10.03.2018 Views

Aitorma-March-2018 PDF

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

KOTHOMA BOKHRI<br />

6<br />

Kokborok Kokni<br />

Hamkraini Lamao<br />

‘Model Sign Board’<br />

Kokborok kok tai kokrwbaini<br />

hamkraini bagwi twngsa lama<br />

wngkha haste haphang tai haphang bai gosijak joto<br />

habanok, swrwngnokni mungrogno Kok-borok bai ‘Sign<br />

Board’, ‘Bill Board’ swiwi thepana bagwi Model Sign<br />

Board committee khama. Kokborok kok Tripura haste<br />

haphang bai gosiwi naharjak haste haphangni kok,<br />

rwngnokni simi rwngyung jora Kokborok bai porina sep<br />

manjak, hasteni juda-juda koktwma channel, AIR tai Prasar<br />

Bharati Doordarshano Kokborok bai koktwma auai<br />

khwlaijakma, jaderepod panda songsajakma, kisamisa<br />

Kokborok kokrwbai bwlai- koktwma bwlai karijakma<br />

omobai simi kung chukjaklai tongkhe Kokborokni<br />

hamkraini lama phuarjagwlak.<br />

–Dharinjoy Tripura<br />

DHOPHANI KOK 10<br />

Tipra Bisi Kwtal Salno twiwi<br />

kok banglaima<br />

Ah kok sahornai TV channelni<br />

bwrwima ani kok khnaui chabwi<br />

manjakya wngwi tongma khnaui<br />

angno chengphio, khnajadi bukhuk, kisa sal swkang<br />

Tipra Bisikhong todetong kwrwi hinwise bororok<br />

swngbaio. Tabuk jotono saimanbaikha tei gosikha 590<br />

AD bisio 118 beremni Tipra hani Bugra Jujarupha Tipra<br />

Bisikhong chenglangkha.<br />

–Binoy Debbarma<br />

KOTHOMA BWSA<br />

Swrabchani Koklam<br />

Tripura University Tripura<br />

hasteni kuchuk baremni<br />

swrwngjaknai nok<br />

Lairem<br />

13<br />

‘Rwngnokyung’ oro<br />

kwbangma dale dalno<br />

swrwngna sep mano tei<br />

dale dal borokrogno swrwngnabo phailaio. Swrwng-ma<br />

jora swrwnglai lelama jora bayab chalairog achugwi kok<br />

salaio. Omo haino khorkba bayab sak chalairog choitor<br />

talni satung chiring charango buphang talo nobar sipsibo<br />

achugwi chanachur chalaitwtwi kok salai tonglaio.<br />

Borog khorokba-chwla khoroknwi bwrwi khoroktham tei<br />

borogni mung wngkha-khapang, Khorang, Jori, Sampli,<br />

Twisa. Borog chanachur chalaite-chalaite kwbangma<br />

hamung siniya nangma-nangya kok no salaio.<br />

–Jayatri Debbarma<br />

aitorma 3<br />

15<br />

NAIPHIMA<br />

TWI BAKLAI<br />

BERAIWI NAIMUNG<br />

Khowai bwkhasteni Rajnagar<br />

amchaini hachwkni kwrwngsa<br />

thaini mung wngkha Twi baklai.<br />

Aro bolong gerepsajak<br />

bisingtwi twisa kaisa<br />

nongkhorwi phainaini mungbo Twi baklai mung baino<br />

sinijago. Sasang bahai bolongni khorang nobar bai baksa<br />

mwsao. Holongthai kupulwng twisa. Dalbidal holong<br />

kotor-chikong kiting- kolok. Twisani bokhorogo Bubagra<br />

mayungo kasaui seng bai holongthaini khakwlabo swiwi<br />

kwlangma kothoma. –Akranta Debbarma<br />

HUKUMU MUKUMU<br />

18<br />

Kokborok kothaini ari<br />

uarsawi phaimano rwgwi<br />

cherwi naimung<br />

Kokborok sanai luku bosongrok<br />

Tripura hasteo tongthai swnamwi<br />

tongphaimani wngya hwnmanino bisi saidok eba saisni kauano.<br />

O bosong China ‘Tibeto Burman’ nukhungni jila haia-kheba<br />

bedek bupra kwlaio. Huk chanani thai rutukte rutukte tabuk<br />

tongmani thaio sokphaiwi kha phurjagwi nok huk thiti khlai<br />

tongphaimani. “Apne songno danyabad janogo je obohai ekta<br />

balo kajo podokhep nama bagwi, kajwi taratari khlai apnesong<br />

agami dino aro shakta khlai o kajo mon riwi kaj tangdi.”<br />

–Ashit Debbarma<br />

DOPHANI KOK 21<br />

Amani kok<br />

Amani kokno twiwi sana thankheno<br />

bwkhao khepsa nango. Bumani bosong<br />

bai buphani bosongni bising kok sathani<br />

pherlaijak hwnkhe Kok Ama tamo wngnai oro jwngjal<br />

nukjago. Chwrai khoroksani buma uanjwi tei bupha Tipra<br />

hinkhe o chwraini sinimungo bosong sinimario buphani<br />

phaisingh dekhagwi Tipra bosong, kokni sinimariobo<br />

buphani dopha rwgwi Tipra kok hinwi phunuk-jakgo.<br />

Phiyaba Kok Ama eba Ama samani kok rwgwi bini kok<br />

sinimung kok uanjwise wngna tongmani.<br />

–Laxmidhan Murasing<br />

KOKRWBAI 24<br />

Paisukya kok–Samir Debbarma<br />

Chwngkhathansa–Runit Debbarma (YKW)<br />

Bisor-Senani kwchar jora–Sanjoy Debbarma<br />

LANGMA KAISA –Nayan Kumar Tripura<br />

LANGMA THANGWI –Samir Debbarma<br />

Koklob bai ringo ang –Sanjoy Debbarma<br />

SIMA NUKMA 26


aitorma 4<br />

‘Uansukrwmung’<br />

Ang samarokno twi se jora jorawo<br />

kha rwbaio; siring khe tongmano<br />

twi ya. – Xenocrates<br />

“Ahaikheno mwthakna ta rwdi; mungsa<br />

le ang sakha hwnwi borokno sadi” –<br />

Thwina swkang Pancho Villa<br />

salangmani<br />

Volume. 6. No. 03. <strong>March</strong>-<strong>2018</strong><br />

RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />

ISSN No. : 2455-121X<br />

Editor : Binod Debbarma<br />

Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />

behalf of Don Bosco Welfare<br />

Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala-799006, Tripura, India<br />

Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />

Email : aitorma2012@gmail.com<br />

binoddb@gmail.com<br />

website : www.aitorma.in<br />

Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />

Executive Board Members<br />

Benny Mushahary sdb<br />

Binod Debbarma<br />

Joseph Pulinthanath sdb<br />

Meena Debbarma<br />

Binoy Debbarma<br />

Pihrsati Debbarma<br />

Dharinjoy Tripura<br />

Rajesh Debbarma<br />

Dr. Anut Debbarma<br />

Dulal Debbarma<br />

Suresh Kalai<br />

Suroj Debbarma<br />

Vidhyajoy Debbarma<br />

Moni Debbarma<br />

Biplab Debbarma<br />

Amiya Tripura<br />

Ratan Tripura<br />

Dr. Ashoke Debbarma<br />

Brata Debbarma<br />

Rajulal Debbarma<br />

Subscription Rates-<br />

1 year Rs. 350<br />

2 years Rs. 700<br />

3 years Rs. 1050<br />

(Subscription Form on page 25)<br />

The views expressed by the writers in this<br />

Magazine do not necessarily reflect the views<br />

or policies of “aitorma” or the Editorial<br />

Board. (Editor)<br />

Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />

of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />

Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />

Edited by Binod Debbarma<br />

Total Pages-28<br />

Kaham bijaprokno poriyarok,<br />

porimayarok bai baksano bohrok.<br />

–Mark Twain<br />

Hunu hanaio kwlaiyawi tongna khed.<br />

Mungsa ta khlaidi. Mungsa ta sadi,<br />

mungsa ta wngdi.<br />

–Aristotle.<br />

Usta khuya borok. Mungsa kwtal<br />

khlailiya bohrok – Albert Einstein<br />

Mungsaswk samung kotor khlaina<br />

hwnkhe, nwng khlaima samungno<br />

hamjakdi, haikhe. – Steve Jobs<br />

Nuk khe nwng imang, abono khlaiwi<br />

mannai mwkthang. – Zig Zaglar<br />

Twlwk twlwk khe thangma mungsaya;<br />

bathagyawi tongma se kok kotor.<br />

– Confucius<br />

Thanai talni


aitorma 5<br />

Komthingnaini<br />

Kok<br />

Amani kok wngkha joto dophani bagwi belikheno nangkukmani. Hayungni judajuda<br />

dophani janija mani kok tongma hai chini dophanibo janija mani kok tongo.<br />

Chwng kwbwngkuk borokrokno kaisa tei kaisa dophani kok sawi manya eba bujilaiya.<br />

Ao! Kok wngkha dophani kaisa identity eba sinimarise. Kanmung chummungrok<br />

nugui kaisa dophano siniwi manmahai, Kok baibo chwng a borok bo dophani hwnwi<br />

romwi mano. Aboni bagwi mani kokno jai nangya wngnani kok kwrwi. Phiyaba chini<br />

dophao mani kokno omtwi haise makhlainai, abohaise makhlainai hwnwi kwbangma<br />

borokrokno samani khnao, tamokhe samungole aswk nukjakya. Aboni bagwino chinio<br />

mani kokni halok tabukbo sitra wngwi tongkho.<br />

Ao! chwng kwbangma borokrokno saimanbaina 21 February salno ‘Hayung<br />

Mani Kok Sal’ (International Mother Language Day) hwnwi palaijakmani kokno.<br />

Phiyaba o sal tamungwi palaijakna nangkha, aboni laibuma le khorok bwswk sawi<br />

manbaina? Ang kha khlaio aswk bangyana. 1948 bisio Pakistan haktorni haphang,<br />

Kok Wanjwi sanairok kwbang (54% swk) tongmani yaguloboUrdu kokno Pakistan<br />

haktorni Official Language eba kok wngnai hwnwi sakhlai rwo. Abono chajakya wnglaiwi<br />

1952 bisini 21 Februaryni salo, College, Uninersity o porirwi tongnai tei juda juda<br />

mothani bwkhaktwi kok wanjwinobo Official language makhlainai hwnwi sanlaiwi<br />

kha duma phunuklai tongmani, phiyaba 144 kerongno maniyani bai police bohrokni<br />

phaisingo naisigwi guli khlaimabai patima thaiono Abdus Salam, Rafiq Uddin Ahmed,<br />

Abul Barkat tei Abdul Jabbar mungwi khorok brwi thwibaio. Chwng saimano a<br />

chobani bisingtwino 1971 bisio Bangladesh haktor yoksama mano hwnwi. Aboni<br />

yagulo 1999 bisio UNESCOni bwkhaktwi mani kokni bagwi thwijanairokno muito<br />

narwkna bagwi 21 February salno Hayung Mani Kok Sal palaijaknai hwnwi sakhlaio.<br />

