Historia emakumeek kontatu izan balute, ez luke nahi ... - Boga - Hitza
Historia emakumeek kontatu izan balute, ez luke nahi ... - Boga - Hitza
Historia emakumeek kontatu izan balute, ez luke nahi ... - Boga - Hitza
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
[ASIER PEREZ-KARKAMO]<br />
OARSO BIDASOKO HITZAren astekaria.Ostirala, 2012ko martxoaren 9a. 49. zenbakia<br />
«Giro<br />
txarrean<br />
andreek<br />
gauza<br />
asko egin<br />
dituzte»<br />
<strong>Historia</strong> <strong>emakumeek</strong><br />
<strong>kontatu</strong> <strong>izan</strong> <strong>balute</strong>, <strong>ez</strong> <strong>luke</strong><br />
<strong>nahi</strong> kexati eta martiri <strong>izan</strong><br />
direnen bertsioa Lola<br />
Valverde historialariak [4-5]<br />
Euskararen Hilabetea Hendaian<br />
Hirugarren urt<strong>ez</strong> martxoa<br />
euskararena ari da izaten [5-6]<br />
Podologo naturalak<br />
Hamarnaka arrainek azalaren<br />
egoera hobetzen dute [10]
2IRITZIA<br />
Puntua<br />
Joxe Juan Ugalde<br />
At<strong>ez</strong> ate<br />
elkar<br />
joka?<br />
Ez, <strong>ez</strong> nator 1936ko gerrako pasadizo makurrik<br />
azaleratzera. Artikuluaren izenburua<br />
gehiago dator bake giroz eta bandera zuriz,<br />
liskar eta intransigentzia eragile baino. Aitor<br />
d<strong>ez</strong>adan, hala ere, herri honek baduela<br />
sesiorako ber<strong>ez</strong>ko joera moduko bat; elkar ulertzeko baino,<br />
ondokoaren iritziei entzungor egin <strong>ez</strong> <strong>ez</strong>ik, iritzi horiek<br />
erasotzat jotzeko ber<strong>ez</strong>ko joera moduko bat. Herri<br />
honek gehiago erabiltzen du hitza borroka fiktizioetarako,<br />
arazoen oinarriak eta konponbideak aztertu eta adosteko<br />
baino.<br />
Adibide ulergarria jartze aldera, horra Leitzarango autobidearen<br />
inguruan sortu genuen porru-hazia. Azkenean,<br />
A2 eta A4 arteko lehia fiktizioan katramilatu ginen,<br />
seguru asko, kasu askotan, baten eta bestearen arteko aldeak<br />
zeintzuk ziren jakin gabe. Lehenago, beste horrenbeste<br />
gertatu zen Lemoizko zentral nuklearraren inguruko<br />
<strong>ez</strong>tabaidarekin. Lehiak oso gure egin genituen, erabakian<br />
inolako eskuhartzerik <strong>ez</strong> genuen arren. Bi <strong>ez</strong>tabaida<br />
haietan iritzi-emale edo berriketari paperean eduki gintuzten,<br />
gutako bakoitzari inolako erabaki-ahalmenik aitortu<br />
gabe.<br />
Orain zaborrak dira. Zaborrak biltzeko sistema egokiena<br />
at<strong>ez</strong> atekoa edo bosgarren edukiontzia <strong>ez</strong>artzea ote<br />
den. Eztabaida horretara ekarri gaituzte, aurrekoetan be-<br />
Ez dakit at<strong>ez</strong> ateko sistema<br />
<strong>ez</strong>arrita, zenbateraino ase<br />
diren batzuen espektatibak<br />
[...] Bistan dena da, bi herri<br />
horietan [Hernani eta<br />
Usurbil], funtzionatu egiten<br />
duela bilketak, eta isildu egin<br />
direla kontrako oihuak<br />
zala, alderdi politikoek. Izan ere, herri honetan itsu-mutil<br />
bihurtuta daude alderdiak. Hemen dena politikaren zelaira<br />
eramaten da. Ez dakigu alderdien proposamenak (ia<br />
aginduak) galbahe pertsonaletik pasatzen, eta gure iritzi<br />
propioa egiten. Bestela, ikusi zein kolore bakarreko diren<br />
aukera baten eta bestearen aldeko iritziak. Ez dut siglen<br />
alderatze errazera joko, baina bistakoa da zeintzuk dauden<br />
aukera baten edo bestearen alde.<br />
Hernanin eta Usurbilen sekulako zalaparta sortu zen<br />
at<strong>ez</strong> atekoa <strong>ez</strong>arri aurreko hilabeteetan. Zenbaitek argudio<br />
errazera jo zuen, Lemoizko zentral nuklearraren inguruko<br />
<strong>ez</strong>abaidan gertatu zen moduan. Orduan zentrala<br />
egin <strong>ez</strong>ean, azak jatea beste destinorik <strong>ez</strong> genuela <strong>izan</strong>go<br />
bota zuen, oso modu kalkulatuan, gerora hitza jan behar<br />
<strong>izan</strong> zuen politikari <strong>ez</strong>agun batek. Hernanin eta Usurbilen,<br />
berriz, kaosa eta zikinkeriaren argudioa erabili zuten<br />
at<strong>ez</strong> atekoaren kontrakoek.<br />
Ez dakit at<strong>ez</strong> ateko sistema <strong>ez</strong>arrita, zenbateraino ase<br />
diren batzuen espektatibak eta zenbatek aldatu duen iritzia<br />
sistema <strong>ez</strong>arri berriaren alde. Bistan dena, bi herri<br />
horietan funtzionatu egiten duela bilketak eta isildu egin<br />
direla kontrako oihuak.<br />
Orain datorrena burrunbadatik gertuago legoke, Bilduk<br />
gehiengoa duen 34 udalerritan aldi bereko <strong>ez</strong>arpena<br />
egin <strong>nahi</strong> delako. Eta orain, jakina, <strong>ez</strong>tabaidan sartu direnak,<br />
udal ord<strong>ez</strong>kari politiko<strong>ez</strong> gain, agintari nagusiak<br />
<strong>izan</strong> dira. Kontrakoek diote <strong>ez</strong>in<strong>ez</strong>koa dela zaborraren<br />
%70 baino gehiago birziklazea. Dena den, argigarriak<br />
<strong>izan</strong> lit<strong>ez</strong>ke Juan Carlos Alduntzin lurralde antolamendurako<br />
foru diputatuak esandakoa eta emandako datuak:<br />
at<strong>ez</strong> atekoa egiten den herrietan nabarmen jaitsi<br />
dela zabortegira eramaten den hondakin kopurua, eta<br />
bide horri jarraiki <strong>ez</strong> dela errauste plantarik beharko. Gipuzkoako<br />
herritar bakoitzak, bat<strong>ez</strong> beste, 488 kilo zabor<br />
sortzen omen du urtean, eta lautik hiru zabortegira omen<br />
doa. At<strong>ez</strong> atekoa <strong>ez</strong>arrita dagoen udalerrietan, berriz, biztanleko<br />
346 kilo zabor sortzen da, eta hirutik bat (82 kilo)<br />
eramaten da zabortegira.<br />
Ebidentzia batzuk <strong>ez</strong>in dira ukatu. Aurreko batean<br />
Hernanin, garaiz kanpo ateratako poltsa gutxi batzuk<br />
ikusi nituen zabor bilketarako erabiltzen diren zutabeetan.<br />
Gutxi horiek h<strong>ez</strong>tea, dena dela, denbora kontua <strong>izan</strong>go<br />
da. Azken finean, zaborren arazo erraldoiak kontzientzia<br />
eta h<strong>ez</strong>iketa eskatzen ditu. Hori landu egiten da. Gizartea,<br />
gizakia b<strong>ez</strong>ala, h<strong>ez</strong>i egiten da. Eta h<strong>ez</strong>iketa kontua<br />
da, <strong>ez</strong>inbestean, zero zabor egoerara hurbildu beharra dagoela<br />
barneratzea.<br />
Hori bai, sistemaren <strong>ez</strong>arpenaren inguruan ere badugu<br />
zer ikasi. Zin<strong>ez</strong> uste dut herritarrok partaide <strong>izan</strong> behar<br />
dugula erabaki handietan. Zaborren bilketa horietako<br />
bat da. Harrigarria da Pasaiako kanpoko portua inposatu<br />
<strong>nahi</strong> dutenak at<strong>ez</strong> atekoari buruzko erreferenduma eskatzen<br />
aritzea. Aukera ederra dute orain at<strong>ez</strong> atekoen aldekoek,<br />
haiei eta guztioi, at<strong>ez</strong> ateko demokrazia zer den erakusteko.<br />
Herri bozketaz erabakitakoak eta irabazitakoak<br />
balio bikoitza edo erantsia duela irizten diot.<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Kale Nagusitik<br />
Ibai<br />
Maritxalar<br />
Artzain herria<br />
Hasiera beti da zaila <strong>ez</strong>agutzen <strong>ez</strong> den tokian,<br />
atzerria da egunerokotasuna askorentzat.<br />
Ez<strong>ez</strong>aguna jatea, kanpokoa entzutea edo<br />
arrotza bizitzea gogorra da epe luzerako eta<br />
<strong>ez</strong>inbestean geratu behar duenarentzat. Euskalduna<br />
ere <strong>izan</strong> da atzerritar munduan eta Ameriketako Estatu<br />
Batuetako mendi bazterrak <strong>ez</strong>agutu dituen artzainari<br />
galdetu edota aberria hilabetetan urrun <strong>izan</strong> duen<br />
arrantzaleari: etxeko berotasuna b<strong>ez</strong>alakorik <strong>ez</strong> dago.<br />
Azken hamarkadan gure herrietan hizkuntza, kolore,<br />
arraza, erlijio eta jatorri <strong>ez</strong>berdineko pertsonen etorrera<br />
<strong>izan</strong> dugu. Mundu mailako joan-etorrien ondorioa gurera<br />
ere iritsi da eta aldaketaz jabetu <strong>ez</strong> garela iruditzen<br />
zait askotan. Gure Euskal Herria amaitu da, akabo.<br />
Orain guztion Euskal Herria eraiki behar dugu, etorri<br />
direnen eta gaudenon aberria; <strong>ez</strong>er <strong>izan</strong>go bagara nahasketa<br />
horretatik aterako baita <strong>ez</strong>inbestean. Ez d<strong>ez</strong>agun<br />
orain mende erdiko etorkinekin egindako akatsa<br />
errepikatu. Ados ehunka autobusetan ekarri zituzten<br />
herritar espainiarrak euskal nortasunaren ahultze estrategia<br />
baten parte zirela, baina hori bakarrik? Jakin al<br />
genuen belarri motzak geurera erakartzen? Edo beharrak<br />
sortzen? Azkenean sedukzio beharra da dagoen<br />
gauzarik eraginkorrena, ‘behar duenak ikasiko du!’, zioen<br />
aitonak. Egun, bestelako herrialdeetatik eta arrazoiengatik<br />
etorri diren horiekin bizi gara eta agerian geratu<br />
da gure harresi izaera, <strong>ez</strong>intasuna. Euskalduna oro<br />
har arrazista da, atzerakoia, beldurtia eta <strong>ez</strong>jakina. Nola<br />
ulertu bestela <strong>ez</strong>berdinari diogun beldurra? Superbibentzia<br />
ote? Geurea galtzeko arriskua? Baliteke, baina<br />
jarrera horrekin <strong>ez</strong> ditugu ust<strong>ez</strong> Espainiara edo Frantziara<br />
etorri diren horiek erakarriko. Hasteko beharrak<br />
sortu behar dira: «Aizu, hemen biziko bazara euskara<br />
ikasi behar duzu!», esan behar zaio etorri denari, ados,<br />
baina zer eraginkortasun, zilegitasun <strong>izan</strong>go dugu geure<br />
artean gazteleraz entzuten bagaituzte; gurasoak<br />
umeari euskaraz eta bikoteari lehen mailako erdara garbian<br />
hitz egiten dionean duen seriotasuna du egoerak.<br />
Horregatik, etorkinari eskatzearekin batera geure buruarekin<br />
zintzoak <strong>izan</strong> behar dugu, eskatzen dugun<br />
hori eskaini. Datorrenari dauzkan ardurak aldarrikatzeaz<br />
gain, bertakook dauzkagun eskubideak eta baldintzak<br />
eskaini behar zaizkio, berdinetik berdinerako<br />
harremanean hurbilduko dira kolore eta zapore <strong>ez</strong>berdineko<br />
euskaldun berriak.
