvlelobaa.<br />
`galobanSic~ aris miniSneba, rom msgavsebaa erTi SexedviT TiTqos sruliad gansxvavebul<br />
codvaTa Soris. magaliTad, daviT aRmaSeneblis TqmiT, sakuTar vnebebs<br />
ayola kerpTayvanismcemlobas niSnavs, vercxlismoyvareoba iseTive mZime codvaa, rogorc<br />
warmarTul RvTaebaTa Tayvaneba da a. S. daviT aRmaSenebels udidesi misia daakisra<br />
ufalma. mas es wuTisofeli unda gaevlo rogorc mefes, rogorc mxedars,<br />
rogorc adamians. vin aris dazRveuli qartexilebiT aRsavse am qveyanaSi Secdomebisagan?<br />
gonebaSi gavlebuli ukeTuri azris SemCneva da amis gamo wuxili mxolod zneobrivad<br />
maRali adamianebisTvis aris damaxasiaTebeli, mxolod imaTTvis, visi cxovrebac<br />
ubiwoebisa da sispetakis magaliTs ganasaxierebs kacobriobisaTvis. swored efrem<br />
asuri, ioane oqropiri, petre qarTveli da maTi msgavsi adamianebi ganicdian,<br />
TiTqos maTi codvani `ufroÁs qÂSisa zRvisa arian, umravles cvarTa cisaTa arian,<br />
ufroÁs yovelTa kacTa arian~.<br />
amgvar adamianTa biografiaSi saZebnelia ara raime mwvave da ukiduresi Secdomebi,<br />
aramed Cadenil SecodebaTa gancdisa da Segnebis araCveulebrivi unari, maRali<br />
eTikuri mrwamsi. daviT aRmaSeneblis `galobans~ Zlieri subieqturi gancda msWvalavs,<br />
magram daviTis sindisi amaRlebulia sazogadoebriv Segnebamde da mefis RaRadi<br />
sakuTar codvaTa Sesaxeb farTo rezonans iRebs. amiT emsgavseba `galobani~ bibliuri<br />
daviTis `fsalmunebs~. cnobilia, rom `daviTnis~ bevr galobas konkretuli<br />
faqti udevs safuZvlad. magaliTad, 50-e fsalmunis zedwarwera gvamcnobs, rom igi<br />
warmoiTqva naTanis mier daviTis mxilebis gamo, roca mefem Sescoda Tavisi mxedris,<br />
187
uria xeTelis colTan _ bersabesTan. magram 50-e fsalmuni iqca sinanulis zogad gamoxatulebad<br />
da mis Temaze ara erTi liturgikuli kanoni Seiqmna, maT Soris andria<br />
kretelis `didi kanonic~. fsalmunebi yoveli RvTismosavi adamianis subieqturi<br />
religiuri gancdis gamomxatvelad iqca da, rogorc aTanase aleqsandrieli ityvis,<br />
fsalmunTa SemweobiT `kaci igi RmerTsa hzraxavn TÂsiT gonebiT da RmerTi _ kacsa~.<br />
`galobanis~ finalur striqonebSi warmoCenilia esqatologiuri aRsasrulis<br />
mZafri suraTebi. ixateba stiqiaTa daSlis Jami, rodesac daiSriteba dideba, gaqreba<br />
mefobis SiSi, fuWi iqneba mxiaruloba, daWkneba yvavilovneba, sxva waritacebs samefo<br />
skiptras, sxvas gahyveba laSqari. aqvea warmoCenili samyaros gankiTxvis saSineli<br />
dRe, codvilTaTvis gamzadebuli cecxli, msaxurTa risxva. yovelive amis fonze gulisSemZvrel<br />
gamomsaxvelobas iZens daviTis sulis Zaxili: `maSin Semiwyale, msajulo<br />
Cemo!~ `maSin Semiwyale, iesu Cemo!~<br />
am pasaJebis Semdeg kvlav Camodgeba didi pauza da garindeba. sagalobelSi iRvi-<br />
Zebs axali intonacia. igi gamTbaria rwmeniTa da imediT:<br />
mrwams, viTarmed aRvsebaÁ<br />
srul-yos RmerTman Cem Soris<br />
yovlisave sinanuliT aRdgomisaÁ.<br />
sagalobeli dasruldeba sinaTliTa da sixaruliT aRsavse mZlavri intonaciiT:<br />
araÁ uxilavs mzesa qalwuli dedaÁ TÂnier Sensa,<br />
arca Cemoden braleulsa _ naTeli misa,<br />
garna me SeniTa<br />
oxiTa, dedofalo,<br />
vesav xilvad naTelsa<br />
Zisa Senisasa<br />
da naTelsa zeSTa saukuneTasa.<br />
sagulisxmoa, rom Zeglis finaluri ganwyobileba mzaddeboda pirveli galobebidanve<br />
`RmrTismSoblisanebis~ saSualebiT, sadac frTxilad gaismoda imedis tonebi<br />
da mZime gancdebis gamomxatvel galobaTa simwvaves anelebda. adamiani rom daeca<br />
da codvebiT damZimda, swored `amisTÂs iyo qalwuli da ÃorcqmnaÁ sityÂsaÁ _ leitmotiviviT<br />
gasdevs mTels sagalobels.<br />
`galobans~ warmoTqvams pirovneba, romlis arsebaSi gaRviZebulia `axali adamiani~,<br />
romelic Sinagan harmoniaSia pirvelsaxesTan. sulis mxolod aseTi aRmavloba<br />
xdis SesaZlebels, adamianma saaSkaraoze gamoitanos dafaruli gancdebi. adamiani<br />
jer unda amaRldes Tavis Tavze da Semdeg Seafasos igi. amitomaa, rom `galobanis~<br />
mTqmeli Tavis SecodebaTa tyve ki ar aris, ganmgebelia maTi. codvaTa SegnebiT daZleulia<br />
codva. sulieri sawyisi Sinagan winaaRmdegobaTa daZleviT zeimobs xorcielze,<br />
myardeba wonasworoba realursa da idealurs, grZnobadsa da suliers Soris,<br />
monanuli mefis Sinagani arseba harmoniulia.<br />
`galobani sinanulisanis~ amgvarad agebuli kompozicia didad ganasxvavebs mas<br />
rogorc andria kretelis `didi kanonisagan~, aseve sinanulis sxva sagaloblebisagan,<br />
sadac gancdebi ufro erTgvarovania da erTi tonalobiTaa Seferili.<br />
daviT aRmaSeneblis sinanulis sagaloblis arsis dasaxasiaTeblad, vfiqrobT, yuradReba<br />
unda gamaxvildes `didi kanonisadmi~ Cveni Zeglis mimarTebis sakiTxzec.<br />
rogorc cnobilia, andria kreteli bizantiuri himnografiis warmomadgeneli iyo.<br />
k. krumbaxeris daxasiaTebiT, is iTvleboda bizantiuri periodis yvelaze did saeklesio<br />
oratorad. mis mravalferovan SemoqmedebaSi Tavisi SinaarsiT, siRrmiTa da<br />
sinatifiT `didi kanoni~ gamorCeulia. bizantiuri himnografiisa da musikis aRiarebuli<br />
specialistis, egon velesis, Tanaxmad, Tu ioane damaskelis aRdgomis sagalobels<br />
uwodebdnen oqros galobans anu galobaTa dedofals, andria kretelis `didi<br />
kanoni~ samarTliand iTvleboda kanonTa mefed.<br />
andria kretelis `kanons~ didi ewodeba Tavisi moculobis gamo. Cveulebrivi<br />
kanoni Tu Sedgeba 30 an cota meti dasdeblisagan, andria kretelis `didi kanoni~<br />
188
Seicavs 11 irmoss (meore da mesame galobas aqvs or-ori irmosi) da 212 dasdebuls,<br />
11 samebisans, 11 `RvTismSoblisans~ da 1 kondaks. `didi kanonis~ dasdebelTa Soris<br />
moTavsebulia mariam egviptelisadmi miZRvnili dasdeblebic, or-ori muxli TiToeul<br />
galobaSi. `didi kanoni~ dasrulebulia andria kretelisadmi miZRvnili SesxmiT.<br />
ase rom, `didi kanoni~ sul 250 dasdeblisgan Sedgeba.<br />
andria kretelis Semoqmedebisadmi qarTvelebs Tavidanve seriozuli interesi gamouxatavT,<br />
qarTul enaze Targmnilia TiTqmis yvela nawarmoebi arqiepiskoposisa.<br />
sagulisxmoa isic, rom `didi kanoni~ samgzisaa Targmnili qarTulad. misi mTargmnelebi<br />
arian qarTuli sulieri kulturis udidesi warmomadgenlebi: eqvTime aToneli,<br />
giorgi aToneli da arsen beri. cnobilia isic, rom mesame Targmani ganxorcielebulia<br />
TviT daviT aRmaSeneblis `brZanebiTa da jerCinebiTa~ rogorc arsen beris anderZSia<br />
naTqvami, mefem mas daavala Zeglis xelaxla Targmna, xolo ioane kaTolikoss<br />
_ teqstze xmis dadeba. anderZi mTavrdeba sagulisxmo sityvebiT: `xolo keTili<br />
raÁca ars, yoveli Semdgomad RmrTisa da saRrmToTa, didisa mefisa da wmidis<br />
TÂTmpyrobelisa Cuenisa da misisa gulmodginebisaÁ ars, romlisani mravalmca arian<br />
welni cxorebisa misisani da saukuno kurTxevaÁ~.<br />
aSkaraa, daviT aRmaSenebels sulis sawvrTnelad dausaxavs andria kretelis `didi<br />
kanoni~. ar aris gamoricxuli, manve ubiZga mefes Seeqmna Tavisi sinanulis sagalobeli.<br />
magram ra aqvT saerTo da ganmasxvavebeli am Zeglebs?<br />
andria kretelisa da daviT aRmaSeneblis sagaloblebs anaTesavebT erTi Tema da<br />
eTikuri ideebis erTi wre. orive sagalobeli Seqmnilia 50-e fsalmunis motivebze.<br />
orive nawarmoebSi lirikuli gmiri warmoTqvams aRsarebas uzenaesis winaSe, orive<br />
inaniebs Cadenil codvebs da imeds amyarebs RmerTis mowyalebasa da saxierebaze.<br />
orive sagalobels safuZvlad udevs axali aRTqmiseuli moZRvreba adamianze da<br />
orive ZeglSi monanuli pirovneba efuZneba adamianis farTo gagebas. Tavisi codvebis<br />
gansazRvrisas orive mimarTavs biblias da bibliuri istoriis gaxsenebiT mkacrad<br />
gansjis sakuTar Tavs. bibliuri codvebis CamoTvlisas orive pirovneba gvevlineba<br />
ara maT uSualo gadmomRebad, aramed codvilad, romelmac daarRvia is zneobrivi<br />
principebi, romlebzec saubaria Zvelsa da axal aRTqmaSi.<br />
`did kanonsa~ da `galobani sinanulisanSi~ grZnobaTa gansaxovnebis meTodi msgavsia:<br />
ara dakonkreteba codvebisa da saTqmelisa, aramed ganzogadeba, bibliur saxeebTan<br />
SeTanabreba, sakuTar Tavsa da codviT ukiduresad damZimebul sxva adamianebs<br />
Soris paralelis gavleba. oRond aqve unda aRiniSnos, rom konkretuli damTxvevebi<br />
bibliur saxeTa moxmobisas am Zeglebs Soris Zalze iSviaTad gvxvdeba. `did kanon-<br />
Si~ motanilia uamravi mniSvnelovani magaliTi Zveli da axali aRTqmidan, daviT aRmaSenebeli<br />
ki yuradRebas amaxvilebs bibliuri Txrobis sruliad sxva movlenebze.<br />
daviT aRmaSenebels Tavis sagalobelSi ar mouxseniebia arc erTi bibliuri codva,<br />
romelsac mouxmobs andria kreteli, garda adamisa da kaenis codvebisa.<br />
miuxedavad am Zeglebis mxatvruli modelis msgavsebisa, daviT aRmaSeneblis sagalobeli<br />
sruliad damoukidebeli Rirebulebis Zeglia, romelic pirovnebis subieqtur<br />
gancdas efuZneba.<br />
andria kretelisa da daviT aRmaSeneblis sagalobelTa Sepirispirebisas ikveTeba<br />
niSnebi, romlebic am ZeglTa specifikis ganmsazRvrelad SeiZleba miviCnioT.<br />
`didi kanonis~ kondaki, romelic warmoaCens nawarmoebis mTel arss, Seicavs mowodebas:<br />
`sulo Cemo, sulo Cemo, aRdeg, rasa gZinavs? aRsasruli moaxloebul ars<br />
da gegulebis aRSfoTebaÁ. ganiRviZe, raÁTa Segiwyalos Sen qristeman RmerTman, romeli<br />
yovelgan ars da yovelsave aRavsebs~. `didi kanonis~ mizani aris is, rom sulierad<br />
gamoafxizlos adamiani da gaaRviZos masSi sinanulis grZnoba.<br />
`galobani sinanulisani~ Seqmnilia uzenaesisadmi usazRvro madlierebisa da mowiwebis<br />
niSnad. avtori bibliur daviT winaswarmetyvelis msgavsad inaniebs, rom RvTaebriv<br />
saxierebasa da Semweobas `umadlo eqmna~ da daadga codvaTa gamravlebis gzas.<br />
andria kretelis `didi kanoni~ da daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~<br />
189
erTmaneTisagan mkveTrad gansxvavdebian siuJeturi ganviTarebis TvalsazrisiTac. `didi<br />
kanonis~ siuJeturi xazi viTardeba spiralurad, lirikuli gmiri xan RvTaebas mimarTavs,<br />
xan Tavis suls exmianeba, is xan godebs Tavisi codvebis gamo, xan Tavs sinanulisken<br />
mouxmobs. Zveli da axali aRTqmis magaliTebs xan Tavis gansasjelad ixsenebs,<br />
xan misabaZi saxeebis gasacocxleblad. sagalobelSi mudmivad icvleba monanuli<br />
adamianis ganwyobileba: Rrma sevdisa da kaeSnis nacvlad Semodis imedisa da sasoebis<br />
naTeli sxivi, Semdeg naTel tonebs kvlav enacvleba sevdiani intonacia da a. S.<br />
daviTis sinanulis sagalobelSi lirikuli subieqtis RaRadisi mimarTulia RvTaebisadmi,<br />
mTeli Zeglis manZilze igi uzenaess exmianeba. magaliTebi bibliidan moxmobilia<br />
mxolod codvili sulis dasaxasiaTeblad, xolo siuJeti viTardeba aRmavali<br />
xaziT. sagalobelSi gamoxatul sevdasa da godebas agvirgvinebs rwmeniT gasxivosnebuli<br />
naTeli, zeaRmafreni intonacia. ase rom, daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisanis~<br />
mxatvruli struqtura mniSvnelovnad gansxvavdeba `didi kanonis~ arqiteqtonikisagan.<br />
daviT aRmaSenebeli, STagonebuli andria kretelis ganTqmuli sagalobliT,<br />
irCevs originalur gzas da qmnis TavisTavadi Rirebulebis mqone Zegls, romelic<br />
netari avgustines `aRsarebis~ msgavsad adamianis suls Rrmad swvdeba da sakuTari<br />
pirovnebis amaRlebisa da srulqmnis survils aRviZebs.<br />
daviT aRmaSeneblis sinanulis sagalobeli aris mefis ara mxolod zneobrivi mrwamsis<br />
gamomxatveli didi Zegli. aramed misi Rrma ganswavlulebis amsaxveli STambe-<br />
Wdavi dokumentic.<br />
daviTis mematianis Rrma rwmeniT, daviT aRmaSeneblis gonebamiuwvdomel sibrZnes<br />
da misi samefos saarako siZlieres RvTis SewevnasTan erTad gardasul saqmeTa Semecneba<br />
da wignis gansacvifrebeli siyvarulic ganapirobebda. daviTi siyrmidanve<br />
daswafebia saRmrTo wignebs. kaci ifiqrebdao, mogviTxrobs mematiane, rom daviTi mxolod<br />
am wignebiT cocxlobda da suldgmulobda. es wignebi Seadgenda mis sazrdos,<br />
yvelaze tkbilsa da sawadels, es wignebi iyo misi Sveba, gancxroma da sargebeli.<br />
mematiane daviTis wignismoyvarulobis TvalsaCino magaliTad asaxelebs erT<br />
sagulisxmo faqts. mefes Cvevad hqonia kiTxvis dasrulebisas wignis boloSi niSnis<br />
dasma. dauTvliaT da `samociqulos~ ocdaoTxi aseTi niSani hqonia wignis bolos<br />
dasmuli.<br />
swavluli mefis interesebi mwerlobis yvela sferos swvdeboda. qarTuli da araqarTuli<br />
wyaroebi erTxmad mowmoben mis mravalmxriv ganswavlulobas, mis dainteresebas<br />
saRvTo wignebiT, Teologia-filosofiiT, poeziiT, astrologiiT.<br />
erT-erT saeklesio krebaze, romelic somexTa TxovniT moiwvia daviT aRmaSenebelma,<br />
paeqroba gaimarTa qarTvelebsa da somxebs Soris sarwmunoebriv sakiTxebze.<br />
swavlul mefes didxans usmenia mokamaTeTaTvis da Semdeg Tavmdablad ganucxadebia:<br />
`ese sacnaur ars Tquenda, rameTu me Sors var swavlulebasa da mecnierebasa, viTarca<br />
mÃedrobaTa Sina aRzrdili, amisTÂsca uswavlelTa da litonTa da martivTa<br />
mier sityuaTa gezraxo Tquen~. mematiane ki dasZens, rom daviTma `winadaudgromeli~<br />
da `ucilobeli~ magaliTebisa da igavebis axsna-ganmartebiT mowinaaRmdegeni `daan-<br />
Tqna, viTarca megÂptelni, da dauyo piri maTi da upasuxo-yvna da yovlad usityuel,<br />
viTarca odesme didman basili aTinas Sina~, `uRonoqmnilma~ mwvaleblebma aRiares<br />
cxadad `Zleuleba TÂsi~. mefisTvis ki uTqvamT: `Cuen, mefeo, mowafe guegone amaT<br />
moZRuarTa TquenTa, garna, viTar vxedavT, Sen same xar moZRuari moZRuarTa, romlisa<br />
brWalsa ver mimwuTar-arian ege moZRuarsagonebelni Tquenni~.<br />
daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisanis~ lamis yvela sityvas SeZenili aqvs<br />
Teologiuri terminis mniSvneloba da dakavSirebulia qristianuli moZRvrebis kardinalur<br />
sakiTxebTan. yuradRebas SevaCerebT ramdenime maTganze.<br />
`galobanSi~ naTqvamia: `amisTÂs qalwuli dedaÁ da SobaÁ axali sityÂsaÁ qmna~. e.<br />
i. daviTi qalwuli dedisagan sityvis Sobas axals uwodebs, rac imas niSnavs, rom am<br />
Sobas sxva Soba unda uswrebdes. marTlac, Teologiis Tanaxmad, qristesTan ori So-<br />
190
aa dakavSirebuli: pirveli Soba `mamisagan udedoÁ~, meore _ umamod dedakacisagan.<br />
`Sobaa axali~ uJamod Sobili sityvis JamSi ganxorcielebas niSnavs.<br />
am TvalsazrisiT sayuradReboa `galobanis~ Semdegi adgilic: `sisxlTa qalwulebrivTagan<br />
Ãorcni RmrTisani da axali SezavebaÁ iqmna, RmerTi da kaci~. `axali<br />
Sezaveba~ qristianuli moZRvrebis erT-erTi ZiriTadi debulebaa, romliTac igi upirispirdeba<br />
eretikul mimdinareobebs da qalwulisagan RmerT-mamakacis Sobis Tvisobrivad<br />
sruliad axal movlenas gamoxatavs.<br />
`eklesiastes~ mixedviT sawuTroSi araferi aris axali: `da araraÁ ars yovelive<br />
axlad mzesa amas queSe, romlisaTÂs ityodis da TqÂs, viTarmed ese axali ars. mieriTganve<br />
qmnul ars saukuneTa maT yofilTa uwinarÀs Cuensa~. qristianuli dogmatika<br />
eyrdnoba `Zveli aRTqmis~ am debulebas da erTaderT siaxled mxolod qristes<br />
Sobas miiCnevs: `RmerTad srul myofi srul kac iqmnebis da aResrulebis yovelTa<br />
axalTa uaxlesi da mxoloÁ axali mzesa queSe, romlisa mier ganuzomeli igi Zali<br />
RmrTisaÁ sacnaur iqmnebis, rameTu raÁ ufroÁs ars kacqmnasa RmrTisasa~. maSasadame,<br />
erTaderTi siaxle, rac mzis qveS ganxorcielda, es qalwulisagan RmerTkacis Sobaa.<br />
daviT aRmaSenebelic ityvis: `ara uxilavs mzesa qalwuli dedaÁ, TÂnier Sensa~.<br />
`galobani sinanulisani~ imeorebs eklesiis mamaTa Tvalsazriss RvTismSoblis<br />
xatis Tayvaniscemis arsis Taobazec. daviTi mimarTavs RvTismSobels: `sakuTrad RmrTismSobelad<br />
gqadagebT, uxrwnelo qalwulo, da gurwams, viTarmed pativi xatisa<br />
SenisaÁ Sendamo wiaRmovals RmrTismetyuelTaebr, da codvilTa moqcevasa aniSeb mis<br />
mier, viTarca cxadhyofs TeatroÁ igi mrCobilTa sofelTaÁ, sikeTe egÂptisaÁ, Rirsi<br />
mariam~.<br />
am muxlSi gamokveTilia mniSvnelovani periodi eklesiis istoriidan. rogorc viciT,<br />
VII saukuneSi bizantiaSi Tavi iCina xatmebrZolobam, romelic xangrZlivi drois<br />
manZilze gaafTrebul brZolas awarmoebda xatebis winaaRmdeg.<br />
marTlmadideblurma aRmsareblobam scada xatTayvanismcemlobis Teologiuri da<br />
moraluri dasabuTeba, rasac unda ganemtkicebina qristianuli Segneba da daecva igi<br />
gadaxrebisagan. xatTayvanismcemloba sabolood aRiares msoflio VII saeklesio<br />
krebaze. ioane damaskeli, romelsac didi warmateba xvda wilad am brZolaSi, daeyrdno<br />
basili didis TvalTaxedvas; `pativi xatisaÁ pirmSoÁsa mis saxisa aRvals~. e. i.<br />
pativiscema xatisa gadadis mis pirvel saxeze, imaze, vinc gamosaxulia am xatiT.<br />
basili didis zemoT moxmobili Tvalsazrisi gatarebulia daviT aRmaSeneblis<br />
TaosnobiT mowveul ruis-urbnisis krebis ZeglisweraSic: `cxad ars, viTarmed Tayuanismcemeli<br />
xatisa RmrTisaÁ RmerTssa Tayuanis-scems mis mier; maginebelica sadme<br />
xatisa RmrTisaÁ RmerTsa aginebs ueWvelad, viTarca wmidaTa Soris didi basili esreT<br />
daswers amas~.<br />
`galobani~ Segvaxsenebs imasac, rom codvilT RmrTismSoblis xatis saSualebiT<br />
eniSnebaT moqceva da aqve asaxelebs mariam egviptelis magaliTs.<br />
mematianem daviT aRmaSeneblis mwignobruli moRvaweoba ptolemeosos Rvawls Seadara.<br />
ptolemeosTa dinastiaSi araerTi swavluli iyo, magram istorikosi aq ptolemeos<br />
II filadelfoss unda gulisxmobdes, radgan swored mis dros iqca aleqsandria<br />
elinisturi kulturis centrad. swored mis saxelTanaa dakavSirebuli aleqsandriis<br />
axladdaarsebuli museonisa da aleqsandriis ganTqmul biblioTekaSi Semokreba im<br />
drois yvelaze gamoCenili mecnierebisa, filosofosebisa, swavlulebisa, romlebmac<br />
kacobriobis civilizaciis istoriaSi sruliad axal eras daudes safuZveli.<br />
daviTis mematianes am SedarebaSi ar gadauWarbebia. daviT aRmaSenebelmac Cveni<br />
eris sulieri ganviTarebis sruliad axali gzebi dasaxa. Mman kargad icoda, rom<br />
qveynis aRorZinebisaTvis sxva faqtorebTan erTad saWiro iyvnen Rrmad ganswavluli,<br />
wminda, ganaTlebuli, msoflio kulturis miRwevebs ziarebuli adamianebi, romlebic<br />
saTaveSi unda Casdgomodnen qarTveli xalxis sulier aRmavlobas. uTuod am mizniT<br />
unda gaegzavna daviTs ormoci axalgazrda saberZneTSi. maT iqaur skolebSi unda mieRoT<br />
umaRlesi ganaTleba da SeeTvisebinaT saukeTeso tradiciebi, raTa Semdgom<br />
191
SesZlebodaT mSobliuri kulturis samsaxuri. amiT unda aixsnas isic, rom mefis<br />
erT-erTi umTavresi sazrunavi qarTuli kulturis rogorc sazRvargareTuli, aseve<br />
adgilobrivi qarTuli savaneebi iyo, xolo misi umTavresi mizani qarTuli kulturis<br />
ganaxlebis mZlavri keris saqarTveloSi dafuZneba gaxldaT. 1106 wels igi kidec<br />
Sesdgomia gelaTSi RvTismSoblis saxelze didi taZris Senebas. TaobaTa rwmenaSi<br />
ganmtkicebuli azriT, mefe TviTon iRebda monawileobas gelaTis mSeneblobaSi.<br />
mefe aRmaSenebels Tavisi diadi miznis gansaxorcieleblad gelaTSi Semoukrebia<br />
`kacni patiosanni cxovrebiTa da Semkulni yovliTa saTnoebiTa~. maT Soris iyo didi<br />
swavluli da filosofosi ioane petriwi, romelic saqarTveloSi damkvidrebis<br />
Semdeg moRvaweobda `daviTis gamgoneobasa da wyalobaTa da Tanadgomasa mindobili~.<br />
mowveulTa Soris iyvnen sxva cnobili qarTveli swavlulebic.<br />
qarTuli akademia iyo ara mxolod saswavlebeli, aramed Teologiur-filosofiuri<br />
centric, sadac Semokrebilni iyvnen eris sulieri da inteleqtualuri Zalebi. aq<br />
eyreboda safuZveli mecnieruli da religiuri azris sinTezirebas.<br />
mematianis SefasebiT, `gelaTi winamdebare ars yovlisa aRmosavalisa meored ierusalemad,<br />
saswavlod yovlisa keTilisad, moZRurad swavlulebisad, sxuad aTinad,<br />
friad uaRres missa saRmrToTa Sina wesTa, diakonad yovlisa saeklesiosa Suenierebisad~.<br />
daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~ gelaTis taZariviTaa aRmarTuli<br />
Cveni zneobrivi srulyofis gzaze.<br />
192
saero mwerlobis warmoSobisaTvis<br />
193<br />
korneli kekeliZe<br />
rodesac Cven literaturuli formis Sesaxeb vlaparakobT, mxedvelobaSi unda miviRoT<br />
agreTve is garemoeba, rom saero mwerlobaSi SesaZlebeli gaxda gamoyeneba<br />
hagiografiuli beletristikisa da saeklesio himnografiis literaturul-kompoziciuri<br />
xerxebisa da elementebisa. cnobilia, rom saero mxatvrulma literaturam im-<br />
TaviTve mogvca ori mTavari Janri, romelic damkvidrebuli iyo saeklesio mwerlobaSi:Peposi,<br />
_ sagmiro da samijnuro TxrobiT warmodgenili, _ da lirika, _ saxotbo<br />
poeziaSi mocemuli. ganvixiloT jer eposi, saeklesiosi – hagiografia, da saerosi<br />
– sagmiro-samijnuro poemebi. hagiografiis `sulieri~ gmiri poemebSi saero, amqveyniur<br />
gmirad qceula. marTlac, rogoria kompoziciuri Sabloni hagiografiuli Txrobisa?<br />
is oTxi elementisagan Sedgeba:<br />
a) `wmindani~ jer kidev bavSvobaSi iCens sulier simSvenieres da iseT Tvisebebs,<br />
romelnic ganasxvaveben mas amxanagebisagan da moaswaveben mis sulier gmirobas momavalSi.<br />
asevea poemebSic: esa Tu is piri araiSviaTad jer kidev bavSvobaSi iCens<br />
araCveulebriv Tvisebebs, romelnic gviCveneben, rom is momavalSi marTlac araCveulebrivi<br />
gmiri iqneba. ase, magaliTad, tarieli ambobs Tavis Tavze: `xuTisa wlisa<br />
Seviqen msgavsi vardisa Slilisa, Wirad ar miCndis lomisa moklva, marT viTa sirisa~<br />
(320), `vburTaobdi, vnadirobdi, viT katasa, vxocdi lomsa~ (328).<br />
b) davaJkacebuli `wmindani~ namdvili `sulieri gmiria~ da `zekaci~. is ebrZvis da<br />
sZlevs xorcsa da sxvadasxva xasiaTis cTunebas am qveynad, `eSmaks~, romelic mas<br />
xSirad xilulad, viTomc adamianisa da romelime cxovelis saxiT, eCveneba, da iseTs<br />
saswaulebs asrulebs, romelnic mas bunebis kanonebze maRla ayeneben. asevea poemeb-<br />
Sic. tarieli ambobs: `moviwife, davemsgavse mzesa Tvalad, lomsa nakvTad~ (319), misi<br />
gmiroba, poemiT, xom yvelasaTvis cnobilia; anda amiran-darejanianis gmirebisa, ra<br />
dabrkolebebs ar ebrZvian da ar sZleven isini lomebis, devebis, grZneulebis, gvele-<br />
Sapebis da sxv. saxiT? erTi sityviT, isini namdvili `zekacebi~ arian, maT mier Cadenili<br />
`saqmeni sagmironi” iseTive fantastikaa, rogorebic wmindanebis saswaulebi.<br />
g) `wmindanis~ amqveyniuri cxovreba warmoadgens ganuwyvetel `samsaxurs~ RvTisadmi<br />
da Seunelebel erTgulebas, misi siyvarulisaTvis is iTmens da itans aTasgvar<br />
asketur Rvawls da Sromas, is namdvili `mijnuria~ RvTisa da misi agentebis (gansakuTrebiT<br />
RvTismSoblis); maTTvis bnedva, maTTvis kvdoma `wmindanebs~ mierekeba<br />
udabnoebisaken, sadac mravali maTgani aTeuli wlebiT cxovrobs ise, rom adamianis<br />
saxes ver xedavs, da sadac isini Seuneleblad `alRoben cremliTa TvisiTa sarecelsa<br />
Tvissa~. movigoniT `vefxistyaosnis~ da `amiran-darejanianis~ gmirebi, maTi mijnuroba,<br />
rainduli `samsaxuri~ da Tavdadeba satrfosaTvis, maTi velad gaWra, sul-<br />
Tqma oxrva da cremlSeuSrobeli tirili, rom msgavseba naTeli gaxdes.<br />
d) `sulieri gmiri~ – wmidani an msxverplad ewireba Tavis mizans, _ mowamebriv<br />
sikvdils iTmens, anda xangrZlivi gaWirvebul-Seviwroebuli asketikuri cxovrebis<br />
Semdeg bunebrivi sikvdiliT kvdeba, magram orsave SemTxvevaSi is keTils borotze<br />
amarjvebinebs, suls – xorcze, saiqios – saaqaoze. asevea poemebSic: rogoric ar unda<br />
iyos bolo gmirebisa, isini mizans aRweven da bolosdabolos, amboben: `borotsa<br />
sZlia keTilman, arseba misi grZelia~.<br />
visac safuZvlianad Seuswavlia hagiografiuli literatura da muStris TvaliT<br />
ukiTxavs Cveni sagmiro-samijnuro poemebi, misTvis udaoa erToba aRniSnuli oTxi<br />
elementisa.<br />
axla ganvixiloT lirika orisave stilisa: sasulierosi – himnografia, da saerosi<br />
– xotbiTi poezia. sasuliero himnografias, warmodgenils, magaliTad, abo<br />
tfilelis `qebasa~ da meaTe saukunis himnografebis SromebSi, sami kompoziciuri<br />
Sabloni axasiaTebs: a) avtoris mier Tavisi uRirsobisa da araraobis aRiareba, b)
Sesxma da qeba ama Tu im `sulieri gmirisa~ (wmidanisa), aRniSvna misi sidide-bumberazobisa<br />
da aRsareba himnografisa, rom mas ar ZaluZs Rirseulad Seamkos is, g)<br />
Sesxma da qeba RvTisa, romelic aris brZeni, keTili, uxvi da sxva atributiT Semkuli,<br />
romelsac yvela, didi da patara, unda emorCilebodes. absolutizmis Zlevamosilma<br />
msvlelobam qarTvel monarqebs sicocxleSive mianiWa ara Tu avtoriteti<br />
`mesiis monisa~ (ese igi _ wmidanis), aramed `RvTisa sworis~ titulic, amitom sakvirveli<br />
ar aris, rom aRtyinebulma grZnobam gamoxatuleba pova enawylian, yalbpaTosian<br />
xotbebSi, romlebSiac mocemulia yvela zemonaCvenebi elementi sasuliero himnografiisa;<br />
dasamtkiceblad sakmaoa dasaxelebul iqnas e. w. `abdulmesia~ da `Tamariani~<br />
(k. kekeliZe, qarTuli feodaluri literaturis periodizacia, gv. 39-42).<br />
rac Seexeba Sinaarss, siuJets, am mxrivac didi xnidan mzaddeboda niadagi saero<br />
mwerlobis ganviTarebisaTvis CvenSi. Cven aras vityviT aRmosavluri, _ arabul-iranuli,<br />
_zRapruli, sadev-gmiro, eposis Sesaxeb, romelic ueWvelia, uZvelesi droidan<br />
Semodioda da zepiri gadmocemis gziT myardeboda da vrceldeboda CvenSi, im eposis<br />
Sesaxeb, romlis niadagze aRmocenda CvenSi pirveli ylortebi saero mwerlobisa;<br />
aras vityviT arc zepirsityvierebiTi xalxuri literaturis, poeziis, Sesaxeb, romelic<br />
saxalxo momRerlebisa da poetebis meSveobiT, gansakuTrebiT dReobebisa da<br />
bazrobebis dros, qveynis erTi kuTxidan meoreSi gadadioda da poetur gemovnebas<br />
aviTarebda da zrdida, _ CvenSi Zvelidanve, saeklesio mwerlobis batonobis xanidanve<br />
da TviT am mwerlobis wiaRSi, isaxeboda elementebi da mzaddeboda tradiciebi<br />
saero mxatvruli literaturisa.<br />
am elementebs Cven vxvdebiT jer kidev pavle mociqulis `epistoleTa~ uZveles<br />
TargmanSi, sadac aRniSnulia warmarTuli, elinur-klasikuri wyaroebi epistoleTa<br />
ama Tu im adgilisa, magaliTad:<br />
1 korinT. II,9 wyaro: `eliaÁs saidumloÁ~<br />
1 korinT. III,18-19 `-------“ `antikelni kanonni~<br />
1 korinT. IX,26-27 `-------“ `kanoni antioqelTaÁ~<br />
1 korinT. XV,32 `-------~ `demoTesi lakonikesi a igavi~.<br />
1 korinT. XV,33 `-------~ `menandresi, simReriT mweralisaÁ, zraxebaÁ~.<br />
tites I, 12 `-------~ `ependesi, kritelisa misnisa zmnaÁ~.<br />
saeklesio mwerlobis ZeglebSi xSirad gvxvdeba xseneba da saxeli homerosisa da<br />
misi `iliada odisevsis~ gmirebisa. ase, magaliTad, jer kidev VIII-IX saukuneSi naTargmn<br />
traqtatSi berZnuli anbanis Sesaxeb, romelic diomede gramatikoss ekuTvnis,<br />
Cven vkiTxulobT: `esrÀT aResrule kd igi asoÁ [berZenTaÁ]; amisTÂsca miamsgavsa omiros<br />
ricx igi kb-TaÁ maT wignTaÁ ebraelTaÁ kd-sa mas asosa, gamosaxulsa da aRracxilsa,<br />
da manca TÂsi igi ÃelovnebaÁ ÀladooÁsi, kd-ni daCxibulni, kd-iTa miT asooÁTa<br />
miamsgavsa; egrÀTve kualad odÂsevs”. saeklesio bizantiuri mwerlobis saSualebiT<br />
CvenSi Semodioda da vrceldeboda cnobebi Zveli berZnuli miTologiidan. am<br />
mxriv gansakuTrebuli roli iTamaSes CvenSi im mwerlebma, romelnic idgnen antikur<br />
literaturasTan da ufro mwvaved ganicdidnen mis sidiades. vgulisxmobT im mwerlebs,<br />
romelnic, polemikuri Tu sxva mosazrebiT, TavianT nawarmoebSi xSirad exebodnen<br />
antikur kulturas, kerZod, miTologias. aseTebia basili didi, ioane oqropiri<br />
da gansakuTrebiT grigol nazianzeli. ukanasknelma TiTqmis amowura berZnuli<br />
miTologia Tavis TxzulebebSi; mas sagangebod aseTi Txzulebac ki dauweria: `zRaprobani,<br />
didisa basilis epitafiasa Sina SemoRebulni~ da `iambikoÁ saswavloÁsa wil<br />
warmarTTaÁsa, romlisagan ganayenna qristianeni ivliane gandgomilman~. grigolis<br />
Txzulebani qarTuladac uTargmniaT jer kidev meaTe saukunemde da am saukuneSi eqvTime<br />
aTonels; rasakvirvelia, maTi saSualebiT qarTveli mkiTxvelebi iTvisebdnen<br />
Zveli berZnuli miTologiis codnasac. done da farglebi am codnisa TandaTan Rrmavdeboda<br />
da farTovdeboda CvenSi, gansakuTrebiT XI saukuneSi efrem mciris saSualebiT,<br />
romelsac grigolis zemodasaxelebuli ori Sromis Targmnis garda ekuTvnis<br />
agreTve `zRaprobani gancxadebisani~. cnobebi Zveli klasikuri miTologiidan<br />
194
lomad gvxvdeba hagiografiul TxzulebebSi, romelnic berZnuli enidan arian gadmoTargmnilni;<br />
tipuria am mxriv `wamebaÁ pansofi aleqsandrielisaÁ~, romelSiac gadaSlilia<br />
mTeli sawarmarTo Teogonia, da `wamebai prokopi~ duqsisa, sadac vrcladaa<br />
aRwerili RmerTebi: zevsi, ira, poseidoni, apoloni, aTena, ermi `samgzis didebuli~,<br />
dios, romlisa `saflavi krites ars~, efestos mWedeli; motanilia vrceli<br />
citatebi `wignisagan sibilaÁsa~ saxelganTqmulisa, romelic `tarkÂnias, hromTa<br />
mefeman didZaliTa oqroÁTa moiyidna~, moTxrobilia, rogor `iazon, winamZRuarman<br />
arRonafteTaman, qalaqsa aTinas taZari didi aRaSena da mivida samisnosa mas delfisasa<br />
da hkiTxa apolons RmerTsa~ sxvadasxva movlenis Sesaxeb. amgvari masalebi<br />
aRviZebda Cvens winaprebSi gemos antikuri klasicizmisadmi da xels uwyobda saero<br />
mwerlobis elementebis Casaxvas.<br />
amas rom Tavi davaneboT, Cvens uZveles mwerlobaSi SegviZlia vipovoT mTliani<br />
naTargmni nawarmoebni didaqtikuri, zneTmoZRvrebiTi xasiaTisa da Sinaarsisa, egreTwodebuli<br />
saxismetyveli an fiziologi, romelic gadmoTargmnilia somxuridan VIII<br />
saukunis gasuls. es Txzuleba, romelic Seicavs bibliur mxecTa da cxovelTa Tvisebebis<br />
Sesaxeb dakvirvebas mistikuri da zneobrivi xasiaTis SeniSvnaTa TandarTviT,<br />
TamaSobda Cvens mwerlobaSi pirutyvTa eposis rols da xels uwyobda amgvari Temebis<br />
popularizacias.<br />
195
usTaveli da misi poema (nawyvetebi)<br />
`vefxistyaosnis~ teqstis istoria<br />
196<br />
nodar naTaZe<br />
sargis caiSvili<br />
`vefxistyaosnis~ teqstis calkeuli fragmentebi mxolod XV saukunidan mogvepoveba.<br />
isini, rogorc Cans, poemis zepir Canawerebs warmoadgens. magaliTad, samxreT<br />
saqarTveloSi (mesxeTSi) am ramdenime aTeuli wlis win kldeSi gamokveTil gamoqvabulSi<br />
(vanis qvabTa kompleqsi) aRmoCnda erTi amgvari fragmenti. igi warmoadgens<br />
or strofs `vefxistyaosnis~ gmiris nestanis werilidan (str. 1300, 1301) mtris gamudmebul<br />
SemosevaTa gamo vanis qvabebi, albaT, am xanebSi saxizrebad iyo qceuli.<br />
swored nestanis sityvebi: `cixes vzi egzom maRalsa, Tvalni Zliv gardaswvdebian~...<br />
mohgonebia da kedelze miuweria qvabebSi Sefarebul poet qals ana rCeuliSvils.<br />
ramdenime nawyveti, aseve XV-XVI saukuneebSi Sesrulebuli, miwerilia Zvel xelnawerTa<br />
areebzec, magram maTi raodenoba Zalze mcirea.<br />
`vefxistyaosnis~ amJamad arsebuli xelnawerebi kidev ufro gviandel xanas ekuTvnian.<br />
SedarebiT Zveli xelnawerebi daiRupa XIII-XVI saukuneebSi, roca ayvavebuli<br />
qveyana nangrevebad da nasoflarebad gadaiqca. xvarazmelTa Sahis, sisastikiT cnobili<br />
jalaledinis Semosevebis Semdeg (1225-1230 ww.) qveyana welSi ver gaimarTa. xvarazmelebs<br />
monRolTa batonoba mohyva, risi ganadgurebac SeuZlebeli Seiqna, vidre<br />
spars-yizilbaSebma da Semdeg Turqebma bolo ar mouRes. gasagebia, rom am xanebSi<br />
literaturuli SemoqmedebisaTvis aravis ecala, yovel SemTxvevaSi, am xanidan Cvenamde<br />
raime mniSvnelovans ar mouRwevia. ganadgurda da daikarga klasikuri xanis uamravi<br />
Zegli, romelTa arsebobaze Cven dokumenturi cnobebi mogvepoveba. daiRupa `vefxistyaosnis~<br />
Zvirfasi xelnawerebic, romelTa ricxvi, rusTaveli poemis popularobas<br />
Tu gaviTvaliswinebT, Tavis droze arcTu mcire iqneboda. bevri xelnaweri<br />
daikarga Semdegac, axal saukuneebSi, samSoblodan iZulebiT gadaxvewil qarTvelebs,<br />
rogorc Zvirfasi reliqvia, Tan mihqondaT poemis xelnawerebi. TiTqmis ramdenime<br />
aTasi qarTveli, metwilad maRali wris ojaxebidan, wavida emigraciaSi Soreul<br />
ruseTSi (kerZod, XVII-XVIII saukuneebSi) da, sagulvebelia, rom am dros bevri xelnaweri<br />
waiRes Tan (marTlac, ramdenime maTganis kvali SemdegSi aRmoCnda da Camotanil<br />
iqna saqarTveloSi). TviT XIX saukuneSic arsebula ramdenime sakmaod Zveli xelnaweri,<br />
romlebic dRes dakargulad iTvlebian. isini unaxavs istorikos platon<br />
ioselians. erTi maTgani uTariRo, magram aSkarad Zveli, etratze yofila naweri,<br />
xolo meore XV saukuneSi (1443 w.) yofila Sesrulebuli. CvenTvis ucnobia, Tu ra<br />
bedi ewia Semdeg am xelnawerebs. amJamad arsebuli<br />
TariRidan xelnawerTa Soris uZvelesia samegrelos mTavris levan dadianis<br />
karze Sesrulebuli nusxa (xelnawerTa institutiHH-599), romelic gadauweria cnobil<br />
poetsa da kaligrafs mamuka TavaqaraSvils. xelnaweris TariRia 1646 weli. paleografiuli<br />
da redaqciuli monacemebidan Cans, rom am xelnawers drois mixedviT<br />
win uswrebs ramdenime xelnaweri. magaliTad, ufro adreuli Cans fragmenti (sul<br />
ramdenime gverdi), romelic axlaxan aRmoCnda axalcixis mxareTmcodneobis muzeumSi<br />
(mesxeTi), aseve XVI-XVIII saukuneebis mijnaze unda iyos gadawerili ramdenime sxva<br />
xelnaweric (magaliTad, imave institutis H-2074, A-363 da sxv.)<br />
`vefxistyaosnis~ ramdenime Zvirfasi xelnaweri amJamadac saqarTvelos farglebs<br />
gareT imyofeba. magaliTad, ori xelnaweri – erTi XVII, xolo meore XVIII saukunisa<br />
– moTavsebulia oqsfordSi, bodlis biblioTekis uordropiseul koleqciaSi, xolo<br />
erTic – 1702 wels gadawerili, inaxeba parizis nacionalur biblioTekaSi.<br />
xelnawerTa sacavebSi Tu kerZo ojaxebSi amJamad gamovlenilia 150-ze meti nusxa.<br />
erTi SexedviT es arcTu ise mcire memkvidreobaa, magram, rogorc Seswavlam gamoar-
kvia, aqedan mxolod 47 xelnaweria met-naklebad mniSvnelovani, danarCeni nusxebi<br />
gviandelia da pirveli beWduri gamocemebidan momdinareoben. amdenad, maTi Rirebulebac<br />
teqstis dadgenisaTvis Zalze saeWvoa.<br />
poemis Sedgenilobis TvalsazrisiT xelnawerebSi (igulisxmeba XVII-XVIII saukuneebis<br />
nusxebi) rTuli viTarebaa. aSkarad SeimCneva damatebaTa sxvadasxva plasti.<br />
poemaSi SeutaniaT interpolaciebi (sxvadasxva xelnawerSi sxvadasxva raodenobiT),<br />
magram gadamwerlebi amaze ar SeCerebulan. poemas erTvis gagrZelebaTa mTeli ciklebi.<br />
CanarTia an, yovel SemTxvevaSi, restavrirebuli Cans poemis is epizodi, romelSic<br />
`vefxistyaosnis~ gmirTa indoeTSi dabruneba da indoeTis xataelTagan ganTavisuflebaa<br />
gadmocemuli. am epizods `indoxataelTa ambavi~ ewodeba. poemis moyvarulT<br />
(romelTa Soris gadamwerlebic unda vigulisxmoT) gaugrZelebiaT `vefxistyaosanSi~<br />
gadmocemuli ambebi, SemoutaniaT axal-axali epizodebi, rogoricaa, magali-<br />
Tad, tarielis dasneuleba da xvarazmelTa SurisZieba (gavixsenoT ZiriTadi teqstidan<br />
tarielis mier xvarazmeli sasiZos mokvla da a.S.), tariels moeSvelebian megobar-Zmadnaficebi<br />
da sastikad daamarcxeben xvarazmelebs. Semdeg gadmocemulia gmir-<br />
Ta gardacvalebac da maTi anderZebi (zog xelnawerSi ormagad da sammagad aris gazrdili<br />
gamoTxovebis epizodebi). aRsaniSnavia, rom am xanebSi `vefxistyaosnis~ gagrZelebaTagan<br />
damoukidebeli Txzulebac SeudgeniaT (`omainiani~).<br />
`vefxistyaosnis~ Sedgenilobis gazrda adreve dauwyiaT. pirvel interpolator-<br />
Tagan cnobilia sargis Tmogveli (ara `visramianis~ mTargmneli), romelsac miewereba<br />
`vefxistyaosnis~ gagrZelebaTa prozauli versiis SemuSaveba, `vefxistyaosnis~ gagr-<br />
Zelebani gauleqsavs `vinme mesxs~, savaraudoa, rom XV saukunis Semdgom, radgan<br />
`xvarazmelTa ambis~ zogierT epizods atyvia XV saukuneSi Targmnili `Sahnames~<br />
qarTuli versiebis kvali, amaze miuTiTebs sxva istoriuli xasiaTis realiebic. cnobilia<br />
sxva interpolatorebic: nanuCa ciciSvili, ioseb tfileli, baRdasaraSvili,<br />
giorgi TumaniSvili da sxv. `vefxistyaosnis~ damatebaTa axal-axali ciklebis warmoSoba<br />
dakavSirebulia qarTuli mwerlobis gamococxlebasTan, romelic iwyeba<br />
daaxloebiT XVI saukunidan. am xanebSi kvlav iTargmna qarTulad sparsuli erovnuli<br />
eposi `Sahname~, romantikuli poemis `ioseb-zilixanianis~ sxvadasxva versiebi,<br />
`leil-mejnuniani~, msoflioSi ganTqmuli igav-arakTa krebuli `anvari sohaili~ anu<br />
`qilila da damana~ da sxv. magram bunebrivia, rom qarTuli mwerlobis axlad aRor-<br />
Zinebis dros pirvel rigSi unda miemarTaT XII saukunis qarTuli klasikuri xanis<br />
mwerlobisaTvis. marTlac, am xanebSi igrZnoba rusTavelis poemisadmi gansakuTrebuli<br />
interesi. ganuzomeli iyo rusTavelis gavlena. rogorc faqti, unda aRiniSnos,<br />
rom aramcTu qarTul originalur nawarmoebs, TviT Targmnil Txzulebebsac<br />
aSkarad atyvia rusTavelis poetikis kvali. magaliTad, rusTveluri saxeebi da mzamzareuli<br />
metaforebi uxvad gvxvdeba Teimuraz pirvelis mier sparsulidan naTargmn<br />
poemebSi, ucnobi avtoris mier Targmnil `ioseb-zilixanianSi~ da sxva TxzulebebSi.<br />
unda vifiqroT, rom am didi siyvarulisa da dainteresebis nayofia ZiriTadad<br />
`vefxistyaosnis~ CanarTi plastebis warmoSobac. gadamwerlebi da `vefxistyaosnis~<br />
Tayvanismcemlebi Tavis komentarebsa Tu siuJetur variantebs urTavdnen poemis teqsts,<br />
Tavisi epoqis azrebsa da Sexedulebebs axvevdnen didi poetis qmnilebas. magram<br />
es ar aris CanarTTa warmoSobis erTaderTi gza.<br />
`vefxistyaosnis~ avtori, romelic adamianis Tavisufal ideals eltvoda, romlisTvis<br />
ucxo iyo viwro religiuri azrovneba, bunebrivia, rom imTaviTve gaiCenda<br />
mters eklesiis wiaRSi. gansakuTrebiT mwvaved aRiqmeboda poemis siuJetis gadatana<br />
mahmadianur samyaroSi, rac gakicxulia kidec erTi polemikuri xasiaTis strofSi. aq<br />
laparakia imaze, rom `vefxistyaosnis~ wakiTxva ekrZaleba sasuliero pirebs, radgan<br />
misi avtori hqadagebs xorciel siyvaruls da qristianul samebas arsad ar axsenebso.<br />
igive episkoposi – timoTe gabaSvili, romelmac, rogorc vnaxeT, XVII saukunis<br />
Sua wlebSi Camogvitana Zvirfasi cnobebi rusTavelis ierusalimSi arsebul portretze,<br />
exeba am nawarmoebis eTikur mxares. misi azriT, `vefxistyaosanSi~ aRwerili<br />
197
sasiyvarulo ambebi cudad moqmedebs qarTvel qalTa zneobaze. amgvari xasiaTis cnobebi<br />
Cven sxvac mogvepoveba da samarTlianad fiqroben, rom swored aseT `moyvarul-<br />
Ta~ mier aris Seryvnili `vefxistyaosnis~ zogi adgili, rac kidev ufro arTulebs<br />
poemis Tavdapirveli saxis aRdgenas.<br />
`vefxistyaosnis~ beWduri gamocema ganxorcielda 250 wlis winaT. swavlulma mefem<br />
vaxtang meeqvsem mis mierve daarsebul pirvel qarTul stambaSi 1712 wels dabeWda<br />
SoTa rusTavelis poema. aRsaniSnavia, rom es iyo am stambaSi dabeWdili pirveli<br />
saero xasiaTis wigni (manamde gamoica saxareba, daviTni da sxva sasuliero daniSnulebis<br />
wignebi). vaxtangs umTavresad ori mizani amoqmedebda. man uaryo `vefxistyaosnis~<br />
gadamwerlebis mier SemuSavebuli meTodi, rac poemis ganvrcobaSi gamoixateboda.<br />
am wignis gamocemiT – aRniSnavda vaxtangi – `gacuddes yovelni mCmaxelni~.<br />
amasTan vaxtangma miznad daisaxa poemis ideuri Sinaarsis ganmarteba. misi azriT, igi<br />
moralisturi xasiaTis nawarmoebia da masSi saRvTo mijnurobaa gamoxatuli. vaxtangi<br />
am ganmartebiT `vefxistyaosans~ icavda klerikalTa Tavdasxmisagan. man gamocemas<br />
daurTo leqsikonis tipis komentarebi, riTac safuZveli Cauyara `vefxistyaosnis~ mecnierul<br />
kvlevas.<br />
vaxtangis gamocemis Tavisebureba isaa, rom poemis teqsti mkveTrad upirispirdeba<br />
xelnawerTa memkvidreobas. beWdur gamocemaSi poemis moculoba bevrad moklea, vidre<br />
XVII saukunis xelnawerebSi. aseTi sxvaobis mizezi amJamad garkveulia. vaxtangma<br />
kargad icoda, Tu ramdenad iyo damaxinjebuli gviandeli CanarTebiT `vefxistyaosnis~<br />
teqsti. sxva rom ara, amis gasagebad marto mefe-poetis arCilis cnobebi iyo sakmarisi.<br />
arCili ara marto aRniSnavda interpolaciebis arsebobis faqts, aramed kidec<br />
asaxelebda poemis erT-erT gamgrZelebels nanuCas (ciciSvils): `nanuCas rusTavelis<br />
naTqvamSi bevri ram Caurevia, sabralo veras mimxvdara, wminda ram aumRvrevia~.<br />
rogorc Cans vaxtangma Seiswavla mis dros arsebuli Zveli xelnawerebi da SeZlebisamebr<br />
gacxrila poemis teqsti mermindeli CanarTebisagan.<br />
es gamocema SemdegSi Zalze popularuli Seiqmna. sakmarisia aRiniSnos, rom gadamwerlebi<br />
Zveli nusxebis nacvlad ukve vaxtangis beWduri gamocemidan iwerdnen teqsts.<br />
aseve am gamocemis didi gavleniTaa Seqmnili XIX saukunisa da XX saukunis gamocemaTa<br />
didi umravlesoba.<br />
vaxtangis gamocemis tradicias (rogorc redaqciulad, ise leqsikoniT) gahyva `vefxistyaosnis~<br />
meore gamocemac (1841 w.) aRsaniSnavia, rom am gamocemis momzadebaSi<br />
qarTvel moRvaweebTan erTad (d. CubinaSvili, z. falavandiSvili) monawileobda<br />
frangi akademikosi, qarTuli kulturis didi moamage da `vefxistyaosnis~ pirveli<br />
franguli Targmanis avtori mari brose. gamocemas manve warumZRvara Zalze sayuradRebo<br />
narkvevi, romelSic maSindeli mecnieruli donis kvalobaze ganixila<br />
`vefxistyaosnis~ poeturi Taviseburebani, poemis ideuri mimarTuleba. es gamocema<br />
sainteresoa redaqciuladac, radgan aq vaxtangis gamocemasTan SedarebiT damatbulia<br />
strofi. amiT xazi gaesva im garemoebas, rom vaxtangiseul gamocemas sWirdeboda<br />
kritikuli midgoma teqstis daxvewis TvalsazrisiT.<br />
XIX saukuneSi, roca saqarTveloSi gaRvivda erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba,<br />
`vefxistyaosnisadmi~ interesi erTi-orad gaizarda. rusTavelis poema naTeli<br />
gamoxatuleba iyo qarTveli xalxis Zveli da TviTmyofi kulturisa. ase esmodaT<br />
poemis mniSvneloba am didi moZraobis meTaurebs. swored am xanebSive daiwyes<br />
`vefxistyaosnis~ axali gamocemis momzadeba. muSaobis sulisCamdgmeli iyo didi qar-<br />
Tveli ganmanaTlebeli ilia WavWavaZe, xolo teqstis dadgenaSi monawileobas iRebda<br />
saukunis TiTqmis yvela gamoCenili moRvawe. gamocema, romelic gaformebuli iyo<br />
qarTuli erovnuli xelovnebis tradiciaze dayrdnobiT, daibeWda 1888 wels. aRsani-<br />
Snavia, rom am gamocemis ilustraciebi ekuTvnis ungrel mxatvars mixai ziCis. ver<br />
vityviT, rom filologiuri TvalsazrisiT es gamocema unaklo yofiliyos, bevr Sem-<br />
TxvevaSi gaipara gviandel xelnawerTa damaxinjebuli wakiTxvebi, magram axal gamocemaSi,<br />
sworad miudgnen poemis Sedgenilobis sakiTxs. faqtiurad aqac daculia vax-<br />
198
tangis gamocemis tipis poemis mokle teqsti. mweralTa komisiis didi damsaxureba<br />
iyo, isic, rom am dros pirvelad Tavi mouyares poemis jer kidev aqa-iq gadarCenil<br />
nusxebs. Rrma mecnieruli kvlevis Sedegi iyo n. maris 1902 wlis gamocema, sadac<br />
teqstis filologiur analizTan erTad mocemuli iyo bundovani adgilebis ganmarteba<br />
da mecnierulad srulyofili sityvasityviTi Targmani rusul enaze, es gamocema<br />
poemis mxolod mcire monakveTs (prolog-epilogi) moicavda.<br />
saintereso gamocemebi ekuTvniT prof. s. kakabaZesa da prof. iust. abulaZes. s. kakabaZem<br />
daarRvia vaxtangis gamocemidan momdinare tradicia da gamosca xelnawerebSi<br />
daculi poemis vrceli teqsti CanarTebiTa da gagrZelebiTurT (1913 w.). amiT<br />
`vefxistyaosnis~ specialistebs Tvalwin gadaeSalaT xelnawerebiT naanderZevi teqstis<br />
sruli suraTi. aRniSnuli gamocema moiTxovda Semdgom srulyofas, rac mis avtors<br />
jerjerobiT Seusrulebeli darCa. iust. abulaZis meore gamocemis (1926 w.)<br />
Tavisebureba is iyo, rom man pirvelma daurTo teqsts kritikuli aparati da xelnawerTa<br />
zogierTi gansxvavebuli wakiTxva. nawilobriv poemis vrceli xelnawerebis<br />
tradicias emxroboda zog SemTxvevaSi poet konstantine WiWinaZis mier momzadebuli<br />
gamocema (1934 w.) 1937 wels, rusTavelis pirvel iubilesTan dakavSirebiT, gamovida<br />
poemis axali gamocema, romelic bolo dromde TiTqmis xelSeuxeblad iTvleboda.<br />
saTanado mecnieruli aparatis uqonlobis gamo verc es CaiTvleba poemis akademiur<br />
gamocemad, Tumca poemis bevri sakmaod damaxinjebuli wakiTxva gasworda. am gamocemis<br />
umTavresi xarvezi mainc poemis Zalze Tavisebur SedgenilobaSi Cans. zog SemTxvevaSi<br />
aq daklebulia rusTveluri strofebi, xolo zogjer ki aSkara CanarTebi<br />
gaparula poemis teqstSi.<br />
amJamad poemis gamocemaTa ricxvma TiTqmis 45-s miaRwia, magram `vefxistyaosnis~<br />
srulyofili teqstis gamocema rusTvelologiis isev pirvel problemad rCeba. Zvel<br />
gamocemaTa umTavresi nakli, Cveni azriT, is iyo, rom saTanado yuradReba ar eqceoda<br />
winaswari xasiaTis samuSaoebs, romelTa gareSe SeuZlebelia iseTi rTuli problemis<br />
daZleva, rogoricaa saukuneTa manZilze Seryvnili teqstis aRdgena. amJamad<br />
amdagvari xasiaTis samuSaoTagan bevri ram ukve gakeTebulia. avRniSnavT mxolod um-<br />
Tavress. rusTvelis saxelobis qarTuli literaturis institutma gamosca rogorc<br />
xelnawerebis, ise mniSvnelovani gamocemebis variantuli wakiTxvebi, Zalze faseulia<br />
akad. a. SaniZis xelmZRvanelobiT Sedgenili `vefxistyaosnis~ simfonia. daiwera<br />
monografiuli gamokvlevebi poemis xelnawerTa Taviseburebebze, `vefxistyaosnis~<br />
akademiuri teqstis damdgenma komisiam Tavi mouyara Zveli qarTuli enis leqsikis<br />
udides marags (Zveli Zeglebidan amowerilia milionnaxevarze meti baraTi), rac safuZvelia<br />
poemis enis mecnieruli SeswavlisaTvis. `yvela am monacemis gaTvaliswineba,<br />
- SeniSnavs amis gamo akad. g. wereTeli, - sagrZnoblad Seuwyobs xels ara marto<br />
teqstis dadgenis saqmes, aramed rusTvelologiuri mecnierebis ZiriTadi da um-<br />
Tavresi miznis ganxorcielebas: gansazRvros rusTavelis adgili qarTuli da msoflio<br />
kulturis istoriis ganviTarebaSi~.<br />
`vefxistyaosnis~ siuJeti<br />
`vefxistyaosnis~ prologSi ironiiT arian moxsenebuli `sanadimo~, `samRereli~,<br />
`amxanagTa saTreveli~ anu satiruli da saerTod `cota~ (patara) leqsTa mTxzvelebi,<br />
romelTac avtori `ymawvil monadireebs~ adarebs, didis mokvla rom ar ZaluZT<br />
da mcire nadiris xocviT kmayofildebian. WeSmarit meleqsed rusTaveli mxolod epikoss,<br />
didi nawarmoebis Semqmnels saxavs.<br />
ra xasiaTisa da ra xarisxisac unda yofiliyo rusTavelis mier moxsenebuli msubuqi<br />
Janrebis qmnilebebi, romelTa nimuSebi Cven ar SemogvrCenia, mainc udavoa, rom<br />
epikuri Txzulebebi – sagmiro da samijnuro moTxroba leqsad an prozad rusTavelis<br />
droindeli mkiTxvelis gemovnebas yvelaze metad Seesabameboda da mis fantazias<br />
yvelaze met sazrdos aZlevda. rusTavelis epoqidan, `vefxistyaosnis~ garda, ori<br />
amgvari Txzuleba SemogvrCa: erTia faxrudin gurganis cnobili sparsuli poemidan<br />
199
prozad Targmnili `visramiani~ _ msoflios satrfialo literaturis erTi ubrwyinvalesi<br />
nimuSi, romelic siuJeturad da siyvarulis gandidebis paTosiT uaxlovdeba<br />
tristanisa da izoldas ambavs, magram gansxvavdeba misgan personaJTa saxeebis<br />
ufro mkafio gamokveTiTa da grZnobis fsiqologiur niuansTa simdidriT. meorea agreTve<br />
prozauli `amirandarejaniani~ _ umTavresad aRmosavluri warmoSobis sagmiro<br />
moTxrobaTa krebuli, romelnic saxecvlilni arian qarTuli saraindo yofisa da<br />
zne-Cveulebebis mixedviT da agebulni arian sakmaod myife siuJetur qargaze. arsebobda<br />
Tu ara am dros qarTul enaze sxva Targmnili an originaluri sagmiro-samijnuro<br />
Txzulebebi (garda dilargeTis Tavgadasavlisa, romelic `vefxistyaosnis~<br />
tradiciuli epilogis fsevdorusTveluri strofi axsenebs), cnobili araa. magram<br />
faqtia, rom amgvar Txzulebebs icnobdnen, radgan maTi gmirebis saxelebs am epoqis<br />
avtorebi (istorikosebic, Teolog-filosofosebica da beletristebic, rusTavelis<br />
CaTvliT) xSirad mimarTaven xolme SedarebisaTvis. amaTSi gansakuTrebiT popularulni<br />
arian homerosisa da firdousis gmirebi.<br />
`vefxistyaosnis Sinaarsi~<br />
`vefxistyaosnis~ ambavi bevr damaxasiaTebel siuJetur xazs Seicavs, romelic misi<br />
epoqis sagmiro da satrfialo TxzulebebisTvis Cveulic iyo da savaldebuloc.<br />
arabeTis didebul mefes rostevans hyavs erTaderTi asuli, mSvenieri TinaTin, romelsac<br />
malulad Soridan etrfis spaspeti Wabuki avTandili. rostevani gadawyvets<br />
Tavis sicocxleSive dasvas TinaTini mefed. kurTxevis ceremonialis Semdeg gamar-<br />
Tuli nadirobisas mefe da misi mxlebelni waawydebian wylis piras mjdom ucxo<br />
vefxistyavian rainds, romelic `sisxlis cremliT~ tiris da misdami mimarTuli sityvebi<br />
ar esmis. ucxo moyme maTraxiT Tavs gadahfxrews mis Sesapyrobad gagzavnil meomrebs,<br />
xolo roca mefis moaxloebas Seityobs, Tavisi Savi cxeniT ugzo-ukvlod<br />
gadaixveweba.<br />
ucxo moymis aseTi siTamame mis samflobeloSi Seuracxofs `nebier~ xelmwifes,<br />
igi dards eZleva manamde, sanam ar daarwmuneben, rom momxdari ambavi eSmakis namanqanebi<br />
iyo. magram amaSi araa darwmunebuli TinaTini, axla ukve mefe. igi ibarebs Tavis<br />
SoriT motrfiale spaspets – avTandils, umxels mas, rom misi siyvaruli SemCneuli<br />
aqvs da, mefisa da satrfos uflebiT, mas ucxo moymis saZebrad gzavnis. Tu av-<br />
Tandilma sam weliwadSi ver ipova ucxo moyme, maSin TinaTini daijerebs, rom igi<br />
marTlac molandeba yofila. am rainduli Rvawlis jildod TinaTini avTandils Tavis<br />
siyvarulsa da colobas aRuTqvams.<br />
sami weli dasasruls uaxlovdeba, magram avTandili sawadels ver ewia. avTandili<br />
sasowarkveTilebaSia: satrfos karze xelcarieli dabruneba sircxvilia, xolo,<br />
Tu Zebna kidev ganagrZo da daTqmul vadas gadaacila, mas, pirobis Tanaxmad daRupulad<br />
CaTvlian da Semdeg cocxlad dabruneba kidev ufro samarcxvino iqneba.<br />
swored am dros avTandili SemTxveviT waawydeba ucxo moymis kvals. TinaTinis<br />
spaspeti ori dRe da Rame misdevs `retad~ mimaval cxenosans, radgan mis gamolaparakebas<br />
mxolod brZola SeiZleba mohyves, romelic erT-erTs sikvdils moutans. meore<br />
saRamos ucxo moyme gamoqvabuls miadgeba. xeze gasuli avTandili xedavs, rom<br />
mas mtirali qali gamoegebeba, iaraRs CamoarTmevs da gamoqvabulSi Seiyvans. dilaadrian<br />
ucxo raindi cremlis RvriT isev stovebs gamoqvabuls, mtirali qali ki mas<br />
acilebs. ucxo moymes rom Sors gaigulebs, avTandils unda mgloviare qals misi ambavi<br />
gamohkiTxos. magram dainaxavs Tu ara, rom vefxistyaviani moymis magier gamoqvabuls<br />
sxva kaci moadga, qali kiviliT garbis da viRac `tariels~ uxmobs saSvelad.<br />
avTandili muxlmoyriT evedreba qals, ucxo moymis ambavi uTxras, magram misi Txovna<br />
amaoa. avTandils sxva gza aRar rCeba: igi risxvas gaiTamaSebs da qals sikvdiliT<br />
emuqreba. magram qals, Turme, sikvdili lxinad uCans, muqara masze ar sWris. maSin<br />
avTandili isev abralebs Tavs da umxels, rom vefxistyaviani moymis Zebna satrfom<br />
daavala. siyvarulis (`mijnurobis~) xseneba qals guls ulbobs. igi axvedrebs av-<br />
200
Tandils ucxo ymas, romelic saRamos isev brundeba gamoqvabulSi, da sTxovs mas,<br />
rom avTandils araferi dauSavos.<br />
vefxistyavian moymesa da avTandils naxvisTanave moewonebaT erTmaneTi da maT<br />
Soris megobruli siyvaruli aRiZvris. tariels uWirs Tavisi ambis Txroba, radgan<br />
es mas kaeSans umZafrebs, magram raki gaigebs, Tu rogor saWiroa avTandilisaTvis<br />
misi ambis codna, am msxverplze midis da Tavis Tavgadasavals mouTxrobs. tarieli<br />
indoeTis mefis farsadanis gvaris kaci yofila da taxtis kanonieri memkvidre. mamamisi<br />
indoeTis erTi meSvidedis mflobeli, Tavis droze nebayoflobiT `Seewynara~<br />
maSin uSvilo farsadans, xolo farsadanma tariels `Svilad zrda~ dauwyo, raTa<br />
mas momavalSi indoeTis taxti darCenoda. magram Semdeg farsadans eyola asuli,<br />
dabadebiTve mSvenieri nestan-darejani, da taxtis memkvidreobis sakiTxi, amgvarad,<br />
garTulda. Tavisi siyrme tarielma farsadanis karze lxinSi, nadimoba-nadirobasa<br />
da asparezobaSi gaatara. mamis sikvdilis Semdeg man, 16 wlisam, mefisagan mamamisis<br />
`saxelo~ _ indoeTSi umaRlesi Tanamdeboba, amirbaroba (sardloba da admiraloba)<br />
miiRo. erTxel, mefesTan erTad nadirobidan mobrunebuls, tariels SemTxveviT Tvali<br />
moukravs mSvenieri nestanisaTvis da amas masze iseTi STabeWdileba mouxdenia,<br />
rom guli wasvlia da dReRamis ganmavlobaSi cocxal-mkvdari yofila. tarieli<br />
momjobinda da siyvarulis damalvac SeZlo, magram Cveulebrivi cxovreba misTvis<br />
autaneli Seiqmna. xani gadis, tarieli uimedo siyvaruls malavs. igi saSvelad uxmobs<br />
Tavis siamayes (ixsenebs, rom igi indoeTis amirbaria) da sifrTxiles (Tu siyvaruls<br />
Seutyoben, mas karis moSoreba mouxdeba), raTa Tavisi damwveli cecxli das-<br />
Zlios.<br />
magram nestan-darejans, Turme, Seutyvia misi trfoba da masTan miwer-moweris dasamyareblad<br />
ugzavnis Tavis sefe-qals, asmaTs, romelmac SeniRbvis mizniT masTan<br />
aSikoba unda gaiTamaSos. pirveli Sexvedrisas asmaTi umxels tariels, Tu vin gamogzavna<br />
da risTvis. igi tariels nestanis werils gadascems. am werilSi nestani siyvaruls<br />
ucxadebs, romelic, Turme, tarielisadmi winaTve hqonia (unda vifiqroT,<br />
rom mefis karze qalebs meti SesaZlebloba hqondaT kacebis naxvisa, nadimobis an<br />
asparezobis dros), mouwodebs mas mxneobisaken da avalebs, rom misi siyvarulisTvis<br />
(mis winaSe `sagmiro saqmeTa~ gamosaCenad) indoeTis urCi ymis, xataeli (Cineli) ramaz<br />
mefis winaaRmdeg ilaSqros.<br />
tarieli bednierebis mwvervalzea. igi ramaz mefesTan mociqulebs agzavnis ultimatumis<br />
gadasacemad.<br />
ramdenime xani tarielisTvis lxinis apoTeozSi gadis, oRond zogjer moZalebuli<br />
siyvarulisgan sevda ereva. nestani isev asmaTis meSveobiT ibarebs tariels pirvel<br />
paemanze. igi erTxans alersianad (`viTamca Sinaursa~) ucqeris tariels da sityvis<br />
uTqmelad ukanve istumrebs. sasowarkveTil tariels asmaTi anugeSebs. igi eubneba,<br />
rom nestanis es dumili mxolod morcxvobis niSania.<br />
am droisTvis tarielis mociqulebic mobrundnen da ramaz mefis gamomwvevi pasuxi<br />
moitanes. tarieli laSqars amzadebs da dilisTvis asayrelad emzadeba. gasvlis<br />
wina saRamos nestani isev ibarebs tariels, tkbili sityviT bodiSs uxdis pirvel<br />
Sexvedraze gamoCenili morcxvobisaTvis, marad siyvaruls hficavs da aficebs.<br />
tarielma brwyinvale gamarjveba moipova ramaz mefeze. indoeTSi mobrunebuls mefe<br />
mas did nadims umarTavs. am nadimze mefis gankargulebiT dedofals pirvelad<br />
gamohyavs nestani qveSevrdomTa dasanaxad. nestani tariels pirispir uzis. Seyvarebulni<br />
malulad uWvreten erTmaneTs. nadimidan Sin gvian mobrunebul tariels xvdeba<br />
asmaTi nestanis axali mociqulobiT. nestani umxels, rogor moewona dRes omgadaxdili<br />
tarieli, saCuqrad samklaves ugzavnis da nacvlad xataeTidan Camotanil<br />
rides sTxovs, romelic tariels dRes nadimze exvia.<br />
adre diliT tariels sasaxleSi ibareben. mefe-dedofali saTaTbirod Seyril didebulebs<br />
acnoben TavianT ganzraxvas – nestan-darejanis xvarazmSas Zeze gaTxovebas.<br />
maT etyobaT, rom saqme adreve gadawyvetili aqvT, erTmaneTs malviT uyureben da<br />
201
didebulebisa rcxveniaT. tarieli iZulebulia mefe-dedofals daemowmos. igi daRlili<br />
brundeba Sin da Tavis sawol oTaxs miaSurebs.<br />
sanam tarieli raime gadawyvetilebas miiRebdes, nestani mas kidev ibarebs. cremliTa<br />
da risxviT, romelic jer kidev srul ganxeTqilebas ar moaswavebs (nestans<br />
tarielis ride axuravs), igi tariels orgulobas abralebs da pasuxs sTxovs. Tan,<br />
rogorc indoeTis momavali mefe, emuqreba, rom gauswordeba da indoeTidan gandevnis.<br />
tarieli ficiT umtkicebs, rom misi gaTxovebis gegmas mxolod moCvenebiT Seurigda<br />
da arc mis, arc indoeTis taxtis daTmobas ar apirebs. frTxilad, erTmaneTis<br />
Tanxmobis winaswari mosinjviT Seyvarebulni midian gadawyvetilebamde, rom tarieli<br />
xvarazmel mefiswuls moklavs da mefes ganudgeba, raTa am ukanasknelma TviT sTxovos<br />
mSvidoba da nestanTan erTad taxtze jdoma.<br />
sasiZo indoeTSi modis. vidre daxvedris samzadisSi garTuli tarieli Tavis ganzraxvas<br />
ganaxorcielebdes, nestani kvlav ibarebs mas, risxviT usayvedurebs gvianobas<br />
da mis gadawyvetilebis simtkiceSi eWvis SetaniT samoqmedod iwvevs. tarieli<br />
zustad asrulebs winaswar dasaxul gegmas. igi klavs sasiZos da magrdeba Tavis cixeSi.<br />
magram mefe, Turme, mimxvdara tarielisa da nestanis siyvaruls. igi amaSi brals<br />
sdebs nestanis gamzrdel mamidas davars da ficulobs, rom mas sikvdiliT dasjis.<br />
sikvdilis momlodine davari nestanze iyris javrs: igi Sav monebs, grZneul qajebs<br />
abarebs nacem-nagvem nestans da miusavalSi, `zRvis Wipisken~ gadasakargad atans.<br />
tarieli Tavisi mxleblebiT oc Tves eZebs mas zRvasa da xmeleTze, magram uSedegod.<br />
xetialSi igi Sexvdeba ucnob daWril moymes, upatronebs mas da daxmarebas<br />
sTavazobs. ucnobi aris fridoni, uzado moyme, patara, magram turfa qveynis – mul-<br />
Razanzaris mefe, romelsac misma biZaSvilebma veragobiT sZlies sadavo teritoriaze<br />
nadirobisas. tarieli da fridoni erTad amarcxeben fridonis biZaSvilebs da<br />
tarieli Tavisi axladSeZenili megobris dedaqalaqSi stumrad rCeba. aRmoCndeba,<br />
rom fridons unaxavs navi, romliTac nestani mihyavdaT, magram nestanis xsna ver mouswria.<br />
mulRazanzari sanavTsadguro qalaqia. fridoni Tavis mezRvaurebs gzavnis<br />
nestanis saZebnelad da tariels droebiT isev ucocxldeba imedi. magram es Zebnac<br />
amaoa. tarieli stovebs fridons da TviTon ganagrZobs Zebnas. magram esec uSedegoa.<br />
bolos tarieli srul sasowarkveTilebaSi vardeba. mis xetials axla mizani aRar<br />
aqvs. mxecTa siaxloveSi igi mxolod dardis gaqarvebas eZebs. asmaTTan erTad, romelic<br />
mas mxlebelTa Soris erTaderTiRa SerCa cocxali, igi gamoqvabulSi saxldeba,<br />
tye-RreSi umiznod daexeteba da sikvdils natrobs.<br />
moismens ra tarielis ambavs, avTandili aRuTqvams mas, rom arabeTidan mokle<br />
droSi dabrundeba da nestanis ZebnaSi daxmarebas gauwevs. mimaval avTandils asmaTi<br />
acilebs, uCoqebs, `iasaviT Wkneba~ vedrebaSi da pirobis male Sesrulebas sTxovs.<br />
arabeTSi avTandils zeimiT xvdebian. sworupovari moymis, tarielis ambavi msmenelTa<br />
aRtaceba-sibraluls iwvevs. oficialuri darbazobis Semdeg TinaTini ibarebs<br />
avTandils da mgzavrobis ambavs kidev erTxel hkiTxavs. avTandili utydeba mas, rom<br />
ucxo moymem misi guli da goneba daatyveva, rom misi sibraluli hklavs da rom saSvelad<br />
dabruneba aRuTqva. TinaTini uwonebs avTandils gadawyvetilebas da am keTilSobilur<br />
saqmes Tavisadmi samsaxurad, satrfialo (`mijnuris~) valis moxdad uTvlis.<br />
amave dros TinaTini Civis, rom TviTon, avTandilis vernaxviT `bnel qmnils~,<br />
xangrZlivi ganSorebis gaZleba gauWirdeba. am aRsarebas avTandilis mxriv grZnobebis<br />
kidev ufro gabeduli gandoba mohyveba.<br />
bednieri paemanis Semdeg `retad~ mimaval avTandils siyvarulis tanjva ufro<br />
eZaleba. sawol oTaxSi misuli igi cremls Rvris da Tavis guls lxiniT gaumaZRrobas<br />
usayvedurebs. diliT isev karze cxaddeba da Sveba-nadirobaSi Tavis grZnobebs<br />
malavs.<br />
avTandili cremliTa da vaebiT evedreba vezirs, mefesTan uSuamdgomlos da tarielis<br />
dasaxmareblad wasvlis neba gamosTxovos. igi umxels vezirs, rom tarielisadmi<br />
siyvaruliTa da sibraluliT mosveneba dakarguli aqvs, rom mis xsnamde Tavs<br />
202
`flidad~ da ficis gamtexad CaTvlis. Tan vezirs qrTamad asi aTas oqros hpirdeba.<br />
magram veziris mociquloba uSedegoa. mefes Tavisi gazrdili da Tavis spaTa winamZ-<br />
Roli avTandili mosaSoreblad ar emeteba. igi vezirs skams Semotyorcnis da daTxovnas<br />
emuqreba.<br />
avTandili Cumad miipareba arabeTidan, mefes ki utovebs anderZs, romelSic usabuTebs<br />
Tavisi gadawyvetilebis siswores moraluri TvalsazrisiT da mitevebas sTxovs.<br />
magram tarielis gamoqvabulSi mas mxolod mtirali asmaTi xvdeba. asmaTisagan<br />
avTandili tyobilobs, rom misi gamgzavrebis Semdeg tarieli gamoqvabulidan wasula<br />
da ukan aRar mobrunebula. daWmuvnebuli avTandili ver ikavebs sayveduris sityvebs.<br />
igi ayvedris asmaTs im msxverpls, rac man tarielisTvis gaiRo: samSoblos mitovebas,<br />
aRmzrdeli mefisa da tkbili satrfos moSorebas. igi tariels bralad<br />
sdebs ficis arSenaxvas da moyvris gawirvas. magram isev ikavebs Tavs da midis tarielis<br />
saZebrad, romelsac, Turme, wasvlis win daubarebia, rom gamoqvabuls did man-<br />
Zilze ar moSordeba da cocxali Tu mkvdari avTandils sadme axlo-maxlo daxvdeba.<br />
marto darCenili avTandili RmerTs sayvedurobs, rom satrfosa da megobris winaSe<br />
ormagi vali daakisra da or grZnobas Soris gamouval winaaRmdegobaSi Caagdo.<br />
male avTandili dainaxavs tarielis Sav cxens da iqve axlos poulobs tarielsac,<br />
romelic sayelogadaxeuli da Tavsisxliani zis daxocil lomsa da vefxvs Soris<br />
da tanjvisagan sikvdils miaxlebia. avTandili asulierebs tariels, romelsac<br />
Tvalis axelac ki uWirs. igi imdens axerxebs, rom tarieli scnobs mas da exveva.<br />
magram tariels tanjva ise morevia, rom am qveynad yofna aRar surs. mas gadawyvetili<br />
aqvs sikvdili, raTa im qveynad nestans Seeyaros, da avTandils sTxovs, Tavi daanebos.<br />
avTandili cdilobs, mas imedi gauRviZos da mouwodebs mxneobisaken, radgan<br />
kacs WirSi gamagreba hmarTebs. Tan Tavis azrs imiT asabuTebs, rom Wiri da tanjva<br />
adamianis cxovrebis saerTo kanonia da maT gareSe bedniereba ar miiRweva. magram tarieli<br />
yrua am Segonebisadmi. igi pasuxobs megobars, rom es darigeba mxolod gonze<br />
myofi kacisTvis varga, mas ki am brZnuli sityvebis miyolis Zala ar Seswevs. Tan afrTxilebs<br />
avTandils, rom moTmineba gamoelia da daexsnas. maSin avTandili xerxs<br />
mimarTavs: igi sTxovs tariels, erTxelac eCvenos cxenze mjdari, raTa ukanasknelad<br />
datkbes misi cqeriT. tarieli Txovnas usrulebs. cxeniT gavla tariels abrunebs,<br />
igi depresiis mdgomareobidan gamohyavs.<br />
tarieli uambobs avTandils, rom mindvrad aSikoba-laRobiT garTuli lom-vefxi<br />
Sexvda, romlebic mijnurebs miamsgavsa. mxecebma jer ialerses, Semdeg ki sasikvdilod<br />
sces tori erTmaneTs. tarielma daugmo loms sayvarlis wyena, xmliT mokla igi,<br />
vefxvs ki, romelmac nestani moagona, kocna moundoma. vefxvma SeuRrina da brWyaliT<br />
sisxli adina. aman tariels misi da nestanis wakideba gaaxsena da grZnobamoreulma<br />
(`guliTa xeliTa~) vefxvic mokla. aman uaresad auSala grZnoba da im mdgomareobamde<br />
miiyvana, romelSic avTandilma naxa.<br />
gmirebi gamoqvabulSi brundebian. tarieli sTxovs avTandils, Tavi mianebos ganwiruls<br />
da Tavis satrfosTan dabrundes. avTandili arwmunebs, rom saxieri RmerTi<br />
mas da mis satrfos ar gaswiravs. igi ambobs, TinaTins tarielis saSvelad daeTxova<br />
da am Rvawlis Sesrulebamde masTan sircxviliT veRar dabrundeba. radgan tarieli<br />
`xelia~, dardiT daZabunebulia, mas megobarma unda uSvelos. sabolood avTandili<br />
Seipirebs tariels, rom erTi wlis Semdeg aq, gamoqvabulSi daxvdes, TviTon ki nestanis<br />
saZebrad midis. avTandili gaivlis fridonTan, romelic mas nestanis gatacebis<br />
mimarTulebas uCvenebs, da oTx ymas gaatans.<br />
avTandili zRvis mekobreebisagan ixsnis vaWarTa qaravans, maT ufrosobas dairqmevs<br />
da am niRbiT Cadis vaWarTa qalaq gulanSaroSi, romelic zRvispiras mdebareobs<br />
da simdidriT, siturfiT, sma-gaxarebiT aris ganTqmuli. aq mas etrfialeba qalaqeli<br />
did-vaWris coli fatmani. avTandilic mowyale yuradRebiT pasuxobs mis trfobas,<br />
radgan imedi aqvs, rom fatmani, rogorc sazRvao qalaqis mkvidri, mas nestanis<br />
ZebnaSi gamoadgeba. avTandili fatmanis TxovniT malulad klavs mis yofil sayvare-<br />
203
ls, amJamad ki mters – WaSnagirs, romelic fatmans avTandilTan waaswrebs da mefesTan<br />
dabezRebas daemuqreba. fatmani uambobs avTandils Tavis saidumlos, romlis<br />
gaTqmasac WaSnagiri emuqreboda: mas Savi monebis xelidan uxsnia ucxo mzeTunaxavi<br />
da Tavis saxlSi malulad Seunaxavs. mis qmars, uSno da uRirs usens, simTvraleSi<br />
mefesTan dautrabaxia Sin mzeTunaxavis yola da igi mefisTvis miugvria. ucxo mze-<br />
Tunaxavs vinaoba ar gaumxelia arc misi moamage fatmanisaTvis, arc mefisTvis. igi<br />
ar iSorebda erT ucxo rides da dReniadag cremls Rvrida. mefem gadawyvita, igi<br />
colad mieca Tavis ZisaTvis, romelic imxanad omSi iyo. magram qalma mxneoba gamoiCina,<br />
fatmanis naCuqari Zvirfasi TvalmargalitiT mcvelebi moqrTama da fatmanisve<br />
daxmarebiT Rame qalaqidan gaipara. gzad igi jadoqrebis – qajebis laSqars Seupyria.<br />
nestani qajebs miuval cixeSi daumwyvdeviaT, raTa momavalSi SerTon amJamad<br />
mcirewlovan ufliswuls.<br />
avTandili TinaTinze fiqriT, `malviT cremlsa swvims~ fatmanis sarecelze, Tan<br />
fatmans dawvrilebiT ekiTxeba qajebis ambavs. meore dRes avTandili `saWabukoTi~<br />
(raindis samosiT) ewveva bednier fatmans, Tavis vinaobasa da Tavisi mgzavrobis mizans<br />
umxels. nestanis bedis SemobrunebiT gaxarebuli fatmani qajeTSi grZneul monas<br />
gzavnis, romelic nestans anugeSebs da misgan fatmanisa da tarielisadmi mowerili<br />
ori `wigni~ moaqvs. sityvebiT _ `Cemi nu gagva, xeli egreca xeldebis~ (Cemi nu genaRvleba,<br />
gaxelebuli mainc gaxelebulia), fatmani aCqarebs avTandils, romelic qaje-<br />
Tis amRebi gmirebis mosayvanad midis.<br />
avTandili tarielTan brundeba. gamoqvabulSi, romelic tariels odesRac dev-<br />
TaTvis waurTmevia, gmirebi pouloben sam saswaulebriv abjars; ors TviTon itoveben,<br />
mesames ki fridonisaTvis inaxaven. samive gmiri fridonis samasi moymis TanxlebiT<br />
mTvarian RamiT miadgeba qajeTis cixes. aqve gamarTul TaTbirSi airCeven brZolis<br />
gegmas. fridons hsurs sabliT SeaRwios cixeSi. magram am gegmas uaryofen, radgan<br />
mtrebi abjris Cxaruns gaigoneben da sabels gadaWrian. avTandils unda vaWrulad<br />
Caicvas, qajTa qalaqSi Seiparos da Tavis megobrebs RamiT cixis karebi gau-<br />
Ros. magram am gegmasac ar miiReben, radgan qalaqSi atexili brZolisas SeiZleba<br />
nestanma sarkmlidan gadmoixedos da mebrZolebSi tarieli ver dainaxos, rac Wabuks<br />
mis TvalSi Crdils miayenebs. tarielis winadadebiT dilas sami mxridan uteven cixes,<br />
iReben mas da nestans aTavisufleben. am brZolaSi gansakuTrebul gmirobas tarieli<br />
iCens. cixes gulanSaros mefes aZleven, xolo napovn simdidres – fatmans. tarieli<br />
hficavs avTandils, rom, sanam mas TinaTins ar SerTavs, TviTon Tavis nestans<br />
`ar eqmareba~. samiveni nestanTan erTad midian arabeTs, sadac tarieli sTxovs rostevans<br />
avTandilis patiebasa da misTvis TinaTinis colad micemas. rostevanis Tanxmobas<br />
qorwili da sayovelTao bedniereba mohyveba.<br />
siuJetis originalobis sakiTxi<br />
rusTaveli Tavisi poemis siuJets `sparsul ambad~ gvacnobs. `vefxistyaosnis~ prologSi<br />
naTqvamia:<br />
ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi,<br />
viT margaliti oboli, xelis-xel sagogmanebi,<br />
vpove da leqsad gardavTqvi...<br />
Tumca sityva `Targmaneba~ Zvel qarTulSi sxva enaze gadaRebasac niSnavs da ganmarteba-komentirebasac,<br />
metad saeWvoa, rom am strofSi igi pirveli mniSvnelobiT ar<br />
iyos naxmari. maSasadame, rusTaveli Tavis wyarod asaxelebs sparsul ambavs (unda<br />
vigulisxmoT: literaturul nawarmoebs, radgan zepir gadmocemas `Targmanis~ cneba<br />
ar miudgeba), romelic mis dros qarTulad gadmoRebuli yofila da, Zvirfasi margalitis<br />
msgavsad, msmenelidan msmenelze gadadioda. sxvagan prologSi rusTaveli<br />
ambobs, rom man `ambad naTqvami~ `wyobil margalitad~ aqcia, e.i. prozauli ambavi galeqsa.<br />
poetis am gancxadebas TiTqos amagrebs isic, rom poemis moqmedeba muslimanur<br />
qveynebSi iSleba da poemis TiTqmis yvela personaJis saxelic an sparselebsa da<br />
arabebSi gavrcelebuli saxelebia, an am enebSi etimologia moeZebnebaT.<br />
204
miuxedavad amisa, rusTavelis bibliografiuli cnoba mainc ndobas ar imsaxurebs<br />
ara marto imitom, rom msgavs siuJets sparsuli literatura ar icnobs (sparsuli<br />
literaturis specialistis i. maris mier Catarebuli Zieba, sagazeTo gancxadebis gamoyenebiT<br />
uSedego aRmoCnda), aramed, pirvel rigSi, imitom, TviT siuJeti, rogoric<br />
is dRes Cvens xelTaa, Tavisi xasiaTisda mixedviT ar gulisxmobs raime literaturul<br />
prototips, miT umetes, ar gulisxmobs mas im kulturul sferoSi, romelsac<br />
sparsuli klasikuri literatura ekuTvnis. ara marto Tavisi ideuri mizandasaxulobiTa<br />
da ganwyobilebiT, aramed siuJetis agebis mxrivac poema warmoudgenelia qalis<br />
rainduli kultisa da qalis gandidebis gareSe, rac rusTavelis droisa da misi<br />
winaxanis sparsuli epikisaTvis srulebiT ucxoa, xolo rusTavelis mSobel qar-<br />
Tul kulturaSi sxva wyaroebidanacaa cnobili. siuJetis ganviTarebaSi arsebiTi<br />
roli ekuTvnis qalis mier misi motrfiale raindisTvis sagmiro Rvawlis d a v a -<br />
l e b i s motivs; mTavar gmirTa orsave wyvilSi qali xelmwifea, an taxtis memkvidre,<br />
xolo mamakaci – misi qveSevrdomi an TiTqmis misi toli Tavisi sazogadoebrivi<br />
mdgomareobiT, magram ara masze maRla mdgomi an misi savsebiT toli. mTavar gmirTa<br />
siyvaruli poemaSi warmoadgens erTgvarad uTanasworo kavSirs, xolo poemis gmiri<br />
qalebisadmi Tayvaneba, rac `vefxistyaosnis~ erTi umTavresi motivia, qalis Tayvanebasa<br />
da mefis Tayvanebas aerTianebs. amgvari satrfialo koncefcia ara marto ar gvxvdeba<br />
sparsul epikaSi, aramed pirdapir winaaRmdegobaSia mis suliskveTebasTan.<br />
TviT evropis saraindo epikaSic ki, romelsac qalis socialuri rolisa da uflebisadmi<br />
Seudareblad ufro meti pativiscema axasiaTebs, vidre sparsul epikas, raindi<br />
colad irTavs sxva saxelmwifos mefe qals, romelsac igi manamde xifaTisagan<br />
