JAWACANA-APRIL-2018
JAWACANA edisi perdana April 2018
JAWACANA edisi perdana April 2018
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
10<br />
Seloka<br />
Wong Jawa, utamane wong<br />
Jogja, paling seneng nggawe<br />
ukara kang kebak pasemon. Yen<br />
tinemu ana kalimat Basa Jawa,<br />
kerep-kerepe ora bisa dimaknani<br />
kanthi lugu mbluju, kudu digoleki<br />
makna nang sewaliking ukara.<br />
Salah siji bentuke yaiku seloka,<br />
tetembungan utawa unen-unen<br />
kang nduweni makna kang jeru<br />
ananging diwujudake ana ing<br />
kalimat kang singkat lan padhet.<br />
“Jaman iku owah gingsir”<br />
Seloka iki ngemu makna sing uga<br />
ngelingake menawa ora ana kang abadi ing<br />
ndonya iki. Owah-owahan kuwi mesthi ana.<br />
Sing tuwa mati, sing enom bakal dadi tuwa,<br />
lan sak piturute. Semono uga ana ing<br />
babagan bandha, wis mesti wae ana owah<br />
gingsire. Mbuh kuwi sing barange dadi elek,<br />
utawa regane sing malah bakale malih.<br />
Wektu uga tansah mlayu, ora tau mandheg.<br />
Mangsa uga gonta-ganti sakbendinane.<br />
Semana uga laku lampahe manungsa, ora<br />
ana sing isa ngerti apa kang bakalan tinemu<br />
ing tembe mburi. Sing sugih magrong-magrong,<br />
bola-bali mlebu tv, nang ndi wae<br />
numpak mobil, eh lha kok kecokot KPK,<br />
banjur bubar kabeh bandhane. Jabatan<br />
utawa kuwasa uga ora abadi, sing saiki<br />
jabatane dhuwur isa wae mak bedunduk<br />
dilorod, apa malah dicuthat. Sing saiki<br />
kondhang kawentar, isa wae dadi ilang ra<br />
krungu meneh kabare.<br />
Saloka iki intine dadi pasinaon kanggo<br />
kabeh supaya luwih ngati-ati, sadhar dhiri<br />
lan waspada.<br />
“Yitna yuwana, lena kena”<br />
Seloka iki saka tembung yitna (prayitna)<br />
kang ateges eling lan ngati-ati, yuwana<br />
tegese menang utawa slamet. Dadi artine<br />
yaiku ngati-ati (bakal) slamet, lena (bakale)<br />
kena. Intine yaiku nek kepingin uripe slamet,<br />
kudu nduweni sikap kang eling, waspada lan<br />
ngati-ati ing solahe.<br />
Sikap ngati-ati iki maknane jembar banget.<br />
Saka babagan sedherhana kayata mateni<br />
lampu yen arep lunga, niliki kompor<br />
sakdurunge ninggal omah, tekan babagan<br />
ngati-ati anggone ngemonah layang kabar.<br />
Nek dhewe oleh informasi sing sipate<br />
ngrugekne liyan, utawa kang sajak<br />
mbanget-mbangetke, aja langsung gampang<br />
percaya, apa maneh malah nyebar nang<br />
ndi-ndi karo ditambahi “ndak ho oh?”, mergo<br />
yen kabar iku jebule hoax, dhewe isa kalebu<br />
wong kang nyebarake, lan saiki isa kena<br />
undang-undang. Mula sing ngati-ati, golek<br />
informasi pembanding saka ngendi wae; isa<br />
takon marang sing ahli, isa uga golek<br />
informasi seka googling. Kabeh iki murih<br />
beciking uripe dhewe, uga murih tentreming<br />
atine sedulur-sedulure dhewe kabeh.<br />
(lantip)<br />
Dhemit biyung tulung<br />
NGOMONGKE babagan urban legend sing<br />
nyritakke dhemit utawa jagat lelembut, Yogya<br />