Chini dophaobo Barkat, Jabbarsong hai mani kokno hamjaknai tongkhe chini<br />

mani kokbo tini teibo kuchugo sogwi khamnu. Bohrok hai thwi rwna hwnkheto hakchalni<br />

kok sikho, kahamkhe hamjakna se rwngsukyakhu. Aboni bere se kokborok, kokbru<br />

hwnlaiwi eba roman/bangla script se ma wngnai hwnlaiwi bisi kwdwkma romwi kok<br />

banglaiwino tonglaikhu. Chwng saimano kok wanjwi sanairokni bo Borishali,<br />

Noakhali, Rongpori, Sylheti omotwi dialect rok tongo hwnwi. Tamokhe bohrokni<br />

bising salai thani aswk pherlai phano swiphru bebakno thansa se. Chwng bohrokno<br />

naiwi swrwnglainani banta. Tei chini dophao aswk kwbangma KBT sebuk mannairok<br />

tongo, bohrokno sudano kokborokni hamkraino twiwi kisa phano saktharmani<br />

nukjakya.<br />

Tei kaisa wngkha 1979 bisini 19 Januaryni salo Kokborokno haste haphangni<br />

official Language hwnwi sakhlaijak phano, aswk bisi kwdwkmani yagulobo haste<br />

tangnokrogo tabuk phano kokborokno gosiwi naharjakyakhu. Jesa mungsani bagwi<br />

kokborok bai koimung bwlai rwkhe gosiwise nahor jakyakho. Abono karwibo tangnok,<br />

rwngnokrokni sign boardrokbo kokborobai swijakya. Abo haikhe bahaikhe chini mani<br />