ixsnis, magram ara Tavis mefes. `vefxistyaosnis~ am motivis warmoSoba SeiZleba aixsnas<br />
mxolod rogorc konkretuli istoriuli faqtis anarekli: saqarTveloSi Tamaris<br />
mefobisa (1184-1213). Tamaris Zlevamosilebasa da RvTismoSiSobasTan erTad, saxotbo<br />
poeziisa da matianeebis mowmobiT, Tamaris karze miRebuli yofila misi mSvenierebis<br />
qebac da misgan sulwaRebulobis aRsarebac. amgvari aRsareba `vefxistyaosnis~<br />
prologSic aris (8,10,19). poemis motivebs istoriul viTarebasTan isic aaxloebs,<br />
rom Tamaris qmari daviT soslani marTlac Tamaris gvaris kaci da misi qveSevrdomi<br />
iyo (Sdr. nestanisa da tarielis ambavi).<br />
amgvarad, prologis meore literaturul-istoriuli cnoba, romelic arsebiTad<br />
ewinaaRmdegeba zemomotanils – rom rusTavels `qvemore~ (e.i. poemaSi) Tamaris saxeli<br />
`SefarviT~ uTqvams da uqia (19) – ufro sarwmunoa, vidre pirveli. Tamaris saxeli<br />
poemis ZiriTad teqstSi (prologisa da epilogis gareSe) arsad naxsenebi ar<br />
aris. Tamaris `qeba~ poemaSi, maSasadame, SeiZleba mdgomareobdes mxolod poemis siu-<br />
Jetis agebasa da personaJebis saxeTa Seqmnisas misi pirovnebisa da biografiis Strixebis<br />
gamoyenebaSi.<br />
Tu poemis ambavs am aSkarad SeTxzul motivebs gamovaklebT, maSin Znelia miRebul<br />
naSTsa da dRes arsebul siuJets Soris igiveobis niSani daisvas. amgvarad, sakiTxi<br />
originaloba-Targmnilobis Sesaxeb exeba ara siuJets mis mTlianobaSi, agebuls<br />
saerTo koncefciasa da saerTo eTosze, aramed mxolod masSi Semaval calkeul<br />
elementebs, rogoricaa vefxistyaviani moymis xetiali tye-RreSi, qalis gataceba<br />
zRvis gaRma, qajebis miuvali cixe, megobrisagan megobris daxmareba da sxva amgvari.<br />
SedarebiT met safuZvels originaloba-nasesxobis sakiTxis dasmisaTvis iZleva, saerTod,<br />
tarielis saxesTan dakavSirebuli epizodebi, vinaidan tarielisadmi damokidebulebis<br />
mxriv poemis sakuTriv teqstsa da prolog-epilogis literaturul-istoriul<br />
miTiTebebs Soris erTgvari disproporcia SeiniSneba: prologsa da epilogSi<br />
an tarielia mxolod win wamoweuli, rogorc poemis mTavari gmiri (6,7), an samive<br />
gmiri erTad ixsenieba, im dros roca sakuTriv teqstSi mTavari gmiri, arsebiTad,<br />
arc erTia da arc sami, aramed ori (tarieli da avTandili).<br />
rac Seexeba avtoris zemoT citirebul bibliografiul cnobas, igi advilad aixsneba<br />
im SemTxvevaSic, Tu sinamdvileSi araviTari safuZveli ara aqvs. fiqtiuri li-<br />
205
teraturuli wyaros damowmeba imisTvisaa saWiro, rom moTxrobil ambavs meti wona<br />
mieniWos, radgan Sua saukuneebSi avtoris pativmoyvareoba siuJetis SemTxvevaze ar<br />
vrceldeba, ambis Rirseba ki pirdapir proporciaSia misi namdvilobis xarisxTan. es<br />
mosazreba gvixsnis fsevdowyaros damowmebis faqts. am fsevdowyaros sparsuloba ki<br />
imiTaa gamowveuli, rom sagmiro-samijnuro poemis Janri, romelsac `vefxistyaosani~<br />
ekuTvnis, misi mkiTxvelis TvalSi swored sparsul literaturul tradiciasTan iyo<br />
dakavSirebuli.<br />
SesaZloa, ucxo wyaros damowmeba imazedac miuTiTebdes, rom avtors sarwmunoebrivi<br />
an sxva ram mizeziT saCoTirod miaCnia Tavisi poemis moqmedebis gaSla ucxo<br />
qveynebSi an qarTveli gvirgvinosnis qeba ucxo mefeTa saqmeebis TxrobiT. `vefxistyaosnis~<br />
galeqsvas poeti prologSi ixseniebs rogorc `saWoWmaneb~ saqmes, romlis-<br />
Tvisac Tamarma mas `neba unda damarTos~ (e.i. SeiZleba gaurisxdes), maSin roca Tamaris<br />
qeba, romelic mas adre SeuTxzavs, poets, piriqiT, Tavis saxelad miaCnia (19).<br />
epilogSic poeti, TiTqos, bodiSobs, rom Tamaris meuRlis daviT soslanis saqmeebs<br />
ver aqebs da amitom iZulebulia ucxo mefeTa ambavs mimarTos.<br />
rusTavelis religia da msoflmxedveloba.<br />
`vefxistyaosnis~ Canafiqri<br />
`vefxistyaosani~ Seiqmna qarTuli renesansuli kulturis wiaRSi, romelic absolutisturi<br />
erovnuli saxelmwifos aRmavlobam da aRmosavleT-dasavleTis kulturul<br />
faseulobaTa nayofierma Serwymam warmoSva. es kultura, romelic Tavisi socialuri<br />
SinaarsiT rainduli anu samxedro-feodaluri iyo, adre da advilad eziara<br />
antikur filosofiur memkvidreobas bizantiuri filosofiuri aRorZinebis wyalobiT;<br />
man mWidro istoriuli kontaqtis Sedegad Rrmad SeiTvisa aRmosavleT qveynebis<br />
fufuneba da saero, amqveyniur siameTa da RvawlTa madidebeli sityvieri xelovneba;<br />
im Sinagani stabilobisa da SedarebiTi mSvidobianobis mokle periodis manZilze,<br />
rac saqarTvelos misi provinciebis konsolidaciam da Zlevamosilma omebma<br />
moutana, man maTi SesaZleblobis maqsimumamde ganaviTara Tavisi erovnuli socialuri<br />
institutebi, erovnuli kulturuli tradiciebi da politikur-istoriuli azrovneba;<br />
am gansxvavebul kulturul da ideologiur elementTa gamoyenebiT qarTvelma<br />
samxedro-feodalurma kastam – samxedro aristokratiam, asiode wlis manZilze<br />
aRzevebulma da wina aziis yvelaze Zlieri da keTildRiani saxelmwifos saTaveSi<br />
moqceulma, SeimuSava Taviseburi laRi da optimisturi msoflSegrZneba, azris didi<br />
TavisuflebiT aRbeWdili Sexeduleba samyarosa da cxovrebaze, romelic Tavisi na-<br />
Teli ganwyobilebiTa da adamianis SeuzRudavi fizikuri da gonebrivi SesaZleblobebis<br />
rwmeniT Sua saukuneTa saqarTveloSi Rrmad fesvgadgmuli qristianuli azrovnebis<br />
fonze `qveynisa da adamianis aRmoCenas~ moaswavebda. es Taviseburi Zvra Sua<br />
saukuneTa qristianul msoflmxedvelobasa da msoflSegrZnebasTan mimarTebiT, azris<br />
es filosofiuri Tavisufleba da kulturul kavSirTa mravalgvaroba srulad<br />
aisaxa `vefxistyaosanSi~ da aman gansazRvra kulturul-istoriul sakiTxTa siuxve,<br />
romelic poemis ideuri Sinaarsis kvlevasTan dakavSirebiT ismis.<br />
rusTavelis aRmsarebloba<br />
rusTavelis msoflmxedveloba saerTod da misi religiuri aRmsarebloba kerZod<br />
`vefxistyaosnis~ kvlevis manZilze mravalmxrivi paeqrobis sagani gamxdara. amis<br />
mizezia erTgvari disproporcia im rols Soris, romelic qristianobas hqonda rus-<br />
Tavelis mSobeli sazogadoebis politikursa da sulier cxovrebaSi da, meore mxriv,<br />
im rols Soris, romelic mas rusTavelis poemaSi ekuTvnis. jer daviT aRmaSeneblis<br />
(1089-1125), Semdeg ki Tamaris (1184-1213) qristianuli saxelmwifo mis SemqmnelTa da<br />
ideologTa TvalSi iyo aRmosavleTis upirvelesi qristianuli imperia, qristianuli<br />
saxelmwifo par excellence, romelic lamobda imxanad dasustebuli bizantiis misia ekisra<br />
da mTel aRmosavleTSi qristianTa praqtikuli interesebisa da qristianuli<br />
dogmis sadarajoze mdgariyo. Tamarisa da daviTis saxelze daweril xotbebSi, agre-<br />
206
Tve istoriul TxzulebebSi, amxanad mkafiod aris gamoxatuli e.w. `qarTuli mesianizmis~<br />
rwmena, romlis Tanaxmad saqarTveloSi bagrationTa mefoba RvTis aRTqmaTa<br />
aRsrulebaa, qveynis Seqmnis ukanaskneli mizani. rusTavelis poemaSi ki, qveynisa da<br />
samefo karis am didi qristianobis sapirispirod, ar ixsenieba arc qriste da arc<br />
sameba 2 , arc pirveli codva da arc gankacebis saidumlo, arc qristianuli dogma da<br />
arc misi dacva poemis prolog-epilogSi Seqebuli Tamaris mier. `vefxistyaosnis~<br />
gmirebi muslimanebi arian. roca saqme moitans, isini musafze loculoben da navrozobis<br />
dResaswauls axseneben.<br />
am garemoebebs rusTavelis garSemo warmoebuli kvleva-Zieba Zalian xSirad poetis<br />
heterodoqsiiT xsnida da mis poemaSi rogorc qristianuli wvalebebis, ise sxva,<br />
araqristianuli religiebis asaxvas xedavda.<br />
amJamad `vefxistyaosnis~ avtoris aRmsarebloba sadavod aRar iTvleba: rusTaveli<br />
ara marto kargad icnobs qristianobas (mis tropikaSi Zveli da axali aRTqmiseuli<br />
saxeebi gvxvdeba, igi axsenebs `aRvsebas~ anu aRdgomas. RvTis epiTetebSi Semdgomma<br />
kvleva-Ziebam qarTuli qristianuli Teologiidan cnobili mravali termini daadastura),<br />
aramed TviTonac qristiania, rasac istoriul-kulturuli xasiaTis mosazrebebTan<br />
erTad pavle mociqulisa da qristiani avtoris - `brZeni divnosis~ anu<br />
fsevdo-dionises damowmeba amtkicebs. oRond rusTavelis `samyaros suraTi~ qristianuli<br />
religiis warmodgenebiT ar amoiwureba, misi azrovneba ufro damoukidebelic<br />
aris da ufro farToc. igi sxva, araqristianul elementebsac moicavs.<br />
antikuri filosofia<br />
yvelaze mniSvnelovan rols am heterogenul (araqristianul) elementebs Soris<br />
antikuri filosofia asrulebs. rusTvelisdroindeli da misi winamorbedi qarTuli<br />
kultura kargad icnobda am filosofiur wyaroebs, romelTa Targmna-komentirebis<br />
nimuSebi im xanis qarTul mwerlobaSi bevri moipoveba. `vefxistyaosanSi~ gvxvdeba<br />
aristoteles, platonis, empedokles, heraklites, prokles azrebis damowmeba an citacia.<br />
magram sistematurad gamoyenebulia mxolod platonuri da neoplatonuri filosofia,<br />
romelsac poeti, im SemTxvevaSi, roca igi pirdapir winaaRmdegobaSi modis<br />
qristianul warmodgenebTan, Tavisebur qristianul gardatexas aZlevs. ukanaskneli<br />
(neoplatonizmi) rusTavelis TxzulebaSi Semodis, ZiriTadad, qristiani neoplatonikosis<br />
– fsevdo-dionises koncefciis meSveobiT, romelsac poeti saxeliT imowmebs,<br />
magram poemaSi aris imis niSnebic, rom avtori uSualod warmarTul neoplatonizmsac<br />
icnobs. rusTaveli kargad icnobs neoplatonizmis gaqristianebis im Tavisebur<br />
cdasac, romelic XII saukunis qarTvelma filosofosma ioane petriwma ganaxorciela<br />
prokles `Teologiis elementebis (`kavSirni RmrTismetyuelebiTni~) Targmnisa<br />
da vrceli komentirebis gziT. neoplatonizmis qristianuli gardatexa ki, rasac rusTaveli<br />
xSirad mimarTavs xolme, imaSi mdgomareobs, rom neoplatonur cnebebSi mas<br />
qristianobis personaluri RrmTis warmodgena Seaqvs.<br />
poemis filosofiur koncefcias, romelic moqmedebis msvlelobis erTgvari Teoriuli<br />
wanamZRvaria, warmoadgens borotTa uarsobis anu borotebis arasubstancionalobis<br />
neoplatonuri koncefcia, romlis citacias rusTaveli fsevdo-dionises mixedviT<br />
axdens: Tuki qveyana Tavis safuZvelSi keTilia (dionises mixedviT igi Seqmnilia<br />
RvTis mier, romelic TviT aris `zesTa keTilobai~, neoplatonizmis warmar-<br />
Tuli variantiT, igi gamomdinareobs `erTidan~, romelic TviT aris sikeTe), Tuki<br />
boroteba mxolod keTilis `moklebaa~ da mas sakuTari substancia ar gaaCnia, rogorc<br />
amas neoplatonizmi gvaswavlis, maSin qveynad borotebis gamarjvebasac xangr-<br />
Zlivoba ar hqonia. keTili borots sZlevs. rusTavelis sityvebiT rom vTqvaT, misi<br />
arseba borotisaze grZeli yofila. am filosofiurad optimistur koncefcias centraluri<br />
adgili uWiravs rusTavelis poemis safuZvlad mdebare msoflmxedvelobis<br />
2 Tu ar CavTvliT gamoTqmas `erTarseba erTi~.<br />
207
mwyobr SenobaSi, romlis mizania, Teoriulad daasabuTos poemis ZiriTadi eTosi –<br />
WirSi gamagrebis, bedis dartymebis winaSe `argadrekis~, sasowarkveTilebaSi arCavardnis<br />
normatuli mcneba.<br />
garda am ZiriTadi koncefciisa, poemaSi uxvadaa gamoyenebuli sxva neoplatonuri<br />
ideebic, rogorc wesi, ontologiuri xasiaTisa, romlebic mTlian, qristianobisagan<br />
gansxvavebul msoflmxedvelobad ar erTiandebian, magram mainc axasiaTeben avtoris<br />
azrovnebis zogad orientacias filosofiaze (da ara religiaze) rogorc Sinaarsis,<br />
ise gamoxatvis formis mxriv: rusTaveli icnobs RvTiur c n o b a s (neoplatonuri<br />
nou`~ anu metafizikuri `goneba~ A 407 ) da prokleseul `sulTa siras~ (seira 884). mas<br />
gamoyenebuli aqvs neoplatonuri `erTisa~ da mravlis metafizika(792), samyaros Seqmna<br />
misTvis aris ara saganTa Seqmna arafrisagan, rogorc Zveli aRTqmis avtorTaTvis,<br />
aramed saganTa `saxis~ anu formis, maTi idealuri prototipis Seqmna (2). zogjer es<br />
procesi drois gareSec ki aris warmodgenili (792). qveynad gaCena-arsebobas masTan<br />
`arsad Semosvlac~ hqvia (323) da ara mxolod `Seqmna~ da `dabadeba~.<br />
epiTetebsa da metaforebSi, romlebiTac rusTaveli da misi gmirebi TavianT RmerTs<br />
ixsenieben, antikuri filosofiis memkvidreoba metia, vidre qristianobisa. Rmer-<br />
Ti `erTia~ Semdgomi dazustebis gareSe, ise rogorc neoplatonizmis RmerTi. igi<br />
`ucnauri~ (Seucnobeli) da `uTqmelia~, rogorc neoplatonizmis RmerTi, romlis epi-<br />
Tetebi Semdeg ganaTlebulma qristianma avtorebma isesxes. igi `myofia~ (1250) anu<br />
`namdvil myofi~ rac neoplatonizmisaTvis RvTis aRmniSvneli erT-erTi ZiriTadi gamoTqmaa.<br />
igi usazRvrobisaTvis sazRvris damdebia (792) da `arsTa mxadi~ (5050) anu<br />
arsebulis arsebobad momwodebeli. misi xiluli xatia mze (836, 837), radgan igi mzesaviT<br />
efineba yovel arss, romelic misiT arsebobs, efineba Tavis dauxarjavad, ra-<br />
Ta yovelives `savseba~ anu sisrule mianiWos (917). yvela am gamoTqmebSi, romelTac<br />
rusTaveli mas mier ufro Zunwad gamoyenebuli specifikurad qristianuli formulebisa<br />
da cnebebis gverdiT xmarobs, inakvTeba rusTavelis RvTis filosofiuri<br />
cneba, romelSic SeTavsebulia antikuri filosofiisa da qristianuli Teologiis<br />
ZiriTadi monapovrebi ontologiuri azrovnebis dargSi, magram ukugdebulia an savsebiT<br />
ugulvebelyofilia viwro konfesiuri momentebi.<br />
im SemTxvevaSi, roca antikuri filosofiis warmodgenebi pirdapir winaaRmdegobaSi<br />
modis qristianobasTan, avtori ufro xSirad meores Ralatobs pirvelTa sasargeblod.<br />
mag., mas eWvi epareba individualur ukvdavebaSi. `iq~ Tavis ardakargva, saku-<br />
Tari pirovnebis uwyvetobis Senaxva misTvis iseTi upiratesobaa, romelic RmerTs<br />
sagangebod unda SesTxovon (A 850-851 ). misi saiqio, sadac gmiri dRisiT da RamiT `mzis<br />
elvaTa (sxivTa) krTomis~ WvretaSi iqneba, neoplatonur warmodgenas ufro mogvagonebs,<br />
vidre qristianuls. morali, romlis dacva rusTavelis gmirebis upirvelesi<br />
sazrunavia, Tavisi dasabuTebis xasiaTis mixedviT filosofiis orbitSia moqceuli<br />
da ara religiisa: moraluri qceva igivea, rac brZnuli qceva: sibrZnis anu filosofosTa<br />
swavlis codnis mizani isaa, rom sworad anu moralurad qceva SegveZlos.<br />
ara viqm (moralur qcevas), codna ras margebs filosofosTa brZnobisa?<br />
miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT mwyobrTa wyobisa.<br />
sibrZne, rusTavelis TvalsazrisiT, adamianis upirvelesi Rirsebaa. igi iseTive<br />
miucilebeli atributia srulyofili adamianisa, rogorc fizikuri Zala, mxneoba da<br />
mSveniereba. es mcneba arsebiTad ewinaaRmdegeba qristianul Tvalsazriss, romlis-<br />
Tvisac sibrZne SemecnebiT planSi mdarea gamocxadebasTan SedarebiT, xolo eTikur<br />
planSi – siyvarulTan SedarebiT. adamiani Tavis mowodebiT brZenia, mas Seswevs unari<br />
da valdebulicaa, rom filosofiis codniT swori da moraluri gadawyvetileba<br />
miiRos da rogorc Tavisi moqmedeba, ise Tavisi sulieri cxovreba am gadawyvetilebis<br />
mixedviT warmarTos. es racionalizmi, adamianis gonebisa da nebisyofis suverenobis<br />
rwmena logikurad SeuTavsebelia qristianobis iseT Zireul doqtrinebTan,<br />
rogoricaa `pirveli codvisa~ da adamianis nebis arasuverenobis, misi moqmedebis winaswar<br />
gansazRvrulobisa RvTis nebisagan damokidebulebis rwmena.<br />
208
is, rom rusTaveli antikuri filosofiis azrovnebis wess xSirad upiratesobas<br />
aZlevs qristianulTan SedarebiT da ugulvebelyofs qristianuli Teologiisa da<br />
moaruli msoflgagebis mraval arsebiT moments, ver aixsneba mxolod poemis gmirTa<br />
muslimanobiT. am Tavisufal damokidebulebaSi religiis mimarT vlindeba rusTavelis<br />
kritikuli midgoma misi drois codnisadmi – kerZod, religiurisa da filosofiurisadmi.<br />
igi am xSirad SeuTavsebel warmodgenaTa wiaRSi ontologiursa da eTikur<br />
WeSmaritebas damoukideblad eZebs da drois am warmodgenaTa gamoyenebiT damoukideblad<br />
qmnis qveynis Taviseburad srulsa da TviTkmar suraTs.<br />
adamianis axali ideali<br />
magram antikuri filosofia da misgan momdinare ideebi rusTavelis qmnilebaSi<br />
SeTvisebulia ara mxolod rogorc doqtrina, aramed rogorc eTosi, ara mxolod<br />
rogorc msoflSegrZneba da ganwyobileba. rusTavels metad faqizad aqvs nagrZnobi<br />
is naTeli, harmoniuli, zomisa da wesisaken moswrafe saerTo suliskveTeba, romelic<br />
antikur filosofias Tan moaqvs, da am ganwyobilebas, rogorc erT-erT komponents,<br />
mniSvnelovan adgils uTmobs Tavisi poemis artistul CanafiqrSi, kerZod da<br />
gansakuTrebiT ki mis poemaSi gansaxierebuli adamianis idealis SeqmnaSi.<br />
rusTavelis drom SeimuSava adamianis axali ideali, srulebiT gansxvavebuli ara<br />
marto qarTveli xalxis uZvelesi sagmiro idealisagan, romelmac RmerTTan morkine<br />
da kavkasionze mijaWvuli gmiris saxeSi hpova gamoxatuleba, aramed feodaluri sazogadoebis<br />
im idealisganac, romelic `amiran-darejanianis~ rainduli Segneba-ganvi-<br />
Tarebul, magram gonebrivad da emociurad Rarib personaJebSi gansaxierda. es axali<br />
tipia ara marto Zlieri da qveli, aramed maRalmoraluri, grZnobis unariT dajildoebuli<br />
da gonebagaxsnili adamiani, adamiani, romelmac Sua saukuneTa Semdeg isev<br />
aRmoaCina Tavisi Tavi, Tavisi grZnobebi, Tavisi damoukidebeli moraluri pasuxismgebloba<br />
da gansjis unari, romelic Tamamad iswrafvis maqsimaluri Sveba-bednierebisaken<br />
da am swrafvaSi saiqio nacvalgebis SiSi ar akavebs. es axali tipi Seqmna uecarma<br />
aRmavlobam rusTavelis mSobeli feodaluri sazogadoebis politikursa da<br />
kulturul cxovrebaSi, gamarjvebaTa uwyvetma nakadma, romelmac saqarTvelo raRac<br />
erTi saukunis manZilze wina aziis uZlieres erovnul saxelmwifod aqcia, gaZlierebulma<br />
ganaTlebam, sarwmunoebrivi karCaketilobis daZlevam da sazogadoebis<br />
gonebrivi horizontis gafarToebam did diapazonian kulturul samyarosTan kontaqtebis<br />
gziT. adamianis es ideali gaamdidra da gaarTula rusTavelma. man cxovrebis<br />
mier Seqmnili es axali ideali dawura, gamoakristala da am axlebur msoflmxedvelobasa<br />
da cxovrebis aRzevebul sixaruls mkveTri artistuli gamoxatuleba misca.<br />
amave dros, man es ideali sibrZnis, filosofiuri refleqsiis, inteleqtualur Wvretaze<br />
damyarebuli Sinagani harmoniis nayofieri mcnebebiT Seavso. es axali suliskveTeba<br />
bevr rameSi daemTxva da daemyara antikuri filosofiis suliskveTebas im saxiT,<br />
rogorc igi rusTavelis dros esmodaT. iseve rogorc mis Tanamedrove dasavleT<br />
evropis sakaro kulturaSi, rusTavelTanac zeim-nadimi, nadiroba, lxini da<br />
ZRvnoba-boZeba rainduli yofis umaRlesi gamoxatulebaa, romlis xatvas azri aqvs<br />
im SemTxvevaSic ki, roca amas raime siuJeturi cvlileba ar mohyveba (miuxedavad<br />
moqmedebis swrafi da ekonomiuri ganviTarebisa, poemaSi aris lxinis vrceli scenebi,<br />
romelic amas mowmobs); `vefxistyaosnis~ gmiri harmoniulia da mSvenieria iqamde,<br />
rom misi xedviT xalxi bndeba da mis saWvretad brbo ijreba. misi mixvra-moxvra, roca<br />
igi ar ibrZvis, daxvewilia, laRi, auCqarebeli. misi pirisaxe mudam mxiarulebis<br />
gamomxatvelia, maSinac ki, roca pirobebi amis safuZvels ar iZleva (197). amave dros<br />
rusTavelis gmiri `brZenia~ da brZenia ara marto gonebiT, aramed gancdebiTac ki<br />
(`guliTa brZeniTa~) da es sibrZne ise efineba garSemo yvelafers, rom mis monebzedac<br />
ki vrceldeba (692). gmirisTvis yovelgvar situaciaSi da misi arsebobis yvela<br />
peripetiebze, garda ukiduresi sasowarkveTilebisa, damaxasiaTebelia Wvreta da filosofia<br />
(es kacsac exeba da qalsac), azrovneba da msjeloba samyaros wyobisa da<br />
209
adamianis arsebobis Zireul sakiTxebze. am brZen gmirs axasiaTebs samyaros pirvelmizezTa<br />
idumalebisa da amaRlebulobis cxoveli gancda. igi ugrZnobeli araa arc<br />
RvTis sidiadis mimarT: RvTis gamouTqmeli miuwvdomloba, iseve rogorc mzisa da<br />
varskvlaveTis Wvreta, misTvis yvelaze intensiur STabeWdilebaTa wyaroa. imiT, Tu<br />
rogori uSreti mravalnairobiT da ulevi fantaziiT xatavs rusTaveli Tavisi mTavari<br />
gmirebis yvela im Tvisebebs, ra uxvad flobs yovel calkeul SemTxvevaSi individualur<br />
niuansebs da rogor organulad aTavsebs yovelive amas ambis dinamiur<br />
Seuferxebel ganviTarebaSi, mniSvnelovanwilad aris Sepirobebuli misi gmirebis saxeTa<br />
sicocxle da STambeWdavi Zala.<br />
filosofia da qristianoba<br />
magram antikuri filosofiidan momdinare naTeli da harmoniuli msoflSegrZneba<br />
poets mxolod nawilobriv aqvs gaziarebuli da ara srulad. igi sxva drois Svilia,<br />
sxva ganwyobilebisa da temperamentis patroni da bunebrivi ar iqneboda, rom<br />
igi antikuri filosofiiT naanderZev suliskveTebas gahyoloda Tundac imdenad,<br />
rom ganwyobilebaSi uTanxmoebas doqtrinebSi uTanxmoebis donemde ver aeRwia. rus-<br />
Tavels cvlileba Seaqvs filosofiis ZiriTadi doqtrinebis gagebasa da SefasebaSi<br />
sruliad Segnebulad, rogorc poemis moqmedebisa da ganwyobilebis faqizi mimoxris<br />
gziT, ise diskursiuli msjelobiT. Tu sikeTe – poemis msoflmxedvelobis safuZvlad<br />
dadebuli ZiriTadi cneba – qristianobaSi RvTis nebisadmi Sesabamisobas niSnavs<br />
(adamiani, rogorc sikeTis sazomi, aq gamoricxulia), Tu neoplatonuri filosofiis<br />
tradiciaSi sikeTe, rogorc zeindividualuri goniTi sawyisi upirispirdeba<br />
Cvens materiiT damZimebul `me~-s, mis swrafvebsa da, saerTod, mis individualur gansazRvrulobas,<br />
`vefxistyaosanSi~ sikeTis sazomia adamiani, ufro konkretulad: avtoris<br />
idealis mixedviT Seqmnili srulyofili adamiani da, Tu qveyana Tavis safuZvelSi<br />
keTilia, es im azriT unda gvesmodes, rom igi am srulyofil adamians misi<br />
bunebrivi swrafvis aRsrulebas miscems.<br />
RmerTsamca ese rad eqmna, egeTni (srulyofilni, mSvenierni) daebadeniT,<br />
arRa Segyarna, gagyarna, xeli gqmnna cremlTa dadeniT! (930)<br />
amxnevebs tariels eTikuri monizmis filosofiuri koncefciis aRmsarebeli avTandili.<br />
visca RmerTi saros morCsa tanad uxebs,<br />
mas laxvarsa moaSorebs, Tuca pirvel gulsa uxebs,<br />
_ amxnevebs imave tariels fridoni. adamianis – kerZod da sakuTrad ki srulyofili<br />
adamianis _ `me~ da sakuTari qveyniuri mizanswrafva, amgvarad, rusTavelisTvis<br />
sikeTis umaRlesi kriteriumia da amaSi igi Tanabrad damoukidebelia rogorc filosofiis,<br />
ise religiis mimarT.<br />
siyvaruli da megobroba<br />
maRali siyvaruli<br />
`vefxistyaosnis~ prologSi naTqvamia, rom siyvaruli aris `pirveli da <strong>tomi</strong> gvar-<br />
Ta zenaTa~. filosofiuri cnebebi, romelTac aq rusTaveli iyenebs, platonis cnobili<br />
cnebebia. `gvari~ platonur `ideas~ niSnavs, xolo `<strong>tomi</strong>~ _ zogads, ideaTa<br />
gamaerTianebel ideas. platonisTvis umaRlesi idea anu ideaTa idea, samyaros ierarqiis<br />
mwvervali aris s i k e T i s idea, romelic misTvis agreTve WeSmaritebacaa da<br />
mSvenierebac. rusTavelma sikeTis adgilas am ierarqiaSi m i j n u r o b a anu siyvaruli<br />
daayena. siyvarulis am idealur prototips rusTavelis sityviT `hbaZavs~ adamianTa<br />
miwieri siyvaruli, anu iseTi `xeloba~ (siSmage), romelic `xorcTa xvdeba~. es<br />
msjeloba kargad asaxavs poetis damokidebulebas siyvarulis mimarT da im suliskeTebas,<br />
romliTac poemaSi satrfialo motivebia damuSavebuli: siyvaruli kacsa da<br />
qals Soris adamianis amaRlebuli Zalaa. igi umaRlesi sikeTe da am qveynad yvelaze<br />
didi bednierebaa. sasiyvarulo urTierToba poemaSi asaxavs rainduli siyvarulis<br />
anu mijnurobis socialur instituts, romlis mravali mcneba CvenTvis im epoqis<br />
210
sxva Zeglebidanacaa cnobili. termini `mijnuri~ arabuli warmoSobisaa (`mijnuri<br />
Smagsa gviqvian arabuliTa eniTa~. `mejnuni~ avi sulisagan Sepyrobils niSnavs,) iseve<br />
rogorc `mijnurobis~ sazogadoebrivi institutis Semadgeneli zogierTi mcneba. magram<br />
TviT es ganviTarebuli forma maRali wris kacisa da qalis sasiyvarulo urTierTobisa<br />
(`mijnuroba~ anu rainduli siyvaruli), romelic `vefxistyaosanSi~ da mis<br />
Tanamedrove sxva TxzulebebSi aisaxa, qarTuli samxedro aristokratiis kuTvnilebaa,<br />
mis wreSi SemuSavebuli da Camoyalibebuli qristianuli kulturis farTo monawileobiT,<br />
iseve rogorc qalis rainduli kulti (e.w. kurtuazuli anu `sakaro~,<br />
`sadarbazo~ siyvaruli) dasavleT evropis qveynebSi. siyvarulisagan dasneuleba da<br />
fermixdiloba, misgan velad gaWra da mijnur raindTa urTierTTanagrZnoba, grZnobis<br />
ardaCena da moyvris argaTqma, satrfos samsaxuri xmliTa Tu keTili saqmiT da<br />
siyvarulis amamaRlebeli, eTikurad aRmzrdeli roli – ai am sazogadoebrivi institutis<br />
sayovelTaod gaziarebuli mcnebebi da eTikuri warmodgenebi. mijnuroba mxolod<br />
absoluturad srulyofili, adamianisTvis SesaZlo yvela RirsebiT Semkuli<br />
kacis saqmea, igi rCeulTa xvedria. amitom mijnuri, Tu mas hsurs Tavisi satrfos<br />
Rirsi iyos, yvela am saTnoebaTa miRwevas unda ecados. is, rac dRes CvenTvis Sua<br />
saukuneTa dasasrulis amaRlebuli, keTilSobiluri rainduli siyvarulis saxeliT<br />
aris cnobili, rusTavels mijnurobis mcnebebisa da qalis rainduli kultis saxiT<br />
Tavisi mSobeli aristokratiuli garemodan aqvs SeTvisebuli.<br />
magram, Tu rusTavelis poemaSi siyvaruli raindul mcnebebs misdevs, igi am mcnebebiT<br />
mainc ar izRudeba. rusTaveli xatavs siyvaruls ara mxolod iseTad, rogoric<br />
is unda iyos, aramed iseTad, rogoric is aris, fsiqologiur niuansTa iseTi mravalferovnebiT,<br />
romelic mas siyvarulis mxatvel diad avtorTa upirveles rigebSi<br />
ayenebs. siyvarulis gaCena da maluli tareba, misi sixaruli da Wmunva, grZnobis mo-<br />
Zaleba da Sesusteba, misi uecari aRzeveba, gmiris fiqri, asociaciebi da sulieri<br />
impulsebi yvela am gansxvavebul mdgomareobaSi – ai adamianis sulieri cxovrebis<br />
is sfero, romelsac rusTaveli yvelaze met yuradRebas uTmobs da sadac igi yvelaze<br />
meti fsiqologiuri detalebis povnas axerxebs. Tu saraindo lirikisa da epikisaTvis<br />
saerTod siyvarulis gandidebasTan erTad am grZnobis erTgvari dogmatizaciaa<br />
damaxasiaTebeli, Tu aq savaldebulo mcnebebi xSirad grZnobis namdvil spontanur<br />
mimdinareobas metnaklebad cvlis an zRudavs, rusTavelis poema avtoris mxatvruli<br />
mizandasaxulobis mixedviT Seudareblad ufro maRal etaps warmoadgens<br />
siyvarulis `aRmoCenis~, misi WeSmariti bunebis Secnobis gzaze. rusTaveli saraindo<br />
kultis normatul mcnebebs kidec icnobs da kidec scnobs. magram misTvis grZnobis<br />
namdvili bunebis xedva da gamoxatva ar aris gaSualebuli araviTari mcnebebiT. amiT<br />
rusTaveli enaTesaveba ara saraindo kulturis sityvier xelovnebas, aramed renesansul<br />
xelovnebas. rom siyvaruli adamianis amamaRlebuli Zalaa, es rusTavelis<br />
sxva Tanamedroveebmac da daaxloebiT Tanamedroveebmac icodnen. magram maT wreSi<br />
rusTavels mainc Tavisi mkveTri individualoba axasiaTebs. italiuri `tkbili axali<br />
stilis~ poetebi umRerdnen qals rogorc Cvenze maRal goniTs arsebas, romlis<br />
`Semecneba~ udidesi sikeTe da amaRleba iyo. satrfo qals isini xSirad `filosofiis~<br />
metaforiT aRniSnavdnen, qalis am simbolursa da gvarovnul rols ukan ki<br />
(rogorc Cvenze maRal arsebaTa warmomadgenlisa), vidre dantemde, misi individualuri<br />
gansazRvruloba da pirovnuli niSanTvisebebi iCrdileboda. aRmosavlur mistikaSi<br />
(sufizmSi) qali aris `RvTis sxivi~ am codvil qveyanaSi, absoluturi mSvenebis<br />
anu RvTis SemTxveviTi gamokrToma da am mxriv nebismieri sxva mSvenieri sagnisagan<br />
ar gansxvavdeba. misi trfoba gvaCvevs Tavdaviwyebasa da sakuTari meobis daTmobas,<br />
romelic saboloo angariSSi RmerTTan migviyvans, da mxolod amdenadaa siyvaruli<br />
amaRlebis gza. rusTavelisTvis satrfo qali pirvel rigSi p i r o v n e b a a , romelic<br />
daxasiaTebulia ara misi xalebisa da zilfebis xotbiT, rogorc sufiur poeziaSi,<br />
aramed misi gancdebisa da misi moqmedebis aRweriT; poemis gmir qalTa sulisa<br />
da xorcis xatvisaTvis gamoyenebuli ferebis simdidreSi rusTavelis samijnuro<br />
211
koncefciis es Tavisebureba aisaxeba. qali rusTavelisaTvis araa arc simbolo, arc<br />
Cvenze maRali arseba: igi principSi Cveni tolia da siyvarulic amamaRlebeli da<br />
ganmwmendi Zalaa TavisTavad – Tu gnebavT, fsiqologiurad – da ara imis gamo, rom<br />
is Cvenze maRali sawyisiskenaa mimarTuli. amamaRlebelia TviT grZnoba da ara misi<br />
sagani. am ganwyobilebaSi uTuod aisaxeba Rrma qristianuli tradiciac, romelsac<br />
rusTaveli sxva konteqstSi Taviseburi perifraziT ixseniebs, roca mociquls (pavles)<br />
miawers sityvebs `siyvaruli agvamaRlebs~. imiT, rom siyvaruli rusTavelisa-<br />
Tvis aris ara Tavdaviwyebis, TviTmospobis, individualobidan gasvlis afeqti, aramed<br />
pirovnebis ganmtkicebisa da gamdidrebis afeqtia, romlis gaZlierebasac RmerTs<br />
SesTxoven (2), rusTavelis samijnuro koncefcia, mis TanamedroveTa Soris yvelaze<br />
axlos dantesTan dgas, miuxedavad siyvarulis im mistikuri gaazrebisa, romelic am<br />
ukanasknels Tavis `xsnis eposSi~ _ `RvTaebriv komediaSi~ aqvs mocemuli. saerToa<br />
siyvarulis warmodgena rogorc gamakeTilSobilebeli da amamaRlebeli Zalisa mas-<br />
Si pirovnulobis sruli SenarCunebiT, rac siyvarulis am koncefciaTa yvelaze axleburi<br />
da Tanamedrove adamianis fsiqikuri wyobisTvis yvelaze axlobeli Strixia.<br />
qalTa saxeebi<br />
magram, Tu rusTavelisTvis qali principSi Cveni tolia, es ar niSnavs, rom `vefxistyaosnis~<br />
gmiri qalebi, romelTa trfobasac igi umReris, ar gamoirCevian gansakuTrebuli<br />
niSan-TvisebebiT, rac maT mamakac gmirebze maRla ayenebT da miT poemaSi<br />
aRweril trfobas damatebiTi niuansiT amdidrebs: nestani da TinaTini ar arian<br />
m x o l o d adamianebi da qalebi, romelTa grZnobis cvalebadobas rusTaveli erTgulad<br />
xatavs. isini rogorc socialurad (mefobiT), ise pirovnuli TvisebebiT umaRlesi<br />
rangis qalebi arian, srulyofis iseT doneze mdgomni, rom maTdami trfobis<br />
Sebedvac gmirobaa. maTi trfoba mxolod srulyofis umaRles safexurze mdgom adamians<br />
SeuZlia. amitom is, vinc maT etrfis, umaRles moralursa da fizikur srulyofas<br />
unda eswrafos. `aw rasaca me maRirseb, xorcieli ara Rirs a~, _ eubneba tarieli<br />
nestans da es sityvebi kargad gamoxataven im ZiriTad princips, romelsac poemaSi<br />
aRwerili trfoba emyareba: esaa srulyofili, idealuri adamianebis trfoba,<br />
romelic sqesTa Soris siyvarulTan erTad umwvervalesi srulyofis winaSe aRtacebasa<br />
da misken swrafvasac moicavs.<br />
tradiciiT miRebulia, rom orive qal-gmirs – nestansa da TinaTins – poetur<br />
prototipad Tamar mefe hyavT, xolo maTdami trfobis aRweras – Tamarisadmi poetis<br />
trfoba. am SexedulebaSi daeWvebis safuZveli dRes ar arsebobs Tundac im mZafri<br />
da wrfeli kilos gamo, romliTac poeti prologSi Tamaris siyvaruls aRiarebs.<br />
magram, miuxedavad orive am personaJis absoluturi unaklobisa da maTdami trfobis<br />
idealurobisa, rusTaveli mainc axerxebs, rom maTs pirovnebasac da vaJi gmirebis<br />
maTdami damokidebulebasac TavisTavadi individualuri ieri misces, ganasxvavos<br />
ori samyaro, sadac eseni sufeven da romelsac eseni ganasaxiereben. nestanis samyaro<br />
namdvili sisxlis da xorcis ferebSia naxati. es brZolis, vnebebis, sabediswero<br />
swrafvaTa Sejaxebis samyaroa, romelTa Soris siyvaruli ar aris erTaderTi. am<br />
samyaroSi batonobs da nestans asaxierebs v e f x i s xati-simbolo (`rome vefxi<br />
mSvenieri saxed misad damisaxavs~ 657), rac imaze miuTiTebs, rom nestanisa da tarielis<br />
damokidebuleba ufro rTulia, vidre mxolod trfoba da urTierTswrafva. es<br />
ori gansxvavebuli nebis, ori amayi da TavmoTne pirovnebis dapirispirebaa. TinaTinis<br />
samyaro, piriqiT, naTelia da harmoniuli. aq mzis xati-simbolo batonobs – es<br />
TviTkmari naTeli, romelsac arc xsna sWirdeba, arc `lxinnakluloba sWirs~. Tina-<br />
Tinis samyaroSi naklebia mxatvroba, vidre nestanisaSi, da metia poezia. es ori Tanabrad<br />
srulyofili, magram gansxvavebuli samyaro poemaSi erT mtkice mTlianobadaa<br />
Sekruli ara marto siuJeturad, aramed emociurad: avTandilis Rvawli da gancdebis<br />
mTeli gama, roca man erTi miatova da meorisTvis Tavis dadeba gadawyvita, Tavis<br />
dramatizms swored am dapirispirebis wyalobiT iZens.<br />
212
orive es idealuri gmiri qali – amdenad msgavsi da amdenad gansxvavebuli – maTi<br />
motrfiale gmirebis mxriv iracionaluri, movlenaTa Cveulebrivi logikis gareT mdgomi<br />
damokidebulebis sagania. avTandils Sexvedris bednier wuTebSic mSvenieri satrfos<br />
winaSe gulistkivili, daukmayofilebloba, grZnobaTa siWarbiT gamowveuli<br />
tanjva ereva (126, 707, 962), xolo TinaTinis ganmasaxierebeli mze misTvis aseTive or-<br />
Wofuli, lxenisa da tanjvis Semcveli grZnobis wyaroa.<br />
wam-wam mobrundis, iajdis misTvis mzisave mzobasa,<br />
uWvretdis, Tvalni ver moxsnnis, Tu moxsnnis, mihxdis cnobasa<br />
(631 ix. agreTve 955)<br />
da piriqiT:<br />
Rame alxendis, dRe sjidis, elis Casvlasa mzisasa,<br />
ra wyali naxis, gardaxdis, uWvretdis Wavlsa wylisasa.<br />
tarielisa da nestanis damokidebulebaSic trfiali da winaaRmdegobis grZnoba,<br />
erTianoba da dapirispirebuloba iracionaluradaa Sezavebuli erTmaneTTan, rac<br />
maT urTierTobas Tavidanve dahyveba, Tavis kulminacias ki tarielisgan vefxis mokvlis<br />
scenaSi aRwevs:<br />
xrmali gavtyorce, gardviWer, vefxi Sevipyar xeliTa,<br />
mis gamo kocna mominda, vin mwvavs cecxliTa cxeliTa,<br />
miRrinvida da mawyenda brWaliTa sisxlTa mRvreliTa,<br />
veRar gavuZel, igica movkal guliTa xeliTa.<br />
am orWoful ambivalentur damokidebulebaSi poemis gmir idealur mefe-qalTadmi<br />
yvelaze mkveTrad vlindeba avtoris subieqtivizmi – vlindeba ise Zlier, rom eWvsac<br />
ki aRZravs, Tu ramdenad kanonieria `vefxistyaosnis~ avtors, misi suliskveTebisda mixedviT,<br />
epikosi vuwodoT. gulistkivilamde misuli aRtaceba-aRtyineba srulyofil mefe-qalis<br />
winaSe `vefxityaosnis~ yvelaze pirovnuli hangia, romelic prologis lirikul<br />
strofebs (10, 19) da poetis saqarTvelodan gadaxvewis legendebs exmaureba.<br />
dabali siyvaruli<br />
garda idealuri siyvarulisa, poemaSi metad realur ferebSi daxatulia araidealuri,<br />
Cveulebrivi siyvarulic, romelic rogorc gamoxatvis stiliT, ise Tavis<br />
eTikuri bunebiT pirvelis mkveTrze mkveTr kontrasts Seadgens (fatman-avTandilis<br />
romani). rom rusTaveli maincdamainc hgmobdes avTandils fatmanTan kavSirisaTvis,<br />
roca satrfos Ralats mas megobris interesebi ukarnaxebs, es Zalian saeWvoa, Tu ar<br />
SeuZlebeli: rainduli (`sakaro~) siyvarulis mcnebebi saerTod da rusTavelisa ker-<br />
Zod, ar ewinaaRmdegeba maRali satrfos SemTxveviTs Ralats naklebi socialuri<br />
mdgomareobisa da naklebi pirovnuli brwyinvalebis qalTan (amas isic mowmobs, rom<br />
arc asmaTs da arc nestans ar aSfoTebT tarielis Tanxmoba asmaTis moCvenebiTs<br />
samijnuro winadadebebze), avTandilis sulieri tanjvac fatmanis sarecelze,<br />
amgvarad, mxolod satrfosadmi erTgulebis Rrmad adamianuri grZnobis nakarnaxevia<br />
da ara socialuri an eTikuri akrZalvisa. magram es epizodi yvelaze sainteresoa<br />
rusTavelis suliskveTebis dasaxasiaTeblad ara avTandilis grZnobaTa gamoxatvis<br />
mxriv, aramed fatmanis grZnobaTa gamoxatviT. renesansul vaWarTa qalaqs, mxiarulsa<br />
da mdidar gulnaSaros aseTive renesansuli suliskveTeba Seefereba qalisa da kacis<br />
urTierTobaSi. da, marTlac, fatmans, Turme, sCvevia msubuqi romanebi, radgan misi<br />
mdidari qmari `mWle aris da Tvalad nasi~. rusTavelis damokidebuleba fatmanis<br />
am Tavisufali flirtisadmi, iseve rogorc saerTod vaWarTa bednieri qalaqisadmi,<br />
uaryofiTia, ukeT – ironiuli; es aris qedmaRluri damokidebuleba aristokratisa,<br />
romlisTvisac mTeli vaWarTa samyaro mdabali samyaroa. es `vefxistyaosans~ mkveTrad<br />
asxvavebs bokaCios suliskveTebis renesansuli literaturisagan, romelic qalaquri<br />
yofisa da msubuqi xorcieli kavSiris scenebs aseTive realizmiT xatavs. g a n -<br />
w y o b i l e b a avtorisa, nawarmoebis paTosi, iq, rogorc wesi, am xorciel siamovnebaTa<br />
mxarezea. rusTavelis poemis paTosi, piriqiT, am sma-gaxarebis meorexarisxov-<br />
213
nebis, misi simdidris mtkicebaSia, igi am fonze idealuri feodal-gmirebis gandidebas<br />
emsaxureba. avTandil-nestan-tarielis samyaros gulnaSaros samyaro `SefrfinviTa~<br />
da bnediT Sescqeris – eseni mas `ze-mxedveli~ wyalobis TvaliT dahyureben.<br />
magram es mxolod avtoris cnobier pozicias Seexeba. intuiturad, aracnobierad<br />
poeti marTlac grZnobiT eltvis renesansuli atmosferos am `dabal~ samyaros, mis<br />
aRweraSi siamovnebas hpovebs da rainduli samyaros maRal grZnobaTa daZabuli dramatizmisgan<br />
isvenebs. Camoyalibebuli da eWvSeuvali feodali – rusTaveli – am mesame<br />
wodebis samyaros malulad etrfis. Sua saukuneTa dasasrulis suliskveTebas,<br />
romelmac rusTavelis grZnoba da goneba gamohkveba, es detali kargad axasiaTebs.<br />
megobroba<br />
megobrobas `vefxistyaosnis~ qargaSi TiTqmis iseTive didi adgili uWiravs, rogorc<br />
siyvaruls, Sefasebis mxriv ki avtori mas siyvarulis Tanabar Rirebulebas ani-<br />
Webs. megobroba `vefxistyaosanSi~ araa mxolod principi, vali an mcneba – igi imdenadvea<br />
cxoveli grZnoba, afeqti, ramdenadac kacis siyvaruli qalisadmi da qalisa<br />
kacisadmi. misi pirveli sababia adamianis fizikuri srulyofa da mSveneba; megobrobasac<br />
axasiaTebs x e l o b a – gonebis mZlevi, mouTmeneli survili naxvisa Tu Svelisa;<br />
megobroba gangebisagan movlenili grZnobaa, romelsac adamiani Tavisi nebiT<br />
ver wauva. Tu poemis mixedviT siyvaruli sixarulisa da tanjvis momtani grZnobaa,<br />
megobrobas es ormxrivoba ar axasiaTebs: es araa winaaRmdegobrivi grZnoba, Tavisi<br />
mkafio miznis mqone:<br />
sami aris moyvrisagan moyvrobisa gamoCena:<br />
pirvel, ndoma siaxlisa, siSorisa ver moTmena,<br />
micema da aras Suri, Cuqebisa ar mowyena,<br />
gavlena da moxmareba, misad rgebad velTa rbena.<br />
avtoris am ukiduresad emociur damokidebulebaSi megobrobisadmi gamoxatuleba<br />
hpova maTi epoqisaTvis damaxasiaTebelma moxibluloba-aRtacebam pirovnebaSi gansaxierebuli<br />
fizikuri, esTetikuri da gonebrivi srulyofis idealiT – yovelmxriv<br />
srulqmnili Wabuki-raindiT, bunebis am umaRlesi qmnilebiT, romliskenac im drois<br />
yvela swrafva iyo mimarTuli.<br />
siyvaruli da megobroba adamianTa kavSiris iseTi formebia, romelTac adamianebs<br />
garegani pirobebi ki ar axvevs Tavze, aramed TviTon irCeven TavianTi sakuTari msjavrisa<br />
da sakuTari bunebis Sesabamisad (magaliTad, naTesaobisagan, mezoblobisagan<br />
gansxvavebiT). SemTxveviTi ar aris, rom rusTavels – adamianTa grZnoba-gonebis Tavisuflebis<br />
momReralsa da renesansis mesityves – adamianTa sxva yovel kavSirze metad<br />
maTi urTierTobis es ori saxe ainteresebs.<br />
214
usTavelis msoflmxedveloba<br />
215<br />
korneli kekeliZe<br />
poemis avtori rom qristiania, es mJRavndeba Semdegidan: 1) is icnobs qristianobis<br />
zog ritualur movlenas; 2) icnobs qristianuli moZRvrebis pirvelwyaros – biblias,<br />
e. i. Zvelisa da axali aRTqmis wignebs; 3) mis nawarmoebSi gvaqvs specifikuri<br />
qristianuli azrebi.<br />
ritualuri mxare qristianobis, rasakvirvelia, mkveTrad xazgasmuli araa poemaSi<br />
da arc SeiZleba iyos, Tu mxedvelobaSi gveqneba is garemoeba, rom Cven saqme gvaqvs<br />
religiuri sakiTxebisadmi, sazogadod, metad TavdaWeril poetTan; magram zog rames<br />
mainc vpoulobT iseTs am mxriv, rac maCvenebelia misi qristianobisa. poetma icis<br />
qristianTa is `saidumloeba”, romelsac ziareba ewodeba, da teqnika misi Sesrulebisa;<br />
amas amJRavnebs Semdegi sityvebi: `Tavisa sisxlTa nu eziarebiT” (388). man icis<br />
agreTve qristianTa udidesi dResaswauli, romelsac `aRdgoma” an `aRvseba”, gina<br />
Tu `paseqi” ewodeba, da masTan dakavSirebuli sixaruli, romlis simbolod wiTeli<br />
feri (saeklesio sagaloblebSi naTqvamia: `pasqa wiTeli”, Sead. agreTve aRdgomis<br />
kvercxis wiTlad SeRebvis Cveuleba) iyo miRebuli; es Cans Semdegi sityvebidan:<br />
moedans davdgi karvebi wiTlisa atlasebisa,<br />
movida siZe, gardaxda, dRe, hgvanda, ars aRvsebisa (552).<br />
ese igi: moedani movrTe sazeimod, wiTeli atlasis karvebiT, gegoneboda – aRvsebis<br />
an aRdgomis dReao.<br />
poeti rom zedmiwevniT icnobs biblias, es Cans, pirvelyovlisa, iqidan, rom mas<br />
xSirad mohyavs bibliuri sakuTari saxelebi da terminebi; ase, magaliTad: bisoni<br />
(719 – mdinare fisoni), edemi (50, 309, 321, 332, 476, 522, 694, 715, 725), levi uria (816), gabaoni<br />
(331), jojoxeTi (764), satana (787, 874, 1213), eSmaki (118, 574, 805, 1196), belzebeli<br />
(349). magram yvelaze metad mniSvnelovani da damaxasiaTebelia am mxriv is azrebi da<br />
citatebi, romlebic poets uxvad mohyavs bibliidan. rodesac Cven citatebis Sesaxeb<br />
vlaparakobT, imas ki ar vgulisxmobT, rom poets citatebi ucvlelad, sityvasityviT<br />
mohyavs, amas verc movTxovT mxatvrul nawarmoebs; sayuradRebo isaa, rom poets mxatvrul<br />
formaSi da saxeebSi moucia igive azri, rasac esa Tu is citata Seicavs, mxolod<br />
arasodes is wyaros ar asaxelebs, rogorc es miRebuli iyo mis dros. me am<br />
SemTxvevaSi moviyvan poemidan, strofebis Tanmimdevrobis dacviT, mxolod ramdensame<br />
mniSvnelovan adgils, romlebic nakarnaxevia bibliis ama Tu im citatiT moyvana yvelasi<br />
SeuZlebelia, saWiroc araa.<br />
1. prologis pirveli strofi azriTa da frazeologiiT gameorebaa bibliisa:<br />
romelman Seqmna samyaro<br />
ZaliTa miT ZlieriTa,<br />
zegardmo arsni suliTa yvna zeciT<br />
monaberiTa;<br />
Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs<br />
uTvalavi feriTa;<br />
misgan ars yovli xelmwife saxiTa<br />
mis mieriTa.<br />
Seqmna RmerTman samyaro (Sesaq. I, 7) STabera<br />
pirsa missa suli sicocxlisa da<br />
iqmna kaci sulad cxovelad (Sesaq. II, 7).<br />
aRavseT queyana da eufleniT mas da mTavrobdiT<br />
TevzTa zRvisaTa da mxecTa da<br />
frinvelTa cisaTa da yovelTa pirutyvTa<br />
da yovelsa queyanasa da yovelTa qvewarmavalTa<br />
queyanasa zeda (Sesaq. I, 28).<br />
ara ars xelmwifebaÁ, garna RmrTisagan,<br />
da romelni igi arian xelmwifeni, RmrTisa<br />
mier ganwesebul arian (rom. XIII, 1).
2. `raca vis ra bedma misces, dasjerdes da mas ubnobdes: muSa miwyiv muSakobdes,<br />
meomari gulovnobdes” (11). iur. maris sityviT, es adgili paralelia `Sahnames” Semdegi<br />
debulebisa: `meomari da xelosani erTi mimarTulebiT ar unda iCendnen TavianT<br />
unars; dee, erTma imuSaos, meorem ibrZolos, TviTeul maTgans ueWvelad Sesaferi<br />
saqme aqvs” (`mnaTobi” 1934 w., #9, gv. 144). sityvieri msgavseba ueWvelia, magram ideuri<br />
igiveoba ara Cans: firdousi ambobs, rom yvela unda akeTebdes imas, ris gakeTeba mas<br />
SeuZlia Tavisi unarisa da codnis mixedviT, magram is aravis avalebs mudam am codnaze<br />
darCes da sxvaze ar ifiqros. Cveni poeti ki moiTxovs – adamiani `dasjerdes”<br />
mas, rac `bedman misca”; am SemTxvevaSi is imeorebs imas, rasac pavle mociquli ambobs:<br />
`TviTeuli adamiani unda darCes im wodebaSi” – ese igi _ mdgomareobaSi, _ romelSiac<br />
is mowodebulia” (1 kor. VII, 20).<br />
3. `vardTa da nexvTa vinaTgan mze sworad moefinebis, didTa da wvrilTa wyaloba<br />
Senca nu mogewyinebis” (49); es igivea, rac saxarebis sityvebi: `rameTu mze misi (Rv-<br />
Tisa) aRmovals borotTa zeda da keTilTa da swvims marTalTa zeda da cruTa” (mT.<br />
V, 45).<br />
4. erTi SexedviT iseTi paradoqsi, rogoricaa – `rasaca gascem – Senia, rasc ara<br />
_ dakargulia!” (50), gameorebaa im azrisa, rac saxarebaSi asea gamoTqmuli: `romelman<br />
moipovos suli TÂsi, warwymidos igi; da romelman warwymidos suli TÂsi, moipovos<br />
igi” (mT. X, 39; mar. VIII, 35; lk. IX, 24 rusulad `кто сбережет душу свою, потеряет ее, а<br />
кто потеряет, сбережет ее”).<br />
5. `amad rome Secodeba Svidgzis Tqmula Sesandoblad” (246), imeorebs saxarebis<br />
Semdeg adgils: `daRaTu Svidgzis dResa Sina Segcodos Sen Zmaman Senman... miuteve<br />
mas” (mT. XVIII, 22; lk. XVII, 4).<br />
6. `vinca kacman Zma iZmos, Tu daca idos, xams Tu, misTvis sikvdilsa da Wirsa Tavi<br />
ar dahridos” (306); aq xazgasmuli azri Zmisa da megobrisaTvis Tavis dadebis Sesaxeb<br />
amoRebulia saxarebidan, sadac naTqvamia: `ufrosi amisa siyuaruli aravis aqus,<br />
raTa suli Tvisi dasdvas megobarTa TvisTaTvis” (in. VV, 13); igive azri asea gamoTqmuli<br />
solomonis `igavebSi”: `yovelsa zeda Jamsa raTa iyos Senda megobari, xolo<br />
Zmani Wirsa Sina saxmar arian, rameTu amisaTvis iSobian” (XVII, 17), `ars megobari<br />
Tanamikrul ufros Zmisa” (XVIII, 25).<br />
7. `RmerTman erTi riT acxovnos, Tu meore ar wawymidos!” (306); aq, rasakvirvelia,<br />
laparakia ara saiqao cxoneba-warwymedaze, rogorc zogierTsa hgonia. am SemTxvevaSi<br />
aRniSnulia kavSiri or kontrastul movlenas Soris: sicocxlesa (`acxovnos”) da<br />
sikvdils (`warwymidos”), sicoxle-arseboba ganpirobebulia mospoba-sikvdiliT. es<br />
azri, romelic prokles ase hqonda gamoTqmuli: `sikvdili erTisa aris winamZRvari<br />
da aucilebeli piroba meoris sicocxlisa”, xolo nemesio emesels – `sxvisa qmnasa<br />
sxvisa xrwnad ityvian da kualad sxvisa xrwnasa sxvisa qmnad” (bunebisaTvis kacisa,<br />
gv. 66, s. gorgaZis gamocema), gameorebaa mociquli pavlesi, romelic ambobs: `Sen romeli<br />
dasTesi, ara cxovndis, vidremde ara mokudis” (1 kir. XV, 36); es niSnavs: daTesili<br />
ar gacocxldeba, Tu ar mokvda”, ese igi – jejilis aRmoceneba – sicocxle<br />
damyarebuli sikvdilsa da xrwnaze.<br />
8. `Sen ar gatexa kargi gWirs zenaarisa, ficisa, xams gasruleba moyvrisa siyvarulisa<br />
mtkicisa” (706); es xom igivea, rac `kacman, romelman aRuTquas ufalsa, anu<br />
fucos fici, ara ganacruvos sityua Tvisi; yoveli, raodeni gamoxdes pirisagan misisa,<br />
yos igi”” (ricxvTa, XXX, 3).<br />
9. `Tu lxini gvinda RmrTisagan, Wirnica SeviwynaroTa” (726); es aris dadebiTi pasuxi<br />
da ganmeoreba Semdegi adgilisa: `ukueTu keTili SeviwynareT xelisagan uflisa,<br />
boroti ara moviTminoTa?” (iob. II, 10).<br />
10. `meSinian, Tumca SiSsa mociquli ver dahridobs” (754); aseTive `SiSis ar ridoba”,<br />
es igi – arad Cagdeba, xazgasmulia bibliaSic: `nu geSinin nuca erTisa SiSisa-<br />
...xolo SiSisa maTisaTvis nu geSinin, nuca SesZrwundebiT ( I petr. III, 6,14), `SiSi ara<br />
ars siyuarulsa Tana, aramed srulman siyvarulman gareganagdis SiSi (Iion. IV, 1-8).<br />
216
11. `wagikiTxavs, siyvarulsa mociqulni ragvar sweren? viT ityvian, viT aqeben?<br />
can, cnobani miaferen. `siyvaruli aRgvamaRlebs”, viT eJvanni, amas JReren” (791); es<br />
adgili pirdapiri gamoxmaurebaa im azrebisa, romlebic gatarebulia pavle mociqulis<br />
1 korn. VIII, 1; XIII, 1 – 8, 14.<br />
12. `miec glaxakTa saWurWle, aTavisufle monebi” (803); marTalia, glaxakTa gaki-<br />
Txva da monisaTvis Tavisuflebis miniWeba islamiTac karg saqmed iTvleba, magram,<br />
rogorc garkveulia, es ambavi islamSi nakarnaxevia qristianizmiT, romelic ambobs:<br />
`ganyide monagebi Seni da miec glaxakTa” (mT. XIX, 21; lk. XVIII, 22) da `monasa nu xuebul<br />
hyof ganTavisuflebisagan” (iso zir. VII, 23).<br />
13. `gamoWril var saxliT CemiT, viT iremi Zebnad wylisad” (855), `SenTvis asre<br />
momsurdebis, wyarosaTvis viT iremsa” (1656); es sityvebi gameorebaa fsalmunis (44,1)<br />
Semdegi muxlisa: `viTarca saxed surin iremsa wyaroTa mimarT wylisaTa, egre surin<br />
sulsa Cemsa Sendami, RmerTo”.<br />
14. `aras gargebs swavluleba, Tu ara iqm brZenTa Tqmulsa: ar ixmareb, ras xelsa<br />
hxdi saunjesa dafarulsa?” (902); aq igive azria gamoTqmuli, rac brZnis iso ziraqis<br />
(XX, 30) Semdeg sityvebSi: `sibrZne dafaruli da saunje gamouCeneli – ra sargebel<br />
ars orTave Sina?” (Sead. iqve, Tavi 41, 17). is visramianis qarTulad mTargmnelsac gamouyenebia<br />
Tavis dros.<br />
15. `Sen xar savseba yovelTa, aRgavseb mzeebr feniTa” (917), gamoZaxilia mociqulis<br />
sityvebisa: `ieso qriste ars savseba aRmavsebelisa yovlisa yovelsa Sina” (efesel.<br />
I, 23).<br />
16. `RmerTsamca viT ar SeeZlo kvla gankurneba wylulisa” (929), `wylulsa, misgan<br />
dakodilsa, masve Zaluc gankurneba” (1454); es gameorebaa Semdegi azrisa: `ityvis ufali:<br />
me movswyli da me ganvhkurni” (meore Sjuli XXXII, 39).<br />
17. `igia mzrdeli yovlisa danergul-daTesulisa” (929); es paralelia pavle mociqulis<br />
Semdegi Tqmisa: `arc damsxmeli (damnergvel-damTesveli) ra ars, arca momrwyveli,<br />
aramed aRmaorZinebeli (mzrdeli) RmerTi” ((I kor. III, 7).<br />
18. `bolod yovli damaluli saqme cxadad gamocxaddes” (939), pirdapiri gameorebaa<br />
Semdegi sityvebisa: `araraÁ ars dafaruli, romeli ara gamocxadnes, da damaluli,<br />
romeli ara sacnaur iyos” (luk. XII, 2).<br />
19. `marTlad ityvis mociquli – `SiSi Seiqms siyvarulsa” (1045); brZeni iso ziraqi<br />
ambobs: `SiSi daadgens gzaTa zeda siyuarulisaTa” (I, 13).<br />
20. `kaco, Zalsa nu iqadi, nuca mohkvex viTa mTvrali, aras gargebs Zliereba, Tu<br />
ar Segwevs RmrTisa Zali” (1046); winaswarmetyveli ambobs: `nu iqadin Zlieri Zlierebisa<br />
mier Tvisisa” (ierem. IX, 23 - 24).<br />
21. `miT diacsa samalavi arasTana ar eTxrobis” (1081); riT gansxvavdeba es adgili<br />
Semdegisagan: `Tanamesarecelisagan dafare, ara Txrobad raime misda”? (miq. VII, 5).<br />
22. `dedismucliT ra gamomyva?” (1168), kiTxviTi formiT gamoTqmuli azri bibliisa:<br />
`SiSveli gamovel muclisagan dedisa Cemisa” (iob. I, 21).<br />
23. va, oqro misTa moyvasTa arodis miscems lxenasa,<br />
dRe sikvdilamdis sixarbe Seaqnevs kbilTa RrWenasa:<br />
Sesdis da gasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa,<br />
kvla aqa sulsa daubams, dauSlis aRmafrenasa. (1197)<br />
es sityvebi gavrcobaa mxatvrul formaSi Semdegi sityvebisa: `rameTu Ziri ars<br />
yovelTa borotTa vecxlismoyvareoba, romlisaTvis vieTme Tavni Tvisni SesTxines<br />
salmobaTa mravalTa” (I timoT. VI, 9 -10).<br />
24. `va, sawuTro, sicruviT Tavi satanas adare” (1213), aq satana, eSmaki, gamoyvanilia<br />
sicruis, tyuilis sazomad da matareblad. sicruisa da tyuilis gansaxierebad<br />
warmodgenilia is saxarebaSic: satana, eSmaki `WeSmaritebasa ara daadgra, rameTu<br />
WeSmariteba ara ars misTana; odes ityvis tyuvilsa, Tvisisagan gulisa ityvin, rame-<br />
Tu mtyuar ars da rameTu mamaca misi mtyuari ars” (ioan. VIII, 44).<br />
217
25. `viT moixmaros monaman patronsa zeda xrmalia?” (1485); aq patronymuri urTierTobis<br />
terminologiiT gadmocemulia bibliis Semdegi sityvebi: `vin ganmartos xeli<br />
Tvisi cxebulsa zeda uflisasa”? (I mef. 26, 9).<br />
26. `brZenTa uTqvams siyvaruli, bolod misi ar waxdoma” (1544); aq nagulisxmevia<br />
mociqulis sityvebi: `siyuaruli arasada davardebis” (I korn. XIII, 8).<br />
27. `Sigan maTTa sabrZanisTa Txa da mgeli erTad sZovdes” (1664), amoRebulia isaia<br />
winaswarmetyvelidan, sadac naTqvamia: `maSin Zovdes mgeli kravTa Tana da vefxi<br />
TikanTa Tana ganisuenebdes”, `maSin mgelni da kravni Zovdnen erTbamad” (XI, 6; LXV,<br />
25).<br />
moyvanili adgilebidan vxedavT, rom poeti Tavisi miznebisaTvis sargeblobs bibliis<br />
azrebiTa da saxeebiT. zogierTi misi Sexeduleba bibliis ama Tu im debulebis<br />
ganmeorebaa. ase, magaliTad:<br />
1. zemoT Cven amovwereT yvela atributi RvTaebisa, romelsac uCvenebs Cveni poeti,<br />
aRvniSneT ara marto metafizikuri predikatebi misi, aramed anTropomorfulic, rogorc<br />
pozitiuri, ise negaciuri. zogi am atributTagani zogadi xasiaTisaa, damaxasiaTebeli<br />
sxvadasxva religiuri sistemisa, magram aris iseTi, romelic qristianizmis<br />
specifikas Seadgens da sxva religiisaTvis ucxoa. aseTia idea RvTis saxierebisa<br />
(576), romelic gamoixateba imaSi, rom RmerTi aris `yovlisaTvis tkbilad mxedi” (113)<br />
da `tkbilad mwyalobeli” (112), keTili (1509) da siyvaruliT aRsavse iqamde, rom mudam<br />
mzadaa mis winaSe damnaSaves da Secodebuls (470) Seundos, Seundos ara erTxel,<br />
aramed Svidgzis (246) – mravaljer. es idea aris kuTvnileba qristianobisa, romelmac<br />
aseTi lozungi wamoayena: `RmerTi siyuaruli ars” (1 ioan. IV, 8, 16), man, RmerTman,<br />
esreT Seiyuara sofeli ese, viTarmed Zeca Tvisi mxolodSobili misca mas” (ioan.<br />
III, 16), misca mis winaSe damnaSave kacobriobas `mlxineblad codvaTa” misTa, `raTa<br />
cxonden mis mier” (I ioan. IV, 9 - 10). sxva religiur sistemebSi siyvaruliT aRsavse<br />
RvTaebis, saxieri RmerTis adgils ikavebs an berZnul-romaelTa ganyenebuli samarTlianoba<br />
(Justitia), an ebraelTa `Tvali Tvalisa wil da kbili kbilisa wil”, an aRmosavleTis<br />
mrisxane Seixi, romelic erTsa da imave dros baton-patronic aris da<br />
ulmobeli msajulic Tavisi qveSevrdomebisa (mahmadianoba).<br />
2. avtori poemisa, gamsWvaluli swavlis da codnisadmi uaRresi pativiT, cxovrebaSi,<br />
adamianTa urTierTobaSi, upiratesobas mainc praqtikul moqmedebasa da saqmianobas<br />
aniWebs; is ambobs: `ara viqm, codna ras margebs filosofosTa brZnobisa?”<br />
(790), `aras gargebs swavluleba, Tu ara iqm brZenTa Tqmulsa” (902). am SemTxvevaSi<br />
Cven saqme gvaqvs qristianizmis im debulebasTan, romelic codnaze, kerZod religiur<br />
codnaze, _ sarwmunoebaze, _ maRla saqmes, moqmed siyvaruls ayenebs: `Tu me vuwode<br />
yoveli saidumloÁ da yoveli mecnierebaÁ, xolo siyvaruli ara maqundes, aravera<br />
var” (1 korn. XIII, 2), `Tu Sens Zmas an das, romelic SiSvelia da dRiur sazrdos<br />
moklebuli, etyvi: wadi mSvidobiT, gaZexi da gaTbi, xolo ar miscem imas, rac<br />
misTvis saWiroa, ra sargebelia? msgavsad amisa, sarwmunoeba, ukueTu ara aqundes<br />
saqmeni, mkudar ars” (iakob. II, 15 - 17).<br />
3. vefxistyaosanSi mkvlevaris yuradRebas uneblieT ipyrobs `fatalisturi” tendencia<br />
qristianuli `gangebis” cnebiT warmodgenili; marTlac, yuri davugdoT poets:<br />
gangebasa vervin Sescvlis, ar saqmneli ar iqmnebis. (190)<br />
gangebaa, dResca momklavs, qvemca sada davimaleT? (438)<br />
gangebiT qmnilsa risxvasa veravin dahridebia. (766)<br />
raca RmerTsa ara swaddes, ara saqme ar iqmnebis. (793)<br />
ar gardava garduvalad momavali saqme zena,<br />
arvis Zaluc xorcielsa gangebisa gardavlena. (795)<br />
raca RmerTsa gaugia Tavsa Cemsa gardasavlad, gardamxdes... (796)<br />
ar Tu ici, ugangebod ara kaci ar mokvdebis? (903)<br />
raca mova saqme zena, momavali ar agvscTebis. (1035)<br />
aras gargebs Zliereba, Tu ar Segwevs RmrTisa Zali. (1046)<br />
218
Tu yvelaferi qveyanasa da kacis Tavze gangebisa da RvTisaganaa movlinebuli, Tu<br />
adamians ugangebod da uRvTod arafris gakeTeba ar SeuZlia, Tu yvelaferi ise ga-<br />
Tavdeba, rogorc gadawyvetilia RvTis gangebiT, maSin radRa unda moqmedebdes da<br />
irjebodes adamiani? radRa moqmedebs ase TavgamodebiT avTandili da rad eZebs<br />
TavdaviwyebiT tarielsa da nestans, is avTandili, romelic poemiT yvelaze metadaa<br />
gamsWvaluli amgvari SexedulebiT? avTandili aramc Tu irjeba da moqmedebs, gulovnobasac<br />
ki asabuTebs aseTi rwmeniTa da SexedulebiT; ai misi sityvebi:<br />
ugangebod versa mizmen, Secamebnen xmelTa spani;<br />
gangebaa, ar davrCebi, laxvarnia CemTvis mzani;<br />
ver mixsnian ver cixeni, ver moyvasni, verca Zmani,<br />
vinca icis ese asre, Cemebrvea gulovani. (1039)<br />
ratomaa `gulovani”? amaze pasuxs Semdeg sityvebSi vpoulobT: `bedi, cda da gamarjveba,<br />
RmerTsa undes, mocagxvdebis” (903); ese igi – Cven unda bedi vcadoT, vecadoT,<br />
da, rac Seexeba gamarjvebas, Tu RmerTs unda, gavimarjvebT. maSasadame, poetis<br />
SexedulebiT, gamarjveba or ramezea damokidebuli: 1) adamianis garjaze, Tu adamiani<br />
ar gairjeba, is ver gaimarjvebs, 2) RvTis neba-survilze, Tu RmerTs ar unda,<br />
adamiani, bevrsac rom cdilobdes, veras gaxdeba. erTi sityviT, adamianis garja da<br />
RvTis survili, ai aucilebeli piroba gamarjvebisa. am SemTxvevaSi Cven saqme gvaqvs<br />
`sinergizmis” an `koordinaciis” sistemasTan, romelic qristianobis kuTvnilebaa.<br />
qristianoba, misi pirvelwyaroebis mixedviT, fatalisturi religiacaa da, Tu gnebavT,<br />
arafatalisturic. misi moZRvrebiT, RvTis nebis gareSe araferi ar keTdeba, Tu<br />
RmerTs ar unda, adamianis Tavidan erTi Tmac ar Camovardeba Zirs, ise, rogorc ar<br />
`davardeba queyanasa zeda Tvinier nebisa misisa” patara Citic ki (mT.. X. 29). `Tu<br />
ufalman ar aaSena saxli, tyvilad irjebian maSenebelni misni, Tu ufalman ar daicva<br />
qalaqi, tyvilad ifrTxoben Zils misni mcvelni” (fsal. 126, 1 - 2), `ara kacisagan<br />
ars gza misi” (ierem. X, 33). rogorc vxedavT, qristianizmis `fatalizmi” iseTivea, ro<br />
goric vefxistyaosnis; qristianoba ar xmarobs termins `fatumi”, `bedi”, mis nacvlad<br />
man SeiTvisa antikidan (gansxvavebuli SinaarsiT) termini `gangeba”, romelsac Zalian<br />
xSirad Cveni poetic xmarobs. rogorc Cveni poeti moiTxovs, gamarjvebis mizniT, Rv-<br />
Tis nebasTan erTad, adamianis garjas da moqmedebas, ise qristianobac, RvTis nebagangebasTan<br />
erTad, gamarjvebisaTvis Txoulobs adamianis aqtivobas, moqmedebas da<br />
garjas. ai ras vkiTxulobT amis Sesaxeb: `amieriTgan, Zmano Cemno, SeimoseT yovladsaWurveli<br />
igi RmrTisa, raTa SeuZloT Tqven winadadgomad manqanebaTa maT eSmakisaTa...<br />
amisaTvis aRiReT yovladsaWurveli igi RmrTisa, raTa SeuZloT winadadgomad<br />
dResa mas borotsa, da yovelsave iqmodeT, raTa sdgeT... aRiReT fari igi sarwmunoebisa,<br />
romliTa SeuZloT yovelTa maT isarTa borotisaTa ganxurvebulTa daSretad”<br />
(efes. VI, 10 - 17). rogorc vxedavT, damTxveva am mxriv qristianobasa da vefxistyaosans<br />
Soris zedmiwevniTia.<br />
4. vefxistyaosnis mkiTxvels ar SeuZlia yuradReba ar miaqcios im kontrasts,<br />
romelic, avtoris SexedulebiT, arsebobs RmerTsa da qveyanas Soris. erTi mxriv<br />
`uxvi RmerTi”, meore mxriT, `Zviri sofeli” (931); erTis mxriv – saxieri, keTili,<br />
tkbili RmerTi, meore mxriT – cru da muxTali (339), flidi (754), cremliTa mdeneli<br />
(700, 918), borotiT aRsavse (879) sofeli, romelic mqnelia imisa, rac `mas SeSvenis”<br />
(1298), da romelic yvelasa swvavs `soflisa qmnisa wesiTa” (927), romelic aRsavsea<br />
WiriTa da vaebiT, iqamdis, rom `ueklod vardis mogleja SeuZlebelia” (877), `yola<br />
lxinsa ver iamebs kaci WirTa gaduxdeli” (1637). am sofels `brZenni icnoben” da, rogorc<br />
aseTs, `swunoben”, is `maTgan sawunelia” (1294). es kontrasti reliefurad aris<br />
gamoxatuli Semdeg strofSi:<br />
va, sofelo, raSigan xar, ras gvabruneb, ra zne gWirsa!<br />
yovli Seni mondobili niadagmca Cemebr tirsa;<br />
sad waiyvan sadaursa, sad aRufxvri sadiT Zirsa!<br />
magra RmerTi ar gaswiravs kacsa, Sengan ganawirsa. (951)<br />
219
aRniSnuli kontrasti aixsneba ara dualisturi msoflmxedvelobiT, romlis mixedviT<br />
qveyana, rogorc materia, boroti sawyisia da boroteba Seadgens mis Tvisebas;<br />
arc filosofosi platonis SexedulebiT, romelic Semdeg ukiduresobamde daiyvana<br />
gnostikma markionma, viTomc is, qveyana, iyos qmnileba meorexarisxovani, arasrulyofili<br />
RvTaebisa Tu Zalisa. ratom? imitom, rom poemaSi Cven saqme gvaqvs sastik monoTeizmTan,<br />
erTi RmerTis idea wamyvani ideaa imaSi, am erT RmerTs aq aravin ar ecileba<br />
Zala-uflebas, arc material da arc meorexarisxovani RmerTi; yvelaferi, rac<br />
arsebobs, maSasadame – materialuri qveyanac, misi qmnilebaa (`romelman Seqmna samyaro”),<br />
da, Tu asea, qveyana, rogorc materia, ver iqneba boroteba, radganac `borotTa<br />
umyofo RmerTi”, romlisaTvis `keTilnia mzani” (1509), borotebasa da borots ver<br />
gaaCenda: `RmerTi kargsa moavlinebs da borotsa ar dabadebs” (1492); `borotimca rad<br />
Seeqmna keTilisa Semoqmedsa?” (113), kiTxulobs avtori. maS raSia saqme? aqac, am Sem-<br />
TxvevaSiac, Tavi iCina Cveni poetis qristianulma suliskveTebam. qristianizmiT saxieri<br />
RmerTis mier Seqmnili qveyana da yvelaferi, rac am qveyanazea, aris ara boroteba,<br />
aramed keTili (Sesaq. I, 4, 8, 10, 12, 18, 21, 25): `da ixilna RmerTman yovelni, raodenni<br />
qmnna, da aha keTil friad” (Sesaq. I, 31), `yoveli dabadebuli RmrTisa keTil<br />
ars” (1 timoT. IV, 4). magram mas Semdeg, rac adamianma `Tavisufali neba” gamoiyena<br />
ara jerisamebr da Sescoda, `yoveli sofeli borotsa zeda dgas” (1 ioan. V, 20),<br />
`codva soflad Semovida da codvisa ZliT sikudili”(rom. V, 12), `amaoebasa daemor-<br />
Cila dabadebuli” (rom. VIII, 21), `iwro Seiqna bWe da gasaWir gza, romeli miiyvanebs<br />
cxovrebasa” (mT. VII, 14). Secodebis Sedegad `wyeul iqmna queyana saqmeTa Sina” kacisaTa,<br />
romelic `mwuxarebiTa SWams mas yovelTa dReTa cxovrebisa” misisaTa da romelsac<br />
is, qveyana, `ekalsa da kurosTavsa aRmoucenebs” (Sesaq. III, 17-18). erTi sityviT,<br />
am samwuxaro faqtis Semdeg adamianis cxovreba waremarTa `wesTa maTebr amis soflisaTa”<br />
(kol. II, 8). ase gadaWra qristianobam antikuri filosofiisaTvisac Tavsamtvrevi<br />
da saWirboroto problema zemoaRniSnuli kontrastisa da am qveynad borotebis<br />
arsebobisa. am safuZvelze dgas dasaxelebul sakiTxSi Cveni poetic. boroteba,<br />
bneli, misi SexedulebiT, keTilisa da sinaTlis gaZlierebas emsaxureba, is<br />
xanmoklea da keTilis mier daTrgunuli iqneba: `ityvis: RmerTo, ra gmsaxuro, gaminaTlda<br />
raTgan bneli! vcan simokle borotisa, keTilia misi grZeli” (1435), `borotsa<br />
sZlia keTilman, arseba misi grZelia” (1361). esec qristianuli Sexedulebaa; misi<br />
moZRvrebiTac amqveyniuri Wiri da boroteba xanmoklea, is aucilebelicaa arsebobis<br />
sistemaSi, radganac xels uwyobs keTilisa da didebis gamovlinebas, is daTrgunuli<br />
iqneba da am gziT aRdgeba odesRac darRveuli harmonia. `rameTu sawuTo ese mcire<br />
Wiri Cueni, _ ambobs mociquli, _ gardametebulsa da gardareulsa didsa didebasa<br />
saukunesa Seiqms CuenTvis” (2 korn. IV, 17); `Tu mcired vitanjebiT, mdidrad qvelyofil<br />
viqmnebiT” (sibrZ. III, 5), `ukanasknel mteri igi – sikudili”, romelic ganxorcielebaa<br />
qveynad arsebuli borotebisa, `ganqardes; dainTqa sikudili ZleviTa. sada<br />
ars, sikudilo, sawerteli Seni, sada ars, jojoxeTo, Zleva Seni?” (1 korn. XV, 26,<br />
54-55). saboloo daTrgunva da Zleva borotisa, moxdeba im `axalsa casa da queyanasa<br />
zeda”, `romelsa Sina damkvidrebul ars simarTle” saukuno (2 petr. III, 14).<br />
moyvanili adgilebis mixedviT, vfiqrobT, uWvmiutanelad SeiZleba iTqvas, rom avtori<br />
poemisa qristiania. SeiZleba gviTxran, rom es adgilebi maCvenebelia ara poetis<br />
rwmenisa, aramed mxolod imisa, rom mas ukiTxavs qristianTa saRmrTo werilic;<br />
magram raRa maincdamainc qristianTa saRmrTo werilia misTvis cnobili, raRa ueWvelad<br />
is ukiTxavs mas da ara misi RviZli sarwmunoebis (Tu is qristiani araa) wignebi,<br />
ratom imaT ar imowmebs is? es garemoeba albaT SeaSfoTebs mkvlevarTa im fr-<br />
Tas, romelnic ratomRac mzad arian rusTveli gamoacxadon mimdevrad yovelgvari<br />
sarwmunoebisa, mxolod ara qristianobisa, romelnic fiqroben, rom is ver avidoda<br />
im poetur simaRleze, romelzedac dgas, Tu qristiani iqneboda da ara sxva romelime<br />
religiis mimdevari. Tu saSualo saukuneTa mwerlisaTvis, samwuxarod, SeuZlebeli<br />
iyo Tavis daRweva religiuri crumorwmuneobisagan, Cven vamjobinebdiT, rom<br />
220
is isev qristiani yofiliyo, vidre mahmadiani, maniqeveli gina Tu adepti pirvelyofili<br />
mzisTayvanismcemlobisa; nu daviviwyebT imas, rom SedarebiT sxvebTan, qristianobam<br />
ufro metad dauaxlova Cveni qveyana mowinave da ganaTlebul qveynebs, rom<br />
man Semoitana CvenSi ara marto kulti, aramed garkveuli kulturac. magram amaze<br />
apriorulad ki ar unda vmsjelobdeT, aramed im monacemTa mixedviT, romelTac poemaSi<br />
vpoulobT, poemaSi ki Cven qristianis fizionomias vxedavT.<br />
rodesac Cven rusTvelis qristianobis Sesaxeb vlaparakobT, unda Semdegi garemoeba<br />
gvaxsovdes. rusTveli mTlianad emyareba qristianizmis pirvelwyaros, biblias,<br />
`saRmrTo werils” (miaqcieT yuradReba zemomoyvanil citacias, iq ar aris arcerTi<br />
arabibliuri citata), am mxriv is warmomadgenelia e. w. `bibliuri” qristianobisa da<br />
Teologiisa (es SedarebiT axali drois terminia), misTvis ucxoa dogmatur-eklesiuri<br />
qristianoba, romelic aRmocendeba msoflio krebaTa da Semdegi drois sqolastikur-mistikur<br />
gonebriv akrobatobaze, misTvis ucxoa mTeli is balasti, romelic<br />
qristianobas Seezarda Semdeg, saukuneTa ganmavlobaSi, da romelTa winaaRmdeg dasavleT<br />
evropaSi gabeduli xma pirvelad reformaciis winamorbedebma XV saukuneSi<br />
amoiRes. amitomaa is mowinave adamiani da progresulad moazrovne religiur sfero-<br />
Siac ki. aq unda veZioT mizezi imisa, rom, Tu mas momdevno saukuneebSi garkveuli<br />
wreebi religiur niadagzedac sdevnida, sdevnida ara imitom, rom is sazogadod<br />
qristiani ar iyo, aramed imitom, rom is ar iyo mimdevari da motrfiale dogmaturi<br />
qristianobisa, xolo im xanebSi sxvanairi qristianoba warmoudgeneli iyo.<br />
meore, rac sayuradReboa rusTvelis msoflgagebaSi, rac mas axasiaTebs agreTve<br />
rogorc mowinave moazrovnes da did humanists, aris is garemoeba, rom religias is<br />
saerTod ar Tvlis cxovrebis mamoZravebel Zalad. adamianTa urTierTobis sakiTxSi<br />
man iseve gadalaxa religiuri karCaketiloba da zRudeebi, rogorc erovnuli (ukanasknelis<br />
Sesaxeb zemoT gvqonda laparaki). tarieli, avTandili, fridoni, asmaTi da<br />
sxv. TavianT moqmedebaSi gaerTianebuli arian ara religiuri naTesaobiT, ara imiT,<br />
rom isini mahmadianebada Canan, aramed im SegnebiT, rom isini `adamianebi” da Zmadnaficebi<br />
arian, rom maT aqvT erTi da igive adamianuri mizani – brZola bednierebisa-<br />
Tvis da am brZolaSi keTilis borotze gamarjveba.<br />
amrigad, Cvens poets qristianoba ar uSlis xels darCes Tavisi drois did humanistad<br />
da mowinave, progresulad moazrovne adamianad.<br />
221
platoni da rusTveli<br />
222<br />
baCana bregvaZe<br />
`vefxistyaosnis~ prologis kidev erTi _ meTerTmete strofi (`raca visca bedman<br />
misces, dasjerdes da mas ubnobdes~...) gvimowmebs, rom rusTveli kargad icnobda<br />
platonis socialur Teoriasac, gadmocemuls mis utopiur `saxelmwifoSi~<br />
(`Politeiva~) mkiTxvelis sayuradRebod unda SevniSnoT, rom gansaxilveli strofis<br />
dedaazri karga xania, rac davukavSireT `saxelmwifos~ socialur doqtrinas. amitomac<br />
aq TiTqmis mTlianad gadmogvaqvs Cveni gamokvlevis _ `antikuri civilizaciis<br />
gvirgvini~ _ erT-erTi qveTavi, 1 romelSiac zemoxsenebuli problemaa ganxiluli da<br />
gaanalizebuli.<br />
saxelmwifo, platonis mixedviT, erTi mTliani organizmia, romlis asoebic sazogadoebis<br />
calkeuli fenebi, socialuri jgufebi Tu individualuri wevrebi arian<br />
TavianTi mkveTrad gamokveTili, TavisTavadi da erTmaneTisagan gansxvavebuli funqciebiT,<br />
da mxolod maTi harmoniuli Tanxmoba, maTi erToblivi TanamSromloba gansazRvravs<br />
saxelmwifoebrivi organizmis sijansaResa da sicocxlisunarianobas.<br />
`Cven, _ ityvis ufro gvian romis didi imperatori, _ TanamSromlobisa da Tanamo-<br />
RvaweobisTvis varT Seqmnilni, rogorc xelebi, fexebi, quTuToni, zeda da qveda ybebi,<br />
amitom urTierTwinaaRdgoma bunebis winaaRmdeg aRZvrasa niSnavs, magram vinc gmobs<br />
da gaurbis moyvass, winaaRmdgomic igia misi~. 2 (aRsaniSnavia, rom qristianoba ber-<br />
Znul-romauli stoicizmis meSveobiT, TiTqmis sityva-sityviT gaiziarebs am platonur<br />
koncefcias: `viTarca erTsa mas guamsa mraval asoeb aqus, xolo asoebsa mas yovelsa<br />
ara igive saqme aqus, egreca Cuen yovelni erT guam varT qristes mier, xolo<br />
TviTeulni erTierTas asoeb varT~). 3<br />
ara marto SinaaSliloba, ara marto sazogadoebis wevrTa urTierT winaaRmdeg<br />
aRZvra, _ aramed maTi funqciebis urTierTaRrevac saxelmwifosaTvis udidesi ubedurebis<br />
saTaved gvevlineba. aTenis, iseve rogorc bevri sxva berZnuli polisis<br />
demokratia ki funqciaTa swored amnair aRrevas uwyobda xels. politikuri cxovrebis<br />
ukiduresi demokratizacia, rogorc gvimowmebs aristotele, TandaTanobiT totaluri<br />
Tanasworuflebianobis, ufro sworad, totaluri uuflebobis, saxelmwifoebrivi<br />
dezorganizaciis, usaxo, upirovno da uprincipo brbois SeuzRudav mbrZaneblad,<br />
e. w. `oxlokratiad~, anu faqtiur anarqiad iqceva. 4 es katastrofa garduvalia,<br />
vinaidan TviT saxelmwifo wes-wyobileba, romelic Tanabrad upirispirdeba gonebasac<br />
da bunebasac, Tavis TavSive imarxavs daSlisa da gadagvarebis Tesls. mkacri<br />
TanmimdevrobiT gviCvenebs platoni, rogor uwyobs xels TanamSromlobisa da Tanaarsebobis<br />
eTikur sawyisTa rRveva, saxelmwifoebrivi cxovrebis mamoZravebel stimulad<br />
martooden materialuri dainteresebis miCneva da sazogadoebis calkeuli fenebisa<br />
Tu kerZo moqalaqeTa specifikuri funqciebis urTierTaRreva maxinji socialuri<br />
sistemebis _ timokratiis, oligarqiis, demokratiis, tiraniis aRmocenebas, ma-<br />
Ts erTmaneTSi gadasvlasa da, bolos, maTsave wiaRSi uricxvi sazogadoebrivi borotebis<br />
_ zneobrivi mankierebis, ekonomiuri rutinis, politikuri anarqiis TandaTanobiT<br />
momwifebasa da ganviTarebas. 5<br />
rogor SeiZleba am borotebis acileba Tavidan? ranair saSualebebs unda mivmar-<br />
ToT saimisod, rom adamianebi TavianT Slegur vnebebsa da survilebs, angarebian<br />
1 ix. Pplatoni, timeosi, Tb., 1994, gv. 265-269.<br />
2 markus avreliusi, fiqrebi, II, 1.<br />
3 pavle, romaelTa mimarT, XII, 4-5.<br />
4 ix. Н. Кареев, Государство-город античного мира. СПБ., 1903, стр. 131.<br />
5 ix. `saxelmwifo~, VIII: timokratia - 545 c-550 c; oligarqia - 550 c-557 a; demokratia - 557 a-562<br />
a; 564 d-565 d; tirania - 562 a-564 c; 565 d-569 e; IX - 572 d-580 b.
