19.06.2013 Views

Ilia Chavchavadze - brainGuide

Ilia Chavchavadze - brainGuide

Ilia Chavchavadze - brainGuide

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

eZRvneba vardebis revolucias


„TviT warmatebac, ganviTarebac maSin<br />

aris WeSmariti da nayofieri, roca yvelani<br />

Tanasworad anawileben uflebas da<br />

movaleobas“.


RUSUDAN KUTALIA<br />

LEGAL AND POLITICAL CONCEPTION<br />

OF ILIA CHAVCHAVADZE<br />

AND PHILOSOPHY OF LAW<br />

GEORGIAN MODEL OF DEMOCRACY<br />

„SAMARTALI“ PUBLISHERS<br />

TBILISI 2004


usudan kutalia<br />

ilia WavWavaZis<br />

samarTlebriv-politikuri<br />

Sexedulebebi<br />

da samarTlis filosofia<br />

demokratiis qarTuli nimuSi<br />

gamomcemloba „samarTali“<br />

Tbilisi 2004


uak (UDC) 340.1+929 WavWavaZe<br />

k 956<br />

http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0001/000212/<br />

winamdebare naSromi moicavs ilia WavWavaZis samarTlebriv-<br />

politikuri Sexedulebebis konceptualur analizs. kvleva<br />

ZiriTadad agebulia samarTlis filosofiis sakvanZo debulebebTan<br />

iliaseuli xedvis Sedarebaze da gamohyofs mas rogorc<br />

qarTuli demokratiuli azrovnebis fundamentur nimuSs.<br />

gankuTvnilia samarTlis filosofiiT, konstituciuri samarTliTa<br />

da samarTlis istoriiT dainteresebuli mkiTxvelebisTvis.<br />

redaqtori doc. giorgi gogiaSvili<br />

© gamomcemloba „samarTali“, 2004<br />

© rusudan kutalia, 2004<br />

ISBN 99940-703-5-5


sarCevi<br />

winaTqma ................................................................................................................................. 11<br />

Tavi I saxelmwifos warmoSoba .............................................................. 16<br />

§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba .......................................................................... 16<br />

§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti) ............................... 19<br />

§ 3. platoni ...................................................................................................................... 22<br />

§ 4. sokrate. aristotele ..................................................................................<br />

§ 5. foierbaxi. ruso ................................................................................................ 28<br />

§ 6. loki ..............................................................................................................................<br />

§ 7. hobzi ............................................................................................................................. 34<br />

§ 8.Kkanti .............................................................................................................................. 38<br />

§ 9. hegeli. foierbaxi ............................................................................................ 41<br />

§ 10. volteri .................................................................................................................. 44<br />

§ 11. n. nikolaZe ............................................................................................................<br />

§ 12. demografiuli determinizmi .............................................................. 48<br />

Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani ............................. 50<br />

§ 1. CveulebiTi samarTali ................................................................................ 50<br />

§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri .............................................<br />

§ 3. socialuri keTildReoba ........................................................................<br />

§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe ...................................................................................<br />

§ 3. 2. kanti ........................................................................................................................ 56<br />

§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />

(nebisa da interesis erTianobis principi) ...................................... 57<br />

§ 4. 1. TviTmoqmedeba ................................................................................................. 57<br />

§ 4. 2. kanti ........................................................................................................................ 58<br />

§ 4. 3. hegeli. platoni ..........................................................................................<br />

25<br />

31<br />

46<br />

52<br />

54<br />

54<br />

60<br />

7


sarCevi<br />

§ 4. 4. hobzi .......................................................................................................................<br />

§ 4. 5. fixte ......................................................................................................................<br />

§ 4. 6. ruso ........................................................................................................................<br />

§ 4. 7. didro ....................................................................................................................<br />

$ 4. 8. paskali. volteri ......................................................................................<br />

Tavi III demokratiis arsi .............................................................................<br />

§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba ................................................................<br />

§ 1. 1. umravlesobis principi .........................................................................<br />

§ 1. 2. aristotele ...................................................................................................... 72<br />

§ 1. 3. hegeli .....................................................................................................................<br />

§ 1. 4. kanti. laibnici ............................................................................................. 76<br />

§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi ....................................<br />

§ 2. „uSualo demokratia“ .................................................................................. 79<br />

Tavi IV demokratiuli mmarTveloba ..............................................<br />

§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi .................................. 86<br />

§ 1. 1. monarqia ................................................................................................................<br />

§ 1. 2. respublikis saTaveebTan .................................................................... 87<br />

§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba ...............................................<br />

§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti ..............................................................<br />

§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

erTianoba ............................................................................................................................. 91<br />

§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />

pasuxismgebloba ........................................................................................................... 92<br />

§ 2. 1. TviTmmarTveloba ........................................................................................ 92<br />

§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />

konkretika ..........................................................................................................................<br />

§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba<br />

da “ierarqiuli” pasuxismgeblobis uaryofa ................................<br />

§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba ............................<br />

§ 2. 5. monteskie ............................................................................................................. 98<br />

8<br />

62<br />

64<br />

65<br />

66<br />

69<br />

71<br />

71<br />

71<br />

74<br />

78<br />

86<br />

86<br />

87<br />

89<br />

94<br />

95<br />

97


sarCevi<br />

§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />

zogadi korelacia ..................................................................................................... 100<br />

reziume qarTul enaze ........................................................................................... 102<br />

reziume inglisur enaze ...................................................................................... 123<br />

gamoyenebuli literatura ................................................................................ 138<br />

9


winaTqma<br />

Tu ra idealebs ukavSirdeba i. WavWavaZis saxeli qar-<br />

Tuli sazogadoebis cnobierebaSi, yvelasaTvis kargad cnobilia.<br />

dRes ukve araviTar mtkicebas ar saWiroebs is, rom<br />

i. WavWavaZem sxva did qarTvel sazogado moRvaweebTan er-<br />

Tad mniSvnelovnad Seuwyo xeli dacemuli erovnuli TviT-<br />

Segnebis amaRlebas, yoveli Rone iRona qarTuli enisa da<br />

zogadad qarTuli kulturis gaTelil tradiciaTa asa-<br />

RorZineblad1 da uwinares yovlisa, TavganwirviT ibrZoda<br />

yovelive amis samarTlebrivi ganmtkicebisaTvis. aseve TvalsaCinoa,<br />

rom „i. WavWavaZis filosofiuri da sociologiuri<br />

Sexedulebani udidesi mniSvnelobis movlenas warmoadgens<br />

XIX saukunis qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />

ganviTarebaSi. am SexedulebaTa sistema Seicavda yovelive<br />

jansaRs, Zvirfassa da progresuls...“ 2 .<br />

rogorc cnobilia, i. WavWavaZe, grZnobda ra imJamad arsebul<br />

socialur-politikur viTarebaSi sruli saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis miuwvdomlobas, gadaWriT moi-<br />

Txovda saqarTvelosTvis farTo avtonomiuri uflebebis<br />

mikuTvnebas, maT Soris sakuTari parlamentis Seqmnas,<br />

CrdiloeT irlandiis samarTlebriv sistemaze miTiTebiT.<br />

„nuTu Cven ar SegviZlian, – SeniSnavda ilia, – Tamamad moviTxovoT<br />

ubralo, bunebrivi rame, rom qarTvelis miwa<br />

1 ix. v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri da socialur-poli-<br />

tikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 36.<br />

2 g. abzianiZe, narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis is-<br />

toriidan, Tbilisi, 1959, gv. 82.<br />

11


winaTqma<br />

qarTvelisaTvis iyos, nuTu Cven ar SegviZlia moviTxovoT,<br />

rom kanonebi, romelic axla peterburgSi iwereba, aqve adgilobriv<br />

iwerebodes, radgan rac rusisaTvis sasargebloa,<br />

is SeiZleba qarTvelisaTvis mavne iyos“ 3 . es kanonebi<br />

ki unda iwerebodes „Cvenis qveynis mier arCeul warmomadgenelTa<br />

krebulisagan“ 4 .<br />

Ailias samarTlebriv-politikur gamWriaxobas safuZvlad<br />

Rrma iuridiuli ganaTleba edo. is srulyofilad<br />

eziara misTvis Tanamedrove samarTlebriv azrs, Zireul<br />

samarTlebriv mimdinareobebs da dRes Cven uxvadac gvaqvs<br />

SenarCunebuli misi samarTlebriv-politikuri Sexedulebebi.<br />

maTi mimoxilva, uwinares yovlisa, naTelyofs, rom<br />

umarTebuloa i. WavWavaZis koncefciis gaigiveba bunebiTi<br />

samarTlis skolis an samarTlis istoriuli skolis moZ-<br />

RvrebasTan, xelSekrulebis Teoriasa Tu sxva samarTlebrivfilosofiur<br />

mimdinareobebTan, Tumc zogierT problemasTan<br />

mimarTebaSi uTuod SeiniSneba maT Soris msgavsebac.<br />

ilias Rrma iuridiul ganswavlulobaze TvalnaTliv<br />

metyvelebs swored is garemoebac, rom man Rirssacnobad<br />

gamoikvlia TviTmmarTvelobis problema. „xazgasmiT unda<br />

aRiniSnos, – wers amasTan dakavSirebiT v. abaSmaZe, – rom<br />

saxelmwifo wyobilebis tradiciuli moZRvreba i. WavWava-<br />

Zem srulyo Tavisi drois amocanebis Sesabamisad da masSi<br />

Seitana sruliad axali momenti, kerZod, saxelmwifo wyobilebis<br />

forma daukavSira mravalerovan saxelmwifoSi<br />

mcxovreb erTa politikuri gaerTianebisa da mowyobis amo-<br />

3 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />

4 iqve.<br />

12


winaTqma<br />

canebs“ 5 . xolo rogorc ukve aRiniSna, isic xom TvalsaCi-<br />

noa, Tu riT iyo pirobadebuli pirdapiri samarTlebriv-<br />

politikuri brZolis avtonomiis mopovebaze koncentrireba:<br />

„viTarca gamkiTxveli jer im droebis quraSi unda Cajdes<br />

da mere ganikiTxos TviT droebis Svilnic“ 6 . ukeT<br />

rom vTqvaT, ver CavwvdeT srulyofilad erovnul aspeqts<br />

i. WavWavaZis samarTlebriv SexedulebebSi, niSnavs ver ganvsazRvroT<br />

mTeli misi Semoqmedebis dedaarsi.<br />

rac mocemuli TvalsazrisiT mTavaria, ilia, winaaRmdegi<br />

iyo ra ucxoeTisaTvis yovelgvari brma mibaZvisa7 ,<br />

arasodes yofila viwronacionaluri ideebis mqadagebeli,<br />

aramed aseve cdilobda danarCeni msoflios sulieri<br />

monapovaric erovnulSi daenerga8 ; is erTmniSvnelovnad<br />

uTanagrZnobda damoukideblobisaTvis mebrZol sxva erebsac9<br />

. amasTanave, „programis“ – konstituciur-demokratiuli<br />

partiisa, romlis Camoyalibebac daisaxa miznad i. Wav-<br />

WavaZem Tavisi moRvaweobis dasasruls10 , – pirvelsave muxlSi<br />

is moiTxovs: „gauqmdes kavkasiis mxaris mmarTvelobisaTvis<br />

SemoRebuli yvela gansakuTrebuli kanoni, brZanebuleba<br />

da gankarguleba, rac ki mimarTulia, saerTod, adgilobrivi<br />

da kerZod, qarTveli mosaxleobis kanonieri da<br />

adamianuri uflebebis SezRudvisaken“ 11 .<br />

5 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi 1992,<br />

gv. 250.<br />

6 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 2. gv. 346.<br />

7 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1956, t. 7, gv. 13.<br />

8 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986, gv. 5-6.<br />

9 iqve, gv. 9.<br />

10 ix. vrclad: v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi<br />

msoflmxedveloba, Tbilisi, 1989, gv. 5-7.<br />

11 iqve, gv. 13.<br />

13


winaTqma<br />

gansaxilveli programis momdevno muxlebSi i. WavWavaZe<br />

aseve calsaxad moiTxovs „dakanondes sindisis, sityvis,<br />

beWdviTi sityvis, krebebis, organizaciebis, kavSirebisa da<br />

gaficvebis Tavisufleba da uzrunvelyofil iqnes igi... uzrunvelyofil<br />

iqnes pirovnebisa da sacxovrebeli binis<br />

xelSeuxebloba“ da sxva12 . udavoa, rom adamianis ZiriTadi<br />

uflebebisa da TavisuflebebisaTvis brZola iliasdroindel<br />

saqarTveloSi, uwinares yovlisa, swored saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobisaTvis brZolis mniSvnelovan berkets<br />

warmoadgenda.<br />

mouTvlelia samarTlebriv-politikuri problema, romelsac<br />

Seexo didi ilia da am mxriv, misi danatovaris<br />

jerovani gacnobiereba Cveni TavidaTavi amocanaa: es qar-<br />

Tuli demokratiuli azrovnebis saganZuria. winamdebare<br />

naSromi, upirveles yovlisa, imis morigi xazgasmaa, rom<br />

i. WavWavaZe saukunovani aneqsiis pirobebSi myof saqarTvelos<br />

ara mxolod rogorc ubadlo mwerali, sworupovari<br />

sazogado moRvawe ubiZgebda Tavisuflebisaken, aramed agreTve<br />

da uwinares yovlisa, rogorc Cinebuli samarTalmcodne.<br />

sxvagvarad is verc iqneboda zemomiTiTebuli „programis“<br />

Semoqmedi, verc CveulebiTi samarTlis metad saxelovani<br />

mimomxilveli da iuridiul praqtikaSi esoden gawafuli<br />

momrigebeli mosamarTle. es realiebi ki Tanamedrove<br />

samarTlebriv literaturaSi Tumc ar aris moklebuli<br />

saTanado aqcents, magram amave dros, TiTqmis miviwyebulia<br />

i. WavWavaZis zogierTi erTob mniSvnelovani samarTlebrivi<br />

Sexeduleba da Secdoma iqneboda imis mtkiceba,<br />

TiTqos iliaseuli msoflmxedvelobis samarTlebrivpolitikuri<br />

elementi sabolood iyos ganvrcobili, mis<br />

12 iqve.<br />

14


winaTqma<br />

samarTlebriv debulebaTa Teoriuli ganviTarebisa da<br />

uSualod praqtikuli danergvis TvalsazrisiT.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, naSromi miznad<br />

isaxavs i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur warmodgenaTa<br />

konceptualur gaSuqebas, sakuTriv ki sazogadoebis<br />

samarTlebrivad organizebis, saxelmwifos miznis, moqalaqeTa<br />

Tanasworobisa da Tavisuflebis principisa da<br />

xelisuflebis danawilebis problemis Sesaxeb. amasTanave,<br />

mocemul problematikaze sakuTari Tvalsazrisis gamoyofa,<br />

viwro gagebiT, aramc da aramc ar Seadgens kvlevis<br />

specialur mizans, romelic Tavis mxriv, imaSi mdgomareobs,<br />

rom Sedarebul iqnes i. WavWavaZis TvalTaxedva klasikos<br />

filosofosTa samarTlebriv naazrevTan.<br />

15


Tavi I<br />

saxelmwifos warmoSoba<br />

§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />

saxelmwifos warmoSobis piruTvneli da miukerZoebeli<br />

gamokvleva imgvari politikuri viTarebis arsebobisas, rodesac<br />

yoveli saqveynod gamoTqmuli mosazreba gabatonebuli<br />

marqsistuli ideologiis „Zireul debulebaTa“ Sesatyvisi<br />

unda yofiliyo, TiToeulisaTvis xelSeuvali iqmneboda.<br />

amitomac naklebad moxerxda Cven mier gansaxilvelad<br />

SerCeul problemaze i. WavWavaZis SexedulebaTa safu-<br />

Zvliani warmoCena, is xom arsebiTad miusadagebeli iyo<br />

marqsistul doqtrinasTan13 , romelic, Tavis mxriv, saqarTvelosTvis<br />

garedan Tavsmoxveul ideologias warmoadgenda<br />

da amdenad, qarTuli azrovnebis tradiciuli moZRvreba,<br />

rogorc aseTi, is arc arasodes yofila. amis morig magaliTad<br />

sakmarisia Tundac is, rom dRes ukve Tavisufal saqarTveloSi<br />

es koncefcia arc aranair „ganviTarebas“ ar<br />

povebs.<br />

xolo imisaTvis, rom zemomiTiTebul sxvaobaSi gaverkveT,<br />

gverdi ver aeqceva imis gaTvaliswinebas, Tu rogor<br />

esmoda TviT am mimdinareobas politikurad organizebuli<br />

sazogadoebis aRmoceneba. radganac socialuri urTierTdapirispireba<br />

mis pirvelwyaros Seadgens, politikuri Za-<br />

13 ix. o. gamyreliZe, ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis wina-<br />

aRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2, gv. 3-5.<br />

16


§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />

lauflebis Camoyalibebac warmodgenilia rogorc socialur<br />

fenaTa „Seurigeblobis“ uSualo nayofi14 . sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, gvarovnuli wyobilebis winarepolitikuri dawesebulebisagan<br />

gansxvavebiT, saxelmwifo aq materialurad<br />

ukumrComTa politikuri damorCilebis instrumentia15 .<br />

14 ix. kritika: r. kutalia, samarTlis ZiriTadi tipebi individualur<br />

interesTa gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001, gv.<br />

14 .<br />

15 40-iani wlebis sabWoTa iuridiul literaturaSi wamoiWra problema,<br />

romelic xangrZlivi diskusiis sagans Seadgenda, sabolood<br />

ki gadauWreli darCa. mocemuli problema exeboda Zveli aRmosavleTis<br />

qveynebs, sadac miuxedavad gabatonebuli klasis ararsebobisa,<br />

arsebobda saxelmwifo da samarTali. „Zveli aRmosavleTis<br />

qveynebSi, – aRniSnavs v. abaSmaZe, – saxelmwifoc da sazogadoebac<br />

arc monaTmflobeluri da arc feodaluri iyo, Tumca<br />

am qveynebSi arsebobda, rogorc monaTmflobeluri, aseve feodaluri<br />

ekonomikuri wyobebi, romelTa Soris warmoebda brZola da<br />

radgan arc erTi gabatonebuli ar iyo, Zveli aRmosavleTis saxelmwifoebs<br />

Tu tipologiuri wesiT ganvixilavT, isini jer kidev<br />

ar iyvnen amaRlebuli arc monaTmflobeluri da arc feodaluri<br />

saxelmwifoebis donemde“ (v. abaSmaZe, sazRvargareTis qveynebis<br />

saxelmwifosa da samarTlis istoriis sakiTxebi, Tbilisi,<br />

1989, gv. 32). araferia gasaocari imaSi, rom am sakiTxis garSemo<br />

sabWoTa dogmatikaSi kamaTma dausrulebeli xasiaTi miiRo. es<br />

aixsneba swored imiT, rom marqsizmis Sesabamisad, „saxelmwifo<br />

klasobrivi dawesebulebaa, igi warmoadgens sazogadoebaSi gabatonebuli<br />

klasis dawesebulebas da gamoxatavs am klasis nebas“<br />

(iqve, gv. 33). rogorc advilad misaxvedria, sabWoTa iuristebi Semdegi<br />

dilemis winaSe aRmoCndnen: an marqsistuli Sexedulebebi saxelmwifosa<br />

da samarTalze CanasaxSive arasworia, anac istoriuli<br />

sinamdvile uarsayofi. pirveli Tvalsazrisis dasabuTebis<br />

ufleba maT ar hqondaT, xolo istoriuli sinamdvilis SeniRbva<br />

yovelTvis martivi saqme rodi iyo da es araerTi sxva kuTxiTac.<br />

ase magaliTad, „ ,simdidriT alaRebulni‘, ,simdidresa zeda<br />

mklavis Tvisa moqadulni‘ arian msxvili feodalni, mTavarni, romlebic<br />

ebrZvian mefis xelisuflebas“ (iv. surgulaZe, gv. 137, ix. b.<br />

ezosmoZRvari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi, 1944, gv.<br />

24), anu sinamdviles warmoadgenda viTarebac, romlis mixedviT saxelmwifo<br />

xelisuflebas „gabatonebuli klasic“ SeiZelba ebrZodes<br />

da ebrZvis kidec! amrigad, ver ganvsazRvroT saxelmwifos fenomeni<br />

ukeT, vidre ekonomikurad gabatonebulTa politikuri batonobis<br />

meqanizmi, niSnavs yovel nabijze davupirispirdeT ucilobel<br />

istoriul faqtebs.<br />

17


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

amis Taobaze g. nadareiSvili SeniSnavs: „pirvelyofili sazogadoebisaTvis<br />

aucilebeli marTvis organoebi TandaTanobiT,<br />

sazogadoebriv TanamdebobaTa memkvidreobiT gadacemis<br />

gamo, rac stiqiurad xdeba, jer sazogadoebisagan<br />

ase Tu ise umniSvnelo damoukideblobas iZenen, xolo Semdeg,<br />

droTa viTarebaSi, Zlierdebian da sazogadoebaze batonobasac<br />

ki aRweven“ 16 . amitomac am mimdinareobis mixedviT,<br />

saxelmwifosa da samarTals socialuri interaqciis<br />

uzrunvelyofasTan arsebiTad araferi akavSirebs, aramed<br />

am fenomenTa arsi aq mxolod iZuleba da daTrgunvaa.<br />

mocemuli linearulobisagan gansxvavebiT, i. WavWavaZes-<br />

Tan adamiani, rogorc socialuri arseba, Tavadve iltvis<br />

samarTlebrivi wesrigisaken. „adamiani, – aRniSnavs ilia, –<br />

calked erTi susti da uRono danabadia: misi sulieri da<br />

xorcieli buneba isea agebuli, rom calke yofniT, veranairad<br />

miaRwevs bednierebasa. amitomac iZulebuli iqna Tavis<br />

msgavs danabadTan erTad emoqmedna. am mizezma imoqmeda,<br />

rom bolos adamianTagan Sesdga sazogadoeba da sazogadoebisagan<br />

saxelmwifo“ 17 . amdenad, i. WavWavaZe odnavac ar<br />

ukavSirebs gansaxilved process klasobriv gancalkevebas,<br />

is saxelmwifos warmoSobis qvakuTxeds xedavs ara interesTa<br />

WidilSi zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi.<br />

ufro zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis<br />

TvalsazrisiT, „klasobriv diferencirebulobas“ adamianis<br />

buneba, „ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />

neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />

upirispirdeba.<br />

16 g. nadareiSvili, saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis zogi-<br />

erTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi, „samarTa-<br />

li“, Tbilisi, 1991, #6, gv. 37.<br />

17 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv, 217.<br />

18


§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, gansxvaveba am or TvalTaxedvas<br />

Soris swored yovlismomcvelia: Tu istoria arc „dasavluri<br />

miTia“, rogorc es miaCnda m. fukolts18 , da arc istoriis<br />

dasasruli warmoadgens „azris triumfs“, rogorc<br />

amis hegelianelebs swamdaT19 , da ris kritikiTac marqsistebi<br />

aqtualur konteqstSi Semoifarglebodnen, i. WavWava-<br />

Zis zemomotanili Sexedulebidan, marqsistuli TvalTaxedvis<br />

sapirispirod, aseve garkveviT ikveTeba, rom arc samar-<br />

Tlis istoria SeiZleba warmovidginoT „dasavlur miTad“<br />

da arc misi dasasruli „azris triumfad“.<br />

§ 2. xelSekrulebis Teoria<br />

(zogadi aspeqti)<br />

amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />

neba“ 20 , aramed gulisxmobs TavisdaTavad erTobil nebas,<br />

ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT (am ukanasknels,<br />

i. WavWavaZis mixedviT, „emorCileba mTeli samyaro, romel-<br />

Sic ilia gulisxmobs bunebas da sazogadoebriv cxovre-<br />

18 ix. V. Descombes, Modern French Philosophy, Cambridge, 1986, p. 110.<br />

19 iqve, gv. 112.<br />

20 romelic Tavis mxriv, Zireulad gansxvavebulia, magaliTad, de-<br />

kartiseuli „gonieri sulis“ („l’âme raisonnable“) cnebisagan: Descartes,<br />

Œuvres choisies, Paris, 1755, p. 391; Sdr. Pascal, Pensées, Paris, 1683, p. 158; ix.<br />

agreTve malebranSis ganyenebuli „zogadi kanonebis“ cneba: Male-<br />

branche, Œuvres, Paris, 1842, p. 234-235; Sdr. Fénelon, Œuvres philosophiques,<br />

Paris, 1863, p. 119-120, 409 et passim. yovel am SemTxvevaSi saubaria ada-<br />

mianTa qcevis Teologiur gansazRvrulobaze. religiis winaaRm-<br />

deg, rogorc kargad aris cnobili, arc i. WavWavaZe ilaSqrebs<br />

(mcdarad amis Sesaxeb v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri<br />

da socialur-politikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 34-35;<br />

ix. amasTanave, i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1955, t. 4, gv. 116), mag-<br />

ram imavdroulad, ilias mixedviT, adamiani Tavisufalia. sxvagva-<br />

rad rom vTqvaT, is „cxovrebis kanonebs cxovrebaSive eZiebs“<br />

(g. abzianiZe, narkvevebi, gv. 74). igive gamomdinareobs n. nikolaZis<br />

filosofiuri Sexedulebebidan (iqve, gv. 128-129).<br />

19


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

bas“ 21 ), rac Tavis mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis Tval-<br />

Taxedvas xelSekrulebis Teoriisagan, romelic Tavis dasabams<br />

ukve marsilius paduelTan iRebs22 .<br />

imave TvalsazrisiT, arc maSin SeimCneva identuroba<br />

iliaseul xedvasa da xelSekrulebis Teorias Soris, rodesac<br />

is miwaTmflobelTa da umiwoTa aliansis mniSvnelobaze<br />

migviTiTebs, razedac v. metreveli Semdeg komentars<br />

gvTavazobs: „garda imisa, rom saxelmwifos warmoSobis<br />

obieqtur mizezad ilias adamianTa urTierTdakavSireba<br />

miaCnia, sxva adgilze akonkretebs saxelmwifos warmo-<br />

Sobis Tanmimdevrobas, rom saxelmwifo miwianTa da umiwo-<br />

Ta urTierTdakavSirebis Sedegia. am mosazrebiT igi garkveulad<br />

uaxlovdeba iurisprudenciaSi kargad cnobil saxelmwfos<br />

warmoSobis e. w. ,xelSekrulebis Teorias‘, Tumca<br />

saxelmwifos warmoSobis iliaseuli Teoria ZiriTadad<br />

gansxvavebulia da originalobiT gamoirCeva“ 23 . es uTuod<br />

asec aris: ilia, ar ugulebelyofs ra socialur moments,<br />

miiwevs ufro Rrma, is amoxsnas TviT individSi zogadad,<br />

TviT adamianuri bunebisaTvis Cveul niSan-TvisebebSi eZiebs.<br />

ukeT rom vTqvaT, i. WavWavaZis mixedviT, saxelmwifo<br />

adamianis bunebisagan ganuyofeli, xelSekrulebis Teoriis<br />

mixedviT ki, socialurobis wminda xelovnuri danamatia24 ;<br />

pirvel SemTxvevaSi politikuri Zalauflebis warmoqmna imdenadve<br />

ukavSirdeba socialurobis fenomens, ramdenadac<br />

21 iqve, gv. 74.<br />

22 ix. agreTve J.-J. Ruosseau, Du contrat social, Paris, 1971, p. 65 et passim.<br />

