1 SULUK GATOLOCO Ngemot piwulang sangkan paran dumados ...

www.alangalangkumitir.wordpress.com 

oleh : Mas Kumitir 1 

SULUK GATOLOCO 

Ngemot piwulang sangkan paran dumados tuwin bebener 

Gatoloco ngemot piwulang babagan sangkan paraning 

dumados. Ananging, Gatoloco mboten saget dipun dhudhah 

kanthi lambaran Islam wantah jalaran ing Gatoloco kenthel 

sanget werna sinkretisme-nipun. 

Gatoloco anyariyosaken bantahipun Gatoloco tandhing 

kaliyan Dewi Perjiwarti lan dados lambang pamoring jalu 

wanita, patrap pratingkahipun asmaragama tuwin 

dumadosipun wijining manungsa. 

Dhudhahan Suluk Gatoloco punika adhedhasar buku 

Gatolotjo ingkang kaimpun dening RM Suwandi ing 

Surakarta lan kawedalaken dening Penerbit Tan Khoen 

Swie, taun 1954. Katambah katrangan ing buku Tafsir 

Gatoloco , anggitanipun Joko Su’ud Sukahar, wedalan 

Wuwung Surabaya. 

Suluk Gatoloco anyariyosaken lelampahanipun manungsa 

ingkang awon rupinipun tuwin awon ugi pratingkahipun. 

Manungsa punika nganggep pribadinipun dados lelananging 

jagad, lan ugi nganggep pribadinipun minangka tiyang 

kakung ingkang mumpuni. 

Jejeripun Gatoloco inggih nedahaken pribadi ingkang ndudut 

raos eram. Wasis micara, nguwaosi ngelmu filsafat tuwin 

pinter madani utawi ngece asanes. Kathah tiyang ingkang 

ngakeni bilih Gatoloco punika tiyang ingkang pinter lan 

linuwih ngelmunipun. 

Ananging amargi pratingkah tuwin tumindakipun ingkang 

tansah lelandhesan sipat umuk, adigang, adigung lan 

adiguna, wusana ndadosekan tiyang sanes mboten saget 

ngajeni Gatoloco. Saksitena kemawon ingkang mangertos 

sinten Gatoloco limrahipun milih mboten pinanggih kemawon. 


oleh : Mas Kumitir



Gatoloco ingkang dados paraga ing suluk utawi serat punika 

mujudaken tiyang ingkang kinurmatan. Gatoloco ing serat 

punika mujudaken putranipun narendra ingkang cacat 

badanipun. 

Gatoloco medal saking karaton lajeng ngulandara kangge 

ngudi sejatining dhiri. Ing lampah ngulandaranipun 

dipunkancani abdi dalem nama Darmogandhul ingkang ugi 

gadhah kawasisan ingkang pinunjul. 

Darmogandhul abdinipun Gatoloco punika nggadhahi 

kalangkungan ing ngelmu sihir lan ugi gadhah kalangkungan 

daya kasekten ingkang linuwih. Mbokmenawi inggih jalaran 

saking punika ingkang ndadosaken Gatoloco rumaos dados 

tiyang kakung lelananging jagad. 

Miterut andharan ing buku Tafsir Gatolotjo, karyanipun Joko 

Su’ud Sukahar, wedalan Wuwung Surabaya, Gatoloco punika 

menawi dipunpirid sami tegesipun kaliyan darmogandhul. Ugi 

sami kaliyan lingga utawi planangan. 

Pralambang punika limrah kaginakaken ing kasusastran 

Jawi, minangka pralambangipun wadi, rasa pangrasa lan 

naluri. Sanesipun punika, ugi minangka lambang daya mistis, 

sakral lan jujuripun manah. 

Wonten sadhengah pamanggih babagan sinten ingkang 

nganggit Suluk Gatoloco. Wonten ingkang nyebat asma 

Soerjanagara, wonten ingkang nyebut Raden Ngabehi 

Ranggawarsita, ananging wonten ugi ingkang nyebut punika 

anggitanipun priyayi ing Kediri. 

Gatoloco pinanggih kyai saking Pondhok Rejasari 

Cariyos ing Suluk Gatoloco kawiwitan ing negara gung gemah 

ripah tata raharja karan Jajarginawe. Negara punika 

dipunkuwaosi dening ratu ingkang kondhang mumpuni ing 


oleh : Mas Kumitir



guna kasantikan, nyakup agal lan lembut. Ratu punika 

peparab Suksmawisesa. 

Nuju satunggaling dinten kacariyos Sang Sri, inggih 

prameswarinipun, sampun peputra. Bayinipun sajuga jalu 

werninipun, bungkik cilik sirahipun, katon bundhel kulit 

mbesisik, bawuk sarta abangkak, tanpa netra irung, 

karemanipun namung tilem sadinten-dinten. 

Danguning-dangu, Sang Sri mboten kiyat gesang kaliyan 

ingkang putra (salajengipun peparab Gatoloco). Ingkang putra 

lajeng katundhung, kapurih tapa gentur ing papan sepi 

ingkang karan Waringinsungsang. Kesahipun kairing 

abdidalem nama Darmagandhul. Dedeg piyadegipun 

Darmagandhul ugi mboten becik. 

Mboten kagungan kuping, lemo lan menawi tilem kadidene 

pejah, tanpa otot lan balung sedya mbelani gustinipun. 

Tapanipun tapa ngalong, gumandhul ing pang ing 

Waringinsungsang. Sasampunipun mertapa salaminipun 21 

taun panyuwunanipun katampi dening Hyang Ingkang 

Murbawisesa. 

Putranipun ratu ingkang katundhung punika lajeng 

kasinungan wahyu baud, nyrekal mring samining jalma, tan 

nggegulang mring wicara langkung wasis, tan sinau nanging 

lebet ilmunipun. Amumpuni dhumateng sakathahing sastra. 

Salajengipun nyuwun idi palilah saking ingkang rama, sedya 

alelana, nuruti sakayun, lan ingkang rama ugi nglilani. 

Lampahipun alelana nurut derenging ati, kalunta manut 

jantraning ati. Salaminipun mlampah alelana, Darmagandhul 

sedhih sanget jalaran gustinipun punika remen madat lan 

minum, menawi dipunaturi malah ndukani. 

Gantos cariyos, wonten tigang kyai ing Pondhok Rejasari. 

Tetiganipun kasinungan ilmu ingkang wiyar. Kathah santri 

ingkang sinau dhateng para kyai punika. Salebaripun subuh, 


oleh : Mas Kumitir



kyai tiga wau gantos sandhangan jalaran badhe alelana. 

Lumebet wekdal pajar rahina, tetiganipun mangkat 

sesarengan. 

Wonten nenem siswa ingkang ngiringi lampahipun tigang kyai 

wau. Para siswa punika ambekta ubarampe sangu ing lampah 

alelana. Wonten ingkang mbekta sajadah tuwin kitab ingkang 

gungggungipun wonten 40 iji. Para kyai tuwin siswa 

pangiringipun punika sedya sowan dhateng satunggaling 

pondhok ing Cepekan. 