interesebsa da pativmoyvarul miswrafebebs ki ar emonebodnen, aramed ganuxrelad<br />
asrulebdnen TavianT WeSmarit daniSnulebas, e. i. sibrZnisa da siqvelis, samarTlianobisa<br />
da mSvenierebis, erTis sityviT, uzenaesi sikeTis sufevas amkvidrebdnen am<br />
qveynad? saxelmwifoebrivi wyobilebis yvela maxinj sistemas, sazogadoebrivi organizaciis<br />
yvela mankier formas platoni mkveTrad upirispirebs samarTlianobasa da<br />
gonierebaze, zneobrivi sawyisis zeobaze dafuZnebuli saxelmwifos sakuTar proeqts.<br />
am saxelmwifos arsebiTi niSania misi komponentebis organuli mTlianoba, sxvadasxva<br />
socialuri wrisa Tu fenis, wodebisa Tu profesiis harmoniuli erTianoba,<br />
romlis uryev garantadac Sromis danawilebis principi gvevlineba. magram moqalaqeTa<br />
socialur diferenciacias, platonis mixedviT, martooden Sromis danawileba,<br />
martooden ekonomikuri faqtori rodi ganapirobebs. gacilebiT ufro didi mniSvneloba<br />
eniWeba am diferenciaciis eTikursa da inteleqtualur safuZvels. sazogadoebis<br />
wevrTa erTsulovneba, maTi urTierTTanxmoba da erToblivi TanamSromloba<br />
sruliadac ar niSnavs imas, rom isini bunebrivi monacemebiTac _ niWiT, unariT, zneobrivi<br />
TvisebebiT, fizikuri Tu sulieri srulyofilebiT _ erTi da igiveni, an,<br />
Tundac, erTmaneTis msgavsni arian. amisda kvalad, Tavis socialur hierarqiaSi platoni<br />
ise ajgufebs da imnair funqciebs miawers idealuri polisis moqalaqeebs, rom<br />
optimalurad gadawyvitos saxelmwifoebrivi organizaciis yvela umniSvnelovanesi<br />
sakiTxi, politikuri, ekonomikuri Tu kulturul-eTikuri xasiaTis yvela problema.<br />
kacTa modgmis am sasicocxlo amocanis gadaWra, gvimtkicebs platoni, mxolod im<br />
pirobis dacviTaa SesaZlebeli, Tu saxelmwifoebrivi cxovrebis mTel erTobliobas,<br />
sazogadoebriv urTierTobaTa warmoudgenlad rTul kompleqss ganuxrelad davumorCilebT<br />
erTaderT princips _ adamianis zneobriv daniSnulebas. saxelmwifo erTi<br />
mTliani organizmia, iseve, rogorc erTia adamiani. amiT aixsneba platonis fsiqologiuri<br />
da sociologiuri paralelizmi: `timeosis~, ufro adre ki `fedrosis~ mixedviTac<br />
Cven viciT, rom adamianis suli sam TavisTavad nawilad iyofa. idealuri saxelmwifos<br />
mTeli mosaxleobac, sulis analogiiT, sam sxvadasxva wodebadaa danawevrebuli.<br />
pirveli wodeba, sazogadoebis umdablesi klasi Tu fena, moicavs moqalaqeTa<br />
absolutur umravlesobas _ `xalxs~ (dh`mo~), romelic `miwaTmoqmedTa da<br />
xelosanTagan (gewrgoiv kai; dhmiourgoiv) Sedgeba; maTve ematebian vaWrebic. isini<br />
TavianTi SromiT qmnian materialur faseulobebs, rac aucilebelia saxelmwifos<br />
normaluri cxovrebisaTvis. meore _ privilegirebul wodebas platonis socialur<br />
hierarqiaSi miekuTvnebian meomari `mcvelebi~ (fuvlake~) da saxelmwifo saqmeTa gamrige<br />
`moxeleni~ (ejpivkouroi), romelTa xelSiac faqtiurad Tavmoyrilia mTeli<br />
aRmasrulebeli Zalaufleba. isini sagangebo wvrTnisa da aRzrdis wyalobiT, Sinauri<br />
Tu gareSe mtrebisagan icaven saxelmwifos, uzrunvelyofen misi kanonebisadmi<br />
usityvo morCilebas da yovelnairad cdiloben saxelmwifos Rirsebisa da prestiJis<br />
ganmtkicebas rogorc qveynis SigniT, ise mis farglebs gareTac, megobari Tu moqiSpe<br />
xalxebis TvalSi. da bolos, mesame _ gabatonebuli wodeba, saxelmwifos mmarTvel<br />
filosofosTa (a[rconte~) klasi, romelsac xelT upyria sakanonmdeblo Zala-ufleba<br />
da Tavisi sibrZniT, siqveliT, kacTa amqveyniuri arsebobis saboloo miznis _<br />
absoluturi sikeTis codniT imnairad warmarTavs sazogadoebis politikur, ekonomikursa<br />
Tu kulturul cxovrebas, rom. uwinares yovlisa, eTikuri idealebisadmi<br />
samsaxuris suliskveTebiT aRzardos moqalaqeni.<br />
saxelmwifos mmarTvel filosofosTa klass (a[rconte~) Seesabameba sulis warmmarTveli,<br />
ukvdavi da gonivruli sawyisi _ `fedrosis~ to; logistokovn, anu to;<br />
hJgemonikovn; meomarTa (fuvlake~) klass _ sulis afeqturi, boboqari sawyisi (to;<br />
qumikovn, anu to; qumoeidev~), xolo udables wodebas _ miwaTmoqmedTa da xelosanTa<br />
klass (gewrgoiv kai; dhmiourgoiv) _ sulis is sawyisi romelic qvena grZnobebsa Tu<br />
mdabal instinqtebs ganasaxierebs (to; ejpiqumhtikovn, anu to; filocrhmavtikon). ase uSualod<br />
erwymis erTmaneTs platonis socialur-politikuri utopia da eTikur-Teologiuri<br />
fsiqologia.<br />
223
am qveynad yvelafers Tavisi garkveuli daniSnuleba aqvs, yvelaferi kargi da<br />
srulqmnilia mxolod imdenad, ramdenadac ganuxrelad asrulebs Tavis daniSnulebas.<br />
es exeba ara marto saxelmwifos samive klass, aramed TviTeul moqalaqesac. rogorc<br />
mTeli sazogadoeba, ise misi yoveli wevri mxolod Tav-Tavis saqmes unda<br />
asrulebdes, ese igi, miwaTmoqmedni da xelosnebi Tavdauzogavad unda Sromobdnen,<br />
raTa dovlaTiT, sursaT-sanovagiT, materialuri faseulobebiT uzrunvelyon qveyana;<br />
meomrebi TavdadebiT unda icavdnen samSoblos gareSe Tu Sinauri mtrebis mZlavrobisagan,<br />
xolo filosofosebi, zneobriv sawyisze dafuZnebuli TavianTi brZnuli<br />
politikiT, amqveyniuri arsebobis umaRlesi miznisken unda miuZRvodnen xalxs. magram<br />
erTnic, meorenic da mesamenic iZulebiT ki ar unda iqceodnen ase, aramed TavianTi<br />
movaleobis, pasuxismgeblobisa Tu daniSnulebis sruli SegnebiT da aqedan gamomdinare<br />
TviTkmayofilebiT.<br />
SevudaroT yovelive amas `vefxistyaosnis~ gansaxilveli strofi:<br />
raca visca bedman misces, dasjerdes da mas ubnobdes:<br />
muSa miwyiv muSakobdes, meomari gulovnobdes,<br />
kvla mijnursa mijnuroba uyvardes da gamoscnobdes...<br />
es msgavseba cota ufro Rrmaa, vidre ubralo analogia; rusTvelis triada _ mu-<br />
Sa, meomari, mijnuri _ ukanaskneli wevris gamoklebiT, sityva-sityviT imeorebs platonisas;<br />
magram damTxveva sruli da amomwuravi gaxdeba, Tu gavixsenebT, rom `nadimis~<br />
mixedviT, siyvaruli, mijnuroba (e[rw~) filosofiis (`sibrZnis siyvarulis~)<br />
kerZo momentad gvevlineba, xolo Seyvarebuli, mijnuri, filosofosTanaa gaigivebuli.<br />
amitom gadaWarbebuli ar iqneba, Tu vityviT, rom rusTveli mxolod Tavisi poeturi<br />
mizandasaxulobis Sesabamisad axdens platonuri koncefciis sakmaod gamWvirvale<br />
perifrazirebas.<br />
Tumca aqve unda dazustdes: nu vifiqrebT, TiTqos `vefxistyaosnis~ avtori antiistoriul<br />
Tvalsazrisze idges, rakiRa warsulis socialur ideals Tavis Tanadroulobas<br />
usadagebs. saqme isaa, rom es ideali axal Rirebulebas iZens da axlebur<br />
sicocxles agrZelebs Sua saukuneebis evropisa da ara marto evropis socialurpolitikur<br />
sinamdvileSi. marTebulad SeniSnavs s. trubeckoi: `WeSmariti saxelmwifos<br />
platoniseuli gegma SeuZlebelia ganxorcielebuliyo Zvel saberZneTSi, magram<br />
zogierTi Tavisi aspeqtiT is marTlac rom winaswarmetyveluri gamodga. Sua saukuneebSi<br />
Cven vxedavT eklesias, kerZo sakuTrebisa da ojaxisagan gandgomils RvTaebrivi<br />
sikeTis, zecis uzenaesi meufebis gulisTvis, meufebisa, sadac yvela adamiani<br />
erTiani sxeulis asoebia. evropis Suasaukuneobriv sinamdvileSi Cven vxedavT sazogadoebis<br />
sammag gayofasac, rac Seesabameba platonis azrs: sasuliero wodeba, RvTiuri<br />
WeSmaritebis erTaderT mflobelad rom acxadebs Tavs da uyoymano morCilebas<br />
moiTxovs saero xmlisagan; meore wodebis adgils ikaveben saero mTavrebi, raindebi<br />
da Tavadebi, xolo xalxis mTeli danarCeni masa Seadgens wodebas, romlis saqmianobac<br />
amoiwureba vaWrobiT, mewarmeobiTa da miwaTmoqmedebiT...~ 6<br />
prologis momdevno (meTormete) strofis pirvelive striqoni erTxel kidev Segvaxsenebs<br />
platonizms, magram aq rusTveli kvers ki aRar ukravs da eTanxmeba, aramed<br />
mkveTrad upirispirdeba berZen moazrovnes: `Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi~...<br />
rogorc vxedavT, `vefxistyaosnis~ avtoris mier poezia (Sairoba) sibrZnis erT<br />
dargadaa miCneuli. sxva azrisa iyo platoni. gavixsenoT misi didi maswavleblis<br />
sityvebi `sokrates apologiaSi~: `saxelmwifo moRvaweebis Semdeg me mivadeqi poetebs<br />
_ tragikosebs, diTirambistebs da sxva danarCenTac, _ raTa aq mainc memxilebina Cemi<br />
Tavi da davrwmunebuliyavi, rom maTze uvici var. me... viRebdi im nawarmoebebs, romlebic<br />
maT, Cemi azriT, yvelaze ukeT daxvewili da damuSavebuli hqondaT, da, amas-<br />
Tanave, vcdilobdi, gamego, risi Tqma surdaT am qmnilebebiT, raTa amrigad cota ram<br />
mainc meswavla maTgan. me mrcxvenia, kacno, simarTlis Tqmisa, magram meti gza ar<br />
6 С. Трубецкой, Курс истории древней философии, ч. II, М., 1912. стр. 59-60.<br />
224
aris, saTqmeli unda iTqvas: erTi sityviT, TiTqmis yvela iq myofi ukeT axsnida am<br />
poetebis qmnilebebs, vidre TviT maTi Semoqmedni, da me mokle xanSi davrwmundi, rom<br />
poetebi sibrZniT ki ar qmnian mas, rasac qmnian (o{ti ouj sofiva/ poiei`n a} poiei`n), aramed<br />
erTgvari bunebrivi unarisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT, rogorc<br />
RmrTivSTagonebuli misnebi da winaswarmetyvelni, romelnic bevr mSvenier rasme<br />
gvicxadeben sityviT, magram TviTon ki ar ician, ras gvicxadeben~. 7<br />
vidre winamdebare fragmentis azrTan dakavSirebiT platonis pozicias gangimartavdeT,<br />
gvinda aqve movitanoT `vefxistyaosnis~ prologis meeqvse strofis pirveli<br />
striqoni _ `aw ena minda gamoTqmad, guli da xelovaneba~, _ romliTac rusTveli<br />
aseve mkveTrad upirispirdeba poeturi Semoqmedebis, an, ufro zustad rom vTqvaT,<br />
SemoqmedebiTi aqtis platoniseul interpretacias. saqme exeba poeturi zeSTagonebis<br />
(inspiraciis) platonur aRqmas. rac Cvens mier TiTqmis sami aTeuli wlis winaT iqna<br />
ganxiluli da gaanalizebuli dialog `ionis~ winasityvaobaSi, romlis daskvniT<br />
nawilsac _swored platonis poziciis axsnisa da garkvevis mizniT, _ aqve vTavazobT<br />
mkiTxvels:<br />
`...ionis~ yvelaze mkafiod gamokveTili koncefcia RvTaebrivi (muzebismieri zeS-<br />
Tagonebis koncefciaa, romelsac platoni uSualod didi berZeni poetebisagan (homerosi,<br />
hesiode, pindare da sxv.) sesxulobs. Tumca isic unda iTqvas, rom koncefcia,<br />
rogorc Cans, platonze ufro adre filosofiurad daafuZna misma ufrosma Tanamedrovem<br />
demokritem (460-370 Zv. w. a.). ragind ucnauric unda Candes, idealisti da materialisti,<br />
am mxriv absoluturad erTsulovanni arian:<br />
`xSirad msmenia, rom aravis ar SeuZlia iyos didi poeti (rogorc amboben, es demokritesa<br />
da platonis TxzulebebSia naTqvami) sulieri gznebisa da zeSTagonebis _<br />
am erTgvari siSmagis gareSe~... 8 `kerZod, demokrite ambobs, rom siSmagis gareSe<br />
warmoudgenelia romelic gnebavT didi poeti; da, amasve amtkicebs platonic~... 9 `demokrite<br />
fiqrobs, rom genia (ingenium) ufro svebednieria, vidre ubadruki xelovneba,<br />
da helikonidan aZevebs yvela saRad moazrovne poets~. 10<br />
mxolod egaa, platonis azri uCveulo masStaburobas aniWebs Tavdapirvelad ber-<br />
Znuli poeziis wiaRSi Casaxul am primitiul ideas, romlis mixedviTac, poeti sxva<br />
ara aris ra, Tu ara, Tanamedrove teqnikuri terminiT rom vTqvaT, RvTaebis ubralo<br />
`rupori~. `didi epikosi poetebi sakuTari xelovnebis ki ara (oujk ejk tevcnh~),<br />
zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT Txzaven TavianT mSvenier poemebs. igive<br />
iTqmis lirikos poetTa mimarT: RvTiuri siSmagiT cnobamixdili da aRtkinebiT<br />
mrokavi koribantebis msgavsad, isinic cnobamixdilobis Jams qmnian TavianT momxiblav<br />
leqsebs... imitomac arTmevT RmerTi gonebas da Tavis msaxurebad, qurumebad da<br />
misnebad aqcevs maT, raTa Cven _ maTma msmenelebma _ vicodeT, rom isini, ucnoboni<br />
da ugononi, ki ar qmnian am didebul qmnilebebs, aramed TviT RmerTi metyvelebs ma-<br />
Ti piriT da, amrigad, Tavis xmas gvawvdens Cven~. 11<br />
`ionis~ avtoris filosofiuri da esTetikuri Sexedulebebis evolucia ar Sexebia<br />
poeturi inspiraciis platonuri gagebis arss, romelic, zogierTi umniSvnelo<br />
modifikaciis garda, arsebiTad ucvleli darCa misi xangrZlivi SemoqmedebiTi karieris<br />
dasasrulamde, rac aSkara gaxdeba CvenTvis, Tu davimowmebT saTanado adgilebs<br />
filosofiis rogorc adrindeli, ise SemoqmedebiTi simwifisa Tu siberisdroindeli<br />
qmnilebebidan:<br />
`...aris siSmagis mesame saxe, romelic muzebisgan iRebs dasabams. roca is eufleba<br />
faqiz da ubiwo suls, aRviZebs da bakquri eqstaziT aRavsebs mas, xolo sulis es<br />
7 platoni, sokrates apologia, 22 d.c..<br />
8 ciceroni, De orat, II, 46, 149.<br />
9 ciceroni, De divin., I, 30, 80.<br />
10 horaciusi, De arte poet., 295-297.<br />
11 `ioni~, 533 c -534 a, 534 cd.<br />
225
eqstazi poetur simRerebad da sagaloblebad iRvreba, romlebic adideben winaparTa<br />
sagmiro saqmeebs da sikeTis siyvaruls unergaven STamomavlobas. magram vinc muzebismieri<br />
siSmagisa da zeSTagonebisTvis daxSuli suliT daapirebs wminda bWis Sevlas,<br />
visac hgonia, rom martooden daxvewili xelovnebis wyalobiT moipovebs WeSmariti<br />
poetis saxels, misTvis samudamod miuRweveli darCeba srulyofileba, radgan<br />
Smagis STagonebuli sityva yovelTvis daCrdilavs uSmagos civsa da usulo qmnilebebs~...<br />
12 `ZvelTagan uTqvamT: roca poeti muzebis samfexze jdeba, Tavis Wkuaze aRar<br />
ariso maSin~. 13 .<br />
Cven vxedavT, rom platoni daJinebiT avlebs paralels, erTis mxriv, poetsa, xolo<br />
meoris mxriv, qurums, winaswarmetyvelsa Tu misans Soris da, amrigad, erTgvar<br />
mediumad gvisaxavs poets, xolo SemoqmedebiT aqts da SemoqmedebiT process mediumis<br />
transTan aigivebs. samyaros poeturi xilvisa da poeturi warmosaxvis erTaderTi<br />
wyaro, platonis azriT, esaa zedrouli da zebunebrivi imperativuli sawyisi _<br />
RvTaeba, RmerTi, romlis usasrulo neba da uzenaesi goneba mTlianad eufleba,<br />
mTlianad Trgunavs poetis sasrul nebasa Tu gonebas da, amrigad, Tavis pasiur da<br />
morCil instrumentad aqcevs mas. magram SemoqmedebiTi aqtisa da poeturi zeSTagonebis<br />
amgvari interpretacia aSkarad calmxrivi da tendenciuri, metic, SeiZleba<br />
iTqvas, arasworia. Tavisi idealisturi filosofiis metafizikuri wanamZRvrebidan<br />
rom gamodis, platons aviwydeba dasvas savsebiT martivi da bunebrivi kiTxva: iqneb<br />
am zeSTagonebis wyaro transcendenturi sawyisi ki ar aris, aramed Semoqmedis pozitiuri<br />
bunebrivi niWi, talanti, misi uCveulo grZnobeloba da naTelmxilveli, maxvili<br />
azri, warmosaxvis misi ubadlo unari da sulieri gzneba, erTis sityviT, misi<br />
specifikuri inteleqtualuri da emociuri organizacia, rac aserigad ganasxvavebs<br />
WeSmarit Semoqmeds Cveulebrivi mokvdavisagan, xolo yovelive es _ titanuri Zalisxmevis<br />
unarsa da srulyofilebis dauokebel wyurvilTan SeerTebuli.<br />
`inspiracia, _ wers Cveni saukunis erT-erTi udidesi poeti, _ pozitiurad rom<br />
vTqvaT, sxva ara aris ra, Tu ara momxiblavi Tviseba, romelsac mkiTxveli aniWebs<br />
poets: mkiTxveli Cven mogvawers im Zalmosilebisa Tu momxibvlelobis damsaxurebas,<br />
rasac masSi poetur qmnilebaTa kiTxva iwvevs. is eZebs da poulobs CvenSi Tavisi<br />
gancvifrebis gansacvifrebel mizezs... roca Zalisxmevis yvela nakvalevs, yovelgvar<br />
sworebas, rudunebas, tanjvas, sinanuls, daxarjuli drois odenobas, xelismocarvis<br />
dReTa simwares Tu gulmoyirWebis sazizRar grZnobas pirwmindad Slis da uCinos<br />
xdis sulis ukanaskneli miqceva Tavisi qmnilebis mimarT, zogierTi, romelic mxolod<br />
Sedegis srulqmnilebas xedavs, am srulqmnilebas erTgvar saswaulad Tvlis,<br />
rasac maT enaze inspiracia ewodeba. Aase rom, isini poetisagan erTgvar momentalur<br />
mediums (médium momentané) qmnian. vinmes rom TavSesaqcevad, mkacri TanmimdevrobiT<br />
ganeviTarebina moZRvreba wminda inspiraciis Sesaxeb, friad ucnaur daskvnamde mividoda.<br />
ase magaliTad, is naxavda, rom poets, romelic mxolod imiT ifargleba, rom<br />
sxvebs gadascems imas, rasac iRebs, da ucnobebs umJRavnebs imas, rasac ucnobisve<br />
wyalobiT eziara Tavad, _ sulac ar sWirdeba esmodes is, rasac wers, rakiRa idumali<br />
xmis mbrZaneblur karnaxs emorCileba. mas SeeZlo daewera leqsebi misTvis sruliad<br />
ucnob enaze...~ 14<br />
magram platoni `TavSeqcevis~ mizniT ki ara, mTeli seriozulobiT aviTarebs moZ-<br />
Rvrebas wminda inspiraciis Sesaxeb da, amrigad, pol valeris Tqmisa ar iyos, axali<br />
drois adamianisaTvis sakmaod ucnaur daskvnamdec midis. misi azriT, xelovneba araviTar<br />
rols ar asrulebs mxatvruli Semoqmedebis procesSi, vinaidan WeSmariti poetebi<br />
`sakuTari xelovnebis ki ara, zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT<br />
qmnian TavianT mSvenier poemebs~. poezia mecniereba ar aris, radgan, jer erTi, arsad<br />
12 `fedrosi~, 245 a.<br />
13 `kanonebi~, IV, 179 c.<br />
14 P. Valery, Poesie et penseve abstraite, - Oeuvrevs, t. 1, 1962, p, 1321; 1335.<br />
226
naxula da arc gagonila, rom vinmes eswavlos, anda sxvisTvis eswavlebinos igi, da,<br />
meorec, mecnierebis (filosofiis) mizani obieqturi WeSmaritebis wvdomaa, maSin rodesac<br />
poeziisaTvis (`mibaZvisaTvis~) amgvari mizani ara marto ucxoa, aramed, saerTod,<br />
warmoudgenelic. 15 magram is arc xelovnebaa, vinaidan yovel xelovnebas Tavisi<br />
sakuTari wesebi aqvs, xolo vin SeZlebs xelovnuri wesebis artaxebSi moamwyvdios<br />
zeSTagoneba? vin SeZlebs wesebs daumorCilos poetis _ muzebis am eqos, `RmerTebis<br />
mTargmnelisa~ da `msubuqi, frTaSesxmuli da wminda arsis~ suli?<br />
Tumca isic unda gvaxsovdes, rom es iyo platonis reaqcia sofisturi individualizmisa<br />
da xelovnebis pirwmindad teqnikuri, vulgarul-meqanisturi gagebis winaaRmdeg,<br />
romlis mixedviTac, TiTqos yvelas SeuZlia daeuflos ara marto ritorikul,<br />
aramed poetur xelovnebasac: saWiroa mxolod Seicno, gaicxado da SemoqmedebiT<br />
praqtikaSi gaiTvaliswino misi moTxovnebi da am moTxovnebis ganxorcielebisaTvis<br />
aucilebeli pirobebi. yovelive es, sofisturi moZRvrebis mixedviT, savsebiT sakmarisia<br />
xelovnebis nawarmoebis Sesaqmnelad. 16 magram saqme isaa, rom platonis mZafr<br />
siZulvils sofisturi doqtrinis mimarT filosofosi meore ukiduresobamde, ker-<br />
Zod, SemoqmedebiT procesSi xelovnebis rolis srul ignorirebamde, iseve, rogorc<br />
Semoqmedis subieqturi nebis Tavisuflebisa da misi sulieri evoluciis uaryofamde<br />
mihyavs. 17 amitomaa, rom momdevno Taobebma Tu saukuneebma mxolod nawilobriv gaiziares<br />
platonis koncefcia poeziisa da poeturi zeSTagonebis Sesaxeb. ukve aristotele<br />
Tavisi `poetikiT~ ilaSqrebs maswavleblis moZRvrebis zogierTi aspeqtis winaaRmdeg,<br />
18 xolo I saukunis (ax. w.a.) brwyinvale kritikuli traqtatis_ `amaRlebulisaTvis~<br />
anonimi avtori, visi msoflmxedvelobac da msoflSegrZnebac, upirveles<br />
yovlisa, platonuri filosofiiTaa ganpirobebuli, am mxriv, aSkarad ar iziarebs<br />
Tavisi sulieri moZRvris Tvalsazriss da xelovnebas mxatvruli Semoqmedebis iseTsave<br />
aucilebel pirobad miiCnevs, rogorc bunebiT Tandayolil niWierebas. 19 igive<br />
iTqmis renesansis epoqis did humanistTa da xelovnebis TeoretikosTa mimarT. 20 xolo<br />
rodesac Cveni udidesi erovnuli poeti, maTze gacilebiT ufro adre, Tavisi poemis<br />
SesavalSi wers: `aw ena minda gamoTqmad, guli da xelovaneba~, _ Tavisi racionalisturi<br />
poetikiT is arsebiTad upirispirdeba platonis mistiur moZRvrebas RvTaebismieri<br />
inspiraciis Sesaxeb.<br />
maSasadame, platonis koncefciiT, mxatvruli Semoqmedebis safuZveli Tu pirvelsawyisi<br />
Tavisi bunebiT absoluturad irracionaluria, vinaidan misi gaigiveba arc<br />
codnasTan SeiZleba, arc xelovnebasTan, arc sibrZnesa Tu ganswavlasTan. es enigmuri<br />
fenomeni _ RvTaebrivi siSmage Tu zeSTagoneba araviTar zemoqmedebas ar eqvemdebareba.<br />
amdenad, mxatvruli Semoqmedebis aqti alogikuri aqtia, romlis axsna aravis,<br />
TviT Semoqmedsac ar SeuZlia, 21 da Tu ramesTan mainc SeiZleba misi Sedareba,<br />
mxolod sizmarTan an zmanebasTan. aRsaniSnavia, rom platoni, am mxriv, gankerZoebiT<br />
rodi dgas did filosofosTa xomlSi. ai, ras wers, magaliTad, emanuel kanti:<br />
`veraviTari homerosi anda vilandi ver agvixsnis, rogor ibadebian da erTdebian mis<br />
TavSi fantaziiT savse da, amasTan, azriT mdidari ideebi, vinaidan man TviTonac ar<br />
icis da, maSasadame, arc SeuZlia vinmes aswavlos es~. 22<br />
magram aq Zveli Tu axali drois yvela filosofosis koncefciaze ufro didi<br />
mniSvneloba eniWeba sakuTriv poetis azrs da mis pirad cdas. mravali magaliTidan<br />
15 ix. `saxelmwifo~, III, 401; X, 605, 607, `kanonebi~, 801 da sxv.<br />
16 Sdr. `fedrosi~, 268 c-269 a Sdr. agreTve М. Вундт, Греческое мировоззрение. Сб., 1916, стр. 129-130.<br />
17 ix. В. Асмус, Платон – философ-художник античного мира, _ Платон, Избр. Диал., М., 1965, стр. 39-40.<br />
18<br />
`poetika~, XVII, 1455 a.<br />
19<br />
`amaRlebulisaTvis~, T. II.<br />
20<br />
ix. К. Гильберт, Г. Кун, История эстетики, М., 1960, стр. 180-218.<br />
21 Sdr. zemoT citirebuli fragmenti `sokrates apologiidan~.<br />
22 И. Кант, Критика способности суждения, _ Соч. в шести томах, т. 5, М., 1966, стр. 325. Sdr. Ф. Ницше,<br />
Происхождение трагедии, М., 1900. стр. 63-64 (Sileris Sesaxeb).<br />
227
SevCerdebi mxolod erTze. movitan oriode fragments pol valeris zemoT ukve<br />
citirebul brwyinvale essedan. analizis es WeSmariti genia, romelsac SeuZlia pirdapir<br />
maTematikuri sizustiT mouZebnos adeqvaturi sityvieri gamoxatuleba adamianis<br />
sulis bevr uintimuressa da uidumales moZraobas, bevr TiTqmis usaxo da usaxelo<br />
refleqss, _ Tu SeiZleba ase iTqvas, misTvis sruliad uCveulo `ampluaSi~<br />
gvevlineba, roca SemoqmedebiT aqts exeba saqme:<br />
`...me ar vici, ra Zala avsebs zogierTi arsebis zogierT moments, 23 Zala, romelic<br />
amartivebs sagnebs da dauZlevel siZneleebs adamianis Zalebis Tanazomads xdis~...<br />
xolo cota qvemoT ase agrZelebs: `iqneb Tqven sakmaod ucnauri geCvenebaT poetisa<br />
da poemis Cemeuli koncefcia? magram ecadeT warmoidginoT, ra xdeba kacSi, romelic<br />
erT patara gonivrul frazas warmoTqvams, da gazomeT yvelaferi, rac saWiroa<br />
imisTvis, rom poetis win gaSlili sufTa furceli kitsisa Tu bodleris leqsiT<br />
Seivsos~... 24<br />
aqve unda ganvixiloT `vefxistyaosnis~ kidev erTi (175) strofi, sadac rusTvelis<br />
gansacvifrebeli filologiur-filosofiuri erudiciis wyalobiT kvlav xvdeba er-<br />
TmaneTs ori didi saxeli _ platoni da fsevdo-dionise areopageli:<br />
am saqmesa memowmebis dionosi, brZeni ezros:<br />
sabraloa, odes vardi daeTrTvilos, dacaezros...<br />
`dionosi brZeni~ dionise areopagelia, magram vin aris `ezros~? zogierTi rus-<br />
Tvelologis azriT, aq unda igulisxmebodes Zveli aRTqmis `ezras wignebis~ (I, II,<br />
III) avtori. am wignebidan marTlmadidebloba kanonikurad cnobs mxolod pirvels,<br />
danarCeni ori ki arakanonikuradaa miCneuli. 25 `bibliuri sazogadoebis~ dakveTiT,<br />
yvela sxva arakanonikur wignTan erTad, Cven TviTon vTargmneT berZnulidan `meore~<br />
da `mesame ezra~, `pirvels~ ki safuZvlianad gavecaniT Targmnis procesSi, da dabejiTebiT<br />
SegviZlia giTxraT, rom arc erT maTgans saerTo ara aqvs ra `vardis daTrTvilvasa<br />
Tu dazrobasTan~. rusTvelologebi eyrdnobian erT patara, astronomiul-astrologiuri<br />
xasiaTis apokriful Zegls `kalandaÁ ezra winaswarmetuyuelisaÁ~,<br />
romelic k. kekeliZis mixedviT, qarTulad uTargmnia ioane petriws. berZnulad<br />
mas ewodeba `Tou` profhvtou jEsdra Diavgnwsi~~ (`winaswarmetyvel ezras prognozi~). ras<br />
emyareba rusTvelologTa varaudi? Mmxolod da mxolod imas, rom, rogorc k.<br />
kekeliZe wers, `aq garkveulia amindi da mosavali imisda mixedviT, Tu Svideulis<br />
romel dRes dadgeba ianvari ama Tu im wels~. 26 pirdapir unda iTqvas: Zalze saeWvo<br />
da arasaimedo safuZvelia. rusTvelologebi TviTonve grZnoben amas, rakiRa sxva<br />
mimarTebiTac cdiloben `ezrosis~ identifikacias, romelsac XI-XII s. espaneTSi<br />
mcxovreb or sxvadasxva ebrael poetTan _ moSe ben iakob ibn ezrasa (1055-1140 w.) Tu<br />
abraham ben meir ibn ezrasTan(1092_1167w.) aigiveben, rac aranakleb saeWvo Cans.<br />
rusTvels, Tavisi drois erT-erT uganaTlebules poets, kidevac rom scodnoda<br />
isini, nuTu XII s. saqarTveloSi es ebraeli poetebi imdenad popularulni da sayovelTaod<br />
cnobilni iyvnen, rom `vefxistyaosnis~ avtors Tamamad SeeZlo dionise areopagelis<br />
gverdiT moexseniebina an erTi da an meore? egec ar iyos, berZnulSi formaucvleli<br />
ebrauli sakuTari saxeli `ezdra~, `ezra~-d rom gadmoiRo qarTulma, ratom<br />
unda eqcia monstruozul, `ezros~-ad? riTmis gulisTvis? Znelia moiZebnos am<br />
kiTxvebis sarwmuno da damajerebeli pasuxi.<br />
rogorc Cans, Cveni varaudi ufro marTebuli unda iyos: `ezrosi~ igivea, rac ber-<br />
Znuli panTeonis RvTaebis _ erosis ( [Erw~) _ siyvarulis RmerTisa da TviT siyva-<br />
23 igulisxmeba Semoqmedi da SemoqmedebiTi aqti (l’execution d’une oeuvre poétique).<br />
24 iqve, gv. 1338; 1339... (ix. platoni, ioni. didi hipia. menoni, Tb., 1974, gv. 17-22).<br />
25 maT Sesaxeb ix. ganmartebiTi statiebi rusuli bibliis gamocemaSi _ Толковая библия, или<br />
комментарий на все книги Ветхаго и Новаго Завета, издание преемников А. С. Лопухина, Сб., 1904-1913.<br />
Второе издание – Институт перевода библии, Стокгольм, 1987, т. I. стр. 196-202; 290-293; т. II, стр. 217-222.<br />
26 k. kekeliZe, Zveli qarTuli mwerlobis istoria, t. I, Tb., 1951, gv. 271; 428.<br />
228
ulis (e[rw~) saxeli. Tavis dialogSi `kratile~, romelic ZiriTadad sityvebis<br />
etimologias eZRvneba, platoni wers: siyvaruls imitom ewodeba `siyvaruli~, rom<br />
Tvalebis gziT (dia; tw`n ojmmavtwn) Semoedineba (ejsrei`) sulSi da swored am zmnuri<br />
formidan (ejsrei`) iRebs Tavis saxelsac _ (`e[sro~~); uwin am sityvas `o mikroniT~ (o)<br />
vwerdiT, dRes ki `o megam~ (w) Secvala igio. 27 aqve unda avRniSnoT, rom `esros~<br />
(e[sro~) bizantiur berZnulSi swored ise gamoiTqmoda, rogorc `vefxistyaosanSia~<br />
fiqsirebuli _ `ezros~. `ezros~ (anu, rac igivea, `eros~) uSualod ukavSirdeba<br />
dionise areopagelis saxels. magram amis Taobaze qvemoT mogaxsenebT. manamde ki<br />
cota xniT unda gadavideT saukuneebis siRrmeSi.<br />
cnobilia, rom romis imperiis mosaxleobis Cagrulma umravlesobam _ plebsma _<br />
gacilebiT ufro adre miiRo da aRiara qristianoba, vidre imperatori konstantine<br />
didi 313 w. milanis ediqtiT legitimur saxelmwifo religiad gamoacxadebda mas.<br />
rac Seexeba nobilitets, miT umetes, saberZneTisa da romis did filosofiur skolebSi<br />
aRzrdil sulier aristokratias, misTvis es procesi gacilebiT ufro mZime<br />
da mtkivneuli aRmoCnda. vecdebiT ramdenime magaliTiT SemovifargloT. Teoriuli<br />
azris iseTma gigantebma, rogorebic iyvnen plotini (205-270 w.) da prokle diadoxosi<br />
(410-485 w.) saerTod ver miiRes qristianoba. sxvaTa Soris, plotinsa da mis megobars<br />
did qristian RvTismetyvels origenes (185-254 w.) aleqsandriaSi erTi da igive maswavlebeli<br />
hyavdaT _ neoplatonisti amonios sakasi. erTi da igive maswavlebeli, saxelganTqmuli<br />
berZeni oratori da qristianTa mZlavrobisagan Zveli berZnuli religiis<br />
gulmxurvale damcveli _ libaniosi (314-393 w.) aswavlida basili didsac<br />
(daaxl. 330-379 w.) ioane oqropirsac (daaxl. 344-407 w.) da iuliane apostatasac (332-<br />
363 w.); pirveli ori marTlamdidebluri Teologiis mnaTobi gaxda, mesame _ qristes<br />
sjulisagan gandgomili imperatori, Tavisi xanmokle mbrZaneblobis (361-363 w.) manZilze<br />
RvTis risxvad rom moevlina qristianobas da Seecada kvlav aeRorZinebina<br />
berZnuli paganizmi... analogiuri suraTia laTinurenovan samyaroSic: didi sulieri<br />
tanjvis fasad miikvlevs gzas qristianobisaken marius viqtorinusi (gard. 363 w.),<br />
laTinurad rom Targmna platoni da plotini. aranakleb ewameba da antikuri kulturisadmi<br />
vnebiani siyvarulis gamo daundobel TviTgvemas eZleva bibliis laTinur<br />
enaze mTargmneli wminda hieronime (347-420 w.): rakiRa TavdaviwyebiT miyvars ciceroni,<br />
angelozebi ise sastikad mamaTraxeben mamazecieris winaSe, rom mTel tans misisxlianebeno.<br />
28 ra aris netari avgustines (354-430 w.) saxelganTqmuli `aRsarebani~, Tu<br />
ara gulisSemZvreli aRwera wamebis gzisa, romliTac misi avtori nabij-nabij, bor-<br />
ZikiT, sinanuliTa da yoymaniT, magram mainc ganuxrelad miiwevs CvenTvis jvarcmuli<br />
RmerTisken?...<br />
odesRac devnili da represirebuli qristianoba axla TviTon xdeba mdevneli,<br />
daundoblad ebrZvis ukve dasaRupad ganwirul antikur kulturas, saukuneebiT ganmtkicebul<br />
mis avtoritets da yovelnairad cdilobs adamianTa Segnebidan Zirfesvianad<br />
aRmofxvras igi. `fuWi da macTuri xilvebi~, `cru arakebi~, _ ai, ra aris netari<br />
avgustinesaTvis homerosisa da vergiliusis poemebi. 29 `poetebi saSiSni arian, imitom,<br />
rom maTi tkbilxmiani simRerebi madlisagan garemiaqceven suls~, _ wers laqtanciusi.<br />
30 `ucnauri siSlege~, `uxamsi siamovneba~, _ ase aRiqvamda igive netari avgustine<br />
Teatralur sanaxaobebs da antikuri musikis mosmeniT moniWebul sitkboebas, 31 tertuliane<br />
ki amtkicebda, Teatralur xelovnebas vnebisa da Jinis ori demoni, ori eSmakeuli<br />
_ venera da baxusi _ mfarvelobso. 32 ganukiTxavad nadgurdeba Zveli xuroTmoZRvrebisa<br />
Tu saxviTi xelovnebis sworupovari Sedevrebi. ingreva is, rac TviT<br />
27 `kratile~, 420 ab.<br />
28 werilebi, XXII.<br />
29 `aRsarebani~, II, 13, 2.<br />
30 cit. wignebidan – К. Гилберт, Г. Кун , История эстетики, М., 1960 стр. 141.<br />
31 `aRsarebani~, II, 2, `RvTis qalaqisaTvis~, XVII, 14.<br />
32 ix. k. gilberti, h. kuni, dasax. naSr., gv. 139.<br />
229
arbarosTa msaxvral xelsac ki gadaurCa. nangrevebs qristianuli taZrebis asagebad<br />
iyeneben ara marto romSi, aramed gemebiT ezidebian sazRvargareTac. ase grZeldeba<br />
didxans, aswleulebis manZilze. XI s. agebuli pizisa da lukis kaTedralebi<br />
(es ukanaskneli 1065 wels akurTxa papma aleqsandre II-m) romauli kolonebiTaa Semkuli.<br />
karlos didma uamravi qandakeba gazida romidan Aix-de Chappelle-is sakaTedro<br />
taZrisaTvis imperators arc vestminsteris saabato CamorCa. 1360 wlis 5 maiss papis<br />
rezidencia (Saint-Siège) gankargulebas iZleva `sawrafod gamoZebnon marmarilos ramdenime<br />
Zegli da wm. mociqulTa qandakebebad gadaakeTon eklesiis niSebSi dasadgmelad~,<br />
da a.S. da a.S. 33<br />
`gadakeTebis~ am process verc ena ascda. qristianobas berZnul da laTinur sa0myaroSi<br />
daxvda mzamzareuli, mkafiod Camoyalibebuli da am enebze metyvelTa Tu<br />
moazrovneTa cnobierebaSi Rrmad fesvgadgmuli filosofiur-Teologiuri terminologia,<br />
romelic yovelTvis rodi Seesabameboda axali sarwmunoebis moTxovnebs. uwinares<br />
yovlisa, es exeba qristianobisTvis sasicocxlo mniSvnelobis mqone iseT<br />
terminebs, rogoricaa `arsi~ (o[n; ens), `arseba~ (oujsiva; essentia), `hipostasi~ (uJpo-vstasi~;<br />
substantia), `piri~ (provswpon; persona) da sxv. `saero filosofiisaTvis, _ werda<br />
Teodore kvireli,_ ar arsebobs araviTari gansxvaveba oujsiva-sa da uJpov-stasi~-s<br />
Soris, radganac oujsiva aRniSnavs imas, rac aris, uJpovstasi~ ki imas, rac arsebobs.<br />
magram wminda mamaTa moZRvrebiT, oujsiva-sa da uJpovstasi~-s Soris iseTive gansxvavebaa,<br />
rogoric zogadsa da kerZos Soris. 34<br />
`wmida mamebis genialoba, _ SeniSnavs amasTan dakavSirebiT cnobili rusi RvTismetyveli<br />
vl. loski, _ imaSi mdgomareobs, rom isini sargeblobdnen orive am sinonimiT,<br />
raTa RmerTSi erTmaneTisagan ganesxvavebinaT zogadi _ oujsiva _ substancia, anu<br />
arseba, da kerZo _ hipostasi anu piri. rac Seexeba termins persona (berZ. prov-swpon),<br />
warmatebiT rom sargeblobda upiratesad dasavleTSi, man aRmosavleli mamebis<br />
mxriv cxare kamaTi gamoiwvia. da marTlac, es sityva, romelsac sruliadac ar<br />
hqonda `pirovnebis~ dRevandeli mniSvneloba (magaliTad, `adamianis pirovneba~),<br />
umal individis garegnul iers, Sexedulebasa Tu `niRabs~, an kidev msaxiobis rols<br />
aRniSnavda. wm. basili didi am sityvis misadagebas wmida samebisadmi aRiqvamda dasavluri<br />
azrisaTvis niSneul tendenciad, ramac erTxel ukve iCina Tavi savelianobaSi,<br />
romelic mamis, Zisa da suli wmidisagan erTiani substanciis sam modalobas qmnida.<br />
TavianTi mxriv, dasavlel Teologebs termini uJpovstasi~, rasac isini substantia-d<br />
Targmnidnen, triTeizmisa da ase gansajeT, arianobis gamoxatulebadac ki miaCndaT.<br />
bolos da bolos, gaugebroba Tavidan acilebul iqna: termini `hipostasi~ dasavleT-<br />
Si gadavida da `pirovnebas~ Tavisi konkretuli mniSvneloba mieniWa, xolo termini<br />
`piri~ anu `provswpon miRebul da saTanadod ganmartebul iqna dasavleTSi~. 35<br />
zemoxsenebul terminebTan erTad bevrma berZnulma sityvam Seicvala mniSvneloba,<br />
bevric axali SinaarsiT gamdidrda, rogorc, magaliTad, `logosi~ (lovgo~) berZnuli<br />
leqsikis mSveneba, antikuri sulierebis gvirgvini, ioanes saxarebaSi `qristes~<br />
sinonimad rom iqca. samagierod dakninda da TandaTanobiT daiwrita `suli~ (yuchv)<br />
da mis adgilas `sunTqva~ Tu `qaris qrola~ _ `pnevma~ (pneu`ma) mogvevlina. zog<br />
sityvas gacilebiT ufro tragikuli bedi xvda wilad. aviRoT Tundac `demoni~<br />
(daivmwn) _ homerosis mixedviT `RvTaeba~, `RmerTi~ (qeov~), ufro gvian, daaxloebiT<br />
iseTsave adgils rom daiWers berZnuli panTeonis hierarqiul sistemaSi, ra adgilic<br />
uWiravs qristianul religiaSi `angelozs~ (a[ggelo~ _ `macne~). magram swored qristianoba,<br />
aRmosavleTiT axlad movlenili religia, diametralurad Secvlis `demonis~<br />
mniSvnelobas da mas lamis `satanis~ sinonimad aqcevs. odiozuri sityvebis regi-<br />
33 E. Rodocanachi, Les monuments de Rome aprevs la chute de l’Empire, - Rome, M., 1938, p. 8-9.<br />
34 Dialogus I, Immutabilis – PC, t. 83,col.33.AB.<br />
35 Вл. Лосский, Очерк мистического богословия восточной церкви, - Мистическое богословие, Киев, 1991, стр.<br />
128.<br />
230
strSi eqceva siyvarulis didi RvTaebac _ `erosi~ ([Erw~), uZveles RmerTTa (qaosi,<br />
gea, tartarosi) xomlSi Seracxili jer kidev hesiodes mier. `axal aRTqmaSi~ da, mis<br />
kvaldakval, mTel qristologiur literaturaSi sabolood qreba `erosis~ (e[rw~ _<br />
`siyvaruli~) xseneba, da mis adgils meore berZnuli sityva `agape~ (ajgavph) imkvidrebs,<br />
romelic amieridan `sulier siyvaruls~ aRniSnavs, maSin rodesac `eross~ `xorcieli<br />
siyvarulis~ mniSvnelobaRa rCeba.<br />
ai, swored amnair kulturul da, Tu SeiZleba ase iTqvas, lingvistur atmosferoSi<br />
iqmneba qristianuli Teologiis diadi Zegli _ dionise areopagelis `Peri; tw`n<br />
qeivwn ojnomavtwn~ (`saRmrTo saxelTaTvis~), romlis meoTxe (yvelaze vrce-li) Tavis<br />
saTauria _ `Peri; ajgaqou`, fwtov~, kalou`, e[rwto~, ejkstavsew~, zhvlou, kai; o{ti to; kako;n ou[te<br />
ejx o[nto~, ou[te ejn toi`~ ou\si~ (`sike-Tis, sinaTlis, mSvenierebis, trfobis, 36 eqstazis,<br />
Surisa da imisaTvis, rom boroteba arc arsia, arc arsisganaa da arc arsTa Soris~).<br />
Cvens mizans ar Seadgens arc mTeli meoTxe Tavis da arc zemoT CamoTvlili<br />
saRmrTo saxelTa filosofiur-Teologiuri analizi. vityviT mxolod, rom dionise<br />
areopageli gansacvifrebeli siTamamiT, lamis mkrexelobas rom uaxlovdeba, kvlav<br />
Tavis odindel mniSvnelobas unarCunebs e[rw~-s da mas ajgavph-s srulfasovan<br />
azrobriv adeqvatad miiCnevs. es saWiroa RmerTis rogorc absoluturi sikeTisa da<br />
mSvenierebis miseuli koncefciis mTeli sisruliT warmosaCenad. cnobili rusi<br />
mecnieris aleqsandre briliantovis marTebuli SeniSvniT, `абсолютное благо является в<br />
своем обнаружении как абсолютно прекрасное и как красота, - так как все прекрасное лишь заимствует<br />
красоту от него, само же оно ни от кого не заимствует… Как абсолютно прекрасное, оно есть предмет<br />
любви (ajgaphto;n kai; ajgavph), так как само любит все и от него исходит всякая любовь. И оно есть<br />
предмет не просто любви, но любви в сильнейшей степени, предмет страстного влечения, и само любит<br />
все такою именно любовью (ejrasto;n kai; e[rw~) ~. 37<br />
amitomacaa, rom dionise areopageli verasdidebiT ver eleva am sityvas (e[rw~),<br />
Tumca sifrTxilisa da, rogorc Cans, Tavis dazRvevis mizniTac, saRmrTo werilis<br />
avtoritets iSveliebs Tavisi poziciis gasamagreblad: `mSveniereba da sikeTe yvelasTvis<br />
sawadelia, satrfialo (ejrastovn) da sayvareli (ajgaphtovn) ... magram nura-vin<br />
ifiqrebs, TiTqos Cven saRmrTo werilis sapirispirod avirCieT trfobis (tou` e[rwto~)<br />
saxeli. radganac, vfiqrobT, angariSs uwevde mxolod sityvis garegan xmierebas da<br />
ara mis Sinagan azrs, _ es imაT ki ar Sehferis, vinc RmerTis wvdomas cdilobs,<br />
aramed mxolod briyvTa da umecarTaTvisaa niSneuli, martooden sityvis xმierebas<br />
rom aqceven yuradRebas, naTqvamis mniSvneloba ki gaugebari rCeba maTTvis... da mainc,<br />
rom aravis moeCvenos, TiTqos Cven ugulebelvyofdeT saRmrTo werils, dae, trfobis<br />
saxelis uarmyofelni (oiJ th;n e[rwto~ ejpwnumivan diabavllonte~) daukvirdnen, ras ambobs<br />
saRmrTo werili: `etrfode (ejravsqhti) mas, da is dagifaravs~... 38 maS, nu SegvakrTobs<br />
es sityva _ `trfoba~; veraviTari aRSfoTeba ver gvaiZulebs xeli aviRoT masze...<br />
imaTTvis, vinc gamowvlilviT swavlobs saRmrTo moZRvrebas, `siyvarulisa~ da<br />
`trfobis~ saxelebi (to; th`~ ajgavph~ kai; tou` e[-rwto~ o[noma) igiveobrivni arian~. 39<br />
amao aRmoCnda yvelaferi. dionise areopagelis udidesi avtoritetis miuxedavad,<br />
`erosi~, rogorc mogaxseneT, sabolood uaryo mTelma qristologiurma literაturam,<br />
raSiac gadamwyveti roli unda Seesrulebina im garemoebas, rom e[rw~ martooden<br />
`siyvaruls~ ki ara, warmarTulი panTeonis erT-erT RvTaebasac ([Erw~) erqva.<br />
`sulieri siyvarulis~ aRmniSvnelad iqca `agape~, maSin rodesac `eross~ `xorcieli<br />
siyvarulis~ mniSvnelobaRa SerCa. yovelive zemoTqmulis Semdeg, albaT, savsebiT<br />
36 efrem mcire e[rw~-s (naT. e[rwto~) Targmnis `trfialebad~ Cven mis mier gakvalul gzas mivdevT.<br />
37 А. Бриллиантов, Влияние восточного богословия на западное в произведениях Иоанна Скота Эригены, ССб.,<br />
1898, стр. 153.<br />
38<br />
`igavni solomonisa~, IV, 6.<br />
39 Peri; tw`n qeivwn ojnomavtwn, IV, 10; 11; 12; 13.<br />
231
unebrivad unda migvaCndes, rom `vefxistyaosnis~ gansaxilvel striqonSi dionise<br />
areopagelis saxels swored `erosi~ ukavSirdeba, Tumca aq misi mniSvneloba Zireulad<br />
gansxvavdeba am sityvis areopagituli gagebisagan, radganac mTeli poema upiratesad<br />
xorcieli siyvarulisadmia miZRvnili (`vTqvne xelobani qvenani, romelni xorcTa<br />
xvdebian~). magram rusTvelma Cvenze ukeT icis, ra amreziT da aTvalwunebiTac<br />
aRiqvamen am sityvas, da `SefarviT Tqmis~ es didostati `erosis~ nacvlad mis naklebad<br />
cnobil platoniseul variants irCevs _ `ezros~. ase rom, azri striqonisa _<br />
`am saqmesa memowmebis dionosi brZeni, ezros~ _ Semdegnairad unda gvesmodes: `am saqmes<br />
mimowmebs brZeni dionise, siyvarulo~. aseTia Cveni varaudi, misi gaziareba Tu<br />
argaziareba ki mkiTxvelis saqmea...<br />
`vefxistyaosanTan~ mimarTebiT Cvens gansakuTrebul interess iwvevs `timeosis~<br />
fsiqologiuri Teoriis kidev erTi momenti, romlis Tanaxmadac, individualur sulebad<br />
danawilebamde adamianuri suli kacobriobis ganuyofel koleqtiur სulad gvevlineba,<br />
romelic samyaros sulis erTgvari paraleluri korelatia, mxolod gacilebiT<br />
nakleb srulqmnili. demiurgosi jer erTi mTlian arsada qmnis da mxolod<br />
Semdeg anawevrebs am koლექtiur suls: TviToeul nawils Tavis wilxvdomil varskvlavs<br />
miuCens ciur savaned, ase rom, adamianSi gansxeulebisას sulebi varskvlaveTidan<br />
Camodian am qveynad, da Tu Rirseulad galies wuTisofeli, kvlav TavianT wilxvdomil<br />
varskvlavebs ubrundebian, raTa miწieri simwrisa da vaebisagan Tavdaxsnilebma<br />
varskvlavebze gaagrZelon TavianTi netari da vnebaTagan aumRvreveli sicocxle:<br />
demiurgosi `Semdeg miubrunda imave WurWels, romelSic erTmaneTs Seuzava samyaros<br />
sulis Semadgeneli nawilebi. uwindeli nazavis mTeli naSTi da narCeni Caasxa<br />
Sig da daaxloebiT iseve, rogorc uwin, kvlav erTmaneTs Seuria isini, magram am axali<br />
nazavis siwminde ukve meoreuli Tu mesameuli iyo. 40 Semdeg am nazavidan gamohyo<br />
imdenive suli, ramdenic aris varskvlavi, da mTel caze Camoariga isini, ase rom,<br />
TviTeul suls TiTo varskvlavi xvda wilad. varskvlavebze, rogorc ciur etlebze,<br />
rom dasxa isini, samyaros buneba uCvena da bedisweris kanonebi gaando maT: pirveli<br />
dabadeba erTnairad iqneba dadgenili yvela sulisTvis, raTa mis mier arcerTi ar<br />
iqnes damcirebuli, xolo mTels caze mimofantulma da TviTeuli maTganis wilxvdomil<br />
varskvlavze _ drois am saWurvelze damkvidrebulma sulebma dasabami miscen<br />
suldgmulTa Soris yvelaze RvTismosav cocxal arsebaTa modgmas _ adamianTa modgmas...<br />
rodesac sulebi, aucileblobis ZaliT, sxeulebSi damkvidrdebian, xolo yoveli<br />
sxeuli iZulebuli iqneba raRaca miiRos da raRaca gamoyos, garduvali gaxdeba,<br />
jer erTi, is, rom sulebSi Caisaxos TviTeuli maTganisaTvis aucilebeli, Tavsmoxveuli<br />
STabeWdilebebiT ganpirobebuli SegrZneba, meorec, is, rom maTSi daibados<br />
gancxromasa da tanjvasTan wilnayari siyvaruli, bolos ki _ SiSi, mrisxaneba da<br />
misTanani, an maTive sapirispiro yvela sxva vneba. Tu sulebi am vnebaTa daurvebasa<br />
da daZlevas SeZleben, samarTliani iqneba maTi sicocxle. xolo Tu piriqiT, zemoxsenebuli<br />
vnebebi TviTonve sZleven sulebs, maTi sicocxle usamarTlod Seiracxeba.<br />
vinc Rirseulad galevs misTvis mizomil dros, Tavisi wilxvdomiლი varskvlavis savanes<br />
daubrundeba, sadac netari da misTvis Cveuli sicocxliT icocxlebs~. 41<br />
`timeosis~ am momxiblavma pasaJma, romlis mixedviTac, sulebi cis Tavanze grZneulad<br />
mocimcime varskvlavebidan eSvebian dedamiwaze, raTa aq adamianebad gansxeuldnen,<br />
sikvdilis Semdeg ki kvlav TavianT wilxvdomil varskvlavebs ubrundebian _<br />
Tanabrad SesZra dasavleTisa da aRmosavleTis ori didi poetis _ dantesa da rus-<br />
40 `mkiTxvelis sayuradRebod unda iTqvas, rom aq saqme exeba pirwmindad simbolur qmediTobas<br />
da qmnadobas, ase rom `WurWelic~, `Semadgeneli nawilebic~, `nazavic~, `meoreuli Tu<br />
mesameuli sowmindec~, rasac `timeosidan~ moxmobil citataSi vxvdebiT, mxolod da<br />
mxolod alegoriuli terminebia.<br />
41 `timeosi~, 41 d -42 b.<br />
232
Tvelis warmosaxva; platonis ukvdavma dialogma TiTqos erTad Sehyara da erTmaneTs<br />
Seaxvedra ori poeturi genia... `samoTxis~ IV simReraSi beatriCe am sityvebiT<br />
mimarTavs dantes, aq _ mTvaris caze rom ixila netarTa sulebi, ramac poets sulTa<br />
kosmiuri wrebrunvis `timeosiseuli~ koncefcia gaaxsena:<br />
Ancor di dubitar ti dà cagione<br />
parer tomarsi l’anine alle stelle,<br />
secondo la sentenza di Platone. 42<br />
(imasac daueWvebixar, xom ar ubrundebian sulebi<br />
varskvlavebs, Tanaxmad platonis moZRvrebisa).<br />
cota qvemoT ki ase ganagrZobs:<br />
Quel che Timeo 43 dell’anime argomenta<br />
non e simile a cio che qui si vede,<br />
pero che, come dice, par che senta.<br />
Dice che l’anima alla sua stella riede,<br />
credendo quella quindi esser decisa<br />
quando natura per forma la diede. 44<br />
(rasac timeosi sulebis Sesaxeb amtkicebs, imas<br />
rodi hgavs, rac aq SeiZleba ixilo; rakiRa, etyoba,<br />
TviTonve sjera sakuTari sityvebi: rom<br />
suli Tavissave varskvlavs ubrundeba, romelsac<br />
moswyda, mas Semdeg, rac bunebam formad<br />
airCia igi).<br />
Tavisi orTodoqsuli qriatianuli mrwamsidan gamomdinare, beatriCe gadaWriT<br />
uaryofs sulTa migraciis `timeosiseul~ koncefcias:L `Questo principio, male inteso, torse<br />
gia tutto il mondo quasi~... 45 (~am principis mcdarad gagebam odesRac swor gzas aacdina Ti-<br />
Tqmis mTeli samyaro~...). sul sxvagvarad aRiqvams `timeosis~ amave pasaJs nestan-darejani<br />
Tavis gulisSemZvrel werilSi mijnurisadmi (`wigni nestan-darejanisa sayvarelTana~).<br />
beatriCes xma vercxlis zariviT rekavs zeciuri samoTxidan, nestanisa ki<br />
qajeTis cixidan _ am miwiszeda jojoxeTidan Cagvesmis yurSi. qvesknelis sulTa<br />
sabralo tyve, bedisweris ukuRmarTobiT SeZrwunebuli da sasomixdili qalwuli<br />
sikvdilsRa mouxmobs meoxad da mxolod im qveynad moelis Tavisi sanukvari ocnebis<br />
asrulebas, rac SeuZlebeli Seiqna misTvis codvil miwaze (es iseTive sasowarkveTili<br />
kivilia unegeSo sulisa, Semzarav qviTinad rom aRmoxdeba mkerdidan meore qalwuls<br />
_ verdis aidas, sakuTari siyvarulis sabralo msxverpls: `Tutto è finito sulla terra<br />
per noi~ 46 _ `yvelaferi damTavrda CvenTvis dedamiwaze~).<br />
RmerTsa Semvedre, nuTu kvla damxsnas soflisa Sromasa,<br />
cecxlsa, wyalsa da miwasa, haerTa Tana Zromasa,<br />
momces frTeni da aRvfrinde, mivxvde mas Cemsa ndomasa,<br />
dRisiT da RamiT vxedvide mzisa elvare krTomasa.<br />
Tavisi tragikuli paTosiT es sityvebi Cven kvlav verdis genialuri operis mTavari<br />
gmiris ukanasknel arias mogvagonebs:<br />
Vedi?... di morte l’angelo<br />
Radiante a noi si appressa…<br />
Ne adduce a eterni gaudii<br />
Sovra I suoi vanni d’or.<br />
42 Dante Alighieri, La Divina Commedia, a cura di Daniele Mattalia, III, Paradiso, Milano, 1975, p. 70, v. 22-24.<br />
43 platonis `timeosis~ mTavari gmiri.<br />
44 ibid., p. 73, v. 49-53.<br />
45 ibid., p. 74, v. 61-62.<br />
46 ix. Aida, Opera in quattro atti di Antonio Cislanzoni, musica Ciuseppe Verdi, milano, s.a., p.40.<br />
233
Su noi già il ciel dischiudesi…<br />
Ivi ogni affano cessa…<br />
Ivi comincia l’estasi<br />
D’un immortale amor. 47<br />
(`xedav?... gviaxlovdeba sikvdilis sxivosani angelozi, da Tavisi oqros frTebiT<br />
migviZRvis maradiuli netarebisaken. Cvens zemoT ukve ixsneba zeca, sadac mTavrdeba<br />
yovelgvari tanjva-vaeba, da iwyeba eqstazi ukvdavi siyvarulisa~).<br />
magram kvlav mivubrundeT `vefxistyaosans~. nestanis werilis zemoT citirebul<br />
sityvebs uSualod mosdevs strofi, romelic gviCvenebs, raoden kargad icnobda<br />
rusTveli varskvlavebidan dedamiwaze da, piriqiT, dedamiwidan varskvlavebis mimarT<br />
sulTa migraciis platoniseul koncefcias:<br />
mze uSenod ver iqmnebis, raTgan Sen xar misi wili,<br />
ganaRamca mas eaxel misi etli, ar Tu wbili!<br />
muna gnaxo, manve gsaxo, gaminaTlo guli Crdili;<br />
Tu sicocxle mware mqonda, sikvdilimca mqonda tkbili! 48<br />
cnobilia, rom aq `etli~ astronomiuli terminia da zodiaqos Tanavarskvlaveds<br />
niSnavs (Sdr. `etlis cvaleba mzisagan, Sejdoma saratanisa~. 49 sulxan-saba orbelianis<br />
mixedviT, `gareSeTa wignTa etlad aRuweriaT 12 zodiani da Svidni cTomilni<br />
varskvlavni~, 50 xolo TviT zodiaqo Semdegnairadaa ganmartebuli didi qarTveli<br />
leqsikografis mier: `zodiaqo _ eseni arian saxeni da niSanni saxeTa maTTani da romelTa<br />
TTuesa miiTualavs mze maTi: verZi TTuesa martsa 20 miiTualavs mzesa. kuro<br />
aprilsa 20. marCbivi maissa 21. kirCxibi ivnissa 22. lomi ivlissa 23. qalwuli agvistosa<br />
23~ 51 da a.S.<br />
ki magram, ratomaa tarieli mzis `etli~? ratom ver iqneba mze umisod? saqme isaa,<br />
rom `vefxistyaosanSi~ tarielis mudmivi epiTetia `lomi~: `Savi cxeni sadaviTa hyva<br />
lomsa da viTa gmirsa~, `Zalad lomsa, Tvalad mzesa, tanad vgvandi edems zrdilsa~;<br />
`siciliT miTxra: wamovle, mogelis lomsa mTvareo~; `aw Sevebi xataelTa, mun gamov-<br />
Cnde lomi qvelad~; `lomman mivmarTe xataeTs, vervin mizraxavs mxdlobasa~; `misTvis<br />
gaWrili minaxavs, wevs lomi fernamkrTali sad~; `avTandil mkerdsa daasxa mas lomsa<br />
sisxli lomisa~; `raTgan mihxvda dakarguli lomi mzesa waxdomilsa~ 52 da sxv.<br />
amitomaa, rom nestanis Rrma rwmeniT, misi lomi mijnuri odesme Tavis wilxvdomil<br />
lomis zodiaqos daubrundeba, romelic sulxan-saba orbelianis sityvebiT rom vTqvaT,<br />
`ivlissa 23 miiTualavs mzesa~.<br />
xolo Tavis Tavze nestani ambobs: `muna gnaxo, mandve gsaxo, gaminaTlo guli Crdili~.<br />
ras niSnavs es `muna gnaxo~? `mun~ xom varskvlaveTia, zodiaqoTa ciuri rkali?...<br />
nestanis mTeli sicocxle, im sabediswero dRidan moyolebuli, roca davaris<br />
brZanebiT kidobanSi Casves da zRvis talRebSi ukres Tavi, sxva ara aris ra, Tu ara<br />
Tavganwiruli brZola Tavisi siwmindisa da siqalwulis gadasarCenad, raTa am qveynad<br />
Tu ara, saukuno soflad mainc umankod da pirnaTlad warudges Tavis uebro mijnurs.<br />
`vefxistyaosnis~ or Tavs erTi da igive saTauri aqvs: `wigni nestan-darejanisa<br />
sayvarelsa Tana~ da `wigni nestan-darejanisa sayvarelTana~. pirvels wers jer<br />
kidev bedis nebieri mefis asuli, meores ki qajeTis cixeSi gamomwyvdeuli, bedisweris<br />
simuxTliTa da sisastikiT sasomixdili da sawuTrogaarmebuli sabralo tyve,<br />
magram urRvevi fici erTgulebisa, pirvel werilSi rom aRuTqva mijnurs: `Senman<br />
47 ibid., p. 39.<br />
48 `vefxistyaosani~, 1300.<br />
49 `vefxistyaosani~, 1323.<br />
50 `sityvis kona~, Tb., 1949, gv. 191.<br />
51 iqve, gv. 225.<br />
52 Sesabamisad: 831; 329 3; 405 4; 413 4; 418 3; 1260 3; 1347 1; 1453 3.<br />
234
mzeman, Tavi Cemi arvis marTebs uSenosa~, 53 _ ucvlelad, sityva-sityviT meordeba qajeTis<br />
cixidan gamogzavnil ustarSic:<br />
Senman mzeman, uSenosa arvis mixvdes mTvare Seni,<br />
Senman mzeman, vervis mixvdes, mo-ca-viden samni mzeni!<br />
aqaT Tavsa gardaviqcev, axlos maxlvan didni kldeni,<br />
suli Cemi Seivedre, zeciT momxvden nuTu frTeni. 54<br />
amrigad, nestani, uwinares yovlisa, umanko qalwulia. qalwuli par excellence. „qalwuli~<br />
ki `lomis~ mezobeli zodiaqoa, romelic `agvistosa 23 miiTualavs mzesa~. bedis<br />
sisastikiTa da kacTa siaviT am qveynad gayril mijnurT mxolod cis siwminde<br />
Tu Segvawyvilebs, Cvens wilxvdomil lomisa da qalwulis Tanavarskvlavedebze davanebulT,<br />
da cxovelmyofeli mze SegvaerTebs Tavisi maradiuli brunviT, _ am naTeli<br />
mrwamsiTaa STagonebuli strofis daskvniTi sityvebi: `Tu sicocxle mware mqonda,<br />
sikvdilimca mqonda tkbili~: amrigad, dedaazrad rom iRebs sulTa kosmiuri<br />
wrebrunvis (varskvlavebi _ dedamiwa, dedamiwa _ varskvlavebi) platoniseul koncefcias,<br />
rusTveli qmnis brwyinvale poetur metaforas, romlis badalic iSviaTad Tu<br />
moiZebneba msoflio poeziaSi. 55<br />
53 `vefxistyaosani~, 4924.<br />
54 iqve, 1298.<br />
55 ix. `antikuri civilizaciis gvirgvini~ _ platoni, timeosi, Tb., 1994, gv. 262-264.<br />
235
usTavelis esTetika<br />
(nawyvetebi)<br />
236<br />
giorgi nadiraZe<br />
imisaTvis, rom naTeli gaxdes vefxistyaosanSi gansaxierebuli mSvenierebis sazRvrebi,<br />
kargi iqneba, Tu mivmarTavT antikisa da italiuri renesansis paralelebs.<br />
antikuri kulturis esTetikuri idealia amqveyniuri sisxlsavse cxovreba. klasikuri<br />
formis WeSmariti silamazisa da xelovnebis centralur punqtsa da Sinaars,<br />
ambobs hegeli, Seadgenda mxolod is, rac a d a m i a n u r i iyo. es aris berZen da romael<br />
xelovanTa udavo damsaxureba, romlis mniSvneloba didad scildeba xelovnebis<br />
sferoebs.<br />
magram dasavleT-evropuli renesansis epoqas xelaxla mouxda aRmoeCina adamianis<br />
silamaze, romelic Sua saukuneebSi gariyuli iyo Teologiuri azris mier.<br />
italiuri renesansis, kerZod, CinkveCentos erT-erT Taviseburebas cnobili xelovnebaTmcodne<br />
hainrix violflini imaSi xedavs, rom axla adamians da adamianurs<br />
xelovneba ganixilavs rogorc samyaros umaRles esTetikur fenomens. aravis ar gamouxatavs<br />
es idea ise mkveTrad, rogorc miqelanjelos. `man pirvelma, _ wers violflini,<br />
_ gamoTqva debuleba, romelsac mniSvneloba hqonda mTeli saukunisaTvis,<br />
rom adamianis formaTa silamazis gareSe ar arsebobs kidev sxva<br />
r a i m e s i l a m a z e ~. SexedeT siqstes kapelis mxatvrobas! `aq ar moipoveba arc erTi<br />
kuTxe ubralo ornamentiT, yvelgan mxolod da mxolod adamianis sxeulebia~. leonardo<br />
da vinCisagan gansxvavebiT, miqelanjelos `samyaro gansakuTrebulia, i g i S e -<br />
dgeba mZlavri adamianebis jiSisagan~.<br />
miqelanjelos Tvalsazriss me vuwodebdi esTetikur antropocentrizms. rogorc<br />
violflinis dakvirvebidan Cans, igi ar aris damaxasiaTebeli mTeli italiuri renesansisaTvis,<br />
magram, vityodiT Cven, savsebiT kanonzomieri Tvalsazrisia im epoqis<br />
kulturaSi, rodesac maZiebeli inteleqtis mTeli interesi mkveTrad Semotrialda<br />
adamianisaken. humanisturi msoflmxedvelobisaTvis adamiani da samyaro TanafardobiT<br />
da tolmniSvnelovan cnebebs rodi warmoadgenen. maT Soris svamdnen ara tolobis,<br />
aramed daqvemdebarebis niSans. samyaros mTel mniSvnelobas imaSi xedavdnen,<br />
rom igi unda gadaqceuliyo adamianis nebisyofis obieqtad da adamianis siamovnebaTa<br />
wyarod. aqedan bunebrivad da advilad SeiZleba ganviTarebuliyo esTetikuri antropocentrizmis<br />
ukiduresi Tvalsazrisi, romelic SesamCnevad Zlierdeba italiis xelovnebaSi<br />
XV s. damlevsa da XVI s. damdegs da umaRles wertils aRwevs miqelanjelos<br />
SemoqmedebaSi. miqelanjelos esTetikur samefoSi mbrZaneblobs mxolod adamiani.<br />
samyaros mravalferovani silamaze, adamianis qveviT ganlagebul safexurebze<br />
warmodgenili organizmebis, iseve rogorc mTeli usulo bunebis silamaze misi esTetikuri<br />
interesis gareSe dgas.<br />
leonardo da vinCis Sedareba miqelanjelosTan Tvalwin gviSlis axal esTetikur<br />
sferos. am or ukvdav genioss ar esmodaT da arc uyvardaT erTmaneTi. TviTeuli<br />
maTgani Tavis sakuTar esTetikur samefoSi cxovrobda.<br />
italiuri renesansis arc erT moRvawes ar gamoumJRavnebia bunebis siyvaruli ise<br />
yovlisSemcvelad da iseTi mZlavri Sinagani vnebiT, rogorc leonardo da vinCis.<br />
aseve usazRvro da grZnobieri iyo misi esTetikuri TvalTaxedva. mSveniereba, leonardos<br />
azriT, ganfenilia mTels sinamdvileze, misi formebi iseve auracxelia, rogorc<br />
fizikuri movlenebisa da fsiqiuri gancdebis mravalferovneba.<br />
leonardos kolosaluri mxatvruli memkvidreoba aWrelebulia CanaxatebiT, monaxazebiT,<br />
sqemebiT mravalferovans Temebze. aq aris peizaJebic, adamianebic, nivTebic,<br />
saganTa calkeuli nawilebic. yvelaferSi gamosWvivis maxvili yuradReba bunebisadmi<br />
da esTetikuri Zieba yvelaferSi. leonardos stili xasiaTdeba detalebis guldasmiTi<br />
amoweriT. Tanamedroveni aRtacebulni iyvnen misi ferweris sinatifiT. erT-
xel, gviambobs vazari, _ `leonardom dawera wyliT savse sura, romelSic ramdenime<br />
yvavili iyo Cadebuli. gansacvifrebeli simarTlis garda, suraze ise iyo gamosaxuli<br />
wylis gaorTqlianeba, rom cocxalze cocxali Canda~.<br />
amrigad, msoflio rogorc esTetikuri fenomeni italiuri renesansis or did xelovans<br />
warmodgenili aqvs ori, erTi meorisagan gansxvavebulia aspeqtiT. erTisTvis<br />
mSveniereba koncentrirebulia titanuri adamianis saxeSi, meorisTvis igi Tanabrad<br />
aris ganfenili samyaroSi da zogjer mcireSi meti mimzidvelobaa, vidre diadSi.<br />
leonardom aRmoaCina miniaturulisa da intimuris esTetika.<br />
davakvirdeT am fonze rusTavels. gana ar mogvagonebs misi qmnileba miqelanjelos<br />
esTetikur samyaros? vefxistyaosani _ es xom siqstes kapelis qar-<br />
Tuli plafonia, poeziis saSualebebiT gaSlili epiur tiloze.<br />
rogorc miqelanjelos plafoni gvajadoebs Tavisi monumenturi bibliuri figurebiT,<br />
mociqulebiT, winaswarmetyvelebiT, sibilebiT, monebiT, aseve rusTavelis poema<br />
itacebs mkiTxvels, uwinares yovlisa, RvTaebrivi ZaliTa da vnebebiT aRWurvili<br />
gmirebiT. orive xelovanis wamodgeniT, amqveyniur sinamdvileSi adamianis silamaze<br />
umaRlesia da yvelaze momxibvleli (988, 3-4).<br />
gavixsenoT agreTve erTi kargad cnobili adgili vefxistyaosnidan, sadac avTandilis<br />
bagiT laparakobs TviTon rusTaveli adamianis prioritetze `usulo~, `uasako~,<br />
`usityvo~ da `ara cnobieri~ sagnis winaSe. ambavi exeba nestanisagan saCuqrad mi-<br />
Rebul samxres. es iyo yvelaze Zvirfasi nivTi tarielisaTvis, amas daukavSirda mis<br />
mier gancdili siyvarulis mTeli sitkboeba da simware, igi gadaiqca ubedurebaSi<br />
myofi nestanis simbolod da indoeli Wabukis erTaderT nugeSad (896, 2-3). da mainc,<br />
rusTavelis azriT, igi araferia adamianTan SedarebiT: `sjobs asmaTisa ar-leva maga<br />
samxrisa levasa~. (897, 3).<br />
advili warmosadgenia, ra farTo daskvnebis saSualebas iZleva avTandilis aRniSnuli<br />
monologi. masSi Cans filosofiuri msoflmxedvelobac, humanisturi socialuri<br />
Sexedulebanic, esTetikuri koncefciac.<br />
filosofiuri msoflmxedveloba warmodgenilia aseTi diskursiuli formiT: niv-<br />
Ti (e. i. mTeli organuli da araorganuli buneba) imitom unda daemorCilos adamians,<br />
rom es ukanaskneli kosmiuri Semoqmedebis yvelaze srulqmnili nayofia. adamiani<br />
unda CaiTvalos im umaRlesi formebis dagvirgvinebad da erTgvar damTavrebad, sai-<br />
Tkenac miiswrafvis bunebis dialeqtikuri moZraoba. da marTlac, adamianis saxiT buneba<br />
hqmnis cnobierebas, ese igi poulobs sakuTari Tavis Semecnebis SesaZleblobas.<br />
sxva azri ara aqvs da arc SeiZleba hqondes im negatiur niSnebs, romliTac rusTaveli<br />
axasiaTebs nivTs: `uasako da usulo, ar sityvieri, cnobili~ (898, 1-2). rusTavelma<br />
kargad icis, ra Zalas warmoadgens cnobierebis, Semecnebis, codnis niWiereba. es<br />
aris is, rac adamians aqcevs sinamdvilis hegemonad. maSasadame, Cven safuZveli gvaqvs<br />
vTqvaT, rom buneba Tavisi ganviTarebis umaRles safexurze iZulebuli xdeba daemorCilos<br />
imas, rac TviTon misi Semoqmedebis nayofs warmoadgens.<br />
am striqonebidan Cven gvesmis maRali humanisturi msoflmxedvelobis xmebic. Tu<br />
adamiani aris `mjobi yovlisa soflisa~, cxadia, pirvel rigSi swored is imsaxurebs<br />
siyvarulsa da movla-patronobas, amasTan misdami siyvaruli unda iyos wminda, uangaro,<br />
Tavisufali yovelgvari nivTieri interesebisagan.<br />
dasasrul, es striqonebi saSualebas gvaZleven CvenTvis sayuradRebo esTetikuri<br />
daskvnac gamoviyvanoT. Tu adamiani diadi kosmiuri Semoqmedebis yvelaze srulqmnili<br />
nayofia, ueWvelia, igi unda viazroT imave dros iseT arsebad, romelSiac samyaros<br />
mSvenierebam moaxdina mTeli Tavisi SesaZleblobis koncentrireba. sxvanairad<br />
rom warmogvedgina saqme, maSin miviRebdiT, rom bunebam Tavisi SemoqmedebiTi ganvi-<br />
Tarebis umaRles safexurze gamoTiSa mxolod mSveniereba; k o s m i u r i s i m f o n i a<br />
darRveuli aRmoCndeboda misi Semadgeneli xmebis disharmoniuli<br />
gaTiSviT.<br />
237
vefxistyaosnis centraluri saxeebi, rogorc es vnaxeT wina TavSi, iwveven esTetikur<br />
gancvifrebasa da aRtacebas. maT Sehxarian, maTi cqeriT tkbebian ise, TiTqos<br />
isini maRali ostatobiT Sesrulebuli mxatvruli nawarmoebebi iyvnen da ara Cveulebrivi<br />
adamianebi.<br />
rusTavelisTvis damaxasiaTebelia adamianis gaRmerTeba. am mxriv metad sagulisxmoa<br />
vefxistyaosnis ori taepi; erTi maTgani warmoadgens RvTaebis, xolo meore adamianis<br />
panegiriks; orive _ RvTaebac da adamianic _ Casmulia erT poetur CarCoSi,<br />
moqargulia erTi ZafiT, erTgvari ornamentebiT. RvTaebaze poeti ambobs: `gaqo, viT<br />
gaqo, ra gaqo, ar saqebelo smeniTa!~ (917, 3). da amas ambobs poeti TiTqmis maSinve,<br />
roca man ukve warmosTqva msgavsi qeba Tavisi RmerTisdari gmirebisa: `ver migia qeba<br />
maTi, vera qeba saqebari~ (901, 2).<br />
amrigad, Tu Tavs movuyriT yvelafer imas, rac iTqva, Cven erT udavo daskvnas gavakeTebT:<br />
rusTavelis esTetikuri samyaros centrs warmoadgens adam<br />
i a n i . masSi da mxolod masSi aris koncentrirebuli esTetikuri srulqmnilebis<br />
umaRlesi SesaZleblobani. aseTia is saerTo wertili, romelSiac erTimeores xvdebian<br />
renesansis epoqis ori genialuri xelovani _ vefxistyaosnisa da siqstes kapelis<br />
plafonis Semoqmedni.<br />
magram sakmarisia erTi Tvalis gadavlebac vefxistyaosanze, raTa davrwmundeT,<br />
rom rusTaveli dajildoebulia faqizi esTetikuri grZnobiT bunebis silamazeTa<br />
mimarTac. rusTavelisTvis mSveniereba, vwerdiT Cven zeviT, ganfenilia mTels samyaroze,<br />
Caqsovilia mis yovel sagansa da movlenaSi, igi mravalferovania ara marto<br />
SemecnebiTi gonebisaTvis, aramed esTetikuri grZnobisTvisac. rusTaveli aRtacebulia<br />
astraluri peizaJebis, Zvirfasi qvebis, mcenareTa da cxovelTa mSvenierebiT.<br />
lamazia ara marto adamiani, lamazia vardi, saro, alva, lali, minanqari, vefxi, lomi,<br />
mze, mTvare, varskvlavebiT moWedili ca.<br />
rusTaveli faqizad grZnobs, rom mSveniereba mravalferovania, rom igi vrceli<br />
bunebis wiaRidan aTasi TvaliT imzireba Cvensken. mas uyvars bunebis yoveli nivTi<br />
da movlena, rogorc esTetikuri fenomenebi, uyvars maTi naxazoba da koloriti, sinaTlisa<br />
da Crdilis TamaSi, qsovilebis ostaturi naySebi, ornamentebi, inkrustaciebi,<br />
Zvirfasi qvebis kaSkaSi, kanis xaverdovanoba, surnelebani. rusTaveli faqizad<br />
grZnobs S e g r Z n e b a T a s i l a m a z e s , mcire sidideebis silamazes, romelsac esTetikur<br />
traqtatebSi uwodeben siturfes.<br />
rusTavels uyvars TviTon sityva `siturfe~:<br />
misive hmetobs yovelsa suli da t u r f a feroba. (37, 3).<br />
brolisa velsa s t u r f o b d e s giSrisa mun sayenia. (193, 4).<br />
Sigan vwev didTa darbazTa t u r f i T a sagebeliTa. (349, 1).<br />
edgnes t u r f a n i karavni moedans Camodgomilsa. (466, 1).<br />
dRes erTmanerTi ginaxavs da t u r f a d mogwonebia. (492, 3).<br />
ewera: vnaxe s i t u r f e wyal-javarisa Senisa. (493, 2).<br />
xelman Senni ganvicaden s i n a t i f e -s i t u r f e n i . (503, 3).<br />
vnaxe, Zowsa margaliti gare t u r f a d moemazra. (536, 3).<br />
mun broli da vard-giSeri g a e t u r f a sinazesa. (585, 2).<br />
vefxistyaosanSi Warbad aris warmodgenili mxedvelobiTi (Suqi, Zvirfasi qvebi,<br />
yvavilebi, koloriti, ornamentebi) da smeniTi (upiratesad metyveleba) movlenebis<br />
siturfeni.<br />
poema pirdapir TvalismomWrelad brwyinavs cis mnaTobebis elvarebiT, Zvirfasi<br />
qvebis kaSkaSiT, ferad-feradi yvavilebis mdidari koloritiT. Tu aviRebT masSi uxvad<br />
mimobneul Zvirfas qvebs da kargad davakvirdebiT, Cven SevniSnavT maTi gamoyenebis<br />
uaRresad Tavisebur mxatvrul kanonzomierebas (amaze qveviT), da maSin igi iseT<br />
STabeWdilebas datovebs, TiTqos Cven winaSe aRmarTuli iyos mozaikuri suraTebis<br />
mTeli galerea.<br />
238
smeniTi SegrZnebebis siturfeTa sferoSi rusTaveli gansakuTrebul yuradRebas<br />
aqcevs adamianis xmis sasiamovno tembrs, romelic mJRavndeba simReraSi da metyvelebaSi.<br />
avTandili SesaniSnavad mReris. misi xmis tembri tkbili da momxiblavia. rostevani<br />
ase igonebs mas: `veRar vismen xmasa Sensa, sasmenelad me mas rulsa~. (823, 3).<br />
magram rusTavelis gmirebi marto simReraSi rodi arian esoden mimzidvelni. isini<br />
aseve lamazad tirian da icinian: gavixsenoT atirebuli nestani (`Sina Sevidi, mas<br />
wina edgis cremlisa gubebi~... da sxva; 1146), tarieli (`tariel moTqva tiriliT sityva<br />
natifi, mWevrebi~, 1336, 1), TinaTini (`qali tirs da cremlsa afrqvevs, hxris yornisa<br />
bolo frTaTa~, 46, 4), avTandili (`avTandil dajda tirilad, tirs xmiTa SvenieriTa~...<br />
da sxva, 1342), fridoni (1009, 1).<br />
egreT wodebuli dabali grZnobebis siturfes umniSvnelo adgili ukavia poemaSi<br />
mxedvelobiT da smeniT SegrZnebebTan SedarebiT, Tumca ueWvelia isic, rom vardis<br />
metafora, romelsac esoden xSirad vxvdebiT poemaSi da romelic asuraTebs Rawvebsa<br />
da bageebs, emyareba, albaT, ara marto Tvalis SegrZnebaTa asociaciebs, aramed<br />
mxedvelobaSi unda iyos miRebuli agreTve vardis furcelTa xaverdovanoba, es ki<br />
ganekuTvneba ukve SexebiTi SegrZnebebis sferos.<br />
magram, ra SesaniSnavia poemis erTaderTi striqoni, romelSiac gamoxatulia gemos<br />
SegrZnebiT gamowveuli esTetikuri siamovneba! Tamaris mWvretelTa Sesaxeb poeti<br />
ambobs, rom maTi sitkboebis gancda SeiZleba SevadaroT egvipturi yandis mirTmevas:<br />
misTa mWvretelTa yandisa mirTma xams marT, mi, Serisa. (3, 4 10 )<br />
es lamazi asociacia, romelSic naTlad igrZnoba aRmosavluri gancxroma, gamoiwvevda<br />
SegrZnebaTa esTetikis iseTi Tavgamodebuli damcvelebis aRtacebas, rogoric<br />
iyvnen ingliseli poeti jon kitsi, an frangi esTetikosi Jan mari guio.<br />
am striqonis gverdiT unda davayenoT rusTavelis meore ubrwyinvalesi esTetikuri<br />
saxe, sadac gemovnebis silamaze gadatanilia ukve xmaze:<br />
xma Saqris-ferad gauxda vardsa, xSir-xSirad pobilsa. (1335, 4).<br />
magram am saxeebma ar unda gvafiqrebinos, rom rusTavelis esTetikas raime aqvs<br />
saerTo sensualistur esTetikasTan. am ukanasknelis mkveTr warmomadgenlad unda<br />
CagveTvala, magaliTad, kitsi.<br />
jon kitsi dajildoebuli iyo uaRresad faqizi SegrZnebebis unariT. misi sensoruli<br />
aparatis simaxvile ukidures sazRvars aRwevda. `ah, raoden ukeTesia SegrZnebaTa<br />
sicocxle, vidre azrebis sicocxle!~ _ ambobda igi. `man Tavisi cxovrebis didi<br />
nawili, _ wers georg brandesi, _ marTlac gaatara sensorul STabeWdilebebSi,<br />
im siamovnebasa da tanjvaSi, romelTac grZnobebi gvaniWeben... amitomac ar unda<br />
gagvikvirdes, rom mis leqsebSi Cven xSirad SevxvdebiT am sferoebidan aRebul saxeebs...<br />
yovelgvari bgeris, sunis, gemosa da SexebisaTvis mas gaaCnda sityvaTa iseTi<br />
udidesi maragi, romelic iSviaTad gvxvdeba masze gacilebiT did poetebTan. aqedan<br />
Cans, rom igi dabadebulia iseTi midrekilebebiT, rom, Tu isini ganviTardebodnen da<br />
Camoyalibdebodnen, uTuod Seqmnidnen bunebis yovelgvari silamazis aRqmisa da gamosaxvis<br />
araCveulebriv niWierebas~.<br />
ai wminda da yovelmxrivi sensualizmis nimuSi esTetikaSi. es erTi magaliTic<br />
sakmarisia, raTa davrwmundeT imaSi, raoden SeuTavsebelia yovelive es vefxistyaosnis<br />
avtoris esTetikur koncefciasTan.<br />
Cven ukve viciT, rom rusTavelisTvis `azrebis sicocxle~ ufro Zvirfasia, vidre<br />
`SegrZnebebis sicocxle~.<br />
magram, meore mxriv, rogorc ukve vnaxeT, rusTaveli dajildoebulia agreTve SegrZnebaTa<br />
silamazis faqizi grZnobiT.<br />
gana SeiZleba sxvagvari yofiliyo iseTi poetis esTetikuri TvalTaxedva, romelsac<br />
mTeli arsebiT uyvarda miwa, sicocxle, adamiani?<br />
siturfes Semoaqvs xelovnebaSi miwis surneleba da grZnobaTa sixaruli. sicocxlis<br />
savseoba warmoudgenelia siturfis gareSe. umisod ar arsebobs realisturi<br />
239
stilis xelovneba. mas sdevnian esTetikidan mxolod idealistebi, romelTac mSveniereba<br />
warmoudgeniaT rogorc martooden zemiwieri samyaro.<br />
rusTavels uyvars siturfe, magram misi esTetika mainc mkveTrad antisensualisturia.<br />
ratom? imitom, rom SegrZnebaTa silamaze emorCileba sulis gamakeTilSobilebel<br />
Zalas, dawmendilia da amaRlebuli.<br />
aviRoT vefxistyaosnis gmirTa satrfialo urTierToba. masSi ar moipoveba uxeSi<br />
avxorcobis arc erTi Strixi. maTi siyvaruli ubadloa zneobrivi siwmindiT, Tavda-<br />
WerilobiT da koreqtobiT. amasTan igi uaRresad gulwrfelia da moklebuli preciozobis<br />
yovelgvar nasaxs. arc TinaTins, arc nestans ar eTakilebaT Tavisi intimuri<br />
grZnobebi gauziaron mijnurebs, da ra momxibvlelni arian isini am wuTSi! maT sityvebSi<br />
gamosWvivis bavSvuri siwminde da rwmena Tavisi gancdebis simarTlesa da ucodvelobisadmi,<br />
rwmena, romelic Sexamebulia Tavisufali azris SegnebasTan.<br />
uxeS erotiul vnebebs, Cven SevxvdebiT mxolod fatmanis buduarSi da mets arsad.<br />
magram Zneli ar aris mivuxvdeT poetis nagulvebs. pikanturi naturalisturi<br />
detalebi, romelTac ganuyrelad Tan axlavs poetis ironia, ar toveben eWvs imaSi,<br />
rom rusTaveli isaxavda moralur mizans _ eCvenebina CvenTvis adamianis cxoveluri<br />
buneba daufaravi, gaSiSvlebuli saxiT da amiT gamoewvia Cveni zizRi misdami.<br />
davakvirdeT, ra wminda da amaRlebul grZnobebs amJRavnebs rusTaveli, roca is<br />
exeba mamakacuri TvalisTvis erTob macdunebel moments _ Tavisi idealuri mandilosnebis<br />
garegnobas. maTi momxibvleli Sesaxedaobis aRwera arasodes ar scildeba<br />
mkacri zneobis sazRvrebs, arasodes ar iwvevs raime tlanq asociacebs. poeti kmayofildeba<br />
pirisaxis siturfiT da tanadobis zogadi konturebiT. mxolod erT alagas<br />
(TinaTinis strofSi) gaielvebs TavSekavebuli miTiTeba `gaZrcvil tanze~:<br />
gaZrcvilsa tansa emosnes yaryumni usapironi,<br />
eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi,<br />
hSvenodes Savni wamwamni, gulisa gasagmironi<br />
mas TeTrsa yelsa exvivnes grZlad Tmani ar uxSironi. (123).<br />
brwyinvale tanCacmulobis aRweriloba, romelsac vefxistyaosanSi mxolod esTetikuri<br />
funqcia aqvs dakisrebuli, rusTavelis erT-erTi sayvareli xerxia, roca mas<br />
surs Seqmnas Tavisi gmirebis skulpturuli saxeebi. aseTi strofebi da taepebi gabneulia<br />
mTeli poemis sivrceze. am adgilebSi Cven yovelTvis vgrZnobT, rom es Zvirfasi<br />
abreSumeuli da stavra mkvrivad ekvris sxeulis klasikur proporciebs, goeTes<br />
sityviT rom vTqvaT, warmoadgens `sxeulis eqos~. maS ras unda niSnavdes esoden<br />
xSiri miTiTeba gmirTa tanadobaze, rasac rusTaveli Cveulebriv lerwmisa da alvis<br />
metaforebiT gvixatavs, Tu ara imas, rom, mxatvar sizeranisa ar iyos, maTi tanisamosis<br />
naoWebi iseve aCenen sxeuls, rogorc pirisaxis naoWebi da mimika gamoxataven suls.<br />
ra Tqma unda, aseT tanisamoss araferi aqvs saerTo Sua saukuneebis tansaburvelTan,<br />
romelsac vpoulobT bizantiur freskebSi da goTikuri taZrebis niSebSi. aq<br />
igi faravs codvil sxeuls, maSin rodesac rusTavelis tanCacmuloba amJRavnebs<br />
sxeulis RvTaebriv figuras.<br />
magram isev da isev: ramdeni TavdaWera, koreqtoba da zeSTagonebaa gmirebis plastikur<br />
garegnobaSi!<br />
miuxedavad amisa, vis SeuZlia Tqvas, rom am idealuri gmirebis siyvaruli moklebuli<br />
iyos miwier emociebs? ara, igi mxolod amaRlebulia, gakeTilSobilebuli da<br />
gafaqizebulia. amitom maTi siyvaruli, brandesis sityviT rom vTqvaT, `erTsa da imave<br />
dros metad usxeulocaa da metad avxorcic~.<br />
Cven axla SegviZlia SevajamoT Cveni msjeloba m S v e n i e r e b i s s a z R v r e b i s<br />
Sesaxeb rusTavelis esTetikaSi. mas udavod uvrcelesi masStabebi axasiaTebs. pirdapir<br />
unda iTqvas, rom igi emTxveva arsebuli sinamdvilis sazRvrebs.<br />
Cven vipoveT Semxvedri wertilebi rusTavelisa da miqelanjelos esTetikur msoflSegrZnebaTa<br />
Soris. vefxistyaosani, vwerdiT Cven, siqstes kapelis qarTuli plafonia,<br />
epiur tiloze gaSlili poeziis saSualebebiT.<br />
240
magram Semdgomma msjelobam gvaCvena, rom poemaSi SesamCnevad win wamoweulia niv-<br />
Tisa da bunebis esTetikac. rusTaveli faqizad grZnobs `mcire sidideebis~ silamazes,<br />
aRiqvams koloritsa da naxazobas, sinaTlisa da Crdilis TamaSs, rogorc fermweri<br />
garegan formebs, rogorc moqandake, bgerebs, rogorc musikosi. am mxriv<br />
rusTaveli unda davayenoT ara miqelanjelos gverdiT, romlis esTetikuri samyaro,<br />
rogorc aRniSnuli iyo, Semofarglulia `adamianTa mZlavri jiSiT~, aramed leonardo<br />
da vinCis gverdiT. `aRorZinebis arc erTi xelovani, _ wers violflini _ ar<br />
