Euskaldunak eta arra.. - Euskerazaintza
Euskaldunak eta arra.. - Euskerazaintza
Euskaldunak eta arra.. - Euskerazaintza
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ARRAINTZAEUSKALDUNAK ETA ARRANTZAATAKAEUSKALDUNAK sailleko irugarren alean esatendigu Lekuonatar'tar Manuelek onela:"Oiñarrizko iritzi jatorra da Etnologian, gogo-lantzeedo kultura-aldiak bata bestearen ondoren etorri oidirala; gizakia, eiztari da lenengo, artzain da urrena tanekazari ondoren... "Baziran, ordea, arrentzale ere <strong>eta</strong> tresnagille.Arrantza da, aiñ xuxen ere, gure gaurko arazo-gaia<strong>eta</strong> ona emen ni gai onen berri eman nairik.* * *Euskaldunen artean gauza guztiak lerroak dituzteoso luzeak <strong>eta</strong> beuren sustraiak Histori-aurreko garai<strong>eta</strong>raluzatzen zaizkigu.Egia esan, ez degu uste euskaldun zaarr<strong>eta</strong>tik iñor<strong>arra</strong>ntza utsetik biziko zanik, gutxiago ere. Ori, <strong>arra</strong>ntzautsetik bizi izatea, oraintsungo gertakizuna dezu,milla urtetik onerako arazoa. Eta milla uteko tartea,tarte txikia da euskaldunen kondaira luzcan.Histori -aurreko euskaldunek aragia zeukaten mendianlau ankan gaiñean opero. Arraiña baiño obea <strong>eta</strong><strong>arra</strong>patzen errezagoa. Legorreko aragia obea.* * *Euskalduna eiztari izatetik, artzai <strong>eta</strong> nekazari izateraeldu ziren, denboraren poderioz; baiña, eizerakogriña galtzeke. Ez bait-du oraindik galdu.Itxasertzean segurantzi apur bat sotu zanean, ordunaitxas -kolko -babese<strong>eta</strong>n agertu ziran <strong>arra</strong>ntzale erriak.Esate baterako iziartik jetxitako nekazariak sortu zutenDeba erria <strong>eta</strong> portua. Zenbaitek geiegi aldatu ere ez.Itxas -ertzeko baserri<strong>eta</strong>n maiz ikusi izan ditugu itai <strong>eta</strong>laien ondoan arpoiak, lau-ortzeko burniak kirten batekin,olagarru<strong>eta</strong>ko kakoak <strong>eta</strong> <strong>arra</strong>ntzarako tretzak.Iaioak dituzu baserrit<strong>arra</strong>k bai gau-<strong>arra</strong>ntzan, baiangul<strong>eta</strong>n. Galdetu Sasiolan <strong>eta</strong> Aginagan. Eizea <strong>eta</strong>artzantza. melazaritza <strong>eta</strong> <strong>arra</strong>ntza, guzti oiek alkarjotzen dute, aukera danean, euskaldun baserri zaarr<strong>eta</strong>n.* * *Histori-aurreko gizon euskaldunak ere, eiztaria izanarren, <strong>arra</strong>ntzan ere bazekian. Gipuzkoako zazpi leizenagusiak ibei<strong>eta</strong>n daude <strong>eta</strong> itxasotik gertu. Gipuzoako<strong>arra</strong>ntzak leize oi<strong>eta</strong>n ditu bere aizken muturreko erro<strong>eta</strong> zuzt<strong>arra</strong>k. Gipuzkoan bezela Bizkaian <strong>eta</strong> Lapurdinere.Leize<strong>eta</strong>n arkitzen dira arantzarako arpoiak, geroagobale-<strong>arra</strong>ntzan ainbesteko g<strong>arra</strong>ntzia izango dutenarpoi oek; bertan arkitzen dira araiñ ezurrak; bertan,txirla-azal ugari -ugariak. Au<strong>eta</strong>koak Santimamiñenmillaka asko dago. 25.000'ko talde batetik, 18.724ostra-azalak ziran. Arraiñen m<strong>arra</strong>zkiak daude mendikoanimalien ondoan. Ekaingo leizean, Urola ibaiean,izoki eder baten irudia daukazu zaldi artean. Altxerrikoleizean, berriz, Orion, izokiakin (salmón) batera, unaburua(dorada) <strong>eta</strong> arrondo-lazak (rodababallos)...* * *Histori - aurreko gauari buruz baditugu argi-unetxoak;baiña, argirik-eza <strong>eta</strong> illuna ere bai askotan.Gerora, berriz, illunbe aundiak.Onenbestez egin dezagun salto bat Historiaraiño.ASPALDIETAKO ARRANTZAKArrantza <strong>arra</strong>iñetik dator. Emengo <strong>arra</strong>iñ aberatzenakauek dira: bisigua <strong>eta</strong> atuna, legatz <strong>eta</strong> sadiña,itxas-aingera <strong>eta</strong> abar.Aitzodo<strong>eta</strong>n beste <strong>arra</strong>iñ -mota asko izan oida.Arraiñ gozoak; baiña ekonomialdetik g<strong>arra</strong>ntzi akorikez dutenak. Babel txiki-txilien lana. Gizon bat naikoa:lupiñ, urraburu, kraba, sarbo...Ibai<strong>eta</strong>n, berriz, angula <strong>eta</strong> izokiak ugari urak kutsatuez diran arte.* * *Arrantza guztiak ez dira, ordea, berdin. Batzuek egitendira legorretik gertuan; besteak, aurreragoko kal<strong>eta</strong>n;ondorengoak itxaso aundi<strong>eta</strong>n. Itxaso aundi<strong>eta</strong>rajoaten diranean gure <strong>arra</strong>ntzaleak legatz <strong>eta</strong> bakallaubilla joan oi dira. Garai batean balearen ondoren erebai.Dana dala, <strong>arra</strong>ntzara abiatzeko legorrean kai bat,babes-leku bat bear zan alde guzti<strong>eta</strong>ko segurantzi apurbatekin. Itxas -ertzean segurantzi apur bat sotu zanean,orduan agertu ziran itxas -kolko<strong>eta</strong>n <strong>arra</strong>ntzale erriak.Segurantzi ixas -lapurrek galdu zuten aspalditik.Gerora, euskaldunek beurak ere ez ziran itxas-lapurmakalak gertatu. Lapurren aurka, erri-esiak kaiareninguruan.Itxasoak berak ere badakar berekin bere arriskua anotzendanean, Kaia bearrezkoa da arrisku oiek gainberatze-8
