03.11.2014 Views

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

516<br />

zaal l wereTeli<br />

Zveli i qarTul<br />

arTuli i nevmur<br />

evmuri i sistemi<br />

istemis s gaSifrv<br />

aSifrva a da<br />

praqtikaSi i xelaxl<br />

elaxla a danergvi<br />

anergvis s gzebi<br />

es naSromi warmoadgens Zveli qarTuli nevmuri sistemis kvlevis<br />

meore etaps. pirveli kvlevis Sedegebi Cven warmovadgineT amave simpoziumze<br />

2004 wels. qveviT Tanmimdvrulad warmovadgenT axal Sedegebs,<br />

romlebic gamoavlina pirvandelTan SedarebiT ufro farTo masStabis<br />

sanoto masalis gamokvlevam.<br />

aris Tu ara kavSiri?<br />

amJamad Cvens monacemTa bazaSi Tavmoyrilia 70-ze meti Zlispiri,<br />

romelTagan TiToeulisaTvis mogvepoveba nevmirebuli teqstic da<br />

sanoto Sesatyvisic XIX s. xelnawerebidan. sainteresoa, moaRwia Tu<br />

ara Cvenamde Zvelma samgaloblo tradiciam? romeli hangebia dafiqsirebuli<br />

XIX saukunis xelnawerebSi: isini, romelsac Cveni Soreuli<br />

winaprebi galobdnen X saukuneSi, Tu raRac axali, sruliad gansxvavebuli<br />

Zvelisagan?<br />

Cvens xelT arsebuli masalis (70 Zlispiri) gamokvlevam gamoavlina<br />

zemoT xsenebuli kavSiris arsebobis damadasturebeli araerTi<br />

faqti. kerZod, aRmoCnda, rom or, xSirad ki orze met erTnairad nevmirebul<br />

monakveTs erTnairi melodia Seesabameba sanoto analogebSi.<br />

magaliTad: figura or-orjer gvxvdeba ZlispirebSi `ver Sem-<br />

Zlebel varT~ da `romelman hSev mTiebi~ (sur. 1). oTxive (!) SemTxvevaSi<br />

erTnairi hangi gvaqvs.<br />

nevmirebisa da melodiebis Tanxvedris sxva magaliTebi ase-<br />

Tia: figura<br />

Zlispiri “ver SemZlebel varT” – 2 SemTxveva-<br />

Tanxvedra. figura Zlispirebi `yrmaTa RvTismsaxurTa”,<br />

“winasaukuneTa~, `romelman hSev mTiebi~, `saswaulad ixilveboda<br />

mose~, `bunebai igi” – 5 SemTxveva-Tanxvedra. figura Zlispirebi<br />

“RaRadvyav danTqmulman”, `siRrmeni codvaTani~, `RaRadyo<br />

veSapisa mucelsa~, `Sen romeli caTa uvrceles xar~ - 4 SemTxveva-Tanxvedra.<br />

Tanxvedrebi kidev mravlad mogvepoveba.<br />

xom ar aris es Tanxvedrebi SemTxveviTi? davuSvaT sawinaaRmdego,<br />

rom JamTa viTarebis Tu sxva mizezTa gamo Zveli samgaloblo tradicia<br />

odesRac Sewyda da hangebi Seicvala axliT. maSin nevmirebul<br />

teqstebsa da sanoto masalas Soris kavSiri ar unda arsebobdes.