yofila ise gulisxmieri msoflio silamazis mimarT, rogorc leonardo~. es azri<br />
sruli safuZvlianobiT SegviZlia gavimeoroT vefxistyaosnis Sesaxebac. amitom ar<br />
SevcdebiT, Tu rusTavelis esTetikur koncefcias kacTaTvis mocemul sinamdvileze<br />
aseTi saxiT warmovidgenT: ori didi italieli xelovanis _ leonardos<br />
da miqelanjelos _ TvalTaxedvani unda CaiTvalos am koncefciis<br />
momentebad, romelSiac isini hpoveben Serigebas da gaerTmTlianebis<br />
princips.<br />
vfiqrob, Cven davrwmundiT imaSic, rom rusTavelis esTetikur samyaros axasiaTebs<br />
mwyobri arqiteqtonika. misi centria adamiani, xolo buneba _ periferiuli esTetikuri<br />
sferoebis are. Tavis mniSvnelovan nawilSi es ukanaskneli moklebulia<br />
damoukideblobas. misi esTetikuri Rirebuleba funqcionaluria da<br />
ara TavisTavadi. igi xan fonia, xan CarCo, xan saRebavebis rezervuari<br />
personaJebis portretebisaTvis.<br />
mSveniereba, marTlac, ganfenilia mTels samyaroze. igi SeiZleba aRmovaCinoT<br />
yvelgan da yvelaferSi. rusTaveli da leonardo da vinCi mudam eZebdnen da poulobdnen<br />
mis yvelaze ufaqizes formebs. bunebis mSvenierebaTa am mravalferovan<br />
gamovlinebas ar cnobda arc ukvdavi miqelanjelo, romelmac pirvelad gamoTqva<br />
mTeli saukunisaTvis mniSvnelobis mqone debuleba, rom `adamianis formaTa silamazis<br />
gareSe ar arsebobs sxva araviTari silamaze~ (violflini).<br />
magram rusTaveli gvarwmunebs, rom samyaroSi ganfenili mSveniereba ierarqiulia<br />
esTetikuri srulqmnilebis TvalsazrisiT. da am esTetikuri ierarqiis umaRlesi safexuri<br />
ganekuTvneba adamians. igi warmoadgens im centrs, saiTkenac miemarTeba samyaros<br />
ganviTarebis yvela xazi, igi yvela srulqmnilebis centria, maT Soris esTetikuri<br />
srulqmnilebisac. samyaros erToblivi, ganuyofeli winsvla umaRlesi formebisaken<br />
arsad ar irRveva, igi harmoniulad mwyobria, e. i. warmoadgens kosmoss, rogorc<br />
ityodnen berZnebi.<br />
mSveniereba, marTlac, SeiZleba SevadaroT mzis macocxlebel sxivebs, igi Tanabrad<br />
moefineba yvelafers, rac mocemulia adamianisTvis amqveyniur sinamdvileSi, magram<br />
Tanabrad rodi aisarkeba yvela mis nawilSi.<br />
magram rusTavelis gmirTa momxibvlelobis yvelaze mZlavr wyaros maTi s u l i s<br />
axovaneba warmoadgens. saerTod mSvenierebis mwvervals adamiani<br />
aRwevs mxolod umaRles fsiqiur movlenebSi, azrovnebis aqtebSi,<br />
Rrma emociebSi, Tavganwirul siyvarulSi, patriotul da<br />
zneobriv RvawlSi, gmirobasa da megobrobaSi. vefxistyaosani mTlianad<br />
am azris damamtkicebel saukeTeso mxatvrul nawarmoebs warmoadgens.<br />
241
ogor SeviswavloT da rogor vaswavloT rusTveli<br />
242<br />
elguja xinTibiZe<br />
SoTa rusTveli XII-XIII saukuneebis mijnis saqarTvelos samefo karis poetia. uSualo<br />
biografiuli cnobebi poetis Sesaxeb ar Senaxula. misi vinaoba (rusTveli) dadasturebulia<br />
poemis prologSi, xolo saxeli, SoTa, mxolod XVII saukunis dasawyisisa<br />
da Semdgomi drois qarTul literaturul wyaroebSi. poema dawerili unda<br />
iyos Tamar mefisa da daviT soslanis zeobis xanaSi, daaxloebiT 1189_1207 wlebSi.<br />
rusTvelis vinaobis Taobaze Seqmnil mraval xalxur gadmocemasa da mecnierul varaudTa<br />
Soris dReisaTvis ufro popularulia is Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac<br />
vefxistyaosnis avtori aris ierusalimis jvris qarTvelTa monastris kedelze gamoxatuli<br />
da saaRape wignSi moxsenebuli meWurWleTuxucesi SoTa rusTveli. monastris<br />
gumbaTis qveS erT-erT centralur svetze gamoxatuli wm. maqsime aRmsareblisa<br />
da wm. iovane damaskelis freskaTa Soris Caxatulia locvad xelapyrobili didgvarovani<br />
moxuci eriskacis portreti, warweriT: `rusTveli~. suraTze zemodan miwerilia:<br />
`amisa damxatavsa SoTas Seundves RmerTman. amin~. monasterSive Semonaxulia saaRape<br />
wigni, romelSic sxva mosaxsenebelTa Soris ikiTxeba: `amasve orSabaTsa aRapi<br />
SoTaÁsa meWurWleTuxucesisa...~ freskac da saaRape wignis Canaweric XIII saukunis<br />
pirvel naxevarSi Sesrulebuladaa miCneuli.…<br />
vefxistyaosani lirikuli pasaJebis Semcveli epikuri Txzulebaa. poemis siuJeti<br />
arabeTsa da indoeTSi viTardeba. es ori ambavi kompoziciurad gamTlianebulia. mTlianoba<br />
ki miRweulia erTmaneTisagan organulad gamomdinare siuJeturi rkalebiT<br />
imgvarad, rom erT siuJetur rkalSi meorea Casmuli, meoreSi _ mesame da ase Semdeg.<br />
poemis kompoziciaSi ar Cans siuJetis ganviTarebis am sistemidan, ZiriTadi xazidan,<br />
arcerTi gadaxveva. msgavsad renesansuli epoqis literaturis saerTo specifikisa,<br />
yvela mimoxvra vefxistyaosnis siuJetSi mkacradaa motivirebuli da avtoris Canafiqrs<br />
damorCilebuli. siuJetis ganviTarebis yvela epizodi poemis kompoziciaSi<br />
Semodis mxolod im moculobiT, riTac aucilebelia siuJetis ganviTarebisaTvis.<br />
arc erTi epizodis ganaxleba da gagrZeleba siuJetis sxva monakveTSi ar xdeba. epizoduri<br />
ambebi TavianTi SesaZlebeli saintereso gagrZelebebiT poemaSi ganviTarebis<br />
gareSe ixurebian. rusTveli yveba mxolod imas, rac siuJetis ZiriTadi rgolis<br />
moZraobisTvis aris aucilebeli. vefxistyaosnis kompozicia aSkarad amyarebs mimar-<br />
Tebas epikuri stilis klasikur modelTan, romelic jer kidev homerosis poemebSia<br />
gamokveTili da aristoteles mier `poetikaSi~ gaanalizebuli: rusTveli mokled<br />
mogviTxrobs qronologiurad xangrZliv ambavs; detlurad, vrclad mxolod calkeul<br />
epizodebs gadmoscems. mokled gadmocemuli grZeli ambis da vrclad aRwerili<br />
umTavresi epizodebis mTlianoba ZiriTadi ambis TxrobaSi CarTuli personaJTa mogonebebiTa<br />
da naambobiT regulirdeba. rogorc irkveva, epikuri metyvelebis am specifikur<br />
stilze rusTveli prologSic msjelobs.<br />
poemis siuJeti qarTul realobasTan misadagebul aRmosavluri tipis qargazea<br />
gaSlili, razedac TviTon avtoric miuTiTebs: `ese ambavi sparsuli, qarTulad na-<br />
Targmanebi, vpove da leqsad gardavTqvi...~ rusTvelis umTavresi Seyvarebuli wyvilis<br />
Tavgadasavali – indoeTis samefo karis intrigis Sedegad dakarguli satrfos Zebna<br />
tarielis da misi megobris avTandilis mier; gatacebulis kvalze miniSneba Sem-<br />
TxveviT gacnobili mesame megobris mefe fridonis mier; sami megobris mier fridonis<br />
meomrebis TavdadebiT qajeTSi gamomwyvdeuli nestanis ganTavisufleba – tipuri<br />
aRmosavluri narativia, romlis erTi arqetipi uZveles indur eposSi `ramaianaSic~<br />
Cans: indoeTis mefis Ze rama samefo karis intrigis gamo udabur tyeSia gadaxvewili<br />
da Tavis megobarTan erTad eZebs gatacebul usayvarles meuRles sitas. igi am xetialSi<br />
Sexvdeba, daumegobrdeba da brZolaSi daexmareba erT mefes, romelsac dauna-
xavs, Tu rogor mihyavda gatacebuli sita demons. sami megobari am mefis laSqriT<br />
demonebis samefoSi datyvevebul sitas gaaTavisuflebs.<br />
aRmosavlur surnels vefxistyaosnis narativi siuJetis calkeul komponentebSic<br />
inarCunebs. bavSvobaSi erTad aRzrdis Semdeg nestanis pirveli xilviT tarielis<br />
dabnedis uSualo paralelia `visramianSi~: raminis dabneda visis danaxvisas. siyvaruliT<br />
gaxelebuli tarielis mier Tavisi ambis mboba avTandilisTvis da am ukanasknelis<br />
mier mijnuris daxmarebisTvis Tavdadebis gadawyveta leilis da majnunis<br />
siyvarulis aRmosavleTSi popularuli ambidan majnunisa da raind navfalis damegobrebis<br />
scenasTan amJRavnebs mimarTebas.<br />
aRmosavluri tipis ambavs rusTveli XII saukunis qarTuli samefo karis istoriis<br />
alegoriul datvirTvas SesZens; masSi taxtis memkvidreobis problemis originalur<br />
gadawyvetas Semoitans – ori memkvidris mtrobis nacvlad maT siyvaruls iqadagebs;<br />
moyvasis siyvarulis qristianul Tezas adamianuri siyvarulis renesansul<br />
idealad gadaiazrebs; aRmosavluri narativis zRaprul mdinarebaSi antikur filosofias<br />
Cadebs; satrfos Zebnis usasrulo xetials borotis arseboba-ararsebobis<br />
Teologiuri Tezis Ziebad aqcevs da yvelafers erTad qarTuli poemis originalur<br />
siuJetad gardaqmnis.<br />
am siuJetze afuZnebs rusTveli Tavis uTvalavferebian poetur Senobas. ai, misi<br />
principuli, Tumca calkeuli komponentebi: adamiani, Semkuli adamianobis saukeTeso<br />
gamovlinebebiT, yvela umaRlesi moralur-fizikuri RirsebiT _ Tvalad turfa, mxne<br />
da vaJkaci, asakiT yrma, brZeni da ritori, uxvi, damTmobi da moazrovne-Semmecnebeli.<br />
adamiani, zecas Tvalmipyrobili _ RvTaebrivi azris, uzenaesis neba-survilis mWvreteli.<br />
varskvlavebiT moWedili zeca, miwyiv mbrunavi Tanavarskvlavedebi da maTSi<br />
dausrulebliv moxetiale mnaTobebi, xan wyromiT mziralni, xan sitkbosa da sikeTis<br />
gadmomfrqvevni _ RvTaebriv gonebaTa jaWvis xiluli daboloebani, RvTaebrivi Canafiqris<br />
mauwyebelni. uzenaesi, yovlisSemZle, uflebaTa ufali, yovelTaTvis tkbilad<br />
mxedi. da isev adamiani, gmiri, bednierebisaTvis mebrZoli, amqveyniuri borotebis<br />
mZleveli, Semkuli adamianur emociaTa uwmindesi da RvTaebrivi fenomeniT – siyvaruliTa<br />
da megobrobiT, rogorc adamianuri arsis umaRlesi gamovlinebiT.<br />
adamiani, romelic rusTvels Semoyavs poemaSi, yvela SemTxvevaSi erTi kuTxiT<br />
danaxuli, erTi principiT daxatuli ar aris. mkveTrad gansxvavdebian erTi mxriv<br />
cxovrebiseuli personaJebi (fatmani, useni, vezirebi, vaWrebi, msaxurebi), romlebic<br />
maTTan dakavSirebul epizodebiTurT nawarmoebis mxolod calkeul detalebs avseben,<br />
da meore mxriv idealuri gmirebi – ara cxovrebidan aRebulni, realur-naturalurad<br />
arsebulni, aramed poetis fantaziiT Seqmnilni da amdenad idealurni _ ideaSi<br />
arsebulni. amgvari idealuri tipaJi iqmneba cxovrebiseuli personis safuZvelze<br />
avtoriseuli pirobiTobisa da hiperbolizebis principiT. pirobiTobaa is, rom<br />
personaJi poemaSi Semoyvanilia mxolod im niSniT da im motiviT, ris gamosaxatavadacaa<br />
igi gamiznuli da misi Tavgadasavali mkacradaa SezRuduli mxolod im epizodebiT,<br />
rac aucilebelia nawarmoebis siuJetis procesisaTvis. ase magaliTad, asmaTi<br />
erTguli msaxuri qalis idealia; misi xasiaTis Tu emociis arcerTi sxva gamovlineba<br />
poemaSi ar Cans. arc fridonis an Sermadinis cxovrebis arcerTi epizodi ar Cans<br />
poemaSi, romelic siuJetis ganviTarebis mkacrad motivirebuli xazidan iqneba gadaxrili.<br />
adamianis danaxva mxolod dadebiTi kuTxiT da am dadebiTis hiperbolizeba<br />
msoflmxedvelobrivi ganacxadia tradiciul realobaTa gadasafaseblad. idealuri<br />
adamianis dayeneba sakuTari poeturi samyaros centrSi aris gamoxatuleba<br />
rusTvelis swrafvisa axali azrovnebisaken, romelic axal epoqas moaqvs. ase iqmneba<br />
axali sinamdvile, axali realoba, poetiseuli samyaro. poeti eZebs farul niuansebs<br />
gmiris sulier samyaroSi, xedavs pirovnebiseul Widils sakuTar mesTan da nacvlad<br />
moTxrobili ambis garegnuli, fabuluri mxarisa, literaturuli interesis<br />
gadatanas cdilobs personaJis fsiqikaze.<br />
243
personaJis emocia, amaRlebulis esTetikuri gancda araa mxolod nawarmoebis<br />
gmiris maxasiaTebeli komponenti, mxatvruli saxis samkauli. igi vefxistyaosnis mxatvruli<br />
samyaros msoflmxedvelobiTi mTlianobis arsebiTi RerZia. masze brunavs is<br />
axali renesansuli azrovneba, romelic ukompromisod Semoaqvs poets. nestanis xilviT<br />
tarielis myisieri dabneda, tarielis, avTandilis da fridonis erTmaneTis pirvelive<br />
xilviT damegobreba araa zRaprulis narativi, ambis ubralo mboba. igi adamianis<br />
fsiqikis niuansebze agebuli organuli mTlianobaa. amaRlebulis, mSvenieris<br />
xilvis hiperbolizebaa fundamenti im didi siyvarulis da megobrobis, romelic<br />
rusTvels axal filosofiad, axal msoflmxedvelobad moaqvs. rogorc tarieli moixibla<br />
nestanis xilviT, aseve pirveli SexvedrisTanave moewonaT erTmaneTi vefxistyaosnis<br />
moymeebs. `Semomxedna, movewoneo,~ _ ase aRuwers avTandils tarieli fridonTan<br />
pirvel Sexvedras. am mowonebasac Tavisi mxatvruli safuZveli aqvs. igi araa<br />
mxolod TvaliT xiluli silamazis mowoneba; uwinaresad amaRlebulis xilvaa da<br />
masze aRmocenebuli mSvenieris esTetikuri gancda gadaizrdeba im megobrobasa da<br />
siyvarulSi, romelic rusTvelis axali msoflmxedvelobiTi kredoa.<br />
sawuTros simuxTliT sasowarkveTili tarieli, romelic adamianebs gaurboda,<br />
xolo misi vinaobis Setyobis msurvelT sasikvdilod imetebda, amaRlebulma sanaxaobam<br />
gamoafxizla da es amaRlebuli esTetikurad mSvenieris xilvaa: adamianTa simuxTlisgan<br />
tarieliviT ganwiruli, gulad da misandob meomarTa damkargavi da masaviT<br />
suliT dakodili, gamwarebuli raindis qadili zecas wvdeboda:<br />
zaxili mesma. Sevxeden, moyme amayad yioda,<br />
Semoirbevda zRvis pir-pir, mas Ture wyluli stkioda:<br />
xrmlisa natexi dasvrili aqvs, sisxli Camosdioda,<br />
mterTa eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda...<br />
tarieli SeakrTo naxulma suraTma, miizida `gaficxebulma da mwyralma~ moymem:<br />
`SevsTvale: dadeg, miCvene, lomsa vin gawyens, romeli?~<br />
avTandilis maRalma samonadireo xelovnebam da raindulma ierma fridonis mTeli<br />
laSqari moxibla:<br />
igi ra naxes mesrolni srolasa moeSlebodes,<br />
alya daSales, movides, moexveodes, bndebodes,<br />
iqiT da aqaT uvlides, zogni ukana hyvebodes,<br />
verca hkadrebdes: `vin xaro~, verca ras eubnebodes.<br />
es esTetikuri safuZveli aqvs avTandilis pirvelive xilviT fridonis moxiblvas<br />
da maT damegobrebas: `TviT usaxod fridons yma da moewona ymasa fridon~ mxatvruli<br />
metyvelebis es stili ukve renesansuli azrovnebis donea.<br />
adamianuri netarebis umaRles saxed da amdenad umaRlesi sikeTis eTikur kategoriad,<br />
Tanaxmad qristianobis moraluri koncefciisa, rusTveli miiCnevs siyvaruls.<br />
magram poeti cdilobs am eTikuri sistemis axlebur gadaazrebas da siyvaruli,<br />
romelic vefxistyaosnis poeturi samyaros centrSi dgas, RvTaebrivi amaRlebulobisa<br />
da Sinaarsis mqone amqveyniuri, adamianuri grZnobaa. vefxistyaosnis siyvaruli,<br />
rogorc koncefcia, rusTvelis epoqis _ XII saukunis qristianuli sakaro literaturis<br />
humanistur principebzea aRmocenebuli. poemis Seyvarebul wyvilTa tipaJis<br />
mxatvruli modeli efuZneba imdroindeli sparsuli epikis mijnuris saxes (satrfos<br />
ver miwvdomisgan gaxelebuli, velad gaWrili raindi). siyvarulis rusTveliseuli<br />
koncefcia maRldeba rogorc sparsuli epikis dualistur da sufistur filosofiaze,<br />
aseve sakaro poeziis normirebul pirobiTobaze. vefxistyaosnis siyvaruli<br />
adamianis bunebrivi grZnobaa da Tavisufalia evropuli kurtuazuli siyvarulis<br />
savaldebulo da normirebuli pirobiTobisagan. erovnuli cnobierebis Tanaxmad,<br />
qarTveli poeti Seyvarebul wyvilTa urTierTswrafvis ideals amqveyniur SeerTeba-<br />
Si, SeuRlebaSi xedavs. amiT ki siyvarulis sakuTar koncefcias axamebs qristianuli<br />
mistikis umaRles idealTan: qorwili _ individualuri sulis SeuRleba qristesTan<br />
_ RvTaebrivi harmoniis zRvruli netarebaa. rusTveliseuli siyvarulis koncefciis<br />
244
es amaRleba imaSic gamoixateba, rom igi asaxavs, Tavisi Semoqmedebis sagnad aqcevs,<br />
ara TavisTavad siyvaruls rogorc personificirebul ideas, ara imdenad siyvarulis<br />
obieqts _ qals, ramdenadac Seyvarebul personaJs, subieqts, mis fsiqologiur<br />
gancdebs da sulier Tu inteleqtualur amaRlebas. amdenad, vefxistyaosnis siyvaruli<br />
amqveyniur-adamianuria, misi simbolur-transcedentulad gadaazrebis gareSe.<br />
ufro metic, rusTvelis koncefciiT amqveyniuri, adamianuri siyvaruli TavisTavad<br />
ukve RvTaebrivi siyvarulia. vefxistyaosnis siyvaruls ar zRudavs amqveyniur-imqveyniuris<br />
zRvari, igi maRla dgas sikvdil-sicocxlis misteriaze. tarieli miiCnevs,<br />
rom nestani aRaraa cocxali, magram maTi siyvaruli isev cocxalia. mas Tavis warmosaxvaSi<br />
im qveynad miaqvs es siyvaruli da siyvarulis imqveyniur zeimSi darwmunebulia.<br />
da rac ufro arsebiTia, rusTvelis rwmeniT, nestanis imqveyniuri xilva, imqveyniuri<br />
siyvaruli adamianuri, amqveyniuri Sinaarsis iqneba:<br />
sayvarelman sayvareli viT ar naxos, viT gawiros!<br />
miske mival mxiaruli, merme igi Cemke iros,<br />
mivegebvi, momegebos, amitirdes, amatiros...<br />
adamianuri siyvarulis amgvari gadaazrebis procesi Cans gviandeli Suasaukuneebis<br />
evropul literaturaSic. daaxloebiT amgvaradve maRldeba dante aligieriseuli<br />
siyvarulis koncefcia trubadurul samijnuro lirikaze. rogorc miuTiTeben,<br />
dantesTan aSkaraa, rom realuri qalis adamianuri siyvaruli pirveli safexuria da,<br />
amdenad, nawilia RvTaebrivi siyvarulisa. siyvarulis gadaazrebis es procesi renesansis<br />
uSualod winare evropul literaturaSi grZeldeba da petrarkasTan ukve<br />
adamianuri siyvaruli misi uSualo araalegoriuli gaazrebiT RvTaebrivi siyvarulia.<br />
rusTveliseuli siyvarulis koncefcia Suasaukuneobrivi da renesansuli idealebis<br />
harmoniiT Sendeba. am harmoniaSi renesansuli Suasaukuneobrivis bazaze Semodis.<br />
ufro metic, rusTveli aSkarad cdilobs adamianuri siyvarulis Teza qristianuli<br />
religiis koncefciaSi Casvas. amis safuZvels mas aZlevs saxarebiseuli debulebebi<br />
(maT. 22, 37-40; mark. 12, 30-31; luk. 10,27): giyvardes ufali _ esaa pirveli da<br />
udidesi mcneba; meore, amis msgavsi mcnebaa: giyvardes moyvasi Seni; am or mcnebazea<br />
damokidebuli mTeli rjuli da winaswarmetyvelni. am Teologiur wanamZRvars emyareba<br />
rusTveliseuli mijnurobis koncefcia, romelic vefxistyaosnis prologSi<br />
Teoriuladaa Camoyalibebuli: RvTaebriv mcnebaTa Soris siyvaruli aris pirveli<br />
da udidesi mcneba. igi, radganac RvTaebrivia, miuwvdomel-miuxvedrelicaa da gamou-<br />
Tqmelic. amitom vityvi mis amqveyniur gamovlinebaze, romelic misive mibaZvaa (Tu<br />
igi siZvaSi ar gadadis da inarCunebs RvTaebriv siwrfoebas da aRmafrenas). qristianuli<br />
religiis siyvarulis koncefciis amgvar komentirebas axal aRTqmaSi sxva da<br />
arsebiTi sayrdeni debulebac aqvs (1 ioane, 4,8): `RmerTi arasada vis uxilavs. ukueTu<br />
viyuarebodiT urTierTas, RmerTi Cuen Soris hgies da siyuaruli misi Cuen Soris<br />
aRsrulebul ars~.<br />
rusTveliseuli siyvaruli Zalian farTo grZnobaa, romelic garkveuli kuTxiT<br />
moicavs sakuTriv mijnurobasac da megobrobasac. vefxistyaosanSi Caqsovilia megobrobis<br />
axleburi, originaluri, avtoriseuli koncefcia, romlis CamoyalibebaSi oTxi<br />
ZiriTadi faqtori dominirebs. esenia: xalxuri Zmadnaficobis tradiciiT gamoxatuli<br />
qarTuli erovnuli Zirebi, qristianuli eTikis qarTuli tradiciiT motanili<br />
moyvasis siyvarulis idea, rusTvelis droindeli feodaluri da samxedro aristokratiis<br />
rainduli eTika, antikuri filosofiidan gviandeli Suasaukuneebisa da renesansis<br />
epoqaSi namemkvidrevi aristoteles moZRvreba megobrobaze.<br />
vefxistyaosanSi Tavisi asaxva upovia XI-XII saukuneTa qarTuli saxelmwifos<br />
socialuri yofis instituts, romelsac patronymobas uwodeben. poetis azriT, saxelmwifoebrivi<br />
wyobis umaRles principad centralizebuli monarqiaa miCneuli. amas-<br />
Tan, poeti aviTarebs qalis Tayvaniscemis princips, mxars uWers taxtze mefis asulis<br />
asvlis SesaZleblobas, damoukideblobas aniWebs qaliSvils satrfos SerCevaSi<br />
da mefis ojaxSi memkvidre asulisa da Zis inteleqtualur da uflebriv Tanasworo-<br />
245
as qadagebs. rusTveli msoflmxedvelobiTi problematikiT gviandel Suasaukuneebs<br />
ukavSirdeba, xolo am problemebis gadawyvetis siRrmiTa da TaviseburebebiT renesansuli<br />
epoqis azrovnebis doneze dgas. poetis religia qristianobaa. rusTveli XII<br />
saukunis qristianuli qarTuli saxelmwifos mkvidri da apologetia,. aRiarebs Rmer-<br />
Tis arsebobasa da sulis ukvdavebas, icnobs da eyrdnoba qristianobis pirvel-wyaros<br />
_ biblias, ironiiT ucqeris mahmadian RvTismsaxurT. misTvis nacnobia qristianuli<br />
ritualuri praqtika, pavle mociqulis sibrZne, RvTismoSiSebis saTnoebis qristologiuri<br />
interpretireba... poeti xSirad esesxeba bibliur saxeebs. iTvaliswinebs<br />
qristianuli mistikis ZiriTad principebs (aRdgoma, siZis mosvla, mistikuri qorwi-li)<br />
da icnobs qritianuli sqolastikis arsebiT problemebs (moZRvreba bunebis saganTa<br />
oTx sawyis elementze da Teoria yoveli arsebis oTx mizezze). aviTarebs qar-<br />
Tuli himnografiis mdidarsa da maRalmxatvrul tradiciebs. iyenebs qarTuli sasuliero<br />
mwerlobis saRvTismetyvelo terminologias. frazeologiuradac ki exmianeba<br />
qarTul himnografias da patristikul literaturas (ioane minCxis sagaloblebi;<br />
`sibrZne balavarisi~; basili didis `swavlanis~ da grigol didis `dialoRonis~ ef-<br />
Tvime aToneliseuli Targmanebi). qristianul dogmatikasTan mis damokidebulebaSi<br />
igrZnoba gaTvaliswineba im maRalganviTarebuli sqolastikis miRwevebisa, romlebic<br />
am periodis ganaTlebuli sazogadoebis TvalSi rogorc bizantiaSi, aseve dasavleT<br />
evropaSi qristianuli moZRvrebis filosofiad iTvleboda da romelsac qarTul<br />
enaze gza gauxsna ioane petriwma. poemaSi araa naxsenebi qristianuli dogmatikis<br />
is postulatebi, romelTa gonebiT, logikuri azrovnebiT dasabuTebidan XII-XIII<br />
saukuneebis sqolastika Tavs ikavebda. poetis religiuri poziciis amgvarad koreqtireba<br />
upirvelesad misi epoqis socialuri atmosferoTi da msoflSegrZnebiTaa<br />
ganpirobebuli. esaa tolerantizmi, romelic XII saukunis rogorc evropuli, aseve<br />
arabuli azrovnebis ZiriTadi maxasiaTebelia. poemis sami sxvadasxva qveynis gmirTa<br />
religiuri gancda erTnairia. maT arc salaparako ena acalkevebT. taxtis memkvidreoba<br />
ar izRudeba genderuli principiT: `lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia~.<br />
am tolerantobis safuZveli aris adamiani; adamianis mier adamianis siyvaruli;<br />
siyvaruliT harmonirebuli amqveyniuroba.<br />
biblia da sasuliero mwerloba ar aris rusTvelis erTaderTi saazrovno wyaro.<br />
misi Semoqmedeba warmoaCens axali tipis sazogadoebriv-filosofiuri azris imgvar<br />
impulsebs, romelTac renesansis epoqis evropul sinamdvileSi humanisturi, platonisturi<br />
da aristotelianuri moZraobebi ewoda. am periodis humanizmis ZiriTadi<br />
principebidan vefxistyaosanSi igrZnoba miswrafeba antikuri sibrZnis Tu azrovnebis<br />
antikuri modelebisaken da adamianis privilegiisa Tu Rirsebis gamokveTa. amave epoqis<br />
platonizmis ideebTan rusTvels aaxlovebs emfaza Semecnebaze, anu siyvarulisa<br />
da megobrobis adamianuri Semecnebis umaRles formebad gaazreba da religiur-filosofiuri<br />
toleransi, anu Semwynarebloba. vefxistyaosanSi SeiniSneba amave epoqis<br />
aristotelizmisTvis damaxasiaTebeli ZiriTadi momentebic: moraluri srulqmnilebis<br />
idealis dayeneba adamianuri filosofiis centrSi da amqveyniuri yofis Tavis-<br />
Tavadi Rirebuleba, anu eTikuri qcevis normebis damoukidebloba momavlisadmi imedsa<br />
da SiSze.<br />
Tavisi epoqis inteleqtualur miswrafebebs rusTveli miyavs uSualod Zvel ber-<br />
Znul filosofiamde. mis msoflmxedvelobas aSkarad atyvia erTi mxriv antikuri<br />
(rogorc platonis, aseve aristoteles) filosofiis da meore mxriv neoplatonuri<br />
(kerZod Ffsevdo dionise areopagelis) mistikis Rrmad gaazreba da ganviTareba.<br />
poemaSi did berZen filosofosze uSualo miTiTebiT moyvanilia platonis filosofiuri<br />
debuleba eTikuri mankis gamo adamianis amqveyniur da SemdgomSi misi sulis<br />
imqveyniur tanjvaze:<br />
me sityvasa erTsa gkadreb, platonisgan swavla-Tqmulsa:<br />
`sicrue da orpiroba avnebs xorcsa, merme sulsa~.<br />
246
usTveli Tanmimdevrulad gadmoscems platonis Tvalsazriss eTikuri mankis –<br />
usamarTlobis Taobaze (`poliTeia~, II da X): usamarTloba, zneobrivi manki, romelsac<br />
saTaveSi sicrue udgas, vnebs adamians Tavdapirvelad mis amqveyniur cxovrebaSi,<br />
xorciel arsebobaSi; xolo Semdeg avnebs igi pirovnebis suls mis zeciur samyofelSic.<br />
rusTveli ocnebobs RvTaebrivi harmoniiT mowesrigebul amqveyniur yofaze.<br />
vefxistyaosnis ideur-msoflmxedvelobiTi samyaro RvTaebrivi harmoniis da samarTlianobis<br />
amqveyniur yofaSi gamovlenasa da damkvidrebas wamoswevs wina planze da<br />
amave dros igi inarCunebs imave samarTlianobis imqveyniur, samaradiso yofaSi arsebobis<br />
rwmenas. swored amisTvis sWirdeba mas kategoriulad mtkice Teza – zneobrivi<br />
mankis gamo adamiani daisjeba ara mxolod saiqioSi, aramed am qveynadac. am Tezis<br />
deklamirebas igi poulobs platonTan.<br />
aristoteluri vefxistyaosanSi upiratesad ikveTeba eTikis da poetikis sferoebSi.<br />
poemaSi Cans ganviTareba da axleburad gaazreba aristoteleseuli megobrobis<br />
koncefciisa da sulis raobis definiciisa. rusTvelis originaluri – epoqiseuli<br />
socialuri da kulturuli, aseve erovnuli specifikuri postulatebidan aRmocenebuli<br />
– megobrobis koncefcia principul mimarTebebs amyarebs aristoteles eTikur<br />
sistemasTan: megobroba yvelaze ufro aucilebelia cxovrebisaTvis; umaRlesi forma<br />
megobrobisa zneobrivad srulqmnili individebis megobrobaa, raSiac arsebiTi mniSvneloba<br />
aqvs erTnair aRzrdas, erTnair socialur mdgomareobas; WeSmariti megobari<br />
yvela adamianur sikeTes tovebs, raTa megobars argos. rusTveli mxatvruli saxeebiT<br />
asxams xorcs aristoteles principul pozicias imis Taobaze, rom megobrobis<br />
safuZveli siyvarulia, romelic mowonebiT iwyeba. vefxistyaosanSi formulirebulia<br />
WeSmariti megobrobis gamovlenis sami mimarTuleba, romlebic aristoteleseuli megobrobis<br />
koncefciis ZiriTadi principebia:<br />
sami aris moyvrisagan moyvrobisa gamoCena:<br />
pirvel ndoma siaxlisa, siSorisa ver moTmena,<br />
micema da aras Suri, Cuqebisa ar mowyena,<br />
gavlena da moxmareba, misad rgebad velTa rbena.<br />
rusTveli XII-XIII saukuneebis qristianuli da arabuli sqolastikis kvaldakval<br />
(...averoesi, Toma akvineli...), eyrdnoba aristoteleseul sulis metafizikur definicias<br />
(suli aris tanis anu sxeulis saxe anu gaformeba, dasruleba, entelexia - `saxe<br />
yovlisa tanisa~) da Semoitans mas Teologiur TezaSi – RmerTis Seqmnilia yoveli<br />
suli. am Teologiur da filosofiur postulatebze dayrdnobiT avedrebs igi<br />
RmerTs sakuTar suls:<br />
he RmerTo erTo, Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,<br />
Sen damifare, Zleva mec daTrgunvad me satanisa,<br />
momec mijnurTa survili, sikvdidmde gasatanisa,<br />
codvaTa Sesubuqeba, mun Tana wasatanisa.<br />
aristoteles eTikur ideals rusTveli mihyavs adamianis moralur-fizikuri srulqmnilebis<br />
apoTeozamde:<br />
mijnursa Tvalad siturfe hmarTebs marT viTa mzeoba,<br />
sibrZne, siuxve, simdidre, siyme da mocaleoba,<br />
ena, goneba, daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba.<br />
adamianuri srulqmnilebis es ideali aristoteluri eTikuri filosofiis im<br />
Tezas emyareba, romelsac `saukeTeso saSuali~ hqvia. vefxistyaosnis Tanaxmad, yoveli<br />
moqmedeba, iseve rogorc yoveli Tviseba, saukeTesoa, roca saSualia or ukiduresobas<br />
Soris. magaliTad, siuxve saSualia mflangvelobisa (`saboZvar-xSiroba~) da<br />
siZunwes Soris da a. S.<br />
dionise areopageli poemaSi dasaxelebulia. uzenaes arsebaze msjelobisas gamoyenebulia<br />
areopagituli meTodi _ katafatika-apofatika. moyvanilia areopagelis debuleba<br />
keTilisa da borotis urTierTmimarTebaze, kerZod borotis substanciurad<br />
ar arsebobaze. es ukanaskneli Tezisi ki vefxistyaosnis siuJetis ganviTarebis fi-<br />
247
losofiuri motivirebacaa. da rac arsebiTia, Tanaxmad axali epoqis interesisa analitikuri<br />
da praqtikuli kvlevisadmi, borotis ar arsebobis Teza poemaSi aris ara<br />
mxolod Teologiur-metafizikuri gansjis, aramed praqtikul-eqsperimentuli Ziebis<br />
sagani: nadirobisas naxuli ucnauri ucxo moyme da misi saswaulebrivi gaqroba rostevanma<br />
boroti Zalis mosvlad CaTvala. TinaTini Teologiuri argumentiT umtkicebs<br />
mamas sapirispiros: keTili Semoqmedi RmerTi borots ar Seqmnidao (`borotimca<br />
rad Seeqmna keTilisa Semoqmedsa!~). magram am TvalsazrisSi dasarwmuneblad praqtikul<br />
Ziebas wamoiwyebs – ucxo moymis saZebrad xangrZlivi vadiT agzavnis avTandils<br />
da ambobs: `vera hpoveb, davijereb, iyo Ture uCinari~.<br />
amgvarad, rusTvelis filosofiur msoflmxedvelobaSi Cans Taviseburi sinTezi<br />
areopagelidan momdinare neoplatonizmisa da gviandel SuasaukuneebSi aristotelianuris<br />
saxeliT cnobili metafizikuri azrovnebisa da misi maRalganviTarebuli<br />
qristianuli Teologiis bazaze gaazreba. am TaviseburebiTac Cans, rom poetis msoflmxedvelobaSi<br />
renesansuli horizontebi ikveTeba da mis paralelad evropul<br />
literaturaSi isev dante aligieri warmoCindeba. amqveyniuri realobis faseulobaSi<br />
darwmuneba, adamianuri samyaros silamazis WeSmariti Semecneba, adamianuri gonebis,<br />
inteleqtisadmi ndobis gamocxadeba rusTvelis SemoqmedebaSi uSualod da winaaRmdegobis<br />
gareSe erwymis tradiciul qristianul ideals _ sulis ukvdavebis, keTili<br />
da mowyale Semoqmedis maradiulobisa da sikvdilis Semdeg am usasrulo RvTaebasTan<br />
Serwymis rwmenas. esec renesansuli ideebis pirveli afeTqebis Taviseburebaa,<br />
rac imas niSnavs, rom rusTvelTan tradiciuli Suasaukuneobrivi idealebi, qristianuli<br />
rwmenis ZiriTadi postulatebi harmoniulad erwymis amqveyniuri realobis<br />
faseulobis renesansul ideals. vefxistyaosnis msoflmxedveloba Suasaukuneobrivisa<br />
da renesansulis harmoniaa. amgvari darwmuneba ormag _ adamianur da RvTaebriv<br />
_ idealSi Sinagani sidiadisa da simSvidis Rrma gancdiT unda yofiliyo garemoculi.<br />
es msoflmxedvelobiTi Taviseburebac unda ganapirobebdes im did poeturobas,<br />
rasac vefxistyaosani dRemde inarCunebs. vefxistyaosani misi Tanamedrove da<br />
uSualod momdevno Tu winamorbedi didi literaturuli qmnilebebidan erT-erTi<br />
pirvelTagania, romelic yvelaze meti gaazrebiTa da TanmimdevrobiT gamokveTs axal<br />
msoflSegrZnebas _ Suasaukuneebis transcendentul msoflmxedvelobaSi moazrebul<br />
romantikuli Seferilobis realistur xedvas. rusTveli Cveni Tanamedrove epoqiseuli<br />
azrovnebis axalgazrdobaa. igi, cxovrebiseul silamazes, siZlieres da umaRles<br />
sulier-emociur idealebs mindobili, ocnebobs adamianis bednierebaze da am<br />
bednierebas, saukuno sasufevelTan erTad, sikeTis amqveyniur zeimSi da adamianis mier<br />
adamianis siyvarulSi xedavs.<br />
vefxistyaosnis poetikuri samyaro uSualod agrZelebs da aviTarebs erTi mxriv,<br />
qarTuli xalxuri poeziisa da, meore mxriv, mdidari qarTuli sasuliero literaturis<br />
_ himnografiis tradiciebs. amave dros igi sazrdoobs aRmosavluri, sparsul-arabuli<br />
epikisa da lirikis mdidari tradiciebiT. rusTvelis esTetikuri fenomeni<br />
upiratesad hiperboluri da simboluri poeturi saxeebiT iqmneba (astraluri<br />
simbolika, cxovelTa samyaros simbolika, Zvirfas, patiosan qvaTa da mcenareTa samyaros<br />
simbolika). poeturi semantikidan gansakuTrebiT mniSvnelovania metaforuli<br />
metyveleba, agreTve ganmeoreba, paralelizmi, epiTeti. rusTvels tradiciul poetikaSi<br />
Seaqvs sakuTari xelwera. gansakuTrebiT sagrZnobia igi poeturi leqsikis<br />
(arsebiTi saxelisagan zmnuri da zedsarTavuli formebis warmoeba: `mze aRar mzeobs~,<br />
`ena enda~, `disaganca ufro desi~) da poeturi sintaqsis sferoSi (moqmedebis eqspresiulobis<br />
gamosaxatavad zmnuri formebis siuxve da makavSirebel sityvaTa Semcireba:<br />
`mterTa eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda~). vefxistyaosani qarTuli poetikis<br />
normad iTvleba leqsTwyobis sferoSic. Suasaukuneebis epikuri stilisagan<br />
gansxvavebiT, aq moxsnilia monotonuroba, rac miiRweva rusTveluri poeturi sazomis<br />
_ Sairis ori variantis monacvleobiT. am saleqso formis sawyisebi dasturdeba<br />
ara mxolod qarTul xalxur zepirsityvierebaSi, aramed TviT literaturul tra-<br />
248
diciaSi jer kidev IX saukunidan. rusTvelTan igi srulyofis zenits aRwevs. maRali<br />
Sairi _ 16 marcvliani striqonis TiToeuli naxevartaepi cezurebiT dayofilia 4<br />
marcvlian muxlad (4/4//4/4) _ ufro eqspresiuli ritmiT xasiaTdeba, xolo dabali<br />
Sairi (3/5//3/5; 5/3//5/3) Tavisi SedarebiT dinji ritmikiT upiratesad epikur mbobasa da<br />
filosofiur sentenciebs miesadageba. SeniSnulia, rom rusTveliseuli maRali Sairis<br />
simetriuli strofebi dabali Sairis asimetriuli strofebiT Senacvlebisas<br />
gadadis maqsimaluri harmoniis anu e.w. oqros kveTis SefardebaSi: naxevartaepis marcvalTa<br />
raodenoba _ 8 iseT mimarTebaSia did ritmul monakveTSi marcvalTa raodenobasTan<br />
– 5, rogorc es ukanaskneli marcvalTa raodenobasTan mcire monakveTSi _<br />
3) .rusTveluri Sairis TiToeuli strofi oTxi striqonisagan Sedgeba, romlebic<br />
erTmaneTTanaa SeriTmuli. riTma upiratesad or da sammarcvliania, Tumca gvxvdeba<br />
oTx da xuTmarcvliani riTmebic. vefxistyaosanma popularoba qarTul sazogadoebaSi,<br />
rogorc Cans, sakmaod adre moipova. XIV saukunidan moyolebuli qarTul<br />
xelnawerTa aSiebze ukve vxvdebiT poemis calkeul taepTa minawerebs; rac qarTvel<br />
samRvdeloTa mier poemiseuli nawyvetebis zepir citirebazec metyvelebs. qarTuli<br />
sazogadoebrivi yofis garkveul periodSi sagulvebelia erTgvari moZraoba poemis<br />
winaaRmdeg, rac savaraudebelia XVI saukunis evropaSi arsebuli qristianuli radikalizmis<br />
erTgvari gamoZaxilic iyos. yovel SemTxvevaSi, poemis Cvenamde moRweuli<br />
Zveli xelnawerebi mxolod XVII saukuniT TariRdeba da erTi redaqciisaa, erTi<br />
gadamuSavebidan momdinareobs. igi Seicavs danarT Sesaval strofs, romelic poemas<br />
sasuliero literaturidan gansxvavebul saero nawarmoebad warmoadgens da mkiTxvels<br />
misi msoflxedvidan gamijvnas urCevs. magram amave dros misi, rogorc saerTo<br />
nawarmoebis, wakiTxvis Tu gavrcelebis uflebasac iZleva. yvela Zveli xelnaweri<br />
Seicavs e.w. vrceli redaqciis teqsts. poemis pirvel beWdur, 1712 wlis, gamocemaSi<br />
dastambulia e.w. mokle redaqciis teqsti, romelic vrceli redaqciis kritikuli gadamuSavebiT<br />
unda iyos miRebuli. mokle redaqcias vrcelTan SedarebiT dasasrulSi<br />
aklia 3 didi ambavi, romelTac gagrZelebebs uwodeben. isini rusTvelis xelidan gamosuli<br />
ar unda iyos, yovel SemTxvevaSi, Cvenamde moRweuli saxiT. amaze metyvelebs<br />
mkveTri gansxvaveba vefxistyaosnisa da e.w. gagrZelebaTa mxatvruli struqturebisa:<br />
sxvaoba msoflmxedvelobiT sistemaSi, darRveva vefxistyaosnis kompoziciis stilisa,<br />
personaJTa xatvis pirobiTobis mxatvruli struqturis moSla. vefxistyaosnis<br />
gavrceleba saqarTvelos sazRvars gareT XIX saukunidan iwyeba; rac erTgvarad qar-<br />
Tuli sazogadoebis mier sakuTari kulturis da erovnuli meobis yvelaze didi fenomenis<br />
evropul sivrceSi gatanisaTvis ZalisxmeviTaa ganpirobebuli. evropaSi gamoqveynebuli<br />
vefxistyaosnis pirveli Targmanebia: polonuri (kazimir lapCinskisa,<br />
1863w. varSava), germanuli (artur laistisa, 1889w.drezdeni, laipcigi), inglisuri (marjori<br />
uordropisa, 1912w. londoni). dResdReobiT rusTvelis poema Targmnilia msoflios<br />
mraval enaze da zogierT maTganze _ ramdenimejer.<br />
rogorc irkveva, vefxistyaosnis ambis evropaSi gatanis mcdeloba adrec yofila.<br />
rusTvelis poemis mTavari Seyvarebuli wyvilis ambavi siuJetur wyarodaa gamoyenebuli<br />
Seqspiris Tanamedrove inglisel dramaturgTa _ fransis bomontisa da jon<br />
fletCeris mier. XVII saukunis pirveli aTeulis dasasruls inglisis samefo Teatris<br />
scenaze gamoCnda ori piesa _ `filasteri~ da `mefe da ara mefe,~ romlebic mTeli<br />
saukunis manZilze didi popularobiT sargebloben. im saukunis axali dramaturguli<br />
Janris _ tragikomediis formirebaSi yvelaze metad mniSvnelovani bomontisa<br />
da fletCeris es ori Txzulebaa. orive maTganis fabula nestanisa da tarielis romantikuli<br />
istoriis ZiriTadi siuJeturi koordinatebis safuZvelzea agebuli, rac<br />
aseve mJRavndeba inglisuri piesebis calkeuli epizodebis rusTvelis poemasTan mimarTebiTac.<br />
vefxistyaosani qarTuli fenomenis umaRles gamovlinebad rCeba dRevandel saqarTveloSic.<br />
249
avTandilis galoba<br />
250<br />
griver farulava<br />
siyvarulis fenomeni rusTavelis `vefxistyaosanSi~ farTo SinaarsiT moiazreba.<br />
poemis prologSivea naTqvami, rom `mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari~.<br />
es niSnavs: siyvaruli mSvenierebaa, Sesamecneblad, logikuri gansjiT Znelad sawvdomi.<br />
poemis mravali pasaJi metyvelebs am Teoriuli wanamZRvaris WeSmaritebaze, Rrma<br />
azrze. gamorCeul yuradRebas, am TvalsazrisiT, imsaxurebs nawarmoebis is Tavi,<br />
romelsac hqvia `wasvla avTandilisagan fridonisasa~. avTandilma sul axlaxans meored<br />
daagdo samSoblo, saTayvanebeli satrfo (TinaTini), mSobeliviT `tkbili~ mefe-patroni<br />
da Zmadnaficis (tarielis) gadakarguli satrfos kvalis misagnebad miemgzavreba.<br />
sxvaTa siyvarulis gadasarCenad Tavis satrfosTan xelmeored ganSorebuls<br />
TinaTinis mogoneba da monatreba cremlian locva-galobas aRavleninebs Svidi<br />
mnaTobisadmi: mzisa da zualisadmi, muSTarisa, marixisa da aspirozisadmi, otaridisa<br />
da mTvarisadmi. raindi ciur sxeulebs SesTxovs, maT daamowmon raindis didi siyvaruli,<br />
TinaTins `uTxran~, `gaagonon~ amis Sesaxeb, Seewion, `argon ra~ Seyvarebul<br />
Wabuks. am epizodSi mnaTobTa raobisa da maTdami aRvlenili galobis Sinaarsis Cveneuli<br />
interpretacia aseTia.<br />
avTandilis galobaSi xorcSesxmulia universumis (kosmosis) Sinagani harmonia<br />
RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris. raindis intimuri samyaros siRrmeebidan daZruli<br />
energia universalur xasiaTs iRebs, adamians, bunebas da RmerTs siyvarulis<br />
duRabiT erTmaneTTan Seanawevrebs. avTandilis galoba im msoflSegrZnebis wiaRidan<br />
moedineba, romelsac RmerTi siyvarulad gaucxadda, adamiani xatad da msgavsad uflisa<br />
daesaxa, xolo xatobisa da msgavsebis wvdomis niWad nebis Tavisuflebis madli<br />
mieboZa. sruliad Tavisufali avTandili egoizmis artaxebs dawyvets, `TamaSad<br />
da mRerad~ gadaaqcevs nestan-tarielis bednierebisaTvis wvneul jojoxeTs: polarulad<br />
sapirispiro sawyisTa am WidilSi arabi raindi Tavis axal lamaz `mes~ xatavs.<br />
igi Semoqmedia, siyvarulisaTvis jvarcmulisagan, jvarcmiT zecad amaRlebulisganaa<br />
nasazrdoebi misi paTosi. xom gvmoZRvravs wm. ioane RvTismetyveli: `ufroÁsi<br />
amisa siyuaruli aravisa aqus, raÁTa suli TÂsi dasdvas megobarTa TÂsTaTÂs~<br />
(iovane 15,13). am mcnebis erTgulebisaTvis iRvwis avTandili.<br />
tanjva-sikvdils xom sakraluri, gamwmend-ganmaRmrTobeli Zala da madli aqvs,<br />
qristianuli TvalTaxedviT. es Zala da madli amoqmedebs avTandils. aq araferia gasakviri,<br />
amaze sakmaod cxadad migvaniSna `vefxistyaosnis~ avtorma poemis prologSi:<br />
`mijnuroba pirveli~,_ ambobs igi,_ aris RvTis siyvaruli, `saqme sazeo, momcemi<br />
aRmafrenaTa~. viTarca trfoba zedroul-zesivrculisadmi, igi eniT gamouTqmelia,<br />
smeniT mouxelTebelia (`yurnica davaldebian~). me am wignSi `vTqven xelobani qvenani,<br />
romelni xorcTa xvdebian, marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT bndebian~.<br />
garkveviTaa naTqvami, rom nestan-tarielisa da TinaTin-avTandilis mijnuroba iseTi<br />
miwieri gancdaa, romelic uzenaesi `gvaris~ trfobas, `aRmamfreni~ Zalis momniWebels<br />
`ebaZebao~. avTandilis galoba `aRmamfreni~ sulis RaRadisia, musikis eniT ametyvelebuli,<br />
simReris gviristiT rom Seaqsovs erTmaneTs RmerTs, kacsa da bunebas.<br />
netari avgustine erTob sagulisxmod akavSirebs erTmaneTTan siyvarulisa da<br />
musikis fenomenebs: `siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli RvTaebisaken, Tavad siyvarulia<br />
axali simRera. ismine, ra aris axali simRera. ufali ambobs: `mcnebasa axalsa<br />
migcem Tquen, raÁTa iyuarebodiT urTierTas~ (ioane, 13,34). e. i. mTeli dedamiwa mReris<br />
axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba saxli. `mTeli dedamiwa aris saxli<br />
RvTisa~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~). SegviZlia vTqvaT, rom avTandilis galobis<br />
aqtSic siyvarulisa da simReris ZaliT mTlianobad iWvriteba RmerTi, adamiani da<br />
samyaro.
`is, visac uyvars, Tanamonawileobs sayvarel arsebaSi; arsebuli Tanamonawileobs<br />
arsSi~, romelic xdis mas (arsi _ arsebuls, myofs dro-sivrceSi._ g. f.) imad, radac<br />
igi gvevlineba arsebobis pirobebSi. qristiani Tanamonawileobs axal yofierebaSi,<br />
rogorc igi Tavis Tavs avlens ieso qristeSi~ (Пауль Тиллих, Систематическая теология).<br />
`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~,_ es msoflSegrZneba avTandilis galobis ideuri<br />
Sinaarsisa da formis xerxemalia. yvelaferi arsebuli da myofi, arsebobs da<br />
myofobs imdenad, ramdenadac maTSi myofobs RmerTi, romelic `siyvaruli ars~.<br />
siyvarulis avTandiliseulma sagalobelma mnaTobebSic SeaRwia da isini Tanagrnobisa<br />
da TanadgomisaTvis SemarTa:<br />
aha, mmowmoben varskvlavni, Svidnive memowmebian:<br />
mze, otaridi, muSTari da zual CemTvis bndebian,<br />
mTvare, aspiroz, marixi movlen da mowmad myvebian,<br />
mas gaagonen, ranica cecxlni uSretni mdebian.<br />
wm. maqsime aRmsarebeli gvaswavlis: adamiani mowodebulia imisaTvis, raTa `siyvaruliT<br />
SeaerTos Seqmnili buneba bunebas Seuqmnels, madlis moxveWiT mTlianobad<br />
da igiveobad moavlinebs maT~ [`ambigua~]. `adamianis sicocxle aris siyvaruli~,_ ambobs<br />
e. svedenborgi (Э. Сведенборг, Мудрость Ангельская о божественной любви и божественной<br />
мудрости). `XI saukunis espaneli ucnobi poeti gvetyvis: `siyvarulisTvis Semqmna<br />
ufalma~ (m. gigineiSvili, dideba Senda!). am sibrZnis saTave pavle mociqulis naazrevSia:<br />
`me ki aRara vcocxlob, aramed qriste cocxlobs CemSi~ (gal. 2,20). suli<br />
siyvarulisa, RvTaebrivi suli galobs mulRazanzaris velze da ganwonis da Seaer-<br />
Txmebs mTel universums.<br />
amqveyniuri sinamdvilis wiaRSi, wminda werilis mixedviT, aris potenciali imisa,<br />
rom Seqmnili Semqmnels miuaxlovdes, SeerTos kidec, horizontaluri xazi, rogoradac<br />
xatovnad miwier sinamdviles warmoidgenen, gadaejvaredinos vertikalurs, ltolvas<br />
pirvelmizezisaken. roca am Tvalsazriss anviTareben, wminda mamebis STagonebas<br />
asazrdoebs `gamoslvaTa~ wignis is pasaJi, sadac Seuwveli mayvlis buCqidan<br />
masTan Sexmianebul `RmerTs abrahamisa, RmerTs isaakisa da RmerTs iakobisa~ mose<br />
SesTxovs, auwyos saxeli Tvisi, xolo ufali upasuxebs: `me var, romeli var~ (3,14).<br />
am epizodSi nagulvebi Sinaarsis siRrme zmnis (`yofna~) ganmeorebiT ufro ikveTeba<br />
frazis uSualo gagrZelebaSi: `da Tqua: esre arqu ZeTa israelisaTa: `romel ars~,<br />
momavlina me Tquenda~. RmerTi Tavis Tavs saxelsdebs `arsebulad~,_ `romel ars~.<br />
igi ar aris raRac Tu viRac, aseTi Tu iseTi, aramed arsebuli, myofi, misi arsi em-<br />
Txveva mis arsebobas. netari avgustine ityvis: ufali aris `pirveli da uzenaesi<br />
arsi, romlisaganac arsebobs yvelaferi, rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs;<br />
vinaidan yvelaferi, rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs, aris sikeTe~ (`WeSmariti<br />
sarwmunoebis Sesaxeb~). `romeli saxeli esatyviseba RmerTs yvelaze ufro? _ svams<br />
kiTxvas wm. ioane damaskeli da iqve upasuxebs, _ saxeli `myofi~, romliTac ufalma<br />
TviTon aRniSna Tavisi Tavi, roca saubrobda mosesTan...~ (`marTlmadidebluri sarwmunoebis<br />
zedmiwevniTi gadmocema~). ideali siyvaruliT gamTlianebuli universumisa,<br />
avTandilis galobaSi rom ikveTeba, yvelaze ufro (ra Tqma unda, bibliis Semdgom)<br />
swored fsevdo-dionise areopagelis naazreviTaa STagonebuli (aki erTgan poeti<br />
TviTve imowmebs `brZeni divnosis~ avtoritets).<br />
RvTisagan gadmoRvril sikeTesa da mSvenierebasTan wilnayarobis madls TviT<br />
ufali sZRvnis misganve SeqmnilT. `am mSvenierSi,_ RmerTze ambobs wminda mama,_ yvela<br />
arsebuli hpovebs yofierebas, siyvaruls, Tanxmobas da urTierTobas. mSvenieris<br />
wyalobiT yvelaferi erTiandeba, vinaidan mSvenieri sakuTari silamazisken mimzidvelobis<br />
wyalobiT Tavis TavSi moicavs arsebulis mTel erTobas, gvevlineba ra sawyisad,<br />
SemoqmedebiT da mamoZravebel mizezad yvela arsebulisa, da agreTve siyvarulis<br />
sagnad, swrafvaTa zRvrad~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~).<br />
samyaros ierarqiuli kibis yvela safexurs uyvars erTmaneTi, dabla mdgomT maRla<br />
mdgomni, TanamodaseT_ RirsebiT sworni, maRla mdgomT_ dabla mdgomni. TviT<br />
251
dambadebeli usazRvro trfialebiT emsWvalvis yvela arsebuls, `gamudmebiT zrunavs<br />
maTze, ifaravs da Tavisken izidavs~ (iqve).<br />
`brZeni divnosis~ aq moxmobil naazrevSi, SeiZleba iTqvas, ukve ilandeba avTandilis<br />
galobis dedaazri. magram yvelaze adre fsevdo-dionises naazrevs exmianeba<br />
wm. maqsime aRmsarebeli. is sawyisi Zala, romliTac ufali erTmaneTTan aduRabebs<br />
`uTvalavi feriT~ (rusTaveli) gaSlil samyaros, aris `maTSi CaTesili logosebi~,<br />
nivTieri arsebobis RvTaebrivi safuZveli, uzenaesiseuli Canafiqri Seqmnilze. logosi<br />
Seurevnelad da ganuyoflad amyofebs Tavis SigniT da erTmaneTTan yvela qmnilebas<br />
(`mistagogia~). yovlis erTmyofeli am saRvTo amocanis realizatorad RvTisganve<br />
daniSnulia adamiani, swored amitomaa Cafiqrebuli igi mikrokosmosad, samyaros<br />
saxed (iqve). swored adamiani gvevlineba samyaros xsnis mediatorad, swored misi<br />
meSveobiT miemarTeba yoveli qmnili Tavisi logosisaken, Tavisi pirvelsaxisaken<br />
(I. Thunberg, Microcosmos and Mediators).<br />
maSinve, roca adamianuri buneba macxovarma SeuerTa RvTaebrivs, iwyeba adamianuri<br />
bunebis da mTeli kosmosis gamsWvalva RvTaebrivi energiiT,_ gvmoZRvravs ioane<br />
damaskeli (dasaxelebuli naSromi).<br />
xolo XV s-Si nikoloz kuzaneli ityvis: `swored adamianuri buneba... amaRldeboda<br />
ra maqsimalurTan SeerTebis donemde, amitom aRmoCndeboda sisavsed yvela srulqmnilebisa<br />
da universumisa mTlianad da yoveli calkeuli sagnisa; ase rom, yvelaferi<br />
adamianis gziT miaRwevda Tavis umaRles safexurs~ (Н. Кузанский, О учёном незнании).<br />
evg. trubeckoi wignSi `sicocxlis sazrisi~ ambobs: `adamiani samyaroSi gvevlineba<br />
Suamdgomlad, gamtareblad, romlis meSveobiTac samyaroSi SeaRwevs is Zala,<br />
rac yvelafers aaRorZinebs~. an kidev, `evangeluri Txrobis dasawyisSive gvaqvs mi-<br />
TiTeba imis Sesaxeb, rom sacdurze misi (macxovris. _ g. f.) gamarjveba aris dasawyisi<br />
yvela qmnilebis mTlianobis aRdginebisa, codviT dacemam rom daangria. udabnoSi<br />
qristes irgvliv Tavs iyrian miwiernic da zeciernic. `da iyo mÃecTa Tana, da angelozni<br />
hmsaxurebdes mas~ (mark., 1,13) (Евг. Трубецкой, Смысл жизни).<br />
jer kidev rodis fsevdo-dionise areopageli gvmoZRvravda, rom yovlis erTmyofeli<br />
Zlevamosileba uflisa `ganefineba adamianebzec, cxovelebzec, mcenareebzec<br />
da, saerTod, erTianad mTel bunebaze...~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~).<br />
Seyvarebuli avTandilis sulis siRrmeebidan daZruli energia saRvTo mijnurobasTan<br />
(`mijnuroba pirvelTan~) xdeba wilnayari, bunebis kanonebis gadamlaxveli<br />
Seiqneba:<br />
ra esmodis mRera ymisa, smenad mxecni movidian,<br />
misve xmisa sitkbosagan wyliT qvanica gamosxdian,<br />
ismendian, gahkvirdian, ra atirdis, atirdian;<br />
imRers leqsTa sabraloTa, Rvarisaebr cremli sdian.<br />
movidian Sesamkoblad qveyniT yvela sulierni,<br />
tyiT nadirni, wyalSiT Tevzni, zRviT niangni, ciT mfrinvelni,<br />
indo-arab-saberZneTiT, maSriyiT da maRribelni.<br />
rusni, sparsni, mofrangeni da misreTiT megviptelni.<br />
Tavad siyvaruli mReris am sivrceSi. TviT ufali, romelic `siyvaruli ars~, Tu<br />
saRvTo madli musikis eniT gacxaddeba aq da am madlis ZaliT uqmdeba ara mxolod<br />
sivrculi samanebi, aramed adamianze dabla mdgom arsebaTa bunebrivi SezRudulobani.<br />
mTel mzisqveSeTs miswvdenia siyvarulis sagalobeli, miswvdenia da moukrebia.<br />
nadir-frinvelT, zRvis binadarT, usulo sagnebsac suli CadgmiaT, adamianuri<br />
grZnoba-gancda, Tanadgomisa da Tanalmobis niWi gaRviZebiaT.<br />
qriste modis, gvmoZRvravs wm. makari megvipteli, raTa aRudginos kacs `pirveladi<br />
silamaze~ (homilia V); qristianoba aris `movlineba axali da mSvenieri adamianisa~<br />
(homilia XIV). aseTi `axali da mSvenieri adamiania~ avTandili, romelic `axal sim-<br />
Reras~, siyvaruls galobs, mTel dedamiwas rom esmis, yvela qmnilebis yofnis<br />
252
saZirkvlamde rom uwevs da erTmaneTTan SeaduRebs, universumad aqcevs siyvarulis _<br />
kosmiuri musikis duRabiT. ase rom, uflebamosilni varT, avTandilis simRerazec<br />
gavavrceloT netari avgustines es sityvebi: `siyvaruli TviTonaa xma mimarTuli<br />
RvTaebisaken, TviT siyvarulia axali galoba~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~).<br />
SemTxveviTi arc is unda iyos, rom siyvarulisa da simReris mSvenierebis winaSe<br />
ugrZnobeli arc iseTi tlu da erTob uSno arseba ar darCenila, rogoric niangia.<br />
avTandilis `xmisa sitkbosagan~ wylidan qvanic (materialurobiT gamorCeulad dam-<br />
Zimebulni da qvedazidulni) daZrulan, maTac Tanamlmobeli cremli sdiT. `cremlni<br />
gamovaln sinedlisagan gvamisao~, gvaswavlis wm. ioane oqropiri. ufals qvisTvisac<br />
uboZebia Tavisi upiratesoba yofnisa (`me var, romeli var~). yovlis SemqmnelTan<br />
Tanayofnis dvrita qvaSic gaucxovelebia zecas miwevnil sagalobels siyvarulisa.<br />
wm. basili kesarieli ityvis: `fsalmunTa galoba cremlebs qvis gulidanac ki gamoswuravs~<br />
(`fsalmunTa ganmartebani~). uflisaken SesaSuri ZalisxmeviT mltolveli<br />
pirovnebis mSvenierebam qvebic pirovnuli cnobierebis SuqTan gaxada wilnayari,<br />
wylidan `gamosxa~, raTa adamiansa da cas Sehxedon, miayuradon (arafers ar cvlis<br />
is garemoeba, rom moxmobili monakveTis meore strofi zogierT rusTvelologs<br />
interpolaciad miaCnia. pirvel strofSi idea ukve mwvervalamdea aziduli da gamokveTili,<br />
raki qvanic ki atirebulan. Tu rusTvelis avtoroba saeWvoa, is mainc ueWvelia,<br />
rom interpolatori didi erudtia, erTob faqizad da zustad misawvdenia<br />
rusTvelis gulisnadebs).<br />
avTandilis galobis epizodi namdvilad aris sinTezi wminda poeziisa da wminda<br />
religiisa. wignSi `adamianis fenomeni~ pier teiar de Sardenisa, romlis erT Tavs<br />
hqvia _ `siyvaruli energia~, naTqvamia: siyvaruli sxvadasxva formiTa da xarisxiT<br />
niSneulia organizebuli materiis yvela formisaTvis. advili Sesacnobia igi ZuZumwovarTa<br />
Soris. sicocxlis xis ufro dabal safexurze igi erTob bundovandeba,<br />
mouxelTebelia. magram molekulis warmoqmnis viTarebaSi `rom ar arsebobdes<br />
Sinagani swrafva mTlianobisken, ise siyvaruli fizikurad ver daCndeboda zeviT,<br />
CvenSi~, adamianSi. `raTa damajereblad davadasturoT siyvarulis arseboba CvenSi,<br />
Cven unda vvaraudobdeT, mivyvebiT ra saerTo wess, mis arsebobas Canasaxovani saxiT<br />
mainc, yvelaferSi, rac arsebobs... raTa samyaro mivides Tavis sisrulemde siyvarulis<br />
ZalTa zemoqmedebiT, samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs. da aq ar aris<br />
araviTari metafora da mniSvnelovnad meti Sinaarsia, vidre poeziaSi~. raTa kosmiuri<br />
energiis wyaro vipovoT, saWiroa, Tu sagnebs aqvT TavianTi Sinagani mxare,<br />
`CaveSvaT~ sulier mizidulobaTa Sinagan an radialur zonaSi. yvela Tavisi niuansis<br />
mixedviT, siyvaruli sxva araferia, Tu ara uSualo kvali imisa, rac Tavis Tav-<br />
Tan universumis fsiqologiurma konvergenciam (miaxloebam. _ g. f.) datova element-<br />
Si~ (Пьер Теяр де Шарден, Феномен человека).<br />
rom mTeli universumi myofobs TviTeul individSi da miiwvdomeba misganve, am<br />
TvalTaxedvas filosofiur-religiuri argumentebiT amagrebs p. tilixic. igi ambobs:<br />
`calkeuli foTolo Tanamonawileobs im bunebriv struqturebsa da ZalebSi, romlebic<br />
zemoqmedeben maszec da misi meSveobiTac... Tu adamianze vimsjelebT kosmosis<br />
TvalsazrisiT, maSin igi Tanamonawileobs universumSi, Tanamonawileobs yvelaze Soreul<br />
varskvlavebSi da yvelaze Soreul warsulSi~. es Tanamonawileoba ki `efuZneba<br />
eross, im elementebis gamamTlianebels, romlebic arsebiTad erTmaneTs ekuTvnian~<br />
(Пауль Тиллих, Систематическая теология).<br />
kosmiur simfoniad gacxadebuli siyvarulis meSveobiT pirovneba avTandili iaxlovebs<br />
mTel kosmoss, mis mravalsaxovan binadarTa personalizacias axdens da maT-<br />
Tan erTad uaxlovdeba ufals (`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~). miwieri pirovneba<br />
pirovnuli absolutisaken miuZRvis pirovnuli cnobierebiT gamdidrebul-gacxovelebul<br />
kosmoss. p. teiari amgvar tendenciaze ityvis: `dae, universumma SemdgomSi<br />
SeiZinos saxe da guli, dae, igi, Tu SeiZleba ase vTqvaT, personificirebuli gaxdes<br />
CvenTvis~.<br />
253
avTandili Teurgia, xelovania, mTel kosmoss sZens igi adamianur saxes da Caudgams<br />
siyvaruliTa da TanalmobiT mfeTqav guls (qvasac ki). araorganizebuli bunebac<br />
ki Tavisufldeba materiis simZimisagan, adamianuri Tanadgomis madls eziareba.<br />
adamianis Sinagani samyaro ki araa `gatanili gareT da gasagnebuli~, rogorc SeiZleba<br />
mogveCvenos, aramed, piriqiT, buneba da saganT samyaroa gaadamianurebuli, personificirebuli.<br />
avTandilis galobis epizodSi adamianis mimarTeba samyarosTan principulad upirispirdeba<br />
klasikuri antikuri msoflmxedvelobisTvis niSneul gagebas: `imis nacvlad,<br />
rom moxdes adamianis `deindividualizacia~, `kosmizacia~ da, amgvarad, igi<br />
gaiTqvifos erTgvar upirovno RvTaebriobaSi,_ ityvis qristianul anTropologiaze<br />
msjelobisas vl. loski,_ pirovnul RmerTTan urTierTobis absoluturad pirovnulma<br />
xasiaTma unda misces mas SesaZlebloba, rom moaxdinos samyaros `personalizacia~.<br />
ukve adamiani ki ar gadarCeba samyaros meSveobiT, aramed samyaro _ adamianiT,<br />
imitom, rom adamiani aris hipostasi mTeli samyarosi, romelic wilnayaria mis<br />
bunebasTan. da dedamiwa iZens Tavis pirovnul, hipostasur sazriss adamianSi. adamiani<br />
samyarosaTvis aris misi sasoeba madlsa da RmerTTan SeerTebaze... samyaro mihyveba<br />
adamians, imitom, rom igi (samyaro. g. f.) TiTqos aris adamianis buneba; misTvis<br />
SeiZleboda `anTroposfero~ gvewodebina... ase rom, Cven pasuxs vagebT samyarosaTvis.<br />
Cven varT is sityva, is logosi, romliTac igi Tavis Tavs gamoTqvams, da mxolod<br />
Cvenzea damokidebuli _ RvTismgmoblobs igi Tu iloceba. mxolod Cveni meSveobiT<br />
kosmosi, viTarca gagrZeleba Cveni sxeulisa, SeZlebs eziaros madls~ (Вл. Лосский,<br />
Догматическое богословие).<br />
pirvelmizezis umaRlesi upiratesoba _ yofna, Sesaqmis Jams yvela qmnilebisadmi<br />
madlad boZebuli, xolo mere pirvelcodviT damcrobili da gaxunebuli, avTandilis<br />
galobis aqtSi mtvers da Jangs gadaiyris, dvrita iRviZebs, RvTis xatad dabadebuli<br />
kaci da gaadamianurebuli buneba zecisken daiZrebian. avTandili namdvilad<br />
aris `is sityva, is logosi~, romliTac samyaro, viTarca RvTisagan nakurTxi yofiereba,<br />
`Tavis Tavs gamoTqvams~. arabi raindis Rvawlis madliT `samyaro iloceba~,<br />
xdeba adamianis miRma arsebul qmnilebaTa gaadamianureba, personifikacia.<br />
254
`vefxistyaosnis~ epoqa<br />
visramiani<br />
255<br />
aleqsandre baramiZe<br />
visramianis dedani sparsul enaze daiwera me-11 saukunis Sua wlebis miwurulSi.<br />
misi avtoria faxrudin gorganeli. visramiani qarTulad Camoyalibda ara ugvianes<br />
me-12 saukunis meore naxevrisa. rusTveli am Txzulebas albaT qarTulad icnobda<br />
da qarTulad aRiqvamda. amitomac visramians Cven ganvixilavT, rogorc `vefxistyaosnis~<br />
winamorbeds qarTul mwerlobaSi. rusTveli ramdenimejer asaxelebs visramianis<br />
gmirebs – vissa da ramins:<br />
igi Wiri ar unaxavs ar ramins da arca vissa (183, 3).<br />
fatmans hkvlida umisoba, raminisa viTa vissa (1080, 4).<br />
nu eWv mijnurad maTebrsa, nuca Tu ramins da vissa (1543, 4).<br />
`visramiani~ siyvarulis qebaTa-qebaa. es Txzuleba siyvaruls aRiarebs adamianis<br />
cxovrebis damamSvenebel movlenad da misi arsebobis gamamarTlebel garemoebad,<br />
`vinc mijnuri araa, arca kaciao~, acxadebs `visramianis~ avtori. magram siyvarulic<br />
aris da siyvarulic. `visramianSi~ asaxulia erotikuli, xorcieli siyvarulis<br />
grZnoba. vissa da ramins urTierTisadmi izidavda, uwinares yovlisa, SiSveli xorcieli<br />
Jini, dauokebeli sqesobrivi wadili. sagulisxmoa, rom visisa da raminis pirvelive<br />
Sexvedra maTi sqesobrivi kavSiriT dasrulda, nestanisa da tarielis pirveli<br />
Seyra ki didebuli usityvo sceniT dagvirgvinda. siyvarulma gardaqmna da sxva xasiaTi<br />
misca visisa da raminis cxovrebas. Tu vefxistyaosnis mixedviT, siyvaruli xdeba<br />
mamacobisa da gmirobis wyarod, igi frTebs asxams am grZnobis matareblebs sasaxelo<br />
saqveyno moRvaweobisaTvis, aRamaRlebs maT, `visramianis~ siyvaruli kacs aZabunebs,<br />
amdablebs, uClungebs sazogadoebrivi movaleobis grZnobas, uRvivebs egoistur<br />
instinqtebs, xdis gulisTqmis monad. SesaniSnavi raindi iyo ufliswuli ramini, yvela<br />
samamaco TvisebebiT uxvad dajildoebuli, saxelis maZiebeli znesruli Wabuki.<br />
magram igi siyvarulma daasneula da daaZabuna. ramini CamoSorda tol-megobrebsa da<br />
saqveyno saqmeebs. visisTan ganmartoeba irCia. mianeba Tavi asparezobasa da nadirobas,<br />
laSqrobas Tavs aridebda, brZolis velidan samarcxvinod ipareboda, rom visisaken<br />
gaSurebuliyo. avadmyofobis momizezebiT Tavs ilaCrebda. ramini sicrues SeeCvia,<br />
sityvisa da ficis gamtexi gaxda, aRarc cbierobasa da mliqvnelobas Takilobda,<br />
xelmwife-Zmas yovel fexis nabijze atyuebda, sasacilo mdgomareobaSi ayenebda.<br />
saqveynod Tavs sWrida; visis kalTas amoefara da yvelas zurgi Seaqcia, saxeli da<br />
pativi daiviwya, daiviwya movaleobani ojaxis, sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe.<br />
maxlobelni da keTilismyofelni ramins afrTxilebdnen, eubnebodnen: `sxvani xelmwifeni,<br />
Senni sworni, xelmwifobasa da didebasa eZeben da Sen miwyiT vissa da ZiZasa<br />
eZeb; wagiRia TavisaTvis piriswyali. vidremdisia Seni avqceoba?.. ra aris eseTi eSma,<br />
romel esre dauZabunebixar, sakicxad gauxdixar?~ raminma TiTqo yuri miugdo sazogadoebis<br />
guliswyromas da gamosworeba scada, viss CamoSorda, Soreuli gorabis<br />
provinciaSi gadasaxlda, warmatebiT mihyo xeli qveynis marTva-gamgeblobas. viTomc<br />
gulidan amoirecxa Zveli, saCoTiro siyvarulis Jangi, cxovrebis Rirseuli Tanamgzavri<br />
ipova da colad SeirTo. namdvilad ki ramini `gaZRa~ Tavisi siyvaruliT, Zveli<br />
sakerpo umizezod Seuracxyo, `RmerTi, sjuli, fici~ gawira, mxolod unayofod<br />
gardasrul dros mistiroda, `vai cudad wasrulno dReno Cemno~-o, gaiZaxoda. ramini<br />
verc axalma siyvarulma gankurna, kvlav `miseburad gaZRa~. axali siyvaruli daiviwya<br />
da Zvels daubrunda. sinanulis momentSic ver gamoiCina saWiro keTilSobileba.<br />
viss daumsaxureblad gulgriloba daswama da amiT scada Tavisi moRalaturi saqcielis<br />
gamarTleba, Tavisi danaSauli viss gadaabrala, usircxvilod SeuTvala: `mterobisa<br />
eSma pirvel Sen uxme, odes kide gamaZe, mogewyine adre da aRar SegeZlo Cemi
siaxle, Sen Semagulvane Secodebisa SemarTebasa... samkvidro darbazi avage Seni siyvarulisa,<br />
magra mas pirvel Sen dauwye rRvevao~.<br />
aRsaniSnavia isic, rom visis ZiZis guli rom moego da Tavisi zraxvebis brma iaraRad<br />
gaexada, raminma masTan Taviseburi `siyvarulis~ qseli gaaba. `visramianis~<br />
avtoris daxasiaTebiT ki ZiZa yofila sircxvilisgan garecxili, garyvnili diaci<br />
(`yovlisa faTerakisa da unasisa moqmedi~, `yovlisa bozobisa da eSmakobisa dasawyisi~,<br />
`usircxvilo... mxiblavi, grZneulTa winamZRvari, bozi da maWankali~). ara, ramini<br />
arafriT hgavs tariels, ise rogorc `visramianis~ ZiZa arafriT hgavs nestanis<br />
aRmzrdel faqizsa da saTno asmaTs.<br />
Tavis gmir qals, viss, gorganeli poeti didi simpaTiiT gvixatavs. viss wrfeli,<br />
Rrma, uangaro siyvaruliT uyvarda ramini. visma Tavisi ymawvilqaloba, saxeli, pativi,<br />
dideba – yvelaferi umsxverpla ramins. visi mzad iyo Tavi gaewira mijnurisaTvis.<br />
mijnurma mas umagaliTod umuxTla, uRalata, miatova, coli SeirTo, miwasTan<br />
gaaswora misi adamianuri Rirseba. arc es akmara. saSineli gamwiraobis weriliT muxanaTobis<br />
ambavi miaxara. raminma ar daindo da ar Seibrala misdami siyvaruliT galeuli,<br />
dasneulebuli, sikvdilis pirad miwevnili, misi maTayvanebeli qali. dascina,<br />
Seuracxyo, saqveynod Searcxvina. WeSmaritad didi moyvaruli gulis patrons SeeZlo<br />
amis Semdeg mainc bejiTad eTqva: `me guli arca egre metyvis Sensa wyevasa... aw<br />
ufro megonebi, aw ufro miyvar da. raca avi giqmnia, ver dagayvedrebo~.<br />
es yvelaferi asea, magram miseburi siyvarulis gareT visisaTvis ar arsebobda<br />
araviTari wmidaTa-wmida. visic angariSs ar uwevda sazogadoebriv azrs, ojaxs, saqveyno<br />
saqmes, saxelmwifoebriv interesebs. mas aklda qaluri kdemamosileba. misTvis<br />
arsebobda mxolod sakuTari gulisTqma, Jiniani guliswadili. swored amis gamoa,<br />
rom gorganeli poeti qals usrul arsebad da gulisTqmis monad Tvlis. gulisTqmisadmi<br />
brmad miyolam viss daukarga qaluri Rirseba, Tavmoyvareobisa da pativmoyvareobis<br />
grZnoba CauxSo, gaxada pirmoTne, cbieri, matyuara, ficis gamtexi... verc imas<br />
daviviwyebT, rom adre viss TiTqo TavdaviwyebiT uyvarda viro. raminis gacnobis Semdeg<br />
ki viro ara Tu daiviwya, aramed raRac zoologiuri mZulvarebiT SeiZula. raminis<br />
daZabunebis saqmeSi visma TiTqmis gadamwyveti roli Seasrula. viss arafriT gamoumJRavnebia<br />
inteleqtualuri Tvisebani, xolo moraluri Rirsebis TvalsazrisiT<br />
sakmaod saCoTiro pirovnebas warmoadgenda. vefxistyaosnis personaJebidan viss fatmani<br />
Tu daumSvenebs gverds. qalisadmi damokidebulebis sakiTxSi, visramianisagan<br />
gansxvavebiT, vefxistyaosani aviTarebs diametrulad sawinaaRmdego Sexedulebas.<br />
aseve diametrulad gansxvavdeba erTmaneTisagan visramiansa da vefxistyaosanSi asaxuli<br />
siyvaruli. visramianis mixedviT, siyvaruli mdabio xorcieli Jinia mxolod,<br />
vefxistyaosniT ki – adamianis gamakeTilSobilebeli, amamaRlebeli da zneobrivad<br />
gamafaqizebeli grZnoba. visramians SeeZlo daeinteresebina rusTaveli siyvarulis<br />
Rrma mgrZnobelobiT, siyvarulis grZnobis fsiqologiuri analiziT, siyvarulis `Wiris~<br />
Zalis asaxviT. orive Zegli, visramiani da vefxistyaosani, gamsWvalulia sicocxlis<br />
siyvarulis grZnobiT.<br />
aris erTi garemoeba, romliTac ramdenadme SesaZlebeli xdeba visramianis moraluri<br />
koncefciis gamarTleba. beberma moabadma moindoma axalgazrda qalis dasakuTreba.<br />
raRac arabunebrivi iyo norCi visisa da xandazmuli Sahi moabadis SeuRleba,<br />
isic ZaldatanebiT. Sahma daarRvia bunebis kanonebi, beberma kacma ymawvilkacoba<br />
moindoma. xolo visramianis avtoris sityviT, `ymawvilkacobis moCeme yovel berikacs<br />
wuTisofeli wilad argunebs Sercxvenasa da Tavis moWras~ (teqstis es adgili visramianis<br />
qarTul redaqcias ar Semounaxavs). ramini gonivrulad arigebda moabads:<br />
`uaresi saqme Seni da visisi ese aris, romel Sen beri xar da igi yrma. Tu colsa<br />
SeirTav, sxva vinme SeirTe. yrmisaTvisa yrma Tqmula da berisaTvis beri~. bunebam mkacrad<br />
dasaja moabadis mkrexeloba: moabadisadmi bunebrivma siZulvilma gamosavali<br />
hpova raminisadmi siyvarulSi, axalgazrdobis moCeme bebrucunas marTlac wilad<br />
xvda Sercxvena da Tavis moWra. gorganeli poeti fatalizmis ideis momizezebiTac<br />
256
cdilobs Tavisi gmirebis zneobrivi siduxWiris tvirTis Semsubuqebas, aqao da visi da<br />
ramini bedisweris ganaCens emorCilebodnen, amitomac `vis-ramins yvedreba ar undao~.<br />
saerTod, gorganeli da rusTaveli siyvarulis principulad gansxvavebul ideurmoralur<br />
daxasiaTebas gvTavazoben da diametrulad gansxvavebuli TvalsazrisiT<br />
ganixilaven mas. iustine abulaZe sworad msjelobs: `rusTaveli TiTqo (ganzrax)<br />
scdilobso daxatos visramianSi gamoyvanilis siyvarulisagan gansxvavebuli siyvaruli~.<br />
mainc visramiansa da vefxistyaosans aqvs zogi ram saerTo enobrivsa da mxatvrul-gamomsaxvelobiTs<br />
(mxatvruli metyvelebis) sferoSi. orive ZeglisaTvis damaxasiaTebelia<br />
ornamentuli stili, metaforuli saxeobrivi sistema. gansakuTrebiT<br />
yuradRebas iqcevs orive Zeglis midrekileba azris aforistuli ganzogadebiT gadmocemisadmi.<br />
moviyvanT ramdenime sanimuSo parallels:<br />
1. RoniTa ... xvreliTagan gvelsa gamoiyvaneben (visramiani, gv. 59)<br />
gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari (901, 4).<br />
2. kacisaTvis ukeTesi saqme aris saxelisa Zebna (visramiani, 47)<br />
sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa (799, 4).<br />
3. dasturobiT icode, kargisa qmna ar waxdebis (visramiani, 260)<br />
kargi saqme kacTa zeda azom Turme ar waxdebis (432, 1).<br />
4. usargebloa cudi daRreja (visramiani, 156)<br />
SiSi ver gixsnis sikvdilsa, cudniRa daRrejania (1603, 4).<br />
5. odesca Citi qorad Seiqmnebis, maSin ramin avsa znesa daagdebs,<br />
(visramiani, 101)<br />
ege agre ar iqmnebis, viTa Citni ar gaqorden (745, 4).<br />
visramianis avtoric did yuradRebas aqcevs Tavisi gmirebis Sinagani, sulieri<br />
cxovrebis analizs, siyvarulis gancdebis fsiqologiur daxasiaTeba.<br />
mexotbeni<br />
rusTvelis epoqaSi Zlier ganviTarda sakaro saxotbo poezia. gaerTianebuli saqarTvelos<br />
samefo kari Tavisi interesebis kvalobaze mfarvelobas uwevda mwerlobas.<br />
samefo kari izidavda qveynis gamoCenil poetebs, mwignobrebs, istorikosebs da<br />
a. S. karis poets evaleboda sakaro cxovrebis Sesaferisi wesiT asaxva, sadResaswaulo-sazeimo<br />
Sekrebebze leqsebis kiTxva, mefe-patronisa da misi wris `Sesxma-mkobani,<br />
musikobani~. karis poeti SezRuduli iyo Tavisi oficialuri mdgomareobiT, es garemoeba<br />
garkveul daRs asvamda mis SemoqmedebiTs saqmianobas. gazviadeba da gadaWarbeba,<br />
hiperbolizacia aseT SemTxvevaSi sruliad bunebrivi movlena iyo. Sinaarsobrivi<br />
gansazRvruloba sakaro poets iZulebuls xdida ufro metad ezruna Tavisi nawarmoebis<br />
garegnul mxareze. amis gamo sakaro Txzulebas, Cveulebriv, axasiaTebs<br />
formis sirTule, enawylianoba, stilis maRalfardovneba, sazeimo kilo. samwuxarod,<br />
me-12 saukunis mdidari sakaro poeziidan Cven mogvepoveba mxolod ori, sakmaod<br />
mozrdili saxotbo Zegli – erTia `abdulmesiani~, vrceli anu `grZeli~ saxotbo poema<br />
da meore saxotbo leqsebis Taviseburi krebuli _ `Tamariani~. pirvelis avtori<br />
dasaxelebulia fsevdorusTvelur strofSi: `abdulmesia (uqia) SavTelsa~. am teqstSi<br />
naqebia TviTon SavTelis leqsi (`leqsi mas uqes romelsa~). `Tamariani~ miewereba<br />
CaxruxaZes. ornive, SavTeli da CaxruxaZe, Tanamedroveni, SesaZlebelia ufrosi<br />
Tanamedroveni unda yofiliyvnen rusTvelisa, isini moRvaweobdnen Tamaris karze. SavTelisa<br />
da CaxruxaZis Txzulebebs saxotbo poeziis specifikuri niSandoblivi Tvisebebis<br />
gamoxatvis miuxedavad, mkafiod aRubeWdavs imdroindeli ganaTlebuli sazogadoebis<br />
erovnul-saxelmwifoebrivi ideologia.<br />
leili da majnuni<br />
yaiss yrmobidanve Zlieri siyvaruliT Seuyvarda patara leili, misive toli. yaiss,<br />
ase vTqvaT, dedis rZesTan erTad Cahyva siyvarulis Tesli. am Tesls mxolod<br />
sikvdili Tu amoagdebda. yaisi ise gaxelda siyvarulis gamo, rom mas uwodes majnu-<br />
257
ni, rac niSnavs giJs, Smags. roca Smagi yaisi quCa-quCa Tu mindor-mindor dawanwalebda,<br />
mas ukan aedevnebodnen xolme bavSvebi da gamojavrebiT eZaxdnen `majnun, majnuno~.<br />
yaisi iyo didebuli ojaxis Svili, romelsac siyvarulma goneba Seuryia, azrovneba<br />
dauClunga da bolos da bolos TiTqmis giJad aqcia. majnunma miatova sacxovrebeli<br />
bina, udabnoSi mxecebTan dasadgurda da salosur cxovrebas Seudga. aseT<br />
yofaSi igi ipova saxelovanma raindma naufalma, Seibrala da Semweoba aRuTqva. naufalma<br />
brZola gaumarTa leilis mamas. majnuni am brZolaSi monawileobas ar iRebda,<br />
is ganze idga da Sewuxebuli loculobda, RmerTs sTxovda mowinaaRmdege mxaris<br />
gamarjvebas. majnuns is adardebda, vaiTu omma leilis mamis banaks ziani miayenos da<br />
leilis ojaxs es sawyenad darCeso. gaimarjva naufalma. leilis damarcxebuli mama<br />
arasgziT ar daTanxmda majnunis siZobaze. ukanasknel monas mivcem Cems qals colad,<br />
oRond ara Wkuaze SeSlil kacso. ukeTesia ZaRlebma daglijon leilis sxeuli,<br />
vidre is majnunma Sebilwoso, ambobda gulmokluli mama. mamis sityvebma imoqmeda<br />
keTilSobil naufalze, igi gascilda saomar banaks. majnuns wadili ar Seusrulda.<br />
igi kvlav martod darCa. majnuni da leili uimedobam galia.<br />
mSoblebma leili ZaliT miaTxoves colad erT mdidar kacs. leilim imdeni moaxerxa,<br />
rom kanonier qmarTan sameuRleo kavSiri aicdina da bolomde SeinarCuna qalwulobrivi<br />
umankoeba. dauokebeli Jinis simwaris gamo leilis meuRle male gardaicvala.<br />
leilim grZnobieri werili miswera majnuns. aseTive grZnobieri pasuxi miiRo.<br />
leili dardisagan daavadmyofda, misma nazma bunebam ver aitana gayrilobis Wiri<br />
da mokvda. majnunma Tavi daakla leilis saflavs. Tu leilis da majnunis siyvaruli<br />
uiRblo gamodga am qveyanaze, samagierod, erTgulebisaTvis maT daimsaxures<br />
saimqveyno netareba.<br />
xosrovSiriniani<br />
ufro rTuli da daxlarTulia `xosrovSirinianis~ (`xosrovi da Sirinis~) siu-<br />
Jeti. am poemis xosrovi istoriuli piria, iranis ganTqmuli mefe me-6-7 saukuneTa mijnisa<br />
(gardaicvala 628 wels). ZveliAlegenduri gadmocemebiT, xosrovs uyvarda Ti-<br />
Tqo somxeTis mefis mSvenieri asuli Sirini (rac sparsulad niSnavs tkbils). xosrovs<br />
daaxloebuli hyavda erTi mxatvari, saxelad Safuri, romelmac mas mouTxro<br />
Sirinis zRapruli silamazis ambavi. xosrovi iyo saucxoo warmosadegi vaJkaci, bunebiT<br />
keTili, magram Tavneba, fuqsavati, vnebaTa Relvas ayolili da didi haramxanis<br />
patroni (or aTasamde sefeqali da mona-mxevali amSvenebda mis saqaleboso). dedaTa<br />
moyvaruli xosrovi SeaSfoTa Safuris naambobma. xosrovma Safurs daavala, nebiT<br />
Tu ZaliT mieyvana masTan mzeTunaxavi. Safuri gaeSura somxeTSi, man Sirins warudgina<br />
mis mierve didi ostatobiT daxatuli xosrovis suraTi. suraTma moajadova qali.<br />
is gamijnurda. siyvaruliT Sepyrobili Sirini gaiWra eranisaken. ise moxda, rom<br />
eranidan somxeTisaken gamoWriliyo xosrovi. isini gzad Sexvdnen erTmaneTs, erTmaneTi<br />
ver icnes (Tumca eWvi ki aReZraT) da gascildnen. Sirins xosrovi ar daxvda<br />
eranSi, xosrovma somxeTSi veRar ixila trfobis sagani.<br />
saqme isev Safurma moagvara. nadirobis dros Seyvarebulni pirispir Seiyarnen.<br />
gulma dasZlia maT, grZnoba dakarges... mosulierebulma xosrovma moindoma avxorculi<br />
wadilis Sesruleba. Sirinma es iukadrisa. Sirins gadawyvetili hqonda xosrovs<br />
Sehyroda mxolod rogorc kanonier meuRles. Seyvarebulni momduravad gaiyarnen.<br />
Sirini ver Zlebs somxeTSi, gadadis eranSi da iq erT mTian adgilas agebul cixe-koSkSi<br />
Caiketeba. es cixe-koSki aago arqiteqtorma farhadma, mSvenierma da goliaTma<br />
vaJkacma. farhadma rainduli siyvaruliT Seiyvara Sirini. Sirins ebraleboda<br />