ARRAINTZAko. Gure itxaso on<strong>eta</strong>n olatuak beti saltalde edo oestetikdatoz: orregaitik kaiak lur-mutur baten babesena egon oirdira, sartaldeari bizk<strong>arra</strong> ematen <strong>eta</strong> eguzkiaren irteeraribegira. Kastro-Urdiales, Bermeo, Elantxobe, Lekeitio,Ondarroa, Mutriku, G<strong>eta</strong>ria, Pasaia, Ond<strong>arra</strong>bi, guzti oiekbeuren eskerretik oeste aldetik mendia dute babes. Pasaialur barrura sattzen dan kolkoa dezu, segurantzirik aundienakin.Ibaiak ere batez dira babes-leku. Bilbo, Ondarroa,Deba. Zumaia, Ond<strong>arra</strong>bi, Doniane Loitzun, Baiona,auek guztiak ibaia dute kaiaren oiñarri.Protua bear <strong>arra</strong>ntzatik bizi izateko, <strong>arra</strong>ntzale-erriizateko. Kaia badugu; itxasoan sartzeko artarakoontziak bearrezko. Nolako ontziak? Nolakoak beardiran <strong>arra</strong>ntzak berak esango digu.Gaur eguneko portueten, iru-<strong>arra</strong>ntza mota diranez,iru ontzi mota izan oi dira: itxas -ertzean ibiltzeko dirapotiañak edo betelak <strong>eta</strong> motor-txikiak; ontzi aundiagoakbajura-<strong>arra</strong>ntzarako aurreragoko kal<strong>eta</strong>n egitendana (auek Galiziara <strong>eta</strong> Dakarrena ere joaten dira,Afrikako kostaldean); Irlandara legatz<strong>eta</strong>n joatekoalturako baporak... Baiña, Pasaian badira Terranoba<strong>eta</strong> Groendlandiara bakallautan joateko aundiagoakere; 300 toneladatik 1.600 toneladarakoak(PYSBE'renak ziran aizkeneko auek).* * *Bear diran aldakuntzarekin, gaurko egoera, ontzieriburuz, <strong>eta</strong> orain bosteun urtekoa antzekoak dituzu. Ikusdezagun paper zaarrek esaten digutena orduko lekeitionzeuden ontzieri buruz."Pinaza " aundiak <strong>eta</strong> " pinaza " txikiak zeuden."Pinaza" dokumentu zaarr<strong>eta</strong>n asko erabiltzen danitza da. Txalupa bateri pinaza deitzen zioten <strong>eta</strong> irumastako ontziari berdiñ.Galiziara <strong>eta</strong> Irlandara joateko, alturko <strong>arra</strong>ntzaorduan, amasei metro luzeroko pinazak egiten zituzten,lau metro zituzten zabalerona <strong>eta</strong> iru metro beetik gorakoa.Barruan amarretik amalaurako gizon -sailla.Gertuan ibiltzeko amar metroko pinazak egitenzituzten <strong>eta</strong> balea <strong>arra</strong>patzeko zortzi gizonezko eramatenzitun pinaza bakoitzak. Batzu<strong>eta</strong>n zazpi edo sei erejoaten ziran.Lau gizasemeentzako pinazak ere baziran.Baita batel txikiak ere:batel txikiak gizon bakarentzako edo bi gizonentzako;motorrak lau gizonentzako legatz<strong>eta</strong>n joateko gertukokale<strong>eta</strong>n;bajuarako ontziak, aundien<strong>eta</strong>n amalau gizon, txikiago<strong>eta</strong>n,amar gizon.* * *Orduko euskalduna Terranobara bidean jarri zanean,ontziak ere artarakoak egin zitun: txikienak eun toneladakoak,aundienak seireun toneladakoak.Gizasemeak, berriz, ontzi txikien<strong>eta</strong>ko<strong>eta</strong>n berrogeitabost ziran <strong>eta</strong> aundien<strong>eta</strong>n irurogeita amabost.Pasaian PYSBE (1927-1973) bakallautan asi zaneanontziak egin zitun 1.600 toneladakoak <strong>eta</strong> irurogeita bigizaseme barruan.Nik uste gauzak ez dirala ainbeste aldatu bosteunurte au<strong>eta</strong>n: giza- beso-aren <strong>eta</strong> ainzearen ordez, makina-ind<strong>arra</strong>;besteak, antzeko xamar.* * *Amabost garren eunkian Lekeition egiten ziranontzi aundiak auek ziran: galeoiak (beste bere izenakziran nao ea patache), karabelak, zabrak <strong>eta</strong> frustak.Lekeition bezala ibai-erribera guzti<strong>eta</strong>n.Galeoia: iru masta. Aurreko bi<strong>eta</strong>n lau-kudroko oialak;atzekoan, ial luzea goitik beerakoa. Goian estua<strong>eta</strong> beeran zabaka. luzanga <strong>eta</strong> ontzi ariña Ur<strong>eta</strong>n ibiltzeko.Ur-audi<strong>eta</strong>n ibiltzeko maiteenak euskaldunentzat.Zabra: bi mastako ontzia. Masta bakoitzean luakikooial bana. Oso antziñatik erabiltzen zutena euskaldenek.Fusta: <strong>arra</strong>unekin <strong>eta</strong> oialakin batera erabiltzen zanontzia. Masta bateko edo biko. Oso ariña.* * *PORTUEN ANTOLAMENTUAKPortu bakoitzean Korfradiak zeuden, beuren legezaarreakinportu bakoitzeko bizitza guztiak antolatzeko.Oitur<strong>eta</strong>n mamiturik zeuden lege oiek <strong>eta</strong> osoberandu idatzi ziran paper<strong>eta</strong>n.Lege aueri buruz ona zer zioten lekeiti<strong>arra</strong>k 1562urtean:"an tenido e tienen entre si las dichas hordenanzas,usos e costumbre e prebilegios pra en consebacionde la dich su Cofradia e de la nabegacionde ella, e con ellas se an regido e gobernadoe se rigen e gobiernan en todas las cosastocantes a la buena gorbernaci;on de la dicha suCofradia, las quales dichas ordenanzas son junstase buenas y en serbicio de Dios nuestro Señore de su magestad y en probecho e utilidad de ladicha villa de Lequeitio, e sin perjuicio ni dañode nadie".Legeak ez dira betirako izaten, gauzak <strong>eta</strong> gauzeningurua aldatzen diranean <strong>eta</strong> orregaitik 1766an erabakiau arta zuten:Lege oiek kofradiko ziran guztieri urteero irakurtzeaezer aldatu bear bazan aldatzeko:9
ARRAINTZA"en congreso público juntos y congragados en lacasella de la athalaia... cada qual sin miedo y conttoda Iiberttad exponga lo que añadir o quittar seles debe; pero cada qual ha de exponer viéndoseunos a ottros y haciéndose cargo de las proporcionescon ttodo conocimiento y urbanidad, sin alborotarseni inqui<strong>eta</strong>rse".Maiordomuak ziran Kofradiako buru egiten zutenak<strong>eta</strong> eurak zeuzkaten bear ziran ind<strong>arra</strong>k <strong>eta</strong> aginteaklegea bete-arazteko:"disponen como jueces las cosas que tocan a ladirezion de la mar y obseruancia de dichas ordenanzas" .Txalupa-maixuak ziran maiordomuen laguntzailleKofradiaren gobernuan; baiña, batzar nagusi<strong>eta</strong>nboto bakar bana zeukaten, beste Kofradiko guztiekbezela.Urteroko batzar nagusian diskutitzen ziran Kofradiakoordenamentu <strong>eta</strong> legeak. Itz-egiteko asko ziranean,lenengo ittza txalupa-maixauak zeukaten zaarren<strong>eta</strong>tikasita. Duda edo zalantza sortuko balitz zeiñeklenen asi, orduan maiordomo izandakotik asi bearkolitzake. Kanpotik etorritakoek ez zuten ez itzik ez botorik,alik-<strong>eta</strong> errian sei urtean bizi <strong>eta</strong> lanik egiten ezzuten artean."para que de estte modo, assi inteligenciados,puedan resoluer mexor y como se quiere sobre elasumptto de que fuere la conferencia".Urte beterako aukeratzen zituzten maiordomoakUrrillaren lenengo egunean <strong>eta</strong> Ekainaren 30 an, urteapasatzean, Kofradiko guztien aurrean, kontuak emanbear zituzten beuren buruak zuritzeko. (A.E.F. XII. 30-orrialde).