nduwe pirang-pirang. Kaya ta drumband setan<br />
saben subuh sing mung krungu swarane thok<br />
tanpa ana wujude; Mbak Yayuk lelembut Fakultas<br />
Ekonomi UGM sing gawene njedul neng<br />
ruang kelas; lan sing keri dewe nganti dadi trending<br />
topik kaskus, Keluarga Tak Kasat Mata.<br />
Nanging iki ana tambahan crita urban legend<br />
lawas sing mbok menawa durung patiya populer.<br />
Jenenge Dhemit Biyung Tulung.<br />
Kocap kacarita, Dhemit Biyung Tulung iki manggon<br />
neng bekas plengkung Madyasura. Jaman semana<br />
ana lima plengkung ing sakubenge beteng<br />
kraton Yogya, saiki sing isih wutuh mung kari<br />
loro plengkung Nirbaya (Gading) lan plengkung<br />
Tarunasura (Wijilan). Plengkung sing wis dimbrukke<br />
yaiku plengkung Jagabaya (prapatan<br />
Tamansari), plengkung Jagasura (prapatan Kauman<br />
/ Gerjen), lan plengkung Madyasura (Kulon<br />
Purawisata). Plengkung sing kasebut keri dhewe<br />
kuwi papan asale ana crita Dhemit Biyung Tulung.<br />
Wiwit tanggal 23 Juni 1812 sakwise serangan<br />
Inggris ing Kraton Yogya utawa Geger Sepei,<br />
plengkung Madyasura ditutup lan diarani Plengkung<br />
Buntet. Nalika jaman Hamengkubuwana<br />
VIII, plengkung kuwi dibongkar lan diganti gapura<br />
biyasa.<br />
Miturut legenda utawa mitos sing ngrembaka<br />
ing masyarakat kiwa tengene, saben wayah<br />
surup krungu swara wong nanging ora wujud,<br />
mbengok “...aduh...biyung...tulung.” Sakbanjur<br />
kuwi lair ukara ‘Biyung Tulung’ kanggo ngarani<br />
swara dhemit kuwi.<br />
Salah sijining sumber nyritakke nek fenomena<br />
Dhemit Biyung Tulung iki ana nalika Tentara<br />
Pelajar lagi perang gerilya mungsuh Landa, tahun<br />
1948-1949. Diturut seka sejarah, jare jaman<br />
mbiyen kuwi ana bocah enom jenenge Kartipeya.<br />
Bocah kuwi pancen nggantheng rupane nanging<br />
senengane nggodhani para wanita ing kampung<br />
kono. Pancen ndrawasi polahe bocah kuwi lan<br />
gawe kuwatir warga merga meh saben dina ana<br />
prawan sing digodhani. Para warga sing wis<br />
padha ora jenak karo solah bawane Kartipeya<br />
banjur golek cara ben bocah kuwi ora kurang<br />
“HALO. Le, iki ana kabar lelayu. Pakdhe Sugi seda.<br />
Disarekke sesuk jam 1 awan.” Bapak ngendika mau<br />
liwat telpon bengi, jam 11 seprapat.<br />
“Innalillahi. Aduh, pak. Benjang menika kula sedinten<br />
mboten saged lunga pundi-pundi, wonten<br />
tamu penting rawuh kantor.”<br />
“Woalah. Ya wis ra papa, tapi nek isa saiki budhala<br />
layat sakdurunge bali omah, ngaruhke budhemu<br />
lan sedulur-sedulurmu.”<br />
“Inggih, pak. Kula tak budhal sakniki.”<br />
Daleme pakdhe Sugiyono sakjane ora patiya adoh<br />
seka omahku, tapi kudu ngeliwati siji-sijine dalan<br />
sing ana kuburanne. Kuburan iki wis kondhang singupe.<br />
Saben sasi mesti ana kedadeyan wong sing<br />
lewat diweruhi neng cedhak kuburan kui. Lewat<br />
ngarepe wae wis mak sreng mambu menyan sing<br />
