09.01.2015 Views

saqarTvelos saxelmwifo politika eleqtroenergetikaSi mokle ...

saqarTvelos saxelmwifo politika eleqtroenergetikaSi mokle ...

saqarTvelos saxelmwifo politika eleqtroenergetikaSi mokle ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>saxelmwifo</strong> <strong>politika</strong> <strong>eleqtroenergetikaSi</strong><br />

<strong>mokle</strong> winaistoria da mimdinare procesebi<br />

20 ianvari, 2008 weli<br />

<strong>mokle</strong> winaistoria: <strong>saqarTvelos</strong> eleqtroenergetika 1991-2003 wlebSi 1<br />

aqsiomaa is, rom energetikuli seqtoris gamarTul muSaobaze mniSvnelovanwilad<br />

aris damokidebuli nebismieri qveynis Sida politikuri stabiluroba da<br />

ekonomikuri ganviTareba. 1991 wels, damoukideblobis mopovebisTanave,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikuli seqtori mZime dartymis qveS aRmoCnda.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebis survili da imedebi, daekmayofilebina aSS-sa da<br />

evrokavSiris interesebi (<strong>saqarTvelos</strong> gavliT mieRoT kaspiispireTis gazi da<br />

navTobi) da gamxdariyo aRmosavleT-dasavleTis damakavSirebeli energetikuli<br />

jaWvis erT-erTi rgoli, winaaRmdegobaSi movida regionis dominanti qveynis,<br />

ruseTis interesebTan, romelsac surda, rom energomatareblebis rogorc<br />

mwarmoebeli, ise gamtarebeli qveyana dasavleTisaTvis mxolod TviTon yofiliyo.<br />

aseTi iyo regionSi ruseTisa da dasavleTis ganviTarebul qveynebs Soris<br />

arsebuli geostartegiuli dapirispirebis Sinaarsi 1993-2002 wlebSi.<br />

saqarTvelo, rogorc energetikuli resursebis transportirebis alternatiuli<br />

mimarTulebis erT-erTi rgoli, am dapirispirebis epicentrSi aRmoCnda.<br />

1993-2002 wlebSi samoqalaqo omis recidivebis da regionSi arsebuli<br />

geostrategiuli interesebis dapirispirebis Sedegad <strong>saqarTvelos</strong> energetikuli<br />

seqtori etapobrivad daingra. am ngrevas ganapirobebda rogorc sxvadasxva saeWvo<br />

xasiaTis incidentebi (romelic gamoZiebis Sedegad dadgenili faqtebis saSualebiT<br />

SeiZleboda dakvalificirebuliyo rogorc teroristuli aqtebi), ise <strong>saxelmwifo</strong><br />

institutebis uunaroba, saTanado movla-patrononoba gaewiaT sasicocxlo<br />

miniSvnelobis energoobieqtebisaTvis.<br />

uyuradRebobis da mouvlelobis gamo seriozuli dartymis qveS aRmoCnda<br />

generaciis obieqtebi, eleqtrogadamcemi xazebi, gazis milebi da maTTan<br />

dakavSirebuli meurneobebebi. mxolod engurhesze, romlis reabilitacia amJamadac<br />

mimdinareobs, ramdenime avaria moxda, romelTagan arc erTi bolomde ar<br />

gamoZiebula. pirveli avaria moxda 1993 wlis dekemberSi, soxumis dacemidan ori<br />

Tvis Semdeg. 1995 wels Tavdasxmis Sedegad mwyobridan iqna gamoyvanili 500<br />

kilovatiani ageregati. bolos, 2002 wlis noemberSi, mas isev miadga seriozuli<br />

ziani.<br />

1 Sesaval nawilSi gamoyenebulia avtoris kvelva: Liana Jervalidze “Russian Foreign Energy Policy<br />

and Implications on Georgia’s Energy Security” published by Global Market Briefs LTD, London, March 2006<br />

1<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


msgavsi daudgeneli incidentebi moxda gardabnis energoblokebzec. pirveli<br />

mniSvnelovani ziani gardabnis gazis generaciis obieqtebs, kerZod, yvelaze axal –<br />

mecxre da meaTe blokebs – 1993 wlis dekemberSi xanZris Sedegad miadga. 1998<br />

wlisaTvis es blokebi aRdgenili iqna germanuli bankis kreditiT da 1999 wels<br />

AES Telass, pirvel amerikul kompanias gadaeca, romelic <strong>saqarTvelos</strong><br />

energetikul bazarze 1998 wels Semovida. 2001 2 wlis dekemberSi, samxreT<br />

kavkasiuri milsadenis Sesaxeb Saxdenizis konsorciumis mier gakeTebuli<br />

gancxadebidan ramdenime Tvis Semdeg, afeTqeba moxda AES Telasis mflobelobaSi<br />

gadasul energoblokebzec. am afeTqebis Sedegad mecxre bloki seriozulad<br />

dazianada, meaTe blokidan ki saerTod aRaraferi darCa.<br />

am incindentebs Sedegad, bunebrivia, energetikuli seqtoris paralizeba mohyva,<br />

rasac Tan axlda qveynis sul ufro meti damokidebuleba mezobeli qveynebidan<br />

energomatareblebis importze. saqarTvelo zamTris ganmavlobaSi eleqtroenergias<br />