kok sinimung eba kuchugo kasanai? Kasanani belaikheno tuknai.<br />

Tei kaisa wngkha mani kokno twiwi kotor-kotor kok saya karwi, samungni<br />

bisingtwise abono ma phunukthai. Chwng khoroksa tei khoroksano<br />

majra berlaiyawi jotono je mansak saktharlai khe chini mani kokno<br />

kuchugo kasathani kebo phano kasuwi manglak.<br />

Binod Debbarma, editor


KOTHOMA BOKHRI<br />

aitorma 6<br />

Kokborok Kokni Hamkraini Lamao<br />

‘Model Sign Board’<br />

Kokborok kok tai kokrwbaini<br />

hamkraini bagwi twngsa lama<br />

wngkha haste haphang tai<br />

haphang bai gosijak joto habanok,<br />

swrwngnokni mungrogno Kokborok<br />

bai ‘Sign Board’, ‘Bill<br />

Board’ swiwi thepana bagwi<br />

Model Sign Board committee<br />

khama. Kokborok kok Tripura<br />

haste haphang bai gosiwi naharjak<br />

haste haphangni kok, rwngnokni<br />

simi rwngyung jora Kokborok bai<br />

porina sep manjak, hasteni judajuda<br />

koktwma channel, AIR tai<br />

Prasar Bharati Doordarshano<br />

Kokborok bai koktwma auai<br />

khwlaijakma, jaderepod panda<br />

songsajakma, kisamisa Kokborok<br />

kokrwbai bwlai- koktwma bwlai<br />

karijakma omobai simi kung<br />

chukjaklai tongkhe Kokborokni<br />

hamkraini lama phuarjagwlak.<br />

Kokborokno hamkraini kubui<br />

lamao tubuna hinkhe chini<br />

manthai tai haphangni khwlaithai<br />

kwbangma karjak samungtangrog<br />

jai-jaikhai naikani khwlaijakna<br />

nangnai, samung tangjakna<br />

nangnai.<br />

Aboni bisingo kaisa chini<br />

manthai tai haphangni khwlaithai<br />

samung wngkha Kokborok bai<br />

Sign Board swiwi thepama.<br />

Chwng saimano jesa kok haste<br />

eba haktorni kok hinwi gosijakkhe<br />

a kok bai hasteni joto thaio joto<br />

samungono thepajakna tai<br />

tangjakna nango. Ahaino simi<br />

notification, memorandum bwlai<br />

kariwi sakwlaikhe simi wngwlak,<br />

omono samungo phwnangna<br />

nango. Chwng tabuk nugo hasteni<br />

‘A’ habanokni simi chengwi ‘Z’<br />

habanok jora joto Sing Board, Bill<br />

Board, Advt. Boardrog English tai<br />

Bengali kokbaimang swiwi<br />

thepajak. Phiyaba Kokborok kok<br />

bai swiwi thepajakma aswk mokol<br />

kwlaijakliya. Agartala amchaio<br />

tongnai kotor - kotor kisamisa<br />

habanok, kisamisa amchaini<br />

habanok, hangkhorni ari,<br />

bwkhaksteni ari, blockni ari simi<br />

baksa baksa thaio simise English,<br />

Bengalini logio Kokborok kok bai<br />

Sign Board thepajak mokol<br />

kwlaijago. Sakham bedek,<br />

malamata bedek, bolong bedek,<br />

hukbar bedekni chaitokmung bai<br />

lama ganaginirogo kisamisa<br />

Kokborok bai auaibwtang swiwi<br />

thepajakkha. Aboni bagwi hasteni<br />

kwbangma Tiprasa motharogni<br />

bwkhaktwi hasteni haphangni<br />

thanio khorang chirikmani<br />

mukumuni mari tongrwkna<br />

nangkha.<br />

Chwng laithangjak salrogno<br />

muitu khwlai naiphikhe nukjago,<br />

Kokborok bai Sign Board<br />

swijakna kok. 16 th -17 th December<br />

1989 AD bisio ‘Kokborok<br />

Development Committee’ bai<br />

songsajak Tiprasani Kok,<br />

Kokrwbai tai Humuku-<br />

Mukumuno twiwi puila haste<br />

beremni koklam pandani paithago<br />

jotoni kuthumlaimung tai kokbiti<br />

rwmungni bisingtwi Tiprasani Kok,<br />

Kokrwbai tai Humuku-Mukumuni<br />

hamkraini bagwi kaichisini (17)<br />

samungbwtangno twiwi kokchapjakphikha.<br />

Oro kokchapjakmani<br />

mungrem 16 oro Kokborok kok<br />

bai Sign Board swiwi thepanani<br />

kok omohaikhe swijak tongo—<br />

“There should be Bi-lingual<br />

Sign Board/ Notice Board both


KOTHOMA BOKHRI<br />

in Bengali and Kokborok in all<br />

Govt. establishments and the<br />

institutions including autonomous<br />

Bodies and Public<br />

sector undertakings having<br />

direct/ indirect control of the<br />

Tripura Govt”.<br />

1991 AD bisiobo kokrwbaiphang<br />

Shyamacharan Tripurani<br />

achukphang bai khajak ‘The<br />

Scripts Selection Committee on<br />

Kokborok Scripts and Its<br />

Development’-ni report, 2004<br />

AD bisio Tripura hasteo Ulnwi<br />

Bhasha Commission khajakma<br />

Karuna Nidhan Debbarmani<br />

chaitokmung bai Khumpui,<br />

Imangni Khumbar, Rwchapmung,<br />

Uansukmung mungwi<br />

dalbrwi Kokborok kokrwbai<br />

bwlai karijagwi tongo. Juda-juda<br />

swikwrwng bai swijak kokrwbai<br />

bijap, rwngremsani simi<br />

kuchukrwng berem kwchar jorani<br />

Kokborok bijap sapogwi karijagwi<br />

tongo. Tabuk nukjakkha haste<br />

haphang tai haphang bai gosijak<br />

joto habanok, rwngnogo<br />

Kokborok bai Sign Board swiwi<br />

thepana samungtangno yago<br />

aitorma 7<br />

thangnai 25 th July 2017 AD bisio<br />

‘Directorate of Kokborok &<br />

Other Minority Languages’<br />

habanokni No.F.2 (3)-KBK-<br />

OML/2012 (A)/2429-2433<br />

memorandumni bisingtwi<br />

kokrwbaiphang Rabindra Kishore<br />

Debbarmano Achukphang tai<br />

khorokbrwi adongno twiwi kaisa<br />

‘Model Sign Board Committee’<br />

khajago. O Memorandum bwlaio<br />

omohaikhe swijak tongo—<br />

A Committee has been<br />

constituted for writing of Sign<br />

Board, Bill Board etc in<br />

reportrogobo Kokborok bai Sign<br />

Board swiwi thepajakna kok tisai<br />

sajakkha. Phiyaba Tripura<br />

haphang siring-soroni bisingtwi<br />

jora kolokma lairwi rohorkha.<br />

Tabuk haino hai Tripura haste<br />

haphang kwtalkhai Kokborok bai<br />

Sign Board swiwi thepana<br />

samungtang yago naharphikha. O<br />

kwthar samungtangno jai-jaikhai<br />

chariwi tisana bagwi ‘Directorate<br />

of Kokborok & Other<br />

Minority Languages’ eba<br />

‘Kokborok Tei Borok<br />

Bangthaya Bosongni Kok<br />

Dagikhung’ni thanio barja<br />

yapharjakkha. 2012 AD bisio o<br />

habanok himnani yapiri chengo.<br />

Puila dagiphang okra mwchang<br />

naharma. Omo Tiprasarogni<br />

bagwi belai samung kwthar tai<br />

muitu narwkjakmnai samung.<br />

Thangnai 28 th June 2017 AD<br />

bisio ‘Advisory Committee for<br />

Development of Kokborok<br />

Language’ni luajimung bai Civil<br />

Secretariatni Conference Hall<br />

No-2 oro kaisa koklam panda<br />

songsajakkha. O koklam pandao<br />

o committeeni adongrog<br />

manjakkha. Koklam pandao<br />

kokchapjakkha haste haphang tai<br />

haphang bai gosijak joto habanok,<br />

rwngnogo Kokborok bai Sign<br />

Board, Bill Board swiwi thepana.<br />

Aboni bagwi kaisa ‘Model Sign<br />

Board Committee’ khana kokbo<br />

sajakkha. O sajakmatwino<br />

Kokborok in all offices of the<br />

Government of Tripura as<br />

Model Sign Board are as<br />

under-<br />

1. Shri Rabindra Kishore<br />

Debbarma—Chairman<br />

2. Dr. Bodhrai Debbarma—<br />

Member<br />

3. Shri Padmalochan<br />

Jamatia—Member<br />

4.Shri Sachin Kalai—<br />

Member<br />

5. Smt. Pritilata<br />

Debbarma— Member<br />

The Notification has been<br />

issued as per decision taken in<br />

the meeting of the Advisory<br />

Committee for Development of<br />

Kokborok Language held on


KOTHOMA BOKHRI<br />

28 th June, 2017 in the<br />

Conference Hall No-2 of Civil<br />

Secretariat, Government of<br />

Tripura, Agartala.<br />

Aboni yagulo Kokborok bai<br />

Sign Board, Bill Board swina<br />

bagwi Model Sign Board<br />

Committee-ni achukphangni<br />

kobokmung bai thangnai 21 st<br />

August 2017 AD bisini dipor<br />

damchinwi jorao Directorate of<br />

Kokborok & Other Minority<br />

Languages habanogo kaisa<br />

koklam panda songsajago. O<br />

koklam pandao phaiwi manjakna<br />

bagwi thangnai 17 th August <strong>2018</strong><br />

AD bisio habanokni No.F.2 (3)-<br />

across the state.<br />

3. It was resolved that it<br />

needs to collect the terminology<br />

Book from TTAADC authority<br />

for facility to prepare the<br />

Signboard in Kokborok.<br />

4. Collection of information<br />

works relating to all Govt.<br />

Offices / establishment shall<br />

have to be Completed by 6 th<br />

September, 2017 & the next<br />

meeting is scheduled to be held<br />

8 th September, 2017 at 12:00<br />

noon in the Conference Hall of<br />

the Directorate of Kokborok &<br />

Other Minority Languages.<br />

Aboni yagulo thangnai 30 th<br />

aitorma 8<br />

Acharjee, Adong, Padmalochan<br />

Jamatia, Adong, Sachin Kalai,<br />

Adong. Borogno karwibo<br />

Director ( Kokborok & Other<br />

Minority Languages), Director<br />

(Secondary Education), Jt.<br />

Director (Kokborok & Other<br />

Minority Languages), Jt. Director<br />

(Higher Education), Jt. Director<br />

(Elementary Education), Principal<br />

Officer (Education, TTAADC),<br />

Secretary (TBSE), Dy. Director<br />

(Kokborok & Other Minority<br />

Languages), OSD (Kokborok &<br />

Other Minority Languages), RO<br />

(Kokborok & Other Minority<br />

Languages). O koklam pandao<br />

KBK-OML/2012 (A)/2724-<br />

2728 bisingtwi kaisa memorandum<br />

bwlai kariwi sakwlaijago.<br />

O koklam pandao kokchapjakmarog<br />

wngkha—<br />

1. It has been decided to<br />

collect the names of the total<br />

number of departments under<br />

the State Government in order<br />

to prepare signboard in<br />

Kokborok.<br />

2. Dairy published by Govt,<br />

press and also Dairy of<br />

TTAADC may be followed for<br />

ascertaining the total number<br />

of Department with name of all<br />

November 2017 AD bisini sarikni<br />

damtham jorao Advisory<br />

Committee for Development of<br />

Kokborok Language-ni luajimung<br />

bai Civil Secretariatni<br />

Conference Hall No-III oro MLA<br />

Niranjan Debbarmani achukphang<br />

tai rwngmontri Tapan<br />

Chakrabortyni phaiwi manjakmung<br />

bai kaisa koklam panda<br />

songsajakkha. Koklam pandao<br />

phaiwi manjaknairogni bisingo<br />

tongo— Rabindra Kishore<br />

Debbarma, Adong, Dr. Bodhrai<br />

Debbarma, Adong, Sukanta<br />

Debbarma, Adong, Dr. Nitai<br />

jotoni jotoni kuthumlaimung tai<br />

kokbiti rwmungni bisingtwi amani<br />

kokni hamkraini bagwi kaichitham<br />

samungbwtangno twiwi kokchapphijakkha.<br />

Oro kok chapjakma<br />

chini manthai haphangni<br />

khwlaithai kaichitham<br />

samungtangni bisingo mungrem<br />

sini eba Sl. No.7 oro Kokborok<br />

bai Model Sign Board, Bill Board<br />

swina bagwi sub-committeeni<br />

saltham eba salbani kaisa koklam<br />

panda eba seminar songsana<br />

bagwi kok chapjakma. O koklam<br />

pandao kokchapjakma minutes<br />

bwlai habanokni No.F.2 (3)-


KOTHOMA BOKHRI<br />

KBK-OML/2012 (L) 3380/A<br />

bisingtwi 1 st December <strong>2018</strong> AD<br />

bisio karijakkha. Sl No.7 oro<br />

omohaikhe swijak tongo— “7. It<br />

has been decided that a 3-5<br />

days workshop of the Sub-<br />

Committee for writing of Bill<br />

Board, Sign Board etc. in<br />

Kokborok language will be<br />

conducted for completing the<br />

preparation of model Sign<br />

boards & Bill boards in<br />

Kokborok language”.<br />

Aboni yagulo haino hai 30 th<br />

December 2017 AD bisini sarikni<br />

dambrwi jorao Advisory<br />

Committee for Development of<br />

Kokborok Language’ni luajimung<br />

bai Directorate of Kokborok &<br />

Other Minority Languages<br />

habanokni Cenference Hall-o<br />

kaisa koklam panda songsajakkha.<br />

O koklam pandao<br />

achukphang wngkha committeeni<br />

achukphang MLA Niranjan<br />

Debbarma. O koklam pandaobo<br />

comiitteeni adongrog tai official<br />

adongrog phaiwi manjakkha. O<br />

koklam pandaobo haino hai<br />

kaichitham samungbwtangno<br />

twiwi kok chapjakkha. Aboni<br />

bisingo mungrem ba eba Sl. No.5<br />

oro Kokborok bai Model Sign<br />

Board, Bill Board swina bagwi<br />

sub-committeeni saltham eba<br />

salbani kaisa koklam panda eba<br />

seminar songsana bagwi kok<br />

chapjago. O koklam pandao<br />

kokchapjakma minutes bwlai<br />

habanokni No.F.2 (3)-KBK-<br />

OML/2012 (L)/3930-3958<br />

bisingtwi 9 th January <strong>2018</strong> AD<br />

bisio karijakkha.<br />

Paithago sana naio, Kokborok<br />

bai Model Sign Boardno twiwi<br />

sakao khursajak haphangni<br />

kisaswk minutes, memorandum,<br />

notification bwlairogni bisingtwi<br />

saimankha jorani yak romwi<br />

tabuk Tripura haste haphang<br />

Kokborok kok tai kokrwbaini<br />

hamkraini bagwi twrwk-twrwk<br />

yago samungtang naharwi tongo.<br />

Phiyaba omohai samungrog<br />

taibose dati-datikhai tangjakna<br />

nangmani. Saktharnai kwrwini<br />

bagwi tangjakliya. Kokborok tei<br />

kubun borok bangthaya bosongni<br />

kok dagikhungni yapri chengma<br />

yagulose omo hai kwthar samung<br />

khwlaijakna chengo. Kha khwlaio<br />

o habanok Kokborokni hamkraini<br />

bagwi thinango taibo kahamkaham<br />

samungtang yago naharwi<br />

samung khwlaiyano hinwi. Aboni<br />

bagwi o habanok bai jotoni<br />

chubachu yakchoyaino halok<br />

bowi kwrwngwi tongna nangnai.<br />

Kokthum:<br />

1. Minutes of The First State<br />

aitorma 9<br />

Level Seminar on Tribal<br />

Language, Literature &<br />

Cultural Held on 16 th -17 th<br />

December, 1989 at Rabindra<br />

Satabarshiki Bhawan,<br />

Agartala, Tripura<br />

2. Report and Recommendations<br />

of The Scripts<br />

Selection Committee on<br />

Kokborok Scripts and Its<br />

Development, 1 st April 1991<br />

3. Report of the Tripura<br />

Upajati Bhasha Commission,<br />

Submitted to the Chief Minister,<br />

Govt. of Tripura on 5 th August<br />

2005.<br />

4. Minutes of the meeting of<br />

Advisory Committee for<br />

Development of Kokborok, 28 th<br />

June 2017<br />

5. Memorandum for the<br />

constituted of Model Sign<br />

Board Committee, 25 th July<br />

2017<br />

6. Tripura, Dharinjoy—<br />

Tiprasani Kok, Kokrwbai tai<br />

Humuku-Mukumuno Twiwi<br />

‘Kokborok Development<br />

Committee’ni Haste Beremni<br />

Koklam Panda, aitorma, Vol.5,<br />

No.8, August 2017.<br />

7. Minutes of the meeting of<br />

Model Sign Board for<br />

Kokborok Language, 21 st<br />

August 2017<br />

8. Sarkari Sob Daptar,<br />

Songsthar Signboarde<br />

Kokborok Bhashao, Ajkal, 22 nd<br />

November 2017<br />

9. Minutes of the meeting of<br />

Advisory Committee for<br />

Development of Kokborok, 30 th<br />

November 2017<br />

10. Minutes of the meeting<br />

of Advisory Committee for<br />

Development of Kokborok, 30 th<br />

December 2017<br />

–Dharinjoy Tripura


DOPHANI KOK<br />

aitorma 10<br />

Tipra Bisi Kwtal Salno<br />

twiwi kok banglaima<br />

Chini Tipra dophani bororok<br />

tabuk kebono kebo cherlaiya<br />

wngmani jora. Sak baithangno<br />

torlaijakmani jora. Khoroksani<br />

uklogo tei khoroksa koksalaima<br />

jora. Aboni bagwino sana nango,<br />

o jora belaino hamya jora!<br />

Bisi nwchidok jora romwi<br />

Tipra Bisikhongno twiwi samung<br />

tangmani ulo obono nukmani<br />

koknono tini norok bai koklam<br />

salainai.<br />

Thanani 1991 bisini simi Tipra<br />

Bisikhongno twiwi samung<br />

tangphruni simi khorokbwswk<br />

borok bai kaham hinjakmani swlai<br />

hamya sajakkha tei sejajakkha.<br />

Sana hamliya. Bwkhao chobwi<br />

tonikhai bwkha pekhrubwi<br />

chirakbirik wngwi<br />

thangkhamung. Bwkha kisa kebel<br />

hinkhaibo teibo swkangno<br />

baikhrubwi paikhamung. Phiyaba<br />

kubui bai tongmani bagwi bwkhao<br />

boronibo phan manmani bagwi<br />

tabukbo kwthangno tongjakho<br />

Tipra Bisikhongni laibumano<br />

sanani bagwi.<br />

Abo 01 Talhing 1428 Tipra<br />

Bisikhong eba 22 December 2017<br />

AD sanja damdok kwchar jorani<br />

kok. Tripurani kaisa TV channel<br />

kokduk bai ano swnghoro Tipra<br />

Bisikhongno twiwi<br />

kokbanglaimani kokrokno.<br />

Bo swnghoro Tipra<br />

Bisikhongni kokbanglaimano<br />

twiwi kisa kok sajadi. Bini<br />

kokrokno khnakhaino khoroksa<br />

kaham-kwrwng bahanbwthwini<br />

borok thamchi kanani kok. Chwng<br />

cherai bwsa ahai khlai hadwlwi<br />

bai thwnglai tongmani ahai.<br />

Phiyaba kwchang-kwchang khlai<br />

ang bonose swngphio bwbtwi<br />

kokbanglaimung?<br />

Ah kok sahornai TV channelni<br />

bwrwima ani kok khnaui chabwi<br />

manjakya wngwi tongma khnaui<br />

angno chengphio, khnajadi<br />

bukhuk, kisa sal swkang Tipra<br />

Bisikhong todetong kwrwi<br />

hinwise bororok swngbaio. Tabuk<br />

jotono saimanbaikha tei gosikha<br />

590 AD bisio 118 beremni Tipra<br />

hani Bugra Jujarupha Tipra<br />

Bisikhong chenglangkha.<br />

Bororok teibo saimanbaikha<br />

Tipra Bisikhongno 1963 AD bisio<br />

Tripura Land Record & Land<br />

Revenue bedekni hujakkha.


