16.06.2013 Views

La prima menzione storica dell'Ospedale dello Spirito Santo di ...

La prima menzione storica dell'Ospedale dello Spirito Santo di ...

La prima menzione storica dell'Ospedale dello Spirito Santo di ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Archivio <strong>di</strong> Stato <strong>di</strong> Frosinone<br />

Inventario redatto da<br />

Pergamene e Registri<br />

dell’Ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong><br />

<strong>di</strong> Ferentino<br />

(sec. XIV – XIX)<br />

Viviana Fontana Archivista <strong>di</strong> Stato Ricercatore Storico Scientifico<br />

Frosinone1995<br />

L’inventario è stato <strong>di</strong>gitalizzati su supporti magnetici da Giovanni Pulcinelli<br />

Responsabile informatico


<strong>La</strong> <strong>prima</strong> <strong>menzione</strong> <strong>storica</strong> dell’Ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino si ritrova nel<br />

prologo agli Statuti della Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino del 1677.<br />

Si sa che nel 1259 sotto il Pontificato <strong>di</strong> Alessandro IV esistevano in Ferentino due<br />

Ospedali: uno denominato <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> e l’altro <strong>di</strong> S. Margherita.<br />

In seguito questi due ospedali furono riuniti e fu eretta una Confraternita che si prendesse<br />

cura dell’amministrazione ospedaliera: tale fu la Confraternita dei Disciplinati del<br />

Santissimo <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> che fu dotata <strong>di</strong> molte indulgenze.<br />

Durante il Pontificato <strong>di</strong> Martino V, nel 1418, fu eretta un’altra Confraternita, quella del<br />

“<strong>La</strong>voratore” che ben presto fu unita alla Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>.<br />

In seguito fu eretto un altro ospedale, quello della Santissima Annunziata che il papa<br />

Eugenio IV con una bolla emanata nel 1434 unì alla Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>.<br />

Fu allora costruito l’ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> vicino a S. Maria Maggiore.<br />

<strong>La</strong> Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> fu aggregata nel 1654 all’Arciconfraternita del<br />

Gonfalone <strong>di</strong> Roma e fu arricchita <strong>di</strong> nuove pratiche <strong>di</strong> pietà e <strong>di</strong> culto, ma non abbandonò<br />

l’obbligo della spedalità.<br />

<strong>La</strong> Confraternita visse, poi, tutte le vicende storiche succedutesi da quel momento fino a<br />

quando l’Ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> perdendo questo titolo acquista la denominazione <strong>di</strong><br />

civico ospedale ed è amministrato autonomamente dall’autorità laica.<br />

<strong>La</strong> Confraternita, privata della sua caratteristica peculiare della spedalità, continuò a<br />

vivere fino alla seconda guerra mon<strong>di</strong>ale come sodalizio eminentemente religioso.


Nell’Ospedale venivano ricevuti tutti i poveri, pellegrini, sacerdoti e infermi che capitavano<br />

nella città a <strong>di</strong>sposizione dei quali erano messe stanze con letti.<br />

Gli infermi erano provvisti <strong>di</strong> me<strong>di</strong>cinali e <strong>di</strong> un grosso al giorno, e quando non erano in<br />

grado <strong>di</strong> poter viaggiare venivano condotti a cavallo ad altre città.<br />

I bambini abbandonati tanto dentro la città, quanto nel territorio venivano mandati a balia<br />

e poi a spese della Confraternita trasportati al S. <strong>Spirito</strong> in Sassia a Roma.<br />

Venivano elargite elemosine sia ai confratelli a consorelle bisognosi che a tutti gli altri<br />

poveri non fratelli e finanche ad ebrei, turchi ed eretici che avessero abiurato la loro fede.<br />

Numerose erano poi le pratiche religiose. I confratelli si riunivano nella loro chiesa nei<br />

giorni festivi e domenicali per ascoltare la messa.<br />

<strong>La</strong> festa <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> era solennizzata facendo celebrare una messa ad ogni<br />

sacerdote tanto citta<strong>di</strong>no, quanto forestiero nella cappella della chiesa <strong>di</strong> S. Maria<br />

Maggiore. Nella stessa festività si dava la dote ad una povera zitella che si estraeva a sorte.<br />

Veniva, inoltre, fornita l’assistenza spirituale e temporale ai condannati che eventualmente<br />

dovessero essere giustiziati nella città.<br />

Per la morte <strong>di</strong> ciascun confratello veniva celebrata la messa cantata.<br />

Dott.ssa Viviana Fontana


Bibliografia<br />

Catracchia Benedetto - “Gli Ospedali e gli or<strong>di</strong>ni ospitalieri in Ferentino”. “<strong>La</strong>zio ieri e<br />

oggi., 1984”.<br />

Valeri Bianca Maria - “<strong>La</strong> Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> Sento in Ferentino: origine e<br />

caratteristiche”.<br />

“Quaderni del Centro <strong>di</strong> Ricerca e Stu<strong>di</strong>o sul Movimento dei<br />

Disciplinati” n. 21. Perugia, 1981<br />

Scarpignato Maria A. - Motta R. - “Ferentino” in <strong>La</strong>zio Me<strong>di</strong>evale, pp. 145/166<br />