Tigang kyai saking Rejasari sedaya sami mlampah nuju arah 

kilen. Sasampunipun sawetawis wekdal lajeng ngaso ing 

pinggir ratan sangandhapipun wit ringin ageng. Nalika tigang 

kyai saha siswanipun ingkang ngaso punika sami dikiran, 

saking katebihan ketingal wonten tiyang ingkang mlampah. 

Dedeg piyadegipun tiyang punika alit, rambutipun kriting, 

praupanipun kucem, mripatipun kera, kekalih alisipun 

gathuk, irungipun pesek, tutukipun alit. Tiyang ingkang awon 

wujudipun punika mbekta teken saking pring tutul ingkang 

dipungosok, werninipun belang abrit. Alon-alon tiyang punika 

nyaket dhateng papan dunungipun kyai saking Rejasari. 

Gatoloco medhar andharan werdinipun gesang 

Alon-alon Gatoloco lenggah ing sacelakipun tigang guru, 

inggih kyai saking Rejasari. Gandanipun karaos apek lan 

sangit sanget. 

Nanging para kyai saking Rejasari punika mboten tumindak 

punapa-punapa. Para santri ingkang ngiringi lampahipun ugi 

ngraosaken ganda apek lan sangit saking badanipun 

Gatoloco. 

Tanpa nyuwun idi palilah saderengipun, Gatoloco lajeng 

mundhut rokok lan lajeng dipunsumet. Sedaya santri ingkang 


oleh : Mas Kumitir



nembe ngaso lajeng karaos keblebeken jalaran peluk rokok 

ingkang sangit sanget gandanipun. Tigang kyai saking 

Rejasari lajeng waspada sasampunipun nguningani 

tumindakipun Gatoloco ingkang tanpa trapsila punika. 

Salah satunggaling kyai lajeng guneman lirih ingkang wosipun 

inggih nembe sepisan punika pinanggih titah ingkang 

wujudipun manungsa nanging mboten gadhah tatakrama lan 

trapsila. Wonten santri ingkang klesik-klesik wicanten menawi 

punika sanes manungsa, wangunipun langkung limrah 

menawi turunipun brekasakan utawi wewe. 

Gatoloco ingkang mireng sedaya rasan-rasan tuwin 

klesikanipun tigang kyai lan santri-santrinipun mboten 

rumaos punapa-punapa. Piyambakipun sampun dangu 

nglelatih pribadinipun murih saget nebihi sedaya raos nikmat 

ing alam donya. Nanging danguning-dangu, watak 

manungsanipun rumaos mboten narimakaken sedaya 

panacat saking tigang kyai lan santri-santrinipun punika. 

Kangge nglelipur manahipun, Gatoloco lajeng mundhut 

simpenan candu lajeng dipuntedha ngantos telas sedaya. 

Candu lajeng rumesep ing kulit, daging, tenaga, balung lan 

sumsumipun. Daya pangaribawanipun wangsul malih. 

Praupanipun malih dados langkung sabar. Tigang kyai saking 

Rejasari gumun sanget awit owah-owahan punika. 

Salah satunggal saking rombongan ingkang badhe tumuju 

dhateng papan dunungipun Kyai Hasan Besari punika lajeng 

aruh-aruh dhateng Gatoloco. Sareng dipunwangsuli bilih 

piyambakipun asma Gatoloco, tigang kyai dalah santrisantrinipun 

sami gumujeng. Tembung gatoloco punika 

mboten sanes aran peranganipun badan manungsa kakung, 

inggih planangan. 

Kyai Guru saking Rejasari ngandharaken dhateng Gatoloco 

bilih asma Gatoloco punika awon sanget. Saru sanget, haram, 

najis lan makruh. Punika ugi kalebet asma ingkang 


oleh : Mas Kumitir



mbilaheni. Asma ingkang boten pantes. Gatoloco lajeng 

gumujeng sasampunipun mireng andharanipun Kyai Guru 

saking Rejasari. 

Salajengipun kalih pehak punika, inggih Gatoloco kalawan 

tigang kyai tuwin santrinipun saking Rejasari lajeng adu 

ngelmu babagan gesang lan panggesangan. Lan wusana, 

Gatoloco paring cangkriman babagan werdinipun gesang 

dhumateng para kyai lan santri punika. 

Cangkrimanipun ngginakaken pralambang wayang purwa. 

Gatoloco nyuwun para kyai tuwin santri saking Rejasari 

punika sinten ingkang saget ngandharaken ing antawisipun 

dhalang, wayang, kelir lan lampu blencong ing pakeliran 

wayang punika sinten ingkang langkung sepuh. 

Suluk Gatoloco (Perangan IV) 

Jagad pewayangan punika gegambaran gesangipun 

manungsa 

Ahmad Arif mangsuli pitakenanipun Gatoloco bilih ingkang 

sepuh piyambak mboten sanes kelir. Saderengipun wonten 

dhalang lan wayang, ugi saderengipun lampu blencong 

dipunpasang, kelir sampun wonten langkung rumiyin. 

Abdul Jabar, inggin rencang nunggil lampah kaliyan Ahmad 

Arif, mboten sarujuk kaliyan pamanggihipun Ahmad. Miturut 

Abdul, ingkang sepuh piyambak mboten sanes inggih 

dhalang. Wontenipun kelir, wayang tuwin lampu blencong 

jalaran pakartinipun dhalang. Dhalang ugi ingkang 

ngobahaken wayang, mbabar cariyos tuwin sanes-sanesipun 

ing satunggaling pakeliran wayang. 

Kyai Abdul Manap mbiji menawi pamanggih kalih santrinipun 

punika sedaya mboten leres. Miturut Kyai Abdul, kekalihipun 

dereng mangertos werdinipun cangkriman saking Gatoloco 

punika. Kedahipun mboten prelu ngginakaken ngelmu 

ingkang inggil kangge mbedhek cangkriman punika. 


oleh : Mas Kumitir



Kyai Abdul nelakaken bilih ingkang sepuh piyambak mboten 

sanes inggih wayang. Jlentrehipun saged kapirid saking 

tetembungan ”nanggap wayang”. Menawi wonten satunggaling 

tiyang ingkang badhe nanggap wayang, upaminipun tigang 

wulan sakderengipun dinten tanggapan, ingkang karan 

dhalang, kelir, blencong cetha dereng wonten, nanging 

tembung wayang sampun dipunginakaken, inggih ing 

rancangan nanggap wayang punika. 

Gatoloco ingkang mireng tigang warni pamanging wau lajeng 

gumujeng, sajak ngece. Sukunipun jegang, lajeng kadosdene 

satunggaling ngalim ulama ingkang medhar andharan 

piyambakipun njlentrehaken ingkang dipunkajengaken 

babagan wayang, kelir, blencong tuwin dhalang. 