ZiriTadad ruseTidan da somxeTidan yidulobda 3 .<br />

am periodSi, samoqalaqo omisa da ekonomikis ngrevis pirobebSi, <strong>saqarTvelos</strong><br />

mosaxleobis msyidvelobisunarionoba imdenad daqveiTda, rom AES Telasis mier<br />

moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis maCvenebeli pirvel wels<br />

mxolod 10-20% Seadgenda. am fonze aRmocenda energo mafia, romelic ar iyo<br />

dainteresebuli, rom eleqtroenergia aramsyidvelobisunariani mosaxleobisTvis<br />

miewodebinda da Sedegad daiwyo <strong>saxelmwifo</strong>s mier Sesyiduli eleqtroenergiis<br />

reeqsporti mezobel qveynebSi 4 . <strong>saqarTvelos</strong> mosaxleobas ki am dros<br />

eleqtroenergia mniSvnelovani SezRudvebiT miewodeboda.<br />

eleqtroenergiis seqtorSi am dros dadebuli garigebebi imdenad wamgebiani da<br />

aragamWvirvale iyo, rom miuxedavad kontrolis palatis mier Catarebuli araerTi<br />

Semowmebisa, sruli suraTis aRdgena imis Sesaxeb, Tu ra xdeboda am sferoSi 90-<br />

ian wlebSi SeuZlebelia. cnobilia mxolod is, rac ukve aRvniSneT – rom<br />

amoRebis dabali maCveneblis gamo, mosaxleobisaTvis eleqtroenergiis miwodeba<br />

wamgebiani iyo da rom warmoebuli da Sesyiduli elqtroeenrgiis didi nawili<br />

eqsportze da reeqsportze midioda 5 .<br />

1993-2000 wlebSi energetikul obieqtebze moxdari incidentebis da avariebis<br />

Sedegebis aRmosafxvrelad da dazaralebuli obieqtebis reabilitaciis mizniT,<br />

2<br />

Sax-denizis konsorciumma gancxadeba <strong>saqarTvelos</strong> gavliT samxreTkavkasiuri gazsadenis<br />

aSenebisSesaxeb 2001 wlis agvistoSi gaakeTa.<br />

3<br />

ruseTis birTvuli eleqtrosadguris meore bloki amoqmedda 1995 wels, engurhesze da<br />

gardabnis gazis generaciis blokebze momxdari avariebis Semdeg.<br />

4<br />

kontrolis palatis aqtebi 1994-2001 wlebi<br />

5<br />

qarTuli energomafia uSualod Tu ar monawileobda energoobieqtebis mimarT<br />

ganxorcielebuli aqtebis dagegmvasa da ganxorcilebaSi, is am aqtebis Sedegad Seqminili<br />

viTarebiT did fuls Soulobda.<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

2


1995-2000 wlebSi saqarTveloSi grantebis da SeRavaTiani kreditebis saxiT<br />

591 770 150 aSS dolari Semovida. am kreditebs Soris iyo germaniis ganviTarebis<br />

bankis krediti, romelic 1997-1998 wlebSi gardabnis mecxre da meaTe blokebis<br />

reabilitacias moxmarda, Tumca mogvianebiT, 2001 wlis dekemberSi, am blokebis<br />

mimarT ganmeorebiT momxdarma incidentma am kreditis efeqti gaanula. aRniSnuli<br />

grantebisa da kreditebis marTebuli gamoyenebiT maqsimaluri Sedegis miRwevas<br />

seqtorSi arsebulma korufciamac SeuSala xeli.<br />

bolo sabotaJi <strong>saqarTvelos</strong> energetikul obieqtebze 2003 wlis “vardebis<br />

revoluciis” Semdeg maRali Zabvis eleqtrogadamcem xazebze ganxorcielda.<br />

kerZod, 2004 wlis 15 seqtembersa da 2005 wlis marts Soris ramdenjerme iqna<br />

mwyobridan gamoyvanili dasavleT da aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> damakavSirebeli<br />

“qarTli 1” da “qarTli 2” da kavkasionis gadamcemi xazebi. amis Semdeg<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikul obieqtebze msgavs incidentebs adgili aRar hqonia.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eleqtroenergetikuli seqtoris bolo TxuTmetwliani periodis es<br />

<strong>mokle</strong> istoria cxadyofs, Tu ratom eTmoba energetikis seqtoris obieqtebis<br />

reabilitaciis sakiTxs gansakuTrebuli adgili dokumentSi “<strong>saqarTvelos</strong><br />

energetikis ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebis Sesaxeb”, romelic <strong>saqarTvelos</strong><br />

parlamentma 2006 wels miiRo da romelsac es kvleva eydnoba.<br />

2003 wlis revoluciis Semdeg ganviTarebuli movlenebi<br />

2003 wlis revoluciis Sedegad mosulma xelisuflebam SeZlo<br />

eleqtroenergetikis seqtoris stabilizacia. rogorc Sesaval nawilSi iyo<br />

aRniSnuli, bolo sabotaJi eleqtroenergetikis sistemis winaaRmdeg 2004 wlis<br />

seqtember – 2005 wlis marts Soris periodSi moxda. 2004-2007 wlebSi,<br />

sabiujeto saxsrebis gamoyenebiT da saerTaSoriso donorebis daxmarebiT,<br />

generaciis obieqtebisa da gadamcemi xazebis reabilitacia ganxorcielda. es<br />

procesi (reabilitacia) kvlavac mimdinareobs. amJamad qveynis eleqtroenergetikis<br />