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Judas Z Judas Arrieta<br />
BOGA Diruz laguntzen duten erakundeak<br />
Udalak: Errenteria, L<strong>ez</strong>o, Oiartzun, Pasaia<br />
Erakundeak: Gipuzkoako Foru Aldundia - Eusko Jaurlaritza<br />
Bidasoa-Txingudi Mugaz Gaindiko Partzuergoa<br />
Zuzendaria: Urko Etxebeste<br />
Kudeatzailea: Maika Tameron<br />
Geltoki morea<br />
Oihana Etxebarrieta<br />
Zorionak<br />
eta urte<br />
askotarako!<br />
Nondik hasi, zer esan? Leitzatik itzuli<br />
berria naiz, eta oraindik oilo ipurdia<br />
daukat. Kantak, dantzak, hitzaldiak…<br />
zoragarriak <strong>izan</strong> diren<br />
arren, bertan bildutako neska zoragarriak,<br />
emozioak, eta amets giroa ikaragarriak<br />
<strong>izan</strong> dira. 600 emakume inguru egon gara hiru egun<strong>ez</strong><br />
Leitzako karrikak feminismoz betetzen. Hiru<br />
egun eta hainbat bizipen…<br />
Ostiralean hasi ginen, aspaldi ikusi gabeko lagunak<br />
ikusten, berriak <strong>ez</strong>agutzen… Eta gai potoloari<br />
heldu genion: prozesu demokratikoa eta emakumeon<br />
hitza. Ardatz nagusia <strong>izan</strong> da hau. Gaur egunean<br />
Euskal Herrian bizi dugun egoerak, gatazkaren<br />
konponbidea ekartzeaz gain, beste Euskal Herri<br />
berri bat eraikitzeko aukera ekarriko digu, eta<br />
Leitzan, argi geratu zen, Euskal Herri horrek feminista<br />
<strong>izan</strong> behar duela, bestela <strong>ez</strong> dela sakoneko aldaketarik<br />
emango. Igandean aritu ginen bat<strong>ez</strong> ere<br />
estrategia horren inguruan, eta ideia bat nabarmenduko<br />
nuke bertatik: «Herri bat <strong>ez</strong> da askea<br />
<strong>izan</strong>go, bertako herritarrak aske <strong>ez</strong> diren bitartean».<br />
Beraz, prozesu demokratiko bat aurrera eramaterakoan,<br />
herriari eman behar zaio hitza, eta<br />
emakumeon eta feministon parte hartzea ere beharr<strong>ez</strong>koa<br />
da aurrera egin eta jendarte eredu berri<br />
bat sortzeko.<br />
Ez dut gehiegi sakondu <strong>nahi</strong> ideia honetan, horretarako<br />
lanean jarraituko baitu Euskal Herriko<br />
Bilgune Feministak. Lan honek behar duen arretan<br />
zentratu <strong>nahi</strong> dut gehiago. Ekarpen handiak<br />
egon dira hiru egun hauetan Leitzan. Ponentzia<br />
eta tailer interesgarri asko burutu dira, Euskal Herriari<br />
eta euskal herritarroi ekarpena egin asmoz.<br />
Baina bertan ginen<strong>ez</strong> gain, norbaitek jarraitu ahal<br />
<strong>izan</strong> du bertako lana?<br />
Koordinatzailea:<br />
Eihartze Aramendia<br />
Produkzio arduraduna:<br />
Itsaso Garayar<br />
Argitaratzailea:<br />
Oiartzualdeko Hedabideak S.L.<br />
ISSN 2174-7482<br />
Lege gordailua:<br />
SS-68/2011<br />
Egoitza nagusia:<br />
Santa Klara, 22. 20100,<br />
Errenteria-Orereta<br />
Telefonoa:<br />
(0034) 943 34 03 30<br />
IRITZIA 3<br />
Webgunea:<br />
boga.hitza.info<br />
Posta elektronikoa:<br />
boga@hitza.info<br />
Publizitatea:<br />
(0034) 647 35 42 54<br />
nmujika@bidera.eu<br />
Komunikabideek <strong>ez</strong> dute inolako jarraipen ber<strong>ez</strong>irik<br />
egin. Soilik, Topatu.info <strong>izan</strong> da bertan, eta<br />
kriston lan txukuna egin dute. Askok, gazte sortzaileek<br />
bultzatutako atari honi esker informazioa<br />
bertan egon <strong>izan</strong> balira b<strong>ez</strong>ala jaso ahal <strong>izan</strong> dute.<br />
Aupa zuek! Baina besteek? Bertan egon al ziren<br />
igandeko mahai-inguru nagusia kubritzen (Independetzia<br />
dugu bidea, eta helburua: Euskal Herri<br />
Feminista)? Nik uste dut atentzio ber<strong>ez</strong>itu bat mer<strong>ez</strong>i<br />
zuela. Ez ditut komunikabideak banan-banan<br />
aipatuko, uste dut haiei dagokiela Euskal Herrian<br />
burutu diren topaketa feminista jendetsuak non<br />
kokatu behar zituzten, eta bete ote dutenaren inguruko<br />
hausnarketa.<br />
Baina komunikabide publikoak aipatu <strong>nahi</strong>ko<br />
nituzke, EITB hain zuzen. Euskadi Irratian, zenbait<br />
elkarrizketa eskaini direla, eta nolabaiteko jarraipena<br />
egin dela aipatu didate, baina jakin badakidana<br />
da, bertan <strong>ez</strong> dudala kamera bakarra ikusi.<br />
Beraz, telebista informatzeko erabiltzen duen pertsona,<br />
<strong>ez</strong> da ohartu asteburu honetan Leitzan geratutako<br />
guztiaz. Telebista publikoa den<strong>ez</strong>, haien<br />
agendan sartu beharko <strong>luke</strong>tela uste dut zin<strong>ez</strong>. Eta<br />
<strong>ez</strong> nik bakarrik. Larunbat arratsaldean sektoreka<br />
burutu genituen <strong>ez</strong>tabaidetan, komunikazioaren<br />
inguruko asanbladan egoteko aukera <strong>izan</strong> nuen,<br />
eta bertan argi eta garbi azaldu zen, interpelazio<br />
zuzena egin behar zaiola EITBri. Publikoa da, eta<br />
beraz, <strong>ez</strong>in du <strong>ez</strong>kutatu jendartearen zati batek burutu<br />
duen lana hiru egun hauetan. Benetan lotsagarria<br />
iruditzen zait, <strong>ez</strong> dakit zuei…<br />
Ez dut artikulua honekin amaitu <strong>nahi</strong> zeren <strong>ez</strong><br />
da hau ekarri dudana Leitzako motxilatik. Ilusioak,<br />
ametsak, gogoak, eta morea, more asko ekarri<br />
dut bueltako motxilan.<br />
Inguru guztia mor<strong>ez</strong> pintatzen jarraitzeko pintura<br />
adina ekarri dut, eta topaketa hauek baino lehen,<br />
pintura eskasian geratzen ari nintzen arren,<br />
bete egin dut motxila, beste urte batzuetan inguru<br />
guztiak pintatzeko adina. Baina espero dut, eskasian<br />
berriro hasi baina lehen horrenbeste emakumerekin<br />
(edo gehiagorekin) berriz ere elkartzeko<br />
aukera izatea! Eskerrik asko Bilgune Feministari<br />
horrelako topaketekin bere urtebetetzea ospatu<br />
<strong>izan</strong>a. Eskerrik asko zure oparia guztiokin konpartitu<br />
<strong>izan</strong>a! Zorionak Bilgune eta hamaika gehiago<br />
bete ditzazula!
4ELKARRIZKETA<br />
[ASIER PEREZ-KARKAMO]<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
«Lortutako eskubideak<br />
desagertu dait<strong>ez</strong>ke»<br />
Lola Valverde<br />
<strong>Historia</strong>laria<br />
Inkonformista da. Bizirik egoteko <strong>ez</strong>inbesteko<br />
baldintza dela iritzi dio. Eusko Ikaskuntzak<br />
omendu zituen 44 emakumeen zerrenda<br />
osatu zuen, «inkorformistak guztiak»<br />
Goiatz Labandibar Oiartzun<br />
Lola Valverde (Donostia, 1941) Antonio<br />
Valverde Aialde margolari eta Maria Dolores<br />
Lamsfus errenteriarren seme-alaben<br />
artean zaharrena da. <strong>Historia</strong> Garaikide<br />
eta Modernoko Doktore da Euskal Herriko<br />
Unibertsitatean, eta generoan aditua da.<br />
Donostia hiritarra eta nekazal giroko<br />
Oiartzun euskalduna oreka perfektua<br />
omen ziren zuen haurtzaroan. Nongotarrago<br />
sentitzen zara?<br />
Oiartzun da gure herria. Hemen pasatu<br />
dugu denbora asko. Hilabete asko pasatzen<br />
genituen: uda eta oporraldiak. Gurasoak<br />
egunero etortzen ziren. Aita lanetik<br />
ateratzean margotzera etortzen zen. Nire<br />
alaba Oiartzungo etxean jaio zen. Eta aita<br />
hemen hil zen. Lotura, bihotzekoa, Oiartzunekin<br />
dugu. Donostiarrak ere sentitzen<br />
gara, baina bigarren mailan. Oiartzun<br />
beti dago aurretik.<br />
Lola Valverde zerk lotzen du gaur egun<br />
Oiartzunekin?