Gatoloco nelakaken bilih ingkang sepuh piyambak mboten 

sanes lampu blencong. Menawi kelir sampun dipunpasang, 

gamelan sumadhiya, dhalang sampun lenggah, pangrawit 

sampun siyaga kangge nabuh gamelan, nanging tanpa 

ubarampe lampu blencong papan pagelaran wayang taksih 

peteng ndhedhet. 

Ing kahanan kados makaten, dhalang mboten badhe purun 

mbabar wayang, warga ingkang nonton ugi mboten purun 

nglumpuk. Werninipun wayang ingkang nggambaraken 

watak-watakipun wayang ugi mboten saget kababar. Jalaran 

taksih peteng, mboten saget kadulu. Menawi lampu blencong 

sampun dipungesangaken, cahya sumunar madhangi papan 

pagelaran wayang. Keliripun saget kadulu saking ngandhap, 

nginggil, kiwa tuwin tengen. Simpingan ugi katon cetha. Ki 

dhalang ing ngandhap kelir badhe langkung gampil kangge 

nintingi saben wayang. Para pangrawit ugi namung nengga 

aba-aba kangge nabuh gamelan. Sedaya wau jalaran saking 

lampu blencong. Dados, miterat Gatoloco, lampun blencong 

ingkang sepuh piyambak. 

Kosok wangsulipun, menawi lampu blencong sampun pejah 


oleh : Mas Kumitir



sedaya dados sepen, kahanan kados pejah. Kahananipun 

kadosdene nalika tiyang dereng lair, gung liwang-liwung, 

suwung, mboten wonten punapa-punapa. Kelir tegesipun 

raga. Wayang mujudaken suksma sejati. Dhalang punika 

gegambaran Rasul Muhammad SAW, lampu blencong pitedah 

ing gesang, pepindhanipun Gusti Allah. 

Suluk Gatoloco (Perangan V) 

Gatoloco aben ilmu kalawan kalih tiyang ngarit 

Gatoloco sansaya pethakilan sinambi njlentrehaken 

werdinipun gesang lumantar pralambang blencong, kelir, 

wayang lan dhalang. Tigang guru saha nenem santri dangudangu 

rumaos mboten remen dhumateng pratingkahipun 

Gatoloco. 

Salajengipun para kyai lan santri kalawau lajeng nilaraken 

Gatoloco ingkang taksih kathah-kathah ngandharaken 

werdinipun gesang ing pralambang jagad pewayangan. 

Gatoloco ingkang dipun tilar lajeng misuh-misuh, watukwatuk 

sinambi pethangkringan sakajengipun piyambak. 

Sasampunipun para kyai tuwin santrinipun nilar papanipun 

Gatoloco, piyambakipun taksih nglajengaken winatencipun. 

Mboten mawas menawi mboten wonten sinten-sinten ingkang 

mirengaken, piyambakipun tetep nglajengaken andharanipun 

babagan gesang tuwin panggesangan. 

Mboten ing papan Gatoloco ingkang methangkring sinambi 

kekojah babagan tapsiran gesang tuwin panggesangan ing 

wayang, dumugi kalih tiyang, sedaya kakung, ingkang nembe 

ngarit. Kekalihipun mbeta arit, ngangge blangkon lawas, clana 

kolor ngandhap dhengkup, ugi ngangge topin pandhan ing 

sepalihipun sampun gripis, gapuk. 

Tiyang kalih ingkang nembe ngarit, pados tuwin 

nglempakaken rumput punika, lajeng lenggah ngaso ing 

sangandhapipun wit ringin papanipun Gatoloco ingkang 

nembe pethangkringan. Kalih tiyang wau nama Suto lan Noyo. 


oleh : Mas Kumitir



Patrapipun kekalihipun memper Gatoloco, lenggah jegang. 

Saking suwalikipun clana kolor Suto lan Noyo ngedalaken 

mbako. Mawi klobot jagung lajeng dipunlinting dados udut. 

Kekalihipun sinambi guneman ngrembag owah-owahan 

mangsa. Pelukipun udut ingkang dipundalaken dening Suto 

lan Noyo wusana dalem Gatoloco watuk-watuk. Gatoloco 

lajeng misuh-misuh sakajengipun piyambak. 

Dening Suto dipunsaruwe bilih wicantenipun Gatoloco 

mboten salimrahipun manungsa. Gatoloco mangsuli menawi 

piyambakipun njarag dados manungsa ingkang boten limrah 

punika. Gatoloco nandhesakan amargi mboten limrah punika 

ateges benten kaliyan manungsa sanesipun ingkang mboten 

gadhah ngelmu. Lan saking patrap makaten lajeng 

nuwuhaken sikep sembrono, nurut dalil tanpa asil, namung 

mburu remein ing raos tuwin ilat. 

Mireng wangsulanipun Gatoloco ingkang mboten kanyananyana 

punika, Suto lan Noyo murina. Nanging saben 

mangsuli utawi nyaruwe punapa ingkang dipuntelakaken 

Gatoloco, Suto lan Noyo tansah nampi pawangsulan saking 

Gatoloco ingkang mboten kanyana-nyana. Wusana, Suto lan 

Noyo murina sanget lan lajeng nggetak Gatoloco. Suto lan 

Noyo nganggep bilih Gatoloco punika mboten sanes tiyang 

ingkang mboten genep. 

Ing kahanan sami-sami murina, wusana Suto, Noyo lan 

Gatoloco lajeng aben ilmu babagan tapsiran gesang tuwin 

panggesangan. Sasampunipun guneman sawetawis wekdal 

katambah gentosan misuh-misuh, Suto lan Noyo lajeng 

mastani bilih Gatoloco punika sampun kumawantun ngrusak 

agama. Nanging Gatoloco nanggapi bilih agama punika 

mboten saget dipunrusak. Sampun tinakdiraken dening 

Hyang Widhi bilih agama punika ageming aji. Agama badhe 

risak menawi namung mlebet ing lisan. 

Suluk Gatoloco (Perangan VI) 

Para kyai saking Rejasari dumugi ing Cepekan 


oleh : Mas Kumitir



Dhumateng Suto lan Noyo, Gatoloco nandhesaken bilih agami 

punika bebas. Sinten kemawon tiyang saget milih lan milah 

agami, jumbuh remen lan mbotenipun piyambak-piyambak. 

Agami China menawi linambaran tulusing lair lan baton, 

miterat Gatoloco, saget katampi. Menawi pengin mangertos 

surasanipun agami, inggih punika agami ing nurut raos lan 

saget dipun raosaken ing manah. 

Dereng rampung Gatoloco anggenipun kathah-kathah medhar 

andharan, Suto lan Noyo, sampun nilar papan punika. 

Ewadene Gatoloco nganggep kesahipun Suto lan Noyo ateges 

kekalihipun mboten saget ngawonaken ilmunipun. 

Gatoloco ingkang kuru lan reget sanget badanipun punika 

lajeng gumjeng lakak-lakak. Lelananging jagad punika lajeng 

methingkrang malih sinambi nelakaken pisuhan saking 

tutukipun. 

