12.07.2015 Views

socialuri uzrunvelyofis sistema saqarTvelosa da msoflios zogierT ...

socialuri uzrunvelyofis sistema saqarTvelosa da msoflios zogierT ...

socialuri uzrunvelyofis sistema saqarTvelosa da msoflios zogierT ...

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

saqarTvelos axalgazr<strong>da</strong> ekonomistTa asociacia<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong><strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>msoflios</strong> <strong>zogierT</strong>qveyanaSimomzadebulia <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTiani saxelmwifofondisTvisTbilisi20051


Sinaarsi1. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong> saqarTveloSi.......................................................................41.1. arsebuli mdgomareoba ........................................................................................................................................41.2. sapensio sisitema................................................................................................................................................101.3. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba........................................................................................................................................ 131.4. Sroma <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmeba.............................................................................................................................................171.5. tendenciebi socialur sferoSi .............................................................................................................. 232. evrokavSiri.............................................................................................................................................................. 272.1 istoriuli mimoxilva..................................................................................................................................... 272.2. sistemis administraciuli mowyoba ...................................................................................................... 362.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi....................................................................................................402.4 statistikuri maCveneblebi........................................................................................................................... 512.5. mimdinare reformebi.........................................................................................................................................532.6. <strong>socialuri</strong> xasiaTis moTxovnebi evrokavSirSi gasawevrianeblad ..................................... 563. latvia ............................................................................................................................................................................. 623.1. istoriuli warsuli....................................................................................................................................... 623.2. sistemis administraciuli mowyoba....................................................................................................... 634. amerikis SeerTebuli Statebi.........................................................................................................684.1. istoriuli warsuli........................................................................................................................................684.2. sistemis administraciuli mowyoba .......................................................................................................684.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi ................................................................................................... 704.4. mimdinare reformebi........................................................................................................................................ 704.5. statistikuri maCveneblebi..........................................................................................................................715. ruseTi..............................................................................................................................................................................735.1. istoriuli warsuli........................................................................................................................................735.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi............755.3. statistikuri maCveneblebi ..........................................................................................................................786. ukraina............................................................................................................................................................................. 816.1. istoriuli mimoxilva..................................................................................................................................... 816.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>finanseba.......................................................... 816.3. sapensio <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>.............................................................................................................826.4. fondebis wyaro...................................................................................................................................................836.5. mimdinare reformebi.........................................................................................................................................857. TurqeTi.........................................................................................................................................................................877.1. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi .....................................................................................................877.2. fondebis <strong>da</strong>finansebis wyaroebi ...............................................................................................................877.3 sistemis administraciuli mowyoba........................................................................................................ 897.4. mimdinare reformebi........................................................................................................................................908. azerbaijani..............................................................................................................................................................928.1. istoriuli warsuli.......................................................................................................................................928.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi...........938.3. asakobrivi kategoriebi..................................................................................................................................959. poloneTi ....................................................................................................................................................................969.1. istoriuli warsuli ......................................................................................................................................969.2. sistemis administraciuli mowyoba......................................................................................................969.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi ................................................................................................... 982


10. Cile.................................................................................................................................................................................10010.1. istoriuli warsuli...................................................................................................................................10010.2. sistemis administraciuli mowyoba ..................................................................................................10010.3. statistikuri maCveneblebi..................................................................................................................... 10311. rekomen<strong>da</strong>ciebi saqarTvelos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemisgaumjobesebaze ........................................................................................................................................................10411.1. zogadi sqema.......................................................................................................................................................10411.2. siberis riski ................................................................................................................................................... 10811.3. sawarmoo travma <strong>da</strong> profesiuli <strong>da</strong>avadebebi..............................................................................10911.4. Sromis uunaroba ............................................................................................................................................10911.5. orsuloba.............................................................................................................................................................11011.6. umuSevroba ..........................................................................................................................................................11011.7. Sroma/<strong>da</strong>saqmeba..................................................................................................................................................11011.8. decentralizacia..............................................................................................................................................1113


1. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong> saqarTveloSi1.1. arsebuli mdgomareobanebismieri qveynis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis Sinaarss, misadmi midgomebs <strong>da</strong> mis dizainsganapirobeben struqturuli <strong>da</strong> kulturuli faqtorebi: istoria, tradiciebi,faseulobaTa/RirebulebaTa <strong>sistema</strong>, politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareoba,demografia, qveynis teqnologiuri <strong>da</strong> organizaciuli done. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisSinaarsi ganicdis cvlilebas qveyanaSi mimdinare procesebis Sesabamisad <strong>da</strong>SeuZlebelia <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis politikis qveynis ekonomikuri politikisagangancalkeveluli gaazreba (isini rTul mizez-Sedegobriv urTierTkavSirSia <strong>da</strong>saWiroa maTi urTierTzegavlenis Sefaseba <strong>da</strong> gaTvaliswineba).qveynebis umetesoba socialur <strong>da</strong>cvad moiazrebs im qmedebebs, romlebicaqcentirebulia maTi ganviTarebis strategiebSi. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, SeuZlebeliaqveynis mier sxva qveynebis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>Ta kopireba, qveyanam igisakuTari Taviseburebebis gaTvaliswinebiT un<strong>da</strong> Seqmnas.qveynis ganviTarebisaTvis saqarTvelos xelisuflebam gaakeTa mkafio arCevaniliberaluri ekonomikis sasargeblod. prioriteti mieca saxelmwifos minimalurCarevas ekonomikur <strong>da</strong> socialur sferoebSi <strong>da</strong> sabazro institutebis ganviTarebas.Sesabamisad un<strong>da</strong> Seicvalos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisadmi midgoma <strong>da</strong> misi Sinaarsi.saqarTvelos xelisuflebas sWirdeba sakuTar valdebulebaTa mkafiod gancxadeba<strong>da</strong> am valdebulebebis farglebSi efeqturi <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis Seqmna(arsebuli riskebis marTvis efeqturi meqanizmebis Seqmna).<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis Seqmnisas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>kmayofildes Semdegi moTxovnebi:1. saxelmwifos minimaluri Careva (<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis rezidualuri modelisprincipi);2. sazogadoebrivi (saxelemwifo) <strong>socialuri</strong> transferebis miznobrioba(<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sargeblis ganawilebis seleqtiuri meTodi);4


3. socialur <strong>da</strong>cvis arsebuli institutebis funqciebis maqsimaluradgamoyeneba <strong>da</strong> saxelmwifos mier maTi Canacvleba mxolod efeqtianobisa <strong>da</strong>samarTlianobis mkafio argumentebiT;4. ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miReba <strong>da</strong>bali teritoriuli erTeulis doneze -decentralizacia subsidiarobis principze <strong>da</strong>fuZnebiT.5. ar Seaferxos ekonomikuri ganviTareba:• `Crdilovani~ (eqstralegaluri) seqtoris SenarCuneba/gafarToebisxarjze;• samuSao Zalis mobilurobis Semcirebis xarjze.gansakuTrebuli yuradReba un<strong>da</strong> gamaxvildes imaze, rom <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemisefeqturobas gansazRvravs ara marto misi konceptualurad swori gaazreba, aramedisic, Tu ramdenad decentralizebulia <strong>sistema</strong>, ramdenad axlos a<strong>da</strong>mianebTanmiiReba ga<strong>da</strong>wyvetilebebi. es gansakuTrebiT exeba <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis iseT sqemebs,rogoricaa <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebi, <strong>socialuri</strong> servisebi <strong>da</strong> Sroma/<strong>da</strong>saqmebispolitika. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Tumca jan<strong>da</strong>cvis sqemebis dizaini didwiladcentraluri xelisuflebis prerogativaa, am sqemebis efeqturifunqcionirebisaTvisac ga<strong>da</strong>mwyvetia adgilobrivi organizaciebis (TviTmmarTveloba,saTemo kavSirebi) efeqturi funqcionireba.dResdReobiT msoflioSi ar arsebobs <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis konkretuli ganmarteba.nebismieri qveynis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis Sinaarss <strong>da</strong> misadmi midgomebs, rogorc<strong>da</strong>sawyisSive aRiniSna, ganapirobeben Semdegi faqtorebi: istoria, tradiciebi,faseulobaTa <strong>sistema</strong>, politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareoba. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis Sinaarsi ganicdis cvlilebas qveyanaSi mimdinare procesebisSesabamisad.individis, an ojaxis keTildReoba <strong>socialuri</strong> riskebis zemoqmedebisxangrZlivobisa <strong>da</strong> simwvavis mixedviT ganicdis regress _ Rirseuli cxovrebi<strong>da</strong>nukidures siRaribemde <strong>da</strong> gariyulobamde. `cxovrebis xarisxis <strong>da</strong>qveiTeba -5


fardobiTi siRaribe~ warmoadgens Sualedur mdgomareobas. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvissistemis <strong>da</strong>niSnulebaa Seqmnas riskebis <strong>socialuri</strong> (sazogadoebrivi) marTvismeqanizmebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas mosaxleoba siRaribisgan.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemebi ar aris mimarTuli cxovrebis maRali xarisxisuzrunvelsayofad, aramed garantirebuli minimumis Sesaqmnelad. cxovrebis maRalixarisxi individualuri zrunvis sagania, romlis pirobebsac saxelmwifo qmnis (mag.saga<strong>da</strong>saxado stimulebiT, Sesabamisi infrastruqturis ganviTarebis xelSewyobiT<strong>da</strong> sxva). gansxvaveba qveynebs Soris mdgomareobs imaSi, Tu sad gaavlebs qveyanagarantirebuli minimumis zRvars.xSirad, terminebi <strong>socialuri</strong> usafrTxoeba, maSveli <strong>socialuri</strong> bade <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>cva ixmareba sinonimebad, rogorc urTierTSemcvleli. sinamdvileSi, TavianTi<strong>da</strong>tvirTviT isini ar arian analogiuri.termini <strong>socialuri</strong> usafrTxoeba ixmareba ganviTarebul qveynebTan mimarTebaSi <strong>da</strong>gulisxmobs sazogadoebis mier misi wevrebis <strong>socialuri</strong> riskebisagan <strong>da</strong>cvassoli<strong>da</strong>robis meqanizmis gamoyenebiT.Sromis saerTaSoriso organizaciis mier socialur riskebad aRiarebulia:• Sromis uunaroba (droebiTi an mudmivi);• sibere;• marCenalis <strong>da</strong>kargva;• janrmTelobis gaureseba/avadmyofoba;• umuSevroba;• sawarmoo tramvebi/profesiuli <strong>da</strong>avadebebi;• Svilebis gazrdis xarjebi;• gaWirveba (saarsebo minimumis ar arseboba, siRaribeSi Cavardnis riski).yvela zemoTCamoTvlili <strong>socialuri</strong> riskebi SegviZlia <strong>da</strong>vyoT or ZiriTad jgufad:6


• Semosavlis uqonloba ekonomikuri saqmianobis SeuZleblobis gamo(anazRaurebadi samuSao<strong>da</strong>n). amis mizezi SeiZleba iyos asaki, Sromis uunaroba(droebiTi – avadmyofobis gamo an mudmivi – invalidobis gamo), umuSevroba,marCenalis <strong>da</strong>kargva;• <strong>da</strong>matebiTi xarjebis arseboba. es SeiZleba iyos bavSvebis aRzr<strong>da</strong>sTan<strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong>matebiTi xarjebi, samedicino momsaxurebis saWiroeba an masTan<strong>da</strong>kavSirebuli xarjebi.aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, <strong>socialuri</strong> usafrTxoeba gulisxmobs sazogadoebis mier misiwevrebis <strong>da</strong>cvas Semosavlis uqonlobis an <strong>da</strong>matebiTi xarjebis <strong>da</strong>dgomis riskisagansoli<strong>da</strong>robis meqanizmis gamoyenebiT.maSveli <strong>socialuri</strong> bade (usafrTxoebis bade - social safatey net) moiazreba, rogorc<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis RonisZiebebis is nawili, romelic uSualod emsaxurebaa<strong>da</strong>mianebis siRaribi<strong>da</strong>n amoyvanas an siRaribeSi Cavardnisagan <strong>da</strong>cvas (yvelazebolo/<strong>da</strong>bal socialur doneze moqmedi RonisZiebaTa simravle/erToba). <strong>socialuri</strong>maSveli bade ar aris <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis (organizaciuli, struqturuli)calke komponenti, aramed funqciuri niSniT RonisZiebebis gaerTianeba.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cva aris farTo cneba, romelic moicavs rogorc <strong>socialuri</strong>usafrTxoebis, ise maSveli <strong>socialuri</strong> badis RonisZiebebs.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis qveS igulisxmeba im RonisZiebaTa erToblioba, romelicmimarTulia siRaribis <strong>da</strong> mowyvladobis Semcirebaze riskebis <strong>socialuri</strong> marTvisefeqturi meqanizmebis saSualebiT.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cva moiazreba, rogorc yovlismomcveli cneba, romelic Tavis TavSiaerTianebs:• socialur <strong>da</strong>zRvevas;• socialur <strong>da</strong>xmarebas:7


- Semweobebs;- SeRavaTebs;- socialur servisebs;• Sromis bazris politikas (RonisZiebebi);• bavSvebis (ojaxebis) ganviTarebas.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva moiazreba, rogorc RonisZiebaTa erToblioba (meqanizmi),romelic mimarTulia garkveuli riskebis soli<strong>da</strong>robis (riskebis ga<strong>da</strong>nawilebis)principiT uaryofiTi Sedegebis Serbilebasa <strong>da</strong> kompensaciaze ganurCevlad imisa, ra<strong>da</strong>finansebasa <strong>da</strong> administrirebas axdens saxelmwifo Tu kerZo seqtori. <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>zRveva finansirdeba sa<strong>da</strong>zRvevo SenatanebiT.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba moiazreba, rogorc sazogadoebrivi resursebis ga<strong>da</strong>nawilebis<strong>sistema</strong>, romelic mimarTulia gaWirvebaSi myofi im a<strong>da</strong>mianebis (ojaxebis) yofisgaumjobesebaze, romlebsac emuqrebaT siRaribeSi yofna an Cavardna am CarevebisgareSe. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis fulad sargebels ewodeba Semweobas, xoloarafulad sargebels - SeRavaTebsa <strong>da</strong> socialur serviss.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis politikis ZiriTad obieqts warmoadgens ojaxi. saqarTvelosmosaxleobis zogadi social-ekonomikuri mdgomareoba ki aseTia:mosaxleobis 15-17% imyofeba ukidures siRaribeSi – Semosavali/xarjebizr<strong>da</strong>sul eqvivalentze


<strong>socialuri</strong> ga<strong>da</strong>saxadebis Tanafardoba socialur sargebelTan araadeqvaturia– ar arsebobs Semosavlis legalizaciisaTvis sakmarisi motivacia;<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saxelmwifo (sazogadoebrivi) sistemis mier gacemulisargebelis (<strong>socialuri</strong>, SromiTi, invalidobis pensiebi, <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebebi) odenoba Zalian <strong>da</strong>balia (15 aSS dolaris eqvivalentiTveSi) <strong>da</strong> `bevrad Sors aris pensioneris siRaribi<strong>da</strong>n amosayvanad~, anuver asrulebs elementaruli <strong>da</strong>mcavi meqanizmis funqcias, TumcaSeadgens saxelmwifo biujetis xarjviTi nawilis 31-36%-s <strong>da</strong> mSp-s2.4%-s;<strong>socialuri</strong> ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>mxdelTa Tanafardoba sargeblis mimRebTan(beneficiarebTan) 0.8-0.9-is farglebSia. ekonomikuri aqtivobis mqonemosaxleobis soliduri nawili 1.2 milioni moqalaqe (glexebi,TviT<strong>da</strong>saqmebulebi) ar/ver monawileoben moqmed <strong>sistema</strong>Si <strong>socialuri</strong>xarjebis <strong>da</strong>farvaSi;gamokveTilia mosaxleobis <strong>da</strong>berebis tendencia (ZiriTa<strong>da</strong>d SobadobisSemcirebis xarjze);<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis ZiriTadi tvirTi ga<strong>da</strong>sulia ojaxis institutze, rac<strong>da</strong>maxasiaTebelia <strong>da</strong>bali Semosavlebis mqone qveynebis didiumravlesobisTvis;ekonomikis ganviTarebis <strong>da</strong>bali tempebis pirobebSi kidev ufro izrdebamowyvladi mosaxleobis (ojaxebis) xvedriT wili (garkveuli riskebis<strong>da</strong>dgomis SemTxvevaSi siRaribeSi moxvedris albaToba);aRricxuli <strong>da</strong>qiravebuli Sroma Seadgens ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis39%-s (2000 wlis monacemebiT), maTgan 2/3 <strong>da</strong>saqmebulia saxelmwifoseqtorSi (sabiujeto an saxelmwifo sakuTrebaSi myof sawarmoebSi.mcire sawarmoebSi <strong>da</strong>saqmebulTa xvedriTi wili Seaedgens 40%-s;TviT<strong>da</strong>saqmebulTa 80%-ze meti <strong>da</strong>saqmebulia soflad (ekonomikurad aqtiurimosaxleobis 61%);<strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa xelfasebis dispersia (uTanaswaroba) saqarTveloSiZalian maRalia gar<strong>da</strong>mavali ekonomikis qveynebs Sorisac ki9


(<strong>da</strong>qiravebuTa 25% Rebulobs medianuri xelfasis 2/3-ze naklebs,xolo <strong>da</strong>axloebiT 32% Rebulobs medianuri xelfasis 1.5-ze mets);Raribi ojaxebi bavSvebis ganaTlebaze xarjaven 22-jer nakleb Tanxebs, vidreSeZlebuli ojaxebi (Semosavlis ze<strong>da</strong> kvintili);yvela saxelmwifo (federaluri <strong>da</strong> municipaluri) programebi faravssaqarTvelos mosaxleobis janmrTelobis <strong>da</strong>cvis moTxovnilebis 20%-mde. <strong>da</strong>nmarCen 80 %-s mosaxleoba TviTon anazRaurebs.saqarTveloSi saxelmwifo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis sistemis <strong>da</strong>nergva moiazrebo<strong>da</strong>rogorc <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis mTavari principi (<strong>socialuri</strong> sargeblebis finansirebis<strong>da</strong> administrirebis). <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Senatani<strong>da</strong>n (33%) un<strong>da</strong><strong>da</strong>finansebuliyo sapensio soli<strong>da</strong>ruli sqema <strong>da</strong> saxelmwifo jan<strong>da</strong>cvis programebi,romelTa administrirebas axden<strong>da</strong> saxelmwifo erTiani <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebi <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvis programebis nawili finansirdebo<strong>da</strong> saerToga<strong>da</strong>saxadebi<strong>da</strong>n (centraluri <strong>da</strong> adgilobrivi biujetebi). arafuladi <strong>da</strong>xmarebebifinansirdebo<strong>da</strong> centraluri <strong>da</strong> adgilobrivi biujeti<strong>da</strong>n <strong>da</strong> donorebismxar<strong>da</strong>WeriT. fiqsirebuli pensia ganixilebo<strong>da</strong>, rogorc siRaribis <strong>da</strong>Zlevis mTavarikomponenti.1.2. sapensio sisitema<strong>socialuri</strong> statistikiT saqarTveloSi 877 708 pensioneria, rac qveynismosaxleobis 21%-s Seadgens, e.i. yoveli me-5 moqalaqe pensiis mimRebia. pensionerTasaerTo raodenobi<strong>da</strong>n 57% qalia, 43% - mamakaci. asakobrivi struqturis mixedviTpensionerTa 60%-ze meti sapensio asaks ga<strong>da</strong>cilebulia. SezRuduli SesaZleblobismqone piria pensionerTa saerTo raodenobis 22%, pensionerTa Soris 80%-ze metiasakis mixedviT iRebs pensias, rac mosaxleobis <strong>da</strong>berebisa <strong>da</strong> Sobadobis SemcirebismaCveneblebis pir<strong>da</strong>pirproporciulia.10


saqarTveloSi arsebobs ”brtyeli” (fiqsirebuli) sapensio <strong>sistema</strong>, romlis sididear aris <strong>da</strong>mokidebuli arc samuSao staJze <strong>da</strong> arc sapensio sisitemaSi ga<strong>da</strong>xdisTanxaze. Tumca, formalurad saxelmwifoSi arsebobs SromiTi pensia (imaTTvis visacsaTanado samuSao staJi aqvT) <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> pensisa (imaTTvis visac arasodesumonawilia sapensio sisitemaSi). vinai<strong>da</strong>n Tanxobrivad am pensiebs Soris gansxvavebaar aris SromiTi pensiis cneba azrs moklebulia. 2005 wlamde es pensiebifinansirdebo<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>rRvevis Senatanebi<strong>da</strong>n (kontribucii<strong>da</strong>n), romelic33% toli iyo <strong>da</strong> romli<strong>da</strong>nac 28% midio<strong>da</strong> sapensio uzrunvelyofaze (<strong>da</strong>narCeni5%-<strong>da</strong>n 4% midio<strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvis <strong>da</strong>finansebaze <strong>da</strong> 1% umuSevrobis Semweobaze <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis programebis <strong>da</strong>finansebaze). aqe<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>mqiravebeli ixdi<strong>da</strong> xelfasisfondis 31%-s, xolo <strong>da</strong>saqmebuli – Tavisi xelfasis 2%-s.sadReisod qveyanaSi moqmedebs fiqsirebuli pensia – 28 lari (14 lariani pensiebigaormag<strong>da</strong> 2004 wli<strong>da</strong>n), romelsac iRebs 787 530 pensioneri. amasTanave,diferencirebuli pensiebi aqvT <strong>da</strong>niSnuli:• omSi <strong>da</strong>RupulTa qvrivebs _ 18 lari – 5 139 piri;• omis monawileebTan gaTanabrebulebsa <strong>da</strong> 9 aprils <strong>da</strong>zaralebulsocialisturi Sromis gmirebs – 35 lari – 29 600 piri;• Cernobilis avariis likvi<strong>da</strong>ciis monawileebs, omis invalidebs,monawileebsa <strong>da</strong> represirebulebs – 40-45 lari – 51 394 piri;• Zalovani struqturebis pensionerebs – 43 lari<strong>da</strong>n 200 larze meti –25 418 piri.• saqarTvelos parlamentis wevrebs _ 480 lari _ 317 pensioneri.aRsaniSnavia, rom maSin, rodesac mTeli qveynis mosaxleobisaTvis pensiis sidide araris <strong>da</strong>mokidebuli arc staJze <strong>da</strong> arc sapensio <strong>sistema</strong>Si ga<strong>da</strong>xdil Tanxaze (anumis yofil xelfasze), garkveuli kategoriis mosaxleobisaTvis (Zalovnebi,parlametarebi) pensiis sidide pir<strong>da</strong>pir aris mibmuli maT xelfasebze TugaviTvaliswinebT, rom swored am kategoriebs mikuTvnebul pirebs, bolo drosxelfsebis raodenoba sagrZnoblad gaudi<strong>da</strong>T (mag, Zalovnebis xelfasebi gaizar<strong>da</strong>saSualod <strong>da</strong>axloebiT 6-jer), Sesabamisad gaizar<strong>da</strong> maTi pensiebi (kanonis mixedviT11


maTi pensiebi Sesabamisia im momentSi arsebuli saxelfaso ganakveTis) <strong>da</strong> pensiissaSualo sidide 500 larze metia.1998 wlis ianvri<strong>da</strong>n, saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, pensiis <strong>da</strong>niSvna <strong>da</strong>misi finansuri uzrunvelyofa moeqca erT <strong>sistema</strong>Si _ saqarTvelos <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> erTian saxelmwifo fondSi.saqarTvelos prezidentis 2002 wlis 31 dekembris # 558 brZanebulebisSesabamisad, ganxorciel<strong>da</strong> sapensio <strong>da</strong> samedicino <strong>da</strong>zRvevis sistemebisreorganizacia <strong>da</strong> Camoyalib<strong>da</strong> sajaro samarTlis iuridiuli piri _ saqarTvelos<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTiani saxelmwifo fondi, romelsac gaaCnia regionaluri<strong>da</strong> raionuli struqturebi.pensiebis <strong>da</strong>niSvna xorcieldeba adgilobriv raionul ganyofilebebSi, xolo maTigaangariSeba <strong>da</strong> finansuri uzrunvelyofa <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTian saxelmwifofondSi.2003 wels qveynis parlamentma miiRo fun<strong>da</strong>menturi kanonebi: `savaldebulo<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Sesaxeb~, `savaldebulo sa<strong>da</strong>zRvevo pensiebis Sesaxeb~ <strong>da</strong>`savaldebulo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis <strong>sistema</strong>Si individualuri(personificirebuli) aRricxvisa <strong>da</strong> individualuri angariSebis SemoRebis Sesaxeb~.kanoni `savaldebulo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Sesaxeb~ gansazRvrav<strong>da</strong> sa<strong>da</strong>zRvevoSemTxvevebs, romelTa <strong>da</strong>dgomisas iniSneba sa<strong>da</strong>zRvevo gasacemlebi; sa<strong>da</strong>zRvevoSesatanebis administrirebis organizacias, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis formirebismeTodebsa <strong>da</strong> wesebs, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis samarTalsubieqtebis (<strong>da</strong>zRveulis,<strong>da</strong>mzRvevis <strong>da</strong> mzRvevelis) ufleba-movaleobebs <strong>da</strong> pasuxismgeblobebs, mijnavserTmaneTisgan sa<strong>da</strong>zRvevo <strong>da</strong> saxelmwifo valdebulebebs.kanoni `savaldebulo sa<strong>da</strong>zRvevo pensiebis Sesaxeb~ gansazRvravs pensiebis<strong>da</strong>niSvnis axal meTodologias, romlis amosavali wertili un<strong>da</strong> yofiliyo12


saxelfaso istoria, <strong>socialuri</strong> Sesatanebis odenoba <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>zRvevo urTierTobaSimonawileobis xangZlivoba (sa<strong>da</strong>zRvevo staJi). am kanonis mixedviT, pensia Sedgebasabaziso <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>zRvevo nawilisagan, romelTa saerTo jamiT moxdeba pensiis sruliodenobis gansazRvra. amasTan sapensio Senatanis (kanonis mixedviT 28%-is) udidesinawili (20%) un<strong>da</strong> wasuliyo sabaziso anu fiqsirebuli (im droisaTvis 14lariani) pensiis uzrunvelsayofad, xolo <strong>da</strong>rCenili 8% garkveuli formuliTmibmuli iyo ga<strong>da</strong>xdil TanxasTan.kanoniT `savaldebulo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis <strong>sistema</strong>Si individualuri(personificirebuli) aRricxvisa <strong>da</strong> individualuri angariSebis SemoRebis Sesaxeb~un<strong>da</strong> momx<strong>da</strong>riyo yvela <strong>da</strong>zRveuli piris (a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>badebisTanave)personificirebuli aRricxva <strong>da</strong> yvelas un<strong>da</strong> hqono<strong>da</strong> sakuTari sa<strong>da</strong>zRvevo nomeri.saqarTvelos xelisuflebis bolodroindelma ga<strong>da</strong>wyvetilebebma Zireulad Secvalasapensio sistemisadmi midgoma. yvela am kanonis amoqmedeba ga<strong>da</strong>vadebuliasaqarTvelos parlamentis <strong>da</strong>dgenilebiT 2006 wlamde.1.3. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba moiazreba, rogorc sazogadoebrivi resursebis ga<strong>da</strong>nawilebis<strong>sistema</strong>, romelic mimarTulia gaWirvebaSi myofi a<strong>da</strong>mianebis (ojaxebis) yofisgaumjobesebaze – sasicocxlo minimumiT uzrunvelyofaze. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebisfulad sargebels ewodeba Semweobas, xolo arafulad sargebels – SeRavaTebsa <strong>da</strong>socialur serviss.arsebobs ori tipis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis <strong>sistema</strong>:1. universaluri – <strong>da</strong>xmarebis <strong>da</strong>niSvnis pirobaa gaWirvebaSi yofna;2. kategoriuli – <strong>da</strong>xmarebis miRebis pirobaa gansakuTrebuli jgufisadmi(kategoriisadmi) mikuTvneba.13


universaluri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis <strong>da</strong>niSvna emyareba individis (an ojaxis)mdgomareobis Sefasebas. umetes SemTxvevebSi mdgomareobis Sefasebis kriteriumebi(testebi) aris mravalmxrivi <strong>da</strong> iTvaliswinebs ara marto individis Semosavals,aramed misi ojaxis wevrebis Semosavals, qonebas, sakuTrebas (aqtivebs). am samuSaosasruleben <strong>socialuri</strong> muSakebi <strong>da</strong> igi iTxovs did administraciul resursebs.<strong>zogierT</strong> qveyanaSi saxelmwifom SeiZleba Tavis Tavze aiRos mxolod im individebis<strong>da</strong>xmareba, romlebic garkveul kategorias ekuTvnian (kategoriuli <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmareba). mag. usinaTloebi, iZulebiT ga<strong>da</strong>adgilebulebi, mravalSvilianimartoxela dedebi, martoxela moxucebulebi <strong>da</strong> a.S.kategoriuli tipis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba xSirad aris iseT qveynebSi, sa<strong>da</strong>cmosaxleobis Semosavlis <strong>da</strong> materialuri mdgomareobis Sefaseba gaZnelebulia(arasrulyofili/araefeqturi saga<strong>da</strong>saxado sistemis gamo). aseTi sisitema naklebadministraciul resurs saWiroebs, magram naklebaad efeqturia (kvlevebma aCvenes,rom kategoriuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis sistemis mier gacemuli sargoebisnaxevari aramisamarTulia).saqarTveloSi amJamad funqcionirebs kategoriuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis <strong>sistema</strong>,romlis finansuri uzrunvelyofa centraluri biujeti<strong>da</strong>n xorcieldeba. esgaxlavT bazisuri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebi, romelic gaicema saqarTvelos Sromis,janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministros mier SemuSavebuli umweobiskriteriumebis Sesabamisad. beneficiarTa raodenobam 2004 wlisaTvis Seadgina 79171 ojaxi 93 548 wevriT (monawileTa 27% _ invalidia, xolo 12% _ bavSvebi).umweo mdgomareobaSi myof ojaxTa <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis gacemis wesi <strong>da</strong> formebiganisazRvreba saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis ministrisbrZanebiT (2003 wlis 25 martis #69/n brZaneba). umweo mdgomareobaSi myofojaxTa (maT Soris devnilTa ojaxebis) <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis programaSimonawileoba SeuZliaT Semdegi kategoriebisadmi mikuTvnebul pirebs:• martoxela aramomuSave pensionerTa erTsuliani ojaxebi;14


aramomuSave pensionerebisagan Semdgari ori <strong>da</strong> metsuliani ojaxebi;• ded-mamiT oboli bavSvebi, meurvis Sromisunarianobis miuxe<strong>da</strong>vad;• SezRuduli SesaZleblobis mqone aramomuSave, pirveli jgufisinvalidi usinaTloebi;• 18 wlamde asakis SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebi;• mravalSviliani ojaxebi, romelTac hyavT 7 <strong>da</strong> meti 18 wlamdeasakis bavSvi;• afxazeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> samaCablo<strong>da</strong>n devnili umweo ojaxebi, agreTveyazbegis raionis 1000 ojaxi <strong>da</strong> Satilis 20 ojaxi.programis finansuri uzrunvelyofa xorcieldeba centraluri biujeti<strong>da</strong>ngamoyofili 14 mln. 400 aTasi lariT, xolo municipaluri biujeti<strong>da</strong>n 7 mln.laris farglebSi (ZiriTa<strong>da</strong>d Tbilisis biujeti<strong>da</strong>n). igive kategoriebze vrceldebaeleqtro, gaziT sargeblobisa <strong>da</strong> komunaluri SeRavaTebi <strong>da</strong> samedicino-sa<strong>da</strong>zRvevopolisiT momsaxureba.<strong>socialuri</strong> sferos erT-erTi mniSvnelovani mimarTulebaa socialurad <strong>da</strong>ucvelikategoriebis ojaxebis mimarT saxelmwifos mier sxva<strong>da</strong>sxva saxis saSeRavaToRonisZiebebis gavrceleba. mosaxleobis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis gaumjobesebisa <strong>da</strong> umweoojaxebis <strong>socialuri</strong> mxar<strong>da</strong>Weris RonisZiebebis srulyofili meqanizmis <strong>da</strong>nergvismizniT, 2002 wels SemuSavebuli iyo minimaluri sabaziso <strong>socialuri</strong>municipaluri paketi. igi moicavs mosaxleobis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis municipalursavaldebulo minimums <strong>da</strong> iTvaliswinebs am miznebisTvis adgilobriv biujetSi 10%-is gamoyofas. adgilobrivi biujetis saxsrebi<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> moxdes <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebebis (maT Soris SeRavaTebis <strong>da</strong> kompensaciebis) <strong>da</strong>finanseba im kategoriisa<strong>da</strong>mianebisaTvis (gansakuTrebuli kategoria), romlebic saqarTveloskanonmdeblobiT iTvlebian yvelaze <strong>da</strong>ucvel fenebad. aRniSnul sakiTxze,,saqarTvelos 2003 wlis saxelmwifo biujetis Sesaxeb’’ saqarTvelos kanonSiadgilobrivi biujetebis mimarT savaldebulo moTxovna Caiwera. 2003 wlissaxelmwifo biujetSi am normis asaxvis Semdeg, saqarTvelos Sromis,15


janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministrom <strong>da</strong>agzavna yvela gamgeobaSisarekomen<strong>da</strong>cio werili <strong>da</strong> minimaluri paketis RonisZiebebis CamonaTvali, Tumcaumravles adgilobriv biujetebSi am moTxovnam asaxva ver hpova. amis mizeziZiriTa<strong>da</strong>d adgilobrivi biujetebis ar arseboba <strong>da</strong> adgilobrivi xelisuflebis<strong>da</strong>bali kompetencia gaxl<strong>da</strong>T.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis programebis ganxorcielebaSi monawileobs saqarTvelosSromis, janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministro, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveviserTiani saxelmwifo fondis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis programebis sammarTvelo <strong>da</strong>raionul gamgeobebTan arsebuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis ganyofilebebi. pensionerTa<strong>socialuri</strong> SeRavaTebis administrirebas axorcielebs pensiebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebebis<strong>da</strong>niSvnis organizebis departamenti <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTianisaxelmwifo fondis regionuli filialebi, romelTa saqmianobis koordinaciasaxdens regionuli marTvis departamenti. xsenebuli struqturebis jamuri wliuribiujeti <strong>da</strong>axloebiT 500-550 aTasi laris farglebSia.amrigad, saqarTveloSi dReisaTvis arsebobs kategoriis principze <strong>da</strong>fuZnebuli<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis sqemebi (SeRavaTebTan erTad 17 fragmentirebuli<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis sqema). yvela am sqemebis ganxorcielebisaTvis sakanonmdeblogaremos qmnis centraluri xelisufleba <strong>da</strong> sqemebi finansirdeba centraluribiujeti<strong>da</strong>n. adgilobrivi xelisufleba pasuxismgebelia am sqemebis ganxorcielebaze<strong>da</strong> sqemis administrirebis <strong>da</strong>naxarjebsac igi gaiRebs (adgilobrivi <strong>socialuri</strong>muSakebis xelfasebi).amave TavSi gvin<strong>da</strong> ganvixiloT saqarTveloSi arsebuli <strong>socialuri</strong> servisebi. un<strong>da</strong>aRiniSnos, rom es termini saqarTveloSi gaigivebulia institutebSi moTavsebulbavSvebze zrunvasTan (Tumca arsebobs ramdenime <strong>da</strong>wesebuleba unarSezRudulmozrdilTa <strong>da</strong> moxucebulebisaTvis). saqarTveloSi arsebobs 53 instituti,romleSic 7000-mde bavSvi imyofeba. erovnuli samoqmedo gegma bavSvebisaTvisgamoyofs ramodenime prioritetul sferos, rogoricaa de-institucionalizacia <strong>da</strong>16


quCis bavSvebis <strong>da</strong>xmareba. am TvalsazrisiT saqrTveloSi (ZiriTa<strong>da</strong>d donorebisaqtiuri CareviT) ramdenime socialur servisze keTdeba aqcenti:• rezidentuli servisebi;• dRiuri zrunvis servisi (<strong>da</strong>y care services);• biologiur ojaxebsi reintegracia;• gaZiZeba;• profesiui ga<strong>da</strong>mzadeba;• kvebis punqtebis awyoba;am tipis servisebi gamiznulia Semdeg beneficiarebze:1. bavSvebi• Rataki ojaxebi<strong>da</strong>n;• iZulebiT ga<strong>da</strong>adgilebuli ojaxebi<strong>da</strong>n;• oblebi;• quCis banSvebi;• momuSave bavSvebi;• gonebrivad <strong>da</strong> fizikurad unarSezRuduli bavSvebi;2. unarSezRuduli mozrdilebi3. moxucebi1.4. Sroma <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebaumuSevroba qveyanaSi, rogorc wesi, siRaribis gamomwvev mTavar mizeza<strong>da</strong>aaRiarebuli. 2003 wels, msoflio bankis SefasebiT, saqarTvelos mosaxleobis 53%siRaribis oficialur zRvars miRma cxovrob<strong>da</strong>. amasTan, minimaluri xelfasi _ 20lari, saarsebo minimumis 8.24%-s Seadgens, xolo saSualo xelfasi _ 95.5 lari _39.3%-s. (minimaluri samomxmareblo biujeti 242.8 laria erT sulze). imave 2002wlis monacemebiT, saqarTveloSi <strong>da</strong>saqmebulTa ricxvi Seadgen<strong>da</strong> 1839.2 aTas kacs,rac ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis 84.6%-ia. Tumca, un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom escifri xelovnura<strong>da</strong>a gazrdili TviTasaqmebulTa xarjze (realurad 64%).17


