You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
KOTHOMA BOKHRI<br />
6<br />
Kokborok Kokni<br />
Hamkraini Lamao<br />
‘Model Sign Board’<br />
Kokborok kok tai kokrwbaini<br />
hamkraini bagwi twngsa lama<br />
wngkha haste haphang tai haphang bai gosijak joto<br />
habanok, swrwngnokni mungrogno Kok-borok bai ‘Sign<br />
Board’, ‘Bill Board’ swiwi thepana bagwi Model Sign<br />
Board committee khama. Kokborok kok Tripura haste<br />
haphang bai gosiwi naharjak haste haphangni kok,<br />
rwngnokni simi rwngyung jora Kokborok bai porina sep<br />
manjak, hasteni juda-juda koktwma channel, AIR tai Prasar<br />
Bharati Doordarshano Kokborok bai koktwma auai<br />
khwlaijakma, jaderepod panda songsajakma, kisamisa<br />
Kokborok kokrwbai bwlai- koktwma bwlai karijakma<br />
omobai simi kung chukjaklai tongkhe Kokborokni<br />
hamkraini lama phuarjagwlak.<br />
–Dharinjoy Tripura<br />
DHOPHANI KOK 10<br />
Tipra Bisi Kwtal Salno twiwi<br />
kok banglaima<br />
Ah kok sahornai TV channelni<br />
bwrwima ani kok khnaui chabwi<br />
manjakya wngwi tongma khnaui<br />
angno chengphio, khnajadi bukhuk, kisa sal swkang<br />
Tipra Bisikhong todetong kwrwi hinwise bororok<br />
swngbaio. Tabuk jotono saimanbaikha tei gosikha 590<br />
AD bisio 118 beremni Tipra hani Bugra Jujarupha Tipra<br />
Bisikhong chenglangkha.<br />
–Binoy Debbarma<br />
KOTHOMA BWSA<br />
Swrabchani Koklam<br />
Tripura University Tripura<br />
hasteni kuchuk baremni<br />
swrwngjaknai nok<br />
Lairem<br />
13<br />
‘Rwngnokyung’ oro<br />
kwbangma dale dalno<br />
swrwngna sep mano tei<br />
dale dal borokrogno swrwngnabo phailaio. Swrwng-ma<br />
jora swrwnglai lelama jora bayab chalairog achugwi kok<br />
salaio. Omo haino khorkba bayab sak chalairog choitor<br />
talni satung chiring charango buphang talo nobar sipsibo<br />
achugwi chanachur chalaitwtwi kok salai tonglaio.<br />
Borog khorokba-chwla khoroknwi bwrwi khoroktham tei<br />
borogni mung wngkha-khapang, Khorang, Jori, Sampli,<br />
Twisa. Borog chanachur chalaite-chalaite kwbangma<br />
hamung siniya nangma-nangya kok no salaio.<br />
–Jayatri Debbarma<br />
aitorma 3<br />
15<br />
NAIPHIMA<br />
TWI BAKLAI<br />
BERAIWI NAIMUNG<br />
Khowai bwkhasteni Rajnagar<br />
amchaini hachwkni kwrwngsa<br />
thaini mung wngkha Twi baklai.<br />
Aro bolong gerepsajak<br />
bisingtwi twisa kaisa<br />
nongkhorwi phainaini mungbo Twi baklai mung baino<br />
sinijago. Sasang bahai bolongni khorang nobar bai baksa<br />
mwsao. Holongthai kupulwng twisa. Dalbidal holong<br />
kotor-chikong kiting- kolok. Twisani bokhorogo Bubagra<br />
mayungo kasaui seng bai holongthaini khakwlabo swiwi<br />
kwlangma kothoma. –Akranta Debbarma<br />
HUKUMU MUKUMU<br />
18<br />
Kokborok kothaini ari<br />
uarsawi phaimano rwgwi<br />
cherwi naimung<br />
Kokborok sanai luku bosongrok<br />
Tripura hasteo tongthai swnamwi<br />
tongphaimani wngya hwnmanino bisi saidok eba saisni kauano.<br />
O bosong China ‘Tibeto Burman’ nukhungni jila haia-kheba<br />
bedek bupra kwlaio. Huk chanani thai rutukte rutukte tabuk<br />
tongmani thaio sokphaiwi kha phurjagwi nok huk thiti khlai<br />
tongphaimani. “Apne songno danyabad janogo je obohai ekta<br />
balo kajo podokhep nama bagwi, kajwi taratari khlai apnesong<br />
agami dino aro shakta khlai o kajo mon riwi kaj tangdi.”<br />
–Ashit Debbarma<br />
DOPHANI KOK 21<br />
Amani kok<br />
Amani kokno twiwi sana thankheno<br />
bwkhao khepsa nango. Bumani bosong<br />
bai buphani bosongni bising kok sathani<br />
pherlaijak hwnkhe Kok Ama tamo wngnai oro jwngjal<br />
nukjago. Chwrai khoroksani buma uanjwi tei bupha Tipra<br />
hinkhe o chwraini sinimungo bosong sinimario buphani<br />
phaisingh dekhagwi Tipra bosong, kokni sinimariobo<br />
buphani dopha rwgwi Tipra kok hinwi phunuk-jakgo.<br />
Phiyaba Kok Ama eba Ama samani kok rwgwi bini kok<br />
sinimung kok uanjwise wngna tongmani.<br />
–Laxmidhan Murasing<br />
KOKRWBAI 24<br />
Paisukya kok–Samir Debbarma<br />
Chwngkhathansa–Runit Debbarma (YKW)<br />
Bisor-Senani kwchar jora–Sanjoy Debbarma<br />
LANGMA KAISA –Nayan Kumar Tripura<br />
LANGMA THANGWI –Samir Debbarma<br />
Koklob bai ringo ang –Sanjoy Debbarma<br />
SIMA NUKMA 26
aitorma 4<br />
‘Uansukrwmung’<br />
Ang samarokno twi se jora jorawo<br />
kha rwbaio; siring khe tongmano<br />
twi ya. – Xenocrates<br />
“Ahaikheno mwthakna ta rwdi; mungsa<br />
le ang sakha hwnwi borokno sadi” –<br />
Thwina swkang Pancho Villa<br />
salangmani<br />
Volume. 6. No. 03. <strong>March</strong>-<strong>2018</strong><br />
RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />
ISSN No. : 2455-121X<br />
Editor : Binod Debbarma<br />
Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />
behalf of Don Bosco Welfare<br />
Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala-799006, Tripura, India<br />
Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />
Email : aitorma2012@gmail.com<br />
binoddb@gmail.com<br />
website : www.aitorma.in<br />
Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />
Executive Board Members<br />
Benny Mushahary sdb<br />
Binod Debbarma<br />
Joseph Pulinthanath sdb<br />
Meena Debbarma<br />
Binoy Debbarma<br />
Pihrsati Debbarma<br />
Dharinjoy Tripura<br />
Rajesh Debbarma<br />
Dr. Anut Debbarma<br />
Dulal Debbarma<br />
Suresh Kalai<br />
Suroj Debbarma<br />
Vidhyajoy Debbarma<br />
Moni Debbarma<br />
Biplab Debbarma<br />
Amiya Tripura<br />
Ratan Tripura<br />
Dr. Ashoke Debbarma<br />
Brata Debbarma<br />
Rajulal Debbarma<br />
Subscription Rates-<br />
1 year Rs. 350<br />
2 years Rs. 700<br />
3 years Rs. 1050<br />
(Subscription Form on page 25)<br />
The views expressed by the writers in this<br />
Magazine do not necessarily reflect the views<br />
or policies of “aitorma” or the Editorial<br />
Board. (Editor)<br />
Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />
of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />
Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />
Edited by Binod Debbarma<br />
Total Pages-28<br />
Kaham bijaprokno poriyarok,<br />
porimayarok bai baksano bohrok.<br />
–Mark Twain<br />
Hunu hanaio kwlaiyawi tongna khed.<br />
Mungsa ta khlaidi. Mungsa ta sadi,<br />
mungsa ta wngdi.<br />
–Aristotle.<br />
Usta khuya borok. Mungsa kwtal<br />
khlailiya bohrok – Albert Einstein<br />
Mungsaswk samung kotor khlaina<br />
hwnkhe, nwng khlaima samungno<br />
hamjakdi, haikhe. – Steve Jobs<br />
Nuk khe nwng imang, abono khlaiwi<br />
mannai mwkthang. – Zig Zaglar<br />
Twlwk twlwk khe thangma mungsaya;<br />
bathagyawi tongma se kok kotor.<br />
– Confucius<br />
Thanai talni
aitorma 5<br />
Komthingnaini<br />
Kok<br />
Amani kok wngkha joto dophani bagwi belikheno nangkukmani. Hayungni judajuda<br />
dophani janija mani kok tongma hai chini dophanibo janija mani kok tongo.<br />
Chwng kwbwngkuk borokrokno kaisa tei kaisa dophani kok sawi manya eba bujilaiya.<br />
Ao! Kok wngkha dophani kaisa identity eba sinimarise. Kanmung chummungrok<br />
nugui kaisa dophano siniwi manmahai, Kok baibo chwng a borok bo dophani hwnwi<br />
romwi mano. Aboni bagwi mani kokno jai nangya wngnani kok kwrwi. Phiyaba chini<br />
dophao mani kokno omtwi haise makhlainai, abohaise makhlainai hwnwi kwbangma<br />
borokrokno samani khnao, tamokhe samungole aswk nukjakya. Aboni bagwino chinio<br />
mani kokni halok tabukbo sitra wngwi tongkho.<br />
Ao! chwng kwbangma borokrokno saimanbaina 21 February salno ‘Hayung<br />
Mani Kok Sal’ (International Mother Language Day) hwnwi palaijakmani kokno.<br />
Phiyaba o sal tamungwi palaijakna nangkha, aboni laibuma le khorok bwswk sawi<br />
manbaina? Ang kha khlaio aswk bangyana. 1948 bisio Pakistan haktorni haphang,<br />
Kok Wanjwi sanairok kwbang (54% swk) tongmani yaguloboUrdu kokno Pakistan<br />
haktorni Official Language eba kok wngnai hwnwi sakhlai rwo. Abono chajakya wnglaiwi<br />
1952 bisini 21 Februaryni salo, College, Uninersity o porirwi tongnai tei juda juda<br />
mothani bwkhaktwi kok wanjwinobo Official language makhlainai hwnwi sanlaiwi<br />
kha duma phunuklai tongmani, phiyaba 144 kerongno maniyani bai police bohrokni<br />
phaisingo naisigwi guli khlaimabai patima thaiono Abdus Salam, Rafiq Uddin Ahmed,<br />
Abul Barkat tei Abdul Jabbar mungwi khorok brwi thwibaio. Chwng saimano a<br />
chobani bisingtwino 1971 bisio Bangladesh haktor yoksama mano hwnwi. Aboni<br />
yagulo 1999 bisio UNESCOni bwkhaktwi mani kokni bagwi thwijanairokno muito<br />
narwkna bagwi 21 February salno Hayung Mani Kok Sal palaijaknai hwnwi sakhlaio.<br />
Chini dophaobo Barkat, Jabbarsong hai mani kokno hamjaknai tongkhe chini<br />
mani kokbo tini teibo kuchugo sogwi khamnu. Bohrok hai thwi rwna hwnkheto hakchalni<br />
kok sikho, kahamkhe hamjakna se rwngsukyakhu. Aboni bere se kokborok, kokbru<br />
hwnlaiwi eba roman/bangla script se ma wngnai hwnlaiwi bisi kwdwkma romwi kok<br />
banglaiwino tonglaikhu. Chwng saimano kok wanjwi sanairokni bo Borishali,<br />
Noakhali, Rongpori, Sylheti omotwi dialect rok tongo hwnwi. Tamokhe bohrokni<br />
bising salai thani aswk pherlai phano swiphru bebakno thansa se. Chwng bohrokno<br />
naiwi swrwnglainani banta. Tei chini dophao aswk kwbangma KBT sebuk mannairok<br />
tongo, bohrokno sudano kokborokni hamkraino twiwi kisa phano saktharmani<br />
nukjakya.<br />
Tei kaisa wngkha 1979 bisini 19 Januaryni salo Kokborokno haste haphangni<br />
official Language hwnwi sakhlaijak phano, aswk bisi kwdwkmani yagulobo haste<br />