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Orain gutxi etortzen naiz. Lotura betirako<br />
gelditzen zaizu, <strong>ez</strong> da joaten, denborarekin<br />
identifikazioa <strong>ez</strong> da aldatzen. Anaia hemen<br />
bizi da eta harengana etortzen gara.<br />
Oroimen asko etortzen zaizkit burura, herritar<br />
asko, ohiturak…<br />
Amona Doloresi, aitaren amari, zor diozu<br />
izena. Alargundu zenean familiako<br />
enpresaren buru jarri zen. Berarekin harreman<br />
ber<strong>ez</strong>ia zenuten.<br />
Beti gure ondoan bizi <strong>izan</strong> zen. Gurasoak<br />
etx<strong>ez</strong> aldatzen baziren, amona bazterreko<br />
etxebizitzara mugitzen zen.<br />
Emakume inkonformistak atsegin dituzu.<br />
Halakoa zen amona?<br />
Noski gustatzen zaizkidala! Amona bazen.<br />
Pentsa, 1920 inguruan alargundu zenean,<br />
bere gain hartu zuen handitzen ari zen enpresa<br />
bat. Emakume eredu <strong>ez</strong>berdina <strong>izan</strong><br />
zen garai hartarako. Bi alaba zituen, Maria<br />
Josefa eta Carmen, eta 1920rako emakume<br />
modernoak ziren: erretzen zuten, kotxea<br />
gidatzen zuten, pianoa jotzen zuten eta<br />
kontzertuak ematen zituzten… Eredu tradizionala<br />
nire ama zen. Ttikitan pentsatzen<br />
genuen salbuespenak zirela, <strong>emakumeek</strong><br />
nire ama b<strong>ez</strong>ala <strong>izan</strong> behar zutela.<br />
Amaren izena ere badaramazu. Hura<br />
emakume kontserbadoreko familia batetik<br />
zetorren.<br />
Askotan esaten zuen ‘zer egin dut nik halako<br />
familia izateko?’. Bera hain emakume<br />
egokia zen, eta etxean denak gizartearekin,<br />
artearekin, politikarekin… k<strong>ez</strong>kak genituen!<br />
Eta zu, inkonformista al zara?<br />
Bai, guztiz! Eta hala izaten jarraitzen dut.<br />
Konformista izateko, hobe da hiltzea! Bizirik<br />
egoteko inkorfomista <strong>izan</strong> behar duzu.<br />
Ezin dituzu gauzak diren b<strong>ez</strong>ala onartu<br />
eta horrekin bizi. Egin behar dena da pentsatu<br />
nola <strong>nahi</strong> duzun izatea gauzak, eta<br />
ahal baduzu, aldatzeko gauzak egin.<br />
Gogoratzen duzu zergatik ikasi zenuen<br />
historia?<br />
<strong>Historia</strong> <strong>ez</strong>kondu eta gero ikasi nuen. Garai<br />
hartan <strong>ez</strong> zegoen unibertsitaterik eta<br />
amak <strong>ez</strong> zuen <strong>nahi</strong> inor kanpora joatea.<br />
Gainera, <strong>ez</strong> nuen argi zer egin <strong>nahi</strong> nuen.<br />
Eman zidaten eredua <strong>ez</strong>kontzea zen. Ezkondu<br />
eta alaba <strong>izan</strong> nuen. Oso gogoan dut<br />
eszena bat: bi hilabete zeuzkan alabak eta<br />
etxean nengoen, arropa lixatzen, Isabel aldamenean<br />
nuela. Negarr<strong>ez</strong>, pentsatzen<br />
nuen: ‘Hau da nire bizitza, betirako?’ Senarra<br />
etorri zenean zer gertatzen zitzaidan<br />
galdetu zidan eta horrela <strong>ez</strong>in nuela bizi<br />
esan nion. ‘Bihar zerbait bilatzen hasiko<br />
gara’, esan zidan. Frantsesa zen nekien<br />
gauza bakarra. Titulu bat nuen. Senarrak<br />
Santo Tomas Lizeoko zuzendariari deitu<br />
zion eta frantsesa emateko norbait behar<br />
ote zuen galdetu zion. Frantseseko irakaslea<br />
Madrilera zihoan eta irakasten hasi<br />
nintzen. Gero, karrera egitea erabaki<br />
nuen. Filosofia eta Letrak egin nuen, <strong>Historia</strong><br />
esp<strong>ez</strong>ialitatean. Hirugarren urtean,<br />
semea <strong>izan</strong> nuen. Libretik ikasi nuen karrera:<br />
lanean, haurrekin... Zaragozan hasi<br />
nintzen, baina bigarren zatia Iruñean egin<br />
nuen. Bukatuta, Errenteriako Institutuan<br />
hasi nintzen irakasle. <strong>Historia</strong> ikertzea<br />
erruz gustatzen zitzaidan. Tesia nire kabuz<br />
hasi nintzen egiten: Entre el deshonor y<br />
la miseria, XVIII. eta XIX. mendetako Gipuzkoan<br />
eta Nafarroan abandonatutako<br />
haurren inguruan. Haurrak abandonatzen<br />
ziren ohorea <strong>ez</strong> galtzeko edo miseria<br />
gorrian zeudelako emakumeak. Kongresuetan<br />
komunikazioak egiten hasi nintzen<br />
eta EHUtik deitu zidaten, lanpostu<br />
bat libre zegoela eta ea interesatzen zitzaidan.<br />
Pentsatzeko denbora eskatu nuen. 24<br />
ordu utzi zizkidaten. Baietz erabaki nuen.<br />
Hartu dudan erabaki onenetakoa <strong>izan</strong> da.<br />
«Bizirik egoteko<br />
inkonformista<br />
<strong>izan</strong> behar da»<br />
Irakaskuntzan eta ikerketan jarraitzeko<br />
aukera eman dit.<br />
Behar b<strong>ez</strong>ala baloratzen al da historiaren<br />
garrantzia?<br />
Gaur egun Humanitateak oso baztertuta<br />
daude. Zientziaren garaia bizi dugu. Baina<br />
Humanitaterik gabe gizartea oso gogorra<br />
<strong>izan</strong>go litzateke. Kultura, geroz eta beharr<strong>ez</strong>koagoa<br />
da. Pertsona bat ondo osatzeko,<br />
kultura maila behar du. Ingurua, iragana…<br />
<strong>ez</strong>agutu behar da, mundu honetan<br />
bizi ahal izateko eta ongi mugitzeko.<br />
Euskal kultura garaikidean, Valverdetarren<br />
etxea <strong>ez</strong>inbesteko erreferentea da.<br />
Markarik utzi du zugan?<br />
Orain arte, kulturaz hitz egin denean,<br />
Mendebaldeko kulturaz aritzen ginen, Europaz<br />
eta Amerikaz. Orain, kultura esatean<br />
globalki pentsatu behar da. Gaur, Txinako<br />
margolariei buruzko artikulu bat irakurri<br />
dut. Orain arte hori <strong>ez</strong> zen gertatzen.<br />
Baina zure kultura da beste guztien aurrean<br />
lagundu eta ikertu behar duzuna. Euskal<br />
kultura mantentzea, herri b<strong>ez</strong>ala, lehenengo<br />
beharra da. Gure aitak ideia hori<br />
barneratu zigun! Ikaragarria zen. Bihotzean<br />
zeraman, sufritu egiten zuen gauzak<br />
gaizki egiten, galtzen zirela ikustean.<br />
Iaz, Euskararen Nazioarteko Egunean<br />
Eusko Ikaskuntzak omendu zituen 44<br />
emakumeen zerrenda osatu zenuen.<br />
Euskal historian garrantzia <strong>izan</strong> duten<br />
emakume horiek zer dute komunean?<br />
Inkonformismoa. Nahiz eta oso <strong>ez</strong>berdinak<br />
<strong>izan</strong> eta batzuei gehiago nabaritu, <strong>ez</strong><br />
zuten onartu jokatu behar zuten gizarteko<br />
errola. Zailtasunen aurka borrokatu ziren<br />
eta gauza ikaragarriak eta interesgarriak<br />
lortu zituzten, arlo askotan. 44 bakarrik ziren;<br />
oso emakume interesgarriak gelditu<br />
zitzaizkidan kanpoan.<br />
<strong>Historia</strong>n,garai onik <strong>izan</strong> al da emakume<br />
izateko?<br />
Ez! Orain da onena, baina hemen eta gauden<br />
b<strong>ez</strong>ala egonik. Atzera begira, askoz<br />
txarragoak <strong>izan</strong> dira zibilizazio eta kultura<br />
guztiak. Gure gizartean gauza asko aldatu<br />
dira, eta gauza asko daude aldatzeko. Espainiako<br />
II. Errepublikan <strong>emakumeek</strong>, borrokaren<br />
eta aldaketen bid<strong>ez</strong>, gauza asko<br />
lortu zituzten. Eta denak galdu ziren.<br />
Franco hiltzean beste erregimen bat jartzean,<br />
Errepublikako neurri haiek berriz<br />
piztu dira. Baina horiek ere desagertu dait<strong>ez</strong>ke.<br />
Gauzak <strong>ez</strong> dira betiko irabazten.<br />
II. Errepublikaren irakaspen handiena<br />
hori <strong>izan</strong> zen?<br />
Frankismoak dena kendu zuen: lana, dibortzio<br />
eskubidea, botoa… Emakumeek<br />
atzera egin zuten, etxeetan itxi. Hori da<br />
guk <strong>ez</strong>agutu dugun historia. Borrokan eta<br />
erne jarraitu behar dugu. Lortzen den <strong>ez</strong>er<br />
<strong>ez</strong> da betirako. Beti joan daiteke atzeraka.<br />
Orain ere nabaritzen da gauza batzuetan<br />
atzerakada. Alderdi berri bat dago boterean,<br />
eta ondorioz, hasi dira gauza batzuk aipatzen<br />
eta ukitzen. Ikusiko dugu noraino,<br />
baina atzerakada <strong>izan</strong>go da.<br />
Zein emakume historiko duzu gustuko?<br />
Bizitzan gauzak aldatzen diren b<strong>ez</strong>ala,<br />
gustuko pertsonaia historikoak ere aldatzen<br />
dira. Azken urteetan, Clara Campoamor<br />
asko gustatzen zait. Espainiako Gorteetan<br />
<strong>emakumeek</strong> boto eskubidea lortzeko<br />
egin zuena izugarria iruditzen zait.<br />
Baina baditut gehiago! Adibid<strong>ez</strong>, Marina<br />
Ulazia azpeitiarra. Bere testamentua irakurri<br />
nuen. Ez zegoen sinatuta, <strong>ez</strong> zekielako<br />
idazten. XVIII. mendeko ola-emakume<br />
bat <strong>izan</strong> zen. Alargundu zenean, senarraren<br />
burdinolaren kargu egin zen eta negozioa<br />
zabaldu zuen, beste burdinola batekin.<br />
Testamentuan azaltzen du nola bera<br />
zen agintzen zuena, erabakiak hartzen zituena,<br />
bere seme-alabak olak eskatzen zituenerako<br />
baliatzen zituen… 44 emakume<br />
horien artean sartu nuen. Emakume interesgarri<br />
asko aurkitzen dituzu ikertzen<br />
hastean.<br />
Nola <strong>izan</strong>go zatekeen historia emakumeok<br />
<strong>kontatu</strong> <strong>izan</strong> <strong>balute</strong>?<br />
Zaila da hori, hain luzea da historia… Ez<br />
nuke <strong>nahi</strong> kexati eta martiri <strong>izan</strong> direnen<br />
bertsioa. Giro txarrean eta baldintza zakarrenetan,<br />
emakumeak gauza asko egin<br />
ditu.<br />
Zein ikerketa dituzu esku artean?<br />
Gelditu gabe nabil. Argitaletxe batetik<br />
proposamena jaso dut liburu bat egiteko<br />
ELKARRIZKETA 5<br />
44 emakume<br />
euskal historia<br />
idazteko<br />
Eulalia Abaitua<br />
Kattalin Agirre<br />
Julia Alvar<strong>ez</strong> Resano<br />
Korisanda Andoins<br />
Marga Anduraine<br />
Maria Arangola<br />
Benita Asas Manterola<br />
Juana Asbaje<br />
Pepita Etxebeste Lop<strong>ez</strong>-Di<strong>ez</strong><br />
Todda Azenariz<br />
Julene Azpeitia<br />
Rita Barrenetxea<br />
Ana Belasko<br />
Katarina Bourbon<br />
Teresa Cabarrus<br />
Ernestina Champourcin<br />
Marie Coulon<br />
Oneka Durr<br />
Katalina Erauso<br />
Bitxori Etxaluz<br />
Kristina Etxaluz<br />
Inesa Gaxen<br />
Maria Goiri<br />
Kasilda Herna<strong>ez</strong><br />
Maria Hoztako<br />
Martina Ibaibarriaga<br />
Dolores Ibarruri<br />
Frantziska Iratxeta<br />
Lurdes Iriondo<br />
Alexandrina Izko<br />
Madalen Jauregiberri<br />
Joana II Labrit<br />
Madalen Larralde<br />
Tomasa Lauzirika<br />
Maravillas Lanberto<br />
Maialen Lujanbio<br />
Maria de Ma<strong>ez</strong>tu<br />
Bizenta Mogel<br />
Josepa Sarralde<br />
Polixene Trabudua<br />
Matilde Uitzi<br />
Marina Ulazia<br />
Margarita Valoiskoa (Nafarroakoa)<br />
Elbira Zipitria<br />
Emiliana Zubeldia<br />
eta bueltak ematen ari naiz ideiari. Ikerketa-proiektu<br />
batean ere banabil, unibertsitatean,<br />
emakume txiroen inguruan: nola<br />
moldatzen ziren emakume txiroak bizirauteko<br />
eta seme-alabak aurrera ateratzeko.<br />
Tolosa eta Donostia aztertu ditut.<br />
Orain, Irunekin hasiko naiz, baina emakume<br />
txiroetara mugatu gabe. Irungo emakume<br />
denak hartuko ditut kontuan.<br />
Dirua nondik lortzen zuten ikusi <strong>nahi</strong> dut.