* * *Bi ziran, baita -ere, kai bakoitzeko seiñeruak. Talaigizoana,berriz, bak<strong>arra</strong>.Seiñeruak azaroaren lenengo egun<strong>eta</strong>n aukeratzenzituzten <strong>eta</strong> une beterako aukeratu ere. Zeiñek aukeratzenzitun? Kofrafiako maiordomoek <strong>eta</strong> auek txalupamaixueripresentatu. Aukera ori ontzat ematen ez bazuten,orduan pratroien esku geratzen zan aukeramena.Gaixo edo erritik kanpora joateko baziran, eurak,txalupa -maixuan baimenarekin, ordezkoak billa bearzituzten.Beuren alogera Kofradiatik iru alditan jasotzenzuten: artarako izendatutako egunen zati bat; andik seiillebetera, bigarrena;urtea betetzen zuten egunean, irugarrena.Gizon prestuak bear zuten izan <strong>eta</strong> itxaso -arazo<strong>eta</strong>nondo jantziak <strong>eta</strong> jakintsu. Beuren eginbe<strong>arra</strong>k auekziran:Itxasoari begiratu ondoren, itxasorako baimena emanedo kendu. Zalantzarik ba ' da, Itxasorako maixueri deiegiñ <strong>eta</strong> danen artean erabakia artu etxerako edo Itxasorakodanean deiak egin bear dituzte kalerik-kale <strong>eta</strong> etxerik-etxe.Lan ori egiteko neskatilla taldea daukate seiñeruek.Zalantzako erabaki<strong>eta</strong>n, botoal atabaka bateanbota oi zituzten bai seiñeruek <strong>eta</strong> bai txalopa-maixuek.Bein itxasoann daudela, seiñeruren batek itxaso-aldak<strong>eta</strong>rensusmoa balu, edo txalupak legorrera dijoaztela ikusiko balu,orduan bere señalea jasoko du bere ontziko mastaren mutuurera.Seiñalea ikustean, beste txalupak seiñeruari inguratuko zaizkio.Etxera joateko edo bertan gelditzeko, txalupa bakoitzak berebotoa emango du. Ondoren seiñeruak erakutsiko die bidea etxerakoedo bertan gelditzeko.Etxerako balitz erabakia, txalupa guztiek bearkodute etxerako bideak artu, zigorpean erori nai ez badute.Zalantza alturako <strong>arra</strong>ntzan balitz, bajurako <strong>arra</strong>ntzangelditzeko baimena bada. Areago portu -aurreko<strong>arra</strong>ntz<strong>eta</strong>n.Kaira eldu ondoren eguraldia onduko balu, orduanseiñeruek itxasora irten bear dute berriro, beste guztieribidea erakutsiaz; ez bait-da egoki irabazibide bat,<strong>arra</strong>zoirik gabe, alperrik galtzea.* * *Talaiako gizonak bista -luzeko antiojua erosi <strong>eta</strong>egunero talaiara eraman bear izaten zuen, andik balearibegiratzeko <strong>eta</strong> beste arren antzeko <strong>arra</strong>iñeri.Baldin ustegabean, eguraldia txarrerako aldatukobalitz, itxasoan dabiltzen txaluperi, kearen bidez, seiñaleaegingo die etxeratzeko. Kea ikustean, seiñeruekbeuren seiñalea jasoko zuten masta-muturrera, txalupaguztiak legorrera bidean jartzeko.Bale-<strong>arra</strong>ntzarako estatxak eraman oi zituzten txalupaguztiek bestelako <strong>arra</strong>ntze<strong>eta</strong>n ibiltzen ziratzen ziraneanere. Bale batek aberastasun aundiak zekarzkinportura <strong>eta</strong> segurantzi guztiak artu bear ziran baleakalde egin ez zezan. Orr<strong>eta</strong>rako estatxak <strong>eta</strong> aparejuguztiak ondo egotea konbeni. Seiñeruek bear zutentxalupa guzti<strong>eta</strong>ko estatxak aztertu ono zeuden al ezikusteko. Eta ono ez zeudenak zigortzeko; ez bait-dagoeskubiderik balea bezelako aberastasuna galtzeko alperrikakoarriskua jartzerik.* * *Talai -gizona negurako bakarrik aukeratzen zan:Azarotik Marti -erdira. Balea neguan agertzen zan kostaldeon<strong>eta</strong>n <strong>eta</strong> balea zan talaiaren <strong>arra</strong>zoi berezia.Soldata Kofradiatik jasotzen zuan ea seiñerueri bezela,iru alditan ordaintzen zitzaion.Talai -gizonak itxasoko <strong>arra</strong>i <strong>eta</strong> beste abere guztienberri ondo zekiña bear zuan izan, bata bestearengandikondo bereizteko <strong>eta</strong> seiñale bakoitza bereiziki egiteko;10
ARRAINTZAseiñaleak ondo egitea bait-zan bere eginbearrik nagusiena.BALE-ARRANTZAEuskaldunen <strong>arra</strong>ntza-histori guztian bale-<strong>arra</strong>ntzaizan zan ederrena. Balea itxasoan bizi dan aberea da<strong>eta</strong> titiak ditu tripa-barrenean. Bale-mota asko (lago:batzuek bizardunak <strong>eta</strong> agindunak besteak.Bizkaiko Balea (Balaena Biscayensis asieran <strong>eta</strong>gerora Balaena Glacialis zeritzana) buru-kakoduna zan<strong>eta</strong> bizardun. Groenlandiako izotz-artean bizi zan eaandik jentxi oi zan Kantauri itxasora <strong>eta</strong> emen euskdunek<strong>arra</strong>patu.Gerora ikasi zuten gure aurrekoek bertara joatenbale-billa. Eta en, moltsotan zebillela ikusi zuten.Orregaotik Sardako Balen izena jarri zioten.* * *Baleak kantauri-itxasora banan-banan etorri oiziran. Ama bere umearekin ere bai. Noiz-beinka, erraemearen ondoren.Sardako Baleak ia alde egin du mundo on<strong>eta</strong>tik,<strong>arra</strong>ntzarako tresnak aldatu diran neurrian. Gaurkoegunez ontziak motordunak dituzu; arpoiaren barnean,dinamita; arpoia botatzeko, berriz, gira-besoaren ordezkañoia.* * *<strong>Euskaldunak</strong> izan ziran lenenoko bale-<strong>arra</strong>ntzaleak.Asieran, beuren kostaldean, kai<strong>eta</strong>tik gertu <strong>eta</strong>banan-banan. Urte asko igaro zuten zeregiñ on<strong>eta</strong>n<strong>eta</strong> bitarte orr<strong>eta</strong>n bale-<strong>arra</strong>ntzarako teknika asma <strong>eta</strong>osotu zituzten. Baita baleari probetxua ateratzekoerak arkitu ere.Balea <strong>arra</strong>patu bear zan lenengo <strong>eta</strong> gero porturaekarri.Gero legorrera jaco, zatitu, koipeak urtu, gorde <strong>eta</strong>saldu. Lan aundiak sortzen zitun bale batek, irabaziaberatsak <strong>eta</strong> alogera ugariak.