tangnokrogo tabuk phano kokborokno gosiwi naharjakyakhu. Jesa mungsani bagwi<br />
kokborok bai koimung bwlai rwkhe gosiwise nahor jakyakho. Abono karwibo tangnok,<br />
rwngnokrokni sign boardrokbo kokborobai swijakya. Abo haikhe bahaikhe chini mani<br />
kok sinimung eba kuchugo kasanai? Kasanani belaikheno tuknai.<br />
Tei kaisa wngkha mani kokno twiwi kotor-kotor kok saya karwi, samungni<br />
bisingtwise abono ma phunukthai. Chwng khoroksa tei khoroksano<br />
majra berlaiyawi jotono je mansak saktharlai khe chini mani kokno<br />
kuchugo kasathani kebo phano kasuwi manglak.<br />
Binod Debbarma, editor
KOTHOMA BOKHRI<br />
aitorma 6<br />
Kokborok Kokni Hamkraini Lamao<br />
‘Model Sign Board’<br />
Kokborok kok tai kokrwbaini<br />
hamkraini bagwi twngsa lama<br />
wngkha haste haphang tai<br />
haphang bai gosijak joto habanok,<br />
swrwngnokni mungrogno Kokborok<br />
bai ‘Sign Board’, ‘Bill<br />
Board’ swiwi thepana bagwi<br />
Model Sign Board committee<br />
khama. Kokborok kok Tripura<br />
haste haphang bai gosiwi naharjak<br />
haste haphangni kok, rwngnokni<br />
simi rwngyung jora Kokborok bai<br />
porina sep manjak, hasteni judajuda<br />
koktwma channel, AIR tai<br />
Prasar Bharati Doordarshano<br />
Kokborok bai koktwma auai<br />
khwlaijakma, jaderepod panda<br />
songsajakma, kisamisa Kokborok<br />
kokrwbai bwlai- koktwma bwlai<br />
karijakma omobai simi kung<br />
chukjaklai tongkhe Kokborokni<br />
hamkraini lama phuarjagwlak.<br />
Kokborokno hamkraini kubui<br />
lamao tubuna hinkhe chini<br />
manthai tai haphangni khwlaithai<br />
kwbangma karjak samungtangrog<br />
jai-jaikhai naikani khwlaijakna<br />
nangnai, samung tangjakna<br />
nangnai.<br />
Aboni bisingo kaisa chini<br />
manthai tai haphangni khwlaithai<br />
samung wngkha Kokborok bai<br />
Sign Board swiwi thepama.<br />
Chwng saimano jesa kok haste<br />
eba haktorni kok hinwi gosijakkhe<br />
a kok bai hasteni joto thaio joto<br />
samungono thepajakna tai<br />
tangjakna nango. Ahaino simi<br />
notification, memorandum bwlai<br />
kariwi sakwlaikhe simi wngwlak,<br />
omono samungo phwnangna<br />
nango. Chwng tabuk nugo hasteni<br />
‘A’ habanokni simi chengwi ‘Z’<br />
habanok jora joto Sing Board, Bill<br />
Board, Advt. Boardrog English tai<br />
Bengali kokbaimang swiwi<br />
thepajak. Phiyaba Kokborok kok<br />
bai swiwi thepajakma aswk mokol<br />
kwlaijakliya. Agartala amchaio<br />
tongnai kotor - kotor kisamisa<br />
habanok, kisamisa amchaini<br />
habanok, hangkhorni ari,<br />
bwkhaksteni ari, blockni ari simi<br />
baksa baksa thaio simise English,<br />
Bengalini logio Kokborok kok bai<br />
Sign Board thepajak mokol<br />
kwlaijago. Sakham bedek,<br />
malamata bedek, bolong bedek,<br />
hukbar bedekni chaitokmung bai<br />
lama ganaginirogo kisamisa<br />
Kokborok bai auaibwtang swiwi<br />
thepajakkha. Aboni bagwi hasteni<br />
kwbangma Tiprasa motharogni<br />
bwkhaktwi hasteni haphangni<br />
thanio khorang chirikmani<br />
mukumuni mari tongrwkna<br />
nangkha.<br />
Chwng laithangjak salrogno<br />
muitu khwlai naiphikhe nukjago,<br />
Kokborok bai Sign Board<br />
swijakna kok. 16 th -17 th December<br />
1989 AD bisio ‘Kokborok<br />
Development Committee’ bai<br />
songsajak Tiprasani Kok,<br />
Kokrwbai tai Humuku-<br />
Mukumuno twiwi puila haste<br />
beremni koklam pandani paithago<br />
jotoni kuthumlaimung tai kokbiti<br />
rwmungni bisingtwi Tiprasani Kok,<br />
Kokrwbai tai Humuku-Mukumuni<br />
hamkraini bagwi kaichisini (17)<br />
samungbwtangno twiwi kokchapjakphikha.<br />
Oro kokchapjakmani<br />
mungrem 16 oro Kokborok kok<br />
bai Sign Board swiwi thepanani<br />
kok omohaikhe swijak tongo—<br />
“There should be Bi-lingual<br />
Sign Board/ Notice Board both
KOTHOMA BOKHRI<br />
in Bengali and Kokborok in all<br />
Govt. establishments and the<br />
institutions including autonomous<br />
Bodies and Public<br />
sector undertakings having<br />
direct/ indirect control of the<br />
Tripura Govt”.<br />
1991 AD bisiobo kokrwbaiphang<br />
Shyamacharan Tripurani<br />
achukphang bai khajak ‘The<br />
Scripts Selection Committee on<br />
Kokborok Scripts and Its<br />
Development’-ni report, 2004<br />
AD bisio Tripura hasteo Ulnwi<br />
Bhasha Commission khajakma<br />
Karuna Nidhan Debbarmani<br />
chaitokmung bai Khumpui,<br />
Imangni Khumbar, Rwchapmung,<br />
Uansukmung mungwi<br />
dalbrwi Kokborok kokrwbai<br />
bwlai karijagwi tongo. Juda-juda<br />
swikwrwng bai swijak kokrwbai<br />
bijap, rwngremsani simi<br />
kuchukrwng berem kwchar jorani<br />
Kokborok bijap sapogwi karijagwi<br />
tongo. Tabuk nukjakkha haste<br />
haphang tai haphang bai gosijak<br />
joto habanok, rwngnogo<br />
Kokborok bai Sign Board swiwi<br />
thepana samungtangno yago<br />
aitorma 7<br />
thangnai 25 th July 2017 AD bisio<br />
‘Directorate of Kokborok &<br />
Other Minority Languages’<br />
habanokni No.F.2 (3)-KBK-<br />
OML/2012 (A)/2429-2433<br />
memorandumni bisingtwi<br />
kokrwbaiphang Rabindra Kishore<br />
Debbarmano Achukphang tai<br />
khorokbrwi adongno twiwi kaisa<br />
‘Model Sign Board Committee’<br />
khajago. O Memorandum bwlaio<br />
omohaikhe swijak tongo—<br />
A Committee has been<br />
constituted for writing of Sign<br />
Board, Bill Board etc in<br />
reportrogobo Kokborok bai Sign<br />
Board swiwi thepajakna kok tisai<br />
sajakkha. Phiyaba Tripura<br />
haphang siring-soroni bisingtwi<br />
jora kolokma lairwi rohorkha.<br />
Tabuk haino hai Tripura haste<br />
haphang kwtalkhai Kokborok bai<br />
Sign Board swiwi thepana<br />
samungtang yago naharphikha. O<br />
kwthar samungtangno jai-jaikhai<br />
chariwi tisana bagwi ‘Directorate<br />
of Kokborok & Other<br />
Minority Languages’ eba<br />
‘Kokborok Tei Borok<br />
Bangthaya Bosongni Kok<br />
Dagikhung’ni thanio barja<br />
yapharjakkha. 2012 AD bisio o<br />
habanok himnani yapiri chengo.<br />
Puila dagiphang okra mwchang<br />
naharma. Omo Tiprasarogni<br />
bagwi belai samung kwthar tai<br />
muitu narwkjakmnai samung.<br />
Thangnai 28 th June 2017 AD<br />
bisio ‘Advisory Committee for<br />
Development of Kokborok<br />
Language’ni luajimung bai Civil<br />
Secretariatni Conference Hall<br />
No-2 oro kaisa koklam panda<br />
songsajakkha. O koklam pandao<br />
o committeeni adongrog<br />
manjakkha. Koklam pandao<br />
kokchapjakkha haste haphang tai<br />
haphang bai gosijak joto habanok,<br />
rwngnogo Kokborok bai Sign<br />
Board, Bill Board swiwi thepana.<br />
Aboni bagwi kaisa ‘Model Sign<br />
Board Committee’ khana kokbo<br />
sajakkha. O sajakmatwino<br />
Kokborok in all offices of the<br />
Government of Tripura as<br />
Model Sign Board are as<br />
under-<br />
1. Shri Rabindra Kishore<br />
Debbarma—Chairman<br />
2. Dr. Bodhrai Debbarma—<br />
Member<br />
3. Shri Padmalochan<br />
Jamatia—Member<br />
4.Shri Sachin Kalai—<br />
Member<br />
5. Smt. Pritilata<br />
Debbarma— Member<br />
The Notification has been<br />
issued as per decision taken in<br />
the meeting of the Advisory<br />
Committee for Development of<br />
Kokborok Language held on
KOTHOMA BOKHRI<br />
28 th June, 2017 in the<br />
Conference Hall No-2 of Civil<br />
Secretariat, Government of<br />
Tripura, Agartala.<br />
Aboni yagulo Kokborok bai<br />
Sign Board, Bill Board swina<br />
bagwi Model Sign Board<br />
Committee-ni achukphangni<br />
kobokmung bai thangnai 21 st<br />
August 2017 AD bisini dipor<br />
damchinwi jorao Directorate of<br />
Kokborok & Other Minority<br />
Languages habanogo kaisa<br />
koklam panda songsajago. O<br />
koklam pandao phaiwi manjakna<br />
bagwi thangnai 17 th August <strong>2018</strong><br />
AD bisio habanokni No.F.2 (3)-<br />
across the state.<br />
3. It was resolved that it<br />
needs to collect the terminology<br />
Book from TTAADC authority<br />
for facility to prepare the<br />
Signboard in Kokborok.<br />
4. Collection of information<br />
works relating to all Govt.<br />
Offices / establishment shall<br />
have to be Completed by 6 th<br />
September, 2017 & the next<br />
meeting is scheduled to be held<br />
8 th September, 2017 at 12:00<br />
noon in the Conference Hall of<br />
the Directorate of Kokborok &<br />
Other Minority Languages.<br />
Aboni yagulo thangnai 30 th<br />
aitorma 8<br />
Acharjee, Adong, Padmalochan<br />
Jamatia, Adong, Sachin Kalai,<br />
Adong. Borogno karwibo<br />
Director ( Kokborok & Other<br />
Minority Languages), Director<br />
(Secondary Education), Jt.<br />
Director (Kokborok & Other<br />
Minority Languages), Jt. Director<br />
(Higher Education), Jt. Director<br />
(Elementary Education), Principal<br />
Officer (Education, TTAADC),<br />
Secretary (TBSE), Dy. Director<br />
(Kokborok & Other Minority<br />
Languages), OSD (Kokborok &<br />
Other Minority Languages), RO<br />
(Kokborok & Other Minority<br />
Languages). O koklam pandao<br />
KBK-OML/2012 (A)/2724-<br />
2728 bisingtwi kaisa memorandum<br />
bwlai kariwi sakwlaijago.<br />
O koklam pandao kokchapjakmarog<br />
wngkha—<br />
1. It has been decided to<br />
collect the names of the total<br />
number of departments under<br />
the State Government in order<br />
to prepare signboard in<br />
Kokborok.<br />
2. Dairy published by Govt,<br />
press and also Dairy of<br />
TTAADC may be followed for<br />
ascertaining the total number<br />
of Department with name of all<br />
November 2017 AD bisini sarikni<br />