Ing kahanan piyambakan, Gatoloco nglajengaken mbabar 

sedaya pikiran ingkang nggubel jiwanipun. Nalika sunaripun 

srengenge sansaya benter, Gatoloco lajeng nglajengaken 

lampah sinambi nembang. Suraosipun tembang ngemu 

werden babagan alam saisinipun. 

Gatoloco rumaos remen. Anggenipun mlampah kados 

pratingkahipun lare alit. Dumudi enggok-enggokan, Gatoloco 

mlebet ing gerdhu. Pityambakipun lenggah jegang sinambi 

udut. Badanipun dipunklekaraken ing gerdhu lan rumaos 

gatel, lajeng kukur-kukur sinambi udut. 

Ing perangan sanes, wonten ing Cepaken, sawijining pondhok 

ageng papanipun para santri ngaji, pangarsaning pondhok 

inggih kawentar sanger. Kyai punika asmanipun Kyai Hasan 

Besari. 

Piyambakipun ulama ingkang linangkung. Dipun tiru lan 

dipun gugu dening para santri. Santrinipun wonten 300. 

Asalipun saking pundi-pundi papan ing tanah Jawi. Saben 


oleh : Mas Kumitir



lebar Isya, sasampunipan solat sesarengan, sedaya ngaji. Kyai 

Hasan Besari lajeng mucal babagan fekih tuwin tapsir. 

Santrinipun maneka werni. Wonten ingkang nembe nyinau 

suraosipun Kuran. Wonten ingkang ngapalaken Kitab Sitin. 

Nanging wonten ugi santri ingkang mboten pana. Santri 

ingkang sampun saget nguwaosi Kuran umumipun lajeng 

misah saking santri sanesipun. 

Mboten sakedhik santri ingkang lajeng wantun aben ilmu 

kalawan Kyai Guru Hasan Besari. Ananging sasampunipun 

dipun dunungaken sedayanipun dening Kyai Guru, para 

santru lajeng mangertos wonten pundi luput lan klentunipun. 

Sawijining wekdal, wonten kalih santri ingkang marak sowan 

dhateng Kyai Guru. Kekalihipun mratelakaken bilih wonten 

dhayoh, inggih punika tigang kyai saking Rajasari kairing 

para santri cacah nenem. 

Para kyai tuwin santri saking Rejasari sasampunipun ngaso 

lan pinanggih Kyai Hasan Besari lajeng nyariyosaken 

pengalaman pinanggih Gatoloco. Mireng cariyosipun para kyai 

tuwin santri saking Rejasari, ing manahipun Kyai Hasan 

Besari tuwuh pitakenan sinten sayektosipun Gatoloco punika. 

Suluk Gatoloco (Perangan VII) 

Kyai Hasan pengin aben ngelmu kalawan Gatoloco 

Sasampunipun mireng sedaya cariyos lelampahanipun para 

Kyai tuwin santrinipun saking Rejasari nalika pinanggih 

Gatoloco, Kyai Hasan Besari dados duka. Kyai Cepekan 

punika rumaos dipun enthengaken dening pratingkahipun 

Gatoloco. 

Kyai Hasan Besari rumaos sedaya ngelmu Jawa, Walandi, 

China, Turki, Kamboja, Hindu, Benggala, Keling lan sanessanesipun 

sampun dipunkuwaosi, kawengku ing wadhah 

ngelmu Arab. Sedaya ngelmu punika, kalebet ngelmu Jawi, 

sampun dipun kuwaosi Kyai Hasan Besari. 


oleh : Mas Kumitir



Wusana, Kyai Cepekan punika gadhah niyat badhe manggihi 

Gatoloco samangsa tiyang ingkang awon wujudipun nanging 

”inggil” ngelmunipun punika dumugi ing Cepekan. Kyai Hasan 

Besari sedya badhe nyuwek lambenipun piyambak menawi 

mboten saget ngawonaken Gatoloco ing aben ngelmu lan 

mboten saget damel lingsemipun Gatoloco. 

Sunaring surya sampun wiwit madhangi bumi, ing wanci 

enjing. Sasampunipun solat subuh, tigang santri kadhawuhan 

ngupadi dunungipun Gatoloco. Kyai Guru paring dhawuh 

bilih Gatoloco kedah dipun panggihaken lan saksaget-saget 

kedah dipun peksa supados purun manggihi Kyai Hasan 

Besari. 

Sasampunipun mlampah sawetawis jam, tigang santri 

utusanipun Kyai Guru dumugi ing Kutha Pungkut, kutha 

papanipun candu. Mlebet kutha, tigang santri ngatos-atos 

sanget. Tigang santri wau lajeng mlebet ing griya madhat, 

inggih griya papanipun tetiyang sami ngraosaken candu. 

Pelukipun candu ingkang damel swasana dados remengremeng 

ndadosaken tigang santri sansaya ngatos-atos. Ing 

griya punika kathah tiyang ingkang nesep candu ngginakaken 

bong ingkang panjang sanget, sinambi lenggah sumendhe. 

Wusana, tigang santri punika pinanggih satunggaling tiyang 

ingkang cendhek dedegipun, bokongipun mrojol. Tigang santri 

wau rumaos yakin bilih tiyang punika Gatoloco. Tigang santri 

lajeng nyaket dhumateng tiyang kalawau. Nalika salah 

satunggaling santri miwiti guneman kaliyan tiyang punika, 

tiyang ingkang lenggah ing pojokan griya madhat punika 

nyebut asmanipun mboten sanes Gatoloco. 

Tigang santri kalawau sakalangkung suka ing manah, jalaran 

sampun pinanggih tiyang ingkang dipunkajengaken dening 

Kyai Hasan Besai. Para santri wau lajeng nelakaken 

dhawuhipun Kyai Hasan supados Gatoloco purun manggihi 

Kyai Hasan ing Cepekan.Gatoloco mboten suka wangsulan 

sagah punapa mboten. Piyambakipun malah nyebut maneka 


oleh : Mas Kumitir



warna anak kewan tuwin maneka warna sekar-sekaran. 

Wicantenipun Gatoloco ingkang mboten kanten-kantenan 

punika nuwuhaken rasa gumun dhumateng tigang santri 

utusanipun Kyai Hasan. Tigang santri wau lajeng sami 

gumujeng jalaran nganggep wicantenipun Gatoloco punika 

kadosdene dhagelan. 

Tigang santri wau nyuwun supados Gatoloco purun mampir 

dhateng Cepekan, saprelu pinanggih Kyai Hasan. Lan sepisan 

malih, Gatoloco mboten suka pawangsulan punapa-punapa. 

Piyambakipun namung plirak-plirik. Nanging dangu-dangu 

Gatoloco rumaos dipunrusuhi dening tigang santri kalawau. 

Gatoloco nelakaken bilih piyambakipun nembe wegah, 

nanging menawi dipun peksa piyambakipun nyuwun 

topinipun tigang santri wau badhe dipun gadhekaken kangge 

tumbas candu. Lan menawi sampun mendem, Gatoloco sagah 

badhe mampir lan manggihi Kyai Hasan Besari. 