DOPHANI KOK<br />

Aboni ulo 1970 AD bisio khai<br />

Agartala Municipalityni<br />

phano tangwi kok thaisa phano<br />

saliya abono twiwi kok salaikhai<br />

aitorma 11<br />

manjaknai.<br />

Tipra Bisikhongse tongo<br />

hujaksakhua. Tangwi hujakkha<br />

eba hujakmanino twiwi kebo<br />

tabuktwi jorao Tipra Bisikhongno<br />

twiwi kok swbangnairokno<br />

hinkhai bini Bisithikemung eba<br />

Calendarbo tongnai. Calendar<br />

tongkhai bini Salni mung, Talni<br />

mung, Molni mungrok jotono<br />

tongbainai. Abono karwi bo talo<br />

bwswk salrok tong abobo tongna<br />

nangnai. Kubui kok wngkha,<br />

Kokborok bai sakao sajak jotono<br />

tongbaio. Haiphanose tabukbo<br />

swngjagwi tongo Tipra Bisikhong<br />

tongo hinmani abo bwswk kubui?<br />

Mwnwikothok tei Uanamasingsa<br />

kok!<br />

Aboni yagulo phaidi salainw,<br />

jotoni swlai salaijakmani kok Tipra<br />

Bisi Kwtal Salni kok. Tabukbo<br />

baksa baksa olombus ahai khlai<br />

swngo, Tipra Bisi Kwtal Sal<br />

tangwi 01 Talhing eba 22<br />

Decembero chongjakkha.<br />

Obotwi swngnairokno angse<br />

swngna muchungo, norok saide


DOPHANI KOK<br />

man, tangwi Bangla bisi kwtal sal<br />

01 Buisakh wngkha eba tangwi<br />

Saka Era bisi kwtal sal 01 Choitro<br />

wngkha eba tangwi Christian Era<br />

bisi kwtal sal 01 January wngkha?<br />

O swngmungrokni kukcha<br />

saimankhai tangwi 01 Talhing<br />

Tipra Bisi Kwtal Sal chongjakkha<br />

obono twiwi tei kebo swnglaiglak.<br />

Phaidi tabuk Bangla, Saka tei<br />

Christian Erani bisi kwtal sal<br />

chongjakmani laibuma kisa<br />

khnalainw.<br />

Bangla Era: Bangla Erani bisi<br />

kwtal sal chwng jotono<br />

saimanbaio 01 Buisakh hinwi.<br />

Phiyaba chwng kwbangkukno<br />

saimanya Bangla Erani bisi kwtal<br />

sal 01 Buisakh 1556 AD bisio<br />

Samrat Akbar chenglangmani<br />

kokno. Aboni swkang Bangla<br />

Erani bisi kwtal sal tongmani 01<br />

Ograhoyon. Ograhoyon kokthaini<br />

kokmang wngkha puila phainai<br />

talni mung.<br />

Saka Era: Saka Erani bisi<br />

kwtal salbo haino hai. Taklaini<br />

simi 66 bisi swkang 1952 AD<br />

bisio Dr. Meghnath Saha bai<br />

khajak Calendar Reform<br />

Committee bai sajakmani ulose 01<br />

Choitro salo Saka Erani bisi kwtal<br />

sal chongjago. Aboni swkang<br />

tongmani 01 Poush salo.<br />

Christian Era: Christian<br />

Erani bisi kwtal salno chwng<br />

jotono saimanbaio 01 January<br />

hinwi. Orobo haino hai<br />

swngmung wngkha buphruni simi<br />

tei tangwi 01 January salo<br />

Christian Erani bisi kwtal sal<br />

chongjakkha. Obono twiwibo<br />

kwbangma kok sana nangnai.<br />

Phiyaba dorokuk swngmung<br />

thaisa wngkha, Jesus Christ bai<br />

gwdalwise Christian Era<br />

songsajago hinkhaiba Jesus Christ<br />

achaima 25 December salose<br />

Christian Erani bisi kwtal sal<br />

wngna kok tongmani. Tangwi 01<br />

January wngkhaba?<br />

Tabuk teibo swngmung<br />

wngkha Jesus Christ achaimani<br />

saldok ulode Christian Era<br />

aitorma 12<br />

chengjak eba Jesus Christ<br />

achainani tal chisa tei salnwichiba<br />

sal swkango Jesus Christ achai?<br />

Oborokni kokmang keba riui<br />

manglak. Khorok mihimnani<br />

kokse.<br />

Sakao sajak joto bai sinijak<br />

Bangla Era, Saka Era tei Christian<br />

Erani bisi kwtal sal chongthani<br />

swngmungrokni kukcha naitugwi<br />

kariui soisoi laibuma yaphao<br />

chobwi chini Tipra Bisikhongni<br />

bisi kwtal sal tangwi 01 Talhing<br />

chongmano twiwi koklam<br />

salaijathung.<br />

Kok ekna bagwi kok sakhai<br />

salai tongthung. Phiyaba<br />

laibumano twiwise kok salaio<br />

hinkhaiba Tipra Bisikhongni<br />

laibumano kaham khlai saimanma<br />

yagulono Tipra Bisi Kwtal Salni<br />

koknobo salaijathung.<br />

Kha khammani kok wngkha,<br />

buini dopha chwngno kusurina<br />

bagwi obotwi kokrok swngkhai,<br />

do sauino mano. Phiyaba Tipra<br />

dophani bororokno obotwi kok<br />

bukubukrok swngwi<br />

kok eklaikhai bwkha<br />

kiyoro, ayukmuyuk<br />

wngo kukubuino.<br />

–Binoy Debbarma


KOTHOMA BWSA<br />

Swrabchani Koklam<br />

Phalgun-choitor tal, nobar sipsip<br />

tei satungbo chiring-charang<br />

hadwlwi dubai-dubai nobar bai<br />

kobonsai phaio achom-ahcom.<br />

Masing mol thangmani ulni o<br />

malo watwi kwrwi twirog<br />

ransama jora. Buphang bwlai<br />

kwchamrog kwraiwi thangkhe<br />

bwlai kwtalrog rotomna hinwi<br />

nasinglai jora. Buisakh talno<br />

dale dalno swrwngna sep mano<br />

tei dale dal borokrogno<br />

swrwngnabo phailaio. Swrwngma<br />

jora swrwnglai lelama jora<br />

bayab chalairog achugwi kok<br />

salaio. Omo haino khorkba bayab<br />

sak chalairog choitor talni satung<br />

chiring charango buphang talo<br />

nobar sip-sibo achugwi<br />

chanachur chalaitwtwi kok salai<br />

aitorma 13<br />

Tiprasarogle mungsaboya.<br />

Twisani kokno chajagwi<br />

sampli bai khapang kok<br />

manjulaio– Sampli–Aou! kubuino<br />

Tiprasarog atwino jeswk phano<br />

phwrwngjakdi bwini nukdi tei<br />

rwnglongwlak.<br />

Khapang– Aou! Phwrwngna<br />

thangkhe niji si swkang hinjaganw<br />

besi besi sijagu hinwi wngya khe<br />

nasinglai tonglaio hamung siniya<br />

khumrog kiyokna bagwi. Omo<br />

haino borokrogbo jani-jani<br />

samungni jora phaikhe samung ma<br />

tanglaio, gorinairog, sebok<br />

khainairog tei samung tangnairog<br />

hindi bebak borokno jora phaikhe<br />

jani-jani samungo mathango eba<br />

thanglaio.<br />

Tripura University Tripura<br />

hasteni kuchuk baremni<br />

swrwngjaknai nok<br />

‘Rwngnokyung’ oro kwbangma<br />

tonglaio. Borog khorokba-chwla<br />

khoroknwi bwrwi khoroktham tei<br />

borogni mung wngkha-khapang,<br />

Khorang, Jori, Sampli, Twisa.<br />

Borog chanachur chalaitechalaite<br />

kwbangma hamung<br />

siniya nangma-nangya kok no<br />

salaio. Aroni bising kok salaitesalaite<br />

twisa sao–<br />

Twisa–Asale! Tiprasarogle<br />

yongla ser kayano, naidi buini<br />

dophani borokrogle rang khatilaio<br />

nok kaham kaham tanglaio<br />

bukung kokna besi hinjaknai.<br />

Khapangbai samplini kokno<br />

khwnawi jori khorangno tepsa<br />

khaiwi sao-tamo khorang<br />

nwngkhe mungsa saya sa hinwi.<br />

Aphru khorang sao-tamo sana<br />

tong atwi kokrogno nwng khwnai<br />

simi tongma ba. Jori haiphano<br />

tongwi manjakya twisa bai<br />

khapangni kok yachagwi<br />

phirogo–<br />

Jori –Aree! Norog yongla ser<br />

kaya bo dophano hinlai? Norogle


KOTHOMA BWSA<br />

bo dophani ba? Norog ba sak<br />

sakno si hinma kwlaible.<br />

Khapang–Ihi! Omo sak sakno<br />

hinma kwlaiya Tiprasarog khasiya<br />

wngwi si hinjago.<br />

Jori–Hinkhe nwngkhe<br />

Tiprasaya diba?<br />

Khapang–Ang Tiprasa hinwi<br />

ang saichung tamo khai mana<br />

sa?<br />

Twisa–Aou! ang sinai nuknai<br />

hinwi kami rogo thangwi<br />

khoroksaswkno phwrwngna<br />

thangkhe ang si hamya hinjaknai.<br />

Sampli–Khapang bai twisani<br />

kokle soino. Kami rogo Tas<br />

thwngna. Chuwak nwngna simi<br />

si manbaio townni hai nok<br />

kaham-kaham tongna rogle kebo<br />

rwnglaiya.<br />

Jori– Tamo ni sa? Kamio khe<br />

rwng nok kaham-kaham tongwi<br />

manniya diba? Nungkhe kamini<br />

borokya diba? Bui khaiya khe<br />

nwng khaidi ta!<br />

Twisa–Hmm! bwi bai<br />

musapjakmang thwina<br />

kwlaiyanw. Wngya khe nasto riwi<br />

si kobor swnam paijaknai.<br />

Sampli–Amtwino! Tiprasarog<br />

khe orono kwlwgu. Te kubuni<br />

borokrogkhe khoroksani kaham<br />

nukkhe bini swrwngwi si teibo<br />

kaham wngo phiya Tiprasarogle<br />

khorksani kaham nukkhe bono<br />

ulta si dera rwna naio!<br />

Jori–Amtwiya ble! nwngle<br />

nok da tongwi naikha ba? Swkang<br />

nwng nok tangwi Phunukdi ta.<br />

Ulo si bwi nini swrwngnani ble!<br />

Twisa–Tabuk kamirogo nok<br />

kaham-kaham tangkhe dakat tei<br />

sikokrog bai si butharjaganw.<br />

Jori–Hinkhe ba nwng si<br />

yongla ser kaya hai wng tongkha<br />

bla! buino ba twma hinwi tong?<br />

Samung tangya sani si kirijagwi<br />

kharnai. Yongla ser kaya<br />

hinjakmabo palio kwchaya bahar<br />

baharwi thangma bagwino<br />

hinjakma ble?<br />

Khapang–Jori, nini wansukma<br />

chaya khu! kirina kiriyani kokya.<br />

Chwng cherai rogle tamo khai<br />

mannai chini swlai okrarog si<br />

mungsa khailaiya.<br />

Jori–Nwng tabuk okra rogno<br />

majra bero. Ulo chini swlai<br />

cherairog chwngno majra ber<br />

khai tamo wngnai aphru?<br />

O kok sabaiwi jori tepsa khai<br />

khorangno swngo tamo khorang<br />

nwngle tamo wansuk? Tamo<br />

thaisa phano saya? Khorang jorini<br />

kok yachagwi sao tamo sana tong<br />

borogno nwng jeswk phano sawi<br />

bujiwi manglak. Khorang kok<br />

sabai khaino jori haino hai<br />

palrogno saphiro–<br />

Jori–Aou! kubuino kamirogo<br />

thangkhe nugu okrarogno<br />

kwbangkuk chuwak nwnglaio tei<br />

aitorma 14<br />

aborogno swrwngwi cherairogbo<br />

chuwak nwnglaio. Phiya norog<br />

wansugwi da nai? chwng tabuk<br />

poriwi swrwnglai tongnai<br />

cherwirogsi kirijaklai mungsa<br />

samung khaiya tongkhe tei sabo<br />

khainai? Chwng sak simi<br />

tongphrusi khaiya hinkhe te sabo<br />

buphru khainai?<br />

Twisa–O okrarogsi chwngno<br />

samung khairigwlak jesa bo borog<br />

ulta si bujinai!<br />

Khapang–Kiriwi tongmani<br />

kokya jori! Twisani kok si sai<br />

chwngno okrarogsi samung<br />

khairigwlak borog ultano bujinai!<br />

Sampli–Aou! Kokle soino!<br />

Jori–Omo norogni wansukma<br />

si. Okrarog chwngno samung<br />

khwlai phunuk manya khe tamo<br />

wngkha ba? Chwng khwlai<br />

phunuknai. Kaham khe phunuk<br />

khaisi ophru borog bujinai.<br />

Samung Tangna swkang kosto<br />

manu phiya kostono kiri tongwi<br />

wngya. Kamio okrarog chuwak<br />

nwnglaikhe nwngbo thangwi<br />

chuwak nwngnai hai de? Chuwak<br />

ba aguli town rogo bo nwnglai ble!<br />

kok hinkhe nwng kaham khe<br />

tongwi phunukkhe si nini<br />

swrwngwi bai kaham wngnani.<br />

Swkang nwng kirimano khibiwi<br />

kamio nok kahamkhe khungsa<br />

tangwi phunukdi ulo nini<br />

swrwngwi buibo tanglaite<br />

tanglaite si kamibo salsa town<br />

haino naithothok wngnai.<br />

Jorini kok paidrop hinkheno<br />

rwngnok. Yungni jorakhok bo<br />

tong-tong khe pungni rikha tei<br />

borogni lelama jora paiwi teisa<br />

class chwngna jora wngkha.<br />

Abobi bagwi borog jani lama jan<br />

bachalaiwi class-o thonglaina<br />

chengkha. Borogni swrabsani<br />

koklam tei buphrubo<br />

chengjakno kebo<br />

saimanya.<br />

–Jayatri Debbarma<br />

–Jayatri Debbarma


NAIPHIMA<br />

aitorma 15<br />

TWI BAKLAI BERAIWI<br />

NAIMUNG<br />

Khowai bwkhasteni Rajnagar<br />

amchaini hachwkni kwrwngsa<br />

thaini mung wngkha Twi baklai.<br />

Aro bolong gerepsajak bisingtwi<br />

twisa kaisa nongkhorwi phainaini<br />

mungbo Twi baklai mung baino<br />

sinijago. Sasang bahai bolongni<br />

khorang nobar bai baksa mwsao.<br />

Holongthai kupulwng twisa.<br />

Dalbidal holong kotor-chikong kiting-<br />

kolok. Twisani bokhorogo<br />

Bubagra mayungo kasaui seng<br />

bai holongthaini khakwlabo swiwi<br />

kwlangma kothoma. O<br />

kothomano twi baklaini naithokma<br />

tongthokmano lukurogni bwkhano<br />

muwani chario. Phiya bo<br />

bubagra swilangkha abo kebo<br />

saui mannai kwrwi. Tobo Tripura<br />

ha<br />

naikol-langnai<br />

saracharchibwrwi (184)-rogni<br />

bisingono khoroksa abole kubui.<br />

Twi baklaini muani tabuk<br />

gana-ginini amchaio simi<br />

bathagwi tongliya. Ari swbaiwi<br />

tabuk aguli hai bugrakhoro twi<br />

baklaini nobar sibna chengkha.<br />

Agulio swrwngwi tongnai khowai<br />

Champahourni Kiching Jupiter o<br />

kothoma chini thani tubukha.<br />

Hainose hasteni hachwk<br />

beraithani chini polton kaisa<br />

kwswrang. O kothoma khwnama<br />

bai baksano chwng palkhe<br />

salmari chonglaikha. Jotono<br />

swrwngwi tongnaiba kokti (Sunday)<br />

salono thangna kok<br />

choplaikha. January 7 2017 cha<br />

(Saturday) salono ang kiching<br />

jupiterni nogo thangwi<br />

tongwisokkha. Tamoni hinkhe<br />

chamungrog songwi ma<br />

twlangnai. Aboni bagwi swkang<br />

bariyano cha salni sanjao hati<br />

khwlaikha. Kwchangma jora<br />

aichuk bachaui songwi manglak<br />

hinwi horono uahan songwi<br />

tonikha. Phungo mai songwi<br />

champa thalik bwlai rakhwlai<br />

tongma joraono agulini palsong,<br />

chwng phaiwi tongo hinwi<br />

sahorkha. Sohorma baksano dakti<br />

phat-phat maichu chui pailaikha.<br />

Muihan danani bagwi swkang<br />

bariyano plasticni boyung thaisa<br />

kotorma paiwi tubujak, arono<br />

dalaikha. Tamoni hinkhe boyungo<br />

dakhe lama kolok twithogo tei<br />

kiphilphuru poja helengna bagwi<br />

khibiui phano kabui mano. Haikhe<br />

dakti dodoro mai kolnwi chalaiwi<br />

joto jugalwi khowai motor stando<br />

agulini phainai mangsong<br />

Arjindo, Suvendu, Rima tei<br />

Jayatri-songno lamsok-kha. Gari<br />

bwsa uklogo khorokbwrwi<br />

kanakhe joboi kesep. Phiya tei<br />

mungsa lam kwrwi wngma bai<br />

ma kalaikha. Angkhe bwskango<br />

achuktwtwi borogni tongmungno<br />

nugwi hindi tokeni ‘Hera pheri’<br />

movie-ni koknose muitu manwi


NAIPHIMA<br />

bwkha bising-bising mwnwiwi ma<br />

tongsio.<br />

Rajnagarni lam romwi<br />

Jayatrini khorang bai hachwk<br />

sudu swrangwi thangna hai ma<br />

tongo. Sabo angse romnai hinanw<br />

aitorma 16<br />

yapaino wngnai. Twisa rukung<br />

botok yapai. Kwchamde kwtalde<br />

siliya. Saimannabo kokya. Tamo<br />

thanglaikha. Aro chwngno<br />

naisingwi tongsoklaikha ata Bipul<br />

bai Pravat tei borogni logisong.<br />

Borogni aroni simi tei soti<br />

nwichi(20) gari kamani ulo<br />

sogwilaikha twibaklai hathaio.<br />

Hapung kolokma, itrogbo<br />

bojakyakho nongkhorwi thangna<br />

nango. Aboni kisa himwi<br />

kasakheno school khungsa.<br />

Ayangtwikhe hacham re re khe<br />

nongkhorwi thangkheno twibaklai<br />

twisa. Yang jorakhogo 11.30a.m<br />

tamjak. Twisa toksaui himlaimang<br />

himlaimang bolong kuthungo kami<br />

khungsa malaikha. Twisa kinaro<br />

mwikhwthwng bari, bera<br />

kesengkhe wajak. Twisaono<br />

manwi hu-ui bachaui thango<br />

bwrwima khoroksa. Chwngkhe<br />

lengmani bisingbo<br />

tongthogwi khatunglaijak. Ata<br />

Bipul tei palrog a romlaijak battery<br />

bai. Angkhe camera thaisa<br />

mobile thaisa twiwi bono bono<br />

mangpili tisamang kul paiya.<br />

Ayango ah mankheno Rima bai<br />

saboba obokhe anise hinanw<br />

haikhemang twi botok. Tabuk twi<br />

bupra malaikha, ang kisa uklogo.<br />

Aro dolma dolsa kubun ah<br />

romnairogbo tongo. Naiphaigradi<br />

kiching hinwi bodolni khorang<br />

kogwi phaio. Ang dakti dakti<br />

thangwi nugwikha ha<br />

kokhwlaijak. Tamo wngkha ang<br />

mungsabo siya. Ulose saui mano<br />

mayung yapai hinwi. Aswk<br />

bolong kuthugoto mayung<br />

kumunni yapai wngnani kokya.<br />

Abo wngkhai mayung kwthwngni<br />

hinba chini mokolo obono puila.<br />

Tabuk tai swkangni hai Rima bai<br />

Jayatrini khugo khorang kotor<br />

paliya. Serek-serek mayung<br />

phaikhe bahaikhe kharnai<br />

abomang borogni khugo. Angbo<br />

kirikhano haiphano kebono<br />

khulogwi saliya. Ayang chwngno<br />

lama sonairogbuda ang hai siliya.<br />

Borogkhe lamano soui tongkho.<br />

Dibor khekwlai tongkha. Maibo<br />

okhuilaijak-kha jotono. Chwngse<br />

mai chajak phano agulini<br />

phainairogni ogo mai kwrwikho.


