28.04.2018 Views

JAWACANA-APRIL-2018

JAWACANA edisi perdana April 2018

JAWACANA edisi perdana April 2018

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

10<br />

Seloka<br />

Wong Jawa, utamane wong<br />

Jogja, paling seneng nggawe<br />

ukara kang kebak pasemon. Yen<br />

tinemu ana kalimat Basa Jawa,<br />

kerep-kerepe ora bisa dimaknani<br />

kanthi lugu mbluju, kudu digoleki<br />

makna nang sewaliking ukara.<br />

Salah siji bentuke yaiku seloka,<br />

tetembungan utawa unen-unen<br />

kang nduweni makna kang jeru<br />

ananging diwujudake ana ing<br />

kalimat kang singkat lan padhet.<br />

“Jaman iku owah gingsir”<br />

Seloka iki ngemu makna sing uga<br />

ngelingake menawa ora ana kang abadi ing<br />

ndonya iki. Owah-owahan kuwi mesthi ana.<br />

Sing tuwa mati, sing enom bakal dadi tuwa,<br />

lan sak piturute. Semono uga ana ing<br />

babagan bandha, wis mesti wae ana owah<br />

gingsire. Mbuh kuwi sing barange dadi elek,<br />

utawa regane sing malah bakale malih.<br />

Wektu uga tansah mlayu, ora tau mandheg.<br />

Mangsa uga gonta-ganti sakbendinane.<br />

Semana uga laku lampahe manungsa, ora<br />

ana sing isa ngerti apa kang bakalan tinemu<br />

ing tembe mburi. Sing sugih magrong-magrong,<br />

bola-bali mlebu tv, nang ndi wae<br />

numpak mobil, eh lha kok kecokot KPK,<br />

banjur bubar kabeh bandhane. Jabatan<br />

utawa kuwasa uga ora abadi, sing saiki<br />

jabatane dhuwur isa wae mak bedunduk<br />

dilorod, apa malah dicuthat. Sing saiki<br />

kondhang kawentar, isa wae dadi ilang ra<br />

krungu meneh kabare.<br />

Saloka iki intine dadi pasinaon kanggo<br />

kabeh supaya luwih ngati-ati, sadhar dhiri<br />

lan waspada.<br />

“Yitna yuwana, lena kena”<br />

Seloka iki saka tembung yitna (prayitna)<br />

kang ateges eling lan ngati-ati, yuwana<br />

tegese menang utawa slamet. Dadi artine<br />

yaiku ngati-ati (bakal) slamet, lena (bakale)<br />

kena. Intine yaiku nek kepingin uripe slamet,<br />

kudu nduweni sikap kang eling, waspada lan<br />

ngati-ati ing solahe.<br />

Sikap ngati-ati iki maknane jembar banget.<br />

Saka babagan sedherhana kayata mateni<br />

lampu yen arep lunga, niliki kompor<br />

sakdurunge ninggal omah, tekan babagan<br />

ngati-ati anggone ngemonah layang kabar.<br />

Nek dhewe oleh informasi sing sipate<br />

ngrugekne liyan, utawa kang sajak<br />

mbanget-mbangetke, aja langsung gampang<br />

percaya, apa maneh malah nyebar nang<br />

ndi-ndi karo ditambahi “ndak ho oh?”, mergo<br />

yen kabar iku jebule hoax, dhewe isa kalebu<br />

wong kang nyebarake, lan saiki isa kena<br />

undang-undang. Mula sing ngati-ati, golek<br />

informasi pembanding saka ngendi wae; isa<br />

takon marang sing ahli, isa uga golek<br />

informasi seka googling. Kabeh iki murih<br />

beciking uripe dhewe, uga murih tentreming<br />

atine sedulur-sedulure dhewe kabeh.<br />

(lantip)<br />

Dhemit biyung tulung<br />

NGOMONGKE babagan urban legend sing<br />

nyritakke dhemit utawa jagat lelembut, Yogya<br />