6EUSKARA<br />
Herriko Etxeko euskara teknikariak eta hautetsiak herenegungo merkatuan jarritako permanentzian. [ASIER PEREZ-KARKAMO]<br />
Urte osoa <strong>izan</strong> <strong>nahi</strong>ko<br />
<strong>luke</strong>en hilabetea<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Hirugarren<strong>ez</strong> Euskararen Hilabetea antolatu dute Hendaian. Orain arteko ekintzak<br />
oso jendetsuak <strong>izan</strong> dira, eta hilaren 16ko bertsu afarirako edo 31ko ‘Benito Lertxundi<br />
Kantuz’ jaialdirako sarrera gutxi geratzen direla ohartarazi dute Euskara Zerbitzutik.
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Asier Per<strong>ez</strong>-Karkamo Hendaia<br />
Hiru urte bete dira aurten<br />
Hendaian martxoa Euskararen<br />
Hilabetea <strong>izan</strong><br />
behar zela erabaki zutenentik.<br />
Herriko Etxeko<br />
Euskara Zerbitzuaren<br />
ekimen<strong>ez</strong> sortu zen, baina<br />
segituan herriko kultur <strong>nahi</strong>z kirol elkarteek<br />
eta ikastetxeek bat egin zuten<br />
ideiarekin, baita dozenaka merkatarik ere.<br />
Denen artean erabakitzen dute zer egin,<br />
ekitaldi batzuk elkarrekin, eta beste batzuk<br />
bakoitzak bere kabuz. Elkarlan horrek<br />
emaitza eman du, eta Hendaian urtean<br />
zehar antolatzen dituzten ekimenen artean<br />
potoloenetakoa da.<br />
Hilaren 1ean abiatu zuten Euskararen<br />
Hilabetea, baina asteburuan egin zituzten<br />
orain arteko ekitaldi jendetsuenak: Abbadia<br />
gazteluaren bisita eta Abbadiaren biografiaren<br />
idazle Patri Urkizurekin topake-<br />
Euskararen<br />
Hilabeteko egitaraua<br />
Hilabetean zehar<br />
Eskolen arteko kirol jarduerak euskaraz.<br />
Herriko Etxeko kirol zerbitzuak antolaturik.<br />
Martxoko astelehenetan<br />
09:30-10:30: Euskarazko ipuinen irakurketa,<br />
Abbadiako gazteluan. Ikastetxeentzat.<br />
13:30-14:00: Euskarazko testuen irakurketa,<br />
Abbadiako eremuan. Hitzordua,<br />
Larretxean.<br />
Bihar, hilak 10<br />
11:00: Ipuinaldia. Euskarazko ipuinak,<br />
Xan Errotabehere kontalariarekin, herriko<br />
Mediatekan, Doan.<br />
Etzi, hilak 11<br />
09:00-12:00: Hendaia eta Hondarribiko<br />
pilota eskolen arteko lehiaketa, Daniel<br />
Ugarte pilotalekuan, Endaiarrak elkarteak<br />
antolaturik. Sartzea doan da.<br />
09:30-12:00: Urpekaritza bataioak<br />
euskaraz, herriko igerilekuan, doan, Urpean<br />
elkarteak antolaturik.<br />
Hilak 16, ostirala<br />
19:30: Bertsu afaria Merkatu Zaharrean;<br />
Besta Komiteak antolaturik, eta Bertsolarien<br />
Lagunak elkartearen laguntzarekin.<br />
Bertsolariak: Andoni Egaña, Sustrai<br />
Colina, Jon Maia, Odei Barroso.<br />
Gai-emailea: Hendaiako Bertso Eskola.<br />
Benito Lertxundi hilaren 31an ariko da. [BOGA]<br />
ta, Euskerrock kontzertua, arrantzaleen<br />
gaian oinarritutako haurrentzako herri kirolak...<br />
Antolatzaileak oso pozik daude<br />
orain arte antolatutako ekitaldiek <strong>izan</strong> duten<br />
harrerarengatik.<br />
Pr<strong>ez</strong>ioak: 20 euro ( 16 euro 16 urtetik beherakoentzat).<br />
Erreserbak: Turismo Bulegoan,<br />
Besta Komitean eta Bertsolarien<br />
Lagunak elkartean astelehenetik<br />
aurrera.<br />
Hilak 17, larunbata<br />
09:30-12:00: Hendaiako saltegietan<br />
ere, euskaraz. Hendaia Euskarazen mahaia<br />
merkatuan. Merkatarientzako materialaren<br />
banaketa. Musika animazioa.<br />
Floridako merkatuan.<br />
17:00: Jorge Oteizaren poesia, musikarekin<br />
eta irudiekin, herriko Mediatekan,<br />
doan.<br />
Hilak 17, larunbata<br />
11:00-16:00: Udaberriko Besta. Pirritx,<br />
Porrotx eta Marimotots pailazoen emanaldia,<br />
Daniel Ugarte pilotalekuan, Akelarre<br />
elkarteak antolaturik. Erreserbak:<br />
Hendaiako Turismo Bulegoan eta Irungo<br />
Oskarbi liburudendan. Pr<strong>ez</strong>ioa: 7 euro<br />
(euro bat, Integrazio Batzordearen<br />
alde).<br />
11:00-16:00: Hendaian Kantuz, Merkatu<br />
Zaharrean.<br />
Hilak 21, asteazkena<br />
14:30: Baina zer jaten dute hontzek?<br />
Gaueko harraparien egagropilen disekzio<br />
tailerra euskaraz, CPIE Euskal Itsasbazterrak<br />
antolaturik. Hitzordua Larretxean.<br />
Aholkatua da izena ematea<br />
(05.59.20.37.20 eta domaine.abbadia@hendaye.com).<br />
19:00: Poesia emanaldia, musikaz eta<br />
Asteazkenean Errepublika plazako merkatuan<br />
Euskararen Hilabetearen antolatzaileek<br />
permanentzia jarri zuten, merkataritza<br />
arloan euskaraz aritzeko dauden<br />
tresnen berri emateko. Herriko Etxeko<br />
Euskara arloko teknikari eta hautetsiak<br />
aritu ziren informazio eske agertzen ziren<br />
herritar zein dendariei harrera egiten:<br />
«Helburua da merkatariak inplikatzea, eta<br />
baliabideak ematea, haien egunerokotasunean<br />
euskararen erabilpena emenda d<strong>ez</strong>aten»,<br />
esan zuten.<br />
Besteren artean, Hendaiako Gazte Informazio<br />
Bulegoak osaturiko euskaraz aritzeko<br />
tresna eta lotura interesgarri anitz dituen<br />
dokumentua banatu zuten.<br />
Sarrerak eta erreserbatzeak<br />
Asteazkeneko informatzea ere arrakastatsua<br />
<strong>izan</strong> zen. Antolatzaileak pozik zeuden<br />
Euskararen Hilabeteak hiru urteotan <strong>izan</strong>dako<br />
hazkundearengatik: «Asteburuko<br />
ekintza guztiak jend<strong>ez</strong> gain<strong>ez</strong>ka egon zi-<br />
irudi<strong>ez</strong> lagundurik. Parte hartzaileak:<br />
Tere Irastortza, Itziar Gom<strong>ez</strong>, Aitor Furundarena,<br />
Iñaki Telleria, Izaskun Etxeberria.<br />
Mendi Zolan kulturgunean, Akelarre<br />
elkarteak antolaturik. Sartzea: 5<br />
euro.<br />
Hilak 22, osteguna<br />
19:00: Hendaiako merkatariak eta euskara<br />
mahai-ingurua, herriko Kontseiluaren<br />
gelan. Antxeta Irratiaren, Euskararen<br />
Erakunde Publikoaren, Bai Euskarari<br />
ziurtagiri elkartearen eta Gazte Informazio<br />
Bulegoaren (hizkuntza bikoteak)<br />
parte hartzearekin.<br />
Hilak 24, larunbata<br />
09:30-12:30: Udaberriko garbiketa<br />
handia Hendaiako itsasbazterrean. Publiko<br />
guztientzako naturaren aldeko lan<br />
boluntarioa. Hitzordu anitz eskainiko dituzte,<br />
baina Kaneta portukoa euskaraz<br />
animatua <strong>izan</strong>en da. Iraupena: 3 ordu<br />
(bukaerako zintzur-bustitzea barne).<br />
Antolatzaileak: Hendaiako Herriko<br />
Etxea eta CPIE Euskal Itsasbazterra. Komeni<br />
da izena ematea (05.59.20.37.20<br />
eta domaine.abbadia@hendaye.com).<br />
Hilak 25, igandea<br />
11:30: Euskal dantza herrikoiak, Mutxiko<br />
elkarteak antolaturik, Gaztelu Zahar pilotalekuan.<br />
Hilak 27, asteartea<br />
09:30, 14:30 eta 20:30: Asisko Urmeneta<br />
eta Juanjo Elordiren Gartxot filmaren<br />
proiekzioa, Baleak elkarteak antola-<br />
EUSKARA 7<br />
ren. Igandeko haurrentzako herri kirol<br />
saioa Daniel Ugarten egin behar <strong>izan</strong> genuen<br />
eguraldiarengatik, baina beteta egon<br />
zen hura ere», zioen Elsa Spizzichinok, Herriko<br />
Etxeko Euskara teknikariak.<br />
Spinizzinok uste du hilaren 31ra arteko<br />
ekitaldiak orain artekoak b<strong>ez</strong>ain arrakastatsuak<br />
<strong>izan</strong>go direla, eta ekintza nagusietara<br />
joateko interesaturik daudenei dei<br />
egin zien, sarrerak «lehenbailehen» erosteko:<br />
«Sarrerak geratzen dira, baina edozein<br />
unean agor dait<strong>ez</strong>ke. Herritar asko Bixintxoetako<br />
Hostoak ikuskizuna ikusi gabe<br />
geratu ze, azken orduan erosi <strong>nahi</strong> <strong>izan</strong> zutelako».<br />
Hala, hilaren 16ko bertsu afarirako, 18ko<br />
Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen<br />
emanaldirako, eta hilaren 31ko Benito Lertxundi<br />
Kantuz jaialdirako sarrerak salgai<br />
daude, eta CPIE Euskal Itsasbazterrak antolatzen<br />
dituen bi ekimenetarako ere erreserba<br />
egitea komeni dela esan dute (ikus<br />
ondoko koadroan egitaraua).<br />
turik. 09:30ean eta 14:30ean ikastetxeentzat<br />
<strong>izan</strong>go da emanaldia, eta<br />
20:30ean, publiko guztientzat.<br />
Sokoburuko Antoine d’Abbadie mintzaldi-aretoan<br />
dira saioak. Sartzea: 5<br />
euro (2,5 euro 14 urtetik beherakoentzat).<br />
Hilak 30, ostirala<br />
19:00: Maitasun Gutun Lehiaketaren<br />
sari banaketa, Abbadia gazteluko kaperan.<br />
Hendaia.com-ek antolaturik.<br />
Hilak 31, larunbata<br />
16:30: Abbadia gazteluaren bisita euskaraz.<br />
Pr<strong>ez</strong>io murriztua: 6,60 euro. Toki<br />
kopuru mugatua. Aholkatua da izena<br />
ematea (0559 20 04 51 eta chateauabbadia@hendaye.com).<br />
20:30: Benito Lertxundi Kantuz kantaldia,<br />
Daniel Ugarte pilotalekuan.<br />
19:30etik goiti Jateko eta edateko bertan,<br />
Hendaiako Ikastolarekin, kantaldia<br />
hasi aurretik, eta bukatu ondoren. Ekitaldeak<br />
bi zati <strong>izan</strong>en ditu:<br />
1. partea: Hendaiako Irandatz, Garaziko<br />
La Citadelle eta Baigorriko Jean Pujo kolegioetako<br />
abesbatzak, Xan Idiart-ek<br />
eta Et Incarnatus hari-orkestrak lagundurik.<br />
2. partea: Benito Lertxundiren abeslariaren<br />
kontzertua.<br />
Sartzea: 12 euro (8 euro 12 urte arte).<br />
Erreserbatzeko: sarean (hendaye-tourisme.fr<br />
edo barrabarra.eu), Hendaiako<br />
Besta Komitean, eta Hendaia, Biriatu<br />
eta Urruñako Turismo Bulegoetan.