517<br />

SevZlebdiT ki aseT viTarebaSi amdeni Tanxvedris axsnas? ZlispirebSi<br />

melodiebis didi mravalferovnebaa. melodiebis aseTi siWarbis fonze<br />

amdeni damTxveva Zalzed saeWvoa SemTxveviTi iyos.<br />

imis albaToba, rom t raodenobis erTnairad nevmirebul monakveTebis<br />

wyvils Sesabamisi melodia (wyvil-wyvilad) erTnairi aRmoaCndeba sanoto<br />

wyaroebis mixedviT, SeiZleba gamovTvaloT formuliT:<br />

sadac n aRniSnavs gansxvavebuli hangebis raodenobas, xolo m –<br />

nevmirebis gansxvavebuli variantebis raodenobas. p sakmarisad mcire<br />

ricxvia maSinac ki, roca t =1, anu roca gvaqvs Tanxvedra mxolod erTi<br />

wyvilisaTvis. t-s erTi erTeuliT gazrdac ki iwvevs p albaTobis<br />

astronomiul Semcirebas. amis mizezia is, rom m da n sakmaod didi<br />

ricxvebia da amdeni Tanxvedra erTdroulad TiTqmis SeuZlebelia.<br />

gamodis, rom unda vaRiaroT tradiciis gawyvetis Sesaxeb Cveni Tavdapirveli<br />

daSvebis mcdaroba da davaskvnaT: xangrZlivi periodis (9<br />

saukune) miuxedavad qarTul eklesiaSi samgaloblo tradicia ar<br />

darRveula, Zvelma hangebma moaRwia XIX saukunemde da asaxva hpova<br />

sanoto xelnawerebSi. Cvenamde moRweuli sagaloblebis Zvel nevmirebul<br />

xelnawerebTan kavSiris arsebobis damadasturebelia im Tanxvedrebis<br />

simravle, romelic 70 ZlispirSi aRmoCnda.<br />

sinamdvileSi viTareba ufro rTulia da arc ise idealuri.<br />

kerZod, arsebobs SemTxvevebi, rodesac erTnairad nevmirebul monakveTebs<br />

sxvadasxva melodiebi Seesabameba. ase, magaliTad, rogorc ukve<br />

vTqviT, figura 5 sagalobelSi erTnairi melodiiT dasturdeba,<br />

magram ZlispirSi “gixaroden sasanTleo brwyinvaleo! igive figura<br />

gvxvdeba II da V muxlebSi erTnairi, magram winasgan gansxvavebuli<br />

hangiT. figura 5 sagalobelSi erTnairi hangiTaa warmodgenili,<br />

magram 3 sagalobelSi igive figuras sxva hangi Seesabameba, Tumca<br />

samive erTnairi hangi.<br />

riT avxsnaT es garemoeba? aq gadamwyveti mniSvneloba aqvs imas, rom<br />

ar gvaqvs gansxvavebaTa siWrele. kerZod, pirveli figura gvxvdeba 7<br />

adgilas, magram melodia sul oria (5+2). meore gvxvdeba 8 sagalobel-<br />

Si da melodia isev oria (5+3) da Tu kvlav kavSiris sakiTxs mivubrundebiT,<br />

vityviT Semdegs: kavSiri rom ar yofiliyo rvave (Svidive)<br />

SemTxveva gansxvavebuli melodiebiT iqneboda warmodgenili,rac tipuri<br />

niSani iqneboda or movlenas Soris kavSiris ararsebobisa. Cvens SemTxvevaSi<br />

ki melodiebi sul orad gaiyo, rac kvlavac kavSiris arsebobaze<br />

miuTiTebs. is faqti, rom melodiebi orad, magram mainc gaiyo, aixsneba<br />

imiT, rom qarTuli nevmuri sistemiT ar xdeba melodiis calsaxad<br />

warmodgena. rogorc wina kvlevaSi aRvniSnavdiT [12], es sistema aris


518 zaal wereTeli<br />

teqstis hangze gawyobis saSualeba da aseTi SemTxvevebis arseboba<br />

SesaZlebelia.<br />

amgvarad, kavSiri, udavod, arsebobs da Cans, magram ratomaa igi ase<br />

Znelad SesamCnevi? ratom ver vpoulobT damakavSirebel Zafs yovel<br />

muxlSi? es garemoeba mravalma faqtorma ganapiroba: jer erTi, rom<br />

qarTuli nevmuri sistema calsaxad ar asaxavs melodiebs; meorec,<br />

modrekili, iordane da ivane sxvadasxvanairad, variantulad adeben<br />

nevmebs erTsa da imave sagaloblebis muxlebs; mesame, axlo winapari<br />

mgaloblebi, sxvadasxva samgaloblo skolebis warmomadgenlebi, aseve<br />

Tav-Tavis variantebs gvTavazoben; meoTxe, mravali sagalobeli gamSvenebuli<br />

saxiTaa Cvenamde moRweuli, rac am SemTxvevaSi xelisSemSleli<br />

faqtoria da, bolos, mexuTe, drom da galobis zepirad gadacemis<br />

tradiciam Tavisi uaryofiTi roli Seasrula, samgaloblo hangebma<br />

Tavisi pirvandeli, ucvleli saxiT ver miaRwia momaval Taobebamde.<br />

Tavisufali monakveTebi – kavSiri aqac Cans<br />

Tavisufali marcvali Cven vuwodeT nevmirebis armqone marcvals,<br />

xolo Tavisufali monakveTi – Tavisufali marcvlebisgan<br />

Semdgar sagaloblis teqstis nawils erTi muxlis farglebSi. amgvari<br />

monakveTebi zogjer sakmaod grZelia _ Sedgeba 4 da meti marcvlisagan.<br />

SevniSneT, rom aseT SemTxvevebs Sesabamis sanoto masalaSi<br />

warTqma an silabika Seesabameba (ixileT Zlispirebi `romelman hSev<br />

mTiebi~, `winasaukuneTa, `yrmaTa RvTismsaxurTa~, `kverTxi ieses Zirisagan~).<br />