Sasampanupin rembagan sawetawis wekdal, tigang santri wau 

mboten kawratan masrahaken sedaya topinipun dhateng 

Gatoloco. Miterat petunganipun Gatoloco, topi-topi kalawau 

wau menawi dipungadhekaken saget kangge tumbas candu 

kalih kilo. 

Suluk Gatoloco (VIII) 

Gatoloco lan Kyai Hasan ngawiti bantahan ngelmu 

Tigang santri utusanipun Kyai Hasan Besari mboten saget 

sulaya nalika topinipun dipun gadhekaken Gatoloco lan 

artanipun kangge tumbas candu. 

Gatoloco nelasaken candu sinambi misuh-misuh, ngumbar 

peluk ingkang damel sesek tetiyang ing sakiwa tengenipun. 

Sasampunipuan tuwuk nedha candu, Gatoloco manut 

pangajakipun tigang santri kalawau. Sedaya gawanipun dipun 

junjung sinambi mlampah sempoyongan jalaran kekathahan 

nedha candu. Ing lampah nuju Cepekan, inggih papan 


oleh : Mas Kumitir



dunungipun Kyai Hasan Besari, Gatoloco nglelipur dhiri 

kanthi nembang. 

Wosipun ukara-ukara ing tetembangan ingkang dipun 

ungelaken mboten sanes nelakaken raos mongkogipun dene 

Gatoloco sampun nguwaosi sakatahing ngelmu. Gatoloco 

mangertos bilih piyambakipun badhe pepanggihan kaliyan 

Kyai Hasan, satunggaling ngulama ingkang kawentar lan 

inggih ngelmunipun. Nanging Gatoloco sedya manggihi Kyai 

Hasan lan mboten gigrig menawi kedah aben ngelmu. 

Wusana, Gatoloco kairing tigang santri dumugi ing Cepekan. 

Ing Pondhok Cepekan para santri tuwin sedaya guru sami 

migatosaken ingkang nembe dumugi, inggih Gatoloco kairing 

tigang santri saking Cepekan utusanipun Kyai Hasan. 

Kyai Abduljabar, salah satunggaling guru saking Rejasari, 

paring pamrayogo dhumateng Kyai Hasan bilih Gatoloco 

punika menawi kadulu saking wujud tuwin pratingkahipun 

cetha saget kagolong najis lan mboten pantes mlebet ing 

Pondhok Cepekan. 

Sadumuginipun ing Pondhok Cepekan, Gatoloco nuli 

kaprayogakaken minggah dhateng langgar papan lenggah. 

Gatoloco lajeng lenggah madhep ngaler ngetan. Sedaya 

gawanipun taksih dipun cepengi kanthi kenceng. 

Salajengipun, Gatoloco ngedalaken rek lanjeng nyumet 

tegesan ingkang dawanipun sami kaliyan driji panuding. 

Peluk saking tegesan punika ngambar-ambar, nyebar ganda 

ingkang damel sesekipun sedaya tiyang ing sakiwa 

tengenipun. Kyai Hasan lajeng ndangu sinten asmanipun. 

Gatoloco mangsuli bilih asmanipun mboten sanes Gatoloco. 

Kyai Hasan lajeng ndangu malih, punapa barang-barang 

ingkang dipun bekta dening Gatoloco. 

Gatoloco ngandharaken bilih gawanipun punika wujud 

watangan, inggih watanganipun cipta pikir ingkang wening. 

Ugi wonten cupak ingkang ginanipun kangge ngawekani 

ngelmu ingkang luput, pangerten ingkang mboten leres. 

Kabekta ugi candu tuwin ron awar-awar kangge tamba. 


oleh : Mas Kumitir



Kathah-kathah Gatoloco ngandharaken gegayutan sedaya 

gawan ingkang dipun bekta. 

Kyai Hasan mbiji menawi Gatoloco sampun kumawantun 

nglawan ngelmunipun. Menawi leres makaten, ateges 

Gatoloco sampun kumawantun nglebur aturanipun Kanjeng 

Nabi Muhammad SAW. Kyai Hasan lajeng ndangu malih, 

punapa Gatoloco nulak gesang, remen pejah, mboten ajrih 

menawi mlebet neraka tuwin mboten pengin mlebet swarga. 

Kyai Hasan nandhesakan bilih neraka lan swarga punika 

wontenipun benjang ing dinten akerat. Gatoloco nanggapi 

bilih menawi benjang punika dereng tamtu wonten, 

wontenipun ingging sapunika. Kyai Hasan mbiji menawi 

Gatoloco sampun kumawantun mbantah pepesthenipun 

Hyang Agung lan aturanipun Rasulullah SAW. Wusana, Kyai 

Hasan nelakaken bilih prayoginipun Gatoloco kapidana pati, 

menawi dipun jaraken gesang samangkih mesid-mesjid badhe 

dados sepi. 

Suluk Gatoloco (IX) 

Gatoloco ngimbangi Kyai Hasan ing aben ngelmu agama 

Kyai Hasan Besari mbiji menawi Gatoloco nyata-nyata 

sampun nedahaken sikep ingkang cengkah kaliyan 

pepesthenipun Hyang Agung tuwin aturanipun Rasulullah. 

Pramila, miterat Kyai Hasan, prayogi sanget menawi Gatoloco 

dipun pejahi, jalaran menawi awet gesang samangkih badhe 

ndadosaken mesjid sepi. 

Gatoloco nanggapi bilih menawi badhe mejahi piyambakipun 

mboten prelu ngginakaken gaman tombak utawi keris, jalaran 

sapunika kemawon yektosipin piyambakipun sampun pejah. 

Pejahipun kewan menika ngantos leburipun raga, pejah 

garing punika pejahipun tetuwuhan. Pejahipun Gatoloco 

inggih menika pejahipun hawa napsu. Dene ingkang gesang 

inggih menika budi pikiripun, nalar jujuripun. Salajengipun 

Gatoloco njlentrehakeh menawi sukmanipun tiyang Islam 

ingkang netepi solat gangsal wekdal, kathah donganipun, 


oleh : Mas Kumitir



netepi zakat, pasa lan sanesipun, tamtu badha katampi 

dening Hyang Widi lan lumebet ing swarga. 

Ananging sukmanipun tiyang kafir ingkang mbadhal saking 

prentahipun Kangjeng Nabi Muhammad badhe lumebet ing 

neraka, jalaran mbadhal saking tuntunan. Tiyang kafir 

menika dados mengsahipun Gusti Allah. Kyai Hasan kaget 

sanget dene Gatoloco saget suka andharan ingkang 

yektosipun sampun kamot ing kitab Kuran. 

Mangertos Kyai Hasan kaget, Gatoloco lajeng gumujeng 

kapingkel-pingkel. Miterat Gatoloco, ngelmunipun Kyai Hasan 

punika namung asumber saking kitab-kitab ingkang asalipun 

saking tanah sabrang. Ngelmu punika sanes tilaran naluri. 