8 ASTEKO ERREPASOA<br />
Kareletik<br />
Eñaut<br />
Gantxegi<br />
Baratz<strong>ez</strong><br />
baratz<br />
Badirudi gurpil gainean doazela gauzak azkenaldian<br />
bazter hauetatik, txirrindularitzari<br />
buruz ari bagara behinik behin. K<strong>ez</strong>ka eta zalaparta<br />
d<strong>ez</strong>ente sortu da Euskal Herriko Itzulia<br />
eta Donostiako Klasika burutu gabe geratuko zirela adierazi<br />
zutenean. Egia esanda bada k<strong>ez</strong>katzeko motiborik,<br />
historikoki txirrinduzalea <strong>izan</strong> baita Euskal Herria, eta<br />
errepideetan <strong>izan</strong> ohi den ikuskizunik gabe uzteak, hankamotz<br />
utziko <strong>luke</strong> kirol profesionalaren panorama. Eta zaletuen<br />
artean, Pasai San Pedron headquarters-ak dituen Astarloza<br />
Taldea <strong>ez</strong>in alde batetara utzi, EHko itzuliari begira<br />
bi irteera antolatu baititu; bata Arrateko santutegira eta<br />
bestea Oñatira. Azken urte hauetako ika-mikak alde batetara<br />
utzi eta Astarloza errepideetan lanean ikustea pozgarri<br />
suertatu zaie bere zale talde honetako partaideei eta<br />
beste hainbatei (Paris Niza delakoan susto txiki bat eman<br />
badie ere, erorketa bat medio).<br />
L<strong>ez</strong>on, bestalde, baratzeak <strong>izan</strong> dituzte hizpide azkenaldian,<br />
eta hainbat lur eremu herri baratz bilakatzeko egitasmoak<br />
sortu du interesa. Hori dela eta, berauetan parte hartzeko<br />
izena ematea proposatu du udalak, martxoaren 22<br />
arteko epea zabalduz. Soziologo sena atera, eta zera pentsatzen<br />
hasi naiz: zein profileko jendeak hartuko du parte?<br />
Baserritar kaletartuak? Kalekume baserrizaleak? Marihuanaren<br />
lege berriak landare miragarri hau landatzea<br />
zilegi ikusiko dutenak?<br />
Eta baratz batetik bestera, kasu honetan Baratze batsonatuaren<br />
oinarrian dagoen militar odoltsuaren oinordekoek<br />
gogoraraziko dutena. Martxoaren 19an Hendaiako Herriko<br />
Etxeak bultzaturiko ekimen bat <strong>izan</strong>go dugu, Aljeriako<br />
guda amaitu zela-eta 50. urteurrenean. Gogoan dut aita<br />
Afrikako lurralde haietan <strong>izan</strong> zela Erasmusber<strong>ez</strong>ian, eta<br />
denaboraldi bat han igarotzea egokitu zitzaigularik, herrialde<br />
hura apur bat <strong>ez</strong>agutzea egokitu zitzaigula. Susmoa<br />
dut omenaldi honen funtsa <strong>ez</strong> dela <strong>izan</strong>go <strong>ez</strong>agutu genituen<br />
aljeriarrak eta bazter haietara joan ziren Frantziako<br />
kolonoen arteko elkarrizketa bultzatzea. La grandeur<br />
de la Franceeta halakoek pisu gehiago <strong>izan</strong>go dute, odol<br />
eta arm<strong>ez</strong> inbadituriko lurralde hura Frantzia zeneko garaia<br />
nostalgiaz gogoratuko dutelarik hainbat hiritar errespetagarrik.<br />
Oraindik herrialde batek ohorekeria, inperialkeria<br />
eta bestelako keriakgainean dituelarik, zama astunegia<br />
da zibilizazioen arteko elkarrizketa sanoa emateko.<br />
Zoom Asteko argazkia<br />
[ASIER PEREZ-KARKAMO]<br />
BOGA<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
ASTEKO ERREPASOA 9<br />
Gainontzeko<br />
364 egunak<br />
Martxoaren 8aren barruko ekimenak<br />
egiten ari dira egunotan Oarso Bidasoan.<br />
Zilegiak eta beharr<strong>ez</strong>koak dira. Aurten,<br />
ordea, ber<strong>ez</strong>itasun bat dute ekimen<br />
horiek: herri guztietan <strong>emakumeek</strong> bat egin<br />
dute elkarrekin lan egiteko. Urteko gainontzeko<br />
364 egunetan (365 aurten) elkarlan<br />
hori mamitzeko aitzakia <strong>izan</strong> da, nolabait<br />
esatearren, Emakumeen Nazioarteko Egunaren<br />
barruko ekimenak prestatzeko biltzea.<br />
Horren erakusle da Pasaiako emakumeen<br />
ekarpena (irudian). Aurten, udalerriko<br />
lau barrutietako <strong>emakumeek</strong> bat egin dute<br />
ekimen bateratuak antolatzeko orduan.<br />
Barruti guztietan egin dituzte ere jarduerak,<br />
baina jendetsuenak batera egin dituztenak<br />
<strong>izan</strong> dira. Antzekoa gertatu da Oiartzunen,<br />
Errenteria-Oreretan, Irunen, Hondarribian<br />
eta L<strong>ez</strong>on.<br />
Mendeetan ukatu zaiena berreskuratzen<br />
ari dira emakumeak, borrokatzen. Hori <strong>ez</strong><br />
da, ordea, euren lana bakarrik. Denena da.<br />
Emakumeen eskubideetan atzerako urratsik<br />
egin <strong>ez</strong> dadin herritar bakoitzak bere<br />
ekarpena egin behar du, isila, zalapartatsua,<br />
irudimentsua edo aldarrikatzailea.<br />
Hondar ale guzti-guztiek balio dute.
10 OSASUNA<br />
Sendabidea<br />
ausikika<br />
[ISABEL MANCEBO BALDA]<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Geroz eta toki gehiagotan ikus dait<strong>ez</strong>ke<br />
iktioterapia eskaintzen duten establ<strong>ez</strong>imenduak.<br />
Arrain txiki batzuk dira tratamenduaren<br />
arduradunak, arrain sendagileak ere deituak.<br />
Mesfidantza ere ugaritu da jendearen artean.<br />
Eihartze Aramendia Irun<br />
Kosk eta kosk. Hori da garra<br />
rufa arraintxoen lana. Ahoko<br />
bentosekin azalak dituen zikinkeriak<br />
eta zelula hilak xurgatzen<br />
ditu eta azala onera<br />
ekartzen du. Hankak uretara sartu eta berehala<br />
ehunka arraitxo euren lana egiten<br />
hasten dira. Hasieran kilimak sentitzen<br />
dira, baina pixkanaka hankak ohitu eta<br />
masaje gustagarria bihurtzen da. Iktioterapia<br />
deitzen zaio tratamendu horri.<br />
Bi tratamendu mota egin dait<strong>ez</strong>ke: estetikari<br />
dagokiona eta azaleko arazoei dagokiona.<br />
Lehenengoa denek erabil d<strong>ez</strong>akete,<br />
haurrek <strong>izan</strong> <strong>ez</strong>ik.<br />
«Iktioterapia oso ona da psoriasi arazoentzat,<br />
dermatitisa duenarentzat eta zauriak<br />
orbaintzeko», azaldu du Naroa Sixto<br />
Irungo Aloe Herboestetik dendako arduradunak.<br />
Inguru honetan iktioterapia zerbitzua<br />
eskaintzen duen bakarra da.<br />
Duela bost hilabete hasi ziren tratamendu<br />
hori eskaintzen: «Negozioa ireki behar<br />
nuen eta zerbait berria eskaini <strong>nahi</strong> nuen.<br />
Eta hara non, telebistan ikusi nuen tratamendu<br />
hau. Gustatu egin zitzaidan, eta<br />
jartzea erabaki nuen», adierazi du Sixtok.<br />
Estetika kontuetarako saio batekin<br />
<strong>nahi</strong>koa da, helburua <strong>ez</strong> baita osasuna;<br />
gehiago <strong>nahi</strong> badira, horretarako aukera<br />
dago, noski. Osasun kontuetarako, aldiz,<br />
erregulartasun bat behar da Sixtok aholkatu<br />
duen<strong>ez</strong>: «Astean behin egin behar da<br />
tratamendua, eta pixkanaka ikusten da<br />
b<strong>ez</strong>ero bakoitzak zenbat denbora behar<br />
duen».<br />
Kutsatzeko arriskua<br />
Garra rufa arrainek 37-40 grado behar dituzte<br />
bizirauteko, eta era berean, tenperatura<br />
horretan hainbat birus eta bakteria<br />
ugaritu dait<strong>ez</strong>ke.<br />
Garra rufek <strong>ez</strong> dituzte hortzik eta <strong>ez</strong>in<br />
dute zauririk egin; hori horrela, tratamendua<br />
<strong>ez</strong> dela arriskutsua pentsa daiteke.<br />
Dena den, Erresuma Batuko Osasunaren<br />
Babes Agentziak egin duen ikerketaren<br />
arabera, arrainak birus edota bakteria jakin<br />
batzuekin kutsa dait<strong>ez</strong>ke, eta infekzioa<br />
pertsonei pasa, «bat<strong>ez</strong> ere sistema immune<br />
ahula dutenei, psoriasia edo diabetesa<br />
dutenei, adibid<strong>ez</strong>».<br />
Horr<strong>ez</strong> gain, gaixotasun «larriak» trans-<br />
mititu dait<strong>ez</strong>ke agentziaren arabera, «tratamendua<br />
egin baino lehen hanketan zauriak<br />
edo ebakiak baldin badaude».<br />
Horren aurrean, tratamendu hori eskaintzen<br />
duten establ<strong>ez</strong>imenduek hainbat<br />
baldintza bete behar dituzte. «Guk<br />
gure b<strong>ez</strong>eroen oinak begiratzen ditugu,<br />
<strong>ez</strong>in dituzte onddorik eduki oinetan zein<br />
azazkaletan, eta zauririk ere <strong>ez</strong>. Horr<strong>ez</strong><br />
gain, tratamendua baino lehen, oinak desinfektatzen<br />
eta garbitzen ditugu», argitu<br />
du Sixtok. Horr<strong>ez</strong> gain, arrain-ontziari garrantzia<br />
ber<strong>ez</strong>ia eman dio: «Homologatutako<br />
filtro ber<strong>ez</strong>iak ditu eta ura aldatzeko<br />
kontrolak».<br />
Eskuetarako tratamendua<br />
Oraingoz oinak bakarrik tratatzen ditu<br />
Naroa Sixtoren dendak, baina aurrerago<br />
eskuetarako tratamendua jartzea pentsatzen<br />
ari da: «Hainbat b<strong>ez</strong>erok galdetu<br />
didate ea zergatik <strong>ez</strong> dudan jartzen eskuetarako.<br />
Pentsatzen nabil eta agian jarriko<br />
dut».<br />
Sendagile<br />
turkiarrak<br />
Garra rufa arrainek Turkian dute jatorria.<br />
Podologo naturalak dira eta hortik<br />
datorkio arrain sendagilea izena.<br />
Bere onurak XIX. mendean <strong>ez</strong>agutu<br />
ziren, psoriasia zuen pertsona batek<br />
bere azalean hobekuntzak sumatu<br />
eta gero.<br />
Turkiako Gobernuak babestu egin<br />
zituen desagertuko zirenaren beldur,<br />
beraz, iktioterapian erabiltzen diren<br />
garra rufak benetakoak diren arren,<br />
arrain-haztegietakoak dira.<br />
Arrain mota horien imitazioak ere<br />
atera dira merkatura, tchin-tchin delakoak.<br />
Txinatik datoz eta garra rufek<br />
<strong>ez</strong> b<strong>ez</strong>ala, hortz txikiak dituzte. Horren<br />
eragin<strong>ez</strong>, azaleko zelula hilak<br />
<strong>nahi</strong>z bizirik daudenak jaten dituzte,<br />
zauriak egiteaz gain. Horren aurrean,<br />
iktioterapia tratamendua eskaintzen<br />
duten establ<strong>ez</strong>imenduek, benetako<br />
arrain garra rufak direla bermatzen<br />
duten ziurtagiria <strong>izan</strong> behar dute erakusgai.