farhadi, pativiT epyroboda, magram misi guli ukve daepyro xosrovs...<br />
xosrovma SirinTan Jini ver moikla, is saberZneTSi wavida, keisrisagan gamoiTxova<br />
Semweoba ajanyebuli bahram Cubinis winaaRmdeg da colad SeirTo bizantiis mefis<br />
asuli, amayi da kadnieri, uflebamoyvaruli mariami. mariamma daimorCila xosrovi<br />
saxelmwifoebrivi saqmianobis dargSi, magram Sahis grZnobebs is ver daeufla. mari-<br />
258
amma ver daucxro xosrovs vnebebi. xosrovi kvlav SiriniT iyo gatacebuli. xosrovs…piroba<br />
mieca keisrisaTvis, rom misi asuli, mariami, iqneboda eranis namdvili<br />
dedofali, Sahis kanonieri meuRle da taxtis memkvidris deda. xosrovi Sirins ver<br />
SeirTavda, siyvarulis grZnoba ki misZaleboda. aseT viTarebaSi is Safuris piriT<br />
Sirins sTavazobs xarWobis pativs. Sirini aRaSfoTa am damamcirebelma mociqulobam,<br />
magram Zvel siyvaruls mainc ver uRalata.<br />
cota ar iyos, xosrovis saqme garTulda. misi azriT, farhadi garkveul adgils<br />
iWerda Sirinis gulSi, es axirebuli metoqe saxifaTo xdeboda. xosrovma gadawyvita,<br />
rogorme Tavidan CamoeSorebina igi. ra gzas ar mimarTavda da ras, bolos mzakvruli<br />
xerxi moigona: farhads daavala uzarmazari bisuTunis mTis gakveTa da gzis gayvana.<br />
Tu arqiteqtori amas SeZlebda, maSin Sahi xels iRebda Sirinis siyvarulze, Sirini<br />
farhads darCeboda, xolo Tu farhadi damarcxdeboda (pirobas ver srulyofda),<br />
Sirinze uars ityoda. xosrovs imedi hqonda, rom dauZleveli aRmoCndeboda davalebis<br />
Sesruleba da farhads gaawbilebda. farhadi daeTanxma Sahis pirobas. is<br />
TavgamodebiT Seudga saqmes. weraqviT xelSi eZgera mTas... didxans gagrZelda sali<br />
kldisa da grZnobieri kacis samkvdro-sasicocxlo Widili. adamianma Tavisi gaitana.<br />
siyvarulis cecxliT agznebulma farhadma gadalaxa gadaulaxavi, sZlia dauZleveli.<br />
farhadis mklavebma gatexa bunebis sikerpe. farhadma daimorCila bisuTunis<br />
kldeebi. gza gaWra. triumful dasasruls uaxlovdeboda farhadis brZola.Aman Sea-<br />
Sina da SeaSfoTa xosrovi. sacaa farhadi Tavisas moiTxovda, da veragma Sahma gamoigona<br />
axali, umagaliTod mzakvruli xerxi: vigindara kacis meSveobiT farhads cru<br />
ambavi Seatyobina, viTomc Sirini moulodnelad gardaicvala. amas ki veRar gauZlo<br />
devgmiris gulma. farhadma weraqvi ufskrulSi gadaisrola da TviTonac iqiTken<br />
ugrZnoblad gadaiCexa.<br />
farhadis sikvdiliT gaxarebulma xosrovma Sirins miswera `samZimris~ werili,<br />
romelSiac `gveli da sawamlavi meti iyo, vidre sasiyvarulo sityvebi~. ase dascina<br />
xosrovma Sirins, ase upasuxa Sahma keTilSobili farhadis mSvenier grZnobebs.<br />
xosrovi fiqrobda, rom amieridan sabolood daisakuTrebda Sirins. gardaicvala<br />
mariamic. Sirinmac scada xosrovis dageslva `samZimris wigniT~. magram es mxolod<br />
nawilobriv SesZlo. TiTqo yvelaferi ise moewyo, rom unda SeuRlebuliyvnen Zveli<br />
mijnurni. arc farhadi eRobeboda maT win da arc mariami. xosrovi Zveleburad iyo<br />
miziduli Sirinisadmi, winandeburad swyuroda mas Sirinis xorciT datkboba. magram<br />
xosrovma kvlav xarWad iTxova mefis asuli, amitomac kvlav xelcarieli darCa. xosrovi<br />
axla ispahanSi wavida. colad SeirTo iqauri mzeTunaxavi Seqeri. bevri sitkbo<br />
igema misgan, trfobiT mainc ver dakmayofilda, Jini ver moikla. isev Sirini enatreboda,<br />
isev Sirinis sxeulze ocnebobda.<br />
sxva gamosavali rom ver ipova, xosrovi bolos da bolos daTanxmda kanonier dedoflad<br />
moeyvana Sirini. ai, daniSnes saqorwilo dRe. wlebis manZilze umanko qalwulobrivi<br />
gatacebiT ocnebobda am dReze mefis qali. Sirini xosrovs Seexvewa, qorwinebis<br />
dRes ar damTvraliyo, pirnaTlad warmdgariyo patarZlis winaSe da fxizlad<br />
daecala wminda `sasumeli~. rjulze umtkicesi ficiT aRuTqva xosrovma Sirins,<br />
rom daniSnul dRes is dedofals eaxleboda, rogorc Rirseuli mefe da meuRle.<br />
qorwinebis dRea. koxtad morTuli Sirini sapatarZlo darbazSi elis sanetaro<br />
mijnur-qmars. dro gadavida. patarZals daetyo cxadi mRelvareba... magram, ai, sasi-<br />
Zoc gaCnda. oTxma zangma Zlivs moiyvana galeSili xosrovi, saqorwino sarecelze<br />
miasvenes ugrZnobo mefe da swrafad gauCinardnen. guli moukvda Sirins. mas ukanaskneli<br />
imedi gaucruvda, qorwinebis dRec ki daSxamda. magram Sirinma icoda samagieros<br />
zRveva... mas hyavda erTi gamzrdeli, metad gonji sanaxaobisa, Tavze oriode<br />
balnis patroni, kbilebCacvenili bebrucuna, kuziani mudregi. Sirinma ixmo gamzrdeli<br />
da mefes miuwvina. TviTon ganSorda...<br />
mainc Camovarda mSvidoba meuRleTa Soris. xosrovi marTlac datkba Sirinis siaxloviT.<br />
oRond saxelmwifo saqmeebs veRar gauZRva. Seiqmna miTqma-moTqma. Siruem,<br />
259
xosrovis Svilma mariamisagan, mefe-mama Seipyro da cixeSi gamoamwyvdia. Sirues undoda<br />
Tavisi dedinacvlis, Sirinis, colad SerTva. xosrovi da Sirini sapyrobileSi<br />
imyofebodnen. erTs sabediswero Rames mravali Ramis uZinar Sirins CasZineboda mZime<br />
ZiliT. Sirue SeiWra mefis sadgomSi da RviZlL mamas maxvili aZgera gulSi. xosrovi<br />
sisxlisagan icleboda. mas gverdiT hyavda sayvareli meuRle. sisxlis morevi dadga<br />
maT sarecelze. xosrovi tkivilebisa da wyurvilisagan uzomod itanjeboda. mas enatreboda<br />
Sirinis xma da wveTi wyali. Sirini mainc ar gaaRviZa, daRlil-daqancul<br />
mijnurs ar SeukrTo Zili... roca Sirinma gaiRviZa, xosrovi ukve aRar sunTqavda.<br />
Siruem iTxova daqvrivebuli dedoflis xeli. usazRvro zizRi igrZno Sirinma gerisadmi,<br />
magram garegnulad ar daimCnia. gamoiTxova qmris dasaflavebis nebarTva<br />
mamapapeuli wesiT. samgloviaro procesia unda daZruliyo xosrovis cxedris wasasveneblad,<br />
roca ucnaurad morTuli Sirini gamocxadda, saxe fer-umariliT Seecxo,<br />
Zvirfas tansacmelSi mokazmuliyo, metad ucnaurad eWira Tavi, koxtaobda, imanWeboda,<br />
icinoda, zogi fiqrobda, Sirini Wkuaze Secdao. Sirues ki egona, rom Sirini<br />
urigdeboda Tavis beds, eTxoveboda warsuls. sasaflaos rom miaRwies, Sirini ganmartovda<br />
meuRlis neStTan akldamaSi. karebi Caiketa. ficari axada kubos, Rilebi<br />
dauxsna xosrovis tansacmels, mosZebna Wrilobebi, Tavisi tani daakra xosrovis gayinul<br />
sxeuls, maxvili ica gulSi da zed daakvda Tavis meuRles.<br />
roca akldamis karebi gamotexes, ori erTad Sekrul-SenivTuli gvami ipoves...<br />
axla SevudaroT majnuni da tarieli, leili da nestani. sizustisaTvis moviyvanT<br />
azerbaijaneli mecnieris prof. miqel rafilis azrs majnunis mxatvruli saxis Taobaze.<br />
rafilis sityviT: `Любовь разбила волю Кейса, смяла его жизнь, отрезала ему крылья,<br />
лишила его навеки покоя и радости~; `он (т. е. Меджнун) безумен~; `он безумствует бурно и мятежно, и,<br />
казалось бы, действительно находится на грани потери полного сознания~.<br />
marTlac, siyvarulma mouspo nebisyofis Zala, siyvarulma gaTela majnuni da<br />
frTebi SeaWra mis cxovrebas, siyvarulma majnuni miiyvana namdvil sigiJemdis. tariels,<br />
piriqiT, siyvarulma frTebi Seasxa, tarieli siyvarulma aamaRla, gaakaJa, siyvaruli<br />
gaxda tarielisaTvis saarako mamacobisa da gmirobis stimulad.<br />
nestan-darejani qajeTis cixeSi iyo gamomwyvdeuli. saWiro iyo misi gamoxsna. tariels<br />
exmarebodnen misi erTguli megobrebi. megobrul daxmarebas uwevda majnuns<br />
naufalic. leilis xelis mosapoveblad ibrZoda mxolod naufali. majnuni ganze<br />
iyo gamdgari. is Soridan Sehyurebda brZolis vels, SiSsa da Zrwolas Seepyro, loculobda,<br />
loculobda mtris mxaris gamarjvebisaTvis. majnuni mzad iyo Tavs dasxmoda<br />
Tavis keTilismyofel megobars, magram sxvebisa rcxvenoda. majnuni tirils iwyebda,<br />
leilis mamis banakSi rom dacemul meomars Tvals Seaswrebda. tarieli? tarielis<br />
vaJkacuri yiJini Tavzars scemda qajeTis laSqars. tarieli iyo meTauri da<br />
sulisCamdgmeli nestanis ganTavisuflebisaTvis warmoebuli brZolisa qajeTis cixis<br />
kedlebTan da qajeTis cixis SigniT. avTandili da fridoni saxelovnad ibrZodnen<br />
tarielis winamZRolobiT, tarielis rainduli gegmis mixedviT.<br />
vfiqrobT, araviTar analogias aq adgili ar aqvs. Tu Soreuli analogiis raime<br />
niSanwyali SeiniSneba, is sruliad garkveviT laparakobs vefxistyaosnis sasargeblod.<br />
majnuni Tvals ver gausworebs tariels. tarieli mZleTa-mZle da uZleveli<br />
gmiria, adamianuri sicocxlisa da siyvarulisaTvis Tavgamodebuli mebrZoli, gonieri<br />
saxelmwifo moRvawe da keTilSobili mamuliSvili, zrdili raindi. majnuni Sesabralisi<br />
salosia, cxovrebisaTvis rom zurgi Seuqcevia, gaWrila da mxecebTan dasadgurebula.<br />
tarielisa da majnunis Sedarebis uxerxulobas grZnoben Tanamedrove<br />
obieqturi mkvlevarni. SemTxveviTi rodia, rom nizamis Semoqmedebis erTi saukeTeso<br />
mcodne, zemoT dasaxelebuli profesori m. rafili sayveduriT wers: `Конечно, совершенно<br />
неверно отождествлять образ Кейса с образом создателя этого величественного романа (т. е.<br />
`Лейли и Меджнун~ – А. Б.). И совершенно не правы те, которые неумело противопоставляли любовь<br />
Меджнуна любви Тариеля и на основании этого неверного противопоставления старались видеть в<br />
Низами пассивного мыслятеля, суфия и аскета. Низами был полон самой глубокой любви к земной<br />
260
жизни и был защитником активного, действенного начала. Весь роман полон жизнеутвердающей силы~.<br />
m. rafili marTalia. majnunisa da tarielis Sepirispireba sruliad uimedo saqmea.<br />
piradad Cven ar vcdilobT salosi majnunis saxis gaigivebas am saxis Semqmnel didebul<br />
poetTan, oRondac damajerebeli araa, TiTqo `leilmajnuniani~ `полон огромной<br />
жизнеутвердающей силы~.. m. rafili, mehTi huseini da zogierTi sxvac majnunis saqciels<br />
(TanagrZnobiT rom epyroboda mowinaaRmdegis mxares da TviTon brZolaSi ar iRebda<br />
monawileobas) Tvlian humanizmis gamoxatulebad. mcdari Tvalsazrisia. aseTi humanizmi<br />
borotebis mimarT winaaRmdegobis gauwevlobis qadagebaa, mtris siyvarulis<br />
idealizaciaa. majnunis humanizmi ar exmaureba vefxistyaosnis humanizms. rodesac saqmem<br />
moiTxova, saTnoebiT savse nestanic ki ar moerida mamis winaaRmdeg galaSqrebas.<br />
politikurma da saxelmwifoebrivma interesebma gamoiwvia personalurad udanaSaulo<br />
xvarazmSahis Zis sikvdili. magram, nestanis Tqmisa ar iyos, `qmna marTlisa samarTlisa<br />
xesa Seiqms xmelsa nedlad~. xvarazmSahis Svilis CamoSorebam sabolood gakafa<br />
gza sikeTisaken. saboloo mizans Seewira agreTve personalurad udanaSaulo<br />
WaSnagiric. aseTia rusTavelis humanizmis erTi momenti.<br />
sul sxvaa nestani. nestani ar malavda siyvarulis grZnobis moZalebas, is gamotexilad<br />
swerda tariels: `uSenod Cemi sicocxle, vame, ra didi bralia~. magram<br />
rusTvelis gmiri qali ar damorCilebia gulisTqmas, vnebaTaRelvas. mtkice nebisyofis<br />
patronma nestanma piraduli gancdebi daimorCila, uaryo TavdaxsnisaTvis saWiro<br />
msxverpli, Tavis saTayvanebel mijnurs mouwoda, dauyovnebliv gabrunebuliyo<br />
samSobloSi, dabruneboda sazogadoebriv moRvaweobas, daxmareboda gansacdelSi myof<br />
mamulsa da saxelmwifos.<br />
rusTveli optimisturi msoflmxedvelobis gamomxatveli geniosi poetia, nestani<br />
ki – am msoflmxedvelobis niadagze Seqmnili ukvdavi mxatvruli saxe. leili ise miagavs<br />
nestans, rogorc majnuni tariels. oriode sityva `xosrovSirinianis~ gamo.<br />
`xosrovSiriniani~ sxva aspeqtis Txzulebaa. Tu `leilmajnuniani~ aidealebs, cota<br />
ar iyos, ganyenebuli, mistikuri ieris mqone da ramdenadme usicocxlo, sufistur<br />
sulier trfobas, `xosrovSirinianSi~ Warbobs xorcieli gatacebis, SiSveli erotikis,<br />
daucxromeli vnebaTa Relvis motivebi.<br />
dauokebeli xorcieli Jini amoqmedebda poemis mTavar gmir xosrovs. xosrovis Sesaxeb<br />
SeiZleba mokled movWraT. TviTon nizami ganjelis daxasiaTebiT, igi iyo<br />
autaneli, veragi, ulmobeli, SurismaZiebeli, despoti, saSineli egoisti, avxorci. es<br />
– Sinagani TvisebebiT. garegnulad ki – warmosadegi, tanadi, axovani, sabolood –<br />
ganebivrebuli, Wirveuli, mtarvali Sahi.<br />
xosrovma araerTgzis daamcira Sirini, Seuracxyo, misi wmidaTa- wmida grZnobebi,<br />
bevri aCivla da bevri atira. amasTan, viRac ucnauri WkvaTamyofelis sityvebi moi-<br />
Svelia, cols rom awyenineb da gaaguliseb, Semdeg joxi unda uTaqo, es iqnebao wyenis<br />
pasuxi da uebari saSualeba damSvidebisaTvis. am `sibrZniT~ xelmZRvanelobda<br />
xolme xosrovi praqtikulad.<br />
xosrovisaTvis sulis siwminde ar arsebobda. is Tayvans scemda mxolod Tavis<br />
Tavs, mxolod Tavis gaumaZRar guls endoboda da, mxolod avxorcul Jins iyo miyolili.<br />
didi haramxanis patroni (rogorc vTqviT, ori aTasi kekluci sefe-qali da<br />
mona-mxevali hyavda mas sadedoSi datyvevebuli, meuRle bizantiis mefis asulis<br />
mariamisa, Tanamecxedre ispahaneli mzeTunaxavis Seqerisa da gatacebiT motrfiale<br />
Sirinisa. xosrovs izidavda Sirinis lamazi sxeuli, sandomiani tani. avxorculi<br />
wadilis SesrulebisaTvis mas gverdSi udga da exmareboda Safuri.<br />
xosrovisa da Safuris urTierTobas, maT `megobrobas~ adarebdnen tarielisa da<br />
avTandilis megobrobas. poemis mixedviT, Safurs zogjer marTlac ewodeba xosrovis<br />
megobari. namdvilad ki Safuri iyo xosrovis Tayvanismcemeli msaxuri. Safurma kargad<br />
icoda xosrovis gulis wadili, misi bilwi zraxvebi. `an ZaliT an xerxiT, an nebayoflobiT<br />
Cemi gaxadeo Sirini~, daavala xosrovma Safurs. am davalebis SesrulebisaTvis<br />
zrunvas Seewira Safuris mTeli moRvaweoba. gaiZvera maWanklis xerxiano-<br />
261
iT moindoma man Sirinis monadireba, mefis amay suls utifrad SesTavaza Sahis xar-<br />
Woba, arc Sercxvenia, arc warbi Serxevia. gaqnili enis patroni, cbieri, pirferi da<br />
mliqvneli, amasTan mSiSara da mxdali, ZaRlurad erTguli da laquca. nasufralis<br />
moimede Safuri iyo Rirseuli msaxuri Tavisi mtarvali mbrZanebeli patronisa.<br />
aseTi iyo Sahisa da kariskacis, Tu Sinaymis megobroba. tarielisa da avTandilis<br />
urTierTobas ki emyareboda da adiadebda Tanaswori socialuri rangis keTilSobil<br />
raindTa uryevi siyvarulisa da WeSmariti Zmobis maRali grZnoba.<br />
nizami ganjelis yvelaze naTeli da simpaTiuri personaJia Sirini. SeiZleba<br />
sruliad ar iyos SemTxveviTi, rom es iyo qristiani, kavkasiis mkvidri, erovnebiT<br />
TiTqo somexi, miqel rafili mas Tvlis azerbaijanelad. mecnierTa erTi rigis azriT,<br />
Sirinis mxatvruli saxe Cagonebulia TamariT. sagulisxmoa, rom `xosrovSirinianis~<br />
mixedviT, Sirinis mamidis banu Samiras (da Semdgom TviTon Sirinis) samflobeloSi<br />
Sedioda saqarTvelo. banu Samira drodadro mgzavrobda, nadirobda da dros<br />
atarebda afxazeTSi (saqarTveloSi). rogoradac unda iyos, prof. e. berTelsis<br />
sityviT `Создать образ Ширин ему (т. е. Низами) в значительной степени помогла близость к<br />
христянским кругам. При смешанном характере населения Ганджи и ее близости к Грузии поэт не мог<br />
не знать о том, что женщина там была свободна и не подвергалась тому унижению, которое было<br />
обычно в стране мусульман~..<br />
erTi sityviT, Sirinis poeturad mimzidveli, Rrmad ideuri adamianuri saxe an<br />
konkretulad Tamaris, an sazogadod, qarTveli qalis analogiiT aris Seqmnili. Sirini<br />
gamoxatavda Cveni qveynis mandilosanTan zneobriv sifaqizesa da Tavisuflebismoyvareobas.<br />
mSvenieri Sirinis bunebas adiadebs misi uaRresi principuloba da<br />
maRalzneobrivi siyvarulis erTguleba. Sirini ar mihyva da ar daemorCila xosrovis<br />
avxorcul wadils. is xosrovs dauaxlovda mxolod rogorc meuRle, rogorc<br />
dedofali, am mxriT Sirins araferi uTqvams saerTo iranuli tipis sulwasul,<br />
unebisyofo, inertul anda qvena grZnobebis mona diacTan. Sirini iyo didad gonieri<br />
mandilosani, saxelmwifoebrivi Wkuis patroni, gulisxmieri da gul-Sematkivari qve-<br />
Sevrdomebis mimarT. Taosani, dauzareli da energiuli politikuri moRvawe. Sirini<br />
saxelmwifoebriv sibrZnes aswavlida iranis mbrZanebels; sxvaTa Soris, aqezebda da<br />
amxnevebda mas meamboxe bahram Cubinis winaaRmdeg.<br />
yovelive amasTan gecemaT Sirinis xasiaTis saCoTiro mxareebic. Sirins aklda qaluri<br />
Tavmoyvareobisa da pativmoyvareobis amamaRlebeli grZnoba. igi yovelTvis<br />
ver inarCunebda sulier wonasworobas, simtkicesa da TavdaWerilobas. arsebiTad Sirini<br />
iyo sabediswero siyvarulis brma mona. ramdenjer uRalata Sirins xosrovma,<br />
ramdenjer Seuracxyo misi qaluri Rirseba, ramdenjer akadra damamcirebeli sityva<br />
da winadadeba. xosrovma ukanaskneli survilic ar Seusrula Sirins, qorwinebis<br />
dRec gaumwara, sapatarZlo sarecelic Seugina. uzomod Seyvarebulma qalma mainc<br />
yvelaferi aitana, yvelaferi daiTmina, yvelaferi apatia Tavis mijnurs. Sirins dauZleveli<br />
siyvaruliT uyvarda xosrovi. SeiZleba Tqvan, am dauZlevelma grZnobam gansazRvra<br />
Sirinis moqmedebao. ar vdavob: SesaZlebelia, swored asec iyos. magram<br />
ramdenadac saqme Seexeba SoTa rusTavels, igi sxvagvar Tavlsazriss aviTarebs.<br />
sxvagvari iyo nestan-darejanis buneba. nestansac uzomod uyvarda tarieli, nestanic<br />
uzomod erTguli iyo Tavisi mijnurisa, nestans Seswevda namdvili Tavdaviwyebisa<br />
da Tavganwirulobis Zala. kdemamosili, nazi da TavdaWerili nestani imave dros Zu<br />
vefxvis bunebis mqone qali. nestani ver dauSvebda Tavisi Rirsebis damcirebas, Tavmoyvareobis<br />
Selaxvas, siyvarulis sakiTxSi yoymans, miT umetes, orgulobasa da Ralats.<br />
sakmarisi iyo nestanis odnavi daeWveba tarielis erTgulebaSi, rom Seubraleblad<br />
dasxmoda Tavs mijnurs da mas damuqreboda argagonili simkacriT.<br />
ganmacvifrebeli iyo nestanis Tavmoyvareobis grZnoba, nestanis principuli qaluri<br />
siamaye, sakuTari adamianuri Rirsebis Segneba da dafaseba. nestani ver apatiebda<br />
mijnurs cru da moqargul sityvas, mrude azrs da ficis gatexas. xarWobis Sekadrebis<br />
SesaZlebloba xom srulebiT gamoricxulia. aseTi rame eucxoeba vefxistya-<br />
262
osnis avtoris ideaTa samyaros. Sirinisa da nestanis xasiaTebis moxseniebuli sxvaoba,<br />
ase Tu ise, gamoxatavs, am saxeTa Semqmneli avtorebis msoflmxedvelobrivi sxvaobis<br />
mxares.<br />
mainc gansakuTrebulia `xosrov da Sirinis~ tragikuli apoTeozi. poemaSi araCveulebrivi<br />
mxatvruli siZlieriT aris aRwerili xosrovis mkvlelobis ambavi. sikvdilis<br />
Jams xosrovma gamoamJRavna, rogorc Cans, mis arsebaSi potenciurad Casaxuli,<br />
oRond mTvlemare, keTilSobiluri adamianuri grZnobebi. nizamis TvalsazrisiT, namdvilma<br />
siyvarulma gardaqmna xosrovis xasiaTi, xosrovi axlad daibada. siyvarulma<br />
mas axali suli Cabera. marTalia, es moxda gvian, xosrovi maSin sikvdilis agonias<br />
ganicdida. magram es araa arsebiTi. siyvarulis gardamqmnelma Zalam sabolood Tavisi<br />
gaitana, xosrovi mokvda, rogorc TanagrZnobisa da sibralulis Rirsi adamiani.<br />
didi ideurobiT aris aRbeWdili `xosrov da Sirinis~ es tragikuli apoTeozi.<br />
sikvdilma samudamod SeaerTa da SeaduRa ori mosiyvarelu guli. sikvdilma ukvdavyo<br />
siyvarulis maradisoba. sikvdiliTvea ukvdavyofili leilisa da majnunis siyvarulic.<br />
ase esaxeba siyvarulis buneba nizami ganjels. vefxistyaosanSi sxvagvari<br />
apoTeozia. rusTvelma siyvarulis ukvdaveba sicocxliT daagvirgvina. vefxistyaosnis<br />
personaJebma amqveyniuri bedniereba daimsaxures sazogadoebrivad sasargeblo ke-<br />
Tili saqmiTa da didi siyvaruliT.<br />
rogorc viciT, rusTveli emijneba siyvarulis ukiduresobis formebs, erTi mxriT,<br />
ganyenebul, usagno, mistikur sazeo trfialebas, meore mxriT, vulgarul, mdabio,<br />
xorciel Jinianobas.<br />
nizami ganjelis mier asaxuli siyvaruli sazeo movlenaa. amqveyniuri erTgulebisaTvis<br />
leilim da manjnunma moipoves saimqyveyno netareba. netareba daimsaxures<br />
xosrovma da Sirinmac. usagnod darCa mxolod farhadi. nizamim gaimeta da erTgvarad<br />
gawira es keTilSobili mijnuri. farhads arc am qveyanaze hqonda iRbliani cxovreba<br />
da arc saiqioSi moeloda bedis gaRimebas. Sirini xosrovis wili iyo aqac da<br />
iqac. amitomac logikurad ufro marTebulad moiqca didi uzbeki poeti navoi, romelmac<br />
Sirini xosrovs ar SeauRla da saimqveyno cxovrebisaTvis igi farhads dautova.<br />
Tumca mistikur-sufistur rkals verc navoi ascda.<br />
SoTa rusTvelisaTvis sruliad ucxoa misticizmi. rusTvelis gmirebi cxovroben<br />
da ibrZvian saamqveyno idealebisaTvis, saamqveyno siyvarulisaTvis. saarako dabrkolebaTa<br />
Zlevis gziT rusTvelis gmirebma aq, dedamiwaze, miaRwies adamianuri idealebis<br />
ganxorcielebas. rusTvelis siyvaruli dedamiwaze zeimobs Tavis gamarjvebas.<br />
nizamis siyvaruli ki saimqveyno zRvevis momlodinea.<br />
aseTia nizamisa da rusTvelis mier asaxul mijnurobaTa nairsaxeoba. amasTan dakavSirebiT<br />
unda movigonoT vefxistyaosnis cnobili rusi mTargmnelis k. balmontis<br />
mosazreba CvenTvis saintereso sakiTxis Taobaze. balmontis sityviT, dante da msoflios<br />
zogi sxva didi poeti-moazrovne sikvdiliT amtkiceben siyvarulis ukvdavebas.<br />
xolo `смерть, как художественный прием, есть легкое колдование~, SeniSnavs is da ganagrZobs:<br />
`Руставели выше этих поэтов, ибо в своих волшебствах он колдует жизнью. Проведя своих любящих<br />
через всевозможные питки, он им дает в жизни засиять таким блеском, что умереть они уже не могут<br />
никогда. В этом... преимущество Грузинского гения над его Европейскими современниками и певцами<br />
позднейшими~. `Витязь в тигровой шкуре~ – ambobs balmonti – `лучшая поэма любви, какая<br />
когда-либо была создана в Европе~.<br />
k. balmonts kargad aqvs SeniSnuli da Sefasebuli rusTvelis siyvarulis ideis<br />
Tavisebureba. vgoneb, balmonti ar icnobda nizamis, Torem saeWvo araa, rom igi did<br />
azerbaijanul poetsac miaqcevda im moazrovneTa wreSi, romelnic siyvarulis gagebis<br />
mxriT upirispirdebian rusTvelis pozicias.<br />
Sahname<br />
firdousis (934-1025) `Sahname~ sagmiro-safalavno eposis Zeglia. amaSi mxolod calkeuli<br />
epizodebis saxiT aris CarTuli samijnuro ambebi (zaalisa da rubadabes am-<br />
263
avi, beJanis da maniJes ambavi da sxv.) `Sahname~ da vefxistyaosani Janrobrivad sxvadasxva<br />
tipis nawarmoebebia. sxvadasxvaa isini Sinaarsobrivadac. `Sahname~ qarTulad<br />
niSnavs `mefeTa wigns~. marTlac, aq moTxrobilia iranel mefeTa Tavgadasavali mi-<br />
Turi periodidan Cveni welTaRricxvis me-7 saukunemde (iranSi arab-muslimanTa batonobis<br />
damyarebamde). Janrobriv-Sinaarsobrivi sxvadasxvaobis miuxedavad, am or<br />
Txzulebas Soris mainc SeiniSneba zogierTi msgavseba. magaliTad, `Sahnames~ umTavresi<br />
falavani ros<strong>tomi</strong> tarielis msgavsad vefxvis tyavs atarebda samoselad. `SahnameTi~<br />
vefxvis tyavi niSania gmirobisa da mamacobisa. vefxistyaosniT ki vefxvis tyavis<br />
simbolika principulad gansxvavebuli mniSvnelobis mqonea. mSvenieri vefxvis<br />
saxe tariels agonebda nestans (`rome vefxi Svenieri saxed misad damisaxavs, amad miyvars<br />
tyavi misi, kabad Cemad mominaxavs~), vefxvis tyavis samosiT tarieli TiTqo xorcielad<br />
ukavSirdeboda nestans, xolo sulierad xom misgan mudmiv ganuyreli iyo.<br />
ros<strong>tomi</strong> da avTandili sagmiro-safalavno moRvaweobisas saSualebad iyenebdnen xerxs.<br />
rostomma vaWris tansacmeli gadaicva da ucxoel sovdagrad SeniRbuli ewvia<br />
Turamis qveyanas, rom gamoexsna tyveobaSi myofi beJani. avTandili jer iyo da va-<br />
WarTuxucesis rolSi moevlina gulanSaros, vaWrulad gadacmuli apirebda qajeTis<br />
cixeSi Separvas nestanis gasaTavisufleblad. unda SevniSnoT, rom vaWrad gadacmis<br />
motivi moaruli motivia, romelic farTod aris gavrcelebuli msoflio literaturaSi.<br />
misi erTi varianti cnobilia `balavris sibrZniT~, romelic qarTulad Camoyalibda<br />
ara ugvianes me-9-10 saukuneebisa (vaWrad gadacmulma balavarma moaxerxa iodasafis<br />
sasaxleSi SeRweva da ufliswulTan ganmartoeba qristianuli moZRvrebis<br />
saqadageblad). vefxistyaosnisagan gansxvavebiT `Sahname~ aris uaRresad zRaprulfantastikuri<br />
xasiaTis nawarmoebi, sadac did rols asruleben avi sulebi da jadosnuri<br />
Zalebi. amisda miuxedavad, iranul eposSic garkveulad ganviTarebulia ise-<br />
Ti ideebi, romlebic niSandoblivia vefxistyaosnisaTvis (vaJkacobis idealizacia,<br />
qveynis gaerTianebisa da patronebisadmi – mefeebisadmi – morCilebis qadageba, sam-<br />
Soblos siyvaruli da mtrebis winaaRmdeg daundobeli brZolis saWiroeba, keTili<br />
da boroti Zalebis brZola da a. S.). oRond es motivebi sxvadasxvagvarad da sxvadasxva<br />
siuJetur-Sinaarsobriv masalazea gaSlili Sahnamesa da vefxistyaosanSi. sanimu-<br />
Sod SeiZleba SevCerdeT keTilisa da boroti Zalebis brZolis ideaze. es idea asaxuli<br />
aqvs Zveli da axali drois ara erT gamoCenil msoflio mwerals rogorc aRmosavleTSi,<br />
ise dasavleTSi. vefxistyaosnis mixedviT keTili Zalebis daucxromeli<br />
brZolis Sedegad qajeTis cixeSi (borotebis samyaroSi) gamomwyvdeuli nestani (sikeTis<br />
simbolo) ganTavisuflda, `borotsa sZlia keTilman, arseba misi grZelia~.<br />
rusTveli aviTarebs borotze keTilis gamarjvebis optimistur Tvalsazriss. `SahnameSi~<br />
(`Sahnames~ pirvel nawilSi) borot Zalas arsebiTad asaxierebs Turamis mxare,<br />
keTils – irani. uTavbolo omebi mimdinareobs sisxlisZiebisa da SurisZiebis niadagze.<br />
ufliswulma Turma veragulad mokla Tavisi umcrosi Zma, keTili da saTno ireji.<br />
amis gamo iranelebma Suri iZies (sisxli iZies) Turanelebze. erTxans mSvidoba<br />
damyarda. magram Turanelma afrasiobma kvlav muxanaTurad daRvara keTilSobili<br />
iraneli ufliswulis siaoSis marTali sisxli. axali, xangrZlivi brZolebis lozungad<br />
iqca SurisZieba siaoSisaTvis. `Sahnames~ bolo nawilSi moTxrobilia ahrimanis<br />
(boroti RmerTis) saSineli naSieris muslimani dampyroblebis ZalmomreobiTi<br />
batonobis damyareba iranis qveyanaSi. firdousi imiT amTavrebs Tavis uzarmazar poemas,<br />
rom gamarjveba rCeba borot Zalebs (borot dampyroblebs). es pesimisturi idea<br />
mkafiod gamosWvivis `Sahnamedan~. SurisZiebis motivi Tavidan bolomde gasdevs firdousis<br />
poemas, am poemis siuJetis magistralur xazs. rusTvelisaTvis ucxoa Suris-<br />
Ziebis (sisxlisZiebis) motivi, am motivs aviTareben mxolod vefxistyaosnis interpolatorebi<br />
da gamgrZeleblebi.<br />
264
SoTa rusTvelis winamorbedni da Tanamedroveni qarTulsa da<br />
msoflioli teraturaSi<br />
SoTa rusTvels TanamoZmeni hyavda dasavleT samyaroSic. SeumCneveli ar darCenila<br />
`vefxistyaosnis~ zogi motivis msgavseba Sua saukuneebis evropul literaturaSi.<br />
amis Taobaze seriozulad werda artur zutneri 1884 wels gamoqveynebul narkvev-<br />
Si. Tavis mxriT, n. mari erTgvari gakvirvebiT SeniSnavda Tavis ganTqmul rusTvelologiur<br />
gamokvlevaSi (`Култь женщины и рыцарство в поэме~), `Любопытно именно то, что сродные,<br />
иногда до тождества схожие черты наблюдаются в литературах стран, не имевших, казалось бы,<br />
возможности взаимно общаться~.<br />
amJamad sakmarisad aris dagrovili iseTi specialuri literatura, romelic miznad<br />
isaxavs gaarkvios vefxistyaosnis mimarTeba rogorc aRmosavluri, ise dasavluri<br />
msoflios mwerlobisadmi. SesaZlebeli xdeba erTgvari daskvnebis gakeTebac.<br />
vefxistyaosani rom konkretul niadagze SevupirispiroT msoflio literaturis nimuSebs,<br />
uwinares yovlisa, mxedvelobaSi unda miviRoT misi asaki (warmoSobis dro),<br />
Tematikur-Janrobrivi da Sinaarsobriv-ideuri xasiaTi, agreTve Sesaferisi istoriul-kulturuli<br />
da istoriul-socialuri garemo. amdenad, Cveni yuradRebis sagani<br />
unda gaxdes dasavleT evropis literaturidan sagmiro-saraindo poezia (`simRera<br />
rolandze~, `simRera sidze~, `simRera nibelungebze~) da saraindo romanebi e. w. mrgvali<br />
magidisa (sanimuSod, `parsevali~ an `parcifali~, `lanseloti anu urmis raindi~).<br />
gansakuTrebul interess iwvevs `wigni tristanisa da izoldasi~. rusuli literaturis<br />
istoriidan `vefxistyaosnis~ moasakea `ambavi igoris laSqrobisa~.<br />
SepirispirebisaTvis, rasakvirvelia, met safuZvels iZleva aRmosavleTis literaturuli<br />
samyaro. dasavleT evropis literaturul cxovrebasTan me-11-12 saukuneebSi<br />
Cvens qveyanas uSualo kavSiri ar hqonia, magram, rogorc viciT, mainc SeiniSneba rigi<br />
saerTo movlena. amis cxadsayoflad da garkveuli daskvnebis gamosatanad Zalian<br />
mokled gavarCevT ramdenime sanimuSo Sesaferis poetur Zegls.<br />
parcifali<br />
poema iwyeba parcifalis mamis gaxmuretis Tavgadasavlis aRweriT. gaxmureti iyo<br />
anJus mflobelis Svili, SesaniSnavi raindi, saraindo-savaJkaco qmedobisaTvis igi<br />
gaemgzavra baRdadSi, eaxla iqaur mflobels baruxs, sarwmunoebiT mahmadians. Sveloda<br />
omebSi. baRdadidan gaxmureti gadavida mavrebis qveyanaSi, daexmara dedofal<br />
belakanes (Konigin Belakane), coladac SeirTo. orsuli dedofali miatova (misi `urwmunoeba~<br />
moimizeza) da espaneTSi gardaixvewa. iq mefobda dedofali herceloidi<br />
(herceloide). bevri sagmiro saqme Seasrula. moipova dedofal herceloidis xeli.<br />
qorwilis Semdeg did dros ar gaevlo, rom baruxisagan mociquli mouvida, sTxovda<br />
daxmarebas. dauyovnebliv gaeSura. male daiRupa omSi. damwuxrebul herceloides sanugeSod<br />
mieca vaJiSvili – momavali didebuli raindi parcifali. SvilisaTvis rom<br />
raindobasTan dakavSirebuli xifaTi aecilebina, dedofali tyeSi dasaxlda, ymawvilTan<br />
akrZaluli iyo raindis xseneba. erTxel is SemTxveviT mainc waawyda moxetiale<br />
raindebs, Zalze moewona. imaTgan gaigo, rom saraindo zneobaSi daxelovneba SeiZleboda<br />
mefe arturis karze. dedis Zlieri winaaRmdegobis miuxedavad, gaiWra, ewvia<br />
arturs, Wabuki parcifali sasacilo iyo axirebuli CacmulobiT (dedam gangeb<br />
morTo ase), mouxeSaobiTa da gulubryvilo qceviT, magram yuradRebas ipyrobda momxiblavi<br />
garegnobiT. keTilSobileba etyoboda da didi ZalRonis patroni Canda. arturis<br />
karze igi gawafes. parcifali Seudga saraindo saxelis mosapoveblad saWiro<br />
mgzavrobas. saraindo saqmeebs asrulebda `mandilosnis samsaxuris~ wesiT. parcifalma<br />
mtrebisagan ixsna mSvenieri kondviramuris (Kondwiramur) qveyana, TviTon kondviramuri<br />
colad SeirTo. raindi ocnebobda gralis mopovebaze. SedarebiT advilad<br />
moxvda kidevac gralis sasaxleSi. Zlier ganaTebulsa da saucxood morTul darbazSi<br />
aRmoCnda. Semoiyvanes sasaxlis patroni anfortasi, romelic mZime avadmyofo-<br />
265
isagan itanjeboda. sneulma maspinZelma stumari mainc moridebiT moikiTxa. erTba-<br />
Sad gaisma Semzaravi kvnesis xma. sarangma Semoitana Subi, imis wveridan mowveTda sisxli.<br />
Seiqmna xmauri, CoCqoli, qviTini. amoatares sakvirvelebaTa-sakvirveleba – grali.<br />
daasvenes avadmyofis win. parcifali gaocebuli Sehyurebda yovelives, ena ar<br />
dauZravs, dumda (arturis karze misma gamwafvelma keTilma gurnemancma aswavla laparakis<br />
morideba). Turme avadmyofs rom Sesityveboda da misi sneulebis Taobaze sityva<br />
Camoegdo, ubedurs samudamod ixsnida gansacdelisagan, aafortasi ganikurneboda.<br />
parcifals mosasveneblad miuCines calke darbazi. SfoTiani Rame gaatara. diliT<br />
sawolidan rom adga, veravin ipova, irgvliv sicariele sufevda. danaRvlianebuli<br />
ganSorda sasaxles, male darwmunda SecdomaSi, magram sinanuli gvianRa iyo. Semdeg<br />
parcifalma bevri samamaco saqme Caidina, sworupovari falavani-raindis saxeli<br />
moipova, magram gralze ocnebas ver eleoda. parcifals, sxvaTa Soris, Serkineba mouxda<br />
Tavis `warmarT~ naxevarZmasTan, bumberaz feirafisTan, romelic qristianul<br />
rjulze moaqcia da monaTla. zneobriv-sarwmunoebrivad imdenad gafaqizda da amaRlda<br />
parcifali, rom mas RvTaebrivi ganCinebis wyalobiT sabolood ergo grali. gaxelmwifda.<br />
gralis sasaxlis patroni gaxda. gankurna anfortasi. ukanaskneli ise<br />
damSvenda, rom parcifalis silamazec ki daCrdila, daemsgavsa daviT winaswarmetyvelis<br />
silamaziT ganTqmul Svil abesaloms. anfortasma gadawyvita cxovrebis dar-<br />
Cenili dReni sulieri cxovrebisa da gralis samsaxurisaTvis Seewira. parcifals<br />
kondviramurisagan hyavda ori vaJi (tyupebi). erTma maTganma, loengrinma, saamqveyno<br />
cxovrebas zurgi Seaqcia. mamam mas daumkvidra gralis sasaxle.<br />
moyvanili mokle Sinaarsidanac sakmirisi sicxadiT Cans `parcifalis~ saerTo<br />
xasiaTi. poemis mixedviT, gmirebs amoZravebT an rainduli saxelis moxveWis TviTmiznuri<br />
misawrafebani, anda sarwmunoebriv-mistikuri midrekilebani, poemis mTavari<br />
gmiris, parcifalisaTvis ucnobia namdvili samijnuro Tavgadasavali, bunebrivad aR-<br />
Zruli samijnuro gancdebi, grZnobaTa Widili, sulieri konfliqtebi, dramatizmi.<br />
parcifalisa da kondviramuris saxeebis gamosakveTad volfram eSenbaxeli ver iyenebs<br />
personaJTa fsiqologiuri daxasiaTebis xerxebs. `gamijnureba~ da colis Ser-<br />
Tva, Cveulebriv, SemTxveviTs garemoebas ukavSirdeba. rogorc wesi, colis moyvanis<br />
uflebas raindi imsaxurebs Tavisi vaJkacuri saqmianobiT (am mxriT, `parcifali~<br />
erTgvarad emsgavseba `amirandarejanians~).<br />
marTalia, `parcifali~ kompoziciurad rTuli, rTul-planiani nawarmoebia. mTavar<br />
siuJetur ambavs (parcifalis Tavgadasavals) enaskveba rigi Senakadi ambavi. maT<br />
Soris gamoirCeva gavanis vrceli saraindo-samijnuro epizodi. gavanis ambavi parcifalis<br />
ambis sapirispirod aris mofiqrebuli. ramdenadme miamitsa da mouqnels, magram<br />
znefaqizsa da Rrmad morwmune parcifals garkveulad upirispirdeba galanturi,<br />
oRond msubuqi yofaqcevis gavani. gavanma didad gaiTqva saxeli saraindo moRvaweobis<br />
asparezze, bevr saxifaTo SerkinebaSi gaimarjva, bevri kekluci mandilosnis<br />
guli moigo, magram gralis mopovebis pativi ver daimsaxura. amisaTvis mas ar hyofnida<br />
sarwmunoebrivi grZnobis siRrme da zneobrivi sisrule.<br />
did yuradRebas iqcevs sigunes (Sigune) ambavi. sigune iyo parcifalis axlo naTesavi<br />
qali, romelic msxverplad Seewira udrood daRupuli misi raindi satrfos<br />
gamoglovebas. mWmunvare sigune asaxierebs Rrmad mgrZnobiare, nazs da erTgul, magram<br />
ramdenadme usicocxlosa da TiTqo ara miwieri vnebaTaRelvisaTvis Seqmnil Seyvarebul<br />
qals. sigunes ambavs aRbeWdili aqvs mistikuri ieri.<br />
eSenbaxelis msoflmxedvelobas Zlier zRudavs qriatianul-sarwmunoebrivi aRmsarebloba.<br />
uaRresobamdis zRaprul-fantastikuria da mistikuri gralis sasaxlis<br />
mTeli istoria. jadosnuri gralis, viTomda saqristiano am reliqviis Ziebas ewireba<br />
parcifalis umTavresi safalavno-saraindo moRvaweoba. parcifali samisionero<br />
saqmianobasac eweoda. man daamarcxa da qristianul rjulze moaqcia, monaTla, misi<br />
`warmarTi~ (mahmadiani) naxevarZma feirafisi. sagulismoa, rom parcifalis mamam Ti-<br />
Tqo sarwmunoebrivi sxvaobis gamo miatova Tavisi pirveli coli, Tumca `warmarTi~<br />
266
meuRle mzad iyo mieRo qmris rjuli. materialuri cxovrebis uaryofa, asketikuri<br />
gandegiloba da saqristiano cru-reliqviis samsaxuri poema `parcifaliT~ miCneulia<br />
saidealo-samadlo saqmed.<br />
lanseloti<br />
tipiuri satrfialo-saraindo romania kretien de truas (me-12 saukunis meore naxevari)<br />
`lanseloti anu urmis raindi~ (Tavisi Txzuleba kretiens darCa daumTavrebeli.<br />
igi sxvam daasrula). ganTqmuli saqveyno raindi lanseloti gaumijnurda mefe<br />
arturis mSvenier meuRles ganievras (Ganievre).<br />
kopwia da grZnobieri dedofali jer qmris Zmiswuls yvarobda, Semdeg lanselots<br />
miuZRvna Tavisi guli. lanselotma Tavisi uwindeli satrfo, axalgazrda qvrivi,<br />
miatova da dedoflis Tayvanismcemeli gaxda. tyeSi moseirne dedofali gaitaca masze<br />
Seyvarebulma mTavris Svilma meleaganma (Meleagans). lanseloti daedevna gamtacebels.<br />
igi iZulebuli Seiqna emgzavra qondriskacis urmiT (rac raindis Rirsebas<br />
amcirebda). lanselotma daamarcxa (da sabolood mokla kidevac) Tavisi moqiSpe,<br />
dedofali daisakuTra da misi siaxloviT datkba, Tumca bevri dabrkolebis gadalaxva<br />
dasWirda, karga xans patimrad iyo meleaganis mamulSi. sapyrobilidan gamoapara<br />
meleaganis dam.<br />
poemis finali mainc sarwmunoebriv-mistikuria. aqac scenaze gamodis graali (igive<br />
graali)...…kretein de truas mier asaxuli siyvaruli kurtuaziulia, maneruli,<br />
sxvadasxva pirobiTobiT SezRuduli da gansazRvruli. es siyvaruli ver daiqadnis<br />
zneobrivi cxovrebis damamSvenebeli da gamafaqizebeli TvisebebiT: dedofali ganievra<br />
Wirveuli da pranWia, mokekluce mandilosania, pativmoyvare da uflebamoyvare,<br />
romlisTvisac ucxoa qaluri kdemamosileba da mokrZaleba. igi ar Takilobda pirfer<br />
Tayvanismcemlebs, Tumca sruli TanagrZnoba lanselots gauwia. magram satrfos<br />
erTgulebaSi rom darwmunebuliyo da raindis monuri morCileba daedasturebina,<br />
igi zogjer sasacilo (da samarcxvino) mdgomareobaSi ayenebda Tavis rCeuls, lanselotic<br />
iZulebuli xdeboda udrtvinvelad da warbSeuxrelad Seesrulebina Wirveuli<br />
dedoflis axirebani. lanseloti yurmoWrili mona-msaxuri iyo Tavisi haerovani<br />
qalbatonisa.<br />
Tavisi mxriT, lanselotma advilad daTmo erTguli satrfo, rodesac dedoflis<br />
mijnuri gaxda. koxta dedoflis mijnuroba, ra Tqma unda, sapatio iyo da Tavmosawoni<br />
raindisaTvis. tipiuria, rom raindi gaumijnurda qmrian mandilosans (adrec<br />
igi qvriv qals hyvarobda).<br />
`mrgvali magidis~ meufe arturi poemiT asaxierebs unebisyofo, uTavmoyvareo, gulubryvilo<br />
kacs, romelic asrulebs gawbilebuli, rqosani meuRlis sasacilo rols.<br />
arturi dedofalma jer qmris Zmiswulze gacvala, Semdeg lanselotze. brmad<br />
da avadmyofurad Seyvarebulma qmarma yvelaferi apatia Tavis orgul cols.<br />
rusTvelisa da kretien de truas warmosaxul mijnurobas `Sua uzis didi zRvari~.<br />
uazro iqneboda mijnurobis am ori saxeobis Sesapirispireblad sityvis gagrZeleba.<br />
vityviT mxolod, rom _ rogorc ukve SevniSneT _ verc `lanseloti~ acda graalis<br />
mistikuri ambis zemoqmedebas. albaT es (Tu sxva) garemoeba aqvs mxedvelobaSi<br />
safrangeTis Tanamedrove gamoCenil mweral lui aragons, rodesac ambobs: `vefxistyaosani<br />
Sua saukuneebis yvelaze SesaniSnavi qmnilebaa. dasavleT evropis imave epoqis<br />
didi poemebisagan gansxvavebiT, igi Tavisufalia yovelgvari mistikisagan da, aRorZinebis<br />
epoqis qmnilebaTa msgavsad, qristianul moZRvrebaze maRla dgas... saqarTvelom<br />
warmoSva Tavisi dante, maSin roca Cven kretien de truamde Zlivs mivaRwieT~.<br />
tristan da izolda (izolde)<br />
mRelvare da daucxromeli, oRond tragikuli siyvarulis warmtaci ambavi moTxrobilia<br />
`tristanisa da izoldas wignSi~.Ees romani arsebiTad warmoadgens dasavleT<br />
evropis garkveul socialur sinamdvilesTan Sexamebuli `visramianis~ qristia-<br />
267
nizebul redaqcias. aq TiTqmis mTlianad aris daculi `visramianis~ siuJeturi sqema,<br />
oRond gansxvavebulia finali. Tumca raminis msgavsad tristanmac droebiT TiTqos<br />
daiviwya Tavisi trfobis sagani da coli SeirTo (qristianuli wesiT jvari daiwera<br />
TeTrxelebian izoldaze, Tumca meuRleoba ar gauwevia), magram Zveli siyvarulis<br />
grZnoba mas odnavac ar ganelebia gulSi da wuTisofels gamoesalma rogorc<br />
am siyvarulis erTguli msaxuri. tristanTan erTad suli ganuteva izoldamac. `visramianis~<br />
Seyvarebulebi (visi da ramini) bolos da bolos SeuRldnen da bednierad<br />
daasrules amqveyniuri cxovreba. `tristan da izoldaSi~ siyvaruli ufro gafaqizebulia,<br />
haerovnebis SaravandediT aris mosili da moklebulia `visramianisTvis~<br />
damaxasiaTebel SiSvel erotiulobas. tristani, nawilobriv izoldac, mefe markTan<br />
urTierTobaSi iCenen did mokrZalebas, pativiscemiT epyrobian keTilsa da sulgrZel<br />
mefes. amiT isini ar hgvanan raminsa da viss. saerTod, `tristan da izoldas~<br />
dadebiT personaJTa wre darbaisluri da keTilSobiluria. rogorc vTqviT, romans<br />
SerTvia qristianul-keTilSobiluri motivebi. aqa-iq SeiniSneba Suasaukuneobrivi<br />
crumorwmuneobis elementebic (magaliTad, gankiTxva gaxurebuli SanTiT).<br />
rogorc `tristan da izoldas~, ise `visramianis~ siyvaruli, sazogadoebrivi zneobis<br />
TvalsazrisiT, SeuZlebelia ar yofiliyo sacilobeli, tristani da ramini namdvilad<br />
mainc Ralatobdnen maT moyvarulsa da keTilismyofel maxlobel naTesavebs<br />
(tristani biZas, ramini Zmas) da imaT colebTan iWerdnen intimur kavSirs. TavianTi<br />
mxriT, qmrebis aSkarad moRalatis rolSi gamodian maTi colebi (izolda da visi),<br />
sagulisxmoa, rom arc izoldas da arc viss arasodes ugrZvniaT sindisis gulwrfeli<br />
qenjna. nazi izolda guldamSvidebiT asrulebda ori qmris meuRlis movaleobas<br />
(`visramianiT~ visma ZiZis daxmarebiT TilismiT Sekra kanonieri qmris mamakacoba).<br />
zneobrivad aseTi saTakilo siyvaruli imiT aris gamarTlebuli, rom tristanma<br />
da izoldam viTomc sabediswero siyvarulis samsala Sesves, ris gamoc maT neba<br />
aRekveTaT, isini uZlurni aRmoCndnen winaaRmdegoba gaewiaT bedis ganaCenisaTvis.<br />
`visramianis~ gmirebis siyvarulic TiTqo RvTis ganCinebiT Caisaxa. man gansazRvra<br />
visisa da raminis daucxromeli siyvarulis Zala. orive romaniT (ufro xazgasmulad<br />
`visramianiT~) qalwulebi miaTxoves maTi asakisaTvis Seuferebel moxucebs,<br />
qalwulebis guli ki bunebrivad miizides axalgazrda mSvenierma Wabukebma. sxvadasxva<br />
motivebis momizezebiT, avtorebi cdiloben mkiTxveli sazogadoebis winaSe gaamarTlon<br />
siyvarulis snebiT Sepyrobili maTi ubeduri gmirebi. magram mijnurebis<br />
saqcielis aseTi Tavgamodebuli dacvis saWiroeba poetebis mxriT, ukve imaze miuTi-<br />
Tebs, rom TviTon es saqcieli marTlac saCoTiro unda yofiliyo sazogadoebrivi<br />
zneobis TvalsazrisiT.<br />
k. balmontis moazrebiT `tristan da izolda~ erTaderTi Txzulebaa evropul<br />
literaturaSi, romelsac SeiZleba SeuerTdes `qarTveli mgosnis Seudarebeli poema~.<br />
marTlac-da namdvili adamianuri siyvarulis stiqia araCveulebrivi ZaliTaa<br />
asaxuli bretonul moTxrobaSi. oRond, `tristan da izoldas~ Zlieri siyvaruli<br />
Sorsaa ufaqizesi siyvarulis im amamaRlebeli grZnobisagan, rasac rusTvelma um-<br />
Rera. meorec: tristanisa da izoldas siyvaruli jadosnuri garemoebiT gaikvanZa<br />
(rogorc viciT, tristanma da izoldam SemTxveviT siyvarulis samsala Sesves). amitomac,<br />
`tristan da izoldas~ personaJebis moqmedebas gansazRvravda bedisweris brma<br />
kanoni da ara maTi piraduli neba-survili. tarielisa da nestanis siyvaruli ki bunebriv<br />
pirobebSi Caisaxa da bunebriv niadagze aRmocenda. vefxistyaosnis gmirebis<br />
moqmedebas arc RvTaebrivi Zala warmarTavs da arc bedisweris ganCineba. vefxistyaosnis<br />
personaJebis pirovnuli Tavisufleba maT siyvaruls aZlevs renesansul xasiaTs.<br />
tristanisa da izoldas mijnuroba garegnulad mainc, ramdenadme Selamazebuli<br />
formis miuxedavad, arsebiTad ar gansxvavdeba `visramianiT~ asaxuli mijnurobisagan.<br />
`visramianisa~ da `vefxistyaosnis~ mijnuroba Cven ukve SevupirispireT erTmaneTs da<br />
aq aRar gavimeorebT.<br />
268
nibelungebi<br />
`nibelungebis~ CvenTvis saintereso redaqcia (Tqmuleba an simRera nibelungebze)<br />
literaturulad Camoyalibda me-13 saukunis dasawyisSi. es redaqcia mniSvnelovnad<br />
uaxlovdeba kurtuaziuli romanis tips, Tumca mas sakmaod aqvs SenarCunebuli ufro<br />
adreuli periodis feodaluri eposis xasiaTi. `nibelungebSi~ mTavari yuradReba eqceva<br />
saraindo-sabrZolosa da saraindo-sapatronymo urTierTobis ambebs. am Txzulebis<br />
siuJetur RerZs namdvilad Seadgens veragulad mokluli zigfridis qvrivis,<br />
mSvenieri krimhildes saSineli SurisZieba sayvareli qmris sisxlis sazRvevad. krimhildesadmi<br />
SuriT gamsWvalulma brunhildem (krimhildes rZalma, krimhildes Zmis<br />
mefe gunteris meuRlem) mamac rainds hagens moRalaturad moakvlevina keTilzniani<br />
raindi zigfridi (zigfridis mkvlelobaSi wili edo mefe gunters, agreTve imis<br />
bevr moymes). unugeSo krimhilde erTxans gulSi iklavda boRmas da SurisZiebisaTvis<br />
emzadeboda. swored am mizeziT daTanxmda igi miTxoveboda mefe etcels (atilas).<br />
krimhilde fiqrobda: `egeb Zvirfas qmris mkvlelebs me mivuzRo magierio~ (1259, 7-8).<br />
krimhildem TavisTan miipatiJa Zmebi da maTi raindebi, magram keTili stumrobis nacvlad<br />
mouwyo umagaliTo xocva-Jleta. SurisZiebis grZnobiT gabruebulma dedofalma<br />
moRalate hagens piradad gauCexa Tavi zigfridis xmliT. etcelis erTma raind-<br />
Taganma veRar Seikava Tavi da dedofalsac gaugmira guli.<br />
siyvaruli Zalian mkrTalad aris asaxuli `nibelungebSi~. siyvarulis grZnobis<br />
analizs am poemis ucnobi avtori ar mimarTavs, samagierod, is gatacebiT umReris<br />
meuRleobrivi erTgulebis gamovlinebas da meuRleobrivi bednierebis idilias. oRond<br />
mosiyvarule meuRle-qalis gaborotebul SurisZiebas sazRvari ara aqvs. Suris-<br />
Ziebis cecxliT agznebulma krimhildem wonsaworoba dahkarga, winaswar mofiqrebuli<br />
jojoxeTuri gegmiT man imsxverpla didZali udanaSaulo piri. poemis mixedviT,<br />
SurisZieba miCneulia iseT yovlismomcvel brma stiqiur grZnobad, romelic SeiZleba<br />
gadaizardos umagaliTo danaSaulebriv saqmianobaSi. krimhildes sikvdili raindis<br />
xeliT msjavria im SemaZrwunebeli moqmedebisaTvis, rac saerTod keTilma da<br />
znefaqizma qalma Caidina SurisZiebiT Smagobis viTarebaSi.<br />
Tu `nibelungebis~ centralur gmir qals krimhildes SurisZiebis grZnoba amoZravebda<br />
(SurisZiebis gamo man daiviwya stumarTmoyvareoba, movaleoba ojaxis, na-<br />
Tesavebisa da saxelmwifos winaSe; krimhildem sakuTari Svilic ki ar daindo, rom<br />
ganexorcielebina Tavisi saSurisZiebo ganzraxvani), `vefxistyaosnis~ centralur<br />
gmir qals – nestans, asuldgmulebda amaRlebuli siyvaruli, didi adamianuri sulgrZeloba<br />
da samSoblo qveynisadmi movaleobis moqalaqeobrivi Segneba. SurisZiebiT<br />
mTvral krimhildes sisxli wyuroda, igi araviTar msxverpls ar erideboda. nestani<br />
ki, rodesac iZulebuli gaxda tarielisaTvis erCia xvarazmSahis Zmis mokvla, sagangebod<br />
afrTxilebda mas (542, 2-3):<br />
didsa sisxlsa ver Segaqmnev, ver viqmnebi Sua kedlad;<br />
ra movides, siZe mokal, misTa spaTa auwyvedlad.<br />
simRera rolandze<br />
gmirobisa da samSoblos siyvarulis warmtaci himnia franguli sagmiro-saraindo<br />
poema `simRera rolandze~, romelic SeuTxzavs me-11 saukunis gasulis ucnob truvers.<br />
ukve SeniSnulia, rom am poemis personaJebis, rolandis da olivies megobroba<br />
ramdenadme mogvagonebs rusTvelis tarielisa da avTandilis megobrobas, Tumca `vefxistyaosnis~<br />
gmirTa Zmoba-megobroba gansxvavebulma garemoebam Seapiroba da mas sxvagvari<br />
xasiaTi da mimarTuleba mieca. mainc, vaJkacuri pirdapirobiT, SemmarTeblobi-<br />
Ta da erTgvari ganusjelobiT mamaci rolandi hgavs tariels, xolo TavdaWerilobiT,<br />
ganmsjelobiTa da SemagoneblobiTi tendenciebiT olivie ufro avTandiliseburi<br />
xasiaTis Tvisebebs gamoxatavs. bevr rameSi hgvanan erTmaneTs mefe karlosi da mefe<br />
rostevani. `vefxistyaosansa~ da simReras rolandze erTmaneTTan aaxloebs savaJ-<br />
269
kaco-sagmiro da sapatronymo idealebi, amasTan samSoblo qveynis siyvarulis mxurvale<br />
grZnoba. `vefxistyaosnis~ ganTqmul aforizms `sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili<br />
saxelovani~ Soridan exmaureba `rolandis~ aforizmi: `magram brZolaSi sikvdili<br />
sjobs, vidre Sercxvena~.<br />
`vefxistyaosnisagan~ gansxvavebiT, franguli poemis niSandobliv Tvisebas Seadgens<br />
saqristiano-sarwmunoebrivi motivis didi xvedriTi wona. sarwmunoebrivi momenti<br />
Zlier etyoba `rolandze simReris~ mTel Sinaarssa da ideur-SemecnebiTs mxares.<br />
rolandi da olivie iRupebian samSoblo qveynisa da qristianobis samsaxuris dros<br />
muslimanuri mtrebis winaaRmdeg brZolaSi.<br />
frangi truverisaTvis ucxo Cans samijnuro ganwyobilebani. aseT ganwyobilebebs<br />
adgili ver upovnia `rolandis simReraSi~. rolandis sacoles qalwul aldas saxe<br />
Zalian mkrTalad TinaTinobs poemaSi. momakvdav rolands cxadliv agondeba mis mier<br />
dapyrobili qveynebi, misi Zvirfasi samSoblo safrangeTi, sayvareli aRmzrdeli da<br />
patroni, naTesavebi... aldas Sesaxeb ki sruli dumilia.<br />
Tu `rolandis~ mixedviT, vaJkacobis stimulad xdeba samSoblos siyvaruli da<br />
sarwmunoebrivi gzneba, vefxistyaosnis mixedviT, raindebis gmirul saqmianobas fr-<br />
Tebs asxams samSoblos siyvarulsa da sazogadoebriv movaleobaTa SegnebasTan er-<br />
Tad maRalzneobrivi samijnuro grZnoba. vefxistyaosnis qal-personaJebTan SedarebiT,<br />
ra Tqma unda, sruliad usicocxloa da usaxuria qalwuli alda.<br />
simRera sidze<br />
simRera sidze espanuri nacionaluri eposis SesaniSnavi Zeglia, romelic literaturulad<br />
Camoyalibda 1140 – 1150 wlebs Sua. aq asaxulia espaneTis me-11 saukunis<br />
meore naxevris namdvili istoriuli ambebi. TviTon sidi istoriuli piria, mas erqva<br />
rodrigo dias (sidi zedwodebaa, warmodgeba seid-isagan), unda dabadebuliyo daaxloebiT<br />
1040 wels, gardacvlila me-11 saukunis miwurulSi, 1099 wels. Tumca `simReraSi~<br />
sidi idealizebulia, magram igi mainc Zalian hgavs Tavis istoriul prototips.<br />
saerTod, simRera sidze `Более точна в конкретно-историческом отношении, чем какойлибо<br />
иной из известных нам образцов западноевропейского эпоса~.<br />
realisturi elferi aRbeWdili aqvs poemis yvela epizods. rogorc istoriuli<br />
piri da rogorc `simReris~ personaJi, sidi monawileobda espaneTis mefe-mTavarTa<br />
mraval saSinao omSi, gansakuTrebiT gaiTqva man saxeli muslimanebis winaaRmdeg<br />
warmoebuli gmiruli brZolebiT. sidi iyo espaneTis didi erovnuli gmiri, samSoblo-qveynis<br />
damoukideblobisa da TviTmyofobisaTvis Tavganwiruli mebrZoli Sinaur<br />
da gareSe mtrebTan. heroika da patriotuli suliskveTeba msWvalavs `simReras<br />
sidze~. poemisaTvis sagrZnobia antiarabuli, antimuslimanuri tendenciebi, magram<br />
mas eucxoeba fanatizmi da religiuri egzaltacia. `simReras~ amkobs sidis meuRlis<br />
dona ximenas mSvidi, ojaxisa da qmris moyvaruli da erTguli qalis momxiblavi saxe.<br />
poemisaTvis ucnobia mijnurobis niSanwyali.<br />
270
sityvis kona da saganTsamyaro<br />
271<br />
guram ramiSvili<br />
meCvidmete-meTvramete saukuneTa mijnaze Seiqmna sulxan-saba orbelianis `sibrZnesicruisa~,<br />
`swavlani~, `sityvis kona~ da es Rrma mizezebma ganapiroba _ qarTvelTa<br />
zneobrivad gadagvarebis safrTxe im xanaSi sruliad aSkara gaxda. erovnuli<br />
religia Seejaxa cxovrebis keTilad mowyobis maSindel biologiur instinqtebs da<br />
religiis Senobamac ryeva daiwyo.<br />
sulxan-saba orbelianma adreve Tavs idva didi misia: igi erovnuli TviTmyofadobis<br />
swored iseT saZirkvels miadga, romlis cxadyofac sruliad aucilebeli iyo<br />
Cveni xalxis TviTcnobierebis gansamtkiceblad da kulturis mkvidri Senobis asagebad<br />
axal, mZime viTarebaSi. es saZirkveli iyo dedaena, romlis SesaZleblobaTa gamosavlenadac<br />
daiwera `sityvis kona~. es samuSao swored xalxis cnobierebis enobrivi<br />
saTaveebis aRdgeniT unda dawyebuliyo. sabam gagviRo da Tavadve SegviZRva kidec<br />
im saidumlo karSi, saidanac erTaderTi da uSecdomo misasvlelia dedaenisa<br />
da, aqedan gamomdinare, erovnuli fsiqikis siRrmeebisken. misi mizani, ra Tqma unda,<br />
isic iyo, rom srulad aRenusxa qarTuli enis sityvieri maragi. magram es leqsikoni,<br />
Tavisi ganxorcielebis wesiT, sxva, ufro Rrma amocanas wyvets, vidre martooden<br />
sityvaTa Sekrebaa.<br />
Cven gvaocebs sityvis ganmartebis is wesi, rac ase iSviaTia da rac Zalian Znelia<br />
meTodad Camoayalibos im mkvlevarma, vinc ara mxolod moklebulia dedaenobriv<br />
alRos, aramed, rac mTavaria, imis gagebas, rom ena ar aris mxolod raimes Setyobinebis<br />
martivi iaraRi (aseTi iaraRi cxovelebsac aqvT), aramed igi aris, upirveles<br />
yovlisa, saganTxedvis wesi. mogvianebiT ase ityvis erTi didi dasavleTeli moazrovne:<br />
`yoveli ena xalxis msoflxedvaao~. magram es ukve Tqva sabam ara aseTi Teoriuli<br />
gancxadebiT, aramed (rac ufro mniSvnelovania) Tavisi leqsikoniT, romelic<br />
aris saxelmZRvanelo wigni qarTveli kacis enobrivi saganTxedvisa. amis mZafri<br />
SegrZneba uTuod hqonda erT-erT mis Tanamedroves, roca uTqvams: `Tu visme gwadis<br />
es wigni, egre gmatsT, viTa rusTvelsa~. amas ver ityodnen, igi rom mxolod leqsikoni<br />
yofiliyo da sxva araferi (gavixsenoT, rom ufro meti raodenobis xelnaweri<br />
cali arsebobs `sityvis konisa~, vidre TviT `vefxistyaosni-sa~!).<br />
qarTul sityvas rom aseTi didi misia dahkisreboda _ yofiliyo enobrivi msoflxedvis<br />
maSenebeli _ mas unda ecocxla leqsikonSic. sxva SemTxvevaSi igi aseT Zalas<br />
kargavda. sabam SeZlo TiTqmis SeuZlebeli _ metyvelebisagan `amokveTilsa~ da<br />
wignSi `gadanergil~ sityvas cxovelmyofeloba SeunarCuna, SeunarCuna sicocxle imgvarad,<br />
rom, Tu saWiro gaxda, ukan, metyvelebaSi `gadanergvisas~ igi isev ixarebs.<br />
rogor aRwevs saba amas? iqneb im sagnis zedmiwevniTi aRweriT, romelsac saTanado<br />
sityva aRniSnavs? ara, sabas leqsikonSi didTagan didi umravlesoba sityvebisa<br />
sagans pirdapir arc mihyveba; magram swored saganTa samyaroSi sabaseburad ganmartebul<br />
sityvebze ukeTesi gzis gamkvlevi Zneli warmosadgenia.<br />
dedaenis sityva saganze marjved morgebis wesia, magram mTeli saidumloeba is<br />
aris, rom morgebis es wesi yovelTvis sagniT ki ar aris nakarnaxevi, aramed, uwinares<br />
yovlisa, dedaenis kanonebiT, enaSi mniSvnelobaTa Tavmoyris iseTi unikaluri wesebiT,<br />
rasac mxolod gamaxvilebuli dedaenobrivi alRoTi SeiZleba mivwvdeT. amaSi<br />
gasawvrTnelad da dasaxelovneblad bevr SemTxvevaSi isev sabas unda mivmarToT.<br />
saba enidan amosvliT gascqeris saganTa sinamdviles da amiT arRvevs adamianis im<br />
Cveulebriv pozicias, roca mxolod sagnis cxadi mocemulobidan amodian. marTlac,<br />
Tu enas garedan, saganTa samyarodan SemovxedavT, maSin igi arcTu ise mniSvnelovnad<br />
mogveCveneba; maSin sityvebic sxva araferi iqneba, Tu ara mza saxiT mocemul<br />
saganTa ubralo aRmniSvnelebi, maTi mxolod bgeriTi etiketebi. magram sakmarisia<br />
enis SigniT `SevixedoT~ ise, rogorc amas saba gvaswavlis da Semdgom aqedan `gamov-
xedoT~ samyaros, rom maSinve vigrZnobT: sityva mza sagnis martivi asli ki ar aris,<br />
aramed am sagnis Taviseburad xedvisa da mopovebis wesia. amis gaazreba ki mTlianad<br />
cvlis Cvens damokidebulebas enis mimarT: ukve mowiwebiTa da siyvaruliT vekidebiT<br />
im fenomens, romelsac `dedaenas~ veZaxiT _ Turme samyaro mis prizmaSi gadatexili<br />
da misiT moniSnuli gveZleva. sabam ganamtkica Cveni aseTi pozicia dedaenis mimarT.<br />
da mainc: rogor gamoiyureba `sityvis konidan~ saganTsamyaro? sagnebi, mogexsenebaT,<br />
is aris, rac TvaliT dasanaxia da yuriT gasagoni, rasac vexebiT, viynosavT,<br />
gemos gavusinjavT, mokled, rasac guliT vigrZnobT an gonebiT mivwvdebiT. Cveulebriv,<br />
iseTi STabeWdileba iqmneba, rom Tu gveqneba Tvali, yuri, guli da goneba,<br />
saganTan misasvleli yvela gzac da saSualebac xelT gvqonia. ar yofila Turme<br />
mTlad ese! am bolo xanebSi yuradReba miapyres im uxilav arxs, saidanac xdeba,<br />
agreTve, sagnis SemoRweva Cvens cnobierebaSi da razedac Turme damokidebuli<br />
yofila igive Cveni Tvalic, yuric, gulica da gonebac. es aris enis arxi, ufro<br />
sworad _ dedaenisa. am aRmoCenam gza gauxsna sxva mniSvnelovan Teoriul aRmoCenebs<br />
adamianis mier msoflSecnobis did sferoebSi. am Teoriul aRmoCenamde didi xniT<br />
adre sabam praqtikulad miakvlia amasve da Tu mis leqsikonSi SesagrZnobi sagani<br />
uSualod SeigrZnoba, dasanaxi sagani ase naTlad Cans, gonebiT sawvdomi ase kargad<br />
`naTdeba~, es swored imitom, rom man dedaenis faruli da uZlieresi zemoqmedebis<br />
velSi mogvaxvedra da amiT ufro mZafrad aRgvaqmevina saganTa samyaro.<br />
Tu sityvas sabas leqsikonSi amodena Zala aqvs, es swored enis mTlianobrivad<br />
wvdomis gamoa; aq sityva sxva sityvaTa raRac grovidan amokveTili usicocxlo er-<br />
Teuli ki ar aris, aramed sasicocxlo kavSirebidan iseTnairad aris amotanili, rom<br />
misi warmoTqma da ganmeoreba mTeli enis eqos gamoscems. amis SesaniSnavi dadasturebaa<br />
Tundac erTi aseTi magaliTi `sityvis konidan~:<br />
mzera _ mzeraca esreT ganiyofebian;<br />
xedva ars ra TvaliT keTilad xedvides;<br />
Cena ars ra akldes da mcired xedvides;<br />
mzera ars ra SoriT xedvides;<br />
Wvreta ars ra xangrZliT dakvirvebiT umzerdes rasme;<br />
cqera ars garCeviT xilvisTvis axlore dacqeriT Tvali daapyras.<br />
gamoWvreta _ sarkmliT ixedvis;<br />
gamoWyeta _ Tvalis Zlier gaxileba;<br />
aq aris gvarisa da saxis logikaSi cnobili damokidebuleba: erT-erTi maTgani<br />
magaliTad, `mzera~ pirobiTad aris aRebuli sayrden sityvad, magram igi ar aris<br />
gvareobiTi cneba da sxvebi ki _ misi qvesaxeobani. es sityvebi rom gangvemarta mxolod<br />
im zogadi mniSvnelobis mixedviT, rac maT aerTianebT, e. i. im mniSvnelobiT,<br />
riTac igi, `mzera~, gansxvavdeba, vTqvaT, `smenisgan~, qarTuli enis monawileobis<br />
veraviTar kvals ver aRmovaCendiT. es iqneboda universaluri enis pozicia. magram<br />
aseTi zogadi ena ar arsebobs; arseboben mxolod calkeuli enebi da maT Soris _<br />
qarTuli ena. am Svid sityvaSi, ise rogorc sxva amgvar sityvaTa jgufebSi, moCans<br />
qarTuli enobrivi msoflxedvis monakveTebi.<br />
sabas uTqvams, me qarTulisgan kide sxva ena ara vicodio. marTlac, iseTi codna,<br />
rogoric mas qarTuli enisa hqonda _ e. i. codna ara mxolod sityvebisa, aramed,<br />
rac mTavaria, sityvebSi moqceuli dedaenobrivi msoflgancdisa, Tanac wvdomis ase-<br />
Ti utyuari alRo _ kacs rom ori an meti enis mimarT hqondes, Znelad warmosadgenia.<br />
roca saba brZanebs _ sxva ena ara vicodio _ igi swored aseT codnas gulisxmobs<br />
da ara sxvagvars; amis mSvenieri sabuTia misive uzado `sityvis kona,~ romelic<br />
mTels gareenobriv samyaros moicavs qarTuli TvalTaxedviT.<br />
es aris qarTuli enis pozicia da ara sagnisa. zogierTi ityvis, enas ra pozicia<br />
unda hqondes, pozicia adamians aqvs, Tumca ise ki ara, rom TiTqos jer moeazrebinos<br />
igi da Semdeg gamoeTqvas. es mcdari azria! mxolod Tqmis aqtSi rodi monawileobs<br />
ena, mxolod aq ki ar iCens igi Tavs, aramed maSinac (da es aris mTavari!), roca me-<br />
272
tyveli saganTa aRqmis procesSia. `buCqi~, `kenWi~, `notio~, `zanti~ _ aq ukve aris<br />
enobrivad agebuli klasebi, romlebic gare samyarosTan enobrivi koleqtivis xangr-<br />
Zliv urTierTobaSi Camoyalibda istoriulad, romelTac TandaTanobiT viTvisebT<br />
bavSvobidan da met wil SemTxvevaSi enis am pozicias saganTa mimarT gaucnobiereblad<br />
mivyvebiT.<br />
amgvarad, sulxan-saba orbelianis `sityvis kona~ ara marto aRnusxavs da ganmartavs<br />
leqsikur erTeulebs, aramed migviTiTebs qarTulis enobriv poziciaze ama Tu<br />
im konkretul SemTxvevaSi, rac naTelyofs sityvebSi moqceuli dedaenobrivi msoflgancdis<br />
Taviseburebas.<br />
273
xibli arakad Tqmisa<br />
274<br />
vaxtang goguaZe<br />
movlenisadmi esTetikuri mimarTeba mimzidvelobas niSnavs da ara miZalebas. roca<br />
igav-arakis esTetikur bunebas vixilavT, ai, sworad am mimzidvel ZalTa idumalebas<br />
unda SevexoT. garda amisa, igavarakuli warmodgena, asaxvis amgvari forma<br />
Zalze RrmaSinaarsiani kuTxiT gaiazrebs sinamdviles.<br />
idumalebis wvdomis wyurviliT momarTulma adamianma odiTganve igrZno, rom samyaros<br />
WeSmariti saxe mxolod gamofenili niSnebiT, oden TvalnaTel suraTad ar<br />
aris mocemuli. amitomac ecada igi raRac sxva niSnebiT, simboloebiT amoexsna azri<br />
qveynierebisa...<br />
xibli sulxaniseuli qmnilebisa swored mis moqnil, sxart, sfinqsur orazrovnebaSia.<br />
TviT saTaurSive mogvca mweralma mxatvruli gamocana. gana SeiZleba WaobSi<br />
ankara wyals davewafoT? gana SeiZleba iseT ukeTur adamianur TvisebaSi, rogoricaa<br />
sicrue, raime sikeTe vipovoT da Tanac iseTi, rogoricaa sibrZne? es saTauric,<br />
SeiZleba iTqvas, usiuJeto igavia.<br />
sulxaniseuli `sicrue~ iseTsave siZneles gulisxmobs sibrZnis misaRebad, rogorsac<br />
rableseuli Zvali, saidanac ZaRlma tvini unda amoiRos.<br />
swored sfinqsuri orazrovnebis SesaniSnavi nimuSia patara ufliswulis sedraqiseuli<br />
dalocva, romelic, erTi SexedviT, amouxsnelad, pirdapiri saxiT, SesaZloa,<br />
Cvenc imgvarad mogveCvenos, rogoradac is ruqam gaigo:<br />
`_ mefeo, RmerTman gicocxlos da, bedniermca ars Ze Seni ese da kurTxeul amieriTgan<br />
ukunisamde, da mieces amas gulisxmieroba virisa, erTguloba ZaRlisa da Zali<br />
jinWvelisa~.<br />
es dalocva (rogorc Cveulebriv msmenels, mkiTxvels) ruqas wyevlad moeCveneba.<br />
ganmartebis Semdeg ki igi momxibvleli locva aRmoCndeba; ai, formisa da Sinaarsis<br />
kontrastulobis mxatvruli TamaSi, misi mimzidvelobis andamati.<br />
`sibrZne sicruisa~ Wkuis moqnilobis, Wkuis varjiSisa da paeqrobis momxibvlel<br />
suraTebs gvaZlevs. yvelaferi es mxatvrulad saintereso orazrovan gamocanebs emyareba.<br />
gavixsenoT aseTi epizodi: mefe finezs Tavisi pirmSo moenatra, karga xania<br />
ar minaxavs, `viTaris swavlis patronia, maCveneo~, _ sTxova leons. mefem oTxgzis<br />
gaugzavna sxvadasxva profesiis adamianebi mapatiJeblad ufliswuls: xelargnosani,<br />
darbazTuxucesi, mestumreTuxucesi, vaziri. bolos molare awvia, jumberic `...dajda<br />
spilosa zeda da movida. Camoxda spilodam, sartyeli Semoixsna, spilosa zeda daagdo<br />
da calis xeliT miwa aiRo da calis xeliT qva da mamas miarTva, Tayvani sca da<br />
xels akoca~.<br />
mefem saTiTaod hkiTxa mizezi, ratom gauwbila mociquloba yvelas, garda molarisa.<br />
jumberma sxartad auxsna mefes yoveli. molares ki imitom gamovyevio, rom `me<br />
var Seni saunje, me Seni ganZi, Seni lari~.<br />
aseve saintereso gamocanebs Seicavs ufliswulis mier axsna imisa, Tu ratom<br />
movida igi spiloTi, sartyeli rad miagdo `spilosa zeda~, qva da miwa ratom miubo-<br />
Za mefes.<br />
amgvari sfinqsuri, orazrovani gamoTqmebis gamocnobis momxibvleloba yovel nabijze<br />
gvxvdeba TxzulebaSi. magram amgvari azrovneba _ rogorc gonebamaxvilobis,<br />
Wkuis moZraobis xibli _ naCvenebia aRzrdis pedagogiur praqtikaSi, e. i. Tqmis, sityvis<br />
garda, adamianTa moqmedebac, aRzrdis gzac garkveul orazrovnebas, Tu SeiZleba<br />
iTqvas, ymawvilze zemoqmedebis `politikas~ saWiroebs.<br />
sulxan-saba orbelianiseuli aRzrdis meTodi warmtacia, sainteresoa, SeniRbulia,<br />
e. i. is araa winaswar cnobili rezultati, mas amocnoba sWirdeba.<br />
leoni, cxadia, aRsazrdels ar umxels Tavis Canafiqrs. man usamarTlod scema<br />
ufliswuls. Tu ufliswuls ecodineba, rom esaa ara usamarTlo Seuracxyofa,
aramed, ubralod, aucilebeli, sasikeTo cema, dasjis aqti, cxadia, socialur simwares,<br />
mdabiorTan gamTanabrebel damamcirebel simwares, ver ganacdevinebs mas. maSin<br />
cemas azric aRar eqneba, dakargavs socialur aspeqtze _ rogorc adamianuri urTierTobis<br />
garkveul saxeze _ dafiqrebis Sinaarss. e. i. pedagogikuri procesi Turme<br />
aRzrdis garkveul politikas, arapirdapir, `SeniRbul~ xerxebs moiTxovs. pirdapiri<br />
da martivi, SeuniRbavi xerxia qadageba, roca aRsazrdels pirdapir samoqmedo, qcevis<br />
sworxazovan gegmas vaZlevT. am qadagebasac Tavisi adgili aqvs, magram igi nakleb<br />
sainteresoa. sainteresoa, mxatvrul-siuJetur qmnilebasaviT warmtacia im aRmzrdelis<br />
gegma, romelic Segirdis wvrTnis procesis saboloo Sedegs erTgvar<br />
saidumloebad inaxavs. Tu aRsazrdels am programis saboloo Sedegi ecodineba,<br />
aRzrdis procesi iseTive uintereso gaxdeba, rogorc deteqtiuri, mZafri siuJetis<br />
mqone nawarmoebi, romlis finalic winaswar gvauwyes.<br />
leonis mier jumberis wvrTnis procesi Tavidan bolomde gamocanaa. aq, saWadrako<br />
terminologia rom moviSvelioT, mosalodnel, TvalSisacem svlas ar akeTeben:<br />
leoni aRsazrdelad xels hkidebs socialuri gagebiT ara ubralo yrmas, aramed<br />
ufliswuls. rogoria winaswari molodini? mefiswuls, momaval mefes, gansakuTrebuli<br />
moridebiT moepyroba mwvrTneli. moxda piriqiT, gansakuTrebuli mourideblobiT<br />
eqceva igi mas. mTeli am procesis saboloo mizani mxolod mwvrTnels esmis. ver<br />
mixvda mas mefe, Tundac imitom, rom erTaderTi nanatri Ze Znelia warmoidginos<br />
erTgvari pedagogiuri eqsperimentis obieqtad.<br />
maSasadame, wvrTnis procesi Tavisi mizanswrafulobiT aris uaRresad realisturi,<br />
jansaRi, xolo formis TvalsazrisiT _ orazrovani, mxatvrul samyarosaviT<br />
Semaqcevari, gamosacnobi, saintereso. erTi sityviT, aRmzrdeli igavTmweraliviT unda<br />
iqceodes: ukuRma naTqvam-namoqmedari waRma unda gavigoT da piriqiT. eSxi sibrZnis<br />
wvdomisa gamocnobaSia.<br />
`sibrZne sicruisaSi~ asaxvis saganSivea mocemuli igavuroba; aRsazrdelisadmi<br />
aseTi `politika~ gatarebulia daviT guramiSvilis didaqtikaSic. daviTsac uyvars<br />
iribulad Tqma, poeturi mizandasaxulobis SeniRbva.<br />
istoriulad, xSirad ukavSireben erTmaneTs igavsa da politikas. politikaSic<br />
sityva, misi niuansebi ganuzomlad did pirobiTobas iZenen, igi xSirad iribulad midis<br />
samiznisaken. rogorc didia Zala diplomatis sityvisa, aseve didia Zala sityvis<br />
diplomatiisa.<br />
keTili mefe finezi mravalgvar saqmeTa mcodnedaa warmodgenili. samefo kars axvevia<br />
rogorc keTili, aseve veragi vezirebic. icis mefem saWurisis fiziologiur-fsiqologiur-zneobrivi<br />
arsi. magram mefes xSirad Wkviani kaci urCevnia keTils. `_ karTa<br />
SenTa avsa kacsa nu daadgen...~ _ eubneba ruqa mefes (avkacs xom mudam sxvebi hgonia<br />
avi) da pasuxmac ar daayovna: `_ Tumca avi kaci ar davayeno, pirvel Sen unda gaga-<br />
Zo...~ ase rom, aq naCvenebia politikur-diplomatiuri azris uaRresad daxvewili suraTi.<br />
diplomatia gulisxmobs azris gaTamaSebis, gamocanis Seqmnis moments. aq didi<br />
gasaqani aqvs orazrovnad Tqmis aucileblobas.<br />
xSirad miuTiTeben ama Tu im igavTmwerlis mier igavuri xerxis gamoyenebis politikur<br />
aucileblobaze _ rom mwerals ar SeeZlo pirdapir gamoexata Tavisi Sexedulebebi<br />
tiraniis pirobebSi. es azri xSirad gvesmis sulxan-saba orbelianis mimar-<br />
Tac. vfiqrobT, igi mxolod ramdenadmea swori da ai, ratom. sulxan-saba orbeliani<br />
iseTi Sinagani momadlebiT flobda igavuri xatvis xelovnebas, rom igi, rac unda<br />
SeuzRudavi pirobebi hqonoda azris pirdapiri gamoxatvisaTvis, mainc ver ityoda uars<br />
am mxatvrul fenomenze. mxatvruli sityvis xibli mis xveulebaSic Zevs. ase rom,<br />
sulxan-saba orbelianis `sibrZne sicruisas~ Janrobriv-stiluri saxe politikurma<br />
aucileblobam ki ara, TviT Semoqmedis talantis Taviseburebam da xelovnebis arsis<br />
specifikam ganapiroba.<br />
275
sulxan-sabas zneobrivi mrwamsis gagebisaTvis<br />
276<br />
elizbar javeliZe<br />
saerTod, sulxan-saba orbelians aRzrdis sistemis Taviseburebad miaCnia Semdegi<br />
momentebi:<br />
1. garkveuli mosazrebiT finezi Tavisi Svilis aRmzrdels sasaxlis gareT eZebs.<br />
2.Aamas akeTebs imitom, rom mas surs, iseTi aRmzrdeli monaxos, romelic<br />
SeuboWavia sasaxlis zne-CveulebebiT da moraliT, Tavisufalia Tavis SemoqmedebaSi.<br />
kaci, romelic mowodebiT aris aRmzrdeli da xalxis wiaRidanaa gamosuli, ugvartomoa<br />
da uCinari.<br />
3. ufliswuli izrdeba sasaxlis gareT mkacr pirobebSi, ded-mamis yoveldRiur<br />
mzrunvelobas moklebuli. is izrdeba im meTodiT, romelic aris `spartanuli sistema<br />
aRzrdisa, rac dafuZnebulia fizikuri wvrTnis upiratesobaze. es fizikuri<br />
wvrTna gulisxmobs ara Cveulebriv varjiSs, ara nebivrad kunTebis galaRebas, aramed<br />
susxsa da mkacr pirobebSi sxeulis gamobrZmedas~.<br />
vfiqrobT, rom samive es mosazreba dazustebas da, garkveuli TvalsazrisiT, gadasinjvasac<br />
moiTxovs, da ai, ratom:<br />
jer erTi, mefe rom sasaxlis gareT aRmzrdels eZebs, es rodi niSnavs imas, TiTqos<br />
mas surs monaxos iseTi aRmzrdeli, romelic sasaxlis zne-CveulebiT da moraliT<br />
SeuboWavia da moqmedebis sruli Tavisufleba aqvs. piriqiT, mefiswulis aRmzrdels<br />
kargad unda scodnoda sasaxlis Cveulebebi da morali, ris Cinebul codnas<br />
amJRavnebs leonic. meorec, bavSvi rom sasaxlis gareT izrdeba, mSoblebis uSualo<br />
meTvalyureobis gareSe, ar niSnavs raime gansakuTrebuls da uCveulos. aRzrdis ase-<br />
Ti instituti odiTganve arsebobda rogorc dasavleTSi, aseve aRmosavleTSi da gansakuTrebiT<br />
gavrcelebuli iyo kavkasiaSi.<br />
rogorc samecniero literaturaSi aRniSnulia, kavkasiaSi gavrcelebuli iyo aRzrdis<br />
sistema, aTalikis saxeliT cnobilia: kavkasiel mTielTa Soris, gansakuTrebiT<br />
ki maRal fenaSi, SemoRebuli iyo bavSvis gaZiZavebis wesi. bavSvi 15 wlamde sxvagan<br />
izrdeboda ise, rom mSoblebi mas ar naxulobdnen. es wesi Zalze Zveli Cans. zogierTi<br />
mecnieris azriT, misi saTave gvarovnul sazogadoebaSi unda veZeboT. marTalia,<br />
aRzrdis institutma droTa ganmavlobaSi ganicada garkveuli cvlilebani, magram<br />
gaZiZavebis wesi mainc myarad arsebobda saukuneebis manZilze saqarTveloSi.<br />
sxvas rom Tavi davaneboT am faqtze aSkarad metyvelebs qarTuli saistorio wyaroebis<br />
(juanSris Txzuleba, qarTlis cxovreba) Tu literaturuli Zeglebi (vefxistyaosani).<br />
ase rom, am instituts, romelic saqarTveloSi odiTganve arsebobda, saba<br />
kargad icnobda. amitomac nawarmoebSi asaxuli aRzrdis es sistema savsebiT bunebrivi<br />
Cans Sua saukuneebis saqarTvelosTvis da ar miuTiTebs sabas aRzrdis meTodis<br />
raime specifikurobaze. mesamec, nawarmoebSi arsad ar aris Tqmuli, rom leoni xalxis<br />
wiaRidan aris gamosuli da ugvartomoa. leonis sityvebi: `me ar vici, sadauri<br />
var... es vici, me leon mqvian, mamaCemi dedis Cemisa Cemzed orulobasa momkvdara da<br />
dedaCemi Cemsa Sobasa da me aqa-iq svliTa gavzrdilvar~ ar miuTiTebs leonis socialur<br />
warmoSobas. piriqiT, mwerals surs igi am diferenciaciis miRma mdgar, gangebiT<br />
movlenil pirovnebad warmoaCinos; amaze aSkarad metyvelebs sizmrad xilvisa<br />
da suraTis gadacemis motivic. saerTod, aseTi gasaidumloebuli pirovnebis movlineba<br />
aRmzrdelis Tu sxva rangis rolSi gavrcelebuli motivia folklorisa da Sua<br />
saukuneebis literaturul samyaroSi.<br />
dabolos, ramdenad esadageba sabas aRzrdis meTodi spartanuli aRzrdis sistemas?<br />
saTanado literaturaSi ukve aRniSnulia, rom `sibrZne sicruisas~ aRzrdis me-<br />
Todi yvelaze naklebad hgavs spartanuls da uaxlovdeba aRzrdis im wess, romelic<br />
friad Seqebulia qsenofontes, herodotes, platonis, montenis, hegelisa da sxvebis<br />
mier~. marTlac, `sibrZne sicruisaSi~ aRwerili aRzrdis wesi ar aris spartanuli,
magram is ar hgavs arc aRzrdis im wess (e. i. sparsuls _ e. j.), romelic Seqebuli<br />
aqvT qsenofontes, herodotes, platons, motens, hegels da sxv.<br />
axla oriode sityviT unda Sevexo rogorc spartanuli, aseve sparsuli aRzrdis<br />
institutebs. gadmocemiT, spartis saxelmwifos kanonebi Seqmna IX s. C. w-mde miTiurma<br />
pirovnebam likurgem, romlis saxelic niSnavs `mglebis ganmdevns~. am kanonebis<br />
da tradiciebis mixedviT, spartelebs miwis damuSaveba ekrZalebodaT, radgan maTTvis<br />
aseTi samuSao Zalze damamcirebeli iyo. amave dros isini yovelTvis mzad unda<br />