sistema gamarTulad muSaobs da eleqtroenergiaze qveyanaSi arsebul moTxovnas<br />

akmayofilebs. dRes energetikis saministros, rogorc energetikuli politikis<br />

ganmsazRvreli mTavari organos amocana qveynis ekonomikuri ganviTarebis<br />

paralelurad energomatareblebze gazrdili moTxovnis dakmayofilebis<br />

strategiuli gegma SemuSavebaa.<br />

parlamentis mier 2006 wlis zafxulSi miRebul dadgenilebaSi “<strong>saqarTvelos</strong><br />

energetikuli seqtoris ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebis Sesaxeb”,<br />

energoobieqtebis kerZo mflobelobaSi gadasvla qveynis energetikis gajansaRebis<br />

mTavar pirobad aris miCneuli. amave dokumentis Tanaxmad: energetikuli<br />

obieqtebis gasxviseba unda moxdes valebisgan maTi gaTavisuflebis Semdeg da<br />

sruliad gamWvirvale viTarebaSi; bazarze moqmed aqtiorebs Soris urTierTobebs<br />

daaregulirebs da ufleba-movaleobebs gansazRvravs eleqtroenergetikuli bazris<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

3


wesebi; bazris Semdgomi ganviTareba liberaluri mimarTulebiT warimarTeba da<br />

moxdeba sruli deregulireba.<br />

amJamad eleqtroenergiis distribuciis udidesi nawili (Telasi, energo-pro) da<br />

generaciis garkveuli nawili (energo-pros mflobelobaSi myofi 362 mgv<br />

simZlavris hidroeleqtrosadgurebi, kaxeTis generaciis obieqtiebi)<br />

gankerZoebulia. kaxeTis distribuciis kompaniis kerZo mflobelobaSi gadasvlis<br />

sakiTxi jer bolomde ar aris miyvanili. maRali Zabvis gadamcemi xazebi qarTulrusuli<br />

erToblivi sawarmos – “gruz-energos” – xelSia. eleqtroenergiis yidvagayidvis<br />

operaciebs awarmoebs sistemis komerciuli operatori, romelic<br />

gaerTianebuli sabiTumo bazris bazaze Seiqmna.<br />

winamdebare dokumenti ganixilavs, Tu ramdenad Seesabameba eleqtroenergetikis<br />

seqtorSi arsebuli viTareba parlamentis mier 2006 wels miRebuli dokumentis<br />

ZiriTad debulebebs privatizaciis gamWvirvalobasTan, liberalizmTan da<br />

deregulirebasTan mimarTebaSi.<br />

AES Telasi<br />

saaqcio sazogadoeba “rao-Telasi” dRes <strong>saqarTvelos</strong> dedaqalaqis<br />

eleqtroenergiis sadistribucio kompaniaa. misi aqciebis 75%-s flobs rusuli<br />

eleqtroenergetikis giganti, <strong>saxelmwifo</strong> kompania “inter-rao”, 25%-s ki –<br />

Tbilisis meria. garda Tbilisis distribuciisa “inter-rao”, romelic aris RAO -<br />

UES ucxouri aqtivebis mmarTveli kompania, saqarTveloSi flobs gardabnis<br />

mecxre da meaTe blokebsac, romelTagan 2001 wlis dekembris avariis Semdeg<br />

mxolod mecxre bloki muSaobs. “inter-rao” agreTve flobs mdinare xramze<br />

arsebul or hidroleqtrosadgurs.<br />

RAO - UES <strong>saqarTvelos</strong> energetikul bazarze Semovida 2003 wels, mas Semdeg<br />

rac misma qvekompania Rao-Nordic-ma AES Corporation-is holandiuri qvekompania Silk<br />

Road BV 23 milion aSS dolarad Seisyida. RAO-Nordic-i Silk Road BV SesyidviT<br />

Telasis aqciaTa 75%-is mflobeli gaxda.<br />

AES-s, Tavis mxriv, Telasi 1998 wels 22.5 milion aSS dolarad hqonda<br />

Sesyiduli. 1999 wels AES-ma gardabnis mecxre da meaTe blokebi 16,5 milion aSS<br />

dolarad Seisyida da “xrami 1” da “xrami 2” hidroeleqtrosadgurebis 25 wliT<br />

marTvis uflebac moipova. 1998 wels amerikuli kompaniis Semosvla strategiul<br />

nabijad iqna miCneuli da mas qveynis mTeli politikuri speqtri da sazogadoeba<br />

gansakuTrebuli keTilganwyobiT Sexvda, Tumca sul raRac xuT weliwadSi,<br />

kompaniaSi gaCenili finansuri problemebisa da <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebasTan<br />

daaxloebuli jgufebis mxridan zewolis gamo, AES iZulebuli gaxda TelasSi<br />

sakuTari wili rusuli <strong>saxelmwifo</strong> kompania RAO-Nordic-saTvis mieyida da<br />

saqarTvelodan wasuliyo. qarTuli mxare im periodSi amtkicebda, rom AES-is<br />

wasvla mxolod kompaniiis finansur problemebTan iyo dakavSirebuli da rom AES<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

4


Corporation-ma Tavisi aqtivebi yvela postsabWoTa qveyanaSi gayida. realurad, AES<br />