garda imisa, rom es faqtebi kidev erTxel xazs usvams zemoT<br />

naxseneb kavSirs, Cven maT gvikarnaxes mosazreba: Tavisufali monakveTebis<br />

ukan, zogadad, xom ar dgas silaburi galoba? marTalia, mokle (2-<br />

3 marcvliani) monakveTebisaTvis amis notebis mixedviT dadastureba<br />

Znelia, maTi simoklisa da wina paragrafSi moyvanili mravali faqtoris<br />

gamo, samagierod grZel monakveTebSi es silaburoba kargad Cans.<br />

naklebad savaraudoa, rom sxvadasxvagvari yofiliyo midgoma Tavisufali<br />

monakveTebisadmi marcvlebis raodenobis gamo. logikuri iqneboda<br />

gvefiqra, rom Tavisufal monakveTebs silaburad, ZiriTadi gr-<br />

Zliobis (pirobiTad, vTqvaT, meoTxediT) bgerebiT igalobebdnen.<br />

jer-jerobiT vikavebT Tavs am sakiTxTan dakavSirebiT saboloo<br />

daskvnis gamotanisagan da vagrZelebT msjelobas: Tu Tavisufali<br />

marcvali silaburia, maSin nevmireba erTi marcvlis ramdenime bgeraze<br />

gamRerebas unda aRniSnavdes. magram rogor amRerebdnen marcvals X<br />

saukuneSi?<br />

gamRerebis saxeobani qarTul galobaSi<br />

qarTul galobaSi arsebuli gamRerebis meTodebis aRricxvis mizniT<br />

CavatareT gamokvleva. gamovikvlieT gelaTis, Semoqmedis da aRmosavleTis<br />

skolebis wirva-locvis sagaloblebi [3,5,6].


Zveli qarTuli nevmuri sistemis gaSifrva da<br />

praqtikaSi xelaxla danergvis gzebi<br />

519<br />

gamokvlevam moicva absoluturad yvela sagalobeli dasaxelebuli<br />

wyaroebidan da aCvena Semdegi: erTi marcvlis ramdenime bgeraze<br />

gamRerebis SemTxvevebis 75% modis or- an sambgerian hangze (mokle<br />

gamRerebebi). SemTxvevebis danarCen 25%-Si gamRerebis hangi Sedgeba 4<br />

da meti bgerisagan (grZeli gamRerebebi). es ukanasknelni arsebiTad<br />

warmoadgens or-sambgeriani hangebis naerTs. amgvarad, SegviZlia<br />

davaskvnaT: qarTul galobaSi gamRerebis ZiriTadi xerxebia mokle _<br />

2-3 bgeriani melodiebi.<br />

dafiqsirda 50-mde aseTi (mokle) melodia, romelTagan 10-s sxvasTan<br />

SedarebiT maRali procentuloba aqvs (grafiki 1). iseTebi, romelTac<br />

aRmoaCndaT Zalian patara procentuloba (naklebi, vidre 2%) ugulvebelvyaviT,<br />

rogorc konkretuli Semsruleblis Tu skolis specifika<br />

da gavaerTianeT erT jgufSi. erTi maTgani, kodiT 51, sakuTriv `karbelaanT<br />

kilos~ damaxasiaTebelia. rogorc es grafikidan Cans, 4 melodia<br />

Seesabameba Zvel niSans (Sedarebis gasaioleblad ucvlelad mogvyavs<br />

cxrili 1 [12]-dan. damatebulia mxolod kodirebis sveti). es<br />

mravlismetyveli faqtia: 10 ZiriTadi gamRerebis melodiidan oTxi,<br />

Cvens mier pirvel gamokvlevaSi gamoTqmuli varaudebis Sesabamisi<br />

aRmoCnda.<br />

msgavsi melodiur-ritmuli struqturis mqone melodiebis gaer-<br />

Tianebis Sedegad miviRebT suraTs, romelic me-2 grafikzea asaxuli.<br />

yvelaze didi procentulobis mqone ori melodiis gamRereba or<br />

mezobel bgeraze qvevidan zeviT an piriqiT. es gamRerebis yvelaze<br />

gavrcelebuli formaa qarTuli galobis nebismieri skolisa da SemsruleblisaTvis.<br />