yofiliyvnen sabrZolvelad. roca vaJi ibadeboda, igi mamas mihyavda Tavisi gvaris<br />
uxucesTan; Tuki is janmrTeli iyo, mamas ubrunebdnen, Tu – susti, xramSi agdebdnen.<br />
Svidi wlis asakSi bavSvebi mihyavdaT daxurul saswavlebelSi da yofdnen sxvadasxva<br />
jgufebad. maT wera-kiTxvasac aswavlidnen, magram es meorexarisxovan saqmed<br />
iTvleboda. mTavari iyo fizikurad gakaJebuliyvnen, dauflebodnen omis xelovnebas,<br />
yofiliyvnen tkivilis amtanebi, uSiSrebi, mamacebi, morCilebi, wesrigis moyvarulni<br />
da gamarjvebis mecnierebas dauflebulni. amitomac, rogorc aRniSnaven, spartaSi<br />
`ar laybobdnen kulturul-mecnierul ganaTlebaze, erTaderTi mizani iyo, moemzadebinaT<br />
kargi jariskaci, romelic mTlianad saxelmwifos ekuTvnoda~. 12 wlamde<br />
bavSvebi SiSvel-titveli izrdebodnen WuWySi. oci wlisas hqondaT ufleba coli moeyvanaT,<br />
magram 30 wlamde mamakacTa saxlSi unda ecxovraT. 30 wlis Semdeg isini ukve<br />
srulyofil moqalaqeebad iTvlebodnen da xdebodnen saerTo sufris monawileni.<br />
plutarqe gadmogvcems, rom `likurges ar moswonda, roca bavSvebi calkeul adamianebs<br />
ekuTvnodnen; isini saerTo unda yofiliyvnen saerTo bednierebisaTvis. amis<br />
gamo mas surda agreTve, rom isini, vinc moqalaqeebi unda gamxdariyvnen, yovel kacs<br />
ki ar Seeqmna, aramed mxolod yvelaze Rirseul adamians~. amitomac kanonierad iTvleboda<br />
sxvisi colis Seyvareba da masTan saRi Svilebis gaCena; spartaSi qalebic<br />
iseve iwvrTnebodnen, rogorc vaJebi. is ki ara, qalebi da vaJebi SiSvlad erTad varjiSobdnen<br />
da ikaJebdnen sxeuls. mowafeebs xSirad aswavlidnen qurdobas da, Tu qurdobis<br />
dros daiWerdnen sjidnen im ubralo mizeziT, rom maT saqmeSi Tavi ver gamoiCines.<br />
yovelive aman ganapiroba spartaze da spartelebze urTierTgamomricxavi<br />
mravali azri Tu gadmocema.magram, amjerad, CvenTvis erTi ram naTelia, rom socialur-politikuri<br />
wyobiT, moralur-eTikuri kanonebiT da, rac mTavari, aRzrdis sistemiT<br />
spartanuli wesi aRzrdisa savsebiT gansxvavebulia qarTuli sinamdvilisagan.<br />
axla oriod sityva imis Taobaze, Tu rogori iyo sparsuli aRzrdis instituti,<br />
romelic Seqebulia Zvel filosofosTa TxzulebebSi da romelTanac, erTi SexedviT,<br />
ufro axlosaa sabas aRzrdis meTodi.<br />
rogorc samecniero literaturaSi kargad aris cnobili, sasanur iranSi ukve Camoyalibda<br />
aRzrdis instituti, romelsac SemuSavebuli hqonda Taviseburi meTodebi.<br />
am sakiTxebis Seswavlas CvenSi ukve mieZRvna specialuri gamokvleva (T. CxeiZe), amitom<br />
Cven mokled SevexebiT am institutis zogierT wess:<br />
sparsuli aRzrdis sistemas, rogorc spartanulisas, safuZvlad edo ZiriTadad<br />
samxedro Tvalsazrisi. maT surdaT axalgazrda rac SeiZleba kargi mxedari da mebrZoli<br />
aRzrdiliyo. maTi aRzrdac da wvrTnac bavSobidanve iwyeboda. 5-7 wlis biWebs<br />
aTavsebdnen calke skolaSi, isini izrdebodnen mkacr pirobebSi, yovelgvar komforts<br />
moklebulni, itandnen sicives, wvimas, sicxes, mwyemsavdnen saqonels. 16-17<br />
wlis Semdgom biWebi ukve sxvagvarad swavlobdnen. isini gadiodnen samxedro da<br />
sportul wvrTnas. iyofodnen jguf-jgufad, ebrZodnen urTierTs, uciloblad swavlobdnen<br />
nadirobas. rogorc irkveva, aq isini euflebodnen agreTve mWevrmetyvelebas,<br />
Seiswavlidnen literaturas da religiis sakiTxebs. magram ZiriTadad mainc isini<br />
unda gawafuliyvnen cxenosnobaSi, mSvild-isris tyorcnaSi, qamandis xmarebaSi,<br />
nadirobasa da Cognis TamaSSi.<br />
sityvas aRar gavagrZelebT. zemoTqmulidanac aSkaraa, sparsuli aRzrdis ZiriTadi<br />
mizanic fizikurad Zlieri mamris aRzrda iyo, vinc Semdgom qveyanas samxedro samsaxurs<br />
gauwevda. aqve unda davZinoT, rom sparsulma sinamdvilem icis gaZiZavebis<br />
277
adaTic. axaldabadebul vaJs aZleven sxva, ufro dabal safexurze mdgar pirs gasazrdelad.<br />
aRmzrdelsa da aRsazrdels Soris myardeba naTesaurze ufro mWidro kav-<br />
Siri, urTierTpativiscema da siyvaruli.<br />
aqvs Tu ara sabas aRzrdis meTods raime kavSiri an msgavseba zemoT aRweril aRzrdis<br />
institutebTan? erTi SexedviT, TiTqos aqvs. magram es moCvenebiTi msgavseba<br />
maSinve qreba, roca Rrmad vukvirdebiT saqmis viTarebas: sabasTvis mTavari iyo adamianis<br />
ara fizikuri srulyofa, sxeulis sijansaRe, romelic aris ZiriTadi spartanuli<br />
Tu sparsuli aRzrdis institutebisaTvis, aramed sulieri srulyofa, zneobrivi<br />
daxvewa kacisa. aqedan aSkaraa, rom sulxan-sabas aRzrdis meTodi ara Tu msgavsia<br />
spartanuli Tu sparsuli aRzrdis institutebSi gabatonebuli wesebisa, aramed<br />
mkveTrad gansxvavdeba maTgan. da, rac mTavaria, arsebiTad gansxvavdeba sabas aRzrdis<br />
mizani da, saerTod misi Sexeduleba adamianis daniSnulebaze zemoxsenebuli aRzrdis<br />
institutebis zneobriv-eTikuri kodeqsebisagan.<br />
sulxan-saba orbelianis aRzrdis meTodi naklebad gulisxmobs sxeulis gakaJebas<br />
– aRmzrdels ufro is surs, rom sxeulis gvemiT gaaZlieros adamianis sulieri Tvisebebi.<br />
es gaxlavT moralur-religiuri principi, romelic, zogadad, safuZvlad edo<br />
Sua saukuneebSi aRzrdis sistemas, da savsebiT bunebrivia, rom igi sulxan-sabas<br />
msoflmxedvelobaSi mniSvnelovan da warmmarTvel adgils iWers. aba davakvirdeT:<br />
aRmzrdeli (leoni) dajda nadimad, aRsazrdeli (jumberi) ki mwded daiyena: `arc<br />
dasva da arc aWama, fexze dgomiT da SimSiliT esreT uRono iqmna, qve daeca da Sewuxda~.<br />
nadirobis dros aRmzrdeli bedaurs moaxta, aRsazrdels ki `qori xelTa<br />
Seusva, ucxenod win waimZRvana, saRamomdis arbenina~. meore dRes ki mwevrebiT mTa<br />
da gora moarbenina. jumbers fexsacmeli Semoacvda, fexebi dauskda, sisxli sdioda.<br />
mere Sikrikad gaiZRvana. daqanculi aRsazrdeli `mal-male daecemodis~, magram leoni<br />
ar eSveboda, kvlavac aiZulebda sirbils. dabolos, aRmzrdelma umizezod gajoxa<br />
jumberi da `didad hgvema~. savsebiT aSkaraa, rom im xerxiT, romelsac leoni<br />
mimarTavs, jumberis Cveulebrivi gakaJeba ukana rigSi eqceva sulis wrTobasTan SedarebiT.<br />
aRmzrdels surs swored sxeulebrivi tanjva miayenos Tavis aRsazrdels,<br />
raTa sulierad daxvewos igi. asketur-mistikur varjiSebs safuZvlad swored es momenti<br />
edo – sxeulis daTrgunviT maT surdaT sulieri aRtyinebisaTvis mieRwiaT. saerTod,<br />
Sua saukuneebSi mistikur ordenebSi gavrcelebuli iyo aseTi wesi: vidre<br />
adamiani wlebis ganmavlobaSi ar Seasrulebda `damamcirebel~ fizikuri rigis samu-<br />
Saoebs (mag., wylis da SeSis zidva, samzareuloSi WurWlis recxva, ezos da sapirfareSos<br />
dasufTaveba da sxv.), Zmobis wevrad ar miiRebdnen. am adaTis arsi ki is gaxldaT,<br />
rom adamians, upirveles yovlisa, unda daeTrguna is siamaye, romelsac sxeulebrivi<br />
da fizikuri simrTele warmoSobda masSi.<br />
amgvarad, Cveni azriT, Sua saukuneebis religiur azrovnebaSi arsebuli Teza,<br />
romlis mixedviTac sxeulis gvema sulierad afaqizebs da zneobrivad srulyofs<br />
adamians, udevs safuZvlad leonis (e. i. sabas) aRzrdas. magram sabasTan es Teza mxolod<br />
religiur aspeqtSi ar aris mocemuli, igi xalxuri sibrZnis prizmaSia gardatexili<br />
da praqtikul xasiaTs iZens, rac yoveldRiur cxovrebaSi ase warmoCndeba:<br />
visac Tavad ar ugemia tanjva, sxvis wuxils ver gaigebs.<br />
rogorc zemoT aRvniSneT, sulxan-saba orbelianis azriT, mxolod samarTlian<br />
mefes xelewifeba socialuri Tu zneobrivi saWirboroto sakiTxebis gadaWra. magram,<br />
misi Rrma rwmeniT, ideuri da samarTliani mefobisaTvis sakmarisi rodi iyo kargi<br />
mxedarTmTavari da meomari; idealuri xelmwife zneobrivad, sulierad srulyofili,<br />
keTili mwyemsia, romelic gaugebs Tavisi samwysos yvela suldgmuls. Tu rusTavelisTvis<br />
srulyofili adamiani kargi ymaa, romelic fizikurad unakloa, tanadi,<br />
axovani, lamazi da momxibvleli, Tanac mardia, moqnili, guladi da kargi meomari,<br />
amasTanave – Cinebuli monadire, Cognis moTamaSe (cxadia, amave dros zneobrivad da<br />
inteleqtualurad srulyofili), sabas eTikur-zneobriv sistemaSi mTavaria adamianis<br />
Sinagani sulieri sifaqize da srulyofa, xolo danarCeni – meorexarisxovani da<br />
278
naklebi mniSvnelobis mqone. yovel SemTxvevaSi, sxvagvari daskvnis gamotanis uflebas<br />
ar gvaZlevs `sibrZne sicruisaSi~ gaSuqebuli eTikuri problemebi.<br />
saerTod fiqrobdnen, rom `sibrZne-sicruisa~ mamxilebeli toniT dawerili nawarmoebia,<br />
romelic daundoblad kicxavs ara marto movlenebs da Tvisebebs, aramed pirovnebebs,<br />
romlebic moqceulni arian sazogadoebis SedarebiT maRal safexurze da<br />
xelT aqvT sadaveebi politikuri mmarTvelobisa. ufro metic, sulxan-sabas warmogvidgenen<br />
mwerlad, romelic gmobs despot da fuqsavat xelisuflebas, romelsac<br />
sruliad daviwynia xalxis interesebi da qveynis marTvis sadaveebi gadaucia garyvnili<br />
da gaqnili mrCevel-moxeleebisaTvis; fiqroben, rom mwerali akritikebs<br />
agreTve ufro wvrili moxeleebis gaiZverobas, usamarTlobas, xalxis usulgulo<br />
yvlefas, rbeva-awiokebas. gansakuTrebuli mZulvarebiT ki gvixatavs umecar, CerCet,<br />
briyv da meqrTame mosamarTleebs; is ar indobs arc samRvdeloebis farisevlobas da<br />
msunagobas, berad Sedgomis pirferobas da a. S. erTi sityviT sulxan-saba warmogvidgeba<br />
socialuri uTanasworobis winaaRmdeg amxedrebul mwerlad, romelic muStmoRerebiT<br />
emuqreba da kicxavs maRal safexurze mokalaTebul moxeleebs.<br />
vfiqrobT, aq erTgvar gadaWarbebasTan gvaqvs saqme. Tumca sulxan-saba orbelianis<br />
TvalsawierSi socialuri sakiTxebic Sedis, magram isini mwerlis msoflgancdaSi<br />
meore planze arian warmoCenilni. marTalia, Tavad nawarmoebis kompoziciuri struqtura,<br />
Tematikuri Tu semantikuri are dialeqtikuri principiT viTardeba: sulxan-saba<br />
orbelianisaTvis samyaro kontrastul ferTa Sexamebaa, ufro sworad, borotisa<br />
da keTilis brZolaa Savisa da TeTris mkveTr fonze, rac TavisTavad qmnis urTierTdapirispirebul<br />
wyvilebs: keTili – boroti, sibrZne – sicrue, mefe – mwyemsi,<br />
erTguli – orguli, mdidari – Raribi, maZRari – mSieri, Zlieri – susti, sixaruli<br />
– mwuxareba, ampartavani – Tavmdabali, gonieri – ugunuri, alali – Suriani, Rame –<br />
dRe, dari – avdari da sxv. aseTi kontrastuli wyvilebis semantika ukve TavisTavad<br />
gulisxmobs socialur simaxviles. magram, Tu mwerlis msoflgancdis arsebiT Sreebs<br />
gaviTvaliswinebT, maSin aSkara gaxdeba, rom mwerals es sawinaaRmdego wyvilebi<br />
sWirdeba imdenad ara usamarTlo socialuri suraTis dasaxatavad, ramdenadac adamianis<br />
bneli da naTeli mxareebis warmosaCenad. saba orbeliani, upirveles yovlisa,<br />
moralistia, romelic fiqrobs, rom adamianis moralur-zneobrivi srulyofiT SeiZleba<br />
gadawydes rogorc socialur-politikuri, aseve erovnuli problemac. amitomac<br />
sulxan-saba dascinis ara calkeul konkretul pirovnebas da arc gansakuTrebulad<br />
romelime socialur fenas, aramed zogadad adamianis ama Tu im uaryofiT Tvisebebs.<br />
umetesi misi igavebic swored am dadebiTi da uaryofiTi Tvisebebis alegoriuli<br />
gardasaxvaa. Tumca igavis interpretaciis amplituda SedarebiT didia, marTebuli<br />
gagebis obieqtur zRvars araa moklebuli. ar SeiZleba yvelgan socialuri usamarTlobis<br />
suraTebi davinaxoT da gavakeToT daskvna, TiTqos arakSi `Txa da mela~,<br />
avtorma amxila gaiZvera maCivrebis, msunagi Suakacebis, cilismwamebeli mowmeebisa<br />
da moZalade mosamarTleebis SeTanxmebuli saqmianoba uwyinari, mSvidi, patiosani da<br />
gamrjeli mSromelis mimarT~. jer erTi, Tu alegoriul planze vamaxvilebT yurad-<br />
Rebas, unda aRvniSnoT, rom mela gaiZverobis da eSmakobis simboloa, mgeli – sixarbis,<br />
ZaRli – erTgulebis, Txa ki – gulubryvilobisa (yovel SemTxvevaSi, Txa mSromeli<br />
da patiosani kacis simbolo arasodes yofila). meorec, am igavSi dagmobilia<br />
zogadad gautanloba, gaumaZRroba, gaiZveroba da gatarebulia is azri, rom simarTle<br />
Zlevs veragobas, gamWriaxoba – eSmakobas. Ees aris da es.<br />
erTi sityviT, sulxan-saba orbeliani mweralia, romelsac ainteresebs, upirveles<br />
yovlisa, adamianis zneobriv-moraluri mxare, amitom misi `sibrZne-sicruisa~ erTgvari<br />
sarkea, sadac adamianis dadebiT-uaryofiTi mxareebi airekleba. es sarke ki, mwerlis<br />
Rrma rwmeniT, xels uwyobda, adamianis sulier srulyofas, masSi keTili sawyisis,<br />
naTeli feris gabatonebas.<br />
mainc ra Tvisebebia dagmobili da ra – Seqebuli sabas moralur-zneobriv sistemaSi?<br />
saba gmobs: siaves, borotebas, sixarbes, siZunwes, momxveWelobas, ampartavno-<br />
279
as, yoyloCinobas, umadurobas, flidobas, SuRls, gautanlobas, veragobas, ugunurebas,<br />
kacTmoZuleobas, ybedobas, usamarTlobas da sxv.<br />
mwerali adidebs: sikeTes, gulkeTilobas, siuxves, mcirediT kmayofilebas, Tavmdablobas,<br />
madlierebas, gulwrfelobas, sxvisi sikeTiT gaxarebas, erTgulebas, gamtanobas,<br />
gonierebas, kacTmoyvareobas, dumils, samarTlianobas, qvelmoqedebas da<br />
sxv. aSkaraa, rom rodesac saba gmobs Tu adidebs zemoxsenebul moralur eTikur modusebs,<br />
igi uSualod eyrdnoba qristianul morals. sxvagvarad es SeuZlebelic iyo.<br />
dabolos, isic unda aRvniSnoT, rom sulxan-sabas am nawarmoebs dResac ar daukargavs<br />
emociuri datvirTvis Zala mxatvruli Tu msoflmxedvelobrivi TvalsazrisiT.<br />
piriqiT, is raRac saocari simZafriT esityveba dRevandelobas; es, albaT, imitomac,<br />
rom mwerali iseT adamianur Tvisebebze saubrobs, romlebic adamidan moyolebuli<br />
yvela epoqis da droebis kacTaTvis ucxo ar yofila da, amdenad, zogadsakacobrio<br />
masStabebis mniSvnelobas iZenen. Seqspiris ukvdavebis erTi saidumloebac<br />
is aris, rom zogad adamianuri xasiaTebi Seqmna da zogadsakacobrio problemebi wamoWra.<br />
siyvaruli da eWvi yvela droebis da erovnebis kacisTvis Cveuli da bunebrivi<br />
grZnobaa. amitomacaa, rom masze odiTganve werdnen, weren da yovelTvis daweren.<br />
sixarbe, siZunwe, ampartavnoba, yeyeCoba, baqioba, fulisadmi siyvaruli iseTi adamianuri<br />
naklovanebebia, romelTa aRmosafxvrelad ibrZoda saukuneTa ganmavlobaSi mowinave<br />
azrovneba. samwuxarod, am naklisagan Tavisufali araa dResac Cveni sazogadoebis<br />
umetesi nawili; amitomacaa, rom sabas ironias axlac ar daukargavs ganmwmendi<br />
Zala da aranaklebi simZafriT aRiqmeba, vidre odesme.<br />
280
daviT guramiSvilis msoflSegrZnebisaTvis<br />
281<br />
griver farulava<br />
`daviTianis~ pirvelsave strofSi naTladaa gacxadebuli, ra daniSnulebas ganu-<br />
Cinebda daviT guramiSvili Tavis wigns da, albaT, saerTod, poezias:<br />
...xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;<br />
cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,<br />
amad vsTqvi jvarzed vnebuli, cremlni idinoT Rvarado.<br />
`sityva RvTisa da Ze kacTa~, `cxovrebis wyaro~ da `jvarzed vnebuli~ rom qristea,<br />
amas ganmartebac ar sWirdeba. rom `asakiT CCvili~ qristes sulSi axalmozard<br />
Stoze (norCi, morCi) didebuli nayofi mwifdeboda `mosarxevelad~, amas poeti sxva<br />
leqsSi (`ukvdavebis wyaros igavi~) ityvis ase: `mas morCsa sikvdilT momkvleli zed<br />
erTi xili ebada~. xolo meoregan (`odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeni-<br />
TurT liaSi daefla~) ieso macxovars daviTi mimarTavs: `Cemi cremli zed idine, cxovrebis<br />
wylis Raro~.<br />
`daviTianis~ avtors miaCnda, rom poeziam RmerTi unda `gamoTqvas~, `igavT xis~<br />
(ase uwodebs igi poetur nawarmoebs) `xilma~ zecisken unda waiyvanos miwieri:<br />
odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xe velad,<br />
fesv Rrma-yo, Storni uCina, zed xili moiweoda.<br />
orgziTve nayofs moscemda, visganac moirxeoda...<br />
poeziis, `igavT xis~, fesvTa `Rrmaoba~ imas unda niSnavdes, rom igi saRvTo sibr-<br />
ZnisaTvis xsnis Cveni sulis kars, mSvenierisa da keTilisaken migvaswrafebs, `pirveladve<br />
sibrZnisaa erTi dargi, saRmrTo, saRmrTod gasagoni~. aki am ukanaskneli sityvebis<br />
avtori gangvimartavda: poezia Cveni miwieri cxovrebis gaukeTesebasac Seeweva<br />
(`aqac eamebis~), raki sikeTisaken migvaqcevs, moyvasis Tanadgomisaken gvibiZgebs, sazogadoebriv<br />
harmonias exmareba. esa aqvs mxedvelobaSi guramiSvls, roca ityvis: `orgziTve<br />
nayofs moscemdao~. TviTon me, igavuradve ambobs daviTi, imisTvis vrgav poeziis<br />
xes, rom `...aRvlian zed yrmani dasarxevelad. yrmaT Sevavedre es wignio~. `daviTiani~<br />
suliT jansaRi axalgazrda Taobis gasawvrTnelad gamiznuli wignia. igi<br />
mokvdavs ukvdavebisaken mimavali gzis gagnebaSi Seeweva. mis leqsebs RvTis mSvenierebis<br />
sinaTle moaqvs CvenTan, raTa Cvens gulebSi moyvasis, mamulis siyvarulis cecxli<br />
gaaRvivos, wuTisoflis amaoebaze gamarjvebis imedi gvarwmunos.<br />
amitom uZRvis patriotul Temaze daweril `qarTlis Wirs ormagi karibWe – didaqtikuri<br />
da saRvTismetyvelo. es ukanaskneli Sedgeba xuTi leqsisagan: `ukvdavebis<br />
wyaros igavi~, `jvarcmis ambavi~, `tirili RvTismSoblisa~, `moTqma xmiTa Tav-bolo<br />
erTi~, `ukvdavebis wyaros igavT axsna~. am rkals SeiZleba pirveli leqsis saxeli –<br />
`ukvdavebis wyaros igavi~ – ewodos. `ukvdavebis wyaro~ TviT gankacebuli ufalia.<br />
xuTsave leqss erTi fabuluri qarga aqvs xerxemlad da erTi gamWoli idea kravs:<br />
dro-sivrcul, bunebriv dasazRvrulobaSi Camosuli macxovari am dasazRvrulobidan<br />
momdinare SeWirvebaT, TviT sikvdilsac daiTmens, irgunebs, raTa Cven, mokvdavT,<br />
gvarwmunos, rom mxolod WirTa TmeniT, qvedamzidvel da egoistur interesebze gamarjvebiT,<br />
siyvarulis niWiT davusxltebiT absoluturi mniSvnelobis sikvdils da<br />
miveaxlebiT maradisobas. amis Cvenda sarwmuneblad moivlina miwaze `sixaruli soflisa~<br />
(qriste) da gagviazriana soflad yofna. am ideis konteqstSia naTqvami: `Zed<br />
sixaruli soflisa qalwuls mariams exara~ (`ukvadavebis wyaros igavi~); an: `mas<br />
morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada~ (iqve).<br />
`jvarcmis ambavi~ ukve sikvdiliT sikvdilis mokvlis saxarebiseuli epizodis poeturi<br />
gardasaxvaa. mesame leqsi Zis `wylurebis cecxliT daguli, danavlebuli~ mariamis<br />
godebaa. xolo godebis wyvdiadTan kvlav mTeli rkalis gamWoli sinaTle gamoaSuqebs:<br />
`sofels uxaris, miiRebs aw ganTavisuflebasa~. aq Tavisuflebis wminda<br />
weriliseuli koncefcia igulisxmeba, romelic yvelaze srulad pavle mociqulis
wignebSia gamokveTili. WeSmarit Tavisuflebad moiazreba ara aSveba TviTnebobisa,<br />
aramed nebelobis ZaliT wvdomili mozRudva an sulac aRkveTa qvedamzidveli survilebisa<br />
Tu egoisturi instinqtebisa. adamiani Tavisufalia `kanonisa~ da iZulebis<br />
borkilebisagan, ramdenadac igi `mokuda codvisaTÂs... Zueli igi kaci Cueni mis Tana<br />
(qristesTan erTad. g. f.). juars ecva, raÁTa arRara vhmonebdeT Cuen codvasa~ (rom.<br />
6,6-11). ai, ra da ratom `uxaria sofels~: uxaria, radgan qristes madliTa da mis<br />
RvawlTan SenivTebuli ZalisxmeviT kaci axlad ibadeba, Tavisi saukeTeso, ukvdavebasTan<br />
wilnayari `mes~ Semoqmedi xdeba uzenaesi Semoqmedis gverdiT (`Semoqmedis~ am<br />
specifikur Sinaarsze `daviTianSi~ qvemoT visaubrebT). amaze mianiSnebs mociquli:<br />
`...egreca Cuen ganaxlebiTa cxorebisaÁTa vidodiT~ (rom. 6,4). tanjva-sikvdilze macxovris<br />
gamarjevbiT `sofelma~ irwmuna, rom `sada suli uflisaÁ, mun aznaurebaÁ<br />
(Tavisufleba. – g. f.) ars~ (2 korinT. 3,17). `sofelma~ WeSmariteba Seicno da amis kvalobaze,<br />
gaxda kaci mbrZanebeli Tavisi mdabali `mesi~, Tavis ufali (`scnaT WeSmariti<br />
da WeSmaritebaman gangaTavisuflnes Tquen~. iov. 8, ,32).<br />
sxva ambavia, rom rwmenis, Tavisuflebis am gzaze yoveli nabiji tanjvis safasu-rad<br />
gadaidgmeba. `qristes RvTaebrivi dideba realobad moiazreba ara misi adamianobis<br />
damcrobis miRma, aramed am damcrobis SigniT~ (s. averincevi, adreqristianuli<br />
literaturis saTaveebi da ganviTareba, msoflio literaturis istoria (cxra tomad),<br />
t. 1, m. 1983, gv. 506). tanjva-sikvdilis fenomens sakraluris, mSvenieris mniSvneloba<br />
aqvs qristianul msoflgagebaSi, ukvdavebas, ufals mxolod am gziT miveaxlebiT.<br />
`RvTismSoblis tirilis~ guramiSviliseul epizodSi naTqvamia, rom qriste,<br />
swored miwier SeWirvebaTa zeda amaRlebiT gaxda CvenTvis `gamRebi samoTxis karT<br />
razisao~.<br />
rom adamianis miwier bunebaSive, viTarca `xatSi RvTisa~, `akumulirebulia~ ufalTan,<br />
maradisobasTan miaxlebis potencia da igi miwierzeve batonoba-gamarjvebiT<br />
miiRweva, am perspeqtivis realizaciis esTetikurad gamaognebel suraTs vWvretT<br />
saRvTismtyvelo rkalis meoTxe leqsSi `moTqma xmiTa Tav-bolo erTi”:<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;<br />
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!..<br />
xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;<br />
dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso..<br />
vai, ra kargi saCino, ra avad migiCnieso!<br />
mogkles ubralo braliTa, qveyana Searyieso;<br />
mze daabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso...<br />
hqmen sulgrZeleba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!..<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
miwisa da adamianis ukidegano siyvarulis sinaTle modis am striqonebidan. igi<br />
`moTminebis~, `daTmobis~, `sulgrZelebis~ saTnoebis motivebzea amoqarguli qarTuli<br />
sityvis meSveobiT. am TvalSeudgami sinaTlis naperwkali, gvaswavlis daviT guramiSvili,<br />
ufalma maSinve CaTesa Cveni miwieri bunebis wiaRSi, roca `xatad da msgavsad~<br />
RvTisa gagvaCina, xolo misma Zem WirTaTmenis niWiT naperwkali mzed gadaaqcia, wu-<br />
Tisoflis bindisgvaroba gagviCaxCaxa, am bindisgvarobaSive gvapovnina arsebobis<br />
sazrisi da gza maradisobisaken.<br />
ai, ra `xiliT~ surs gaumaspinZldes `daviTianis~ avtors Tavis TanamedroveT, roca<br />
am wignis weras Seudgeba. kacs, romelsac qarTl-kaxeTis daqcevis Wvreta `aJrJolebs<br />
da tanSi zaravs~, ganuzraxavs, samSoblos iavarqmnis mizezT-mizezi gaeTvaliswinebina<br />
TanamemuleTaTvis: _ RmerTs, siyvarulisa da `cxovrebis wyaros~ davcildiT<br />
da kacobac aman wagvixdina, qveyanac amitom gvengreva Tavzeo. ra sakiTxzec<br />
ar unda saubrobdes, yvelgan, `daviTianis~ yvela furcelsa da yvela nakvTSi, ilandeba<br />
macxovris xati, xolo `qarTlis Wiris~ win wamZRvarebuli rkali konceftual-<br />
282
uri orientaciis warmomCeni karibWea, wignis religiur-filosofiuri, eTikuri da es-<br />
Tetikuri fundamentia. am fundamentze migviTiTebs, Cvenis azriT, `daviTianis~ Sesavlis<br />
pirvel strofSi zedized sami variantiT miTiTeba: am wignSi `vsTqven jvarzed<br />
vnebulio~ (amitom vfiqrobT, rom ver gamarTldeba sxva leqsis pirvel adgilze gadmotana).<br />
rkals xuravs sagulisxmod dasaTaurebuli leqsi (mexuTe) _ `ukvdavebis wyaros<br />
igavT axsna~. wina oTxive leqsi `ukvdavebis wyarosTan~, macxovarTan misasvlel gzas<br />
kafavs, mexuTe ki ajamebs. pirveli striqoni ase ikiTxeba: `man ucnaurman sacnoblad<br />
Tavisa Cena ineba~. `ucnaurSi~ (SeucnobelSi) avtori mama-RmerTs gulisxmobs da mere<br />
ambobs, rom `Tavi iCina~ qristes, `cxovrebis wyaros~, movlinebiT. aq sxva Strixebis<br />
moxmobiT da ukve moxmobilTa axleburi gadaazrebiT Sejamdeba macxovris Rvawli<br />
kacTa modgmis winaSe:<br />
Caudga suli ukvdavi, misca aRdgomis Zalebi...<br />
Zem xorciT mokla kaceba, cxovel qmna suli mRvTovani,<br />
adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.<br />
ramdenime strofi eZRvneba imis warmoCenas, ra lamazad da sasixarulod `mour-<br />
To~ da moulamaza ufalma adamsa da mis STamomavlebs es qveyana. `man ucnaurman<br />
sacnoblad Tavisa Cena ineba~ kidev mravalmxriv: `RvTisgan nivTobs yoveli nivTi, xiluli<br />
da uxilveli~, _ ityvis poeti da CamoTvlis bibliuri `Sesaqmis~ nayofiT (`angelozni,<br />
ca, qveyana... zRva, xmeleTi, xe balaxni... mfrinvel, Tevzni... mze da mTvare...<br />
zamTar, zafxul... wyali, miwa, kaci...~).<br />
rogorc vxedavT, Cvens winaSea qristianuli RvTismetyvelebis qrestomaTiuli didebuleba:<br />
RmerTi transcendenturia, Seucnobelia da imavdroulad igi amouwuravad<br />
imanenturia, yovel qmnilSi gacxaddeba, airekleba. mexuTe leqsis mravali strofi<br />
swored samyaroSi RvTis Cenis, RvTivgamocxadebulobis (Teofanurobis principi, wm.<br />
maqsime aRmsareblisa da wm. grigol palamas wignebSi rom gamoikveTa) poeturi Sesxmaa.<br />
Sesxmas ki ajamebs es striqonebi:<br />
RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina..<br />
Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,<br />
Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.<br />
rogorc vnaxeT, am rkalis xuTive leqsi imas gvaswavlis, Cvenis siyvarulisTvis,<br />
ukvdavebasTan mokvdavTa misaaxleblad ra daiTmina ufalma. bunebrivad ismeba kiTxva:<br />
Cven ra `gvmarTebs~, ra gvevaleba RmrTis mimarT. da, ra Tqma unda, siyvarulis<br />
wil siyvaruli, rwmena gvmarTebs uflisa. Cvendami siyvaruliTvea ganpirobebuli isic,<br />
rom RmerTi SeWirveba-tkivils SegvamTxvevs: `gvemiTa~ da `tkiviliT~ migvaqcevs<br />
`swavlad~ ukvdavebis gzisa, amiT gvikaJebs nebelobas miwierebis dasaZlevad. Tavadac<br />
xom amnairad mokla sikvdili.<br />
ase mivadgebiT WeSmariti rwmenis raobis, religiuri cnobierebis Sinaarsisa da<br />
formis problemas. saRvTismetyvelo-didaqtikuri orientaciiT ase gajerebul karibWes<br />
`daviTianisa~ xuravs swavleba imisa, ra aris namdvili rwmena, religiuri msoflgancda:<br />
vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davzmideT;<br />
vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,<br />
RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmerTs didebas SevasxamdeT,<br />
RmerTs mivcemdeT madlobasa, purs vWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!<br />
erTi SexedviT, am ubralo msjelobaSi erTob Rrma religiur-filosofiuri swavlebaa<br />
gacxadebuli: rwmena aris arsebobis imgvari wesi Tu forma, roca Cven vcxovrobT<br />
transcendenciis TandaswrebiT. mivmarToT axali drois avtoritetul gansjaT.<br />
`rwmenis sinamdvile aris sicocxle miqceuli upirobo yofierebisken imisa, rac<br />
`irwmunes~, e. i. risi arsebobac upirobod ivaraudeba~ (martin buberi, rwmenis ori<br />
saxe, moskovi, 1995, gv. 358). `upirobo~ aq niSnavs imas, rac cnobierebis Sinaarss religiurad<br />
xdis: RmerTTan mimarTeba religiad ver CaiTvleba, Tu misi siyvaruli<br />
283
ganpirobebulia raimegvari motiviT, dasazRvrulia, nawilobrivia. wminda werilSi<br />
transcendenturisadmi amgvari mimarTeba asea gamoTqmuli: `Seiyuaro ufali Seni yovliTa<br />
guliTa SeniTa da yovliTa suliTa SeniTa da yovliTa gonebiTa SeniTa~<br />
(maTe, 22,7; mark., 12,30; luka, 10,27).<br />
msgavsi TvalTxedva amoikiTxeba paul tilixis msjelobaSi: `religia – es aris<br />
mdgomareoba zRvruli dainteresebisa imiT, rac aris da unda iyos Cveni zRvruli<br />
interesi... xolo RmerTi – saxelia, romelic aRniSnavs am interesis Sinaarss~ (kulturis<br />
Teologia, m., 1995, gv. 264). meoce saukunis orive didi Teologi da kulturologi<br />
gasagebi mizezebis gamo ikavebs Tavs transcendenturis arsisa da religiis<br />
raobis mecnierul-logikuri gansazRvrebisagan. amis nacvlad isini gvTavazoben egzistencialuri<br />
orientaciis gansjaT. am gansjaTa mixedviT, cxovreba transcendenciis<br />
TandaswrebiT (e. i. religia) erT-erTi, Tundac gansakuTrebuli funqcia ki ar<br />
aris adamianisa, aramed fundamenti yvela sxva funqciisa da moicavs Cveni cxovrebis<br />
yovel moments, adamianur qmedebaTa mTel sivrces, yvela sferos, ubans. amis<br />
kvalobaze, p. tilixi ityvis: fermkrTaldeba zRvari sakralur da sekularul sferoTa<br />
Soris: `samyaro – taZaria RvTisa. Sromis yvela dRe – uflis dRea, yvela vax-<br />
Sami – uflismieri seroba, yvela garja – RvTaebrivi daniSnulebis aRsruleba, yvela<br />
sixaruli – sixaruli RmerTTan Tanayofnisa~ (iqve). rogorc vxedavT, egzistencialuri<br />
filosofiis eniT p. tilixi imasve ganmartavs, rasac ori saukunenaxevris<br />
win poeziis eniT gvaswavlida didi qarTveli poeti.<br />
jer kidev rodis netari avgustine gvmoZRvravda. `ara mxolod xmiT aRuvline<br />
Sesxma RmerTs, aramed saqmeni Senni Seuwone Sensave xmas. Tu Sen xmiT ugalob da er-<br />
Txel daCumdebi, maSin Seni cxovrebiT igalobe ise, rom arasodes dumde~ (95-e fsalmunis<br />
ganmarteba). roca Sen Wam da svam, igalobe fsalmuni ara sufruli simRerebis<br />
tkbili bgerebiT, aramed TavSekavebulobiT kvebisa da smis Jams. sarecelzedac aRavline<br />
fsalmunebi, wesi da kanoni daicavi colTan urTierTobaSic~ (146-e fsalmunis<br />
ganmarteba). usulo sagnebic ki swiraven madlobas dambadebels Tavisi silamaziT,<br />
gvmoZRvravs didi ganmanaTlebeli.<br />
Cveni Tanamedrove moRvawe, inglisis marlTmadidebeli eparqiis mRvdelmTavaric,<br />
ganmartavs, rom rwmenis kvalobaze, adamians `moTxovnileba aqvs madloba uZRvnas<br />
RmerTs~. Uuzenaesisa da WeSmariti morwmunis urTierTmimarTeba dialoguria. `qristianuli<br />
RmerTis dogmatis gageba SeuZlebelia pirovnuli urTierTobis, mimarTebis,<br />
damokidebulebis gareSe. saRvTismetyvelo terminologiiT, RmerTi, rogorc gaziarebuli<br />
siyvaruli, aRiniSneba sityviT – `perixoresis~ – urTierTgaWolva~ (episkoposi<br />
kaliste (ueari), `RmerTi siyuarul ars~, gv.6).<br />
`daviTianis~ am strofSi avtoris anTropologiuri da kulturologiuri koncefciac<br />
amoikiTxeba. popularuli Tvalsazrisis Tanaxmad, religia substanciaa, Sinaarsia<br />
kulturisa, xolo kultura formaa religiisa. moxmobili strofis zogadkulturologiuri<br />
idea odnav xatovnad ase SeiZleba SevajamoT: kultura aris miwa<br />
(Cveni bunebrivi sinamdvile) RvTis madliTa da TanadgomiT zecis (RvTaebis) msgavsad<br />
gardaqmnili adamianis mier. yvelaze ubralo qmedebasa Tu qcevaSi SeiZleba gakrTes<br />
RvTaebrivis Suqi, yvelaferi imazea damokidebuli, ragvaris grZnobiT, ganwyobilebiT<br />
vakeTebT raRacas. roca, magaliTad, Cveulebrivi xorcieli sawadelis dakmayofilebis<br />
aqts locvisa Tu kurTxevis Jesti, madlierebisa Tu krZalvis gancda<br />
miacilebs imis mimarT, vinc miwieri sixarulis amdeni wyaro aRmogvicena (`Cven kac-<br />
Ta mogvca qveyana, gvaqvs uTvalavi feriTa~), cxadia, religiuri msoflgancda `muSaobs~.<br />
miwierebis zeciuris Semsgavsebulad gardaqmnis, rafinirebis es aqti Tavisuflebis,<br />
kulturis sinamdvilea.<br />
* * *<br />
daviT guramiSvilma jojoxeTuri gzebiT iara, cxovreba av dedinacvlad eqca. me<br />
varo, _ godebs poeti, _<br />
284
uSrto da unayofo, viT guli ganxmari,<br />
uZeo, uasulo, ararad saxamari.<br />
sawuTros soflisgan bevris gziT vnebuli,<br />
mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,<br />
sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli...<br />
sul bnelia, rasac elavso...<br />
soflis samduravis es uaRresad pirquSi suraTi da naRvliani kilo sicocxlis<br />
saxeliT da yofnis sazrisis poziciebidan aris wamowyebuli. amiT sxvaobs guramiSvili<br />
XVII-XVIII saukuneebis qarTuli poeziis hangTagan da wminda werilis msofl-<br />
SegrZnebas ebjineba. misi sayrdeni imgvari religiuri cnobierebaa, `romelsa usasoÁ<br />
igi sasoebiT hrwmena~ (rom. 4-18). `daviTianis~ calkeuli monakveTebisaTvis niSneuli<br />
cxadi skefsisis miuxedavad, mTeli wigni amxedrebuli suliTa da moqalaqeobrivi<br />
Rvwis paTosiT SemarTuli pirovnebiTaa ganaTebuli. mama pavle florenski ityvis:<br />
`WeSmariteba – pirovnebaa, istoriulad rom moavlinebs Tavis Tavs, da ara ganyenebuli<br />
principi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, WeSmariteba sagnobrivi araa, aramed pirovnulia~<br />
(`WeSmaritebis sveti da dafuZneba~, moskovi, 2003, gv. 445). guramiSviliseuli<br />
skefsisi wminda wylis qristianuli fenomenia da skefsisis Sewynarebas da mis dajabvnas<br />
gulisxmobs. wuTisoflis `bindismagvarobam~, muxTlobam sinamdvile araraobad<br />
aqcia, bedisweram yvela gza gadaketa, arsebobasa da moqmedebas TiTqos azri<br />
daekarga. aseT pirobebSi guramiSvilis axovani suli aRimarTeba `bedis samZRvris~<br />
gadasalaxavad, gancdilisa da nafiqris daviwyebis burusidan gamosataceblad, moZmeTaTvis<br />
win wasamZRvareblad:<br />
mSvilds momiwiva muxTalma,<br />
isari gulSi mamaso,<br />
ar momca Ze, arc asuli,<br />
arvin meZaxis `mamaso~.<br />
davjeq da leqsva daviwye,<br />
vsTqvi Tu: viSvileb amaso...<br />
me rac vSobe, Svilad vsjervar,<br />
es Tu mzrdelman gamizarda,<br />
vzrdi momRerlad, me Tu Cemi<br />
simRera ar gamizarda.<br />
araraobad qceuli obieqturi sinamdvilis, cxovrebis wiaRSi da sanacvlod misa,<br />
poeti WeSmariti qristianis, martvilisaTvis niSneuli Sinagani SemarTebis ZaliT qmnis<br />
axal, romantikul sinamdviles – cxovrebas xelovnebaSi da xelovnebis gziT:<br />
`imas Svilad vervina sjobs, daviT vinc Zed moigera, vinc gamoTqva, is iSvila, mteri<br />
amiT moigerao~. es `mteri~ sustTaTvis Cveuli fatalisturi gancdaa yofnis amaoebisa.<br />
es `mteri~ is sikvdilia, romelic macxovarma jvarcmiT mokla, xolo daviTma<br />
xelSi celmomarjvebuli, `mWle kacis~ saxiT daxata `daviTianis~ leqsSi. axla<br />
moxmobili striqonis am monakveTs mivapyroT yuradReba: `vinc gamoTqva, is iSvila...~<br />
mosalodneli iyo, enobrivad TiTqos ufro gamarTulad ase daewera: `rac gamoTqva,<br />
is iSvilao~, dawera ki: `vinc gamoTqvao~. `daviTiani~ erTxorci da erTsulia guramiSvilisa<br />
da ara mxolod wigni; is sulieri arsebaa, pirovnebaa, romelic Tanamdgomelad<br />
eqmneba adamianebs, raTa wuTisoflis amaoebis gancdaze gaimarjvon, WeSmariti<br />
yofnis sazrisi gaicxadon. WeSmariti xelovnebis qmnilebas v. kandinski `cocxal<br />
arsebad~ miiCnevda. gamoeyofa ra xelovans, amtkicebda igi, aseTi nawarmoebi `eziareba<br />
TviTmyof sicocxles, iqceva pirovnebad, damoukideblad, sulierebiT msunTqav<br />
subieqtad~ (`sulierebis Sesaxeb xelovnebaSi~. aseve fiqrobda p.Hflorenski). `davi-<br />
Tianis~ gmiri, karl iaspersis sityvebiT rom vTqvaT, `gadaabijebs Tavisi miwieri<br />
myofobisa da samyaros sazRvrebs, maT safuZvlebamde aRwevs, miiswrafvis iqeTken, sadac<br />
mas Tavis sawyisTa rwmena eufleba, da am dros igi TiTqos Sesaqmis aqtSi monawileobs~<br />
(karl iaspersi, istoriis sazrisi da daniSnuleba, moskovi, 1994, gv. 455).<br />
285
`daviTianis~ avtori skefsisis Semwynarebeli kacia, `usasoÁ igi sasoebiT hrwmena~,<br />
Tavis axal `mes~ Zerwavs, `TiTqos Sesaqmis aqtSi monawileobs~, did RvTismetyvelTa<br />
im swavlebas emowmeba, romelic ganmartavs, rom ufliseuli Sesaqme erTjeradi<br />
aqti ar aris, maradisobaSi grZeldeba. ufalTan amgvari TanaSemoqmedebis pa-<br />
Tosi odiTganve mosdevs marTlmadideblur msoflgancdas; im droidan mainc mohyveba,<br />
ra droidanac miaCndaT rom asketuri Rvwa axali, `lamazi~ adamianis gamokveTas<br />
emsaxurebao, xolo im wignebs, romliTac ber-monazvnebi askezis gzaze iwvrTnebodnen,<br />
`filokaliebi~ (silamazis-moyvareobis saxelmZRvaneloebi) ewodeboda. gavixsenoT,<br />
ras ambobs macxovarze daviT guramiSvili:<br />
sxvas ukeTess vis viSovni silamaziT srulsa?<br />
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa...<br />
`daviTianis~ avtoris cxovrebis gza RvTis TanaSemoqmedebis principiT warimarTeba.<br />
arsebobis amgvar wessa Tu sazriss n. berdiaevi `Teurgias~ uwodebs da miuTi-<br />
Tebs, rom aseTi Semoqmedeba kulturis sferodan TviT yofierebis wiaRSi gadaiRvreba,<br />
Teurgiad iqceva, axal realobas amkvidrebs. `Teurgia kulturas ki ar qmnis,<br />
aramed – axal yofierebas, Teurgia – xelovnebaa, sxva samyaros qmnis, sxva yofierebas,<br />
sxvagvar sicocxles, silamazes yofnad aqcevs... Teurgia aris kacis moqmedeba<br />
ufalTan erTad, _ RvTaebrivi qmedeba, RmerTkacobrivi Semoqmedeba~ (`Semoqmedebis<br />
sazrisi~, moskovi, 1916, gv. 283).<br />
yvela sxva wyurvils `daviTianSi~ sicocxlis wyurvili jabnis, lamazi sicocxlis<br />
didi wyurvili. Cvenc aseTive paTosiT gvavsebs. `daviTiani~ sulieri mxedrobis<br />
gakveTilebs gvaZlevs, gvaswavlis, wavarTvaT bedisweras da bunebriv aucileblobas,<br />
erTxel da samudamod moxazul sazRvrebSi Cveni CaWedvis mowadines, Cvenze batonobis,<br />
Zalmomreobis Zala da unari.<br />
286
daviT guramiSvili<br />
287<br />
sargis caiSvili<br />
himnografiuli poeziis zemoqmedebam axali ZaliT ifeTqa e. w. aRorZinebis epoqa-<br />
Si. ufro metic, Tu sasuliero poeziis gavlena klasikuri xanis mwerlobaze ufro<br />
mxatvruli formis aspeqtSi gamovlinda, aRorZinebis epoqis mwerlobaSi igi ufro<br />
Rrma sulier SreebSi SeiWra. amas rasakvirvelia, hqonda Tavisi socialur-politikuri<br />
Tu sxva xasiaTis mizezebi, magram amis dawvrilebiT ganxilva amJamad Sors wagviyvanda.<br />
sxva sasuliero problematikasTan erTad, rogorc es ukve SeniSnulia Cvens samecniero<br />
literaturaSi, swored am xanebSi safuZvlianad SemuSavda e. w. mistikur-alegoriuli<br />
xasiaTis poezia, romlis yvelaze ufro tipiuri warmomadgenlebi vaxtang<br />
meeqvse da daviT guramiSvilia.<br />
Cven aq ar SevCerdebiT vaxtang VI poeziis amgvar xasiaTze, mxolod gavixsenebT<br />
im cnobil garemoebas, rom vaxtangma `vefxistyaosnis~ ideuri koncefciac siyvarulis<br />
mistikur-alegoriul Teorias dauqvemdebara. aq, sxvaTa Soris, unda SevniSnoT,<br />
rom SoTa rusTavelis poemaze aseTsave Sexedulebas iziarebda d. guramiSvilic, roca<br />
Tavis did winamorbeds sasuliero da saero sibrZnis salarod Tvlida (`orgziTve<br />
nayofs miscemda, visganac moirxeodao~ – gv. 22, strofi 4).<br />
guramiSvilis sasuliero xasiaTis leqsi, Tu SeiZleba ase iTqvas, klasikuri qar-<br />
Tuli himnografiis sruliad axali saxesxvaobaa. pirvel rigSi amas gansakuTrebiT<br />
gvagrZnobienebs enobrivi faqtura, romelSic ase mZlavradaa SeWrili ubralo xalxuri<br />
yofis gamomxatveli elementebi da folkloruli nakadi. magram Sinaarsobrivad<br />
misi leqsebi metad axlo midian Zvel himnografiasTan. guramiSvilis am leqsebis<br />
personaJi cisken sasoebiT mzirali adamiania, romelsac upirveles sikeTed RvTaebasTan<br />
miaxloeba miaCnia. Cven zeviT Segnebulad ar CamovTvaleT is epiTetebi, romlebic<br />
gamoiyena Zvelma himnografiam RvTis srulyofili gamosaxvisaTvis, radgan guramiSvilTan<br />
kidev erTxel mogvixdeboda maTi gameoreba. vin aris guramiSvilis erTerT<br />
saxelganTqmul himnSi (ka, odes datyoebulman urjulos qveyanas sayvarlis saxe<br />
da suraTi veRara naxa, imisi moTqma daviTisagan) moxsenebuli: `Cemo saesavo, tkbilo<br />
cxovrebisa wyaro~? axali aRTqmis da himnografiis ubralo gacnoba am gamoTqmis<br />
mraval paralels aRmogviCenda: tkbili cxovrebis wyaro qriste-RmerTia, romelic<br />
maradi da tkbili cxovrebis gansaxierebaa. imave leqsSi mravalferovan simboloepi-<br />
Tetebs mimarTavs poeti qristes Sesaferi gamosaxvisaTvis: qriste – umanko tredi,<br />
gvriti, romelmac veragobas usazRvro saTnoeba daupirispira, qriste – ucnauri mze<br />
e. i. romlis Secnoba adamianis gonebas ar ZaluZs da igi mze, TviT poetisave sityvebiT<br />
rom vTqvaT, upirispirdeba materialurs – `sacnaur mzes~, TinaTins, romelic<br />
amave dros `ucnauri mzis~ gamosxivebaa. qriste – `naTelia~, `mzea~ (ucnauri mze), maradi<br />
dRe, gamouTqmeli naTeli, qristes mravali sxva saxelic moepoveba: igi `mexia~,<br />
`quxilis isari~ da a. S. qristianuli simbolika aZlevs poets masalas, rom aseTi<br />
mSvenieri simbolo-metaforiiT gangvacdevinos qristes Zlierebis, RvTaebrivi bunebis<br />
sidiade: `gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo~ (str. 417, Sdr. `vidre<br />
ara gamoekveTa lodi mTisagan~, danielis winaswarm. 11, 34, sadac qristes movlenaa<br />
ganCinebuli). guramiSvilis himni datvirTulia qristianuli katafatikiT (RmerTi<br />
dadebiTs cnebebSi: naTeli, yovlad Zlieri da a. S.) da apofatikiT (uaryofiTi cnebebiT<br />
gamoxatva: ucnauri, gamouTqmeli da a. S.).<br />
ufro metic, guramiSvili Tavis mxriv amdidrebs da axali cnebebi Seaqvs aRniSnul<br />
simbolur saxeTa salaroSi. magaliTad, Zveli qarTuli sasuliero mwerlobis<br />
Seswavlis magaliTze gamoirkva, rom `daviTianSi~ xSirad gamoyenebuli mzeTa-mzis<br />
saxe, rogorc mama RmerTis, ufalTa-uflis sabaoTis gamomxatveli guramiSvilma<br />
pirvelma Semoitana sasuliero xasiaTis himnebSi. Cvenis azriT, igi ueWvelad xalxu-
i poeziis saunjidan unda iyos amoziduli, aki TviTon guramiSvilic acxadebs, rom<br />
saxes garegnuli msgavseba aqvs xalxur metyvelebaSi, folklorSi gavrcelebul<br />
saxe-gamoTqmasTan `qalTa mze~, mzeTa-mzes rusTvelic axsenebs ramdenime adgilas,<br />
magram masSi arsad aris Cadebuli aRniSnuli mistiuri Sinaarsi.<br />
mzeTa-mze guramiSvilis usayvarlesi mistiuri saxea da poeti ara erTgzis mimar-<br />
Tvas mis varirebas. warmaTuli himnebis siZliere SeigrZnoba guramiSvilis sityvebSi:<br />
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, mzisaTvis Tavi vaxelo,<br />
naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />
mis ukeTesi moyvare, sad vpovo, sada vaxelo?<br />
mze miwyens, Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo.<br />
(str. 340)<br />
ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />
vikavrgvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo.<br />
(str. 346)<br />
mzeTa-mze aq ufalTa-ufali, mama RmerTia, romlis trfialeba aqvs gulSi dasaxuli:<br />
sjobs mas vetrfode da mzisTvis e. i. qriste-RmerTisaTvis xelad viqve, viyo gagiJebuli;<br />
sanamdi suli midges (Tvalebs ver vaxel), naTlis (qristes) mijnuri minda<br />
viyo; masze ukeTesi moyvare, sad unda vpovo (vaxelo), Tanac igi mze (qriste) miwyens,<br />
mis sanacvlod TinaTins (materialur, amqveyniur mzes) mivuaxlovde (xeli vaxlo)...,<br />
ganTiadis varskvlavo, ciskaro, mzeTa-mzis mnaTobo, amqveyniur wyvdiadSi (bneli Rame)<br />
vikargebi da mixseni Sen, maradiulo dRev anu Cemo RvTaebav. erTmaneTze mSvenier<br />
saxe-simboloebs, metaforebs ipovis kaci guramiSvilis sasuliero xasiaTis himnebSi,<br />
magram maTi mxatvruli Rirsebani Cven sxva TvaliT unda ganvsajoT.<br />
guramiSvilis mistiuri xilva da zecisaken mimarTuli RaRadisi araa mxolod egzaltirebuli<br />
Wvreta mistiuri qveynisa an cda masTan siaxloviT sakuTari Tavis<br />
gaqrobisa; guramiSvilis himni adamianis mwuxare simReraa. masSi gamosWvivis sakuTari<br />
ubedurebiTa da qveynis ukuRmarTobiT Sewuxebuli kacis Civili, romelsac erTaderTi<br />
imedi zebunebriv samyaroSi eguleba. swored es momenti aZlevs poetis himnebs<br />
araCveulebriv emociur JReras. TiTqos mxolod religiuri grZnobebia gamoTqmuli<br />
leqsSi, romelsac me aq movitan, poeturi saxeebi aSkarad sasuliero mwerlobidan<br />
(metwilad ki `axali aRTqmidan~) aris aRebuli, magram misi qveteqsti yvelasaTvis na-<br />
Telia. bedukuRmarTi cxovrebiT daqanculi poeti godebs:<br />
viTa cxovari gza Secdomili,<br />
mgelT warsatacad farexTa gare,<br />
egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />
aseTi saqme me movigvare!<br />
gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />
Tumca sawuTros moviangare,<br />
var carielze me dajdomili<br />
saunjisagan kars gare mdgare.<br />
(gv. 131).<br />
swored am niadagze moxda guramiSvilis ideuri samyaros saboloo gamoTiSva Zveli<br />
himnografebis tipiur warmomadgenlebTan. guramiSvilis himnebSi ukve aRar Cans<br />
mimarTebis erTi ganzomileba, maSin, roca himnografis universaluri mizania mdumare<br />
mistiuri WvretiT umaRlesis xilva. guramiSvilis himnSi iWvis Zirmware Sxami Jonavs<br />
da avtori, Tumca sawuTros mimarTavs, magram es mxolod garegnulad Cans. igi<br />
kontrastebze agebs Tavis saTqmels mxatvrulad uZlieres striqonebSi, romelSic<br />
dafaruli, magram Tavisi arsebiT meamboxe suli mosCans:<br />
Tu xar RviZli, raRa ars Zili?<br />
Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />
Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />
iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />
288
wuTisoflis amaoeba da simuxTle, marTlac, Semzaravadaa warmosaxuli mis erT<br />
leqsSi, romelSic xalxur warmodgenebze dayrdnobiT poeti Rrma religiur ganwyobilebas<br />
qmnis:<br />
midis-modis es sofeli<br />
qartexilTa zRvisebr Relavs,<br />
ukan dasdevs dro da Jami,<br />
mis naqselavs qsovs da sTelavs;<br />
is mWle kaci cels ras aqnevs,<br />
rasa sTibavs, rasa scelavs?!<br />
amad vwunob sawuTrosa,<br />
sul bnelia, rasac elavs.<br />
aq araCveulebrivi simZafriT mosCans wminda, adamianuri tkivilebi. guramiSvilis<br />
poezia amqveyniur, miwier gancdebs gadmogvcems, Tumca mxatvruli elferiT misi leqsi<br />
sasuliero himnebs mogvagonebs.<br />
ar unda daviviwyoT kidev erTi niSanTviseba, romelic mkveTrad ganasxvavebs guramiSvilis<br />
himnebs Zveli qarTuli sasuliero poeziisagan. aq me minda mivaqcio yuradReba<br />
guramiSvilis poetikis erT Taviseburebas, romelsac xSirad sxvadasxvagvarad<br />
xsnian.<br />
guramiSvils, rogorc WeSmarit poets, axasiaTebs sinamdvilis, cocxal, konkretul<br />
ferebSi aRqmis mZlavri talanti, romlis Sedegia, sxvas rom Tavi davaneboT,<br />
`qarTlis Wiris~ WeSmaritad realisturi epizodebi. es misi poeturi bunebaa da am<br />
Sinagan poetur moTxovnilebas igi araCveulebrivi warmatebiT iyenebs sasuliero<br />
himnebSic da poeturi xerxis simaRleze ahyavs igi. igi am TvalsazrisiT himnografiis<br />
midernizacias axdens, aramarto (guramiSvilma) xalxuri intonaciebi Seitana<br />
Tavis himnebSi, aramed arsebiTi niSnebic. nacvlad poeturi abstraqciebisa, rac sasuliero<br />
himnTa ZiriTadi Taviseburebaa, guramiSvili cocxali, sinamdvilidan aRebuli<br />
konkretuli STabeWdilebebiT amdidrebs Tavis himnebs.<br />
rogor aris agebuli guramiSvilis himnTa umravlesoba? konkretuli faqti, ambavi<br />
poets axal simaRleze ahyavs da Semdeg mistiur-alegoriuli suraTiT asrulebs.<br />
guramiSvils aqvs erTi leqsi, sadac pirdapiraa naTqvami, rom poeti Tavis ambavs<br />
gviyveba: `odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla, imis<br />
monasibad RvTismSoblis Sesxma~ (leqsi me). TiTqos yvelaferi naTelia, avtori gviyveba<br />
meored datyvevebis ambavs, romelic, sxvaTa Soris, man imave sityvebiT elisabed<br />
petres asulisadmi wardgenil `CelobitnieSic~ Caswera: im bataliis dasasruls _<br />
wers daviT guramiSivli _ kistrinis maxloblad mters mivdevdi da moulodnelad<br />
cxeniTurT WaobSi Cavefal, am dros mowinaaRmdegem damatyvevao. poeti aRadgens Tavis<br />
xsovnaSi am mZime dReebs da Semdeg mTel am faqtSi simbolur Sinaarss aqsovs:<br />
zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />
yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />
codvis lias ukuvardi, Rrmad Sig davefalo.<br />
Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo.<br />
tipiuria am TvalsazrisiT agreTve guramiSvilis erT-erTi lirikuli Sedevri<br />
`zubovka~. ar SeiZleba eWvi SevitanoT imaSi, rom aq leqsis mamoZravebelia cocxali<br />
STabeWdileba, realuri qalis trfialiT gamowveuli gancda:<br />
zubovkidan momavalman vnaxe erTi qali,<br />
metad turfa, Svenieri, masze damrCa Tvali,<br />
Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />
misman eSxman da-ca-mlewa, Semimusra Zvali.<br />
konkretuli da poeturad srulyofili suraTia, mZlavr, realuri silamaziT gamowveul<br />
gancdas aorkecebs droze moxmobili arqaulad gawyobili enobrivi tmesi:<br />
daca-mlewa (Sdr. rusTavelTan, str. 627). guramiSvili TandaTan dramatuli elementebiT<br />
aZlierebs am Sexvedras da, uceb, erTi SexedviT moulodneli gradacia rea-<br />
289
luri qali RvTiur Zalad iqceva, realuri siyvaruli mistikur-alegoriul trfialebaSi<br />
gadadis da cecxlovani vnebis nacvlad ismis msasoebeli RaRadi:<br />
aw Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />
qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />
qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
`lamazi qali~ aq sawuTros, amqveyniur cTunebaTa personificirebuli saxea, xolo<br />
leqsis Sinaarsi cTunebaTagan Tavis daRweviT, mkacri gamocdis gziT RvTaebisaken<br />
swrafvas gamoxatavs (Sdr. agreTve leqsi `simRera~-i).<br />
himnebis didi umravlesoba aseTi poeturi xerxiTaa damuSavebuli (teqsti da qveteqsti,<br />
realuri da mistikuri plani) da, rogorc aRvniSneT, es misi poeziis specifikuri<br />
niSania.<br />
guramiSvilma sasuliero himnebSic cocxali, amqveyniuri nakadi Seitana da sxvanairad<br />
arc SeiZleba yofiliyo. guramiSvili uwinares yovlisa iyo didi poeti da<br />
Tavisi qveynis Svili. misma poeturma alRom sabolood gaimarjva Rrma sulier winaaRmdegobebze,<br />
nacvlad qristianul-mistikuri Wvretisa da maradiuli sasufevlis<br />
uSfoTveli molodinisa, igi cxovrebiseuli cecxliT iwvoda, Tavis qveynis tkivilebiT<br />
itanjeboda da qmnida sakuTari SvilebiviT sayvarel simRerebs, romlebsac<br />
momavalSi qarTveli kacis Wirisa da sixarulis megobrebad igulebda.<br />
290
daviT guramiSvilis meore poeturi `me~<br />
291<br />
revaz siraZe<br />
mdgrad literaturul kanonzomierebaTa arsebobas ver uaryofs is, rom mxatvruli<br />
Semoqmedeba iseve ukideganoa, rogorc buneba da iseve Tavisufali, rogorc zRapruli,<br />
fantazia. zRaparSi xom yvelaferi SesaZlebelia, SesaZlebelia isic ki, rac<br />
ar SeiZleba moxdes bunebaSi da swored amitomaa sakvirveli, _ rom TviT ukidegano<br />
fantaziac ki, _ rogorc ambobs levi strosi, _ kanonzomierebas emorCileba. esaa maqsimalurad<br />
gafarToebul SesaZleblobaTa kanonzomierebani. nihilizmi amgvari kanonzomierebebis<br />
ZiebaTa mimarT imitomac warmoiSveba, rom xSirad mxatvruli sinamdvilis<br />
kanonzomierebani surT meqanikur kanonebze daiyvanon da maT gauTanabron.<br />
sinamdvileSi saqme gvaqvs idealuris sferos kanonzomierebebTan. idealuri rom realuridan<br />
momdinareobs, es ar uaryofs idealuris avtonomiurobas. mxatvruli sinamdvile<br />
rodia empiriuli faqtebis ubralo jami. metadre, ar SeiZleba normatiuli<br />
xasiaTisa iyos mxatvruli samyaros kanonzomierebani. Tuki es asea, xelovneba kvdeba<br />
(qristianul xelovnebas axlda amisi saSiSroeba, magram man es dasZlia). i. teni werda:<br />
Cven vagnebT, Tu ra kanonzomiereba gamovlinebula xelovnebaSi, magram Cven ver<br />
vaswavliT xelovans SemoqmedebiT kanonebso (`xelovnebis filosofia~).<br />
xelovneba xSirad iracionaluris realurobazea agebuli. magaliTad, pirovnebis<br />
TviTgardasaxva fsiqologiurad axsnili movlenaa, magram xelovnebaSi es SeiZleba<br />
iyos mxolod warmosaxvis nayofi, poeturi swrafva, mxatvruli iluzia da, amdenad,<br />
iracionaluric. magram xelovnebaSi amasac, iracionalursac, Tavisi realoba aqvs<br />
da Tavisi kanonzomierebani. esaa swored kanonzomierebani idealurisa.<br />
`Ирациональность не только есть нечто закономерно мыслящее и системное наряду с рациональными<br />
величинами, она есть также и нечто вполне видимое, физически видимое, физически осязаемое~<br />
(А. Ф. Лосев. Проблема символа и реалистическое искусство. М., 1976, с. 13). `Символ вполне<br />
видим и вполне осязаем, хотя в него ходят ирациональный и трансцендентальный~ (с. 14).<br />
saerTodac – da, metadre, xelovnebaSi – iracionaluri niSnavs ararsebuls. mxatvruli<br />
saxe am gzaze aseve Sors midis. igi arseboba-ararsebobis zRurblze dgas.<br />
sfinqsis saxe misi elementebis ubralo jami rodia. misi mxatvruloba iwyeba swored<br />
empiriul raobaTa iqiT, `ararsebulis arsebobaSi~. sfinqsi, viTarca mxatvruli saxe,<br />
is idealuri modelirebaa, romelic mxatvrul TavisTavadobas iZens iq, sadac empiriul<br />
sinamdviles ganesxvaveba. amis mere iwyeba misi axali sinamdvile, iracionaluri<br />
sinamdvile, sinamdvile xelovnebisa. raoden Seuracxyofs Cvens esTetikur TvalTaxedvas,<br />
Tuki vinme ityvis, rom merani an lurja cxenebi idealizebuli raSebiao (amgvari<br />
`analizi~ hgavs l. gudiaSvilis cnobil naxatze gamosaxul `silamazis maZieblebs~,<br />
romlebsac gadauwyvetiaT sxeulis mSvenierebis saidumloebas qirurgis saWreTeliT<br />
miagnon). es saxeebi, sulieri swrafvis simboloebi, mxolod sulieri raobani<br />
SeiZleba iyvnen, isini arseboben rogorc iracionaluri ram. isini arseboba-ararsebobis<br />
zRvarze dganan. esenia idealisaken mimswrafi sulis simbolo, gansaxovnebuli<br />
meore `me~ poetisa.<br />
amgvar warmodgenaTa analizs udidesi sirTule axlavs. saqmes isic arTulebs,<br />
rom araa jerovnad yuradRebuli misi sul martivi aspeqtebic ki. magaliTad, Cveulebriv,<br />
TavisTavad cxad sakiTxadaa CaTvlili lirikuri gmiris cneba, romelic faqtiurad<br />
literaturis TeoriisaTvis erT-erTi fundamentaluri kategoria unda iyos.<br />
araa Seswavlili avtoris saxe sxvadasxva literaturul epoqaTa mixedviT. saWiroeba<br />
amis dRes ufro da ufro SeigrZnoba. ar SeiZleba daviT aRmaSeneblis `galobani<br />
sinanulisanis~ gageba andria kritelis `didi kanonis~ lirikuli subieqtis gauTvaliswineblad.<br />
`Tamariani~ erT-erTi pirveli saero nawarmoebia, romelSiac `gaucxourebulia~<br />
lirikuli gmiri (igulisxmeba CarTuli leqsebi). tradiciul `gabaaseba-<br />
Sic~ gvxvdeba poeturi `mes” martivi gardasaxva; romantikosebTan naklebad Cans poe-
turi TviTgardasaxvani, (`gind meZinos”), romlis kolorits qmnis yaraCoRelTa gancdebis<br />
poetizireba. misi pirdapiri gviandeli gamoZaxilia `gareubneli biWis simRerebi~.<br />
xolo irakli abaSiZis lirikul ciklSi `palestina, palestina~ axali iersaxiT<br />
gamovlinda avtoris meore poeturi `me~. esaa Tanamedrove poetTan miaxloebuli<br />
rusTaveli-lirikosi. s. Ciqovanis poemaSi `simRera daviT guramiSvilze~ TiTqmis ar<br />
xdeba lirikuli subieqtis Canacvleba, magram didad mZlavrobs `Tanagancda~.<br />
1. poeturi TviTgardasaxva gvxvdeba yoveli drois literaturaSi. bevris amxsneli<br />
TaviseburebebiT warmogvidgeba is Zvel qarTul mwerlobaSi. misdami interess<br />
gansakuTrebiT acxovelebs d. guramiSvilis Semoqmedeba. masze mcire SeniSvnebi adrec<br />
gamogviTqvams (r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis<br />
sakiTxebi. 1975, gv. 145). ukve aRniSnuli gvqonda, rom d. guramiSvilisaTvis idealuri<br />
poetia daviT winaswarmetyveli. aq ki gvsurs vaCvenoT, rom es kerZoobiTi movlena<br />
araa. es imdroindeli SemoqmedebiTi procesis zogadi kanonzomierebis gamovlenaa.<br />
is, rac d. guramiSvilTan vlindeba, msWvalavs mTel Zvel qarTul mwerlobas da Taviseburad<br />
vlindeba xelovnebis sxva dargebSiac. amitom unda warmoCindes mTliani<br />
saxiT avtori Zvel qarTul mwerlobaSi. `me~ poetisa da misi gardasaxvis formebi<br />
Semoqmedebis fsiqologiis sakiTxicaa. magram sxva ganzomilebac aqvs; esaa: `me~ rogorc<br />
mxatvruli saxis `elementi~. Cven amjerad yuradRebas mivaqcevT ara TviTgardasaxvis<br />
`Sinagan meqanizms~, aramed mis mxatvrul realizacias, avtoris im `mes~ (an im<br />
meore `mes~), romelic mxatvrul saxesTan erTad moiazreba, rogorc misi struqturis<br />
erTi Semadgeneli nawili. sagangebo Seswavlasa da damkvidrebas iTxovs `daviTianSi~<br />
lirikul subieqtTa urTierTmimarTebani.<br />
winaswarve SeiZleba sakiTxis amgvari zogadi formulireba: Zvel qarTul mwerlobaSi<br />
lirikos poetebs warmodgenili hyavT xolme maTTvis idealuri avtori, romlis<br />
TvalTaxedviTac surT maT mogvawodon sakuTari saTqmeli. sxvagvarad: mxolod<br />
asaxvis saganze ki ar fiqroben, aramed imazedac, Tu rogor dainaxavda maTTvis idealuri<br />
poeti. is xdeba avtorTa meore poeturi `me~. aseTi poeturi TviTgardasaxviT<br />
iwyeba SemoqmedebiTi procesi Zvel qarTul lirikaSi (cxadia, arsebobda sxvagvari<br />
lirikac da es iyo misi erT-erTi, magram mravlismomcveli nakadi). es zogadi kanonzomiereba<br />
moqmedebs `daviTianSic~. daviT guramiSvilis mier poetur idealadaa<br />
dasaxuli daviT-fsalmunTa avtori; daviT guramiSvili cdilobs mis kvalobaze gamoTqvas<br />
Tavisi sagaloblebi. aris Tu ara es imgvari kanonzomiereba, romelic `davi-<br />
TianSi~ mravlis amxsneli SeiZleba gaxdes?<br />
jer kidev ilia WavWavaZe werda: d. guramiSvilis `sarwmunoebrivi RaRadeba daviT<br />
winaswarmetyvelis fsalmunobis simaRlemdeao asuli~ (III. 153). `daviTiani~ `daviTns~<br />
mravalmxriv exmianeba. `daviTianSi~ Zalze xSiria daviT winaswarmetyvelis moxsenieba.<br />
xSiria masTan tropuli Sexvedrebi, Tu saxeobrivi reminiscenciebi. oTxi sagangebo<br />
Sesxma eZRvneba bibliur sagalobelTa avtors _ daviT winaswarmetyvels.<br />
aRsarebiTi lirikis es mamamTavari rom gzis maCvenebeli yofila d. guramiSvilisaTvis<br />
SemoqmedebiT procesSi, amas migviTiTebs me-11 strofi `daviTianis~ bolo<br />
leqsisa – `am wignis gamleqsavis sulis moxsenieba~:<br />
RmerTo, ismine daviTis sagalobeli,<br />
miwyale didis wyalobiT sawyalobeli;<br />
usjuloeba amxoce, ufrois ganmbane,<br />
da es simRera mis Tqmas, moZaxils abane.<br />
(`daviTiani~, 1955)<br />
aq imdeni Tanxvedraa, rom SeiZleba gaCndes kiTxva: romeli daviTis vedrebaa es,<br />
bibliurisa Tu qarTveli poetisa? rogorc Cans, orivesi, sxvagvarad – daviT gurami-<br />
Svilisa, pirvelsagalobelTa avtoris kvalobaze gamoTqmuli. aseve orplanianobaa<br />
zemore me-8-9-10 strofebSi. mxolod me-7 strofSi Cans, rom yovelive es, pirvelyovlisa,<br />
guramiSviliseulia:<br />
moixsene, ufalo, sjad Senda mosuli<br />
292
daviT guramisSvilis ubadruki suli,<br />
gvedr, xelT, ferxT sisxli Seni saswors abrad Seudev,<br />
ganmsubuqe mZime codvani, Seundev.<br />
amrigad, d. guramiSvili jer iwyebs Tavisi TaviT da Semdeg gadadis orTaves (Tavisi<br />
da daviT winaswarmetyvelis) saTqmelze. ai, es aris metad niSandoblivi, rac<br />
Semdegac mravalmxriv mJRavndeba. me-11 strofSi, rogorc davinaxeT, vedrebaa, rom<br />
RmerTma misgan (Tanaxmad me-7 strofisa – d. guramiSvilisagan) isminos bibliuri daviTis<br />
sagalobeli (`RmerTo, mismine daviTis sagalobeli~). rom swored bibliuri<br />
daviTi Semodis aq, amas adasturebs Semdegi striqoni: `usjuloeba amxoce, ufrois<br />
ganmbane~. es 50-e fsalmunis gadmoRebaa (`miwyale me, RmerTo, didiTa wyalobiTa SeniTa<br />
da mravliTa mowyalebiTa SeniTa axoce uSjuloebaÁ Cemi, ufroÁs ganmbane me<br />
uSjuloebisa Cemisagan~). `fsalmunidan~ es motivi farTod gavrcelda himnografiaSi.<br />
igi meordeba daviT aRmaSeneblis nawarmoebSi `galobani sinanulisani~. sayuradReboa<br />
am mxriv poezia didi somexi himnografis grigol narekacisa da mravali sxva.<br />
d. guramiSvili RmerTs SesTxovs misgan isminos bibliuri daviTis sagalobeli<br />
da dasZens: `da es simRera mis Tqmas, moZaxils abaneo~. aq ukve pirdapiraa Tqmuli,<br />
rom misi sagalobeli im daviTis naTqvams mihyveba, rogorc bani pirvel, wamyvan xmas<br />
(sxvaganac, roca Zvel qarTvel poetebs CamoTvlis, Tavis Tavze ambobs: `mReren da<br />
mec bans Sevawyob, damgmoben amaze rasa~). magram Cvens saTqmels yvelaze metad naTelsa<br />
hfens `daviTianis~ sul bolo striqonebi:<br />
15. wamkiTxvelno, amazed Tqven nuras medaviT,<br />
da rom es ase vsTqvi guramisSvilman me daviT.<br />
16. Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,<br />
rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme,<br />
mis RvTis Zis mamis daviTis sexna,<br />
guramisSvili viyav daviT me;<br />
17. aman qaCalman mis Tmis navarcxni<br />
qoCrad movisxi Tavzeda, viTme.<br />
aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,<br />
ara vici ra, ras medaviT me!<br />
arsebiTad ase mTavrdeba `daviTiani~.<br />
bolo strofidan SegviZlia is azric ki amovikiTxoT, rom d. guramiSvili litonad<br />
ar mihyveba im pirvel daviTs, aramed surs isa Tqvas, rac mas uTqmeli darCa<br />
(udavod miagavs amas e. w. aRorZinebis xanis poetTa vedreba rusTavelisadmi, rom neba<br />
darTos mihyvnen mis naTqvams). d. guramiSvils aq sagangebod gauleqsavs TavisTavad<br />
cxadi ram: `sexna~ varo daviTisa, romelic iyo `mama RvTis Zisa~. magram Tavis-<br />
Tavad cxadi ar iyo is, rom d. guramiSvils surda masSi daenaxaT pirvelsagalobelTa<br />
avtoris poeturi sexnia, poeturi oreuli, Tavisi meore poeturi `me~, poeturi<br />
hipostazi. daviTi `RvTis Zis mama~, iyo Ze-RvTaebis pirvelwinapari, pirvelmama,<br />
xorcieli TvalsazrisiT. d. guramiSvils surda ziareba am genealogiur StosTan. es<br />
_ ki SeiZleboda mxolod sulieri gziT (saerTod, `Srtos~ gansaxovnebiT aRvsilia<br />
`daviTiani~). meore mxriv, TviT bibliur daviTs hyavs Tavisi sulieri Svili. es iyo<br />
misi sagaloblebi. sulieri Svili hyavda d. guramiSvilsac – Tavisi `daviTiani~<br />
(`davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso~; `me uSvilom es oboli mZliv<br />
gavzarde didis WiriT~. magaliTebs aRar gavamravlebT, magram unda gaviTvaliswinoT,<br />
rom amgvari gaazreba Zalze xSirad gvxvdeba `daviTianSi~). Tu imasac gavixsenebT,<br />
rom missive TqmiT – `yoveli wuli mSobelTa mzgavsi mzgavss emsgavsebian~, _<br />
gaazrebaTa wre ufro ikvreba. sulieri Svili hgavs `mSoblis~ suls. petriwi ganmartavs<br />
platon-prokleseul amgvar azrs: `Tvisda xatad warmoiqmns yoveli warmomqmneli<br />
yovelsa TvisgniT warmoqmnilsa~ (`ganmartebai~, II, 71, 35).<br />
rakiRa sulierni Svilni orive daviTisa erTmaneTs hgvanan, bunebrivia, rom erTmaneTs<br />
emsgavsebian mamanic. aseT Sinaarss iZens sexniaTa sulieri naTesaoba.<br />
293
2. rogorc aRvniSneT, `daviTianSi~ bibliuri daviTis oTxi Sesxmaa, sami meore wignSia<br />
(meore nawilSi) da erTic – bolo, meoTxe wignSi.<br />
pirveli qeba kvlav `daviTis rqis~ anu `Srtos~ xsenebiT iwyeba da am mxrivaa Seqebuli<br />
daviT winaswarmetyveli. magram Semdeg igi adgils uTmobs TviT avtors –<br />
daviT guramiSvils. poeti sakuTar aRsarebaze gadadis (msgavsi `sublimaciuri~<br />
gadasvlebi, rogorc iTqva, didad damaxasiaTebelia mTeli `daviTianisaTvis~). Tanda-<br />
TanobiT ufro da ufro mJRavndeba, Tu rogor Caenacvla erTi meores:<br />
man damayena, wamomayena<br />
man mzeTa-mzeman Saravandedi,<br />
bnelSi mdebare gamoved gare,<br />
viTa davRamdi, isev gavsTendi!<br />
Ze mogveboZa, qvesvet-gveboZa,<br />
me daqceuli misgan avSendi,<br />
daviTs, daviTo, miZaxda, viTo,<br />
egreT nugeSmca da mad vaqebdi. (112).<br />
Cveulebriv ase iwyebs sxva leqsebsac d. guramiSvili Tavisi poeturi oreuliT<br />
da amTavrebs Tavisi TaviT. qeba zogadia – xolme im mizniT, rom bibliur daviTze<br />
naTqvami RvTaebasac ki Seeferebodes (esec cnobili gzaa: RvTaebrivi atributebiT<br />
adamianis gamoxatva, rac, magaliTad, mkveTrad Cans `Tamariansa~ da `abdulmesianSi~.<br />
maTSi Tamars miemarTeba areopagituli `saRmrTo saxeebi~). mJRavndeba poeturi swrafva,<br />
rom d. guramiSvilis RvTaebis Tavisebur poetur hipostazad daviT winaswarmetyveli<br />
iqces. igi, viTarca `mama~ RvTaebisa, mama-RvTaebis amqveyniur simbolod gaiazreba<br />
(miuTiTeben, rom dantes hyavda `Tavisi~ sameba: Ze-RvTaeba, RvTismSobeli da<br />
beatriCe. msgavsi ram SeiZleba iTqvas daviT guramiSvilze. misi samebaa: daviT winaswarmetyveli,<br />
Ze-RvTaeba da RvTismSobeli). `daviTianis~ avtografiul nusxaSi Car-<br />
Tul avtoportretze d. guramiSvili warmogvidgeba zecisken mipyrobili mavedrebeli<br />
mzeriT da freskulad myife taniT. Tavis bibliur sexnas igi hgavs mxolod imdenad,<br />
ramdenadac TviT bibliur mefesac SeeZlo gaemeorebina sibrZneni solomonisani:<br />
`movida Cem zeda suli sibrZnisa, wina vsaje misi ufrois skiptraTa da saydar-<br />
Ta~ (7, 7-8). `Я придпачел ее~.<br />
daviT guramiSvili aRniSnul SesxmebSiac da sxva leqsebSiac daviT winaswarmetyvels<br />
aTqmevinebs – xolme imas, rac mxolod qristian poets SeeZlo eTqva. amis<br />
saSualebas qmnida simboluri `Targmanebis~ cnobili principi, romlis safuZvelze<br />
Zvel aRTqmaSi da, maT Soris, fsalmunebSiac, axali aRTqmis azrebs amoikiTxavdnen.<br />
sayuradReboa, rom `qebaTa qebis~ ipolite romaeliseuli interpretaciis kvalobaze,<br />
vaxtang meeqvse saRvTo azrebs xedavda rusTvelis sruliad saero Sinaarsis Semcvel<br />
striqonebSi. isic gasaTvaliswinebelia, rom d. guramiSvilis drosac mZlavrobda<br />
e. w. hermenevtikuli, anu ganmartebiTi wesi azrovnebisa. es miaCndaT universalur<br />
gzad dafaruli sibrZnis wvdomisaTvis, umaRles sibrZnesTan miaxloebisaTvis.<br />
am gziT surs d. guramiSvilsac ganicados moazrovne sulis maradiuloba. TviTSemmecnebeli<br />
suli zedrouli unda gaxdes. waSlilia SemoqmedebiTi drois calmxrivi<br />
svla. mas ukusvlac ZaluZs. Semoqmedi pirovnebis `me~ ixevs ukan, warsulSi gadasaxldeba,<br />
raTa ukvdav sulTa ziarebiT TviT SeiZinos poeturi ukvdaveba. amgvari Sefasebani<br />
rodia oden metaforuli da, amdenad, pirobiTi. aseTi ganwyobilebani sruliad<br />
bunebrivad Tan sdevdaT imdroindel poetebs. es iyo sulis Tavisuflebis imdroindeli<br />
gamoxatuleba. rwmenis xanaSi ar iyo moulodneli poetur sulTa Sexvedrac<br />
erwmunaT TviTgansaxovneba sulier formebSi erCiaT. cnobili sityvebiT rom vTqvaT,<br />
`aq suli atarebs Tvis msubuq samosels~. sulis `samoselic~ sulia. esaa meore poeturi<br />
`me~: sulieri `samoseli~ SemoqmedebiTi sulisa. mxolod amgvar gancdasTan<br />
ziarebis Semdeg iwyeba Semoqmedeba. sxvagvarad amgvari gancdebiT SeigrZnoba SemoqmedebiTi<br />
STagonebis realuroba. aqve SevniSnavT: d. guramiSvilis meore poeturi `me~<br />
ar SeiZleba martivad gavaigivoT froidistul `me _ idealTan~, romelic vlindeba<br />
294
jer kidev bavSvur narcisizmSi da qvecnobierad iwvevs Tavisi Tavis saocnebo ferebSi<br />
warmosaxvas. d. guramiSvilis meore poetur `meSi~ gacilebiT meti cnobieria.<br />
rac mTavaria, igi refleqsirebulia msoflmxedvelobiTi mTeli kompleqsiT, piraduliTac<br />
da sazogadoebriviTac. amitom arsebiTad masTan mimarTeba iwyeba da mTavrdeba<br />
cnobieri formiT da ara mxolod qvecnobieriT, Tanac ramdenadme sazogadoebrivi<br />
cnobierebiTac (Tumca aqve aracnobieris mniSvnelobac didia, rac calke Seswavlas<br />
iTxovs). cnobieri impulsi Semdeg moixmobs da gzas uxsnis sulis siRrmiseul<br />
movlenebs. `ican Tavi Seni~ xorcieldeba `qristianuli sokratizmis~ (e.<br />
Jilsoni) formiT (И. С. Кон. Открытие `Я~ , М., с. 168-183). Tanac, swored moucilebeli survili<br />
avtorisa, rom miuaxlovdes im meore `mes~, misgan gansxvavebulobis Segnebasac<br />
gvidasturebs. Tu raoden gansxvavdeba d. guramiSvili Tavisi poeturi oreulisagan,<br />
es Cans `pirveli Sesxmis~ Semdeg vedrebaTa ciklSi CarTuli amgvari leqsidan:<br />
mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,<br />
usaxl-karo varo, viTxov, Semifaro!<br />
viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,<br />
rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,<br />
maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,<br />
daviTis mterT xaro ZiriT amosTxaro. (116).<br />
sinanulis winare sagalobelTa fonze am leqsSi gamoxatuli sixaruli, bunebrivia,<br />
meti simkveTriT aRiqmeba. am leqsSi CarTuli vedrebisda miuxedavad, es araa<br />
sevda sixarulze. esaa mZlavri monatreba sixarulisa, Tanac individualur-pirovnuli<br />
sixarulisa da amdenad gansxvavebulia `gixarodenis~ cnobili motivisagan (Sdr.<br />
`RvTis-mSoblis micvalebis dRis Sesxma~: `gixarodesT angelozT dasno~). aq sixaruli<br />
micvalebismier sinanuls mosdevs, sinanuls, romelic ZirSive Seicavs sixarulis<br />
impulss, radganac daitireba maradiuli netarebisaken mimavali. `daviTianSi~<br />
ufro xSiria Cveulebrivi adamianuri sicili, aRmocenebuli yofiT iumorze. iumori<br />
xan Cans mwuxarebis Jamsac – ki. zemomoyvanil leqsSi didi bednierebismieri sicilis<br />
natvraa. es ki xSiri araa arc d. guramiSvilTan da arc sxva am tipis poetTa leqsebSi.<br />
`meore daviTis SesxmaSiac~ erTmaneTs enacvlebian lirikuli subieqtebi da ai,<br />
ra azriT: daviT mefsalmunis vedrebas aRavlens d. guramiSvili (Sdr. d. guramiSvilis<br />
sityvebi: `RmerTo, mismine daviTis sagalobeli~. es motivi – `RmerTo, mismine<br />
daviTisa (winaswarmetyvelisa)~ – xSiria `daviTianSi~ da gvarwmunebs, rom daviT winaswarmetyvels<br />
unda gulisxmobdes TviT `swavla moswavleTas~ sityvebi: `ismine,<br />
swavlis mZebnelo, mohyev daviTis mcnebasa~).<br />
fsalmunTa sityvebi rom sakuTar saTqmelad unda miCneuliyo, es uZvelesi literaturuli<br />
tradiciiT iyo Sepirobebuli. jer kidev X saukunisaTvis qarTulad Targmnili<br />
yofila aTanase aleqsandrielis (326 – 373 ww.) Teoriul-literaturuli mosazrebis<br />
Semcveli erTi statia. aq weria: `raJams vinme fsalmunebn, ara Tu viTarca<br />
vin sxuaÁ ganrebul arian an itanjebian, gina Tu hmadlobn da evedrebian da akurTxevn,<br />
aramed TvisiT gonebiT ugalobn da adidebn RmerTsa da Tvisi igi sityuai amsaxuris.<br />
esreT ASevracxoT, viTarca Cuen varT, romelni RmerTsa vhzraxavT~ (fsalmunis<br />
Zveli qarTuli redaqciebi X-XII saukuneTa xelnawerebis mixedviT gamosca mzeqala<br />
SaniZem, I, teqsti, Tb., 1960, gv. 447). lirikis TaviseburebaTa Sesaxeb aq gamoTqmulia<br />
friad mniSvnelovani Sexeduleba: lirikuli nawarmoebis kiTxvisas ubralod<br />
sxvas ki ar vTanaugrZnobT, aramed am nawarmoebis sityvebiT Cvens sakuTar gancdebs<br />
gamovxatavT. sxvagvarad: Cven CavenacvlebiT nawarmoebis avtors, viTarca poetur subieqts<br />
(r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul–literaturuli azrovnebis sakiTxebi, gv.<br />
128). icnobda Tu ara uSualod am statias d. guramiSvili, Zneli saTqmelia (SeiZleboda<br />
gagvexsenebina, rom es statia e. w. `mcxeTis daviTnSi~ Sedis). magram fsalmuni<br />
rom mas swored amgvarad esmoda, es faqtia. udavoa isic, rom amgvari Tvalsazrisi<br />
aZlevda mas Tavisuflebas sakuTar saTqmelad moewodebina daviT winaswarmetyvelis<br />
naTqvami. oRond TviT daviT winaswarmetyvelis saTqmels xSirad TviT d. guramiSvi-<br />
295
li gansazRvravda da Semdeg miawerda mas fsalmunTa avtors. mesame Sesxma daviT winaswarmetyvelisa<br />
imdenadaa daSorebuli fsalmunTa avtors, rom SeiZleba eWvic ki<br />
gaCndes – es uSualod d. guramiSvilis naTqvamad xom araa mowodebuli. magram amas<br />
uaryofs TviT am leqsis dasawyisis konkretuli monacemebi.<br />
dasasrul: `meoTxe daviTis Sesxma da daviTnis qebis igavi~. d. guramiSvili wers:<br />
`daviTis Sesxma Sevkone, Zmas vardi vuZRven, das ia~; `aw aqeT igi naTeli, vinc (!) na-<br />
Tlad daviTs uqia~; `daviTis baRis xili sjobs sxvaTa walkotis xilebsa~. asea warmodgenili<br />
daviTis (orive daviTis) `walkoti~ anu sulieri samoTxe, paradeiZo, igive,<br />
limonari (an arabuli `busTani~). amitom marTebulia, roca am sanatrel `baRs~<br />
daviT guramiSvilis saocnebodac Seracxaven: `mis mier Seqmnili poeturi baRi, samoTxe,<br />
simboloebis qveyanaa da poetis mzera mimarTulia ucnauri da gamouTqmeli sikeTisaken,<br />
romliskenac swrafva adamianis umaRlesi da unetaresi bednierebaa~ (s. caiSvili).<br />
d. guramiSvili esesxeba im daviTis walkots da qmnis sakuTars, oRond aRniSnavs,<br />
rom `baRi daviTis baRisebr arodes aRSendebian; arc misebr xe-Ra dairgvis,<br />
arc ar zed moebmian~.<br />
daviT Sevmose xiliTa, romelic mosa xe daviT;<br />
mas xes moxeda ufalman keTilis mosaxedaviT.<br />
nu medavebiT, marideT guls laxvrad mosaxedaviT,<br />
is daviT kargiT mosa xiT, me daviT mosaxed aviT. (265).<br />
aqac da sxvaganac `daviTianSi~ xSirad ismis avtoris krZalva, rom ar Seedavon im<br />
daviTis mibaZvisaTvis. poeti xSirad aRniSnavs, rom mis mibaZvas cdilobs, magram es<br />
msgavseba usaxoao. es ukve tipiuri qristianuli krZalulebaa. magram aqac Cans sevda<br />
silaReze. meoTxe Sesxma ase mTavrdeba:<br />
amad am wignsa saxelad vuwode `daviTiani~.<br />
daviT Sevawyev, Sevkone, viT vardni da viT iani,<br />
gulsa movswyvite muwuki, meba zed avi Tiani,<br />
zed gulzed vibi igi xe kaciani da RvTiani. (266).O<br />