Corporation-ma mogvianebiT saqmianoba gaafarTova rogorc yazaxeTSi, ise ukrainaSi<br />

da sul ramdenime wlis win aRmosavleT evropis qveynebSi, kerZod, CexeTSi da<br />

bolos TurqeTSic SeiZina aqtivebi energetikul seqtorSi.<br />

xuTi wlis win strategiuli partnioris AES-is qveynidan wasvlam didi miTqmamoTqma<br />

gamoiwvia. interess iwvevda is, rom kompania saqarTvelodan wavida mas<br />

Semdeg, rac moaxdina Tbilisis sadistribucio sistemis seriozuli reabilitacia,<br />

moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoReba 86% procentian maCvenebelze<br />

aiyvana, miiRo eleqtroenergiis importis da TurqeTSi tranzitis ufleba da<br />

male mogebaze unda gasuliyo.<br />

AES Silk Road 6 TelasSi 10 wliT, kapitalis amoRebis wliuri 20%iani pirobiT<br />

Semovida. kompaniam Telasis reabilitaciis mizniT 210 milioni aSS dolaris<br />

(saTavo ofisidan moziduli saxssebi) da 56 milioni aSS dolaris EBRD 7 da IFC<br />

sakredito resursebis mozidva moaxdina. daviT ebraliZis TqmiT, romelic im<br />

periodSi erovnul damoukidebel maregulirebel komisiasTan arsebuli<br />

momxmarebelTa uflebebis damcveli iyo, 2003 wlisaTvis (anu aqtivebis<br />

Sesyidvidan xuTi wlis Tavze) AES Telasis grZelvadiani da <strong>mokle</strong>vadiani<br />

valdebulebebi, ZiriTadi kapitalisa da procentebis CaTvliT, 825 598 000 lars<br />

Seadgenda, rac im drois gacvliTi kursis mixedviT daaxloebiT 400 milioni aSS<br />

dolari iyo. amasTan erTad, am validan EBRD da IFC mimarT davalineba<br />

minimaluri iyo da is AES-s ukve gastumrebuli hqonda.<br />

AES Corporation-is 2003 wlis angariSidan irkveva, rom AES Corporation-ma validan<br />

210 milioni aSS dolari Camowera, raTa AES Telasis Rirebuleba Seemcirebina<br />

(valebisgan gaesufTavebina) da is gasayidad gamoitana.<br />

parlamentis energetikuli komisiis eqspertebi miiCnevdnen, rom AES Telasi<br />

gaweul danaxarjebs mizandasaxulad beravda, rom SeuZlebeli iyo aseT <strong>mokle</strong><br />

xanSi aseTi moculobis investiciebi ganexocielebina (gardabnis blokebis<br />

rebilitacia germanuli ganviTarebis bankis kreditiT moxda vidre mas 1999 wels<br />

AES Telasi iyidda) da rom kompanias mxolod gamricxvelianebis mowesrigebasTan<br />

dakavSirebuli samuSaoebi hqonda Catarebuli.<br />

arsebobda mesame mosazrebac, rac imaSi mdgomareobda, rom kompanias kontraqtis<br />

mixedviT kapitaluri danaxarjebis wliuri 20% amoRebis ufleba hqonda. aseT<br />

SemTxvevaSi mas xuT weliwadSi ukve amoRebuli eqneboda realurad Cadebuli<br />

investiciebi da mogebac miRebuli eqneboda. amitom ar uCivlia AES-s<br />

6<br />

es kompania moskovSi iyo bazirebuli da iqidan awarmoebda molaparakebebs postsabWoTa<br />

sivrcis qveynebSi energetikuli aqtivebis Sesyidvaze. moskovSi warmoebda molaparakebebi<br />

Telasis Sesyidvazec.<br />

7<br />

EBRD-is vebgverdze mocemuli informaciis mixedviT, bankma AES-s Telasis<br />

sarebilitaciod gamouyo daaxloebiT 30 milioni aSS dolari. danarCeni 30 milioni aSS<br />

dolari saerTaSoriso finansurma korporaciam gaiRo.<br />

5<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


saerTaSoriso saarbitraJo sasamarTloSi londonSi, risi uflebac mas<br />

kontraqtis mixedviT hqonda (miuxedvad imisa, rom misi gaZeveba Telasidan moxda<br />

zewolis Sedegad). arc aSS-s saelCos gamouTqvams protesti misi qveynis<br />

warmomadgeneli kompaniis qveynidan aSkara gaZevebis gamo.<br />

saboloo jamSi, AES-ma Telasi gayida da RAO-Nordic-ma is 23 milion aSS<br />

dolarad Seisyida 8 .<br />

RAO Telasi<br />

memorandumi <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebasa da rao-s Soris 2007 wlis ivnisSi,<br />

sruliad aragamWvirvale viTarebaSi daido. mis SemuSavebaSi monawileoba ar<br />

miuRia arc erT damoukidebel eqsperts an eqspertTa jgufs. misi dadebis faqti<br />

da Sinaarsi sazogadoebisTvis cnobili samxolod 2007 wlis noemberSi gaxda 9 .<br />

erT-erTi mniSvnelovani punqti, romelic am memorandumSia Cadebuli,<br />

eleqtroenergiis tarifs exeba. 1998 wlidan 2008 wlamde AES-is samomxmareblo<br />

tarifSi gaTvaliswinebuli iyo AES Telasis mier gaweuli kapitaluri<br />

danaxarjebis komponenti, romelic Telasis gayidvis Semdeg RAO UES-is<br />

tarifSic gadavida. wesiT 2008 wlis bolodan Tbilisis mosaxleobisaTvis<br />

eleqtroenergiis tarifi unda Semcirdes 10 , Tumca memorandumi tarifis Semcirebas<br />