Lan samangkih menawi sampun dumugi titiwancinipun kedah 

kawangsulaken dhateng ingkang kagungan, inggih punika 

Hyang Widhi. Kyai Hasan mbiji menawi pamanggihipun 

Gatoloco punika cengkah kaliyan piwucalipun Rasulullah 

Muhammad SAW. Ananging Gatoloco selak. Miterat Gatoloco 

sanes piwucalipun Rasulullah ingkang dipun bantah, 

ananging sanesipun. Ingkang dipun karepaken inggih 

pratingkahipun manungsa ingkang namung saget ngapalaken 

isinipun kitab-kitab, kalebet isinipun kitab Kuran, nanging 

mboten saget nandhes ing naluri lan wusana manjing ing 

sikep lan tumindak. 

Kedahipun, miterat Gatoloco, ing donya mboten namung 

ngucap lan ngapalaken, nyembah, komat-kamit ndonga, 

ngucap alif lam, jalaran sedaya wau namung pocapan, 

namung ungelipun. Ing donya kedah mangertos asalipun, 

inggih gesang ngantos pejah. 

Suluk Gatoloco (X) 

Kyai Hasan rumaos kawon lan masrahaken kagunganipun 

Kyai Guru Hasan Besari ingkang mireng sedaya 

andharanipun Gatoloco dados duka. Kesupen dhumateng 

jejeripun minangka ngulama. Kyai Hasan kepancing 


oleh : Mas Kumitir



kotbahipun Gatoloco. Nguningani Kyai Guru dados duka, 

Gatoloco sansaya petakhilan. 

Piyambakipun gumujeng lakak-lakak, rumaos marem dene 

jejeripun kyai, ngulama ingkang kawentar, saget dipun giring 

mrika-mriki lan mboten mangertos werdinipun ingkang dipun 

rembug. 

Gatoloco nelakaken bilih Kyai Hasan gesang tanpa paningal. 

Padhangipun dinten jalaran saking sunaring surya. Padhang 

punika ical sareng angslupipun srengenge. Dene padhanging 

dalu jalaran sunaring rembulan. Kyai Hasan suka 

pawangsulan, kenging menapa dene raos ingkang dados 

pepadhang tumrap Gatoloco mboten dipun wangsulaken 

dhateng Gusti Ingkang Maha Kawasa.Gatoloco nanggapi 

pangandikanipun Kyai Hasan bilih sapunika dereng 

wancinipun piyambakipun mangsulaken babagan punika. 

Saya dangu Kyai Hasan sansaya rumaos kawon ing aben 

ngelmu babagan gesang tuwin panggesangan saha ngelmu 

agama kalawan Gatoloco. 

Kyai Hasan pengin mangertos yektosipun kitab punapa 

ingkang dados pancatanipun Gatoloco. Gatoloco nelakaken 

bilih piyambakipun nggginakaken kitab Barulkalbi. Tembung 

barul ateges samodra, tembung kalbi ateges ati. Dados ati 

ingkang kadosdene samodra, tanpa wates, lebet, wiyar lan 

kathah sanget isinipun. ”Nanging kowe ora sembahyang,” 

pratelanipun Kyai Hasan dhateng Gatoloco. Sinambi 

pethakilan, Gatoloco suka pawangsulan bilih piyambakipun 

sembahyang kanthi lumintu. Sujudipun sujud eling, 

kiblatipun tengah-tengahipun bumi, sujudipun sesarangen 

kaliyan ambeganipun. 

Solatipun dhateng Gusti Allah kaleksanan kanthi utekipun. 

Sembahyangipun dhumateng Gusti Allah medal saking 

lisanipun. Kyai Hasan ingkang mireng wicaranipun Gatoloco 

dados mbrabak pasuryanipun. Kyai Hasan rumaos sansaya 

kasoran ing aben ngelmu agama kalawan Gatoloco punika. 


oleh : Mas Kumitir



Sedaya dalil saking Kuran punapadene kadisipun Kangjeng 

Nabi Muhammad SAW saget dipun bantah dening Gatoloco. 

Wusana, Kyai Hasan nundhung Gatoloco, kapurih minggat 

saking pondhokipun. 

Ewadene Gatoloco nganggep bilih sapunika piyambakipun 

lenggah ing papan kagunganipun Gusti Allah. Gatoloco 

rumaos remen ing papan punika, jalaran wonten ing tengahtengahipun 

bumi. Kyai Hasan mendel sakedhap. 

Kyai Hasan lajeng kemutan sumpahipun, menawi kawon ing 

aben ngelmu agama kalawan Gatoloco, sedaya kagunganipun 

badhe kapasrahaken dhateng Gatoloco. Kyai Hasan lajeng 

kesah nilar Pondhok Cepekan, sedaya kagunganipun, sedaya 

santri, sedaya guru tuwin sedaya kyai tamunipun saking 

Rejasari kapasrahaken dhateng Gatoloco. Sageta kawucal 

sedaya ngelmunipun. 

Suluk Gatoloco (XI) 

Werdinipun cariyos ingkang nuwuhaken pradondi 

Cariyos pepanggihanipun Kyai Hasan Besari kaliyan Gatoloco 

ingkang salajengipun dados aben ngelmu babagan sangkan 

paraning dumados, babagan ngelmu agami, nuwuhaken 

pradondi ing madyaning bebrayan agung Jawi. 

Wonten ingkang gadhah pamanggih bilih cariyos Gatoloco 

punika ngemu surasa ingkang asipat ngina dhateng agami 

Islam, ngina piwucal agami Islam ingkang asumber saking 

Kuran ingkang dipun wucalaken dening Kangjeng Nabi 

Muhammad SAW. 

Pambiji kados punika tuwuh saking werdinipun cariyos nalika 

Gatoloco ingkang ing Suluk Gatoloco kacariyosaken mboten 

nate sinau dhateng satunggaling ngulama ananging dipun 

cariyosaken saget nguwaosi sakathahing tapsiran-tapsiran 

agami Islam. 

Ing kawitan Suluk Gatoloco dipuncariyosaken bilih Gatoloco 


oleh : Mas Kumitir



ingkang awon wujud lan rupinipun punika nglampahi tapa 

ing papan ingkang tebih saking karamen. Saking genturipun 

anggenipun mbangun tapa wusana kasinungan daya 

kaluwihan ingkang ngedab-edabi. 

Ewadene Kyai Hasan Besari, satunggaling ngulama ingkang 

kondhang, kathah santri ingkang meguru, ugi sampun 

nglampahi prihatos sinau dhateng sakathahing ngulama, 

kepara dumugi negari Arab punapa anggenipun sinau ngelmu 

agami Islam, ananging saget dipunasoraken ing kawruh 

ngelmu agami dening Gatoloco. 

Cariyos punika ingkang salajengipun nuwuhaken pradondi 

ing madyaning bebrayan agung Jawi. Kepara wonten ingkang 

mbiji menawi cariyos punika dados sarana kangge ngina 

agami Islam, mliginipun ngina golonganing ngulama. 