Falco G. - “I comuni della Campania e della Marittima nel Me<strong>di</strong>o evo”<br />

in “Archivio Società Romana <strong>di</strong> Storia Patria”<br />

1919(vol. XLII) fascc. III-IV<br />

1924 (vol.XLVII)<br />

1925 (vol.XLVIII)<br />

1926 (vol .XLIX)


Pergamene<br />

(sec. XIV – XVII)


1) 1314 settembre 10<br />

Giacoma moglie <strong>di</strong> Pietro vende ad Andrea una terra posta nel territorio <strong>di</strong> Alatri per tre<strong>di</strong>ci fiorini d’oro.<br />

“Et ego .Angelus Iohannes Adonus de Tri(.)it imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus interfui rogatus scripsi<br />

publicavi et signum feci .<br />

Signum Tabellionis segnatura 13<br />

*C’è <strong>di</strong>scordanza tra la data cronologica e l’in<strong>di</strong>zione.<br />

1 bis s.d. [XIV-XV sec.]<br />

Nicola Verracto, soldato, vende a Rogero <strong>di</strong> Sabala una terra che si trova in territorio <strong>di</strong> Ferentino in località fossato, per<br />

nove libbre <strong>di</strong> denari del Senato.<br />

Not. Jacobus de Ferentino<br />

2) 1348 maggio 12<br />

Jacoba Srufla <strong>di</strong> Guarcino dona al figlio Nardo <strong>di</strong> Lorenzo una casa in Guarcino posta nella parrocchia della Chiesa <strong>di</strong><br />

S.Maria.<br />

“Et ego Nicolaus Magistri Leonis de Guarcinì imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus interfui rogatus scripsi<br />

publicavi et signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 35


3) 1363 maggio 28<br />

Estratto dal testamento <strong>di</strong> Bello Satullo <strong>di</strong> Ferentino che lascia tutti i suoi beni a Nana sua moglie e ai figli Giovanni, Narda,<br />

Tomassa, Romana e Leonardo.<br />

Estratto dai protocolli del not.Cicchus Ferrarius <strong>di</strong> Ferentino.<br />

Signum Tabellionis segnatura 43<br />

4) 1363 giugno 19<br />

Pace Rentii <strong>di</strong> Guarcino lascia in testamento un orto e un pezzo <strong>di</strong> terra alla sorella Annetta Rentii, al marito Nicola lascia<br />

trenta provisini per riscattare dei beni che erano pignorati e il resto dei suoi mobili ed immobili vanno alla figlia Maria.<br />

“Et ego honori Dei Elio de Guarcino Alatrinae <strong>di</strong>ocesis publicus imperiali auctoritate notarius interfui et de mandato... p.co<br />

dex. restatis scripsi et publicavi meoque consueto signo signavi rogatus”.<br />

5) 1364 febbraio 7<br />

segnatura 1<br />

Giovanni <strong>di</strong> Mastro Pietro <strong>di</strong> Ferentino vende ad Ambrosio <strong>di</strong> Pietro <strong>di</strong> Zanella <strong>di</strong> Ferentino un casale per tre<strong>di</strong>ci libbre <strong>di</strong><br />

denari del senato.<br />

"Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi. et signum meum posui consuetum"<br />

Signum Tabellionis segnatura 40


6) 1368 febbraio 10<br />

Gipzio <strong>di</strong> Zanella <strong>di</strong>chiara <strong>di</strong> aver ricevuto dalla moglie Romana <strong>di</strong> Carcona, come dote per il matrimonio 40 libbre in<br />

denaro e 13 in beni mobili.<br />

“Et ego Bartholomeus Bonincambi de Ferentino pub1icus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis tnterfui<br />

scripsi et publicavi meoque consueto signo signavi rogatus”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 36<br />

7) 1370 agosto 25<br />

Cecca figlia del defunto Cecco <strong>di</strong> Giacomo Florabella <strong>di</strong> Ferentino permuta con Antonio <strong>di</strong> Pietro Zanella una terra in<br />

cambio <strong>di</strong> una casa posta in Ferentino nella parrocchia <strong>di</strong> S. Maria Maggiore.<br />

"Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi et signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 37<br />

8) 1370 <strong>di</strong>cembre 20<br />

Gottifredo <strong>di</strong> Pietro Rubei <strong>di</strong> Ferentino e la madre Cecca vendono ad Ambrosio <strong>di</strong> Pietro <strong>di</strong> Zanella un vigneto con canapina<br />

per trentaquattro libbre <strong>di</strong> denaro senese.<br />

“Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> <strong>di</strong> Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi et signum meum posui consuetumtt.<br />

Signum Tabellionis segnatura 34


9) <strong>La</strong> data è illeggibile<br />

Ven<strong>di</strong>ta per otto fiorini <strong>di</strong> oro fino <strong>di</strong> una terra.<br />

“Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 41<br />

10) 1376 settembre 21<br />

Nicola <strong>di</strong> Leonardo Mannano vende ad Ambrosio <strong>di</strong> Pietro Zanella una terra per trenta libbre e un<strong>di</strong>ci sol<strong>di</strong> <strong>di</strong> denari del<br />