damtham jorao Advisory<br />
Committee for Development of<br />
Kokborok Language-ni luajimung<br />
bai Civil Secretariatni<br />
Conference Hall No-III oro MLA<br />
Niranjan Debbarmani achukphang<br />
tai rwngmontri Tapan<br />
Chakrabortyni phaiwi manjakmung<br />
bai kaisa koklam panda<br />
songsajakkha. Koklam pandao<br />
phaiwi manjaknairogni bisingo<br />
tongo— Rabindra Kishore<br />
Debbarma, Adong, Dr. Bodhrai<br />
Debbarma, Adong, Sukanta<br />
Debbarma, Adong, Dr. Nitai<br />
jotoni jotoni kuthumlaimung tai<br />
kokbiti rwmungni bisingtwi amani<br />
kokni hamkraini bagwi kaichitham<br />
samungbwtangno twiwi kokchapphijakkha.<br />
Oro kok chapjakma<br />
chini manthai haphangni<br />
khwlaithai kaichitham<br />
samungtangni bisingo mungrem<br />
sini eba Sl. No.7 oro Kokborok<br />
bai Model Sign Board, Bill Board<br />
swina bagwi sub-committeeni<br />
saltham eba salbani kaisa koklam<br />
panda eba seminar songsana<br />
bagwi kok chapjakma. O koklam<br />
pandao kokchapjakma minutes<br />
bwlai habanokni No.F.2 (3)-
KOTHOMA BOKHRI<br />
KBK-OML/2012 (L) 3380/A<br />
bisingtwi 1 st December <strong>2018</strong> AD<br />
bisio karijakkha. Sl No.7 oro<br />
omohaikhe swijak tongo— “7. It<br />
has been decided that a 3-5<br />
days workshop of the Sub-<br />
Committee for writing of Bill<br />
Board, Sign Board etc. in<br />
Kokborok language will be<br />
conducted for completing the<br />
preparation of model Sign<br />
boards & Bill boards in<br />
Kokborok language”.<br />
Aboni yagulo haino hai 30 th<br />
December 2017 AD bisini sarikni<br />
dambrwi jorao Advisory<br />
Committee for Development of<br />
Kokborok Language’ni luajimung<br />
bai Directorate of Kokborok &<br />
Other Minority Languages<br />
habanokni Cenference Hall-o<br />
kaisa koklam panda songsajakkha.<br />
O koklam pandao<br />
achukphang wngkha committeeni<br />
achukphang MLA Niranjan<br />
Debbarma. O koklam pandaobo<br />
comiitteeni adongrog tai official<br />
adongrog phaiwi manjakkha. O<br />
koklam pandaobo haino hai<br />
kaichitham samungbwtangno<br />
twiwi kok chapjakkha. Aboni<br />
bisingo mungrem ba eba Sl. No.5<br />
oro Kokborok bai Model Sign<br />
Board, Bill Board swina bagwi<br />
sub-committeeni saltham eba<br />
salbani kaisa koklam panda eba<br />
seminar songsana bagwi kok<br />
chapjago. O koklam pandao<br />
kokchapjakma minutes bwlai<br />
habanokni No.F.2 (3)-KBK-<br />
OML/2012 (L)/3930-3958<br />
bisingtwi 9 th January <strong>2018</strong> AD<br />
bisio karijakkha.<br />
Paithago sana naio, Kokborok<br />
bai Model Sign Boardno twiwi<br />
sakao khursajak haphangni<br />
kisaswk minutes, memorandum,<br />
notification bwlairogni bisingtwi<br />
saimankha jorani yak romwi<br />
tabuk Tripura haste haphang<br />
Kokborok kok tai kokrwbaini<br />
hamkraini bagwi twrwk-twrwk<br />
yago samungtang naharwi tongo.<br />
Phiyaba omohai samungrog<br />
taibose dati-datikhai tangjakna<br />
nangmani. Saktharnai kwrwini<br />
bagwi tangjakliya. Kokborok tei<br />
kubun borok bangthaya bosongni<br />
kok dagikhungni yapri chengma<br />
yagulose omo hai kwthar samung<br />
khwlaijakna chengo. Kha khwlaio<br />
o habanok Kokborokni hamkraini<br />
bagwi thinango taibo kahamkaham<br />
samungtang yago naharwi<br />
samung khwlaiyano hinwi. Aboni<br />
bagwi o habanok bai jotoni<br />
chubachu yakchoyaino halok<br />
bowi kwrwngwi tongna nangnai.<br />
Kokthum:<br />
1. Minutes of The First State<br />
aitorma 9<br />
Level Seminar on Tribal<br />
Language, Literature &<br />
Cultural Held on 16 th -17 th<br />
December, 1989 at Rabindra<br />
Satabarshiki Bhawan,<br />
Agartala, Tripura<br />
2. Report and Recommendations<br />
of The Scripts<br />
Selection Committee on<br />
Kokborok Scripts and Its<br />
Development, 1 st April 1991<br />
3. Report of the Tripura<br />
Upajati Bhasha Commission,<br />
Submitted to the Chief Minister,<br />
Govt. of Tripura on 5 th August<br />
2005.<br />
4. Minutes of the meeting of<br />
Advisory Committee for<br />
Development of Kokborok, 28 th<br />
June 2017<br />
5. Memorandum for the<br />
constituted of Model Sign<br />
Board Committee, 25 th July<br />
2017<br />
6. Tripura, Dharinjoy—<br />
Tiprasani Kok, Kokrwbai tai<br />
Humuku-Mukumuno Twiwi<br />
‘Kokborok Development<br />
Committee’ni Haste Beremni<br />
Koklam Panda, aitorma, Vol.5,<br />
No.8, August 2017.<br />
7. Minutes of the meeting of<br />
Model Sign Board for<br />
Kokborok Language, 21 st<br />
August 2017<br />
8. Sarkari Sob Daptar,<br />
Songsthar Signboarde<br />
Kokborok Bhashao, Ajkal, 22 nd<br />
November 2017<br />
9. Minutes of the meeting of<br />
Advisory Committee for<br />
Development of Kokborok, 30 th<br />
November 2017<br />
10. Minutes of the meeting<br />
of Advisory Committee for<br />
Development of Kokborok, 30 th<br />
December 2017<br />
–Dharinjoy Tripura
DOPHANI KOK<br />
aitorma 10<br />
Tipra Bisi Kwtal Salno<br />
twiwi kok banglaima<br />
Chini Tipra dophani bororok<br />
tabuk kebono kebo cherlaiya<br />
wngmani jora. Sak baithangno<br />
torlaijakmani jora. Khoroksani<br />
uklogo tei khoroksa koksalaima<br />
jora. Aboni bagwino sana nango,<br />
o jora belaino hamya jora!<br />
Bisi nwchidok jora romwi<br />
Tipra Bisikhongno twiwi samung<br />
tangmani ulo obono nukmani<br />
koknono tini norok bai koklam<br />
salainai.<br />
Thanani 1991 bisini simi Tipra<br />
Bisikhongno twiwi samung<br />
tangphruni simi khorokbwswk<br />
borok bai kaham hinjakmani swlai<br />
hamya sajakkha tei sejajakkha.<br />
Sana hamliya. Bwkhao chobwi<br />
tonikhai bwkha pekhrubwi<br />
chirakbirik wngwi<br />
thangkhamung. Bwkha kisa kebel<br />
hinkhaibo teibo swkangno<br />
baikhrubwi paikhamung. Phiyaba<br />
kubui bai tongmani bagwi bwkhao<br />
boronibo phan manmani bagwi<br />
tabukbo kwthangno tongjakho<br />
Tipra Bisikhongni laibumano<br />
sanani bagwi.<br />
Abo 01 Talhing 1428 Tipra<br />
Bisikhong eba 22 December 2017<br />
AD sanja damdok kwchar jorani<br />
kok. Tripurani kaisa TV channel<br />
kokduk bai ano swnghoro Tipra<br />
Bisikhongno twiwi<br />
kokbanglaimani kokrokno.<br />
Bo swnghoro Tipra<br />
Bisikhongni kokbanglaimano<br />
twiwi kisa kok sajadi. Bini<br />
kokrokno khnakhaino khoroksa<br />
kaham-kwrwng bahanbwthwini<br />
borok thamchi kanani kok. Chwng<br />
cherai bwsa ahai khlai hadwlwi<br />
bai thwnglai tongmani ahai.<br />
Phiyaba kwchang-kwchang khlai<br />
ang bonose swngphio bwbtwi<br />
kokbanglaimung?<br />
Ah kok sahornai TV channelni<br />
bwrwima ani kok khnaui chabwi<br />
manjakya wngwi tongma khnaui<br />
angno chengphio, khnajadi<br />
bukhuk, kisa sal swkang Tipra<br />
Bisikhong todetong kwrwi<br />
hinwise bororok swngbaio. Tabuk<br />
jotono saimanbaikha tei gosikha<br />
590 AD bisio 118 beremni Tipra<br />
hani Bugra Jujarupha Tipra<br />
Bisikhong chenglangkha.<br />
Bororok teibo saimanbaikha<br />
Tipra Bisikhongno 1963 AD bisio<br />
Tripura Land Record & Land<br />
Revenue bedekni hujakkha.
DOPHANI KOK<br />
Aboni ulo 1970 AD bisio khai<br />
Agartala Municipalityni<br />
phano tangwi kok thaisa phano<br />
saliya abono twiwi kok salaikhai<br />
aitorma 11<br />
manjaknai.<br />
Tipra Bisikhongse tongo<br />
hujaksakhua. Tangwi hujakkha<br />
eba hujakmanino twiwi kebo<br />
tabuktwi jorao Tipra Bisikhongno<br />
twiwi kok swbangnairokno<br />
hinkhai bini Bisithikemung eba<br />
Calendarbo tongnai. Calendar<br />
tongkhai bini Salni mung, Talni<br />
mung, Molni mungrok jotono<br />
tongbainai. Abono karwi bo talo<br />
bwswk salrok tong abobo tongna<br />
nangnai. Kubui kok wngkha,<br />
Kokborok bai sakao sajak jotono<br />
tongbaio. Haiphanose tabukbo<br />
swngjagwi tongo Tipra Bisikhong<br />
tongo hinmani abo bwswk kubui?<br />
Mwnwikothok tei Uanamasingsa<br />
kok!<br />
Aboni yagulo phaidi salainw,<br />
jotoni swlai salaijakmani kok Tipra<br />
Bisi Kwtal Salni kok. Tabukbo<br />
baksa baksa olombus ahai khlai<br />
swngo, Tipra Bisi Kwtal Sal<br />
tangwi 01 Talhing eba 22<br />
Decembero chongjakkha.<br />
Obotwi swngnairokno angse<br />
swngna muchungo, norok saide
DOPHANI KOK<br />
man, tangwi Bangla bisi kwtal sal<br />
01 Buisakh wngkha eba tangwi<br />
Saka Era bisi kwtal sal 01 Choitro<br />
wngkha eba tangwi Christian Era<br />
bisi kwtal sal 01 January wngkha?<br />
O swngmungrokni kukcha<br />
saimankhai tangwi 01 Talhing<br />
Tipra Bisi Kwtal Sal chongjakkha<br />
obono twiwi tei kebo swnglaiglak.<br />
Phaidi tabuk Bangla, Saka tei<br />
Christian Erani bisi kwtal sal<br />
chongjakmani laibuma kisa<br />
khnalainw.<br />
Bangla Era: Bangla Erani bisi<br />
kwtal sal chwng jotono<br />
saimanbaio 01 Buisakh hinwi.<br />
Phiyaba chwng kwbangkukno<br />
saimanya Bangla Erani bisi kwtal<br />
sal 01 Buisakh 1556 AD bisio<br />
Samrat Akbar chenglangmani<br />
kokno. Aboni swkang Bangla<br />
Erani bisi kwtal sal tongmani 01<br />
Ograhoyon. Ograhoyon kokthaini<br />
kokmang wngkha puila phainai<br />
talni mung.<br />
Saka Era: Saka Erani bisi<br />
kwtal salbo haino hai. Taklaini<br />
simi 66 bisi swkang 1952 AD<br />
bisio Dr. Meghnath Saha bai<br />
khajak Calendar Reform<br />
Committee bai sajakmani ulose 01<br />
Choitro salo Saka Erani bisi kwtal<br />
sal chongjago. Aboni swkang<br />
tongmani 01 Poush salo.<br />
Christian Era: Christian<br />
Erani bisi kwtal salno chwng<br />
jotono saimanbaio 01 January<br />
hinwi. Orobo haino hai<br />