TviT<strong>da</strong>saqmebulebs Soris mcirea samuSaos mimcemi mewarmeebis wili, soflismeurneobaSi <strong>da</strong>saqmebulTa wili ki 81.8% Seadgens. (aq ZiriTa<strong>da</strong>d igulisxmebaarakomerciuli <strong>da</strong>saqmeba, rac imas niSnavs, rom is rasac TviT<strong>da</strong>saqmebulimosaxleoba awarmoebs sakuTar an ijariT aRebul miwaze gamoiyeneba Si<strong>da</strong>moxmarebisaTvis; imis gaTvaliswinebiT rom Semosavali <strong>da</strong> produqtiulobis doneZalze <strong>da</strong>balia). soflis meurneobaSi <strong>da</strong>saqmebulTa aseTi didi procentiganapirobebs umuSevrobis donis did sxvaobas qalaqsa <strong>da</strong> sofels Soris(umuSevrobis done qalaqSi 28.4%-ia, sofelSi - 5.3%). soflis mosaxleobisumuSevrobis done bunebrivi umuSevrobis doneze <strong>da</strong>balia, rac <strong>da</strong>bali ganviTarebisqveynebisTvisaa <strong>da</strong>maxasiaTebeli.amasTan, sasoflo-sameurneo warmoeba <strong>da</strong>balefeqturia, radganac SinameurneobebSiwarmoebuli produqcia maRali sasaqonlo warmoebis saxes ver imkvidrebs. ase romTviT<strong>da</strong>saqmeba, gansakuTrebiT soflad, xSir SemTxvevaSi arasruli <strong>da</strong> araefeqturia.2002 wlisaTvis 15 welze ufrosi asakis mosaxleobis ekonomikuri aqtiurobisdone, rogorc ukve avRniSneT, 65%-s Seadgens. am maCveneblis mixedviT, pirveladgilze 50-59wlis asakobriv jgufSi myofi samuSao Zalaa (83%). <strong>da</strong>saqmebisdoniTac es kategoria dominirebs (72%). 16-24 wlis mosaxleobis ekonomikuriaqtiurobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis done, piriqiT, Zalian <strong>da</strong>balia. sapensio asakismosaxleobis aseTi maRali aqtiuroba qveynis ekonomikuri CamorCenilobisindikatorad aris miCneuli. pensiebis <strong>da</strong>bali donis Sedegad sapensio asakismosaxleoba eZebs samuSaos <strong>da</strong> saqmdeba <strong>da</strong>balanazRaurebad samsaxurebSi.<strong>da</strong>balanazRaurebadi samuSao xdeba mizezi meoradi <strong>da</strong>saqmebis aucileblobisa,radganac ZiriTadi saqmianobi<strong>da</strong>n miRebuli Semosavali ar aris sakmarisiarsebobisaTvis.umuSevarTa saerTo raodenobi<strong>da</strong>n (sul 335,4 aTasi: m.S. 136,4 _ qali, 199,0 _kaci), oficialurad registracia gaiara 25,8 aTasma umuSevarma. rac Seexebaorganizaciebs, romlebic TanamSromloben <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo samsaxurTan, maTi18


aodenoba <strong>da</strong>axloebiT 7 855 aTass Seadgens 2002 wlis monacemebiT. 2000 wlismdgomareobiT reestrSi oficialurad gatarebuli iyo 65 402 organizacia.<strong>da</strong>saqmebis sferoSi politikis ZiriTad ganmsazRvrels <strong>da</strong> am politikisrealizaciaze ze<strong>da</strong>mxedvels warmoadgens saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa <strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministro (Sromis <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis politikis departamenti).saqarTvelos kanoniT `<strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb~ (2001 weli) saqarTvelos Sromis,janmrTelobis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministrom un<strong>da</strong> SeimuSavos <strong>da</strong>saqmebissaxelmwifo politika, moamzados kanonproeqtebi <strong>da</strong>saqmebis sferoSi, SeimuSavos<strong>da</strong>saqmebis specialuri programebi, awarmoos <strong>da</strong>saqmebisa <strong>da</strong> Sromis kanonmdeblobis<strong>da</strong>cvis <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo samsaxurebis saqmianobis kontroli. agreTveawarmoos adgilobrivi TviTmmarTvelobisa <strong>da</strong> mmarTvelobis organoebis saqmianobiskoordinacia <strong>da</strong>saqmebis sferoSi.2003 wels saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvissaministroSi SemuSav<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis ramodenime programa. saministros funqciaagreTve iyo am programaTa ganxorcielebis intensiuri monitoringi. kerZod,SemuSav<strong>da</strong> Semdegi programebi:• umuSevarTa Semweobis programaam programis farglebSi xxdeba umuSevarTa registracia, maTTvis Semweobis<strong>da</strong>niSvna <strong>da</strong> gacema, agreTve profesiuli momzadeba-ga<strong>da</strong>mzadebis drosumuSevrebisTvis stipendiebis <strong>da</strong>niSvna;• <strong>da</strong>saqmebis xelSyobis programaam programis mixedviT mewarmeTa <strong>da</strong> registrirebul umuSevarTa SerCeulnawils gaeweva sakonsultacio, teqnikuri <strong>da</strong> finansuri <strong>da</strong>xmareba sakuTaribiznesis amoqmedebis mizniT;• umuSevarTa droebiTi <strong>da</strong>saqmebis programa<strong>da</strong>balkonkurentiani mosaxleobis droebiTi SromiTi mowyobis mizniT esprograma <strong>socialuri</strong> infrastruqturis obieqtebze gansazRvruli droiTasaqmebs registrirebul umuSevrebs;• umuSevarTa profesiuli momzadeba-ga<strong>da</strong>mzadebis programa19


am programis mizania registrirebuli umuSevrebis swavleba maTi profesiulimomzadebisa <strong>da</strong> kvalifikaciis donis amaRlebis <strong>da</strong> maTi profesiuli unar-Cvevebis Sromis bazris moTxovnis SesabamisobaSi moyvanis mizniT, rac<strong>da</strong>balkonkurentiani mosaxleobis efeqturi <strong>da</strong>saqmebis pirobaa.saqarTvelos kanoni `<strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb~ gamoyofs <strong>da</strong>saqmebis sistemis kidev erTsubieqts, romelic politikis formirebaSi un<strong>da</strong> monawileobdes. es aris <strong>da</strong>saqmebiserovnuli sabWo, romelSic paritetul sawyisebze warmodgenili un<strong>da</strong> iyvnen:Sromis, janmrTelobis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministro, profkavSirebi <strong>da</strong>mewarmeTa gaerTianebebi. am sabWos mizani un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifopolitikisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis programebis erToblivi SemuSaveba <strong>da</strong> ganxorcieleba.sayuradReboa, rom es sabWo faqtiurad ar funqcionirebs. saerTo<strong>da</strong>c, `<strong>da</strong>saqmebisSesaxeb~ kanonSi, <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo regulirebis ZiriTad principebSigancxadebuli profkavSirebisa <strong>da</strong> mewarmeTa gaerTianebebis aqtiuri Tanamonawileoba<strong>da</strong>saqmebis sferos marTvaSi qaRaldze rCeba. Sromis, janmrTelobis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>cvis saministros warmomadgenelTa azriT, amis mizezi Tavad profkavSirebis <strong>da</strong>mewarmeTa gaerTianebebis pasiuroba <strong>da</strong> survilis ararsebobaa.ganaTlebis saministros profesiuli ganaTlebis departamenti pasuxismgebeliaprofesiuli saganmanaTleblo stan<strong>da</strong>rtebis SemuSavebaze, romlebic qveynisganviTarebis mimdinare <strong>da</strong> perspeqtiul moTxovnas <strong>da</strong>akmayofilebs. saqarTvelossocialur-ekonomikuri ganviTarebis perspeqtivebis gaTvaliswinebiT, profesiulimomzadebis TvalsazrisiT prioritetulad miCneulia:• saerTaSoriso proeqtebis uzrunvelyofa kvalificiuri kadrebiT;• erovnuli meurneobis ganviTarebadi, prioritetuli <strong>da</strong>rgebis (transporti,turizmi, vaWroba <strong>da</strong> komerciuli saqmianoba, telekomunikaciebi <strong>da</strong>kavSirgabmuloba, mSenebloba, soflis meurneoba <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mamuSavebelimrewveloba, tradiciuli <strong>da</strong>rgebi <strong>da</strong> mosaxleobis TviT<strong>da</strong>saqmeba)uzunvelyofa kvalificiuri kadrebiT.20


saqarTvelos parlamentis janmrTelobis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> socialur sakiTxTa komitetisxva socialur problemebTan erTad <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong> SromiTi urTierTobis sakiTxebsixilavs <strong>da</strong> sakanonmdeblo iniciativebs <strong>da</strong>saqmebis sferos <strong>da</strong>saregulirebladwarudgens saqarTvelos parlaments. amdenad, swored saqarTvelos parlamentiSeiZleba ganvixiloT erT-erT mTavar organod politikis formirebis procesSi.<strong>da</strong>saqmebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTad realizators <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>cvis RonisZiebaTa ganmaxorcielebels warmoadgens <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifosamsaxuri. <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo samsaxuri aris <strong>da</strong>moukidebeli sajaro samarTlisiuridiuli piri. `<strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis mixedviT, igigarkveulad saSuamavlo funqcias kisrulobs samuSaos maZiebelis SromiTimowyobisaTvis: organizebas uwevs sazogadoebriv samuSaoebs, xels uwyobsumuSevarTa profesiul momzadeba-ga<strong>da</strong>mzadebas, SeimuSavebs <strong>da</strong> axorcielebsspecialur <strong>da</strong>saqmebis programebs, agrovebs statistikur informacias Sromisbazris mdgomareobis Sesaxeb, aRricxavs umuSevrebs, adgens umuSevrobis SemweobaTamimReb pirebs.saqarTvelos parlamentis janmrTelobis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> socialur sakiTxTa komitetisxva socialur problemebTan erTad <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong> SromiTi urTierTobis sakiTxebsixilavs <strong>da</strong> sakanonmdeblo iniciativebs <strong>da</strong>saqmebis sferos <strong>da</strong>saregulirebladwarudgens saqarTvelos parlaments. amdenad, swored saqarTvelos parlamentiSeiZleba ganvixiloT erT-erT mTavar organod politikis formirebis procesSi.<strong>da</strong>saqmebis sferoSi saxelmwifo finansebis <strong>da</strong>groveba <strong>da</strong> ganawileba xdebasaqarTvelos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTiani saxelmwifo fondis angariSze.<strong>da</strong>saqmebis sferoSi saxelmwifo finansebis <strong>da</strong>groveba <strong>da</strong> ganawileba xdebasaqarTvelos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis erTiani saxelmwifo fondis angariSze.<strong>da</strong>saqmebis programebSi intensiurad arian CarTulni adgilobrivi mmarTvelobis <strong>da</strong>TviTmmarTvelobis organoebi. isini gansakuTrebiT Tanamonawileoben sazogadoebrivisamuSaoebis <strong>da</strong> adgilobrivi <strong>da</strong>saqmebis programebis SemuSavebaSi. faqtiurad,swored isini warmoadgenen iniciatorebs am programebis asamoqmedeblad. am21


saqmianobis procesSi adgilobrivi mmarTvelobis <strong>da</strong> TviTmmarTvelobis organoebiurTierToben <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo samsaxurTan Tu Sromis, janmrTelobisa <strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministros warmomadgenlebTan. aq aseve aqtiurad erTvebatenderiT gamovlenili sazogadoebrivi samuSaos Semsrulebeli organizacia. esZiriTa<strong>da</strong>d aris samSeneblo kompania, romelic umuSevrebTan erTad Tavis sakuTarkadrebsac asaqmebs.`adgilobrivi TviTmmarTvelosia <strong>da</strong> mmarTvelobis Sesaxeb~ saqarTvelos organulikanonis Tanaxmad (1997 weli), `adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTaeqskluziur uflebamosilebas ganekuTvneba <strong>da</strong>saqmebis municipaluri programebisSemuSaveba, <strong>da</strong>mtkiceba <strong>da</strong> Sesruleba. magaliTad, 2003 wlis monacemebiT, qalaqTbilisis janmrTelobisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saqalaqo samsaxuris programebsSoris aris "umuSevari mosaxleobis profesiuli ga<strong>da</strong>mzadebis programa~. amprogramis farglebSi registrirebulma umuSevrebma (<strong>da</strong> studentebis garkveulmajgufma) gaiares kompiuteris, sabuRaltro aRricxvis <strong>da</strong> inglisuri enisSemswavleli kursebi. samomavlod gaTvaliswinebulia agreTve SromiTi bazriskvlevis Catareba <strong>da</strong> am kvlevis Sedegad gamovlenil profesiebSi profesiuliga<strong>da</strong>mzadebis programis ganxorcieleba. igegmeba agreTve saxelmwifo seqtorismenejerebis ga<strong>da</strong>mzadeba.rogorc aRiniSna, <strong>da</strong>saqmebis <strong>sistema</strong> gar<strong>da</strong> saxelmwifo institutebisa <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis programebSi monawile arasaxelmwifo organizaciebisa, sxva<strong>da</strong>sxva formiTmonawileoben sxva kerZo saagentoebi. aseTTa jgufs miekuTvneba <strong>da</strong>saqmebis kerZosaagentoebi, mewarmeTa kavSirebi, kerZo saswavlo organizaciebi.<strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo samsaxuris gar<strong>da</strong>, <strong>da</strong>msaqmebelsa <strong>da</strong> samuSaos maZiebelsSoris Suamavlis rols <strong>da</strong>saqmebis kerZo saagentoebi kisruloben. saqarTveloskanonmdeblobiT (saqarTvelos kanoni `<strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb~) <strong>da</strong>saqmebis kerZosaagentod iTvleba saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad registrirebuli(registracia xdeba Sromis, janmrTelobis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministroSi)nebismieri iuridiuli Tu kerZo piri. <strong>da</strong>saqmebis kerZo saagento iTvleba partnior22


organizaciad <strong>da</strong>saqmebis politikis ganxorcielebisas. Tumca realurad, aseTipartnioruli urTierToba ar xorcieldeba. oficialurad registrirebulia 12-mdekerZo saagento, Tumca, eqspertuli SefasebiT, araregistrirebul saagentoTaricxvi gacilebiT didia. aseTi saagentoebis udidesi nawili <strong>da</strong>kavebulia iafimuSaxelis sazRvargareT gayvaniT. dRes saqarTvelSi ar arsebobs SromiTi migraciismaregulirebeli kanonmdebloba. aseT pirobebSi samuSaod gasuli muSaxelis(rogorc kanonieri, aseve ufro metad ukanono gziT) usafrTxoeba ar aris <strong>da</strong>culi.aRsaniSnavia agreTve, rom Tumca saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrulia<strong>da</strong>msjeli RonisZiebebi <strong>da</strong>saqmebis saagentoebis mier kanoniT ganusazRvreliqmedebebisaTvis, realurad, ar arsebobs meqnizmi <strong>da</strong>msjeli sanqciebisganxorcielebisaTvis.1.5. tendenciebi socialur sferoSisaqarTvelos xelisuflebam bolo wlis manZilze miiRo ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,romlebic mniSvnelovnad cvlis midgomebs <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis dizainisa <strong>da</strong>misi ganviTarebisadmi (axali saga<strong>da</strong>saxado kodeqsi <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis axalprincipze <strong>da</strong>fuZnebuli sqemis amoqmedeba). es cvlilebebi SeiZleba iyos sawin<strong>da</strong>ri<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis seriozuli konceptualuri reformis, Tumca arsebobsgarkveuli riskebi.axali saga<strong>da</strong>saxado kodeqsis mixedviT:1. <strong>socialuri</strong> Senatani (kontribucia) Seicvala erTiani <strong>socialuri</strong>ga<strong>da</strong>saxadiT;2. <strong>socialuri</strong> ga<strong>da</strong>saxadis ganakveTi Semcir<strong>da</strong> 20%-<strong>da</strong>n 33%-mde;3. ar aris cnobili Tu am Tanxis ra nawili xmardeba socialurprogramebs/pensiebs <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvas;4. 2005 wlis noemberSi <strong>da</strong>gegmilia axali <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis sqemisamoqmedeba:• kategoriuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba icvleba gaWirvebisSefasebaze <strong>da</strong>fuZnebuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis sqemiT;23


pirvel rigSi un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Senatanis gauqmebamiuTiTebs imaze, rom qveyana uars ambobs soli<strong>da</strong>ruli sa<strong>da</strong>zRvevo sapensiosistemis <strong>da</strong>mkvidrebaze. es ga<strong>da</strong>wyvetileba realisturia, vinai<strong>da</strong>n:• Pay as you go sistemis amoqmedeba saqarTveloSi ar aris mizanSewonili,radgan amisaTvis saqarTveloSi aris Zalian cudi demografiuli(ga<strong>da</strong>mxdelTa Tanafardoba beneficiarebTan) <strong>da</strong> ekonomikuri pirobebi:- soli<strong>da</strong>ruli sa<strong>da</strong>zRvevo sistemis funqcionirebisaTvis ga<strong>da</strong>mxdelTaoptimaluri Tanafardoba beneficiarebTan un<strong>da</strong> iyos aranakleb 2,5.saqarTveloSi es Tanafardoba 0,8-is tolia. aseT pirobebSi, verc erTisoli<strong>da</strong>ruli sqema ver imuSavebs;- es <strong>sistema</strong> efuZneba <strong>da</strong>Svebas, rom ekonomikuri saqmianobi<strong>da</strong>n Semosavaliuzrunvelyofs cxovrebis Rirseul stan<strong>da</strong>rts. saqarTvelos realobagansxvavebulia: SromiTi Semosavali ver uzrunvelyofs saarsebominimums <strong>da</strong> SeuZlebelia misgan ga<strong>da</strong>xdilma Tanxam (procentma)uzrunvelyos cxovrebis xarisxi sibereSi;- saqarTveloSi Zalian didia Crdilovani seqtoris wili <strong>da</strong> es <strong>sistema</strong>ver imuSavebs, rogorc ar un<strong>da</strong> gavaumjobesoT administrireba.msoflio praqtika uCvenebs, rom administrirebis gaumjobesebiTSesaZlebelia yvelaze karg SemTxvevaSi Crdilis 10%-mde gadmoyvana <strong>da</strong>ara 60%-isa.am pirobebSi, raoden samwuxaroc ar un<strong>da</strong> iyos, dRes arsebuli pensionerebissapensio uzrunvelyofa SeiZleba xdebodes mxolod fiqsirebuli peniebisfarglebSi (maTi gazr<strong>da</strong> ekonomikis ganviTarebasTan erTad, sabiujeto procesisfarglebSi). Teoriulad SeiZleba dRevandeli pensionerebis diferenciacia SromisstaJis mixedviT <strong>da</strong> nominalurad (Tun<strong>da</strong>c 1 laris farglebSi) SromiTi staJismibma pensiasTan. samwuxarod, bolo 15 wlis manZilze ar arsebuli formalizebuliSromiTi urTierTobebis istoria (Sromis wignakebi) aZnelebs aseTi sistemisadministrirebas.25


meore sakiTxia, Tu ra nabijebia ga<strong>da</strong>sadgmeli dRes imisaTvis, rom momavalipensionerebic ar aRmoCndnen dRevandeli pensionerebis dReSi. amisaTvis dRes arismisaRebi ga<strong>da</strong>wyvetilebebi, Tu rogori sapensio mowyobis models irCevssamomavlod qveyana. am SemTxvevaSi naTelia, rom laparaki un<strong>da</strong> iyos fondirebulsapensio <strong>sistema</strong>ze (TiToeulis mier sapensio <strong>sistema</strong>Si Setanili Tanxaakumulirdeba mis pirad angariSze). aq xelisuflebam un<strong>da</strong> miiRos ga<strong>da</strong>wyvetileba,Tu rogori gziT wavalT: savaldebulo Tu nebayoflobiTi. ukanasknel SemTxvevaSi<strong>da</strong>akanonebs Tu ara xelisufleba raime saga<strong>da</strong>saxado stimulebs imaTTvis, vincizrunebs Tavisi siberis riskis marTvaze.sapensio sistemis mowyoba aris albaT erTaderTi sqema, romelis ganxorcielebaaris mTlianad centraluri xelisuflebis prerogativa. axali <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebis sqemis amoqmedeba efuZneba mosaxleobis rangirebas gaWirvebis SefasebismixedviT. garkveuli indikatorebis safuZvelze, romlebic yvelaze ufrokorelirebs saqarTveloSi gaWirvebasTan, un<strong>da</strong> moxdes ojaxebis/ SinameurneobebisSefaseba <strong>da</strong> TiToeuli maTganisaTvis garkveuli qulis miniWeba. sqemisadministrirebas axorcielebs axlad Seqmnili <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis saagento, romelic finansirdeba centraluri biujeti<strong>da</strong>n.26


2. evrokavSiri2.1 istoriuli mimoxilva<strong>socialuri</strong> sakiTxi evrokavSirs misi <strong>da</strong>arsebi<strong>da</strong>n moyolebuli, yovelTvis Tanaxl<strong>da</strong> <strong>da</strong> sakmaod gamZafr<strong>da</strong> ekonomikuri integraciis procesSi. igi mudmivganviTarebas ganicdi<strong>da</strong> <strong>da</strong> yovelTvis sakamaTo sagans warmoadgen<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vadimisa, rom evrokavSiris arseboba Tavis TavSi moicavs saerToobis garkveul dones,misi wevri qveynebis politikuri struqtura kvlav gansxvavebulia. swored amitom,evrokavSiris <strong>socialuri</strong> politikis sqemebi mougvarebeli <strong>da</strong>rCa.amgvarad, gansazRvruli <strong>socialuri</strong> politikis Tvalsawieri <strong>da</strong> xasiaTi sxva<strong>da</strong>sxvasazogadoebebsa <strong>da</strong> sferoebSi gansxvavebulia. meore msoflio omi<strong>da</strong>n moyolebuli,ganviTarebuli kapitalizmis demokratiul wyobaSi <strong>socialuri</strong> politikisupirvelesi mizani gaxl<strong>da</strong>T <strong>socialuri</strong> keTildReobis gaumjobeseba.aqtiurma socialurma politikam TvalnaTliv warmoaCina arsebul SeusabamobaTagamosworebis aucilebloba. swored amitom, 1961 wels <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> evropis <strong>socialuri</strong>fondi, romlis ZiriTadi amocana iyo axali samuSao adgilebis Seqmna, mosaxleobisprofesiuli <strong>da</strong> geografiuli mobilurobis donis amaRleba mrewvelobis im<strong>da</strong>rgebSi, romelTac ar moicav<strong>da</strong> evropis qvanaxSiris mompovebeli <strong>da</strong> foladismwarmoebeli qveynebis gaerTianeba. swored am gaerTianebam uzrunvelyo aTasobiTa<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>saqmeba, rodesac 1961 wels Saxtebis masiurma <strong>da</strong>xurvam uamravimeSaxtis umuSevrad <strong>da</strong>rCena ganapiroba.am periodSi evrokavSirma ubralod finansur <strong>da</strong>xmarebaze gacilebiT meti gaakeTa.ekonomiuri ganviTarebis donis <strong>da</strong>cemiT gamowveuli problemebis ga<strong>da</strong>sawyvetadmxolod es ar iqnebo<strong>da</strong> sakmarisi. ekonomikuri aRmavlobiT gamowveuli dinamizmi,rogorc calkeul saxelmwifoebSi, ise mTlianad evrokavSirSi, upirveles yovlisa,<strong>socialuri</strong> progresisTvis un<strong>da</strong> iqnes gamoyenebuli. <strong>socialuri</strong> progresi kigamomdinareobs im kanonmdeblobi<strong>da</strong>n, romelic gansazRvravs a<strong>da</strong>mianis uflebebsevrokavSiris masStabiT <strong>da</strong> eyrdnoba xelSekrulebebiT gaTvaliswinebul principebs,27


ogoric aris, magaliTad, Tanabari anazRaureba erTi <strong>da</strong> igive samuSaosSesrulebisaTvis, ukanaskneli direqtivebi jan<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> uSiSroebis sferoSi,usafrTxoebis ZiriTadi stan<strong>da</strong>rtebis sayovelTao aRiareba.evrokavSiris <strong>socialuri</strong> politikis umTavresi elementia mSromelTa uflebebis<strong>socialuri</strong> qartia, romelsac strasburgSi 1989 wlis dekemberSi xeli moaweramTavrobis 12 meTauri<strong>da</strong>n 11-ma. gaerTianebuli samefos maSindelma premier-ministrmamargaret tetCerma uari ganacxa<strong>da</strong> qartiaze xelis moweraze im argumentiT, romqartiis miReba gamoiwvev<strong>da</strong> misi mTavrobis mier Sromis bazrisganTavisuflebisaTvis Catarebuli RonisZiebebis ukuqcevasa <strong>da</strong> umuSevrobis kidevufro gazr<strong>da</strong>s <strong>da</strong>msaqmebelTa mier axali samuSao adgilebis Seqmnis SekveTiT.<strong>socialuri</strong> qartia Tav<strong>da</strong>pirvelad Jak deloris Canafiqrs warmoadgen<strong>da</strong>, romlisrwmeniTac 1992 wlis programis ganxorcielebiT ZiriTa<strong>da</strong>d evropuli kompaniebiisargeblebdnen, romelTa mogebac gaizrdebo<strong>da</strong> barierebis gauqmebis Sedegad evropismasStabiT. man warmatebiT <strong>da</strong>arwmuna mTavrobebi (gaerTianebuli samefos gar<strong>da</strong>),rom 1992 wlis programis paralelurad un<strong>da</strong> ganxorcielebuliyo qmedebebimSromelTa <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong> samuSao pirobebis gaumjobesebis mizniT.Tavad qartias ufro deklaraciis saxe hqon<strong>da</strong>, Tumca mas un<strong>da</strong> mohyolo<strong>da</strong> 47kanonisagan Semdgari <strong>socialuri</strong> qmedebis programa, romelic ministrTa sabWos mier<strong>da</strong>mtkicebis SemTxvevaSi, iuridiulad savaldebulo gaxdebo<strong>da</strong> wevri qveynebisTvis,maT Soris gaerTianebuli samefosaTvis.<strong>socialuri</strong> samoqmedo programebis umetesi nawilis miReba SesaZlebeli iyo xmaTaumravlesobiT <strong>da</strong> Sesabamisad <strong>da</strong>mtkicdebo<strong>da</strong> gaerTianebuli samefos winaaRmdegobismiuxe<strong>da</strong>vad. 1991 wels maastrixtis samitze wardgenili evrokavSirisxelSekrulebis proeqti SesaZlebels gaxdi<strong>da</strong> <strong>da</strong>narCeni wina<strong>da</strong>debebis miRebas xmaTaumravlesobiT <strong>da</strong> erTxmad miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebiT. jon meijorma uariganacxa<strong>da</strong> amis miRebaze, ase rom 11-ma wevrma saxelmwifom xeli moawera <strong>socialuri</strong>politikis protokols, romlis mixedviTac maT SeeZloT am sakiTxebis ga<strong>da</strong>Wra28


xmaTa umravlesobiT, magram im pirobiT, rom gaerTianebuli samefo ar miiReb<strong>da</strong>monawileobas ganxilvaSi <strong>da</strong> ar iqnebo<strong>da</strong> pasuxismgebeli maT Sedegebze. eseqstraordinaluri ga<strong>da</strong>wyvetileba, rodesac 11 wevr qveyanas SeeZloevrogaerTianebis instituciebis procedurebis <strong>da</strong> meqanizmebis gamoyeneba <strong>da</strong>Sesabamisad iseTi ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba, romelic ar Seexebo<strong>da</strong> meTormete wevrqveyanas, uprecendento SemTxveva iyo <strong>da</strong> mraval mosazrebaze <strong>da</strong>yrdnobiT didxansver iarsebeb<strong>da</strong>.1997 wlis 1 maiss gaerTianebuli samefos sayovelTao arCevnebze leiboristulipartiis gamarjvebis Semdeg, axlad arCeulma mTavrobam dro ar <strong>da</strong>karga <strong>da</strong>saswrafod gamoacxa<strong>da</strong> Tavis <strong>da</strong>debiTi <strong>da</strong>mokidebuleba protokolisadmi, romelicmomdevno Tves oficialurad Sevi<strong>da</strong> amster<strong>da</strong>mis xelSekrulebaSi.1991 wlis dekemberSi Tanamegobrobis wevrma saxelmwifoebma (gaerTianebulisamefos gar<strong>da</strong>) maastrixtSi miiRes programa <strong>socialuri</strong> politikis warmarTvisSesaxeb, romelic gamomdinareob<strong>da</strong> `mSromelTa umTavresi <strong>socialuri</strong> uflebebisTanamegobrobis Sesaxeb~ wesdebi<strong>da</strong>n. aRniSnuli SeTanxmeba evrokavSiris wevriqveynebis mSromelTaTvis sakmaod sasikeTo aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> iTvaliswineb<strong>da</strong>ga<strong>da</strong>adgilebis Tavisuflebas (evrokavSiris farglebSi), samarTlian anazRaurebas,gaumjobesebul samuSao pirobebs, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis uzrunvelyofas, gaerTianebaTaTavisuflebas, koleqtiur vaWrobas, profesiul momzadebas, Sromis Tanabarpirobebs qalebisa <strong>da</strong> mamakacebisaTvis, samrewvelo demokratiulobas, janmrTelobis<strong>da</strong>cvas, samuSao adgilebis usafrTxoebas, bavSvTa, asakovanTa <strong>da</strong> umweoTa <strong>da</strong>cvas.`evropuli <strong>socialuri</strong> modelis~ Camoyalibebis Semdeg evropel xalxsuzrunvelyofili aqvs msoflioSi yvelaze myari <strong>socialuri</strong> usafrTxoeba sabazroekonomikis pirobebSi. evrokavSiris warmomadgenlebis azriT, myari <strong>socialuri</strong>sistemisa <strong>da</strong> farTomasStaburi ekonomikuri zrdisTvis aucilebelia SenarCundeskonkurencia kompaniebs Soris, gaumjobesdes produqtiuloba <strong>da</strong> miRweul iqnassoli<strong>da</strong>roba moqalaqeTa Soris.29


evropis socialur fondTan erTad funqcionirebs evropuli <strong>da</strong>saqmebis centri <strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi, romelTa mizania xeli Seuwyos cxovrebis donissaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebis ganviTarebas <strong>da</strong> Seqmnas mTliani, erTiani <strong>da</strong> jansaRisazogadoeba. am droisaTvis evrokavSirma milionobiT moqalaqis cxovrebis donegaaumjobesa, maT Soris umuSevari, moxuci, unarSezRuduli <strong>da</strong> SromiTidiskriminaciis msxverpli moqalaqeebisac.aRsaniSnavia, rom evrokavSiris samma umTavresma iniciativam didi <strong>da</strong>pirispirebagamoiwvia, <strong>da</strong>udo ra saTave ZviradRirebul, provokaciul, magram saboloodwarmatebul lobirebas <strong>da</strong>msaqmebelTa organizaciebis mxri<strong>da</strong>n. am procesSi CaerToaramarto evropis <strong>da</strong>msaqmebelTa ZiriTadi asociacia `UNICE~, aramed amerikiskontrolis qveS myofi didi mravalerovani kompaniebi <strong>da</strong> iaponiis <strong>da</strong>msaqmebelTaasociacia `Kei<strong>da</strong>nran~. evropis profkavSirebis konfederacia Seeca<strong>da</strong> mxari <strong>da</strong>eWirakomisiis wina<strong>da</strong>debebisaTvis, magram samive wina<strong>da</strong>deba blokirebul iqna ministrTasabWoSi (sa<strong>da</strong>c saWiro iyo ga<strong>da</strong>wyvetilebis erTxmad miReba), uaxloes momavalSimaTi miReba mosalodneli ar iyo, mouxe<strong>da</strong>vad imisa, rom samive wina<strong>da</strong>debas<strong>da</strong>debiTad Sexv<strong>da</strong> wevri qveynebis umravlesoba, romelTaganac ramdenimem ukve miiRoSi<strong>da</strong> kanonmdeblobaSi msgavsi debuleba.es sami wina<strong>da</strong>deba SemdegSi mdgomareob<strong>da</strong>:1. evropuli kompaniis wesdeba. wesdebis es proeqti adgen<strong>da</strong> <strong>da</strong>rgobriviurTierTobebis CarCoebs evropuli kompaniebisaTvis, romlebic SeiZlebo<strong>da</strong>Seqmniliyo, magaliTad kompaniebis sazRvris ga<strong>da</strong>mkveTi Serwymis Sedegad.Tav<strong>da</strong>pirvelad proeqti, romelic Setanil iqna gansaxilvelad 1975 wels,eyrdnobo<strong>da</strong> germaniis gamocdilebas <strong>da</strong> Seicv<strong>da</strong> wina<strong>da</strong>debas imis Sesaxeb, romkompanias hqon<strong>da</strong> ordoniani sabWos struqtura, kerZod, igi un<strong>da</strong> SedgebodesmmarTvelTa sabWosa <strong>da</strong> ze<strong>da</strong>mxedvelTa sabWosagan, romelSic uSualodiqnebodnen warmodgenili muSa-mosamsaxureebi.2. mexuTe direqtiva SezRuduli pasuxismgeblobis kompaniebis struqturisSesaxeb. pirvelad es direqtiva 1972 wels iqna Setanili <strong>da</strong>30