23 v. metreveli, ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis Sesaxeb,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 1988, #6, gv. 61; ix. agreTve uSualod<br />

xelSekrulebis Teoriis Sesaxeb gansaxilvel WrilSi: G. H. R. Parkinson<br />

(Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988, p. 698-699.<br />

24 Tumc ix. agreTve determinizmisa da „socialuri xelSekrulebis“<br />

urTierTmimarTebaze: A. Fouillée, La liberté et le déterminisme, 4 e éd.,<br />

Paris, 1895, p. 33-35.<br />

20


§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />

TviT individuums, is erTgvarovnad momdinareobs oriveT-<br />

gan, rasac mcire ram aqvs saerTo xelSekrulebis Teoriis<br />

safuZvlebTan, sadac socialuri momenti, rogorc aseTi,<br />

erTianad Crdilavs adamianis bunebas iliaseuli gagebiT.<br />

Semdeg asaxvas povebs xelSekrulebis Teoria rusuli<br />

filsofiuri azris magaliTze: „politikur sazogadoebeb-<br />

Si gaerTianebisas adamianebs arasodes SeeZloT da arasodes<br />

undodaT gaesxvisebiaT an SeecvalaT nebismieri TavianTi<br />

bunebrivi ufleba an uari eTqvaT ama Tu im zomiT am<br />

uflebaTa ganxocrielebaze...…isini SeerTebuli da dakavSirebuli<br />

arian sazogadoebrivi xelSekrulebiT, raTa ufro<br />

Tavisuflad da nayofierad iSromon urTierTdaxmarebis<br />

saSualebiT da ukeT daicvan piradi usafrTxoeba da materialuri<br />

sakuTreba urTierTSemweobis gziT“ 25 . „bunebrivi<br />

uflebebis“ an maTi ganxorcielebis uaryofaze arc i. Wav-<br />

WavaZe migviTiTebs. amasTanave, arc sazogadoebrivi yofis<br />

srulqmna, ufro xelsayrelad mowyoba „urTierTSemweobis<br />

gziT“ aris misi koncefciisTvis ucxo momenti. magram aq<br />

politikurad organizebuli sazogadoebis Camoyalibeba,<br />

upirveles yovlisa, ganixileba rogorc aucilebloba, rogorc<br />

moTxovnileba da Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />

aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />

xdeba, mTavari ki mainc is aris, rom ilias amosavali debulebis<br />

mixedviT, saxelmwifos dasabami TviT individis<br />

bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas.<br />

konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />

koncefciis originaloba miT ufro TvalsaCinoa. „bunebam,<br />

– SeniSnavs ilia, – rac unda simdidriT morTos rome-<br />

25 Н. М. Муравьёв, Избранныe социально-политические и философские про-<br />

изведения декабристов, Мoсква, 1950, стр. 339.<br />

21


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lime mxare, anu qveyana, rac unda mrTeli hava misces ada-<br />

mians sacxovreblad da nayofieri miwa sazrdoebisaTvis,<br />

mainc da mainc xalxTa keTildReobas sxva mxriTac xelis<br />

Sewyoba sdomebia. kacs magodenad veras uSvelis Turme sikeTe<br />

haerisa, verc simsuqne miwisa, verc SeZleba yovelgvari<br />

warmoebisa, Tu kacTa Soris keTilad dadgenili da<br />

cxadad gansazRvruli ar aris urTierTSorisi ufleba da<br />

movaleoba. kacTa kmayofilebisTvis, xalxTa keTildReobisTvis,<br />

es ukanaskneli ufro aucileblad saWiroa, vidre<br />

sxva rame qveynierebazed“ 26 . maSasadame, ilia aq, gansxvavebiT<br />

xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara „warmoebas“,<br />

anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis Teoriis<br />

enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris uflebasa<br />

da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze ilias<br />

koncefciaSi politikurad organizebuli sazogadoebis<br />

wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xelSekrulebiT“<br />

daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc samarTlis<br />

subieqti. umTavresi konkretuli gansxvavebac mocemul<br />

SemTxvevaSi swored es aris.<br />

§ 3. platoni<br />

erTgvarad uaxlovdeba i. WavWavaZis koncefcia saxelmwifos<br />

warmoSobis Sesaxeb platonis filosofiaSi ganviTarebul<br />

Sesabamis Tvalsazriss. „saxelmwifos warmoSoba, –<br />

aRniSnavs platoni, – ganpirobebulia imiT, rom adamiani,<br />

calke aRebuli, Tavs ar yofnis, aramed mraval damxmares<br />

saWiroebs...…ase, moiSveliebs erTi meores, TiToeuls saTanado<br />

moTxovnilebis dasakmayofileblad da moTxovnile-<br />

26 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 299.<br />

22


§ 3. platoni<br />

baTa nairferovneba aerTianebs maT erT sacxovrebel adgilas<br />

anu saerTo dasaxlebaSi, romelsac Cven saxelmwifos<br />

vuwodebT...…amrigad, saxelmwifos safuZvels swored...…Cveni<br />

moTxovnileba (xazgasma Cvenia – avtori) Seadgens“ 27 . erTi<br />

SexedviT, msgavseba Zireulia, magram imavdroulad sakmarisia<br />

odnav CavuRrmavdeT platonis aqtualur TvalTaxedvas,<br />

rom TvalnaTliv gamoikveTos iliaseuli koncefciis<br />

arsebiTi specifiuroba.<br />

marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe, erTmniSvnelovnad<br />

SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas safuZvlad<br />

Cveni moTxvonileba udevs, magram iliasagan gansxvavebiT,<br />

is aq materialur moTxovnilebaTa upirates gamoyofamde<br />

dadis: „pirveli da umTavresi yvela moTxvonilebebisagan<br />

aris sakvebis mopoveba...…Semdgom ki sacxovrebelisa<br />

da mesame – tansacmlis“ 28 . aqedan gamomdinare, platoni saxelmwifos<br />

Camoyalibebis mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli<br />

bunebiT“ Semofarglavs, rac cxadia, Tvisebrivad<br />

gansxvavdeba i. WavWavaZis debulebisagan.<br />

amasTanave, aRsaniSnavia platonis zemowarmodgenil SexedulebaSi<br />

sazogadoebisa da saxelmwifos Znelad misa-<br />

Rebi Tvisebrivi Tanafardobac. rodesac platoni Tvlis,<br />

rom adamianebi nairferovan materialur moTxovnilebaTa<br />

dasakmayofileblad ganuyofel kavSirSi erTiandebian da<br />

am kavSirs Cven saxelmwifos vuwodebT, is erTianad aigivebs<br />

saxelmwifos sazogadeobis cnebasTan anu warxocs so-<br />

27 ix. A. Schwegler, Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868, in: H. Sei-<br />

del, Von Thales bis Platon, Berlin, 1989, S. 237; ix. ganvrcobiT: J. Lewis, Intro-<br />

duction to philosophy, London, 1954, p. 21-22: D. J. Melling, Understanding Plato,<br />

Oxford, 1987, p. 160-161.<br />

28 a. Svegleris dasax. naSromi, gv. 237; ix. agreTve uSualod: Platon,<br />

Der Staat, Stuttgart, 1982, II, 10-IV, 19.<br />

23


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

cialursa da politikurs Soris gansaxilveli konteqstisaTvis<br />

esoden relevantur kategorialur zRvars. platoni<br />

aq saxelmwifos ganixilavs ara rogorc sazogadoebis Semadgenel<br />

nawils, ara rogorc misi struqturis gansakuTrebul<br />

madefininirebel segments, aramed ubralod rogorc<br />

binadarTa socialur erTobas.<br />

rac Seexeba i. WavWavaZes, is garkveviT SeniSnavs, rom<br />

saxelmwifos formirebas win sazogadeobis Camoyalibeba<br />

uZRvis da es pirveli am ukanasknelisagan warmosdgeba,<br />

Tumc amave dros, ilias Tanaxmad, rogorc vixileT, sazogadoebisa<br />

da saxelmwifos warmoSobas erTi da igive mizezi<br />

ganapirobebs, magram mxolod zagadad, radgan misi Sexeduleba<br />

saTanado diferencirebis SesaZleblobas odnavac<br />

ar gamoricxavs. xolo is, rom am ori mizezis urTierTgamijvna,<br />

iseve, rogorc sazogadeobisa da saxelmwifos cnebaTa<br />

mkacri diferencireba, gansakuTrebul mtkicebas ar<br />

saWiroebs, vfiqrobT, isedac TvalsaCinoa.<br />

gansaxilvel TvalTaxedvaTa ganzogadebis Sedegad ki<br />

vaskvniT, rom i. WavWavaZec da Zveli berZeni filosofosic<br />

saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoebis sawyiss ar<br />

swyvets TviT individis bunebas anu saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezi aq Tanasworad Zevs TiToeuli individis moTxovnilebebSi.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, ilia, iseve rogorc platoni,<br />

miiCnevs, rom adamianTa pirveladi, arasaxelmwifoebrivi<br />

gaerTianeba sabolood ver uzrunvelyofs maT moTxovnilebaTa<br />

dakmayofilebas, rac Semdgomad maT politikur<br />

erTobad transformirebas ganapirobebs. Cvenis azriT, saki-<br />

Txisadmi msgavsi midgoma gamarTlebulia, mxolod moiT-<br />

24


§ 4. sokrate. aristotele<br />

xovs Semdgom ganviTarebasac 29 , radgan moTxovnilebebi, ro-<br />

gorc aseTi anu TavisdaTavad, jer ver iqneboda CvenTvis<br />

aqtualuri fenomenis uSualo determinanti, imdenad, ramdenadac<br />

arsebuli cxovrebis wesi anu uSualo sayovelTao<br />

demokratia TviTonve unda yofiliyo upirvelesi moTxovnileba.<br />

davuSvaT, rom saqme piriqiT gamoiyureba. aseT SemTxvevaSi<br />

xom gvarovnuli wyobilebis xangrZlivoba warmoudgenlad<br />

xanmokle iqneboda, rac ewinaaRmdegeba Cven xelT<br />

arsebul istoriul masalebsac da dRevandel sinamdvilesac<br />

(magaliTad, CrdiloeT amerikaSi, avstraliasa Tu afrikaSi<br />

dResac mravlad moipoveba pirvelyofil-Temurad<br />

organizebuli sazogadoeba, romlis warsuli araerT aTaswleuls<br />

iTvlis). Sesabamisad, gvaronuli wyobis sazogadoebaSi<br />

ar SeiniSneba gansakuTrebuli materailuri mizezi,<br />

romelic gardauvals Seqmnida mis gadazrdas saxelmwifoebrivad<br />

organizebul sazogadoebaSi; am pirvels, rogorc<br />

aseTs, niadag SeuZlia ucvaleblad iarsebobs, Tu<br />

saqme mis struqturul Taviseburebebsa da socialur-ekonomikur<br />

urTierTobebze midgeba, calke aRebiT.<br />

§ 4. sokrate. aristotele<br />

platonis zemoganxiluli Sexeduleba zogadad Tavis<br />

ganviTarebas ufro adrec, kerZod ki sokratesTan povebda,<br />

ris sawinaaRmdegodac arsitoteles filosofiaSi aq aqtualuri<br />

platoniseuli xedva ukve mkacri kritikis sagania30 .<br />

29 ix. Tavi I, § 12.<br />

30 Tumc aqve unda SeiniSnos, rom saerTo, rac samive filosofo-<br />

sis koncefcias gansaxilveli TvalsazrisiT axasiaTebs, mdgoma-<br />

reobs imaSi, rom aq ukve Tavs iCens „bunebiTi samarTlis“ amosa-<br />

25


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

uaryofs ra saxelmwifos warmoSobaze platoniseul<br />

TvalTaxedvas, aristoteles ZiriTadi maxvili sokrates<br />

SexedulebaTa kritikaze gadaaqvs: „sokrate ambobs, rom saxelmwifo<br />

oTx umTavres Semadgenel nawils moicavs: is<br />

asaxelebs mkeravebs, miwaTmoqmedebs, metyaveebsa da durglebs;<br />

magram radgan es saxelmwifos TviTmyofadobisaTvis<br />

sakmarisi ar aris, is dasZens mWedlebsa da mwyemsebs...…<br />

garda amisa, gamohyofs agreTve sacalo da biTum vaWrebs.<br />

yvelani erTad Seadgenen isini, sokrates azriT, pirvel saxelmwifos,<br />

TiTqosda yoveli saxelmwifo mxolod sasicocxlo<br />

moTxovnilebaTa dasakmayofileblad iqmnebodes<br />

da ara amaRlebuli arsebobisaTvis“ 31 . amisda kvalad, naTelia,<br />

rom aristotele saxelmwifos warmoSobas optimalur<br />

da ara erTaderT SesaZleblobad Tvlis sazogadoebrivi<br />

Tanaarsebobis gangrZobisa. misi azriT, socialur-ekonomikuri<br />

atmosfero aramcTu ar aris saxelmwimfos uSualo<br />

warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani, principulad<br />

meorexarisxovani realiaa. sxva sakiTxia, Tu rogor esmis<br />

mas materialur urTieTrobaTa mniSvneloba saxelmwifos<br />

Semdgomi ganviTarebis TvalsazrisiT.<br />

maS, raSi xedavs aristotele gansaxilveli fenomenis<br />

saTaves? udavoa, rom TviT adamianis fsiqikaSi, mis saer-<br />

To mentalitetisaTvis damaxasiaTebel specifiurobaSi.<br />

g. SerSeneviCis mixedviT, aristoteles uSualo damokidebuleba<br />

CvenTvis aqtualuri problemisadmi Semdegi saxisaa:<br />

„saxelmwifoebrivi urTieTrobebis mizezi adamianis<br />

bunebaSi Zevs. es Tavisi bunebiT komunikabeluri arsebaa. am<br />

vali debulebebi (ix. z. joxaZe, bunebiTi samarTlis formirebis<br />

istoriuli aspeqtebi, „samarTali“, Tbilisi, 2001, #6, gv. 93-95).<br />

31 Аристотель, Сочинения, Москва, 1984, т. 4, стр. 494.<br />

26


§ 4. sokrate. aristotele<br />

cnebaSi aristotele gulisxmobs, rom adamians instinqturad<br />

surs saxelmwifoebrivi urTierToba, sulac rom ar<br />

esmodes urTierTdaxmarebis mniSvneloba. saxelmwifoSi<br />

adamianebs TviT cxovrebis instinqti mierekeba“ 32 .MmaSasadame,<br />

sokratesa da platonTan, erTi mxriv, da aristoteles-<br />

Tan mimarTebaSi, meore mxriv, saqme gvaqvs or ukiduresobasTan,<br />

im TvalsazrisiT, rom platoni da masTan erTad<br />

sokratec saxelmwifos Camoyalibebas umTavresad mxolod<br />

materialur moTxovnilebebs miawers da arsebiTad gamoricxavs<br />

adamianis fsiqikas, mis „sulier“ moTxovnilebebs,<br />

aristotele ki piriqiT – cdilobs mTeli aqcenti swored<br />

fsiqologiur momentze gadaitanos.<br />

erTi mxriv, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />

alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />

ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />

jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis uSualo mizezi<br />

adamianis fsiqikur bunebaSi, mis fsiqologiur TaviseburebebSi<br />

vigulisxmeT, unda arsebodes mocemuli procesis, e.<br />

i. saxelmwifos warmoqmnis procesis, mkacri kanonzomiereba,<br />

romelic gulisxmobs mis erTdroulobas yvela erTmaneTisagan<br />

damoukideblad ganviTarebad sazogadoebaSi. es<br />

ki swored rom ar Seesatyviseba istoriul sinamdviles.<br />

meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv organizacias<br />

moklebuli sazogadoebis gverdiT an, miT ufro, mis irgvliv<br />

arsebobdes politikuri sazogadoebebi, rameTu aseT<br />

SemTxvevaSi pivrelis wevrebma uwyian aSkarad am saxelmwi-<br />

32 Г, Ф. Шершеневич, История Философии права, С.-Петербург, 1907, стр. 98;<br />

ix. agreTve aqtualuri aristoteleseuli xedvis ganviTarebaze<br />

Toma akvinelTan: A. Kenny, Thomas Aquin, Oxford, 1980, p. 39; R. Schönber-<br />

ger, Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998, S. 157 ff.<br />

27


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

foebrivi organizaciis Sesaxeb, romliskenac maT, aristoteles<br />

TqmiT, „cxovrebis instinqti“ ubiZgebs. magram esec<br />

xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove realobasTan: rogorc<br />

ukve SevniSneT, dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />

inarCunebs TviTmyofadobas mravali Temi, romelsac odnavac<br />

ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikuri<br />

konstruqciis sazogadoebaSi integrirebisaken.<br />

zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT ki, ibadeba kiTxva:<br />

msgavsad platonisa, xom ar aigivebs aristotelec saxelmwifo<br />

urTierTobas socialur urTerTobasTan, rodesac<br />

ambobs, rom saxelmwifo urTierTobis mizezi adamianis bunebaSi<br />

Zevso? vfiqrobT, arsebiTi gansxvavebis danaxva aq<br />

Znelia. saxelmwifos warmoSobasTan mimarTebaSi adamianis<br />

bunebis WeSmariti mniSvnelobis garkveva ki, Tavis mxriv,<br />

swored socialur da saxelmwifoebriv urTierTobaTa Tanmimdevruli<br />

diferencirebis Sedegad miiRweva, ra drosac<br />

adamianis bunebaze mocemul SemTxvevaSi mxolod iliaseuli<br />

gagebiT SesaZloa visaubroT anu rogorc adamianis<br />

„xorciel“ da „sulier“ bunebaze erTdroulad, rac imavdroulad<br />

Tanabrad ganasxvavebs i. WavWavaZis TvalTaxedvas,<br />

rogorc platonisa Tu sokrates, ise aristoteles<br />

mier warmodgenili Tvalsazrisisagan.<br />

§ 5. foierbaxi. ruso<br />

rogorc zemoT garkveviT aRiniSna, moZRvrebebi, romelTa<br />

mixedviT saxelmwifo individTa fsiqikuri wyobis<br />

zemoqmedebiT an materialuri aucileblobiT warmoiqmneba,<br />

srulyofilad jer kidev ver moiyvaneba SesabamisobaSi<br />

obieqtur sinamdvilesTan. iqneb, adamianTa samarTlebrivad<br />

28


§ 5. foierbaxi. ruso<br />

gaerTianeba mxolod maTive nebiT aris pirobadebuli, romelic<br />

sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />

„xorcieli“ bunebiT, saerTod, rogorc amas l. foierbaxi<br />

Tvlis: „arc politika, arc saxelmwifo Tavis-TavisTvis ar<br />

warmoadgens mizans. saxelmwifo ganiZireba adamianebSi,<br />

warmoiqmneba da arsebobs mxolod adamianTa nebiT (xazgasma<br />

Cvenia – avtori)“ 33 . amrigad, foierbaxi saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezad „Tavisufal nebas” asaxelebs.<br />

aq, uwinares yovlisa, yuradsaRebia is erTob mniSvnelovani<br />

garemoeba, rom foierbaxi, msgavsad J. J. rusosi,<br />

adamianTa nebaSi, romelsac saxelmwifos warmoSobamde mivyavarT,<br />

calkeulTa neba-survilis meqanikur jams ki ar gulisxmobs,<br />

aramed socialurad „zogad nebas“, romelic Tavis<br />

mxriv, rusosTan saxelmwifos warmoSobis xelSekrulebiTobas<br />

daedo safuZvlad34 . sxvagvarad rom vTqvaT, „TiToeuli<br />

CvenTagani aerTianebs Tavis pirovnebasa da mTel Tavis<br />

Zalas sazogadoSi zogadi nebis uzenaesi mimarTulebis<br />

qveS da Cvens erTobliv TvisebaSi nawils“ 35 anu „me<br />

33 Л. Фейeрбах, Избранные философские произведения, Москва, 1955, т. I, стр.<br />

643.<br />

34 ukanaskneli TvalsazrisiT, ruso SeniSnavs: „Cemis azriT, adamianebma<br />

miaRwies im mdgomareobas, sadac dabrkolebaTa Zala, romlebic<br />

xels uSlida maT myofobas bunebriv mdgomareobaSi, maTive<br />

winaaRmdegobiT, aRemata Zalebs, romlis gamoyenebis unaric Seswevs<br />

TiToeul individs am mdgomareobaSi Tavis SesanarCuneblad.<br />

maSasadame, am primitiul mdgomareobas ukve ar ZaluZs subsistireba;<br />

da aq adamians emuqreba kidec gaqroba, Tu ar SesZlebs Tavisi<br />

myofobis maneris Secvlas... magram, rogorc adamianebs ar ZaluZT<br />

axali Zalebis warmoqmna, aramed mxolod gaerTianeba da<br />

marTva im Zalebisa, romlebic arsebobs, maT ar rCebaT sxva saSualeba<br />

Tavis SesanarCuneblad, garda imisa, rom SeTanxmebiT Sekribon<br />

Zalebi, romelTa meoxebiTac daZleven winaaRmdegobas, gadaitanon<br />

isini erTi mmarTvelis xelSi da amoqmedon, amgvarad, gawonasworebiT“<br />

(Rousseau, Du contrat social, p. 65-66).<br />

35 E. L. Allen, Guide Book to Western Thought, London, 1957, p. 192.<br />

29


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

Tavadve var Cemi movaleobebis Semoqmedi; am movaleobebis<br />

ganxorcielebiT me efeqturad vemorCilebi sakuTar Tavs;<br />

da daemorCilo Tavs, vidre gansazRvrul gareSe mmarTvelobas,<br />

niSnavs iyo Tavisufali“ 36 .<br />

amasTanave, sulac ar aris Zneli gaverkveT imaSi, Tu<br />

raoden misaRebia foierbaxis zemowarmodgenili mtkiceba.<br />

rasakvirvelia, gansaxilveli idea, rogorc aseTi, safuZvels<br />

moklebuli ar aris. wminda hipoTeturad dasaSvebia,<br />

rom ruso-foierbaxiseulma saerTo nebam marTlac gansaz-<br />

Rvra saxelmwifo wyobilebis Sekowiweba. magram amis pirobiToba<br />

saboloo jamSi eWvSeuvalia. sakiTxavi ki is aris,<br />

Tu ramdenad xerxdeba am nebis ganxorcieleba im socialur-kulturul<br />

(cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />

viTarebaSi, romlis niadagzec sazogadoebis saxelmwifoebrivad<br />

organizeba mimdinareobs.<br />

gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da na-<br />

Teli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />

safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />

gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />

xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />

xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />

gaswvdeba esoden farTo masStabebs. da aq, vfiqrobT,<br />

gasagebia, rom imis mtkiceba, TiTqos mocemul SemTxvevaSi<br />

saqme gvqondes „moralurad da ara fsiqologiurad gansazRvrul<br />

nebasTan“ 37 , arsebiTad arafers cvlis, radgan<br />

36 G. H. R. Parkinson (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988,<br />

p. 699; ix. agreTve uSualod foierbaxiseuli xedva nebaze zoga-<br />

dad: R. G. Renner (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der deu-<br />

tschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel, Wien, 1992, Bd.<br />