Senato.<br />

"Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi et signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 32a<br />

11) 1376 settembre 28<br />

Nicola <strong>di</strong> Andrea Calsolari <strong>di</strong> Ferentino vende ad Antonio <strong>di</strong> Pietro Zanella una terra nella contrada chiamata “la pantana”<br />

per quaranta libbre <strong>di</strong> denari del Senato.<br />

"Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi et signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 33


12) 1379 luglio 20<br />

Nicola <strong>di</strong> Paolo <strong>di</strong> Binsio e la moglie vendono ad Ambrosio <strong>di</strong> Pietro <strong>di</strong> Zanella una terra posta nel territorio <strong>di</strong> Ferentino<br />

nella contrada detta “<strong>La</strong> Fontana” per quarantasette fiorini.<br />

Manca la sottoscrizione del notaio. <strong>La</strong> pergamena è mutila. segnatura 32b<br />

13) 1380 agosto 7<br />

Giannino <strong>di</strong> Tabino vende a Iannuzio <strong>di</strong> Ianicchino e a Nana <strong>di</strong> Burra sua moglie una casa con orto per cinquanta libbre <strong>di</strong><br />

denari del senato.<br />

“Et ego Bellus notarius Bari Belli de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis interfui<br />

rogatus scripsi et publicavi signumque meum posui consuetum”.<br />

Signun Tabellionis segnatura 31<br />

14) 1383 agosto 7<br />

Giannino <strong>di</strong> Tabina vende a Ianuzio <strong>di</strong> Ianicchino e a Nana Burra sua moglie una casa con orto per quaranta libbre <strong>di</strong> denari<br />

del senato.<br />

“Et ego Bellus notarius Bari Belli de Ferentino publica imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis interfui<br />

rogatus scripsi et publicavi”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 30


15) 1383 novembre 10<br />

Antonio <strong>di</strong> Pietro Carcone detto Maganus dà e riceve da Bella <strong>di</strong> Filippo Alberto una casa, pagando una <strong>di</strong>fferenza <strong>di</strong> cinque<br />

fiorini.<br />

“Et ego Nicolaus Domini Johannis Rubei de Ferentino publicus imperiali auctorita te notarius prae<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

praesens interfui, scripsi, publicavit et in hanc publica forma reddegi meumque consuetum signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 29<br />

16) 1384 marzo 20<br />

Angelo Missanio <strong>di</strong> Ferentino vende a Rita <strong>di</strong> Bella una terra per trenta libbre <strong>di</strong> denari del senato.<br />

“Et ego Bellus notarius Bari Belli de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius prae<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis interfui<br />

et ea rogatus scripsi et publicavi signumque meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 27<br />

17) 1384 aprile 24<br />

Angelo <strong>di</strong> Trocco del castello <strong>di</strong> Fumone dà a Nicola <strong>di</strong> Giovanni Ambrosio <strong>di</strong> Ferentino per dote della sorella Cecca, beni<br />

stabili e mobili per cinquanta libbre <strong>di</strong> denari.<br />

“Et ego Iacobus Johannes Alexandri de Fumone publicus imperiali auctoritate notarius praesentis omnibus et singulis<br />

interfui rogatus scribere scripsi et publicavi meoque solito signo signavi”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 26


18) 1385 settembre ( )<br />

Giacomo <strong>di</strong> Giorgio <strong>di</strong> Ferentino vende a Giovanni Penso della stessa città una terra per <strong>di</strong>ciotto libbre <strong>di</strong> denari.<br />

“Et ego Leonardus montis de Supino publicus imperiali auctoritate notarius omnibus et singulis supra<strong>di</strong>ctis interfui rogatus<br />

scripsi publicavi et in hanc publicam formam reddegi meumque proprium signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 28<br />

19) 1391 settembre 3<br />

Angela <strong>di</strong> Nicola Bascio <strong>di</strong> Ferentino e Romana <strong>di</strong> Nicola Zorgio vendono ad Antonio <strong>di</strong> Pietro Carcone una terra per<br />

<strong>di</strong>ciassette libbre <strong>di</strong> denaro del senato.<br />

“Et ego Bartholomeus Gottofri<strong>di</strong> de Patrica publicus imperiali auctoritate notarius hiis omnibus interfui et ea rogatus scripsi<br />

et publicavi et signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 14<br />

20) 1393 febbraio 10<br />

Nana <strong>di</strong> Burra e il marito Giovanni Rutii <strong>di</strong> Ferentino vendono a mastro Nicola <strong>di</strong> Giovanni <strong>di</strong> mastro Raynaldo un orto per<br />

cento sol<strong>di</strong> <strong>di</strong> denari del senato.<br />

“Et ego Iacobus Nicolai Cantorani de Anagnina civis et habitator civitatis Ferentini publicus imperiali auctoritate notarius<br />

prae<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis praesens interfui eaque fideliter scripsi et in hanc publicam formam redegi solito signo signavi<br />

rogatus”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 20


21) 1393 febbraio 14<br />

Angelo figlio del fu Andrea Massaro <strong>di</strong> Ferentino sostiene che suo padre aveva ottenuto in enfiteusi dal fu Martino abate <strong>di</strong><br />