* * *Balearen <strong>arra</strong>ntzari buruzko papar<strong>eta</strong>ko berriak1.200'n urtean agertzen dira. Urte orr<strong>eta</strong>ko, Abenduak31, dokumentu batean au agertzen da: Mutriku<strong>arra</strong>k<strong>arra</strong>patutako bale bat Kastillako Errege Alfonso zortzigarreankSantiagori eskeintzen diola.Aurreragoko aztarnak ere ba dira:1.059 urtean bale-aragia saltzeko baimen bereiziaeskatzen du Baionako plazak. Inguru ai<strong>eta</strong>n balea <strong>arra</strong>patzenzan seiñalea.Geroragoko berri<strong>eta</strong>tik beste au ere badakigu:Gipuzkoan ez zala bale-aragirik jaten. Jateko aragiakBaionara bialtzen zituzten.Beste aldetik, berriz, esdribitzeko afizio aundirikez ziguten gure aurrekoek agertu. Paper<strong>eta</strong>n fedegutxi, nunbait. Ez da ba arritzeko gauza auen berripaper<strong>eta</strong>n gutxi agertzen badira. Eta agertzen diranean,bitartean burruka dagoelako agertzen dira. Bestela,ez.Oi<strong>eta</strong>ko bat degu Privilegio Rodado derutzan dokumentua.1.233 urtean egiña.Toledoko unan izenpetua. Erregeak berak ematendio bere buruari Mutriku<strong>arra</strong>k <strong>arra</strong>patuko dituztenbale<strong>eta</strong>tik bat, urteero <strong>eta</strong> betiko. Ondoren zeruak <strong>eta</strong>inpernuak astintzen ditu bere borondateari uko egingodiotenen aurka.* * *Ingles, danes, holandar, noruego <strong>eta</strong> rusoak 1.600 n.urte inguruan asi ziran bale-<strong>arra</strong>ntzan, euskaldunekIfar-aldeko itxaso<strong>eta</strong>n jasotzen zitizten aberastasunakikusi ondoren.Amerik<strong>eta</strong>ra euskaldunek etxean erabiltzen zituztenteknikak berberak eraman zitzuten alde aundirik gabe,atzerritarrei erakutsiko zien teknikak. Erakusbide orregatiksortuko zan gerora gure ondamendia.NOLA ARRAPATZEN ZUTEN BALEAKai bakoitzak bazuen bere talai -gizoana. Onek,balea ikustean, seiñale bereizia egin bear zuen. Talaiakoseiñalea ikustearekin batera, asiko ziran deikaKofradiako kanpaiak eten -gabean; baita pregoiak erekalerik-kale kantoi guzti<strong>eta</strong>n. Jende guztiak, eurak ere,seiñalearen berri ona zabalduko zuten erriko txokoguzti<strong>eta</strong>ra.Zergaitik ainbeste istillu?Ikusitako balea len-bait-len <strong>arra</strong>patzea kobeni <strong>eta</strong>errira ekartzea. Orr<strong>eta</strong>rako auzoko kai<strong>eta</strong>ko ontzieriaurrea artu bear. Aberastasun aundiak zekarzkin balebatek. Zanba-ta txalupa geiago presatu, ainbat-<strong>eta</strong><strong>arra</strong>ntzua seguroago.Itxasotik bizi ziran. Arraiñ txikietik: bixigu, legatz,aingera, sardiña... Kalderilla utsa. Balea, berriz, urreontzakoeltzea zan.* * *Talaiko seiñaleak biztu ditu erriko bast<strong>arra</strong>k.Erlauntza dirudi kai-inguruak. Etxe<strong>eta</strong>ko ate guzti<strong>eta</strong>tikmutil gazteak <strong>eta</strong> gizaseme gordiñak, bakoitzakbere tresnak bizkarrean, ausardia bekokian <strong>eta</strong> suabegi<strong>eta</strong>n. Ainbeste egunen buruan itxarotako unea elduda.11
ARRAINTZATxalupak, geienak zortzi gizonezkoekin, asi dira<strong>arra</strong>unean, kaietik itxaso zabalera, bale-billa. Sei<strong>arra</strong>unlari, edo zazpi, <strong>arra</strong>unak esku<strong>eta</strong>n <strong>eta</strong> popan txalupa-maixua<strong>arra</strong>un luze batekin. Estropadak asitadaude, zeiñ leenago baleari inguratu. Bat, bi, tau, zortzitxalupak, abanikoaren antzera, itxasoan zabaltzenari dira, balea erdian <strong>arra</strong>patzeko.Txalupa bat eldu zaio ondora. Beste guztiak gelditudira. Zai daude. Maixuak arpoilariari keiñu egiten dionoiz jo. Onek oiñ bata brankan <strong>eta</strong> bestea tostan sendotukoditu, arpoia eskuan. Urreratu dute, ixilka, txalupamuturra balearen ondora.Bat, batean, arpoi luzca aidean <strong>eta</strong> sartu aragi koipetsuartan barru -barruraiño.Txalupa igesi doa; balea, berriz, miñak eraginda,esatza aztindu du txalupa iraultzeko arriskuan. Murgilduda balea ur-azpian, arpoia <strong>eta</strong> soka bere ondoreneramanaz. Arpoiak eutsi dio. Beste txalupa baten ingururanagertu da balea ur-azalean. Sartu diote bestearpoi bat txlupatik. Aberean murgildu da berriro. Orainbi soka daramazki bere ondoren. Naikoak dira. Oiekeutsiko diote.* * *Balea preso dago; baiña, oraindik bizirik. Il eginbear da <strong>eta</strong> ori ez da gauza erreza. Orr<strong>eta</strong>rako xabolinakerabilli bear. Xaboliñak ez dute kakorik beremuturrean <strong>eta</strong> sartu -irtena erreza dute. Txalupa guztiaksaiatuko dira beuren xaboliñak balearen gorutzeansartzen.Birika edo biotz-inguruan sartu bear da xaboliñabalea odol aundi<strong>eta</strong>n jartzeko <strong>eta</strong> ori orrela gertatzendansan, orduan erreza da balea akabatzen. Odol txiki<strong>eta</strong>tikgaitza da aberea iltzen.Aizkenetko arnas<strong>eta</strong>n dabil balea; murgil egiten dubein <strong>eta</strong> berriz kresala odol<strong>eta</strong>n gorrituz. Azkenik,burruka amaitu da.Orain, txalupa guztien arean, atoian edo erremulkan,portura eraman bear aberea. Marea-puntan ondartzanlaga, gero, ura jetxita, polearen bitartez gora jaso.Lan orr<strong>eta</strong>rako puntalak, poleak <strong>eta</strong> soka lodiak bearrezkodira <strong>eta</strong> kai guzti<strong>eta</strong>n egon oi dira prest.Balearen ondoren jasoko zituzten txalupak ere legorrera.