II, S. 92.<br />

37 ix. e. l. alenis dasax. naSromi, gv. 192.<br />

30


§ 6. loki<br />

gansaxilvel konteqstSi es ori sruliad paraleluri sibrtyea.<br />

§ 6. loki<br />

analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />

is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris adamianTa<br />

SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRweuli<br />

mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve erTmniSvnelovnad amodis<br />

debulebidan, rom winaresaxelmwifoebrivi xanis sazogadoeba<br />

„veluri tomebis“ erTobaa. amave dros, loki arafers<br />

ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad miiReboda „veluri<br />

tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli sirTulis xelSekruleba!<br />

ganviTarebis monakveTi, romelic win uZRvis samarTlebriv<br />

wyobas, lokis mier ganixileba rogorc „bunebrivi<br />

mdgomareoba“: „xelyofisagan Tavis dasaRwevad da bunebrivi<br />

mdgomareobis damrRvevTa asalagmavad, acxadebda loki,<br />

rom adamianebi…toveben mocemul mdgomareobas, erTiandebian<br />

TanamegobrobebSi da niSnaven mTavrobas, rogorc saerTo<br />

mosamarTles maTzed da maTi sicocxlis, Tavisuflebisa<br />

da sakuTrebis uflebaTa damcvels. amdenad, saxelmwifo<br />

iqmneba xalxis mier Tavisuflad ukve arsebul uflebaTa<br />

dasacavad. is afuZnebs Tavis Zalauflebas ,qveSevrdomTa<br />

SeTanxmebaze‘ “ 38 . amisda kvalad, saxelmwifos CamoyalibebiT<br />

„uzenaesi Zalaufleba xalxsve rCeba“ 39 . sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, saxelmwifos warmoSobis mizezi is<br />

aris, rom „adamianTa miswrafebebi (survilebi) midrekilia<br />

38 J. Bronowski, B. Mazlish, The Western Intellectual Tradition (From Leonardo to<br />

Hegel), New York, 1960, p. 213.<br />

39 iqve.<br />

31


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

urTierTSeuTavseblobisaken; ase rom, umarTveloba niSnavs<br />

Tavisuflebas ZlierisTvis da ymobas sustisTvis“ 40 .<br />

udavoa, rom sazogadoeba, romelSic ganusazRvrelia<br />

mis wevrTa uflebebi da movaleobebi, ver daitevs sasurvel<br />

socialur Tavisuflebas, aramed es sruli uuflebobis<br />

mdgomareobaa, miuxedavad imisa, rom loks saxelmwifos<br />

Camoyalibebis mizani swored „ukve arsebul uflebaTa dacvaSi“<br />

warmoudgenia. monteskies sityvebiT rom vTqvaT, „bunebriv<br />

mdgomareobaSi adamianebi ibadebian Tanasworni;<br />

magram aseTad rodi rCebian. sazogadoeba maT am Tanasworobas<br />

akargvinebs da erTaderTi, ris saSualebiTac isini<br />

kvlav Tanasworni xdebian, kanonebia“ 41 .<br />

amasTanave, naklebad momsyidveli Cans lokis mier ganviTarebuli<br />

Sexeduleba sxva mxrivac. bunebrivoba unda<br />

iTvaliswinebdes adamianTa Tanacxovrebis iseT saxes, romlis<br />

Sesabamisadac maTi urTierTobebi ar efuZneba aravi-<br />

Tar xelovnur organizacias anu adamianis inteleqtualuri<br />

potenciali erTianad gamouyenebelia sazogadoebrivi<br />

cxovrebis mowyobis saqmeSi, erTi sityviT, rodesac adamianTa<br />

urTierToba ontologiurad instinqtsa da instinqtur<br />

orientaciazea damyarebuli, rasac s. S. maTi ojaxebad<br />

gaerTianeba SeiZleba ganvakuTvnoT. magram gvarovnuli sab-<br />

Wos saxiT universaluri momwesrigebeli meqanizmis Semoqmedeba<br />

ukve aris bunebrivi mdgomareobis garRveva da utyuarad<br />

warmoadgens Sualedur safexurs bunebrivobasa da<br />

samarTlebriv organizacias Soris. amitomac Znelia dave-<br />

TanxmoT lokis mosazrebas, TiTqos saxelmwifo bunebrivi<br />

mdgomareobis uSualo nayofi iyos da amis mizezi ki – (bu-<br />

40 B. Russell, Sceptical Essays, London, 1948, p. 173.<br />

41 Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977, p. 96.<br />

32


§ 6. loki<br />

nebriv) uflebaTa arasakmarisi uzrunvelyofa, maTi xelyofis<br />

saSiSroeba.<br />

amave dros, lokis gansaxilveli Sexedulebebi uTuod<br />

pozitiur gamoyofas moiTxovs im TvalsazrisiT, rom isini<br />

ZiriTadad agebulia Sesabamisi hobziseuli xedvis kritikaze,<br />

sadac (anu hobzis filosofiaSi) 42 saxelmwifos warmo-<br />

Sobis problema arsebiTad avtoritarizmis dasabuTebis mizans<br />

emsaxureba: „hobzi cdilobda desabuTebia, rom...<br />

asarCevi mmarTveli mxolod absoluturi SeiZleboda yofiliyo;<br />

sazogadoebis nebismieri wevris efeqturad SesazRudavad<br />

mmarTvels unda hqondes absoluturi Zalaufleba<br />

yvelaze. amis sawinaaRmdegod loki miiCnevs, rom jer<br />

erTi, mmarTvelis uflebebi, iseve rogorc TiToeuli sxva<br />

pirisa, SezRudulia ,bunebiTi samarTliT‘; da meorec, nebismier<br />

SemTxvevaSi misi Zalaufleba mas eniWeba rogorc<br />

ndoba sazogadoebis wevrTa sasikeTod da amrigad, SesaZloa<br />

saTanadod kvlav CamoerTvas, Tu ndoba gatexilia“ 43 .<br />

Tumc mxedvelobidan arc is unda gamogvrCes, rom loki,<br />

„marTalia, win eRobeboda avtoritarizms, magram, cxadia,<br />

aranairi gagebiT demokrati ar iyo“ 44 .<br />

rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts,<br />

TvalsaCinoa, rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi<br />

principulad gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki<br />

saxelmwifos warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />

ukavSierbs („bunebrivi mdgomraeobis damrRvevTa alagmva“,<br />

„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave 45 gagebiTT da<br />

42 ix. hobzis SexedulebaTa analizi: Tavi I, § 7.<br />

43 J. O. Urmson (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy and Philo-<br />

sophers, London, 1960, p. 233.<br />

44 iqve.<br />

45 ix. sruli konteqsti: sq. 38.<br />

33


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

a. S.), ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad<br />

amovikiTxavT, rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />

momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul<br />

SemTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />

adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“<br />

xelyofilTa interesebTan).<br />

ukeT rom vTqvaT, loki saerTod gamoricxavs socialur<br />

urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc saxelmwifos<br />

Tandayolil funqcias.<br />

§ 7. hobzi<br />

garkveviT gamoirCeva i. WavWavaZis mosazrebebi CvenTvis<br />

aqtulaur konteqstSi T. hobzis mier ganviTarebuli Sexedulebebisaganac.<br />

imisaTvis, rom saTanadod gaverkveT hobzis<br />

TvalTaxedvaSi, uwinares yovlisa, mxedveloabSi unda<br />

miviRoT mis mier definirebuli saxelmwifos cneba: „saxelmwifo<br />

erTiani piria, romlis moqmedebisaTvis pasuxismgeblobas,<br />

urTierTxelSekrulebis gziT, Tavze iRebs adamianTa<br />

didi raodenoba, raTa mocemul pirs SeeZlos TiToeuli<br />

maTganis Zalisa da saxsrebis gamoyeneba ise, rogorc<br />

amas maTi mSvidobisa da saerTo dacvisaTvis aucileblad<br />

miiCnevs“ 46 . davazustoT, rom hobzi mSvidobis qveS gulisxmobs<br />

mSvidobas Sinagans, TviT sazogadoebis wevrebs Soris<br />

da gasagebi gaxdeba, rom is saxelmwifos warmoSobas-<br />

Tan mimarTebaSi, rogorc mizezs, socialuri aucileblobis<br />

or saxes gamohyofs: Sinagansa da garedan momdinares.<br />

hobzis mixedviT, sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />

organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareo-<br />

46 Т. Гоббс, Сочинения, Мoсква, 1991, т. II, стр. 133.<br />

34


§ 7. hobzi<br />

bisas“, gamefebulia usasrulo urTierTfrTxoba, adamiane-<br />

bi ganicdian erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />

arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswaruxilavi<br />

safrxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />

ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />

mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />

pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />

radganac es, ubralod, erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa.<br />

dausrulebeli saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi<br />

undobloba sabolood gardauvals qmnis mxareTa<br />

Soris stabiluri kompromisis miRwevas. „...adamianTa yovelgvari<br />

gaerTianeba Tavis dasabams iRebs ara maT urTierTkeTilganwyobaSi,<br />

aramed urTierTfrTxobaSi. frTxobaSi me<br />

mesmis momavali borotebis yovelgvari winaTgrZnoba... swored<br />

SiSi ubiZgebs adamianebs mimarTon sifrTxilis zomebs<br />

da adamianebi... Cvelubriv mimarTaven iaraRsa Tu dacvis<br />

sxva msgavs saSualebebs, romlebic agulianebs maT sxvaze<br />

Tavdasxmisaken, rac Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis urTierTzraxvebis<br />

Secnobas. da swored maSin warmoiSoba saxelmwifo:<br />

Tu ebmebian brZolaSi – gamarjvebis Sedegad,<br />

Tu aRweven SeTanxmebas – amis Sedegad“ 47 . maSasadame, hobzi<br />

saxelmwifos warmomSob Sinagan aucileblobad erTmaneTis<br />

mimarT SiSis anu samarTlis enaze rom vTqvaT, sazogadoebriv<br />

urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis daZlevas<br />

miiCnevs.<br />

saxelmwifos warmoSobis atributad hobzi erTpirovnuli<br />

mmarTvelis arCevas asaxelebs, romelic uzrunvelyofilia<br />

„absoluturi ZalauflebiT, gansazRvros socialu-<br />

47 iqve, t. I, gv. 287-288.<br />

35


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

ri qcevis wesi“ 48 anu „aseTi mefe flobs absolutur uf-<br />

lebas, gamosces nebismieri kanoni Tavisi Sexedulebisamebr.<br />

mas ar ekisreba araviTari pasuxismgebloba individTa<br />

winaSe, romelTac is airCies, garda mSvidobis SenarCunebisa.<br />

ar arsebobs aranairi xelSekruleba massa da maT Soris.<br />

erTaderTi xelSekruleba, romelic moipoveba, aris<br />

xelSekruleba TviT individTa Soris da es aris ubralod<br />

SeTanxmeba, daniSnon vinme, visac maT surT rom daemor-<br />

Cilon“ 49 . amave dros, rogorc lokis SexedulebaTa analizis<br />

dros aRiniSna, avtoritarizmSi hobzi xedavda ara<br />

mxolod saexlmwifos warmoSobis, aramed TviT saxelmwifos<br />

arss zogadad50 . amis gamoc araferia gasaocari imaSi,<br />

rom hobzis gansaxilvelma koncefciam TviT inglisur<br />

filosofiaSi sul raRac ramodenime aTwleuls gauZlo,<br />

rogorc gabatonebulma TvalTaxedvam: „inglisi ar iyo<br />

hobzistebis eri da erT-erTi yvelaze ufro sanimuSo da<br />

giganturi pasuxi Tomas hobzisTvis swored jon lokis<br />

kalams ekuTvnoda“ 51 .<br />

umTavresi ki aq hobzis zemowarmodgenil mosazrebas-<br />

Tan mimarTebaSi is aris, rom hobzi ar gvaZlevs araviaTr<br />

pasuxs kiTxvaze, Tu ratom wamoiWreba adamianTa Soris Si-<br />

Sisa da undoblobis daZlevis problema sazogadoebis<br />

warmoqmnidan uaRresad xangrZlivi drois ganvliT da ara<br />

mis sawyis safexurzeve. orTave SemTxvevaSi xom amis saWiroeba<br />

erTi da imave simwvaviT unda gamoirCeodes. sinamdvileSi<br />

ki hobzis TvalTaxedvaSi gaparuli Seusabamoba bevrad<br />

ufro Rrmaa da zedmiwevniT emTxveva lokis mier „bu-<br />

48 j. bronovskisa da b. macliSis dasax. naSromi, gv. 205.<br />

49 iqve.<br />

50 ix. Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912, p. 502-504.<br />

51 L. Paul, The English Philosophers, London, 1954, p. 110.<br />

36


§ 7. hobzi<br />

nebrivi mdgomareobisa“ da Segnebulad organizebuli so-<br />

cialurobis kategorialur aRrevas, anu hobzis Tanaxmadac,<br />

iZulebuli varT davaskvnaT, TiTqos winaresaxelmwifoebriv<br />

xanaSi, anu gvaronuli wyobilebis pirobebSi, sazogadoeba<br />

adamianTa yovelgvar Segnebul organizacias<br />

moklebuli erTobaa, rasac cxadia, araferi SeiZleba hqondes<br />

saerTo gansaxilvel sinamdvilesTan. da Tu hobzi winaresaxelmwifoebriv<br />

xanaSi samarTlis principebs eZiebs,<br />

„is maT bunebriv mdgomareobaSi eZiebs“ 52 .<br />

rac Seexeba garedan momdinare aucileblobas, is, hobzis<br />

mixedviT, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv safrTxeSi<br />

mdgomareobs. sazogadoebis wevrebi iZulebuli<br />

xdebian Tavdacvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma<br />

gamonaxon da es mxolod saxelmwifos Camoyalibebis meoxebiT<br />

Tu moxerxdba. gansaxilveli Tvalsazrisi uSualo<br />

asaxvas povebs hegelTanac. „adamianebi, – aRniSnavs hegeli,<br />

– rom saxelmwifos qmnian, imisaTvis aris aucilebeli, rom<br />

saerTo Tavdacva…Seqmnan“ 53 .<br />

vamtkicoT, rom saerTo Tavdacva saxelmwifos meorexarisxovvani<br />

funqciaa, niSnavs Tvali ver gavusworoT istoriul<br />

sinamdviles. magram aq mniSvnelovani sxva ram aris<br />

da kerZod ki, hobzis mier warmodgenil postulatTa logikuri<br />

urTierTmimarTeba: Tu vixelmZRvanelebT hobzis<br />

pirvel debulebaSi („Sidasocialuri mtrobis daZlevis<br />

aucilebloba“) warmodgenili logikiT, momdevno debulebis<br />

(„garedan momdinare safrTxis daZlevis aucilebloba“)<br />

kvalobaze, individTa politikur sazogadoebaSi gaerTianebas<br />

uTuod unda mohyoloda saxelmwifoTa erTian korpo-<br />

52 Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, p. 504.<br />

53 F. W. G. Hegel, Politische Schriften, Berlin, 1970, S. 15.<br />

37


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

raciad Serwymac; Tu adamianebi erTmaneTisadmi SiSma da<br />

agresiulobam saxelmwifoebrivi konstruqciis sazogadoebad<br />

aqcia, saxelmwifoebic, TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul<br />

warsulSi integrirebuli iqnebodnen msgavs, evoluciurad<br />

ufro maRal kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT<br />

frTxoba da agresiuloba am ukanasknelTa urTierTobebSi<br />

aseve gamudmebiT da didad ufro masStaburad mJRavndeboda,<br />

vidre hobziseuli „bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa<br />

umartives urTierTobebSi.<br />

yovelive es ki niSnavs, rom hobzis ukanaskneli postulati<br />

srulyofilad ver pasuxobs misive TvalTaxedvis zemowarmodgenili<br />

pirveli nawilis moTxovnebs. xolo zogadad,<br />

CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT, aseve TvalsaCinoa<br />

is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos warmoSoba arc „sayovelTao“<br />

mtrobis Sedegia hobziseuli gagebiT, aramed socialur<br />

urTierTobaTa intensivirebis saSualeba, rogorc<br />

aseTi.<br />

§ 8. kanti<br />

kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />

yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />

mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“<br />

principiT xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli<br />

„zogadi nebis“ principiT. „amitom kanti samarTlisa da saxelmwifos<br />

dasabuTebisas Tavis TvalTaxedvas ukve hobzis,<br />

lokisa da rusosagan cnobil sazogadoebrivi xelSekrulebis<br />

ideaze afuZnebs da ambobs, rom samarTali sazogadoebrivi<br />

xelSekrulebiT dafuZnebuli wesrigia... amasTanave,<br />

xelSekrulebaSi ar igulisxmeba araviTari istori-<br />

38


§ 8. kanti<br />

uli movlena, saerTod araviTari faqti, aramed normatiul-kritikuli<br />

idea: samarTlisa da saxelmwifos aprioruli<br />

principi“ 54 .<br />

sxva mxriv, kanti aq, marTalia, sulac ar uaryofs, hobziseuli<br />

gagebiT, saerTo nebis uzenaesobas saxelmwifo Zalauflebis<br />

ganxorcielebisas, magram imavdroulad saerTo<br />

nebis wminda abstraqtuli uzenaesobiT Semoifargleba, rameTu<br />

saxelmwifos warmoSobis Sedegad „zogadi nebis“ safuZvelze<br />

arCeuli mmarTveli erTaderTi piria, vinc sayovelTao<br />

nebasTan mis mier gamocemul kanonTa Sesabamisobas<br />

gansazRvravs. sxva sityvebiT, kantTan saxelmwifos sa-<br />

TaveSi „arCeuli“ Tumc valdebulia kanonebi saerTo nebas<br />

Seusabamos, magram valdebulia ara sazogadoebis, ara samarTlis,<br />

aramed mxolod da mxolod sakuTari Tavis<br />

winaSe!<br />

„adamians, – gvikonkretebs kanti saxelmwifos warmoSobis<br />

safuZvlebs, – Tavisuflebis borotad gamoyeneba sCvevia,<br />

Tanac Tu mas, rogorc gonier arsebas, erTi mxriv, kanoni<br />

surs, romelic Tavisuflebas…zRudavs, meore mxriv,<br />

is, sadac ki moaxerxebs, Tavisi mimkerZoebluri…midrekilebis<br />

gamo, am SezRudulobis garRvevas eswrafvis. amrigad,<br />

adamiani saWiroebs batons, romelic mas sakuTar nebas gautexs<br />

da aiZulebs daemorCilos sayovelTaod moqmed nebas,<br />

ise, rom TiToeuls SeeZlos iyos Tavisufali“ 55 . Sesabamisad,<br />

saxelmwifo, kantis mixedviT, yalibdeba rogorc sagangebod<br />

organizebuli Zala, romelic socialur urTier-<br />

TobebSi Casarevad umTavresad imisaTvis aris saWiro, rom<br />

individualuri neba saerTo sazogadoebrivi nebis farg-<br />

54 O. Höffe (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, 3. Aufl., München, 1995, Bd. II, S. 27 f.<br />

55 I. Kant, Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988, S. 202.<br />

39


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lebs ar gascildes 56 . sxva sakiTxia is, rom zemogamoyofi-<br />

li momentis gaTvaliswinebiT, saerTo nebis uzenaesoba aq<br />

samarTlebrivad isev da isev wminda wylis formalurobamde<br />

daiyvaneba.<br />

yovelive zemoaRniSnulTan erTad mcdari iqneboda imis<br />

mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />

arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />

amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />

kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />

arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />

Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />

„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />

aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“ 57 . ufro<br />

zustad, saxelmwifo, kantis Tanaxmad, „gonier egoist-<br />

Ta organizaciaa“ 58 . magram, amave dros, „Tu kanti…Tavis sazogadoebrivi<br />

Sromis modelze dayrdnobiT…saxelmwifoSi<br />

upirvelesad ara Rirseuli cxovrebis ganviTarebis Suamavals,<br />

aramed bevrad ufro gonier egoistTa xelovnur nayofs<br />

xedavs, romelTac iZulebiTi saxelmwifoebrivi Zalauflebis<br />

safuZvelze Tanaarseboba surT, is am Sinaarss<br />

cnebiT-terminologiurad imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />

erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“<br />

59 . uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />

mimarTebaSi ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli<br />

am pirveliT dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens,<br />

rac Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mci-<br />

56 Sdr.: J. Roberts, German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988, p. 52-55.<br />

57 ix. R. Saage, Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />

Baden-Baden, 1994, S. 135.<br />

58 iqve.<br />

59 iqve.<br />

40


§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

re, aseve radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom<br />

aqac saxelmwifo da masTan erTad samarTalic yalibdeba,<br />

rogorc „bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />

§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

hegelis filosofia, rogorc cnobilia, vrclad moicavs<br />

kantis SexedulebaTa kritikas, magram mocemul Sem-<br />

TxvevaSi upiratesad xazgasmas hobzisa da hegelis SexedulebaTa<br />

Tanafardoba moiTxovs, kerZod ki im TvalsazrisiT,<br />

rom Tu hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemas-<br />

Tan mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />

umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT, hegeli<br />

mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic, es<br />

saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />

meore mxriv, aq saxelmwifos dasabuTebisas gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas ojaxis fenomeni iZens. „saxelmwifo, –<br />

SeniSnavs hegeli, – TviTcnobieri zneobrivi substanciaa, –<br />

ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis principis<br />

SeerTeba. igive erTianoba, romelic ojaxSi aris siyvarulis<br />

grZnobis saxiT, saxelmwifos arsebasac warmoadgens,<br />

magram aq am arsebas, amasTanave, meore principis – mcodne<br />

da TavisTavidan amosvliT moqmedi survilis – mier eni-<br />

Weba codnili zogadobis forma, romelSic am zogadobas –<br />

iseve, rogorc mis gansazRvrulobebs, codnaSi rom iSlebian,<br />

– zemoxsenebuli mcodne subieqturoba sagnad da absolutur<br />

miznad aqvT, sxva sityvebiT rom vTqvaT, am zogadobas<br />

TavisTvis es goniTi swads“ 60 . ojaxSi hegeli gu-<br />

60 g. v. f. hegeli, gonis filosofia, Tbilisi, 1984, gv. 307.<br />

41


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi gonis<br />

saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv substancias<br />

individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />

yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT61 . aqedan<br />

garkveviT gamomdinareobs, Tu ratom miiCnevs hegeli saxelmwifos<br />

ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis<br />

principis SeerTebad da saxelmwifo wyobilebas TviTcnobier<br />

substanciad, rogorc organul sinamdviled ganviTarebul<br />

gons.<br />

amave dros, arc imis danaxvaa Zneli, rom hegelic saxelmwifos<br />

warmoSobis safuZvlad swored nebas miiCnevs,<br />

magram ara im saxiT, ra saxiTac zemoganxilul filosofosebTan<br />

hqonda adgili. hegeli „saSiSadac“ ki racxs (saer-<br />

To) nebis maT mier warmodgenil konstruqcias, ra drosac<br />

mas aq nebis cneba sruliad axal, maTTvis ucxo kategoriamde<br />

ahyavs anu gamoricxavs, saerTod, misi Semadgenlobidan<br />

individualur nebasa da mis mniSvnelobas.<br />

amrigad, hegelTan gansaxilveli neba individTa nebisagan<br />

damoukidebeli, TavisdaTavad arsebuli da TavisdaTavad<br />

saxecvalebadi mTlianobaa, romelic apirobebs saxelmwifos,<br />

rogorc ganuyofeli erTobis, warmoqmnas62 .<br />

hegelis zemomotanili mosazrebebidan aseve garkveviT<br />

ikveTeba, rom is saxelmwifos warmoSobis mimdinareobas-<br />

Tan erTad TviT saxelmwifosac aniWebs srul damoukideblobasa<br />

da individualurobas, axasiaTebs ras mas rogorc<br />

„TviTcnobier zneobriv substancias“, rac imavdroulad,<br />

„zneobrivobis“ aqcentirebis mxriv, mniSvnelovnad ganas-<br />

61 ix. iqve, gv. 298.<br />

62 ix. agreTve hegeli Tavisufal nebaze: J. Rawls, Lectures on the History<br />

of Moral Philosophy, London, 2000, Hegel, I, § 3.<br />

42


§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

xvavebs mis TvalTaxedvas zemowarmodgenili kantiseuli<br />

xedvisaganac Sesabamis aspeqtSi.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, hegelis Sexedulebebs<br />

ZiriTadad Semdeg daskvnamde mivyavarT: saxelmwifos<br />

warmoSobis mizezi ar gamomdinareobs arsebiTad<br />

arc indvidTa nebisa Tu saerTosazoagdoebrivi aucileblobisagan<br />

da a.S., aramed daiyvaneba yovlad ganyenebul fenomenamde.<br />

da aq swored saxelmwifos genezisis „RvTaebriv<br />

gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme. ukeT rom vTqvaT, hegeli<br />

cdilobs daasabuTos, rom „saxelmwifos Sinaarsi ganisaz-<br />

Rvreba adamianis damokidebulebiT RvTaebrivTan da ara<br />

mxolod mis moTxovnilebaTa bunebiT, rogorc amas sazogadoebis<br />

bunebiT TeoriebSi aqvs adgili. misi amocanac amitom<br />

is aris, rom SesaZlebeli gaxdes adamianuri yofis<br />

warmmarTveli sulier, religiur da zneobriv wesrigTa Sidaqveyniuri<br />

ganxorcieleba“ 63 . principulad ki amiT hegeli<br />

saxelmwifos funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu amgvarad<br />

saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari<br />

axali „adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed<br />

saxelmwifo sruliad ewireba ukve arsebul socialur<br />

„wesrigTa“ „ganxorcielebas“. erTi sityviT, hegeli ver gamohyofs<br />

saxelmwifoSi mTavars: specifiurs, ris gamoc saboloo<br />

jamSi aq saxelmwifos erTaderT funqcionalur<br />

„TavSesafars“ Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />

hegelis gansaxilveli TvalTaxedvis, iseve rogorc zogadad<br />

misi filosofiis kritikas, pirvelad l. foierbax-<br />

Tan vxvdebiT64 . uaryofs ra hegelis aqtualur Sexedule-<br />

63 J. Ritter, Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel), Frankfurt a. M.,<br />

1969, S. 186 f.<br />

64 ix. J. Aufenauger, Philosophie (Eine Einführung), München, 1990, S. 156 f.<br />