S. Salvatore <strong>di</strong> Ferentino e dal chierico <strong>di</strong> questa chiesa un casale con un orticello; Angelo, dopo il rifiuto del monastero <strong>di</strong><br />

riacquistare il suo <strong>di</strong>ritto <strong>di</strong> succedere al padre, lo cede a Nicola <strong>di</strong> Giovanni <strong>di</strong> Piperno per <strong>di</strong>eci libbre <strong>di</strong> denari del senato.<br />

“Et ego Nicolaus Johannis Perugninis de Piperno civis et habitatore civitatis Ferentini publicus imperiali auctoritate notarius<br />

pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis praesens interfui et ea rogatus fideliter scripsi publicavi in hanc publicam formam reddegi et<br />

signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 16<br />

22) 1400 maggio 13<br />

Luzio <strong>di</strong> Famatuzio giudeo vende ad Antonio Carcone detto Magano <strong>di</strong> Ferentino un fraginale (faggeto) per trentacinque<br />

fiorini correnti <strong>di</strong> denari del senato.<br />

“Et ego Nicolaus domini Johannis Rubei de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

praesens interfui scripsi publicavi et in hanc publicam formam reddegi et meumque consuetum signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 10


23) 1401 <strong>di</strong>cembre 20<br />

Nanna <strong>di</strong> Cola <strong>di</strong> Pietro vende ad Antonio <strong>di</strong> Pietro Carcone detto Magano <strong>di</strong> Ferentino una terra per il prezzo <strong>di</strong> nove libbre<br />

“sub pena dupli”.<br />

“Et ego Nicolaus domini Johannis Rubei de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

presens interfui scripsi publicavi et in hanc publicam formam reddegi meumque consuetum signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 3<br />

24) 1403 febbraio 10<br />

Gli esecutori testamentari <strong>di</strong> Lucia <strong>di</strong> Prosse<strong>di</strong> vendono una casa con casalino ad Antonio <strong>di</strong> Pietro Carcone detto Magano<br />

per tre fiorini <strong>di</strong> denaro del senato.<br />

“Et ego Nicolaus domini Johannis Rubei de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

presens interfui scripsi publicavi in hanc publicam formam reddegi meumque consuetum signum feci”.<br />

Signurn Tabellionis segnatura 9<br />

C’è <strong>di</strong>scordanza tra la data cronologica con l’in<strong>di</strong>zione e l’anno <strong>di</strong> pontificato.


25) 1404 marzo 16<br />

Andrea <strong>di</strong> Particone <strong>di</strong> Castro vende ad Antonio <strong>di</strong> Pietro <strong>di</strong> Carcone detto Mangano una terra per trentadue fiorini correnti.<br />

“Et ego Nicolaus domni Johannis Rubei de Ferentino publicus imperiali auctoritate pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis presens<br />

scripsi publicavi, et in hanc publicam formam reddegi meumque consuetum signum feci”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 2<br />

26) 1412 <strong>di</strong>cembre 25<br />

Cola e Jacobello figli <strong>di</strong> Bella Speransa <strong>di</strong> Ferentino e Giovanni Speransa ricevono dalla sorella Bella una terra posta nel<br />

territorio <strong>di</strong> Ferentino in contrada Maria Maddalena e tre<strong>di</strong>ci fiorini correnti.<br />

“Et ego Iacobus Farrone de Ferentinii publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius habens auctoritate exemplan<strong>di</strong> et<br />

publican<strong>di</strong> ....<br />

Signum Tabellionis segnatura 25<br />

*Copia <strong>di</strong> protocollo<br />

27) 1416 novembre 28<br />

Antonio <strong>di</strong> Mattia o anche detto Antonio il macellaio <strong>di</strong> Ferentino <strong>di</strong>chiara <strong>di</strong> aver comprato dall’abate Nicola della chiesa <strong>di</strong><br />

S. Salvatore un orto, ora casalino, che quest’ultime asseriva <strong>di</strong> aver avuto in dono dal notaio Nicola <strong>di</strong> Cerna <strong>di</strong> Piperno<br />

abitante a Ferentino. Pietro <strong>di</strong> Carcone detto Mangano, maestro della Confraternita della S. Passione asserisce invece che<br />

questo orto nonché casale era stato donato a lui e in nome della Confraternita ad Andrea figlio <strong>di</strong> Angelo <strong>di</strong> Cerna <strong>di</strong><br />

Piperno. Antonio il Macellaio e Nicola abate si accordano e donano l’orto nonché casalino a Mangano.