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Whatsapp-ek<br />
lehiakide berria du<br />
Nagore Vega<br />
Whatsapp aplikazioa<br />
<strong>ez</strong>aguna da smartphone<br />
motako telefonoak<br />
dituzten erabiltzaileen<br />
artean. Berehalako<br />
m<strong>ez</strong>ularitza zerbitzua da. Doakoa. Adituen<br />
arabera, lehiakide gogorra atera zaio<br />
aplikazio horri. Spotbros izena du, eta Bilboko<br />
eta Getxoko hainbat gaztek garatu<br />
dute (spotbros.com).<br />
Spotbros komunikazio plataforma berri<br />
bat da. Plataforma horrekin lagunekin<br />
kontaktuan egon dait<strong>ez</strong>ke erabiltzaileak<br />
une oro, eta inguruan dituzten aplikazioen<br />
erabiltzaileak <strong>ez</strong>agutu.<br />
Whatsapp eta halakoak b<strong>ez</strong>ala (Viber,<br />
Kik...) doakoa da Spotbros ere. Alegia, sakelakoan<br />
Internet kontratatuta duten erabiltzaileek<br />
doan erabili d<strong>ez</strong>akete. Edozein<br />
herrialdetako kontaktuekin harremanak<br />
<strong>izan</strong>da ere, erabiltzaileek <strong>ez</strong> dute gehiago<br />
ordaindu behar zerbitzua erabiltzeagatik.<br />
Android-entzat<br />
Oraingoz, munduko edozein txokotan deskarga<br />
eta erabili daitekeen arren, Android<br />
sistema eragilea duten smartphone telefonoetan<br />
bakarrik erabili daiteke. Android<br />
Marketean sartu, eta bertatik deskarga<br />
daiteke, momentuan, eta doan.<br />
Garatzaileek jakinarazi duten<strong>ez</strong>, gainontzeko<br />
plataformetarako ere prestatzen<br />
ari dira aplikazioa. Ber<strong>ez</strong>iki aurreratua<br />
dute Apple sistema eragilea duten telefonoentzako<br />
(laster egongo da App Storen,<br />
garatzaileen arabera).<br />
Azkenaldian sarean gertatzen ari diren<br />
datu publikazioak eta erabilerak direla<br />
eta, erabiltzaileak segurtasunarekin eta<br />
pribatutasunarekin ere k<strong>ez</strong>katuta daude.<br />
Spotbrosen arduradunek nabarmendu<br />
duten<strong>ez</strong>, pribatutasuna garrantzitsua da<br />
beraientzat: «Erabiltzaileen pribatutasuna<br />
inporta zaigu, horregatik m<strong>ez</strong>uak zifra-<br />
BOG@<br />
Spotbros aplikazioaren erabileraren eta funtzionamenduaren adibideak. [SPOTBROS]<br />
tu egiten ditugu. AEB Ameriketako Estatu<br />
Batuetako Segurtasun Agentziak segurtasun<br />
handiko dokumentuentzat erabiltzen<br />
duen sistema berbera erabili dugu<br />
aplikazioan».<br />
Eta gainontzeko aplikazioekin alderatuta,<br />
<strong>ez</strong>berdintasun nabarmena du Spotbro-<br />
Spotbrosen zerbitzaritik<br />
desagertu egiten dira<br />
erabiltzaileen m<strong>ez</strong>uak eta<br />
argazkiak 30 egunera<br />
sek, garatzaileen arabera: «Gainontzeko<br />
plataformek <strong>ez</strong> dute halakorik egiten, baina<br />
gure kasuan, erabiltzaileen m<strong>ez</strong>uak eta<br />
irudiak desegin eta desagertu egiten dira<br />
gure zerbitzarietatik, 30 egun pasatuta».<br />
Getxo eta Bilbo<br />
Fernando Calvo, Alejandro Lop<strong>ez</strong>, Gorka<br />
Rodrigu<strong>ez</strong> eta Alvaro Marcos dira Spotbros<br />
garatu duten Bilboko eta Getxoko<br />
gazteak.<br />
Euren aurreko lanak utzi,<br />
eta duela lau hilabete hasi ziren<br />
proiektuan buru-belarri lanean.<br />
Duela gutxi zabaldu<br />
dute, eta dagoeneko erabiltzaile<br />
askok deskargatu dute.<br />
1nvega@hitza.info<br />
15.000<br />
Deskarga<br />
Lau astean: Android sistema eragilea<br />
erabiltzen dutenak, Android Marketean<br />
jarri b<strong>ez</strong>ain laster hasi ziren<br />
deskargatzen Spotbros aplikazioa.<br />
Garatzaileen datuen arabera, lehenengo<br />
lau astean 15.000 pertsonek<br />
deskargatu zuten. Ordutik hona askoz<br />
gehiago <strong>izan</strong> dira, eta gehiago izatea<br />
espero dute.<br />
Hala, Android-erako <strong>ez</strong> <strong>ez</strong>ik, Iphone-etarako<br />
ere garatzen ari dira aplikazioa.<br />
Laster egongo da App Storen,<br />
garatzaileen arabera: «Gogor lan egiten<br />
ari gara hori ahal b<strong>ez</strong>ain laster<br />
merkaturatzeko».<br />
@<br />
Spotbros: Aplikazioaren gaineko informazio<br />
gehiago.<br />
spotbros.com<br />
www.twitter.com/Spotbros<br />
www.facebook.com/spotbros<br />
AMUA 11<br />
Muxu-truk: gauzak<br />
berrerabiltzeko<br />
txoko digitala<br />
Zerbait soberan eta erabilgarria badaukazu,<br />
eta bota beharrean beste norbaiti<br />
oparitu <strong>nahi</strong> badiozu, Barakaldoko (Bizkaia)<br />
Eguzkik martxan jarritako blog honetan<br />
iragarri d<strong>ez</strong>ak<strong>ez</strong>u: eguzkimuxutruk.blogspot.com.<br />
«Inolako irabazi asmorik gabe zerbait<br />
behar baduzu, eta gure blogean iragarrita<br />
baldin badago, blogean dauden urratsak<br />
jarraituz eska d<strong>ez</strong>ak<strong>ez</strong>u. Trukea eta berrerabiltzea<br />
bultzatzeko bloga da». Barakaldoko<br />
Eguzkik harremanetan jarriko<br />
ditu iragarlea eta eskatzailea.<br />
Zientzia eta<br />
teknologia gazteen<br />
begietan, 30ean<br />
2011ean zehar Elhuyar Fundazioak, EHU<br />
Euskal Herriko Unibertsitateko Kultura<br />
Zientifikoaren Katedrak eta Eusko Jaurlaritzaren<br />
H<strong>ez</strong>kuntza Sailak, Euskal Herriko<br />
gazteek zientziaz eta teknologiaz duten<br />
pertzepzioa neurtzeko azterketalana<br />
egin dute. Bertako emaitzak<br />
aurk<strong>ez</strong>teko eta gaiaren inguruan hausnartzeko<br />
mintegia antolatu dute Donostiako<br />
San Telmo museoan, hilaren 30eko<br />
goizerako.<br />
Mintegian, emaitzak aurk<strong>ez</strong>teaz gain,<br />
zientzia gazteen artean gizarteratzeko<br />
bertako eta kanpoko esperientziak <strong>ez</strong>agutu<br />
ahal <strong>izan</strong>go dituzte hurbiltzen direnek.<br />
Mintegia doan da. Hala ere, antolatzaileek<br />
jakinarazi dute beharr<strong>ez</strong>koa dela izena<br />
ematea, eta horretarako epea hilaren<br />
23an amaituko da. Elhuyarren honako<br />
webgunean ikus daiteke egitaraua, baita<br />
izena eman ere:<br />
laborategia.elhuyar.org/mintegia-egitaraua.asp?Mintegi_Kodea=11&lang=EU.