gaTavliswinebuli iyo evrogaerTianebis nebismier firmaze, romelSic<strong>da</strong>saqmebuli iyo 500-ze meti a<strong>da</strong>miani. igi agreTve iTvaliswineb<strong>da</strong> muSamosamsaxureTasavaldebulo warmomadgenlobas ze<strong>da</strong>mxedvelTa sabWoSi.3. fredelingis direqtiva. direqtivis proeqts, romelsac <strong>socialuri</strong> saqmeebisyofili komisris holandieli henk fredelingis saxeli <strong>da</strong>erqva (misiwina<strong>da</strong>deba 1980 weli iqna miRebuli, exebo<strong>da</strong> `kompleqsur~ kompaniebs),mravalerovani kompaniebi warmoadgendnen, romelTa bunebac arTuleb<strong>da</strong> maTkontrols wmin<strong>da</strong> erovnul safuZvelze. direqtivis mizans warmoadgen<strong>da</strong>uzrunveleyo menejerTa mxri<strong>da</strong>n kompaniis TanamSromelTaTvis kompaniisSesaxeb informaciis miwodeba <strong>da</strong> masTan konsultacia iseTi ga<strong>da</strong>wyvetilebebismiRebisas, romlebic garkveul gavlenas iqoniebdnen <strong>da</strong>saqmebaze (<strong>da</strong>xurva,Semcireba, sawamos reorganizacia <strong>da</strong> a.S.).moqalaqeebs, romlebsac surT gavidnen evropis saerTaSoriso Sromis bazarzeSeuZliaT mimarTon EURES _ samuSao adgilebis saagentos. es saagento <strong>da</strong>ars<strong>da</strong>1990 wels evropuli komisiis, wevri qveynebis <strong>da</strong>saqmebis centrebis, norvegiisa <strong>da</strong>islandiis mier. am saagentos <strong>da</strong>arsebis mTavari mizani iyo samuSao adgilebisSesaxeb informaciis mopoveba <strong>da</strong> gacvla, `evromrCevlebisTvis~ treiningebisCatareba, romelTa ricxvic ukve 500 a<strong>da</strong>mians aRemateba <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis centrebSispecialuri kavSirebis Camoyalibeba. informaciis gacvla xdeba rogorc TavisufalisamuSao adgilebis Sesaxeb, aseve umuSevari xalxis, Sromis bazarze arsebulisituaciis, cxovrebis donis <strong>da</strong> samuSao pirobebis Sesaxeb sxva<strong>da</strong>sxva gansxvavebulqveynebSi. evropulma komisiam Seqmna ori ZiriTadi monacemTa baza, romlebSicmoTavsebulia absoliturad amomwuravi informavia, evropeli mrCevlebis<strong>da</strong>saxmareblad. am monacemebs iyeneben ara marto evropeli mrCevlebi <strong>da</strong>konsultantebi, aramed aseve mravali <strong>da</strong>saqmebis oficerebi, romelTa ricxvic ufro<strong>da</strong> ufro izrdeba.1998 wels evrokomisiam Tavisi moRvaweobis mxriv Semdegi nabijebi ga<strong>da</strong>dga:umuSevar <strong>da</strong>interesebul a<strong>da</strong>mianebs aRar uxdebaT <strong>da</strong>saqmebis centebSi siaruli <strong>da</strong>31


samuSao Zebna. EURES-is saSualbiT evrokavSirSi samuSao adgilebis moZebna ukveSesaZlebelia internetiT: europa.eu.int/comm./dg05/elm/eures, romlis saSualebiTac<strong>da</strong>interesebul pirebs aseve SeuZliaT moipovon informacia Tavisufalga<strong>da</strong>adgilebisa <strong>da</strong> evropuli Sromis bazris ganviTarebis Sesaxeb.<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemebi TamaSobs did rols evropaSi. isini cdilobenuzrunvelyon potenciuri <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> stabiluroba <strong>da</strong> ekonomkuri winsvla. amas<strong>socialuri</strong> sistemebi cdiloben sxva<strong>da</strong>sxva problemebis ga<strong>da</strong>WriT, rogoricaa:samuSaoze momx<strong>da</strong>ri ubeduri SemTxvevebis Semdeg warmoSobili <strong>da</strong>avadebebismkurnaloba, umuSevroba, <strong>da</strong>Txovili TanamSromlebis samuSaoze miReba <strong>da</strong> sxva. romara <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemebis <strong>da</strong>xmareba iseT sakiTxebSi, rogoricaaga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>zRveva, verokavSirSi arsebul 10 saojaxo meurneobi<strong>da</strong>n 4icxovreb<strong>da</strong> ara <strong>da</strong>moukideblad, aramed saerTo sacxovrebelSi.wevri qvevnebisaTvis Zalian mniSvnelovania iseTi <strong>socialuri</strong> sakiTxebi, rogoricaasicocxlis xangrZlivoba. 1960-1995 wlebSi mkveTrad gaizar<strong>da</strong> sicocxlisxangrZlivoba <strong>da</strong>axloebiT rva wliT rogorc mamkacebSi, aseve qalebSi, magrammiuxe<strong>da</strong>vad amisa, Sromisunarianobis asakobrivi kriteriumebi igive rCeba (55 wlisasaki). prognozis mixedviT, 21-e saukuneSi ufro gaizrdeba moxucebuli xalxisricxvi <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>aWarbebs axalgazr<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis raodenobas. amitom, evropuli<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> xarjebi izrdeba rogorc umuSevrebze, aseve pensiazegasul muSakebze. es yvelaferi exeba rogorc mTlianad evrokavSirs, aseve yvelawevr qveyanas saTiTaod.<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis organizeba aris evrokavSiris wevri qveynebisprerogativa. Tumca, 1990 wli<strong>da</strong>n evrokavSiri <strong>da</strong>Tanxm<strong>da</strong> SeeqmnaT `wevri qveynebiserTmaneTTan <strong>da</strong>axloebis strategia~, raTa miRweuli iyos grZelvadiani socialuruzrunvelyofasTan <strong>da</strong>kavSirebuli miznebi <strong>da</strong> amocanebi. Camoyalib<strong>da</strong> ZiriTadirekomen<strong>da</strong>ciebi, magaliTad erT-erTi iyo is rom, evrokavSiris moqalaqeebma,romlebic samuSao<strong>da</strong>n ver iReben Semosavlebs, un<strong>da</strong> miiRon <strong>da</strong>xmarebasaxelmwifosagan. dRevandeli dRisaTvis 13 wevri qveyana iyenebs am direqtivebs.32


<strong>socialuri</strong> uzrunvelyoifis <strong>sistema</strong> asrulebs did rols evropuli <strong>da</strong>saqmebisstrategiaSi. wevr qveynebs un<strong>da</strong>T Seqmnan iseTi mdgomareoba, rom moRweuli iqnaskonsoli<strong>da</strong>cia <strong>da</strong> koordinacia, raTa <strong>da</strong>saqmdes moqalaqeobis rac SeiZlebamaqsimaluri raodenoba. evrokomisia msjelobs am sakiTxebze sxva<strong>da</strong>sxva<strong>da</strong>saqmebulebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmeblebis organizacibTan <strong>da</strong> arasamTavroboorganizaciebTan erTad. am mimarTulebze samuSaod wevri qveynebis <strong>da</strong>saxmarebladevrokomisiam Seqmna MISSOC, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Sesaxeb sainformacio <strong>sistema</strong>,romelic moicavs wevri qveynebis <strong>socialuri</strong> sistemis analizs <strong>da</strong> monacemTa bazas.am informaciis mopoveba SeiZleba aseve internetiT: Europa.eu.int/comm..dg05/socprot/missoc99/English/f_main.htmevropuli <strong>da</strong>saqmebis centrisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis ganviTarebasTan erTad sulufro <strong>da</strong> ufro mniSvnelovani xdeba moxucebuli a<strong>da</strong>mianebis saWiroebebisa <strong>da</strong>moTxovnilebebis <strong>da</strong>kmayofileba. asakobrivi Tanafardobebi mudmivad icvleba.dRevandeli evrokavSiris moqalaqe moxucebuli a<strong>da</strong>mianebi, arian bevrad ufrojanmrTelebi <strong>da</strong> cocxloben ufro didxans, vidre wina Taobebis moxucebi. amavedros, isini arian CarTulni aqtiur muSaobaSi adreuli asaki<strong>da</strong>n.evrokomisia <strong>socialuri</strong> partniorebisa <strong>da</strong> arasamTavrobo organizaciebis <strong>da</strong>xmarebiTanviTarebs sxva<strong>da</strong>sxva modelebs imis Sesaxeb, Tu rogor midis etapobrivad<strong>da</strong>saqmebuli a<strong>da</strong>miani samuSao<strong>da</strong>n <strong>da</strong>Txovnisaken, romelic kombinirebulia impirobebTan, Tu ras sTavazobs evrokavSiri mis moqalaqeebs Sromisunarianobisperiodis gasvlis Semdeg. es pirobebi moicavs samedicino <strong>da</strong> socialurmxar<strong>da</strong>Weras. aseve Zalian mniSvnelovania is faqtic, rom evrokavSiri yvelafersakeTebs, raTa misi moxucebuli moqalaqeebi ar gaxdnen diskriminaciis msxverplni.im mizeziT, rom didi dro <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> wevri qveynebis mxri<strong>da</strong>n profesiulikvalifikaciis ormxrivi aRiarebis Taobaze SeTanxmebis miRwevas, mravali wlismanZilze mSromelTa umravlesobas ar SeeZlo Tavisi profesia gamoeyenebinaevrokavSiris sxva qveynebSi, Tavis qveynebis farglebs gareT. amJamad es ukve33


SesaZlebelia sxva<strong>da</strong>sxva sferoSi <strong>da</strong>saqmebuli momuSave pirebisaTvis, ZiriTa<strong>da</strong>diseTi profesiis a<strong>da</strong>mianebisaTvis, rogoric arian: eqimebi, ZiZebi, veterinarebi,qirurgebi, kbilis eqimebi <strong>da</strong> bebia qalebi, romlebsac kvalifikacia miRebuli aqvTevrokavSiris farglebSi. aseve advokatebs farmacevtebsa <strong>da</strong> arqitetorebsSeuZliaT samuSaod ga<strong>da</strong>vidnen evrokavSiris erTi wevri qveyni<strong>da</strong>n meoreSi. es kanonimoqmedebs mxolod 1987 wli<strong>da</strong>n, ministrTa sabWos ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis Semdeg,rasac manamde gasuli oci wlis mosamzadebeli samuSaoebi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>.gacilebiT ufro mokle droSi iyo ganxiluli samuSao pirobebis gaumjobesebasTan<strong>da</strong>kavSirebuli wina<strong>da</strong>debebi. 1975 wels dublinSi <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> samuSao <strong>da</strong>sacxovrebreli pirobebis gaumjobesebis evropis fondi. dRi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>arsebisa, fondiexmareba evrogaerTianebis politikis Camoyalibebas am sferoSi. gansakuTrebiT xazigaesva samuSao adgilebze janmrTelobis <strong>da</strong> usafrTxoebis <strong>da</strong>cvas, ramdena<strong>da</strong>cyovelwliurad 100 000 a<strong>da</strong>miani iRupeba ubedur SemTxvevebSi, xolo milionobiTa<strong>da</strong>miani iRebs sxeulis <strong>da</strong>zianebas. fondis saqmianobaSi imTaviTve CaerTo evropisqvanaxSirisa <strong>da</strong> foladis gaerTianeba, romelmac <strong>da</strong>aarsa maRaroebSi usafrTxoebisa<strong>da</strong> janmrTelobis <strong>da</strong>cvis komisia _ saxelmwifo warmomadgenlebis, <strong>da</strong>msaqmeblebisa<strong>da</strong> mSromelebisagan Semdgari organo, romelic <strong>da</strong>exmarebo<strong>da</strong> wina<strong>da</strong>debebismomzadebis procesebs qvanaxSiris mopovebisa <strong>da</strong> sxva mompovebel <strong>da</strong>rgebSi. 1974wels ufro zogadi kompetenciiT <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> msgavsi organo, romelsac ewo<strong>da</strong>samuSaoze usafrTxoebis, higienis <strong>da</strong> janmrTelobis <strong>da</strong>cvis mrCevelTa komiteti.evrokavSiri 1984 wels miRebul programaSi samuSao adgilebze usafrTxoebis<strong>da</strong>cvis Sesaxeb yuradRebas amaxvileb<strong>da</strong> Semdeg sakiTxebze:• wesebi saxifaTo nivTierebebis gamoyenebis Taobaze;• sxva<strong>da</strong>sxva saxis zomebi <strong>da</strong> principebi ubeduri SemTxvevebisa <strong>da</strong> saxifaTosituaciebis Tavi<strong>da</strong>n asacileblad;• organizebulobis, momzadebisa <strong>da</strong> informaciis gaumjobeseba;• axali teqnologiebis <strong>da</strong>nergviT wamoWrili problemebi.34


1989 wels komisia Seeca<strong>da</strong> xelaxla Seetana gansaxilvelad Sesworebuli formiTwarmodgenili wina<strong>da</strong>deba, sa<strong>da</strong>c aseve mniSvnelovan adgils iWer<strong>da</strong> SeRavaTianibegaris SesaZlebloba. es wina<strong>da</strong>deba kompaniebisaTvis nebayoflobiTi arCevanissagani un<strong>da</strong> gamx<strong>da</strong>riyo. mSromelTa monawileobis Sesaxeb wina<strong>da</strong>debebi ufromoqnili gaxa<strong>da</strong> samma alternatiulma <strong>sistema</strong>m, romlebic SemuSavebuli iqnasafrangeTis, germaniisa <strong>da</strong> gaerTianebuli samefos gamocdilebaze <strong>da</strong>yrdnobiT.miuxe<strong>da</strong>vad am moqnilobisa, gaerTianebuli samefos maSindeli mTavroba mainc mtkiceuarze idga. wesdebis nawili miRebuli iqna <strong>socialuri</strong> politikis protokolismixedviT, rac imas niSnav<strong>da</strong>, rom misi gamoyeneba Tavi<strong>da</strong>n SesaZlebeli iqnebo<strong>da</strong> sulmcire 14 wevr saxelmwifoSi. 1994 wlis aprilSi komisiam moiwona amgvariwina<strong>da</strong>deba, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c evrokavSiris farglebSi <strong>da</strong>arsdebo<strong>da</strong> evropisSromis sabWoebi arsebul mravalerovan firmebSi, romelTa meSveobiTac muSamosamsaxureebiinformirebulni iqnebodnen <strong>da</strong> monawileobas miiRebdnen kompaniebisstrategiuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis procesSi. es wina<strong>da</strong>deba, romelic 1994wlis bolos <strong>da</strong>mtkicebul iqna ministrTa sabWos mier rogorc direqtiva, argavrcel<strong>da</strong> gaerTianebul samefos mSromelebze, magram gaerTianebuli samefoskompaniebi, romelTac TanamSromlebi hyav<strong>da</strong>T evrogaerTianebis sxva qveynebSi,valdebuli iyvnen <strong>da</strong>morCilebodnen mas. mosalodneli iyo, rom mravalerovanifirmebi ar moisurvebdnen britanuli TanamSromlebis diskriminacias <strong>da</strong> CarTavdnenmaT xsenebul sabWoebSi nebayoflobiT safuZvelze, xolo gaerTianebuli samefosprofesiuli kavSirebi zewolas moaxdenen TavianT kompaniebze <strong>da</strong> aiZuleben maTmsgavsi SromiTi sabWoebis SemoRebas. praqtikaSi gaerTianebul samefoSi esdireqtiva umeteswilad moqmedebs. miuxe<strong>da</strong>vad jon meijoris direqtivissawinaaRmdego mtkice poziciisa, 1998 wlis ivnisSi arCeulma leiboristulmapartiam sapirispiro pozicia <strong>da</strong>ikava.<strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb axali Tavis Setanam amster<strong>da</strong>mis xelSekrulebaSi, romelicZalaSi 1999 wlis maisSi Sevi<strong>da</strong> <strong>da</strong> luqsemburgiSi <strong>da</strong>saqmebis Temaze specialurisamitis mowvevam 1997 wlis noemberSi, axali biZgi misca evrogaerTianebissaqmianobas <strong>da</strong>saqmebis sferoSi. luqsemburgis samitis Semdeg ministrTa sabWommiiRo ZiriTadi rekomon<strong>da</strong>ciebi, romlebic, wevr qveynebs aucileblad un<strong>da</strong>35


gaeTvaliswinebinaT erovnul gegmebSi. yuradReba gamaxvilebuli un<strong>da</strong> iyos oTxstrategiul elementze:• xalxis ndobis amaRleba;• iniciativis ganviTareba;• sawarmoebisa <strong>da</strong> maTi TanamSromlobis a<strong>da</strong>ptaciis unaris stimulireba;• Tanaswori SesaZleblobebis politikis gaZliereba.amave periodSi miRebul iqna axali <strong>socialuri</strong> programa 1998-2000 wlebisaTvis.2.2. sistemis administraciuli mowyobasaerTo gagebiT <strong>socialuri</strong> politika SeiZleba ganimartos, rogorc sazogadoebrivipolitikis Semadgeneli nawili, romelic ganixilavs <strong>da</strong>wesebulebebsa <strong>da</strong>RonisZiebebs socialur kvlavwarmoebasTan mimarTebaSi. Sesabamisi <strong>da</strong>wesebulebebimoicavs ojaxs, samuSao Zalis bazars <strong>da</strong> saxelmwifos. Sesabamisi RonisZiebebimoicavs sxva<strong>da</strong>sxva organizaciul, mxar<strong>da</strong>mWer <strong>da</strong> kvlavwarmoebis procesebs,<strong>da</strong>wyebuli bavSvebis aRzrdi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> janmrTelobis <strong>da</strong>cvi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>mTavrebulikvalifikaciis amaRlebamde <strong>da</strong> menejmentamde, romelic xels uwyobs mosaxleobisuzrunvelyofas resursebiTa <strong>da</strong> SesaZleblobebiT, romelTac isini saWiroebensocialur cxovrebaSi monawileobis misaRebad <strong>da</strong> romlebic maTi moqmedebis drossazogadoebriobis winsvlas ganapirobeben.romis xelSekrulebis 123-e muxlis Tanaxmad, evrokavSiris <strong>socialuri</strong> politikisgamtarebel ZiriTad organos warmoadgens evropis <strong>socialuri</strong> fondi. fondis mizaniSemdegSi mdgomareobs: saerTo bazris sivrceSi mSromelTa <strong>da</strong>saqmebisSesaZleblobebis gaumjobeseba <strong>da</strong> amiT cxovrebis donis amaRleba. fondis amocanaaufro advili gaxados mSromelTa <strong>da</strong>saqmeba <strong>da</strong> gazardos gaerTianebis farglebSimaTi geografiuli <strong>da</strong> profesiuli mobiluroba.evropuli <strong>socialuri</strong> fondi (ESF) aris evrokavSiris finansuri instrumenti,romelic a<strong>da</strong>mianebSi debs investiciebs. 1957 wli<strong>da</strong>n <strong>socialuri</strong> fondi iyenebs36


saerTo <strong>da</strong>bandebis princips <strong>da</strong> amatebs im yvelafers, rasac evrokavSiris wevriqveynebi akeTeben a<strong>da</strong>mianebis samuSao pirobebis gasaumjobeseblad <strong>da</strong> exmarebian maTTavianTi unarebis ganviTarebaSi.evropuli <strong>socialuri</strong> fondi axdens fuladi saxsrebis <strong>da</strong>bandebas wevrs qveynebSi,raTa <strong>da</strong>exmaros maT ganaxorcielon erTad <strong>da</strong>saxuli amocanebi <strong>da</strong> Seqmnan meti <strong>da</strong>ukeTesi samuSao adgilebi. evropuli <strong>socialuri</strong> fondis misiaa umuSevrobiswinaaRmrdeg brZola. igi axdens evropis samuSao Zalisa <strong>da</strong> kompaniebis ganviTarebsa<strong>da</strong> gaumjobesebas, raTa maT SeZlon Seasrulon meti funqciebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan a<strong>da</strong>mianebiSromis bazri<strong>da</strong>n gamodevnisagan. aseve:• igi exmareba a<strong>da</strong>mianebs ganaviTaron TavianTi SesaZleblobebi <strong>da</strong><strong>da</strong>upirispirdnen im siZneleebs, romlebic xels uSlian maT samuSaos povnaSi,samsaxuris SenarCunebaSi an gacdenis Semdeg samsaxurSi ukan <strong>da</strong>brunebaSi;• igi mxar uWers <strong>da</strong> exmareba wevr qveynebs axali moqnili sa<strong>da</strong>zRvevo sistemisCamoyalibebaSi <strong>da</strong> xazs usvams umuSevrobis problebas, romelic aucilebladmoiTxovs SesaZleblobebisa <strong>da</strong> unarebis ganviTarebasa <strong>da</strong> gaumjobesebas;• igi mniSvnelovnad uWers mxars <strong>da</strong> SeZlebis<strong>da</strong>gvard akmayofilebs msgavsiproblemebis mqone regionebis moTxovnilebebs.umuSevrobis winaaRmrdeg brZolisa <strong>da</strong> socialur sferoSi rigi sxva problemebismosagvereblad evrokavSiris farglebSi Camoyalib<strong>da</strong> evrokavSiri <strong>da</strong>saqmebis centri<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi.amster<strong>da</strong>mis SeTanxmebaSi, romelic Sedga 1997 wels <strong>da</strong> ZalaSi Sevi<strong>da</strong> 1999 wlismaisSi, <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> evropuli <strong>da</strong>saqmebis centrisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis mTavarimamoZravebeli meqanizmebi. amster<strong>da</strong>mis mTavrobam am SeTanxmebas <strong>da</strong>amata kidev erTiTavi <strong>da</strong>saqmebis centris Sesaxeb <strong>da</strong> aRniSna, rom pirvel rigSi <strong>da</strong>saqmebis centrisganviTareba un<strong>da</strong> iyos evropuli sazogadoebrivi mizani.37


amster<strong>da</strong>mis SeTanxmeba Zalzed mniSvnelovania, radganac misi saSualebiT mTelsevropaSi gavrcel<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis centrisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis meqanizmebi. 1992wlis evrokavSiris molaparakebaze gamyar<strong>da</strong> <strong>da</strong> gafarTov<strong>da</strong> 1990 wlisganmavlobaSi evrokavSiris <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis kriteriumebi, <strong>da</strong>fuZnebuli`<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis SeTanxmebaze~ <strong>da</strong> aseve 1989 wlis mTavrobis ga<strong>da</strong>wyvetileba`<strong>da</strong>saqmebulTa ZiriTadi <strong>socialuri</strong> uflebebis sazogadoebrivi qartiis~ Sesaxeb.momuSaveTa uflebebi gansazRvra mTavrobam, romlebic moicav<strong>da</strong> usafrTxoebisa <strong>da</strong>jansaRi garemos gaZlierebas samsaxurSi, treiningebsa <strong>da</strong> Tanabarzomier mopyrobasqalebisa <strong>da</strong> mamakacebis mimarT. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom qartia ar warmoadgen<strong>da</strong>kanonTan mWidrod Sekrul dokuments, `socialur <strong>da</strong>zRvevaze SeTanxmebam~<strong>da</strong>arwmuna evrokavSiri, rom mas SeeZlo ganexorcielebina RonisZiebebi socialursferoebSi am qartiis <strong>da</strong>xmarebiT, TumcaRa gaerTianebulma samefom arc qartiasa <strong>da</strong>arc SeTanxmebas xeli ar moawera. saboloo jamSi <strong>socialuri</strong> kanonproeqtigankuTvnili iyo 15-<strong>da</strong>n 14 evrokavSiris wevri qveynisaTvis. sabolood amster<strong>da</strong>misSeTanxmebam <strong>da</strong>asrula evropuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis farTo ganviTareba.evrokavSiri <strong>da</strong>saqmebis centrsa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevas marto TviTon ar iyenebs<strong>da</strong> aseve marto ar iRebs pasuximgeblobas am sakiTxebze. socialur <strong>da</strong>zRvevazepasuxismgeblobas iReben evrokavSiris yvela wevri qveyana <strong>da</strong> maT SeuZliaTSeimuSaon axali kanonebi <strong>da</strong> regulirebis meTodebi, romlebic iqneba ufrogrZelvadiani vidre evropuli <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> principebi.evropis <strong>socialuri</strong> problemebis ga<strong>da</strong>wyveta moiTxovs kombinirebul Zalisxmevas <strong>da</strong>rac SeiZleba didi sazogadoebis CarTvas am problebis ga<strong>da</strong>wyvetaSi, swore<strong>da</strong>mitom masSi CarTulia ara marto wevri qveynebi, aramed sxva<strong>da</strong>sxva asociaciebi <strong>da</strong>arasamTavrobo organizaciebi. 1990 wels am organizaciebma Camoayalibes `evropuli<strong>socialuri</strong> arasamTavrobo organizaciebis platforma~, romelic gamoTqvams Tavisazrebsa <strong>da</strong> ideebs evropis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis Sesaxeb. arasamTavroboorganizaciebi aseve warmoadgenen evrokavSiris kompetentur <strong>da</strong> mniSvnelovanpartniorebs <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis kriteriumebis <strong>da</strong>nergvis sakiTxebSi. aseve isinievrokavSirs exmarebian axlo urTierTobebis <strong>da</strong>myarebaSi moqalaqeebTan, romelic38


xSirad ga<strong>da</strong>dis `sazogadoebriv dialogSi~. <strong>da</strong>samebis centrisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>zRvevis <strong>da</strong>nergvis grZelvadiani mizania am sazogadoebrivi dialogis ganviTareba<strong>da</strong> gar<strong>da</strong>qmna `socialur dialogad~, rac gulisxmobs sxva<strong>da</strong>sxva evropul doneebzesocialur partniorebs Soris molaparakebebs.socialur partniorebs warmoadgenen savaWro gaerTianebebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebisorganizaciebi. maTi evropuli mfarveli organizaciebi TamaSoben did rolssxva<strong>da</strong>sxva procedurebis <strong>da</strong>nergvaSi, romelic gaaZlierebs <strong>da</strong>saqmebasa <strong>da</strong> socialur<strong>da</strong>zRvevas. 1985 wels `evropuli <strong>da</strong>saqmebis gaerTianeba~ (UNICE), `evropulisavaWro gaerTianeba~ (ETUC), <strong>da</strong> `evropuli centraluri biznes gaerTianebasazogadoebrivi TanamonawolebiT~ (CEEP) SeTanxmdnen emuSavaT erToblivad mudmivsabazo reJimSi.socialur <strong>da</strong>zRvevaze aseTma SeTanxmebam 1992 wli<strong>da</strong>n savaWro gaerTianebebi <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis organiaciebi ga<strong>da</strong>aqcia evropuli instituciebis kunsultantebad, Tumca1997 wlis amster<strong>da</strong>mis SeTanxmebis Semdeg isini SeuerTdnen ga<strong>da</strong>wyvetilebebismimReb organoebs. mas Semdeg, rac <strong>socialuri</strong> partniorebi Sevidnen molaparakebaSi,isini warmoadgenen iseT evropul instituciebs, romelTac ufleba aqvTYCaerionevropuli kanonmdeblobis transformaciaSi. <strong>da</strong>saqmebulTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmebelTaorganizaciebi gaxdnen partniorebi, ris winapirobasac warmoadgens <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>zRveva, romelic sabolood aris ekonomikis ganviTarebis xelSemwyobi faqtori.1993 wels komisiam gamarTa farTomasStaburi konsultacia evropuli <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>zRvevis momavlis Sesaxeb. amis safuZvelze, 1993-1994 wlebSi Camoyalib<strong>da</strong>inovaciuri <strong>da</strong> SorsmWvreteli miRweva evropul socialur <strong>sistema</strong>ze, rasac moyva1995-97 wlebis <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> programa.am programulma gamocdilebam <strong>da</strong> amster<strong>da</strong>mis SeTanxmebam stimuli misca 1998-2000wlis <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> programas, sa<strong>da</strong>c gamovlin<strong>da</strong> axali <strong>sistema</strong>evropuli <strong>socialuri</strong> sferos ganviTarebisaTvis. misi ZiriTadi miznebi iyoganeviTarebina TiToeuli individi <strong>da</strong> CaerTo isini globalizaciaSi Sromis39


saerTaSoriso <strong>da</strong>nawilebiasa <strong>da</strong> teqnologiuri gacvlis gziT. es yvelaferimoiTxov<strong>da</strong> 3 iseT ZiriTad sakiTxze muSaobas, rogoricaa:• samuSao adgilebi;• SesaZleblobebi <strong>da</strong> mobiluroba;• msoflioSi momuSave subieqtTa gacvla.es gegma sruldebo<strong>da</strong> `evropuli <strong>da</strong>saqmebis strategiis~ TanamonawileobiT,romelic miRebuli iqna amster<strong>da</strong>mSi 1997 wels.evropuli <strong>socialuri</strong> fondi evrokavSiris oTxi struqturuli fondi<strong>da</strong>n erTerTia.<strong>da</strong>narCenebia:• evropuli soflis meurneobis saxelmZRvanelo <strong>da</strong> sagarantio fondi;• Tevzis rewvis xelSewyobis finansuri instrumenti;• evropuli regionaluri ganviTarebis fondi.maTi sazogadoebrivi misiaa evrokavSiris regionebsa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebs Soris cxovrebisstan<strong>da</strong>rtebis sxva<strong>da</strong>sxvaobis Semcireba.2.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebievropis <strong>socialuri</strong> fondi exmareba a<strong>da</strong>mianebs iyvnen ufro Sromisunarianni <strong>da</strong> aseveatarebs sxva<strong>da</strong>sxva RonisZiebebs, raTa gaaumjobesos SromiTi bazris sistemebi <strong>da</strong>struqturebi.evropis <strong>socialuri</strong> fondi anviTarebs <strong>uzrunvelyofis</strong> amocanebis farTo speqtrs,raTa <strong>da</strong>exmaros wevr qveynebs SromiTi bazrebisa <strong>da</strong> im a<strong>da</strong>mianTa SesaZleblobebisgaumjobesebaSi, romlebic muSaoben an eZeben samuSaos. am RonisZiebebs evrokavSiriatarebs aseve regionebSi sxva<strong>da</strong>sxva struqturebis <strong>da</strong>xmarebiT. am struqturebSixdeba iseTi regionis <strong>da</strong>muSaveba, romelsac yvelaze metad saWiroebs ganviTarebas<strong>da</strong> Sesabamisad pirvel rigSi swored aseTi regionebisTvis tardeba sxva<strong>da</strong>sxvatipis RonisZiebebi.40


1983 wels evropis ministrTa sabWos mier miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebis Tanaxmadevropis socialur fonds ganesazRvra ori umTavresi prioriteti. mas Semdegresursebis umetesi nawili swored am or proiritetze fokusirdebo<strong>da</strong>:1. yvelaze CamorCenili regionebi. evropis socialur fondis <strong>da</strong>finansebis 44%koncentrirebulia 7 absoliturad prioritetul zonaze, romelic moicavskavSiris Sromisunariani mosaxleobis erT meeqvsed nawils (23 mln. a<strong>da</strong>mians).masSi Sedis: saberZneTi, irlandia, portugalia, italiis samxreTi, espaneTiskastilia, leoni, axali kastilia, estremadura, an<strong>da</strong>luzia, mursia, kanariskunZulebi, galiasia, qalaqebi _ keuta <strong>da</strong> melila; CrdiloeT irlandia <strong>da</strong>safrngeTis zRvispira mxareebi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom fondi<strong>da</strong>n, rogorc wesi,ifarebo<strong>da</strong> Sesabamisi xarjebis maqsimum 50% <strong>da</strong> ar aRematebo<strong>da</strong> wevriqveynebis sazogadoebrivi sammarTveloebis mTlian finansur Senatanebs,absoliturad prioritetuli zonebis SemTxveaSi evropis <strong>socialuri</strong> fondis<strong>da</strong>xmareba izrdebo<strong>da</strong> Sesabamisi xarjebis 55%-mde.2. axalgazrdoba. evropis socialur fonds moeTxovebo<strong>da</strong> misi resursebisumetesi nawilis <strong>da</strong>xarjva 25 wlamde asakis axalgazrdebis momzadebasa <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebaze. fondis mizans warmoadgen<strong>da</strong> ministrTa sabWos mier nakisrivaldebulebebis ganxorcielebisTvis xelSewyoba, rac gamoixatebo<strong>da</strong>axalgazrdobisaTvis momzadebis axali SesaZleblobis warmoCenisuzrunvelyofaSi. gansakuTrebiT es exebo<strong>da</strong> maT, vinc ganicdi<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebisSesaZleblobebis deficits ganaTlebis an profesiuli momzadebisukmarisobisa <strong>da</strong> araadekvaturobis gamo.axalgazrdobisaTvis gaTvaliswinebili <strong>da</strong>xmarebis umetesi nawilis miwodebaxdeba wevri qveynebis mier SemuSavebuli mTavari programebis meSveobiT.magliTad, safrangeTSi aTasma axalgazr<strong>da</strong>m isargebla <strong>da</strong>saqmeba/momzadebiskontraqtebiT, ramac misca maT saSualeba evropis <strong>socialuri</strong> fondis<strong>da</strong>xmarebiT emuSavaT momzadebis paralelurad. irlandiaSi mniSvnelovani41


<strong>da</strong>xmareba gaewia samrewvelo momzadebis sammarTvelos axalgazrdobisintensiuri momzadebis programebis SeqmnaSi.axalgazrdobis sferoSi ga<strong>da</strong>dgmuli nabijebis gar<strong>da</strong>, evropuli <strong>socialuri</strong> fondiprioritets aniWebs Semdeg kategoriebSi Semaval mozrdilebs:• umuSevari, nawilobriv umuSevari an gansakuTrebiT xangrZlivad umuSevaripirebi;• samsaxuris Sovnis msurveli qalebi;• Sromisunariani invalidebi;• evrogaerTianebis farglebSi ga<strong>da</strong>adgilebuli mSromelebi <strong>da</strong> emigrantebi,romlebic ojaxebiT <strong>da</strong>saxldnen evrokavSirSi samuSaos Sovnis mizniT;• mcire <strong>da</strong> saSualo firmebis TanamSromlebi, romlebic aRmoCndnen ga<strong>da</strong>mzadebisaucileblobis winaSe axali teqnologiebis <strong>da</strong>nergvis an marTvis meTodebisgaumjobesebis gamo;• <strong>da</strong>saqmebis stimulirebis sferoSi momuSave xalxi, profesiuli momzadebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>kompleqtebis eqspertebi, gamavrcelebeli agentebi.<strong>da</strong> bolos, evropis <strong>socialuri</strong> operaciebi, romelze<strong>da</strong>c gaTvaliswinebuliabiujetis 5%, moicavs:• evrokavSiris tipis saqmianobas, romelic warmoadgens erTiani programebisnawils, evrokavSiris sxva fondebis monawileobiT;• profesiuli momzadebisa <strong>da</strong> axalgazrdobis <strong>da</strong>saqmebis mxar<strong>da</strong>Werisoperaciebs;• industriul an seqtorul restruqturizaciasTan <strong>da</strong> axali teqnologiebis<strong>da</strong>nergvis an Sromis birJis ganviTarebasTan <strong>da</strong>kavSirbul saqmianobas;• qalTa <strong>da</strong>saqmebas im sferoebSi, sa<strong>da</strong>c isini samuSao Zalis umciresobaswarmoadgenen;• invalid <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>adgilebul mSromelTa <strong>da</strong>xmarebas;42