pirvel kvlevaSi ar moxerxda garkveuliyo mTavari nevmis mniSvneloba.<br />

es ganapiroba iman, rom xsenebuli niSani absoluturad yvelgan<br />

gvxvdeba. iSviaTad moiZebneba muxli, rom masSi es niSani ar figurirebdes.<br />

am ori melodiis axsna swored mas unda davakisroT. gamRereba<br />

or mezobel bgeraze, imis miuxedavad, zeviT vimoZravebT Tu qveviT,<br />

silaburi galobidan gadaxvevis yvelaze bunebrivi saSualebaa. garda<br />

amisa, niSans ar moeZebneba striqonsqveda analogi. es argumentebi<br />

gvafiqrebinebs, rom mTavari nevmi or mezobel bgeraze gamRerebis<br />

aRmniSvnelia. gamRerebebis Zvel nevmebTan Sesabamisobis saboloo suraTi<br />

asaxulia grafikze 3.<br />

kidev arsebobs 2 sworxazovani, striqonsqveda niSani romlebzec aq<br />

jer araferi gviTqvams. maTi daniSnuleba, Cveni azriT igivea, rasac<br />

aqamde vvaraudobdiT (ix. cxrili 1) – bgeris grZliobis gagrZeleba. es<br />

specifikuri gamRerebaa da es ukanasknelni ganirCevian kidec danarCenebisagan<br />

Tavisi sworxazovnebiT. yvela sxva nevmi mrudwirulia.