swngmung wngkha buphruni simi<br />
tei tangwi 01 January salo<br />
Christian Erani bisi kwtal sal<br />
chongjakkha. Obono twiwibo<br />
kwbangma kok sana nangnai.<br />
Phiyaba dorokuk swngmung<br />
thaisa wngkha, Jesus Christ bai<br />
gwdalwise Christian Era<br />
songsajago hinkhaiba Jesus Christ<br />
achaima 25 December salose<br />
Christian Erani bisi kwtal sal<br />
wngna kok tongmani. Tangwi 01<br />
January wngkhaba?<br />
Tabuk teibo swngmung<br />
wngkha Jesus Christ achaimani<br />
saldok ulode Christian Era<br />
aitorma 12<br />
chengjak eba Jesus Christ<br />
achainani tal chisa tei salnwichiba<br />
sal swkango Jesus Christ achai?<br />
Oborokni kokmang keba riui<br />
manglak. Khorok mihimnani<br />
kokse.<br />
Sakao sajak joto bai sinijak<br />
Bangla Era, Saka Era tei Christian<br />
Erani bisi kwtal sal chongthani<br />
swngmungrokni kukcha naitugwi<br />
kariui soisoi laibuma yaphao<br />
chobwi chini Tipra Bisikhongni<br />
bisi kwtal sal tangwi 01 Talhing<br />
chongmano twiwi koklam<br />
salaijathung.<br />
Kok ekna bagwi kok sakhai<br />
salai tongthung. Phiyaba<br />
laibumano twiwise kok salaio<br />
hinkhaiba Tipra Bisikhongni<br />
laibumano kaham khlai saimanma<br />
yagulono Tipra Bisi Kwtal Salni<br />
koknobo salaijathung.<br />
Kha khammani kok wngkha,<br />
buini dopha chwngno kusurina<br />
bagwi obotwi kokrok swngkhai,<br />
do sauino mano. Phiyaba Tipra<br />
dophani bororokno obotwi kok<br />
bukubukrok swngwi<br />
kok eklaikhai bwkha<br />
kiyoro, ayukmuyuk<br />
wngo kukubuino.<br />
–Binoy Debbarma
KOTHOMA BWSA<br />
Swrabchani Koklam<br />
Phalgun-choitor tal, nobar sipsip<br />
tei satungbo chiring-charang<br />
hadwlwi dubai-dubai nobar bai<br />
kobonsai phaio achom-ahcom.<br />
Masing mol thangmani ulni o<br />
malo watwi kwrwi twirog<br />
ransama jora. Buphang bwlai<br />
kwchamrog kwraiwi thangkhe<br />
bwlai kwtalrog rotomna hinwi<br />
nasinglai jora. Buisakh talno<br />
dale dalno swrwngna sep mano<br />
tei dale dal borokrogno<br />
swrwngnabo phailaio. Swrwngma<br />
jora swrwnglai lelama jora<br />
bayab chalairog achugwi kok<br />
salaio. Omo haino khorkba bayab<br />
sak chalairog choitor talni satung<br />
chiring charango buphang talo<br />
nobar sip-sibo achugwi<br />
chanachur chalaitwtwi kok salai<br />
aitorma 13<br />
Tiprasarogle mungsaboya.<br />
Twisani kokno chajagwi<br />
sampli bai khapang kok<br />
manjulaio– Sampli–Aou! kubuino<br />
Tiprasarog atwino jeswk phano<br />
phwrwngjakdi bwini nukdi tei<br />
rwnglongwlak.<br />
Khapang– Aou! Phwrwngna<br />
thangkhe niji si swkang hinjaganw<br />
besi besi sijagu hinwi wngya khe<br />
nasinglai tonglaio hamung siniya<br />
khumrog kiyokna bagwi. Omo<br />
haino borokrogbo jani-jani<br />
samungni jora phaikhe samung ma<br />
tanglaio, gorinairog, sebok<br />
khainairog tei samung tangnairog<br />
hindi bebak borokno jora phaikhe<br />
jani-jani samungo mathango eba<br />
thanglaio.<br />
Tripura University Tripura<br />
hasteni kuchuk baremni<br />
swrwngjaknai nok<br />
‘Rwngnokyung’ oro kwbangma<br />
tonglaio. Borog khorokba-chwla<br />
khoroknwi bwrwi khoroktham tei<br />
borogni mung wngkha-khapang,<br />
Khorang, Jori, Sampli, Twisa.<br />
Borog chanachur chalaitechalaite<br />
kwbangma hamung<br />
siniya nangma-nangya kok no<br />
salaio. Aroni bising kok salaitesalaite<br />
twisa sao–<br />
Twisa–Asale! Tiprasarogle<br />
yongla ser kayano, naidi buini<br />
dophani borokrogle rang khatilaio<br />
nok kaham kaham tanglaio<br />
bukung kokna besi hinjaknai.<br />
Khapangbai samplini kokno<br />
khwnawi jori khorangno tepsa<br />
khaiwi sao-tamo khorang<br />
nwngkhe mungsa saya sa hinwi.<br />
Aphru khorang sao-tamo sana<br />
tong atwi kokrogno nwng khwnai<br />
simi tongma ba. Jori haiphano<br />
tongwi manjakya twisa bai<br />
khapangni kok yachagwi<br />
phirogo–<br />
Jori –Aree! Norog yongla ser<br />
kaya bo dophano hinlai? Norogle
KOTHOMA BWSA<br />
bo dophani ba? Norog ba sak<br />
sakno si hinma kwlaible.<br />
Khapang–Ihi! Omo sak sakno<br />
hinma kwlaiya Tiprasarog khasiya<br />
wngwi si hinjago.<br />
Jori–Hinkhe nwngkhe<br />
Tiprasaya diba?<br />
Khapang–Ang Tiprasa hinwi<br />
ang saichung tamo khai mana<br />
sa?<br />
Twisa–Aou! ang sinai nuknai<br />
hinwi kami rogo thangwi<br />
khoroksaswkno phwrwngna<br />
thangkhe ang si hamya hinjaknai.<br />
Sampli–Khapang bai twisani<br />
kokle soino. Kami rogo Tas<br />
thwngna. Chuwak nwngna simi<br />
si manbaio townni hai nok<br />
kaham-kaham tongna rogle kebo<br />
rwnglaiya.<br />
Jori– Tamo ni sa? Kamio khe<br />
rwng nok kaham-kaham tongwi<br />
manniya diba? Nungkhe kamini<br />
borokya diba? Bui khaiya khe<br />
nwng khaidi ta!<br />
Twisa–Hmm! bwi bai<br />
musapjakmang thwina<br />
kwlaiyanw. Wngya khe nasto riwi<br />
si kobor swnam paijaknai.<br />
Sampli–Amtwino! Tiprasarog<br />
khe orono kwlwgu. Te kubuni<br />
borokrogkhe khoroksani kaham<br />
nukkhe bini swrwngwi si teibo<br />
kaham wngo phiya Tiprasarogle<br />
khorksani kaham nukkhe bono<br />
ulta si dera rwna naio!<br />
Jori–Amtwiya ble! nwngle<br />
nok da tongwi naikha ba? Swkang<br />
nwng nok tangwi Phunukdi ta.<br />
Ulo si bwi nini swrwngnani ble!<br />
Twisa–Tabuk kamirogo nok<br />
kaham-kaham tangkhe dakat tei<br />
sikokrog bai si butharjaganw.<br />
Jori–Hinkhe ba nwng si<br />
yongla ser kaya hai wng tongkha<br />
bla! buino ba twma hinwi tong?<br />
Samung tangya sani si kirijagwi<br />
kharnai. Yongla ser kaya<br />
hinjakmabo palio kwchaya bahar<br />
baharwi thangma bagwino<br />
hinjakma ble?<br />
Khapang–Jori, nini wansukma<br />
chaya khu! kirina kiriyani kokya.<br />
Chwng cherai rogle tamo khai<br />
mannai chini swlai okrarog si<br />
mungsa khailaiya.<br />
Jori–Nwng tabuk okra rogno<br />
majra bero. Ulo chini swlai<br />
cherairog chwngno majra ber<br />
khai tamo wngnai aphru?<br />
O kok sabaiwi jori tepsa khai<br />
khorangno swngo tamo khorang<br />
nwngle tamo wansuk? Tamo<br />
thaisa phano saya? Khorang jorini<br />
kok yachagwi sao tamo sana tong<br />
borogno nwng jeswk phano sawi<br />
bujiwi manglak. Khorang kok<br />
sabai khaino jori haino hai<br />
palrogno saphiro–<br />
Jori–Aou! kubuino kamirogo<br />
thangkhe nugu okrarogno<br />
kwbangkuk chuwak nwnglaio tei<br />
aitorma 14<br />
aborogno swrwngwi cherairogbo<br />
chuwak nwnglaio. Phiya norog<br />
wansugwi da nai? chwng tabuk<br />
poriwi swrwnglai tongnai<br />
cherwirogsi kirijaklai mungsa<br />
samung khaiya tongkhe tei sabo<br />
khainai? Chwng sak simi<br />
tongphrusi khaiya hinkhe te sabo<br />
buphru khainai?<br />
Twisa–O okrarogsi chwngno<br />
samung khairigwlak jesa bo borog<br />
ulta si bujinai!<br />
Khapang–Kiriwi tongmani<br />
kokya jori! Twisani kok si sai<br />
chwngno okrarogsi samung<br />
khairigwlak borog ultano bujinai!<br />
Sampli–Aou! Kokle soino!<br />
Jori–Omo norogni wansukma<br />
si. Okrarog chwngno samung<br />
khwlai phunuk manya khe tamo<br />
wngkha ba? Chwng khwlai<br />
phunuknai. Kaham khe phunuk<br />
khaisi ophru borog bujinai.<br />
Samung Tangna swkang kosto<br />
manu phiya kostono kiri tongwi<br />
wngya. Kamio okrarog chuwak<br />
nwnglaikhe nwngbo thangwi<br />
chuwak nwngnai hai de? Chuwak<br />
ba aguli town rogo bo nwnglai ble!<br />
kok hinkhe nwng kaham khe<br />
tongwi phunukkhe si nini<br />
swrwngwi bai kaham wngnani.<br />
Swkang nwng kirimano khibiwi<br />
kamio nok kahamkhe khungsa<br />
tangwi phunukdi ulo nini<br />
swrwngwi buibo tanglaite<br />
tanglaite si kamibo salsa town<br />
haino naithothok wngnai.<br />
Jorini kok paidrop hinkheno<br />
rwngnok. Yungni jorakhok bo<br />
tong-tong khe pungni rikha tei<br />
borogni lelama jora paiwi teisa<br />
class chwngna jora wngkha.<br />
Abobi bagwi borog jani lama jan<br />
bachalaiwi class-o thonglaina<br />
chengkha. Borogni swrabsani<br />
koklam tei buphrubo<br />
chengjakno kebo<br />
saimanya.<br />
–Jayatri Debbarma<br />
–Jayatri Debbarma
NAIPHIMA<br />
aitorma 15<br />
TWI BAKLAI BERAIWI<br />
NAIMUNG<br />
Khowai bwkhasteni Rajnagar<br />
amchaini hachwkni kwrwngsa<br />
thaini mung wngkha Twi baklai.<br />
Aro bolong gerepsajak bisingtwi<br />
twisa kaisa nongkhorwi phainaini<br />
mungbo Twi baklai mung baino<br />
sinijago. Sasang bahai bolongni<br />
khorang nobar bai baksa mwsao.<br />
Holongthai kupulwng twisa.<br />
Dalbidal holong kotor-chikong kiting-<br />
kolok. Twisani bokhorogo<br />
Bubagra mayungo kasaui seng<br />
bai holongthaini khakwlabo swiwi<br />
kwlangma kothoma. O<br />
kothomano twi baklaini naithokma<br />
tongthokmano lukurogni bwkhano<br />
muwani chario. Phiya bo<br />
bubagra swilangkha abo kebo<br />
saui mannai kwrwi. Tobo Tripura<br />
ha<br />
naikol-langnai<br />
saracharchibwrwi (184)-rogni<br />
bisingono khoroksa abole kubui.<br />
Twi baklaini muani tabuk<br />
gana-ginini amchaio simi<br />
bathagwi tongliya. Ari swbaiwi<br />
tabuk aguli hai bugrakhoro twi<br />
baklaini nobar sibna chengkha.<br />
Agulio swrwngwi tongnai khowai<br />
Champahourni Kiching Jupiter o<br />
kothoma chini thani tubukha.<br />
Hainose hasteni hachwk<br />
beraithani chini polton kaisa<br />
kwswrang. O kothoma khwnama<br />
bai baksano chwng palkhe<br />
salmari chonglaikha. Jotono<br />
swrwngwi tongnaiba kokti (Sunday)<br />
salono thangna kok<br />
choplaikha. January 7 2017 cha<br />
(Saturday) salono ang kiching<br />
jupiterni nogo thangwi<br />
tongwisokkha. Tamoni hinkhe<br />