“Et ego Bartholomeus Ambrosi Greci de civitate Ferentinae publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et<br />

singulis praesens interfui rogatus et ad petitionem et instantia <strong>di</strong>cti Mangani scripsi publicavi et in hanc publicam formam<br />

reddegi et signum meum posui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 39<br />

28) 1418 maggio 5<br />

Antonio <strong>di</strong> Pietro Scallone detto Mangano dona al convento e all’ospedale della Passione tutti i suoi beni.<br />

“Et ego Jacobus Gori Saccone de Ferentino publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

praesens interfui rogatus scripsi et publicavi et signum meum apposui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 38<br />

29) 1438 febbraio 6<br />

Nardo Savati del castello <strong>di</strong> Supino del territorio <strong>di</strong> Anagni vende a Giuliano Ma<strong>di</strong>i <strong>di</strong> Supino un “foliarium” (terreno<br />

alberato) in contrada detta Casenove <strong>di</strong> Supino per <strong>di</strong>eci libbre <strong>di</strong> buoni denari del senato.<br />

"Et ego Gabriel Andree Nar<strong>di</strong> de Sgurgola vicarius et publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

interfui eaque omnia et singula fideliter scripsi et publicavi meoque solito signo signavi”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 29


30) 1438 aprile 5<br />

Eugenio IV rimette alla <strong>di</strong>screzione del Priore del monastero <strong>di</strong> S. Antonio fuori le mura <strong>di</strong> Ferentino qualsiasi decisione<br />

circa la cappella <strong>di</strong> cui i Ferentinesi vogliono dotare l’ospedale.<br />

Datum Ferrarie segntura 4<br />

31) 1446 agosto 21<br />

Rosa vedova <strong>di</strong> Giovanni <strong>di</strong> Antonio <strong>di</strong> Ferentino dona all’Ospedale della Passione <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> una terra in<br />

Ferentino.<br />

“Et ego Rogerius de Stella civis ferentinensis publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis donatione et omnibus et<br />

singulis dum sicut permutatis agerentis una cum prenominatis testibus praesens interfui scripsi publicavi et in hanc publicam<br />

formam reddegi et ad fidem premissorum ominium signum meum hic apposui consuetum rogatus tamen”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 18<br />

32) 1449 gennaio 6<br />

Maria Speransa <strong>di</strong> Ferentino moglie ed erede <strong>di</strong> Colagiovanni dona all’Ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino nella<br />

persona <strong>di</strong> Ambrosillo maestro <strong>di</strong> detto ospedale beni mobili e immobili, tra cui una casa in Ferentino situata nella<br />

parrocchia <strong>di</strong> S. Agata.<br />

"Et ego Johannes nomine de Ferentino publicus apostolica ac imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis<br />

dum sic agerentur et fierent interfui et presens sive rogatoque scribere scripsi et publicavi et in hanc publicam formam<br />

reddegi et ad fidem omium premissorum signum meum posui consuetum”.<br />

pergamena mutila segnatura 20


33) 1449 luglio 12 (recto)<br />

Testamento <strong>di</strong> Santa, figlia <strong>di</strong> Battista Giovanni Belli <strong>di</strong> Ferentino moglie <strong>di</strong> Antonio Giacomo Gammette, nomina come<br />

esecutori testamentari suo padre Battista Giovanni Belli e il marito Antonio Gammette lasciando tutti i suoi beni mobili e<br />

immobili a Giovanni suo figlio<br />

“Et ego Petrus mei busse de civitate ferentini publicus imperiali auctoritate notarius omnibus et singulis supra<strong>di</strong>ctis interfui<br />

et ea rogatus scripsi et publicavi et signum meum posui consuetum.... pre<strong>di</strong>ctorum.<br />

Signum Tabellionis segnatura 1 9<br />

34) 1451 novembre 14<br />

Maria <strong>di</strong> Ceccobello <strong>di</strong> Ferentino dona ad Andrea <strong>di</strong> Paulillo priore della Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> una terra,<br />

“Et ego Johannes Jacobelli.... de Ferentino publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis presens<br />

interfui rogatus et ea fideliter scripsi et publicavi in hanc publicam formam redegi meoque solito signo signavi .<br />

Signum Tabellionis segnatura 22<br />

35) 1458 gennaio 2<br />

Tuzio <strong>di</strong> Faro <strong>di</strong> Cassizio dona all’ospedale <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino una terra, una vigna con vasca, un’altra vigna,<br />

una casa e una canapina.<br />

“Et ego Augustinus Stephani Angeli de civitate Ferentina publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis donatione omnibus<br />

et singulis supra<strong>di</strong>ctis una cum <strong>di</strong>ctis vestibus presens interfui et ea rogatus scribere fideliter scripsi et publicavi et in hanc<br />

publicam formam redegi et ad fidem et cautelam omnium fideliter signum meum apposui consuetum.<br />

Signum Tabellionis segnatura 24


36) 1460 ottobre 8<br />

Mariano <strong>di</strong> Domenico detto Caccialequaglie vende a Bartolomeo figlio <strong>di</strong> Antonio una pezza <strong>di</strong> terra per <strong>di</strong>eci libbre <strong>di</strong><br />

denari del senato.<br />

Manca la sottoscrizione del notaio*<br />

Signum Tabellionis segnatura 11<br />

37) 1502 maggio 16<br />

Porfilia figlia <strong>di</strong> Enrico, il marito e il fratello Giovanni <strong>di</strong> Alatri vendono a Nicola <strong>di</strong> Tuzio una canapina per quattor<strong>di</strong>ci<br />

libbre <strong>di</strong> denari senesi.<br />

"Et ego Andrea <strong>di</strong> Angelo Antonio <strong>di</strong> Alatri publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omnibus et singulis dum sic<br />

agerentur et fierent interfui vocatus et rogatus scribere scrìpsi et publicavi et ad fidem omnium et singulorum premissorum<br />

signum meum hic apposui consuetum”.<br />

Signum Tabellionis segnatura 5<br />

38) 1514 maggio 17<br />

Nicola <strong>di</strong> Domenico <strong>di</strong> Ferentino e Mariano de Rubeis <strong>di</strong> Ferentino procuratori della Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong><br />