es strofi agvirgvinebs im azrs, rom daviTis kvalobaze svliT d. guramiSvili<br />
ewia sulier ganwmendas da amiT sulieri siRrme SesZina `daviTianis~ mxatvrul<br />
saxeebs. mTeli es strofi `daviTianis~ erT-erTi dasasrulia, an ukeT, dasasrulis<br />
dasawyisia. sagangebod unda aRiniSnos, rom mravalplaniania `daviTianis~ dasasruli<br />
(iseve rogorc misi dasawyisi). aq, SeiZleba iTqvas, mravali dasasrulia, sxvadasxva<br />
motivi sxvadasxva adgilas sruldeba, sxvadasxva nakadi TandaTan dawdeba. zemomoyvanili<br />
strofiT sruldeba erT-erTi umTavresi nakadi: daviT-fsalmunTa avtorTan<br />
uSualo Sexmianeba. sruldeba misi Sesxmis motivi. amis Semdeg d. guramiSvili, Tu<br />
SeiZleba iTqvas, marto rCeba Tavisi sulis winaSe. daviT guramiSvili miacilebs<br />
Tavis Tavs samaris karamde im daviTTan erTad, Semdeg ki rCeba, TiTqosda, im ganwyobilebiT,<br />
rom `Cven yvelani martoni vkvdebiT~. amitomac zemore Sesxmas mosdevs Semdegi<br />
leqsebi: `anderZi daviT guramisSvilisa~, `mRrdelT vedreba daviT guramisSvilisa~,<br />
`saflavis qvazed dasaweri~, `sulis ambavi~ da `am wignis gamleqsavis sulis<br />
moxsenieba~. aqac Cans TanagrZnoba, magram ara – zemoaRniSnuli sulieri Serwyma.<br />
yvela es leqsi Seexeba mxolod uSualod mas, uSualod mis pirad `mes~, Tumca amjerad<br />
im meore poeturi `mes~ wyalobiT gamdidrebulsa da gaSinaarsebuls. amiT ki ikveTeba<br />
`daviTianis~ sul bolo nakadi, riTac is saerTod sruldeba. amitom yovelmxriv<br />
gamarTlebulia, rom 1955 wlis gamocemaSi (redaqtori al. baramiZe) `daviTianis~<br />
dasawyisSia gadatanili xelnawerSi bolos moTavsebuli leqsi `am wignis gamleqsavis<br />
gvarisa da saxelis gamocxadeba~ da dasasrulad CaTvla Cvens mier zemomoyvanili<br />
strofi. `daviTiani~ mravali nawarmoebisagan Sedgeba, magram amave dros<br />
igi garkveuli struqturuli mTlianobaa da ara sxvadasxva nawarmoebTa ubralo<br />
krebuli. misi struqturuli mTlianobis gansazRvruli motivi naTelyofs, rom igi<br />
unda iwyebodes `am wignis gamleqsavis gvarisa da saxelis gamocxadebiT~ da sruldebodes<br />
`am wignis gamleqsavis sulis moxseniebiT~. esaa motivi TviTSemecnebisa da<br />
296
TviTdamkvidrebisa. manamde ki sruldeba sxva motivi, romelic agreTve mTel wigns<br />
gasdevs – miaxleba meore poetur `mesTan~. Semdeg, sul bolo striqonebSiac ki,<br />
kvlav gamoCndeba pirvel-daviTi, magram aq ukve faqtiurad rogorc sulieri raoba,<br />
Serwymuli daviT guramiSvilis poetur `mesTan~. ase, rom `mes~ erTmaneTTan SerwymiT,<br />
sruldeba `daviTiani~. sruldeba igi TviT guramiSviliT, romeli bolos poetur<br />
sulad moixsenieba.<br />
3. rogorc vTqviT, `daviTians~ struqturulad kravs sulieri TviTSemecnebis nakadi<br />
(`daviTiani~ sulier wiaRsvlaTa gadmocemaa ara mxolod sagaloblebSi, aramed<br />
TviT TxrobiT-istoriul nawilSi). erT-erT sagalobelSi (mesame wignis dasawyisi)<br />
naTqvamia:<br />
roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,<br />
lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.<br />
amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,<br />
rogorc vigeme, egreT vigveme. (163).<br />
rac aqaa aRniSnuli, amiTac ki zogadad saerTo SeiZleboda daenaxa Tavis cxovrebasa<br />
da daviT winaswarmetyvels Soris, metadre, Tu gaviTvaliswinebT, rom qali<br />
aq cxovrebis macdunebel mizidvelobaTa zogadi saxec SeiZleboda yofiliyo (konkretuladac<br />
es orive daviTis bedze aisaxa). `daviTianis~ damasrulebel leqsebs,<br />
kerZod, `meoTxe daviTis Sesxmas~, win uZRvis `adamis saCivari~ (igi, Tavis mxriv,<br />
`qacvia mwyemss~ mosdevs, rac agreTve ar unda iyos SemTxveviTi). es leqsi ase iwyeba:<br />
`adams hkiTxes: ratom stiri, rom swux, ra gaqvs sawuxari? rad ar gicinian piri, xar<br />
mwunvare, ganuxari? man Tqva...~ da amas mohyveba adamis sinanuli, rom misi braliT<br />
qveyanas Wiri adgas. amis Semdeg RvTisadmi vedrebaa, romelic gadadis daviT guramiSvilis<br />
godebaSi da ase mTavrdeba:<br />
daviT galad danerguli,<br />
var uSrto da me ufeso,<br />
aw momZebnes dakarguli,<br />
(v) vedreb qristes meufeso! (263).<br />
amrigad, leqsis dasawyisSi mavedrebeli subieqtia bibliuri adami, Semdeg ki mas<br />
enacvleba daviT guramiSvili, gamodis, rom imas, rac adamis codva-bralia, Tavis<br />
Tavze iRebs d. guramiSvili. adami da d. guramiSvili, viTarca lirikuli subieqti,<br />
am SemTxvevaSi gaigivebulni arian. es daviT guramiSvilis saxismetyvelebisaTvis<br />
saerTod damaxasiaTebelia. magram sakuTriv adamTan Canacvlebis cnobili safuZveli<br />
moepoveba: esaa pirvelcodvis motivi. yoveli adamiani naziarebiao im pirvel-codvas-<br />
Tan, romelic pirvel-adamianad modis, es anaTesavebs adamTan guramiSvilsac. magram<br />
am gzaze dgas daviT-fsalmunTa avtoric, aseve pirvel-codvis TavisTavze mtvirTveli.<br />
yoveli piraduli codva fermkrTaldeba pirvel-codvasTan SedarebiT (sxvagvarad:<br />
yoveli piraduli codva adamis modgmis codvilianobis gamovlinebaa). amazea<br />
agebuli 50-e fsalmuni. ase erTiandeba sami subieqti: adami – daviT winaswarmetyveli<br />
– d. guramiSvili. d. guramiSvilisaTvis, albaT, cnobili iqneboda, rom amasve exmianeba<br />
daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~. zogjer fiqrobdnen, rom daviT<br />
aRmaSeneblis vedreba mis konkretul codvas gulisxmobso. laura grigolaSvilma<br />
sabolood naTelyo, rom sinamdvileSi `galobani sinanulisani~ gulisxmobs adamianis<br />
Tandayolili, adamidan momdinare codvis Sendobas. es ki zogadi motivia (amasve<br />
exmianeba TviT n. baraTaSvilis `Cemi locva~). Tu raoden mZlavrobs `daviTianSi~<br />
lirikuli subieqtis Canacvlebis tendencia, amas gviCvenebs erTi leqsic, romelsac<br />
kidurwerilobis msgavsad gamoyenebuli aqvs sauflo locvis sityvebi (mT. 6,9 _ 13).<br />
d. guramiSvili mihyveba sauflo locvas, magram mTlianad ar Tanxvdeba mas. mTavari<br />
isaa, rom d. guramiSvili, viTarca lirikuli subieqti, aq enacvleba TviT Ze-RvTaebas,<br />
sakmaod Tavisuflad epyroba esoden cnobil dogmatikur teqsts. aq sxvagvari<br />
orplanianobacaa: es leqsi gamouTqvams `odes daviT tyveobasa Sina moSivda da<br />
RmerTs puri sTxova~, magram am konkretul saTxovarTan erTad igi gulisxmobs `su-<br />
297
lier pursac~ da saerTod, d. guramiSvilis mravalwliani, ubedurebiT aRsavse odiseas<br />
konkretul ambebTan erTad ar SeiZleba ar axldes sulieri qveteqsti, sulieri<br />
plani. amaze uSualo miTiTebani TviT `daviTianSi~ gvxvdeba. amitom misi mogzauroba<br />
mxolod fizikurad ki araa gasaazrebeli, masSi igulisxmeba d. guramiSvilis sulieri<br />
wiaRsvlanic. imis calkeuli magaliTebi ukve aRniSnulia samecniero literaturaSi.<br />
mTeli `daviTiani~, gansakuTrebiT misi sagaloblis tipis leqsebi, savsea msgavsebiT<br />
Zlispir-dasdebelis sistemasTan. rogorc cnobilia, es sistema gulisxmobs,<br />
rom strofebi, romlebsac dasdebelni ewodebaT, unda gaimarTos maTTvis sanimuSod<br />
aRebuli strofebis, anu Zlispirebis mixedviT. `daviTianSi~ amgvari ram araerTgzis<br />
cxadad Cans. magaliTad, SegviZlia aviRoT `meore daviTis Sesxma~. mis qvesaTaurSi<br />
aRniSnulia, rom igi dawerilia `rusuli simReris xmazeo~ da miTiTebulia es simRera.<br />
maSasadame, rusuli simRera aq Zlispiris rolSi gamodis, d. guramiSvilis `Sesxma~<br />
ki – dasdebelisa.<br />
magram msgavseba aq gacilebiT zogadi da formaluria, vidre es himnografiis analogiur<br />
SemTxvevebSi gvaqvs. asevea sxva mraval leqsSiac. bevri misi sagalobeli,<br />
rogorc amas TviT d. guramiSvilic miuTiTebs, qarTul xalxur simRerebs mihyveba,<br />
magram mihyveba formis mxriv, Sinaarsobrivad ki isini himnografiuli xasiaTisaa. amisi<br />
cxadlivi magaliTia `sityva ese RvTisa~, romelic dawerili yofila `eo, meo, qalTa<br />
mzeos~ sanacvlod saTqmelad~. Tu dasdebelni ZlispirT mihyveba formiTac da<br />
SinaarsiTac d. guramiSvilis sagalobeli `gaorebulia~: xalxuria formiT, xolo<br />
SinaarsiT – himnografiuli (s. caiSvili). zogadad es tendencia SeiZleba daviaxlovoT<br />
imave meore `mes~ sakiTxs: d. guramiSvilis sagaloblebSi Tavs iCens gamosaxvis<br />
`orplanianoba~.<br />
4. amgvarad, d. guramiSvilis mimarTeba Tavis meore poetur `mesTan` martivad aseTi<br />
sqemiTac SeiZleba warmovidginoT: esaa miswrafeba sulieri samyaros srulyofisaken,<br />
romelic xorcieldeba daviT winaswarmetyvelis sulieri SemweobiT. d.<br />
guramiSvilisaTvis esaa poeturi Teozisi, ganRmrToba poeziis meSveobiT (niSandoblivia,<br />
rom misi vedrebani SemweobisaTvis ar miemarTeba wmindanebs, rogorc Cveulebriv<br />
gavrcelebul qristianul mementoebSi gvxvdeba; miemarTeba imaT, visTanac<br />
poeturi subieqtis Canacvleba xdeba). amgvari `Teozisi~ xorcieldeba Tavisi Tavis<br />
damkvidrebis niSniT, Tavis TavSi RvTaebrivis SegrZnebiT da ara piruku – Tavisi sulis<br />
RvTaebaSi SeRweviT, masSi SemsWvalviT, masSi absoluturi gaTqvefiT. mizani<br />
orive SemTxvevaSi erTia, magram misi miRwevis gzebia sxvadasxva. swored gzaTa amgvar<br />
sxvadasxvaobas aqvs mniSvneloba. pirveli gansaxovnebis gzaa: esaa RvTaebasTan<br />
miaxlebis gaSualebuli gza, meore gza ki mistikuria: esaa sulis uSualo pirispirdgoma<br />
RvTaebis winaSe, gamomricxveli yovelgvari saxeobrivobisa. bunebrivia, rom d.<br />
guramiSvilisaTvis, viTarca poetisaTvis, axlobelia pirveli.<br />
`daviTians~ Tavidan bolomde gasdevs sulier wiaRsvlaTa gzebi. da bolos, imqveyniurobis<br />
winaSe pirispirmdgomi d. guramiSvilic mkveTrad avlens individualur<br />
TviTSegrZnebas, rogorc adre, am cxovrebaSi CarTuli, misi ganmcdeli, romelsac<br />
qarTlis Wiri sakuTar pirovnul tkivilad SeugrZvnia (`me ki vfarav, magram Cemi<br />
satkivari ara faravs, metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs...~). imqveyniurobaze<br />
yovelive safiqrali romc aRsruldes, mainc dardad rCeba, rom `momxsenebeli<br />
ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsao~ (16). am grZnobas ver aSorebs qristianuli<br />
siyvarulis gancdac, romlis arsi aseTia:<br />
`Подлинная сущность любви состоит в том, чтобы отказаться от сознания самого себя, забыть себя в<br />
другом `я~ и, однако, в этом исчезновении и забвении впервые обрести самого себя и обладать собою~<br />
(Гегель).<br />
`Cven~ d. guramiSvilisaTvis, ase vTqvaT, `meTa~ simravlea da ara maTze zemdgomi,<br />
misgan ganyenebuli. zogadi `Cven~ warmodgenilia mis yvelaze metad ganmasaxovnebel<br />
subieqtSi, rogorc dadebiTis mxriv (`me~ Ze-RvTaebisa, `me~ daviT winaswarmetyvelisa),<br />
iseve uaryofiTisa (`me~ adamisa). isini yvela proeqcirebulia daviT guramiSvi-<br />
298
lis pirovnebaze. sxvagvarad `Cven~ niSnavs `me~ da `me~ Ze-RvTaebisa~, `me~ da adami da<br />
a. S. e. i. `Cvenc~ erTi mravlismomcveli subieqtia, romelic simbolirebulia calkeul<br />
subieqtebSi saxe-simboloebis, Tu `me~ – simboloebis wyalobiT. aseTia d. guramiSvilis<br />
saxismetyveleba kidev erTi arsebiTi niSani.<br />
maSasadame, mTeli `Cven~ masSia, masSi Semodis misi yoveli iersaxe. amitom, miuxedavad<br />
mZlavri qristologiuri nakadisa, igi ar iTqvifeba iracionalur `CvenSi~. ufro<br />
zustad, d. guramiSvili imgvar sulier gzas mihyveba, romelmac gansakuTrebiT<br />
ganaviTara pirad-individualuri TviTSegrZneba, rac, `aRsarebiTi~ Janris cnobil avtorebTan<br />
gamovlenila (avgustine, abeliari, paskali, ruso, lev tolstoi). aRsarebaa<br />
swored `daviTianis~ wamyvani sulieri ganwyobileba: CemSiao yovelive, kargic da<br />
avic, RvTaebrivic da qvedamzidveli biwierebac. da Tu CemSi Sevicnob ara mxolod<br />
RvTaebrivs, aramed biwiersac, amiT Zlierdeba RvTaebrivi. magram Tu ver vTrgunav<br />
biwiers, unda gulwrfelad vTqva, rom ver vTrgunav biwiers, _ amgvari aRsareba<br />
msWvalavs `daviTians~, misi aRsareba poeturi aRsarebaa. aqac kvlav `ganwmenda~ xdeba<br />
poeturi gziT, poeziis wyalobiT. idealizebulia poeturi subieqti. SeiZleba iTqvas,<br />
rom TviT RvTaebac ki poeturi subieqtia. RvTaebis warmodgenis umaRlesi forma<br />
TviTSemecnebis absolutizebaa, ase vTqvaT, azrovneba TviT azrovnebaze. RvTaeba ukidures<br />
abstraqciaSi warmodgenili absolutia, magram mainc pirovnebaa. RvTaeba<br />
TviTSemecnebaa. RvTaebaa is, rac qmnis subieqts subieqtad, anu TviTSemecnebas. `Бог<br />
сам есть сознание, различие себя в себе~ (Гегель. Философия религии, т. 2, М., 1977, с. 201).<br />
amgvari msoflmxedveloba gamoricxavda pirvelsawyisis warmodgenas materialur<br />
raobad, ricxvad, an sxva ram Zalad, Tundac sulad, romelic ar iqneboda subieqti.<br />
amitom poeturi subieqtis idealizebac sruliad gasagebia, sruliad bunebrivia<br />
TviT RvTaebisaTvis sulieri poeturi niSnebis mikuTvneba (Tanac amas, Tumca erTgvarad<br />
gansxvavebuli formiT, uZvelesi tradiciebi gaaCnia. ix. Sesabamisi magaliTebi<br />
wignSi – r. siraZe, Zveli qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis sakiTxebi,<br />
Tavi `xelovneba~: `soflisa Semoqmedi xelovani~ (xelnaweri A – 95,269); `xelovnisa<br />
naqmari ars Suenieri ese queyanai~ (A – 1101, 159); `sulsa wesi upyries xelovnisa~ (nemesios<br />
emeseli, bunebisaTvis kacisa, gv. 71. sxvagan kidev (`Targmanebai eklesiastisai~,<br />
gv. 148): `ararsisagan arsad moyvaneba~ xelovanTmoqmedebadaa Seracxuli.<br />
zemoT ukve vnaxeT ($2), rom Ze-RvTaeba (pirveli ufali d. guramiSvilisa, meorea agreTve<br />
poeti-mefe vaxtang VI) poetis atributebiT iqna warmodgenili (`mefsalmune da<br />
metyveli, bobRnTa mcemeli~). maSasadame, am niSiT RvTaebasTan erTiandebian TviT d.<br />
guramiSvili, daviT winaswarmetyveli da vaxtang meeqvse. rac mTavaria: daviT guramiSvilis<br />
meore poeturi `me~, romelic personificirebulia uZvelesi bibliuri lirikosis,<br />
daviT winaswarmetyvelis, saxeSi, faqtiurad TviT d. guramiSvilis Sinagani<br />
poeturi Zalisxmevaa. d. guramiSvili moixmobs da ganasaxovnebs im Zalas, rac TviT<br />
masSivea. Tavis TavSi axali Zalebis gamovlena pirvel-daviTis saxiT mJRavndeba. is<br />
daviT guramiSvilisaTvis sakuTari poeturi `bedis samZRvris~, Tu dasazRvrulobis,<br />
gadalaxvis poeturi formaa. meore poeturi `me~ sakuTar poetur SesaZleblobaTa<br />
gafarToebisaken swrafvis gamoxatulebaa. esaa ukmarisobis SegrZnebis gamovlena, raic<br />
TviTsrulyofisTvis aucilebeli wanamZRvaria. d. guramiSvils surs Tavis naTqvams<br />
uyuros pirvel-daviTis TvalTaxedviT, surs Tavis Tavs xedavdes masTan mimar-<br />
TebaSi. d. guramiSvili Tavis poetur Zlierebas amkvidrebs imiT, rom Tavis TavSi naxulobs<br />
daviT winaswarmetyvelis xmas. meore poeturi `mes~ moxmobiT sakuTar poetur<br />
SesaZleblobebs afarToebs. SevniSnavT, rom `mes~ meore `med~ CaTvla pirobiTia.<br />
poetisaTvis isaa, ase vTqvaT, `sanatreli~ `me~ da, amdenad, upirvelesic yvela sasurvel<br />
`meTa~ Soris. radganac is, faqtiurad, Sinagani sulieri Zalis `gasxvisebaa~, SeiZleba<br />
iTqvas, misi pirveli `mea~, umaRlesi iersaxea sakuTari `mes~ TviTwarmosaxvisa.<br />
sxvagvarad: ZiriTadi makontrolebeli nebelobis Semcveli `mesTvis~ is SeiZleba<br />
iyos meore `me~, Torem igive `me~ zemoxsenebuli azriT, pirvelia. ase, rom sxvadasxva<br />
kuTxiT, sxvadasxvagvari midgomiT, am `mes~ raoba icvleba da iqmneba saSuale-<br />
299
a pirovnebaSi gaCndes mravali `me~. msgavsi TviTgardasaxvani poeziaSi metad xSiria:<br />
Я семья,<br />
во мне как в спектре живут семь `я~,<br />
невыносимых как семь зверей,<br />
а самый синий<br />
светит в свирель!<br />
а весной<br />
мне сниться<br />
что я - восьмой.<br />
Андрей Вознесенский.<br />
aseve `pirvelia~ warmosaxuli `me~ leqsSi, romelSic avtori TavisTavs ase mimar-<br />
Tavs: `Sen CemSi ustven, viT saydris Citi~ (niko samadaSvili).<br />
5. Semoqmedebis TviTgardasaxva Tavs iCens xelovnebis sxva dargebSiac, kerZod,<br />
ferweraSi. rafaelma `aTenis skolaSi~ sakuTari avtoportreti Caaxata: aTenis antikuri<br />
platonuri akademiis kibeebze platoni da aristotele Camodian da maT mohyvebian<br />
mowafeebi. ferwerisaTvis egrerigad aucilebeli drouli erTianoba darRveulia<br />
da mowafeTa saxeebSi vxedavT sul sxvadasxva saukuneTa moRvaweebs, romelTa<br />
Soris marjvniT TviT rafaelis saxea. es gamosaxuleba rafaelis, XVI saukunis mxatvris,<br />
avtoportretia, magram ferwerul kompoziciaSi mas aqvs sxvagvari datvirTvac:<br />
avtors surda Tavisi Tavi eCvenebina platonis akademiis sulier atmosferoSi, surda<br />
warmoedgina sakuTari saxe platonis mowafeTa Soris, maTTan mimarTebaSi. amgvar<br />
TviTgardasaxvas biZgs aZlevda renesansis epoqis sulieri tendenciebi. am dros italiaSi<br />
Seiqmna platonuri akademia marselio fiCinos xelmZRvanelobiT, romlis mizandasaxulebasac<br />
Seadgenda antikuri sibrZnis aTviseba. am safuZvelze rafaeli<br />
miznad isaxavs antikur samyarosTan sulier miaxloebas mxatvrul-esTetikuri TviTgardasaxvis<br />
gziT, romelTanac mas msoflmxedvelobiTi principebi aaxloebda. ase<br />
Seiqmna avtoris meore warmosaxviTi `me~, misi, rogorc Semoqmedis, alter-ego. am gziT<br />
xelovani eswrafvis ara mxolod, ase vTqvaT, racionalurad aiTvisos antikuri<br />
kultura, aramed gaxdes misi sulieri Tanaziari, misi uSualod monawile. mas surs<br />
warmoidginos antikuri kultura, ara mxolod rogorc Tavisi drois kacma, aramed<br />
TviT antikuri epoqis moazrovnis momzirali TvaliT. amitom imnairad warmoisaxavs<br />
Tavis Tavs, rom antikuri epoqis moRvaweTa gverdiT bunebrivad Candes. cxadia, es<br />
warmosaxvac misive Sinagani sulieri Tvalsawieris gafarToebis maniSnebelia, misi<br />
meore SemoqmedebiTi `me~, viTarca mxatvruli saxe warmodgenilia rogorc personaJi<br />
Tavisive nawarmoebisa.<br />
analogiuri viTareba gvaqvs `daviTianSic~. d. guramiSvilmac Tavisi Tavi sakuTari<br />
nawarmoebis personaJad gamoiyvana. daviT guramiSvili, rogorc `daviTianis~ personaJi,<br />
tipiuri gamoxatulebaa im cxovrebisa, rac qarTvel kacs gadaxdeboda xolme<br />
Tavs misi moRvaweobis xanaSi. magram d. guramiSvils, viTarca personaJs, sxva mniSvnelobac<br />
eniWeba: qarTlis Wiri gardatexilia mis bedze da Tan mTeli is epoqa<br />
mowodebulia misi pirovnuli gancdebis prizmaSi. amgvari gancda ar iyo mxolod misi<br />
wminda poeturi poziciiT gamowveuli, _ aqamde igi mihyavda cxovrebas. am TvalsazrisiT,<br />
igi rogorc poeti, cxovrobda gansakuTrebuli cxovrebiT, mowyvetili Tavis<br />
qveyanas, megobarsa da naTesavs, darCenili Tavisi Tavis da sakuTari poeziis<br />
pirispir; sadac ar SeiZleba sxva ram imedi hqonoda, Tu ara Tavis Tavze, Tavis sulsa<br />
da poeziaze fiqri. misi religiuri optimizmic aucileblobiT gamowveuli ganwyobileba<br />
iyo. igi rom saqarTveloSi erekle meoris xanas moswreboda, gamoricxuli<br />
rodi iyo, rom xorciTa da suliT srulyofili poeti besikisebr warmatebebs miscemoda<br />
Tbilisis poetur mejlisebSi da aqaur poetebs gasjibreboda Tavisi poeturi<br />
sexniis nacvlad. zemoaRniSnul orplanianobas Taviseburad exmianeba `qacvia<br />
mwyemsic~, am TvalsazrisiT, TiTqosda, yvelaze naklebsagulisxmo nawarmoebi. igi<br />
bukolikuri da didaqtikuri xasiaTis satrfialo poemaa. aq moTxrobilia ori sxva-<br />
300
dasxva Taobis wyvilTa satrfialo Tavgadasavali: erTia mTavari – qacvia mwyemsisa<br />
da misi satrfosi, meore – misi ded-mamisa. maTi TavSeukavebeli trfialeba erTmaneTs<br />
emsgavseba. bolos mama gamodis Svilis damrigeblad da Svils siyvarulisa da<br />
colqmrobis wessa da rigs uxsnis. mamis darigeba `sulTmargebeli~ sibrZnea, rame<br />
satrfo `sulia~ trfialTaTvis. sulTmarigebeli moxucis saxeSi ki amosacnobia TviT<br />
d. guramiSvili. Tumca mama bevriT gansxvavdeba d. guramiSvilisagan, magram emsgavseba<br />
poets arsebiTi momentiT: sulieri sibrZnis swavlebiT. d. guramiSvilis swavlani<br />
mamis mier gamoiTqmis. amasTanave msgavseba zogjer igiveobamde midis konkretulbiografiuli<br />
momentiT. magaliTad, am poemaSi naTqvamia:<br />
mamam miugo: Cemsa yrmobaSi<br />
sul gars mtrad gvadga Turq-yizilbaSi;<br />
miT iklo swavlama, CvenSi lekT davlama<br />
wignni warstyvenna!<br />
SemTxveviTi araa, rom am sityvebs pirdapir iyeneben xolme d. guramiSvilis biografiisaTvis.<br />
amas xels ar uSlis is, Tu am poemis samoqmedo garemoSi zogierT ukrainul<br />
realiasac davinaxavT. d. guramiSviliseuli warmosaxvis mravalplanianobisaTvis<br />
es sruliad Sesaguebelia. ase rom, d. guramiSvili Tavadaa personaJi Tavisive<br />
gamonagonze damyarebuli epikuri nawarmoebisa, Tumca is aqac ar kargavs Tavis<br />
pirovnul niSnebs. Tavisi zogadi mniSvnelobiT es personaJi maRali moraluri sibrZnis<br />
gansaxierebaa. metad damaxasiaTebelia isic, rom Svili mamaSi xedavs poets,<br />
leqsTa mTqmels (strofebi 481-486). amiT mama da d. guramiSvili kidev ufro uaxlovdebian<br />
erTmaneTs. iSleba zRvari personaJisa da poetis sityvaTa Soris. aq kidev er-<br />
Ti axali iersaxiT warmogvidgeba d. guramiSvilis meore poeturi `me~.<br />
niSandoblivia `qacvia mwyemsis~ dasasrulic. faqtiurad aq dasasruli arcaa gamoyofili.<br />
arcki Cans, sad mTavrdeba mamis darigeba da sad iwyeba d. guramiSvilis<br />
uSualod pirveli piriT naTqvami: esec gasagebi xdeba mxolod zemoaRniSnulis safuZvelze.<br />
6. aqve unda SevexoT d. guramiSvilis saxismetyvelebis erT cnobil Taviseburebasac,<br />
romelic zemoaRniSnul sakiTxebs ukavSirdeba. esaa simbolur-alegoriuli<br />
gamoxatvis erTi Taviseburi forma, romelic `daviTianSi~ iCens Tavs.<br />
magram upirvelesad ramdenime zogadi SeniSvna TviT simbolikisa da alegoriulobis<br />
Sesaxeb `daviTianSi~. ilia WavWavaZe werda, rom d. guramiSvilma uaryo alegoriulobao,<br />
magram es exeba sparsul-aRmosavlur alegorizms da ara qristianuls.<br />
qristianuli `alegorizmi~ rom friad mZlavrobs `daviTianSi~, es naTelyofilia<br />
mkvlevarTagan (k. kekeliZe, al. baramiZe, s. caiSvili, r. naTaZe).<br />
amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrge igavT xe velad,<br />
ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.<br />
es sityvebi `daviTianSi~ `alegoriis~ arsebobas ki ar uaryofs, piriqiT, adasturebs:<br />
`davrgeo igavT xe~. `igavi~ aq `alegorias~ (ufro zustad simbolos) niSnavs. aq<br />
mxolod isaa naTqvami, rom `alegoriebi ar gavarTuleo: `ar SevsZeZveo igavT xe~. e.<br />
i. simboloebi, qvemoT rom SevexebiT, da Cvens warmodgenas SeiZleba eucnauros kidevac,<br />
maSin martivad iTvleboda. Tumca yoveli igavi mainc `Targmanebas~ iTxovs:<br />
ahxadeo badeo, TvalTa miec, andeo,<br />
scan am leqsTa igavi, Targmne, Tu giyvardeo!<br />
qrTilis puris qerqSia Sig TavTuxi Cavdeo,<br />
qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls ki sWamdeo. (79).<br />
rogorc cnobilia, leqsSi `zubovka~ Tavdapirvelad Cans saxe qalisa, romelic<br />
daxatulia sakmaod realisturad (`zubovkidam momavalman vnaxe erTi qali, metad<br />
turfa, Svenieri, masze damrCa Tvali. Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali~<br />
da a. S.). qalis am realistur da friad konkretuli niSnebis mqone saxeSi (`Sav<br />
Tval-warba~, `Savi xaliT~) simbolurad igulisxmeba qriste (`Cemis siyvarulisaTvis<br />
scemes xelSekrulsa, saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa. aw, Se, Ce-<br />
301
mo sayvarelo, imyofebi sada? qvesknelsa var, vera vxedav, megulvebi cada, meajebi,<br />
nu gamwirav, wamiyvane manda!~ (145). es meore nawili rom qristes gulisxmobs, Tavis-<br />
Tavad cxadia. magram aq mocemuli ori saxis simboluri gaerTianebis SesaZlebloba<br />
naTelyo k. kekeliZem. amasve aRniSnavs g. qiqoZec (I, 56). aq aucilebelia erTi faqtoris<br />
damatebac. esaa saxeTSorisi mediumi.<br />
zubovkeli qalis saxidan macxovris warmodgenaze gadasvla ver moxdeboda uSualod.<br />
maT Soris gasaTvaliswinebelia `mediumi~ (SemakavSirebeli faqtori). aseTi mediumia<br />
siyvaruli, ufro zustad, `siyvarulis siyvaruli~ (avgustines `aRsarebanSicaa~<br />
(w. I. T. I)) `siyvarulis siyvaruli~ da rusTavelTanac: _ `mijnursa mijnuroba<br />
uyvardes~ (str. 11). zubovkeli qali aRZravs siyvaruls da am `siyvarulis siyvaruliT~<br />
poeti waremarTeba RvTisaken, radgan – `RmerTi siyvaruli ars~ (I i. 4, 8).<br />
ase xdeba zubovkelis siyvarulis `sublimacia~ qristes siyvarulSi.<br />
yovelive es Cven aq movitaneT, raTa kidev erTxel gagvemaxvilebina yuradReba saxeTa<br />
orplanian arsebobaze TviT amgvari paradoqsuli formiT: qali – qriste. mas<br />
wanamZRvars uqmnis aseTi paralelizmi: sayvareli – qriste, rac `daviTianSic~ gvxvdeba<br />
(imave periodis lirikaSi gvxvdeba simbolika: satrfo – samSoblo, romelic<br />
XIX saukunis poeziaSic imemkvidres al. WavWavaZem, a. wereTelma). saxeSi `qali – qriste~<br />
sabolood amosacnobia RvTaeba, Tumca es rodi niSnavs, rom pirveli saxe fiqciaa.<br />
gamonagonic rom iyos im qalTan Sexvedra, es sruliadac ver uaryofs mxatvrulad<br />
mis realisturobas. mxatvrulad esaa sruliad plastikur-sagnobrivad aRsaqmeli<br />
saxe. misi gancdac konkretul-realisturia. saqmec swored isa, rom TviT amgvarma<br />
realurma gancdam SeiZleba moitanos mistikuri xedva. realuri gancda xdeba<br />
impulsi iracionaluri xilvisa. mxatvruli saxis amgvar orplanianobasTan dakavSirebiT<br />
kidev ufro gveTqmis, rom misis erTi iersaxidan meoreze gadasvla sublimaciis<br />
xasiaTisaa. es sublimacia `yofiTi logikis~ planSi ver aixsneba, radgan is<br />
arc xdeba amgvari logikis mixedviT. amdenad, mrCobloba: daviT guramiSvili – daviT<br />
pirvelmgalobeli araa Sinaganad naklebSesaTavsebeli (roca Cven am mimarTebis<br />
safuZvlebi viciT), vidre: lamazi qali – qriste. erTis arseboba mxars uWers meores,<br />
kidev ufro bunebrivad xdis mas. kidev ufro naTlad ikveTeba d. guramiSvilis<br />
saxismetyvelebis kanonzomiereba: `daviTianSi~ `orsaxovania~ ara mxolod aRmqmeli<br />
`me~, aramed asaxuli sinamdvilec, mxatvruli saxeebic. `orsaxovan~ xatebSi TiToeul<br />
saxes TavisTavad mniSvneloba aqvs. amgvari orplanianoba efuZneba realurisa<br />
da idealuris urTierTmimarTebis imdroindel principebs: realoba mniSvnelobs<br />
mxolod simbolurad. masSi aucileblad unda Caidvas simboluri Sinaarsi. amisi SesaZlebloba<br />
ki usazRvrod gafarToebulia. orplanian saxeebSi wina plania saero,<br />
siRrmiseuli plani sulieria. esaa saero da saRmrTo azrovnebis nakadTa Serwyma<br />
mxatvrul saxeebSi. aqve Cans e. w. `orgvar sibrZneze moZRvrebis~ ganmsazRvreli gavlena<br />
imdroindel mxatvrul azrovnebaze. d. guramiSvilis poeziaSi, fsalmunTagan<br />
gansxvavebiT, iSviaTad Cans uSualo mimarTeba RvTaebasTan. Cveulebriv es xdeba orplaniani<br />
saxeebiT, romelTa wina plani (mzeTa-mze, satrfo da misTanani) TavisTavadi<br />
mniSvnelobisaa da saero sibrZnes avlens. aseve esmis mas sxvisi saxismetyvelebac. d.<br />
guramiSvili S. rusTavelze wers:<br />
odes brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,<br />
fesv Rrma-yo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.<br />
orgziTve nayofs miscemda, visganac moiweoda. (22).<br />
`igavT xe~, rogorc iTqva, nawarmoebis simbolurobas aRniSnavs, romelic araerTsaxovan<br />
Sinaars Seicavs; `orgvari nayofi~ ki orgvar sibrZnes gulisxmobs. aq aSkaraa<br />
`vefxistyaosnis~ vaxtangiseuli komentarebis gavlena, Tumca d. guramiSvili ufro<br />
zomier pozicias irCevs, vaxtangi ki oden saRvTo Sinaarsis amocnobas eswrafvis.<br />
CvenTvis am SemTxvevaSi mniSvneloba ara aqvs, Tu raoden Seesabameba es mosazreba<br />
`vefxistyaosnis~ WeSmarit bunebas. mTavaria, ras eZebs masSi d. guramiSvili da rasac<br />
`vefxistyaosanSi~ xedavs, masve aRniSnavs Tavis Semoqmedebaze (gavixsenoT: `davr-<br />
302
ge igavT xe velad... aRvlian zed yrmani dasarxevelad~). es dasturdeba Semdegi sityvebiTac:<br />
aw me saero walkoti mgonia patiosani;<br />
miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,<br />
ganvSordi saRmrTo baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,<br />
mivhyev sawuTro zRaparTa, Sevimqen arakosani.<br />
am sityvaxmarebiT `araki~, romelic `igavs~ ar Seicavs, mxolod `sawuTro zRaparia~<br />
da adamians aSorebs `saRmrTo baRnars~. cxadia, es strofi ufro mokrZalebis<br />
gamomxatvelia. amitom amis mixedviT pirdapiri azriT daxasiaTeba `daviTianisa~ ar<br />
iqneboda mTlad zusti.<br />
7. ramdenadac d. guramiSvili daviT-pirvelmgaloblis TvaliT uyurebs Tavis<br />
mxatvrul saxeebs, es gavlenas axdens missave poetur leqsikaze. Cven am SemTxvevaSi<br />
mxedvelobaSi ara gvaqvs `daviTianis~ konkretuli tropuli mimarTebani fsalmunTan<br />
an himnografiasTan (Tumca es TavisTavad mniSvnelovania). mxedvelobaSi gvaqvs misi<br />
enobrivi stilisTvis erTi friad damaxasiaTebeli ram: d. guramiSvilis poeturi<br />
metyveleba TiTqmis arasdros ar Sordeba, ase vTqvaT, adamisturi yofis realiebs<br />
da bunebis pirvelyofil suraTebs. qari, mze da varskvlavebi, baRi da venaxi, vazis<br />
rqa da yurZeni, ifqli da RvarZli da a. S., _ ZiriTadad eseni qmnian mis mxatvrul<br />
saxeebs. Tanac amgvari suraTebi pirvelyofili simartiviTa da SeumRvrevelobiTaa<br />
aRbeWdili. TiTqmis arsad ara Cans elituri yofis atributebi, romlebic mas unda<br />
exila an Tavis sasaxleSi an vaxtangis samefo karze. amgvar calkeul sasxvaTaSoriso<br />
sityvaxmarebas Crdilavs sxva nakadi: sikeTe da kacTa Soris Suri, mzis siTbosa<br />
da sicivis SegrZneba pirdapir cisqveSeTSi, bunebiTi siyvaruli an adamisturi SiSi<br />
da wyurvili, erotuli ltolva bunebis wiaRSi da Tandayolili codvilianoba. sasxvaTaSoriso<br />
xsenebis garda, arsadaa sagangebo aRwera imisa, Tu ras ganicdis is<br />
ojaxSi, an samefo sasaxleSi, anda Tundac eklesiaSi. igi amjobinebs gacilebiT zustad<br />
aRweros Tavisi gancdebi xaroSi tyveobis Jams, sadac is fiqrobs mxolod zecaze,<br />
an umweoba lafSi Cavardnilisa, kvlav zecis moimede rom rCeba. upirveles<br />
yovlisa, amgvari ram Cans mis leqsikaSi. magram es ar niSnavs misi poeturi azrovnebis<br />
simartives. es pirvelyofili bunebiTi suraTebi d. guramiSvilis SemoqmedebaSi<br />
axleburadaa gaSinaarsebuli. daviT guramiSvili leqsikiTac hbaZavs Tavis meore poetur<br />
`mes~, oRond am leqsikas sakuTari saTqmeliT tvirTavs. zogadad rom vTqvaT,<br />
d. guramiSvilis poeturi mrwamsiT, am pirvelad da maradiul saxeebSi sruliad SesaZlebelia<br />
gamoixatos kacTa Soris arsebuli, mudmiv Tanmdevi uarsebiTesi mimar-<br />
Tebani. da is, rac kacTaTvis yvelaze arsebiTia, umartivesicaa, viTarca umaRlesi da<br />
absoluturi WeSmaritebani. poets mzeTa-mzis erTaderToba ufro SeagrZnobinebs samyaros<br />
mTlianobas, vidre sagangebod gaRrmavebuli gansjani.<br />
`daviTiani~ sayuradReboa ara mxolod imiT, rasac amkvidrebs, aramed imiTac, Tu<br />
ras uaryofs. mis stilur Taviseburebebs gansazRvravda avtoris swrafva TviTSemecnebisaken.<br />
es ki unda warmarTuliyo uZvelesi epoqebidanve dasaxuli gzebiT, yovel<br />
SemTxvevaSi, maTi mimsgavsebuli formiT. tradiciasTan SexmianebiT xdeboda axali<br />
siRrmeebis xilva. amgvar TviTSemecnebas ki axlda ara mxolod sasurvelisaken swrafva,<br />
aramed miuReblis daZleva, bevri ramis uaryofa. maqsimaluri lakonizmi d. guramiSvilis<br />
stilisa udavod iyo reaqcia, erTi mxriv, sparsofilur `RvarWnilobaze~,<br />
yovelgvar `sityvaTa Sewmasnilobaze~ da, meore mxriv, antonis skolis mSral racionalizmze<br />
(Tu uSualod masze reaqcia ar gveTqmis, amgvari stilisturi klasicizmisadmi<br />
dapirispirebuloba mainc SeiZleba aRvniSnoT). Tanac, ufro saSiSi is iyo,<br />
rom yovelive es xdeboda sikeTis niSniT, TiTqosda, siaxlis damkvidrebis surviliT.<br />
mzisken mimavalni tevrSi Sediodnen. da roca gzis dakargvas mixvdnen, TiTqosda,<br />
ukve aRar iyo xsna. axali gza d. guramiSvilma monaxa: es iyo enis xalxuri da<br />
uZvelesi literaturuli memkvidreoba Tavisi SeumRvreveli, xalasi formiT.<br />
303
8. principi, rom adamiani ixatebodes pirdapir zecisa da miwis Sua, xolo misi<br />
cxovreba gveZleodes, viTarca maradisobis nawili, gamoxatulebaa e. w. abstraqtuli<br />
monumentalizmisa. aseT SemTxvevaSi drouli da sivrcobrivi foni, romelzedac ixateba<br />
adamiani, ukiduresad gafarToebulia. misi `samoqmedo garemoa~ mTeli samyaro,<br />
mTlianad cisqveSeTi, samoqmedo dro – esqatologiuri dro (dro samyaros gaCenidan<br />
mis aRsasrulamde). d. guramiSvilTan abstraqtuli monumentalizmi ganicdis `pirvelad<br />
SezRudvas~ `erovnuli droiTa~ da adgiliT. dro da sivrce (qronotopi) ganizomeba<br />
erovnuli TvalTaxedviT. ase gamoikveTeba TviTSemecnebis gza: samyaro – sam-<br />
Soblo _ pirovneba. am fonze unda gaacnobieros pirovnebam: saidana varT, rani varT<br />
da saiT miviltviT? amitom SemTxveviTi rodia, rom `daviTians~ iwyebs leqsebi: `am<br />
wignis gamleqsavis gvarisa d saxelis gamocxadeba~ da `qarTvelT ufalTa megvartomobis<br />
igavi~. es ukanaskneli SeiZleba iTqvas, `daviTianis~ meore dasawyisia. pirveli<br />
dasawyisi sul mTlad pirovnulia, meore dasawyisSi masStabebi erovnulobamdea<br />
gafarToebuli. Semdeg es kidev ufro farTovdeba saerTo adamianurobamde. dasasrulisken<br />
ki saTqmeli kvlav pirovnebiT ifargleba. `daviTianSi~ naTqvamia:<br />
ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao,<br />
vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao? (34).<br />
aq sayuradRebodaa dasmuli adamianis arsebobis sazrisis sakiTxi. adamianis<br />
cxovrebis Tanmxlebi uarsebiTesi kiTxvebi aq dasmulia TviTpirovnebidan gamomdinare.<br />
pirovnebis ganswavlis mTeli azri is yofila, rom man Seicnos Tavisi Tavi. d.<br />
guramiSvilis sityviT, ymawvili unda swavlobdes `sacnoblad Tavisadao~. saerTod,<br />
TviTSemecnebis mizanic xom esaa, rac Cans d. guramiSvilis mTeli Semoqmedebidan.<br />
es xorcieldeba, rogorc iTqva, `qristianuli sokratizmis~ gziT.<br />
d. guramiSvili ganicdis bevr rames, rogorc adami da rogorc pirvel-daviTi, magram,<br />
amave dros, d. guramiSvili uaRresad individualuri msoflgancdis poetia. es<br />
imdenad gamZafrebuladaa warmodgenili mis SemoqmedebaSi, rom am mxriv Zveli qar-<br />
Tuli mwerlobidan masTan sxva vinme Znelad Sesadarebelia. esaa mismieri erT-erTi<br />
mniSvnelovani poeturi siaxle. egeve mniSvnelovani iyo gansaxovnebis tradiciuli<br />
sqemebis daZlevisaTvis. aqve gaCnda didi winaaRmdegoba: winaaRmdegoba abstraqtul monumentalizmsa<br />
da individualur gancdaTa Soris. es winaaRmdegoba iyo bunebrivi da<br />
aucilebeli, ganmsazRvreli qarTuli lirikuli azrovnebis saerTo ganviTarebisa. d.<br />
guramiSvili individualizebuli gancdisken miiswrafvis, Tumca aRniSnul winaaRmdegobas<br />
mTlianad ver sZlevs. `daviTianSi~ wamyvania ara mxolod `me~ – adamiani, an `me~<br />
– qarTveli, `me~ – codvili an misTanani, aramed `me~ – daviT guramiSvilic. `mes~ Zlieri<br />
individualuri SegrZnebiT igi ar Sordeba Suasaukuneobriv msoflgancdas. mas-<br />
Tan naklebad Cans `me~ – d. guramiSvili codvili (es xom tipuri Suasaukuneobrivi<br />
formulaa, romlis mixedviT individualuri arsebobaa codvilianoba). amas `daviTianSi~<br />
sWarbobs `me~ – mowame. d. guramiSvili individualuri arsebobiT ki araa codvili,<br />
`codvilia~ zogadadamianuri codviT, individualuri arsebobiT tanjulia da<br />
amitom misi gancda, zogadis gancdac-ki, pirovnul-individualuria.<br />
`daviTiani~ pirovnebis damkvidrebis wignia. es ufro sarwmuno xdeba, roca mis sagaloblebs<br />
vadarebT, magaliTad, daviT aRmaSeneblis nawarmoebs – `galobani sinanulisani~.<br />
aq ara Cans sakuTriv daviT aRmaSenebeli da mis avtors arc hqonia es<br />
miznad (aseve, sazogadod, qarTul himnografias). `daviTiani~ ki iwyeba da mTavrdeba<br />
daviT guramiSviliT. sabolood man Tavis TavSive Seirwya Tavisi meore poeturi<br />
`me~. e. i. d. guramiSvilis poeturi `me~ araraobas ki ar upirispirdeba (Sdr. simbolizmi:<br />
`ara-me~ niSnavs araraobas), igi upirispirdeba mraval sxva `mes~, rom imaT<br />
msgavsad gardasaxviT kidev ufro damkvidrdes TviTon. Cems `meSiao~ yvela umaRlesi<br />
`me~: adami, daviTi, qriste. aseTi mZlavri SegrZneba sakuTari `mesi~ d. guramiSvilisaTvis<br />
poeturi TviTsrulyofis gzaa. es ukve sxva `meTa~ Soris gaTqvefa ki aRaraa,<br />
piriqiT, amxela Zalisxmeva TviT mis sakuTar poetur `mes~ ganumeoreblobas aniWebs.<br />
304
guramiSvilis portreti sami saxelis fonze<br />
305<br />
daviT werediani<br />
`me rusTvelsa leqss ar udri...~ ucnaurobebiT savse mis TavgadasavalSi erTi sakvirveli<br />
ambavi isic aris, rom wignis dawera, umTavresi nawilisa, Rrma siberemde<br />
gadado. mainc moaswro, bedma arc aq gawira, keTiladac daabinava. samocdaaTs ukve<br />
gadacilebuli iyo, roca navsi gatexa da, rogorc iqna, guldadebiT Caujda. arada,<br />
adridanve hqonia Cafiqrebuli. cxadia, eqneboda, uTqmeladac davijerebdiT. uSvilom<br />
`es oboli~ iSvila, gamgrZeleblad saxelisa Tu gvarisa, bolomde yoymanobda, romeli<br />
daerqmia, `daviTiani~ Tu `guramiani~. yoymanis kvali wigns alag-alag sxvaganac<br />
etyoba. cxovrebaSi mkveTri da uecari gadawyvetilebebis miReba ar uWirda, aq ki fexi<br />
didxans iTria, metismetad Seugvianda. `vera vTqvi, moclas ucdidi, netamca ara<br />
mecada~...<br />
moucleloba, Tu saqme Sinagan mowodebas exeba, arsebiTad meoreuli mizezia xolme,<br />
ufro namdvili mizezi kidev sxva aris. roca yvela sazrunavi moiSora Tu gani-<br />
Sora da nanatri mocaleobac daudga, wisqvil-sarwyavi, rogorc Cans, swored maSin<br />
aixira, vin icis, ramdeni dro da Zala Sealia. malorosiis tbadgaSlil mdinareebze<br />
Cveneburi wisqvilebis gamarTva moiwadina, wyali rom maRlidan Camouquxs, naxazebi<br />
Seadgina, arzebiT iara...<br />
leqsebis wignze darTuli wisqvili, zedac avtoportreti _ `es kaci ase ilocavs~<br />
_ da gverdiT miwerili patara locva-Sedevri krebulis saxes uCveulo originalobas<br />
sZens da meti uSualobiT aTbobs. amas, SesaZloa, TviTonac mimxvdari iyo,<br />
Tumca es poeturi originalurobisTvis namdvilad ar Caudenia, praqtikul-miamituri<br />
mizani daisaxa, misi gamocdilebis kacisagan friad moulodneli, _ batoniSvili miriani<br />
am eqsperimentisaTvis ruseTSi finansebs mouZiebda. ufro gulisgamaTbobeli<br />
kidev is aris, rom naxazebSi raRac Secdoma Separula, rom es wisqvil-sarwyavi krebuls<br />
gareT verasodes amuSavdeba...<br />
TviTon wigni ki isev gadaido. mainc ra unda yofiliyo amis namdvili mizezi, mouclelobas<br />
Tu ar davyabuldebiT? Cems warmodgenaSi yvelaze cxadad ori versia<br />
ikveTeba.<br />
pirveli, sakmaod sarwmuno versia: mTavari mizezia ucxo, araqarTulenovani garemo,<br />
poets mkiTxveli esaWiroeba, Semfasebeli mainc, Tu ara damfasebeli. hipoTetur<br />
mkiTxvelze orientireba Znelia. mxolod Rrma sibereSi, roca TvalisCini TiTqmis<br />
waerTva da Sinidan, albaT, aRarc gamodioda, roca sakuTar fiqrebsa da mSobliur<br />
enas gaumartovda, saqme mereRa daiZra. amgvar viTarebaSi yovelgvari mkiTxveli isedac<br />
hipoTeturia, sadac ar unda cxovrobde.<br />
meore, Znelad gasaziarebeli versia: mTavari mizezi SoTa rusTavelia.<br />
meTvramete saukunis qarTuli mwerloba, yovel SemTxvevaSi erTi didi nawili,<br />
rusTavels gaorebuli mzeriT SesCerebia: uyoymanod aRiarebs mis upiratesobas, Tan<br />
gauTaveblad raRacas edaveba. es arc metoqeobaa da arc janyia, ufro SeTqmulebas<br />
waagavs, gan-gan laparakia, qaragmuli da orlesuli. viTom ar ician, an marTla ar<br />
ician, rom qarTuli poeturi sivrce rusTavelma ki ara, erovnulma Znelbedobam Caketa,<br />
kulturuli aRmasvlis gamomricxvelma. daviT guramiSvils, SesaZloa, bedma aqac<br />
gauRima, jer sruliad axalgazrdam geografiulad mainc gaarRvia es Caxuruli<br />
sivrce.<br />
brazi da buzRuni, werilobiT ramac moaRwia, albaT, zRvaSi wveTia, saliteraturo<br />
saubrebSi gacilebiT mZafrad iqneboda gamovlenili. `leqsi rusTvlisebr naTqvami<br />
me sxvisa ver vnaxeo da~ _ guramiSvilis am sityvebSi aSkarad Wvivis polemikuri<br />
intonacia: ki batono, vTqvaT, sul marTalia, rasac Tqven brZanebT, magram me<br />
misi leqsis badali aravisTan araferi wamikiTxavs.<br />
erTi umTavresi Tezisi, romliTac, Riad Tu SefarviT, rusTavels daupirispird-
nen, `marTlis Tqma~ iyo. Teoriulad savsebiT uaryves mxatvruli gamonagoni. viTom<br />
rusTaveli da Teimurazi marTla gabaasebodnen erTmaneTs da esec mxatvruli gamonagoni<br />
ar iyos. ara, magaze sayveduri namdvilad ar iTqmis, aseTi araTanamimdevruloba<br />
poets naklad ar CaeTvleba, sasayveduro mxolod is aris, rom mTeli es gabaasebani,<br />
xilTa qebani, soflis samduravebi, eTnografiuli Canaxatebi Tu aRwerebi<br />
mosawyenia, mxatvrulad uRimRamoa, ramdenime Sedevruli strofisa Tu striqonis gamoklebiT.<br />
Tan leqsis yvela mimoxridan rusTaveli amoimzireba da ganuwyvetel gamarjvebas<br />
zeimobs.<br />
arada, imasac versad wavuvalT, rom maTi saerTo mimarTeba _ ara rusTavelisadmi<br />
wayenebuli pretenziebi _ arsebiTad sworia. sagmiro eposis xanam Caiara, epoqa dam-<br />
Tavrda. Teimuraz pirveli jer kidev Tanamedrove poetad ganicdida rusTavels, metoqeobac<br />
amis gamo damarToda. momdevnoTa TvalSi rusTaveli TvalSeudgami mwvervalia,<br />
magram Tanamedroved aRar ganicdeba. drois suli literaturisagan yofiTad<br />
konkretuls moiTxovs, garegnuladac erovnuli niSniT aRbeWdils, ara mxolod Sinaganad.<br />
ukve yvelasaTvis naTelia, rom ase gagrZeleba aRar SeiZleba, gavlena unda<br />
daiZlios. magram rogor? inerciis Zala warmoudgenlad didia.<br />
gamosavlis Zieba, rogorc mosalodneli iyo, pirvel yovlisa versifikacias daekisra.<br />
mamuka baraTaSvilis `WaSniki~ amgvar mcdelobaTa nusxas Seicavs da imis TvalnaTlivi<br />
dasturia, rom Tvisebrivi cvlilebebis gareSe axali sazomebi da axleburi<br />
strofika saqmes odnavadac ver Svelis. imitacia sicarielem Secvala.<br />
besikma aT da ToTxmetmarcvlovan leqss misca upiratesoba, faqizma poeturma<br />
smenam sxvebze adre miaxvedra, rom qarTuli sityva mag sazomebSi Tavs iseve bunebrivad<br />
grZnobs, rogorc TeqvsmetmarcvlovanSi, magram erTaderTi, rac SeZlo, es iyo<br />
muxambazTa Tu mustazadTa stilis rafinireba da klasikur yalibSi moqceva. sityvebi<br />
yurs elamunebian da civad cimcimeben. muxambazuri `eSxis dasaRvrelad~, rogorc<br />
Cans, mongreuli striqoni metis SemZlea. yvela es mcdeloba mainc mojadoebuli<br />
wris SigniT xdeba, aRmosavluri poetikiT misi gadalaxva SeuZlebeli gamodga...<br />
daviT guramiSvili zepirsityvierebis wiaRSi gaizarda da, yvela niSnis mixedviT,<br />
pirveli saleqso wvrTnac zepirsityviT miiRo, saqarTvelodan didi wignieri kultura<br />
ar gahyolia, sxvafriv mahmadianuri aRmosavleTis gavlenas ase sruladac ver<br />
dausxlteboda. wignierebas igi savaraudod vaxtangis karze, moskovSi, eziara, Tumca<br />
saeWvoa, gansakuTrebuli swavla an iq SeeZinos (gavixsenoT Tundac akrostiqonad gatanili<br />
`mamao Cveno~: `momiteven CvenTana nadebni Cvenni~), samagierod, iseTi poeturi<br />
skola gaiara, romlis msgavsi imJamad, albaT, qveyanaze bevric ar iqneboda, magram<br />
ukve Camoyalibebulma gemovnebam vaxtangiseuli maRali aRmosavleTic ar miiRo.<br />
lirikuli sawyisi masSi gamorCeviT Zlieria, magram wminda lirikosi, albaT, mainc<br />
ar aris, lirikuri afeTqebisaTvis garkveuli epikuri sivrce sWirdeba. nawilobriv<br />
amiTac unda iyos gamowveuli, rom rusTaveliseuli `moSaire ara hqvian, veras<br />
ityvis vinca grZelad~ misTvis uryevi poeturi principi aRmoCnda (`grZlad meTqva,<br />
Tavi mecada~). da, raki `marTlis Tqmac~ mis xasiaTs zustad Seesatyviseboda, es orive<br />
principi bunebrivad erTmaneTs gadaenaskva. poemis konturebs, mis emociur arss,<br />
igi, albaT, daweramde didi xniT adrec xedavda, magram pirveli nabiji ver iqna da<br />
ver gadadga. versifikaciuli yoymani, romelic `daviTians~ drodadro aSkarad etyoba,<br />
yvelaze damabrkoleblad aq unda amoqmedebuliyo.<br />
poeti axal sazomsa da strofikas daeZebs, romelsac SeeZleba misi `grZeli saTqmeli~<br />
srulfasovnad itvirTos. rwmena imisa, rom versifikaciuli siaxle qarTul<br />
poezias rusTavelis zRvardaudebeli gavlenidan gamoiyvanda, yvelafridan Cans, manac<br />
gaiziara. misi leqsebis erTi didi nawili saamisod Catarebuli eqsperimentebia,<br />
zog maTgans sxva, damoukidebeli daniSnuleba arca aqvs. qvesaTaurebi _ `amisa da amis<br />
xmaze~ _ `zazulinka~ iqneba, `moxevis qalo~ Tu `vseRda kruCina~, anda sulac _<br />
`axali SemoRebuli qarTulad~ _ erTxel kidev gvarwmuneben, Tumca umagisodac ar<br />
aris saeWvo, rom es Ziebebi savsebiT mizanmimarTulia.<br />
306
mosinjulia qarTuli Tu rusul-ukrainuli sasimRero xmebi, Sairis aTasgvari<br />
strofuli ganlageba, muxledebgadanacvlebuli mTibluri, raWuli `SroSanis~ tipisa,<br />
jvaredinad gariTmuli aTmarcvlovani Tu rvamarcvlovani da, vin icis, kidev ra<br />
ara. zogi maTgani sakmaod xelovnuria, mxolod epizodurad gamosayenebeli, magram<br />
gvxvdeba ramdenime iseTi nimuSic, ukusagdebi rom arafriT ar iyo, vTqvaT, igive jvaredini<br />
aTmarcvlovani:<br />
nu gZinaes, sulo, aw ganiRviZe,<br />
rom ar Seiqmna lampar-Sretili,<br />
SuaRamisas movides siZe,<br />
gareT ar darCe kardakletili...<br />
gamarTulad da savsebiT Tanamedroved JRers, dRes gasakviradac ki SeiZleba<br />
mogeCvenos, rom saboloo arCevani masze ar SeCerda. magram amisTvis garkveuli Cveva<br />
iyo saWiro, rasac ase saxeldaxelod ver SeiZen. saleqso sazomi poets kidec ebrZvis<br />
da kidec exmareba. Rrmad mimaluli saTqmeli drodadro ritmulma inerciamac<br />
unda amozidos, rac uCvevi sazomis SemTxvevaSi TiTqmis gamoricxulia.<br />
mTavari ki mainc is iyo, rom guramiSvili Sairze gaizarda, ase vTqvaT, ormagi<br />
alya ertya, `vefxistyaosnisa~ da xalxurisa, masTan imTaviTve laRi da Tamami damokidebuleba<br />
hqonda, gulis saTqmels yvelaze bunebrivad Sairi ambobda. qarTul sityvasTan<br />
ase misadagebuli, moqnili da Sekruli sazomi dRemde ar aRmoCenila da sae-<br />
Wvoa, rodisme aRmoCndes. dasamorCileblad sakmaod advilia, magram Zalze Rrmad unda<br />
moxna, rom raime Rirebuli amoagdo. guramiSvils ki swored Rrma xnulis gatana<br />
emarjveboda da uyvarda. mainc jiutad ganagrZobda Ziebas, utexi nebis kaci iyo, rogorc<br />
misi biografiidan vxedavT, garemoebebs iolad ar nebdeboda. gansxvavebulad<br />
Tqmis unari hqonda mimadlebuli, es ukve gamoecada, ar undoda, visime gavlena dastyoboda,<br />
Tundac rusTavelisa. dro ki gadioda, wlebi emateboda, win sul ufro da<br />
ufro cota rCeboda...<br />
...da mxolod maSin, roca win TiTqmis aRaraferi darCa da ukan dasaxevi yvela<br />
gza moWrili iyo, beds damorCilda, xeli Caiqnia, rusTvelur strofs minebda. gadawyvita,<br />
eTqva, rogorc moswonda da icoda, mniSvneloba aRar mieca, Zveleburi gamovidoda<br />
Tu axleburi, mTavari iyo, guli amoebertya, sikvdili karze mosdgomoda, unda<br />
rogorme moeswro da `es oboli~ eSvila. `cocxalic arvis vaxsovar, mkvdars vin-<br />
Ra mamigonebsa~... Caujda da iseTive SeupovrobiT gaasrula, rogoriTac icxovra.<br />
daviT guramiSvili ZiriTadi niSnebiT rusTavelis skolas miekuTvneba, magram Ti-<br />
Tqmis yvela es niSani garegnulia, Sinaganad igi, Tavisi midrekilebebiTa da poeturi<br />
bunebiT, rusTavelis lamis antiTezad gvevlineba da niSandoblivia, rom yvelaze<br />
srulad es swored rusTvelur strofSia gamJRavnebuli.<br />
maTi poeturi samyaro ori sityviT rom daxasiaTdes, pirobiTad SeiZleba ase iTqvas<br />
_ rusTaveli hiperbolaa, guramiSvili hiperbolis piruku movlena, litotesi.<br />
hiperbola misi xasiaTis Tviseba ar aris, iSviaT SemTxvevaSi mimarTavs. `me Tu ginda<br />
Tavi momWran, tanic gaxdes gasaberad~ formalurad hiperbolaa, azrobrivad ki litotesis<br />
srul SegrZnebas aCens. rusTavelis toni gamudmebiT aweulia, guramiSvili<br />
Tavs tonis awevis uflebas mxolod religiur sagaloblebSi aZlevs, isic xelmomWirne,<br />
mkvrivi, sagnieri, miwieri sityvebiT. rusTavels sagmiro da miTologizebuli<br />
samyaro xiblavs, guramiSvili swored magis mimarT aris yvelaze gulgrili. rusTavelis<br />
saxeobrivi sistema mTlianad tradiciis kuTvnilebaa, guramiSvili cdilobs,<br />
mxolod sakuTari inventariT isargeblos, guTniT, farcxiT, bariTa da niCbiT, kevriT,<br />
arnadiT... garandul striqons gaCorknili urCevnia, rac morRveul striqons srulebiTac<br />
ar niSnavs, ritmulad isic myaria, moqnili da moZravi, garandulze nakleb<br />
ostatobas ar moiTxovs, xolo poeturi alRo, SesaZloa, metic ki sWirdebodes,<br />
tradicia bevrSi araferSi wagadgeba.<br />
gansxvaveba TvalnaTliv Cans xolme, Tuki sadme, Zalze iSviaTad, msgavs striqons<br />
wavawydebiT:<br />
307
didsa iqmian mefeni puroba-darbazobasa...<br />
kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba...<br />
rusTavelis striqons brwyinva gadasdis, guramiSvili amas Segnebulad gaurbis,<br />
Tu saqmem Zalian ar mosTxova. aqac, am minimaluri saSualebebiTac, toni bevrad ufro<br />
daweulia, zedapiri ufro xorkliania, yofiTi, brwyinvas ar ikidebs.<br />
guramiSvilis sityvieri ostatoba mis saukeTeso strofebSi rusTavelisaze naklebic<br />
ar aris, oRond sxva, ararusTveluri SegrZnebebisken aris mimarTuli. yofi-<br />
Ti, `arapoeturi~, Tvalmiusvleli sityvebi gansakuTrebul siamovnebas aniWebs da ma-<br />
Ti saSualebiT xSirad im efeqts aRwevs, rasac poeziaSi `Zneli silamaze~ hqvia _<br />
`suli yelSi amobolsa~ da `ulvaS-biRos~ tipisa, anda sadac efeqti maRali da dabali<br />
stiluri Seferilobis sityvaTa SerwymiT miiRweva:<br />
bnelsa vzivar gvajebi, sasinaTlo amixvrito,<br />
amoeZere da gamoeiqce, moeidv da Sena gWvrito.<br />
gansakuTrebiT saintereso mdgomareoba iqmneba, roca igi romelime tropizms iyenebs,<br />
tradiciisagan nakurTxs:<br />
is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?<br />
amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elaes.<br />
SegrZneba iseTia, TiTqos yvelaferi es jer arsad gagegonos, pirvelad aq waswydomode,<br />
_ siaxle, sicxade, silamaze, gancdis uSualoba lirikulad SemZvrelia.<br />
arada, ra siaxle SeiZleba daerqvas `sikvdilis celsa~ da `cru sawuTros~ motivs?<br />
Cven Tvalwin patara poeturi saswauli TamaSdeba, msgavss rom iSviaTad naxav. riTi,<br />
ra ZaliT, ra saSualebiTaa miRweuli?<br />
yofiTobiT, sityvis ubraloebiT. es mWle kaci, marTalia, cota eWvis aRmZvrelad,<br />
magram mainc yofiTi peizaJis fonze aRiqmeba. mas merec ki, roca meore striqoni umalve<br />
migvaxvedrebs, rom es mTibavi sikvdilis odindeli alegoriaa, yofiTobis Segr-<br />
Zneba srulad mainc ar gvtovebs, _ avdaria, kaci Tibavs, bneli elva anaTebs, ras Tibavs<br />
am kunapet RameSi? es mcire yovni da rakursis odnavi gadanacvleba sakmarisi<br />
gamodga, rom dRes kliSed qceul am motivebs, odesRac ki genialur xilvebsa Tu<br />
miTologemebs, pirvelqmnili Zalmosileba da Jruantlismomgvreloba dabrunebodaT.<br />
es saocari efeqti yofiTi xatisken guramiSvilis spontanurma midrekilebam da<br />
misma sityvierma alRom Soba, winaswar magis Cafiqreba SeuZlebelia.<br />
II<br />
`muniT gamtyorcna sawuTrom, gardamacilva yubansa...~ sawuTrom marTlac Soreul<br />
gzebze atara, yubansac gadaacila da magdeburgis cixeSic agema xelaxali tyveoba,<br />
magram arc imis daviwyeba SeiZleba, rom es Soreuli gzebi misi arCevanic iyo.<br />
albaT, iSviaTia nawarmoebi, sadac avtoris pirovneba, xasiaTis mTavari niSnebi<br />
ise mkafiod ikiTxebodes, rogorc es `daviTianSi~ xdeba. religiur sagalobelTa<br />
simravlisa da STambeWdaobis wyalobiT daviT guramiSvilis saxe locvad damdgari,<br />
lamis misteriul xilvebSi Cakarguli poetis stereotipad iqca. `sanTeliviT cadawvdilo<br />
daviT~...<br />
es stereotipi mSvenieria, man guramiSvilis Semoqmedebis erT-erTi arsobrivi mxare<br />
airekla, magram saqme sinamdvileSi mTlad ase martivadac ar unda iyos... amgvari<br />
fiqri pirvelad Teologiis magistrma, vinme fransua de monkorbiem Semomapara, roca<br />
SedarebiT axlo urTierTobaSi Sevedi. xsenebuli magistri poeziisa da agreTve<br />
sxva, friad saeWvo xelovnebaTa sarbielze erTdroulad, magram araTanabari warmatebiT<br />
iRvwoda da dRes ufro viionis saxeliT aris cnobili.<br />
mas guramiSvilTan zogi ram aSkarad anaTesavebs. msgavs motivebsa da saxeebs maT<br />
nawerSi Zebnas sul tyuilad davuwyebT, magram poetur monacemebsa da midrekilebebSi<br />
sakmaod bevria saerTo, rac, sxvaTa Soris, uwinac aRniSnula CvenSi da, warmoidgineT,<br />
dasavleTSic, guramiSvilis im oriode nawyvetis mixedviT, germanulad rom<br />
iTargmna. msgavsebaTa CamoTvlas aq ar Sevudgebi, aRvniSnav mxolod imas, maT stri-<br />
308
qonSi yvelaze advilad dasanaxavi rac aris, _ kvimati ena da Tvali, TviTironia, yofaSi<br />
CarTuloba, lirikad Semotrialebuli tragikomizmi. da kidev is, rac mTel<br />
maT Semoqmedebas uCinrad gasdevs da guramiSvils erTgan Riadaca aqvs naTqvami: `fu<br />
Sen, cruo sawuTroo, rad ar mZuldi, rad miyvardi~!<br />
xsenebuli magistri siyrmidanve avad iyo awrialebuli, cixis kedlebi samjer<br />
xexa, erTxel CamoxrCobac ki hqonda misjili, da cotaTi SevkrTi kidevac, roca pirvelad<br />
gavifiqre, rom poetur monacemTa naTesaoba, SesaZloa, xasiaTTa erTgvar na-<br />
Tesaobasac gulisxmobdes, guramiSvilis RvTismosaoba Zalian damabrkolebladac ar<br />
gamoiyureba mag saqmeSi. religiis sakiTxebze viionsac bevri aqvs nafiqri da mlocvelis<br />
poza arc misTvis aris ucxo. legenda imasac gveubneba, rom igi romeliRac<br />
cnobil monasterSi RvTismosav berad aResrula. daudgenelia, ramdenad Seesatyviseba<br />
es ambavi sinamdviles, magram aq amas gansakuTrebuli mniSvneloba arca aqvs, radgan<br />
legendam cxovrebiseuli sizustiT icis, romel xasiaTs rogori dasasruli<br />
ufro Seesatyviseba, Tanac legendas, cxovrebisagan gansxvavebiT, SemTxveviTi dasasrulebi<br />
ar uyvars.<br />
lekebisgan orjer gamoqceva nebisyofis simtkices, dakvirvebul Tvalsa da swrafi<br />
orientirebis unars moiTxovda, maxvilgonierebac ar aklda, gezi CrdiloeTisaken<br />
aiRo, mdevars kvali aubnia, magram mag TvisebebSi araferia iseTi, locvad damdgari<br />
poetis stereotips rom ewinaaRmdegebodes. icoda, CrdiloeTiTac saqristiano<br />
iyo, xsnas iqac ipovida. Semdegi nabiji ki naTlad gvimJRavnebs, rom sulSi riskisa<br />
da avantiurizmis karga mozrdili Winkac ejda, rac, cota ar iyos, Seusabamo gamodis...<br />
kazakTa sofelSi, aqve, Crdilo kavkasiaSi, moxvedrilma fantastikuri gadawyvetileba<br />
miiRo. nacvlad imisa, Sin dabrunebuliyo, gzas Soreuli moskovisaken daadga,<br />
samSoblodan gadaxvewil xelmwifes gamoecxada, romelmac misi arseboba an icoda,<br />
an ara, ufro savaraudoa, ar scodnoda. risTvis, ra saWiroebis gamo, ra mizniT,<br />
ra imedebiT? nuTu Sin aravin elodeboda?<br />
araTu ganxorcieleba, gafiqrebac ki Znelia, amodena gza rogor unda gadaiaro<br />
ugroSom, SiSvel-titvelma da, rac mTavaria, enis ucodnelma, ucnob xalxSi, uCvev<br />
garemoSi, ucxo miwaze, rasac maSindeli `satransporto saSualebebiT~ mcire dro<br />
namdvilad ar dasWirdeboda. visi xarjiT, ra xerxebiT, ra faTerakebiT moxerxda am<br />
gadauWreli problemebis gadaWra? raoden samwuxaroa, rom mcire aRwerilobac ar<br />
dagvitova, rom es amodena gza mTeli strofiTac ara, samad sami striqoniT, 16 + 16<br />
+ 16 marcvliT gadagvatara. kidev kargi, lekebisagan gamoqcevis ambavi dawvrilebiT<br />
mogviTxro, Tumca zogi ramis axsnas iqac aerida, vTqvaT, kitri da sazamTro klde-<br />
RreSi rom ar xarobs...<br />
fransua viionsac sulSi mousvenrobis es Winka ejda, metic araferi. guramiSvili<br />
yoveli striqonidan Sinagan sikeTes asxivebs, codvianoba misgan gamoricxulia.<br />
mousvenrobis wyalobiT, vTqvaT, yovlad uwyinari saqme, wisqvil-sarwyavi aitexa, magram<br />
xasiaTis zogierTi Tviseba wvril-wvril codvebsac uxvad daagrovebinebda,<br />
locvebis momnanie toni mTlad poeturi pirobiTobac ara Cans. Rrma sibereSi `mxiarul<br />
zafxuls~ wers, marTalia, garegnulad moralistis pozicias ar Ralatobs,<br />
magram Zneli misaxvedri ar aris, Tvali da yuri saiTac gaurbis.<br />
erT qals rusuli `veesela vesna~<br />
CemTvis zed gulze Camoekvesna...<br />
`zarbaznis tuCze~ da sxva amgvar skabrezul gamoTqmebze nuRar vilaparakebT...<br />
`vici cremli da cremlSi sicili~. es fransua viionia.<br />
guramiSvilis striqons ucnauri zigzagebiT SeuZlia amoZraveba cremlsa da Rimils<br />
Soris.<br />
qarTuli klasikuri poezia ZiriTadad uRimiloa. rusTavelTan oriode SemTxvevaa,<br />
roca igi iRimeba: vaziris ambavi da WaSi Cavardnili kacis igavi. es epikuri Rimilia.<br />
309
daviT guramiSvilma qarTul poeziaSi lirikuli Rimili Semoitana. misi cnobili<br />
TviTironia qarTuli movlenac ar gvegoneboda, xalxuri fesvidan rom ar iyos amozrdili,<br />
magram xalxur galeqsebaTa da kafiaTa Rimils lirikuli mainc ar eTqmis.<br />
`gavipare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures~. arc es Rimilia lirikuli. striqoni<br />
mxolod imitom movitane, erTi SekiTxva damesva: ramdeni klasikosi (an Tundac<br />
araklasikosi) poetia CvenSi, vinc ase martivad da gaubrazeblad ityvis: `dampaRures~.<br />
`me sawuTrom berwovneba momaxvedra TavSi komblad~ _ aq igi saerTod ar iRimeba,<br />
magram am mtkivneul ambavs aseTi ironiuli xatovanebiT Cvens klasikur (an Tundac<br />
araklasikur) poeziaSi sxva ramdeni ityoda? oRond, roca naSvileb `am obolze~, Tavis<br />
wignze, laparakobs _ sevdiT, cxadia _ es ukve lirikuli Rimilia.<br />
viT Tavs mivce mosveneba, viT mivago amo mrbolsa,<br />
sasikvdilod mivwevnilvar, yelSi suli amobolsa.<br />
saocari energiiT dawerili striqonebia. cotaTi uxeSi es `amobolsa~, romelic<br />
sinamdvileSi maRali poeziaa, odnavi TviTironiiTac mosavs am sazarel process da<br />
odnav anelebs, magram eqspresia ar neldeba... Semdegi striqoni cotaTi neitraluria,<br />
sul sxva tonalobaze gadasawyobad gvamzadebs:<br />
axaldabas nuRar xaro, meZaxian, amo bolsa...<br />
axaldaba _ novoselica _ is adgilia, sadac cxovrobs da sikvdils elodeba. boli,<br />
etyoba, qarTuli sofelia da sadRac maRla mdebareobs, Tumca es TiTqmis sulerTia,<br />
mTeli saqarTvelo axla misTvis sadRac sul maRla mdebareobs, sadRac miRmierSi,<br />
romelsac mxolod sikvdilis Semdeg aaRwevs, iq eZaxian, vin eZaxis, ra eZaxis?<br />
aris am striqonSi raRac sizmarcxadiseuli, raRac irrealuri... majamuri riTma<br />
ki bolo striqonisaganac majamasve moiTxovs da Cveni molodini ar mtyundeba:<br />
aw rom me iq wamiyvanon, vin gamizrdis am obolsa?<br />
cremli da Rimili. da sadRac Rrmad, kidev ufro Rrmad Camarxuli TviTironiuli<br />
CaRimeba sasikvdilod miwevnili moxucisa _ `rao, Se bebero, mainc amod msrbolia<br />
sawuTro, suli mainc tkbilia~?<br />
III<br />
`Sen Cemo winamorbedo~... vaJa-fSavela Tavs daviT guramiSvilis pirdapir STamomavlad<br />
da memkvidred acxadebs, naTlad da gasagebad, yovelgvari orazrovnebis gareSe.<br />
`daviTians~ lamis Tanamonawileobac ki miewereba vaJas poetikis formirebaSi<br />
(`Senis cremlebiT movxarSe~...). marTlac, Tu vinme SeiZleba daisaxos vaJas winamorbedad,<br />
es roli yvelaze metad daviT guramiSvils Sehferis, magram konkretul sibrtyeze<br />
rogorc ki gadavinacvlebT, maleve aRmovaCenT, rom saqme ase naTeli da gasagebi<br />
srulebiTac ar gaxlavT. vaJa-fSavelas poezias guramiSvilis gavlenis aranairi<br />
kvali ar atyvia, yovel SemTxvevaSi, TvaldaTval namdvilad ara Cans. arsad igr-<br />
Znoba, rom `daviTianidan~ vaJas raime specifikuri aeRos, ganeviTarebinos, gardaesaxos.<br />
guramiSvilis poetika ra safuZvlidan amoizarda, didi Zebna ar sWirdeba _ rus-<br />
Taveli, arCili, vaxtang meeqvse, ramdenime sasuliero teqsti, zepirsityviereba. vaJas<br />
poetikis safuZvlebi aseve martivad ar Camoinusxeba. zepirsityvierebas, cxadia, didi<br />
wvlili aqvs Setanili, magram es siaxlove iseTi gadamwyvetic ar unda iyos, rogoradac<br />
gvesaxeba, leqswyoba da enis dialeqturi Seferiloba bunebrivad badebs amgvar<br />
SegrZnebas. vaJa-fSavela, rogorc poeti, upirveles yovlisa, genialuri poemebis<br />
avtoria, xolo misi poemebis arqiteqtonika da mtkice siuJeturi karkasi, dramatuli<br />
koliziebis epikuri da lirikuli CamoZerwiloba, ara xalxuri liroepika am<br />
ori sawyisis pirveladi ganuyoflobiT, aramed epikurSi ukuCabrunebuli lirikuli<br />
stiqia, yovelive es folklors Zalian Soreulad enaTesaveba, Tuki saerTod enaTesaveba.<br />
ideaTa samyaroze aRaras vambob. sul sxva poeturi modelia, sxva ganzomileba.<br />
310
daviT guramiSvili momxiblavi mTxrobelia, wrfeli, xatovani, sityvaRonieri, magram<br />
mis monaTxrobs mtkice karkasi ar amagrebs, sayrdenebi myifea, kavSirebi winaswar<br />
dausazRvravi. yoveli siuJeturi xazis bolos gardauvali Cixi gvelodeba. axali<br />
epoqa Tavs imiT amJRavnebs, rom Zveleburi, vrceli, siuJeturad gantotvili eposi<br />
zRaprulobis dakargvasTan erTad simZimis centrsac kargavs, TiTqmis damoukidebel<br />
monakveTebad iSleba. guramiSvili calkeuli Tavisa Tu epizodis stilur mTlianobaze<br />
ufro zrunavs, vidre kompoziciis erTianobaze, mag saqmes Tamami gulgrilobiT<br />
ekideba. wignis mTavari nawarmoebi, tradiciulad `qarTlis Wirs~ rom vuwodebT,<br />
miuxedavad ambebis simravlisa, Tanamedrove lirikuli poemis pirvelsaxed ufro<br />
warmogvidgeba, vidre sakuTriv eposad. axali Temisa Tu Tematuri motivebis Semosvla<br />
TiTqmis lirikulad TviTneburia. CarTuli leqsebisa da pirveli piriT gadmocemuli<br />
wiaRsvlebis simravle am tendencias kidev ufro saCinos xdis.<br />
es wiaRsvlebi pirwmindad lirikulia da zogierTi maTgani iseTi poeturi Zalisaa,<br />
bevri analogic rom ar moepoveba qarTul poeziaSi, _ moZravi, moqnili, moulodnel<br />
emociebze Wangis gamomdebi striqonebi, TiTqos erTmaneTisagan ganziduli,<br />
magram ganwyobisa da riTmis erTianobiT mtkiced Sekruli. vaJas lirizmi ufro sworxazovania.<br />
zepirsityvierebisadmi maTi interesic sxvadasxva Sreebisaken aris mimarTuli,<br />
rac kidev erTxel adasturebs midrekilebaTa da poetur temperamentTa sxvadasxvagvarobas.<br />
folklorSi vaJas heroikuli da arqaikuli izidavs, guramiSvils _ yofiTironiuli,<br />
imdenad TviTon masala ara, ramdenadac gamoxatvis Taviseburebani, sityvieri<br />
arCevani, ritmuli mimoqceva.<br />
erTurTs pirispir rom Sebmodnen, igi, albaT, iseve daamarcxebda vaJa-fSavelas,<br />
rogorc xalxuri meleqseebi amarcxebdnen _ fruSkebi Tu yruv-giorgebi. vaJas poeziaSiac<br />
Rimili iSviaTad Tu gakrTeba, ara imis gamo, TiTqos RimilTan mwyralad<br />
iyos, prozaSi igi aTasferi RimiliT iRimeba da Cvenc gvaRimebs. amas misi poeziis<br />
paTosi, temperamenti, samyarosadmi mimarTeba ganapirobebs, monoliTuroba da monumenturoba.<br />
vaJa distanciuria, guramiSvili, piriqiT, distancias aqrobs, sruli uSualobiT<br />
gvxiblavs, intimurobiT.<br />
niSandoblivia riTmisadmi damokidebulebac. es momenti ise meorexarisxovanic ar<br />
aris, rogorc erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos. vaJa-fSavelasTvis, iseve rogorc<br />
mTeli Cveni mecxramete saukunis mgosanTaTvis, riTma mxolod funqciaa. guramiSvili<br />
tkbeba xolme riTmiT da misi efeqtisagan sul sxvadasxvagvari emocia amoaqvs. sari-<br />
Tmo sityvaTa dagemovneba zogjer sruliad Cveulebriv sentenciebs markirebul, gamorCeul<br />
striqonebad aqcevs: `amisTanas mkurnals vaqeb, milesevdes fazar-xuTos, ar<br />
Tu imas, uwamlobiT pirSi suli amamxuTos~ _ `me, Tu ginda, Tavi momWran, tanic gaxdes<br />
gasaberad, vinc ar aris kaxaberi, mas ver vityvi kaxaberad~. erTi mxriv, majamis<br />
siZnele xiblavs, am salonur TamaSs bunebriobis yalibSi aqcevs, meore mxriv, kafiuri<br />
asonansisken aris midrekili, Tvalze metad smenas endoba, drodadro garkveuli<br />
Zalisxmevac ki sWirdeba, Tavi mozRudos, ase Tu ise mainc SeinarCunos klasikuri<br />
sizuste, Tumca ramdenime SemTxvevaSi mag zRvarsac gadadis. riTmisadmi damokidebuleba<br />
arsebiTad sityvisadmi damokidebulebasac asaxavs, sityvis dagemovneba guramiSvils<br />
ufro axasiaTebs. am mxriv mTel qarTul poeziaSi, vgoneb, badalic ar moepoveba,<br />
Tu rusTavels ar CavTvliT.<br />
magram, ramdeni da ra saxis gansxvavebac ar unda aRmovaCinoT vaJasa da gurami-<br />
Svilis poetikaSi, Sinaganad mainc vgrZnobT, rom safaneli erTia. oriveni sruliad<br />
gankerZoebiT dganan qarTuli poeziis istoriaSi, uSualo gamgrZeleblebi ar hyoliaT,<br />
magistraluri xazi maTze ar gawolila. ara imitom, TiTqos sididiT sxvebze<br />
naklebni yofiliyvnen, ufro piriqiT. amgvari ucnauri movlenis mizezi droidan amovardnilobaa.<br />
guramiSvili qarTuli poeziis cocxal procesSi Zalian gvian CaerTo,<br />
roca ukve gardasuli epoqis namsxvrevad aRiqmeboda, vaJa ki Tavisi arsiT aris droidan<br />
amovardnili, igi zedroulia. es arc qebaa da arc sayveduri, misi poeziis Tvi-<br />
311
sebaa. vaJa arasodes aravisi Tanamedrove ar yofila. mis sicocxleSi amas ufro<br />
mZafrad grZnobdnen da saerTo gakvirvebas iwvevda, zogi CamorCenilobad uTvlida,<br />
zogsac momavlis poetad miaCnda. arc erTi iyo da arc meore. misi poeturi samyaro<br />
drois miRma dgas.<br />
TviTon mas, rogorc mosalodnelia, guramiSvili Tavis winamorbedad, uwinares<br />
yovlisa, imis gamo esaxeboda, rom igi pirveli iyo, vinc erovnuli satkivari Semo-<br />
qmedebis qvakuTxedad dado. magram aris kidev meore ram, rasac vaJa xmamaRla arasodes<br />
ityoda: qarTuli poeziis erovnuli suli, mag sityvis Zalian konkretuli<br />
mniSvnelobiT, yvelaze mkafiod am or SemoqmedSia gacxadebuli.<br />
P. S.<br />
`daviTiani vTqvi daviT...~ Tavi, romliTac guramiSvilis amJamindeli gamocemebi<br />
ixsneba da prologad mogvewodeba, wignis bolodan yofila gadmotanili, poetma igi<br />
epilogad Caifiqra da Sig Sesabamisive saTqmeli Tqva. amgvari manipulacia teqstologiaSi<br />
dauSveblad iTvleba, Tu misi aucilebloba uryevi sabuTebiT ar aris dadasturebuli.<br />
aq ki gamomcemlebi erTi sityviTac ar gvimxelen, ra mxatvruli daniSnuleba<br />
hqonda meore prologis gaCenas, roca erTi prologi wigns isedac axlavs.<br />
magram gadanacvlebis mizani mxatvruli xasiaTisa arc yofila. daviT guramiSvili<br />
erTa Soris oficialuri megobrobis simbolod hyavdaT qceuli da misi `metismeti~<br />
religiuroba Zalze xelisSemSlel faqtorad miiCneoda. maSindel samecniero<br />
gamokvlevebSic da rusul TargmanebSic es mxare SeZlebisdagvarad miCqmalulia.<br />
xsenebuli `prologic~, etyoba, imave mizans isaxavda _ igi `metismeti~ religiurobiT<br />
aRbeWdil dasawyiss Segnebulad `waefara~.<br />
miuxedavad Sinaarseuli Seusabamobisa, sawinaaRmdego bevric araferi meqneboda,<br />
es mSvenieri monakveTi mxatvrulad rom ar zaraldebodes. is, rac gamoTxovebas Svenis,<br />
Sesavlad mowvdili ramdenadme saorWofo xdeba. saTauri `wignis gamleqsavis saxelisa<br />
da gvaris gamocxadeba~ da pirvelive striqoni _ `daviTiani vTqvi daviT, guramis-Svilman<br />
gvarado~ _ metismetad Cqarobs avtoris pirovnebaze yuradRebis fokusirebas.<br />
imdenad egocentrizmi ar gvakrTobs, ramdenadac esTetikuri gaumar-<br />
Tlebloba. vTqvaT, `vefxistyaosani~ ase rom dawyebuliyo: `me, rusTveli xelobiTa~...<br />
magram am `gzaabneul~ Tvramet taeps fiqriT rogorc ki Tavis adgilas gadavsvamT,<br />
imwamsve sasiamovnod SemogvanaTebs daviT guramiSviliseuli gulwrfeli da odnav<br />
ironiuli mokrZaleba. ukeTesi xvedri am gadanacvlebiT arc bolo strofs rgebia.<br />
mas axla prologis Sejameba avalia da misi uadgilo folkloruloba sakmaod usiamovno<br />
STabeWdilebas axdens, magram, roca fiqriT kvlav Tavis adgils mivuCenT, wina<br />
strofebic sxvagvarad iwyeben JReras, maT xalxuri epitafiebis tonalobac mohyveba<br />
_ mibrZaneT codvils Sendoba~ _ da bolo strofis ganzraxisi folkloruloba<br />
msubuqi parodirebis elfers iZens _ poeti Tbili da misTvis damaxasiaTebeli<br />
miamitur-kvimaturi RimiliT gvemSvidobeba.<br />
312
leqsTa igavi<br />
313<br />
ivane amirxanaSvili<br />
d. guramiSvilis Semoqmedebis Taviseburebas mniSvnelovanwilad gansazRvravs simbolur-alegoriuli<br />
gamoxatvis principebi. simbolo da alegoria `daviTianSi~ povebs<br />
imgvar mxatvrul formirebas, romlis gaTvaliswinebis gareSe SeuZlebelia gavigoT<br />
ara marto calkeuli nawarmoebi, aramed mTeli wignis koncefciuri struqturac<br />
ki.<br />
simbolo da alegoria, rogorc terminebi, Zvelma berZnulma azrovnebam daamkvidra.<br />
antikuri literatura, marTlac, `mofenilia alegoriiT homerosidan dawyebuli<br />
da damTavrebuli ukanaskneli neoplatonikosebiT~ 1 . fsevdo-dionise areopagelTan<br />
simbolo ZiriTad gnoseologiur kategoriad iqca 2 . aRorZinebis xanaSi alegorizmi<br />
cdilobs `rac SeiZleba axlo daayenos obieqturi sinamdvile adamianis subieqt<br />
Tan~ 3 . ganmanaTlebelTa esTetikaSi (vinkelmani) alegoria xelovnebis umaRlesi kategoria<br />
gaxda da aRmzrdelobiTi funqcia mieniWa 4 . XIX saukunis bolos frangul<br />
poeziaSi simbolizmi warmoiSva. a. bloks miekuTvneba aseTi frazac: `SeuZlebelia<br />
raimes gaazreba simbolos gareSe~ 5 . Tanamedrove froidisti Herbert ridi miiCnevs,<br />
rom simbolizmi gaxda esTetikis mTavari principi 6 .<br />
saukuneTa manZilze stabiluri intensivobiT muSavdeboda da viTardeboda Sexeduleba<br />
simbolo-alegoriis mxatvruli funqciisa da Teoriuli specifikis Sesaxeb.<br />
jer kidev maSin, roca ar arsebobda adekvaturi termini, simbolor-alegoriuli gamoxatvis<br />
Taviseburebani TeoriaSi arsebiTad gaazrebuli iyo. Tumca am gagebas sinkretuli<br />
xasiaTi hqonda, radgan awindeli ori cneba, saskolo logikis eniT rom<br />
vTqvaT, erT saerTo gvars efuZneboda da TiToeulisaTvis ar arsebobda Differentia specifica.<br />
e.i. gvqonda erTi erTeuli, romelsac potenciurad aseve erTi cneba Seesabameboda.<br />
obieqturi aucileblobiT moxda sinkretuli gvaris danawevreba. gaCnda ori<br />
termini `simbolo~ da `alegoria~. am terminTa Sesaxeb imdeni urTierTgamomricxavi<br />
azri Tqmula da dawerila, rom metad Zneldeba sayovelTao sizustiT maTi gansaz-<br />
Rvra. es problema naTlad warmogvidgeba a. losevis erT-erT monografiaSi 7 , romel-<br />
Sic, SeiZleba iTqvas, sokratuli dialeqtikis principebiTaa Seswavlili simbolos<br />
cneba. simbolosa da alegoriis erTmaneTSi aRreva gamowveulia imiT, rom maTi struqturis<br />
safuZvelia erTi da igive sistema: niSani – Sinaarsi am sistemis wevrebs Soris<br />
SeerTebis principi. marTalia, saqme gvaqvs iseT struqturul erTianobasTan,<br />
romelic qmnis aSkara garegnul msgavsebas da TiTqos sadavoc araferia, magram sakiTxis<br />
gamartivebisaTvis mivmarToT TviT sistemis Semadgenel elementTa Sepirispirebas.<br />
ubralo analizi gviCvenebs, rom simbolos cnebis Semadgeneli `niSani~ Tavisi<br />
arsiT gansxvavdeba alegoriis `niSnisa~ da misi arsisagan. amis gamo funqcieb-<br />
Sic gveZleva sxvaoba, rac faqtobrivad gamoixateba imiT, rom TiToeuli am niSanTagani<br />
gansxvavebul kavSirs amyarebs gamosaxatav SinaarsTan. SevecdebiT ufro meti<br />
naTeli movfinoT Cvens msjelobas.<br />
magaliTisaTvis aviRoT Zlierebis simbolo lomi da lesingis `pelikani~. lomi<br />
gamoirCeva ZlierebiTa da zviadobiT. amitom, roca lomi, rogorc niSani, gamoxatavs<br />
Zlierebis abstraqtul ideas, maSin vambobT, rom saqme gvaqvs simbolosTan, radgan<br />
aq aRmniSvnels, anu niSans (loms), sakuTriv gaaCnia is Tviseba (Zliereba), rasac igi<br />
aRniSnavs. `im SemTxvevaSi, roca simbolo zustad ar miuTiTebs imaze, risi simboloa,<br />
maSin igi sruliadac ar aris simbolo~ 8 .<br />
sxva mdgomareobaa alegoriis SemTxvevaSi. pelikani dainaxavs, rom bartyebs swyuriaT;<br />
igi niskartiT mkerds gaiglejs da sisxls asmevs mwyurvalT. Turme pelikani<br />
ver amCnevs, rom bartyebi misi ki ara, gugulisaa, romelsac Tavisi kvercxebi misTvisac<br />
Seuparebia.