NAIPHIMA<br />

Teise hachwgo thangkhe<br />

uasungni gudok haiyakhe pengjak<br />

mwchayakhe khuk swrangya.<br />

Chwng abo haikhe chana bagwi<br />

swkangni simino kok chaplaijak.<br />

Twi toksalaimang haping kwcham<br />

malaikha. aro gairing khungsa<br />

baijak tongo. Yang jorakhogo<br />

damnwi tamwi soti chiba(2.15<br />

uasungono ah pengna jugalkha tei<br />

laiphang gudokbo. Nokni berma,<br />

som, moso, piyaj tei twi jotono<br />

chwng tubujak. Uasungni mui<br />

munyasanino yang kiching Jupiter<br />

laiphangno kochoknwikhe<br />

tansui achuk rikha horni bahainwi<br />

bwkhak. A sakaono latiya jotoni<br />

kotor naiwi atur bai subui<br />

aitorma 17<br />

Cheraiphuru khwnamani<br />

kiphilphurukhe dakti doui<br />

sogwiphun hinwi. Phiya angle<br />

douise himwi manliya. Lama<br />

sonairogto swkang swkangno. O<br />

bwrwi khoroknwi sudu ani sai<br />

swkango. Mayung kwthwngno<br />

kirima kwrwi hinkhele ang nogo<br />

sokphaiglak-khamun. A<br />

p.m) wngjak. Kok wnglaikha<br />

arono chalaisinai. Baksa ua tanna<br />

thangkha. Baksaba laiphang tei<br />

baksa ah swnamlaikha. Ah<br />

dalbidal tongo. Ahbar, latiya, puthi,<br />

gunthu tei jagur kahairog. Aroni<br />

bising baksa ahno agi ang<br />

nukyakho. Ani nok tolaono ‘Isali’<br />

mungwi twisa tongo. Arobo obo<br />

hai ahrog kwrwi.<br />

Bolong lilak-kheno mayung<br />

kwthwng phaiyai phaitok-phaitok<br />

hai ma tongo. Mwkhwrarogbo<br />

dolma dolsa cheklek horo<br />

chwngno. Haiphano chwng<br />

ayango khwl kwrwi. Buini khugo<br />

khwnamani mayung hor kirijago<br />

hinwi. Amtwi hinwi suvendu<br />

siping bukhraijak motha kwranno<br />

thumui sok-kha. Uatolok ua<br />

manliya phano uandal uani<br />

sakaokhe boksaui muphunkha. A<br />

latiya hangjakno seklaiwise<br />

mayung kwthwngni kirima<br />

jaorasani bagwi pogwi thangsio.<br />

Mui munbaikha. Mai chana<br />

achuklaikha. Mui mungtham<br />

wngkha uahan, ah pengjak tei<br />

laiphang gudok. Nokni maichu<br />

khulogwi arono chalaikha. Yang<br />

sanjani mari bona nairwrwk-kha.<br />

Bolong bumul swlaina<br />

nairwrwkkha. Bolongni khorang<br />

bai kha sere-sere wngo.<br />

Mayungni kirimabo bwkhao teibo<br />

yogago. Yang bugra swiwi<br />

kwlangma sothaini khakwlapno<br />

naina muchungbo yuk yuk. Tei<br />

kwbangle challiya hinwi salaio.<br />

Haiphano nogo kiphilna kokbo ma<br />

uansugo. Aboni bagwi jotono<br />

nogo kiphilna kokno gosilaikha.<br />

gairingono thukhamun. Bwkha<br />

bising-bising kok saui borogni<br />

yapri songwi himkha. Jephuru<br />

hacham bokhorok kasakha.<br />

Arono TSR camp. Chwngno sal<br />

naisingwi tongmaswk. Hathai<br />

bochongni simi kisisa jorani bagwi<br />

chakroromkhe mwnwijak. Arono<br />

ri-rog swlailaiwi kisa lengma<br />

poklaiwi kami bwkhak lam<br />

rilaikha. Khowai baijalo horsa thuui<br />

teini sal salchuku(9th) salmario<br />

agulio kiphillaikha. Muchungmano<br />

supungsugwi manliya phano<br />

khano methebwi mankha.<br />

Hachwk beraiwi mankha.<br />

Hachwkni maya thwidugo<br />

kochok-kha. Obono<br />

wngkhwna hachwk<br />

beraimani mulaja.<br />

–Akranta Debbarma


HUKUMU MUKUMU<br />

aitorma 18<br />

Kokborok kothaini ari uarsawi<br />

phaimano rwgwi cherwi naimung<br />

Kokborok sanai luku<br />

bosongrok Tripura hasteo tongthai<br />

swnamwi tongphaimani wngya<br />

hwnmanino bisi saidok eba saisni<br />

kauano. O bosong China ‘Tibeto<br />

Burman’ nukhungni jila haiakheba<br />

bedek bupra kwlaio. Huk<br />

chanani thai rutukte rutukte tabuk<br />

tongmani thaio sokphaiwi kha<br />

phurjagwi nok huk thiti khlai<br />

tongphaimani. Bisi kwbangma<br />

swkango kokborok sanai luku<br />

bosong babainwi, babaitham<br />

dagio kaklaiwi nikuma rutugwi<br />

thangmani aa thairok wngkha<br />

Bangladesh, Assam, Tripura hai<br />

thairogo. Kokborok kok<br />

achaimani simi chengwi sikla,<br />

bakhla, chakra wngwi thangma<br />

yagulo o kokni ari uarkha, kok<br />

wngkha kokthai uarwi phaikha. O<br />

kogo baithangni kokthaino<br />

karwibo Bengali, English, Hindi,<br />

Sanskrit, hai kokrok twrwk twrwk<br />

khlai habna chengkha. Haini<br />

bagwi kokborok kok uarsawi<br />

phaikha hwnwimano uansuk<br />

naikhe nugano romdi–Chair,<br />

Table, Mobile, Telephone,<br />

Desktop, Laptop, Charger,<br />

Mouse, Tane, Building, roof, Box,<br />

Okey, Bench, Mike<br />

LCD, LED, Tape, Streo, Bike,<br />

Scooty, Aeroplane, Helicopter,<br />

T.V, Battery, Radio, Microphone,<br />

Cable obohai English kokthairok<br />

abono karwi Rajniti, Chalak,<br />

Shiyal, Saman, Apaman, Mine<br />

sanman, Garib, Satya, Mithya,<br />

Agami, Buji, Abuj, Sampoti<br />

Aram, Tekto, Yantrana, Dukh,<br />

Sukh, Mantra, Din, hai Bangla<br />

kokthairok, Yang Hindi koknikhe<br />

Kintu, Rwjai, Raja, Praja, Apne,<br />

Achha, Ijjat, Lajja, Hairam, Eram,<br />

hai kokthairok kokborok nukhungo<br />

phai habphaikha abohaikheno<br />

Hindi kogo Sanskrit kokni sampli<br />

gwnang wngmabai o kokbo<br />

kokborok kogo habphaikha<br />

hwnwimano. Tabukhai jorao kisa<br />

swi kwrwngrokni bwchap<br />

khlaijak kokthai tiyarino<br />

rwgwibuini kokno baithangni<br />

kogo philna naiphano, kok sana<br />

naiphuru sana chaitokphano buini<br />

khukni kok hai kobogwi<br />

ringjakyano khukni phwla phwla<br />

ongkhorma nukjago. Hasteni<br />

borok bosongni khoroksa kok<br />

kwcharwi sana thangthani khugo<br />

koro motho kwrwikhe sama<br />

nukjago- “Apne songno danyabad<br />

janogo je obohai ekta balo kajo<br />

podokhep nama bagwi, kajwi<br />

taratari khlai apnesong agami dino<br />

aro shakta khlai o kajo mon riwi<br />

kaj tangdi.”<br />

Sakani khurchajak kokbitio<br />

swraisakhe nukjakkha Danyabad,<br />

kaj, Kajwi, Taratari, Apne, Agami,<br />

Din, Shakta, Mon, Balo<br />

akorokhai kokthai kokborok kogo<br />

habmani nukjakkha.Kokborok<br />

kokni ari bahai uarwi phaikha<br />

abono khamao phunukjakkha–<br />

1. Kokborok kokni yaphang<br />

yarwngno cherwi rakhok naikhe<br />

nukjago yaphangni simino<br />

kokborok sanai luku bosong<br />

Hapung, Hathai, Hachuk, Harep,<br />

Hathai, Hacham, Harungo tongwi<br />

phaio haini bagwi o kogo naikhlai,


HUKUMU MUKUMU<br />

naisaka, naisa, tankhlai, bakhlai,<br />

kuchuk, hache, buchuk, khama<br />

obohai kokthairok kokborok kogo<br />

tongo. Tei babaisakhe Hayungni<br />

borom gwnang kok English<br />

kokthaiobo Lookup, Look down,<br />

Climb up, Climb down hai<br />

kokthairok tongo.English kok<br />

sanai bosongrok wngkhai<br />

hapungo yakheba holongbai nok<br />

tangjak (Building) kuchuk sakao<br />

tong phaimani bagwi bohroknibo<br />

kuchuk hacheno sinani kokthairok<br />

tongo. Phia Ha homan, Twima<br />

rukungo tongnairokni abohai<br />

kokthairok kwrwi.<br />

2. Kwbangma samungbai<br />

gwdaljak kokthairokle haino achai<br />

phaima nukjago. English kogo<br />

kaisa kok tongo “Words are like<br />

human beings,They are<br />

born,They live,They work,They<br />

die”. O kokni kokmang wngkha<br />

‘kok’ borok munuisohai achaio,<br />

thango, tango, thwi thango.<br />

3. Kokborok kogo mwtai<br />

rwna samungbai kwrwngjak<br />

kokthairok wngkha: Thumnairok,<br />

Bonirok, Hakchen, Uahthop, Sili,<br />

Twi naimani, Pat karmani, Khuk<br />

musumani ,Bati chalan, Kechipan,<br />

Nokbar hamya, Bwrwichwk<br />

mwtai, Mwtai nathong,<br />

Chakrakma, Awan, Chuan<br />

akorog.<br />

4. Hukbai gwdaljak kokthairok<br />

wngkha: Bolong, Huk,<br />

Haba, Maichu, Maikham, Dama,<br />

Dapa, Gairing, Yakhilik, Chaisor,<br />

Langa, Dingra, Bati, Chuak,<br />

Bwtwk, Gora, Langi, Chuarak,<br />

akorog.<br />

5. Huk chama thai sewi<br />

chamanibai halok kwrwngjak<br />

kokthairok: Nok sewo, Rwkao,<br />

Horo, Bamo, Rujuo, Tolo, Khau,<br />

khacherebo, Dasugo, Kwlango,<br />

Twlango, Kabo, Chirigo, Nairwk,<br />

Nailang, Naiphai, Naiwi, obohai<br />

kokthairok buini kogo tode tong<br />

obo uansukkhe kha mithigo kha<br />

chongo hai kokthairok buini kogo<br />

kwrwi.<br />

6. Ri takmani samungbai halok<br />

kubuljak kokyhairok: Sobang,<br />

Khutung, Natai, Rwsami, Thuri,<br />

Bangkhu besku, Sorok, Nal,<br />

Yakhotom, Uasa, Uasacha,<br />

khandai, Khutung alua, Rikari ri<br />

kothek, abohai kokthairok.<br />

7. Mamui songmani tang<br />

bwtangbai gwdaljak kokthairok:<br />

Thapa, Hor, Twi, Som, Moso,<br />

Berma, Akran, Bwtwi, Chakhwi,<br />

Chatang, Muitru, Berma bwtwi,<br />

Chakhwtwi, Gudok, Pengwi,<br />

Egwi, Rukjak, sokjak, Serjak,<br />

murjak, Uasung, Phusunga,<br />

Yakhep, Hoki, Mosdeng, Hang,<br />

akorog.<br />

8. Thung mangbai gwdaljak<br />

kokthairok: (A). Bwsak, Bahan,<br />

aitorma 19<br />

Bekreng, Bukur, Bukur, Bohok,<br />

Bumkhang, Bwchang, Bwkhunju,<br />

Bwslai, Bwkhnai, Bangra,<br />