ar iTvaliswinebs.<br />

daviT ebraliZe, rogorc moqalaqeTa interesebis damcveli, aprotestebda imas,<br />

rom RAO-Nordic-ma, romelmac valebisgan gaTavisuflebuli kompania miiRo da<br />

yidvisTanave damatebiTi investiciebi ar ganuxorcielebia, samomxmareblo tarifSi<br />

kapitalis danaxarjebis 11 komponenti SeinarCuna. igi am komponentis tarifidan<br />

amogdebas da samomxmareblo tarifis Semcirebas moiTxovda 12 .<br />

2003 da 2004 wlebSi saqarTveloSi vizitad myofma RAO UES-is generalurma<br />

direqtorma tarifis dawevis SesaZleblobis Sesaxeb isaubra, Tumca, rogorc Cans,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> xelisufleba am sakiTxs aRar CaRrmavebia, vinaidan tarifis dawevaze<br />

2004 wlis Semdeg saubari Sewyda. sruliad sapirispirod, 2005 wlidan rao-<br />

Telasma daiwyo kampania tarifSi sakuTari wilis gazrdis Sesaxeb, rasac igi AES-<br />

8<br />

zogierTi cnobiT, rebilitaciiis Semdeg Tbilisis eleqtrosadistribucio kompaniis<br />

realuri Rirebuleba 500 milion aSS dolars utoldeboda – gayidvis win moxmarebuli<br />

eleqtroenergiis safasuris amoRebis maCvenebeli 86% Seadgenda 8 , kompaniis wliuri<br />

Semosavlebi ki 70 milion aSS dolari iyo da Sesabamisad, AES <strong>saxelmwifo</strong> biujetis<br />

Semdeg meore iyo Semosavlebis raodenobis mixedviT.<br />

9<br />

memorandums xeli moewera 2007 wlis 20 ivniss.<br />

10 2008 wels sruldeba AES–Tan dadebuli kontraqtis da investiciebis amoRebis vada.<br />

11<br />

kompniiis mier Cadebeuli Tanxa da masze daricxuli sabanko procenti.<br />

12<br />

2000-2002 wlebSi momxmarebelTa uflebebis saxalxo damcvelis daviT ebraliZis<br />

prezentacia AES Telassa da rao-Soris xelSekrulebis detalebis Sesaxeb man gaakeTa<br />

2005 wlis zafxulSi sorosis fondSi.<br />

6<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


is mier aRebuli kreditis (170 milioni aSS dolaris) dafarvis aucileblobiT<br />

xsnida. 2005 wels damoukideblma maregulirebelma, arasakmarisi dasabuTebis<br />

safuZvelze 13 , uari ganacxada rao-Telasis mier tarifis gazrdis Sesaxeb<br />

ganacxadis dakmayofilebaze, Tumca 2006 wels, energo-prosaTvis distribuciisa<br />

da generaciis obieqtebis miyidvis win, imave damoukidebeli maregulireblis<br />

gadawyvetilebiT eleqtoenergiaze zRvruli tarifi gaizarda da SemoRebuli iqna<br />

safexuriani tarifi. am gadawyvetilebiT, faqtobrivad, rao-Telasis moTxovna<br />

tarifis gazrdis Sesaxeb iribad dakmayofilda.<br />

rao-Telasis komerciulma direqtorma da misma modgilem 14 tarifTan dakavSirebiT<br />

ganmartes, rom 2003 wels (roca maT Telasi Seisyides) AES Telass 400<br />

milioni aSS dolaris davalianeba hqonda dagrovili. es davalianeba<br />

gasastumreblad maT kompaniaze gadmoiwera da kapitalis danaxarjebis komponentis<br />

SenarCuneba swored amiT iyo ganpirobebuli, Tumca rao-s warmomadgenlebma ver<br />

axsnes is, Tu rogor unda darCenoda AES-s amxela davalianeba, roca saTavo<br />

ofisma mis gayidvamde 210 milioni davalianeba Camowera. miTumetes, maT<br />

daadastures, rom AES-s EBRD-sa IFC-is krediti 56 milioni aSS dolari ukve<br />

gastumrebuli hqonda.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebasa da rao-Telass Soris dadebuli memorandumSi<br />

aRniSnulia, rom 2008 wels (AES Telasis mier Cadebuli kapitaluri<br />

danaxarjebis amoRebis vadis amowurvis Semdeg) eleqtroenergiis tarifi araTu ar<br />

Semcirdeba, aramed ar aris gamoricxuli, rom gaizardos kidec. memorandumis<br />

Tanaxmad, tarifi 2015 wlamde ar gaizrdeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu qveyanaSi<br />

inflaciis maCvenebli 10% zRvars ar gadaaWarbebs; eleqtroenergiis Sesyidvis<br />

tarifi 10%-ze metad ar gaizrdeba (gazis fasis gazrdis SemTxvevaSi gaizrdeba<br />

Telasis wilic tarifSi, raTa kompania ar dazaraldes) da ar gaCndeba tarifis<br />

daregulirebis saWiroeba gacvliTi kursis cvlilebis gamo 15 .<br />

memorandumSi aseve naTqvamia, rom kompania ar moiTxovs TbilisSi kompaqturad<br />

Casaxlebuli iZulebiT gadaadgilebuli pirebis mier 2007 wlis 1 martamde<br />

dagrovili davalianebis dafarvas. rogorc kompaniis komerciulma xelmZRvanelebma<br />