aqac iseve, rogorc pirvel magaliTSi, xazgasmulia raRac Tviseba (sibece), magram<br />
aq realur plans (niSans) warmoadgens pelikanis iseTi Tviseba, rogoric SeiZleba<br />
mxolod adamianur fsiqologias axasiaTebdes. frinvelTa samyaros am kuTxiT danaxva-warmoCena<br />
funqciuria da emsaxureba mxolod erT mizans – mianiSnos adamianur<br />
yofaze. Tu Cven adamianis fsiqikis erTsa da imave mankier mxareze mivaniSnebT ara<br />
mxolod pelikanis magaliTis manifestaciiT, aramed sxva frinvelTa (an cxovelTa,<br />
mcenareTa Tu nebismier saganTa) urTierTobis formiT, amiT miniSnebis sizuste ar<br />
dairRveva. rogorc vxedavT, alegoriis niSani civia, moklebulia damoukidebeli arsebobis<br />
SesaZleblobas. amitom igi SemecnebaSi gansjis gziT Semodis. hegeli alegoriis<br />
Sesaxeb saubarSi erTgan aRniSnavs – `alegorias qmnis ufro gansja, vidre konkretuli<br />
mWvreteloba da grZnobaTa siRrmiT aRZruli fantazia~ 9 . Cveni azriT, alegoriisaken<br />
gansjis gziT miemarTeba rogorc demiurgosi, ise aRmqmeli.<br />
amgvarad, SesaZlebelia alegoriisa da simbolos cnebaTa amgvari gamijvna:<br />
a) alegoria warmoadgens gadataniTi azrovnebis iseT kategorias, romelSic aRmniSvneli<br />
(niSani) damokidebulia aRsaniSnze (Sinaarsze) da calke aRebul niSans<br />
arsebobis ufleba ara aqvs.<br />
b) simbolo aris gadataniTi azrovnebis iseTi kategoria, romelSic, piriqiT, Sinaarsia<br />
damokidebuli niSanze da calke aRebul niSans damoukidebeli arsebobis<br />
ufleba aqvs.<br />
roca hegeli miuTiTebs alegoriis gansjiT xasiaTze, uTuod gulisxmobs, rom Semecneba<br />
xorcieldeba im viwro racionaluri aqtiT, romelic mimarTulia uSualod<br />
Sinaarsisaken. simbolos SemTxvevaSi grZnobieri aqti ufro warmoCindeba da Semecneba<br />
xorcieldeba Semdegi gziT: niSnis gavliT Sinaarsisaken. amis gamo alegoria<br />
faqtobrivad SemosazRvrulia, maSin, roca simbolo usasrulo samyaros moicavs.<br />
`alegoria movlenas aqcevs cnebad, cnebas – xatad, magram ise, rom cneba xatSi SeiZleba<br />
iyos SemosazRvruli, sruliad dadgenili da masSi gamoTqmuli… simbolika<br />
movlenas aqcevs idead, ideas xatad, magram ise, rom idea xatSi yovelTvis axdens<br />
usazRvro zemoqmedebas da miuRwevelia. da ra enazec ar unda gamovTqvaT is, mainc<br />
rCeba gamouTqmelad~ 10 .<br />
dabolos, kvlav niSnis, Sinaarsisa da maTi SeerTebis principis Sesaxeb. orive kategoriaSi<br />
niSnisa da Sinaarsis SeerTeba unda xdebodes mkacri harmoniulobiT. gansakuTrebuli<br />
yuradReba unda mieqces alegorias. marTalia, masSi niSani da Sinaarsi<br />
SedarebiT Tavisufal urTierTdamokidebulebaSi arian, magram erTi da igive SinaarsisaTvis<br />
nebismieri niSnis gamoZebna ar mogvcems erTsa da imave esTetikur efeqts.<br />
simbolur-alegoriuli gamoxatva miCneulia qristianuli literaturis safuZvlad.<br />
igi did gavrcelebas povebs agreTve saxviT xelovnebaSi _ ferweraSi, qandakebaSi,<br />
arqiteqturaSi 11 . patristikam simbolo aqcia samyaros Semecnebis qvakuTxedad:<br />
xilulsa da uxilav samyaros aerTianebs simboluri urTierTmimarTeba, romelic<br />
saRvTo werilSia axsnili 12 . amgvarad, Suasakuneobrivi azrovneba mieswrafvis pirvel<br />
rigSi zogadis gamoxatvas 13 .<br />
simbolur-alegoriuli gamoxatva gaxda erT-erTi saSualeba qristianobis mier<br />
winaqristianuli memkvidreobis gamoyenebisa 14 . es kargad Cans qarTuli qristianuli<br />
kulturis magaliTzedac, CvenTan warmarTuli simbolur-alegoriuli gamoxatvis mi-<br />
Tologiuri formebi Seicvala qristianuli simbolo-alegorizmis Sesabamisad. gavixsenoT,<br />
ra organulad moergo qristianizms mzisa da vazis qarTuli warmarTuli<br />
kultebi.<br />
rogorc cnobilia, e. w. aRorZinebis xanis qarTul mwerlobaSi (XVI-XVIII ss.) gansakuTrebiT<br />
popularuli gaxda simbolur-alegoriuli gamoxatvis principi, romelsac<br />
ori xazi gaaCnda: erovnul-qristianuli da sparsuli. principma Tavisi saukeTeso<br />
gamoxatuleba pova Teimuraz I-is, arCilis, vaxtang VI-is, sulxan-saba orbelianis,<br />
daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi.<br />
314
udavod gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs d. guramiSvili, romelmac sxvaTagan<br />
gansxvavebiT ar gaiziara tradiciuli sparsuli, anu aRmosavluri, tipis alegoria<br />
da samagierod gaaRrmava, SeiZleba iTqvas, originaluri TvalTaxedviT warmogvidgina<br />
qarTul mwerlobaSi odiTgan damkvidrebuli qristianuli simbolur-alegoriuli<br />
gamoxatvis xerxebi.<br />
d. guramiSvilis Semoqmedeba imdenadaa ganmsWvaluli simbolur-alegoriuli saxeebiTa<br />
da azrebiT, rom `daviTianis~ kiTxvisas mkiTxvelis goneba TiTqmis gamudmebiT<br />
miiswrafvis nawarmoebis formis miRma azrisaken. niSandoblivia avtoris sityvebi<br />
erT-erTi leqsidan:<br />
ahxadeo badeo, TvalTa miec andeo,<br />
scan am leqsTa igavi, Targmne Tu giyvardeo!<br />
qrTilis puris qerqSia Sig TaTuxi Cavdeo;<br />
qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls ki sWamdeo 15 .<br />
d. guramiSviliseuli alegoriis gansazRvrisas erT-erTi mTavari momentia Semoqmedebis<br />
lirikuli subieqtis – bibliuri daviTis simboluri warmosaxva 16 . e. i. avtori<br />
cdilobs am sulieri winapris TvalTaxedviT warmoadginos Tavisi saTqmeli<br />
(es yvelaze kargad gamoCnda poetis himnebSi, romelnic fsalmunis Rrma gancdiT<br />
arian Seqmnilni 17 , simbolur-alegoriuloba Seexo `daviTianis~ agebis principebsac).<br />
kerZod, nawarmoebi saxareba-oTxTavis analogiiT dayofilia oTx wignad, xolo Sinaarsis<br />
wyobiT `daviTiani~ mogvagonebs Zvel aRTqmas – istoriuli moTxroba `qar-<br />
TvelT ufalTa megvartomobis igavi~, swavlani, simRerebi, Sesxmani, godebani, samijnuro-alegoriuli<br />
Sinaarsis nawarmoebi `mxiaruli zafxuli~, romelSic principuli<br />
sizustiTaa gadmotanili zogierTi adgili bibliidan.<br />
simbolur-alegoriuli gamoxatvis Taviseburebani gansakuTrebiT gamoCnda d. guramiSvilis<br />
calkeul leqsebSi, romlebSic umeteswilad ganxorcielebulia imdroindel<br />
esTetikaSi aRiarebuli moZRvreba RvTiuri siyvarulis alegoriuli gadmocemis<br />
Sesaxeb.<br />
cnobilia vaxtang VI-is Tvalsazrisi `vefxistyaosnis~ alegoriulobaze 18 . mwerlobaSi<br />
alegoriis aucileblobaze saubrobs mamuka baraTaSvili 19 da a. S. d. guramiSvilma<br />
ara marto gaiziara aRniSnuli meTodi, aramed mogvca misi sistemuri da<br />
rafinirebuli saxe.<br />
upirvelesad aRsaniSnavia leqsi `simRera daviTisa: `zubovka~, romelic ukve didi<br />
xania specialistTa da mkiTxvelTa yuradRebiT sargeblobs. bevri Tqmula da dawerila<br />
am leqsis garSemo. Zalian xSirad miuTiTeben nawarmoebis did gamomsaxvelobiTs<br />
Zalaze, masSi Cateul poetur sulze, wrfeli siyvarulis gancdaze. ufro cota<br />
iwereba misi alegoriulobis Sesaxeb, imaze, rom qalis umSvenieresi saxe, misi siyvaruliT<br />
anaTrToli gulis xma mijnurisa mizani ki ar aris avtorisaTvis, aramed<br />
saSualebaa sxva sulieri gancdis gadmosacemad. es sxva sulieri gancda saRvTo siyvarulia.<br />
amTaviTve unda iTqvas, rom gamoTqmul azrs sakmaod TvalsaCino obieqturi<br />
safuZveli gaaCnia.<br />
leqsis Sinaarsi amgvaria: lirikuli gmiri zubovkis gzaze Sexvdeba metad turfa,<br />
mSvenier qals da mSvenierebiT mojadoebul guls gadauSlis mas. gagulisebuli qali<br />
kadnier ucnobs kets dauSens TavSi, magram bolos Seecodeba, Tavretdasxmuls<br />
zeze wamoayenebs da dauyvavebs. qali wava; kacs ki dapirdeba, kidev movalo, magram<br />
igi aRar dabrunebula. am kacis siyvarulis gamo cemiT mouklavT qali, romlis suli<br />
zecaSi davanebula. ubeduri mijnuri moTqvams da sayvarlis suls SesTxovs, igic<br />
waiyvanos zecad.<br />
moulodneli Sexvedra da kacis Zlieri gancda orientirdeba qalis damajerebel<br />
mxatvrul saxeze, ris gamoc ukve eqspoziciur nawilSi iqmneba imis myari iluzia,<br />
rom saqme gvaqvs yofiT satrfialo lirikasTan:<br />
zubovkidan momavalman vnaxe erTi qali,<br />
metad turfa, Svenieri, maze damrCe Tvali.<br />
315
Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa, asxda Savi xali,<br />
misman eSxman dacamlewa, Semimusra Zvali.<br />
vkiTxe: mzeo, sidam moxval, xar sad wamavali?<br />
geajebi, macodine Seni gza da kvali;<br />
SenTvis guli qvaT gardmeqca, gaxda viT klde sali,<br />
masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali.<br />
qalis pasuxic metad miwieria da organulad agrZelebs eqspoziciaSi warmodgenil<br />
situacias: avo kaco, viT gabede, me Sen mTxove Tavi?<br />
bulbulT nacvlad vard kokobman rad dagisva yvavi!<br />
uaryofili mijnuri tiris da zRvaTa SesarTav cremlsa Rvris... da kvlav qalis<br />
mware sityvebi: ar mindixar, ar miyvarxar, sxva myavs kargi myvari, _<br />
Sengan Tvalad ukeTesi, vaJi-kaci qmari.<br />
gamomsaxvelobiTi eqspresiuloba kidev ufro izrdeba momdevno suraTSi, sadac<br />
qali ketiT nacem sacodav mijnurs wamoayenebs, dauyvavebs da etyvis:<br />
aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.<br />
axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina,<br />
kulav sadme amoivli,<br />
me dagxvdebi wina.<br />
aq dasruldeba leqsis dinamika da zemoaRniSnul, ase vTqvaT, impresionistuli<br />
sinaTlis suraTs TandaTan toni umuqdeba, ferebi civdeba da kristaldeba. ase iwyeba<br />
mijnuris monologi da uceb Sinaarsobriv-azrobrivi, TiTqosda, absurdi:<br />
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />
saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa, sisxliT gabasrulsa.<br />
bolos ki satrfos sulisadmi mimarTva, romelic locvad iqceva:<br />
qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
ras niSnavs Sinaarsobrivi, TiTqosda, absurdi da risi Tqma gvinda? cxadia, aq absurdTan<br />
saqme ar gvaqvs. ubralod, sakiTxi pirobiTad davsviT: alegoriuli leqsi<br />
wavikiTxeT realuri planiT ise, rom sruliad gamovTiSeT ukana plani. moxda is,<br />
razedac SesavalSi gvqonda saubari: damoukideblad aRebul alegoriul niSanSi wavawydiT<br />
imgvar logikur winaaRmdegobas, romelic am niSans uspobs Sinaarsisagan<br />
damoukideblad arsebobis SesaZleblobas. swored amitom amgvari daskvna: `zubovka-<br />
Ti~ guramiSvilma didi paTosiT umRera ukraineli qalis garegnul sikeklucesa da<br />
sulis sifaqizes. daviT guramiSvilma pirvelad literaturis istoriaSi Seqmna ukraineli<br />
qalis mimzidveli, simpaTiuri saxe~ 20 , _ pirobiTia, radgan gamomdinareobs<br />
leqsis alegoriuli sistemis damoukideblobis aRiarebidan.<br />
jer kidev k. kekeliZem miuTiTa `zubovkaSi~ qristianuli tipis alegoriis arsebobaze<br />
21 . literaturaTmcodneobaSi ratomRac mainc gaZnelda imis mtkiceba, rom es<br />
leqsi alegoriuli nawarmoebia da mis Sinaars, masSi dafarul azrs zubovkis gzaze<br />
momxdar Tu armomxdar faqtTan pirobiTi kavSiri aqvs. magram aq aris erTi principuli<br />
xasiaTis winaaRmdegoba. saqme isaa, rom qalis saxeSi koncentrirdeba ara marto<br />
tropuli sistema, aramed is mZafri situaciuri garemoc, romelSic TviT aris<br />
moqceuli. amgvarad iqmneba Rrmad STambeWdavi simboluri niSani, romelic ikveTeba<br />
alegoriis gaciebuli struqturis fonze. rogorc ukve SesavalSi aRvniSneT, simboloSi<br />
niSans, garda imisa, rom Sinaarsis vrcel abstraqcias warmoadgens, damoukidebeli<br />
Rirebulebac gaaCnia. swored esaa, rom leqsis wminda alegoriulobis aRiareba<br />
Wirs. SeiZleboda nawarmoebis tipi migveCnia simbolur-alegoriulad, magram<br />
aRniSnul termins ukve bundovaneba Semoaqvs, radgan gaurkveveli rCeba, Tu am ori<br />
kategoriidan romelia koncefciuri struqturis ganmsazRvreli. magram, ramdenadac<br />
leqsis Sinaarsis garegan qsovilSi dominirebs alegoria rogorc sistema da qristes<br />
simboluri saxe (qalis saxe) am sistemaSi Semodis rogorc Semadgeneli elementi,<br />
SegviZlia leqsis tipis ganmsazRvrel terminad davtovoT – `alegoriuli~.<br />
316
gvinda yuradReba mivaqcioT erT garemoebas. RvTiuri siyvarulis alegoriuli<br />
gamoxatva Sua saukuneebSi da, rogorc Cans, merec literaturis metad popularuli<br />
meTodi iyo. Teoria imdenad myari da avtoritetuli aRmoCnda, rom mas geniosebic<br />
ver aRwevdnen Tavs. XIX saukunis cnobili italieli kritikosi franCesko de sanktisi,<br />
romelic dantes SemoqmedebaSi alegorizmis aRiarebis winaaRmdegia, iZulebelia,<br />
dauSvas poetis Semoqmedebaze sqolastikis gavlena 22 . vfiqrobT, arc Cven unda<br />
veZebdeT Rrmad morwmune qristianis daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi am Teoriis<br />
primatis gaqarwylebis gzebs, miT umetes, Tu qarTuli mwerlobis istoria saamisod<br />
garkveul safuZvels iZleva. `vefxistyaosnis~ vaxtangiseuli komentari, romelic poemaSi<br />
saRvTo siyvarulis alegoriis arsebobas amtkicebs, SeiZleba miCneul iqnes<br />
klerikalur-reaqciuli wreebis braldebaTagan nawarmoebis dacvis faqtad, magram<br />
arsebobs sakiTxis meore mxarec. kerZod, s. caiSvili SeniSnavs: `irkveva, rom is, rac<br />
vaxtangma rusTavels miawera, iyo misive rwmena, gamomdinare misive SemoqmedebiTi<br />
praqtikidan~ 23 . aseve mniSvnelovania Semdegi daskvnac – `vaxtangis poeziaSi `soflis<br />
mdurvasTan~ erTad siyvarulis alegoriul-mistikuri gaazreba sistemadaa qceuli<br />
da, rogorc aRvniSneT, igi mTeli mimarTulebis Semqmnelia me-18 saukunis qarTul<br />
poeziaSi~ 24 . r. siraZe fiqrobs, rom vaxtangis mrwamsisaTvis erT-erTi mTavari amosavali<br />
unda yofiliyo `qeba qebaTais~ Targmanebani 25 . qarTuli literatura IX saukunidan<br />
icnobs ipolite romaelis Sromas `TargmanebaÁ qebaÁ qebaTaÁ~, romelSic avtori<br />
cnobili teqstis mistikur-alegoriul ganmartebas iZleva. mag., aseTi fraza –<br />
`umjobes arian Cemda ZuZuni Senni ufroÁs Rvinisa~ – asea ganmartebuli: `rameTu vi-<br />
Tarca saxed ganamxiarulis Rvinoman guli, ese saxed ganamxiaruleben mcnebani qristesni,<br />
rameTu viTarca CCvilni romelni gamoswoven ZuZuTagan gamowovad sZisa, egreca<br />
saxed yovelni gamoswovdes Sjulisa da saxarebisagan mcnebaTa, saWmelsa samaradisosa<br />
moipoveben, rameTu ZuZu qristesa araTu sxuaÁ raÁ ars, aramed orni igi<br />
Sjulni, da sZe ese araTu sxuaÁ raÁ ars, aramed mcnebani igi Sjulisani~ 26 .<br />
amgvari tendencia sruliad bunebrivia, simbolur-alegoriuli meTodi aris yvelaze<br />
ufro racionaluri gza RvTaebis warmosadgenad. roca mose sTxovs ufals, saxiT<br />
meCveneo, ufali upasuxebs: `ver ZalgiZs pirisa Cemisa xilvad, rameTu ara ars<br />
kaci, romelmanca ixila piri Cemi da cxovnda~ (gamoslvaTa 33, 20). amitom RvTaebis<br />
Wvreta mxolod simbolos saSualebiT moxdeba. areopagelis mixedviT, RmerTis simboluri<br />
gamoxatva SesaZlebelia anTropomorfuli da zoomorfuli saxeebiT, `nergTa<br />
da qvaTa TiTo-ferobiT~. simbolo SeiZleba miviRoT samkauliT damSvenebuli<br />
dedakaci, SeiaraRebuli barbarosi da ubralo meqoTne. simbolos ukan imaleba<br />
uzarmazari samyaro, romlis ganWvretad uZluria urwmuno da ganuswavleli goneba.<br />
areopagelis mizania, gvaswavlos simbolos xedva. `urwmuno varT mravalni saRmrTo-<br />
Ta saidumloTa sityuebsa, rameTu vxedavT maT martod SemoRebulTa maT Soris grZnobadTa<br />
saxeTa. jer ars ukeTu TaviT TvisiT ganZarcuaÁ maTi SiSulad wmidad saxilvel<br />
qmnaTa, rameTu esreT mxedvelni msaxur viqmnneT wyarosa cxorebisasa Tavsa<br />
Sina Tvissa aRmomdinaresa~ 27 .<br />
`zubovkis~ mSvenieri qali rom qristes simboloa, vgonebT, eWvs ar iwvevs. rom<br />
araferi vTqvaT leqsis Sinaarsze, TviTon calkeuli tropuli formebi ueWvelad<br />
ukavSirdebian macxovris warmodgenas. mag.:<br />
1. `mze~ (vkiTxe: mzeo, sidam moxval), romelic qristes tradiciuli da uryevi simboloa.<br />
d. guramiSvilTan igi mxolod da mxolod qristesTan mimarTebaSi ixmareba.<br />
sxvagvarad warmoudgenelia, Tu gavixsenebT poetis mier Camoyalibebul da<br />
mkacrad metaforul sistemas: mzeTa-mze (mama-RmerTi), mze (qriste), TinaTini (materialuri<br />
mze).<br />
2. `Semimusra Zvali~ gamoZaxili unda iyos ioanes saxarebis im adgilisa, sadac weria<br />
imis Sesaxeb, Tu rogor Seumusres Zvali (wvivi) qristes gverdiT jvarcmul<br />
or gvams da rom amgvari bedi ar ewia macxovris gvams 28 , `rameTu iyo ese, raÁTa<br />
werili aRasrulos, viTarmed: Zuali misi ara Seimusros~ (i. 19, 36). `Semimusra Zv-<br />
317
ali~ – am fraziT xazgasmulia raRac sulieri distancia RmerTsa da mokvdavs<br />
Soris.<br />
3. `cxovrebis puri~ (`me var puri cxovrebisa~. i. 6,35).<br />
4. `pirad TeTrsa~ (`Tavi da Tmani misni spetak, viTarca matyli spetaki da viTarca<br />
Tovli~. apokalifsi, 1,14).<br />
aqve SevniSnavT, rom is tropuli formebi, romlebic metad Zlier mxatvrul efeqts<br />
Seicaven da romlebsac xandaxan ukavSireben mSvenieri ukraineli qalis saxes,<br />
gamoZaxils pouloben im leqsebSi, sadac mimarTeba qristesTan simbolur-alegoriuli<br />
ki ara, pirdapiria.<br />
ai, zogierTi paraleli:<br />
1. `zubovka~: `masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali~.<br />
leqsi `ne simRera~ (qristes): `Sen damasxi wyalia, damiSrite alia~.<br />
leqsi `ne~ (qristes): `mwvavs cecxli cxeli, mapkure wyali, damSrite ali~.<br />
2. `zubovka~ metad turfa, Svenieri~.<br />
leqsi `ne simRera~ (qristes): `amad mindi turfad Sveni~<br />
3. `zubovka~: `me mis monas numc amxdia misgan safarveli~.<br />
leqsi `ne simRera~ (qristes): `nu amxdi me Sens safarvels~.<br />
leqsi `mz~ (RvTismSobels): `gviTxove Sens Zes sayvarelsa, nu agvxdis Cven RvTis<br />
safarvelsa~.<br />
axla ki konkretulad `zubovkis” alegoriis Sesaxeb. k. kekeliZe werda: `simRera-<br />
Si~ aseTi azria gatarebuli: codvil kacs, Tu ki is gulwrfelad moinaniebs Tavis<br />
Secodebas, RmerTi ar ganagdebs da ar ugulebelyofs sabolood, aramed Seiwynarebs<br />
da Seiyvarebs mas~ 29 .<br />
vfiqrobT, ganmarteba dazustebas iTxovs. kerZod, nawarmoebSi ar aris xazgasmuli,<br />
rom lirikuli gmiri codvilia. misi mxridan arc SecodebaTa monanieba xdeba.<br />
Cvens yuradRebas mivaqcevT im garemoebas, rom moqmedeba viTardeba droSi, romelSic<br />
siuJeturi konstruqcia gaSlilia sam Tanmimdevrul punqtad: 1. lirikuli gmiri martoa;<br />
2. lirikuli gmiri sayvarels xvdeba; 3. lirikuli gmiri kvlav martoa.<br />
moyvanili struqtura simetriulia, Tumca es ar niSnavs imas, rom simetriuloba<br />
Sinaarsis Tvisebadac iqceva. aq sxvaoba gvaqvs: me-3 punqtSi (martoobis meore mdgomareoba)<br />
mTavaria molodinis gancda, romelsac pirveli punqti ar gulisxmobs (pirvelSi<br />
sulis statikuri mdgomareobaa fiqsirebuli. `zubovkidan momavalman...~ miniSnebaa<br />
ara marto fizikur, aramed sulier martoobazec. am daskvnas TavisTavad gulisxmobs<br />
leqsis finali – siuJeturi konstruqciis me-3 punqti). amgvarad, Tu pirvel<br />
punqtSi fizikur simartoves sulieri simartovec axlavs, me-3 puntqSi fizikur<br />
simartoves avsebs imedi (molodinis gancda). amiT Cven imis Tqma gvinda, rom leqsi<br />
gulisxmobs qristes pirveli mosvlis istorias. marTlac, adamiani qristes mosvlamde<br />
marto iyo da misi suli bnels moecva (I punqti – lirikuli gmiri martoa).<br />
qristes mosvlam gaanaTla adamianis suli (me-2 punqti _ lirikuli gmiri sayvarels<br />
xvdeba), xolo jvarcmis Semdgom adamiani kvlav martoa fizikurad, magram ganaTlebul<br />
suls umagrebs meored mosvlis imedi. amgvarad, qristes pirvelad mosvlis istoriisa<br />
da leqsis struqturis formebi identurebi arian. ras gviCvenebs miT ufro<br />
axlo planiT ganxilva?<br />
rogorc zemoT aRvniSneT, leqsis dasawyisi: `zubovkidam momavalman...~ migvanSnebs<br />
fizikur da masTan erTad sulier martoobas. sityva `momavalman~ asocirdeba<br />
`gzad~, romelic ukve warsulis Rrma istoriuli perspeqtivaa. Sexvedra qalTan (qali<br />
– qristes simbolo), dauZleveli siyvarulis gancda, ueWvelad es aris sulis<br />
ganaTleba. esaia winaswarmetyveli ityvis: `eri, romeli sxda bnelsa, ixiles naTeli<br />
didi da romelni sxdes bnelsa da aCrdilTa sikudilisaTa naTeli gamouCnda maT<br />
zeda~ (m. 4, 16). Semdgom qalis risxva... da qristes sityvebi: `nu hgonebT, viTarmed moved<br />
me mifenad mSvidobisa queyanasa zeda; ara moved me mifenad mSvidobisa aramed ma-<br />
318
xvilisa, rameTu moved ganyofad kacisa mamisagan Tvisisa~ (m. 10, 34-35). am principiT<br />
ganarCevs macxovari warmarTTa Soris suliT marTlmorwmunesa da farisevels...<br />
qalma irwmuna yaribis didi siyvaruli da Tavisi siTboc gauziara, magram ra<br />
moxda?<br />
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />
saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa, sisxliT gabasrulsa.<br />
moxda is, rac winaswar iyo ganCinebuli: qriste jvars acves. amiT man gamoisyida<br />
adamianTa codvebi (`saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa~). qali wasvlisas mijnurs dapirda,<br />
`kidev movalo~, mijnuri ki mxurvaled SesTxovs zecas davanebuli gulis sworis<br />
suls: `geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!~<br />
qriste mimarTavs mociqulT: `da ukeTu warvide da gangimzado Tquen adgili, kualad<br />
movide da wargiyvanne Tquen Tavisa Cemisa Tana, raiTa sadaca me viyo, munca iyvneT~<br />
(i. 14,3)...<br />
bolos mainc ismeba sakiTxi: ratom eswrafvis poeti qalis saxis STambeWdavi ferebiT<br />
gamokveTas, mis, ase vTqvaT, naturalizebas? am kiTxvas moeZebneba ori pasuxi,<br />
romlebic erTmaneTs sruliadac ar gamoricxaven. pirvel rigSi, `zubovka~ leqsia<br />
da sruliad bunebrivia, rom masSi moCans laRi poeturi ferebi da ganwyobileba. es<br />
rom ase ar yofiliyo, igi sqolastikad iqceoda. meore, RvTismetyvelebaSi miRebulia,<br />
rom gadataniTi azrovnebisas wina, realuri plani rac SeiZleba mkveTri da<br />
emociuri unda iyos. areopagelis filosofiis mixedviT, simboloTi azrovneba aracnebiTi<br />
azrovnebaa. am SemTxvevaSi win moiwevs simbolos garegnuli simkveTre, silamaze<br />
da emociuroba, raTa masze dayrdnobiT SesaZlebeli gaxdes aracnebiTi Semecnebis<br />
– fantaziis harmoniuli ganviTareba. `simbolos aracnebiTi informacia misi<br />
Semmecneblisagan pirvel rigSi aRiqmeba Rrmad emociurad `silamazisa~ da `sinaTlis~<br />
formiT~ 30 .<br />
simbolikaze areopagituli moZRvrebis erT-erTi mTavari principi, romelic Tavis<br />
droze formulad iqceva da poeziaSi erTgvari koncefciuri prizmis mniSvnelobas<br />
miiRebs, d. guramiSvilis leqsSi ganxorcielebulia Tanamimdevrulad, racionaluri<br />
simkacriT, xdeba misi aqcentireba. yovelive amas poeti aerTianebs im pirobad, rom<br />
rogorc TviTon ityvis, `vcnaT am leqsTa igavi: e. i. amovxsnaT `zubovkis~ alegoriis<br />
Sinaarsi~. TargmanebiTi midgoma leqsis Sinaarsisadmi saSualebas gvaZlevs, prioriteti<br />
mivaniWoT Semdegi saxis zogad daskvnas: `zubovka~ aris alegoriuli Sinaarsis<br />
nawarmoebi. aq qristes simbolo (qalis saxe) organuladaa Casmuli alegoriis struqturaSi<br />
(niSanSi), romlis ukana plani (Sinaarsi) warmoadgens qristes pirveli mosvlis<br />
istorias.<br />
`zubovkis~ analizi da misi daskvnebi d. guramiSvilis SemoqmedebiTi principebis<br />
fonze warmogvidgeba rogorc organuli nawili am principebisa. `zubovkaze~ msjelobis<br />
dasabuTebisas utyuar argumentad gveguleba ara marto `daviTianis~ calkeuli<br />
nawarmoebi, aramed am wignis rogorc erTeulis (`daviTiani vsTqvi daviT...~) msoflmxedvelobiTi<br />
erTianoba.<br />
319
literatura:<br />
1. А. Ф. Лосев, История античной эстетики (поздний эллинизм) , М., 1980, с. 106.<br />
2. В. В. Бычков, Византийская эстетика, М., 1977, с. 123.<br />
3. А. Ф. Лосев, Эстетика Возрождения, М., 1978, с. 218.<br />
4. В. П. Шестаков, Очерки по истории эстетики, М., 1979, с. 264.<br />
5. А. Блок, Сочинения в 2-х томах, т.2, М., 1933, с.154.<br />
6. М.Н. Афасижев, Фреидизм и буржуазное искусство, М., 1971, с. 87.<br />
7. А. Ф. Лосев, Проблема символа и реалистическое искусство, М., 1976.<br />
8. iqve, gv. 153.<br />
9. g. v. f. hegeli, esTetika, t. I, Tb., 1975, gv. 460.<br />
10. Goethe, Werke in zwolf Banden, 7 Band, Berlin-Weimar, 1981, gv. 558.<br />
11. М. Дворжак, Очерки по искусству средневековья, Л., 1934, с. 124.<br />
12. Д. С. Лихачев, Поетика древнерусской литературы, Л., 1979, с. 162.<br />
13. В. Р. Адрианова - Перетц, Очерки поэтического стиля Древней Руси. М-Л., 1947, с. 9.<br />
14. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 246.<br />
15. d. guramiSvili, daviTiani, Tb., 1964, gv. 81.<br />
16. r. siraZe, werilebi, Tb., 1980, gv.116-148.<br />
17. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 285.<br />
18. vaxtangiseuli vefxistyaosani 1912 wlisa, gv. sJb.<br />
19. mamuka baraTaSvili, swavla leqsisa Tqmisa, Tb., 1981, gv. 7.<br />
20. k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb., 1969, gv. 427.<br />
21. k. kekeliZe, zogierTi sakiTxi d. guramiSvilis cxovrebisa da Semoqmedebis<br />
istoriidan, etiudebi, t. IV, Tb., 1957, gv. 167.<br />
22. Ф. де Санктис, История итальянской литературы, т. I, М., 1963, с. 86.<br />
23. s. caiSvili, literaturuli werilebi, Tb., 1966, gv. 65.<br />
24. iqve.<br />
25. r. siraZe, qarTuli esTetikuri azris istoriidan, Tb., 1978, gv. 276.<br />
26. Н. Я. Марр, ipolite, `TargmanebaÁ qebaÁ qebaTaÁ~ gv. i, Тексты и разыскания по армяногрузинской<br />
филологии, т.III , Спб. , 1901.<br />
27. petre iberieli (fsevdo dionise areopageli), Sromebi, Tb., 1961, gv. 250.<br />
28. n. naTaZe, literaturuli werilebi, Tb., 1973, gv. 229.<br />
29. k. kekeliZe, etiudebi, t. IV, Tb., 1957, gv. 167.<br />
30. В. В. Бычков, Византийская эстетика, М., 1977, с. 124.<br />
320
esarion gabaSvili da daviT guramiSvili<br />
321<br />
sargis caiSvili<br />
qarTuli lirikis istoriaSi besarion gabaSvils gansakuTrebuli adgili ukavia.<br />
mas TiTqos bedma arguna etvirTa Rirseba-naklovanebebi Zveli qarTuli mwerlobisa<br />
da yofiliyo misi ukanaskneli didi warmomadgeneli. grZnobaTa mimoxriT da gansakuTrebiT<br />
sityvis artistuli flobiT mas badali ara hyavs `aRorZinebis~ xanis literaturaSi.<br />
miuxedavad imisa, rom besikis poezias Janruli mravalferovneba axasiaTebs,<br />
misi poeturi saxelis mTavari fuZe lirikuli leqsebis ciklia, romelsac<br />
SeiZleba pirobiTad cnobili leqsis `sevdis baRis~ saxeli vuwodoT (am ciklis<br />
leqsebia: `sevdis baRs Sevel~, `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~, `tano tatano~, `me<br />
Senma fiqrma mimarinda~ da sxv.). aq ZiriTadad ideur-Tematikur rkals qmnis daucxromeli<br />
da mZafri siyvarulis grZnoba. am leqsebis gmiri uimedo, magram dauokebeli<br />
siyvaruliT gatacebuli Wabukia. poetma warmogvisaxa ucxo da mSvenieri qveyana, romelsac<br />
metaforulad `sevdis baRi~ ewodeba. lirikuli gmiri, romelic avtoris personificirebuli<br />
saxea, raRac saocari romantikiTaa garemosili. igi esaubreba Tavis<br />
mijnursa Tu mijnuris uaxloes megobrebs, romlebic agreTve metaforuli simboloebia<br />
da vardis Tu iis surnelebiT sunTqaven:<br />
sevdis baRs Sevel SenaRonebi:<br />
mokrefad msurda vardis konebi.<br />
vardman Semrisxa Tavmomwonebi,<br />
isari mtyorcna dasamonebi.<br />
Semdeg naTeli xdeba yvela metafora, mijnuri uimedo siyvarulis msxverplia,<br />
TviT mas miuZRvis amaSi danaSauli, risTvisac igi sastikad isjeba: `mec momxvda soflis<br />
mkvleli brWalebi~. mijnuri ar malavs Tavis vinaobas: `besiki sikvdils ar vemalebi~.<br />
aseTive xasiaTi aqvs leqss `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~, romelic TiTqos<br />
uSualo gagrZelebaa leqsisa `sevdis baRi~. idumali xma anugeSebs mijnurs, romelsac<br />
raRac danaSauli miuZRvis satrfos winaSe. aZlevs rCevas, rom moixmos `mSvenieri<br />
bulbuli~, sxva yvavilebi, raTa Seavedron ganrisxebul satrfos, uSuamdgomlon,<br />
iqneb ixsnan da `vardi kvlav naxos pirmomRimare~. am leqsebSi poeti yvelgan<br />
inarCunebs amaRlebul, erTgvar romantiul pozicias. amasTan, siyvarulis gancdas<br />
gansakuTrebiT aZlierebs erTi momenti, romelic besikis poeziis mTavari niSan-Tvisebaa.<br />
`aRorZinebis~ xanis lirikaSi, rogorc wesi, siyvarulis grZnoba mistikuri<br />
Wvretis sferoa. siyvaruls gamoclili aqvs konkretul-grZnobadi mxare, xolo satrfialo<br />
sagania raRac uxilavi, xelSeuxebi arseba, romelic an RvTaebis emanaciad,<br />
an TviT RvTaebadaa warmodgenili (vaxtang VI, mamuka baraTaSvili, daviT guramiSvili).<br />
rogorc viciT, mamuka kanonis Zalas aZlevs am Sexedulebas: `marTebs, kacma avi<br />
ambavi ar galeqsos, Tu saaSiyo leqsi unda, RmrTis saaSiyo, eklesiisa wmindaTa ambavi<br />
galeqsos~ 1 . siyvarulze aseT Sexedulebas Cvens poeziaSi bevri saerTo moepoveba<br />
aRmosavlur, sufiur lirikasan. sparsuli lirika, magaliTad, mTlianad am gr-<br />
ZnobiTaa ganmsWvaluli. pirovnebaTa Soris yovelTvis RmerTi dgas da siyvaruli<br />
masTan amaRlebis, masSi gaTqvefis erTaderTi gzaa. sparsuli lirika, romelic TiTqos<br />
gvixatavs wregadasuli siyvarulis vnebian suraTebs, qveteqstSi eZebs RmerTTan<br />
misvlis, RvTaebrivi Tavdaviwyebis gzebs.<br />
besiki Tavisi SemoqmedebiT diametrulad sawinaaRmdego poziciaze dgas. aviRoT<br />
imave ciklis leqsebi, rogoricaa `sevdis baRi~, `me mivxvdi magas Sensa bralebsa~,<br />
`bulbuli modis mwuxarebiT~ da sxv. aq siyvaruli yvelgan grZnobad-konkretul sa-<br />
1 qarTuli poetikis qrestomaTia (XVIII_XIXss.), g. miqaZis red. 1954 w. gv. k. kekeliZe siyvarulis<br />
aRniSnul Teorias uwodebs qristianul mwerlobaSi `sufizmis~ Tavisebur analogias.
xeebSia warmodgenili da mkiTxveli uSualod grZnobs miwier, amqveyniur vnebaTaRelvas,<br />
ufro metic, aq TiTqos yovel nabijze igrZnoba is, rom saqme gvaqvs TviT avtoris<br />
poetizirebul biografiasTan, rac kidev ufro xazs usvams leqsSi gamovlenil<br />
xalas emocias. amave ciklSi besiks aqvs sxva intonaciiT Sesrulebuli leqsebi,<br />
romlebic metaforuli simboloebis nacvlad sufTa lirikuli xmiT gamoxataven poetis<br />
gancdebs. am leqsebSi Wabuki mijnuri uSualod mimarTavs satrfos, romelic<br />
auwereli silamazis matarebelia, magram amave dros uwyaloa da Seubralebeli:<br />
me Senma fiqrma mimarinda, Cavel Wirebsa:<br />
andamatisebr mimizidav, vhgav namWirvebsa.<br />
vardis bageni Svenierad sxva mapirebsa<br />
Cemebr uwyalod miiyvaneb gasakvirvebsa.<br />
rodis iqneba Semomxedo gulsa mwirebsa?<br />
(`me Senma fiqrma mimarinda...~)<br />
aq gansakuTrebiT sayuradReboa erT-erTi Sedevri Zveli qarTuli lirikisa _ `tano-tatano~.<br />
poeti arRvevs yovelgvar pirobiTobas da pirdapir, uSualod amkobs<br />
Tavis mijnurs:<br />
tano-tatano, gulwamtano, ucxod marebo!<br />
zilfo, kavebo, momklavebo, versakavebo!<br />
warb-wamwam-Tvalno, misaTvalno, Semazarebo:<br />
Zow-lal-bageo, damdageo, sulTwamarebo!<br />
piro mTvareo, momigone, mzisa darebo!<br />
poetis uSualoba gasaocar siZlieres aRwevs. TiTqos erTi amosunTqviTaa miwyobili<br />
erTmaneTze Zvirfasi qvebi da moulodneli saxeebi da, rac mTavaria, miuxedavad<br />
ferTa siWarbisa, arsad ar ilaxeba natifi poeturi qsovili.<br />
rogorc vnaxeT, besikis zemoaRniSnuli erTi ciklis leqsebi sxvadasxva poeturi<br />
xerxiTaa Sesrulebuli (mag., erTi mxriv, `sevdis baRi~ da meore mxriv _ `tano-tatano~),<br />
magram maT akavSirebT erTi niSani. es aris am leqsebis mZafri dramatizmi.<br />
besikis lirikuli gmiri realuri siyvaruliTaa gatacebuli. igi ar aris aRmosavluri<br />
tipis mWvreteli, pasiuri aRqmis mijnuri, igi dramatizirebuli saxea, rac formis<br />
mxriv gamovlenilia gmiris daucxromel, energiul paTosSi. monologi amaRlebuli<br />
da medgari tonisaa, miuxedavad imisa, rom igi SeiZleba uimedod iyo gamijnurebuli.<br />
amaRlebul paToss amxels Tundac is sityvebi, romelSic damarcxebis gamo<br />
lirikuli gmiri sikvdils natrobs:<br />
besiki sikvdils ar vemalebi,<br />
Tavi maqvs misTvis Senawonebi!<br />
an<br />
mkvdari mijnuri damitireT, damfalT samares!<br />
va, sicocxleo ukuRmarTo, danacarebo:<br />
dramatiuli simZafre besikis satrfialo lirikis yvelaze damaxasiaTebeli Tvisebaa,<br />
rac mis poezias gansakuTrebul adgils aniWebs `aRorZinebis xanis~ qarTul<br />
mwerlobaSi.<br />
ar iqneboda swori, rom es dramatizmi marto misi poeturi enis Tvisebad migveCnia.<br />
besikis poeziis dramatizms, movlenebTan gamZafrebul damokidebulebas. ueWvelad<br />
aqvs Tavisi Rrma safuZvlebi. pirvel rigSi unda aRiniSnos poetis erTgvari ukmayofilo<br />
damokidebuleba gare samyarosTan. igi sofels usamarTlobasa da gautanlobas<br />
usayvedurebs da xSir SemTxvevaSi momavalsac sakmaod uimedo TvaliT Sehyurebs.<br />
amas Tavisi gamoxatuleba upovia poetis SemoqmedebaSi da Tumca avtori uSualod<br />
arc exeba socialuri sinamdviliT gamowveul mwvave tkivilebs, igi mainc Tavs<br />
iCens poetis satrfialo lirikaSi. swored am moments gamohyavs misi satrfialo lirika<br />
kameruli poeziis CarCoebidan. `rac miirewa sofelman, veRar davsTvale hamri-<br />
Ta, misi simware yoveli guls gardamrTxmian kamriTa~, _ ambobs poeti. xolo sxva<br />
leqsSi besiki pirdapir acxadebs: `var ucxo vinme yaribi, ama sityvisa mxmobeli, ama<br />
322
muxTlisa soflisa maginebeli, mgmobeli~. `es yvelaferi _ SeniSnavs k. kekeliZe _<br />
araa ubralo, uSinaarso deklaracia... kaci, romelic xedavda Tavisi qveynis socialursa<br />
da politikur rRvevas, romelic, amitom iZulebuli iyo misTvis saimedo mzrunveli<br />
eZebna xan sparseTSi, xan ruseTSi sxvas veras ityoda Tu ara:<br />
oi! sofelo, pirdamyofelo!<br />
oi! drkuo, cruo, oi, mrudo, cudo!<br />
oi! Sensa pirsa vin etrfis, tirsa!<br />
hai, hai, gican, oi, eSmakT zRudo! 2<br />
poetis satrfialo lirikis erT-erTi umSvenieresi nimuSia cnobili leqsi, romelic<br />
kremenCugSia dawerili da besikis biografiul realiebs gadmogvcems. am patara<br />
erTstrofiani leqsiT saocrad sevdiani amRerebiT Seqmnilia adamianuri mwuxarebis<br />
suraTi. besikisTvis Cveuli sityvawarmoebiT (`haeri civ-namiani~, `gulsevdiani~) miRweulia<br />
mimzidveli poeturi efeqti. TiTqos yvelaferi gaTavda, samudamod gafermkrTalda:<br />
haeri civnamiani<br />
CemTvis aRar-a dRiani;<br />
mas vSorav gulsevdiani,<br />
vis molodna maqvs gviani.<br />
qufrxveviT, Tvalcremliani,<br />
aRarasad-a xmiani,<br />
TavmoxriT vnaxe iani,<br />
sxivni hklebodes mziani.<br />
besikis lirikidan sayuradReboa leqsi _ `dedofals anazed~. igi udavod ostaturad<br />
Sesrulebuli Sesxmaa ana dedoflisa (gansakuTrebiT sainteresoa saxeli<br />
`anas~ zmuri gaTamaSeba sariTmo klauzulaSi). magram unda iTqvas, rom igi emociurad<br />
nakleb datvirTulia, vidre `sevdis baRis~ ciklis leqsebi (amis mizezi TviT<br />
leqsis mizandasaxulobaSi unda davinaxoT, `dedofals anaze~ samqebro xasiaTis<br />
nawarmoebia).<br />
besikis poeturi ena msjelobisTvis did masalas iZleva. igi lirikuli leqsis<br />
namdvili didostatia. upirvelesi niSani misi leqsisa kompoziciuri daxvewilobaa,<br />
rac mis poezias gansakuTrebul iers aZlevs. lirikuli leqsis kompozicia mxolod<br />
garegan formas rodi eyrdnoba. leqsis kompozicias ar gansazRvravs poetis mier SerCeuli<br />
marto esa Tu is sazomi Tu leqsTwyobis romelime saxe (vTqvaT, soneti an<br />
muxambazi da sxv.). kompozicia poetis Sinagan samyaroSi iRebs saTaves da erTian saxeSi<br />
Tu lirikul amRerebaSi vlindeba. igi yoveli leqsis saxeTa mTlianobas da Camoyalibebul<br />
gancdaTa erTian gadawyvetas gulisxmobs. am mxriv, besikis leqsebi Seudarebeli<br />
ostatobiT aris Sesrulebuli. poetis lirikuli Sedevris `sevdis ba-<br />
Ris~ kompoziciuri mTlianoba erTiani, mTavari saxis gamokveTilobaSia gamomJRavnebuli.<br />
leqsis mTavari saxe uzomod Seyvarebuli mijnuri, lirikuli gmiria, romelic<br />
ucxo walkotSi Sebralebas iTxovs ganrisxebuli satrfosagan da mTeli am lirikuli<br />
suraTis saxeebis sistema, metaforaTa uCveulo gradacia da ferebis ganawileba<br />
mTavari saxis, lirikuli gmiris bunebis gaxsnas emsaxureba. iqmneba emociaTa mTlianobis<br />
STabeWdileba. swored aseTive kompoziciuri mTlianoba axasiaTebs `sevdis ba-<br />
Ris~ ciklis Sedevrebs, rogoricaa `tano tatano~, `Savni SaSvni~ da sxv.<br />
besiki araCveulebrivad flobs poetur semantikas da, SeiZleba iTqvas, rom Zvel<br />
qarTul mwerlobaSi igi rusTvelis erT-erTi Rirseuli memkvidrea. aRiarebulia,<br />
rom rusTvelis msgavsad besikic ZiriTadad metaforuli stilis poetia da igi bevradaa<br />
davalebuli SoTa rusTvelis poeturi enisagan. aq arcTu iSviaTad gvxvdeba<br />
rusTveluri `melnis tba~ da `giSris saTebi~, astraluri saxeobani Tu Zvirfasi qvebis<br />
metaforebi. amasTan, besiki bevr SemTxvevaSi axal poetur aRmoCenebs akeTebs da<br />
2 qarT. lit. istoria, t. 114. gv.673.<br />
323
dRes misi saxeliTaa cnobili, magaliTad, iseTi gavrcelebuli metaforuli saxeebi,<br />
rogoricaa: `sevdis baRi~, `TvalTa isxarni, mosisxarni~, `Savni SaSvni~ (Tvalebi) da<br />
sxva SesaniSnavi saxe-metaforebi. besiki metaforasTan erTad xSirad iyenebs, rusTvelisTvis<br />
SedarebiT naklebad cnobil, pirdapiri saxis Sedarebebs da amiT Tavisebur<br />
uSualobas aniWebs saxeTa gaazrebas: `Senma gonebam mimamsgavsa mileul mTvares~.<br />
besikisTvis damaxasiaTebelia uaryofaze agebuli gaSlili Sedareba: `Svidni ciurni<br />
mocimcimed, ar Segadare~. besiki poetur sityvas araCveulebrivad grZnobs da misi<br />
poeturi semantika saocrad gamiznulia, zigjer Tavis adgilas Casmuli erTi<br />
SexedviT Cveulebrivi sityva sruliad moulodnel mxatvrul efeqts qmnis. `me Senma<br />
fiqrma mimarinda, Cavel Wirebsa~. aq sityva `mimarinda~ ukve Tavidanve qmnis<br />
Sesafer, odnav melanqoliur ganwyobilebas, rac poets uimedo, ganwiruli mijnuris<br />
daxasiaTebisaTvis sWirdeba. besiki sityvisa da frazeologiis WeSmariti ostatia da<br />
misi leqsis zogi gamoTqma pirdapir poetur formulas warmoadgens. gavixsenoT<br />
Tundac zemoT ukve ganxiluli leqsi `haeri civ-namiani, CemTvis aRara dRiani~.<br />
rusTvelis msgavsad besiki xSirad mimarTavs aliteraciis xerxs. Tavi rom davaneboT<br />
mis cnobil anbanTqebebs, sadac aliteracia ZiriTad formalistur xerxad gvevlineba,<br />
besikis lirikul SedevrebSi igi aRWurvilia mniSvnelovani mxatvruli funqciiT.<br />
besikis leqsi `tano tatano~ aliteraciuli bgerweris erT-erTi saintereso<br />
nimuSia. da unda iTqvas, rom, metaforaTa saocar wyobasTan erTad, leqsis mxatvrul<br />
suraTs bgeraTa araCveulebrivi Sexameba qmnis: `tano tatano, gul-wamtano, ucxod<br />
marebo! zilfo, kavebo, momklavebo, ver sakarebo!~ an `va, sicocxleo ukuRmarTo, danacarebo~<br />
da sxv. besiki bgerweris, kerZod, aliteraciis ubadlo ostatia.<br />
umTavresi probleba, romlis gadawyvetasac Sua saukuneebma Tavisi saukeTeso<br />
inteleqtualuri Zalebi moaxmara, es aris adamianis mimarTeba RvTaebasTan, misi<br />
moraluri vali da msasoebeli mzera maradiuli sasufevlisaken. Tu am TvalsazrisiT<br />
SevxedavT daviT guramiSvilis Semoqmedebas, aqac xSiradaa wamoyenebuli igive<br />
sakiTxebi. magram iseve, rogorc msoflios yvela didi poeti, guramiSvilic ar Caketila<br />
am erT mimarTebaSi.<br />
misi poezia mZime gansacdelSi myofi qarTveli kacis uRrmes sulier tkivilebs<br />
gamoxatavs, xolo mTeli `daviTiani~ qarTlis Wiris mRelvare matianea. SeiZleba<br />
pirdapir iTqvas, rom Zvel qarTul poeziaSi Cveni xalxis erovnuli bed-iRbali ise<br />
aravis warmousaxavs, rogorc daviT guramiSvils. mTeli `daviTiani~ am uwmindesi Temis<br />
dramatuli gancdis Sedegia.<br />
guramiSvilis poeziis upirvelesi Tema erovnuli tkivilebis gamoxatvaa: `ra Zalian<br />
guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs~. am mxriv mas sazrdos awvdis Cveni<br />
qveynis mware sinamdvile, romelic poetma ukuRmarTad gadaxnul mindors Seadara.<br />
`qarTlis Wiris~ ase Zlierad gamosaxatavad guramiSvilma miagno Sesafer poetur<br />
kilos.<br />
Cven amjerad gvinda SevexoT mxolod ramdenime aspeqts, romelTac garkveuli adgili<br />
unda daeTmos guramiSvilis, rogorc mxatvrisa da moazrovnis erT mTlianobaSi<br />
Seswavlis dros. pirvel rigSi es exeba poetis mimarTebas qarTul sasuliero<br />
mwerlobasTan, romelic organul nakadadaa Sezrdili daviT guramiSvilis Rrma religiuri<br />
ganwyobilebebiT datvirTul poeziaSi.<br />
rasakvirvelia, himnografiuli leqsi gverds ver auvlida sasuliero simbolikis<br />
gamoyenebas, romelic ukve ase uxvadaa am poeziis safuZvelTa-safuZvelSi _ Zveli da<br />
axali aRTqmis wignebSi. igi himnografiuli poeziis upirvelesi xerxia da mas, rogorc<br />
Semadgeneli elementi, erwymis metafora da mxatvruli epiTeti.<br />
qarTuli himnografiac am gziT viTardeboda da mwyobr kompoziciasTan erTad axal<br />
saero poezias man uanderZa daxvewili poeturi metyveleba.<br />
Cveni Temis farglebs scildeba himnografiuli poeziis gavlena qarTul klasikur<br />
saero mwerlobaze, kerZod ki am mwerlobis gvirgvinze SoTa rusTavelze, ro-<br />
324
melmac rig SemTxvevaSi sruliad axleburi gaazreba misca adre SemuSavebul mzamzareul<br />
poetur formulebs (mag. naTlis tropika da a. S.)<br />
magram faqtia isic, rom himnografiuli poeziis zemoqmedebam axali ZaliT ifeTqa<br />
e. w. aRorZinebis epoqaSi. ufro metic, Tu sasuliero poeziis gavlena klasikuri xanis<br />
mwerlobaze ufro mxatvruli formis aspeqtSi gamovlinda, aRorZinebis epoqis<br />
mwerlobaSi igi ufro Rrma sulier SreebSi SeiWra.<br />
guramiSvilis sasuliero xasiaTis leqsi, Tu SeiZleba ase iTqvas, klasikuri qar-<br />
Tuli himnografiis sruliad axali saxesxvaobaa. pirvel rigSi amas gansakuTrebiT<br />
gvagrZnobinebs enobrivi faqtura, romelSic ase mZlavradaa SeWrili ubralo xalxuri<br />
yofis gamomxatveli elementebi da folkloruli nakadi. magram Sinaarsobrivad<br />
misi leqsebi metad axlo midian Zvel himnografiasTan. guramiSvilis am leqsebis<br />
personaJi cisken sasoebiT mzirali adamiania, romelsac upirveles sikeTed<br />
RvTaebasTan miaxloeba miaCnia.<br />
vin aris guramiSvilis erT-erT saxelganTqmul himnSi (ka, odes datyoebulman urjulos<br />
qveyanas s a y v a r l i s saxe da suraTi veRara naxa, imisi moTqma daviTisagan)<br />
moxsenebuli: `Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro~? axali aRTqmisa da himnografiis<br />
ubralo gacnoba am gamoTqmis mraval paralels aRmogviCenda: tkbili cxovrebis<br />
wyaro qriste-RmerTia, romelic maradi da tkbili cxovrebis gansaxierebaa. imave<br />
leqsSi mravalferovan simbolo-epiTetebs mimarTavs poeti qristes Sesaferi gamosaxvisaTvis:<br />
qriste _ umanki tredi, gvriti, romelmac veragobas usazRvro saTnoeba<br />
daupirispira. qriste _ ucnauri mze e. i. romlis Secnoba adamianis gonebas ar ZaluZs<br />
da igi mze, TviT poetisave sityvebiT rom vTqvaT, upirispirdeba materialurs _<br />
`sacnaur mzes~, TinaTins, romelic amave dros `ucnauri mzis~ gamosxivebaa.<br />
guramiSvili Tavis mxriv amdidrebs da axali cnebebi Seaqvs aRniSnul simboliur<br />
saxeTa salaroSi. magaliTad, Zveli qarTuli sasuliero mwerlobis Seswavlis magaliTze<br />
gamoirkva, rom `daviTianSi~ xSirad gamoyenebuli m z e T a - m z i s saxe, rogorc<br />
mama RmerTis, ufalTa-uflis sabaoTis gamomxatveli guramiSvilma pirvelma<br />
Semoitana sasuliero xasiaTis himnebSi. Cvenis azriT, igi ueWvelad xalxuri poeziis<br />
saunjidan unda iyos amoziduli, aki TviTon guramiSvilic acxadebs, rom am saxes<br />
garegnuli msgavseba aqvs xalxur metyvelebaSi, folklorSi gavrcelebul saxe-gamoTqmasTan<br />
`qalTa mze~, mzeTa-mzes rusTvelic axsenebs ramdenime adgilas, magram<br />
masSi arsad aris Cadebuli aRniSnuli mistiuri Sinaarsi 3 .<br />
mzeTa-mze guramiSvilis usayvarlesi mistiuri saxea da poeti ara erTgzis mimar-<br />
Tavs mis varirebas. warmarTuli himnebis siZliere SeigrZnoba guramiSvilis sityveb-<br />
Si:<br />
sjobs vetrfialo m z e T a - m z e s , m z i s a T v i s Tavi vaxelo,<br />
naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />
mis ukeTesi moyvare, sad vpovo, sada vaxelo?<br />
mze miwyens, Tu mzis sanacvlod T i n a T i n s xeli vaxelo.<br />
(str. 340)<br />
ganTiadisa varskvlavo, mis m z e T a -m z i s a mTiebo,<br />
vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo! (str. 346)<br />
mzeTa-mze aq ufalTa-ufali, mama RmerTia, romlis trfialeba aqvs gulSi dasaxuli:<br />
sjobs mas vetrfode da mzisTvis e. i. qriste-RmerTisaTvis xelad viqce, viyo<br />
gagiJebuli; sanamdi suli midgas (Tvalebs vidre vaxel), naTlis (qristes) mijnuri<br />
minda viyo; masze ukeTesi moyvare, sad unda vpovo (vaxelo), Tanac igi mze (qriste)<br />
miwyens, mis sanacvlod TinaTins (materialur, amqveyniur mzes) mivuaxlovde (xeli<br />
vaxlo)... ganTiadis varskvlavo, ciskaro, mzeTa-mzis mnaTobo, amqveyniur wyvdiadSi<br />
(bneli Rame) vikargebi da mixseni Sen, maradiulo dRev anu Cemo RvTaebav.<br />
3 `Tayvanisca lomTa-lomman mzeTa-mzesa~ _ str. 685 (mzeTa-mze aq TinaTinia) da a. S. aseve<br />
metaforulad, yovelgvari mistiuri Sinaarsis gareSe, gvxvdeba es saxe `istoria da<br />
azmanSi~ (Tamars miemarTeba), Teimuraz I-is `leilmejnunianSi~ da sxv.<br />
325
erTmaneTze mSvenier saxe-simboloebs, metaforebs ipovis kaci guramiSvilis sasuliero<br />
xasiaTis himnebSi, magram maTi mxatvruli Rirsebani Cven sxva TvaliT unda<br />
ganvsajoT.<br />
guramiSvilis mistiuri xilva da zecisaken mimarTuli RaRadisi araa mxolod egzaltirebuli<br />
Wvreta mistiuri qveynisa an cda masTan siaxloviT sakuTari Tavis<br />
gaqrobisa; guramiSvilis himni adamianis mwuxare simReraa, masSi gamosWvivis sakuTari<br />
ubedurebiTa da qveynis ukuRmarTobiT Sewuxebuli kacis Civili, romelsac<br />
erTaderTi imedi zebunebriv samyaroSi eguleba. swored es momenti aZlevs poetis<br />
himnebs araCveulebriv emociur JReras. TiTqos mxolod religiuri grZnobebia gamoTqmuli<br />
leqsSi, romelsac me aq movitan, poeturi saxeebi aSkarad sasuliero<br />
mwerlobidan (metwilad ki `axali aRTqmidan~) aris aRebuli, magram misi qveteqsti<br />
yvelasaTvis naTelia. bedukuRmarTi cxovrebiT daqanculi poeti godebs:<br />
viTa cxovari gza Secdomili,<br />
mgelT warsatacad farexTa gare,<br />
egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />
aseTi saqme me mogigvare!<br />
gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />
Tumca sawuTros moviangare,<br />
var carialze me dajdomili<br />
saunjisagan kars gare mdgare. (gv. 131).<br />
swored am niadagze moxda guramiSvilis ideuri samyaros saboloo gamoTiSva Zveli<br />
himnografebis tipiur warmomadgenlebTan. guramiSvilis himnebSi ukve aRar Cans<br />
mimarTebis erTi ganzomileba, maSin, roca himnografis universaluri mizania mdumare<br />
mistiuri WvretiT umaRlesis xilva.<br />
guramiSvilis himnSi iWvis Zirmware Sxami Jonavs da avtori, Tumca sawuTros mimarTavs,<br />
magram es mxolod garegnulad Cans. igi kontrastebze agebs Tavis saTqmels<br />
mxatvrulad uZlieres striqonebSi, romelSic dafaruli, magram Tavisi arsebiT<br />
meamboxe suli mosCans:<br />
Tu xar RviZili, raRa ars Zili?<br />
Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />
Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />
iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />
wuTisoflis amaoeba da simuxTle, marTlac, Semzaravadaa warmosaxuli mis erT<br />
leqsSi, romelSic xalxur warmodgenebze dayrdnobiT poeti Rrma religiur ganwyobilebas<br />
qmnis:<br />
midis-modis es sofeli<br />
qartexilTa zRvisebr Relavs,<br />
ukan dasdevs dro da Jami,<br />
mis naqselavs qsovs da sTelavs;<br />
is mWle kaci cels ras aqnevs,<br />
rasa sTibavs, rasa scelavs?!<br />
amad vwunob sawuTrosa,<br />
sul bnelia, rasac elavs.<br />
aq araCveulebrivi simZafriT mosCans wminda, adamianuri tkivilebi. guramiSvilis<br />
poezia amqveyniur, miwier gancdebs gadmogvcems, Tumca mxatvruli elferiT misi<br />
leqsi sasuliero himnebs mogvagonebs.<br />
ar unda daviviwyoT kidev erTi niSan-Tviseba, romelic mkveTrad ganasxvavebs<br />
guramiSvilis himnebs Zveli qarTuli sasuliero poeziisagan. aq me minda mivaqcio<br />
yuradReba guramiSvilis poetikis erT Taviseburebas, romelsac xSirad sxvadasxvagvarad<br />
xsnian.<br />
guramiSvils, rogorc WeSmarit poets, axasiaTebs sinamdvilis, cocxal, konkretul<br />
ferebSi aRqmis mZlavri talanti, romlis Sedegia, sxvas rom Tavi davaneboT,<br />
326
`qarTlis Wiris~ WeSmaritad realisturi epizodebi. es misi poeturi bunebaa da am<br />
Sinagan poetur moTxovnilebas igi araCveulebrivi warmatebiT iyenebs sasuliero<br />
himnebSic da poeturi xerxis simaRleze ahyavs igi.<br />
igi am TvalsazrisiT himnografiis modernizacias axdens, aramarto formiT (guramiSvlma<br />
xalxuri intonaciebi Seitana Tavis himnebSi), aramed arsebiTi niSnebiTac.<br />
nacvlad poeturi abstraqciebisa, rac sasuliero himnTa ZiriTadi Taviseburebaa, guramiSvili<br />
cocxali, sinamdvilidan aRebuli konkretuli STabeWdilebebiT amdidrebs<br />
Tavis himnebs.<br />
rogor aris agebuli guramiSvilis himnTa umravlesoba? konkretuli faqti, ambavi<br />
poets axal simaRleze ahyavs da Semdeg mistiur-alegoriuli suraTiT asrulebs. guramiSvils<br />
aqvs erTi leqsi, sadac pirdapiraa naTqvami, rom poeti Tavis ambavs gviyveba:<br />
`odes daviT guramisSvili kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla, imis monasibad<br />
RvTisSoblis Sesxma~ (leqsi me). TiTqos yvelaferi naTelia, avtori gviyveba<br />
meored datyvevebis ambavs, romelic, sxvaTa Soris, man imave sityvebiT elisabed petres<br />
asulisadmi wardgenil `CelobitnieSic~ Caswera: im bataliis dasasruls _ wers<br />
daviT guramiSvili _ kistrinis maxloblad mters mivdevdi da moulodnelad cxeni-<br />
TurT WaobSi Cavefal, am dros mowinaaRmdegem damatyvevao. poeti aRadgens Tavis<br />
xsovnaSi am mZime dReebs da Semdeg mTel am faqtSi simboliur Sinaarss aqsovs:<br />
zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />
yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />
codvis lias ukuvardi, Rrmad Sig davefalo,<br />
Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo. (gv. 115).<br />
tipiuria am TvalsazrisiT agreTve guramiSvilis erT-erTi lirikuli Sedevri<br />
`zubovka~. ar SeiZleba eWvi SevitanoT imaSi, rom aq leqsis mamoZravebelia cocxali<br />
STabeWdileba, realuri qalis trfialiT gamowveuli gancda:<br />
zubovkidan mimavalman vnaxe erTi qali,<br />
metad turfa, mSvenieri, masze damrCa Tvali,<br />
Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />
misman eSxman da-ca-mlewa, Semimusra Zvali. (gv. 144).<br />
konkretuli da poeturad srulyofili suraTia, mZlavr, realuri silamaziT gamowveul<br />
gancdas aorkecebs droze moxmobili arqaulad gawyobili enobrivi tmesi:<br />
da-ca-mlewa (Sdr. rusTavelTan, str. 627). guramiSvili TandaTan dramatiuli elementebiT<br />
aZlierebs am Sexvedras da, uceb, erTi SexedviT moulodneli gradacia...<br />
realuri qali RvTiur Zalad iqceva, realuri siyvaruli mistikur-alegoriul<br />
trfialebaSi gadadis da cecxlovani vnebis nacvlad ismis msasoebeli RaRadi:<br />
aw Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />
qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />
qvesknelsa var, vera gxedav, megulvebi cada,<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
`lamazi qali~ aq sawuTros, amqveyniur cTunebaTa personificirebuli saxea, xolo<br />
leqsis Sinaarsi cTunebaTagan Tavis daRweviT, mkacri gamocdis gziT RvTaebisaken<br />
swrafvas gamoxatavs (Sdr. agreTve leqsi `simRera~).<br />
himnebis didi umravlesoba aseTi poeturi xerxiTaa damuSavebuli (teqsti da qveteqsti,<br />
realuri da mistikuri plani) da, rogorc aRvniSneT, es misi poeziis specifikuri<br />
niSania.<br />
guramiSvilma sasuliero himnebSic cocxali, amqveyniuri nakadi Seitana da sxvanairad<br />
arc SeiZleba yofiliyo. guramiSvili uwinares yovlisa iyo didi poeti da<br />
Tavisi qveynis Svili. misma poeturma alRom sabolood gaimarjva Rrma sulier winaaRmdegobebze,<br />
nacvlad qristianul-mistikuri Wvretisa da maradiuli sasufevlis<br />
uSfoTveli molodinisa, igi cxovrebiseuli cecxliT iwvoda, Tavisi qveynis tkivilebiT<br />
itanjeboda da qmnida sakuTari SvilebiviT sayvarel simRerebs, romlebsac<br />
momavalSi qarTveli kacis Wirisa da sixarulis megobrebad igulebda.<br />
327
ioane batoniSvili da misi `xumarswavla~<br />
328<br />
kaxa jamburia<br />
ioane batoniSvili, qarTl-kaxeTis ukanaskneli mefis, giorgi XII-is Svili, daibada<br />
1768 wlis 16 maiss. rogorc misi Sromebidan Cans, man saukeTeso ganaTleba miiRo,<br />
icoda germanuli, franguli, laTinuri, Turquli, sparsuli, rusuli da somxuri enebi.<br />
ioane batoniSvili monawileobas iRebda saxelmwifos mmarTvelobaSi. man Tavis<br />
ZmasTan erTad 1798 wels Caatara mosaxleobis aRwera, 1799 wels ki Seadgina da mamamiss<br />
warudgina saxelmwifoebrivi wyobilebis farTo reformebis proeqti, romelic<br />
ar ganxorcielda giorgi mefis gardacvalebisa da qarTl-kaxeTis samefos gauqmebis<br />
gamo. kanon-proeqtTa es krebuli _ `sjuldeba~ _ gamoirCeva Tavisi masStaburi xasiaTiT<br />
da naTlad asaxavs ara marto ioane batoniSvilis farTo erudiciasa da niWierebas,<br />
aramed mis miznebsa da sazogadoebriv-politikur Sexedulebebsac. rogorc<br />
Cans, saqarTvelos saxelmwifoebrivi aparatis gardaqmnas igi mowinave evropuli saxelmwifoebis<br />
modelis mixedviT cdilobda. rogor esaxeboda ioanes saqarTvelos<br />
momavali? am kanonproeqtTa krebulis mixedviT unda gaxsniliyo umaRlesi saswavleblebi<br />
TbilisSi, gorsa da TelavSi. am saswavleblebSi araviTari mniSvneloba ar<br />
unda hqonoda moswavleTa socialur mdgomareobas, wodebriv gansxvavebas. pirveldawyebiTi<br />
swavla-ganaTleba ki xelmisawvdomi unda yofiliyo yvelasaTvis; unda gaxsniliyo<br />
biblioTekebi da muzeumebi, unda daarsebuliyo orkviriani gazeTi; unda<br />
Seqmniliyo umaRlesi saTaTbiro organo, romelSic Sevidodnen burJuaziis warmomadgenlebi,<br />
kreditebiTa da ijarebiT xeli unda Sewyoboda erovnuli burJuaziis<br />
Camoyalibebas, skolebisa da stambebis saqmeebi unda daqvemdebareboda garkveuli Tanamdebobis<br />
pirs _ `ganaTlebis moxeles~; unda monaxuliyo realuri saSualebebi qvriv-obolTa<br />
da davrdomilTa dasaxmareblad da sxva mravali.<br />
ioane batoniSvili Tavisi drois erT-erTi saukeTeso meomari da sardali iyo.<br />
1789 wels man Tavi gamoiCina WarelTa winaaRmdeg brZolaSi, 1790 wels ki imereTis<br />
mefes, solomon II-s, miemxro taxtis SenarCunebisaTvis brZolaSi da didi daxmarebac<br />
gauwia mas. gansakuTrebiT isaxela Tavi ioanem 1795 wels, aRa-mahmad xanis Semosevis<br />
dros, rodesac mteri Tbilisis SemosasvlelTan SeaCera, amiT ki Tavisi papa erekle<br />
II tyveobas gadaarCina da saSualeba misca daetovebina Tbilisi. 1796 wels ioane<br />
batoniSvilma sofel SildasTan daamarcxa omar xani, 1798 wels dirbSi Tavs daesxa<br />
lekebs da xelT Caigdo maTi beladi; imave wels ibrZoda yarsTan, 1800 wlis noemberSi<br />
ki kidev erTxel gadamwyvet SetakebaSi daamarcxa kaxeTSi SemoWrili xunZaxis<br />
batoni omar-xani.<br />
1801 wlis martSi imperator pavle I-is brZanebiT batoniSvilebi ioane, bagrati da<br />
mixeili peterburgSi miiwvies. qarTvelebi moskovSi ukve axal imperators aleqsandre<br />
I-s eaxlnen. aq gamoucxades batoniSvilebs imperatori aleqsandre I-is cnobili<br />
manifesti, ramac taxtis memkvidreTa sasowarkveTa gamoiwvia. am brZanebis Sesabamisad,<br />
`igini mamulisa Tvisisadmi arRa ukunqceul iqmnen, aramed, raTa maradis daS-<br />
Ten ruseTisa mamulsa Sina~ (gabriel ratiSvili, mciredi raime moTxroba rosiisa,<br />
w-Si: qarTveli mwerlebi ruseTis Sesaxeb, Tb., 1962, gv. 278).<br />
1801 wlidan ioane batoniSvili peterburgSi cxovrobda da nayofier samwerlo da<br />
samecniero moRvaweobas eweoda. igi gardaicvala iqve, 1830 wels.<br />
ioane batoniSvilis Semoqmedeba dResac gaocebas iwvevs avtoris interesTa mravalferovnebiTa<br />
da uaRresad didi erudiciiT. mTeli misi moRvaweoba mimarTuli iyo<br />
evropuli mecnieruli da kulturuli miRwevebis aTvisebisa da maTi saqarTveloSi<br />
gavrcelebisaken. `mas isRa darCenoda, rom peterburgidan Tavisi nawerebiT mecnieruli<br />
da moraluri ideebis propaganda gaewia. is SeebrZola patriotuli Segnebis
daClungebas, moralis daSlas, egoizms, umecrebas~ (g. qiqoZe, rCeuli Txzulebebi, t.<br />
I, Tb., 1963, gv. 71).<br />
ioane batoniSvilis Sromebidan sayuradReboa: saqarTvelos istoria, sjuldeba,<br />
qarTuli enis gramatika, bunebismetyveleba, maTematika, saartilerio wigni, yrmaTa<br />
enciklopedia, vokaluri da instrumentuli niSnebis Semswavleli saxelmZRvanelo<br />
da sxv. man Targmna adam fergiusonis `moZRvreba zneobiTi filosofiisa~, abat kondiliakis<br />
`logika~, gavriil derJavinis `RmerTi~ da `faboniasa da iulias miwer-mowera~,<br />
sparsulidan _ `seilaniani~ da sxv.<br />
ioane batoniSvilis umTavresi nawarmoebia `xumarswavla~ (samecniero literaturaSi<br />
mas xSirad `kalmasobas~ uwodeben), romelic erTgvarad aerTianebs da ajamebs<br />
misi moRvaweobis yvela tendencias. es Zegli gansakuTrebuli movlenaa qarTuli azrovnebis<br />
istoriaSi: igi rogorc mecnieruli, aseve mxatvruli mniSvnelobis fenomenia,<br />
radgan mecnieruli enciklopediisa da mxatvruli nawarmoebis sinTezs warmoadgens.<br />
Zeglis konstruqcia metad sainteresoa: es aris mxatvrul nawarmoebSi Casmuli<br />
enciklopedia (SeiZleba iTqvas piriqiTac: es aris enciklopedia, romelsac `Car-<br />
Cod~ aqvs morgebuli mxatvruli nawarmoebi iseve, rogorc sulxan-sabas igav-arakebs<br />
aqvs `CarCod~ morgebuli memkvidris aRzrdis ambavi).<br />
nawarmoebis struqtura formaluri TvalsazrisiT sakmaod martivia: igi dayofilia<br />
epizodebad, romelTa absoluturi umravlesoba agebulia erT modelze: beri<br />
ioane xelaSvili da glexi zuraba RambaraSvili mogzauroben sakalmasod, `mosarewvelad<br />
purisa~ _ e. i. sursaTis Sesagroveblad. isini dadian kuTxidan kuTxeSi, moivlian<br />
mTel saqarTvelos. yovel axal adgilze misvlisas saubari imarTeba (mTeli<br />
Txzuleba dialogis formiTaa dawerili), yovel saubarSi CarTulia garkveuli<br />
mecnieruli informacia, xandaxan _ sakmaod vrcelic (es informacia yovelTvis beri<br />
ioanes piriT aris gadmocemuli). amas mosdevs an zuraba RambaraSvilis xumroba da<br />
situaciis gantvirTva, an SekamaTeba principul, zneobriv-eTikur sakiTxebze da ioane<br />
beris damcireba-Seuracxyofa. mkiTxvelis winaSe warmodgeba, erTi mxriv, umweo, ke-<br />
Tili da uaRresad ganaTlebuli humanisti beri, meore mxriv, wvril-wvrili adamianuri<br />
mankierebebisagan Semdgari saSineli boroteba. beri Tavisi qadagebebiT ebrZvis<br />
adamianTa siClungesa da zneobriv degradacias da, marTalia, xandaxan dasaCuqrebulic<br />
ki aRmoCndeba xolme, magram ufro xSirad nacemi, damcirebuli da Seuracxyofilia.<br />
sikeTisaTvis brZola, romelic warumateblobiT da xSirad tragikomikurad<br />
mTavrdeba, Zalauneburad iwvevs evropuli literaturuli gmirebis asociaciebs.<br />
qarTvel mkvlevarT gakvriT aRuniSnavT SesaZlebeli literaturuli paralelebis<br />
arseboba servantesisa da ioane batoniSvilis gmirebs Soris, magram aq Sarl de kosteris<br />
ukvdavi gmirebic SeiZleba gavixsenoT.<br />
moxetiale wyvilis modeli (keTilSobili raindi da misi komikuri mxlebeli)<br />
ucxo araa msoflio literaturisaTvis. sxvadasxva eris literaturam gansxvavebul<br />
epoqebSi araerTi didebuli nawarmoebi Seqmna ori adamianis mogzaurobisa da Tavgadasavlebis<br />
Sesaxeb. am oridan erTi suverenia, rainduli RirsebebiT Semkuli, sike-<br />
Tisa da TavisuflebisaTvis mebrZoli, xolo meore _ komikuri msaxuri, miwieri zraxvebiT<br />
Sepyrobili, `ubralo~ da `Cveulebrivi~ adamiani. pirobiTad SeiZleba iTqvas,<br />
rom pirveli aTasebidan erTaderTia, meore ki _ aTasebidan erT-erTi. isini avseben<br />
da Tan amave dros Tavisi arsiT, daniSnulebiT upirispirdebian erTmaneTs, riTac<br />
kidev ufro naTlad warmoaCenen TiToeuli maTganis Sinagan bunebasa da literaturul<br />
xasiaTs. es uaRresad humanuri da mkiTxvelisaTvis sayvareli wyvili figurirebs<br />
msoflio literaturis iseT SedevrebSi, rogorebicaa, magaliTad: migel de servantes<br />
saavedras `maxvilgonieri idalgo don kixot lamanCeli~ da Sarl de kosteris<br />
`oilenSpigelisa da lame guZakis legenda~.<br />
Tavisi arsiT don kixoti da til oilenSpigeli erTgvari gmirebi arian. maTi msgavseba<br />
jer kidev garegnul niSnebSi Cans _ orive maRalia, awowili, fermkrTali,<br />
TiTqos uxorco da TiTqos garegnobazec ki emCnevaT gansakuTrebuli daniSnulebis,<br />
329
maRali mowodebis, kvali. don kixotis mizani usasyidlo sikeTis Tesva, borotebis<br />
winaaRmdeg brZola da xalxis Tavdadebuli samsaxuria. faqtobrivad igive SeiZleba<br />
iTqvas oilenSpigelzec: isic TavisuflebisaTvis mebrZoli saxalxo gmiria. isic<br />
don kixotiviT, erTi SexedviT, umweoa, `uiaraRoa~. orive, rogorc wesi, mudmivad zaraldeba<br />
_ don kixoti araerTxel xdeba dacinvisa da Seuracxyofis sagani, oilen-<br />
Spigeli ki xan saxrCobelis win dgas da xan inkviziciis klanWebSia. orive faqtobrivad<br />
martoa da martodmarto ebrZvis borotebas. aTasi faTerakisa da dabrkolebis<br />
miuxedavad, arc erTi maTgani arc erTxel guls ar itexs da Tavisi idealebis erTguli<br />
rCeba. don kixotica da oilenSpigelic gamudmebiT daxetialeben kuTxidan<br />
kuTxeSi, qveynidan qveyanaSi da sikeTisa da samarTlianobisaTvis ibrZvian.<br />
garegnuli niSnebiTve iwyeba sanCo pansasa da lame guZakis msgavsebac: orive dabalia,<br />
msuqani, biologiuri komizmiT Semkuli, arc erTi ar iziarebs `patronis~ ma-<br />
Ral idealebs. sanCo Tavisi ususurobiT, mxdali xasiaTiT mudam Rimils iwvevs<br />
mkiTxvelSi da Tavisi miwieri moTxovnilebebiT upirispirdeba don kixots. rainduli<br />
idealebi misTvis ucxo da gaugebaria, magram lamanCelis maRal daniSnulebas<br />
intuiciiT mainc mTeli arsebiT grZnobs da gverdidan ar Sordeba, cdilobs, rogorc<br />
SeuZlia, daifaros gareSeTa Tavdasxmebisagan, xandaxan ki rogorc bavSvs, ise<br />
uvlis mas. igi ufro xalxuri SemoqmedebisaTvis damaxasiaTebel komikur tips warmoadgens,<br />
romlisTvisac qveynis sazrunavze ufro maRla piradi keTildReoba dgas.<br />
lamesTvisac aseve gaugebaria oilenSpigelis gauTavebeli xetialis mizani _ Tavisuflebisa<br />
da samarTlianobisaTvis brZola; masac sanCosaviT mxolod yoveldRiuri,<br />
saWirboroto yofiTi problemebi aRelvebs da isic Tavis Tavze ufro zrunavs, vidre<br />
sazogadoebis keTildReobaze. arc lame gamoirCeva gansakuTrebuli rainduli<br />
RirsebebiT da isic Tavisi individualuri TvisebebiT iseve upirispirdeba Tavisuflebismoyvare<br />
oilenSpigels, rogorc sanCo _ don kixots. isic iumoristuli xerxebiT<br />
daxatuli personaJia, romelic folkloruli teqstebidan `gadmosuli~ gmiris<br />
STabeWdilebas tovebs (cnobilia, rom Sarl de kosterma Tavisi romani flandriul<br />
fablioebsa da germanul Svankebze dayrdnobiT Seqmna).<br />
servantesisa da kosteris romanebSi moxetiale wyvilis models daaxloebiT er-<br />
Tgvari mxatvruli funqcia akisria. orive nawarmoebSi keTilSobili mogzaurebi araerTxel<br />
xvdebian komikur situaciebSi da mwerlebic ZiriTadad iumoristulad aRweren<br />
maT Tavgadasavlebs. moxetiale wyvilis orive wevri damoukidebeli, Camoyalibebuli<br />
literaturuli xasiaTia. SeiZleba iTqvas, rom maTi `erTad yofna~ kidev ufro<br />
kargad gamoxatavs maTs gansxvavebulobas, TiToeulis xasiaTs.<br />
don kixotisa da til oilenSpigelis msgavsad, ioane xelaSvilic mTeli nawarmoebis<br />
manZilze mogzaurobs kuTxidan kuTxeSi da yovel Semxvedrs uxsnis, aswavlis,<br />
exmareba, magram Tavisi simarTlismoyvare, principuli xasiaTis gamo xSirad<br />
TviTonve zaraldeba. espaneli da flandrieli gmirebis msgavsad isic sikeTes Tesavs<br />
da maTsaviT xSirad isjeba: `am sabralo berma sadac ra qadageba anu hswavla<br />
daTesa, momkis magier joxi, muSti, wveris gleja da anaforis daxevis meti vera moimko-ra~,<br />
_ ambobs mis Sesaxeb misi Tanamgzavri zuraba; erT-erT morig maspinZels ki<br />
ase mimarTavs: `batono mouravo, Tu es Tqveni saxelo kaci moZRvrebas ar daiSlis,<br />
vgoneb aRarc weli SerCes cemiT da aRarc wveri glejiT~.<br />
maRali moraluri principebis gamo ioanec iseve xSirad xdeba Seuracxyofisa da<br />
damcirebis obieqti, rogorc don kixoti da oilenSpigeli. sayuradReboa is detalic,<br />
rom am komikuri situaciebis dros Tanxvedra am mweralTa gamomsaxvelobiT<br />
xerxebSic SeiniSneba (kerZod, TvalSi sacemia mTavari gmiris gaficxebis iumoristuli<br />
aRwera, ramac mkiTxvels SeiZleba SecdomiT afiqrebinos, rom avtori dascinis<br />
sakuTar personaJs),<br />
ioane bers iseve, rogorc moxetiale wyvilis modelSia, gverdiT mxlebeli hyavs<br />
_ zuraba RambaraSvili, romelic Tavisi komizmiT sanCo pansasa da lame guZaks mogvagonebs.<br />
zurabac iseve usasyidlod da uangarod emsaxureba bers, rogorc sanCo _<br />
330
don kixotsa da lame _ oilenSpigels. isic sanCosa da lamesaviT ar iziarebs zogadsakacobrio,<br />
maRal idealebs da ar monawileobs ioanes diskusiebSi; piriqiT, mecnieruli<br />
saubrebis dros araerTxel SeniSnavs, sadilis an vaxSmobis dro movida da<br />
am bers rom vuyuroT, mSieri davrCebiTo. oxunjobisa Tu dacinvis miuxedavad, isic<br />
sanCosa da lamesaviT pativiscemiT eqceva `patrons~ da zrunavs masze. glexi TiTqos<br />
intuiciiT grZnobs ioanes gansakuTrebul daniSnulebas da amitomac emsaxureba mas<br />
uangarod, uvlis da kidec mfarvelobs araerTgzis daCagrul Tanamgzavrs. zurabac<br />
TiTqos sanCosa da, gansakuTrebiT, lame guZakiviT pirdapir xalxuri Semoqmedebidan<br />
gadmosuli tipia, masac nacarqeqiasaviT xelis ganZreva ezareba da Sromas kardakar<br />
siaruli urCevnia. Tavisi uprincipo xasiaTiTa da dabali inteleqtiT zuraba iseve<br />
upirispirdeba ioanes, rogorc sanCo _ lamanCels da lame _ oilenSpigels. zuraba<br />
ambobs ioanes Sesaxeb: `ese mecnieri kacia da Tu giJi ar xleboda, es viT gamoCndeboda<br />
WkvianaTao~.<br />
`kalmasobaSi gamoyenebuli sazogadoebis TiTqmis yvela fenis mdgomareobisa da<br />
Sexedulebebis gadmosacemad maTTan uSualo kontaqti is xerxia, romliTac sxvadasxva<br />
dros warmatebiT usargebliaT erazm roterdamels `sisulelis qebaSi~, grimelshauzens<br />
`simplicisimusSi~, lesaJs `Jil blazSi~ da sxv., igive xerxia gamoyenebuli<br />
espanuri `pluturi romanis~ iseT ZeglSi, rogoricaa `lazarelio tormoseli~<br />
(d. laSqaraZe, evropeizmis problema qarTul literaturaSi, Tb., 1977, gv. 213).<br />
avantiuruli romanisa da misTvis damaxasiaTebeli specifikuri niSnebis xseneba<br />
`xumarswavlasTan~ dakavSirebiT SemTxveviTi araa. fransua rables, erazm roterdamelisa<br />
da sxvaTa nawarmoebebisagan avantiurulma romanma SeiTvisa menipuri satirisaTvis<br />
damaxasiaTebeli niSnebi _ gamonagonis Tavisufleba, avtoriseuli gamocdilebis<br />
wamyvani roli (gadmocemebTan da TqmulebebTan SedarebiT), moqmedebisa da<br />
personaJis `daumTavrebloba~, TanamedroveobasTan kontaqti, seriozulisa da sasacilos<br />
Serwyma. es niSnebi `xumarswavlasac~ axasiaTebs. magaliTad, saintereso faqtia,<br />
rom skabrezulobis mravali magaliTi TxzulebaSi, uCveulo da komikuri situaciebis<br />
Taviseburi Txrobis manera Zalauneburad iwvevs mkiTxvelSi fransua rables<br />
specifikuri mxatvruli stilis asociacias. rablesTan skabrezul epizodebTan<br />
msgavsebis TvalsazrisiT sainteresoa SemTxveva masxara oTarikas saxlSi, ioanesa da<br />
patri andrias saubari da sxv. am epizodebs araviTari sxva mxatvruli funqcia ar<br />
gaaCnia garda imisa, rom gabeduli skabrezuli xumrobiT gaacinos da gaarTos mkiTxveli.<br />
ioane beris faTerakebiani Tavgadasavlebis aRweramac SeiZleba araerTxel<br />
gagvaxsenos rables gmirebi da maTi uCveulo ambebis gadmocemis xerxi. bolos,<br />
niSandoblivia isic, rom calkeuli, damoukidebeli Sinaarsis Semcveli epizodebis<br />
gaerTianeba erTi siuJeturi rkaliTa da saerTo literaturuli gmirebiT rablesac<br />
iseve axasiaTebs, rogorc kosters, servantessa da ioanes.<br />
rablesa da ioane batoniSvilis mxatvrul-gamomsaxvelobiT saSualebaTa Tanxvedra<br />
SeniSna da Taviseburi mxatvruli xerxebiT gadmogvca tician tabiZem 1929 wels<br />
daweril leqsSi `Semodgomis dRe oqroyanaSi, rable da kalmasoba~:<br />
mec Cavujdebi Cems pantagruels,<br />
cxenis Wixvini mesmis rablesi.<br />
da roca qari sul gamayruebs,<br />
gamova landi ioanesi.<br />
TiTqo gavida es asi weli<br />
da erTi wuTiT gadaiSala, _<br />
var mokalmase mec awindeli<br />
da sakalmaso grZelia Sara.<br />
rogorc Cans, ticiani sityvas `mokalmase~ iyenebs maRali daniSnulebis, saukeTeso<br />
idealebisaTvis mebrZoli adamianis mniSvnelobiT, anu imave mniSvnelobiT, rom-<br />
331
liTac ukavSirdeba sikeTisaTvis mebrZoli don kixotisa da Tavisuflebismoyvare<br />
oilenSpigelis saxelebs mkiTxvelis cnobierebaSi.<br />
ticianma am Zegls uwoda `udidesi epopea me-18 saukunis feodalur saqarTvelosi~<br />
(t. tabiZe, werilebi, narkvevebi, Tb., 1957, gv. 72). `xumarswavla~ erT-erTi yvelaze<br />
tragikuli wignia qarTuli mwerlobis istoriaSi. Txzulebis keTili gmirebi marcxdebian<br />
(zuraba Tavs iklavs), maT Trgunavs garemomcveli boroteba, ingreva saqar-<br />
Tvelos feodaluri monarqia, nadgurdeba adamianuri idealebi. qarTuli literaturisaTvis<br />
ucxoa aseTi uimedoba da sasowarkveTa, amgvari tragikuli paTosi, magram<br />
unda gvaxsovdes, vin aris am nawarmoebis avtori da rodis iwereboda es Zegli.<br />
savsebiT naTeli warmodgena Segveqmneba ioane batoniSvilis miznebsa da ocnebebze,<br />
Tuki gavecnobiT kanonproeqtTa erT-erT umniSvnelovanes krebuls qarTuli samarTlis<br />
istoriaSi _ `sjuldebas~, romelic mxolod qaRaldze darCa, radgan ioane<br />
batoniSvilis patriotul SemarTebas win gadaulaxavi dabrkoleba eloda: gardaicvala<br />
giorgi XII, saqarTvelo ruseTs SeuerTda, batoniSvilebi ruseTSi gadaasaxles<br />
da ioanes gegmebic ganuxorcielebeli darCa. albaT, yvelaze sastiki dartyma mis-<br />
Tvis mainc is iyo, rom ruseTSi `miwveul~ batoniSvilebs samudamod aekrZalaT sam-<br />
SobloSi dabruneba. ioanes adiutantis, gabriel ratiSvilis, Txrobis mixedviT, imdenad<br />
didi iyo qarTveli batoniSvilebis sasowarkveTa am ambis Setyobisas, rom<br />
TviT am brZanebis wamkiTxavi vinme nikolai kamenski aatira kidec qarTveli mamuli-<br />
Svilebis ubedurebam (g. ratiSvili, dasax. naSr., gv. 178-179).<br />
`Tu Tavisi reformebis proeqtSi ioane batoniSvilma gamoarkvia rogor SeiZleboda,<br />
misi azriT, saqarTvelos feodaluri monarqiis ganaxleba da qarTveli eris<br />
gamoyvana progresis gzaze, `kalmasobaSi~ man dagvanaxa, rom srsvili RrRnida mTels<br />
erovnul sxeuls, rom yvelaze metad swored misi mTavari organoebi, ese igi gabatonebuli<br />
da mmarTveli wreebi, iyvnen daavadebuli~ (g. qiqoZe, dasax. naSr., gv. 184).<br />
ioane batoniSvili Tavisi Txzulebis erT-erTi epizoduri personaJia da igi nawarmoebSi<br />
mudam mesame pirSi ixsenieba: `...da gaemarTnen siRnaRisaken batonis-Svils<br />
ioanesTan~, `da mcire xnis ukan batonis-Svils ioanesTan waiyvana...~; magram uaRresad<br />
mniSvnelovania, rom swored avtori afasebs ioane beris moRvaweobas saxarebiseuli<br />
fraziT: `netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~, rac, faqtobrivad, nawarmoebis<br />
mTavari personaJis mxatvruli funqciis gansazRvracaa. maT saubarSi beri batoniSvils<br />
Tavis gaWirvebas SesCivis:<br />
`ioane: swores TqmisaTvis kinaRam qva damkribes.<br />
batonis-Svili: netareba mogewereba qristes brZanebisamebr.<br />
ioane: viTar?<br />
batonis-Svili: netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis, rameTu maTi ars<br />
sasufeveli caTa~.<br />
es fraza (`netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~) TxzulebaSi Semdeg ukve ioane<br />
beris piriT meordeba da am ideis gansxeulebas warmoadgens. ioane batoniSvils<br />
nawarmoebis mTavari gmiri ainteresebs, rogorc garkveuli msoflmxedveloba, rogorc<br />
`ideis matarebeli~ personaJi. `xumarswavlaSi~ saqarTvelos realuri viTarebis<br />
obieqtur asaxvasTan erTad gadmocemulia feodaluri monarqiis ngrevasTan<br />
dakavSirebuli subieqturi tkivili, romelic xelaSvilis cnobierebaSi nafleT-nafleT,<br />
tragikul epizodebad irekleba. gare ralobasTan urTierToba ki ar warmoaCens<br />
ioane bers, rogorc individualizebul literaturul xasiaTs, aramed TviT<br />
xelaSvilis cnobiereba aris am realobis aRqmisa da Sefasebis erTgvari kriteriumi.<br />
swored am dros gamovlenili misi pirovnuli pozicia warmoadgens mas dasrulebul<br />
mxatvrul saxed. Tavisi gmiri avtors ainteresebs, rogorc garkveuli msoflmxedveloba<br />
da es msoflmxedveloba borotebiTa da uvicobiT aRsavse gare realobasTan<br />
urTierTobisas ayalibebs am personaJis xasiaTsa da daniSnulebas (gamoxatuls bibliuri<br />
fraziT: `netar iyvnen devnulni simarTlisaTvis~). `xumarswavlaSi~ gadmoce-<br />
332
mulia katastrofisaken mimavali saqarTvelos utyuari suraTi, romelsac Tan axlavs<br />
mTavari personaJis cnobierebaSi gardatexili realobis pesimisturi Sefaseba.<br />
beris tragikuli peripetiebis iumoristuli xerxebiT gadmocema Cveuli ambavia<br />
ioane batoniSvilis TxzulebaSi. anegdoturi xumrobis elferi dahkravs nawarmoebis<br />
mraval epizods, romlebSic adamianTa gonebrivi ususuroba da zneobrivi siRaribea<br />
gadmocemuli. gr. kiknaZis azriT, `erT-erT saSualebas, raTa adamianma moaxerxos Tavisi<br />
mwuxarebis Semsubuqeba, warmoadgens am samwuxaroSi sasacilos `danaxva~. xdeba<br />
piriqiTac: sasaciloSi sevdis momgvreli momentebis SemCneva zRudavs sicilis gavrcelebis<br />
farglebs~ (qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebis istoriisaTvis, Tb.,<br />
1853, gv. 14). `xumarswavlis~ mxatvruli Taviseburebebic, SeiZleba iTqvas, am ambivalenturi<br />
xasiaTiT aris ganpirobebuli. es nawarmoebi, albaT, zedmetad paTetikuri<br />
da maRalfardovani iqneboda, feodaluri monarqiis ngrevis tragizms xalxuri metyvelebidan<br />
momdinare cocxali iumori rom ar anelebdes. `xumarswavlis~ mxatvrul<br />
Taviseburebebze msjelobisas SeiZleba gamoviyenoT mixeil baxtinis sityvebi, romlebic<br />
menipur satiras exeba: `ideas aq ar eSinia araviTari jurRmulisa da cxovrebis<br />
aranairi WuWyisa. ideis gamomxatveli adamiani, brZeni, ejaxeba samyaroseuli borotebis,<br />
garyvnilebis, simdablisa da veragobis ukidures gamoxatulebas~ (М. Бахтин,<br />
Проблемы поэтики Достоевского, М., 1963, с. 154). marTlac, rac yvelaze ufro naTlad da<br />
garkveviT aris gamoxatuli `xumarswavlaSi~, es aris idea sikeTisa da codnis Sesaxeb<br />
(gansxeulebuli ioane beris saxiT), romelic wamdauwum ejaxeba boroti sawyisis<br />
gamoxatulebas _ adamianTa siregvnesa da cxovrebis WuWys.<br />
am TxzulebaSi Tavs iCens skandalurisa da eqscentriulis iseTi mxatvruli gamovlinebebi,<br />
romlebic Zireulad gansxvavdeba rogorc epikuri Tu tragikuli katastrofebisagan,<br />
iseve klasikuri komediisaTvis damaxasiaTebeli situaciebisaganac. SeiZleba<br />
gabedulad iTqvas, rom `xumarswavla~ principulad axleburi movlenaa qar-<br />
Tuli prozis istoriaSi da axali Janris _ romanis _ dasawyiss moaswavebs. igi mravalmxriv<br />
kavSirs avlens evropul kulturasTan, evropul mwerlobasTan. rac gansakuTrebiT<br />
mniSvnelovania, mraval iseT mxatvrul-gamomsaxvelobiT saSualebas udebs<br />
saTaves, mogviano xanaSi rom Zalze efeqturi mxatvruli figurebis saxiT mogvevlineba<br />
(magaliTad, ilias prozaul SedevrSi `kacia-adamiani?!~).<br />
ioane batoniSvilis Txzulebam Zalze didi dagvianebiT moaRwia qarTvel mkiTxvelamde<br />
da amitomac gansakuTrebuli gavlena ver moaxdina qarTuli prozis ganviTarebaze<br />
(sxvaTa Soris, `xumarswavlis~ reminiscenciebs didi warmatebiT iyenebs `fsevdoteqstis~<br />
Sesaqmnelad aka morCilaZe wignSi `agvistos pasiansi~).<br />
dRes ukve gabedulad SeiZleba iTqvas, rom ioane batoniSvilis `xumarswavla~ qarTuli<br />
prozis axali safexuri da romanis Janris dasawyisia Cvens mwerlobaSi.<br />
333
S i n a a r s i:<br />
1. Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4<br />
2. revaz TvaraZe, TxuTmetsaukunovani mTlianoba --------------------------------------------- 5<br />
3. griver farulava, qarTuli mwerlobis saTaveebTan ------------------------------------ 11<br />
4. griver farulava, qarTuli hagiografia ------------------------------------------------------ 21<br />
5. zurab sarjvelaZe, korneli danelia, elguja giunaSvili; iakob xucesi da<br />
misi Txzuleba ------------------------------------------------------------------------------------------------- 45<br />
6. manana gigineiSvili, iakob xucesis `SuSanikis wameba~ ------------------------------- 52<br />
7. griver farulava, erovnuli hagiografiis gmiri ---------------------------------------- 63<br />
8. revaz siraZe, `wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli agiografiisa - 73<br />
9. griver farulava, TviTdamdablebis gziT – amaRlebisaken ----------------------- 97<br />
11. nino nakudaSvili, ioane sabanisZis `abos wameba~ -------------------------------------- 109<br />
12. goCa kuWuxiZe, `wmida habo tfilelis wamebis~ skolaSi swavlebisaTvis - 115<br />
13. vaxtang rodonaia, `mxned miiTvalvida maxvilsa~ --------------------------------------- 123<br />
14. revaz siraZe, qarTuli agiografia -------------------------------------------------------------- 126<br />
15. zurab sarjvelaZe, korneli danelia, elguja giunaSvili; giorgi merCulis<br />
`grigol xanZTelis cxovreba~ ---------------------------------------------------------------------- 148<br />
16. griver farulava, grigol xanZTelis nakvalevze -------------------------------------- 151<br />
17. pavle ingoroyva, Zveli qarTuli poeziis saleqso formebi -------------------- 159<br />
18. laura grigolaSvili, qarTuli himnografia --------------------------------------------- 177<br />
19. laura grigolaSvili, galobani sinanulisani ------------------------------------------- 185<br />
20. korneli kekeliZe, saero mwerlobis warmoSobisaTvis ----------------------------- 193<br />
21. nodar naTaZe, sargis caiSvili; rusTaveli da misi poema ------------------------ 196<br />
22. korneli kekeliZe, rusTavelis msoflmxedveloba ------------------------------------ 215<br />
23. baCana bregvaZe, platoni da rusTveli ------------------------------------------------------- 222<br />
24. giorgi nadiraZe, rusTavelis esTetika ------------------------------------------------------- 236<br />
25. elguja xinTibiZe, rogor SeviswavloT da rogor vaswavloT rusTveli - 242<br />
26. griver farulava, avTandilis galoba -------------------------------------------------------- 250<br />
27. aleqsandre baramiZe, `vefxistyaosnis~ epoqa ---------------------------------------------- 255<br />
28. guram ramiSvili, sityvis kona da saganTsamyaro -------------------------------------- 271<br />
29. vaxtang goguaZe, xibli arakad Tqmisa --------------------------------------------------------- 274<br />
30. elizbar javeliZe, sulxan-sabas zneobrivi mrwamsis gagebisaTvis --------- 276<br />
31. griver farulava, daviT guramiSvilis msoflSegrZnebisaTvis ---------------- 281<br />
32. sargis caiSvili, daviT guramiSvili ---------------------------------------------------------- 287<br />
33. revaz siraZe, daviT guramiSvilis meore poeturi `me~ ------------------------------ 291<br />
34. daviT werediani, guramiSvilis portreti sami saxelis fonze --------------- 305<br />
35. ivane amirxanaSvili, leqsTa igavi ---------------------------------------------------------------- 313<br />
36. sargis caiSvili, besarion gabaSvili da daviT guramiSvili ------------------ 321<br />
37. kaxa jamburia, ioane batoniSvili da misi `xumarswavla~ ------------------------ 328<br />
334
335
336