• instruqtorebis, profesiuli xelmZRvanelobis an SromiTi mowyobismrCevelTa momzadebas.21-e saukunis <strong>da</strong>sawyisis yvelaze didi <strong>socialuri</strong> problema TiTqmis yvelaevrokavSiris wevri qveynisaTvis aris umuSevrobis maRali done. Sesabamisad,evrokavSiris prioritetebad ganisazRvra iseTi sferoebi, rogoricaa:• <strong>da</strong>saqmeba;• meti <strong>da</strong> ukeTesi samuSao adgilebi;• qalTa <strong>da</strong> mamakacTa Tanasworoba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva;• ukeTesi pirobebis ganviTareba Sromis bazarze mosaxleobis im nawilisTvis,romelic imyofeba rTul socialur mdgomareobaSi.1990 wli<strong>da</strong>n gamoaSkarav<strong>da</strong>, rom marto ekonomikuri zr<strong>da</strong> ar iyo sakmarisi imstruqturuli problemebis <strong>da</strong>saWrelad, romlebic gavlenas axdendnen evrokavSiris<strong>da</strong>saqmebis bazarze. evrokavSiris farglebSi arsebulma konkurenciam <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebisdonem warmoqmna mudmivi diskusiebi 1993 wli<strong>da</strong>n imis Taobaze, Tu rogor SeeZloevrokavSirs myari samuSao adgilebi <strong>da</strong> saukeTeso SesaZleblobebi erTmaneTTan<strong>da</strong>ekavSirebina <strong>da</strong> aRmoefxvra umuSevrobis done. am diskusiebis farglebSigamoikveTa `evropuli <strong>da</strong>saqmebis strategiis~ Seqmnis aucilebloba, romelicamster<strong>da</strong>mis xelSekrulebis erT-erTi Semadgenel nawils warmoadgens. 1997 wlisluqsemburgis samitze evropulma mTavrobam waradgina `<strong>da</strong>saqmebis ZiriTadimimarTulebebi~, romelic xels Seuwyob<strong>da</strong> ufro aqtiuri <strong>da</strong>saqmebis bazrisuzrunvelyofas. <strong>da</strong>usaqmebeli mosaxleobis SemosavlebiT <strong>uzrunvelyofis</strong> nacvladmTavari aqcenti ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> maT aucilebel <strong>da</strong>saqmebaze, biznesis xelSewyobaze <strong>da</strong>ekonomikur <strong>da</strong> teqnologiur gacvliT <strong>da</strong>saqmebaze, aseve didi mniSvneloba mieniWa imsakiTxs, rom qalebi <strong>da</strong> mamakacebi <strong>da</strong> aseve SezRuduli unaris mqone pirebi arianTanabaruflebiani <strong>da</strong> Tanaswori wevrebi evrokavSirSi.treiningebisa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva rCevebisa <strong>da</strong> miTiTebebis saSualebiT mTavrobayvelanairad cdilobs <strong>da</strong>exmaros umuSevrebs samuSao adgilebis mopovebaSi <strong>da</strong> im43


kriteiumebis <strong>da</strong>kmayofilebaSi, rac aucilebelia <strong>da</strong>saqmebis bazarze SesaRwevad.evropis mTavrobis miznebia:• yvela umuSevar axalgazr<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mians gavlili <strong>da</strong> praqtikaSi gamoyenebuliqondes treiningis Sesabamisi kursi, sanam maT SeusruldebaT umuSevrobis 6Tve;• umuSevari mozardebi CarTuli iyvnen ufro grZelvadian <strong>da</strong> saganmanaTleblotreiningebSi <strong>da</strong> iRrmavebdnen profesiul gamocdilebas, sanam maTSeusruldebaT umuSevrobis 12 Tve;• xuTi<strong>da</strong>n erT umuSevars un<strong>da</strong> SeeZlos TviTon Caataros treiningis is kursi,romelic mas ukve gavlili aqvs;• skolis moswavleTa raodenoba, romlebmac Sewyvites swavla, un<strong>da</strong> iyosmaqsimalurad Semcirebuli <strong>da</strong> un<strong>da</strong> gaumjobesdes <strong>da</strong> <strong>da</strong>inergos swavlebis axliufro moqnili <strong>sistema</strong>.wevri qveynebis mTavrobebs SeuZliaT am miznebis miRweva im SemTxvevaSi, Tu<strong>da</strong>saqmebulTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmebelTa organizaciebi SeTanxmdebian <strong>da</strong> xels SeuwyobenzemoT aRniSnuli principebis ganviTarebas.a<strong>da</strong>mianebis SesaZleblobebisa <strong>da</strong> unarebis ganviTareba yovelTvis warmoadgen<strong>da</strong>evropuli <strong>socialuri</strong> fondis erT-erT ZiriTad prioritets. am proiritetzesamuSaod socialur fonds ar gaaCnia aranairi SezRudvebi, magram igi asevecdilobs es prioriteti ganaviTaros integraluri TvalsazrisiTac sxvaevrokavSiris fondebTan TanamSromlobis saSualebiT. ganaTlebis sferoSiZiriTa<strong>da</strong>d orma programam gaamarTla <strong>da</strong> maTi saSulebiT universitetebi <strong>da</strong>skolebi CaerTvnen saerTaSoriso saganmanaTleblo <strong>sistema</strong>Si. es programebi iyo`sokrate~ <strong>da</strong> `leonardo <strong>da</strong>vinCi~. iseTi saxis kvalifikacia, rogoricaa enobriviSesaZleblobebi <strong>da</strong> gamocdileba sxva qveynebSi, warmoadgens samomavlod ZalzedmniSvnelovan faqtors. evrokavSiri <strong>da</strong>xmarebis xels uwvdis yvelas, visac sursganaviTaros sakuTari SesaZleblobebi <strong>da</strong> unarebi, rogorc qveynis <strong>da</strong> evrokavSirisfarglebSi, aseve mis gareTac. sxva<strong>da</strong>sxva TanamSromlobebisa <strong>da</strong> gacvliTiprogramebis saSualebiT, romelSic CarTulia ramodenime milioni a<strong>da</strong>miani,44


evrokavSiri cdilobs moaxdinos kvalifikaciis gacvla <strong>da</strong> amaRleba sxva<strong>da</strong>sxvaqveynebSi.<strong>da</strong>saqmebuli muSakebis ga<strong>da</strong>agilebis Tavisufleba jer kidev 1957 wli<strong>da</strong>n arsebob<strong>da</strong>evropul sazogadoebaSi, romelic evokavSiris winamorbedi iyo. <strong>da</strong>axloebiT xuTimilioni evropeli a<strong>da</strong>miani muSaobs sxva wevr qveyanaSi. ga<strong>da</strong>adgilebis Tavisufleba<strong>da</strong>kavSirebulia saerTaSiriso bazarTan, rogorc sazogadoebrivi bazris erT-erTSemadgenel nawilTan <strong>da</strong> saSualebas iZleva, rom saqonelma <strong>da</strong> kapitalmaTavisuflad SeZlon ga<strong>da</strong>adgileba saerTaSoriso sivrceSi. saerTaSoriso bazariaseve gulisxmobs im faqtsac, rom moqalaqeebs SeuZliaT imuSaon evrokavSirisfarglebSi nebismier adgilas, magram es sakiTxi regulirdeba Sesabamisi wesebiTa<strong>da</strong> kanonebiT, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c <strong>da</strong>saqmebul an mcire biznesis mqone pirebsSeuZliaT sxva wevr qveyanaSi ga<strong>da</strong>adgileba. Tu maTi samsaxureobrivi movaleobamoiTxovs, momuSave pirebs SeuZliT Tan waiyvanon ojaxis wevrebic. asevega<strong>da</strong>adgileba SeuZliaT umuSevar pirebsac, radganac sxva wevr qveyanaSi scadonsamuSaos <strong>da</strong>wyeba. evrokavSiri cdilobs maqsimalurad Seuwyos xeli imigrantebs<strong>da</strong> Sesabamisad <strong>da</strong>icvas isini. es gamoixateba imaSi, rom rodesac piri midis erTiqveyni<strong>da</strong>n meoreSi samuSaod, evrokavSiri adgens, Tu romeli qyevni<strong>da</strong>n miiRebs espiri pensias, socialur uzrunvelyofas <strong>da</strong> agvarebs socialur sferosTan<strong>da</strong>kavSirebul sxva sakiTxebs.miuxe<strong>da</strong>vad zemoaRniSnulisa, evrokavSiris moqalaqeebi mainc awydebian mravalisaxis siZneleebs Tavisufal ga<strong>da</strong>adgilebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. problema, romelicyvelaze ufro metad iCens Tavs, mdgomareobs imaSi, Tu ramdenad kvalificiura<strong>da</strong>Riqvams qveyana emigrantis mier <strong>da</strong>mTavrebul universitets an sxva miRebulgamocdilebas. aseve sxva<strong>da</strong>sxva wevr qveynebs gaaCniaT gansxvavebuli moTxovnebiprofesiuli TvalsazrisiT. evrokavSiri muSaobs <strong>da</strong> koordinacias uwevs amsakiTxebs <strong>da</strong> cdilobs maqsimalurad <strong>da</strong>uaxlovos erTmaneTs wevri qveynebisstan<strong>da</strong>trebi <strong>da</strong> Camoayalibos erTiani evropuli stan<strong>da</strong>rti. am mizniT, evrokavSirmaCamoayaliba sainformacio centri `evropuli miTiTeba~, sai<strong>da</strong>nac igi gascemsmiTiTebebs wevr qveynebze.45


axali samuSao adgilebis saWiroebis SemTxvevaSi, Zalzed mniSvnelovania biznesisxelSewyoba. evrokavSiris wevri qveynebis mizans warmoadgens axali biznesiswamowyebis xelSewyoba, romelic Semdeg Tavad <strong>da</strong>asaqmebs sazogadoebas Semdegnairad:• arsebuli saSualebebisa <strong>da</strong> resursebis Tavmoyra <strong>da</strong> maTi saSualebiT saSualobiznesisa <strong>da</strong> momgebiani gacvlebis ganviTareba;• <strong>da</strong>qiravebul muSakebze ga<strong>da</strong>saxadebisa <strong>da</strong> Senatanebis raodenobrivi Semcireba,gansakuTrebiT <strong>da</strong>balanazRaurebad samuSao adgilebze;• socialur sferoSi meti samuSao adgilebis Seqmna, magaliTad moxaliseTa <strong>da</strong>kooperatiul seqtorebSi.sxva<strong>da</strong>sxva tipis komerciuli saqmianobebi <strong>da</strong> am sferoebSi <strong>da</strong>saqmebuli pirebiganicdian a<strong>da</strong>ptacias. isini praqtikaSi iyeneben axal teqnologiebsa <strong>da</strong> gacvliTsabazro principebs. es a<strong>da</strong>ptacia un<strong>da</strong> iqnes <strong>da</strong>nergili sxva<strong>da</strong>sxva iseTi sakiTxebisganviTarebis safuzvelze, rogoricaa:• socialur partniorebTan erTad Tanamedrove <strong>da</strong> moqnili organizaciebisstrategiuli ganviTareba;• <strong>da</strong>kvirveba im sakiTxze, saWiroa Tu ara axali tipis <strong>da</strong>saqmebis arxebisSeqmna, rodesac ukve arsebobs misi ise<strong>da</strong>c mkveTrad gansxvavebuli formebi;• individebisa <strong>da</strong> kompaniebSi <strong>da</strong>saqmebuli pirebisTvis grZelvadianitreiningebis Catareba im socialur <strong>da</strong>rgebSi, romlebSic aseTi saxistreiningebi aucilebelia.evrokavSiri xels uwyobs teqnologiur ganviTarebas, mxars uWers yvela iseTRonisZiebas, rac <strong>da</strong>kavSirebulia am procesTan <strong>da</strong> nergavs teqnologiebisyoveldRiur gamoyenebas. evropaSi aris <strong>da</strong>axloebiT 500 000 samuSao adgilikomunikaciuri teqnologiebis ganxriT, romelic ver ivseba, radganacSromisunariani mosaxleoba ar aris sakmarisad kvalificirebuli am samuSaoadgilebisTvis. SesaZleblobebis simcire saeWvos xdis evrokavSiris ganviTarebissakiTxs, rom aRaraferi iTqvas individualuri sawarmoebis ganviTarebaze. firmebi,romlebic iyeneben Tanamedrove teqnologiebs, ver xe<strong>da</strong>ven TavianTi moqnilobis46


gaumjobesebis SesaZleblobas, radganac sabazro pirobebSi aucilebeliamomxmarebelTa moTxovnilebebis maqsimalurad <strong>da</strong>kmayofileba. konkurentunarianobisSesanarCuneblad bevri firma iZulebulia absoluturad Secvalos muSaobissaorganizacio sakiTxebi, <strong>da</strong>xvewos <strong>da</strong> gaaumjobesos produqtiuloba, samuSaoprocesi <strong>da</strong> menejmenti.evropulma komisiam specialurad moiwvia <strong>socialuri</strong> partniorebi <strong>da</strong> moaxdinamaTTan molaparakeba samuSao pirobebis reorganizaciis, <strong>da</strong>qiravebuli muSakebismoTxovnilebebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>mqiraveblebis mxri<strong>da</strong>n firmis moqnilobis gaumjobesebissakiTxebis gansaxilvelad. aseve evrokavSiri muSaobs iseT sakiTxebze, rogoricaaalternatiuli samuSao dRis ganrigis modelis SemuSaveba <strong>da</strong> <strong>da</strong>Sorebulteritoriul erTeulebs Soris TanamSromloba.evrokavSiris wevri qveynebisaTvis Zalzed mniSvnelovania <strong>da</strong> erT-erT mTavarprioritets warmoadgens qalTa <strong>da</strong> mamakacTa Tanasworuflebianoba <strong>da</strong> SezRuduliunaris mqone pirebis integracia SromiT bazarze. am mizniT maT ga<strong>da</strong>wyvites:• sxva<strong>da</strong>sxva monacemebiT <strong>da</strong>amtkicon, rom qalebis umetesobas aqvs unariimuSavos iseT Tanamdebobaze, sa<strong>da</strong>c adre ZiriTa<strong>da</strong>d mamkacebi saqmdebodnen <strong>da</strong>miaRwios warmatebas;• bavSvis movlisa <strong>da</strong> ZiZis institutis ganviTareba, radganac dedebma SeZlonbavSvebis <strong>da</strong>toveba <strong>da</strong> muSaoba;• iseTi garemoebebis maqsimalurad Semcireba, rac xels uSlis mamakacebs <strong>da</strong>qalebs Sesvenebis Semdeg samsaxurSi <strong>da</strong>brunebaSi (magaliTad: sakiTxebi,romlebic <strong>da</strong>kavSirebulia bavSvTa aRzr<strong>da</strong>sTan);• gansakuTrebuli yuradRebis miqceva im siZneleebze, romelTa gamoc SezRuduliunarebis mqone a<strong>da</strong>mianebs uWirT samsaxuris Sovna.<strong>da</strong>saqmebis centris amocanebi ar warmoadgenen mxolod sloganebs. wevrma qveynebmaisini detalurad <strong>da</strong>amuSaves <strong>da</strong> <strong>da</strong>yves ZiriTad principebad, romlis mixedviTacxelmZRvaneloben. am proncipebs evrokavSiri iyenebs erTdroulad regionul,erovnul <strong>da</strong> evropul doneebze. evrokavSiris wevri qveynebi koordinacias uweven47


TavianTi qveynis SigniT arsebul <strong>da</strong>saqmebis bazars, amuSaveben monacemebs <strong>da</strong>warudgenen evrokavSiris xelmZRvanelobas wliur cikls.wlis <strong>da</strong>sawyisSi komisiis <strong>da</strong>valebiT sakonsulo gamoyofs samoqmedo prioritetulsferoebs _ <strong>da</strong>saqmebis centris ZiriTAd mimarTulebebs. es saxelmZRvanelomiTiTebebi moicavs konkretul amocanebs. yoveli evrokavSiris wevri qveyanawaradgens samoqmedo gegmas, romelSic aRwerilia, Tu rogor un<strong>da</strong> iqnes essaxelmZRvanelo miTiTebebi gamoyenebuli praqtikaSi, raTa qveyanam miaRwiossaukeTeso Sedegs. am procesSi un<strong>da</strong> CaerTos partniorebis farTo speqtri:gaerTianebebi, <strong>da</strong>saqmebuli muSakebi <strong>da</strong> regionaluri avtoritetebi.evrokomisia <strong>da</strong> evropis sakonsulo erToblivad ganixilaven TiToeuli qveyni<strong>da</strong>nwarmodgenil samoqmedo gegmas, waradgenen angariSs <strong>da</strong>saqmebis centrissaxelmZRvanelo miTiTebebis Sesaxeb mocemul weliwadTan mimarTebaSi. evrokomisiis<strong>da</strong>valebiT sakonsulos SeuZlia rekomen<strong>da</strong>ciebi misces evrokavSiris wevri qveynebismTavrobebs (sxva sityvebiT rom vTqvaT sakonsulo wevr qveynebs awvdis sxva<strong>da</strong>sxvamaCveneblebis Sesaxeb informacias), romelic maT <strong>da</strong>exmareba TavianTi erovnuli<strong>da</strong>saqmebis centrebis amocanebis ganxorcielebaSi. amgvarad, evrokavSiri ormaga<strong>da</strong>aCarTuli am procesSi evropuli <strong>da</strong>saqmebis centrisa <strong>da</strong> wevri qveynebis erovnuli<strong>da</strong>saqmebis centrebis <strong>da</strong>xmarebiT.1997 wlis samitze ganisazRvra evrokavSiris kidev erTi programa: `zr<strong>da</strong> <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis iniciativa~ _ finansuri <strong>da</strong>xmareba mcire <strong>da</strong> saSualo biznesisTvis. amprogramis mizania Seamsubuqos kapitalur <strong>da</strong> finansur garantiebTan <strong>da</strong>kavSirebuliriskebi zrdisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis centrebTan mimarTebaSi, romlebic xSiradgamoirCevian maRali donis iniciativebiT <strong>da</strong> qmnian ufro met axal samuSaoadgilebs vidre sxva biznesebi.zemoaRniSnuli principebis gar<strong>da</strong>, evropuli <strong>da</strong>saqmebis strategiis mizania rogorcwevri qveynebis, aseve evropuli <strong>da</strong>zRvevis integraciis xelSewyoba. evropuli<strong>uzrunvelyofis</strong> miznebi wlebis ganmavlobaSi izrdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Seexo ubeduri48


SemTxvevebisa <strong>da</strong> profesiuli <strong>da</strong>avadebebis problemebs. 1978 wli<strong>da</strong>n, mas Semdeg racevrokavSirma am or problemaze pirvelad Caatara garkveuli RonisZiebebi, manfarTo aRiareba hpova <strong>da</strong> am sferoebSi erTgvarad <strong>da</strong>ikava erovnuli kanonmdeblobisadgili. Tanamedrove evrokavSiris SromiTi kanmdebloba dResdReobiT <strong>da</strong>fuZnebulia89/39/EEC sakonsulo direqtivaze, rac moicavs sxva<strong>da</strong>sxva maCveneblebs, romelTasaSualebiTc un<strong>da</strong> gaumjobesdes <strong>da</strong>saqmebuli muSakebis usafrTxoebisa <strong>da</strong>janmrTelobis pirobebi samsaxurSi. am direqtivam SemdgomSi safuZveli Cauyaramraval iniciativas.evrokavSiri awesebs minimalur stan<strong>da</strong>trebs, romelic mis wevr qyvenebs SeuZliaTganavrcon <strong>da</strong> ganaviTaron. es stan<strong>da</strong>rtebi moicavs profesiuli riskebismaqsimalurad Tavi<strong>da</strong>n acilebis, usafrTxoebisa <strong>da</strong> janmrTelobis <strong>da</strong>cvis, ubeduriSemTxvevebis riskebebis maqsimaluri Semcirebis, informaciulobis, konsultaciebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebuli pirebisa <strong>da</strong> firmebis warmomadgenlebisTvis treiningebis Catarebisprincipebs.sxva direqtivebis CamonTvelma, romelic am ZiriTad direqtivazea <strong>da</strong>fuZnebuli <strong>da</strong>Zalzed warmatebulad xorcieldeba, Camoayaliba kanonmdeblobis erTiani <strong>da</strong> myarisaxe, romlis saSualebiTac <strong>da</strong>regulirebis minimaluri saSualebebiT regulirdebasarisko situaciebis maqsimaluri odenoba. isini aregulireben iseT sakiTxebs,romlebic <strong>da</strong>kavSirebuli teqnologiur procesebTan, aRWurvilobebTan, vizualurTvalsaCinoebebTan, qimiur, biologiur <strong>da</strong> fizikur agentebTan, aseve orsul anaxlad namSobiareb <strong>da</strong>saqmebul muSakebTan.evrokavSiri Tvlis, rom kargad mowyobili, janmrTeli <strong>da</strong> usafrTxo samuSaogaremo aris moqnili <strong>da</strong> produqtiuli muSaobis sawin<strong>da</strong>ri. gaumjobesebulijanmrTelobisa <strong>da</strong> usafrTxoebis stan<strong>da</strong>rtebi, romlebsac mxars uWers saxva<strong>da</strong>sxvakanonebi <strong>da</strong> SromiTi kultura <strong>da</strong> romlebic maqsimalurad cdiloben Tavi<strong>da</strong>naicilon sxva<strong>da</strong>sxva saxis arasasurveli SemTxvevebi, sawin<strong>da</strong>ria ara martosazogadoebrivi keTildReobisa, aramed mTlianad ekonomikis winsvlisa.49


ukeTesi struqturis ganviTarebis mizniT, evrokavSirma 1995 wels bilbaoSi<strong>da</strong>aarsa evropuli saagento `janmrTeli <strong>da</strong> usafrTxo samuSao~, romelic teqnikuri<strong>da</strong> mecnieruli konsultaciebis meSveobiT exmareba wevr qveynebs maqsimaluradganviTarebaSi.evropuli <strong>socialuri</strong> fondis saxsrebi ganawilebulia evrokavSiris wevr qveynebSi.komisia aZlevs Tanxmobas konkretul qveyanas konkretuli amocanebisganxorcielebisaTvis <strong>da</strong> adgens maTTvis Sesabamis proiritetul programebs.am gziT evropis <strong>socialuri</strong> fondi afinansebs wevri qveynebisTvis proritetul,erovnul sakiTxebTan <strong>da</strong>kavSirebul programebs. rodesac moqalaqeebi iRebenevropuli <strong>socialuri</strong> fondis mxar<strong>da</strong>Weras, es aris erTgvari Tanamonawileobaspecialuri <strong>da</strong>niSnulebis treiningSi an sxva RonisZiebebSi, romelic imarTeba maTiqveynis teritoriaze. es yvelaferi igegmeba <strong>da</strong> xorcieldeba organizaciebis farTospeqtris mier, rogorc sazogadoebriv <strong>da</strong> kerZo seqtorebSi, aseve iseT seqtorebSi,rogoricaa ganaTleba, satreiningo instituciebi, moxaliseTa organizaciebi,savaWro gaerTianebebi, <strong>da</strong>saqmebis sakonsuloebi, profecionalur donezeorganizebuli asociaciebi <strong>da</strong> kerZo kompaniebi. proeqtis organizators, romelsacsurvili aqvs miiRos finansuri <strong>da</strong>xmareba evropis <strong>socialuri</strong> fondi<strong>da</strong>n, un<strong>da</strong><strong>da</strong>ukavSirdes Tavisi erovnuli qveynis <strong>da</strong>saqmebis saministros <strong>da</strong> miiRos misgansaWiro informacia.ukanaskneli aTaswleulis ganmavlobaSi evrokavSiris roli humanitaruli<strong>da</strong>xmarebis saqmeSi arsebiTad gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> dRes misi sagareo politikismniSvnelovani aspeqtia, romlis koordinirebas <strong>da</strong> organizebas axorcielebsevrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisi (ECHO). am uwyebis funqciaa efeqtianihumanitaruli <strong>da</strong>xmarebis gaweva bunebrivi katastrofebisa <strong>da</strong> SeiaraRebulikonfliqtebis msxverplTaTvis. evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisi amJamadhumanitaruli <strong>da</strong>xmarebis msoflioSi yvelaze didi donoria.50


evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisi <strong>da</strong>xmarebas Tavisi partniorebis –gaeros saagentoebis, 170-ze meti arasamTavrobo organizaciis, agreTve sxvasaerTaSoriso uwyebebis saSualebiT uzrunvelyofs. 1992 wli<strong>da</strong>n evrokavSirmaxeli moawera 7000-ze met individualur xelSekrulebas <strong>da</strong>xmarebis Taobaze,romlebic, TiTqmis xuTi miliardi evros odenobis Tanxis gacemas iTaliswineb<strong>da</strong><strong>da</strong> romelTa mizani iyo humanitaruli <strong>da</strong>xamarebis <strong>da</strong>finanseba 85-ze met qveyanaSi.es <strong>da</strong>xmareba ar aris diskriminaciuli xasiaTis <strong>da</strong> gamiznulia uSualod gasaWirSimyofi a<strong>da</strong>mianebisaTvis, miuxe<strong>da</strong>vad maTi rasis, sqesis, religiuri <strong>da</strong> politikurimrwamsisa. <strong>da</strong>xmareba SeiZleba gulisxmobdes ZiriTadi moxmarebis sagnebs, sakvebs,samedicino aparaturas <strong>da</strong> wamlebs, agreTve, momsaxurebas, mag, samedicino<strong>da</strong>xmarebas, wylis gamwmendi jgufebis muSaobas <strong>da</strong> materialur-teqnikur <strong>da</strong>xmarebas.evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisi winaswar adgens sferoebshumanitaruli <strong>da</strong>xmarebebisaTvis <strong>da</strong> akontrolebs Tavad proeqtebis ganxorcielebas,xels uwyobs <strong>da</strong> koordinirebas uwevs katastrofebis Tavi<strong>da</strong>n asacilebelRonisZiebebs – amzadebs specialistebs, aZlierebs <strong>da</strong>wesebulebebs <strong>da</strong> axorcielebssacdel mikroproeqtebs, afinansebs naRmebis uvnebelyofis programebs. gar<strong>da</strong> amisa,evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisi xels uwyobs sazogadoebis codnisgaRrmavebisa <strong>da</strong> sainformacio kampaniebs, romlebic miznad isaxavs humanitarulsakiTxTa ufro safuZvlian gaazrebas.vinai<strong>da</strong>n kritikul situaciaSi <strong>da</strong>xmareba ga<strong>da</strong>jaWvuli un<strong>da</strong> iyos ufro xangrZlivperspeqtivaze gamiznul rekonstruqciasTan, evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebisofisis politikaa humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis mimRebTa <strong>da</strong>ucvelobis Semcireba <strong>da</strong>sakuTar TavSi maTi rwmenis gaRviveba, raTa es a<strong>da</strong>mianebi ar gaxdnen <strong>da</strong>xmarebaze<strong>da</strong>mokidebulni. am TvalsazrisiT evrokavSiris humanitaruli <strong>da</strong>xmarebis ofisixels uwyobs sxva<strong>da</strong>sxva saxis xangrZlivvadian RonisZiebebs.2.4 statistikuri maCveneblebiarsebobis pirvel wlebSi evropis <strong>socialuri</strong> fondis saqmianoba mciremasStaburiiyo <strong>da</strong> Semoifarglebo<strong>da</strong> struqturuli cvlilebebis gamo ga<strong>da</strong>adgilebuli51


muSaxelis profesiuli ga<strong>da</strong>mzadebis xelSewyobiT. 1970-86 wlebSi umuSevrobiseqvsjer zr<strong>da</strong>m, rodesac man sarekordo dones _ mSromeli mosaxleobis 12%-s anu16 mln.-s miaRwia, ganapiroba fondis finansebisa <strong>da</strong> kompetenciis sferos mkveTrizr<strong>da</strong>. 1986 wlis ganmavlobaSi <strong>da</strong>axloebiT 2,5 mln. a<strong>da</strong>mianma (maTgan 85% iyo 25wlamde asakis) isargebla evropis <strong>socialuri</strong> fondis <strong>da</strong>xmarebiT, romlisfinansurma valdebulebebma am wlisaTvis Seadgina 2,5 mlrd. ekiu, anu evrokavSirismTeli biujetis 7%. 1999 wlisTvis gamoyofili saxsrebis moculoba gaizar<strong>da</strong> 9,6mlrd. ekiumde, anu evrokavSiis biujetis 10%-mde.evrokavSiris yoveli 10 moqalaqi<strong>da</strong>n 1 eZebs samuSaos, magram amaod. <strong>da</strong>saqmebis doneevropaSi Seadgens 61%-s. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom evropaSi Seiqmna bevri axalisamuSao adgilebi, mainc milionebs aRwevs im moqalaqeebis ricxvi, romlebmacsamuSao ver iSoves, maT Soris naxevarze meti samuSaos ukve weliwadze metiaeZebs. samuSao adgilebis deficitis gamo <strong>zogierT</strong>i mosaxleobis jgufebi xvdebiandid siZneleebs Sromis bazarze. esenia:• ukve didi xnis win umuSevrad <strong>da</strong>rCenili mosaxleoba;• axalgazr<strong>da</strong> Taoba;• iseTi Sromisunariani pirebi, romlebic samuSaos didi xania eZeben.am jgufebSi aseve Sedian: SezRuduli unarebis mqone mosaxleoba, qalebi <strong>da</strong>eTnikuri umciresobebi. <strong>da</strong>saqmebis maCvenebeli evrokavSiris moqalaqe qalebisaTvisaris 20%-iT kidev ufro naklebi, vidre kacebisTvis, xolo SezRuduli unarebismqone a<strong>da</strong>mianebis es maCevenebeli 30%-iT naklebia mTlian evropul saSualo<strong>da</strong>saqmebis maCvenebelze.1997 wlis bolosaTvis umuSevroba gaizar<strong>da</strong> 18 mln-mde, anu samuSao Zalis 10,7%-mde. 1999 wlis ivlisisaTvis maCvenebeli 15,8 mln-mde anu 9,3%-mde Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong>kvlavac agrZelebs Semcirebas.evropis qvanaxSirisa <strong>da</strong> foladis gaerTianebis (evropis sainvesticio fondi) mier1993 wlis ganmavlobaSi biujeti<strong>da</strong>n <strong>da</strong>ixarja <strong>da</strong>axloebiT 107 mln. ekiu52


qvanaxSiris <strong>da</strong> metalurgiis <strong>da</strong>rgebis <strong>da</strong>saxmareblad. <strong>da</strong>xmarebebi gaicaSemosavlebze <strong>da</strong>namatebis saxiT, pensiaze droze adre gasvlis, umuSevrobis anga<strong>da</strong>adgilebis SemTxvevaSi. aseve adgili qon<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva saxis finansur Senatanebsprofesiuli momzadebis an mobilurobis sferoSi <strong>da</strong> fulad <strong>da</strong>xmarebebs axalsamuSao adgilebze mSromelTa CarTvis mizniT. 1990 wels moqmedeba <strong>da</strong>iwyospecialurma programam Rechar, romelic finansurad <strong>da</strong>exmarebo<strong>da</strong> qvanaxSirismompovebeli im regionebis ekonomikur konversias, sa<strong>da</strong>c maRaroebi <strong>da</strong>konserv<strong>da</strong>.amasTan, evropis qvanaxSirisa <strong>da</strong> foladis gaerTianebam gasca 7,8 mlrd. ekiusodenobis sesxebi 1975-1993 wlebSi 2 <strong>da</strong>rgis konversiis pirobebis<strong>da</strong>safinanseblad, ramac 500 000 axali samuSao adgili Seqmna. evropis qvanaxSirisa<strong>da</strong> foladis gaerTianeba 2002 wlisaTvis uqmdeba <strong>da</strong> amasobaSi misi biujeti <strong>da</strong>saqmianoba Tan<strong>da</strong>TanobiT izRudeba. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, 2003 wlisaTvis <strong>da</strong>igegma 70mln. evros gamoyofa rea<strong>da</strong>ptaciis xelSeqyobisaTvis 9 wevr qveyanaSi 22 aTasimSromelis <strong>da</strong>saxmareblad.2.5. mimdinare reformebievrokavSirs aqvs axali man<strong>da</strong>tebi axali aTaswleulisaTvis. erT-erT ZiriTadprioritets warmoadgens umuSevrobis winaaRmdeg brZola <strong>da</strong> samuSao Zalisgaumjobeseba, romelic aseve xels Seuwyobs a<strong>da</strong>mianebis ganviTarebasa <strong>da</strong>konkurentunarianobis amaRlebas evrokavSirSi.2000 wli<strong>da</strong>n safuZveli Caeyara evropuli <strong>socialuri</strong> fondis axal Svidwlianperiods, romlis mTavari prioritetia sruli integracia, rogorc <strong>da</strong>zRvevis, asevemenejmentis sakiTxebSi. am procesSi monawileobas iReben evrokavSiris wevriqveynebi <strong>da</strong> evropuli <strong>da</strong>saqmebis strategias axorcieleben praqtikaSi.evropulma <strong>socialuri</strong> fondma, evropuli soflis meurneobis saxelmZRvanelo <strong>da</strong>sagarantio fondma, Tevzis rewvis xelSewyobis finansurma instrumentma <strong>da</strong>evropuli regionuli ganviTarebis fondma Svidwlian periodSi anu 2000-200653


wlebSi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>xarjon 195 mlrd. evro, raTa ganaxorcielos sami ZiriTadiamocana:amocana 1: CamorCenili regionebis ganviTarebis xelSewyoba. struqturuli fondebisTanxebis ori mesamedi im regionebis ganviTarebisTvisaa gankuTvnili, romelTa mSparis evrokavSiris saSualo mSp-ze 75%-iT <strong>da</strong>bali. aseTi regionebi arisevrokavSiris 9 wevr qveyanaSi, maT Soris evrokavSiris yvelaze Soreuli regionebi(kanaris kunZulebi, adeira, azorisi). amocana 1 aseve exmareba CrdiloeT SvedeTisa<strong>da</strong> fineTis meCxerad <strong>da</strong>saxlebul regionebs.amocana 2: ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> mxar<strong>da</strong>Wera iseTi sferoebisTvis, sa<strong>da</strong>cadgili aqvs sxva<strong>da</strong>sxva siZneleebs: industriuli <strong>da</strong> momsaxurebis sferoebi,soflis meurneoba, urbanuli siZneleebi <strong>da</strong> Tevzis rewvasTan <strong>da</strong>kavSirebulisferoebi.amocana 3: afinansebs evrokavSiris yvela mimarTulebas, gar<strong>da</strong> amocana 1-Simoyvanili mimarTulebebisa, xels uwyobs swavlebis Tanamedrove meTodebis<strong>da</strong>nergvas, treiningebsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis centrebis sistemebs.2000-2006 wlebSi evropuli <strong>socialuri</strong> fondi nawilobriv <strong>da</strong>afinansebs wevrqveynebs xuTi ZiriTadi prioritetuli sferos mixedviT:• aqtiuri <strong>da</strong>saqmebis centris <strong>uzrunvelyofis</strong> ganviTareba;• <strong>socialuri</strong> umciresobisTvis <strong>da</strong>xmarebis gaweva, maTi SromiT bazarze <strong>da</strong>saqmebismizniT;• ganaTlebis saSualo donis gaumjobeseba, raTa <strong>da</strong>inergos grZelvadianiswavlebis <strong>sistema</strong> <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebma un<strong>da</strong> ganaviTaron yvela is unari, romelicsaWiroa SromiT bazarze SesaRwevad;• <strong>da</strong>saqmebul muSakTa a<strong>da</strong>ptacia <strong>da</strong> Sesabamisoba Tanamedrove mecnierebasa <strong>da</strong>teqnologiebTan;• qalebis waxaliseba <strong>da</strong>saqmebisaTvis, brZola sqesobrivi uTanasworebiswinaaRmdeg SromiT bazarze.54