nduwe pirang-pirang. Kaya ta drumband setan<br />

saben subuh sing mung krungu swarane thok<br />

tanpa ana wujude; Mbak Yayuk lelembut Fakultas<br />

Ekonomi UGM sing gawene njedul neng<br />

ruang kelas; lan sing keri dewe nganti dadi trending<br />

topik kaskus, Keluarga Tak Kasat Mata.<br />

Nanging iki ana tambahan crita urban legend<br />

lawas sing mbok menawa durung patiya populer.<br />

Jenenge Dhemit Biyung Tulung.<br />

Kocap kacarita, Dhemit Biyung Tulung iki manggon<br />

neng bekas plengkung Madyasura. Jaman semana<br />

ana lima plengkung ing sakubenge beteng<br />

kraton Yogya, saiki sing isih wutuh mung kari<br />

loro plengkung Nirbaya (Gading) lan plengkung<br />

Tarunasura (Wijilan). Plengkung sing wis dimbrukke<br />

yaiku plengkung Jagabaya (prapatan<br />

Tamansari), plengkung Jagasura (prapatan Kauman<br />

/ Gerjen), lan plengkung Madyasura (Kulon<br />

Purawisata). Plengkung sing kasebut keri dhewe<br />

kuwi papan asale ana crita Dhemit Biyung Tulung.<br />

Wiwit tanggal 23 Juni 1812 sakwise serangan<br />

Inggris ing Kraton Yogya utawa Geger Sepei,<br />

plengkung Madyasura ditutup lan diarani Plengkung<br />

Buntet. Nalika jaman Hamengkubuwana<br />

VIII, plengkung kuwi dibongkar lan diganti gapura<br />

biyasa.<br />

Miturut legenda utawa mitos sing ngrembaka<br />

ing masyarakat kiwa tengene, saben wayah<br />

surup krungu swara wong nanging ora wujud,<br />

mbengok “...aduh...biyung...tulung.” Sakbanjur<br />

kuwi lair ukara ‘Biyung Tulung’ kanggo ngarani<br />

swara dhemit kuwi.<br />

Salah sijining sumber nyritakke nek fenomena<br />

Dhemit Biyung Tulung iki ana nalika Tentara<br />

Pelajar lagi perang gerilya mungsuh Landa, tahun<br />

1948-1949. Diturut seka sejarah, jare jaman<br />

mbiyen kuwi ana bocah enom jenenge Kartipeya.<br />

Bocah kuwi pancen nggantheng rupane nanging<br />

senengane nggodhani para wanita ing kampung<br />

kono. Pancen ndrawasi polahe bocah kuwi lan<br />

gawe kuwatir warga merga meh saben dina ana<br />

prawan sing digodhani. Para warga sing wis<br />

padha ora jenak karo solah bawane Kartipeya<br />

banjur golek cara ben bocah kuwi ora kurang<br />

“HALO. Le, iki ana kabar lelayu. Pakdhe Sugi seda.<br />

Disarekke sesuk jam 1 awan.” Bapak ngendika mau<br />

liwat telpon bengi, jam 11 seprapat.<br />

“Innalillahi. Aduh, pak. Benjang menika kula sedinten<br />

mboten saged lunga pundi-pundi, wonten<br />

tamu penting rawuh kantor.”<br />

“Woalah. Ya wis ra papa, tapi nek isa saiki budhala<br />

layat sakdurunge bali omah, ngaruhke budhemu<br />

lan sedulur-sedulurmu.”<br />

“Inggih, pak. Kula tak budhal sakniki.”<br />

Daleme pakdhe Sugiyono sakjane ora patiya adoh<br />

seka omahku, tapi kudu ngeliwati siji-sijine dalan<br />

sing ana kuburanne. Kuburan iki wis kondhang singupe.<br />

Saben sasi mesti ana kedadeyan wong sing<br />

lewat diweruhi neng cedhak kuburan kui. Lewat<br />

ngarepe wae wis mak sreng mambu menyan sing<br />

disumet karo wong-wong sing ngalap berkah opo<br />