Bukung, Bokhorok, Bomol,<br />

Bohok, Bori, Bikhumu, Bomtom,<br />

Bukung, Bisama, Bahra<br />

(B). Yakung, Yak,Yasi,Yapha,<br />

Yaphatwk, Yakung, Yaching,<br />

Yasku, Yathek, Yahsku, Yathek<br />

obohai yak, yakungbai gwdaljak<br />

kokthairok.<br />

(c). Bwphang, Bedek, Bukur,<br />

Buchuk, Becheng, Belengtwi,<br />

Bokhiri, Bwgwrwng, Bosok,<br />

Bocholong, Bubar, Bwlai,<br />

Bwkhwrwi, Bosolok, Bwthai,<br />

Bwchwlwi, Bwklap, bwtwi hai<br />

bwphangbai gwdaljak kokthairok.<br />

(D). Siching, Tising, Choka,<br />

Twihuk, Lakhuk, Chokra, Onchi,<br />

Dula, Gola, Twk, Sorok, Hatrai,<br />

Muphle uasung, Thuti, Chakhla,<br />

Musum, Homchang, Muri<br />

(E). Uyar, Baka, Takhwk,<br />

Kisip, Langtung, Kapsima, Uarai,<br />

Khutruk, Japa, Langa, Dingra,<br />

Kotwpa ,Dangdal, Dapa,<br />

Kasleng, Muri, Kisip, Atwp,<br />

Sumui, Sairenda, Twitreng,<br />

Tokhaku, thaur bosko, Tok kolok,<br />

Uasung ,Soboso, Thong, Dong,<br />

Khum phuta akorog.<br />

Haikhe sakao khurchajak<br />

kokborok kokthaini ari uarmani<br />

eba kokthai bang mari nukma<br />

bisingtwi sai mankha Borok<br />

bosong thang sungo gwdalmani<br />

samungbaino kokthai ersawi<br />

phaio. Romdi- Borok bosong<br />

sirisitini simino Huk, Gairing,<br />

Uah,Twisa, Twimabai halok<br />

kwrwngwi phaijak haini bagwi<br />

abohai koknino kwbangma<br />

kokthai ongkhorwi phaio,phia<br />

Borok bosong je samungbai<br />

gwdaljak kwrwi obohai samung<br />

tei manwini mung kokborok kogo<br />

kwrwi.<br />

Kokborok kokthaini biyal<br />

bikhatano supungna bagwi o


HUKUMU MUKUMU<br />

hasteni kwbangma swi<br />

kwrwngrok baithang rutugwi<br />

cherwi naima bisingtwi langa<br />

bukcha tongmani kisale<br />

supungkha hwnwimano.<br />

Haiphano tabukbo kokthaini biyal<br />

kokthai hwnwi phernani mungsa<br />

sep kwrwi. Baithangni khukbai<br />

buini kokno khugo pernani<br />

kutugphano obo sanase nangnai<br />

haise. Tamni hwnkhe obohai<br />

nangkukma kokthairokni kokphil<br />

aitorma 20<br />

karwibo sal brum sal choyaui chini<br />

khugo buini eba kubun bosongni<br />

kok habphaimani nukjakkha. Ahai<br />

buini kok chini thangsungo gwdal<br />

phaimano kasuna mungsa tei<br />

pherna lama nukya. Kokborok<br />

nangwi tongkho o kokno kebo<br />

gosiyai lam pher mangwlak. Abo<br />

tamni bagwi wng hwnmale bini<br />

soi pher wngkha baithangni mani<br />

kokni ario kubun bosongni<br />

swkango khwnaya kwtal kwtal<br />

kokthai sal baryaui habphaimani<br />

bagwi,naidi- T.V, Bike, Freeze,<br />

Refrigerator, Almirah, Mobile,<br />

Sim, Credit card, Debit card,<br />

ATM, Bulb, Rail, Ticket, Line,<br />

Cable, Journal, Tomato, Sayabin,<br />

Chair, Table, obohai kokthairok<br />

chwng sal brum brum nangwibo<br />

nangyabo salaina nango. Tamni<br />

sana nang hwnmale abohai<br />

kokthairok tabukhai jorao khuk<br />

peryai kubuni lama kwrwi. Aa<br />

kokthairokno nangkugma<br />

hwnwise salaina nangrao. Tamni<br />

hwnba o khurchajak kokthairok<br />

chini sal brum brum ni samungbai<br />

krakkhe gwdaljak. Ahai<br />

kokthairokno buini bosongni<br />

tabukbo chini mani kok kokborok<br />

kogo kwrwikho. Kokthai tiyari<br />

eba Dictionary khlai chapnairok<br />

kwpalni kolomtwi yasku khikhlai<br />

samung tangphano aa kolomtwino<br />

borom rwyai chwng buini khukni<br />

koknono kwbangkhe salaina<br />

nanglaio. Kok wngkha kokborok<br />

sanai luku bosongrok sal<br />

kwbangma romwi buini khukni<br />

kokno salaite salaite slaibai<br />

kahamkhe halok kwrwngsugwi<br />

thangkha. Romdi- Khoroksa<br />

borok kokborok kokthai tiyarino<br />

rwgwi swrwngwi kok sakhe tei<br />

khoroksa michiui manya, haikhe<br />

aa swrwngjak borok ganani<br />

borokbai kha mansugwi kok sana<br />

bagwi sal brum brum salaimani<br />

buini koknono sanani doro<br />

muchungwibo eba muchungyabo.<br />

Haikhe sakani khurchajak<br />

kokrokni bisingtwi saui mankha<br />

chini baithangni mani kokno<br />

kokthai uarsawi phaima ukologo<br />

sakao khurchajak thung pherni<br />

bagwino hwnwimano. Kok<br />

wngkha Radiono Awaikhok<br />

hwnwibo eba hwnyabo kokthai<br />

kwtal kokborok kogo<br />

habphaimani abono ari uarsawi<br />

tubukha hwnyai khochorwi<br />

phaikha hwn mangwlak. Tamni<br />

hwnba o kokthai chini bagwi<br />

kwtal abobai chini bosong<br />

swkangni simino khukni halokbai<br />

kwrwngjak kwrwi. Abohaikheno<br />

teibo kwbangma sini kulugya<br />

kokthairok mani kok kokborokni<br />

nukhungo salsa nograi motom<br />

wngwi phai kasamani tei kiphilwi<br />

thanglia chini khugono kwchawi<br />

tongrwkkha yaphang yarwng<br />

surkhlaiwi, paithago aboni bwthai<br />

wngwi kokborok<br />

kokthaini ari uarsawi<br />

phaikha.<br />

–Ashit Debbarma


DOPHANI KOK<br />

aitorma 21<br />

Ama samani kokno Amani<br />

Kok eba baithongrwi mani kok<br />

eba kok-ama hino. Hayungo kok<br />

saui tongnai bebak boroknino kok<br />

–ama tongo tei tongnani kok.<br />

Phiyaba khao mithikma tongo.<br />

Tamni hinba ‘Mother land’<br />

tongmatwi ‘Father land’ bo<br />

tongo. Phiyaba ‘Mother tongue’<br />

tongmatwi ‘Father Tongue’-le<br />

nukyakho. Phiyaba mukthango<br />

nukjakmakhe juda. Hodao<br />

tongma bagwi borok nok nukhung<br />

khao, bosong ero. Chini hodani<br />

raida, tongmung chamungrokno<br />

chwng karwi manya wngmabai<br />

hoda tongma-twino chwngbo<br />

tongna nango. Aboni bagwino<br />

nukjago Kok-Ama Eba Mother<br />

tongue hinwi bumung pharthanibo<br />

jwngjal. Yasikaiwi<br />

phunukna thangkhe sauimano :-<br />

1) Borok khoroksani buma bai<br />

bupha bosong songsa, kok thansa.<br />

O jagao hinkhe Kok Ama tamo<br />

wngnai aboni jwngjal nukjakya.<br />

2) Bumani bosong bai buphani<br />

bosongni bising kok sathani<br />

pherlaijak. O jagao hwnkhe Kok<br />

Ama tamo wngnai aboni jwnghjal<br />

nukjaksinai. Obotwi jwngjal<br />

nukjakmano paisukna bagwi<br />

lukurok buphani bwkhago<br />

thanglaio, thangwi tongo. Tamni<br />

hinba chini hoda chwla rwgjak<br />

hoda se. Chwrai khoroksa<br />

achaikha hinkhe bini bosong<br />

sinimung buphano rwkrwjago,<br />

phiyaba bumani kokno kisaphano<br />

uansugwi nailaiya. Abrok wngkha<br />

pha-rwgjak hodani bwthai.<br />

Chwrai khoroksani buma<br />

uanjwi tei bupha Tipra hinkhe o<br />

chwraini sinimungo bosong<br />

sinimario buphani phaisingh<br />

dekhagwi Tipra bosong, kokni<br />

sinimariobo buphani dopha<br />

rwgwi Tipra kok hinwi phunukjakgo.<br />

Phiyaba Kok Ama eba<br />

Ama samani kok rwgwi bini kok<br />

sinimung kok uanjwise wngna<br />

tongmani. Chwraini buma<br />

kaijagwi phaimabai simi tabukni<br />

hodani raidarok bojagwi tongmabai<br />

bini bosong sinimungbo<br />

bwsaino ma rwgkha, bini achaimani<br />

sinimung sokomrojakkha,<br />

kok sanani eba sanani sinimung<br />

gwnangwi sokomrojakkha,<br />

sokomrojagwi tongo. Kok<br />

wngkha chwla rwgjak hodao<br />

bwrwi khoroksa kaijakmabai<br />

simi bini bosong sinimung<br />

kwmajakkha, kok rwgwi sinijakmung<br />

eba kok bosongbo sokomor<br />

jakkha. Omotwi tongmung<br />

chwraini bumabai bupha bosong<br />

songsa eba kok thansa hinkhe<br />

jwngjal nukjakya, buma bupha<br />

bosong kaisaya hinkhe simino, o<br />

jwngjal nukjago.<br />

Borok tei kubun langma<br />

gwnangrok puila phaising hoda<br />

khajaknani swkangdrobo eba<br />

hodani puil remo (primary stage)<br />

buma eba ma rwgjak tongmani.<br />

Ulo tep-tepkhe pha eba chwla<br />

rwgjak hoda achaikha tei chwngbo<br />

rwgwi tonglaikha. Hodani puila<br />

beremo phani sinimung kwrwi<br />

mani simise tongo. Swi, Uak,<br />

Tokrokno naikheno nuganw,<br />

swima bwsarokno twiwi tongo.<br />

Swi bwsarokni sinimungo buphani<br />

sinimung kwrwi, bohrokno bumani


DOPHANI KOK<br />

sinimungbaino sinijago. Swi<br />

bwsarok bupha sabo, siniya buma<br />

sabo sinio. Obotwi tongmung<br />

kubun yabrwirokni bisingobo<br />

nukjago. Chini borokrokbo jora<br />

kaisao obtwino tongmani. Puila<br />

phaisingo pha-ni sinimung kwrwi,<br />

mani sinimung simise tongmani.<br />

Ulo chwlarok Hodani bokhorogo<br />

achukmani ulo bwrwirokni sini<br />

mungno sokomorkha, baithang<br />

sinimungno hodani sakao<br />

boksinwi rwkha. Aboni bagwino<br />

tabuk bohrokni sinimungo bosong<br />

eba kokni bechepbo buphani<br />

kokse sajago, bumani kokya.<br />

Borok achaina hinkhe bwrwibai<br />

chwla nangmani bagwi sinimungobo<br />

pha-ni logio ma-nibo<br />

tonna nangmani, phiyaba<br />

tonjakya. Kok-Amano twiwi<br />

chwng bathrong-barsalai tongphano,<br />

chwng Pha rwgjak borokrok<br />

eba chwla rwgjak hodani<br />

borokrok simi saktharlaima eba<br />

chwlarok simi saktharlaima kokse<br />

kwlaikhna. Aboni bagwino mani<br />

sinimungo bosong, kok gosilailiya,<br />

eba yachaklailiya. Phiyaba<br />

bumung pharthani simi bwrwirokno<br />