evropuli <strong>socialuri</strong> fondi aseve afinansebs iseT institutebs, romlebic xelsuwyoben triningebis sistemis <strong>da</strong>nergvas, gansakuTrebiT iseTi proeqtebisganviTarebas, romlebic exeba mamakacTa <strong>da</strong> qalTa Tanasworobas. es treiningebis<strong>sistema</strong> <strong>da</strong>fuZnebulia Tanamedrove informaciaze <strong>da</strong> komunikaciur teqnologiebze.qalsa <strong>da</strong> mamakacs Soris `Tanasworoba~ evropuli <strong>socialuri</strong> fondis ZiriTadiprincipia, romelic exmareba mas saerTaSoriso urTierTobebSi <strong>da</strong> romelicasrulebs sazogadoebrivi iniciativis rols. 2000-2006 wlebSi igi ikavebs`a<strong>da</strong>ptaciisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis centris~ adgils <strong>da</strong> moicavs oTx ZiriTad stan<strong>da</strong>rts:Now, Horizon, Youthstart and Integra. `Tanasworobis~ mizania araTanaswormkurnalobasTan brZola <strong>da</strong> SromiT bazarze sxva<strong>da</strong>sxva saxis diskriminaciisaRmofxvra, iseTebis, rogorocaa: sqesobrivi, eTnikuri, asakobrivi, seqsualuriorientaciis, SezRuduli unarebisa <strong>da</strong> kvalifikaciis mqone pirebis diskriminacia.`Tanasworobas~ aseve aqvs transerovnuli misiac. imisaTvis, rom am fondi<strong>da</strong>ngacemuli iqnes finansuri saxsrebi, mocemul proeqtSi aucileblad un<strong>da</strong> iyvnenCarTuli partniori qveynebi, sul mcire ori evrokavSiris wevri qveyana <strong>da</strong> un<strong>da</strong>waradginon axali, inovaciuri programa. proeqti un<strong>da</strong> emsaxurebodes <strong>da</strong>saqmebisstrategiis romelime erT princips mainc <strong>da</strong> <strong>da</strong>fuZnebuli un<strong>da</strong> iyos e.w.`ganviTarebis TanamSromlobaze~, sa<strong>da</strong>c CarTulni iqnebian asociaciebi <strong>da</strong>organizaciebi rogorc sazogadoebriv, aseve kerZo seqtorebSi. am yvelafrismTavari mizania maqsimalurad <strong>da</strong>ixvewos <strong>da</strong> ganviTardes SromiTi bazari.evropuli <strong>socialuri</strong> fondi am samoqmedo gegmebs praqtikaSi ganaxorcielebs Svidiwlis va<strong>da</strong>Si <strong>da</strong> <strong>da</strong>exmareba evrokavSiris wevr qveynebs gazardon TavianTi qveynisSigniT arsebuli <strong>da</strong>saqmebis done <strong>da</strong> ganaviTaron <strong>da</strong> <strong>da</strong>nergon evropuli <strong>da</strong>saqmebisstrategia.2000 wlis martSi lisabonSi Catar<strong>da</strong> evrokavSiris samiti ekonomikurreformasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, romelic exebo<strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d <strong>da</strong>saqmebis centrsa <strong>da</strong>55


socialur uzrunvelyofas. am samitze <strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> sferossamoqmedo gegma 2000 <strong>da</strong> Semdgomi wlebisaTvis. wevri qveynebis parlamenti <strong>da</strong>mTavroba mxars uWeren axal strategiul miznebs evropis SemdgomiganviTarebisaTvis, raTa evropa gaxdes ufro konkurentunariani, msoflioSi yvelazemetad codnaze <strong>da</strong>fuZnebuli, ekonomikurad mzardi, ufro ukeTesi samuSaoadgilebis mqone <strong>da</strong> socialurad ganviTarebuli. isini SeTanxmdnen, romevrokavSiris samiti gaimarTebo<strong>da</strong> yovel gazafxulze <strong>da</strong> pasuxs gascem<strong>da</strong> socialur<strong>da</strong> ekonomikur sferoebSi gaCenil SekiTxvebs, efeqturi monitoringi CatarebismizniT.lisabonSi evrokavSiris wevri qveynebi <strong>da</strong>pirdnen erTmaneTs, rom gazrdianinvesticiebis wils ganaTlebis sferoSi, ganaviTareben koordinacias <strong>da</strong> gamoiyenebenmaqsimalurad iseT SesaZleblobebs, rasac gvTavazobs Tanemedrove sakomunikacioservisebi. aseve mniSvnelovania Tanamedrove, modernizaciis pirobebSi evropuli<strong>socialuri</strong> sistemis ganviTareba.lisabonis samitze aseve wamoiWra sakiTxi, rom 2000 wels sabolood un<strong>da</strong>Camoyalibdes axali `<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> dRis wesrigi~, rac iqneba 1998-2000 wlebis `<strong>socialuri</strong> programis gegmis~ stimulatori <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewis sawin<strong>da</strong>ri.amis saSualebiT ganviTardeba aqtiuri <strong>da</strong>saqmebis baza, <strong>socialuri</strong> uzrunvlyofa,<strong>socialuri</strong> molaparakeba, Tanabari SesaZleblobebi <strong>da</strong> anti-diskriminacia.2.6. <strong>socialuri</strong> xasiaTis moTxovnebi evrokavSirSi gasawevrianebladgar<strong>da</strong> im sakiTxebisa, rac wina qveTavebSia moyvanili, evrokavSiri didi yuradRebiTekideba gafarToebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebuli muSakebis uflebebis <strong>da</strong>cvis sakiTxsac.evrokavSiri gafarToebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT molaparakebebs awarmoebs ramodenimeqveyanasTan, romlebsac surT evrokavSiris wevroba. evrokavSirSi axali wevrebismiReba warmoadgens Znelad ga<strong>da</strong>sawyvet sakiTxs ara marto ekonomikurad, aramedsocialur WrilSic, radganac cxovrebis donis stan<strong>da</strong>rtebi umetes qveynebSievrokavSiris saSualo stan<strong>da</strong>rtebze <strong>da</strong>balia. rac Seexeba evrokavSiris moqalaqeebs,maT ainteresebT ra moxdeba, Tu wevri qveynebis raodenoba gaizrdeba, gansakuTrebiT56


im wevr qveynebSi, romalTac gaaCniaT sazRvari wevrobis kandi<strong>da</strong>t qveyanasTan.moqalaqeebi eridebian iseT <strong>da</strong>saqmebul subieqtebs, romlebic Seecdebian zewolamoaxdinon socialur <strong>sistema</strong>ze. sinamdvileSi Zalzed mcirea sababi aseTimosazrebebisTvis, radganc evrokavSiri kargad amowmebs <strong>da</strong> Seiswavlis kandi<strong>da</strong>tiqveynebis strategiebs socialur sferoSi, vidre Tanxmobas miscems maT kavSirSigasawevrianeblad.kandi<strong>da</strong>tma qveynebma progresulad un<strong>da</strong> Seasrulon evrokavSiris mier <strong>da</strong>wesebulidireqtivebi <strong>socialuri</strong> kanonproeqtebis CaTvliT, raTa maT SeZlon kavSirSigawevrianeba. evrokavSiri exmareba wevrobis kandi<strong>da</strong>t qveynebs maTi <strong>socialuri</strong>sistemebis modernizaciaSi, romelic gulisxmobs msxvil finansur <strong>da</strong>xmarebas <strong>da</strong>sakuTari farTo gamocdilebis gaziarebas. am qveynebisaTvis aseve gankuTvniliaevrokavSiris saganmanaTleblo programebi <strong>da</strong> treiningebi. am principebissaSualebiT evrokavSiris moqalaqeebs SeuZliaT Tvali adevnon momavali wevriqveynebis saqmianobas. amis gar<strong>da</strong>, es principebi aseve xels uwyobs evropuli<strong>socialuri</strong> sistemis stabilurobasa <strong>da</strong> usafrTxoebas.1970 wlis Sua periodi<strong>da</strong>n evrokavSiri amuSavebs iseT sakiTxebs, romlebic<strong>da</strong>kavSirebulia SromiT samarTalTan. aseve evrokavSiris wevri qveynebic muSaobenSromiT samarTlis principebze <strong>da</strong> masTan erTad ekonomikis iseT kuTxiTganviTarebaze, rac aucilebelia konkurenciisTvis. wevri qveynebis mizania mTavrobammoaxdinos <strong>da</strong>saqmebuli pirebis <strong>da</strong>zRvevis stan<strong>da</strong>rtizacia evropis farglebSiminimaluri doniT mainc. dResdReisobiT arsebobs minimaluri moTxovnebi samuSaodRis xangrZlivobasTan, axalgazr<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis samuSaoTi uzrunvelyofasTan,momavalSi koleqtivis gazr<strong>da</strong>sTan <strong>da</strong> sxva mraval sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<strong>da</strong>qiravebuli muSakebis uflebebis <strong>da</strong>cva Zalzed mniSvnelovania <strong>socialuri</strong> miznebisganxorcielebisaTvis <strong>da</strong> rac mTavaria imaSi <strong>da</strong>sarwmuneblad, rom ekonomikurikonkurencia evropaSi ar moaxdens gavlenas <strong>da</strong>qiravebuli muSakebis uflebebze.<strong>da</strong>qiravebuli muSakebis uflebebi Semdegnairia:57


• axalgazr<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebs ara aqvT ufleba imuSaon manam, sanam maT arSeusruldebaT 15 weli. aseve maT ar SeuZliaT imuSaon samuSao dRisxangrZlivobaze ga<strong>da</strong>Warbebulad (zeganakveTurad), sanam ar SeusruldebaT 18weli;• mozard momuSave pirebs un<strong>da</strong> qondeT 11 saaTi <strong>da</strong>sveneba samuSao dReebs Soris(arsebobs gamonaklisebi gansazRvruli samuSao jgufebisaTvis);• momuSaveebs aqvT ufleba pretenzia qondeT sakuTar xelfasTan <strong>da</strong>kavSirebiT,aseve Tu sababi aqvT SeuZliaT moiTxovon <strong>da</strong>svenebis dRe;• arsebobs SeRavaTebi janmrTelobis mxriv problemebis mqone dedebze <strong>da</strong>orsul qalebze, magram Tu qali ubralod orsula<strong>da</strong>a an hyavs Svili, ar aqvssamsaxuris gacdenis ufleba.evropaSi <strong>da</strong>saqmebuli muSakebis uflebebis, <strong>da</strong>kavSirebis axali saxeebisa <strong>da</strong>mSobelTa uflebebis <strong>da</strong>nergva mox<strong>da</strong> `<strong>socialuri</strong> molaparakebis~ Sedegad. 1990wlis ganmavlobaSi evropis socialurma partniorma organizaciebma moilaparakesmSobelTa uflebebze, naxevarganakveTian samuSao dRis ganrigze <strong>da</strong> fiqsirebulsamuSao adgilebze. am molaparakebaSi yvelaze mniSvnelovani iyo is, rom<strong>da</strong>qiravebuli muSaki ar un<strong>da</strong> gamx<strong>da</strong>riyo <strong>da</strong>mqiravebelis diskriminaciis msxverpli,samuSaos mTliani Tu naxevari ganakveTis miuxe<strong>da</strong>vad. aseve didi yuradReba <strong>da</strong>eTmomSobelTa uflebebs: ar aqvs mniSvneloba mSobeli de<strong>da</strong>a Tu mama, bavSvis <strong>da</strong>badebisSemdeg mas aqvs ufleba <strong>da</strong>ubrundes an igive samuSaos an misTvis ufro sasurvel<strong>da</strong> Sesabamis samsaxurSi <strong>da</strong>iwyos muSaoba.miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom <strong>da</strong>dgenilia evropaSi <strong>da</strong>saqmebuli pirebis uflebebi, SromoTisamarali <strong>sistema</strong>tiurad icvleba xan erT <strong>da</strong> xan meore wevr qveyanaSi. TiTeuliqveynis mTavroba <strong>da</strong> politikuri partiebi cdiloben ufro ukeTesi pirobebiSeuqmnen TavianT mosaxleobas, vidre evropul minimalur uflebebSia miTiTebuli.magram romeli qveynis SromiTi samarTali Seesabameba im a<strong>da</strong>mianebs, romlebicgagzavnili arian samuSaod erTi wevri qveyni<strong>da</strong>n meoreSi. evrokavSirma bevriimsjela am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong> bolos <strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> rom <strong>da</strong>qiravebul pirsSeexeba im qveynis SromiTi samarTali, romelSic igi amJamad moRvaweobs.58


1990 wli<strong>da</strong>n gaCn<strong>da</strong> SekiTxva Tu rogor SeuZliaT evropul firmebs,organizaciebsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebul muSakebs sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi gavlena moaxdinonmTlian evropul <strong>da</strong>saqmebis centrze <strong>da</strong> rogor CarTon TavianTi qveynis <strong>da</strong>saqmebulimuSakebi am procesSi. yvela wevr qveyanas gaaCnia Tavisi meqanizmi <strong>da</strong> cdilobs<strong>da</strong>icvas <strong>da</strong>saqmebuli muSakebis informaciulobis, konsultaciebisa <strong>da</strong>Tanamonawileobis uflebebi. 1994 wels, mas Semdeg, rac evrokavSirma moiwvia<strong>socialuri</strong> partniorebi <strong>da</strong> moismina maTi azrebi <strong>da</strong> ideebi, ga<strong>da</strong>wyvita rom esyvelaferi un<strong>da</strong> momx<strong>da</strong>riyo ara konkretul qveynebSi, aramed mTlianad evropisdoneze.firmebsa <strong>da</strong> jgufebs, romlebic moRvaweoben evrokavSiris sxva<strong>da</strong>sxva qveyanaSierTad <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebuli hyavT 150 a<strong>da</strong>miani mainc TiToeul qveyanSi, rac jamSi 1000a<strong>da</strong>mians aRwevs, evrokavSirma wauyena moTxovna rom yvelgan <strong>da</strong>nergili iqnesevropuli samuSao <strong>sistema</strong> <strong>da</strong> firmebSi un<strong>da</strong> Camoyalibdes erTgvari `evropulimuSaobis sakunsulo~. Tumca un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom evrokavSiri sxva detalurmiTiTebebs ar iZleva <strong>da</strong> am sakiTxebs mosagvareblad utovebs <strong>da</strong>saqmebul muSakebs,firmis warmomadgenlebsa <strong>da</strong> menejerebs. evrokavSiris am miTiTebam gaamarTla <strong>da</strong>kargi Sedegi gamoiRo, 1999 wlisaTvis 600 mravalerovnul kompanias hqon<strong>da</strong><strong>da</strong>nergili Tavis <strong>sistema</strong>Si `evropuli muSaobis sakonsulo~.romis xelSekrulebis 117-e muxlis Tanaxma<strong>da</strong>c, wevrma qveynebma xeli un<strong>da</strong> SeuwyonmSromelTa cxovrebisa <strong>da</strong> samuSao pirobebis gaumjobesebas, xolo 118-e muxlikomisias miznad usaxavs wevr qveynebs Soris mWidro TanamSromlobisuzrunvelyofas socialur sferoSi <strong>da</strong> gansakuTrebiT qvemoT CamoTvlil sakiTxebSi:• <strong>da</strong>saqmeba;• Sromis kanonmdebloba <strong>da</strong> samuSao pirobebi;• profesiuli momzadeba, rogorc ZiriTadi, ise Semdgomi;• <strong>socialuri</strong> usafrTxoeba;• profesiuli ubeduri SemTxvevebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>avadebebis winaaRmdeg brZola;• profesiuli higiena;59


• gaerTianebis Seqmnis ufleba mSromelTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmebelTa Soris;• Sromis koleqtiuri molaparakebebis ufleba.praqtikaSi evrokavSiris zegavlena yvelaze metad aisaxa migrirebuli mSromelTauflebebis, qalTa <strong>da</strong> mamakacTa Tanabari anazRaurebisa <strong>da</strong> usafrTxoebisfaqtorebTan mimarTebaSi. miuxe<strong>da</strong>vad evropis <strong>socialuri</strong> fondisa <strong>da</strong> evropisregionuli ganviTarebis fondis mier gamxorcielebuli qmedebebisa, evrokavSirismosaxleobis samuSao adgilebiT uzrunvelyofa jer kidev mcirea. <strong>socialuri</strong>usafrTxoebis sistemebis harmonizaciis mcdelobebs mxolod nawilobrivi warmatebamohyva <strong>da</strong> komisiis iniciativebi menejmentis ga<strong>da</strong>wyvetilebebSi mSromelTa ufrofarTo monawileobis principebis SemuSavebis Sesaxeb <strong>da</strong>ibloka, <strong>zogierT</strong>i wevrisaxelmwifos (gansakuTrebiT gaerTianebuli samefos) am sferoSi kanonebismiRebisadmi uaryofiTi <strong>da</strong>mokidebulebis gamo.evrokavSiris wevr qveynebSi <strong>da</strong>axloebiT 5 mln. a<strong>da</strong>miani cxovrobs mSobliuriqveynis farglebs gareT (<strong>da</strong>axloebiT 8 mln. emigranti Camosulia evrokavSirisarawevri qveynebi<strong>da</strong>n). kanonis Tanaxmad, evrokavSris emigrantebi miCneulni un<strong>da</strong>iqnan maspinZeli qveynis moqalaqeebad. garantirebulia maTi Tavisufali moZraobaerTi qveyni<strong>da</strong>n meoreSi <strong>da</strong> akrZalulia yovelgvari formis diskriminacia erovnulnia<strong>da</strong>gze <strong>da</strong>saqmebis <strong>socialuri</strong> usafrTxoebis, profkavSiruli uflebebis,cxovrebis <strong>da</strong> samuSao pirobebis, gansaxlebis, ganaTlebis <strong>da</strong> profesiulimomzadebis TvalsazrisiT. emigrantebs, romlebic samuSaod midian evrokavSiris sxvaromelime qveyanaSi, ar sWirdebaT samuSao nebarTva <strong>da</strong> SeuZliaT moiTxovongansaxlebis xuTwliani nebarTva, romlis ganaxlebac avtomaturad xdeba, mSromelispensiaze gasvlis Semdegac ki.muSaobis ufleba Teoriulad eqvemdebareba mxolod or SezRudvas, esenia:• sazogadoebrivi wesrigis, janmrTelobisa <strong>da</strong> usafrTxoebis `gasamarTlebelimizezebi~;• sazogadoebrivi administraciuli samuSaos <strong>zogierT</strong>i formebi.60


1970-iani wlebis Sua periodi<strong>da</strong>n evrokavSirma energiuli nabijebi ga<strong>da</strong>dgamSromelTa interesebis <strong>da</strong>cvis TvalsazrisiT sxva<strong>da</strong>sxva arealSi. gansakuTrebiTaRsaniSnavia maTi uflebebis <strong>da</strong>cva kompaniebSi. 1977 wli<strong>da</strong>n miRebul iqnadireqtivebi, romlebic iTvaliswineben minimalur moTxovnebs masobrivi SemcirebebismimarT, 1979 wli<strong>da</strong>n SemoRebuli iqna uflebebi transferis SemTxvevaSi, xolo1983 wli<strong>da</strong>n direqtivebi, romlebic uzrunvelyofen xelfasis gacemas <strong>da</strong> sxvapretenziebis <strong>da</strong>kmayofilebas, <strong>da</strong>msaqmeblis saqmi<strong>da</strong>n gasvlis SemTxvevaSi.61


• axali sapensio sistemis Sesabamisad pensia Sedgeba sami ZiriTadi nawilisagan:(a) ZiriTadi minimumi, romlic finansdeba ga<strong>da</strong>saxadebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> aris saerToerovnuli,(b) kontribucia – finansdeba <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> gegmismixedviT, (g) okupacionaluri <strong>da</strong>namati. meti ekonomikuri gaangariSebebi <strong>da</strong>Sefasebebi saWiroa sistemis samomavlod <strong>da</strong>saxvewad;• jan<strong>da</strong>cvis sistemis formirebisas inovatoruli elementi iqna gamoyenebuli.zog sacdel regionSi <strong>da</strong>inerga Semdegi struqturis programa: Seiqmna e.w.“angariSebis ganmkargavi ofisebi”, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d Sualedur rgolswarmoadgendnen jan<strong>da</strong>cvis produqtis mimwodebelsa <strong>da</strong> momxmarebels Soris.winaswar SeTanxmebuli RirebulebiT, isini kontraqts aformeben sakuTariregionis macxovreblebTan, ris Sedega<strong>da</strong>c iqmneba kerZo angariSebi. aRniSnuli<strong>sistema</strong> Se<strong>da</strong>rebiT maRali operatiulobis doniT gamoirCeva. aseve igi sakmaodmartivia admnistraciuli TvalsazrisiT. ganaxlebuli jan<strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>warmoadgens warmatebul kompromiss erovnuli jan<strong>da</strong>cvis sistemisa <strong>da</strong><strong>socialuri</strong> jan<strong>da</strong>cvis <strong>da</strong>zRvevis sqemas Soris.3.2. sistemis administraciuli mowyobaamJamad latviaSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> 5 ZiriTadi elementisaganSedgeba:1. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba moxucebulebisa <strong>da</strong> invalidebisaTvis;2. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba avadmyofebisa <strong>da</strong> orsulebisaTvis;3. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba Sromis dros <strong>da</strong>zaralebulTaTvis;4. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba umuSevarTaTvis;5. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba umweo ojaxebisaTvis.cal-calke ganvixiloT isini:3.2.1. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba moxucebulebisa <strong>da</strong> invalidebisaTvis63


maregulirebeli kanonmdebloba: pirveli kanoni miRebul iqna 1922 wels. amJamades sfero regulirdeba 1995, 1996, 1998 <strong>da</strong> 2001 wels miRebuli kanonebiT <strong>da</strong>masSi <strong>da</strong>matebebiT.programis tipi: erovnuli gansazRvruli kontribucia <strong>da</strong> man<strong>da</strong>toruliindividualri angariSebi. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom individualruri angariSebi iyoman<strong>da</strong>toruli yvela im mosaxlisaTvis, vinc 2001 wels iyo 30 wlis, xolo immoqalaqeebisaTvis, vinc analogiur saangariSo periodSi 30-49 wlis iyo, maTTvisindividualuri angariSebi opcionalurs warmoadgen<strong>da</strong>.vin aris obieqti? – (a) moxucebulebi — <strong>da</strong>qiravebulebi, TviT<strong>da</strong>saqmebulni,samxedro pirebi, aseve pirebi, romlebic 18 Tvemde asakis bavSvebs uvlian,umuSevari pirebi, doplomatiuri korpusis warmomadgenlebi; (b) invalidebi –<strong>da</strong>qiravebulni <strong>da</strong> TviT<strong>da</strong>saqmebulni.fondebis wyaro: (a) <strong>da</strong>zRveuli pirisaTvis – erovnuli definicirebulikontribucia + individualuri angariSi, romelic ivsebo<strong>da</strong> muSaobis periodSimiRebuli Semosavlis 2%-iT, Tumca 2010 wlisTvis misi gazr<strong>da</strong> 10%-mdea <strong>da</strong>gegmli;(b) <strong>da</strong>mqiravebeli, rogorc fondebis wyaro – xelfasebis 18%, romelic aseve<strong>da</strong>gegmili 10%-mde Semcirdes 2010 wlisTvis; (g) saxelmwifo – Tanxebs ricxavssamxedro pirebisaTvis, aseve pirTaTvis, romlebic 18 Tvemde asakis bavSvebs uvlian,umuSevari pirebisaTvis, doplomatiuri korpusis warmomadgenlebisaTvis;moxucebulTa sakvalifikacio kriteriumebi: mamakacebi – 62 wlis, mandilosnebi –59.5 wlis. axali programa iTvaliswinebs mandilosnis sapensio asakis gazr<strong>da</strong>s 62wlamde 0.5 wlis mimatebiT yovelwliurad. naadrevi pensia – mamakacebi – 60 wlis,mandilosnebi – 57.5 wlisinvalidebis sakvalifikacio kriteriumebi: izomeba 3 winaswar gansazRvrulikategoriis mixedviT.64


administraciuli organizacia: saerTo ze<strong>da</strong>mxedvelobas uzrunvelyofs <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> saministro, <strong>da</strong>xmarebebis gacemasa <strong>da</strong> gaweras uzrunvelyofssaxelmwifo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis samsaxuri.3.2.2. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba avadmyofebisa <strong>da</strong> orsulebisaTvismaregulirebeli kanonmdebloba: pirveli kanoni miRebul iqna 1924 wels. amJamad essfero regulirdeba 1995 wels miRebuli kanoniT.programis tipi: <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>.vin aris obieqti? – avadmyofebi <strong>da</strong> orsulebi, <strong>da</strong>qiravebulni <strong>da</strong> TviT<strong>da</strong>saqmebulni.yoveli maTgani un<strong>da</strong> iyos konkretuli regionis mcxovrebi.fondebis wyaro: <strong>da</strong>zRveuli piri <strong>da</strong> <strong>da</strong>mqiravebeli – xelfasis 2.37%, xolosaxelmwifo afinansebs minimalur pirvelad jan<strong>da</strong>cvis operaciebs.<strong>da</strong>xmareba avadmyofebisaTvis: saSualo Semosavlis 80%, gaicema avadmyofobis gamoSromis uunarobis me-15 dRes. iqneba miwodebuli srl gamojanmrTeebamde, xolo Tuavadmyofoba ganukurnebadia, ga<strong>da</strong>ixdeba 52 kviris ganmavlobaSi. Tu beneficiarze<strong>da</strong>mokidebuli 14 wlamde asakis mozardi, maSin <strong>da</strong>xmareba gaicema pirvelive dResve.<strong>da</strong>xmareba fexmZimeTaTvis: saSualo Semosavlis 100%. <strong>da</strong>xmareba gaicema 112 dRisgamnavlobaSi (56 dRe mSobiarobamde <strong>da</strong> 56 mas Semdeg). Tu fexmZimobas anmSobiarobas garTulebuli Sedegebi mohyva, <strong>da</strong>xmareba <strong>da</strong>matebiT kidev 14 dRisganmavlobaSi gaicema.administraciuli organizacia: saerTo ze<strong>da</strong>mxedvelobas uzrunvelyofs <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> saministro, <strong>da</strong>xmarebebis gacemasa <strong>da</strong> gaweras uzrunvelyofssaxelmwifo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis samsaxuri <strong>da</strong> aseve saxelmwifo janmrTelobis<strong>da</strong>zRvevis samsaxuri.65


3.2.3. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba Sromis dros <strong>da</strong>zaralebulTaTvismaregulirebeli kanonmdebloba: pirveli kanoni miRebul iqna 1927 wels. amJamad essfero regulirdeba 1995 <strong>da</strong> 1998 wels miRebuli kanonebiT.programis tipi: <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>.vin aris obieqti? – <strong>da</strong>qiravebuli pirebi.fondebis wyaro: <strong>da</strong>mqiravebeli – xelfasis 0.09%, xolo saxelmwifo afinansebsminimalur pirvelad jan<strong>da</strong>cvis operaciebs.<strong>da</strong>xmareba droebiT <strong>da</strong>zaralebuls: saSualo Semosavlis 80%, gaicema avadmyofobisgamo Sromis uunarobis me-15 dRes. iqneba miwodebuli srl gamojanmrTeebamde,xolo Tu avadmyofoba ganukurnebadia, ga<strong>da</strong>ixdeba 52 kviris ganmavlobaSi. Tubeneficiarze <strong>da</strong>mokidebuli 14 wlamde asakis mozardi, maSin <strong>da</strong>xmareba gaicemapirvelive dResve.<strong>da</strong>xmareba zaralis grZelvadiani Sedegebis mqone pirTaTvis: procenti iangariSebaSemosavlis miRebis SesaZleblobis mixedviT: Tu pirs 100%-is aqvs <strong>da</strong>karguliSemosavlis miRebis unari, maSin procentuli maCvenebelia 80%, Tu <strong>da</strong>kargulia 90-99%, maSin 75%, 80-89%-is SemTxvevaSi – 70% <strong>da</strong> a.S.administraciuli organizacia: saerTo ze<strong>da</strong>mxedvelobas uzrunvelyofs <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> saministro, <strong>da</strong>xmarebebis gacemasa <strong>da</strong> gaweras uzrunvelyofssaxelmwifo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis samsaxuri <strong>da</strong> aseve adgilobrivi sa<strong>da</strong>zRvevoorganizaciebi.3.2.4. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba umuSevrebisaTvismaregulirebeli kanonmdebloba: pirveli kanoni miRebul iqna 1991 wels. amJamad essfero regulirdeba 1999 wels miRebuli kanoniT.programis tipi: <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>.66


vin aris obieqti? – <strong>da</strong>qiravebulebi, TviT<strong>da</strong>saqmebulni, samxedro pirebi, asevepirebi, romlebic 18 Tvemde asakis bavSvebs uvlian.fondebis wyaro: <strong>da</strong>zRveuli piri <strong>da</strong> <strong>da</strong>mqiravebeli – xelfasis 1.89%, xolosaxelmwifo Tanxebs ricxavs samxedro pirebisaTvis, aseve pirTaTvis, romlebic 18Tvemde asakis bavSvebs uvlian.umuSevarTa <strong>da</strong>xmareba: <strong>da</strong>mokidebulia umuSevrobis periodis xangrZlivobaze <strong>da</strong>aseve <strong>da</strong>zRvevaze: Tu beneficiari <strong>da</strong>zRveuli 1-9 wlamde, maSin procentulimaCvenebelia saSualo Semosalis 50%, Tu 10-19 wlamde, maSin _ 55%, xolo 20-29wlame – 60 % <strong>da</strong> a.S.administraciuli organizacia: saerTo ze<strong>da</strong>mxedvelobas uzrunvelyofs <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> saministro, <strong>da</strong>xmarebebis gacemasa <strong>da</strong> gaweras uzrunvelyofssaxelmwifo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis samsaxuri, treiningebsa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mzadebasuzrunvelyofs saxelmwifo <strong>da</strong>saqmebis samsaxuri <strong>da</strong> Sesabamisi adgilobrivi ofisebi.3.2.5. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba umweo ojaxebisaTvismaregulirebeli kanonmdebloba: pirveli kanoni miRebul iqna 1990 wels. amJamad essfero regulirdeba 1995 <strong>da</strong> 1998 wels miRebuli kanonebiT.programis tipi: universaluri <strong>sistema</strong>.vin aris obieqti? – mudmivi moqalaqeebi, romelTa ojexebSi arian winawargansazRvruli asakis bavSvebi.fondebis wyaro: <strong>da</strong>zRveuli piri <strong>da</strong> <strong>da</strong>mqiravebeli – ar axdenen am mimarTulebiTkontribucias, amitom saxelmwifo afinansebs xarjebis 100%-s.<strong>da</strong>xmareba umweo ojaxebisaTvis: saxelmwifos mier gansazRvruli minimaluri<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis 20% pirveli SvilisTvis; Tu ojaxSi 2 bavSvia, maSin 20%mravldeba 1.2-ze; Tu sami, maSin 1.6-ze; Tu oTxi, maSin 1.8-ze <strong>da</strong> a.S.67