* * *Arriskuak pasa dira, orain datozte irabaziak; ben<strong>eta</strong>negia zala <strong>arra</strong>ntzalearen otoitza:"Biziarengaitik dugu arriskatzen bizia".IRABAZIAK ZABALTZENSalmenta Kofradian egiten zan. Maiburuan Kofradiakobi Maiodomoak, txalup<strong>eta</strong>ko patroiak <strong>eta</strong> legegizonanotaritza egiteko. Argizaria piztuko dute.Orrek irauten duan artean iraungo du dalmentarenjokoa:"primeramente pusieron por empresa calidad y condiciónque toas las ballenas... se pongan en almoneda ycandela pública... por testimonio de escribano públicoque de ello dé fe y con asistencia de los Maiodomos ylos Maestre-txalupas que se hallaren en dicho puerto".Debako Ordenamentu Berriak, 1685.* * *Geien ematen dunak eramango du balea zatituta,labean urtetzeko. Labeak egon bear zuten erritik kanpora,koipeak urtutzean usai tx<strong>arra</strong> sortzen zalakoz.Irabaziak banatzen asi aurretik gauza auek kontuanizan bear zituzten:Zenbait<strong>eta</strong>n balearen buztanak txalupan jo oi zuan,<strong>arra</strong>unak zatituz, gizonak ur<strong>eta</strong>ra jaurtiz <strong>eta</strong> txalupaberbera ondoratuz. Gertakizun negargarri au<strong>eta</strong>rakoerri-legeak <strong>eta</strong> oiturak beure neurriak artuta zituzten.Txalupa <strong>eta</strong> gizonen okerrak, balearen bizkarretikordaindu bear ziran, sari -banak<strong>eta</strong>k asi baiño leen.Okerrak egin ondoren, baleek iges egingo balu, orduanKofradiatik egingo ziran ordaink<strong>eta</strong> auek.* * *Talai -gizonentzako, berak balea ikusi badu, balearenzati bat. Lenengo arpoia sartu daunari bi kintalokela. Ondorengo beste bost arpoi sartutakoeri kintalbana. Xaboliñ bakoitzeko bosna libra aragi... Auek dira"abantaillak" edo sariak.Bale aundia zan amar lendabiziko txalupek zutensari ori. Lenengo arpoia sartu dion txalupari buztanetik<strong>eta</strong> burutik laurdena (esanda daukagu arpoilariari bikintal okela emten ziotela gaiñera). Beste buru <strong>eta</strong> buztanareniru laurdenak bederatzi txalupen artean banatukodira bakoitzak parte artu duan neurrira. Estatxa edoapareju onak erabiltzeagaitik ere ba zuten bere saria.Beste aldtik, berriz, zigorra ere bai estatxak gaizki daudeanean.Ori seiñeruek ikusi bear.Bale-kumea izan balitz, orduan berdiñ bantukoziran abantzillak edo sariak; baiña sei txalupeen arteanbakarrik.Beiiñ okerrak, abantaillak <strong>eta</strong> mingaiña ordainduzgero, gelditzen zana, zati aundia oraindik, balea ilbaiño leen parte artutako txaupeen artean banatzenzan.Lekeition mingaiñetik iru zatitatik bat eleizentzakozan; beste biak, erriko moillak konpontzeko. Eleizakbere kontura "manobrero" bat bear zuen eduki, baleak<strong>eta</strong> ontziak legorr<strong>eta</strong> jasotzeko bear zuen eduki, beleak<strong>eta</strong> ontziak legorrera jasotzeko bear ziran tresna guztiekin.12
ARRAINTZAGizonez <strong>eta</strong> estatxaz ondo ornitutako txalupa guztiekirten zezaketen <strong>arra</strong>ntzara. ltxasoan bale batbaiño geiago balego, <strong>eta</strong> bale batek iges egiñ, baleorren ondoren ibillitako guztiak ere <strong>arra</strong>patutakoenpartillan sartu bear ziran.* * *Toki <strong>eta</strong> garai guzti<strong>eta</strong>n berdiñ izan ez bazan ere,gutxi gora-berea antzekoak ziran. G<strong>eta</strong>rian, esatebaterako, bale bakoitzetik iru zati egiten ziran. Baterriarentzat moillak <strong>eta</strong> kaia zaintzeko; bigarren zatiatxalupa-maixuentzako beurenak izaten bait ziran txalupa<strong>eta</strong> tresna guztiak; irugarrena, mariñelen aneanzabaltzeko. Aurretik sariak banatu bear <strong>eta</strong> okerrakzuzendu.* * *Baleak <strong>eta</strong> beste <strong>arra</strong>inek ordaintzen zituzten bestezorrak ere gure kai<strong>eta</strong>n.Garai batean agindua eman zien erregeak g<strong>eta</strong>riarrei,berari zor zioten bale-erdia Donostiako Prebosteariemateko. Baiña, erriko jendeak agintzeko juezakaukeratu zituzten kontzaille. Bale-erdiaren ordez, 640burni -kintal ematekotan gelditu ziran.Erriak "villa" (bilduak) egiten ziranean, <strong>arra</strong>iñ<strong>eta</strong>tikonenbesteko bat eskatzen zieten erritik kanporakoagintariek.Eztabaidak sortzen ziran aundiak. Ala gertatu zanLekeition ere. Prebosteak amabostna <strong>arra</strong>ñ<strong>eta</strong>tik bateskatzen zien jaiero. Baiña <strong>arra</strong>ntzaleak ez ziranorrekin konforme <strong>eta</strong> burrukan ekin zioten luzaroan.1457 tik 1.536 raiñoko burrukatik auek ateratzenditugu:Eun <strong>arra</strong>iñ<strong>eta</strong>tik Prebostearentzako iru zirala.Baiña, saldutako <strong>arra</strong>iñ<strong>eta</strong>tik bakarrik <strong>eta</strong> ez saldugabe gelditzen ziranetik. Ezta ere beuren otzara edo saskisten<strong>arra</strong>ntzala bakoitzak etxera eraman oi zuenetik.Eta iru <strong>arra</strong>inek bakarrik ordaintzen zutela zor ori:amabi brazako itxasotik kanpora <strong>arra</strong>patzen zituztenbixigu, legatz <strong>eta</strong> itxas -aingerak. Ez beste <strong>arra</strong>iñek.Gaiñera kontztzen asi baiño leen karnatera prezioakendu bear zan <strong>eta</strong> beste berezko gastuak. Gelditzenzanetik, eunetik bat Prebostearentzat.ARRANTZALEEN EKINTZARIK AUNDIENANeguro lau illabete<strong>eta</strong>n egiten zuten bale-<strong>arra</strong>ntza,beste <strong>arra</strong>ntzarik utzi gabe. Bataz-beste G<strong>eta</strong>riangutxienez lau <strong>eta</strong> geienez amar bale <strong>arra</strong>pa oi zituztenXVI ganen eukiaren asieran. Kilotan jarri ezkero,milloi erdi kilotik milloi t ' erdira. Millaka kilo askodira aragitan, koipe<strong>eta</strong>n, bizarr<strong>eta</strong>n...Alaz ere, balea gure itxaso<strong>eta</strong>tik alde egiten asitazegoan.Balea Ifar-aldetik zetorren. An, goi artan bizi zan<strong>eta</strong> itxasoa izozten zanean, orduan zenbait baleekego- alderutz jotzen zuten gure Kostaldean agertzeko.Gure <strong>arra</strong>ntzaleek Galizia <strong>eta</strong> Irlandako aldeak ezaguztenzituzten aspalditik. Bai Islandia bera ere.Errez jo zuten terranobara.Noiz? Ez dakigu noiz. Colonek Amerik<strong>eta</strong> aurkitubaiño leen? Euskaldun ez diran zenbait idazleek aladitoe. Dana dala <strong>eta</strong> dena den, Amerik<strong>eta</strong>ko bideakazaldu ziranean, an zeuden gure <strong>arra</strong>ntzaleak balearenondoren San Lorenzo ibaiaren agoan. Terranobakobeste aldetik dago <strong>eta</strong> itxaso naiko zabala egitendu kolko batean gord<strong>eta</strong>.Antxe arkitu zuten Euskalerriko balea sardatan,molsotan <strong>eta</strong> ordutik izena jarri zioten Sardako Balea.Gertakizun onek eragingo zitun gure euskal portu guztiak,berreun ontzi baiño geiago Terranoba bidean jartzeko.Ontzi bakoitzean gutxienez 45 gizasemem <strong>eta</strong>geienez 75, ontziaren neurrian.