disumet karo wong-wong sing ngalap berkah opo<br />
njaluk slamet neng wit randhu alas gedhe ngarep<br />
gapura kuburan. Ambune marai mrinding.<br />
“Nderek langkung mbah, putune ajeng liwat.” Omongku<br />
bisik-bisik karo mejet klakson motor ping 3.<br />
Let sedhela aku wis tekan ndaleme pakdhe Sugiyono.<br />
Rada ayem, tenda wis kepasang sak lampu<br />
penerangane marai padhang njingglang. Lumayan<br />
kanggo ngilangi pikiran ora penak amarga<br />
liwat kuburan mau. Bapak-bapak tangga teparo<br />
sing lagi ewuh nata kursi mung tak aruh-aruhi<br />
seka kadohan amarga aku pengen langsung mlebu<br />
omah nggoleki budhe Sugi. Mlebu omah wis<br />
ana pethi jenazah putih neng ndhuwur meja cendhik.<br />
Fotone pakdhe ya wis kepasang neng pigura<br />
disendhekke pethi. Aku thingak-thinguk nggoleki<br />
budhe tapi ora ketemu. Pikirku budhe lagi neng<br />
kamar leren merga sayah, wong ya kelangan garwa<br />
mesti rak ya ora kuat, butuh istirahat. Aku<br />
mutusi tak sholat jenazah ndhisik wae, bar kui<br />
lagi nggoleki budhe meneh.<br />
Rampung wudhu aku langsung ngadek neng ngarep<br />
pethine pakdhe, sholat jenazah dhewe. Lagi mulai niat<br />
awakku wis ngerasa mrinding meneh, tapi sing saiki<br />
ora patiya tak pikirke. Neng ngarepe pakdhene dhewe<br />
mosok wedi, batinku.<br />
ajar nghodhani para wanita meneh. Nanging<br />
para warga uga ngerti nek Kartipeya kuwi duwe<br />
kaluwihan kasekten.<br />
Banjur ana sing ngonangi nek saben malem<br />
jemuwah Kartipeya nenepi ing alas laku semedi<br />
marang prewangane, yaiku Batari Durga. Sakliyane<br />
aji katosan, Kartipeya uga duwe aji pengasih<br />
sing marai wanodya gandrung paringane<br />
Batari Durga wujude jimat pengasih ‘wulu kelek’<br />
sing dibungkus kain putih. Lan uga paring sarat<br />
nek ora kena tumindak asusila neng sakngisore<br />
plengkung Madyasura. Nek sarat kuwi dilanggar,<br />
Kartipeya bakal cilaka malah isa uga mati.<br />
Para warga sing wis ngerti kaluwihane lan<br />
pengapesane aji prewangane Kertipeya banjur<br />
sowan marang wong ampuh, wong pinter, supaya<br />
bisa nulak kasektene Kertipeya lan supaya piye<br />
carane gawe bocah kuwi wirang banjur kapok<br />
nglakoni tumindake sing ala. Dhukun kuwi mau<br />
banjur menehi biting cacahe telu sing kudu diselehke<br />
neng ngisor plengkung. Biting kuwi<br />
ampuh pokoke bisa gawe Kertipeya lena lan<br />
marani biting kuwi. Nanging dhukun iku uga<br />
kandha nek Kertipeya cukup digawe wirang lan<br />
kapok wae, aja dilarani apa meneh dipateni.<br />
Nalika kuwi Kertipeya lagi gandrung marang<br />
prawan ayu kembang kampung kono sing jenenge<br />
Lagi wae takbir pisan, aku ngerasa dijawil pundakku.<br />
Duh, apa iki. Wong lagi sholat kok ya ana sing<br />
ngganggu. Pikiranku saya ora penak tapi tetep<br />
neruske sholat karo merem. Pas takbir kepindho lha<br />
njawile kok malah sansaya ndadi. Aku mulai keweden.<br />
Apa aku kenunutan dhemit kuburan sing tak liwati<br />