12TXOKOA<br />
Jasokundeko Amaren eliza Goiko kaletik aterata. Dorre neogotikoa du, 1897koa. Duela gutxi barrualdea berritu dute. [AIZPEA AMAS ]<br />
Parrokiaren<br />
altxorrak<br />
Jasokundeko Amaren parrokia Errenteriako-Oreretako<br />
altxor artistikoetako bat da, eta <strong>ez</strong> kanpotik bakarrik,<br />
barruan ere garrantzia artistikoa duten lanak <strong>ez</strong>kutatzen dira.<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Aizpea Amas Errenteria-Orereta<br />
Mendeak igaro dira<br />
Errenteria-Oreretako<br />
eraikin adierazgarri<br />
honetatik.<br />
Garrantzia sozial<br />
eta politikoa galdu<br />
badu ere, garrantzia<br />
artistikoa mantentzen jarraitzen du.<br />
Herriko Erdigunean altxatzen da, eta gotiko<br />
euskalduna deitzen den estiloaren ikurretako<br />
bat da. Pista horien guztien atzean,<br />
Jasokundeko Andra Mariaren parrokia<br />
<strong>ez</strong>kutatzen da.<br />
Errenteriako ondare artistikoaren adibide<br />
nagusienetako bat da parrokia. Hari<br />
buruzko lehen berriak 1384koak badira<br />
ere, parrokia gaur egun <strong>ez</strong>agutzen dugun<br />
b<strong>ez</strong>ala, XVI. mendean zehar eraiki zuten.<br />
1523an erabaki zuen Udalbatzak eliza berreraikitzeko<br />
lanak hastea, eta 1573ra arte<br />
luzatu ziren. Lanek 50 urte luze iraun zuten.<br />
Gaur egun b<strong>ez</strong>ala, finantzazio arazoak<br />
ere eguneroko ogi ziren orduan, eta horren<br />
ondorioz, askotan eten behar <strong>izan</strong> zituzten<br />
lanak.<br />
Francisco de Marruquiza maisu hargina<br />
hasi zen lanak egiten, eta bere ondotik,<br />
1557an, Domingo de Aranzaldek hartu<br />
zuen lekukoa. Maisu harginak lanak zazpi<br />
urtean bukatzeko asmoa zeukan, urteko<br />
350 dukatetan. 1564an zendu zen, ordea,<br />
eta Juanes eta Domingo de Aranzastroquik<br />
hartu zuten lanen ardura. 1.200 dukaten<br />
truke lau urtean burutuko zuten hitza<br />
eman zuten. Esan eta egin.<br />
50 urte horietan finantzazio arazoei aurre<br />
egiteko erabaki ber<strong>ez</strong>iak hartu zituzten,<br />
hiribilduko itsasontziek lortzen zituzten<br />
etekinen erdia elizaren lanetarako gordetzea,<br />
esaterako.<br />
Behin egitura eraikita hurrengo mendeetan<br />
eraiki zituzten eliza osatzen duten<br />
portada nagusia, sakristia eta dorrea. Azken<br />
hori 1825ean eraberritu zuen Juan<br />
Bautista de Huicik. Hala ere, erremate horrek<br />
gutxi iraun zuen, eta 1897an gaur<br />
egun elizak duen erremate neogotikoak<br />
ord<strong>ez</strong>katu zuen. Ramon Cortazarren zuzendaritzapean<br />
eraiki zuten, eta 24.541 p<strong>ez</strong>etako<br />
kostua <strong>izan</strong> zuen. Estanislao de Alzelay<br />
errenteriarrak ordaindu zuen.<br />
Hurrengo pausoa beiratea jartzea <strong>izan</strong><br />
zen. Munich-eko Zettler etxeari eskatu zizkioten,<br />
baina tartean I. Mundu Gerra lehertu<br />
zen, eta Amsterdamen geratu ziren<br />
Errenteria-Oreretara etorri behar zuten<br />
beirateak. Hala ere, gatazka bukatu zenean,<br />
erretoreak Amsterdameko portuan<br />
aurkitu zituen: kaxak ukitu gabe eta beira<br />
guztiak osorik zeudela diote.<br />
Jasokundeko Amaren parrokiak altxor<br />
ugari ditu ate eta horma horien barruan.
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Aldare nagusia da Jasokundeko Amaren elizako arte lan nabarmenenetakoa. [AIZPEA AMAS]<br />
Horietan Ama Birjinaren Koroatzeko<br />
erretaula nabarmendu daiteke. Kondairaren<br />
arabera, Aragoiko Katalina Errege<br />
Katolikoen alaba eta Ingalaterrako Enrique<br />
VIII. lehen emaztearena <strong>izan</strong> zen. Horri<br />
jarraituz, berak Morrontxo dorreko Maria<br />
L<strong>ez</strong>o andreari oparitu zion ohor<strong>ez</strong>ko<br />
dama gisa emandako zerbitzuak eskertzeko,<br />
eta azken horrek, berriz, elizari. XV.<br />
mendearen bukaerakoa eta XVI. mende<br />
hasierakoa da.<br />
Beste altxorretako bat San Migelen kapera<br />
da, eta horren barruan, Ambrosio de<br />
Bengoechearen Sagrarioa. 1615ean Miguel<br />
de Zabaleta Errenteriako bikarioak<br />
elizako Sagrarioa ord<strong>ez</strong>katzeko beharra<br />
ikusi zuen. Izan ere, garai horretan eliza<br />
askok berritu zuten, Trentoko Kontzilioaren<br />
aginduz. Ber<strong>ez</strong>, aldare nagusian jartzekoak<br />
ziren irudi hori, baina egun, San Migelen<br />
kaperan dago.<br />
Aldare nagusia da eraikineko azken altxor<br />
handia. Egun ikus daitekeen erretaula<br />
XVIII. mendekoa da, baina aurretik beste<br />
bat bazegoela dioten aipamenak ere badira.<br />
1655an hasi ziren hura ord<strong>ez</strong>katzeko<br />
lehen ahaleginak egiten, baina 1774ko urtarrilaren<br />
12ra arte <strong>ez</strong> zuen Errege Kontseiluak<br />
onartu udalak egindako eskaera.<br />
Azken horrek baldintza batzuk jarri zituen,<br />
esate baterako, marrazkia Felipe de<br />
Castro errege eskultore nagusiak egitea.<br />
Errenteriako Udalak erretaula zur<strong>ez</strong><br />
egitea <strong>nahi</strong> zuen, <strong>ez</strong> soilik materialaren<br />
kostuarengatik, baita dagoeneko ebakia<br />
zegoelako ere. Erretaularen gaineko txostena<br />
Ventura Rodrigu<strong>ez</strong> errege arkitektoari<br />
bidali zioten, eta berak, azkenik, erretaula<br />
marmol<strong>ez</strong> eta estukoz egitea erabaki<br />
zuen. Gainera, Rodrigu<strong>ez</strong>ek berak diseinatu<br />
zuen marrazki bat gaineratu zioten. Eskulturak,<br />
berriz, Alfonso Bergaz eta Fran-<br />
De Azurmendi<br />
arkitektoa<br />
protagonista<br />
Jasokundeko Amaren Parrokian aurki<br />
dait<strong>ez</strong>keen zenbait obra esku bakarretatik<br />
pasatu dira, Francisco de<br />
Azurmendi arkitektoarenetatik: erretaula<br />
nagusia berak eraiki zuen, eta<br />
koruko eskailerak, presbiterioko zorua,<br />
harmaileria eta beste zenbait<br />
elementuz ere bera arduratu zen.<br />
Arazo ugari <strong>izan</strong> zituen erretaula<br />
nagusia eraikitzeko garaian, obrek<br />
luze iraun baitzuten, hamar urte. Horietako<br />
bat zen Rodrigu<strong>ez</strong> erretaularen<br />
diseinatzailea <strong>ez</strong> zela herrira etortzen.<br />
Hala, Azurmendiri emandako<br />
plano batzuen gainean hasi ziren<br />
eraikitzen, baina gerora, aldatu egin<br />
behar <strong>izan</strong> zituzten. Udala <strong>izan</strong> zen<br />
beste traba, presbiteriora igotzeko<br />
eskaileren gainean <strong>ez</strong>tabaidatu baitzuen<br />
bi aldeek interes kontrajarriak<br />
zituztelako kokapenaren gainean.<br />
Materialarengatik ere istiluak eduki<br />
zituzten, udalaren asmoen kontra<br />
Rodrigu<strong>ez</strong> diseinatzaileak marmol<strong>ez</strong><br />
eta estukoz egitea erabaki zuelako.<br />
cisco de Azurmendi —goiko despi<strong>ez</strong>ean—<br />
maisuen esku geratu ziren.<br />
Obrak hiru zatitan ordaintzea hitzartu<br />
zuten, Añarbeko burdinolak produzitu<br />
ahala eta beste hainbat kobraketa egin<br />
ahala proiektura bideratzeko. Azkenean,<br />
hamar urte behar <strong>izan</strong> zituzten lanak bukatzeko,<br />
arkitekto eta udalaren arteko <strong>ez</strong>tabaidak<br />
tarteko.<br />
Sendabelarrak<br />
Nekane Martiarena<br />
Bostorria<br />
(‘Potentilla<br />
reptans’)<br />
TXOKOA 13<br />
Euskaraz askotan esaten dugu landarearen izenak landareari<br />
buruzko hainbat datu-edo ematen dizkigula. Landare honetan<br />
ere halaxe gertatzen da, bostorri izena du, bost hosto<br />
dituelako. Zazpikoak ere aurkituko ditugu. Bereizteko, edo<br />
landare hau modu erraz batean <strong>ez</strong>agutzeko marrubi hostoen<br />
antza duela esan d<strong>ez</strong>akegu.<br />
Apiriletik aurrera loratzen da eta udazkena arte iraun d<strong>ez</strong>ake.<br />
Ez da batere zaila aurkitzeko, zelai askotan, toki h<strong>ez</strong>eetan aurkituko<br />
dugu. Euskal Herrian oso <strong>ez</strong>aguna eta betidanik erabilia.<br />
Hostoak eta zainak erabiltzen dira. Urte<br />
guztirako lehortu <strong>nahi</strong> badugu iraila,<br />
urria aldera hartu eta jaso d<strong>ez</strong>akegu.<br />
Zainak lehortzerako<br />
orduan kontuan hartu hostoak<br />
baino denbora gehiago<br />
behar dutela. Ondo-ondo<br />
lehortu arte <strong>ez</strong> ditugu gordeko,<br />
bestela lizundu egingo<br />
zaizkigu eta.<br />
Almorranak<br />
garbitzeko<br />
Gauza <strong>ez</strong>berdin askotarako balio<br />
du bostorriak. Ezagunena edo erabiliena<br />
almorranak garbitzeko, kentzeko da. Horr<strong>ez</strong> gain ere, beherakoak mozteko<br />
ere erabil daiteke.<br />
Almorranen kasuan, 20-30 gramo landare egosiko ditugu eta bederatzi<br />
egun<strong>ez</strong> basotxo bat edan behar da. Baraurik egiten bada askoz hobeto. Almorrana<br />
handia bada edo <strong>ez</strong> bazaigu joan, zazpi egun<strong>ez</strong> deskantsa daiteke,<br />
eta berriz ere prozesua errepikatu edo bederatzigarrena egin.<br />
Beste aukera bat 50 gramo landare ur askotan egosi, horrekin almorrana<br />
garbitu, eta lurrinak egiten. Egunean behin edo bitan almorrana zapi<br />
goxo batekin edo eskuarekin eta ur honekin garbituko dugu. Horr<strong>ez</strong> gain,<br />
infusio handi honek botatzen duen lurrina baliatuko dugu gainean eseri<br />
edo jartzeko.<br />
Beherakoa dugunean, 30- 40 gramo landare egosi hamar minutuz ur litro<br />
batean. Ur hau egun guztian zehar eta bi edo hiru egun<strong>ez</strong> hartu.<br />
Bostorria jangarria da, <strong>nahi</strong>z eta <strong>ez</strong> dagoen landare hau jateko ohiturarik.<br />
Entsalada moduan jan daiteke. Jateko orduan beti hosto goxoak, gazteak<br />
erabiliko ditugu.<br />
Bostorriarekin ardoak, lurrinak eta infusioak ere egin dait<strong>ez</strong>ke.