Tqves, kompania apirebs, rom valis Camoweris angariSSi xelisuflebisgan<br />

sagadasaxado SeRavaTebi moiTxovos.<br />

energo-pro jorjia<br />

2004 wels, axali xelisuflebis mosvlis Semdeg, kidev ufro ganmtkicda rwmena<br />

imis Sesaxeb, rom energetikuli seqtoris gajansaRebis erTaderTi gza<br />

13<br />

mogvianebiT, 2006 wlis Sua periodSi damoukidebelma maregulirebelma daamtkica<br />

safexuriani tarifi, riTac sazogadeobis ekonomiurad SedarebiT Zlier fenas daakisra<br />

gazrdili tarifis mTeli tvirTi.<br />

14<br />

unda aRiniSnos, rom es pirebi rao-s mier Telasis Sesyidvis dros TelasSi ar<br />

muSaobdnen.<br />

15<br />

igulisxmeba laris gacvliTi kursi dolarTan.<br />

7<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


energoobieqtebis privatizacia iyo. am droisTvis, Telasis da aWaris<br />

energokompaniis garda, sadistribucio kompaniebi “gaerTianebul sadistribucio<br />

kompaniaSi” iyo gaerTianebuli da maT espanuri kompania “energokompania<br />

iberdolas” qvekompania marTavda. generaciis obieqtebi, garda kaxeTis generaciis<br />

obieqtebisa, <strong>saxelmwifo</strong> sakuTrebaSi iyo. Sesabamisad, dRis wesrigSi dadga maTi<br />

privatizaciis sakiTxi.<br />

gaerTianebuli sadistribucio kompaniis privatizaciis pirveli gegma<br />

<strong>saqarTvelos</strong> imJamindelma ekonomikis ministrma kaxa benduqiZem 2005 wlis martSi<br />

sastumro mariotSi gamarTul konferenciaze warmoadgina gaerTianebuli<br />

sadistribucio kompaniis privatizaciis pirveli gegma. am gegmis mixedviT,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> distribuciisa da generaciis obieqtebi, garda ukve privatizebuli<br />

obieqtebisa, or lotad – (1) dasavleTis generacia da distribucia da (2)<br />

aRmosavleTis generacia da distribucia – unda gayiduliyo. generaciis<br />

obieqtebidan <strong>saxelmwifo</strong> sakuTrebaSi rCeboda mxolod enguri. gegmiT, es ori<br />

kompania Tavad daadgenda generaciis da distribuciis xarjebs da aseve Tavad<br />

moaxdenda xarjebis optimizacias (damoukidebeli maregulirebis daxmarebis<br />

gareSe). amgvarad, damoukidebeli maregulireblis funqcia minimumade iqneboda<br />

dayvanili, rac mis gauqmebisken gadadgmul nabijs niSnavda.<br />

<strong>saxelmwifo</strong> sakuTrebaSi rCeboda mxolod transportireba da misi regulireba. es<br />

gegma, marTalia, xels uwyobda eleqtroenergetikis seqtoris deregulirebas (am<br />

seqtorSi <strong>saxelmwifo</strong>s monawileobis Semcirebas), Tumca zRudavda energetikuli<br />

bazris liberalizaciis SesaZleblobas, vinaidan dasavleTis generacia dasavleTis<br />

distribuciaze iyo mibmuli da Sedegad, arc mwarmoebels da miTumetes arc<br />

momxmarebels ar miecemoda saSualeba, misTvis sasurveli momxmarebeli da<br />

mimwodebeli aerCia.<br />

aRniSnul gegmas ganxorcieleba ar mohyolia. Sesabamisad, damoukidebeli<br />

maregulirebeli komisiac ar gauqmebula.<br />

auqcionebi<br />

gaerTianebuli sadistribucio kompaniis pirveli auqcioni 2005 wlis martSi<br />

Caatarda. masSi monawileobis survili mxolod erTma kompaniam (“bagebi 2004”)<br />

gamoxata, magram auqcioni CaiSala. amis erT-erT (araoficialuri) mizezi is<br />

gaxda, rom kompania xelisuflebis maRal Tanamdebobis pirTan asocirdeboda, rac<br />

gaxmaurda.<br />

meore auqcionisTvis gaerTianebuli sadistribucio kompaniis, aWaris<br />

energokompaniisa da eqvsi hidroeleqtrosadguris paketis fasi 350 milioni aSS<br />

dolariT ganisazRvra. aseTi Tanxis gadamxdeli kompania maSin ar gamoCnda da<br />

Sedegad, auqcioni gadavadda. arsebobs mosazreba, rom ase Zvirad es obieqtebi<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

8


auqcionSi monawileobis msurveli konkurenti kompaniebis gzidan CamoSorebis<br />

mizniT Sefasda.<br />

sabolood, ramdenjerme CaSlili molaparakebebis Semdeg, aRniSnuli paketi 2007<br />

wlis 5 Tebervals Cexurma energokompaniam, „enerji-prom“ Seisyida. rogorc<br />

molaparakebebi, ise gayidvis procesi iseve gaumWvirvaled warimarTa, rogorc<br />

2003 wels RAO-NORDIC-is mier AES Telasis aqtivebis Sesyidva. aqtivebi<br />

Cexurma energokompaniam ara 350 milion aSS dolarad, aramed 132 aSS milion<br />

dolarad Seisyida, kerZod, dasavleTis hidroeleqtrosadgurebSi (lajanurhesi<br />

113 megavati, rionhesebi 48 megavati, gumaThesi 67 megavati, Saori 38 megavati,<br />

