Historia emakumeek kontatu izan balute, ez luke nahi ... - Boga - Hitza

More documents

Recommendations

Info

4ELKARRIZKETA [ASIER PEREZ-KARKAMO] BOGA Ostirala, 2012ko martxoaren 9a «Lortutako eskubideak desagertu daitezke» Lola Valverde Historialaria Inkonformista da. Bizirik egoteko ezinbesteko baldintza dela iritzi dio. Eusko Ikaskuntzak omendu zituen 44 emakumeen zerrenda osatu zuen, «inkorformistak guztiak» Goiatz Labandibar Oiartzun Lola Valverde (Donostia, 1941) Antonio Valverde Aialde margolari eta Maria Dolores Lamsfus errenteriarren seme-alaben artean zaharrena da. Historia Garaikide eta Modernoko Doktore da Euskal Herriko Unibertsitatean, eta generoan aditua da. Donostia hiritarra eta nekazal giroko Oiartzun euskalduna oreka perfektua omen ziren zuen haurtzaroan. Nongotarrago sentitzen zara? Oiartzun da gure herria. Hemen pasatu dugu denbora asko. Hilabete asko pasatzen genituen: uda eta oporraldiak. Gurasoak egunero etortzen ziren. Aita lanetik ateratzean margotzera etortzen zen. Nire alaba Oiartzungo etxean jaio zen. Eta aita hemen hil zen. Lotura, bihotzekoa, Oiartzunekin dugu. Donostiarrak ere sentitzen gara, baina bigarren mailan. Oiartzun beti dago aurretik. Lola Valverde zerk lotzen du gaur egun Oiartzunekin?
BOGA Ostirala, 2012ko martxoaren 9a Orain gutxi etortzen naiz. Lotura betirako gelditzen zaizu, ez da joaten, denborarekin identifikazioa ez da aldatzen. Anaia hemen bizi da eta harengana etortzen gara. Oroimen asko etortzen zaizkit burura, herritar asko, ohiturak… Amona Doloresi, aitaren amari, zor diozu izena. Alargundu zenean familiako enpresaren buru jarri zen. Berarekin harreman berezia zenuten. Beti gure ondoan bizi izan zen. Gurasoak etxez aldatzen baziren, amona bazterreko etxebizitzara mugitzen zen. Emakume inkonformistak atsegin dituzu. Halakoa zen amona? Noski gustatzen zaizkidala! Amona bazen. Pentsa, 1920 inguruan alargundu zenean, bere gain hartu zuen handitzen ari zen enpresa bat. Emakume eredu ezberdina izan zen garai hartarako. Bi alaba zituen, Maria Josefa eta Carmen, eta 1920rako emakume modernoak ziren: erretzen zuten, kotxea gidatzen zuten, pianoa jotzen zuten eta kontzertuak ematen zituzten… Eredu tradizionala nire ama zen. Ttikitan pentsatzen genuen salbuespenak zirela, emakumeek nire ama bezala izan behar zutela. Amaren izena ere badaramazu. Hura emakume kontserbadoreko familia batetik zetorren. Askotan esaten zuen ‘zer egin dut nik halako familia izateko?’. Bera hain emakume egokia zen, eta etxean denak gizartearekin, artearekin, politikarekin… kezkak genituen! Eta zu, inkonformista al zara? Bai, guztiz! Eta hala izaten jarraitzen dut. Konformista izateko, hobe da hiltzea! Bizirik egoteko inkorfomista izan behar duzu. Ezin dituzu gauzak diren bezala onartu eta horrekin bizi. Egin behar dena da pentsatu nola nahi duzun izatea gauzak, eta ahal baduzu, aldatzeko gauzak egin. Gogoratzen duzu zergatik ikasi zenuen historia? Historia ezkondu eta gero ikasi nuen. Garai hartan ez zegoen unibertsitaterik eta amak ez zuen nahi inor kanpora joatea. Gainera, ez nuen argi zer egin nahi nuen. Eman zidaten eredua ezkontzea zen. Ezkondu eta alaba izan nuen. Oso gogoan dut eszena bat: bi hilabete zeuzkan alabak eta etxean nengoen, arropa lixatzen, Isabel aldamenean nuela. Negarrez, pentsatzen nuen: ‘Hau da nire bizitza, betirako?’ Senarra etorri zenean zer gertatzen zitzaidan galdetu zidan eta horrela ezin nuela bizi esan nion. ‘Bihar zerbait bilatzen hasiko gara’, esan zidan. Frantsesa zen nekien gauza bakarra. Titulu bat nuen. Senarrak Santo Tomas Lizeoko zuzendariari deitu zion eta frantsesa emateko norbait behar ote zuen galdetu zion. Frantseseko irakaslea Madrilera zihoan eta irakasten hasi nintzen. Gero, karrera egitea erabaki nuen. Filosofia eta Letrak egin nuen, Historia espezialitatean. Hirugarren urtean, semea izan nuen. Libretik ikasi nuen karrera: lanean, haurrekin... Zaragozan hasi nintzen, baina bigarren zatia Iruñean egin nuen. Bukatuta, Errenteriako Institutuan hasi nintzen irakasle. Historia ikertzea erruz gustatzen zitzaidan. Tesia nire kabuz hasi nintzen egiten: Entre el deshonor y la miseria, XVIII. eta XIX. mendetako Gipuzkoan eta Nafarroan abandonatutako haurren inguruan. Haurrak abandonatzen ziren ohorea ez galtzeko edo miseria gorrian zeudelako emakumeak. Kongresuetan komunikazioak egiten hasi nintzen eta EHUtik deitu zidaten, lanpostu bat libre zegoela eta ea interesatzen zitzaidan. Pentsatzeko denbora eskatu nuen. 24 ordu utzi zizkidaten. Baietz erabaki nuen. Hartu dudan erabaki onenetakoa izan da. «Bizirik egoteko inkonformista izan behar da» Irakaskuntzan eta ikerketan jarraitzeko aukera eman dit. Behar bezala baloratzen al da historiaren garrantzia? Gaur egun Humanitateak oso baztertuta daude. Zientziaren garaia bizi dugu. Baina Humanitaterik gabe gizartea oso gogorra izango litzateke. Kultura, geroz eta beharrezkoagoa da. Pertsona bat ondo osatzeko, kultura maila behar du. Ingurua, iragana… ezagutu behar da, mundu honetan bizi ahal izateko eta ongi mugitzeko. Euskal kultura garaikidean, Valverdetarren etxea ezinbesteko erreferentea da. Markarik utzi du zugan? Orain arte, kulturaz hitz egin denean, Mendebaldeko kulturaz aritzen ginen, Europaz eta Amerikaz. Orain, kultura esatean globalki pentsatu behar da. Gaur, Txinako margolariei buruzko artikulu bat irakurri dut. Orain arte hori ez zen gertatzen. Baina zure kultura da beste guztien aurrean lagundu eta ikertu behar duzuna. Euskal kultura mantentzea, herri bezala, lehenengo beharra da. Gure aitak ideia hori barneratu zigun! Ikaragarria zen. Bihotzean zeraman, sufritu egiten zuen gauzak gaizki egiten, galtzen zirela ikustean. Iaz, Euskararen Nazioarteko Egunean Eusko Ikaskuntzak omendu zituen 44 emakumeen zerrenda osatu zenuen. Euskal historian garrantzia izan duten emakume horiek zer dute komunean? Inkonformismoa. Nahiz eta oso ezberdinak izan eta batzuei gehiago nabaritu, ez zuten onartu jokatu behar zuten gizarteko errola. Zailtasunen aurka borrokatu ziren eta gauza ikaragarriak eta interesgarriak lortu zituzten, arlo askotan. 44 bakarrik ziren; oso emakume interesgarriak gelditu zitzaizkidan kanpoan. Historian,garai onik izan al da emakume izateko? Ez! Orain da onena, baina hemen eta gauden bezala egonik. Atzera begira, askoz txarragoak izan dira zibilizazio eta kultura guztiak. Gure gizartean gauza asko aldatu dira, eta gauza asko daude aldatzeko. Espainiako II. Errepublikan emakumeek, borrokaren eta aldaketen bidez, gauza asko lortu zituzten. Eta denak galdu ziren. Franco hiltzean beste erregimen bat jartzean, Errepublikako neurri haiek berriz piztu dira. Baina horiek ere desagertu daitezke. Gauzak ez