chamungrog songwi ma<br />
twlangnai. Aboni bagwi swkang<br />
bariyano cha salni sanjao hati<br />
khwlaikha. Kwchangma jora<br />
aichuk bachaui songwi manglak<br />
hinwi horono uahan songwi<br />
tonikha. Phungo mai songwi<br />
champa thalik bwlai rakhwlai<br />
tongma joraono agulini palsong,<br />
chwng phaiwi tongo hinwi<br />
sahorkha. Sohorma baksano dakti<br />
phat-phat maichu chui pailaikha.<br />
Muihan danani bagwi swkang<br />
bariyano plasticni boyung thaisa<br />
kotorma paiwi tubujak, arono<br />
dalaikha. Tamoni hinkhe boyungo<br />
dakhe lama kolok twithogo tei<br />
kiphilphuru poja helengna bagwi<br />
khibiui phano kabui mano. Haikhe<br />
dakti dodoro mai kolnwi chalaiwi<br />
joto jugalwi khowai motor stando<br />
agulini phainai mangsong<br />
Arjindo, Suvendu, Rima tei<br />
Jayatri-songno lamsok-kha. Gari<br />
bwsa uklogo khorokbwrwi<br />
kanakhe joboi kesep. Phiya tei<br />
mungsa lam kwrwi wngma bai<br />
ma kalaikha. Angkhe bwskango<br />
achuktwtwi borogni tongmungno<br />
nugwi hindi tokeni ‘Hera pheri’<br />
movie-ni koknose muitu manwi
NAIPHIMA<br />
bwkha bising-bising mwnwiwi ma<br />
tongsio.<br />
Rajnagarni lam romwi<br />
Jayatrini khorang bai hachwk<br />
sudu swrangwi thangna hai ma<br />
tongo. Sabo angse romnai hinanw<br />
aitorma 16<br />
yapaino wngnai. Twisa rukung<br />
botok yapai. Kwchamde kwtalde<br />
siliya. Saimannabo kokya. Tamo<br />
thanglaikha. Aro chwngno<br />
naisingwi tongsoklaikha ata Bipul<br />
bai Pravat tei borogni logisong.<br />
Borogni aroni simi tei soti<br />
nwichi(20) gari kamani ulo<br />
sogwilaikha twibaklai hathaio.<br />
Hapung kolokma, itrogbo<br />
bojakyakho nongkhorwi thangna<br />
nango. Aboni kisa himwi<br />
kasakheno school khungsa.<br />
Ayangtwikhe hacham re re khe<br />
nongkhorwi thangkheno twibaklai<br />
twisa. Yang jorakhogo 11.30a.m<br />
tamjak. Twisa toksaui himlaimang<br />
himlaimang bolong kuthungo kami<br />
khungsa malaikha. Twisa kinaro<br />
mwikhwthwng bari, bera<br />
kesengkhe wajak. Twisaono<br />
manwi hu-ui bachaui thango<br />
bwrwima khoroksa. Chwngkhe<br />
lengmani bisingbo<br />
tongthogwi khatunglaijak. Ata<br />
Bipul tei palrog a romlaijak battery<br />
bai. Angkhe camera thaisa<br />
mobile thaisa twiwi bono bono<br />
mangpili tisamang kul paiya.<br />
Ayango ah mankheno Rima bai<br />
saboba obokhe anise hinanw<br />
haikhemang twi botok. Tabuk twi<br />
bupra malaikha, ang kisa uklogo.<br />
Aro dolma dolsa kubun ah<br />
romnairogbo tongo. Naiphaigradi<br />
kiching hinwi bodolni khorang<br />
kogwi phaio. Ang dakti dakti<br />
thangwi nugwikha ha<br />
kokhwlaijak. Tamo wngkha ang<br />
mungsabo siya. Ulose saui mano<br />
mayung yapai hinwi. Aswk<br />
bolong kuthugoto mayung<br />
kumunni yapai wngnani kokya.<br />
Abo wngkhai mayung kwthwngni<br />
hinba chini mokolo obono puila.<br />
Tabuk tai swkangni hai Rima bai<br />
Jayatrini khugo khorang kotor<br />
paliya. Serek-serek mayung<br />
phaikhe bahaikhe kharnai<br />
abomang borogni khugo. Angbo<br />
kirikhano haiphano kebono<br />
khulogwi saliya. Ayang chwngno<br />
lama sonairogbuda ang hai siliya.<br />
Borogkhe lamano soui tongkho.<br />
Dibor khekwlai tongkha. Maibo<br />
okhuilaijak-kha jotono. Chwngse<br />
mai chajak phano agulini<br />
phainairogni ogo mai kwrwikho.
NAIPHIMA<br />
Teise hachwgo thangkhe<br />
uasungni gudok haiyakhe pengjak<br />
mwchayakhe khuk swrangya.<br />
Chwng abo haikhe chana bagwi<br />
swkangni simino kok chaplaijak.<br />
Twi toksalaimang haping kwcham<br />
malaikha. aro gairing khungsa<br />
baijak tongo. Yang jorakhogo<br />
damnwi tamwi soti chiba(2.15<br />
uasungono ah pengna jugalkha tei<br />
laiphang gudokbo. Nokni berma,<br />
som, moso, piyaj tei twi jotono<br />
chwng tubujak. Uasungni mui<br />
munyasanino yang kiching Jupiter<br />
laiphangno kochoknwikhe<br />
tansui achuk rikha horni bahainwi<br />
bwkhak. A sakaono latiya jotoni<br />
kotor naiwi atur bai subui<br />
aitorma 17<br />
Cheraiphuru khwnamani<br />
kiphilphurukhe dakti doui<br />
sogwiphun hinwi. Phiya angle<br />
douise himwi manliya. Lama<br />
sonairogto swkang swkangno. O<br />
bwrwi khoroknwi sudu ani sai<br />
swkango. Mayung kwthwngno<br />
kirima kwrwi hinkhele ang nogo<br />
sokphaiglak-khamun. A<br />
p.m) wngjak. Kok wnglaikha<br />
arono chalaisinai. Baksa ua tanna<br />
thangkha. Baksaba laiphang tei<br />
baksa ah swnamlaikha. Ah<br />
dalbidal tongo. Ahbar, latiya, puthi,<br />
gunthu tei jagur kahairog. Aroni<br />
bising baksa ahno agi ang<br />
nukyakho. Ani nok tolaono ‘Isali’<br />
mungwi twisa tongo. Arobo obo<br />
hai ahrog kwrwi.<br />
Bolong lilak-kheno mayung<br />
kwthwng phaiyai phaitok-phaitok<br />
hai ma tongo. Mwkhwrarogbo<br />
dolma dolsa cheklek horo<br />
chwngno. Haiphano chwng<br />
ayango khwl kwrwi. Buini khugo<br />
khwnamani mayung hor kirijago<br />
hinwi. Amtwi hinwi suvendu<br />
siping bukhraijak motha kwranno<br />
thumui sok-kha. Uatolok ua<br />
manliya phano uandal uani<br />
sakaokhe boksaui muphunkha. A<br />
latiya hangjakno seklaiwise<br />
mayung kwthwngni kirima<br />
jaorasani bagwi pogwi thangsio.<br />
Mui munbaikha. Mai chana<br />
achuklaikha. Mui mungtham<br />
wngkha uahan, ah pengjak tei<br />
laiphang gudok. Nokni maichu<br />
khulogwi arono chalaikha. Yang<br />
sanjani mari bona nairwrwk-kha.<br />
Bolong bumul swlaina<br />
nairwrwkkha. Bolongni khorang<br />
bai kha sere-sere wngo.<br />
Mayungni kirimabo bwkhao teibo<br />
yogago. Yang bugra swiwi<br />
kwlangma sothaini khakwlapno<br />
naina muchungbo yuk yuk. Tei<br />
kwbangle challiya hinwi salaio.<br />
Haiphano nogo kiphilna kokbo ma<br />
uansugo. Aboni bagwi jotono<br />
nogo kiphilna kokno gosilaikha.<br />
gairingono thukhamun. Bwkha<br />
bising-bising kok saui borogni<br />
yapri songwi himkha. Jephuru<br />
hacham bokhorok kasakha.<br />
Arono TSR camp. Chwngno sal<br />
naisingwi tongmaswk. Hathai<br />
bochongni simi kisisa jorani bagwi<br />
chakroromkhe mwnwijak. Arono<br />
ri-rog swlailaiwi kisa lengma<br />
poklaiwi kami bwkhak lam<br />
rilaikha. Khowai baijalo horsa thuui<br />
teini sal salchuku(9th) salmario<br />
agulio kiphillaikha. Muchungmano<br />
supungsugwi manliya phano<br />
khano methebwi mankha.<br />
Hachwk beraiwi mankha.<br />
Hachwkni maya thwidugo<br />
kochok-kha. Obono<br />
wngkhwna hachwk<br />
beraimani mulaja.<br />
–Akranta Debbarma
HUKUMU MUKUMU<br />
aitorma 18<br />
Kokborok kothaini ari uarsawi<br />
phaimano rwgwi cherwi naimung<br />
Kokborok sanai luku<br />
bosongrok Tripura hasteo tongthai<br />
swnamwi tongphaimani wngya<br />
hwnmanino bisi saidok eba saisni<br />
kauano. O bosong China ‘Tibeto<br />
Burman’ nukhungni jila haiakheba<br />
bedek bupra kwlaio. Huk<br />
chanani thai rutukte rutukte tabuk<br />
tongmani thaio sokphaiwi kha<br />
phurjagwi nok huk thiti khlai<br />
tongphaimani. Bisi kwbangma<br />
swkango kokborok sanai luku<br />
bosong babainwi, babaitham<br />
dagio kaklaiwi nikuma rutugwi<br />
thangmani aa thairok wngkha<br />
Bangladesh, Assam, Tripura hai<br />
thairogo. Kokborok kok<br />
achaimani simi chengwi sikla,<br />
bakhla, chakra wngwi thangma<br />
yagulo o kokni ari uarkha, kok<br />
wngkha kokthai uarwi phaikha. O<br />
kogo baithangni kokthaino<br />
karwibo Bengali, English, Hindi,<br />
Sanskrit, hai kokrok twrwk twrwk<br />
khlai habna chengkha. Haini<br />
bagwi kokborok kok uarsawi<br />
phaikha hwnwimano uansuk<br />
naikhe nugano romdi–Chair,<br />
Table, Mobile, Telephone,<br />
Desktop, Laptop, Charger,<br />
Mouse, Tane, Building, roof, Box,<br />
Okey, Bench, Mike<br />
LCD, LED, Tape, Streo, Bike,<br />
Scooty, Aeroplane, Helicopter,<br />
T.V, Battery, Radio, Microphone,<br />
Cable obohai English kokthairok<br />
abono karwi Rajniti, Chalak,<br />
Shiyal, Saman, Apaman, Mine<br />
sanman, Garib, Satya, Mithya,<br />
Agami, Buji, Abuj, Sampoti<br />
Aram, Tekto, Yantrana, Dukh,<br />
Sukh, Mantra, Din, hai Bangla<br />
kokthairok, Yang Hindi koknikhe<br />
Kintu, Rwjai, Raja, Praja, Apne,<br />
Achha, Ijjat, Lajja, Hairam, Eram,<br />
hai kokthairok kokborok nukhungo<br />
phai habphaikha abohaikheno<br />
Hindi kogo Sanskrit kokni sampli<br />
gwnang wngmabai o kokbo<br />
kokborok kogo habphaikha<br />
hwnwimano. Tabukhai jorao kisa<br />
swi kwrwngrokni bwchap<br />
khlaijak kokthai tiyarino<br />
rwgwibuini kokno baithangni<br />
kogo philna naiphano, kok sana<br />
naiphuru sana chaitokphano buini<br />
khukni kok hai kobogwi<br />
ringjakyano khukni phwla phwla<br />
ongkhorma nukjago. Hasteni<br />
borok bosongni khoroksa kok<br />
kwcharwi sana thangthani khugo<br />
koro motho kwrwikhe sama<br />
nukjago- “Apne songno danyabad<br />
janogo je obohai ekta balo kajo<br />
podokhep nama bagwi, kajwi<br />
taratari khlai apnesong agami dino<br />
aro shakta khlai o kajo mon riwi<br />
kaj tangdi.”<br />
Sakani khurchajak kokbitio<br />
swraisakhe nukjakkha Danyabad,<br />
kaj, Kajwi, Taratari, Apne, Agami,<br />
Din, Shakta, Mon, Balo<br />
akorokhai kokthai kokborok kogo<br />
habmani nukjakkha.Kokborok<br />
kokni ari bahai uarwi phaikha<br />
abono khamao phunukjakkha–<br />
1. Kokborok kokni yaphang<br />
yarwngno cherwi rakhok naikhe<br />
nukjago yaphangni simino<br />
kokborok sanai luku bosong<br />
Hapung, Hathai, Hachuk, Harep,<br />
Hathai, Hacham, Harungo tongwi<br />
phaio haini bagwi o kogo naikhlai,
HUKUMU MUKUMU<br />
naisaka, naisa, tankhlai, bakhlai,<br />