njaluk slamet neng wit randhu alas gedhe ngarep<br />

gapura kuburan. Ambune marai mrinding.<br />

“Nderek langkung mbah, putune ajeng liwat.” Omongku<br />

bisik-bisik karo mejet klakson motor ping 3.<br />

Let sedhela aku wis tekan ndaleme pakdhe Sugiyono.<br />

Rada ayem, tenda wis kepasang sak lampu<br />

penerangane marai padhang njingglang. Lumayan<br />

kanggo ngilangi pikiran ora penak amarga<br />

liwat kuburan mau. Bapak-bapak tangga teparo<br />

sing lagi ewuh nata kursi mung tak aruh-aruhi<br />

seka kadohan amarga aku pengen langsung mlebu<br />

omah nggoleki budhe Sugi. Mlebu omah wis<br />

ana pethi jenazah putih neng ndhuwur meja cendhik.<br />

Fotone pakdhe ya wis kepasang neng pigura<br />

disendhekke pethi. Aku thingak-thinguk nggoleki<br />

budhe tapi ora ketemu. Pikirku budhe lagi neng<br />

kamar leren merga sayah, wong ya kelangan garwa<br />

mesti rak ya ora kuat, butuh istirahat. Aku<br />

mutusi tak sholat jenazah ndhisik wae, bar kui<br />

lagi nggoleki budhe meneh.<br />

Rampung wudhu aku langsung ngadek neng ngarep<br />

pethine pakdhe, sholat jenazah dhewe. Lagi mulai niat<br />

awakku wis ngerasa mrinding meneh, tapi sing saiki<br />

ora patiya tak pikirke. Neng ngarepe pakdhene dhewe<br />

mosok wedi, batinku.<br />

ajar nghodhani para wanita meneh. Nanging<br />

para warga uga ngerti nek Kartipeya kuwi duwe<br />

kaluwihan kasekten.<br />

Banjur ana sing ngonangi nek saben malem<br />

jemuwah Kartipeya nenepi ing alas laku semedi<br />

marang prewangane, yaiku Batari Durga. Sakliyane<br />

aji katosan, Kartipeya uga duwe aji pengasih<br />

sing marai wanodya gandrung paringane<br />

Batari Durga wujude jimat pengasih ‘wulu kelek’<br />

sing dibungkus kain putih. Lan uga paring sarat<br />

nek ora kena tumindak asusila neng sakngisore<br />

plengkung Madyasura. Nek sarat kuwi dilanggar,<br />

Kartipeya bakal cilaka malah isa uga mati.<br />

Para warga sing wis ngerti kaluwihane lan<br />

pengapesane aji prewangane Kertipeya banjur<br />

sowan marang wong ampuh, wong pinter, supaya<br />

bisa nulak kasektene Kertipeya lan supaya piye<br />

carane gawe bocah kuwi wirang banjur kapok<br />

nglakoni tumindake sing ala. Dhukun kuwi mau<br />

banjur menehi biting cacahe telu sing kudu diselehke<br />

neng ngisor plengkung. Biting kuwi<br />

ampuh pokoke bisa gawe Kertipeya lena lan<br />

marani biting kuwi. Nanging dhukun iku uga<br />

kandha nek Kertipeya cukup digawe wirang lan<br />

kapok wae, aja dilarani apa meneh dipateni.<br />

Nalika kuwi Kertipeya lagi gandrung marang<br />

prawan ayu kembang kampung kono sing jenenge<br />

Lagi wae takbir pisan, aku ngerasa dijawil pundakku.<br />

Duh, apa iki. Wong lagi sholat kok ya ana sing<br />

ngganggu. Pikiranku saya ora penak tapi tetep<br />

neruske sholat karo merem. Pas takbir kepindho lha<br />

njawile kok malah sansaya ndadi. Aku mulai keweden.<br />

Apa aku kenunutan dhemit kuburan sing tak liwati<br />

mau? Pikiranku wis ora jenak. Kringetku mulai metu<br />