43


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

bebs, foierbaxi SeniSnavs: „sadac zneoba Teologiaze, sa-<br />

marTali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />

yvelaze ufro arazneobrivi, arasamarTlebrivi,<br />

samarcxvino nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“ 65 .<br />

amis Sedegad foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />

masStabad66 , riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv<br />

sawyisze dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad<br />

elfers iZens.<br />

§ 10. volteri<br />

rogorc amas zogadad platonTan da i. WavWavaZesTan<br />

vxvdebiT, volteris filosofiis mixedviTac „arc erT adamians<br />

ar Seswevs unari, marto rom sikeTes miaRwios; saWiroa<br />

daxmareba. amitom sazogadoeba iseve Zvelia, rogorc<br />

msoflio“ 67 . amasTanave, platonisagan gansxvavebiT, volteri<br />

aq ZiriTad mizezs materialuri moTxovnilebebiT ar<br />

Semofarglavs, aramed imave zomiT gamohyofs adamianis sulier<br />

mxaresac, riTac is, Tavis mxriv, aseve garkveviT cdilobs<br />

gaemijnos problemis aristoteleseul xedvas, sadac<br />

maxvili swored mxolod ukanasknel faqtorze modis, da<br />

rasac imavdroulad i. WavWavaZis TvalTaxedva, romlis<br />

farglebSic, rogorc zemoT vixileT, orTave momenti Tanabar<br />

aqcentirebas povebs, arsebiTad esatyviseba.<br />

rac Seexeba uSualod ukanasknel faqtors, volteri,<br />

ganixilavs ra adamians socialur arsebad, uwinares yovlisa,<br />

cdilobs gamohyos „keTilganwyoba“ Tavis msgavs da-<br />

65 r. g. reneris dasax. naSromi, t. 2, gv. 101.<br />

66 iqve.<br />

67 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques, Paris, 1827,<br />

p. 2532.<br />

44


§ 10. volteri<br />

nabadTa mimarT rogorc adamianis sulieri bunebisTvis<br />

imanenturi Tviseba68 da ara hobziseuli „undobloba“ Tu<br />

„mtroba“, romelic mxolod iZulebiTi socialurobis wyaroa.<br />

es ki miT ufro TvalsaCinos qmnis i. WavWavaZisa da<br />

volteris koncefcias Soris Tvisebriv msgavsebas.<br />

arsebiTi paralelebi iliasa da frangi filosofosis<br />

Sexedulebebs Soris wydeba iq, sadac saqme zemoxsenebul<br />

momentze dayrdnobiT socialurisa da politikuris korelacias<br />

Seexeba. „keTilganwyoba, – SeniSnavs volteri, –<br />

jer kidev susti biZgi iqneboda sazogadoebaSi sacxovreblad<br />

Cvens gasaerTianeblad: is verasodes Seuwyobda xels<br />

didi imperiebisa da ayvavebuli qalaqebis dafuZnebas, rom<br />

ara Cveni didi miswrafebebi“ 69 . amas ki volterTan sinamdvileSi<br />

mxolod „keTilganwyobis“ momentis uaryofamde mivyavarT,<br />

radgan mocemuli momenti, saerTod, „did miswrafebebTan“<br />

Tu nebismier sxva damafuZnebel garemoebasTan<br />

erTad, ver moiyvaneba „didi imperiebis“ fenomenTan pozitiur<br />

kavSirSi: yovelgvari imperia adamianTa mimarT yovelgvari<br />

keTilganwyobis gamoricxvaze aigeba. sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, CvenTvis aqtualuri Tvalsawieridan aq Tanabradaa<br />

saxeze rogorc mkveTri sxvaoba i. WavWavaZis samarTlebrivpolitikur<br />

msoflmxedvelobasTan mimarTebaSi, ise winaaRmdegobrioba<br />

TviT volteris TvalTaxedvaSi.<br />

amitomac rodesac volteri am orTave moments, „keTilganwyobis“<br />

mimarT „miswrafebaTa“ dawinaurebiT, s. S. „ke-<br />

TildReobisaken swrafvis“ qveS aerTianebs, es upirobod<br />

rodi emTxveva mocemuli problemis farglebSi keTildRe-<br />

68 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXIV, Philosophie Générale: Métaphysique, Mo-<br />

rale, et Théologie, Paris, 1818, p. 43.<br />

69 iqve, gv. 44.<br />

45


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

obis iliaseul gagebas. „es miswrafebebi, – ganavrcobs<br />

volteri gansaxilvel konteqsts, – romelTa borotad gamoyeneba,<br />

Tavis mxriv, esoden sazianoa, WeSmaritad umTavresi<br />

mizezia wesrigisa, romelsac Cven dRes dedamiwaze<br />

vxedavT. dideba aris, uwinares yovlisa, is TavidaTavi xerxi,<br />

romlis meoxebiTac aSenda es mSvenieri nageboba sazogadoebisa.<br />

rogorc ki moTxovnilebebma erTad Sekriba ramodenime<br />

adamiani, yvelaze sazrianebma maT Soris SeniSnes,<br />

rom es adamianebi iyvnen Sobilni ganusazRvreli didebis<br />

grZnobiT swored iseve, rogorc dauokebeli midrekilebiT<br />

keTildReobisaken“ 70 . amdenad, volterTan (politikuri) sazogadoeba,<br />

Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da<br />

„keTildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretulad,<br />

mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />

midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />

warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />

Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />

mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />

mkacrad eqvivalenturia.<br />

§ 11. n. nikolaZe<br />

mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />

msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT,<br />

romelTa Soris sxvaoba mxolod sazogadoebisa da<br />

saxelmwifos genezisis urTierTmimarTebiT Semoifargleba,<br />

Tumc imavdroulad ara im gagebiT, ra gagebiTac amas<br />

adgili hqonda problemis platoniseuli da iliaseuli<br />

70 iqve.<br />

46


§ 11. n. nikolaZe<br />

xedvis Sedarebisas. „niko nikolaZis azriT, saxelmwifo<br />

warmoiSva sazogadoebis CamoyalibebasTan erTad. amis mizezi<br />

iyo xalxis swrafva harmoniuli cxovrebis damyarebisaken.<br />

n. nikolaZis miTiTebiT, saxelmwifos Seqmnis mizani da<br />

daniSnuleba iyo, daecva is xalxi, romelic am saxelmwifoSi<br />

cxovrobda“ 71 . amisda kvalad, n. nikolaZesTan sazogadoebisa<br />

da saxelmwifos cneba sulac ar aris gaigivebuli<br />

erTmaneTTan, rogorc amas platonis filosofiaSi vxvdebiT,<br />

aramed gansxvaveba n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

Soris aq mxolod saxelmwifosa da sazogadoebis<br />

warmoSobis erTdroulobasa da Sesabamisad, maT diferencirebul<br />

aRmocenebas ukavSirdeba. amasTanave, n. nikolaZe<br />

winaaRmdegia uSualo demokratiis absoluturobisa72 ,<br />

riTac is i. WavWavaZesTan erTad, uwinares yovlisa, calsaxad<br />

upirispirdeba yovelgvar samarTlebriv nihilizmsa da<br />

mis niadagze warmomdgar filosofiur koncefciebs73 .<br />

rogorc zemowarmodgenili TvalTaxedvidan Cans, n. nikolaZisa<br />

da i. WavWavaZis Sexedulebebi aq imavdroulad<br />

mxolod irib analogiurobamde ver daiyvaneba: orive SemTxvevaSi<br />

saxelmwifos warmoSobas safuZvlad edeba adamianTa<br />

swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />

ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul momentSi gamoxatuli<br />

saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli faqtori,<br />

moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis damaxasia-<br />

Tebel negatiurobis aqcents. „saxelmwifo, – aRniSnavs n.<br />

nikolaZe, – aris kacebis kreba, Semdgari imisaTvis ki ara,<br />

71 m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />

2003, gv. 56.<br />

72 iqve, gv. 95.<br />

73 ix. v. metreveli, niko nikolaZis politikuri da iuridiuli Se-<br />

xedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980, gv. 80.<br />

47


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

rom mTavrebs miuTvisebiaT zogierTi uflebebi 74 da dau-<br />

morCilebiaT axlomaxlo mcxovreblebi da xalxebi. ara, am<br />

krebis safuZveli, simagre da namdvili, bunebiTi mimzidveli<br />

Zala is sargeblobaa, romelsac hpoveben erTad Seyrili<br />

pirebi erTmaneTis dacvaSi, daxmarebaSi da erTad<br />

cxovrebaSi“ 75 . sxvagvarad rom vTqvaT, saxelmwifos Camoyalibebas<br />

aqac mcire ram aqvs saerTo „sayovelTao“ an Tundac<br />

sxvagvari agresiis daZlevasTan adamianebs Soris, aramed<br />

is individualuris socialurisaken ltolvas efuZneba.<br />

§ 12. demografiuli determinizmi<br />

saxelmwifos genezisis Sesaxeb warsulis gamoCenil moazrovneTa<br />

SexedulebebTan i. WavWavaZis TvalTaxedvis Sedareba<br />

naTels hfens mocemuli problemisadmi iliaseuli<br />

midgomis udavo specifiurobas, miuxedavad imisa, rom aq<br />

saerToc bevri ram SeimCneva.<br />

amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />

agreTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />

gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />

dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />

Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi. Tumc mkacrad Teoriulad<br />

dasaSvebia, rom mocemuli Sexedulebebi, zogierTi<br />

gamonaklisis garda, asaxavdnen sinamdvilesac, magram ara<br />

tradiciuli gagebiT, anu zogadobaze pretenziis gareSe,<br />

rac imis daSvebas niSnavs, rom saxelmwifos warmoSobas<br />

sxvadasxva SemTxvevaSi arsebiTad sxvadsxva saxis mizezi<br />

SeiZleba edos safuZvlad.<br />

74 aqve unda SeiniSnos, rom institucionaluri momentis gamoyofa,<br />

saerTod, ukve aris platoniseuli TvalTaxedvisagan ganmasxvave-<br />

beli kidev erTi ZiriTadi momenti.<br />

75 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />

48


§ 12. demografiuli determinizmi<br />

gansaxilveli hipoTeza, amave dros, Cveni interesis sa-<br />

gans ar Seadgens, aramed Cvenis azriT, saxelmwifos warmo-<br />

Sobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli xasiaTis<br />

fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad organizebas<br />

mosaxleobis zrda ganapirobebs.<br />

iq, sadac sazogadeobis wevrTa raodenoba jer kidev<br />

SesaZlebels qmnis uSualo sayovelTao demokratiis ganxorcielebas,<br />

am ukanasknelis rRveva warmoudgenelia, iseve<br />

rogorc uSualo socialuri TviTmmarTveloba mometebulad<br />

mravalricxovan sazogadoebaSi. da swored uSualo<br />

TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />

organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />

zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />

socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />

da regulirebis specifikur meqanizms.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, sazogadoebrivi Zalauflebis<br />

politikuriT Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />

anu mis usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi<br />

saSualebaa, rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />

TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />

socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli<br />

bunebis“ Zireuli anareklia.<br />

49


Tavi II<br />

demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

§ 1. CveulebiTi samarTali<br />

cxadia, Tanamedrove samarTlebrivi azri mniSvnelov-<br />

nad gansxvavdeba i. WavWavaZis epoqis iuridiuli warmodgenebisagan,<br />

magram mocemuli gansxvavebac mxolod SedarebiTia<br />

da verasodes iqneba absoluturi, radgan yoveli<br />

droeba unikaluri, mxolod misTvis niSneuli koloritiT<br />

gamoirCeva, riTac samarTlebrivi azric uwyvet dinamiurobas<br />

iZens.<br />

garda amisa, Tu gadavavlebT Tvals Tundac ukanasknel<br />

ramodenime aswleulSi mimdinare procesebs, arc is unda<br />

gamogvrCes mxedvelobidan, rom samarTlebrivi azrovnebis<br />

ganviTareba calsaxobiT, Sinaarsobrivi erTferovnebiT ar<br />

xasiaTdeba. ase magaliTad, CvenTvis gansaxilvel SemTxveva-<br />

Si aqtualuri mecxramete saukunis meore naxevari klasikuri<br />

monarqizmisa da demokratiuli ideologiis mZafri kolidirebis<br />

xanaa. amasTanave, aq TvalSisacemia is fuZiseuli<br />

uTanxmoebebic, romelTa mogvareba ver iqna miRweuli<br />

TviT demokratebs Soris, ris Sedegadac demokratiuli mimdinareoba<br />

or urTierTdapirispirebul anu e. w. burJuaziul<br />

da e. w. social-demokratiul mimarTulebad iyofa.<br />

i. WavWavaZis negatiuri damokidebuleba monarqiisadmi,<br />

romelic moklebulia saTanado SezRudulobas, TvalnaTliv<br />

aris mis nawarmoebebSi gamokveTili. amave dros, is<br />

50


§ 1. CveulebiTi samarTali<br />

aseve pirdapir rodi gvamcnobs, Tu romel ganStoebas de-<br />

mokratiuli moZraobisa umTavresad uTanagrZnobs. CvenTvis<br />

kargad aris cnobili ilias kritikuli SeniSvnebi socialdemokratTa<br />

misamarTiT, magram arc is unda gamogvrCes mxedvelobidan,<br />

rom i. WavWavaZe aseve atarebda kritikis qarcecxlSi<br />

meore frTis araerT fundamentur warmodgenasac.<br />

rasakvirvelia, demokratTa orive banakisadmi kritikuli<br />

ganwyoba i. WavWavaZis mier demokratiul principebSi<br />

daeWvebas odnavadac ar moaswavebs, aramed piriqiT: ilia<br />

Tavisi SemoqmedebiT swored WeSmariti demokratiuli idealebis<br />

sadarajoze dgas, ra drosac is arsebiTad srulyofs<br />

misTvis Tanamedrove qarTuli demokratiuli azrovnebis<br />

safuZvlebs76 . saamisod metyvelebs, uwinares yovlisa,<br />

Tundac is, rom ilia demokratiuli sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis<br />

gansakTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT<br />

samarTals, rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel<br />

Zalum wyaros. Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisa-<br />

Tvis igive rjulia, igive kanonia, mxolod dauwereli ki.<br />

Cveulebas igi upiratesoba aqvs dawerilis kanonis winaSe,<br />

rom yovelTvis cxovrebis WeSmariti saWiroebis danabadia<br />

da yovelTvis utyuari wamalic aris am saWiroebisa“ 77 .<br />

Rirssacnobad ganavrcobs zemowarmodgenil Sexedulebas<br />

m. kekelia: „ilias dakvirvebiT kanoni, romelic angariSs<br />

ar uwevs xalxis CveulebiT samarTals, pativs ar<br />

76 sxvagvarad rom vTqvaT, ilia eswrafvis mocemul mimdinareobebs<br />

Soris Sualeduri, „qarTuli tradiciuli cxovrebis wesis“ Sesa-<br />

tyvisi da TviT am wesidan gamomdinare koncefciis Camoyalibebas<br />

(ix. e. batiaSvili, ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998, gv. 67, Tumc<br />

sxvagvari konkretizebiT, kerZod ki konstituciuri monarqiis pro-<br />

blemasTan mimarTebaSi, vidre es qvemoT demokratiis arsze i. Wav-<br />

WavaZis SexedulebaTa analizis farglebSi irkveva).<br />

77 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 329.<br />

51


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

scems mis Rirsebebs, am xalxisaTvis ,sxvis tanzed Sekerili<br />

tanisamosia‘ “ 78 ; „rogorc Cans, – ganagrZobs m. kekelia,<br />

– ilias yuradRebis gareSe ar darCenia erovnuli CveulebiTi<br />

samarTlis, rogorc sakanonmdeblo wyaros gamoyenebis<br />

aucilebloba. ufro Sors midis misi msjeloba am mimarTulebiT.<br />

CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs<br />

(xazgasma Cvenia – avtori), amitomac ara marto misi<br />

dedaazri unda daedos kanons, aramed zogierTi maTgani<br />

pirdapir unda iqces sakanonmdeblo normad“ 79 . amrigad,<br />

i. WavWavaZe erTmaniSvnelovnad moiTxovs, rom sadac ki SesaZlebelia,<br />

sakanonmdeblo aqtebs CveulebiTi samarTlis<br />

normebi daedos safuZvlad, riTac iuridiuli normebi maqsimalurad<br />

iqneba misadagebuli xalxis interesebTan80 :<br />

„CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs“. da amaSi,<br />

cxadia, mdgomareobs demokratiuli mmarTvleobis uzenaesi<br />

daniSnulebac, rameTu „demokratiis politikuri mizani<br />

isaa, rom saxelmwifos hqondes iseTi organizacia, romelic<br />

gamoxatavs klasikur debulebas – kanoni is aris, rasac<br />

xalxi brZanebs da awesebs“ 81 .<br />

§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />

rodesac vecnobiT ilias Semdeg gamonaTqvams: „TiTon<br />

xalxsac examuSeba formaluri simarTle da pativ-hcems<br />

78 m. kekelia, ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />

da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „sabWoTa samarTa-<br />

li“, Tbilisi, 1987, #5, gv. 54.<br />

79 iqve.<br />

80 ix. sxva mxriv, volteris TvalTaxedvac: Voltaire, Œuvres complètes,<br />

Politique et Législation, Premier volume, Paris, 1818, T. XXVIII, p. 217.<br />

81 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />

mentaruli respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1991, #3-4, gv. 66.<br />

52


§ 2 bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />

imisTana simarTles, romelic, misi azriT, namdvili da<br />

WeSmaritia da romelsac mecnierni bunebriv simarTles<br />

uwodeben“, 82 gvebadeba kiTxva: xom ar niSnavs es „bunebrivi<br />

simarTle“ da ilias „bunebrivi samarTlianoba“ 83 , saerTod,<br />

rom is „bunebiTi samarTlis“ TeoriiT xelmZRvanelobda? 84<br />

amaze savsebiT araorazrovnad pasuxobs g. soselia: „i. Wav-<br />

WavaZis bunebriv samarTlianobas araferi aqvs saerTo bunebrivi<br />

samarTlis TeoriasTan...…,bunebrivi samarTlianoba‘,<br />

i. WavWavaZis azriT, es aris xalxis samarTlianoba, samarTlebrivi<br />

Segneba, romelic gamomdinareobs cxovrebis moTxovnilebebidan,<br />

gamoxatulia xalxis mtkiced damkvidrebuli<br />

CveulebebiT“ 85 . mokled rom vTqvaT, ilia bunebrivi samarTlianobis<br />

cnebas sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo<br />

warmodgenebs uqvemdebarebs da ara piriqiT.<br />

principulad urTierTgansxvavebulia, Sesabamisad, is<br />

Sedegebic, romelTac aqtualur TvalsazrisTa ganviTarebis<br />

kvalobaze vRebulobT. abstraqtuli bunebrivi samarTlianobis<br />

ideas xSirad mxolod Semdegi saxis daskvnebamde<br />

mivyavarT: „bunebrivobas ewinaaRmdegeba, rom Zlieri sustis<br />

nebiT ramdenadme SeiboWos, aramed es pirveli unda<br />

marTavdes, win unda uZRodes am ukanasknels, romelsac Tavis<br />

mxriv, damorCileba da miyola marTebs“ 86 ; anu „uZlieresis<br />

mmarTveloba bunebrivi aucileblobaa“ 87 , ra drosac<br />

iliaseuli bunebrivi samarTlianobis principi swored ase-<br />

82 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />

83 iqve.<br />

84 ix. „bunebiTi samarTlis” Teoriis Sesaxeb: AA. A. Long (Ed.), Problems<br />

in Stoicism, London, 1971, p. 218-219.<br />

85 g. soselia, i. WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da samarTlebrivi<br />

Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6, gv. 46.<br />

86 W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, Cambridge, 1969, v. III, p. 99.<br />

87 iqve, gv. 100.<br />

53


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

Ti mmarTvelobis dauSveblobaze aigeba anu samarTlebrivpolitikuri<br />

erTobis sawindaria.<br />

amave dros, TvalsaCinoa bunebrivi samarTlianobis volteriseuli<br />

da iliaseuli cnebidan gamomdinare SedegTa<br />

Tanxvedrac. „adamiani, – volteris mixedviT, – ibadeba Tavisufali:<br />

saukeTeso xelisufleba is aris, romelic unar-<br />

Cunebs TiToeul mokvdavs bunebis am saCuqars udidesi zomiT,<br />

rac ki aris SesaZlebeli“ 88 . orive SemTxvevaSi mocemuli<br />

principis moqmedeba uzrunvelyofilia kanonis uzenaesobiT,<br />

anu viTarebiT, rodesac „Tu xelisufleba ukanonod<br />

xelyofs saSualo moqalaqis Tavisuflebas, kanoni<br />

masze Surs iZiebs“ 89 . magram amis samarTlebriv-politikur<br />

sinamdviled gardasaxva TviT volteris Tu Semdgom i. Wav-<br />

WavaZis epoqaSi jerac sagrZnoblad iyo SezRuduli. ase<br />

magaliTad, Tavad volteri araerTxel gamxdara xsenebuli<br />

xelyofis msxverpli, rogorc jer kidev „saSualo moqalaqe“,<br />

ise ukve saqveynod cnobili moazrovne, rasac Tavis<br />

mxriv, arcerTxel „kanonis SurisZieba“ ar mohyolia90 .<br />

§ 3. socialuri keTildReoba<br />

§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe<br />

rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />

zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />

ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />

88 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXVIII, p. 224.<br />

89 iqve, gv. 223.<br />

90 Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ изучeнie<br />

Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907, cтр. 215-216; Tumc Sdr.<br />

inglisis imJamindeli samarTlebriv-politikuri viTa- reba: iqve.,<br />

gv. 238-239.<br />

54


§ 3. socialuri keTildReoba<br />

keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. keTildReoba<br />

warmoadgens „yovelgvari politikis sagans“ volteris mixedviTac91<br />

.<br />

amaSive xedavs saxelmwifos mizans hegeli: „xSirad uTqvamT,<br />

rom saxelmwifos mizani moqalaqeTa bednierebaa; es,<br />

yovel SemTxvevaSi, asec aris: Tu maT ar ulxinT, Tu maTi<br />

subieqturi mizani daukmayofilebeli rCeba, isini ar ganicdian,<br />

rom saxelmwifo, rogorc aseTi, am dakmayofilebis<br />

saSualebaa, ris gamoc am ukanasknels niadagi eryeva“. 92<br />

amasTanave, aq aseve TvalnaTliv ikveTeba gansxvavebac problemis<br />

iliaseul xedvasa da hegelis mocemul Sexedulebas<br />

Soris: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo iZulebuli<br />

xdeba, miznad daisaxos socialuri keTildReoba, iliasTan<br />

aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani mowodebis, misi<br />

ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia da am mxriv, zemogavlebuli<br />

paralelebis gangrZoba, uwinares yovlisa,<br />

n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri msoflmxedvelobis<br />

magaliTze xdeba SesaZlebeli, romlis mixedviTac „yovelTvis<br />

da yvelgan saxelmwifos miznad hqonia advilad<br />

daicvas da advilad acxovros is pirebi, romlisganac<br />

TviTon Semdgaria“ 93 .<br />

udavoa, rom Tanamedrove samarTalSic saxelmwifos um-<br />

Tavres miznad swored socialur keTildReobaze zrunva<br />

ganisazRvreba. 94 magram samarTlis filosofiis TvalsazrisiT,<br />

mocemuli debuleba aqsiomatur xasiaTs rodi atarebs,<br />

rac kantis qvemoT warmodgenili TvalTaxedvis maga-<br />

91 Voltaire, Œuvres complètes, Seconde partie, p. 2532.<br />

92 G. F. W. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911, S. 352.<br />

93 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />

94 ix.: saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995; GG (von Bundesrepub-<br />

lik Deutschland), 38. Aufl., München, 2003.<br />

55


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

liTze gansakuTrbiT naTlad ikveTeba. Tumc aqve xazgasmiT<br />

unda aRiniSnos isic, rom TiToeul gansaxilvel SemTxvevaSi<br />

upiratesad mxolod formalur-logikuri aqcentis gadaxra<br />

igulisxmeba.<br />

§ 3. 2. kanti<br />

yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />

saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“<br />

Seadgens da ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba95 , mkacrad<br />

aRebuli. demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar<br />

xdeba am miznis saxecvla, radganac amiT ar icvleba TviT<br />

saxelmwifos, rogorc aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi<br />

sazrisi. aqedan gamomdinare, kantiseuli xedviT,<br />

mcdaria sawinaaRmdegos mtkiceba mxolod imitom, rom saxelmwifoebriv<br />

saqmianobaSi (warmomadgenlobaze dafuZnebiT)<br />

CarTul iqna mTeli sazogadoeba.<br />

ra Tqma unda, saxelmwifo ar aris trivialuri „sazogadoebrivi“<br />

dawesebuleba, aramed yovel calkeul SemTxvevaSi<br />

gansakuTrebuli socialuri Zalis sruliad gansakuTrebuli<br />

organizaciaa; is gvevlineba funqcionalurad gancalkevebul<br />

suverenul warmonaqmnad, romelsac sazogadoebasTan<br />

swored samarTali akavSirebs. ukeT rom vTqvaT,<br />

samarTali saxelmwifosa da sazogadoebis urTierTkavSiris<br />

erTaderTi instrumentia, erTaderTi SesaZlebloba.<br />

amitomac saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />

ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />

TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />

TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom sa-<br />

95 I. Kant, Rechtslehre, S. 201 ff.<br />

56


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

marTlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />

§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />

(nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

§ 4. 1. TviTmoqmedeba<br />

aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilveli<br />

kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />

ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />

rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />

WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />

misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />

misi demokratiulobac saerTod.<br />

neba „cnobieri, garkveuli miznis miRwevisaken mimarTuli<br />

swrafvaa adamianisa“ 96 , interesi ki migviTiTebs im hipo-<br />

Tetur mdgomareobaze, romlis miRwevac sasurvelia. interesi,<br />

nebisagan gansxvavebiT, ar aris TviT swrafva, aramed<br />

is, rac am swrafvis dadebiTobis Sedegad unda miiRebodes<br />

anu is, rac sasargebloa. sxvagvarad rom vTqvaT, neba Tumc<br />

interesis dakmayofilebis safuZvelia, magram nebis ganxorcieleba<br />

interesis dakmayofilebas jer kidev ar udris.<br />

dadgeba Tu ara sawadi mdgomareoba, damokidebulia mocemul<br />

SemTxvevaSi nebis ragvarobaze; Tu neba ar emyareba<br />

realobis grZnobas, Tu masSi gauTvaliswinebelia SesaZlo<br />

dabrkolebaTa gadlaxvis xerxebi da a. S., interesi daukmayofilebeli<br />

darCeba.<br />

96 G. Klaus, M. Buhr (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Leipzig, 1971, Bd. 2, S.<br />

1168.<br />

57


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

Sesabamisad, ismis kiTxva: ra aris umTavresi, sazogado-<br />

ebrivi nebis miyola Tu sazogadoebrivi interesebis dakmayofileba?<br />

rasakvirvelia, wminda logikurad sazogadoebrivi<br />

nebis ganxorcieleba TviTmizani ver iqneba da is mxolod<br />

sazogadoebrivi interesebis dakmayofilebaSi iZens<br />

saTanado azrs. amave dros, saqmec swored is aris, Tu ramdenad<br />

miiRweva es ukanaskneli saerTo nebis miyoliT, anu<br />

uwyis Tu ara Tavad xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul<br />

viTarebaSi Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios<br />

misTvis pozitiuri Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWava-<br />