Ferentino permutano con Agostino Boracto un posse<strong>di</strong>mento <strong>di</strong> proprietà <strong>di</strong> questa Confraternita situato in contrada detta<br />

Gravinola in cambio <strong>di</strong> un casale <strong>di</strong> Renzia moglie <strong>di</strong> Agostino.


“Et ego Ambrosius de Macellariis canonicus Ferentini publicus imperiali auctoritate notarius pre<strong>di</strong>ctis omruibus et singulis<br />

dum sic vel pre<strong>di</strong>ctis agerent et fierent una cum prenominatis testibus interfui et ea rogatus scribere scripsi et publicavi in<br />

hanc presentem formam redegi et ad maiorem cautelam omnim premissorum signum meum imperius consuetum apposui"<br />

Signum Tabellionis segnatura 8<br />

39) 1517 aprile 8<br />

Giovanni <strong>di</strong> mastro Giuliano calzolaio <strong>di</strong> Ferentino vende a Francesco Palermi una casa posta in Ferentino nella parrocchia<br />

<strong>di</strong> S.Maria Maggiore per trentadue ducati <strong>di</strong> vecchia carta moneta.<br />

ferentinans publicius imperiali auctoritate notarius quia premissis omnibus et singulis dum agerent <strong>di</strong>cerent et fierent una<br />

cum prenominatis testibus interfui et praesens fui eaque rogatus scribere scripsi et in notam scripsi ex qua hoc-presens<br />

publicum instrumen— tum extraxi publicavi in presente forma redegi et ad maiore roboris firmitate signum<br />

meum solitum et consuetum apposui rogatus et requisitus"<br />

Signum Tabellionis segnatura 6<br />

40) 1528 aprile 3<br />

Marco Antonio Persius e Giovanni Antonio figli <strong>di</strong> Antonio Ludovici Cerapolloni <strong>di</strong> Ferentino vendono a Hyeronimo e<br />

Antonio <strong>di</strong> Cola Carinci <strong>di</strong> Ferentino per sei ducati un terreno coltivato a viti.<br />

“Not. Ambrosius de Macellariis <strong>di</strong> Ferentino..........<br />

<strong>La</strong> sottoscrizione del notaio non è completa in quanto la pergamena è mutila.


41) 1707 maggio 8<br />

Giuseppe <strong>di</strong> Leonardo Malizia cede in perpetuo <strong>di</strong>etro un censo <strong>di</strong> nove caroli e nove assi e <strong>di</strong> un compenso imme<strong>di</strong>ato <strong>di</strong><br />

un<strong>di</strong>ci ducati a Marco Antonio <strong>La</strong>tte una chiusa <strong>di</strong> circa 6 coppe con alberi e viti, posta nel territorio <strong>di</strong> Settefrati in una<br />

località detta “la valle pecorina” e un’altra chiusa posta nello stesso territorio della stessa capacità”.<br />

"Ego Octavius Gentiluccius Regius Index.. . .<br />

Signum Tabellionis segnatura—<br />

Redatto a Settefrati in territorio del Regno <strong>di</strong> Napoli.<br />

42) Testo illegibile<br />

Et ego Antonius de Xanti publicus imperiali et apostolica auctoritate notarius omnibus et singulis dum…<br />

Documento Solenne — Roma, 1584 agosto 5<br />

43) Documento Solenne — Roma, 1584 agosto 5<br />

Gregorio XIII concede indulgenze alla Cappella e alla Confraternita <strong>di</strong> S. Biagio in Arpino.<br />

Mis. 55x70 segnatura 12


44) Documento Solenne — Roma, 1654 maggio 29<br />

Innocenzo X; Disposizioni del Car<strong>di</strong>nale Franciscus Barberinus in merito alle pratiche religiose da seguire in Santa Maria<br />

Maggiore in Roma.<br />

Mis. 67x48,3 segnatura 112<br />

*Sigillo <strong>di</strong> cera appeso con filo <strong>di</strong> canapa.<br />

45) Documento Solenne<br />

Capitoli ed indulgenze tratte dalla Bolla concessa da Paolo IV (1555—1558) alla Compagnia <strong>di</strong> S. Maria sopra Minerva <strong>di</strong><br />

Roma.<br />

Mis. 52x36,5 segnatura 44<br />

46) 1418 giugno 18<br />

Statuto della Confraternita dei <strong>La</strong>boratori della citade de Ferentino.