kuchuk, hache, buchuk, khama<br />
obohai kokthairok kokborok kogo<br />
tongo. Tei babaisakhe Hayungni<br />
borom gwnang kok English<br />
kokthaiobo Lookup, Look down,<br />
Climb up, Climb down hai<br />
kokthairok tongo.English kok<br />
sanai bosongrok wngkhai<br />
hapungo yakheba holongbai nok<br />
tangjak (Building) kuchuk sakao<br />
tong phaimani bagwi bohroknibo<br />
kuchuk hacheno sinani kokthairok<br />
tongo. Phia Ha homan, Twima<br />
rukungo tongnairokni abohai<br />
kokthairok kwrwi.<br />
2. Kwbangma samungbai<br />
gwdaljak kokthairokle haino achai<br />
phaima nukjago. English kogo<br />
kaisa kok tongo “Words are like<br />
human beings,They are<br />
born,They live,They work,They<br />
die”. O kokni kokmang wngkha<br />
‘kok’ borok munuisohai achaio,<br />
thango, tango, thwi thango.<br />
3. Kokborok kogo mwtai<br />
rwna samungbai kwrwngjak<br />
kokthairok wngkha: Thumnairok,<br />
Bonirok, Hakchen, Uahthop, Sili,<br />
Twi naimani, Pat karmani, Khuk<br />
musumani ,Bati chalan, Kechipan,<br />
Nokbar hamya, Bwrwichwk<br />
mwtai, Mwtai nathong,<br />
Chakrakma, Awan, Chuan<br />
akorog.<br />
4. Hukbai gwdaljak kokthairok<br />
wngkha: Bolong, Huk,<br />
Haba, Maichu, Maikham, Dama,<br />
Dapa, Gairing, Yakhilik, Chaisor,<br />
Langa, Dingra, Bati, Chuak,<br />
Bwtwk, Gora, Langi, Chuarak,<br />
akorog.<br />
5. Huk chama thai sewi<br />
chamanibai halok kwrwngjak<br />
kokthairok: Nok sewo, Rwkao,<br />
Horo, Bamo, Rujuo, Tolo, Khau,<br />
khacherebo, Dasugo, Kwlango,<br />
Twlango, Kabo, Chirigo, Nairwk,<br />
Nailang, Naiphai, Naiwi, obohai<br />
kokthairok buini kogo tode tong<br />
obo uansukkhe kha mithigo kha<br />
chongo hai kokthairok buini kogo<br />
kwrwi.<br />
6. Ri takmani samungbai halok<br />
kubuljak kokyhairok: Sobang,<br />
Khutung, Natai, Rwsami, Thuri,<br />
Bangkhu besku, Sorok, Nal,<br />
Yakhotom, Uasa, Uasacha,<br />
khandai, Khutung alua, Rikari ri<br />
kothek, abohai kokthairok.<br />
7. Mamui songmani tang<br />
bwtangbai gwdaljak kokthairok:<br />
Thapa, Hor, Twi, Som, Moso,<br />
Berma, Akran, Bwtwi, Chakhwi,<br />
Chatang, Muitru, Berma bwtwi,<br />
Chakhwtwi, Gudok, Pengwi,<br />
Egwi, Rukjak, sokjak, Serjak,<br />
murjak, Uasung, Phusunga,<br />
Yakhep, Hoki, Mosdeng, Hang,<br />
akorog.<br />
8. Thung mangbai gwdaljak<br />
kokthairok: (A). Bwsak, Bahan,<br />
aitorma 19<br />
Bekreng, Bukur, Bukur, Bohok,<br />
Bumkhang, Bwchang, Bwkhunju,<br />
Bwslai, Bwkhnai, Bangra,<br />
Bukung, Bokhorok, Bomol,<br />
Bohok, Bori, Bikhumu, Bomtom,<br />
Bukung, Bisama, Bahra<br />
(B). Yakung, Yak,Yasi,Yapha,<br />
Yaphatwk, Yakung, Yaching,<br />
Yasku, Yathek, Yahsku, Yathek<br />
obohai yak, yakungbai gwdaljak<br />
kokthairok.<br />
(c). Bwphang, Bedek, Bukur,<br />
Buchuk, Becheng, Belengtwi,<br />
Bokhiri, Bwgwrwng, Bosok,<br />
Bocholong, Bubar, Bwlai,<br />
Bwkhwrwi, Bosolok, Bwthai,<br />
Bwchwlwi, Bwklap, bwtwi hai<br />
bwphangbai gwdaljak kokthairok.<br />
(D). Siching, Tising, Choka,<br />
Twihuk, Lakhuk, Chokra, Onchi,<br />
Dula, Gola, Twk, Sorok, Hatrai,<br />
Muphle uasung, Thuti, Chakhla,<br />
Musum, Homchang, Muri<br />
(E). Uyar, Baka, Takhwk,<br />
Kisip, Langtung, Kapsima, Uarai,<br />
Khutruk, Japa, Langa, Dingra,<br />
Kotwpa ,Dangdal, Dapa,<br />
Kasleng, Muri, Kisip, Atwp,<br />
Sumui, Sairenda, Twitreng,<br />
Tokhaku, thaur bosko, Tok kolok,<br />
Uasung ,Soboso, Thong, Dong,<br />
Khum phuta akorog.<br />
Haikhe sakao khurchajak<br />
kokborok kokthaini ari uarmani<br />
eba kokthai bang mari nukma<br />
bisingtwi sai mankha Borok<br />
bosong thang sungo gwdalmani<br />
samungbaino kokthai ersawi<br />
phaio. Romdi- Borok bosong<br />
sirisitini simino Huk, Gairing,<br />
Uah,Twisa, Twimabai halok<br />
kwrwngwi phaijak haini bagwi<br />
abohai koknino kwbangma<br />
kokthai ongkhorwi phaio,phia<br />
Borok bosong je samungbai<br />
gwdaljak kwrwi obohai samung<br />
tei manwini mung kokborok kogo<br />
kwrwi.<br />
Kokborok kokthaini biyal<br />
bikhatano supungna bagwi o
HUKUMU MUKUMU<br />
hasteni kwbangma swi<br />
kwrwngrok baithang rutugwi<br />
cherwi naima bisingtwi langa<br />
bukcha tongmani kisale<br />
supungkha hwnwimano.<br />
Haiphano tabukbo kokthaini biyal<br />
kokthai hwnwi phernani mungsa<br />
sep kwrwi. Baithangni khukbai<br />
buini kokno khugo pernani<br />
kutugphano obo sanase nangnai<br />
haise. Tamni hwnkhe obohai<br />
nangkukma kokthairokni kokphil<br />
aitorma 20<br />
karwibo sal brum sal choyaui chini<br />
khugo buini eba kubun bosongni<br />
kok habphaimani nukjakkha. Ahai<br />
buini kok chini thangsungo gwdal<br />
phaimano kasuna mungsa tei<br />
pherna lama nukya. Kokborok<br />
nangwi tongkho o kokno kebo<br />
gosiyai lam pher mangwlak. Abo<br />
tamni bagwi wng hwnmale bini<br />
soi pher wngkha baithangni mani<br />
kokni ario kubun bosongni<br />
swkango khwnaya kwtal kwtal<br />
kokthai sal baryaui habphaimani<br />
bagwi,naidi- T.V, Bike, Freeze,<br />
Refrigerator, Almirah, Mobile,<br />
Sim, Credit card, Debit card,<br />
ATM, Bulb, Rail, Ticket, Line,<br />
Cable, Journal, Tomato, Sayabin,<br />
Chair, Table, obohai kokthairok<br />
chwng sal brum brum nangwibo<br />
nangyabo salaina nango. Tamni<br />
sana nang hwnmale abohai<br />
kokthairok tabukhai jorao khuk<br />
peryai kubuni lama kwrwi. Aa<br />
kokthairokno nangkugma<br />
hwnwise salaina nangrao. Tamni<br />
hwnba o khurchajak kokthairok<br />
chini sal brum brum ni samungbai<br />
krakkhe gwdaljak. Ahai<br />
kokthairokno buini bosongni<br />
tabukbo chini mani kok kokborok<br />
kogo kwrwikho. Kokthai tiyari<br />
eba Dictionary khlai chapnairok<br />
kwpalni kolomtwi yasku khikhlai<br />
samung tangphano aa kolomtwino<br />
borom rwyai chwng buini khukni<br />
koknono kwbangkhe salaina<br />
nanglaio. Kok wngkha kokborok<br />
sanai luku bosongrok sal<br />
kwbangma romwi buini khukni<br />
kokno salaite salaite slaibai<br />
kahamkhe halok kwrwngsugwi<br />
thangkha. Romdi- Khoroksa<br />
borok kokborok kokthai tiyarino<br />
rwgwi swrwngwi kok sakhe tei<br />
khoroksa michiui manya, haikhe<br />
aa swrwngjak borok ganani<br />
borokbai kha mansugwi kok sana<br />
bagwi sal brum brum salaimani<br />
buini koknono sanani doro<br />
muchungwibo eba muchungyabo.<br />
Haikhe sakani khurchajak<br />
kokrokni bisingtwi saui mankha<br />
chini baithangni mani kokno<br />
kokthai uarsawi phaima ukologo<br />
sakao khurchajak thung pherni<br />
bagwino hwnwimano. Kok<br />
wngkha Radiono Awaikhok<br />
hwnwibo eba hwnyabo kokthai<br />
kwtal kokborok kogo<br />
habphaimani abono ari uarsawi<br />
tubukha hwnyai khochorwi<br />
phaikha hwn mangwlak. Tamni<br />
hwnba o kokthai chini bagwi<br />
kwtal abobai chini bosong<br />
swkangni simino khukni halokbai<br />
kwrwngjak kwrwi. Abohaikheno<br />
teibo kwbangma sini kulugya<br />
kokthairok mani kok kokborokni<br />
nukhungo salsa nograi motom<br />
wngwi phai kasamani tei kiphilwi<br />
thanglia chini khugono kwchawi<br />
tongrwkkha yaphang yarwng<br />
surkhlaiwi, paithago aboni bwthai<br />
wngwi kokborok<br />
kokthaini ari uarsawi<br />
phaikha.<br />
–Ashit Debbarma
DOPHANI KOK<br />
aitorma 21<br />
Ama samani kokno Amani<br />
Kok eba baithongrwi mani kok<br />
eba kok-ama hino. Hayungo kok<br />
saui tongnai bebak boroknino kok<br />
–ama tongo tei tongnani kok.<br />
Phiyaba khao mithikma tongo.<br />
Tamni hinba ‘Mother land’<br />
tongmatwi ‘Father land’ bo<br />
tongo. Phiyaba ‘Mother tongue’<br />
tongmatwi ‘Father Tongue’-le<br />
nukyakho. Phiyaba mukthango<br />
nukjakmakhe juda. Hodao<br />
tongma bagwi borok nok nukhung<br />
khao, bosong ero. Chini hodani<br />
raida, tongmung chamungrokno<br />
chwng karwi manya wngmabai<br />
hoda tongma-twino chwngbo<br />
tongna nango. Aboni bagwino<br />
nukjago Kok-Ama Eba Mother<br />
tongue hinwi bumung pharthanibo<br />
jwngjal. Yasikaiwi<br />
phunukna thangkhe sauimano :-<br />
1) Borok khoroksani buma bai<br />
bupha bosong songsa, kok thansa.<br />
O jagao hinkhe Kok Ama tamo<br />
wngnai aboni jwngjal nukjakya.<br />
2) Bumani bosong bai buphani<br />
bosongni bising kok sathani<br />
pherlaijak. O jagao hwnkhe Kok<br />
Ama tamo wngnai aboni jwnghjal<br />
nukjaksinai. Obotwi jwngjal<br />
nukjakmano paisukna bagwi<br />
lukurok buphani bwkhago<br />
thanglaio, thangwi tongo. Tamni<br />
hinba chini hoda chwla rwgjak<br />
hoda se. Chwrai khoroksa<br />
achaikha hinkhe bini bosong<br />
sinimung buphano rwkrwjago,<br />
phiyaba bumani kokno kisaphano<br />
uansugwi nailaiya. Abrok wngkha<br />
pha-rwgjak hodani bwthai.<br />
Chwrai khoroksani buma<br />
uanjwi tei bupha Tipra hinkhe o<br />
chwraini sinimungo bosong<br />
sinimario buphani phaisingh<br />
dekhagwi Tipra bosong, kokni<br />
sinimariobo buphani dopha<br />
rwgwi Tipra kok hinwi phunukjakgo.<br />
Phiyaba Kok Ama eba<br />
Ama samani kok rwgwi bini kok<br />
sinimung kok uanjwise wngna<br />
tongmani. Chwraini buma<br />
kaijagwi phaimabai simi tabukni<br />
hodani raidarok bojagwi tongmabai<br />
bini bosong sinimungbo<br />
bwsaino ma rwgkha, bini achaimani<br />
sinimung sokomrojakkha,<br />
kok sanani eba sanani sinimung<br />
gwnangwi sokomrojakkha,<br />
sokomrojagwi tongo. Kok<br />
wngkha chwla rwgjak hodao<br />
bwrwi khoroksa kaijakmabai<br />
simi bini bosong sinimung<br />
kwmajakkha, kok rwgwi sinijakmung<br />
eba kok bosongbo sokomor<br />
jakkha. Omotwi tongmung<br />
chwraini bumabai bupha bosong<br />