Wangsul dhateng lelampahanipun Gatoloco. Sasampunipun 

Kyai Hasan jengkar saking Pondhok Cepekan, Gatoloco lajeng 

dipun sowani para santri ingkang gunggungipun wonten 300. 

Gatoloco rumaos remen nampi sowanipun sedaya santri 

ingkang dipun tilar dening Kyai Hasan. 

”Yen kowe kabeh pengin slamet, aja niru gurumu sing 

sakgeleme dhewe, sawenang-wenang. Sing ngono kuwi ora 

becik. Ngina sapadha-padha kuwi ora becik. Umat kuwi 

padha. Pinter, bodho, apik, ala, begja, cilaka, kuli, tani, 

lanang, wadon kabeh ora beda. Kabeh tinakdir dening Gusti 

Allah, ora bisa owah, kabeh duwe takdire dhewe-dhewe,” 

pratelanipun Gatoloco ing sangajengipun para santri. 

Gatoloco ugi paring pitutur dhumateng para santri tilas 

muridipun Kyai Hasan supados tansah kuwawa nampi 

takdiripun Ingkang Maha Kuwaos, pasrah dhumateng 

pepesthenipun Gusti Allah. Manungsa punika namung 

wenang ngabdi. Gatoloco lajeng ndangu para santri punapa 

sampun madhep mantep ing batos nganggep piyambakipun 

minangka bapak. 


oleh : Mas Kumitir



Salajengipun Gatoloco dados kyai ingkang sidik paningalipun. 

Kuwawa maos menapa ingkang dipun penggalih dening tiyang 

sanes. Kepara, Gatoloco ugi saget njangka punapa ingkang 

badhe kedadosan ing jaman ingkang badhe dumugi. 

Suluk Gatoloco (XII) 

Gatoloco dumugi ing tlatah Gunung Endragiri 

Ing sangajengipun para santri, Gatoloco lajeng medhar 

andharan kathah-kathah babagan dunungipun manungsa 

tuwin panguwaosipun Pangeran Ingkang Maha Kuwaos. 

Punapa ingkang dipun andharaken kenthel tapsiran 

filsafatipun, temahan mboten sedaya santri saget nampi 

kanthi wantah. Ananging, Gatoloco lajeng saget njlentrehaken 

sedaya ingkang dipun kajengaken ing ngelmu ingkang dipun 

andharaken tumrap para santri ing Pondhok Cepekan, inggih 

tilas santrinipun Kyai Hasan Besari. 

Sasampunipun rinaos cekap, Gatoloco lajeng nilar Pondhok 

Cepekan, sedya ngulandara malih. Nanging piyambakipun 

weling dhateng para santri bilih mboten dangu malih badhe 

wangsul ing pondhok punika. Samangkih sasampunipun 

wangsul saking ngulandara, Gatoloco badhe mucal para 

santri malih murih sansaya tambah ngelmunipun, inggih 

ngelmu babagan sangkan paraning dumadi. 

Kesahipun Gatoloco saking pondhok kanthi sedya badhe 

ngulandara punika mboten sanes namung badhe pados 

mengsah sanes kangge aben ngelmu. Sedaya pondhok dipun 

purugi. Menawi pinanggih guru lan santri lajeng dipun 

tantang bantahan. Dipun bantah sedaya ngelmunipun, lan 

menawi kawon lajeng dipunece, dipungegujeng. Kathah santri 

tuwin guru ingkang kapok jalaran Gatoloco ingkang tanpa 

aturan punika. 

Ananging Gatoloco kanyata tansah dipun aoyomi dening 


oleh : Mas Kumitir



Pangeran Ingkang Maha Kuwaos. Kamangka piyambakipun 

tansah ngegung-gungaken raos umuk, adigang, adigung lan 

adiguna. ”Sapa sing menang bantahan mungsuh aku, adu 

ngelmu kalawan aku, ateges ngluwihi manungsa lumrah. 

Jalaran aku wus nemokake kukum sing diatur dening Hyang 

Manon,” pratelanipun Gatoloco ing saben wekdal. 

Anehipun, Gatoloco temen-temen kasinungan daya 

linangkung. Sedaya ingkang dipun jangka lajeng kedadosan 

kanthi saestu. Punapa ingkang dipun ucapaken mboten 

wonten ingkang mleset. Kanthi daya kalangkungan kasebat, 

wonten ing pundi kemawon Gatoloco tansah nuwuhaken 

dredah. Sansaya kathah tiyang ingkang rumaos mangkel lan 

mboten urmat dhateng piyambakipun. 

Wusana, Gatoloco dumugi ing ereng-erengipun Gunung 

Endragiri. Ing tlatah punika dedunung sawetawis begawan, 

resi lan wiku. Gatoloco lajeng kendel ing papan punika, lan 

wiwit nyebar cangkriman, nedahaken kalangkunganipun. 

Nalika wonten begawan, resi punapadene wiku ingkang 

nanggapi cangkrimanipun, Gatoloco lajeng ngejak bantahan 

ngelmu. 

Kanyata, para begawan, resi lan wiku wau mboten saget 

ngugemi sipat sabar nalika pepanggihan lan bantahan ngelmu 

kaliyan Gatoloco. Sedaya sami dados dolananipun Gatoloco 

ingkang tansah ngaken minangka lelananing jagad punika. 

Kawusananipun sadangunipun Gatoloco nyrambah tlatah 

Gunung Endragiri punika, piyambakipun kasil ndhedher 

winih raos mboten remen dhumateng sinten kemawon 

ingkang dipun panggihi. 

Wonten ing pucukipun Gunung Endragiri punika dedunung 

para wanita dhusun ingkang kiyat mertapa. Ingkang sepisan, 

ingkang sanget sulistya ing rupi nama Retna Dewi Lupitwati. 

Piyambakipun dipunanggep minangka ratu. Sekti 

mandraguna, ageng pangaribawanipun, tuwin sanget 

dipunsuyuti dening para prajuritipun. Para punggawanipun 


oleh : Mas Kumitir



sedaya wanita. Taksin enem-enem, lan sedaya ugi sulistya ing 

rupi. 

Suluk Gatoloco (XIII) 

Gatoloco saget ngasoraken ngelmunipun Dewi Lupitwati 

Gatoloco kepranan sanget dhateng kasulistyanipun Dewi 

Lupitwati lan sedaya wanita punggawanipun ingkang tementemen 

sulistya ing rupi. 

Para punggawanipun Dewi Lupitwati punika, miterat 

andharan ing buku Tafsir Gatolodjo, anggitanipun Joko Su’ud 

Sukahar, weton Wuwung Surabaya, naminipun Dewi 

Mlenukgembuk, Dewi Dudulmendut, Dewi Rara Bawuk lan 

Dewi Bleweh. Sedaya sami sulistya ing rupi. 

Dewi Lupitwati dedunung ing Cemarajamus, ing wewengkon 

Guwa Siluman ingkang kondhang wingit lan angker. Mboten 

wonten jalma manungsa ingkang saget mlebet ing papan 

punika menawi mboten pikantuk idi palilahipun Dewi 

Lupitwati. Ananging Gatoloco kanthi gampil saget mlebet ing 

papan punika. Dewi Lupitwati kaget sanget mangertos wonten 

priya ingkang awon rupi lan wujudipun saget mlebet ing 

papan dunungipun. 