Registri<br />

(sec. XVII – XIX)


1) “Liber de congregatione” 1614 feb. 23 - 1687 feb. 2<br />

Risoluzioni della Venerabile confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino.<br />

Il volume è rilegato in pergamena con rinforzi in pelle.<br />

Presente al primo foglio, non numerato, una rubricella <strong>di</strong> atti (non rilegata)<br />

Fogli 1 31<br />

2) “Libro della Congregazione dei Confratelli della Venerabile Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>”<br />

1717 feb. 2 - 1746 giu. 20<br />

Libro dove si registrano tutte le Congregazioni che si fanno nell’Oratorio dell’Hospedale della città <strong>di</strong> Ferentino dalli Sig.ri<br />

Confratelli <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>, dove si propongono tutti gli interessi e su tutto quello che occorre a bisogni della Venerabile<br />

Confraternita per sapere la risoluzione delli suddetti Confratelli da descriversi tutti quelli che ci sono nelle dette<br />

congregazioni dal secretario della detta Confraternita ad anco le Congregazioni secrete, quelle pubbliche, cominciando dalli<br />

2 feb. 1717 e <strong>di</strong> fenire, come segue. (Sul primo foglio).<br />

Rilegato in pergamena<br />

Fogli 161<br />

3) “Risoluzioni della Venerabile Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>” 1747 gen. 29 - 1780 ott. 22<br />

Rilegato in pergamena<br />

Fogli 344


4) “Libro delle Resoluzioni dal 1829 al 1867 Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> (sul piatto)”<br />

1829 apr. 9 - 1868 <strong>di</strong>c. 25<br />

Registro delle risoluzioni prese dalla congregazione segreta della Ven. Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> questa città <strong>di</strong><br />

Ferentino.<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

Fogli 188<br />

5) “Instrumenta” (Atti notarili) 1588 nov. 23 - 1673 <strong>di</strong>c. 15<br />

Not. Joannes Nicolaus de Contibus (Signum Tabellionis)<br />

Not. Joannes Bonus canonicus (S.T.)<br />

Not. Fabritius de Fenariis defensor publicus apostolica auctoritate notarius... (S.T.)<br />

Not. Certius de Fabritiis de Ferentino publicus apostolica auctoritate notarius (S.T.)<br />

Not. per me Martinum Matium civem ferentinensem publica apostolica auctoritate notarius et archivista <strong>di</strong>ctae<br />

civitatis...(S.T.)<br />

Not. Pyrrhus Tutius de civitate Alatrii publicus...(S.T.)<br />

Not. Joannes Franciscus Robertus de Ferentino...(S.T.)<br />

Not. Carolus de Sistis Ferentinas civis publicus (S.T.)<br />

Not. Julius de Andreis de Ferentino publicus apostolica...<br />

Not. Carolus de Sanctis (S.T..)<br />

Not. Livius Ferruo de Ferentino (S.T.)<br />

Not. Franciscus Antonius Mnelanus (S.T.)<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle. Rubricella <strong>di</strong> atti Fogli 189<br />

Presente non rilegato un fascicolo <strong>di</strong> fogli numerati da 1 a 28<br />

Atti notarili non or<strong>di</strong>nati cronologicamente: 1544 <strong>di</strong>c. 23 - 1761 lug. 28<br />

Not. Joannes Baptista Crocco (S.T.)<br />

Not. Ambrosius Gaflaura<br />

Not. Joannes Baptista de Miccia (S.T.)<br />

Not. Carolus de Sistis (S.T.)<br />

Not. Aristotele Roscius


6) “Instrumenta” 1654 mar. 3 - 1733 mag. 16<br />

Not. Joannes Vincentius de Giris a Pophis verulanae <strong>di</strong>ocesis (S.T.)<br />

Not. Julius de Andreis de Ferentino (S.T.)<br />

Not. Livius Ferrus de Ferentino (S.T.)<br />

Not. Franciscus Antonius Manelanus (S.T.)<br />

Not. Petrus Paulus Squanquarillus (S.T.)<br />

Not. Franciscus Antonius Cortesius (S.T.)<br />

Not. Cristophorus Malatesta<br />

Not. Marsilius Agneus<br />

Not. Joseph Angelillus de Ferentino<br />

Not. Alexander Ambrosius Cianfronus de Ferentino (S.T.)<br />

Not. Tranquillus Squanquarillus (S.T.)<br />

Not. Domenico Antonius Velli (S.T.)<br />

Not. Ambrosius Gasbarra (S.T.)<br />

Not. Joseph Fortuna (S.T.)<br />

Not. Joannes Battista Crocco (S.T.)<br />

Rilegato in pergamena. Rubricella <strong>di</strong> atti (posteriore)<br />

Fogli 151<br />

7) “Instrumenta” 1739 gen. 10 - 1789 ott. 30<br />

Not. Domenicus Simon Joannonus (S.T..)<br />

Not. Joannes Squanquarillus (S.T.)<br />

Not. Joannes Baptista Crocco (S.T.)<br />

Not. Michael Angelus Pace (S.T.)<br />

Not. Flanjanus Gasbarra (S.T.)<br />

Not. Joseph Caratelli (S.T.)<br />

Not. Dionisius Rossi (S.T.)<br />

Not. Joseph Caracchi (S.T.)<br />

Not. Ambrosius Gasbarra (S.T.)