songsa eba kok thansa hinkhe<br />
jwngjal nukjakya, buma bupha<br />
bosong kaisaya hinkhe simino, o<br />
jwngjal nukjago.<br />
Borok tei kubun langma<br />
gwnangrok puila phaising hoda<br />
khajaknani swkangdrobo eba<br />
hodani puil remo (primary stage)<br />
buma eba ma rwgjak tongmani.<br />
Ulo tep-tepkhe pha eba chwla<br />
rwgjak hoda achaikha tei chwngbo<br />
rwgwi tonglaikha. Hodani puila<br />
beremo phani sinimung kwrwi<br />
mani simise tongo. Swi, Uak,<br />
Tokrokno naikheno nuganw,<br />
swima bwsarokno twiwi tongo.<br />
Swi bwsarokni sinimungo buphani<br />
sinimung kwrwi, bohrokno bumani
DOPHANI KOK<br />
sinimungbaino sinijago. Swi<br />
bwsarok bupha sabo, siniya buma<br />
sabo sinio. Obotwi tongmung<br />
kubun yabrwirokni bisingobo<br />
nukjago. Chini borokrokbo jora<br />
kaisao obtwino tongmani. Puila<br />
phaisingo pha-ni sinimung kwrwi,<br />
mani sinimung simise tongmani.<br />
Ulo chwlarok Hodani bokhorogo<br />
achukmani ulo bwrwirokni sini<br />
mungno sokomorkha, baithang<br />
sinimungno hodani sakao<br />
boksinwi rwkha. Aboni bagwino<br />
tabuk bohrokni sinimungo bosong<br />
eba kokni bechepbo buphani<br />
kokse sajago, bumani kokya.<br />
Borok achaina hinkhe bwrwibai<br />
chwla nangmani bagwi sinimungobo<br />
pha-ni logio ma-nibo<br />
tonna nangmani, phiyaba<br />
tonjakya. Kok-Amano twiwi<br />
chwng bathrong-barsalai tongphano,<br />
chwng Pha rwgjak borokrok<br />
eba chwla rwgjak hodani<br />
borokrok simi saktharlaima eba<br />
chwlarok simi saktharlaima kokse<br />
kwlaikhna. Aboni bagwino mani<br />
sinimungo bosong, kok gosilailiya,<br />
eba yachaklailiya. Phiyaba<br />
bumung pharthani simi bwrwirokno<br />
narwglaikha, samungo<br />
phwnangjakliya.<br />
Kok hwnkhe kok-Amani<br />
bagwi saktharlaimungo, sanmungo<br />
hoda kubuljak pherwi<br />
tongo. Sathani, saktharthani rejo<br />
tongo. Haiphano hodao tongjamabai<br />
hodani raidano rwgwino<br />
ma tongthai. Amani kokno<br />
sanathangkhe sawi kulpaiya.<br />
Jotono janija kok amano hamjago,<br />
aro mungsa kha mithikma kwrwi.<br />
Chwng chini kok-Amano<br />
hamjago hwnwi sanani swkang<br />
chwng sakbaithangno bwswk<br />
hamjak eba kubui de chwng<br />
borom rw abo kisa cherwi<br />
naithai. Chwng lukuni bwskango<br />
kok ama eba Amano hamjago<br />
hinwi muktwi khiklaiphano Amani<br />
borom bwswk narwgjakkha?<br />
Chwng chini sago Amani<br />
sinimung bwswk tonkha abno<br />
kisa sak baithang swngwi naithai.<br />
Amano hamjakmatwino kok-<br />
Amano hamjakmabai Amani<br />
hamkraibo bebakno naiyo.<br />
Phiyaba tabukni tongmung<br />
chamungno naharwi, o samungrok<br />
bwswkba bumuk pernoperya,<br />
kha mithikma phaio. Kok-<br />
Amani hamkraini bagwi<br />
sanmungrokni bisingo nukjago-<br />
1) Kok-Amabai rwngnokrogo<br />
swrwngmung chengnani. 2) Kok-<br />
Amano achaimani bububagra<br />
samung eba haphang samungni<br />
kok hinwi saklaijaklmani. 3) Kok-<br />
Amano hatini kok khwlainani. 4)<br />
Kok-Amabai kokrwbaini samung<br />
tangthani, chubachu rwnani<br />
samung akorog.<br />
Tabukni jorao kok-Amabai<br />
swrwngnani sanma khwnakhe, o<br />
sanmungrok bwswk chasano eba<br />
nade nang, khao tharimaphaio.<br />
Tamni hinba yaksi yagra bebak<br />
phaising naharkhe ‘English’mang<br />
se!. Hayung gwnangwino tabuk<br />
lukurok English phwrwngnani<br />
saktharlaimani nukjagwi tongo.<br />
Kebo uslowi tongnani naiya.<br />
Obtwi jorao Kok-Amabai<br />
swrwngnani eba phrwngnani kisa<br />
sanmarogo, kisa twmabo haikhe<br />
nukjago. Tamni hinba o kokrokno<br />
swrwngwi chwrairokni tamo<br />
hamkrai wngnai? bo samungo<br />
nang? o kok swngmungrok kasao.<br />
Je kok tabukbo hatini mwkhang<br />
nukyakho, bono swrwngwi tamo<br />
manmung mannai? Abole kubui<br />
kok. Jesabo, kokbai swrwngnani<br />
hamkraini koksamabai bagsa,<br />
tangwi chanani lama eba samung<br />
manthokmungbo kubuljak tongo.<br />
Samungose nangya eba samungo<br />
phwnangnani saktharjakya<br />
hinkhe Kok-Amani sanmungo<br />
aboswk samungo nangwlak.<br />
aitorma 22<br />
Kok-Amani hamkrai sanmani<br />
bisingni kok wngkha, kubuljak<br />
luku bosongni borokrok samung<br />
tangnani sep kwtal manmung<br />
mannani saktharmung. O kokrokle<br />
kubuino, phiyaba nok arini<br />
borokrokni hamkrai nugwi<br />
khatungwi ani nokno soksai rwma<br />
chade-cha-chaya kisa uansukthai.<br />
Chwng hamkraini lamao<br />
himnai, phiyaba sakni logio<br />
tongma manwino yakarglak,<br />
yakarkhe chagwlak. Buinino nawi<br />
sakni swnamwi sakni samungo<br />
phwnangwi mankheno sakni<br />
hamkrai wngo.<br />
Kok-Amabai swrwngnani,<br />
phrwngnani sanmungrok tabukni<br />
kokya, abo bisi kwdwkma<br />
swkangni kokse. Belai jora<br />
kwdwkni simi sanmung tabukbo<br />
salbrumno kwtalkhe nukjagwi<br />
tongo. Sanmungno khwnawi<br />
sanmung rwnani gosimung<br />
rwmani ulobo chengthani jwngjal<br />
nukjago. O jagao jwngjal<br />
babainwikhe nukjago. Babaisa<br />
wngkha kubuljak bosongni<br />
borokrokni bising tei tei babaisa<br />
wngkha kubuljak amchaini<br />
naikolphang eba haphangni<br />
naimung gwrwng. Swrwngnani<br />
sanmung manmani ulo ‘phrwngthani<br />
nujakma jwngjalrokni bising<br />
kubuljak lukubosongni jwngjalrok<br />
wngkha–1) Phrwngnani bagwi<br />
nangmani manwi eba swrwngjaknai<br />
manwirok manthokya<br />
wngma. 2) Kubuljak luku<br />
bosongni swrwngnairoikni bising<br />
swrwngnani khatungya wngma<br />
eba muchungthaya wngma .<br />
Jesabo kokni hamkrai bwswk<br />
wngnai abo kubuljak amchaini<br />
haphang, a kokni hamkraino<br />
bobotwi mokolbai nai abono<br />
rwgwino wngnai. Bubagra nai<br />
hamya naikhe hamya wngnai,<br />
bubagra nai kaham naikhe kaham<br />
wngnai. Bubagra nai kaham
DOPHANI KOK<br />
naimabai Hibrukok jorakaisao<br />
kwmajakphano Palestine ha<br />
khajakmani ulo, jai-jaikhe kok<br />
chapmung khlaijakmabai, tabuk<br />
jorakaisani kok kwthwise<br />
kwthang hom-hom wngkha.<br />
Phiya chini Kok-Amani kokkhe<br />
kisa juda se. Bisi kwdwkmani<br />
kwthang kokse tabuk thwimeremere.<br />
Haphang eba amchai naikolphangni<br />
phaisingtwi nukjakma<br />
jwngjalrogni bisingo tongo- 1)<br />
Phrwngmung bobotwi aboni<br />
bechebo swrai-swrai raidarok<br />
chapjakya, chapjak kwrwi<br />
wnghma. 2) Swrwngnani bagwi<br />
nangmani bekhereprokni biyal.<br />
Bekhereprokni biyal hinwi sathani<br />
nangmani phrwngnai rwjakya<br />
wngma, swrwngnani bagwi<br />
nangmani bijaprok jorao<br />
manthokya wngma aborokno<br />
khobwi kwbangmano khopjago.<br />
Tripura hasteno khobwi<br />
ganani harogo kokborok kok<br />
sajakmani, swijakmani jora<br />
kwdwkmano laikha. Phiyaba<br />
tabuk kwtalkuk jorani lukuraidani<br />
jorao chini kok kahamkhe kiyogwi<br />
buibai baksakhlai thansa chalainani<br />
sep manyakho. O manyani<br />
phermung tamo? Manyani pher<br />
haphangni simide kwlai? Chini le<br />
kwrwide?. Kogono tongo<br />
‘kapnai chwrai abuk machao,<br />
kapyakhe akol kaham hwnwi<br />
abuk charujakya’. Hwnkhe<br />
chwng kabya de tongma kwlai?<br />
kabo! phiyaba khorang torwi<br />
kapmani khwnajakya! Aboni<br />
bagwino buirok chwngno<br />
thwngthokjago.<br />
Kok-Ama kokborokni<br />
hamkrini bagwi kokborok sanairok<br />
jaikheno saktharwi tongo, o kokle<br />
kubui. Phiyaba saktharlaithani<br />
jemuchungtwi nukjagwi tongkha.<br />
Tabuk nukjakma jwngjal kotorrokni<br />
bisingo puilano sathaikwlaio,<br />
swithai eba scriptni jwngjal.<br />
Obono twwi kok banglaima belai<br />
swnarkha. Swithaini jwngjal<br />
kwtalkhe swrwngnai chwrairokni<br />
bagwi wngya. Tamni hinba<br />
chwrairoknithani jesa script<br />
phano puilaphaising simi kutuk tei<br />
kwlai. Phiyaba je borokrok<br />
swrwngwi paikha eba swrwngjak<br />
bohroknithani se jwngjal nukjago.<br />
Teithaisa kok wngkha swithai<br />
sanlaiwi jeswkkhe chiriklaio,<br />
aswkkhe swinani bagwi saktharjakya<br />
eba swijakya.<br />
aitorma 23<br />
Tabukni jorao nukjakma<br />
teimungsa jwngjal wngkha,<br />
kwtalkhe swinairok phaiya<br />
wngma. Jotono janija samungbai<br />
kubuljak, kokni hamkraio jotno<br />
kha nangbaio, phiyaba o kokno<br />
swinaini loi khwlainai kwrwi.<br />
Swinai, porinai, swrwngnaise<br />
kwrwi hwnkhe bahaikhe kokni<br />
hamkrai wngnai? kokni bagwi<br />
jeswk kha nangmani, sakni mano<br />
jeswk hamjakmani, aswkkhe<br />
swithani eba kokni hamkrai, yapri<br />
kha khwtharbai seyasak kokni<br />
hamkrai wnglak. Hapang tamo<br />
nai-naiya, aboni bagwi eba<br />
hapangno chini bwkhak tubunani<br />
chwngno naharwnani bagwi<br />
chwng saktharlainai, phiyaba<br />
chwng chini kokni hamkraini<br />
bagwi chwng sakbaithangno teisa<br />
jaikhwlai nailaimano. Swkango<br />
samahai ‘amano hamjakkha<br />
hinkhe amani hamkrai naikha<br />
hinkhe amani bagwi samung<br />
tangthai’. Amani hamkrai<br />
khwlaina hinkhe amani mukumu<br />
narwkna nangnai. Amani<br />
mukumu narwkna bagwi chwng<br />
swkang sakno swnamphina<br />
nangnai. Sakno hamjagwi manya<br />
hinkhe, mano hamjagwi manya.<br />
Bosongno hamjagwi manya<br />
hinkhe, bosong komorwi<br />
thangsinai. Jwngjal kwbangmano<br />
tongo, samung tangna thangkhe<br />
jwngjal phainai, phiyaba jwngjalno<br />
yakarwise manya hinkheba<br />
bahaikhe chalai sinaiba! Sakno<br />
hamjakmatwi, tabukno teikisabo<br />
leryawi kokni hamkraini bagwi<br />
yaprisethai. Hapangno chwng<br />
joto sebwi romwi chini bwkhago<br />
tubumabai baksa chwng sakbaithangbo<br />
tabukno<br />
swinani, sanani,<br />