Ze amaze uyoymanod dadebiT pasuxs iZleva, is wers: „TviTmoqmedeba<br />

yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi<br />

da nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas<br />

Tavis-Tavis Svela unda“ 97 .<br />

§ 4. 2. kanti<br />

i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti, rogorc saxelmwifos<br />

warmoSobaze mis SexedulebaTa mimoxilvisas vixileT,<br />

swored sazogadoebrivi nebis abstraqtul uzenaesobamde<br />

dadis. kanti mmarTvelobis saukeTeso formad Tvlis imas,<br />

romelic umartivesia da amis mixedviT, rogorc SeniSnavda<br />

SerSeneviCi, demokratia yvelaze uaryofiTad misaCnevi iqneboda,<br />

radgan is mmarTvelobis urTulesi formaa98 . sxva<br />

sityvebiT, saerTosazogadoebrivi nebis kantiseuli uzenaesoba<br />

demokratiis dasasabuTeblad gamousadegaria.<br />

kantis Tanaxmad, xalxma morCilad unda dauqvemdebaros<br />

Tavisi moqmedebebi moqmed sakanonmdeblo aqtebSi gamoxa-<br />

97 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 333.<br />

98 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 329.<br />

58


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

tul moTxovnebs, miuxedavad sazogadoebriv nebasTan maTi<br />

Sinaarsis Sesabamisobis „subieqturad“ gansazRvruli xarisxisa,<br />

anu saxelmwifo, yalibdeba ra saerTo nebis safu-<br />

Zvelze, Tavadve „azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss99 . amitom<br />

aq saerTo nebisa da interesis urTierToba, zemomiTi-<br />

Tebuli gagebiT, saerTod kargavs Tavis aqtualobas100 .<br />

konkretulad ki, kantis gansaxilveli TvalTaxedvis<br />

Sesabamisad, faqtobrivad uariyofa xelisuflebis pasuxismgebloba<br />

sazogadoebis winaSe, misi abstraqtuli gansaz-<br />

Rvrulobis gamo. xolo aseT viTarebaSi gaurkveveli rCeba,<br />

Tavis mxriv, isic, Tu ra azrs iZens xelisuflebis Camoyalibebis<br />

demokratiul sawyisebze dafuZneba, saerTod, vinaidan<br />

ukanaskneli momentis konkretulobis wyaro verasodes<br />

iqneba zemoxsenebuli pirveli faqtoris abstraqtuloba.<br />

amis sapirispirod, mocemul komponentTa erTianoba<br />

sruli TavisTavadobaa iliaseuli xedvis farglebSi. sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, kanonis winaSe pasuxismgebloba xalxis<br />

winaSe pasuxismgeblobas niSnavs da es miuxedavad imisa,<br />

saqme Seexeba TviT xelisuflebas Tu calkeul moqalaqes;<br />

xalxis pasuxismgebloba kanonis winaSe ki mxolod sakuTari<br />

Tavis winaSe pasuxismgeblobaa da amis umTavres samarTlebriv-politikur<br />

safuZvels swored saerTo nebisagan saerTo<br />

interesis ganuyofloba Seadgens.<br />

99 ix. kantis dasax. naSromi, gv. 203.<br />

100 bevrad ufro radikaluria am mimarTebiT sxva germaneli filo-<br />

sofosis, f. nicSes, TvalTaxedva, romelic lakoniurad gamoxa-<br />

tavs Tavis damokidebulebas gansaxilveli problemisadmi: „sazo-<br />

gadoebrivi neba kerZo sizarmaceTa jamia“ (Ф. Ницше, Сочинения,<br />

Москва, 1990, т. 1, стр. 452). Tu gaviTvaliswinebT TviT adamianis nic-<br />

Seseul aRqmas (ix. E. M. Cioran, Œuvres, Paris, 1995, p. 1762), naTeli unda<br />

iyos, rom mocemuli problemis sxvagvari interpretireba mis fi-<br />

losofiaSi verc miiRweva.<br />

59


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

§ 4. 3. hegeli. platoni<br />

saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Se-<br />

sabamisobas gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />

saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />

meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />

xelisufleba socialurad sazianoa.<br />

hegeli miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician,<br />

Tu ra emsaxureba WeSmaritad mis interesebs anu „xalxma<br />

TviTon ar icis, Tu ra unda mas“ 101 . amrigad, saxalxo warmomadgenlobis<br />

mizani erTTavad miuRweveli rCeba102 . saxelmwifo<br />

saqmeebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />

yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo<br />

moxeleebi, rac saxelmwifos marTvas gacilebiT ufro<br />

martivsa da efeqturs Seqmnida103 . magram amasTanave, hegeli<br />

momxrea saxalxo warmomadgenlobis iseTi formisa, romelic<br />

dayvanilia orpalatiani parlamentis qveda palataSi<br />

xalxis nebisa da gasaWiris warmoCenamde104 . amgvarad is,<br />

rogorc monarqizmis ganuxreli mimdevari, uaryofs saxelmwifos<br />

warmarTvaSi xalxis gadamwyveti sityvis uflebas.<br />

magram imiT, rom hegeli utovebs mas SesaZleblobas Tavisi<br />

neba da misTvis saWirboroto sakiTxebi TviTonve warmoadginos,<br />

is vardeba winaaRmdegobaSi: ase hegeli Tavdauneburad<br />

aRiarebs, rom xalxs Turme scodnia, Tu ra unda mas.<br />

garda amisa, rodesac hegeli wodebrivi niSnis mixedviT<br />

gansazRvravs zeda palatis Semadgenlobas, is arRvevs mis<br />

mierve postulirebul princips imis Sesaxeb, rom saxelmwi-<br />

101 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 579.<br />

102 iqve.<br />

103 iqve.<br />

104 ix.GG. F. W. Hegel, Philosophie des Rechts, Werke, Berlin, 1968, Bd. VIII, § 300.<br />

60


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

fo unda warimarTebodes mxolod da mxolod uaRresad<br />

kompetentur pirTa mier, rameTu wodebrivoba kompetenturobas<br />

jer kidev ar niSnavs da Tu niSnavs, mxolod aSkarad<br />

„tendenciurs“.<br />

miuxedavad zemogamoyofili winaaRmdegobebisa, hegelis<br />

pozicia aq savsebiT garkveviT aris gamokveTili: is cdilobs<br />

daasabuTos xalxis miuwvdomloba saTanado politikuri<br />

gezis SerCevisadmi da zRudavs upiratesad demokratias<br />

monarqizmiT, vidre piriqiT.<br />

amave dros, hegeli sabolood mxolod aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />

rasac magaliTad, ver vityviT platonze, rameTu mis-<br />

Tvis saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />

dayofa arsebiTad ucxoa. „kacobrioba, – aRniSnavs<br />

platoni, – veranairad daixsnis Tavs Tavisi gasaWirisagan<br />

manam, vidre namdvili, WeSmariti filosofosebi ar daeuflon<br />

saxelmwifo Zalauflebas105 an politikuri mmarTvelebi,<br />

RvTis wyalobiT, namdvil filosofosebad ar iqcnen“<br />

106/107 . amdenad, aSkaraa, rom platoni sruliad gamoricxavs<br />

politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmedi-<br />

Tobasac, vinaidan aqac saerTo neba da inetresi sayovel-<br />

TaoobisaTvis ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT<br />

105 amave Tvalsazriss iziarebs sokratec. a. fuies mixedviT, „pla-<br />

tonisa da sokrates moZRvreba gonier suverenze sxva araferia,<br />

Tu ara ideali“, anu „maT aviwydebaT, rom CvenTvis gonieri suve-<br />

reni arasodes yofila sxva ram, garda ideisa, romlis sinamdvi-<br />

lec ar SeiZleba warmoadgendes mecnierebis sagans“ (Fouillée, La li-<br />

berté et le déterminisme, p. 322). ix. helveciusis miT ufro radikaluri<br />

TvalTaxedvac mocemul konteqstSi: Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968, p.<br />

145, 147.<br />

106 Platon, Briefe, Leipzig, 1912, 7. Brief, 325E-326B.<br />

107 ix. agreTve la metris Sedarebebi filosofosebsa da politi-<br />

kosebs Soris: La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974, p. 54-56.<br />

61


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

aris gaSualebuli. Sesabamisad, platonis mixedviT, kano-<br />

nic „imitom unda iyos morCilebis Rirsi, rom is gonivrulia,<br />

ara ubralod imis gamo, rom is kanonia“ 108 .<br />

§ 4. 4. hobzi<br />

Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />

WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uwinares<br />

yovlisa, aq mniSvnelovania imis gamoyofa, rom hobzi saxelmwifos<br />

mxolod sam formas scnobs – monarqias, demokratiasa<br />

da aristokratias, xolo oligarqiasa da tiranias,<br />

is, aristotelesagan gansxvavebiT109 , ganmartavs rogorc<br />

monarqiisa da aristokratiis nairsaxeobas. gamowvlilviT<br />

ganixilavs ra am samive formas, hobzi upiratesobas<br />

erTmniSvnelovnad monarqiul wyobilebas aniWebs.<br />

amasTanave, is, saxelmwifos mowyobis TvalsazrisiT, samarTlianobis<br />

kriteriumiT ar xelmZRvanelobs, aramed saxelmwifos<br />

samive formas imisda mixedviT gansazRvravs, Tu<br />

raoden gamosadegia is „saboloo miznis“ anu mSvidobisa<br />

da usafrTxoebis misaRwevad da razom amarTlebs is am Tavis<br />

pirvelad daniSnulebas: „gansxvaveba saxelmwifos am<br />

sam saxes Soris Zalauflebis gansxvavebaSi ki ar mdgomareobs,<br />

aramed gamosadegobis gansxvavebaSi anu TiToeuli<br />

maTganis unarSi, ganaxorcielon is mizani, romlisTvisac<br />

isini Seqmnilia, saxeldobr ki mSvidobis damyareba da<br />

xalxis usafrTxoebis uzrunvelyofa“ 110 . erTi SexedviT, aqtualuri<br />

mizani TavisdavaTad veraferi sabuTia saerTosazogadoebrivi<br />

nebis prioritetulobisa da masze dafuZ-<br />

108 ix. D. J. Melling, Understanding Plato, Oxford, 1987, p. 162.<br />

109 ix. Tavi III, §2.<br />

110 hobzis dasax. naSromi, t. 2, gv. 145.<br />

62


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

nebuli warmomadgenlobiTobis uarsayofad. magram hobzi<br />

amas sxvagvarad xedavs. TavidaTav mizezad, romelic misi<br />

azriT, TvalsaCino argumentia demokratiis mimarT monarqiuli<br />

mmarTvelobis upiratesobisa, mas swored mSvidobasa<br />

da usafrTxoebaze zrunva esaxeba: „monarqi ver moeqceva<br />

sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa Tu mikerZoebis motiviT,<br />

kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac ise mZafrad, rom saqme<br />

samoqalaqo omamde midges“ 111/112 . magram amgvarad gauTvaliswinebeli<br />

rCeba is, rom saerTo nebis damorCileba, monarqis<br />

nebasTan misi Seusabamobis SemTxvevaSi, bevrad ufro<br />

rTuli amocanaa mSvidobisa da usafrTxoebis „Sesanar-<br />

Cuneblad“, vidre gaxleCili saerTo nebis gamTlianeba.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, TvalsaCinoa,<br />

rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas samarTlebriv-politikurad<br />

araferi SeiZleba akavSirebdes saerTo<br />

nebis ganxorcielebasTan. magram SevexoT hobzis mier motanili<br />

argumentis arsebiT mxares.<br />

saerTo neba, marTalia, iSviaTad warmoadgens individualur<br />

nebaTa meqanikur jams, aramed miiReba am ukanasknel-<br />

Ta Sesabamisi urTierTSezRudvis Sedegad, miuxedavad imisa<br />

saqme gvaqvs demokratiul mmarTvelobasTan Tu ara, mxolod<br />

im gansxvavebiT, rom pirvel SemTxvevaSi adgili aqvs<br />

individualur nebaTa urTierTSezRudulobis mkacr proporciulobas.<br />

aqtualuri TvalsazrisiT ki, mxolod imis<br />

paraleluri konstatireba SeiZleba, rom sajaro interesi<br />

111 iqve, gv. 197.<br />

112 anu „inglisis ubedurebebs, romlebsac hobzi demokratias mia-<br />

werda, ganamtkicebdnen mas am azrSi. mas sjeroda, rom mmarTve-<br />

lis SeuzRudavi Zalaufleba absoluturad aucilebeli iyo sa-<br />

xelmwifoSi mSvidobis SesanarCuneblad“ (Condillac, Œuvres complètes,<br />

Tome XX, p. 503).<br />

63


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

individualur anu kerZo interesTa maqsimalurad momcveli<br />

kategoria ar aris. es pirveli am ukanasknelTa urTierTgadakveTis<br />

Sedegia. magram rac umTavresia, ra drosac<br />

individualuri nebis saerTo nebasTan Tu individualuri<br />

interesis saerTo interesTan disonansuroba udavod wesia,<br />

saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba SesaZloa<br />

Seadgendes davis sagans mxolod rogorc gamonaklisi.<br />

swored gamonaklisze agebuli debuleba aris is erTaderTi,<br />

raze dayrdnobiTac hobzi demokratiis winaSe avtokratiuli<br />

monarqiis upiratesobaSi cdilobs dagvarwmunos.<br />

§ 4. 5. fixte<br />

kiTxvis niSnis qveS ayenebs Tavdapirvelad xalxis nebis<br />

Sesabamisobas missave interesebTan i. g. fixtec. exeba<br />

ra sazogadoebrivi yofis revoluciur gardaqmnas, is aSkarad<br />

meryeobs: „revoluciis Sefasebisas…ori sakiTxis gamoyofa<br />

SeiZleba, erTi – misi marTlzomierebis da meorec –<br />

misi sibrZnis Sesaxeb. pirvelTan mimarTebaSi sakiTxavia<br />

zogadad Semdegi: aqvs ki xalxs, saerTod, imis ufleba,<br />

rom saxelmwifos konstitucia TviTneburad Secvalos? –<br />

an gansakuTrebiT: aqvs mas ufleba, ganaxorcielos es gansazRvruli<br />

saxiT, gansazRvruli pirovnebebisa da saSualebebis<br />

meSveobiT, gansazRvruli principebis Sesabamisad?<br />

meore ki mxolod amaze migviTiTebs: aris ki dasaxuli miznis<br />

misaRwevad SerCeuli xerxebi yvelaze ufro saTanado?..“<br />

113 es, cxadia, ar unda aRviqvaT ise, TiTqos fixte<br />

demokratiis winaaRmdeg ilaSqrebdes, misi Sexedulebebi sayovelTaod<br />

cnobilia. magram mocemul SemTxvevaSi sagu-<br />

113 J. G. Fichte, Ruf zur Tat, Berlin, 1956, S.75.<br />

64


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

lisxmoa TviT sakiTxis dayeneba – SeuZlia Tu ara xalxs<br />

ganWvritos, ra qmedebebs mohyveba misTvis sasurveli cvlileba<br />

da ras misi interesebisaTvis saziano efeqti?<br />

fixte Tumc miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama<br />

Tu im gadawyvetilebis miRebisas, magram es, misive TqmiT,<br />

sakmarisi ar aris imisaTvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis<br />

damoukideblad gansazRvra, CamoerTvas sakuTari mermisis<br />

Semoqmedebis ufleba. amrigad, Tavisuflebis sasargeblod<br />

arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva arsebiTad<br />

emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />

amave dros, rodesac fixte aRniSnavs, rom Tu xalxi<br />

mcdar politikur arCevans akeTebs, es mxolod masve vnebs<br />

da sxvas araviso, ibadeba kiTxva: xom ar aris aq saxeze demokratiuli<br />

mmarTvelobis, misi realurad SesaZlo saxis<br />

garkveulwilad „gadaWarbebuli“ idealizeba? vfiqrobT, es<br />

ase sulac ar aris, magram imavdroulad mocemuli problema<br />

dResac moklebulia saTanado yuradRebas, risi gaSuqebac<br />

momdevno Tavis ZiriTadi mizania.<br />

§ 4. 6. ruso<br />

rusos koncefcia gansaxilvel konteqstSi bevrad ufro<br />

axloa problemis zemoganxilul hegeliseul xedvas-<br />

Tan, vidre i. WavWavaZis SexedulebebTan, rameTu rusoc,<br />

msgavsad germaneli filosofosisa, Tumc sxvagvari SeferilobiT<br />

da cxadia, masze mniSvnelovnad adre, skeptikurad<br />

uyurebs saerTo nebisa da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi<br />

moyvanis SesaZleblobas. „brZnebi, – SeniSnavs<br />

ruso, – romlebsac surT elaparakon xalxs sakuTari da<br />

ara maTive eniT, ver miaRweven amaSi mosmenas. magram aTasgvaria<br />

is ideebi, romelTa gadatanac xalxis enaze SeuZle-<br />

65


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

belia. Sexedulebebi erTob zogadi da problemebi erTob<br />

ganSorebuli Tanabrad aris misTvis xelmiuwvdomeli: Ti-<br />

Toeuli individi, ar moswons ra xelisuflebis sxvagvari<br />

gegma, garda imisa, rac missave partikularul interess<br />

esatyviseba, Znelad Tu Caswvdeba upiratesobebs, romlebi-<br />

Tac man unda isargeblos misTvis im mudmivi SezRudulobebidan,<br />

romlebsac kargi kanonebi aweseben“ 114 .<br />

amasTanave, rusos Tanaxmad, es swored demokratiaa,<br />

romlis pirobebSic „moqalaqe unda ikrebdes Zalasa da<br />

mdgradobas da eubnebodes sakuTar Tavs gulis siRrmidan<br />

Tavisi cxovrebis yovelive dRes...: Malo periculosam libertatem<br />

quam quietum servitium (Tavisuflebis safrTxe mirCevnia msaxurobis<br />

simSvides)“ 115 . iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso aq<br />

mainc swored pirvel alternativas aniWebs upiratesobas,<br />

magram gansxvavebiT iliaseuli msoflmxedvelobisagan, ara<br />

erTmniSvnelovnad, ufro zustad ki, wminda pirobiTad –<br />

rusosTan demokratiis mizani ganuxorcielebelia: „rom arsebobdes<br />

xalxi RvTisagan, is Tavs demokratiulad marTavda.<br />

xelisufleba esoden srulyofili adamianebs ar esadageba“<br />

116 . gamosavals frangi filosofosi monarqizmis mizanTa<br />

„realurobaSi“ eZiebs117 .<br />

§ 4. 7. didro<br />

kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan „is SeiZleba<br />

iyos keTilismyofeli an TvalTmaqcuri; magram saer-<br />

To neba mudam keTilismyofelia: is arasodes cruobda da<br />

114 Rousseau, Du contrat social, p. 99.<br />

115 iqve, gv. 129.<br />

116 iqve.<br />

117 Sdr. rusos Sexedulebebi monarqiaze: iqve, gv. 132-139.<br />

66


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

arc arasodes icruebs“ 118 . saerTo nebis uzenaesoba, Tavis<br />

mxriv, aq ganuyofelia adamianis „bunebriv uflebasTan“ 119<br />

iyos Tavisufali, rasac erTmniSvnelovnad gaesmis xazi didros<br />

koncefciaSi politikuri Zalauflebis Sesaxeb: „arc<br />

erT adamians ar miuRia bunebisagan ufleba mbrZaneblobdes<br />

sxvebze. Tavisufleba zeciT naboZebia da TiToeul individs<br />

aqvs ufleba flobdes mas, iseve rogorc flobs<br />

gonebas. Tu bunebam daawesa gansazRvruli Zalaufleba, es<br />

mxolod paternaluri avtoritetia... yvela sxva Zalauflebis<br />

dasabami bunebis farglebs scildeba“ 120 . xolo is, rom<br />

politikuri Zalaufleba TviT saerTo nebis Semoqmedebis<br />

nayofia, didros mixedviTac jer sulac ar niSnavs saerTo<br />

nebisa da interesis upirobo erTianobas, rameTu xalxis<br />

SeTanxmebidan momdinare Zalaufleba „gulisxmobs uciloblad<br />

pirobebs, romlebic misi gamoyenebis legitimurobas<br />

uzrunvelyofs, sazogadoebisaTvis gamosadegs, respublikisaTvis<br />

xelsayrels, da romelic mas afiqsirebs da zRudavs<br />

saTanado CarCoebSi“ 121 .<br />

magram es mocemul SemTxvevaSi mTavari ar aris. Tavida-<br />

Tav moments aq saerTo nebis abstraqtuloba Seadgens, romelsac<br />

didro – misda uneburad – politikur sinamdviles<br />

upirispirebs da es miuxedavad im konteqstisa saerTod, sadac<br />

saqme respublikas Tu monarqiul mmarTvelobas Seexeba122<br />

.Aase magaliTad, „lui meTxuTmetes skiptra, – aRniS-<br />

118 Diderot, Textes choisis, Paris, 1953, Tome deuxième, p. 162.<br />

119 „bunebrivi uflebis“ didroseuli cnebisadmi zogadad ix. iqve,<br />

gv. 162-164; Sdr. „bunebriv uflebebze“ volteri: Œuvres complètes de<br />

Voltaire, Seconde partie, p. 2267-2268.<br />

120 didros dasax. naSromi, gv. 164.<br />

121 iqve, gv. 165.<br />

122 ix. mocemuli TvalsazrisiT evropaSi didrosaTvis Tanamedro-<br />

ve socialur-politikuri viTarebis Sesaxeb: Le Comte de Chambrun,<br />

Études politiques et littéraires, Paris, 1889, p. 272.<br />

67


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

navs didro, – uTuod gadava mis ufros vaJiSvilze da ar<br />

arsebobs Zalaufleba, romelic SesZlebda amis Seferxebas:<br />

arc xalxis, radgan es xelSekrulebis pirobaa, – arc misive<br />

mamis, imave mizezis gamo“ 123 . amrigad, gansxvaveba aq rusosa<br />

da didros TvalTaxedvas Soris zogadadac, anu ara<br />

mxolod iliaseul xedvasTan mimarTebaSi, moklebulia arsebiTobas,<br />

radgan orTave mxriv saerTo nebaze swored<br />

xelSekrulebis Teoriis farglebSi warimarTeba msjeloba.<br />

aqve Zevs saerTo nebisa da interesis urTierTmimarTebis<br />

qvakuTxedi mocemul SemTxvevaSi: „xelSekruleba“ Tavisi<br />

arsiT ucvlelia, aseve ucvlelia is saerTo neba da interesi,<br />

romelic mas safuZvlad daedo, magram neba, interesisagan<br />

gansxvavebiT, politikuri sinamdvilis gadasaxedidan<br />

abstraqtificirebis SesaZleblobas mciderac ki ar tovebs,<br />

rac imis momaswavebelia, rom abstraqciad qceul saerTo<br />

interesTan xalxis neba yovelTvis SesaZloa moeqces<br />

winaaRmdegobaSi da xelSekrulebis Teoriis mixedviT, rusoseuli<br />

Tu didroseuli gagebiT Tanabrad, aq arCevani yovelTvis<br />

swored pirveli momentis sasargeblod gakeTdeba.<br />

„sazogadoebrivi xelSekruleba“, rogorc politikuri<br />

Zalauflebis safuZveli, Tumc ar eqvemdebareba cvalebadobas,<br />

magram imavdroulad is arc maradiulia: „am paqtis<br />

pirobebi sxvadasxva saxelmwifoSi sxvadasxvagvaria. magram<br />

yvelgan xalxs xelewifeba, miuxedavad yvelafrisa, Seinar-<br />

Cunos xelSekruleba, romelic man Seimoqmeda; araviTar Zalauflebas<br />

ar Seswevs unari misi Secvlisa; da rodesac<br />

mas ukve ar rCeba adgili, xalxi iyenebs uflebas da srul<br />

Tavisuflebas miaRwios axal SeTanxmebas, romelic misTvis<br />

sasurvelia. es aris is, rac SeiZleboda momxdariyo sa-<br />

123 Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, p. 165-166.<br />

68


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

frangeTSi, yvelaze didi ubedurebiT rom mTeli mmarTveli<br />

ojaxi gamqraliyo...; maSin samefo kverTxi da gvirgvini<br />

xalxs daubrundeboda“ 124 . amisda kvalad, Tu rodis ar rCeba<br />

xalxis mier sazogadoebis politikurad organizebis<br />

SeTanxmebas adgili, sulac ar aris damokidebuli TviT<br />

xalxis nebaze, riTac kidev erTxel gaesmis xazi ukeTes<br />

SemTxvevaSi abstraqtulad gagebuli interesis uzenaesobas<br />

nebaze. amiT ki didro arsebiTad imasve ubrundeba, ris<br />

winaaRmdegac, rogorc zemoT vixileT, Tavadve ilaSqrebda,<br />

anu amgvarad, rodesac realurad konkretizebadi saerTo<br />

neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi „xelSekrulebis“<br />

Sinaarsze, is, Tu ra gansazRvravs politikuri<br />

Zalauflebis xasiaTs – buneba Tu TviT am „paqtSi“ gamoxatuli<br />

„SeTanxmeba“ 125 – sruliad umniSvneloa. ufro metic,<br />

mocemuli winaaRmdegobriobis farglebSi, didros mixedviT,<br />

swored is aris „dRegrZeli, rac esatyviseba bunebas,<br />

romelsac arasodes aviwydeba Tavisi uflebebis Sesaxeb“ 126 .<br />

§ 4. 8. paskali. volteri<br />

aseve ganyenebulad gagebul interess eqvemdebareba saerTo<br />

neba paskalis filosofiuri naazrevis farglebSic,<br />

romelic Tavis gamovlinebas samarTlianobis problemis<br />

magaliTze povebs. paskalis Tanaxmad, „saSiSia eubnebode<br />

xalxs, rom kanonebi ar aris samarTliani; radgan is emor-<br />

Cileba mxolod imas, ris warmomavlobis samarTlianobis<br />

124 iqve, gv. 166.<br />

125 an sulac „RvTaebrivi neba“ paskaliseuli (ix. Pascal, Pensées,<br />

p. 394-395) Tu kidev ufro Sors mimavali m. Janfroiseuli (ix.<br />

H. Taine, Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris, 1882, p. 216) ga-<br />

gebiT.<br />

126 Дидрo, Coчинeния, Мocквa, 1991, т. 2, cтр. 478.<br />

69


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

swams. amis gamo aris, rom mas imavdroulad unda mimarTo,<br />

rom aucilebelia daemorCilos, radgan es kanonebia, rogorc<br />

unda daemorCilo zemdgomT, ara imitom, rom isini<br />

samarTlianni arian, aramed imitom, rom arian zemdgomni. es<br />

aris mTeli is acilebuli mRelvareba, Tu amis gasagebad<br />

gardaqmna xerxdeba; es aris uTuod samarTlianobis gansazRvrebac“<br />

127 . am Tvalsazriss paskali, marTalia, ar mimar-<br />

Tavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc aseTis, winaaRmdeg,<br />

aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao interesisadmi<br />

saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba, magram swored<br />

amis gamo, – anu saerTo nebisa da interesis paralelurobis<br />

uaryofiT, – is mudam mxolod araerTazrovania.<br />

msgavsi Tvalsazrisia amosavali volterTanac da es<br />

mis filosofiaSi araerTgan povebs Tavis gamoxatulebas.<br />

konkretulad ki, volteris mixedviT, saxelmwifo saqmeebis<br />

warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis Tanxvedrac<br />

araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq, sadac xalxs<br />

„saerTo azri“ („le sens commun“) aqvs, magram rodesac saqme<br />

gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad“ qveSevrdomebTan,<br />

viTareba Zireulad icvleba128 , risgan gansxvavebiT, rogorc<br />

wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe<br />

arasodes hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar<br />

da gonier individebad – arc zogadad da arc erTi da imave<br />

sazogadoebis farglebSi.<br />

127 Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913, p. 283.<br />

128 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, p. 1548.<br />

70


Tavi III<br />

demokratiis arsi<br />

1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

§ 1. 1. umravlesobis principi<br />

erTi SexedviT, demokratiis eTimologiuri mniSvnelo-<br />

ba sagrZnoblad gansxvavdeba misi samarTlebrivi mniSvnelobisagan,<br />

rodesac saqme mis konkretul funqcionalur<br />

aspeqts Seexeba, e. i. Tu eTimologiurad demokratia xalxis<br />

batonobaa, konkretul-samarTlebrivad is mxolod<br />

xalxis umetesi nawilis neba-survilis ganxorcielebadac<br />

SesaZloa warmogvidges: saxelmwifo xelisuflebis Camoyalibebis<br />

demokratiul sawyisebze dafuZneba Tumc iTvaliswinebs<br />

mTeli sazogadoebis monawileobas am procesSi129 ,<br />

yalibdeba ki is ara mTeli sazogadoebis, aramed misi umravlesobis<br />

nebaze dayrdnobiT; mxolod im TaviseburebiT,<br />

rom mocemuli sawyisebi yovel calkeul SemTxvevaSi gvevlineba<br />

winaswar ganusazRvreli, ama Tu im socialuri niSniT<br />

dauwinaurebeli umravlesobis politikuri nebis dawinaurebis<br />

garantad umciresobis politikur nebasTan mimar-<br />

TebaSi.<br />

amitom, zemomiTiTebuli fixteseuli Sexedulebis konkretizebis<br />

TvalsazrisiT, Tu amgvarad miRebulma gadawyvetilebam<br />

dadebiTi nayofi ver gamoiRo, is „vnebs“ ara<br />

129 cxadia, saTanado gamonaklisebis gaTvaliswinebiT.<br />

71


Tavi III demokratiis arsi<br />

mxolod maT, vinc es gadawyvetileba miiRo, aramed imave<br />

zomiT maTac, vinc mocemuli arCevani uaryo. amave dros,<br />

ueWvelia, rom demokratiis samarTlebrivi arsis warmosa-<br />

Cenad mcdari iqneboda mocemuli viwrofunqcionaluri<br />

TvalsazrisiT Semofarglva anu mocemuli Tvalsazrisis<br />

gadametebuli aqcentireba.<br />

marTalia, moqalaqeebi aq Tanasworni arian mxolod politikuri<br />

nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />

sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />

radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi mii-<br />

Reba, aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />

nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />

magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />

ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, saboloo<br />

jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />

dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />

dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, umravlesobis<br />

nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas,<br />

samarTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />

saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad130 . amitomac<br />

aq umciresobac verc verasodes daiCivlebs Tavisi nebis<br />

uaryofasa da umravlesobis gadawyvetilebidan ama Tu im<br />

SemTxvevaSi warmomdgar negatiur Sedegebze.<br />

§ 1. 2. aristotele<br />

samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyvetiT131<br />

anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT<br />

130 Sdr. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 583.<br />

131 igulisxmeba Tanasworoba TviT samarTlis subieqtebs Soris<br />

da ara zogadad monaTmflobeluri demokratiisas, romelsac war-<br />

72


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

gangvimartavs demokratias aristotele. ganasxvavebs ra<br />

erTmaneTisagan demokratiasa da oligarqias, is aRniSnavs:<br />

„demokratiad misaCnevia iseTi wyobileba, rodesac Tavisuflad<br />

Sobilni da upovarni, Seadgenen ra umravlesobas,<br />

floben uzenaes Zalauflebas, oligarqiad ki – iseTi, romlis<br />

drosac Zalaufleba xelT mdidrebsa da keTilSobiluri<br />

warmomavlobis adamianebs upyriaT, romlebic umciresobas<br />

Seadgenen“ 132 . amrigad, gansxvaveba am or samarTlebriv<br />

sistemas Soris, aristoteles mixedviT, wminda<br />

kvantitatur xasiaTs atarebs; aristotele ar icnobs maT<br />

Soris kvalitatur gansxvavebas, radganac mas demokratiis<br />

arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde dahyavs.<br />

ukeT rom vTqvaT, aristotelesTan demokratiuli wyobilebac<br />

da oligarqiac erTi da imave birTvis anu socialur-politikuri<br />

batonobis garSemo brunavs, mxolod<br />

sxvadasxva mimarTulebiT.<br />

miuxedavad imisa, rom aristotele demokratiis arss<br />

mis zedapirze eZiebs, is saxelmwifoebrivi wyobilebis yvela<br />

sxva formasTan SedarebiT swored demokratias aniWebs<br />

upiratesobas, gamohyofs ra mas saxelmwifoebrivi wyobilebis<br />

iseT saxed, romelic tiraniisa da oligarqiisagan gansxvavebiT,<br />

„yvelaze ufro zomierad ixreba sisworidan“ 133 .<br />

mizezi ki, romelic aristotelesTan demokratias, saer-<br />

Tod, „sisworidan xris“, swored samarTlebrivi Tanasworobis<br />

principTan misi (demokratiis) mimarTebis Seucnoblobaa,<br />

rameTu aseT SemTxvevaSi uxilavi rCeba, rom demokratiis<br />

arsi Sors aris umciresobaze umravlesobis poli-<br />

mogvidgens aristotele, monebTan mimarTebaSi samarTlis subieq-<br />

tobis uaryofis probelma.<br />

132 Аристотель, Сочинения, т. 4, стр. 492.<br />

133 ix. iqve, gv. 489.<br />

73


Tavi III demokratiis arsi<br />

tikuri batonobisagan, aramed ZiriTad datvirTvas indivi-<br />

disa da sazogadoebis urTierToba iZens 134 .<br />

§ 1. 3. hegeli<br />

hegelis filosofia zogadad, rogorc cnobilia, Tavis<br />

dasabams aristoteles SexedulebaTa ganviTarebaSi iRebs<br />

da gansaxilveli problemac amis erT-eTri TvalsaCino magaliTia.<br />

yuradRebas aq ZiriTadad Tavisuflebisa da Tanasworobis<br />

hegeliseuli korelacia ipyrobs.<br />

uwinares yovlisa, hegeli CvenTvis aqtualur konteqst-<br />

Si imis aqcentirebas cdilobs, rom saxelmwifos saqmeebSi<br />

monawileobis Tanabari SesaZlebloba gamoxatavs moqalaqeTa<br />

Tanasworobas kanonis winaSe da ara Tanasworobas saerTod.<br />

TvalnaTliv ikveTeba mocemuli aqcentis hegeliseuli<br />

Sinaarsi mis Semdeg SexedulebaSi: „Tavisufleba da<br />

Tanasworoba martivi kategoriebia, romlebSic xSirad SeujamebiaT<br />

xolme is, rac konstituciis ZiriTadi ganmsazRvreli,<br />

misi saboloo mizani da Sedegi unda iyos. ramdenadac<br />

es marTlac asea, imdenadve xsenebuli gansazRvrulobebi<br />

xarveziania, upirvelesad, im mxriv, rom savsebiT abstraqtulia;<br />

Tu am abstraqtulobis formaSi davtoveT, ma-<br />

Sin eseni swored gveqcevian, ris gamoisobiTac sulac ver<br />

aRmocendeba an nadgurdeba konkretuli, – saxelmwifos danawevreba,<br />

anu konstitucia, da marTva. saxelmwifosTan er-<br />

Tad Cndeba uTanasworobac – mmarTvel xelisufalTa da<br />

marTulTa gansxvaveba, ufrosTa, moxeleTa, ganmgebel dawesebulebaTa<br />

da sxva amgvarTa urTierTgarCeva. Tanasworo-<br />

134 ix. agreTve montenTan „bunebrivi Tanasworobis“ Sesaxeb „for-<br />

maluri uTanasworobis“ gverdiT: Montaigne, Essais, Paris, 1826, p. 250.<br />

74


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

bis Tanmimdevruli principi uaryofs yovelsave gansxvave-<br />

bas da miT aRkveTs saxelmwifoebrivi mdgomareobis yvela<br />

saxeobis gaCenas“ 135 . yovelive es ki, aqtualuri TvalsazrisiT,<br />

niSnavs, rom samarTlebrivi Tanasworoba, e. i. Tanasworoba<br />

kanonis winaSe, rodesac yvelas Tanabari uflebebi<br />

aqvs da Tanabari movaleobebi akisria, rodesac yvela<br />

erTi da imave samarTaldarRvevisaTvis erTi da imave mas-<br />

Stabis Sesabamisad agebs pasuxs da a. S., mxolod maSin moicavs<br />

realur socialur-politikur Tanasworobasac, Tu<br />

umciresobis nebas mieca SesaZlebloba (yovelgvari politikuri<br />

problemis gadawyvetisas) umravlesobis nebasTan<br />

paraleluri arsebobisa, ufro zustad ki, paraleluri qmediTobisa,<br />

Tu warixoca „mmarTvel xelisufalTa da mar-<br />

TulTa gansxvaveba“ da sxv. xolo es nebismieri saxelmwifos<br />

farglebSi ganuxorcielebeli ram aris, miuxedavad<br />

imisa, Tu ra dones aRwevs misi samarTlebrivi ganviTareba.<br />

amitomac Znelia SevedavoT hegels uSualod imaSi, TiTqos<br />

samarTlebriv Tanasworobas „Tanasworobis Tanmimdevruli<br />

principi“ edos safuZvlad.<br />

rac Seexeba Tavisuflebas, hegelis mixedviT, is „umTavresad<br />

imaSi mdgomareobs, rom yvelani monawileobdnen saxelmwifos<br />

saqmeebSi“ 136 . da Tu gaviTvaliswinebT Tanasworobis<br />

principis zemowarmodgenil hegeliseul interpretacias,<br />

miviRebT, rom amgvarad gagebuli Tavisufleba uTanasworobis<br />

uSualo safuZvelia, vinaidan Tanasworobis „Tanmimdevruli“<br />

ganxorcieleba „saxelmwifoebrivi mdgomareobis“<br />

pirobebSi saerTod SeuZlebelia. Sesabamisad, demokratiis<br />

arsic, misi ZiriTadi ganmasxvavebeli niSanTvise-<br />

135 hegeli, gonis filosofia, gv. 309.<br />

136 ix. iqve, gv. 310.<br />

75


Tavi III demokratiis arsi<br />

bac aq Tavisuflebaze agebuli „uTanasworobaa“, ra dro-<br />

sac arademokratiuli wyobilebisas samarTlebriv-politiku-<br />

ri uTanasworoba – cxadia, kvlavac hegeliseuli gagebiT –<br />

saxelmwifoebriv TviTnebobas efuZneba.<br />

raoden rTulic ar unda iyos, erTi SexedviT, amis konstatireba,<br />

gansaxilvel konteqstSi hegelTan gaparuli Seusabamoba<br />

swored ukanaskneli Tvalsazrisis saTanado ganviTarebis<br />

ukmarisobaSi Zevs. iseve rogorc aristoteles-<br />

Tan umravlesobis principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />

Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli<br />

rCeba, hegeli, migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da<br />

marTulTa gansxvavebaze“, ignorirebs, rom demokratiis<br />

dros es pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />

neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas<br />

da ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />

da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />

mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />

§ 1. 4. kanti. laibnici<br />

miakuTvnebs ra gansaxilveli problemis farglebSi sakanonmdeblo<br />

Zalauflebas „xalxis gaerTianebul nebas“,<br />

kanti Semdeg argumentacias gvTavazobs: „radganac sakanonmdeblo<br />

Zalauflebidan mTeli samarTali unda gamomdinareobdes,<br />

mas absoluturad ar unda SeeZlos Tavisi kanoniT<br />

aravis sazianod mopyroba. ase, Tu vinmes sxvis mimarT<br />

garkveuli ram amoZravebs, yovelTvis SesaZlebelia, rom am<br />

ukanasknels amis gamo sazianod moeqces, magram arasodes<br />

imaSi, rasac is Tavad sakuTar Tavze wyvets (vinaidan volenti<br />

non fit injuria). Sesabamisad, mxolod Tanmxvedri da gaerTiane-<br />

76


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

buli neba sazogadoebis yvela wevrisa, romlis fargleb-<br />

Sic TiToeuli yvelaze da yvelani TiToeulze erTsa da<br />

imaves adgenen, anu mxolod xalxis sayovelTao gaerTianebuli<br />

neba SeiZleba iyos sakanonmdeblo“ 137 . kantTan amgvarad<br />

demokratiuli wyobilebis pirobebSi centralur mniSvnelobas<br />

Tumc swored individualuri da saerTo nebis<br />

urTierToba iZens, magram realobisagan mowyvetiT, radgan<br />

sakanonmdeblo neba im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens,<br />

sinamdvileSi mxolod Teoriulad miRwevadi<br />

mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis arss Cven-<br />

Tvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis urTierTganusxvaveblobiT,<br />

maT erTsa da imave sibrtyeze lokalizebiT<br />

gangvisazRvravs: Tanasworobis principi aq, Tavisi<br />

zogadobiT, umravlesobis principis, Tavis konkretulobaSi,<br />

SemzRudveli samarTlebrivi instrumenti ki ar<br />

aris, aramed am funqcionaluri kavSiris mniSvneloba saer-<br />

Tod ugulebelyofili rCeba.<br />

analogiurad gansazRvravs individisa da sazogadoebis<br />

urTierTmimarTebis problemas g. v. laibnicic: „me ver vxedav<br />

sazogadoebisa da individis uflebaTa Serigebis sxva<br />

xerxs: pirveli win unda eRobebodes imas, rac mas augad<br />

miaCnia, ukanaskneli ki Tavs ver aaridebs movaleobebs,<br />

romlebic masze sindisiT aris dakisrebuli“ 138 . rogorc<br />

vixileT, mocemuli Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul<br />

proecirebas sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis<br />

arsis wminda ganyenebul aRqmamde mivyavarT, rasac<br />

Tavis mxriv, mcire ram aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />

da rac umTavresia, laibnicTanac samarTlebrivi<br />

137 kantis dasax. naSromi, gv. 128.<br />

138 Г. В. Лейбниц, Сочинения, Москва, 1983, т. 2, стр. 537.<br />

77


Tavi III demokratiis arsi<br />

realizmis aqtualuri deficiti iseve aRmoufxvreli rCeba,<br />

rogorc zogadad kantis filosofiaSi139 .<br />

§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi<br />

exeba ra TviTmmarTvelobis problemis magaliTze samarTlebrivi<br />

Tanasworobis princips, i. WavWvavaZe amgvarad<br />

gadmogvcems mocemuli principis socialur-politikur azrobrivobas:<br />

„Cveni azri is aris, rom TviTmmarTvelobis-<br />

Tvis yvela wodebis kaci erTgvarad unda iyos miCneuli.<br />

TviTmmarTveloba erTi im ZalTagania, romelic abia warmatebis<br />

uRelSi da eweva sxvebTan erTad. maSasadame, gamokleba<br />

visime TviTmmarTvelobidam – dauZlureba Ronisa,<br />

warmatebisaTvis mimarTulisa. warmatebisaTvis, keTildReobisaTvis<br />

saWiroa, rom yovelni Zalni erobisani erTad,<br />

erTgvarad iyvnen midrekilni da miwveulni. TviT warmatebac,<br />

ganviTarebac maSin aris WeSmariti da nayofieri, roca<br />

yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />

Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian da<br />

Tanasworad anawileben uflebas da movaleobas. saca es ar<br />

aris, maSin erTis amaRleba, erTis keTildReoba, – meoris<br />

damdablebazed, meoris gaRaribebazed aris xolme xSirad<br />

damokidebuli. uswor-masworoba erTmaneT-Soris, sxvaTa<br />

Soris, ujra-ujrad dayofis Sedegia; visac keTili unda,<br />

am ujrebs ki ar unda waumatos; rac aris, isic unda da-<br />

Salos, daarRvios da qars misces“ 140 . amrigad, i. WavWavaZe<br />

miuReblad scnobs yovelives, rac ramdenadmec ki aferxebs<br />

139 ix. agreTve laibnicis mier dekartiseuli „universaluri meqa-<br />

nizmis“ ideis ganviTarebasa da mocemuli ideis kritikaze kant-<br />

Tan: Fouillée, La liberté et le déterminisme, p. 340.<br />

140 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 6, gv. 48.<br />

78


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

da zRudavs saxelmwifo saqmeebSi moqalaqeTa paritetul<br />

monawileobas, rac abrkolebs amis samarTlebriv damkvidrebas;<br />

yvelani „Tanasworad unda inawilebdnen uflebasa<br />

da movaleobas“, maT Soris da umTavresad socialur-politikurs,<br />

radganac swored politikuri Tanabaruflebianoba<br />

aris sawindari nebismieri sxva saxis socialuri Tanasworobisa,<br />

anu imis aRkveTis safuZveli, rom „erTis amaRleba<br />

meoris damdablebazed“, „erTis keTildReoba meoris gaRaribebazed“<br />

aigebodes. kantis sityvebiT rom vTqvaT, „TiToeuli<br />

moqalaqe (xazgasma Cvenia – avtori) unda ganixilebodes<br />

ara ubralod rogorc saSualeba, aramed imavdroulad<br />

rogorc mizani Tavis TavSi“ 141 .<br />

sxva mxriv, ilia, kantisagan gansxvavebiT, sulac ar<br />

cdilobs samarTlebrivi Tanasworobisa da umravlesobis<br />

principis realisturi kategorialuri korelaciisagan abstrahirebas.<br />

sakanonmdeblo neba i. WavWavaZesTan umravlesobis<br />

politikuri nebaa142 , romelic samarTlebrivi Tanasworobis<br />

anu iuridiul ufleba-movaleobaTa sayovelTao<br />

identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />

§ 2. „uSualo demokratia“<br />

sapirispiro saxis gansxvavebasTan, vidre es zemowarmodgenili<br />

Sedarebidan gamomdinareobs, gvaqvs saqme marqsistuli<br />

„demokratiisa“ da i. WavWavaZis demokratiul warmodgenaTa<br />

urTierTmimarTebis magaliTze. amave dros, aqac<br />

saxezea gansxvaveba, romelsac niuansi veranairad daerqmeva.<br />

Tu i. WavWavaZe demokratias erTmniSvnelovnad moqala-<br />

141 ix. P. Gilmour, Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989, p. 97.<br />

142 vrclad amis Sesaxeb: Tavi IV, § 1.<br />

79


Tavi III demokratiis arsi<br />

qeTa Tanasworobis uzrunvelyofis samsaxurSi ayenebs, marqsistebs<br />

am sakiTxis gadaWra bundovnad warmoesaxaT, xSirad<br />

isini verc ansxvavebdnen, efeqturad, erTmaneTisagan<br />

gansaxilvel momentebs da iqamdec ki mividnen, rom umravlesobis<br />

princips sul erTianad Seswires Tanasworobis<br />

idea.<br />

amas TvalnaTliv mowmobs is samarTlebrivi eqsperimenti,<br />

rodesac CvenSi am ideologiaze dafuZnebuli gamgeblobis<br />

pirveli aTwleulis manZilze moqalaqeTa mniSvnelovani<br />

nawili, sazogadoebis klasobrivi niSniT dayofis<br />

Sedegad, moklebuli rCeboda politikur uflebaTa da TavisuflebaTa<br />

mTel rigs, kerZod ki mas (burJuazias) saxelmwifos<br />

warmomadgenlobiT organoebSi ekrZaleboda Tavisi<br />

warmomadgenlebis arCeva. ukeT rom vTqvaT, isini saerTod<br />

moklebuli iyvnen saarCevno uflebas. xolo iq, sadac samarTlebrivi<br />

Tanasworoba fexqveS gaTelilia umravlesobis<br />

principis sasargeblod, mocemuli gvaqvs demokratiis<br />

arsis ukiduresi damaxinjeba. amitomac Tamamad SeiZleba<br />

iTqvas, rom amis Sedegad warmomdgar proletarul „demokratias“<br />

anu ufro zustad, „proletariatis diqtaturas“ 143<br />

araferi akavSirebs problemis iliaseul xedvasTan144 .<br />

rasakvirvelia, Cven ver vityviT, TiTqos i. WavWavaZe ar<br />

aRiarebda sazogadoebis dapirispirebul „klasebad“ dayofis<br />

faqtsa Tu am socialuri dapirispirebis sirTules,<br />

magram is, marqsizmisagan gansxvavebiT, „mxareTa Seurigeblobas“<br />

rodi gansazRvravs amosaval debulebad, aramed<br />

143 rogorc amis gamoyofas TviT es ideologia da masze dafuZne-<br />

buli xelisuflebac ar erideboda.<br />

144 ufro metic, zemogamoyofili momentis gaTvaliswinebiT, aSka-<br />

raa, rom marqsistTa proletaruli demokratia samarTlebriv-po-<br />

litikurad didad arafriT gansxvavdeba platonisa Tu aristote-<br />

les monaTmflobeluri demokratiisagan.<br />

80


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

iRwvis maTi mSvidobiani TanaarsebobisaTvis, cdilobs da-<br />

saxos erTiani demokratiuli saxelmwifosaken mimavali<br />

gzebi, sadac „yvelani Tanasworad anawileben uflebasa da<br />

movaleobas“ 145 .<br />

miT ufro aRrmavebs CvenTvis aqtualur disonans sxva<br />

aranakleb sagulisxmo garemoebac. saqme exeba saxelmwifo<br />

xelisuflebis danawilebis problemas. rogorc qvemoT vixilavT,<br />

i. WavWavaZem, TviTmmarTvelobis problemis farglebSi,<br />

SeimuSava metad originaluri proeqti xelisuflebis<br />

calkeul ganStoebaTa Camoyalibebisa da maTi efeqturi<br />

Sidasaxelmwifoebrivi suverenulobis Sesaxeb, rac<br />

Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis zogadad xelisuflebis danawilebis<br />

tradiciuli Teoriis srulyofas. xolo rac Seexeba<br />

marqsistebs, isini ara mxolod ar zrunavdnen mocemuli<br />

Teoriis ganviTarebisaTvis, aramed miakuTvnebdnen mas<br />

„aramecnierul“, „reaqciul“ mimdinareobebs da Tvlidnen,<br />

rom xelisufleba ganuyofelia da ekuTvnis xalxs. es<br />

mtkiceba ki winaaRmdegobrivia da totalitarizmis aSkara<br />

gamovlinebasac Seicavs, radgan Tu xelisufleba ganuyofelia,<br />

is SeuZlebelia „ekuTvnodes xalxs“: msgavs pirobebSi<br />

saxelmwifo sneuldeba biurokratizmiT, is verc uzrunvelyofs<br />

moqalaqeTa interesebis dacvas da arc aris amaSi<br />

dainteresebuli.<br />

radgan, amasTanave, i. WavWavaZe „sazogadoebrivi cxovrebis<br />

winsvlisa da warmatebisaTvis universalur mniSvnelobas<br />

swored samarTals aniWebs“ 146 , aseve Sors aris demokratiis<br />

iliaseuli modelisagan marqsizmis praqtikulad<br />

ganuxorcielebeli naxevri, romelic mocemuli do-<br />

145 ix. sq. 140.<br />

146 o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 5.<br />

81


Tavi III demokratiis arsi<br />

qtrinis umTavresi mxarea: marqsizmis TavidaTav mizans<br />

„uSualo“, „sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari<br />

saxelmwifoebriobis da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />

uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />

yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia,<br />

garda im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />

warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />

urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi<br />

maqsimalurad martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis<br />

uSualo „demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad<br />

yovelgvari makrosocialurobis daSlas moaswavebs<br />

da amiT kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken<br />

ubiZgebs.<br />

konkretuli fundamenturi mizezi, romelic am ideologias<br />

praqtikulad gamousadegars qmnis, mdgomareobs imaSi,<br />

rom aq socialuri sinamdvile, Tavis uZiriTades gamovlinebaSi,<br />

saerTod gaucnobierebeli rCeba: „klasobrivi dapirispirebis“<br />

kvleviT es moZRvreba mocemuli sinamdvilis<br />

mxolod zedapirs ikvlevda, Ziri ki socialuri sinamdvilisa<br />

individisa da sazogadoebis urTierTobaa, romelic<br />

„klasobrivi dapirispirebis“ daZleviT ki ar qarvdeba, aramed<br />

iZens Tavis absoluturobas da moiTxovs samarTlis<br />

miT ufro intensiur, miT ufro masStabur momwesrigebel<br />

(da ara marqsistulad damTrgunvel) zegavlenas, rac SeiZleba<br />

iTqvas, srul TavisTavadobas warmoadgenda jer kidev<br />

Sua saukuneebis moazrovneTaTvis. ase magaliTad, marsilius<br />

paduelis mixedviT, „mxolod kanons ZaluZs daSoriSorebisaken<br />

midrekili tendenciebis erTianobad Serwyma;<br />

mxolod mis saSualebiT xorcieldeba adamianuri buneba<br />

(xazgasma Cvenia – avtori). amitomac kanoni WeSmariti suve-<br />

82


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

renia“ 147 . Sesabamisad, iq, sadac uariyofa saxelmwifo da<br />

samarTali, Znelad Tu miiRweva socialuri erToba da amrigad,<br />

„adamianuri bunebis“ ganxorcielebac; sazogadoeba,<br />

romelic moklebulia „WeSmarit suverens“ anu socialur<br />

urTierTobaTa samarTlebriv Semoqmedebas, adamianebs mxolod<br />

stiqiurobis borkilebs uqadis.<br />

zemoaRniSnulidan gamomdinare, marqsizmi, sul mcire,<br />

ormagad Seusatyvisia padueliseul Tu iliaseul „adamianur<br />

bunebasTan“: erTi mxriv, imiT, rom zRudavs adamianis<br />

SemoqmedebiT swrafvas socialur urTierTobaTa ganviTarebis<br />

sferoSi, meore mxriv ki, warmogvidgens mas rogorc<br />

„TviTkmayofil“ arsebas, romlis interesebic Cveulebriv<br />

ar scildeba saerTo interesebis farglebs.<br />

ukanasknel momentTan mimarTebaSi gansakuTrebul xazgasmas<br />

moiTxovs is, rom mocemuli doqtrina saerTod uaryofs<br />

kerZo sakuTrebis institutsac da sakuTrebis erTaderT<br />

saxed saerTosazogadoebriv sakuTrebas gangvisaz-<br />

Rvravs. amis gamoc, ilias Sexedulebas, romlis mixedviTac<br />

„yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />

Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian“ 148 ,<br />

Sinaarsobrivad araferi aqvs saerTo marqsistul moZRvrebasTan.<br />

amasTanave, mcdari iqneboda imis varaudi, TiTqos saerTosazogadoebrivi<br />

sakuTrebis yovlismomcvelobiT marqsizmi,<br />

miuxedavad zemowarmodgenili zogadi SeniSvnisa,<br />

marTlac SesaZlebels qmnides individsa da sazogadoebas<br />

Soris yovelgvari samarTlebrivad relevanturi urTier-<br />

147 K. Flasch, Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu Machia-<br />

velli), Stuttgart, 1986, S. 476.<br />

148 ix. sq. 140.<br />

83


Tavi III demokratiis arsi<br />

Tobis gaqarwylebas: jer erTi, individi fsiqologiurad<br />

romc Seeguos kerZo sakuTrebis gauqmebas, rac TavisTavad<br />

ukve sruli Seusabamobaa, faqtobrivad amiT aqtualuri<br />

urTierTobis mxolod wminda nominaluri saxecvla miiRweva,<br />

ufro zustad ki, misi gamovlinebis sferos yovlad<br />

uSinaarso transformireba (saxeldobr, qonebrivisa – warmoebiTSi);<br />

da meorec, saxelmwifosa da samarTlis mxolod<br />

sakuTrebis problemasTan asocireba anu individisa da sazogadoebis<br />

urTierTmimarTebis materialur mxareze fokusireba<br />

aseve TvalnaTliv metyvelebs mocemuli moZRvrebis<br />

metismet abstraqtulobaze, rac istoriulma sinamdvilem<br />

garkveviT daadastura kidec149 , anu uwinares yovlisa, am<br />

doqtrinaze dafuZnebuli mmarTveloba, romelic miznad<br />

149 AamasTanave, mtkicebas, TiTqos mocemuli msoflmxedvelobis wa-<br />

rumateblobas, saerTod, mxolod mis ganmxorcielebelTa mier<br />

„Teoriisa da praqtikis gaxleCa“ edo safuZvlad, rogorc amas<br />

frangi filosofosi J.-p. sartri Tvlida (ix. J.-P. Sartre, Critique de la<br />

raison dialectique, Paris, 1960, p. 26), arsebiTad araferi akavSirebs sinam-<br />