Rilegato in pergamena. Rubricella <strong>di</strong> atti<br />

Presente un fascicolo che non segue l’or<strong>di</strong>ne cronologico (1761) in fine, ed un atto del 1733, che ugualmente non rispetta<br />

l’or<strong>di</strong>ne cronologico.<br />

8) “Instrumenta” 1789 <strong>di</strong>c. 5 - 1797 mar. 2<br />

Not. Joseph Caratelli (S.T.)<br />

Rilegato in pergamena. Rubricella <strong>di</strong> atti: I<br />

Fogli numerati 187 <strong>di</strong> cui solo 30 sono scritti<br />

9) “Libro dell’introito ed exito” 1581 feb. 9 - 1600 mar. 26<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle Fogli 210<br />

10) “Libro delle entrate e delle uscite” 1597 mar. 28 - 1619 gen. 19<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle Fogli 191<br />

11) “Libro delle entrate e uscite” 1611 feb. 5 - 1630 ago. 21<br />

Rilegato in pergamena Fogli 104


12) “Libro delle entrate e uscite” 1614 mar. 23 - 1632 gen.<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle.<br />

Sul piatto “Libro novo dell’anno 1614 nel camerlengato de Marco <strong>di</strong> Persio” 1614<br />

Fogli numerati 137. Mancano i fogli da 105 a 118<br />

13) “Ban<strong>di</strong>menti d’affitto” 1615 gen. 15 - 1717 feb. 8<br />

Fogli 65<br />

14) “Libro <strong>di</strong> entrate e <strong>di</strong> uscite” 1718 feb. 4 – 1735 mar. 15<br />

Fogli 83<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

15) “Libro <strong>di</strong> entrate e <strong>di</strong> uscite” 1635 mar. 30 - 1680 apr. 2<br />

Il volume non è rilegato<br />

Fogli numerati da 23 a 407


16) “Libro delle entrate e delle uscite” 1730 feb. 3 - 1798 feb...<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

Sul primo foglio “Amministrazione del Sig. Giovanni Pietro Pompili Camerlengo della Ven. Compagnia del S. <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong><br />

dalli 3 febraro 1736 a tutto li 3 <strong>dello</strong> 1738 anzi <strong>di</strong>co a tutto li 18 maggio 1733”.<br />

Fogli 193 - Alcuni fogli bianchi<br />

17) “Sindacati delle Amministrazioni dei Sig.ri Camerlenghi della Venerabile Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>”.<br />

1757 mar. 27 - 1803 gen. 31<br />

Fogli 128<br />

18) “Libro delle entrate e delle uscite” 1800 feb. 2 - 1868 gen.31<br />

“Depositario della Ven. Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino dall’anno 1800 insino all’anno 1809 e contabilità per<br />

l’ospedale <strong>di</strong> Ferentino dall’anno 1810 all’anno 1814 che felicemente non è più”.<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

Fogli 1 60<br />

19) “Libro <strong>di</strong> amministrazione e spese quoti<strong>di</strong>ane <strong>dello</strong> Spedale e spese straor<strong>di</strong>narie..”.<br />

1803 <strong>di</strong>c. 2 - 1846 gen. 27<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

Sul piatto “Camerlengato della Venerabile Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> <strong>di</strong> Ferentino dall’anno 1803 insino all’anno<br />

1845”<br />

Fogli 190


20) “Libro delle entrate e delle uscite” 1810 feb. 2 - 1813 <strong>di</strong>c. 31<br />

Non rilegato<br />

Fogli 30<br />

21) “Libro delle entrate e delle uscite” o libro <strong>di</strong> amministrazione 1846 feb. 2. - 1847 <strong>di</strong>c....<br />

Rilegato in cartone<br />

Sul dorso: “Ferentino Ven. Conf. <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong>. Camerlengo 1846: ad.”<br />

Fogli 155<br />

22) “Libro del Depositariato ossia Introito ed Esito” Confraternita <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> ed annesso ospedale in<br />

Ferentino” 1868 feb. 1 - 1874 apr. 5<br />

Rilegato in cartone<br />

Fogli 18 - Alcuni fogli in bianco<br />

23) “Registro d’infermi dell’Ospedale <strong>di</strong> Ferentino” 1810 gen 15 - 1832 ago. 1<br />

Rilegato in pergamena con rinforzi in pelle<br />

Fogli 138


24) “Registro degli Infermi dell’Ospedale <strong>di</strong> Ferentino e spese occorse principiando dal 1 settembre 1832 terminato<br />

nell’anno 1851” 1832 set. 1 - 1851 <strong>di</strong>c. 14<br />

Rilegato in pergamena<br />

Sul piatto “Libro mastro delle spese giornaliere per i malati dell’Ospedale <strong>di</strong> Ferentino”<br />

Fogli 207<br />

25) “Libro d’or<strong>di</strong>ni della Ven. Compagnia <strong>dello</strong> <strong>Spirito</strong> <strong>Santo</strong> della Città <strong>di</strong> Ferentino dall’anno 1758 sino all’anno<br />

17...”. 1758 giu. 20 - 1790 apr. 8<br />

Rilegato in pergamena<br />

Fogli 156

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!