porinani bagwi<br />
saktharlaithai.<br />
–Laxmidhan<br />
Murasing
Paisukya kok<br />
Paisinai hinwi tongmani<br />
Paisukya khu.<br />
Khani kok tongkhu<br />
Buphuru paisinai<br />
O khani kok rog.<br />
Sanani hinwi tongmani<br />
Khao kirima phaio<br />
Samade chano<br />
Sayade chano<br />
khao wansugo.<br />
Hamjkma tebose bango<br />
Nini goron nugwi.<br />
tabuk ang tongwi mangwlak<br />
Nono karwi.<br />
Bahaikhe tongnai<br />
Nono manya khe.<br />
–Samir Debbarma<br />
Chwngkhathansa<br />
Jorakwrwikhasichabaisidi<br />
O bayarokkhunabaisidi<br />
Joralenononaisingwitongya<br />
Bahaikhesal hap sawimarwkya.<br />
Changori-khadi,yakgo da twidi<br />
khorokpakerisordi<br />
Habanijorawngwitongkha<br />
samungtanglainaphaidi.<br />
Hukkupulungmaimuntongkha<br />
Rananitabwklejorasokphaikha<br />
Joratongsaninarwknakhaidi,<br />
Yaprikwtalsewiphaisidi<br />
Yakbai yak rombwithansawnglainai<br />
Khathansakhechungsamungtanglainai.<br />
Lama-lam kolokgobusulungtongnai<br />
Khabaksaphanbaibusulunghoknai.<br />
Bwswkbochalnoemangni lama,<br />
Himlainaichunglemanjuwihama<br />
Bolongkuthukno lama swnamnai<br />
Jorabaigwdalwimwchangwihimnai.<br />
aitorma 24<br />
Bisor- Senani kwchar jora<br />
Bisi kwtal phirokna jora<br />
Khapang tongthok bara.<br />
Bolong dukmali khum maike bubar<br />
Barwi motomma jora.<br />
Bolong khum baikang, khumtoksa-lamku,<br />
Bolong motomma jora.<br />
Aichuk bachaoi toksa tokwala<br />
Pungwi<br />
Haba dagima jora.<br />
Toskuma, bolong topupu<br />
Pungwi<br />
Khapang udila chamani jora.<br />
Sena kwchar-bai bisor kwcharo<br />
Hugo mai kaima jora.<br />
Sena kwchar-bai bisor kwcharo.<br />
Maitiram thangma jora.<br />
Huloksa bai muphuk malaima jora,<br />
Nuai berai phaimani jora.<br />
Nukhungni malmata-<br />
Musuk, Misipno,<br />
Khumtwrang kanrima jora.<br />
Dalok sampwra rutuk kholawi<br />
Bithi hullawi chalaima jora.<br />
Bisor phaimani jora.<br />
Sakbemar kakma jora.<br />
Kwthwi maikhwlai rwmani jora<br />
Kwthangbai yakakma jora.<br />
Bisor salni jora.<br />
Tong kwchang cha kwchang<br />
Nukhung tei maikhulni bagwi—<br />
Baba Goriya-no suri laima jora<br />
Bisi kwtalni jora.<br />
Horsini salsini sal joratwi<br />
Baba Goriyani wasok kailawi<br />
Ruwai naimani jora.<br />
Sarik toktwibai yakung surowi<br />
Goriya berailaima jora.<br />
Kami kherpang ni nogo kalawi<br />
Chalai nwnglaima jora.<br />
Sarik kok kwchang<br />
Phungo mai kwchang<br />
Hamari naima jora.<br />
–Sanjoy Debbarma<br />
–Runit Debbarma (YKW)
KOKRWBAI<br />
LANGMA KAISA<br />
Langma swnamte swnamte jephuru lengjak<br />
borokrog mwtaini thanio tongthai sano,<br />
Mokolni ario khajagwi tongo,<br />
Busukse laithangjakni muitu rog.<br />
Phangsa buphang te phangsa buphangno<br />
Nobar riuise bwlairog lilago,<br />
Twisa ranjak twimao elengcha bosok kusungjak<br />
Naisawi tongu nokhani watwini twino.<br />
Tongnai chwla bwrwi,<br />
Bwrwirogni thanio amaani hamjakma tongkhe<br />
Nukhungba wngsinaino tong kwchang.<br />
Ani o langma masa kakambukni bohok bisingo tongu,<br />
Ani kaisa langma panthor ransajak<br />
Nokhani tolao, sakni bisingo,<br />
Buphang wngwi bokhorok tisawi naimani<br />
Langma kaisa sawise maliya ani.<br />
–Nayan Kumar Tripura<br />
aitorma 25<br />
Koklob bai ringo ang<br />
Phiadi Phaidi Phaidi—<br />
Takuk phan kwark phaidi.<br />
Phaidi Phaidi Phaidi—<br />
Bukuk tang kwrak phaidi.<br />
Lama korowi bachai ta tongdi<br />
Wi-o gulogwi mwlang ta chadi.<br />
Yapiri baksa phaidi.<br />
Amani hukumu , Babu-ni tangbiti,<br />
Chwngle swrwngna phaidi.<br />
Amani hukumu, babu ni riti,<br />
Chwngle narwkna phaidi.<br />
Phaidi phaidi phaidi—<br />
Buino kisilwi achuk ta tongdi.<br />
Yapiri baksa phaidi.<br />
Kha thansa khwlai<br />
Kha baksa khwlai,<br />
Ama ni hukumu mwthangna phaidi.<br />
Babu ni mukumu narwkna phaidi.<br />
Phaidi phaidi phaidi<br />
Takhuk bukhuksong phaidi.<br />
Hathai hai kuchuk naisajakna khai.<br />
Khorang chwng baksa phaidi.<br />
LANGMA THANGWI<br />
Twrwk twrwk<br />
Khao chongmung twiwi<br />
Nono uansugwi<br />
Hamjakma kwpulwng khao.<br />
Bwskango emang nugwi<br />
Kwbangma lam hamya yakarwi<br />
Nono uansugwi tongo.<br />
Sairik kwlaikhe<br />
Kok paisukya salaio<br />
Horo serek-serek kokduk bai<br />
Kwrwngwi o khani kok.<br />
Hamjakma yakarwi thangya<br />
Nini khapangni kok manwi.<br />
Arono mano paisukya<br />
Langma thangwi tongo<br />
nono twiwi.<br />
–Samir Debbarma<br />
aitorma Subscription Form<br />
Name : ............................................................................<br />
Address : ............................................................................<br />
State : ...................... Pin : .........................<br />
Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />
Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />
Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />
1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />
Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)<br />
Phadi phaidi phaidi–<br />
Jotono baksa phaidi<br />
Horo kokwchang babuni khukni ,<br />
Phungo mai kwchnag, Ama-ni yakni.<br />
Chaoi okwchang phaidi.<br />
Chini samungni, chwngle tangnani<br />
Kebono ta kisil baidi.<br />
–Sanjoy Debbarma
SIMA NUKMA<br />
Which country’s parliament passed a law limiting<br />
the powers of its police? Israel<br />
Which city will host Commonwealth Games in<br />
2022? Birmingham<br />
Which international organisation in its resolution<br />
rejected United States recognition of Jerusalem as<br />
Israel’s capital? UN General Assembly.<br />
Name the Real Madrid footballer who has been<br />
awarded the Globe Soccer Award for the Best<br />
Player of the Year 2017? Cristiano Ronaldo<br />
Who has been named Time’s 2017 Person of the<br />
Year for shedding light on sexual harassment and<br />
abuse in America? The Silence Breakers<br />
Which country has largest diaspora population in<br />
the world, with over 15 million migrants from the<br />
country living abroad, according to the World<br />
Migration Report <strong>2018</strong> published by the<br />
International Organisation for Migration, the United<br />
Nations migration agency? India<br />
Regulator of which country voted to repeal net<br />
neutrality rules? USA<br />
Who won the 2017 presidential election of Chile?<br />
Sebastian Pinera<br />
Which country won the gold medal at the Hockey<br />
World League Final? Australia<br />
Name the mountain which has been confirmed to<br />
be the highest mountain in the British Antarctic<br />
territory after British scientists discovered that<br />
explorers in the 1930s measured the mountain<br />
incorrectly? Hope Mount<br />
Which country will host 2021 Champions Trophy<br />
and 2023 World Cup? India<br />
Which country has become the 163rd nation to<br />
accede to the antipersonnel land mine ban<br />
convention, fulfilling the pledge it made last year to<br />
join the international community in supporting the<br />
ongoing landmine clearance programme? Sri<br />
Lanka<br />
Which Arabian country lifted ban on movie theatres<br />
after 35 years? Saudi Arabia<br />
Merriam-Webster’s Word of the Year for 2017<br />
was? Feminism<br />
International Mountain Day was observed across<br />
the world on? 11th December<br />
Which country has been banned from competing<br />
at the <strong>2018</strong> Winter Olympics over doping scandal?<br />
Russia<br />
aitorma 26<br />
Sima Nukma (Current Affairs)<br />
United Nations Human Rights Day was observed<br />
across the world on? 10th December<br />
International Civil Aviation Day was observed<br />
across the world on? 7th December<br />
World Soil Day was observed across the world<br />
on? 5th December<br />
Name the Real Madrid player who has been<br />
awarded the FIFA Ballon d’Or for the fifth time?<br />
Cristiano Ronaldo<br />
Oxford Dictionary Word of the Year for 2017 was?<br />
Youthquake<br />
Name the South African human rights activist who<br />
has been appointed as the next Secretary General<br />
of Amnesty International? Kumi Naidoo<br />
World AIDS Day was observed across the world<br />
on? 1st December<br />
Host of the 2017 Special Olympics World Winter<br />
Games –Austria<br />
India’s first carbon neutral district will be- Majuli<br />
The first fully India made train “Medha” has<br />
flagged off between - Dadar to Borivali<br />
The new brand ambassador for <strong>2018</strong> ODI Blind<br />
Cricket World Cup- Shahid Afridi<br />
The new CM of Uttarakhand-Trivendra Singh<br />
Rawat<br />
Mission Fingerling” is to achieve-Blue<br />
Revolution<br />
“Adarsh Gram Yojana” is a scheme for rural poor<br />
of- Arunachal Pradesh<br />
Jiratchaya Sirimongkolnawin has been crowned the<br />
new Miss International Queen 2016. She hails from<br />
– Thailand<br />
The Asian Athletics Championship 2017 will be<br />
hosted by- India<br />
Winner of 2017 Santosh Trophy football<br />
tournament- Punjab<br />
The newly appointed Defence Minister of India-<br />
Arun Jaitley<br />
The new CM of UP- Yogi Adityanath<br />
The new CM of Manipur- N. Biren Singh<br />
The new Deputy Governor of RBI- BP Kanungo<br />
George A. Olah, the Nobel laureate has passed<br />
away. He won the prize in – Chemistry<br />
The New Chairman of the Central Water<br />
Commission - Narendra Kumar<br />
The cultural festival ‘India by the Nile’ was<br />
organised in - Egypt