mau? Pikiranku wis ora jenak. Kringetku mulai metu<br />
sak jagung-jagung tapi tetep tak niati neruske sholat.<br />
Wis mulai maca Al Fatihah, wis ora ana sing<br />
ngganggu meneh nganti aku rampung sholat jenazah.<br />
Pas salam trakhir aku mengo kiwa, aku weruh<br />
bapak-bapak sing mau nata kursi ngematke<br />
aku seka njaba pintu. Rampungan sholat aku<br />
banjur marani bapak-bapak kuwi.<br />
“Nyuwun sewu, mas menika sinten nggih?” Salah<br />
sijining bapak-bapak sing do ngumpul nakoni<br />
aku.<br />
“Nderek nepangaken kula Yadi, putranipun pak<br />
Prayoto.”<br />
“Pak Prayoto dusun Kendhangan sedherekipun<br />
almarhum?”<br />
“Inggih pak.” Jawabku karo rada ayem amarga<br />
ana sing tepung karo bapak.<br />
“Anu, dhik. Sepindhah malih kula nyuwun ngapunten.<br />
Kula wau nggih njawil panjenengan pas sholat.”<br />
Oalah, jebul sing njawil mau dudu lelembut, tapi<br />
uwong tenan. Saya ayem, batinku.<br />
“Kula jawil bola-bali panjenengan mboten mandheg<br />
le sholat, nggih kula entosi mawon bibar sholat.”<br />
“Wah, nyuwun ngapunten sanget, pak. Kula menawi<br />
urusane sholat angel diganggu.” Omongku anggak.<br />
“Lha niku, mboten napa-napa. Sakjane wau menika<br />
badhe matur menawi panjenengan badhe sholat<br />
jenazah katuran nengga kirang langkung sakjam<br />
malih, amargi jenazahipun taksih wonten rumah<br />
sakit, dereng dugi griya.”<br />
Mak tratap atiku. Jebul aku sholat jenazah neng<br />
ngarep pethi kosong, lha wong jenazahe pakdhe<br />
durung ana. Pantes omahe isih sepi. Aku mung<br />
isa mesam-mesem ngampet isin digeguyu karo<br />
bapak-bapak mau. (vin)<br />
Sukresthi. Para mudha lan para warga banjur<br />
duwe niat kanggo njebak Kertipeya. Wis dadi<br />
adate nek wayah bakda maghrib Kertipeya mesthi<br />
nggodhani prawan. Bengi kuwi kaya sing wis<br />
dikarepke warga, Kertipeya kepancing ngglandhang<br />
Sukresthi neng ngisor plengkung (sing wis<br />
diwenehi biting seka dhukun) tumindak asusila.<br />
Mbasan tekan ngisor plengkung biting telu kuwi<br />
mau rumangsane Kertipeya dadi ula, bocahe<br />
kaget lan kasektene ilang sakkal. Merga nglanggar<br />
sarat ora kena tumindak asusila ing ngisor<br />
plengkung.<br />
Para mudha sing wis pancen adhang-adhang<br />
banjur ngroyok Kertipeya. Ndilalah ana salah<br />
sijining bocah enom sing panas ati merga cemburu<br />
marang Kertipeya lan Sukresthi banjur gawe<br />
ada-ada marang warga supaya Kertipeya dipateni.<br />
Wayah kuwi Kertipeya bengok-bengok<br />
“biyuuuung....tuluuuuung...biyuuuung tuluuung...”.<br />
Swara jeriting Kartipeya kuwi sing<br />
banjur kadhang krungu ing sakubenge plengkung<br />
utawa gapura Madyasura jaman mbiyen.<br />
Bejane saiki kahanan neng sakiwa tengene<br />
plengkung Madyasura wis rame kendaraan lan<br />
padhet warga, dadi swara dhemit biyung tulung<br />
kuwi wis ora tau krungu meneh. (pal)<br />
Cerita Serem<br />
Gara-gara kuburan angker<br />
foto: unikarea.blogspot.com