narwglaikha, samungo<br />

phwnangjakliya.<br />

Kok hwnkhe kok-Amani<br />

bagwi saktharlaimungo, sanmungo<br />

hoda kubuljak pherwi<br />

tongo. Sathani, saktharthani rejo<br />

tongo. Haiphano hodao tongjamabai<br />

hodani raidano rwgwino<br />

ma tongthai. Amani kokno<br />

sanathangkhe sawi kulpaiya.<br />

Jotono janija kok amano hamjago,<br />

aro mungsa kha mithikma kwrwi.<br />

Chwng chini kok-Amano<br />

hamjago hwnwi sanani swkang<br />

chwng sakbaithangno bwswk<br />

hamjak eba kubui de chwng<br />

borom rw abo kisa cherwi<br />

naithai. Chwng lukuni bwskango<br />

kok ama eba Amano hamjago<br />

hinwi muktwi khiklaiphano Amani<br />

borom bwswk narwgjakkha?<br />

Chwng chini sago Amani<br />

sinimung bwswk tonkha abno<br />

kisa sak baithang swngwi naithai.<br />

Amano hamjakmatwino kok-<br />

Amano hamjakmabai Amani<br />

hamkraibo bebakno naiyo.<br />

Phiyaba tabukni tongmung<br />

chamungno naharwi, o samungrok<br />

bwswkba bumuk pernoperya,<br />

kha mithikma phaio. Kok-<br />

Amani hamkraini bagwi<br />

sanmungrokni bisingo nukjago-<br />

1) Kok-Amabai rwngnokrogo<br />

swrwngmung chengnani. 2) Kok-<br />

Amano achaimani bububagra<br />

samung eba haphang samungni<br />

kok hinwi saklaijaklmani. 3) Kok-<br />

Amano hatini kok khwlainani. 4)<br />

Kok-Amabai kokrwbaini samung<br />

tangthani, chubachu rwnani<br />

samung akorog.<br />

Tabukni jorao kok-Amabai<br />

swrwngnani sanma khwnakhe, o<br />

sanmungrok bwswk chasano eba<br />

nade nang, khao tharimaphaio.<br />

Tamni hinba yaksi yagra bebak<br />

phaising naharkhe ‘English’mang<br />

se!. Hayung gwnangwino tabuk<br />

lukurok English phwrwngnani<br />

saktharlaimani nukjagwi tongo.<br />

Kebo uslowi tongnani naiya.<br />

Obtwi jorao Kok-Amabai<br />

swrwngnani eba phrwngnani kisa<br />

sanmarogo, kisa twmabo haikhe<br />

nukjago. Tamni hinba o kokrokno<br />

swrwngwi chwrairokni tamo<br />

hamkrai wngnai? bo samungo<br />

nang? o kok swngmungrok kasao.<br />

Je kok tabukbo hatini mwkhang<br />

nukyakho, bono swrwngwi tamo<br />

manmung mannai? Abole kubui<br />

kok. Jesabo, kokbai swrwngnani<br />

hamkraini koksamabai bagsa,<br />

tangwi chanani lama eba samung<br />

manthokmungbo kubuljak tongo.<br />

Samungose nangya eba samungo<br />

phwnangnani saktharjakya<br />

hinkhe Kok-Amani sanmungo<br />

aboswk samungo nangwlak.<br />

aitorma 22<br />

Kok-Amani hamkrai sanmani<br />

bisingni kok wngkha, kubuljak<br />

luku bosongni borokrok samung<br />

tangnani sep kwtal manmung<br />

mannani saktharmung. O kokrokle<br />

kubuino, phiyaba nok arini<br />

borokrokni hamkrai nugwi<br />

khatungwi ani nokno soksai rwma<br />

chade-cha-chaya kisa uansukthai.<br />

Chwng hamkraini lamao<br />

himnai, phiyaba sakni logio<br />

tongma manwino yakarglak,<br />

yakarkhe chagwlak. Buinino nawi<br />

sakni swnamwi sakni samungo<br />

phwnangwi mankheno sakni<br />

hamkrai wngo.<br />

Kok-Amabai swrwngnani,<br />

phrwngnani sanmungrok tabukni<br />

kokya, abo bisi kwdwkma<br />

swkangni kokse. Belai jora<br />

kwdwkni simi sanmung tabukbo<br />

salbrumno kwtalkhe nukjagwi<br />

tongo. Sanmungno khwnawi<br />

sanmung rwnani gosimung<br />

rwmani ulobo chengthani jwngjal<br />

nukjago. O jagao jwngjal<br />

babainwikhe nukjago. Babaisa<br />

wngkha kubuljak bosongni<br />

borokrokni bising tei tei babaisa<br />

wngkha kubuljak amchaini<br />

naikolphang eba haphangni<br />

naimung gwrwng. Swrwngnani<br />

sanmung manmani ulo ‘phrwngthani<br />

nujakma jwngjalrokni bising<br />

kubuljak lukubosongni jwngjalrok<br />

wngkha–1) Phrwngnani bagwi<br />

nangmani manwi eba swrwngjaknai<br />

manwirok manthokya<br />

wngma. 2) Kubuljak luku<br />

bosongni swrwngnairoikni bising<br />

swrwngnani khatungya wngma<br />

eba muchungthaya wngma .<br />

Jesabo kokni hamkrai bwswk<br />

wngnai abo kubuljak amchaini<br />

haphang, a kokni hamkraino<br />

bobotwi mokolbai nai abono<br />

rwgwino wngnai. Bubagra nai<br />

hamya naikhe hamya wngnai,<br />

bubagra nai kaham naikhe kaham<br />

wngnai. Bubagra nai kaham


DOPHANI KOK<br />

naimabai Hibrukok jorakaisao<br />

kwmajakphano Palestine ha<br />

khajakmani ulo, jai-jaikhe kok<br />

chapmung khlaijakmabai, tabuk<br />

jorakaisani kok kwthwise<br />

kwthang hom-hom wngkha.<br />

Phiya chini Kok-Amani kokkhe<br />

kisa juda se. Bisi kwdwkmani<br />

kwthang kokse tabuk thwimeremere.<br />

Haphang eba amchai naikolphangni<br />

phaisingtwi nukjakma<br />

jwngjalrogni bisingo tongo- 1)<br />

Phrwngmung bobotwi aboni<br />

bechebo swrai-swrai raidarok<br />

chapjakya, chapjak kwrwi<br />

wnghma. 2) Swrwngnani bagwi<br />

nangmani bekhereprokni biyal.<br />

Bekhereprokni biyal hinwi sathani<br />

nangmani phrwngnai rwjakya<br />

wngma, swrwngnani bagwi<br />

nangmani bijaprok jorao<br />

manthokya wngma aborokno<br />

khobwi kwbangmano khopjago.<br />

Tripura hasteno khobwi<br />

ganani harogo kokborok kok<br />

sajakmani, swijakmani jora<br />

kwdwkmano laikha. Phiyaba<br />

tabuk kwtalkuk jorani lukuraidani<br />

jorao chini kok kahamkhe kiyogwi<br />

buibai baksakhlai thansa chalainani<br />

sep manyakho. O manyani<br />

phermung tamo? Manyani pher<br />

haphangni simide kwlai? Chini le<br />

kwrwide?. Kogono tongo<br />

‘kapnai chwrai abuk machao,<br />

kapyakhe akol kaham hwnwi<br />

abuk charujakya’. Hwnkhe<br />

chwng kabya de tongma kwlai?<br />

kabo! phiyaba khorang torwi<br />

kapmani khwnajakya! Aboni<br />

bagwino buirok chwngno<br />

thwngthokjago.<br />

Kok-Ama kokborokni<br />

hamkrini bagwi kokborok sanairok<br />

jaikheno saktharwi tongo, o kokle<br />

kubui. Phiyaba saktharlaithani<br />

jemuchungtwi nukjagwi tongkha.<br />

Tabuk nukjakma jwngjal kotorrokni<br />

bisingo puilano sathaikwlaio,<br />

swithai eba scriptni jwngjal.<br />

Obono twwi kok banglaima belai<br />

swnarkha. Swithaini jwngjal<br />

kwtalkhe swrwngnai chwrairokni<br />

bagwi wngya. Tamni hinba<br />

chwrairoknithani jesa script<br />

phano puilaphaising simi kutuk tei<br />

kwlai. Phiyaba je borokrok<br />

swrwngwi paikha eba swrwngjak<br />

bohroknithani se jwngjal nukjago.<br />

Teithaisa kok wngkha swithai<br />

sanlaiwi jeswkkhe chiriklaio,<br />

aswkkhe swinani bagwi saktharjakya<br />

eba swijakya.<br />

aitorma 23<br />

Tabukni jorao nukjakma<br />

teimungsa jwngjal wngkha,<br />

kwtalkhe swinairok phaiya<br />

wngma. Jotono janija samungbai<br />

kubuljak, kokni hamkraio jotno<br />

kha nangbaio, phiyaba o kokno<br />

swinaini loi khwlainai kwrwi.<br />

Swinai, porinai, swrwngnaise<br />

kwrwi hwnkhe bahaikhe kokni<br />

hamkrai wngnai? kokni bagwi<br />

jeswk kha nangmani, sakni mano<br />

jeswk hamjakmani, aswkkhe<br />

swithani eba kokni hamkrai, yapri<br />

kha khwtharbai seyasak kokni<br />

hamkrai wnglak. Hapang tamo<br />

nai-naiya, aboni bagwi eba<br />

hapangno chini bwkhak tubunani<br />

chwngno naharwnani bagwi<br />

chwng saktharlainai, phiyaba<br />

chwng chini kokni hamkraini<br />

bagwi chwng sakbaithangno teisa<br />

jaikhwlai nailaimano. Swkango<br />

samahai ‘amano hamjakkha<br />

hinkhe amani hamkrai naikha<br />

hinkhe amani bagwi samung<br />

tangthai’. Amani hamkrai<br />

khwlaina hinkhe amani mukumu<br />

narwkna nangnai. Amani<br />

mukumu narwkna bagwi chwng<br />

swkang sakno swnamphina<br />

nangnai. Sakno hamjagwi manya<br />

hinkhe, mano hamjagwi manya.<br />

Bosongno hamjagwi manya<br />

hinkhe, bosong komorwi<br />

thangsinai. Jwngjal kwbangmano<br />

tongo, samung tangna thangkhe<br />

jwngjal phainai, phiyaba jwngjalno<br />

yakarwise manya hinkheba<br />

bahaikhe chalai sinaiba! Sakno<br />

hamjakmatwi, tabukno teikisabo<br />

leryawi kokni hamkraini bagwi<br />

yaprisethai. Hapangno chwng<br />

joto sebwi romwi chini bwkhago<br />

tubumabai baksa chwng sakbaithangbo<br />

tabukno<br />

swinani, sanani,<br />

porinani bagwi<br />

saktharlaithai.<br />

–Laxmidhan<br />

Murasing


Paisukya kok<br />

Paisinai hinwi tongmani<br />

Paisukya khu.<br />

Khani kok tongkhu<br />

Buphuru paisinai<br />

O khani kok rog.<br />

Sanani hinwi tongmani<br />

Khao kirima phaio<br />

Samade chano<br />

Sayade chano<br />

khao wansugo.<br />

Hamjkma tebose bango<br />

Nini goron nugwi.<br />

tabuk ang tongwi mangwlak<br />

Nono karwi.<br />

Bahaikhe tongnai<br />

Nono manya khe.<br />

–Samir Debbarma<br />

Chwngkhathansa<br />

Jorakwrwikhasichabaisidi<br />

O bayarokkhunabaisidi<br />

Joralenononaisingwitongya<br />

Bahaikhesal hap sawimarwkya.<br />

Changori-khadi,yakgo da twidi<br />

khorokpakerisordi<br />

Habanijorawngwitongkha<br />

samungtanglainaphaidi.<br />

Hukkupulungmaimuntongkha<br />

Rananitabwklejorasokphaikha<br />

Joratongsaninarwknakhaidi,<br />