520 zaal wereTeli<br />

samomavlo praqtikuli nabijebis Sesaxeb<br />

ra aris saWiro imisTvis, rom Zveli qarTuli nevmuri sistema kvlav<br />

daubrundes RvTismsaxurebas? sanam am kiTxvas vupasuxebdeT, SevniSnoT<br />

Semdegi: SemTxveviTi ar aris is garemoeba, rom ar mogvepoveba<br />

Zveli niSnebiT nevmirebuli wirva-locvis standartuli sagaloblebi.<br />

Zveli nevmebi mxolod Zlispirebs, dasdeblebs da troparebs axlavs.<br />

rogorc cnobilia, CvenSi arsebobda Zlispirebis galobiT Tqmis<br />

tradicia. es is SemTxvevaa, roca aseulobiT sagaloblis teqsti unda<br />

igalobebodes erT-erT kanonikur hangze. Zveli qarTuli nevmuri sistema<br />

gvevlineba martiv da idealur saSualebad amgvari praqtikuli amocanis<br />

gadawyvetisaTvis.<br />

Zveli nevmebis gamoyenebiT galobis aRsadgenad unda moxdes Zlispirebis<br />

hangebis gamartiveba nevmirebul teqstebTan SesabamisobaSi<br />

moyvanis mizniT. Cvens mier am mimarTulebiT Catarebulma eqsperimentma<br />

aCvena, rom Zveli qarTuli nevmuri sistemis RvTismsaxurebaSi xelaxali<br />

danergva axlosaa realobasTan.<br />

daskvna<br />

X saukunis nevmirebuli teqstebi asaxulia XIX saukunis sanoto<br />

xelnawerebSi. amis dasturia mravali SemTxveva, roca erTnairad nevmirebul<br />

monakveTebs erTnairi melodiebi Seesabameba. amgvarad, Zvelma<br />

samgaloblo hangebma Cvenamde moaRwia, Tumca isini amJamad erTgvarad<br />

saxecvlilia. es mravalma faqtorma ganapiroba.<br />

Zveli qarTuli nevmuri sistema aris teqstis hangze gawyobis saSualeba.<br />

mas ar gamoiyenebdnen wirva-locvis standartuli (statikurteqstebiani)<br />

sagaloblebisaTvis. aseT sagaloblebs nevmebis gareSec<br />

iolad galobdnen.<br />

Zvelad galobdnen silaburad (Tavisufali marcvlebi), Siga-da-Sig<br />

mokle gamRerebebiT (mrudwirulnevmebiani marcvlebi) an bgeris gr-<br />

Zliobis gagrZelebiT (sworxazovannevmebiani marcvlebi). gamRerebis<br />

yvelaze gavrcelebuli forma, maSinac da axlac, aris gamRereba or<br />

mezobel bgeraze, romelic yvelaze xSiradxmarebad niSans Seesabameba.<br />

Zlispirebis galobiT Tqmis tradiciis aRsadgenad saWiroa moxdes<br />

Zlispiris hangis nevmirebul teqstTan SesabamisobaSi moyvana misi<br />

gasadavebis gziT. am mimarTulebiT gadadgmulma praqtikulma nabijebma<br />

dagvarwmuna, rom es ganxorcielebadi amocanaa.


Zveli qarTuli nevmuri sistemis gaSifrva da<br />

praqtikaSi xelaxla danergvis gzebi<br />

521<br />

damowmebuli<br />

literatura<br />

gvaxaria, vaJa. (1989). miqael modrekilis himnebi. Tbilisi: sabWoTa saqarTvelo.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2000). qarTuli saeklesio galoba, t. 1, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2002) qarTuli saeklesio galoba, t. 2, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2005). qarTuli saeklesio galoba, t. 3, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

karbelovi, polievqtos da molodinovi, aleqsandre. (1899). sagalobelni<br />

Sobis dResaswaulisa. tfilisi: maqsime SaraZe da Co.<br />

kereseliZe, eqvTime. xelnaweri Q 672. kekeliZis saxelobis xelnawerTa erovnuli<br />

centri.<br />

kiknaZe, g. (1982). nevmirebuli Zlispirni. Tbilisi: mecniereba<br />

SuRliaSvili, daviT. (2002). qarTuli saeklesio galoba, Semoqmedis skola,<br />

Tbilisi: sapatriarqos saeklesio galobis centri. qarTuli simReris<br />

saerTaSoriso centri.<br />

qoriZe, filimon. (1911). sadResaswaulo sagalobelni wirvisa tfilisi: e.<br />

kereseliZis stamba.<br />

qoriZe, filimon. (1901). sagalobelni pirvel Sewirulisa, vasili didisa,<br />

mRvdlis kurTxevisa da qorwinebisa. tfilisi.<br />

wereTeli, zaal. (2005). `uZvelesi qarTuli samgaloblo niSnebis<br />

interpretaciis SesaZlebloba XIX s. sanoto xelnawerebis mixedviT~. krebulSi:<br />

tradiciuli mravalxmianobis meore saerTaSoriso simpoziumi. gv. redaqtorebi<br />

wurwumia, rusudani da Jordania, iosebi. Tbilisi: Tbilisis saxelmwifo<br />

konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centri.<br />

xundaZe, raJden. xelnaweri 2100. saqarTvelos saxelmwifo erovnuli centris<br />

arqivi.


Decipehring the Old <strong>Geo</strong>rgian Neumatic System and<br />

Ways of Re-Introducing in into Practice<br />

527<br />

Khundadze, Razhden. Manuscript 2100. Archives of the Methodological <strong>Center</strong> of Folk<br />

Art at the Ministry of Culture of <strong>Geo</strong>rgia (in <strong>Geo</strong>rgian).<br />

<strong>Tsereteli</strong>, Zaal. (2005). « The Possibility of Interpreting Ancient <strong>Geo</strong>rgian Chants Through<br />

19th Century Transcriptions ». In : The Second <strong>International</strong> Symposium on Traditional<br />

Polyphony. P. 367-382. Edited by Rusudan Tsurtsumia and Joseph Jordania. Tbilisi:<br />

<strong>International</strong> <strong>Research</strong> <strong>Center</strong> for Traditional Polyphony at the Tbilisi State Conservatoire.


528<br />

zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

cxrili 1.<br />

Table 1.


zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

529<br />

diagrama 1. gamRerebis yvelaze mniSvnelovani 10 melodia. aqedan 4 Seesabameba<br />

Zvel niSnebs<br />

Figure 1. 10 most important melodies of gamghereba.4 of them correspond to<br />

old neumes<br />

diagrama 2. yvelaze maRali procentulobis ori gamRereba<br />

Figure 2. Two most important gamgherebas are unexplained


530<br />

zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

diagrama 3. gamRerebebis nevmebTan Sesabamisobis saboloo saxe<br />

Figure 3. Correspndence of gamghereba to old neumes<br />

suraTi 1.<br />

Picture 1.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!