4. amerikis SeerTebuli Statebi4.1. istoriuli warsuli21-e saukunis <strong>da</strong>sawyisSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> amerikis SeerTebulStatebSi Zireulad gansxvavebuli iyo, vidre me-20 saukunis <strong>da</strong>sawyisSi. 1900wlisTvis ar arsebob<strong>da</strong> erTiani federaluri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>, iseve,rogorc sapensio programebi <strong>da</strong> sxva. sxvagvarad rom vTqvaT, termin `pensiazegasvlis” dRevandeli gageba ar iyo maSindeli amerikelebisaTvis cnobili imdenad,ramdena<strong>da</strong>c ar arsebob<strong>da</strong> garkveuli limitirebuli asaki momuSaveTaTvis; iyvnenmamakacebi, romlebic 70 wlis asakSi ganagrZnobdnen muSaobas.me-20 saukunis ganmavlobaSi mravali cvlileba ganica<strong>da</strong> sapensio <strong>sistema</strong>m: 1935wels miRebuli iqna `<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis aqti”, romelmac erT <strong>sistema</strong>Si moaqcia<strong>socialuri</strong> uzrunvelyofa; 1960-iani wlebi<strong>da</strong>n amoqmed<strong>da</strong> `mediqearis” programa,romelmac Seavso <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>; aseve nel-nelaSemovi<strong>da</strong> xmarebaSi kerZo pensiebi, gansakuTrebiT masStaburi organizaciebisTanamSromelTaTvis xelsayreli; mniSvnelovania is faqtic, rom swored am periods<strong>da</strong>emTxva Sobadobis radikaluri gazr<strong>da</strong>, ramac logikurad gamoiwvia mogvinebiTsamuSao Zalis gazr<strong>da</strong>, rasac Tan <strong>da</strong>erTo qalTa sqesis masiuri CarTva samuSaoZalaSi (1950 wli<strong>da</strong>n 2000 wlamde amerikis SeerTebuli Statebis erToblivi Si<strong>da</strong>produqti gaxuTmag<strong>da</strong> 2-<strong>da</strong>n 10 trilion dolaramde).1965 wlisTvis amerikis kongresma miiRo `xanSi Sesuli amerikelebis” Sesaxeb aqti,romelic moicav<strong>da</strong> aseT mizans: yovel pensioners un<strong>da</strong> hqondes is adeqvaturiSemosavali, rac uzrunvelyofs cxovrebis stan<strong>da</strong>rtul dones. Tumca,gasaTvaliswinebelia is faqti, rom termini `cxovrebis stan<strong>da</strong>rtuli done” ar iyozustad ganmartebuli. es Secdoma maleve gamoswor<strong>da</strong>.4.2. sistemis administraciuli mowyobamizani – yovel pensioners un<strong>da</strong> hqondes is adeqvaturi Semosavali, racuzrunvelyofs cxovrebis stan<strong>da</strong>rtul dones – dRes-dReisobiTac ZalaSia. is, Tura Semosavali aqvs pirovnebas <strong>da</strong> ramdenis <strong>da</strong>xarjva SeuZlia, gansazRvravs mis68


cxovrebis dones; is ki, Tu ramdenad SesabamisobaSia misi Semosavali pensiazegasvlamde <strong>da</strong> gasvlis Semdeg – misi Semosavlis adeqvaturobas.Semosavlis adeqvaturobis, anu e.w. `Canacvlebis normis” <strong>da</strong>dgena sakmaodkompleqsuria, radgan gasaTvaliswinebelia mravali faqtori: <strong>zogierT</strong> saqonelzeTu momsaxurebaze a<strong>da</strong>mianis moTxovna mcirdeba mas Semdeg, rac gadis pensiaze. mag.mcirdeba saxlis, bavSvebis movlis, ga<strong>da</strong>saxadebis xarjebi. Tumca,gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom <strong>zogierT</strong>i xarji izrdeba, rogoricaa jan<strong>da</strong>cva.janmrTelobis <strong>da</strong>cva amJamad xdeba ori ZiriTadi programis meSveobiT: `mediqear” <strong>da</strong>“medisaidi”.TiTqmis yvela amerikis moqalaqe monawileobs <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> programaSi. <strong>zogierT</strong>isTvis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cva pensiaze gasvlisSemdeg miRebuli Semosavlis 90%-s warmoadgens, <strong>zogierT</strong>isTvis ki es procentulimaCvenebeli gacilebiT <strong>da</strong>balia. nawili moqalaqeebisa aseve uzrunvelyofilni ariankerZo sapensio fondebiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>matebiTi upiratesobebiT. yoveli es maCvenebeli didvarirebas ganicdis amerikis mTels teritoraze.amerikis SeerTebuli Statebis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong> iTvaliswinebspensionerebs Soris Semosavlebis uTanasworobis maqsimalur eliminacias. amisaTvis<strong>sistema</strong> ramodenime meqanizms mimarTavs. pensioneris <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvi<strong>da</strong>n SemosavaliSeiZleba garkveul doneebad <strong>da</strong>iyos. pirveli maTgani aris is minimumi, rasacyoveli pensioneri iRebs sxva faqtorebis gaTvaliswinebis gareSe. meore nawiliaris swored zemoTaRniSnuli “Canacvlebis norma”, romelic garkveuli formuliTgamoiTvleba: pirvel etapze gamoiTvleba moqalaqis saSualo wliuri Semosavali,romelic iTvaliswinebs misi cxovrebis mxolod 35 wlis Semosavals (21 wli<strong>da</strong>n65 wlamde 5 yvelaze <strong>da</strong>bal Semosavliani maCvenelbelbis wlebis gamoklebiT). Tukalkulirebuli saSualo Semosavali maRalia, maSin procenti, romelic iqnebagamoyenebuli Canacvlebis normisaTvis, aris Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>bali, xolo Tu <strong>da</strong>balia,maSin piriqiT. yovelive es iwvevs pensionerebis Semosavlebis Se<strong>da</strong>rebiTgamoTanabrebas. magram es meTodi yovelTvis ar amarTlebs: aris SemTxvevebi,69


odesac maRal <strong>da</strong> <strong>da</strong>bal Semosavals Soris diapazoni mainc sakmaod didia.amisaTvis gamoiyeneben e.w. upiratesobis meTods, romelic moicavs specialuri<strong>da</strong>matebiTi <strong>da</strong>xmarebebiT pensioneris uzrunvelyofas.`Canacvlebis normis” gamosaTvleli formula yovelwliurad ganicdis Casworebasimdenad, ramdena<strong>da</strong>c gasaTvaliswinebelia iseTi faqtorebis zemoqmedeba, rogoricaainflacia (samomxmareblo fasiebis indeqsis mixedviT) <strong>da</strong> aseve cxovrebisstan<strong>da</strong>rtuli donis maCveneblis cvlileba.<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong>a <strong>da</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>s ganagebs <strong>da</strong> kurirebs mrCevelTasabWo, romelic Sedgeba wamomadgenlebisagan iseTi uwyebebi<strong>da</strong>n, rogoricaa: xazina,Sromis biuro, jan<strong>da</strong>cva <strong>da</strong> sxva. sabWoSi aseve Sedis ori samoqalaqo sazogadoebiswarmomadgeneli. xSirad xdeba gare eqspertebis mowveva <strong>da</strong>matebiTikonsultaciebisaTvis.4.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> programa aseve moicavs iseT <strong>da</strong>xmarebebs, rogoricaa:momuSavis mxar<strong>da</strong>Wera, romelzec <strong>da</strong>mokidebulia meuRle, arasrulwlovani aninvalidi bavSvi;<strong>da</strong>xmareba pirTaTvis, vinc janmrTelobis gauaresebis gamo sapensio asakamdegadis pensiaze;oblebis <strong>da</strong>xmareba;usaxlkaro pirebis mxar<strong>da</strong>Wera;mravalSviliani ojaxebi;umuSevrebis mxar<strong>da</strong>Wera;iseT pirTa <strong>da</strong>xmareba, romlebic arain bunebrivi an ekologiurikataklizmebis msxverplni.4.4. mimdinare reformebi21-e saukune bevr axal `Tavsatexs” uCens amerikis mTavrobas. maT Soris un<strong>da</strong>aRiniSnos:70


• demografiuli cvlilebebi – aRsaniSnavia is faqti, rom sicocxlis saSualoxangrZlivoba sagrZnoblad gaizar<strong>da</strong> gasuli saukunis ganmavlobaSi, raclogikurad met sapensio xarjebs moiTxovs saxelmwifosgan;• pensiebis struqturis Secvla – aRiniSneba tendencia, rom zemoT aRweriliformulis nacvlad mosaxleoba masiurad iyenebs sakuTar kerZo sapensioangariSebs;• jan<strong>da</strong>cvis xarjebis gazr<strong>da</strong> – saWiroa aRiniSnos, rom maSin, rodesacindividulalurad jan<strong>da</strong>cvis xarjebis gawera TiToeul pirze uaRresad didrisks Seicavs, riskebis gaerTianebis SemTxvevaSi aRniSnuli riskisagrZnoblad mcirdeba.yovelive es cvlileba un<strong>da</strong> iqnes ga<strong>da</strong>laxuli ise, rom ucvleli <strong>da</strong>rCes<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sitemis mizani. saWiroeba gviCvenebs, rom mniSvnelovania<strong>sistema</strong> iyos moqnili <strong>da</strong> advilad a<strong>da</strong>ptirebadi.4.5. statistikuri maCveneblebi1980 wlamde amerikis SeerTebul Statebis sociauri <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>Simoqmedeb<strong>da</strong> “Pay-as-you-go” principi, rac niSnavs imas, rom pensionrebs Semosavalipir<strong>da</strong>pir ericxebo<strong>da</strong>T arsebuli <strong>da</strong>saqmebulebis xelfasebi<strong>da</strong>n. Semdgom ukve Seiqmnafondi, romelic iTvaliswineb<strong>da</strong> saswrafo <strong>da</strong>ugegmavi saWiroebis SemTxvevaSisapensio miznebisTvis am fondSi arsebuli saxsrebis gamoyenebas.zemoTxsenebul mrCevelTa mier momzadebul angariSSi xazgasmulia, rom aRiniSnebafondis Semcirebis tendencia <strong>da</strong> rom miaxloebiT 75 weliwadSi igi uaryofiTniSnuls miaRwevs, rac SeiZleba Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli, Tu droulad gatardebasaWro reformebi. `rac ufro did xans <strong>da</strong>vicdiT, miT ufro SezRuduli arCevani<strong>da</strong> metad ufro radikaluri zomebis miReba iqneba saWiro. umjobesia yvelaferiga<strong>da</strong>vlaxoT gradualurad” – ase miiCnevs amerikis SeerTebuli Statebis<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis mrCevelTa sabWo.71


umetes SemTxvevaSi socialur <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> muSaobs gamarTulad: 9yoveli 10 piri<strong>da</strong>n, romelic 65 welsaa ga<strong>da</strong>cilebuli, sargeblobs upiratesobismeTodiT, anu iRebs <strong>da</strong>matebiT <strong>da</strong>xmarebas. Tumca, 2001 wels pensionerTamosaxleobis 21%-is wliuri Semosavali warmoadgen<strong>da</strong> 10,000 aSS dolars, racsiRaribis zRvars utoldeba.72


5. ruseTi5.1. istoriuli warsulisabWoTa kavSiris dros kavSiris biujetis saxsrebis didi nawili ixarjebo<strong>da</strong>socialur-kulturuli RonisZiebebis <strong>da</strong>finansebaze: ganaTleba, jan<strong>da</strong>cva,<strong>socialuri</strong> uzrunvelyofa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva. kavSiris biujeti Seicav<strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fonds, romelic ixarjebo<strong>da</strong> muSaTa <strong>da</strong> mosamsaxureTamaterialur uzrunvelyofaze siberisa <strong>da</strong> Sromisuunarobis SemTxvevaSi. am fondisnawili ixarjebo<strong>da</strong> aseve muSaTa kulturul-sayofacxovrebo pirobebisgasaumjobeseblad (<strong>da</strong>sasvenebeli saxlebis, sanatoriumebis, pionerTa banakebisagebisaTvis <strong>da</strong> a. S.). aRniSnul fonds ganageb<strong>da</strong> profkavSiri.muSakTa <strong>socialuri</strong> uzrunvelyofa gamoixatebo<strong>da</strong> xarjebis saxiT SromiTmowyobaze, pensiebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebis gacemaze, <strong>da</strong>sasvenebeli saxlebisa <strong>da</strong>invalidebisaTvis gankuTvnili sanatoriumebis Senaxvaze.<strong>socialuri</strong> politikis CarTvam ruseTis ekonomikis transformaciis procesSigamoiwvia erTi mxriv, sabWouri <strong>da</strong> meore mxriv, <strong>da</strong>savleTis ganviTarebuliqveynebis gamocdilebis areva. Rrma krizisebs, romlebic arsebob<strong>da</strong> centralizebuligegmiuri ekonomikis pirobebSi, Sedegad mohyva ekonomikis gauareseba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong>gaWirveba. efeqturi Semosavlebisa <strong>da</strong> fasebis liberalizaciis garTulebiT _ raciyo ekonomikis mowesrigebisaTvis pirveli nabiji _ gar<strong>da</strong>mavali sabazroorientaciis <strong>socialuri</strong> mniSvnelobis Carevam gamoiwvia cxovrebis pirobebisgauareseba umravlesobisaTvis. amasTan, Seusabamod izrdebo<strong>da</strong> Semosavlebi,umuSevroba <strong>da</strong> Seiqmna axali RaribTa jgufebi.stabilizacia Tavis mxriv, saWiroebs fasebze kontrolis <strong>da</strong>wesebas, momxmarebelTasubsidirebasa <strong>da</strong> sazogadoebis socialur momsaxurebas. sabazro ekonomikazega<strong>da</strong>svlam gamoiwvia fiskaluri krizisi <strong>da</strong> maRali inflacia, aucilebeli gax<strong>da</strong>iseTi <strong>socialuri</strong> institutebis Seqmna, romlebic mosaxleobas gauwev<strong>da</strong> Sesabamissocialur momsaxurebas. siRaribisa <strong>da</strong> umuSevrobis gazrdis riskma gaxa<strong>da</strong>73


<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis arsebobis saWiroeba. amasTan, axal <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis<strong>sistema</strong>s eqneba SesaZlebloba zusti misamarTiT mimarTos investicia<strong>da</strong>xmarebebisaTvis.imisaTvis, rom gavigoT problemebi, romlebic arseboben ruseTis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisinstitutebTan mimarTebaSi, mniSvnelovania ganvsazRvroT, Tu ra roli aqvs masqveynis <strong>socialuri</strong> uzrunvelyofi<strong>da</strong>n memkvidreobiT miRebul mdgomareobaSi.universalur <strong>da</strong>saqmebasa <strong>da</strong> socialur uzrunvelyofasTan erTad, socializmidevni<strong>da</strong> Semosavlebis xarisxobriv politikas. centralizebuli kontroli<strong>da</strong>saqmebasa <strong>da</strong> xelfasebze iZen<strong>da</strong> did mniSvnelobas. TiToeuli piris Semosavali ariyo maRali, maT eZleo<strong>da</strong>T minimaluri Tanxa imisaTvis, raTa mieRoT cxovrebisaTvisZiriTadi saWiroebebi. yovelive es iwvev<strong>da</strong> mosaxleobis ukmayofilebas, magram isinimainc ukeTesis molodinSi iyvnen. xalxi Tanaxma iyo, gaevrcelebnaT monaTesaveqveynebis cxovrebis stan<strong>da</strong>rtebi manam, sanam arsebob<strong>da</strong> Seusabamo Semosavlebi.sxva mniSvnelovani, rac sabWoTa <strong>sistema</strong>s axl<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> sferoSi, iyo is, rom xalxs realurad ar gaaCn<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong>riski, sanam qveyana ar izruneb<strong>da</strong> maT ganaTlebaze, samuSao adgilebze,janmrTelobasa <strong>da</strong> bavSvis movlaze, aseve zrunva moxucebsa <strong>da</strong> uunaroebze. amasmohyvebo<strong>da</strong> aSkara negatiuri <strong>da</strong>sasruli <strong>socialuri</strong> moZraobisa. miCveulni iyvnen raqveynis mfarvelobas, xalxi mzad ar iyo marto gamklavebo<strong>da</strong> umuSevrobasa <strong>da</strong>sayovelTao socialur <strong>da</strong>ucvelobas. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, sabazro ekonomikazega<strong>da</strong>svlis periodSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis formireba <strong>da</strong> cxovrebisaxali stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>nergva mZime aRmoCn<strong>da</strong> maTTvis. maT aramarto gamocdileba arhqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong>cvis axali meqanizmebis gamoyenebisa, aramed <strong>socialuri</strong> Soki ufroZlieri aRmoCn<strong>da</strong>, ekonomikuri reformebi radikalurad gansxvavdebo<strong>da</strong> warsulSimiRebuli gamocdilebisagan, axali <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> sruliadgansxvavdebo<strong>da</strong> Zvelisagan.<strong>socialuri</strong> institutebi, romlebic <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis bazaze Seiqmna, ariyvnen kargad momzadebuli socialur riskTan Sesaxvedrad, romelic iyo74


krizisuli <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>mavali. umuSevarTa <strong>da</strong>zRveva faqtobrivad ar arsebob<strong>da</strong>,<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cva moicav<strong>da</strong> pensionerebs, <strong>da</strong>xmarebas avadmyofobisa <strong>da</strong> dedobisaTvis,aseve invalidebisa <strong>da</strong> marCenal<strong>da</strong>kargulTa pensiebs. 1992 wels mSp-s 6%ixarjebo<strong>da</strong> moxucTa pensiaze, 16% sxva<strong>da</strong>sxva saxis umowyalo ojaxebze <strong>da</strong> 8%avadmyofebze. <strong>socialuri</strong> xarjebis 3%-ze naklebi gaicemo<strong>da</strong> socialur <strong>da</strong>xmarebaze.<strong>da</strong>rCenili 23% mimarTuli iyo uunaro <strong>da</strong> marCenal<strong>da</strong>kargulebisaken.5.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebigar<strong>da</strong>maval periodSi ruseTSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> mizniT iqmnebabiujetgare fondebi, romlebic warmoadgenen saxelmwifo fulad saxsrebsmiznobrivi <strong>da</strong>niSnulebiT <strong>da</strong> romelic ar Sedis saxelmwifo biujetSi. amJamadruseTis federaciaSi funqcionirebs Semdegi fondebi:‣ sapensio fondi;‣ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi;‣ savaldebulo samedicino <strong>da</strong>zRvevis fondi;‣ <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo fondi;‣ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis fondi.ruseTis sapensio <strong>sistema</strong>s aqvs didi xnis istoria <strong>da</strong> kargad mowyobiliadministraciuli struqtura. didi xnis ganmavlobaSi ar arsebob<strong>da</strong> idea sapensiofondis SeqmnasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, yvela <strong>da</strong>xmareba gaicemo<strong>da</strong> qveynis biujeti<strong>da</strong>n,romelic ivsebo<strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado SemosavlebiT. 1991 wels ga<strong>da</strong>idga pirveli nabijisapensio sistemis sa<strong>da</strong>zRvevo bazis Seqmnisaken. ruseTis federaciis sapensio fondifunqcionireb<strong>da</strong> biujetisagan <strong>da</strong>mouki<strong>da</strong>blad <strong>da</strong> atareb<strong>da</strong> pasuxismgeblobaskoleqtiur kontribuciaze.sapensio fondis Semosavlebi Sedgebo<strong>da</strong> momuSaveTa ga<strong>da</strong>saxadis 28%-gan 1994-1995wlebSi, sasoflo-sameurneo mosamsaxureTa ga<strong>da</strong>saxadebis 20,6%-gan <strong>da</strong>indmewarmisaTvis mTliani Semosavlebis 5%-gan. am saxsrebi<strong>da</strong>n gamomdinare sapensiofondi gascems ZiriTad pensiebs, romlebic <strong>da</strong>yofilia samuSao kategoriebis75


mixedviT, sanam <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebi finansdeba federaluri biujeti<strong>da</strong>n. yvelatipis pensiis gacema, rogorc kontribuciis <strong>da</strong>zRvevi<strong>da</strong>n, aseve federaluribiujeti<strong>da</strong>n, orive akumulirdeba sapensio fondSi.ruseTis federaciis pensiis forma ganisazRvreba 36 mln. pensionerisaTvis, racSeadgens mosaxleobis 19,5%-s. sapensio asaki ganisazRvreba mamakacebisaTvis 60,xolo qalebisaTvis 55 weli. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom aq ar arsebobs samsaxuri<strong>da</strong>nwasvlis kondicia, pirs SeuZlia, imuSaos sruli <strong>da</strong>tvirTviT maSinac ki, rocapensiaSia <strong>da</strong> Sesabamisad, miiRos xelfasic <strong>da</strong> pensiac.sapensio fondi aseve gacems pensiebs invalidebisaTvis, romlebic samuSao procesSi<strong>da</strong>invalidnen <strong>da</strong> invalidebisaTvis, romelTac arasodes ar umuSaviaT. ganakveTiSeadgens <strong>da</strong>matebuli sapensio asakis minimumis eqvivalents. gar<strong>da</strong> me-3 jgufisinvalidebisa, romelTac aqvT muSaobis limiti.sapensio fondi administrirdeba <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministros mier <strong>da</strong> finansdeba29% saga<strong>da</strong>saxado Semosavlebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> centraluri biujeti<strong>da</strong>n.ruseTis federaciis sapensio fondi Seiqmna `saxelmwifo pensiebis Sesaxeb~ ruseTisfederaciis kanonis me-8 muxlis Sesabamisad. sasamarTlo registracia gaiarasapensio fondis Sesaxeb debulebiT 1991 wlis 27 dekembers. fondi Seqmniliasapensio <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>da</strong>finansebis saxelmwifo marTvis mizniT.<strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo fondi Seiqmna `mosaxleobis <strong>da</strong>saqmebis Sesaxeb~ ruseTisfederaciis kanonis Sesabamisad, misi sasamarTlo registracia <strong>da</strong>mtkicebulia 1993wlis 8 ivniss. savaldebulo samedicino <strong>da</strong>zRvevis fondis sasamarTlo registracia<strong>da</strong>mtkicebulia 1993 wlis 24 Tebervals, xolo <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondiSeqmnilia 1992 wlis 7 agvistos `<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondis Sesaxeb~ ruseTisfederaciis prezidentis gankargulebis Sesabamisad.76


aRniSnuli fondebis <strong>da</strong>finanseba xdeba <strong>socialuri</strong> ga<strong>da</strong>saxadebis xarjze. 2001wlamde biujetgare fondebSi ga<strong>da</strong>ricxvebi Seadgen<strong>da</strong> saxelfaso fondis 39,5%-s <strong>da</strong>nawildebo<strong>da</strong> Semdegnairad: sapensio fondSi _ 29%, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondSi_ 3,6%, <strong>da</strong>saqmebis saxelmwifo fondSi _ 1,5%.2000-2003 wlebis saga<strong>da</strong>saxado reformis Sedegad es ga<strong>da</strong>ricxvebi icvleba erTiani<strong>socialuri</strong> ga<strong>da</strong>saxadiT saxelfaso fondi<strong>da</strong>n 35,6% ganakveTiT. aRniSnuliga<strong>da</strong>saxadiT mobilizebuli Tanxa iricxeba Sesabamis fondebSi saxelmwifo sapensio<strong>da</strong> socialur uzrunvelyofaze, aseve samedicino <strong>da</strong>xmarebis mosaxleobis uflebebis<strong>da</strong>cvis mizniT. es Tanxebi nawildeba Semdegi sqemis mixedviT:‣ sapensio fondi _ 28%;‣ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi _ 4%;‣ savaldebulo samedicino <strong>da</strong>zRvevis fondi _ 3,6%.mocemul momentSi ruseTis federaciaSi mimdinareobs reforma socialur sferoSi,romelic gamoixateba SeRavaTebis monetarizaciis formiT, rasac mohyvebaaraerTgvarovani reaqcia sazogadoebis mxri<strong>da</strong>n. aseve <strong>da</strong>gegmilia pensiebisa <strong>da</strong>xelfasebis ganakveTis gazr<strong>da</strong> (minimaluri xelfasi 720 rubli, 1 agvisto<strong>da</strong>n _900 rubli).dResdReobiT uunaroTa ricxvma ruseTSi miaRwia 10 milions (<strong>da</strong>axloebiTmosaxleobis 7%). registrirebuli uunaroTa ricxvi izrdeba Semdegi <strong>socialuri</strong>faqtorebis mixedviT: realuri wilobrivi Semosavlisa <strong>da</strong> samuSao SesaZleblobebismixedviT. uunaroTa Semosavlebi ganixileba rogorc sargebeli <strong>da</strong> kompensacia,romelic warmoadgens maT xarjebs. Tumca, oficialurad gamocxadebuli `uunarod~,mosaxleobas aZlevs Sanss SeinarCunos arsebuli cxovrebis stan<strong>da</strong>trebi. 1995wlis `<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> uunaroTa Sesaxeb~ ruseTis federaciis kanoniiTvaliswinebs sargeblis gazr<strong>da</strong>s <strong>da</strong> maTi realuri Semosavlebis zr<strong>da</strong>s. uunaroTaricxvi kvlav matulobs, Tumca gazrdis mizezi realurad ar arsebobs (rogoricaaavadmyofoba, travma). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, ruseTis federaciis sabiujeto politikasSeeqmna problemebi uunaroTa mzrunvelobisaTvis gamosayof TanxebTan <strong>da</strong>kavSirebiT.77


useTis federaciaSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> Semdegi saxisaa:1. ruseTis federaciis sapensio fondi _ struqturulad eqvemdebareba<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministros;2. ruseTis federaciis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi _ ruseTisfederaciis mTavrobasTan arsebuli specialuri safinanso-sakredito<strong>da</strong>wesebuleba. amJamad fonds xelmZRvanelobs ruseTis federaciis mTavrobaruseTis <strong>da</strong>moukidebeli profkavSirebis monawileobiT;3. ruseTis federaciis samedicino <strong>da</strong>zRvevis fondi _ Seqmnilia ruseTisfederaciis mTavrobis ga<strong>da</strong>wyvetilebiT, xolo fondis teritoriulifilialebi aRmasrulebeli xelisuflebis adgilobrivi organoebis mier.fondebis funqciebi ganawilebulia Semdegnairad:1. ruseTis federaciis sapensio fondi: saxelmwifo pensiebis gacema,materialuri <strong>da</strong>xmareba umweo moqalaqeebisaTvis;2. ruseTis federaciis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi: <strong>da</strong>xmareba droebiTumuSevrebze, orsulebsa <strong>da</strong> mSobiarobaze, sanatorium-sakurortomkurnalobasa <strong>da</strong> muSakTa janmrTelobaze;3. ruseTis federaciis samedicino <strong>da</strong>zRvevis fondi: samedicino <strong>da</strong>zRvevis<strong>da</strong>finanseba, specialistebis momzadebis organizeba samedicino <strong>da</strong>zRvevissistemisaTvis.5.3. statistikuri maCveneblebiimisaTvis, rom ufro realurad warmovidginoT saxelmwifos roli socialursferoSi, kerZod, <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sferoSi, ganvixiloT ramodenimestatistikuri monacemi. warmodgenilia 2003 wlis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondis<strong>socialuri</strong> xarjebis struqtura:‣ xarjebi droebiT Sromisuunaroebze _ 69844,9 mln. rubli (2507,4 mln.aSS dolari);78


‣ <strong>da</strong>xmareba orsulTa <strong>da</strong> mSobiareTaTvis _ 10683,4 mln. rubli (383,5 mln.aSS dolari);‣ xarjebi 1,5 wlamde bavSvis movlaze _ 5689,2 mln. rubli (204,2 mln. aSSdolari);‣ xarjebi <strong>da</strong>krZalvaze _ 166,1 mln.rubli (5,9 mln. aSS dolari);sul gacemuli <strong>da</strong>xmarebebi _ 10907,4 aTasi erTeuli <strong>da</strong>xmareba.ZiriTadi maCveneblebi sagzurebisa <strong>da</strong> muSakTa sanatorium-sakurorto mkurnalobis<strong>da</strong>finansebaze:‣ xarjebi sagzurze muSakTa sanatorium-sakurorto mkurnalobasTan<strong>da</strong>kavSirebiT _ 1586,0 mln. rubli (56,9 mln. aSS dolari);sul gacemuli sagzurebi _ 80,5 aTasi cali.‣ xarjebi sagzurze bavSvTa mkurnalobisaTvis _ 11681,6 mln. rubli (419,4mln. aSS dolari);sul gacemuli sagzurebi _ 5280,4 mln. rubli (189,6 mln. aSS dolari).sapensio fondma 2004 wels gasca <strong>da</strong>axloebiT erTi trilioni rublis odenobiTpensia. sapensio asaki kacebisaTvis aris 60 weli, qalebisaTvis 55 weli.sabWoTa <strong>socialuri</strong> sistemis gansxvavebuli Tvisebebi axSob<strong>da</strong> sawarmoo <strong>da</strong>personalur iniciativas, aseve individs ar aZlev<strong>da</strong> saSualebas emuSava<strong>da</strong>moukideblad. 1990-ian wlebSi ruseTSi iyo mcdeloba gaekeTebinaT mniSvnelovaniinovaciebi <strong>socialuri</strong> politikis sferoSi, sa<strong>da</strong>c gamoiyenebdnen im qveynebisgamocdilebas, romlebmac ganaviTares sabazro ekonomika <strong>da</strong> demokratiulisazogadoeba. am mcdelobebis araTanmimdevruli xasiaTi iyo mizezi imisa, romSeiniSnebo<strong>da</strong> xarvezi qveynis socialur valdebulebebs Soris, inovaciebi zrdi<strong>da</strong>movaleobebs, nacvlad misi SekumSvisa. 1999 wlis bolosa <strong>da</strong> 2000 wlis<strong>da</strong>sawyisSi politikuri cvlilebebi ZiriTa<strong>da</strong>d moicav<strong>da</strong> radikalur reformebs<strong>socialuri</strong> politikis faqtobrivad yvela sferoSi. axali <strong>socialuri</strong> kursisstrategia Semdegi mimarTulebiT viTardebo<strong>da</strong>: `ekonomikis ganviTarebis mxar<strong>da</strong>Wera<strong>da</strong>myarebuli un<strong>da</strong> iyos ormxriv _ qveynisa <strong>da</strong> individis pasuxismgeblobaze~.79


useTis arsebulma sapensio <strong>sistema</strong>m memkvidreobiT miiRo sabWoTa sistemismravali Tviseba, maT Soris: pensiis mcire ganakveTi, TiToeuli individis<strong>da</strong>mokidebuleba qveyanaze <strong>da</strong> muSaobisadmi yovelgvari stimulis <strong>da</strong>kargva. sapensio<strong>sistema</strong> gafarTov<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>fara mTlianad mosaxleobis Semosavlebi, maT Sorissoflis macxovreblebis. aseve gafarTov<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> garantiebi, rogorcprivilegia <strong>da</strong> yvela saxis sargebeli. procentuli Sefardeba TiToeulisSemosavlisa sapensio fondTan ganixileba, rogorc TiToeulis tvirTi, radganacmaT un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>ixadon pensiisaTvis ga<strong>da</strong>saxdeli, rogorc prerogativa <strong>da</strong> rogorcvaldebuleba.80


6. ukraina6.1. istoriuli mimoxilva1991 wli<strong>da</strong>n, mas Semdeg, rac ukraina gax<strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli qveyana, garkveulicvlilebebi SeiniSnebo<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>Si. amasTan, adrearsebuli sami sabiujeto fondis _ sapensio fondis, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevisa <strong>da</strong><strong>da</strong>saqmebis fondis muSaobac ramdenadme Seicvala. ZiriTa<strong>da</strong>d es sami fondiaxorcielebs ukrainis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis sistemis administraciul saqmianobas,maSin, rodesac gafarToebuli programa saojaxo SeRavaTebisa <strong>da</strong> fasebis zrdiskompensirebisa finansdeba saxelmwifo biujeti<strong>da</strong>n.6.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>finansebaukrainis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong> Semdegi administraciuli organoebisaganSedgeba:♦ Sromisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> politikis saministro;♦ regionaluri <strong>da</strong> adgilobrivi <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis departamentebi;♦ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis fondi;♦ janmrTelobis saministro.<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>da</strong>finanseba moZraobs sapensio fondi<strong>da</strong>n qveynisbiujetis mimarTulebiT, Semdegi sqemis mixedviT.1999 weli:‣ sapensio ga<strong>da</strong>saxadi `muSaobis Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad;‣ zrunva 1.5 wlamde bavSvebze;‣ <strong>da</strong>xmareba samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTaTvis.2000 weli:‣ omis veteranebi, `omis veteranebis <strong>da</strong> maTi <strong>socialuri</strong> garantiebis Sesaxeb~kanonis Sesabamisad.‣ bavSvebze mzrunveloba <strong>da</strong> samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTaTvis <strong>da</strong>xmareba.81


2001 weli:‣ <strong>socialuri</strong> pensiebi;‣ <strong>da</strong>matebebi sxva kanonebis mixedviT;‣ sapensio ga<strong>da</strong>saxadi civiluri momsaxurebisaTvis;‣ gamiznuli <strong>da</strong> salaro ga<strong>da</strong>saxadebi.un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom bolo wlebis ganmavlobaSi ukrainis janmrTelobis <strong>da</strong>cvis<strong>sistema</strong>s hqon<strong>da</strong> mZime periodi sabiujeto fondSi. arasrulma <strong>da</strong>finansebam gamoiwvia<strong>socialuri</strong> gangaSi. sazogadoebis samedicino <strong>da</strong>wesebuleba aSkarad regresirebuliiyo. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, deputatebma SeimuSaves kanonproeqti `qveynis savaldebulosamedicino <strong>da</strong>zRvevis Sesaxeb~, romelic <strong>da</strong>mtkicebul iqna `ra<strong>da</strong>s~ mier pirvelivemosmeniT. kanonproeqti Sedgebo<strong>da</strong> organizaciuli formebisa <strong>da</strong> ekonomikurimeqanizmebisgan, romelic iTvaliswineb<strong>da</strong> ukrainis mosaxleobis janmrTelobis<strong>da</strong>cvas, samedicino <strong>da</strong>xmarebasa <strong>da</strong> samedicino <strong>da</strong>zRvevas, aseve <strong>da</strong>matebiT sabiujetofondebSi savaldebulo Senatans qveynis samedicino <strong>da</strong>zRvevis ga<strong>da</strong>saxadis saxiT.6.3. sapensio <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>ukrainis kanonmdeblobiT, <strong>da</strong>mtkicebulia Semdegi saxeobis pensiebi:‣ asakobrivi;‣ uunaroTa;‣ veteranTa;‣ sareabilitacio medicinis momsaxureba;‣ samgloviaro, <strong>da</strong>mkrZalavi SeRavaTebi;‣ Tanxebis savaldebulo akumulireba.Senatanebi <strong>sistema</strong>Si keTdeba rogorc <strong>da</strong>mqiravebelTa, aseve <strong>da</strong>qiravebulTa mier.Senatanebis odenobebi ganisazRvreba yovelwliurad qveynis ministrTa kabinetismier. mimdinare ganakveTi <strong>da</strong>mqiravebelTaTvis aris xelfasis fondis 32%, xolo<strong>da</strong>qiravebulTaTvis maTi xelfasi<strong>da</strong>n gamomdinare 1% an 2%.82


Senatanebi moiTxoveba mxolod iseT xelfasebze, romlebic gansazRvrul saxelfasolimits zemoT arian. es limiti ganisazRvreba ministrTa kabinetis mieryovelwliurad. aseve muSebi, romlebic gamoimuSaveben ufro cotas, vidreminimaluri saxelfaso limitia, aranair Senatans ar akeTeben. minimalurisaxelfaso limitis <strong>da</strong>wesebis meqanizmi kanoniT ar regulirdeba.<strong>da</strong>matebiT, Semdegi saxis Senatanebi keTdeba sxva saxis wyaroebi<strong>da</strong>n:‣ sawarmoebs moeTxovebaT ga<strong>da</strong>ixadon ga<strong>da</strong>cemis safasuris nawili <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>uxadon pensia miwisqveSa sabadoebSi momuSave muSebs. ganakveTidiferencirebulia 20%-<strong>da</strong>n 50%-mde;‣ saxelmwifo biujeti<strong>da</strong>n upirveles yovlisa un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ifaros garkveuliprivilegirebuli sapensio xarjebi stan<strong>da</strong>rtul asakobriv pensiebTanSe<strong>da</strong>rebiT, aseve pensiebi liliputebisa <strong>da</strong> jujebisaTvis, nawili brma, Ijgufis invalidebis, <strong>zogierT</strong>i mravalSviliani dedebisaTvis <strong>da</strong> dedebisaTvis,visac ayvanili hyavs invalidi bavSvebi bavSvTa saxlebi<strong>da</strong>n;‣ 2001 wli<strong>da</strong>n umuSevari (ga<strong>da</strong>mdgari) samxedroebi iReben momsaxurebiskredits, Tuki Senatanebi gakeTebulia sapensio fondSi maT sasargeblod;‣ <strong>zogierT</strong>i kategoriis <strong>da</strong>saqmebuli valdebulia ga<strong>da</strong>ixados umuSevarTaTvis<strong>da</strong> studentTaTvis, raTa maT miiRon momsaxurebis krediti.6.4. fondebis wyaro<strong>da</strong>zRveuli piri: 1% _ 150 grivna (29,9 aSS dolari) Semosavlis dros, 2% _ 150grivnaze meti Semosavlis dros.mosamsaxure: Semosavlis 37%.mTavroba: subsidiebi, rogorc saWiroeba centraluri <strong>da</strong> adgilobrivixelisuflebi<strong>da</strong>n.maqsimumi Semosavali, romlisganac keTdeba Senatani, aris TveSi 1600 grivna (307,2aSS dolari).Senatanebi gamoiyeneba ZiriTa<strong>da</strong>d avadmyofobis, zianis, dekretisa <strong>da</strong> droebiTiumuSevrobis dros.83