* * *Ontziak ziran edo galeoi edo karabela. Aundiak.Txikienak, gerora bakallautan zebiltzenak, 1 00 toneladakoak.Aundienak 600 toneladako ontziak.Aberastasunarekin batera lapurrak ere agertu ziran(oi<strong>eta</strong>tik ez gutxi politika arazoak sortutako lapurrak)<strong>eta</strong> ontziak armatuta jan oi ziran, bai kañoiez, bai arkabuzaz,bai ballestaz, esp<strong>eta</strong>z <strong>eta</strong> abar.Itxas-ontzi auek danak gure erreka baztarr<strong>eta</strong>n egitenziran.Balea urtu egiten zuten, gero Euskalerrira koipeaekartzeko. Koipea urtutzeko labeak jaso <strong>eta</strong> labeekinbatera egurrezko moillak <strong>eta</strong> txabolak. Orr<strong>eta</strong>rakoondartza edo kaitxo bat aukera bear zuten. Orrelakolekuak millka daude pareje ai<strong>eta</strong>n.Tokia aukeratzean lenengo lana zan, egur batenmuturrean ontziaren izena jartzean, <strong>eta</strong> izenakin bateraetorritako eguna. Besterik ez zan an sartuko burrukarakoeza bazan.* * *Tokia aukeratu, labeaka <strong>eta</strong> txabolak jaso, gizonaklegorrerako aukeratu <strong>eta</strong> beste guztiak balearen ondoren.Koipea barrik<strong>eta</strong>n ekartzen zuten <strong>eta</strong> barrika oiekondo ekartzeko, ontzi bakoitzak iru kubierta zitun batabestearen gaiñean. Kubierta oi<strong>eta</strong>n barrika alkarri santsita,elkanengana bilduta, jartzen zituzten segurantziagatik.Itxasoa arrotzen danean <strong>eta</strong> barrikak mogitzenasiko balira batetik bestera ondamendia sortukolitzake ontzian. Ontzi asko ondoratu dira itxasoanbarruko kargaren mogimentuak itzulita.13
ARRAINTZA* * *Masta-gaiñeko zaindariak "balea ezkerratik edoeskubitik" deadar egitean, kapitana igoko da mastangorazer bale dan <strong>eta</strong> nundik jokatu erabakitzeko. Bikilometrora inguratzen diranean, orduan bota bear diratxalupak ur<strong>eta</strong>ra, belaz edo <strong>arra</strong>unez balearen ingururajoateko. Guztiak ixil; tol<strong>eta</strong>k amukoz bilduak ea estroboakkoipez, otsik ez ateratzeko.Lau txalupa ontzi bakoitzean: leengoan kapitanadijoa partroi, bigarrenean pillotua, irugarrenean maixua<strong>eta</strong> laugarrenean kontramaixua. Ortik aurrera Euskalerrianbezela jokatuko dute balea <strong>arra</strong>patu <strong>eta</strong> ondartzaraerameteko.INDIOEKIN TRATOAKIndioekin izan zituzten tratoak beti izan ziran lagunarteko tratoak. Aiek kastor-narruak eskeiñi; auek,gureak: narruen ordez burnizko lanabesak (aizkora,aisto, azkon <strong>eta</strong> abar), sagardoa ea ogi trukean. Orrezazgaiñera lan ere eskeintzen zi<strong>eta</strong>n alogeran. Euskaldunenlagun zintzoak <strong>eta</strong> laguntzaille ben<strong>eta</strong>koak izanziran, eskimalak ez beste guztiak.Eskimalekin eun urteko asarre bizia izan zuten,gureak aien buruzegi baten emazta <strong>arra</strong>patu zutelako.Pekatu au ez zieten euskalduneri eskimalek zekulanbarkatu.Beste guztiekin beti ibilli ziran pakean. Udaberritikudazkenera egongo ziran alkarrekin. Gero, agur <strong>eta</strong>datoren urterarta.<strong>Euskaldunak</strong> ez ziran ez konkistadore, ez politiko,ez kolonizadore. Arrantzaleak ziran uts-utsik. Indioekinartu-aman<strong>eta</strong>n paketsu ibili ondoren, berreiro Euskalerrirabiurtzen ziran indioeri beuran lurraren jab<strong>eta</strong>sunikkentzeke...* * *Egoera orr<strong>eta</strong>n ibiltzeak <strong>eta</strong> tankera orr<strong>eta</strong>n jokatzeakgaldu zitun euskaldunak gerora. Jokaera jatorreanzebiltzan euskaldunak beste errien maltzurkeriakgaldu zitun. Batez ere Inglaterraren maltzurkeriak.Nola?XVI'garren eukiaren asieratik gutxienez zabiltzaneuskaldunak <strong>arra</strong>ntzan Terranoba <strong>eta</strong> Kanadako itxaso<strong>eta</strong>n;gerora etorri ziran inglesak <strong>eta</strong> auek botazituzten itxaso ai<strong>eta</strong>tik gure <strong>arra</strong>ntzaleak sakulako.Kolonizatu zituzten indioen lurrak <strong>eta</strong> lurretik itxasoenjabe egin ziran, gaurko egunez gertatzen ari zaigunbezela.* * *Maltzuekeria agertu zuten garbi asko. Lenengo, euskaldunenasku<strong>eta</strong>tik ikasi zuten bale-arrentza, euskalduntxalupa-maixu <strong>eta</strong> arpoilariak beuren barkustaneramenaz. Maiz izan gera euskaldunak etxe-kalte <strong>eta</strong>arazo on<strong>eta</strong>n ere alaxe izan ziran gue aurrekoak; bakoitzakberea jasotzeagatik guztien ondamendiaren aldejokatu.Bale- <strong>arra</strong>ntzan ikasi ondoren, bale-<strong>arra</strong>ntzarakoalkarte aundiak <strong>eta</strong> indartsuak sortu.Ordurako gobernadoreak jarrita zauzkaten baiInglaterrak <strong>eta</strong> bai Frantziak Terranoba <strong>eta</strong> Kanadakolurralde<strong>eta</strong>n. Gobernadore auek bale-arantzarako konpañibarri<strong>eta</strong>n parte ziralarik, euskalduneri petxak <strong>eta</strong>eragozpenak lepoan ezarri, askatasuna kendu <strong>eta</strong>indioen kastor -narruak euak jaco...