Zevrula 80 megavati, awi 16 megavati – sul 362 megavati) man 73 500 000 aSS<br />

dolari gadaixada, gaerTianebul sadistribucio kompaniaSi – 32 milioni aSS<br />

dolari, xolo aWaris energokompaniaSi – 14 500 000 aSS dolari.<br />

“energo-prosa“ da <strong>saqarTvelos</strong> mTavrobas Soris dadebul xelSekrulebaSi, bevr<br />

sxva saintereso debulebasTan erTad, sayuradReboa Semdegi punqtebi:<br />

• myidvels (energo-pro) aqvs aqtivebis Sesyidvis Tavisufali reJimis<br />

ufleba: energo-pro uflebamosilia sakuTari Sexedulebisamebr gansazRvros<br />

saboloo Sesyidvis ganxorcielebis vadebi da pirobebi (mocemul etapze<br />

gadasaxdeli Tanxis odenoba). myidvelsa da gamyidvels (ekonomikuri<br />

ganviTarebis saministros) Soris am sakiTxze SeuTanxmeblobis SemTxvevaSi,<br />

upiratesoba myidvelis gadawyvetilebas eniWeba. erTaderTi daTqma aris is,<br />

rom myidvelma gamyidvels winaswar unda acnobos gadaxdis mzadyofnis<br />

Sesaxeb 16 . aqtivebis Sesyidvis am formasTan dakavSirebiT unda iTqvas, rom<br />

iqmneba STabeWdileba, TiTqos kompanias aqtivebis SesaZenad saxsrebi ki ar<br />

Semoaqvs, aramed winaswar dadgenili maRali tarifiT amoRebuli<br />

SemosavlebiT cdilobs Sesyidvis Tanxis dafarvas.<br />

• xelSekrulebiT gaTvaliswinebul sadistribucio sivrceSi iqneba mxolod<br />

erTi eqskluziuri ganawilebis licenzia: energo-pros sadistribucio<br />

arealSi sxva licenziebi (garda Tavad energo-pros licenziisa) ar gaicema.<br />

es punqti zRudavs liberaluri bazris Camoyalibebis SesaZleblobas,<br />

radgan myidveli gamoricxavs Tavisi saqmianobis arealSi konkurentis<br />

daSvebas.<br />

• myidvels aqvs SeuzRudavi gzis ufleba: Tu energo-pros mis mflobelobaSi<br />

gadasul aqtivebamde misasvlelad dasWirdeba <strong>saxelmwifo</strong> an kerZo<br />

sakuTrebaSi arsebuli teritoriis gamoyeneba, igi Tavisufldeba am<br />

16<br />

2007 wlis 29 ivnisisaTvis, rodesac energo-prom aqtivebis flobis ufleba miiRo, mas<br />

gadaxdili hqonda mxolod aWaris energokompaniisa (32 milioni aSS dolari) da<br />

gaerTianebuli sadistribucio kompaniis aqtivebis (14,5 milioni aSS dolari) safasuri.<br />

generaciis obieqtebis aqtivebis Rirebuleba (73 milioni aSS dolari) dResac ar aris<br />

dafaruli. Sesabamisad, rogorc irkveva, kompania iyenebs kontraqtiT miniWebul uflebas,<br />

aqtivebis safasuri misTvis misaReb Tavisufal reJimSi gadaixados.<br />

9<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


teritoriis mesakuTresTvis kompensaciis, ijaris an sxva saxis gadasaxadis<br />

gadaxdis valdebulebisgan.<br />

• aqtivebze ufleba myidvels gadaecema moqmedi kanonmdeblobiT<br />

gaTvaliswinebul simbolur fasad, dasrulebis 17 TariRidan eqvsi Tvis<br />

vadaSi.<br />

• maregulirebeli gansazRvravs komunaluri aRricxvis wesebs 18 , romlis<br />

moqmedebis vada iqneba sul mcire aTi weli: energo-pros individualuri<br />

gamricxvelianebis dasasruleblad miecema sul cota aTwliani vada. am<br />

sakiTxTan mimarTebaSi Cndeba kiTxva, Seswevs Tu ara kompanias, romelic<br />

abonentebis individualuri gamricxvelianebisTvis aTwlian periods<br />

moiTxovs, unari, 400 milioni aSS dolaris investiciebi ganaxorcielos,<br />

rogorc amas energetikis saministros vebgverdze ganTavsebuli prezentacia<br />

acxadebs.<br />

• u<strong>mokle</strong>s vadaSi, winaswari eqvsTviani periodis gasvlidan araugvianes sami<br />