dvilesTan. sartris azriT, marqsizmi praqtikaSi „Tanmimdevru-<br />

lad“ saerTod ar xorcieldeboda, aramed amis sanacvlod adgi-<br />

li hqonda srul idealizmSi gadavardnas da amis magaliTad mas<br />

planifikaciis instituti moaqvs (iqve, gv. 25). magram mocemuli<br />

institutis argumentad motana mxolod problemis zedapirze Ta-<br />

vis marTlebaa. aseve zedapirulia mosazreba, TiTqos sxva mxriv,<br />

ZiriTad sirTuleebs socialistur qveynebs Soris winaaRmdegobe-<br />

bi qmnida (iqve, gv. 629) – sartrs amis magaliTad „rusuli biuro-<br />

kratiis agresia“ moaqvs ungreTis „mSromelTa sabWoebis demokra-<br />

tiis“ winaaRmdeg (iqve., gv. 26); es sirTuleebi TviT yoveli marq-<br />

sistuli mmarTvelobis wiaRSi ido da biurokratizmic, romelic<br />

sartrs mocemul ideologiasTan SeuTavseblad miaCnda (iqve., gv.<br />

629-631), sinamdvileSi marqsizmis xelovnuri sunTqvis wyaro iyo.<br />

ukeT rom vTqvaT, ungreTis brZola, msgavsad araerTi sxva maga-<br />

liTisa, mimarTuli iyo gansaxilvel WrilSi ara ubralod „biu-<br />

rokratiuli agresiisagan“ gasaTavisufleblad, aramed swored<br />

marqsizmisagan Tavis daRwevas isaxavda miznad. amitomac aris,<br />

rom dRes centraluri Tu aRmosavleT evropis Tavisufali qvey-<br />

nebi WeSmarit demokratias ageben da „mSromelTa sabWoebis demo-<br />

kratiisTvis“ dro ar emetebaT.<br />

84


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

isaxavda yovelgvari socialuri „Cagvris“ aRmofxvras,<br />

franguli filosofiis enaze rom vTqvaT, Tavadve warmoadgenda<br />

„eqspluataciis gansakuTrebiT efeqtur sistemas“ 150 .<br />

150 V. Descombes, Modern French Philosophy, p. 191.<br />

85


Tavi IV<br />

demokratiuli mmarTveloba<br />

§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

§ 1. 1. monarqia<br />

rogorc ukve aRiniSna, i. WavWavaZis damokidebuleba mo-<br />

narqizmTan mimarTebaSi araerTgvarovania, imisda mixedviT,<br />

saqme gvaqvs absolutizmis elementebis Semcvel Tu mkacrad<br />

konstituciur monarqiasTan. pirvelisadmi misi damokidebuleba<br />

mkveTrad uaryofiTia, maSin rodesac ukanasknel<br />

SemTxvevaSi garkveviT SeiniSneba mniSvnelovani keTilganwyoba.<br />

i. WavWavaZe mocemul SemTxevaSi ZiriTadad dadebiT Sefasebas<br />

aZlevs iseTi qveynebis mmarTvelobas, rogoric inglisi<br />

da germania iyo. misi TqmiT, am saxelmwifoebSi, gansakuTrebiT<br />

ki pirvel maTganSi, moqmedebda sakmaod myari<br />

samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels qmnida nebismieri<br />

normatiuli aqtis, nebismieri samarTlebrivi normis<br />

Semoqmedebas moqalaqeTa saerTo nebis uxeSi angariS-<br />

151 gauwevlobiTT .<br />

amave dros, ilias Cinebulad gaegeba, rom aq TviT moqalaqeTa<br />

monawileoba sazogadoebis politikur cxovreba-<br />

Si jerac SesagrZnobad SezRudulia152 ; sakanonmdeblo, aR-<br />

151 Sdr. Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи, cтр. 409.<br />

152 Tumc, amasTanave, uSualod monarqis arCeviTobaze, rogorc<br />

amas, magaliTad, wm. romis imperiaSi hqonda adgili, ilia arafers<br />

86


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

masrulebel da sasamarTlo organoTa qmediTi urTierTganStoebisa<br />

da Sesabamisad, maTi WeSmariti funqcionaluri<br />

damoukideblobis mxolod qaoturi konturebi ikveTeba;<br />

Tanac bolomde mougvarebelia nacionaluri mowyobis problemac<br />

(CrdiloeT irlandiis magaliTi). amrigad, i. WavWavaZis<br />

dadebiTi damokidebuleba konstituciuri monarqiis<br />

mimarT metwilad relatiuria da odnavac ar Seicavs mis<br />

ramegvarad etalonizebul Sefasebas153 .<br />

§ 1. 2. respublikis saTaveebTan<br />

§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba<br />

respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />

analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />

aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, ris<br />

TvalsaCino sabuTsac warmoadgens is, rom evropul saxelmwifoTa<br />

Soris i. WavWavaZesTan swored safrangeTi gamoiyofoda<br />

rogorc demokratiis ganviTarebis nimuSi154 . magram<br />

imavdroulad xazgasmas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad<br />

aris darwmunebuli misTvis Tanamedrove respublikuri<br />

mmarTvelobis arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave<br />

kritikas iSurebs155 .<br />

respublika, rogorc saxelmwifo mmarTvelobis forma,<br />

upirveles yovlisa, imTaviTve gamoirCeoda imiT, rom moqa-<br />

ambobs. sxva mxriv, arCeviTi monarqia dResac mxolod gamonakliss<br />

warmoadgens (magaliTad, malaizia).<br />

153 rogorc amas miiCnevs, magaliTad, e. batiaSvili, ilia da saqar-<br />

Tvelo, Tbilisi, 1998, gv. 69.<br />

154 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, gv. 27.<br />

155 ix. mesame respublikis iliaseul kritikaze: iqve, gv. 30-31.<br />

87


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

laqeTa politikuri uflebebisa da Tavisuflebebis sfero<br />

arsebiTad gafarTovda da sazogadoebamac gacilebiT aqtiuri<br />

politikuri cxovrebiT iwyo ganviTareba. respublikur<br />

mmarTvelobas ukavSirdeba sayovelTao saarCevno uflebis<br />

praqtikuli aRmoceneba da misi saniadago damkvidreba. sayovelTao<br />

saarCevno uflebis idea jer kidev XVIII saukunis<br />

pirvel naxevarSi Caisaxa da Semdgom aqtiuri ganviTareba<br />

hpova araerTi saxelovani filosofosisa Tu mecnieriuristis<br />

naSromebSi, magram mxolod mmarTvelobis respublikurma<br />

formam gaxada SesaZlebeli praqtikulad misi samarTlebriv-politikuri<br />

danergva. i. WavWavaZis erT-erTi<br />

umTavresi mizanic amaSive mdgomareobda, ris gamoc is respublikas<br />

mmarTvelobis erTaderT marTebul da gansakuTrebiT<br />

perspeqtiul saxed warmogvidgens.<br />

amasTanave, i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi<br />

is saxe, romelic miiRo sayovelTao saarCevno uflebis institutma<br />

respublikis arsebobis sawyis safexurebze. „respublikis<br />

daarsebis dRidam dRevandelamde, – aRniSnavda<br />

i. WavWavaZe, – arc erTi arCevani parlamentis deputatebisa<br />

ise ar gaTavebula, rom ufros-erToba burJuazias ar dar-<br />

Cenoda parlamentsa da senatSi. radganac parlamentis ufros-erTobisdagvarad<br />

Sesdgeba xomle Cveulebisamebr saministro,<br />

– advilad misaxvedria, rad moxdeba xolme ise,<br />

rom mmarTvelobas safrangeTisas yovelTvis burJuaziis<br />

momxreoba etyoba da ekonomiuri cvlileba muSakacTa sasargeblod<br />

brkoldeba“ 156 . uwinares yovlisa, sakiTxavia is,<br />

Tu rogor unda aRviqvaT ilias kritikuli SeniSvna safrangeTis<br />

umaRlesi sakanonmdeblo organos SemadgenlobasTan<br />

mimarTebaSi: rogorc zogadad misTvis Tanamedrove<br />

156 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 225.<br />

88


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

respublikuri parlamentis Tu mxolod orpalatiani respublikuri<br />

parlamentis kritika?<br />

§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti<br />

aRsaniSnavia, rom imJamindel iuridiul wreebSi mravlad<br />

gamoiyofodnen orpalatiani parlamentisadmi uaryofiTad<br />

ganwyobili moazrovneebi. amave dros, mocemuli saparlamento<br />

sistema Tanamedrove samarTalSic Seadgens<br />

gansazRvruli kritikis sagans: „xalxis warmomadgenlobis<br />

sakanonmdeblo Zala, – SeniSnavs k. miqelaZe, – romelic uflebaSemoqmedebas<br />

ufardebs xalxis saerTo nebas da survils,<br />

ar unda izRudebodes meore palatiT, ra principebzedac<br />

ar unda iqnes es ukanaskneli agebuli, miT umetes,<br />

Tu meore palata aRmocenebulia iseT niadagze, romelic<br />

ewinaaRmdegeba Tanasworuflebianobis princips. Tu am ori<br />

palatis organizacia erT da imave principebze aris aSenebuli,<br />

maSin sakiTxavia, Tu riT unda gansxvavdebodes meore<br />

palata, raTa man pirveli palatis moqmedeba erTgvarad<br />

cxrilSi gaataros“ 157 . magram ilia respublikuri mmarTvelobis<br />

nimuSad miiCnevda amerikis SeerTebul Statebs,<br />

romlis parlamentic struqturulad orad iyofa, senatad<br />

da warmomadgenelTa palatad da aqve unda SeiniSnos, rom<br />

mocemul orpalatianobas araferi akavSirebs Tanasworuflebianobis<br />

principis xelyofasTan, aramed Sevsebulia federaciuli<br />

Tanasworobis principiT158 , rac aseve demokratiulobis<br />

uSualo gamovlinebaa159 . garda amisa, monarqiz-<br />

157 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />

mentaruli respublika, gv. 67-68.<br />

158 ix. amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />

159 CvenSi ki daJinebiT ignorirebda mocemul princips Tavis dro-<br />

89


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

mis mimoxilvis drosac, rogorc vixileT, i. WavWavaZe swo-<br />

red orpalatiani parlamentis mqone saxelmwifoebs gamohyofs<br />

pozitiurad (didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis<br />

gaerTianebuli samefo, germania).<br />

zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, aSkaraa, rom ilias<br />

SeniSvna Seexeba safrangeTis parlamentis models ara im<br />

kuTxiT, ra kuTxiTac principul mniSnelobas iZens am parlamentis<br />

orpalatianoba160 . miuRebeli ki misTvis aq swored<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Camoyalibebis<br />

is wesia, romelic warmoadgens garants am sferoSi erTi<br />

romelime socialuri fenis dominirebisa da ara mxolod<br />

am sferoSi: radgan umaRlesi aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

Semadgenlobas parlamenti ayalibebs, is (aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis Semadgenloba) pirdapir aris damokidebuli<br />

parlamentis Semadgenlobaze, masSi warmodgenil<br />

politikur ZalTa Tanafardobaze. amitomac mocemul Sem-<br />

TxvevaSi faqtobrivi Zalaufali mxolod burJuaziaa. ilia<br />

ki moiTxovs, rom es viTareba piriqiT gamoiyurebodes. misi<br />

azriT, parlamentis umravlesobas swored sazogadoebis<br />

umravlesobis warmomadgenlebi unda Seadgendnen (misive<br />

TqmiT, amgvarad SesaZlebeli iqneboda socialuri realobis<br />

politikur realobad „gardasaxva“) da es uSualo safuZvelia<br />

saerTosazogadoebrivi nebis optimaluri ganxorcielebisa.<br />

Tu ras gulisxmobs i. WavWavaZe mocemul debulebaSi<br />

konkretulad, TvalnaTliv ikveTeba saarCevno uflebis<br />

cnebaSi mis mier sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

principTa kombinirebiT.<br />

ze centraluri sabWoTa xelisufleba (sxvagvarad amis Sesaxeb:<br />

W. Krauss, Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984, S. 495 f).<br />

160 vrclad amis Sesaxeb: sazRvargareTis qveynebis saparlamento<br />

praqtikis mimoxilva, Tbilisi, 1991.<br />

90


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis erTianoba<br />

aq umTavresad yuradsaRebia is SemkavSirebeli rgoli,<br />

uromlisodac, saerTod, SeuZlebelia parlamentis Semadgenlobis<br />

misaRebobaze saubari. aqtualur komponentad<br />

gvevlineba TviT parlamentis momavali namoRvawari, e. i.<br />

mis mier SesamuSavebel kanonTa xarisxi, Sinaarsobrivi Rirebulebebi.<br />

amaze sruliad araorazrovnad migvaniSnebs<br />

Tavad iliac: „samarTlis urigod mowyobileba svavia –<br />

romelic STanTqavs xalxis simdidresa, maxvilia – romelic<br />

hkveTs frTebs xalxis xelTmoqmedebas da ekonomikur<br />

warmoebas“ 161 . amrigad, i. WavWavaZe sagangebod miuTi-<br />

Tebs „samarTlis rigiani mowyobilebis“ saWiroebaze da<br />

mas SesaniSnavad esmis, rom saamisod aucilebelia uzenaesi<br />

sakanonmdeblo organos maRalorganizebuli funqcionireba,<br />

saerTosazogadoebrivi nebis samarTlebrivad SorsmWvreteluri<br />

gansaxiereba. xolo yovelive amis realizeba<br />

odnavac rodi moiTxovs, rom siocialuri fena, romelic<br />

sazogadoebis umcires nawils Seadgens, euflebodes politikur<br />

umravlesobas. amis mtkiceba mxolod sruli uSinaarsoba<br />

iqneboda. ilias damsaxurebac aq swored mocemuli<br />

Seusabamobis xazgasmaa, ris kvalobazec is sruliad samarTlianad<br />

cdilobs dagvarwmunos, rom umravlesobis ke-<br />

TildReoba erTmniSvnelovnad moiTxovs, rom misi interesebi<br />

samarTlebriv-politikurad srulyofilad iqnes warmodgenili162<br />

. imavdroulad amas araferi aqvs saerTo soci-<br />

161 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 300.<br />

162 amasTan erTad „programis“ me-12 muxlSi aRiniSneba: „gaumjo-<br />

besdes safabriko, saqarxno da samrewvelo muSebis yofa-cxovreba<br />

safabriko kanonmdeblobis gafarToebis, muSaTa savaldebulo sa-<br />

xelmwifo dazRvevis SemoRebis, gaficvebis, organizaciebis, krebe-<br />

bis Tavisuflebis dadgenis, rvasaaTiani samuSao dRis SemoRebiT,<br />

91


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

alur fenebze marqsistul xedvasTan da arc „mSromelTa<br />

demokratia“ aqvs ilias aq mxedvelobaSi imave gagebiT163 .<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, ilia momxrea sayovelTao saar-<br />

Cevno uflebis iseTi modelisa, romelsac safuZvlad moqalaqeTa<br />

socialur-politikuri Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa<br />

da Tanasworobis principTa kombinirebiT,<br />

rac ukanasknel SemTxvevaSi xmaTa diferencirebuli „valenturobis“<br />

164 uaryofas niSnavs, i. WavWavaZe saarCevno<br />

uflebis instituts, nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa,<br />

WeSmariti demokratiulobis samsaxurSi ayenebs165 .<br />

§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />

pasuxismgebloba<br />

§ 2. 1. TviTmmarTveloba<br />

gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia morigi fundamenturi<br />

siaxle, romlis SemoRebasac cdilobda didi ilia<br />

tradiciul demokratiul warmodgenebSi. Cvenis azriT, mocemuli<br />

Tvalsazrisis ganviTareba uTuod unda Seadgendes<br />

xelfasis minimumis dawesebis, mewarmeTa mogebaSi monawileobis<br />

da a. S. gziT“ ( ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarT-<br />

lebrivi msoflmxedveloba, gv. 13).<br />

163 Sdr. o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 3-4.<br />

164 magaliTad, saSemosavlo gadasaxadis mixedviT.<br />

165 uSualod ukanaskneli TvalsazrisiT, anu rogorc WeSmariti<br />

demokratiulobis gamovlineba, sagulisxmoa, upirveles yovlisa,<br />

„programis“ me-8 muxlis d punqti, romelic Seexeba saeklesio ga-<br />

dasaxadebis gauqmebas: „daubrundes iveriis eklesias yvela saek-<br />

lesio mamuli, romelic gadasulia saxelmwifo mmarTvelobaSi,<br />

im mizniT, rom mosaxleoba ganTavisufldes samRvdeloebisa da<br />

sasuliero uwyebis yvela dawesebulebis Senaxvis tvirTisagan“<br />

(ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />

mxedveloba, gv. 12). imave muxlSi ilia qarTuli eklesiisTvis av-<br />

tokefaliis dabrunebasac moiTxovs.<br />

92


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

Tanamedrvoe qarTuli samarTlis prioritetul amocanas.<br />

saqme ki is aris, rom saxelmwifo aparatis struqturul<br />

erTeulTa Camoyalibebis, maTi funqcionirebisa da maTze<br />

kontrolis Sesaxeb i. WavWavaZe gvTavazobs sruliad originalur<br />

koncefcias, romelsac demokratiuli msoflmxedvelobis<br />

Tvisebrivad axlebur ganvrcobamde mivyavarT.<br />

gansaxilveli TvalTaxedva gansakuTrebiT cxadad ikveTeba<br />

i. WavWavaZis mier TviTmmarTvelobis problemis mimoxilvisas,<br />

romlis ZiriTad Sedegebsac v. abaSmaZe Semdeggvarad<br />

warmogvidgens: „i. WavWavaZis azriT, TviTmmarTvelobis um-<br />

Tavresi safuZvlebia: 1. saarCevno ufleba da xmis ufleba<br />

unda gaaCndes yvela srulwlovan adgilobriv mcxovrebs;<br />

2. TviTmmarTvelobiTi organoebis xelisufleba erTnairad<br />

unda gavrceldes yvela wodebaze, romlebic mocemuli<br />

TviTmmarTvelobis organoebisadmi daqvemdebarebul teritoriaze<br />

cxovroben anu, sxvanairad, mosaxleobis wodebrivi<br />

gancalkeveba da barierebi TviTmmarTvelobis bunebas<br />

ewinaaRmdegeba; 3. TviTmmarvelobis Tanamdebobis pirni (mosamarTleni,<br />

moxeleni) arCeul unda iqnen adgilobrivi<br />

mcxovreblebis mier; 4. adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />

aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ wina-<br />

Se“ 166 . vfiqrobT, sakuTriv amosavali debulebis iliaseuli<br />

samarTlebriv-politikuri Sinaarsi zemoT ukve garkveviT<br />

iqna warmoCenili167 . amasTanave, vidre uSualod mocemul<br />

SemTxvevaSi aqtualur debulebebs anu zemowarmodgenil<br />

or ukanasknel moments SevexebodeT, gansazRvrul ganvrco-<br />

166 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, gv. 273-274.<br />

167 Sdr. amasTanave, TviTmmarTvelobis iliaseul koncefciasTan<br />

n. nikolaZis TvalTaxedva: m. gogua, niko nikolaZis politikuri<br />

Sexedulebebi, gv. 94-96.<br />

93


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

bas moiTxovs konkretulad wodebrivi privilegiebis problemac,<br />

– anu mocemuli problemis zogadsamarTlebrivi aspeqti,<br />

– romelic zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, i. Wav-<br />

WavaZesTan aseve centraluri yuradRebis sagania.<br />

§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />

konkretika<br />

rodesac i. WavWavaZe SeniSnavs, rom TviTmmarTvelobis<br />

organoebis xelisufleba erTnairad unda gavrceldes yvela<br />

wodebaze, mas mxedvelobaSi aqvs ara yvela wodebis<br />

warmomadgenelTaTvis samarTlebriv normaTa savaldebulobis<br />

identuroba, – Tumc Tavis mxriv, cxadia, arc es<br />

gamomdinareobs i. WavWavaZis mixedviT, TavisdaTavad iuridiul<br />

normaTa moqmedebis litoni sayovelTaoobidan168 , –<br />

aramed kvlavac is, rom yvelani gaTanasworebul iqnen TavianT<br />

ufleba-movaleobebSi. sxva sityvebiT, ilia moiTxovs<br />

aq ara ubralod imis uzrunvelyofas, rom samarTlebriv<br />

normebSi gamoxatuli moTxovnebi erTnairad iqnes daculi<br />

yvela socialuri wodebis mier, aramed imas, rom erTnairi<br />

iyos yvelasaTvis TviT es moTxovnebi da maTSi asaxuli<br />

iuridiuli movaleobebi.<br />

Tu ras niSnavs es, advilad misaxvedria: amiT i. WavWavaZe<br />

gadaWriT uaryofs mosaxleobis wodebrivi diferencirebulobis<br />

yovelgvar samarTlebriv mniSvnelobas; ase magaliTad,<br />

„programis“ me-5 muxlSi naTqvamia: „Camoyalibdes<br />

168 ase magaliTad, „proeqtSi qarTuli konstituciur-demokrati-<br />

uli partiis Seqmnisa“ iliasTan swored imas gaesmis xazi, rom<br />

mTavari aris ara uflebaTa da TavisuflebaTa gamocxadeba, ara-<br />

med maTi realizebis meqanizmis uzrunvelyofa (ix. v. abaSmaZe,<br />

ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba, gv. 8).<br />

94


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

eroba 169 da Seicvalos saqalaqo debuleba sruliad wodeb-<br />

riv TviTmmarTvelobaze dayrdnobiT“ 170 , ra drosac sxva<br />

mxriv, is aseve moiTxovs, rom „SemoRebul iqnes saerobo<br />

da saqalaqo mmarTvelobis yvela organoSi qarTuli ena“ 171 .<br />

garda amisa, i. WavWavaZis TvalTaxedvidan aseve mkafiod<br />

ikveTeba, rom misTvis aranakleb miuRebelia qonebirvi niSniT<br />

moqalaqeTa samarTlebrivi diferencireba Tu sxva analogiuri<br />

barieris arseboba, rac isev da isev imaze migvi-<br />

TiTebs, rom i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebebTan<br />

mimarTebaSi saqme gvaqvs samarTlebrivi Tanasworobis<br />

principis maqsimalurad Tanmimdevruli ganviTarebis<br />

mcdelobasTan. marTalia, Tanamedroveobam gansaxilvel<br />

Tvalsazriss bunebrivi elferi SesZina da ukve arc aravin<br />

qmnis sacilos mis TavisTavadobas, magram imJamad demokratiuli<br />

azrovneba jer kidev Sors iyo siRrmiseuli damkvidrebisagan<br />

da mravalgan awydeboda uaryofasa Tu winaaRmdegobebs,<br />

rameTu dawinaurebul saxelmwifoTa umravlesobac,<br />

rogorc ukve vixileT, metad Tu naklebad konservatiulobis<br />

marwuxebSi iyo moqceuli.<br />

§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba da “ierarqiuli”<br />

pasuxismgeblobis uaryofa<br />

amave dros, rac gansaxilvel konteqstSi umTavresia,<br />

i. WavWavaZe mniSvnelovnad uswrebs Tavis SexedulebebSi<br />

CvenSi damkvidrebul Tanamedrove demokratiis miRwevebsac,<br />

rodesac is sruliad eqspliciturad imis saWiroebaze<br />

169 ix. agreTve n. nikolaZe erobebis Sesaxeb: g. abzianiZe, narkve-<br />

vebi, gv. 118; m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi,<br />

gv. 88-89 da passim.<br />

170 v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />

mxedveloba, gv. 11.<br />

171 iqve.<br />

95


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

migviTiTebs, rom erTi mxriv, TviTmmarTvelobis Tanamdebobis<br />

pirni (mosamarTleni, moxeleni) arCeul iqnen adgilobrivi<br />

mcxovreblebis mier da meore mxriv, adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebdes<br />

ara ierarqiulobis principze dayrdnobiT, aramed „sazogado<br />

samarTlisa da samsjavros“ winaSe172 . amave konteqstis<br />

gagrZelebaa „programis“ me-6 muxli, sadac i. Wav-<br />

WavaZe saqarTveloSi nafic msajulTa sasamarTlos Seqmnas<br />

moiTxovs173 ; igive muxli gamohyofs agreTve sasamarTlos<br />

damoukideblobis mniSvnelobasa da Seicavs miTiTebas ar-<br />

CeviT momrigebel mosamarTleTa institutis Camoyalibebaze174<br />

.<br />

zemoxsenebuli TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas<br />

ki umTavresad afuZnebs is, rom amgvarad, jer<br />

erTi, mniSvnelovnad maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba<br />

imis Taobaze, rom TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa<br />

interesebis samsaxurSi dganan da rom saxelmwifo saqmeTa<br />

ganxorcieleba xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo<br />

organoTa funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas,<br />

rameTu Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara sakuTari<br />

ufrosis, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />

da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />

da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />

damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />

172 kanonis uzenaesoba, tradiciuli gagebiT, gansaxilvel WrilSi<br />

Tavis ganviTarebas povebs „programis“ me-4 muxlSi, romlis mixed-<br />

viTac i. WavWavaZe calsaxad moiTxovs „dadgindes yvela dawesebu-<br />

lebisa da Tanamdebobis piris, rogorc umaRlesis, ise umdable-<br />

sis, pasuxismgebloba sasamarTlos winaSe, saerTo samarTalwar-<br />

moebis wesis mixedviT“ (iqve).<br />

173 iqve.<br />

174 iqve.<br />

96


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />

dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />

centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />

dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />

§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba<br />

gansaxilvel SemTxvevaSi Cvens umTavres amocanas „TviTmmarTvelobis<br />

safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuflebis<br />

danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba Seadgens,<br />

ufro zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />

danawilebis tradiciuli Teoriis fargleb-<br />

Si, rac Tavis mxriv, rogorc ukve aRiniSna, am ukanasknelis<br />

srulyofis safuZvelicaa.<br />

i. WavWavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />

sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs,<br />

rom zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis<br />

funqcionaluri damoukidebloba ukve misive formirebis<br />

specifikiT ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad<br />

maRalorganizebul saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben,<br />

centraluri aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />

formireba ki xdeba ara uSualod xalxis<br />

mier, aramed mxolod xalxis saxeliT da warmoadgens<br />

mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“ proceduras175 . amasTanave,<br />