* * *Eta, emengo agintariak?Madrid'era begira. Madrid'en, ordea, beste lanikbazuten Amerik<strong>eta</strong> osoan, an goiko Terranobako puntaarten zebiltzan euskaldun <strong>arra</strong>ntzaleari begiratzeko.Arrantzaleak, eurak, iñoren laguntzarik gabe, jokatubear <strong>eta</strong> geien<strong>eta</strong>n alkarren arteko batasunik gabe.Felipe Bigarrenak moltsoan joateko agindu zien;baiña, naiago zutela bakarka erantzun zien.BURRUKAK: ONDAMENDIAEspaiñiak zitun burrukak (Frantzia edo Inglaterrarekin)itxasoraiño zabaltzen ziran. Lurraren jabe etsaiak<strong>eta</strong> itxasoan burrukak. <strong>Euskaldunak</strong> burrukan sartuziran <strong>eta</strong> Terranobako barkuak kaiñoiez <strong>eta</strong> beste edozerklaseko armaz ondo ornituak joaten ziran, burrukarakoprest.Ortik sortu ziran itxas -lapurrak.Korsarioak, alegia.* * *Terranobara joan -etorria egiteko gauza asko ziranbearrezko ontzian: masta, aingura, bela, era guzti<strong>eta</strong>kosokak, txalupak bakoitza bere tresna guztiekin, emokoedo istupa, pikea ontzia istupatzeko (kalafatearen lanazan). Ontzia istupatu bear zan azpitik, aldamen<strong>eta</strong>tik<strong>eta</strong> gaiñetik Terranobara irten baiño leen. Gero, berriz,andik onantza ere berdiñ egin bear zan itxaso aundiaaldetik-alde igarotzxeko. Lan oiek egiteko bearrezkoazan abere -koipea, kintal bat.Arrantzarako tresnak bear ziran, txalup<strong>eta</strong>tik asi <strong>eta</strong>arpoi, xabolin, estatxa <strong>eta</strong> abar. Ugari.Labeak egiteko gaiak <strong>eta</strong> koipe urtua lortzeko bearziran tresna guztiak: aizkora <strong>eta</strong> aisto koipe <strong>eta</strong> aragiakebagitzeko, tiña <strong>eta</strong> barrikak koipe erabilli <strong>eta</strong> gordetzeko.Egur-ikatsa labear pizteko.14
ARRAINTZAJanariak <strong>eta</strong> edariak: ogia, gall<strong>eta</strong>k, aragia, zezina,urdaia, babak, ardo, sagardo, txakolin, pattar...Arrantzale bakoitzak narruzko jantzi bereiziak lanerako.* * *Diru asko bear zen ontzia antolatzeko <strong>eta</strong> orr<strong>eta</strong>rakodirua aurretzen zutenak ere ba ziran. Korritua euenetik28, 29 <strong>eta</strong> 30. Diru galestia: baiña, bearrezkoa.Ba ziran segurantzia ematen zutenak ere.Artean inglesak ez zuten beuren barkuen segurantzirikegiten. Inglesak 1604'ean asi ziran barkuensegurantzia egiten. Euskaldunek 50 urtetik gutxienezartu zien aurrea ingleseri. Tresna, ontzi, koipe edobakaillau <strong>eta</strong> gizasemeak, ora danak seguropeanjarriak Juan López de Soto'ren bitartez.Bera zan segurantziak ematen zituna.1567'tik 1569'ra gizon onek egin zitun seguroenberri Burgos ' ko Konsuladoan daude. An agertzendira, bi urte oi<strong>eta</strong>n, Debatik Joan de Espilla, Domingode Sorazu, Miguel Zerain, Iziartik Pedro Otxoa deArriola; Mutrikutik Esteban Lete <strong>eta</strong> Domingo Gantxegi;Elgoibartik Andres de Alzola <strong>eta</strong> Joanes Bolibar;Azpeitiatik Joan de Otxoa; Azkoitiatik MartinPerez Idiakez <strong>eta</strong> Domingo López Iraz<strong>arra</strong>; OñatitikJoan Igarza; Oiartzundik Miguel Isasa; PasaiatikMiguel de Villaviciosa <strong>eta</strong> Ramón de Arri<strong>eta</strong>; ErrenderitikJuan Zubi<strong>eta</strong>; Donostiatik Juan de Erauso <strong>eta</strong>abar...Ontzien kapitanak ziran guzti oiek.* * *Arrantzu au<strong>eta</strong>ko jokoan iru alderdik parte artzenzuten: ontziaren nagusia bat, armadorea bere poltxatik<strong>arra</strong>ntzarako bear ziranak prestatu zituna bi <strong>eta</strong> kapitanatripulazioarekin iru.Banak<strong>eta</strong> onelatsu egiten zuten: irutik zati bat<strong>arra</strong>ntzaleentzako; beste irutik biak nagusiarentzat <strong>eta</strong>armadorrarentzat. Baiña, <strong>arra</strong>ntzaleeri ematen zitzaizkienabantailla <strong>eta</strong> sariak armadorearen bizkarretikziran. Esate baterako, arpoilariek beuren saria <strong>eta</strong>abantaillak jasotzen zituzten, bere lanaren araberan:arpoi geiago sartutakoak geiago jasotzen zuan abantaillez,Euskalerriko erri<strong>eta</strong>n egiten zan bezela.1566'an Debako kapitan Joan de Espillak 1.195barrika koipe ekarri zitun Terranobako itxaso<strong>eta</strong>tik.Ontziaren jabea Landaverde bilbot<strong>arra</strong> zan <strong>eta</strong> diruakjarri zitunak barkua armatzeko beste bilbotar bar. Onanola zabaldu zituzten 1.195 barrika aiek.Tripulazioak irutik bat = 398 barrika koipe.Nagusiak = 298 t'erdiArmadoreak = 497 t'erdiArmadoreak banatu zitun bere barrika oi<strong>eta</strong>tikabantaill<strong>eta</strong>n: 113 1 /3 barrika.Nagusiak, berriz: 25 5/6 barrika, berak aukeratuzitun gizoneri. Auek dira: kapitana, kontramaixua, arotza,kalafatea, zaindaria <strong>eta</strong> kañoi -zaindaria.Berak, 398 barrika danen artean banatu ziran neurriberean. Gaiñera, beste 113 1/3 armadorenak <strong>eta</strong> 25 5/6barrika nagusienak ere tripulazioan zabaldu ziran:baiña, bakoitzari eure abantaillen neurrian.* * *Terranoba, Kanada <strong>eta</strong> inguruko itxasoak oso ziranaberatsak. Lurrak kolonizatu zituzten <strong>eta</strong> euren arteanbanatu ere on<strong>eta</strong>ra: Kanada inglesentzako, Terranobaingurua frantsesentzako, Groenlandia danesentzako.Eta, euskaldunentzako, zer?Ezer ez.* * *Beste guztien merituak gutxi-etsi gabe (dio Belangerjaun kanadat<strong>arra</strong>k) ordua da euskaldunak argitaraekartzeko; batez ere XVI'garren eunkian egin zutenlanagaitik... Ez ziran lurbilla zebiltzen esploradoreak,ez <strong>eta</strong> lurraren jabe egin nai zuten kolonoak...Oiek danak orrela dirala, <strong>eta</strong> erri askoren maixuizan arren, andik bota zituzten.Amaseigarren eunki osoan beurak izan ziran itxasoaien jau <strong>eta</strong> jabe, iñori eragozpenik jartzeke; baiña,eunki orren aizken aldera gauzak okertzen asi ziran.Amazazpi garrenean, okerrago.Emezortzigarrenan eman zioten "puntilla" euskaldunterranobazaleen arazoari, Utrech ' eko ltunean. Itunau gerra baten amaiera izan zan: Inglaterra <strong>eta</strong> HolandakEspaiñia <strong>eta</strong> Frantziaren aurka zeukaten gerrarenamaiera.