Tvisa, damoukidebeli maregulirebeli miiRebs dadgenilebas tarifebis<br />

indeqsaciis Sesaxeb: tarifebis indeqsacia moxdeba inflaciis Sesabamisad,<br />

rac, savaraudod, tarifis zrdas gamoiwvevs 19 .<br />

aqve mniSvnelovania imis gaTvaliswinebac, rom aqtivebis energo-prosTvis<br />

miyidvamde moxda maTi valebisagan sruli gaTavisufleba, eleqtroenergiaze<br />

samomxmareblo tarifis gazrda da safexuriani tarifis SemoReba. mTavrobam<br />

investoris Semosvlamde tarifis winaswar gazrda imiT gaamarTla, rom mas<br />

investoris mimarT (romelsac am tarifis gazrda mainc mouwevda) mosaxleobis<br />

SesaZlo arakeTilganwyobis 20 Tavidan arideba surda.<br />

rac Seexeba Tavad samomxmareblo tarifis gazrdas, es aucilebloba mTavrobis<br />

mier dasabuTebuli iyo 2006 wlis ianvarSi rusuli gazis fasis gazrdiT 1000<br />

kubur metrze 235 aSS dolaramde. qarTvel eqspertTa nawilis azriT, rusuli<br />

gazis fasis gazrdas eleqtroenergiis tarifSi aseTi cvlileba ar unda<br />

gamoewvia, vinaidan eleqtrogeneraciaSi gazis wili 20-23%-iT Semoifargleba.<br />

Sesabamisad, samomxmareblo tarifis gazrda da miT umetes, safexuriani<br />

samomxmareblo tarifis SemoReba gaumarTlebelad iqna miCneuli. eqspertTa<br />

nawilis azriT, iseTi samomxmareblo tarifis pirobebSi, rogorsac energo-pro<br />

iyenebs, <strong>saxelmwifo</strong> kompaniac moaxerxebda sistemis sareabilitacio da<br />

17<br />

kontraqtis mixedviT dasrulebis TariRad miCneulia xelSekrulebis xelmoweridan<br />

eqvsi Tvis dasrulebis periodi.<br />

18<br />

igulisxmeba saerTo mricxvelebi.<br />

19<br />

energo-pro jorjiam ukve gaakeTa winaswari ganacxadi tarifis gazrdis moTxovnis<br />

Sesaxeb. man am TxovniT damoukidebel maregulirebels 2007 wlis seqtemberSi mimarTa da<br />

am etapze gadawyvetilebas elodeba.<br />

20<br />

igulisxmeba, rom investori Cadebuli investiciebis amoRebis mizniT aucileblad<br />

tarifis gazrdas moiTxovda.<br />

10<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


einvesticiisaTvis saWiro saxsrebis mobilizacias da Tan mosaxleobidan<br />

aqtivebis e.w. Sesyidvis Tanxebis amoRebac aRar iqneboda saWiro.<br />

sazogadeobaSi arsebuli winaaRmdegobis fonze premier-ministr zurab noRaidelis<br />

mTavrobam Tavad gadawyvita tarifis gazrdis sakiTxi da damoukidebeli<br />

maregulirebeli mas daeTanxma, rac, realurad, damoukidebeli maregulireblis<br />

saqmianobaSi aramarTlzomieri Carevis aSkara gamoxatuleba iyo.<br />

daskvna<br />

aSkaraa, rom mosaxlebos msyidvelobiTi unari 1993-2000 wlebTan SedarebiT dRes<br />

mniSvneolovnad aris gazrdili. energoobieqtebis reabilitaciasa da<br />

momxmarebelTa individualur da jgufur gamricxvelianebasTan erTad gaizarda<br />

moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis maCvenebelic (is 100%-ian<br />

niSnuls miuaxlovda). <strong>saqarTvelos</strong> energetikaSi dRes arsebuli viTareba<br />

momgebiani biznesis warmoebis SesaZleblobas iZleva, amitom, Tu 1993-2000<br />

wlebSi eleqtroenergiis Sida bazarze gayidva araxelsayreli iyo da arsebuli<br />

resursis miniSvenelovani nawili mezobel qveynebSi iyideboda, amJamad mTeli<br />

resursi qveynis ocdaoTxsaaTain momaragebas emsaxureba, rac TavisTavad dadebiTi<br />

faqtia, Tumca am kvlevis farglebSi mopovebuli masalebidan gamomdinare<br />

mivdivarT daskvnamde, rom parlamentis mier miRebul dokumentSi “<strong>saqarTvelos</strong><br />

energetikuli seqtoris ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebis Sesaxeb”<br />

gacxadebuli prioritetebi – gamWvirvaloba, liberaluri energetikuli bazris<br />

mimarTulebiT moZraoba da deregulireba – <strong>saxelmwifo</strong> eleqtroenergetikul<br />

<strong>politika</strong>Si jer ar aisaxeba.<br />

• gamWvirvaloba: energo-prosTan warmoebuli molaparakebebis procesi da<br />

damdgari Sedegi ar miuTiTebs imaze, rom axali xelisuflebis pirobebSi<br />

saTanado yuradReba eqceva gamWvirvalobis xelSewyobas. am angariSSi<br />

ganxilul or garigebas (rao da energo-pro) erTi aqvs saerTo: orive<br />

SemTxvevaSi kerZo investorebTan gamarTuli molaparakebebi aragamWvirvaled<br />

warimarTa.<br />

• liberaluri bazris mimarTulebiT moZraoba: ganxiluli xelSekrulebebis<br />

erT-erT mniSvnelovan problemas isic warmoadgens, rom isini ar aris<br />

mimarTuli bazris liberalizaciisken. piriqiT, iqmneba STabeWdileba, rom<br />

yalibdeba monopoluri struqturebi. magaliTisTvis, energo-pro<br />

xelSekrulebiT iTxovs, rom misi saqmianobis arealSi sxva miwodebis an<br />

distribuciis licenzianti ar iqnas daSvebuli.<br />

• deregulireba: energo-prosTan dadebuli kontraqti zRudavs<br />

deregulirebis SesaZleblobasac. rogorc eleqtroenergiiis Sesyidvis, ise<br />

gadacemisa da dispeCerizaciis tarifebi winaswar, damoukidebeli<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

11


maregulireblis mier unda iyos daregulirebuli da Seesabamebodes<br />

xelSekrulebiT gaweril tarifebs.<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs<br />

12

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!