14TXANPA<br />
Asteburuko agenda<br />
Musika<br />
Trintxerpe: Gaur, Khuda, The Enterprise<br />
eta Pedro De La Hoya taldeek kontzertua<br />
emango dute Mogambo aretoan,<br />
21:00etatik aurrera.<br />
Hondarribia: Gaur, musika eskolako<br />
tronpeta audizioa <strong>izan</strong>go da udaletxean,<br />
18:30ean.<br />
Trintxerpe: Bihar, Marvin, Stalin, All Became<br />
Dust, The Animal Within eta DJ<br />
JonCreature taldeek kontzertua emango<br />
dute Mogambon. 20:30ean hasiko da.<br />
Errenteria-Orereta: Bihar, kantu jira herriko<br />
plazatik abiatuko da, 12:00etan,<br />
udal txistulariekin batera.<br />
Errenteria-Orereta: Etzi, Udal Txistulari<br />
Taldea Gaztaño auzoan ibiliko da goizeko<br />
bederatzietatik aurrera.<br />
Errenteria-Orereta: Etzi, Errenteriako<br />
Musika Kultur Elkarteko musika bandaren<br />
kontzertua <strong>izan</strong>go da, 12:30ean, Merkatuzarren.<br />
Irun: Etzi, Udal Txistulari Taldea Aduana<br />
eta Erdigunea auzoetatik ibiliko da, goizeko<br />
bederatzietatik aurrera.<br />
Irun: Etzi, Planta Baja taldeak Amaia<br />
Kultur Zentroan kontzertua emango du,<br />
20:00etan.<br />
Hondarribia: Etzi, Hondarribia Hiria Musika<br />
Bandaren kontzertua <strong>izan</strong>go da<br />
Itsas Etxeko auditoriumean, arratsaldeko<br />
bostetan.<br />
Antzerkia<br />
Errenteria-Orereta: Bihar, Langagorri<br />
antzerki taldeak Una historia un tanto<br />
peculiar lana antz<strong>ez</strong>tuko du Fatimako<br />
Andre Mariaren parrokiako Gaztediren<br />
lokalean. 20:00etan hasiko da.<br />
[WWW.1512-2012.COM]<br />
Nafarroaren konkista, Donibanen. Gaur, Konkistak<br />
500 urte, deus<strong>ez</strong>tatu <strong>ez</strong>in <strong>izan</strong> duten oroimena izenburupean hitzaldia<br />
emango du Sergio Iribarren (irudian erdikoa) 1512-2012 Nafarroa<br />
Bizirik ekimeneko kideak. <strong>Hitza</strong>ldia Bixi Bixi kultur elkartean<br />
<strong>izan</strong>go da, 19:00etan.<br />
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Dantza<br />
Irun: Bihar, break dance multimedia<br />
saioa <strong>izan</strong>go da Amaia Kultur Zentroan,<br />
Papiro...flexia izenburupean. Logela &<br />
Circle of Trustek eskainiko du,<br />
20:00etan.<br />
Errenteria-Orereta: Etzi, mutxikoak<br />
dantzatzeko aukera <strong>izan</strong>go da Herriko<br />
Enparantzan, 12:00etan.<br />
Hondarribia: Etzi, mutxikoak dantza<br />
emanaldia <strong>izan</strong>go da Zumardikoak elkartearen<br />
eskutik. Zumardi plazan <strong>izan</strong>go<br />
da, 12:00etan.<br />
Ikus-entzun<br />
Oiartzun: Gaur, 36ko gerra Oiartzungo<br />
emakumeen ahotik dokumentala<br />
emango dute udaletxeko areto nagusian,<br />
17:00etan. Ondoren, solasaldia <strong>izan</strong>go<br />
da haur erbesteratuekin.<br />
Irun: Gaur, Las mujeres saharauis: la lucha<br />
por la Igualdad dokumentala ikusteko<br />
aukera <strong>izan</strong>go da Oiasso museoan,<br />
18:00etan. Gero, solasaldia <strong>izan</strong>go da.<br />
Hendaia: Gaur, zine-kontzertua <strong>izan</strong>go<br />
da Ca va jazeer izenburupean.<br />
19:00etan, kontserbatorioko ikasleek<br />
kontzertua emango dute, eta 20:45ean,<br />
Michel Petrucciani filma proiektatuko<br />
dute pianista batek aurk<strong>ez</strong>turik. Varietes<br />
antzokian <strong>izan</strong>go dira emanaldiak.<br />
<strong>Hitza</strong>ldiak<br />
Irun: Gaur, Lo que nos dicen los glaciares<br />
hitzaldia, Amaian, 19:00etan.<br />
Errenteria-Orereta: Bihar, bularreko<br />
minbiziari eta menopausiari buruzko hitzaldia<br />
emango dute Aljarafe elkartearen<br />
egoitzan, 19:00etan.<br />
Tailerra<br />
Oiartzun: Bihar, autodefentsa tailerra<br />
<strong>izan</strong>go da Elorsoro kiroldegian, 10:00etatik<br />
13:30era.<br />
Literatura<br />
Irun: Gaur, Arqueología Romana en Gi-
BOGA<br />
Ostirala, 2012ko martxoaren 9a<br />
Zinemak<br />
NIESSEN<br />
(ERRENTERIA-ORERETA)<br />
John Carter 3D:<br />
17:00; 19:45; 22:30; 01:00 (lar.).<br />
Esto es la guerra:<br />
17:30; 22:00; 22:30; 00:45 (lar.).<br />
Intocable:<br />
17:15; 20:00; 22:45; 01:00 (lar.).<br />
El monje: 22:30; 00:45 (lar.).<br />
Chronicle: 17:30; 19:45.<br />
Indomable: 17:15; 20:00.<br />
Luces rojas:<br />
17:00; 19:45; 22:35 01:00 (lar.).<br />
La mujer de negro: 22:30; 00:50.<br />
VARIETES (HENDAIA)<br />
Michel Petrucciani: 20:30 (ost.).<br />
Le jardinier qui voulait être roi 3D:<br />
17:00 (ig.).<br />
Le jardinier qui voulait être roi :<br />
15:00 (lar.).<br />
Ghost Rider 2 3D: 21:00 (lar.).<br />
Ghost Rider 2: 15:00 (ig.).<br />
La mer à boire: 17:00 (lar.).<br />
TXINGUDI (IRUN)<br />
John Carter 3D: 17:15; 19:45 (lar., ig.).<br />
John Carter:<br />
puzkoa liburua aurk<strong>ez</strong>tuko dute Javier<br />
Arce eta Mertxe Urteaga egileek. Aurk<strong>ez</strong>pena<br />
Oiasso Museoan <strong>izan</strong>go da,<br />
20:00etan.<br />
Errenteria-Orereta: Bihar, II. Mariasun<br />
Landa lehiaketaren sari banaketa <strong>izan</strong>go<br />
da Xenpelar Etxean, 12:00etan. Horr<strong>ez</strong><br />
gain, Skolastikaren erakusketaren bisita<br />
gidatua ere <strong>izan</strong>go da, besteak beste.<br />
Hendaia: Bihar, Xan Errotabehere kontalariak<br />
ipuinak <strong>kontatu</strong>ko ditu Mediatekan,<br />
11:00etan.<br />
Hendaia: Bihar, poesia irakurketa <strong>izan</strong>go<br />
da musikaz lagunduta, Tere Irastorzaren<br />
eskutik. Mandi Zolan kulturgunean <strong>izan</strong>go<br />
da, 19:00etan.<br />
Deialdiak<br />
Irun: Gaur, genealogia zaletuak Meakako<br />
auzo elkartean elkartuko dira, 10:30ean.<br />
Informazio gehiago www.afigen.blogspot.com<br />
helbidean.<br />
Oiartzun: Bihar, zuhaitzak landatuko dituzte<br />
Oianleku inguruan. Artaso Elkartean<br />
gelditu dira, 08:30ean.<br />
Irteerak<br />
Hendaia: Gaur, Besoingo erraka segituz<br />
natura ateraldia <strong>izan</strong>go da EIZIEk antolatuta.<br />
Informazio gehiago 05 59 20 37 20<br />
20:15 (lar., ig.); 22:45 (lar.).<br />
La invención de Hugo: 17:00.<br />
Viaje al centro 2 3D: 22:30 (lar.).<br />
Luces rojas: 19:30 (lar., ig.); 22:15.<br />
La mujer de negro: 16:30.<br />
Indomable: 18:30 eta 20:30 (lar.,<br />
ig.); 22:30 (lar.).<br />
El invitado: 16:00.<br />
Chronicle:<br />
18:15 eta 20:00 (lar., ig.); 22:00 (lar.).<br />
Una aventura...: 16:00.<br />
The Artist: 18:10 (lar., ig.).<br />
Intocable: 16:00; 18:15 eta 20:00<br />
(lar., ig.); 22:15 (lar.).<br />
Esto es la guerra: 16:00; 18:00 eta<br />
20:00 (lar., ig.); 22:15 (lar.).<br />
MENDIBIL (IRUN)<br />
John Carter:<br />
16:15 (lar.ig.); 19:15; 22:00.<br />
Esto es la guerra:<br />
16:00 (lar., ig.); 18:00; 20:15; 22:30.<br />
La invención de Hugo:<br />
16:15 (lar., ig.); 19:15; 22:00.<br />
Luces rojas:<br />
15:45 (lar., ig.); 18:00; 20:15; 22:30.<br />
Indomable: 22:30.<br />
Viaje al centro de la tierra 2:<br />
16:00 (lar., ig.); 18:00; 20:10.<br />
Chronicle:<br />
16:00 (lar., ig.); 18:00; 20:10; 22:30.<br />
zenbakira deituta.<br />
Antxo: Biharko Iruñerriko itzuliaren bigarren<br />
etapa antolatu du Jaizkibel Mendizale<br />
Taldeak. Interesdunek informazio<br />
gehiago 943 5 1 47 00 telefono zenbakira<br />
deituta edo www.jaizkibelmt.tk webgunera<br />
sartuta lor d<strong>ez</strong>akete.<br />
Irun: Etzi, Finalistaren Eguna ospatuko<br />
du Erlaitz mendi taldeak. Horretarako Oiz<br />
mendira joango dira eta ondoren bazkaria<br />
egingo dute. www.erlaitz.com-en informazio<br />
gehiago.<br />
Besteak<br />
Oiartzun: Bihar, bertso-poteoa <strong>izan</strong>go<br />
da, Beñat Gaztelumendi, Andoni Egaña<br />
eta Iñaki Gurrutxaga bertsolarien eskutik.<br />
Amazkar tabernatik abiatuko dira,<br />
19:30ean.<br />
Hondarribia: Kultura arteko jaialdia antolatu<br />
du etzirako Emeki elkarteak. Argazkiak,<br />
dantzariak, bertsolariak, abeslariak<br />
eta poesia <strong>izan</strong>go dira Hondarribiko<br />
emakumeen ekimenean. Jaialdia<br />
17:00etan <strong>izan</strong>go da, Itsas Etxean.<br />
Hendaia: Etzi, ikastolaren ganbara hustea<br />
<strong>izan</strong>go da Gaztelu Zahar pilotalekuan<br />
egun osoan.<br />
Hondarribia: Etzi, brokante eta bilduma<br />
azoka <strong>izan</strong>go da kirol kaian, 10:00etan.<br />
[IRATZ INTZIARTE]<br />
TXANPA 15<br />
Kabareta, Oiartzunen. Bihar, Hemen da kabareta! lana<br />
taularatuko du L<strong>ez</strong>oko Orratx! antzerki taldeak udaletxeko areto<br />
nagusian, 19:30ean. Antzerki taldearen obrak <strong>ez</strong> du glamourdun<br />
kabareta oinarri, gainbeheran dagoen konpainia batena baizik:<br />
«Argiak erdipurdika, koloregabetutako dizdirak, urratutako lumak,<br />
oinetako zaharrak…».<br />
[BOGA]<br />
Metal doinuak, Hondarribian. Bihar, Helmet eta Fighting<br />
With Wire taldeen kontzertua <strong>izan</strong>go da Psilocybenea aretoan.<br />
21:00etan hasiko da emanaldia. Helmet taldea Meantime diskoaren<br />
hogeigarren urteurrena ospatzeko kontzertuak ematen ari da<br />
eta disko mitiko horretako kantuak entzuteko aukera <strong>izan</strong>go da<br />
biharko kontzertuan.
BOGA<br />
astero mugimenduan
Change language