* * *Esanda daukagu nola lurraren jabe egin ziranakitxasoaren jabe ere egin zirala. <strong>Euskaldunak</strong>, bestebiderik ezean, bakoitzak bere kasa burrukari eldu zion<strong>eta</strong> itxas-lapurr<strong>eta</strong>ra jo. Etsai aundia aurrean <strong>eta</strong> ausarkeriakez zuan azken onik izan.Azkenaren azkena Utrech ' eko Ituna: 1713 -VIII-13'tan.Urte orren ibeltzean, Ituna firmatu aurretik, GipuzkoakoJunta Jeneralak auxe eskatzen zion EspaiñiakoErregeari: <strong>Euskaldunak</strong> Terranoban <strong>arra</strong>ntza egitekozeuzkaten eskubide ze<strong>arra</strong>k ondo zaintzeko. Egingozituztela alegiñak. Baiña, dana alperrik.* * *15
ARRANTZIATerranobarako bideak amaitu ziran: aurrera, ez bale<strong>eta</strong> ez bakaillau.Baillaua ez degu aitatu ere Terranobako <strong>arra</strong>ntz<strong>eta</strong>n;bigarren klaseko <strong>arra</strong>ntzua bait zan. <strong>Euskaldunak</strong> balebillajoan ziran Terranobara; an bakaillaua itxaso-eztaliarkitu zutenean, bakaillauari ere eldu zioten. Ordezko<strong>arra</strong>ntzua zan. Ontzi txikienak egiten zuten bakillautan.Berreun urte<strong>eta</strong>n Terranobara joateke egon ondoren,1927 urtean PYSSE'k eldu zion berriro bakaillau<strong>arra</strong>ntzari. <strong>Euskaldunak</strong> izan ziran mundu baztarre<strong>eta</strong>koarrien maixu bale-<strong>arra</strong>ntza nagusian <strong>eta</strong>, aiensemeak bakaillaua <strong>arra</strong>patu <strong>eta</strong> ondutzeko atzerrirajoan bear maixu billa.Bretoiñak izan ziran berritze on<strong>eta</strong>n euskaldunenmaixu. Euskaldun zaarrek <strong>arra</strong>i sikua, aize<strong>eta</strong>n legortuaekarri oi zuten Euskalerrira. Bretoiñe, berriz, <strong>arra</strong>in"berdea", legortu -gabea, bodega barruan gatz<strong>eta</strong>n. EtaPISBE'ko <strong>arra</strong>ntzaleak orrela ekarri izan zuten Pasaiarabakaillaua 1927 ' tik 1973'ra. PYSBE giputxa zan,donostiarrek Pasaian sortutako konpañia. 1.600 toneladako17 barku izan zitun batera; 62 gizaseme barkubakoitzak barman...Onen ondoren, <strong>eta</strong> konpañi on<strong>eta</strong>tik irtendakogizonekin ornituak, sortu ziran geroago PEBSA <strong>eta</strong>COPIBA Santander <strong>eta</strong> Vigon bakaillau <strong>arra</strong>ntzarako.* * *Kanadako Gobernuak berriro, 1976'ko Uztaillarenazkeneko egunean itxi ditu betirako Terranobako SanLorenzo ibaiaren ao zabaleko ateak.AZKEN URTEETAN* * *Euskalerriaren <strong>arra</strong>ntza-historiaren zatirik ederrenaeriotzaren illunpean sartu zanean, gure kaien egoera ezzan eder-ederra. Ona zer zion Dr. Camino Orella jaunakbere "Historia de San Sebastián" liburuan:qué utilidades no redundarían de ello alcomercio de la costa de Guipúzcoa, que desde quese abandonó la pesca del bacalao y la ballena sehallan en lamentable estado, disminuida su población,arruinados sus edificios, causando desconsuelo...sin que se vean en sus puertos sino algunaslanchas de pobres pescadores..."* * *Baporak sortu ziranean 1920'aren inguran, asi zirangure portuak berriro pizten. Ez ziran aundiak; baiña,erreztasuna ekarri zuten itxasoko joan-etorriak egiteko.Ikatzakin zebiltzan.Gerora bapor aiek Galizi aldera saldu ziran, berriak<strong>eta</strong> aundiagoak egiteko. Auek gasoilla erretzen zuten.Auekin ere pokiki j<strong>arra</strong>i zuten <strong>arra</strong>ntzan. Baiña, betiaurrerapenari begira, aizken urte au<strong>eta</strong>n (1960'garrenurtetik edo) barkuak egin dira aundiagoak, <strong>eta</strong> aundiegiakgertatu dira emango <strong>arra</strong>ntza bajurako.Berriro (1970'tik edo) ontzi txiki<strong>eta</strong>ra goaz. Lekeitiodut begien aurrean. Saldu dituzte <strong>eta</strong> saltzen ari diraaizken aldi<strong>eta</strong>ko ontzi aundiak <strong>eta</strong>, oien ordez, txikiagoakegiten asiak daude: lau edo bost gizonentzakoontziak. Bixigu, legatz, itxas -aingera<strong>eta</strong>n berriz ekintzekoaintxinakoen antzera.* * *Garai au<strong>eta</strong>koak ditugu ere biñaka dijoazten barku<strong>arra</strong>streroak.Auek Irlandako itxaso<strong>eta</strong>ra dijoaz. Aberastasunaundiak ekarri dituzte Pasaira <strong>eta</strong> Ondarrurabatez ere.1977'garren urteak eman dio <strong>arra</strong>ntza oneri mazoaundiakin burua, berreun millak dirata <strong>eta</strong> ez-dirala.Irlanda <strong>eta</strong> inguruko itxasoeri ateak jarri dizkiete gureontzientzat. Eragozpenak izugarriak. Ondamendiaberriro gure <strong>arra</strong>ntzaleentzat. Ez dakit uiñ onen azpitiksekula aterako geran. Egoera negargarria berriro gureartekoa. Sardiñarik ez da aspalditik Kantauri itxasoanagertzen; antxoa <strong>eta</strong> bokarta Frantziako ur<strong>eta</strong>n gordetzenda, bizxigu<strong>eta</strong>ra barku aundiak ez dijoaz. Atunagelditzen zaigu Galizi partean edo Algecirasen edoDakarren.Besteri, zer?Frantziatik onuntz datorren antxoa apur bat edo Frantzianbertan, preso gelditzeko arriskuan, <strong>arra</strong>patutakoa.Gauza gutxi.Itxasoa bera ere naiko loia <strong>eta</strong> zikiña.Iru Zentral Nukle<strong>arra</strong>k (Lemoniz, Ea <strong>eta</strong> Deba)bakar-bakarrik falta ditugu R.I.P. portu<strong>eta</strong>n jartzeko:requiescant in pace.Emen izan zirengizon ausartak,itxaso aundi<strong>eta</strong>n<strong>arra</strong>ntzale iaioak.Izan ziren...ANES ARRINDA(Deba'n, 1975)16
Change language