sak jagung-jagung tapi tetep tak niati neruske sholat.<br />

Wis mulai maca Al Fatihah, wis ora ana sing<br />

ngganggu meneh nganti aku rampung sholat jenazah.<br />

Pas salam trakhir aku mengo kiwa, aku weruh<br />

bapak-bapak sing mau nata kursi ngematke<br />

aku seka njaba pintu. Rampungan sholat aku<br />

banjur marani bapak-bapak kuwi.<br />

“Nyuwun sewu, mas menika sinten nggih?” Salah<br />

sijining bapak-bapak sing do ngumpul nakoni<br />

aku.<br />

“Nderek nepangaken kula Yadi, putranipun pak<br />

Prayoto.”<br />

“Pak Prayoto dusun Kendhangan sedherekipun<br />

almarhum?”<br />

“Inggih pak.” Jawabku karo rada ayem amarga<br />

ana sing tepung karo bapak.<br />

“Anu, dhik. Sepindhah malih kula nyuwun ngapunten.<br />

Kula wau nggih njawil panjenengan pas sholat.”<br />

Oalah, jebul sing njawil mau dudu lelembut, tapi<br />

uwong tenan. Saya ayem, batinku.<br />

“Kula jawil bola-bali panjenengan mboten mandheg<br />

le sholat, nggih kula entosi mawon bibar sholat.”<br />

“Wah, nyuwun ngapunten sanget, pak. Kula menawi<br />

urusane sholat angel diganggu.” Omongku anggak.<br />

“Lha niku, mboten napa-napa. Sakjane wau menika<br />

badhe matur menawi panjenengan badhe sholat<br />

jenazah katuran nengga kirang langkung sakjam<br />

malih, amargi jenazahipun taksih wonten rumah<br />

sakit, dereng dugi griya.”<br />

Mak tratap atiku. Jebul aku sholat jenazah neng<br />

ngarep pethi kosong, lha wong jenazahe pakdhe<br />

durung ana. Pantes omahe isih sepi. Aku mung<br />

isa mesam-mesem ngampet isin digeguyu karo<br />

bapak-bapak mau. (vin)<br />

Sukresthi. Para mudha lan para warga banjur<br />

duwe niat kanggo njebak Kertipeya. Wis dadi<br />

adate nek wayah bakda maghrib Kertipeya mesthi<br />

nggodhani prawan. Bengi kuwi kaya sing wis<br />

dikarepke warga, Kertipeya kepancing ngglandhang<br />

Sukresthi neng ngisor plengkung (sing wis<br />

diwenehi biting seka dhukun) tumindak asusila.<br />

Mbasan tekan ngisor plengkung biting telu kuwi<br />

mau rumangsane Kertipeya dadi ula, bocahe<br />

kaget lan kasektene ilang sakkal. Merga nglanggar<br />

sarat ora kena tumindak asusila ing ngisor<br />

plengkung.<br />

Para mudha sing wis pancen adhang-adhang<br />

banjur ngroyok Kertipeya. Ndilalah ana salah<br />

sijining bocah enom sing panas ati merga cemburu<br />

marang Kertipeya lan Sukresthi banjur gawe<br />

ada-ada marang warga supaya Kertipeya dipateni.<br />

Wayah kuwi Kertipeya bengok-bengok<br />

“biyuuuung....tuluuuuung...biyuuuung tuluuung...”.<br />

Swara jeriting Kartipeya kuwi sing<br />

banjur kadhang krungu ing sakubenge plengkung<br />

utawa gapura Madyasura jaman mbiyen.<br />

Bejane saiki kahanan neng sakiwa tengene<br />

plengkung Madyasura wis rame kendaraan lan<br />

padhet warga, dadi swara dhemit biyung tulung<br />

kuwi wis ora tau krungu meneh. (pal)<br />

Cerita Serem<br />

Gara-gara kuburan angker<br />

foto: unikarea.blogspot.com

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!