Dene Gatoloco piyambak sasampunipun mlebet lajeng lenggah 

sesandhingan kaliyan Dewi Lupitwati. Patrapipun damel 

dukanipun sedaya punggawanipun Dewi Lupitwati. Punapa 

malih nalika dipunsetitekaken kanyata tiyang kakung punika, 

inggih Gatoloco, dedeg piyadeg lan pasuryanipun mboten 

mranani sanget. Lan patrapipun nedahaken sikep umuk lan 

adigang, adigung, adiguna. 

Gatoloco lajeng nepangaken pribadipun dhumateng Dewi 

Lupitwati lan sedaya punggawanipun. Ing kalodhangan 

punika, Gatoloco lajeng dados kepranan dhateng sedaya 

wanita ingkang temen-temen sulistya ing rupi punika. 

Gatoloco nepangaken pribadinipun minangka lelananging 


oleh : Mas Kumitir



jagad, priya ingkang sejati. Dewi Mlenukgembuk ingkang 

sepisanan duka dhateng Gatoloco. 

Dipunsusul Dewi Dudulmendut, Dewi Rara Bawuk, Dewi 

Bleweh lan ingkang pungkasan Dewi Lupitwati piyambak. 

Sedaya wanita ingkang sulistya ing rupi punika mbabar 

cangkriman ingkang kedah dipunbedhek dening Gatoloco. Lan 

kawusananipun, Gatoloco saget mbedhek sedaya 

cangkrimanipun para wanita ingkang dedunung ing 

padhepokan Cemarajamus punika. 

Salajengipun sedaya wanita ingkang sulistya ing rupi punika 

pasrah bongkokan dhateng Gatoloco, sedya dipundadosaken 

punapa kemawon dening Gatoloco. Dewi Mlenukgembuk, 

Dewi Dudulmendut, Dewi Rara Bawuk, Dewi Bleweh lan 

pepundhenipun, Dewi Lupitwati, sedaya pasrah kanthi 

tulusing manah sedya suwita dhateng Gatoloco minangka 

sisihanipun. 

Gatoloco dados remen sanget. Punapa malih nalika mireng 

ngendikanipun Dewi Lupitwati ingkang nelakaken pasrah jiwa 

raga dhateng Gatoloco sasampunipun Gatoloco kasil mbedhek 

sedaya cangkriman ingkang dipunbabar para punggawanipun 

lan cangkriman ingkang dipunbabar piyambak. Anehipun, 

sikep umuk lan adigang, adigung tuwin adigunanipun 

Gatoloco lajeng luntur. 

Pratingkahipun mboten kadosdene Bratasena nalika nembe 

mboten karenan penggalihipun utawai kadosdene Wisanggeni 

ingkang nembe ngece lan pancakara kalawan para dewa. 

Gatoloco malih dados priya ingkang ageng pangaribawanipun. 

Lan ing kahanan kados makaten, Gatoloco nelakaken bilih 

Dewi Lupitwati lan sedaya wanita punggawanipun sampun 

kaanggep dados sisihanipun. Gatoloco nyuwun supados 

sedaya sami manut lan bekti dhumateng piyambakipun 

minangka tiyang kakung. Dene menawi mboten, Dewi 

Lupitwati lan sedaya punggawanipun badhe nemahi gesang 

ingkang mboten sekeca. 


oleh : Mas Kumitir



Suluk Gatoloco (XIV/Cuthel) 

Gatoloco wangsul dhateng Cepekan 

Gatoloco ingkang ngaken dados lelananging jagad punika 

lajeng medhar piwulang tumrap Dewi Lupitwati lan sedaya 

punggawaninpun ingkang sampun pasrah bongkokan dados 

sisihanipun Gatoloco. 

Padhepokan Cemarajamus ingkang saderengipun kondhang 

minangka papan ingkang wingit, punapa malih tumrap para 

priya, sapunika sampun malik grembyang dados papan 

ingkang tinarbuka. 

Inggih mboten sanes Gatoloco ingkang nuwuhaken owahowahan 

punika. Sawetawis wulan Gatoloco dedunung ing 

Cemarajamus, kathah tiyang ingkang sami dumugi lan 

wusana dedunung ing tlatah Cemarajamus. 

Kawusananipun Padhepokan Cemarajamus ngrembaka dados 

papan kangge ngangsu kawruh. Sedaya sisihanipun Gatoloco, 

inggih Dewi Lupitwati tuwin punggawa-punggawanipun 

rumaos remen sanget. Sedaya rumaos ayem tentrem 

dedunung ing papan punika. 

Ananging mboten tumrap Gatoloco. Minangka gegambaran 

watak ingkang tansah mboten marem dhateng punapa 

kemawon ingkang sampun dipun gayuh, menawi lajeng lerem 

ateges pejah. 

Ing Suluk Gatoloco, kapribadenipun Gatoloco dados 

gegambaran sipat anti kemapanan. Ing satengahing swasana 

ingkang nuwuhaken raos ayem tentrem tumrap sedaya warga 

Cemarajamus, Gatoloco rumaos mboten tentrem. 


oleh : Mas Kumitir



Wusana, Gatoloco pamit dhateng sedaya sisihanipun tuwin 

sedaya warga ingkang dedeunung ing Padhepokan 

Cemarajamus. Gatoloco nelakaken badhe kesah sawetawis 

wekdal. Sedyanipun badhe ningali para santri ingkang dipun 

tilar ing Pondhok Cepekan. 

Ringkesing cariyos, Gatoloco sampun dumugi ing Cepekan. 

Ing wekdal punika para santri ing Cepekan sami adreng lan 

temen-temen anggenipun sinau, ndhudhah sedaya ngelmu. 

Nalika Gatoloco dumugi ing pondhok, sedaya santri lajeng 

mendel saking pakaryan saha padamelanipun lan sami 

nelakaken raos remenipun dene Sang Guru sampun kondur. 

Sasampunipun mleber ing langgar, Gatoloco lajeng medhar 

piwulang babagan pangertosan makrifat, tauhid, martabat, 

budi pakerti, iman, nyawa, lan sanes-sanesipun ingkang 

anjogipun kawruh babagan sangkan paraning dumadi. 

Ing pungkasan wedharanipun, Gatoloco nyuwun supados 

sedaya santri ing Cepekan temen-temen anggenipun sinau. 

Menawi ngantos sembrono badhe mbilaheni ing tembe 

wingkingipun. 

Gatoloco nandhesaken supados sedaya santri ing Cepekan 

temen-temen anggenipun ndhudhah werdinipun seratan. 

Menawi sampun mangertos werdinipun prayogi lajeng dipun 

simpen ing manah tuwin pikiran. 


oleh : Mas Kumitir

1 SULUK GATOLOCO Ngemot piwulang sangkan paran dumados ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?