Yaprikwtalsewiphaisidi<br />

Yakbai yak rombwithansawnglainai<br />

Khathansakhechungsamungtanglainai.<br />

Lama-lam kolokgobusulungtongnai<br />

Khabaksaphanbaibusulunghoknai.<br />

Bwswkbochalnoemangni lama,<br />

Himlainaichunglemanjuwihama<br />

Bolongkuthukno lama swnamnai<br />

Jorabaigwdalwimwchangwihimnai.<br />

aitorma 24<br />

Bisor- Senani kwchar jora<br />

Bisi kwtal phirokna jora<br />

Khapang tongthok bara.<br />

Bolong dukmali khum maike bubar<br />

Barwi motomma jora.<br />

Bolong khum baikang, khumtoksa-lamku,<br />

Bolong motomma jora.<br />

Aichuk bachaoi toksa tokwala<br />

Pungwi<br />

Haba dagima jora.<br />

Toskuma, bolong topupu<br />

Pungwi<br />

Khapang udila chamani jora.<br />

Sena kwchar-bai bisor kwcharo<br />

Hugo mai kaima jora.<br />

Sena kwchar-bai bisor kwcharo.<br />

Maitiram thangma jora.<br />

Huloksa bai muphuk malaima jora,<br />

Nuai berai phaimani jora.<br />

Nukhungni malmata-<br />

Musuk, Misipno,<br />

Khumtwrang kanrima jora.<br />

Dalok sampwra rutuk kholawi<br />

Bithi hullawi chalaima jora.<br />

Bisor phaimani jora.<br />

Sakbemar kakma jora.<br />

Kwthwi maikhwlai rwmani jora<br />

Kwthangbai yakakma jora.<br />

Bisor salni jora.<br />

Tong kwchang cha kwchang<br />

Nukhung tei maikhulni bagwi—<br />

Baba Goriya-no suri laima jora<br />

Bisi kwtalni jora.<br />

Horsini salsini sal joratwi<br />

Baba Goriyani wasok kailawi<br />

Ruwai naimani jora.<br />

Sarik toktwibai yakung surowi<br />

Goriya berailaima jora.<br />

Kami kherpang ni nogo kalawi<br />

Chalai nwnglaima jora.<br />

Sarik kok kwchang<br />

Phungo mai kwchang<br />

Hamari naima jora.<br />

–Sanjoy Debbarma<br />

–Runit Debbarma (YKW)


KOKRWBAI<br />

LANGMA KAISA<br />

Langma swnamte swnamte jephuru lengjak<br />

borokrog mwtaini thanio tongthai sano,<br />

Mokolni ario khajagwi tongo,<br />

Busukse laithangjakni muitu rog.<br />

Phangsa buphang te phangsa buphangno<br />

Nobar riuise bwlairog lilago,<br />

Twisa ranjak twimao elengcha bosok kusungjak<br />

Naisawi tongu nokhani watwini twino.<br />

Tongnai chwla bwrwi,<br />

Bwrwirogni thanio amaani hamjakma tongkhe<br />

Nukhungba wngsinaino tong kwchang.<br />

Ani o langma masa kakambukni bohok bisingo tongu,<br />

Ani kaisa langma panthor ransajak<br />

Nokhani tolao, sakni bisingo,<br />

Buphang wngwi bokhorok tisawi naimani<br />

Langma kaisa sawise maliya ani.<br />

–Nayan Kumar Tripura<br />

aitorma 25<br />

Koklob bai ringo ang<br />

Phiadi Phaidi Phaidi—<br />

Takuk phan kwark phaidi.<br />

Phaidi Phaidi Phaidi—<br />

Bukuk tang kwrak phaidi.<br />

Lama korowi bachai ta tongdi<br />

Wi-o gulogwi mwlang ta chadi.<br />

Yapiri baksa phaidi.<br />

Amani hukumu , Babu-ni tangbiti,<br />

Chwngle swrwngna phaidi.<br />

Amani hukumu, babu ni riti,<br />

Chwngle narwkna phaidi.<br />

Phaidi phaidi phaidi—<br />

Buino kisilwi achuk ta tongdi.<br />

Yapiri baksa phaidi.<br />

Kha thansa khwlai<br />

Kha baksa khwlai,<br />

Ama ni hukumu mwthangna phaidi.<br />

Babu ni mukumu narwkna phaidi.<br />

Phaidi phaidi phaidi<br />

Takhuk bukhuksong phaidi.<br />

Hathai hai kuchuk naisajakna khai.<br />

Khorang chwng baksa phaidi.<br />

LANGMA THANGWI<br />

Twrwk twrwk<br />

Khao chongmung twiwi<br />

Nono uansugwi<br />

Hamjakma kwpulwng khao.<br />

Bwskango emang nugwi<br />

Kwbangma lam hamya yakarwi<br />

Nono uansugwi tongo.<br />

Sairik kwlaikhe<br />

Kok paisukya salaio<br />

Horo serek-serek kokduk bai<br />

Kwrwngwi o khani kok.<br />

Hamjakma yakarwi thangya<br />

Nini khapangni kok manwi.<br />

Arono mano paisukya<br />

Langma thangwi tongo<br />

nono twiwi.<br />

–Samir Debbarma<br />

aitorma Subscription Form<br />

Name : ............................................................................<br />

Address : ............................................................................<br />

State : ...................... Pin : .........................<br />

Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />

Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />

Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />

1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />

Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)<br />

Phadi phaidi phaidi–<br />

Jotono baksa phaidi<br />

Horo kokwchang babuni khukni ,<br />

Phungo mai kwchnag, Ama-ni yakni.<br />

Chaoi okwchang phaidi.<br />

Chini samungni, chwngle tangnani<br />

Kebono ta kisil baidi.<br />

–Sanjoy Debbarma


SIMA NUKMA<br />

Which country’s parliament passed a law limiting<br />

the powers of its police? Israel<br />

Which city will host Commonwealth Games in<br />

2022? Birmingham<br />

Which international organisation in its resolution<br />

rejected United States recognition of Jerusalem as<br />

Israel’s capital? UN General Assembly.<br />

Name the Real Madrid footballer who has been<br />

awarded the Globe Soccer Award for the Best<br />

Player of the Year 2017? Cristiano Ronaldo<br />

Who has been named Time’s 2017 Person of the<br />

Year for shedding light on sexual harassment and<br />

abuse in America? The Silence Breakers<br />

Which country has largest diaspora population in<br />

the world, with over 15 million migrants from the<br />

country living abroad, according to the World<br />

Migration Report <strong>2018</strong> published by the<br />

International Organisation for Migration, the United<br />

Nations migration agency? India<br />

Regulator of which country voted to repeal net<br />

neutrality rules? USA<br />

Who won the 2017 presidential election of Chile?<br />

Sebastian Pinera<br />

Which country won the gold medal at the Hockey<br />

World League Final? Australia<br />

Name the mountain which has been confirmed to<br />

be the highest mountain in the British Antarctic<br />

territory after British scientists discovered that<br />

explorers in the 1930s measured the mountain<br />

incorrectly? Hope Mount<br />

Which country will host 2021 Champions Trophy<br />

and 2023 World Cup? India<br />

Which country has become the 163rd nation to<br />

accede to the antipersonnel land mine ban<br />

convention, fulfilling the pledge it made last year to<br />

join the international community in supporting the<br />

ongoing landmine clearance programme? Sri<br />

Lanka<br />

Which Arabian country lifted ban on movie theatres<br />

after 35 years? Saudi Arabia<br />

Merriam-Webster’s Word of the Year for 2017<br />

was? Feminism<br />

International Mountain Day was observed across<br />

the world on? 11th December<br />

Which country has been banned from competing<br />

at the <strong>2018</strong> Winter Olympics over doping scandal?<br />

Russia<br />

aitorma 26<br />

Sima Nukma (Current Affairs)<br />

United Nations Human Rights Day was observed<br />

across the world on? 10th December<br />

International Civil Aviation Day was observed<br />

across the world on? 7th December<br />

World Soil Day was observed across the world<br />

on? 5th December<br />

Name the Real Madrid player who has been<br />

awarded the FIFA Ballon d’Or for the fifth time?<br />

Cristiano Ronaldo<br />

Oxford Dictionary Word of the Year for 2017 was?<br />

Youthquake<br />

Name the South African human rights activist who<br />

has been appointed as the next Secretary General<br />

of Amnesty International? Kumi Naidoo<br />

World AIDS Day was observed across the world<br />

on? 1st December<br />

Host of the 2017 Special Olympics World Winter<br />

Games –Austria<br />

India’s first carbon neutral district will be- Majuli<br />

The first fully India made train “Medha” has<br />

flagged off between - Dadar to Borivali<br />

The new brand ambassador for <strong>2018</strong> ODI Blind<br />

Cricket World Cup- Shahid Afridi<br />

The new CM of Uttarakhand-Trivendra Singh<br />

Rawat<br />

Mission Fingerling” is to achieve-Blue<br />

Revolution<br />

“Adarsh Gram Yojana” is a scheme for rural poor<br />

of- Arunachal Pradesh<br />

Jiratchaya Sirimongkolnawin has been crowned the<br />

new Miss International Queen 2016. She hails from<br />

– Thailand<br />

The Asian Athletics Championship 2017 will be<br />

hosted by- India<br />

Winner of 2017 Santosh Trophy football<br />

tournament- Punjab<br />

The newly appointed Defence Minister of India-<br />

Arun Jaitley<br />

The new CM of UP- Yogi Adityanath<br />

The new CM of Manipur- N. Biren Singh<br />

The new Deputy Governor of RBI- BP Kanungo<br />

George A. Olah, the Nobel laureate has passed<br />

away. He won the prize in – Chemistry<br />

The New Chairman of the Central Water<br />

Commission - Narendra Kumar<br />

The cultural festival ‘India by the Nile’ was<br />

organised in - Egypt

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!