• asakobrivi pensia: kacebisTvis 60 weli. amasTan, 25 wliani muSaobis staJi <strong>da</strong> 55weli qalebisTvis 20 wliani muSaobis staJiT. ganakveTi iklebs maTTvis, vincmuSaob<strong>da</strong> 5 an meti weli, dedebisTvis, romelTac xuTi an meti Svili hyavT,unarwarTmeuli bavSvebis dedebisTvis, veteranebisa <strong>da</strong> sxva msgavsi kategoriismoqalaqeebisTvis.• adreuli pensia: pensiis es saxeoba ga<strong>da</strong>ixdeba umuSevarTaTvis (kacebisTvis 58wli<strong>da</strong>n, qalebisTvis 53 wli<strong>da</strong>n), romelTa samsaxurmac ganica<strong>da</strong> likvi<strong>da</strong>cia anreorganizacia.• uunaroTa pensia: <strong>da</strong>zRvevas hqon<strong>da</strong> minimumi 1-<strong>da</strong>n 15 wlamde. gamoiyofa Semdegikategoriebi:‣ saerTod uunaro (aranairi samuSaosTvis): I jgufis uunaro, saWiroebenmudmiv movlas; II jgufis uunaro _ ar saWiroeben mudmiv movlas; IIIjgufis uunaro (Cveulebrivi samuSaosTvis).‣ marCenal<strong>da</strong>kargulTa pensia: <strong>da</strong>zRveva gaicemo<strong>da</strong> maTTvis, vinc 15 welzemet xans imuSava.‣ <strong>socialuri</strong> pensia: moqalaqeebi, romlebic ar ganekuTvnebian asakovnebs,uunaroebs, an marCenal<strong>da</strong>kargulTa kategorias <strong>da</strong> romlebic ar muSaoben.• maqsimaluri pensia: 75% _ 129 grivna (24,8 aSS dolari) saSemosavlo bazi<strong>da</strong>n,85% _ nawilobriv moxalise samsaxurebrivi mdgomareobi<strong>da</strong>n.• minimaluri pensia: 43 grivna (8,2 aSS dolari), maSin roca minimaluri xelfasiaris 140 grivna (26,9 aSS dolari) TveSi.• nawilobrivi pensia: Tuki <strong>da</strong>zRveuls aqvs arasruli samuSao wlebi ganakveTigaiangariSeba im wlebis proporciulad, romelic imuSava. aseTi pensiis minimumiaris 50%.84


6.5. mimdinare reformebidRes `ra<strong>da</strong>Si~ mimdinareobs debatebi memarcxene <strong>da</strong> memarjvene centristulfraqciebs Soris sapensio <strong>sistema</strong>Si arsebuli reformebis Sesaxeb sakanonmdeblobazis SeqmnasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. 1991 wli<strong>da</strong>n `ra<strong>da</strong>m~ miiRo 20 kanoni sapensio<strong>sistema</strong>Si moqalaqeTa gansazRvruli kategoriebis mixedviT <strong>da</strong>niSnuli pensiisSecvlasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. fraqciebma ganixiles adre arsebuli sapensiopolitikuri principebi, romelsac mivyavarT <strong>socialuri</strong> usamarTlobisaken. maTiTqmiT, pensiebi arasworad nawildeba. moqalaqeTa gansazRvruli kategoria iRebsgacilebiT maRal Tanxas, vidre sxva pensionerebi, maSin, roca sapensio fondSiorive kategorias Seaqvs erTnairi Senatani.fraqcias sjera, rom cvlilebebi sapensio <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>Si iqnebaradikaluri <strong>da</strong> agreTve gaizrdeba pensiis limitebi. axali sapensio <strong>sistema</strong> xalxs<strong>da</strong>hyofs ori tipis momsaxurebis mixedviT:• pirveli tipis mixedviT, moqalaqeebi waxalisebulni iqnebian Seinaxonfuli, raTa samsaxuri<strong>da</strong>n wasvlis Semdeg maT hqondeT TavianTi pensia;• meore _ siberis dros hqondeT garantia imisa, rom icxovreben manamdearsebuli minimaluri stan<strong>da</strong>rtebiT.mTavrobam miando `ra<strong>da</strong>s~ kanonproeqti `qveynis savaldebulo sasapensio <strong>da</strong>zRvevisSesaxeb~. gaerTianebuli social-demokratebi mzad arian mxari <strong>da</strong>uWironSemoTavazebul kanonproeqts. arsebobs sami wina<strong>da</strong>deba aRniSnul TemasTan<strong>da</strong>kavSirebiT:1. mTavrobam moiTxova deputatebisagan, rom sapensio asaki iyos mkacradgansazRvruli (kacebisaTvis 60 weli, qalebisaTvis _ 55 weli);2. meore donis sapensio warmomadgenlebi valdebulni arian ga<strong>da</strong>ixadon sapensioga<strong>da</strong>saxadebi (pensia ganisazRvreba samuSao wlebis proporciulad). maT, visacar umuSaviaT <strong>da</strong> Senatanebic ar gaukeTebiaT sapensio fondSi, socialur<strong>da</strong>xmarebas miiReben `<strong>socialuri</strong> garantiis nawilis Sesaxeb~ kanonisSesabamisad;85


3. sa<strong>da</strong>zRvevo ga<strong>da</strong>saxadebis personaluri angariSis gamocema (<strong>da</strong>zRvevishonorari Cairicxeba <strong>da</strong>zRvevis individualur angariSze <strong>da</strong> misi sakuTrebagamoiyeneba mxolod, rogorc am pirovnebis sapensio ga<strong>da</strong>saxdi).fraqcia iTvaliswinebs, rom Tu zemoTxsenebuli kanoni sabolood <strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong>,saWiro gaxdeba, sazRvargareT kampaniis wamowyeba, raTa ukrainis mosaxleobasmiawodon detaluri informacia axali sapensio sistemis fun<strong>da</strong>menturi principebisSesaxeb, gamoiyenon aseve mezobeli qveynebis gamocdileba.86


7. TurqeTi7.1. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi1990 wels TurqeTSi janmrTelobis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>ZiriTa<strong>da</strong>d janmrTelobis saministros kompetenciaSi Sedio<strong>da</strong>. kanonmdeblobaiTvaliswineb<strong>da</strong> samedicino momsaxurebebs, aseve saavadmyofoebisa <strong>da</strong> sxva samedicino<strong>da</strong>wesebulebebis uzrunvelyofas, aregulirebs wamlis fasebs, akontrolebsmedikamentebsa <strong>da</strong> yvela farmacevtul nawarms. <strong>da</strong>matebiT, saministro awarmoebs<strong>da</strong>kvirvebas sazogadoebis samedicino momsaxurebaze.1990 wels <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sferosTan <strong>da</strong>kavSirebul proeqtebs xels awerdnensajaro samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTa fondi, <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis instituti <strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis instituti ind. mewarmisaTvis. 1995 wels ki <strong>da</strong>saqmebulTa 15procenti nawildebo<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>Si.7.2. fondebis <strong>da</strong>finansebis wyaroebi<strong>da</strong>zRveuli pirovnebisTvis: 9% _ Tviuri anazRaurebi<strong>da</strong>n;minimaluri Senatanebisa Tviuri anzRaurebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> sargeblis misaRebad aris 444lira (340 aSS dolari);maqsimaluri Senatani Tviuri anazRaurebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> aseve sargeblis misaRebad aris 2,887 lira (6.5 jer meti minimalur SenatanTan mimarTebaSi);<strong>da</strong>mqiravebeli: 11% ga<strong>da</strong>saxadebi<strong>da</strong>n, 13% sanaxevrod <strong>da</strong>qiravebulis xarjze mZimeanazRaurebis pirobebSi.7.2.1. sakvalifikacio/<strong>da</strong>saSvebi pirobebi:sapensio asaki: mamakacebisTvis 60 weli, qalebisTvis 58 weli 7,000 dRianikontribuciiT, an 25 wliani sa<strong>da</strong>zRvevo periodis <strong>da</strong>farva 4,500 dRianikontribuciiT. Tuki piri 1999 wlis 8 seqtembramdea <strong>da</strong>zRveuli, misTvis sxvapirobebia SemuSavebuli.87


maRaroelebi, romlebsac 50 wlisTvis jer ar miuRweviaT, magram 20 wlis manZilzemudmivad muSaobdnen miwisqveS <strong>da</strong> aseve aqvT 5,000 dRiani fuladi kontribucia (anmuSaobdnen miwisqveS 25 wlis manZilze <strong>da</strong> aqvT 4,000 dRiani kontribucia)SeuZliaT moiTxovon moxucebulTa pensia. maRaroelebs, romelTa asakic 50 welsaRemateba <strong>da</strong> aqvT minimum 1.800 dRiani muSaobis staJi <strong>da</strong>zRveviT, maTTvis sxvapirobebi muSavdeba.maRaroelebs, romlebsac sapensio asakiTvis jer ar miuRweviaT, magram ar SeuZliaTmuSaobis gagrZeleba, maTTvis sxva pirobebi muSavdeba.<strong>da</strong>zRveuli pirovneba nebismieri asakis, romelmac muSaobis unari <strong>da</strong>karga manam,sanam <strong>da</strong>iwyeb<strong>da</strong> Tavisi anazRaurebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>zRvevaze kontribucias <strong>da</strong> aseve aqvs 15wliani sa<strong>da</strong>zRvevo periodi <strong>da</strong>faruli, mas SeiZleba mieniWos uunarosxarisxi/wodeba.7.2.2. ga<strong>da</strong>vadebuli pensia: am saxis pensiisaTvis asaki ar aris gansazRvruli.asakobrivi pensia sazRvargareT ga<strong>da</strong>ixdeba ormxrivi SeTanxmebis safuZvelze.kanoniT gansazRvruli minimumi erTi Tvis pensia Seadgens 35%-s erTi TvisSemosavli<strong>da</strong>n, an 400,8 liras (293 aSS dolari). maqsimaluri erTi Tvis pensiaSeadgens 878,7 liras (643 aSS dolari).pensiis wesrigSi moyvana xdeba periodulad momxmarebelTa fasebis indeqsis cvlismixedviT (gamonaklisi gakeT<strong>da</strong> 2004 wels, rodesac ianvarSi <strong>da</strong> ivlisSi gaizar<strong>da</strong>10%-iT).umweoTaTvis minimaluri pensia Seadgens 335 liras (245 aSS dolari).7.2.3. <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba avadmyofebisa <strong>da</strong> dedebisaTvis<strong>da</strong>zRveuli piri: 5% Tviuri Semosavlebi<strong>da</strong>n.88


minimaluri Tviuri Semosavali Seadgens 444 liras (325 aSS dolari).maqsimaluri Tviuri Semosavli Seadgens 2 887 liras (2113 aSS dolari) (6.5-jermcire Semosavlebze).7.3 sistemis administraciuli mowyobaTurqeTis <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> Sedgeba Semdegi administraciuli<strong>da</strong>wesebulebebisagan:‣ Sromisa <strong>da</strong> sociluri <strong>da</strong>cvis saministro, romelic ZiriTadi politikisganmsazRvrelia <strong>da</strong>rgSi;‣ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis instituti, romlis ZiriTad saqmianobasganekuTvneba <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis sistemis gamarTuli muSaoba;‣ <strong>da</strong>saqmebulTa saagento, romelic pasuxismgebelia samomavlomomsaxurebebsa <strong>da</strong> procedurebze.TurqeTis mTavrobam gamoaqveyna gegma sami <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis organizaciis(romlebic amarageben sazogadoebis sxva<strong>da</strong>sxva segments) gaerTianebis Sesaxeb.SeTavazebul kanonproeqtSi asakobrivi pensia iwyeba 58 wli<strong>da</strong>n qalebisaTvis <strong>da</strong> 60wli<strong>da</strong>n mamakacebisaTvis, romelTac aqvT minimum 20 wlis samuSao kontribucia.TurqeTi imyofeba gar<strong>da</strong>maval periodSi, rodesac samsaxuri<strong>da</strong>n wasvlis asaki iyo 38<strong>da</strong> 43 weli qalebisa <strong>da</strong> kacebisaTvis. <strong>sistema</strong> aris Semdegnairi: ga<strong>da</strong>ixade _rogorc _ midixar (pey – as – you – go).konstituciis meore muxlis `<strong>socialuri</strong> mdgomareobis~ principebis Sesabamisad<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis instituti mniSvnelovan rols TamaSobs qveynis TiToeulimoqalaqis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saimedo mowyobaSi. sami mTavari <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisinstituti anawilebs mosaxleobas <strong>socialuri</strong> mdgomareobis mixedviT. esinstitutebia:• samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTa tresti;• <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sabWo;89


• BAG-KUR _ <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sabWo biznesmenebisaTvis, xelovanebisa <strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>moukidebeli profesiis a<strong>da</strong>mianebisaTvis.samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTa tresti avtonomiuri sazogado institutia <strong>da</strong>eqvemdebareba finansTa saministros. igi mimarTulia iyo sapensio fondisaken <strong>da</strong>ZiriTa<strong>da</strong>d uzrunvelyof<strong>da</strong> im pirTa pensias, romlebic muSaodnen gaerTianebebSi,municipalitetebSi, adgilobriv mmarTvelobasa <strong>da</strong> qveynis ekonomikur<strong>da</strong>wesebulebebSi.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sabWo aris sazogadoebrivi instituti, romelic aerTianebsfinansur <strong>da</strong> administraciul avtonomiebs. igi eqvemdebareba Sromisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>cvis saministros.BAG-KUReqvemdebareba aseve Sromisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministros. igiuzrunvelhyofs pensias biznesmenebisaTvis, xelovanebisa <strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>moukidebeliprofesiis a<strong>da</strong>mianebisaTvis.7.4. mimdinare reformebiTurqeTis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong> sagrZnoblad ganviTar<strong>da</strong> meore msoflio omisSemdeg. sapatio pensiebi dRes gax<strong>da</strong> ufro naTeli <strong>da</strong> gancalkavebuli, vidre es iyoadre, roca aRniSnuli <strong>sistema</strong> momuSaveebze gascem<strong>da</strong> araTanabrad ganawilebulSemosavlebs. am <strong>sistema</strong>s muSebi mihyav<strong>da</strong> im mimimarTulebiT, rom gaekeTebinaTsakuTari <strong>da</strong>nazogi, raTa Semdgom mieRoT sargebeli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemi<strong>da</strong>n.mTavrobam gaacnobiera, rom arsebob<strong>da</strong> qveynis donesTan Seusabamo sapensio <strong>sistema</strong><strong>da</strong> Sedegad gatar<strong>da</strong> reforma, romelmac gaafarTova <strong>da</strong>xmarebis <strong>sistema</strong>.TurqeTis mosaxleoba weliwadSi izrdeba erTi milioni a<strong>da</strong>mianiT, aqe<strong>da</strong>n 50% aris25 wlamde asakis. maSin visTvisaa saWiro sapensio reforma?90


mTavari mizezi iyo uxvi Semosavlebis arseboba. <strong>da</strong>saqmebuli mosaxleobis zr<strong>da</strong>sTanerTad SesaZlebeli gax<strong>da</strong> finansebis <strong>da</strong>balanseba, magram sargebelis gaumjobesebaSeusabamo iyo gazrdil kontribuciasTan, maT Soris:‣ Seicvala samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTa asaki;‣ inflaciaze metad gazrdili sapensio ga<strong>da</strong>saxdelebi;‣ jan<strong>da</strong>cvis sferosTvis gamoyofili sargebeli;‣ samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTa gazrdili sargebeli sqemis wevrebisaTvis.saerTaSoriso savaluto fondma <strong>da</strong>arwmuna TurqeTis mTavroba, rom sapensioreformis gatarebis Sedegad Semsubuqdebo<strong>da</strong> is tvirTi, rac arTulebssazogadoebis <strong>da</strong>finansebas, amave dros gamoCndebo<strong>da</strong> grZelvadiani investirebiswyaro ekonomikisaTvis.sapensio reformisaTvis mzadeba <strong>da</strong>iwyo 2001 wlis TebervalSi, personaluripensiebisa <strong>da</strong> Senaxvis kanonis miRebasTan erTad. es agzavnis sapensio sistemismTavar formas <strong>da</strong> samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelebs samarTavad sapensio kompaniaSi.momavalSi operatiuli detalebi, romlebic adre qveyndebodnen, Setanili iqnebasaga<strong>da</strong>saxado kanonmdeblobaSi Sesworebebis saxiT.pensiebi <strong>da</strong>fuZnebuli iqneba moxalise kontribuciebze, romlebic <strong>da</strong>aarseben TavianTgamorCeul sapensio kompaniebs. fondebi <strong>da</strong>finansdeba individualur angariSebzeSemosavlebiT, romlebic ga<strong>da</strong>xdili iyo samsaxuri<strong>da</strong>n wamsvlelTaTvis. wevrebsSeuZliaT <strong>da</strong>isvenon 56 wlis asakSi minimum 10 wlis nawilobrivi an sruli 10wliani muSaobis Semdeg.TurqeTSi arsebuli Si<strong>da</strong> sa<strong>da</strong>zRvevo kompaniebis didi nawili sabanko kompaniebissakuTrebaSia. orive warmoadgens farTo saojaxo holdingur jgufs, romelicaxorcielebs sxva industriul Tu savaWro operaciebs. es kompaniebi muSaobenucxoel investorebTan erTad <strong>da</strong> qmnian personaluri sapensio bazris potencials.91


8. azerbaijani8.1. istoriuli warsuliazerbaijanSi TiTqmis yoveli ojaxi sargeblobs <strong>socialuri</strong> mxar<strong>da</strong>Weris sistemiT,gansakuTrebiT ki pensionerebi <strong>da</strong> studentebi. formalurad amgvari mxar<strong>da</strong>Wera arissabWoTa praqtikis gagrZeleba. <strong>da</strong>xmarebebi ZiriTa<strong>da</strong>d finansdeba biujetgareSefondebi<strong>da</strong>n. 80-iani wlebis bolos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis ganakveTi azerbaijanSiiyo yvelaze <strong>da</strong>bali. SemdgomSi aramdgradi ekonomikuri mdgomareobis gamogauqmebuli iqna yvela saxis <strong>da</strong>xmarebis gacema.1993 wels mTavrobam aRiara, rom mosaxleobis 80% cxovrobs siRatakis zRvarze.am periodSi inflaciis maRal donesTan erTad xelfasis <strong>da</strong> pensiis ganakveTicminimaluri iyo. <strong>socialuri</strong> mdgomareobis gauaresebis SeCerebis mizniT, biujeti<strong>da</strong>ngamoyofil iqna subsidiebi.2004 wlis 10 ivniss saerTaSoriso bankma proeqtis `pensiebisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebis~ farglebSi gamohyo 10 mln. aSS dolari.amJamad azerbaijani dgas iseTi problemebis winaSe, rogoricaa: <strong>da</strong>xmarebis mcireganakveTi, sistemis sirTule, monacemTa bazis ararseboba, ganuviTarebeli safinanso<strong>sistema</strong>, <strong>da</strong>xmarebis araadekvaturi ganawileba <strong>da</strong> a. S.mocemuli proeqtis farglebSi mTavrobas mieca saSualeba efeqturad gaanawilos<strong>da</strong>xmareba <strong>da</strong> zustad <strong>da</strong>gegmos sapensio politika. saxelmwifo <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> fondis mier sapensio <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis proeqtigaTvaliswinebulia 35 wlis ganmavlobaSi.qveyanaSi mimdinare radikaluri cvlilebebis Sedegad, transformacia ganica<strong>da</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>m. axali <strong>socialuri</strong> sistemis garantiebi mosaxlebisaTvissaWiro gax<strong>da</strong>. azerbaijanma ganaviTara <strong>sistema</strong>, romelic aregulirebs salaroebsa<strong>da</strong> Semosavlebs sqemis 19 wertilze. igi specialur yuradRebas uTmobsmosaxleobis <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemisaTvis sakanonmdeblo bazis Seqmnas.92


azerbaijanis parlamentma SeimuSava kanoni `garantirebuli sapensio wesrigis,uunaroTa <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> Svebulebis Sesaxeb~. <strong>socialuri</strong> garantiebisaxali <strong>sistema</strong> <strong>da</strong>afinansebs pensiebs, kompensirebas gauwevs <strong>da</strong>balSemosavlianojaxebsa <strong>da</strong> uunaroebs. fasebis liberalizaciasa <strong>da</strong> inflaciis zr<strong>da</strong>sTan<strong>da</strong>kavSirebiT, gansazRvrulma jgufebma <strong>da</strong>afinanses (jariskacebi <strong>da</strong> veteranebi,maswavlebebi, pensionerebi, uunaroebi <strong>da</strong> sxva) telefonebiT, sazogadoebrivitransportiTa <strong>da</strong> sxva municipaluri momsaxurebebiT sargebloba.dRes savaldebulo <strong>socialuri</strong> garantiebis <strong>sistema</strong> azerbaijanSi moicavs 1.200.000pensioners, <strong>da</strong>axloebiT 300.000 invalids, 1.000.000 ltolvilsa <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>adgilebul pirs, 2.000.000 bavSvsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>axloebiT 130.000 students.<strong>socialuri</strong> garantiebis sistemis didi nawili finansdeba kompaniebis mierga<strong>da</strong>xdili ga<strong>da</strong>saxadebiT. salaroebi, pensiebi, stipendiebi <strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>xmarebebiindeqsirebulia minimaluri SemosavliT.centralur xelisuflebazea bazirebuli arsebuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis <strong>sistema</strong>,romlis <strong>da</strong>finanseba araadekvaturia. mosaxleoba ar aris <strong>da</strong>culi fasebis swrafiinflaciisagan. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, imisaTvis, rom Seiqmnas efeqturi <strong>socialuri</strong><strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>, saWiroa moxdes kontroli inflaciasa <strong>da</strong> ekonomikurkrizisze, ganxorcieldes ucxouri investiciebis mozidva <strong>da</strong> kerZo sakuTrebisxelSewyoba.8.2. sistemis administraciuli mowyoba <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebiSromisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis saministro axorcielebs koordinaciasa <strong>da</strong>ze<strong>da</strong>mxedvelobas pensiebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebebis gacemis procesze. jan<strong>da</strong>cvis saministroadministrirebas uwevs avadmyofebze <strong>da</strong>xmarebis gacemis programas.realurad qveyanas gaaCnia <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> Semdegi formebi:‣ pensiebi;93


‣ <strong>da</strong>xmareba umweoTaTvis;‣ omis veteranTa pensia;‣ oblad <strong>da</strong>rCenilTaTvis pensia;‣ muSakTa samedicino <strong>da</strong>xmareba;‣ umuSevarTaTvis <strong>da</strong>xmareba.asakobrivi, uunaro <strong>da</strong> marCenal<strong>da</strong>kargulebiTema: <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis <strong>sistema</strong><strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva: yvela momuSave rezidentisaTvis, indmewarmisa <strong>da</strong> koleqtiviswevrebis CaTvliT.<strong>socialuri</strong> pensia: axalgazrdebisaTvis, uunaro xalxisa <strong>da</strong>marCenal<strong>da</strong>kargulebisaTvis, romlebic ver iReben socialur <strong>da</strong>zRvevas.fondebis wyaro: <strong>da</strong>zRveuli piri<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva: gazrdili Semosavlebis 1.5%; indmewarme pirisaTvis 20%.momuSave<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRveva: ga<strong>da</strong>saxadebis 29% (arasasoflo-sameurneo); ga<strong>da</strong>saxadebis23% (sasoflosameurneo).<strong>socialuri</strong> pensia: ar gaicema.yvela es <strong>da</strong>xmareba gaicema avadmyofebisaTvis, dedobisa <strong>da</strong> im ojaxebisaTvis, vincmiiRo samewarmeo tramva.94


8.3. asakobrivi kategoriebiasakobrivi mdgomareoba: kacebisTvis 62 weli 25 wlis muSaobis staJiT,qalebisTvis 57 weli 20 wlis muSaobis staJiT. amasTan, qalebis sapensio asakigaizrdeba 6 TviT 2012 wlamde.samuSao wlebad iTvleba aseve samxedro <strong>da</strong> sxva erovnul samsaxurSi muSaobiswlebi.‣ gar<strong>da</strong>cvlili erovnuli gmiris meuRle <strong>da</strong> Svilebi iReben minimaluri pensiis100%-s;‣ I jgufis invalidebi, umweo bavSvebi 16 wlamde _ minimaluri pensiis 50%-s;‣ omis veteranebi _ 30%;‣ I jgufis omis invalidebi _ minimaluri pensiis 100%-s;‣ II jgufis omis invalidebi _ 70%-s;‣ III jgufis omis invalidebi _ 50%-s;‣ avadmyofobis <strong>da</strong>xmareba: bolo Tvis Semosavlis 100% avadmyofobis pirvelivedRi<strong>da</strong>n;‣ bavSvis <strong>da</strong>badebamde _ erTi Tvis Semosavlis 100%, bavSvis <strong>da</strong>badebis SemdegerTi Tve _ 15.000 az. manaTi (3,1275 aSS dolari);‣ umuSevrobis <strong>da</strong>xmareba: 26 kviris ganmavlobaSi saerTo Tviuri Semosavlis70%;‣ bavSvTa <strong>da</strong>xmareba 16 wlamde _ 16.500 az. manaTi (3.44 aSS dolari);‣ samxedroebis bavSvTa <strong>da</strong>xmareba: 900 az. manaTi (0.19 aSS dolari);‣ omis invalidebis bavSvebis _ 20.000 az. manaTi (4.17 aSS dolari);‣ omSi <strong>da</strong>RupulTa bavSvebis _ 35.000 az. manaTi (7.3 aSS dolari);‣ 3 wlamde bavSvebze _ 15.000 az. manaTi (3.13 aSS dolari).95


9. poloneTi9.1. istoriuli warsulisul raRac Txutmediode wlis win poloneTs stan<strong>da</strong>rtuli, saxelmwifos mierregulirebadi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> gaaCn<strong>da</strong>. Tumca, mas Semdeg, racgamoaSkarav<strong>da</strong> mravali problema am <strong>sistema</strong>sTan <strong>da</strong>kavSirebiT, gatar<strong>da</strong> Zireulireforma <strong>socialuri</strong> sistemis gansaxelmwifoeriobis mimarTulebiT.ZiriTadi naklovaneba, romelic am <strong>sistema</strong>s gaaCn<strong>da</strong>, iyo is, rom pensiaze gasulimoqalaqeebi rCebodnen momuSave fenis kmayofaze, anu maTi pensiebis anazRaurebaxdebo<strong>da</strong> mimdinare momuSaveTa xelfasebi<strong>da</strong>n. es problema aqtualuri gax<strong>da</strong> maSin,rodesac poloneTSi eris mkveTri <strong>da</strong>bereba aRiniSna. Sedegad, sul ufro metipensioneri <strong>da</strong>awva tvirTad momuSaveTa nakleb raodenobas. mas Semdeg, racsaSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi 48%-mde gaizar<strong>da</strong>, poloneTis ekonomika krizisis winaSe<strong>da</strong>dga.saerTaSoriso savaluto fondma Zveli <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong><strong>da</strong>axasiaTa, rogorc “ufunqcio <strong>sistema</strong>, romelic poloneTis safinanso sistemisudidesi problemas warmoadgens.” pensiaze myofi moqalaqeebi winaaRmdegni iyvnen amreformisa <strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom es fena saarCevno asakis moqalaqeebis 50%-swarmoadgens, poloneTis mTavrobam cvlilebebis gatareba mainc SeZlo.9.2. sistemis administraciuli mowyobapoloneTis mosaxleoba 40 milions aWarbebs. arsebuli umuSevrobis done <strong>da</strong> zogSemTxvevaSi <strong>da</strong>bali Semosavlebi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis aucileblobasqmnis. poloneTis adgilobriv, iseve rogorc centralur mTavrobas, evaleba<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis regulireba, romlebic Tavis mxrivTanamSromloben sxva<strong>da</strong>sxva organizaciebTan, eklesiebTan, fondebTan, asociaciebTan.96


<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> umTavresi, pir<strong>da</strong>piri mizania SeunarCunos umweoebsa<strong>da</strong>mianuri cxovrebis pirobebi. arapir<strong>da</strong>pir mizans ki warmoadgens beneficiarebis(<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> mimRebTa) socialurad <strong>da</strong> profesionaluradreaqtivacia, rac Sedegad am fenis sazogadoebasTan reintegrirebas Seuwyobs xels.<strong>socialuri</strong> uzrunvelofis beneficiarebs warmoadgenen:• poloneTis moqalaqeebi;• moqalaqeobis armqone pirebi, romlebsac mudmivi sacxovrebeli adgiligaaCniaT poloneTSi;• ltolvilis statusis mqone pirebi, romlebic aseve mudmivad cxovrobenpoloneTis teritoriaze.poloneTis sapensio sistemis modificirebisas modelad Ciles mier ukveaprobirebuli <strong>sistema</strong> gamoiyenes. moqalaqeebi muSaobis periodSi axdenen sapensioangariSebze Tanxis Caricxvas. 1999 wlis <strong>da</strong>sawyisis monacemebiT, qveynis masStabiTxelfasebis <strong>da</strong>axloebiT 9% Cairicxa amgvar sapensio fondebSi momuSaveTa nebiT.privatizirebuli (kerZo) angariSebis mflobelebi arian rogorc polonurierTobilivi sawarmoebi, aseve kaTolikuri eklesiebi <strong>da</strong> profesiuli kavSirebi.moqalaqeebs aqvT ufleba gaecnon nebismieri fondis mier SemoTavazebul pirobebs<strong>da</strong> Sedegad airCion maTTvis yvelaze xelsayreli varianti. Tavis mxriv, saxelmwifokontrols uwevs fondebis menejerebis saqmianobas <strong>da</strong> garantias iZleva, romnebismier SemTxvevaSi (mag. konkretuli fondis gakotrebisas) igi aanazRaurebsrecipientebis (mimRebTa) kuTvnil Tanxas.ZvelTan Se<strong>da</strong>rebiT arsebuli <strong>sistema</strong> beneficiars mesakuTris uflebas aniWebs, anuaravis SeuZlia ramdenimed Seamciros an waarTvas vinmes kuTvnili pensia. Tumca,aRsaniSnavia isic, rom jer kidev midis molaparakebebi imis Taobaze, Tu ramdenadun<strong>da</strong> iyos Careuli momuSave sapensio regulirebaSi.97


aseve sainteresoa rogor mox<strong>da</strong> im pensionerebis angariSebis modificireba,romlebic ukve moxucebi iyvnen imisaTvis, rom muSaobis procesSi ga<strong>da</strong>ericxaTkuTvnili pensia. is moqalaqeebi, romlebic <strong>da</strong>badebulni iyvnen 1949 wlis 1ianvramde, rCebodnen Zveli wesiT momuSave sapensio <strong>sistema</strong>ze. moqalaqeebisaTvis,romlebic <strong>da</strong>badebulni iyvnen 1949 wlis 1 ianvri<strong>da</strong>n 1969 wnils 1 ianvramde,arCevani opcionaluri iyo, anu maT SeeZloT aerCiaT erT-erTi Zvel an axalsistemebs Soris. moqalaqeebi, <strong>da</strong>badebulni 1969 wlis 1 ianvris Semdeg, srulia<strong>da</strong>xali sistemis recipientebi arian. Sedegad, Seiqmna <strong>da</strong>naklisi – Tanxa, romelicZveli angariSebis meSveobiT un<strong>da</strong> anazRaurebuliyo. poloneTis mTavrobam essakiTxi saukeTeso gziT moagvara: imis magivrad, rom garkveuli ga<strong>da</strong>saxadisgadidebiT mieRo saWiro Tanxa, mTavrobam <strong>zogierT</strong>i msxvili saxelmwifo obieqtisprivatizireba moaxdina <strong>da</strong> am gziT SesZlo <strong>da</strong>naklisi Tanxis anazRaureba.9.3. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> formebi<strong>socialuri</strong> uzrunvelyofa SeiZleba moxdes rogorc materialuri, asevearamaterialuri gzebiT. <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> recipientebi arian:• oblebi;• usaxl-karoebi;• mravalSviliani ojaxebi;• umuSevrebi;• fsiqikurad an fizikurad <strong>da</strong>avadebulni;• alkoholisa <strong>da</strong> narkotikebis msxverplebi;• pirebi, romlebic ver Seeguen cxovrebas sasjelaRsrulebis <strong>da</strong>wesebulebi<strong>da</strong>ngamosvlis Semdeg;• pirebi, romlebic arain bunebrivi an ekologiuri kataklizmebis msxverplni;• pirebi, romlebic arian ganukurnebadi <strong>da</strong>avadebis matarebelni;• pirebi, romlebic ver uzrunvelyofen movlasa <strong>da</strong> ganaTlebas, gansakuTrebiTim SemTxvevebSi, rodesac ojaxi <strong>da</strong>ngreulia;• pirebi, romlis Semosavali <strong>da</strong>balia garkveul zRvarTan mimarTebaSi <strong>da</strong>gansakuTrebiT im SemTxvevebSi, Tu Tan erTvis romelime zemoTxsenebuligaremoeba.98


zog SemTxvevaSi <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> beneficiarebis SerCeva xdeba<strong>socialuri</strong> muSakebis mier. am mizeziT, Zalian didi yuradReba eTmoba ampirebisaTvis treiningebis Catarebas <strong>da</strong> periodul ga<strong>da</strong>mzadebas.aRniSnuli sistemis <strong>da</strong>nergvi<strong>da</strong>n pirvelsave wels, 3 miliardi dolaris odenobisTanxa ga<strong>da</strong>iricxa erToblivad kerZo sapensio angariSebze. am faqtma TavisTavadgazar<strong>da</strong> erovnuli safinanso maragi, aseve garkveuli stimulireba gauwia samomavloekonomikur zr<strong>da</strong>s.99


10. Cile10.1. istoriuli warsuli1981 wlis maisSi, CileSi ganxorciel<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemisgrandiozuli reforma, romelic iTvaliswineb<strong>da</strong> sapensio sistemis srulprivatizebas <strong>da</strong> individualuri sapensio angariSebis <strong>da</strong>arsebas.arsebuli modeli maqsimalurad misaRebia qveynebisaTvis, romelTac mwvaved udgaTasakiani mosaxleobis <strong>da</strong>xmarebis sakiTxi. Ciles <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong>sistemis modelis ZiriTadi Sinaarsi imaSi mdogmareobs, rom aq mox<strong>da</strong> Zvelicentralizebuli <strong>socialuri</strong> sistemis Canacvleba axali, investiciebze <strong>da</strong>fuZnebulipiradi sapensio angariSebis sistemiT.ielvinis erTi wlis mmarTvelobis Semdeg <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>ze<strong>da</strong>xarjuli Tanxa gaizar<strong>da</strong> 1.5 miliardi dolariT pinoCetis mmarTvelobisperiodis biujetTan Se<strong>da</strong>rebiT. aRniSnuli Tanxa miRebul iqna ga<strong>da</strong>saxadebebisgazrdili ganakveTebis saSualebiT, kerZod, ki samewarmeo saqmianobazega<strong>da</strong>sa<strong>da</strong>xadis ganakveTi 11%-<strong>da</strong>n 15%-mde gaizar<strong>da</strong>, aseve gaizar<strong>da</strong> dRg – 16%-<strong>da</strong>n18%-mde. eilvinis mizani iyo gaezar<strong>da</strong> pensiis msyidvelobiTunarianoba, gaezar<strong>da</strong>ganaTlebisa <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvis xarisxi <strong>da</strong>finansebis gazrdis gziT <strong>da</strong> aseve Semosavlebisga<strong>da</strong>nawilebis optimizacia. pinoCetis samxedro mTavrobam <strong>da</strong>iwyo <strong>socialuri</strong>institutebis privatizeba <strong>da</strong> decentralizacia.ielvinma procesi ar ukuaqcia,aramed igi Seeca<strong>da</strong> <strong>da</strong>finanseba <strong>da</strong> xarisxi gaezar<strong>da</strong> im intitutebisaTvis,romlebsac sazogadoebriv seqtorSi moRvaweobdnen. aseve ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong>, rom armoxdebo<strong>da</strong> ganaTlebis, <strong>socialuri</strong> Semweobisa <strong>da</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> institutebiscentralizacia, romlebic aqamde adgilobrivi <strong>da</strong> regionaluri mTavrobebiskontrolis qveS imyofebian.10.2. sistemis administraciuli mowyobakanoni `axali sapensio sistemis Sesaxeb~, romelic Ciles mTavrobam 1980 wlis 4noembers miiRo, gansazRvravs kerZo <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong> specializebuli fondebis100


arsebobas (administradoras de fondos de pensiones – AFPs).warmoadgenen <strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> sistemis wamyvan komponentebs.swored es fondebi<strong>socialuri</strong> <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong> CileSi decentralizirebulia, anu kerZoadministraciuli fondebi, romlebic uSualod ganageben pensiebs, imyofebianadgilobrivi <strong>da</strong> regionaluri mTavrobebis <strong>da</strong>qvemdebarebisa <strong>da</strong> kontrolis qveS.CileSi amJamad 15 kerZo sapensio fondi funqcionirebs. yoveli maTganierTmaneTisagan mkveTrad gansxvavebulia momsaxurebis mravalfrovnebiTa <strong>da</strong> sxvakriteriumebiT. zogi maTgani warmoadgens sabanko an sa<strong>da</strong>zRvevo konglomerats,zogi maTgani mierTebulia iseT organizaciebze, rogoricaa profesiuli kavSiri,sxva<strong>da</strong>sxva specifikuri industria an asociacia. zog kerZo sa<strong>da</strong>zRvevo fondebSiaRiniSneba saerTaSoriso finansuri organizaciebis monawileobac. ramodenime kerZofondma ki Tavisi sakuTari aqciebic ki gamouSva Wall Street-ze.axali sistemis ZiriTadi elementebi:1. <strong>da</strong>farva – <strong>sistema</strong>Si monawileoba savaldebuloa yvela <strong>da</strong>saqmebulisTvis,romelTac <strong>da</strong>iwyes muSaoba 1983 wlis 1 ianvri<strong>da</strong>n, nebyoflobiTia TviT<strong>da</strong>saqmebulimosaxleobisTvis, xolo maTTvis vinc ukve muSaob<strong>da</strong> 1983 wlis 1 ianvrisTvis,irCevdnen saxelmwifo <strong>uzrunvelyofis</strong> <strong>sistema</strong>sa <strong>da</strong> kerZo sapensio fondebs SoriserT-erTs.2. <strong>da</strong>farvis ganakveTi – momuSave yovelTviurad ricxavs saxelfaso fondis 10%-spirad sapensio angariSze. maT aqvT ufleba aseve iqonion nebayoflobiTi SemnaxveliangariSebi, sa<strong>da</strong>c isini moaTavsebebn <strong>da</strong>matebiT <strong>da</strong>nazogebs. gar<strong>da</strong> xelfasisa,momuSaves SeuZlia gaaformos kontraqti <strong>da</strong>mqiravebelTan, romelic pir<strong>da</strong>pirangariSze ga<strong>da</strong>ricxavs mis kuTvnil Tanxas. yvela momuSaves SuZlia <strong>da</strong>amatos<strong>da</strong>matebiTi 10%. aRsaniSnavia, rom ses Tanxebi ar ibegreba sxva<strong>da</strong>sxvaga<strong>da</strong>saxadebiT.101