dira betiko irabazten. II. Errepublikaren irakaspen handiena hori izan zen? Frankismoak dena kendu zuen: lana, dibortzio eskubidea, botoa… Emakumeek atzera egin zuten, etxeetan itxi. Hori da guk ezagutu dugun historia. Borrokan eta erne jarraitu behar dugu. Lortzen den ezer ez da betirako. Beti joan daiteke atzeraka. Orain ere nabaritzen da gauza batzuetan atzerakada. Alderdi berri bat dago boterean, eta ondorioz, hasi dira gauza batzuk aipatzen eta ukitzen. Ikusiko dugu noraino, baina atzerakada izango da. Zein emakume historiko duzu gustuko? Bizitzan gauzak aldatzen diren bezala, gustuko pertsonaia historikoak ere aldatzen dira. Azken urteetan, Clara Campoamor asko gustatzen zait. Espainiako Gorteetan emakumeek boto eskubidea lortzeko egin zuena izugarria iruditzen zait. Baina baditut gehiago! Adibidez, Marina Ulazia azpeitiarra. Bere testamentua irakurri nuen. Ez zegoen sinatuta, ez zekielako idazten. XVIII. mendeko ola-emakume bat izan zen. Alargundu zenean, senarraren burdinolaren kargu egin zen eta negozioa zabaldu zuen, beste burdinola batekin. Testamentuan azaltzen du nola bera zen agintzen zuena, erabakiak hartzen zituena, bere seme-alabak olak eskatzen zituenerako baliatzen zituen… 44 emakume horien artean sartu nuen. Emakume interesgarri asko aurkitzen dituzu ikertzen hastean. Nola izango zatekeen historia emakumeok kontatu izan balute? Zaila da hori, hain luzea da historia… Ez nuke nahi kexati eta martiri izan direnen bertsioa. Giro txarrean eta baldintza zakarrenetan, emakumeak gauza asko egin ditu. Zein ikerketa dituzu esku artean? Gelditu gabe nabil. Argitaletxe batetik proposamena jaso dut liburu bat egiteko ELKARRIZKETA 5 44 emakume euskal historia idazteko Eulalia Abaitua Kattalin Agirre Julia Alvarez Resano Korisanda Andoins Marga Anduraine Maria Arangola Benita Asas Manterola Juana Asbaje Pepita Etxebeste Lopez-Diez Todda Azenariz Julene Azpeitia Rita Barrenetxea Ana Belasko Katarina Bourbon Teresa Cabarrus Ernestina Champourcin Marie Coulon Oneka Durr Katalina Erauso Bitxori Etxaluz Kristina Etxaluz Inesa Gaxen Maria Goiri Kasilda Hernaez Maria Hoztako Martina Ibaibarriaga Dolores Ibarruri Frantziska Iratxeta Lurdes Iriondo Alexandrina Izko Madalen Jauregiberri Joana II Labrit Madalen Larralde Tomasa Lauzirika Maravillas Lanberto Maialen Lujanbio Maria de Maeztu Bizenta Mogel Josepa Sarralde Polixene Trabudua Matilde Uitzi Marina Ulazia Margarita Valoiskoa (Nafarroakoa) Elbira Zipitria Emiliana Zubeldia eta bueltak ematen ari naiz ideiari. Ikerketa-proiektu batean ere banabil, unibertsitatean, emakume txiroen inguruan: nola moldatzen ziren emakume txiroak bizirauteko eta seme-alabak aurrera ateratzeko. Tolosa eta Donostia aztertu ditut. Orain, Irunekin hasiko naiz, baina emakume txiroetara mugatu gabe. Irungo emakume denak hartuko ditut kontuan. Dirua nondik lortzen zuten ikusi nahi dut.
Page 1 and 2: [ASIER PEREZ-KARKAMO] OARSO BIDASOK
Page 3: BOGA Ostirala, 2012ko martxoaren 9a
Page 7 and 8: BOGA Ostirala, 2012ko martxoaren 9a
Page 9 and 10: 10 OSASUNA Sendabidea ausikika [ISA
Page 11 and 12: 12TXOKOA Jasokundeko Amaren eliza G
Page 13 and 14: 14TXANPA Asteburuko agenda Musika T
Page 15: BOGA astero mugimenduan

Historia emakumeek kontatu izan balute, ez luke nahi ... - Boga - Hitza

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?