3. arCevanis Tavisufleba – momuSaveebs aqvT absoluturi Tavisufleba aarCionkerZo sapensio administraciuli fodnebi. Tumca fondis gamocvla ar SeiZleba 6TveSi an nakleb periodSi.<strong>da</strong>naxarjebs.aseTi wesi maqsimalurad amcirebs administraciul4. administracia – sistemis muSaobas ganapirobeben kerZo sapensioadministraciuli fondebi. aRsaniSnavia is, rom sapensio fondebi <strong>da</strong> kerZo fondebiparalelurad muSaoben, Sesabamisad, Tu kerZo administraciuli fondi gakotrdeba,momuSaves gaaCnia misi sapensio fondebis usafrTxoebis garantia. kerZo sapensiofondebis bazari Tavisuflad SeRwevadia <strong>da</strong> gaxsnilia yvela saerTaSoriso Tuucxouri kompaniisTvis.5. ganakveTebi <strong>da</strong> sakomisio ga<strong>da</strong>saxadebi – momsaxurebisTvis kerZo sapensio fondebiaweseben a) fiqsirebul ga<strong>da</strong>saxadebs <strong>da</strong>axloebiT 0-<strong>da</strong>n 2.11 aSS dolaramde an b)sakomisio ga<strong>da</strong>saxadebs, romelic Seadgens 2.49 – 2.95%-s.6. sapensio sistemis ganxorcieleba xdeba sami ZiriTadi mimarTulebiT: 1)asakobrivi pensiebi – sapensio asaki qali – 60, mamakaci – 65 weli; 2) adreulipensia – am kvalifikaciis misaRebad momuSave un<strong>da</strong> akmayofilebdes mTel rigpirobebs: mis mier Segrovili Tanxa un<strong>da</strong>: a) warmoadgendes saSualo xelfasis50%-ze mets bolo 10 wlis ganmavlobaSi <strong>da</strong> b) Seadgendes saxelmwifosgarantirebuli pensiis 110%-s mainc. 3) invalidTa <strong>da</strong>xmareba <strong>da</strong> Semweoba – amtipis pensiisaTvis, momuSaves <strong>da</strong>karguli un<strong>da</strong> hqondes muSaobis unaris 2/3.Semweoba ki ga<strong>da</strong>ecema gar<strong>da</strong>cvlil momuSaveze <strong>da</strong>mokidebul pirebs, romelTac aRarhyavT marCenali.7. pensiis tipebi – arsebobs 3 ZiriTadi pensia: 1. sicocxlis xangrZlivadianipensia – momuSaveebi gamoiyeneben maT mier akumulirebul Tanxas srulad; 2.programuli gasavlebi – arsebuli Tanxa rCeba momuSavi angariSze, TviTonmomuSavis Txovnis miuxe<strong>da</strong>vad; 3. dreobiTi programuli gasavlebi – warmoadgenszemoTxsenebuli ori tipis gaerTianebas.102


10.3. statistikuri maCveneblebi1993 wlis monacemebiT a<strong>da</strong>mianuri ganviTarebis indeqsis – HDI-is mixedviT, Cile160 qveyni<strong>da</strong>n 36-e adgilzea. ganviTarebadi qveynebi<strong>da</strong>n igi am maCveneblis mixedviTme-8 adgils ikavebs, xolo espanurad molaparake laTinuri amerikis qveynebi<strong>da</strong>nCiles mxolod urugvai uswrebs.dReisaTvis, CileSi <strong>da</strong>saqmebulTa 95%-ze mets gaaCnia Tavisi sakuTari sapensioSemnaxveli angariSi, romelTa saerTo Rirebuleba 34 miliard aSS dolarsaRemateba <strong>da</strong> GDP-is 42%-s Seadgens.103


11. rekomen<strong>da</strong>ciebi saqarTvelos <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvissistemis gaumjobesebaze11.1. zogadi sqemaSemoTavazebuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis modeli efuZneba sxva<strong>da</strong>sxva meqanizmebisa <strong>da</strong>institutebis Tanabari rolis (mniSvnelobis) aRiarebas <strong>socialuri</strong> riskebismarTvaSi. saxelmwifos Careva mxolod im SemTxvevaSia gamarTlebuli, Tu sxvameqanizmebi araformaluri <strong>da</strong> sabazro meqanizmebi araefeqturobis an uunarobisgamo ver axerxeben riskebis efeqtur marTvas.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis upirvelesi mizania siRatakis Semcireba imojaxebisaTvis/SinameurneobebisaTvis, romlebsac ar SeswevT unari cxovrebis donegaiumjobeson ekonomikuri saqmianobis meSveobiT. amave dros, <strong>sistema</strong> uzrunvelyofsxelmisawvdomobas riskebis marTvis sxva<strong>da</strong>sxva meqanizmebze, raTa individebs/ojaxebsSeeZloT `SeiZinon” iseTi riskebisagan <strong>da</strong>cva, rogoricaa magaliTad Semosavlis<strong>da</strong>kargva (sxva<strong>da</strong>sxva mizezebis gamo) <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvasTn <strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong>matebiTixarjebi.<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis SemoTavazebul modelSi liberalur demokratiulfaseulobebTan Sesabamisad saxelmwifos roli minimumamdea <strong>da</strong>yvanili.saxelmwifos roli ganisazRvreba SemdegiT:• <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis zogadi struqturis Camoyalibeba <strong>da</strong> monawileobiswesebis <strong>da</strong>dgena yvela monawile mxaris uflebebis <strong>da</strong>cvis mizniT;• mudmivi ekonomikuri zrdis uzrunvelyofa efeqturi ekonomikuri <strong>da</strong>saqmebispolitikis <strong>da</strong> formalur seqtorSi muSaobiT;• resursebis mobilizacia sazogadoebaSi <strong>da</strong> maTi miwodeba sxva<strong>da</strong>sxva sqemebismeSveobiT mosaxleobis Sesabamisi nawilisaTvis (pir<strong>da</strong>piri momsaxureobismiwodeba an misi Sesyidva sxva <strong>da</strong>wesebulebebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> fuladi <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebis <strong>da</strong>rigeba);104


• finansuri stimulebis <strong>da</strong>weseba, raTa mosaxleobam TviTon marTos Tavisiriskebi.saxelmwifo uSualod Rebulobs monawileobas Raribi mosaxleobis riskebismarTvaSi. amave dros, saxelmwifo uzrunvelyofs iseT sakanonmdeblo garemos <strong>da</strong>sabazro meqanizmebis <strong>da</strong>nergvas, rom mosaxleobis <strong>da</strong>narCen nawils SeeZlos“SieZinos” <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cva sxva<strong>da</strong>xva riskisagan.Cven mier SemoTavazebul <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis reformis modelSi arsebobs oTxisaxis <strong>socialuri</strong> sargebeli, romelic miesa<strong>da</strong>geba saqarTvelos nebismiermacxovrebels, maTi socialur ekonomikuri statusis miuxe<strong>da</strong>vad. ori maTganiwarmoadgens egreT wodebul sazogadoebriv sikeTes (dovlaTs), romlis miRebacxdeba upirobod nebismieri saqarTveloSi macxovreblisaTvis:• bazisuri (sazogadoebrivi) jan<strong>da</strong>cva;• <strong>da</strong>saqmebis samsaxurebis momsaxureba (informacia samuSaoebis Sesaxeb).moxucebulobis pensia (“brtyeli pensia~) miecema nebismier pirs vinc sapensio asaksmiaRwia. kompensaciebi (sakompensacio sqemebi – sxva<strong>da</strong>sxva saxis sargebeli, gaicemagarkveuli kriteriumebis safuZvelze) miecemaT maT visac gansakuTrebuli<strong>da</strong>msaxureba aqvT qveynis winaSe, an vinc izarala qveynis mier ganxorcielebuliraime qmedebiT (magaliTad represirebuli ojaxis wevrebi an 9 aprilismsxverplebi <strong>da</strong> sxva).yvela es sargebeli finansirdeba saerTo saxelmwifo Semosavlebi<strong>da</strong>n. garkveulSemTxvevebSi SesaZlebelia kompensaciis sqemebis arseboba, romelic specifiuria amaTu im regionisa Tu raionisaTvis. am SemTxvevaSi ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba <strong>da</strong><strong>da</strong>finanseba un<strong>da</strong> xdebodes adgilobrivi biujetebi<strong>da</strong>n.mosaxleobis im nawilisaTvis,romelic imyofeba ukiduresi siRaribis zRvars qeviT saxelmwifo uzrunvelyofsfulad socialur <strong>da</strong>xmarebas.105


fuladi transferebi (orive kerZo <strong>da</strong> sazogadoebrivi), sakmarisi un<strong>da</strong> iyossakvebis, komunaluri ga<strong>da</strong>saxadebis <strong>da</strong> tansacmlis xarjebis <strong>da</strong>safarad. saxelmwifo<strong>da</strong>axloebiT Seavsebs Sinameurneobis Semosavals ukiduresi siRaribis zRvramde.ojaxis siRaribis Sefaseba xdeba specialuri indikatorebiT, romlebsac adgenssaxelmwifo (centraluri xelisufleba). imisaTvis, rom <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebissqemam efeqturad imuSaos sasurvelia, rom sqemis administrirebaSi monawileobasiRebdnen adgilobrivi struqturebi (adgilobrivi gamgeoba an saTemo kavSirebi).isini uflebamosili un<strong>da</strong> iyvnen garkveuli koreqtivebis Setanis im universalurindikatorebSi, romlebsac awesebs saxelmwifo (regioni an raionis specifiki<strong>da</strong>ngamomdinare).gar<strong>da</strong> amisa, adgilobrivi xelisufleba pasuxismgebelia Raribi mosaxleobauzrunvelyos specialuri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebiT (bavSvis aRzrdisa <strong>da</strong> ganaTlebis<strong>da</strong>matebiTi xarjebi, transporti, wignebi, tansacmeli <strong>da</strong> sxva). amisaTvis saWiroafiskaluri <strong>da</strong> instituciuri decentralizacia <strong>da</strong> adgilobrivi biujetebisgankargva subsidiarobis principiT. garkveuli raionebisaTvis saWiro iqnebagrantebis (subsidiebis) micema, raTa geografiuli an demografiuli mdgomareobisgamo ar moxdes maTi diskriminacia.mosaxleobis Raribi fena agreTve miiRebs socialur momsaxurebas (socialurserviss), romelic ori saxisaa:1. diagnostikuri (pirveladi) <strong>socialuri</strong> momsaxureoba, romlis mizania<strong>da</strong>adginos ojaxis specifiuri moTxovnilebebi. am saxis momsaxureba un<strong>da</strong>ganxorcieldes <strong>socialuri</strong> muSakebis mier, romlebic afaseben ojaxis risks<strong>da</strong> adgenen servisis mizanSewonilobas ama Tu im momsaxurebaSi. <strong>socialuri</strong>muSakebi warmoadgenen adglobrivi marTvis strquturebs. isinive amowmebenmiwodebuli servisis xarisxs <strong>da</strong> droulobas.2. zrunviTi <strong>socialuri</strong> momsaxureba (samkurnalo), romelSic Sedis: ojaxiskonsultireba <strong>da</strong> krizis menejmenti; misi fizikuri <strong>da</strong>xmareba saWiroebismixedviT (moxucis an unarSezRuduli piris movla); saxlSi zrunvis106


transformirebuli formebis <strong>da</strong>nergva; bavSvis gaZiZebis mesveuris ojaxSimoTavseba; sxva specialistis konsultaciebiT uzrunvelyofa (mag.fsiqologebi, maswavleblebi, Terapevtebi <strong>da</strong> sxva).momsaxureobis yvela es jgufebi alternatiulia arsebuli rezidentuli<strong>da</strong>wesebulebebis <strong>da</strong> mimarTulia momxmarebelTa maT socialur garemosTanurTierTobebis <strong>da</strong>saregulireblad, <strong>da</strong> maTTvis rac SeiZleba swrafad<strong>da</strong>moukideblobis misaniWeblad. am momsaxureobis mravalferovneba un<strong>da</strong>ganisazRvrebodes ojaxebisa <strong>da</strong>/an bavSvebis, mozardebis, ojaxze <strong>da</strong>mokidebulipirebis moTxovnebis Sesabamisad<strong>socialuri</strong> momsaxureba mTlianad adgilobrivi xelisuflebis prerogatrivaa(adgilobrivi xelisufleba axdens administrirebas <strong>da</strong> afinansebs).gar<strong>da</strong> zemoTCamoTvlili <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sargeblebisa Raribi mosaxleobasaxelmwifos mier uzrunvelyofili un<strong>da</strong> iyos stan<strong>da</strong>rtuli janmrTelobis<strong>da</strong>zRveviT. igi faravs ZiriTad jan<strong>da</strong>cvis problemebs (stacionaruli <strong>da</strong>ambulatoriuli mkurnaloba <strong>da</strong> gamowerili medikamentebi) garkveul zRvramde(xarjebis ze<strong>da</strong> zRvari). am paketis <strong>da</strong>finanseba xdeba centraluri biujeti<strong>da</strong>n.amrigad, specialuri sqemebis administrireba mTlianad adgilobrivi xelisuflebispasuxismgeblobas un<strong>da</strong> warmoadgendes <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>finasebac adgilobrivi biujeti<strong>da</strong>nun<strong>da</strong> xdebodes. gamonakliss SeiZleba warmoadgendes jan<strong>da</strong>cis stan<strong>da</strong>rtuli paketis<strong>da</strong>finanseba.Raribebi saxelmwifosagan miiReben yvela im sargebels rasac miiReben ukiduresadRaribebi, gar<strong>da</strong> fuladi <strong>da</strong>xmarebisa: <strong>socialuri</strong> momsaxureoba <strong>da</strong> specialuri<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmareba (jan<strong>da</strong>cvis <strong>da</strong>zRveva - stan<strong>da</strong>rtuli paketi, meoradi<strong>da</strong>xmareba bavSvTa ganaTlebisaTvis, a.S.).107


ukiduresad Raribebisagan gansxvavebiT, Raribi Sinameurneobebi ufro isargeblebensaxelmwifo <strong>da</strong>saqmebis samsaxurebis momsaxurebiT, ekonomikurad aqtiuri wevrebissimravlis gamo. ara-Raribi, magram mowyvladi mosaxleoba ar Rebulobs araviTarspecialur <strong>da</strong>xmarebas saxelmwifosagan, magram sargeblobs im <strong>socialuri</strong>servisebiT (saWiroebis Sesabamisad), romelic amcirebs maT mowyvladobas riskebismimarT.ori saxis riski: moxucebulobasa <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvasTan <strong>da</strong>kavSirebuli xarjebi mTlianad<strong>da</strong>finansebulia sakuTari saxsrebiT an araformaluri institutebis mier.mowyvladi (magram ara-Raribebi) mosaxleoba TviTon iZens samedicino momsaxurebisstan<strong>da</strong>rtul pakets. siberis riskis marTvisaTvis mosaxleobis am fenas gaaCniaramodenime varianti: maT SeuZliaT sargebeli fondirebuli sapensio sqemebi<strong>da</strong>n;SeuZliaT <strong>da</strong>nazogebis xarjvis <strong>da</strong>wyeba, sacxovrebeli xarjebis <strong>da</strong>farvadividendebis meSveobiT, uZravi qonebis qiriT <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebiT axalgazr<strong>da</strong> ojaxiswevrebisagan (Svilebi <strong>da</strong> SviliSvilebi).SeZlebul mosaxleobas (mosaxleobis 15%) unari Seswevs yvela riski TviTonmarTos. isini saxelmwifosagan miiReben mxolod universalur sargebels.11.2. siberis riskiarsebuli fiqsirebuli pensia ar un<strong>da</strong> CaiTvalos riskis samarTav instrumentad,Secvlis Zalian <strong>da</strong>bali koeficientis gamo (saarsebo minimumis 20%). igi mxoloderT mizans emsaxureba: xan<strong>da</strong>zmulobis SemTxvevaSi siRatakeSi ga<strong>da</strong>vardnis riskisSemsubuqeba.siberis riskis marTva un<strong>da</strong> xorcieldebodes im proncipiT, rom sapensio asakismiRwevis Semdeg Semosavli Canacvlebis koeficienti iyos aranakleb 60%-isa.prioriteti un<strong>da</strong> mieniWos fondirebuli sapeniso sisitemis farTod <strong>da</strong>nergvas.saxelmwifom un<strong>da</strong> gansazRvros is regulatoruli baza, romelic saWiroa amsistemis amuSavebisaTvis <strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado stimulebiT xeli Seuwyos mis <strong>da</strong>nergvas.108


11.3. sawarmoo travma <strong>da</strong> profesiuli <strong>da</strong>avadebebiSemosavlis <strong>da</strong>kargvis riski <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvasTan <strong>da</strong>kavSirebuli xarjebi sawarmootravmebis <strong>da</strong> profesiuli <strong>da</strong>avadebebis SemTxvevaSi mTlianid sabazro meqanizmebiT(<strong>da</strong>mqiraveblis pasuxismgebloba) ifareba.saxelmwifo avaldebulebs bizness <strong>da</strong>azRvios TanamSromlebi qmediTunarianobis<strong>da</strong>kargvis an <strong>da</strong>matebiTi samedicino xarjebis warmoqmnis riski.11.4. Sromis uunarobaSemosavlis <strong>da</strong>kargva Sromis uunarobis gamo iyofa or kategoriad• moklevadiani Sromis uunaroba;• grZelvadiani Sromis uunaroba (invalidizacia);oonawilobrivi;sruli.moklevadiani Sromis uunarobis riskis marTva xorcieldevba sabazro meqanizmebiT(kerZo <strong>da</strong>zRveva). <strong>da</strong>mqiravebeli valdebulia xelfasis 100% ga<strong>da</strong>uxadosTanamSromels kontraqtiT gaTvaliswinebuli vadebis mixedviT. xangrZlivi Sromisuunarobis gamo Semosavlis <strong>da</strong>kargvis roskis marTva miznad isaxavs SeinarCunoscxovrebis Sesabamisi done riskis realizaciis SemTxvevaSi.nebismier pirs SeuZlia Tavi <strong>da</strong>izRvios xangrZlivi Sromisuunarobisagan.saxelmwifo axdes sazogadoebis waxalisebas gamoiyenon <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvismeqanizmebi (saga<strong>da</strong>saxado stimulebi). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, saxelmwifo arapir<strong>da</strong>pirigziT monawileobs riskis <strong>socialuri</strong> marTvis <strong>da</strong>finansebaSi.Tu pirovneba ar aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong>zRveuli <strong>da</strong> riskis realizaciis Sedegad masgaRatakebis safrTxe emuqreba, amoqmeddeba <strong>da</strong>mcavi <strong>socialuri</strong> bade (miznobrivi <strong>da</strong>specifiuri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebis sqemebi <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> servisebi).109


11.5. orsulobaSemosavlis <strong>da</strong>kargva orsulobis gamo imarTeba sabazro meqanizmebiT. biznesivaldebulia <strong>da</strong>faros dekretis periodSi xelfasis garkveuli (kontraqtiTgaTvaliswinebuli) odenoba (ara nakleb 70%-isa) mSobiarobamde 4 kviriT adre <strong>da</strong>mSobiaromis Semdeg 4 kvira.11.6. umuSevrobaSemosavlis <strong>da</strong>kargva umuSevrobis gamo imarTeba sabazro <strong>da</strong> araformalurimeqanizmebiT. xelfasiani <strong>da</strong>saqmebis SemTxvevaSi <strong>da</strong>mqiravebeli valdebuliaga<strong>da</strong>uxados kompensacia (aranakleb erTi Tvis xelfasisa, Tu es sxvanairad ar arisSetanili Sromis xelSekrulebaSi).umuSevari TviTon marTavs risks sabazro meqanizmebis (<strong>da</strong>zRvevis) gamoyenebiT. <strong>da</strong>araformaluri <strong>da</strong>wesebulebebis meSveobiT (ojaxi, naTesavebi, megobrebi, a.S.).mTavroba arapir<strong>da</strong>piri gziT monawileobs <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>zRvevis <strong>da</strong>finansebaSiumuSevrobis winaaRmdeg, fiskaluri <strong>uzrunvelyofis</strong> meqanizmebis meSveobiT(saga<strong>da</strong>saxado stimulebi).11.7. Sroma/<strong>da</strong>saqmebaxelisuflebam mkafiod un<strong>da</strong> Camoayalibos ekonomikuri politikis miznebi <strong>da</strong>Sesabamisi mokle <strong>da</strong> grZelvadiani <strong>da</strong>saqmebis politikis prioritetebi qveynismasStabiT. un<strong>da</strong> Seiqmnas Sesabamisi sakanonmdeblo, finansuri <strong>da</strong> administraciulimeqanizmebi <strong>da</strong> mkafiod gaimijnos centraluri <strong>da</strong> adgilobrivi organoebisfunqciebi. yvelaferma aman xeli un<strong>da</strong> Seuwyos Sromis bazris instituciurganviTarebas. saerTo prioritetebis farglebSi, raionisa Tu regionisaTvisspecifikuri <strong>da</strong>saqmebis politikis formireba <strong>da</strong> misi administrireba adgilobrivixelisuflebis uSualo kompetenciaa. es politika un<strong>da</strong> jdebodes adgilobriviganviTarebis gegmebis (Local Development Plans) saerTo suraTSi <strong>da</strong> adgilobrivxelisuflebas un<strong>da</strong> hqondes sakmarisi Zlaufleba misi realizaciisaTvis (finansuristimulebis CaTvliT).110


Sromis bazris instituciuri ganviTareba fasdeba imiT Tu ramdenad moqniliaSromis bazari, ramdenad mobiluria samuSao Zala <strong>da</strong> ramdenad ganviTarebuliaqveyanaSi samuSaos moZiebis samsaxurebi (<strong>da</strong>saqmebis samsaxurebis umTavresi funqcia).amitom, reformis umTavresi mimarTulebebi un<strong>da</strong> iyos:1. adekvaturi <strong>da</strong>saqmebis samsaxurebis arseboba, romlebic floben amomwurav <strong>da</strong>xarisxian imformacias samuSao adgilebze <strong>da</strong> Sesabamis muSaxelze. un<strong>da</strong>aRiniSnos, rom am samsaxurebis funqcia ar amoiwureba mxolod informaciismoZiebiT. es samsaxurebi aqtiurad monawileoben ga<strong>da</strong>mzadebis programebisganxorcielebaSi <strong>da</strong> profesiuli stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>nergvaSi. gar<strong>da</strong> amisa amsamsaxurebis erT-erTi umTavresi funqcia un<strong>da</strong> mdgomareobdes bazrisanalizSi <strong>da</strong> Sesabamis reagirebaSi;2. Sromis kanonmdeblobis ganaxleba. kanonmdeblobam un<strong>da</strong> xeli Seuwyos Sromisbazris moqnilobas <strong>da</strong> samuSao Zalis mobilurobas; asaxos Sromis formebiscvlileba. saxelfaso sistemis dinamiuroba.Tu Sromis kanonmdeblobis cvlileba centraluri xelisuflebis prerogativaa,<strong>da</strong>saqmebis samsaxurebis efeqturi funqcionireba <strong>da</strong> adgilobrivad <strong>da</strong>saqmebispolitikis formireba adgilobrivi xelisuflebis uSualo pasuxismgeblobas un<strong>da</strong>warmoadgendes. amis winapirobas warmoadgens adgilobrivi ganviTarebis gegmebisSemuSaveba <strong>da</strong> kvalificiuri kadrebis momzadeba <strong>da</strong>saqmebis samsaxurebisTvis.11.8. decentralizaciarodesac <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemebis decentralizaciaze vsaubrobT, saWiroakargad vacnobierebdeT, rom es termini moicavs rogorc funqciur iseteritoriul principebs.funqciuri decentralizaciis qveS igulisxmeba Zalauflebis delegireba sxva<strong>da</strong>sxvasazogadoebriv <strong>da</strong>wesebulebebisaTvis, fondebisa <strong>da</strong> kerZo institutebisaTvis. esprocesi regulirdeba Sesabamisi saknonmdeblo garemoTi. teritoriuli111


decentralizaciis qveS igulisxmeba <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sqemebis administrirebisdelegireba adgilobrivi doneebisaTvis.saWiroa gavmijnoT teritoriuli decentralizacia federaluri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvissistemisagan. federaluri <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis arsebobisas Zalauflebebisdelegireba federaluri organoebisaTvis <strong>da</strong>kanonebulia konstituciurad <strong>da</strong>federaluri xelisufleba ver ereva (ver akontrolebs) calkeuli StatebisfunqiebSi. teritoriuli decentralizaciis SemTxvevaSi, centraluri xelisuflebainarCunebs kontrolis uflebebs.rodesac Cven <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis decentralizaciaze vsaubrobT, pirvelrigSi mxedvelobaSi gvaqvs misi teritoriuli decentralizacia. Tumca un<strong>da</strong>aRiniSnos, rom funqciuri decentralizacia aris erT-erTi mniSvnelovanikomponenti <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sistemis reformirebis. rogorc zemoT aRiniSna,<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis sqemebis amoqmedebisaTvis <strong>da</strong> efeqturi <strong>socialuri</strong>servisebis miwodebis erT-erT mTavar meqnaizms warmoadgens funqciuridecentralizacia, rodesac sqemebis administrirebas axdenens xva<strong>da</strong>sxvasazogadoebrivi Tu kerZo institutebi (arasamTavrobo <strong>da</strong> saTemo organizaciebi,kerZo firmebi).teritoriuli decentralizaciis xarisxi TiToeuli <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis sqemisaTvissxva<strong>da</strong>sxvaa. magaliTad, rezidentuli bavSvTa saxlebi SeiZleba regionis donezefunqcionirebdes (raioni SeiZleba mcire erTeuli aRmoCndes finansuriefeqturobisaTvis) iseve rogorc SeiZleba <strong>da</strong>saqmebis politikis formireba ufroefeqturi iyos regionis masStabiT (es ar aris aqsiomaturi debuleba), maSin roca<strong>socialuri</strong> servisebis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>xmarebebis sqemebis efeqturobamniSvnelovnad izrdeba mcire administraciuli erTeulebis doneze (raioneuli <strong>da</strong>soflis sakrebuloebis done).112


un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom resursebi amisaTvis <strong>da</strong> gamocdileba saqrTveloSiarsebobs. pirvel rigSi saWiroa yvela adgilobrivi mmarTvelobis organoebTanarsebuli <strong>socialuri</strong> samsaxurebis resursebis maqsimalurad gamoyeneba. dRes isinifaqtiurad ufunqciod arian <strong>da</strong>rCenilebi, magram Sesabamisi ga<strong>da</strong>mzadebis Semdeg maTTavisTavze SeuZliaT aiRon <strong>socialuri</strong> servisebis <strong>da</strong> specialuri <strong>socialuri</strong><strong>da</strong>xmarebebis sqemebis administrireba.saqarTveloSi arsebobs gamocdileba funqciuri decentralizaciis, rodesac saTemo<strong>da</strong> arasamTavrobo organizaciebi aqtiurad monawileoben <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvissxva<strong>da</strong>sxva sqemebSi administrirebaSi (mag. pirveladi jan<strong>da</strong>cvis organizebasa <strong>da</strong>jgufuri <strong>da</strong>zRvevebis realizaciaSi).rac Seexeba fiskalur decentralizacias, Cven migvaCnia, rom igi aucilebelia aramxolod <strong>socialuri</strong> sferos aramed mTlianad saqarTvelos ekonomikisganviTarebisaTvis.113


<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis arsebuli <strong>sistema</strong>beneficiaribenefitiodenoba finansireba administrirebakriteriumi raodenoba1 pensiebiasakobrivifondi<strong>socialuri</strong> o sapensio asaki 95717 28gamomuSavebiTio sapensio asakio staJi>5 weliZalovnebis o igive +o samsaxuri Sss-Si >30 weliregresuligansakuTrebulikategoriebisTvisomis veteranebiomis invalidebio sawarmootravma, prof.<strong>da</strong>avadebao sapensio asakio omisveteranebio monawileobateritoriulimTlianobisaTvis brZolebSio ?????represirebulebi o sapenio asaki(?)o represirebuliCernobilelebispensiebi9 aprils<strong>da</strong>zaralebulebiomis veteranebTangaTanabrebulebi2 ojaxuri<strong>da</strong>xmarebebiSemweobao Sromisuunaroba (?)o Cernobiliskatastrofislikvi<strong>da</strong>ciaSio 9 aprils<strong>da</strong>zaralebuli750000 28 <strong>socialuri</strong>ga<strong>da</strong>saxadi12000 180 centr.biujeti114fondifondi??? ??? fondi8864 45 Senatanebicentr.biujeti24991 45 SenatanebiCentr.biujeti12462 45 Senatanebicentr.biujeti872 45 Senatanebicentr.biujeti240 35 Senatanebicentr.biujetio 28270 35 SenatanebiCentr.biujetio martoxelapensionerebi (1suli)o pensionerTaojaxi (>=2suli)o udedmamobavSvebisul 80 000 22 centr.Bbiujeti3522o usinaTloebi 22o 18 wlamdeunarSezRuduli bavSvebi22adgilobrivibiujetebi:Tbilisi,rusTavi,foTi,samtredia,borjomi,mcxeTa,bolnisi,xaSurifondifondifondifondifondifondifondiadg. xelisufleba


enefitibeneficiarikriteriumio mravalSvilianiojaxebi (7 <strong>da</strong>meti bavSvi)raodenobaSeRavaTebi/kompensaciebi 75 000 (+ 17kategoriis180 000ojaxi- arSesrulebula)komunalurimomsaxurebasaga<strong>da</strong>saxadoSeRavaTebieleqtroenergiissubsidirebatransportigazigansakuTrebulikategoriisadmimikuTvnebulobagansakuTrebulikategoriisadmimikuTvnebulobagansakuTrebulikategoriisadmimikuTvnebulobagansakuTrebulikategoriisadmimikuTvnebulobagansakuTrebulikategoriisadmimikuTvnebulobaerTjeradi <strong>da</strong>xmarebebi ar arsebobsmkafiokriteriumebi3 janmrTelobis<strong>da</strong>cvasazogadoebrivijan<strong>da</strong>cviTgaTvaliswinebulisazogadoebrivisikeTebazisuri samedicinomomsaxurebaindividualuri<strong>da</strong>xmarebebiodenoba finansireba administrireba35o adgilobrivibiufetio centr.biujetiadgilobrivibiufetiadgilobrivibiufeticentr.biujetiadgilobrivibiufetiadgilobrivibiufetio adgilobrivibiujetio ministrisfondiadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebaadgilobrivixelisuflebauniversaluri o biujeti sazogadoebrivijan<strong>da</strong>cvisdepartamentiuniversalurikriteriumebi ararsebobso Senatanebio adgilobrivibiujetio centraluribiujetistransferebio Senatanebio transferebifondiadgilobrivixelisuflebafondi115


<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvis meqanizmebi riskisa <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> <strong>da</strong>cvaSi monawileinstitutebis Sesabamisad (SemoTavazebuli modeli)riski mTavroba araformaluri bazari1. gaWirveba • <strong>socialuri</strong>• urTierT <strong>da</strong>xmareba<strong>da</strong>xmareba• <strong>socialuri</strong> servisebio miznobrivi • <strong>da</strong>nazogebifuladio specifiuri• <strong>socialuri</strong>momsaxureba• xan<strong>da</strong>zmulobisbrtyeli pensia2. jan<strong>da</strong>cvasTan • ZiriTadi• samedicino paketi<strong>da</strong>kavSirebulisamedicino(sazogadoebrivi)jan<strong>da</strong>cva• <strong>da</strong>zRvevamomsaxurebisxarjebi• samedicino paketi3. xan<strong>da</strong>zmuloba • <strong>da</strong>nazogebi• investiciebi• <strong>da</strong>zRveva4. sawarmootravma <strong>da</strong>profesiuli<strong>da</strong>avadebebiindustriuli5. Sromis uunaroba5.1 moklevadiani• avadmyofobissargebeli (<strong>da</strong>zRveva3Tve-15 dRe)• qmediTuunarobissargebeli(pensia)+samedicinoxarjebi• avadmyofobissargebeli(biuleteni)5.2 grZelvadiani• urTierT <strong>da</strong>xmareba• <strong>socialuri</strong> servisebi• <strong>da</strong>zRveva6. orsuloba • orsulobissargebeli(dekretuli)7. marCenalisgar<strong>da</strong>cvaleba• urTierT<strong>da</strong>xmareba• <strong>da</strong>nazogi• <strong>da</strong>zRveva8. umuSevroba • urTierT<strong>da</strong>xmareba• <strong>da</strong>nazogi• <strong>da</strong>zRveva• kompensaciasakompensaciosqemebi• fuladi <strong>da</strong>arafuladi <strong>da</strong>xmareba116

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!