175 saprezidento mmarTvelobis SemTxvevaSi Cveulebriv TviT pre-<br />

zidentis gamoklebiT, romelic rogorc zogadad saxelmwifos me-<br />

Tauri, uSualod aRmasrulebel xelisuflebas udgas saTaveSi.<br />

xolo is, rom saparlamento respublikis dros mTavrobis Semad-<br />

genloba, rogorc wesi, TviT parlamentSi arCeul deputatTa ri-<br />

gebidan yalibdeba, aq principulad jer kidev arafers cvlis, vi-<br />

naidan amiT, pasuxismgeblobis TvalsazrisiT, romelic mocemul<br />

97


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

imiT, rom saxelmwifo TviTonve avtonomiurad ayalibebs<br />

aRmasrulbelel da sasamarTlo xelisuflebas, uwinares<br />

yovlisa, saxezea ama Tu im saxiT sakanonmdeblo organos<br />

misTvis arabunebrivi, misi arsebiTi daniSnulebisaTvis<br />

sruliad ucxo kompetenciiT datvirTva, rameTu legislativis<br />

organoTa arsebiTi daniSnuleba, maTi institucionaluri<br />

bunebis ganmsazRvreli saqmianoba kanonmdeblobaa,<br />

samarTalSemoqmedebaa da amas araferi SeiZleba hqondes<br />

saerTo iseT principulad specifikur fenomenTan, rogoric<br />

aRmasrulebeli Tu sasamarTlo xelisuflebis Semadgenlobis<br />

gansazRvraa, ra formiTac ar unda warmoebdes<br />

es srulyofil demokratiulobaze pretenziis mqone saxelmwifoSi.<br />

§ 2. 5. monteskie<br />

dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />

xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie176<br />

. mis yuradRebas aqtualur konteqstSi swored<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisufleba ipyrobs: „imis gamo,<br />

rom Tavisufal saxelmwifoSi nebismieri adamiani, romelic<br />

suliT Tavisufalia, Tavadve unda marTavdes sakuTar<br />

Tavs, sakanonmdeblo xelisufleba unda ekuTvnodes mTels<br />

xalxs. magram radgan es did saxelmwifoebSi SeuZlebelia,<br />

mcireSi ki – Znelad mosaxerxebeli, aucilebelia, rom<br />

xalxi Tavis warmomadgenelTa meSveobiT akeTebdes yoveli-<br />

SemTxvevaSi mTavaria, manZili amomrCevelsa da aRmasrulebel xe-<br />

lisuflebas Soris ar mcirdeba.<br />

176 xelisuflebis danawilebis ideas frangul filosofiaSi, gar-<br />

da TviT monteskiesi, uwinares yovlisa, aviTarebda rusoc, Tumc<br />

am pirvelis koncefciis ZiriTad debulebaTagan damoukideblad<br />

(ix. Rousseau, Du contrat social, p. 127).<br />

98


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

ves, risi gakeTebac mas Tavad ar ZaluZs“ 177 . maT Soris, aR-<br />

masrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis Camoyalibebac!<br />

amasTanave, monteskie arsad moixseniebs, Tu ra SeiZleba<br />

aferxebdes imas, rom xelisuflebis ukanasknel ganStoebaTa<br />

Camoyalibebac analogiuradve warmoebdes. magram yovelive<br />

es gasagebic aris, monteskies ideali xom sinamdvileSi<br />

monarqiul-warmomadgenlobiTi mmarTveloba iyo178 da<br />

saxelmwifos esoden Tanmimdevruli demokratizeba misTvis<br />

verc iqneboda ramenairad aqtualuri amocana179 .<br />

zemoaRniSnulis logikuri Sedegia is, rom imgvarad,<br />

ragvaradac monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad<br />

hyofs, SeuZlebeli xdeba saboloo jamSi erTian suverenad<br />

maTi Tanazomieri rekonstruireba. is ar asaxelebs meqanizms,<br />

romlis amoqmedebiT moxerxdeboda saxelmwifos gansaxilvel<br />

segmentTa Soris SemkavSirebeli rgolis warmoqmna<br />

da ase saxelmwifos, rogorc funqcionalurad damoukidebeli<br />

mTlianobis, SenarCuneba, ris nacvlad frangi<br />

Teoretikosis azrebma abstraqciaSi gadainacvla: „es sami<br />

xelisufleba sabolood simSvidisa da umoqmedobis mdgomareobaSi<br />

unda aRmoCndes. magram radgan saganTa aucilebeli<br />

moZraoba aiZulebs maT imoZraon, isini urTierTgawonasworebulad<br />

imoZraveben“ 180 . amasTanave, cxadia, rom<br />

monteskies mier TviT xelisuflebis danawilebis princi-<br />

177 monteskies dasax. naSromi, gv. 159.<br />

178 iqve, gv. 63-64.<br />

179 rac, bunebrivia, monteskies damsaxurebas TviT Tavdapirvel as-<br />

peqtSi odnavac ar Crdilavs. Aase magaliTad, avlebs ra parale-<br />

lebs dekartisa da monteskies Semoqmedebas Soris, g. besi sxar-<br />

tad SeniSnavs: „Tavisi racionaluri meTodiT dekartma moaxdina<br />

fizikis emansipireba Teologiisagan, es igive miRwevaa, rac mon-<br />

teskies kanonmdeblobis sferoSi ekuTvnis“ (Helvétius, De l’esprit, Intro-<br />

duction (Par G. Besse), p. 11; rac Seexeba Tavad helveciuss, is montes-<br />

kies mwvave kritikosi iyo).<br />

180 monteskies dasax. naSromi, gv. 165.<br />

99


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

pis aRmoCena, miuxedavad imisa, Tu rogor esaxeba mas mocemuli<br />

principis moqmedeba, samarTlebrivi azrovnebis erTerTi<br />

umniSvnelovanesi miRwevaa.<br />

§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />

zogadi korelacia<br />

i. WavWavaZis Sesabamisi TvalTaxedvis ganviTarebiT anu<br />

misi funqcionaluri ganvrcobiT vRebulobT, rom TiToeuli<br />

maTgani aqac pasuxs unda agebdes „sazogado samar-<br />

Tlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis winaSe.<br />

amgvarad, metastruqturuli sistemuri kontrolis saxiT<br />

iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi, romelic<br />

apirobebs samive ganStoebis erTobliv, realurad gawonasworebul<br />

ganviTarebasa da maT integrirebas saxelmwifo<br />

organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro maRal suverenul<br />

erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali momenti xelisuflebis<br />

qmediToba, misi gansakuTrebuli nayofierebaa<br />

da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli faqtori<br />

gadamwyvetia. amaSive mdgomareobs demokratiuli mmarTvelobis<br />

Tandayolili upiratesobac, saerTod.<br />

xolo es, Tavis mxriv, odnavac ar zRudavs arc erTi<br />

ganStoebis pasuxismgeblobas kanonis winaSe TviT restriqciuli<br />

gagebiTac, magram amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba<br />

is, rom legislativis warmomadgenlebi ar iyvnen<br />

angariSvaldebuli amomrCevelTa winaSe, meore mxriv ki,<br />

uariyofa aRmasrulebeli xelisuflebis angariSvaldebuleba<br />

sakanonmdeblo organos winaSe181 , ris ganuxorcieleb-<br />

181 ix. aRmasrulebeli xelisuflebis „saparlamento“ da „iuridiu-<br />

li“ pasuxismgeblobis diferencirebis saTaveebi: daisis dasax. na-<br />

Sromi, gv. 369-372, 408 da passim.<br />

100


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

loba Tanamedrove samarTalSi Tanabrad ewinaaRmdegeba<br />

rogorc xelisuflebis danawilebis arss, ise sakanonmdeblo<br />

xelisuflebis bunebas.<br />

ukanasknel momentTa gaTvaliswinebiT, advilad misaxvedria<br />

isic, rom sakonstitucio sasamarTloc, xelisuflebis<br />

danawilebis principis efeqturi ganxorcielebis<br />

TvalsazrisiT, SesaZloa warmoadgendes mxolod damatebiT<br />

samarTlebriv meqanizms, radgan winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

saqme gveqneboda martooden SiSvel instrumentalizmTan<br />

imdenad, ramdenadac aq sulac ar icvleba TviT zemowarmodgenili<br />

urTierTobis Sinaarsi da amiT gansaxilveli<br />

problemis arsic. sxvagvarad rom vTqvaT, sakonstitucio<br />

sasamarTlo ar cvlis xelisuflebis calkeul ganStoebaTa<br />

Soris „urTierTkontrolis“ tradiciulad damkvidrebul<br />

zedapirulobas.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, xelisuflebis<br />

danawilebis principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi<br />

iZens sasurvel praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis<br />

TiToeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da<br />

maTze funqcionaluri kontrolis meqanizmic erTi da igivea,<br />

kerZod ki demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT.<br />

xolo amis optimaluri saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba,<br />

rogorc vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur<br />

SexedulebaTa ganviTarebaSi Zevs.<br />

101


eziume<br />

I. saxelmwifos warmoSoba. gansaxilvel problemasTan<br />

mimarTebaSi gansakuTrebuli yuradRebis sagans, uwinares<br />

yovlisa, i. WavWavaZis Sesabamis SexedulebebTan CvenSi aTeuli<br />

wlebis manZilze gabatonebuli ideologiis principuli<br />

SeuTavsebloba Seadgens. gansxvavebiT am moZRvrebisagan,<br />

i. WavWavaZe odnavac ar ukavSirebs saxelmwifos warmo-<br />

Sobis process socialur dapirispirebas; is mocemuli fenomenis<br />

aRmocenebis qvakuTxeds xedavs ara interesTa WidilSi<br />

zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi. ufro<br />

zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis TvalsazrisiT,<br />

„klasobriv diferencirebulobas“ adamianis buneba,<br />

„ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />

neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />

upirispirdeba.<br />

amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />

neba“, aramed gulisxmobs mxolod TavisdaTavad erTobil<br />

nebas, ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT, rac Tavis<br />

mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis koncefcias xelSekrulebis<br />

Teoriisagan. Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />

aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />

xdeba, mTavari ki gansaxilvel konteqstSi mainc is aris,<br />

rom i. WavWavaZis amosavali debulebis mixedviT, saxelmwifos<br />

dasabami TviT individs, mis „xorciel“ da „sulier“<br />

bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas,<br />

xelovnuri ukuqcevadobis TvalsazrisiT.<br />

102


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />

koncefciis originaloba, miT ufro TvalsaCinoa. ilia aq,<br />

gansxvavebiT xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara<br />

„warmoebas“, anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis<br />

Teoriis enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris<br />

uflebasa da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze<br />

ilias koncefciaSi politikuri konstruqciis sazogadoebis<br />

wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xel-<br />

SekrulebiT“ daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc<br />

samarTlis subieqti.<br />

arsebiTad sxva saxis gansxvavebasTan gvaqvs saqme platonisa<br />

da ilias SexedulebaTa urTierTmimarTebis TvalsazrisiT.<br />

marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe,<br />

erTmniSvnelovnad SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas<br />

safuZvlad Cveni moTxovnileba udevs, magram iliasagan<br />

gansxvavebiT, is aq materialur moTxovnilebaTa upirates<br />

gamoyofamde dadis, anu platoni saxelmwifos Camoyalibebis<br />

mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli bunebiT“ Semofarglavs.<br />

platonis zemomotanili Sexeduleba zogadad Tavis ganviTarebas<br />

ufro adrec, kerZod ki sokratesTan, povebda,<br />

ris sawinaaRmdegod aristoteles filosofiaSi aqtualuri<br />

xedva ukve mkacri kritikis sagania. amasTanave, aristotele<br />

mxolod sapirispiro ukiduresobaSi vardeba, is saxelmwifos<br />

fenomenis saTaves adamianis mxolod „sulier<br />

bunebaSi“ anu adamianis fsiqikaSi, mis saerTo mentalitetisaTvis<br />

damaxasiaTebel specifiurobaSi xedavs. misi azriT,<br />

socialur-ekonomikuri atmosfero aramcTu ar aris<br />

saxelmwifos uSualo warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani,<br />

principulad meorexarisxovani realiaa.<br />

103


eziume<br />

erTi SexedviT, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />

alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />

ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />

jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis<br />

uSualo mizezi adamianis mxolod fsiqikur bunebaSi, mis<br />

fsiqologiur TaviseburebebSi vigulisxmeT, unda arsebobdes<br />

mocemuli procesis, e. i. saxelmwifos warmoqmnis procesis,<br />

mkacri kanonzomiereba, romelic gulisxmobs mis<br />

erTdroulobas yvela erTmaneTisagan damoukideblad ganviTarebad<br />

sazogadoebaSi. es ki swored rom ar Seesatyviseba<br />

istoriul sinamdviles. meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv<br />

organizacias moklebuli sazogadoebis gverdiT<br />

an, miT ufro, mis irgvliv arsebobdes politikuri sazogadoebebi,<br />

rameTu aseT SemTxvevaSi pirvelis wevrebma<br />

uwyian aSkarad am saxelmwifoebrivi organizaciis Sesaxeb,<br />

romliskenac maT, aristoteles TqmiT, „cxovrebis instinqti“<br />

ubiZgebs. magram esec xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove<br />

realobasTan: dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />

inarCunebs TviTmyofobas mravali Temi, romelsac<br />

odnavac ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikur<br />

sazogadoebaSi integrirebisaken. umTavresi ki gansaxilvel<br />

SemTxvevaSi aris is, rom aristoteles TvalTaxedvac Tvisebrivad<br />

iseve gansxvavdeba iliaseuli koncefciisagan, rogorc<br />

sokratesa da platonis Sexedulebebi, mxolod kategorialuri<br />

aqcentis SebrunebiT.<br />

yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, l. foierbaxis<br />

mixedviT, adamianTa saxelmwifoebrivad gaerTianeba<br />

mxolod maTive „Tavisufali nebiT“ aris pirobadebuli,<br />

romelic sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />

„xorcieli“ bunebiT. amave dros, saboloo jamSi foierbaxi<br />

104


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

aq J. J. rusoseul socialurad „zogad nebas“ gulisxmobs,<br />

romelic Tavis mxriv, am ukanasknelTan saxelmwifos warmoSobis<br />

xelSekrulebiTobas daedo safuZvlad. sakiTxavi<br />

ki is aris, Tu ramdenad xerxdeba am nebis realizeba im<br />

socialur-kulturul (cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />

viTarebaSi, romlis niadagzec saxelmwifo yalibdeba.<br />

gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da<br />

naTeli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />

safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />

gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />

xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />

xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />

gaswvdeba esoden farTo masStabebs.<br />

analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />

is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris<br />

adamianTa SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRebuli<br />

mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve calsaxad amodis debulebidan,<br />

rom winaresaxelmwifoebrivi xanis anu „bunebrivi<br />

mdgomareobis“ sazogadoeba „veluri tomebis“ erTobaa. amave<br />

dros, loki arafers ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad<br />

miiReboda „veluri tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli<br />

sirTulis xelSekruleba!<br />

rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts, TvalsaCinoa,<br />

rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi principulad<br />

gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki saxelmwifos<br />

warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />

ukavSirebs („bunebrivi mdgomareobis damrRvevTa alagmva“,<br />

„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave gagebiT da a. S.),<br />

ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad amovikiTxavT,<br />

rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />

105


eziume<br />

momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul Se-<br />

mTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />

adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“ xelyofilTa<br />

interesebTan). ukeT rom vTqvaT, loki saerTod<br />

gamoricxavs socialur urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc<br />

saxelmwifos Tandayolil funqcias.<br />

lokis winamorbedi, T. hobzi, saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezad socialuri aucileblobis or saxes gamohyofs:<br />

Sinagansa da garedan momdinares. hobzis mixedviT,<br />

iseve rogorc amas mogvianebiT lokTanac vxvdebiT (Tumc<br />

lokTan hobzis Sexedulebebi zogadad mZafri kritikis saganicaa),<br />

sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />

organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareobisas“ gamefebulia<br />

usasrulo urTierTfrTxoba, adamianebi ganicdian<br />

erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />

arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswar uxilavi<br />

safrTxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />

ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />

mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />

pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />

radganac es erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa. dausrulebeli<br />

saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi undobloba<br />

sabolood gardauvals qmnis mxareTa Soris stabiluri<br />

kompromisis miRwevas anu saxelmwifos Camoyalibebas.<br />

amrigad, hobzi saxelmwifos warmomSob Sinagan mizezad<br />

sazogadoebriv urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis<br />

daZlevas miiCnevs.<br />

garedan momdinare aucilebloba, rogorc saxelmwifos<br />

warmoSobis mizezi, hobzis Tanaxmad, iseve rogorc Semdgom<br />

hegelTanac, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv saf-<br />

106


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

rTxeSi mdgomareobs. adamianebi iZulebuli xdebian Tavda-<br />

cvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma gamonaxon<br />

da es mxolod saxelmwifos CamoyalibebiT miiRweva.<br />

hobzis gansaxilveli TvalTaxedva winaaRmdegobrivia:<br />

Tu vixelmZRvanelebT mis pirvel debulebaSi („Sidasoci-<br />

aluri mtrobis daZlevis aucilebloba“) warmodgenili<br />

logikiT, momdevno debulebis („garedan momdinare safrTxis<br />

daZlevis aucilebloba“) kvalobaze, individTa politikur<br />

sazogadoebaSi gaerTianebas uTuod unda mohyoloda<br />

saxelmwifoTa erTian korporaciad Serwymac; Tu adamianebi<br />

erTmaneTisadmi SiSma da agresiulobam saxelmwifoebrivi<br />

konstruqciis sazogadoebad aqcia, saxelmwifoebic,<br />

TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul warsulSi integrirebuli<br />

iqnebodnen msgavs, evoluciurad ufro maRal<br />

kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT frTxoba da agresiuloba<br />

am ukanasknelTa urTierTobebSi aseve gamudmebiT da<br />

didad ufro masStaburad mJRavndeboda, vidre hobziseuli<br />

„bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa umartives urTier-<br />

TobebSi.<br />

xolo zogadad, CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT,<br />

aseve TvalsaCinoa is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos<br />

warmoSoba arc „sayovelTao“ mtrobis Sedegia hobziseuli<br />

gagebiT, aramed socialur urTierTobaTa intensivirebis<br />

saSualeba, rogorc aseTi.<br />

kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />

yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />

mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“ principiT<br />

xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli „zogadi<br />

nebis“ principiT. amasTanave, mcdari iqneboda imis<br />

mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />

107


eziume<br />

arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />

amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />

kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />

arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />

Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />

„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />

aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“. ufro<br />

zustad, saxelmwifo, kantis mixedviT, „gonier egoist-<br />

Ta organizaciaa“. amave dros, is mocemul Sinaarss „cnebiT-terminologiurad<br />

imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />

erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“.<br />

uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan mimarTebaSi<br />

ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli am pirveliT<br />

dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens, rac<br />

Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mcire, aseve<br />

radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom aqac saxelmwifo<br />

da masTan erTad samarTalic yalibdeba rogorc<br />

„bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />

Tu, erTi mxriv, hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />

mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />

umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT,<br />

hegeli mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic,<br />

es saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />

meore mxriv, saxelmwifo, rogorc „TviTcnobieri<br />

zneobrivi substancia“, hegelTan ojaxis principisa da samoqalaqo<br />

sazogadoebis principis SeerTebaa. ojaxSi hegeli<br />

gulisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi<br />

gonis saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv<br />

substancias individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />

yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT. imav-<br />

108


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

droulad hegelis Sexedulebebs ZiriTadad Semdeg dask-<br />

vnamde mivyavarT: saxelmwifos warmoSobis mizezi ar momdinareobs<br />

arsebiTad arc individTa nebisa Tu saerTosazogadoebrivi<br />

aucileblobidan da a. S., aramed daiyvaneba<br />

yovlad ganyenebul fenomenamde da aq swored saxelmwifos<br />

genezisis „RvTaebriv gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme.<br />

ukeT rom vTqvaT, hegeli imis dasabuTebas cdilobs, rom<br />

„saxelmwifos Sinaarsi ganisazRvreba adamianis damokidebulebiT<br />

RvTaebrivTan da ara mxolod mis moTxovnilebaTa<br />

bunebiT, rogorc amas sazogadoebis bunebiT TeoriebSi aqvs<br />

adgili“. magram amiT hegeli saxelmwifos saboloo jamSi<br />

mxolod funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu masTan<br />

saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari axali<br />

„adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed saxelmwifo<br />

sruliad ewireba ukve arsebul socialur „wesrigTa“<br />

„ganxorcielebas“. sxvagvarad rom vTqvaT, aq saxelmwifos<br />

erTaderT funqcionalur „TavSesafars“ mxolod sakuTriv<br />

Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />

uaryofs ra hegelis aqtualur TvalTaxedvas, l. foierbaxi<br />

miiCnevs, rom „sadac zneoba Teologiaze, samar-<br />

Tali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />

yvelaze ufro arazneobrivi, arasamrTlebrivi, samarcxvino<br />

nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“. amis Sedegad<br />

foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />

masStabad, riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv sawyisze<br />

dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad elfers<br />

iZens.<br />

volterTan saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoeba,<br />

Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da „ke-<br />

TildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretu-<br />

109


eziume<br />

lad, mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />

midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />

warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />

Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />

mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />

mkacrad eqvivalenturia.<br />

mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />

msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT:<br />

orive SemTxvevaSi saxelmwifos warmoSobas safuZvlad<br />

edeba adamianTa swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />

ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul<br />

momentSi gamoxatuli saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli<br />

faqtori, moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis<br />

damaxasiaTebel negatiurobis aqcents. gansxvaveba<br />

n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs Soris aq saxelmwifosa<br />

da sazogadoebis warmoSobis erTdroulobasa<br />

da Sesabamisad, maT diferencirebul aRmocenebas ukav-<br />

Sirdeba.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, saxelmwifos<br />

warmoSobis problemisadmi iliaseuli midgoma udavo specifiurobiT<br />

gamoirCeva, miuxedavad imisa, rom zogierT<br />

koncefciasTan mimarTebaSi aq saerToc bevri ram SeimCneva.<br />

amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />

agerTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />

gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />

dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />

Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi.<br />

naSromSi ganviTarebuli mosazrebis Tanaxmad, saxelmwifos<br />

warmoSobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli<br />

110


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

xasiaTis fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad orga-<br />

nizebas mosaxleobis zrda ganapirobebs. swored uSualo<br />

TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />

organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />

zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />

socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />

da regulirebis specifikur meqanizms. sxva<br />

sityvebiT, sazogadoebrivi Zalauflebis saxelmwifoebriviT<br />

Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis anu misi<br />

usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi saSualebaa,<br />

rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />

TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />

socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli bunebis“<br />

Zireuli anareklia.<br />

II. demokratiuli saxelmwifos mizani. demokratiuli<br />

sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis ilia, uwinares yovlisa,<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT samarTals,<br />

rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel Zalum wyaros.<br />

Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisaTvis igive rjulia,<br />

igive kanonia“, romelic „yovelTvis cxovrebis WeSmariti<br />

saWiroebis danabadia da yovelTvis utyuari wamalic aris<br />

am saWiroebisa“. amisda kvalad, ilia erTmniSvnelovnad moiTxovs,<br />

rom sadac ki SesaZlebelia, sakanonmdeblo aqtebs<br />

CveulebiTi samarTlis normebi daedos safuZvlad, riTac<br />

iuridiuli normebi maqsimalurad iqneboda misadagebuli<br />

xalxis interesebTan da amaSi, cxadia, mdgomareobs demokratiuli<br />

mmarTvelobis umTavresi daniSnulebac.<br />

mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilvel konteqstSi<br />

bunebrivi samarTlianobis problemac, romlis iliaseul<br />

gagebas „araferi aqvs saerTo bunebrivi samarTlis<br />

111


eziume<br />

TeoriasTan“, ufro zustad ki, es ori urTierTgamomricxavi<br />

Tvalsazrisia: ilia bunebrivi samarTlianobis cnebas<br />

sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo warmodgenebs uqvemdebarebs<br />

da ara piriqiT. naSromSi xazi gaesmis aqedan gamomdinare<br />

SedegTa sxvaobasac, Tumc gamoiyofa agreTve bunebrivi<br />

samarTlianobis volteriseuli da iliaseuli cnebidan<br />

gamomdinare SedegTa Tanxvedra.<br />

rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />

zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />

ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />

keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. amaSive xedavs<br />

saxelmwifos mizans hegelic. amasTanave, aq aseve TvalnaTliv<br />

ikveTeba gansxvavebac: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo<br />

iZulebuli xdeba, miznad daisaxos socialuri ke-<br />

TildReoba, iliasTan aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani<br />

mowodebis, misi ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia<br />

da am mxriv, zemogavlebuli paralelebis gangrZoba,<br />

uwinares yovlisa, n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri<br />

msoflmxedvelobis magaliTze xdeba SesaZlebeli.<br />

zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />

saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“ Seadgens da<br />

ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba, mkacrad aRebuli.<br />

demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar xdeba am miznis<br />

saxecvla, radgan amiT ar icvleba TviT saxelmwifos, rogorc<br />

aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi sazrisi.<br />

cxadia, saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />

ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />

TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />

TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom samar-<br />

Tlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />

112


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxil-<br />

veli kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />

ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />

rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />

WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />

misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />

misi demokratiulobac saerTod. saqme ki is aris, Tu ramdenad<br />

miiRweva saerTosazogadoebrivi interesebis dakmayofileba<br />

TviT saerTo nebis miyoliT anu uwyis Tu ara Tavad<br />

xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul viTarebaSi<br />

Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios misTvis pozitiuri<br />

Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWavaZe amaze uyoymanod<br />

dadebiT pasuxs iZleva, is Tvlis, rom „TviTmoqmedeba<br />

yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi da<br />

nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas Tavis-Tavis<br />

Svela unda“.<br />

i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti swored sazogadoebrivi<br />

nebis abstraqtul uzenaesobamde dadis anu saxelmwifo,<br />

yalibdeba ra saerTo nebis safuZvelze, Tavadve<br />

„azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss. amitom aq saerTo nebisa<br />

da interesis urTierToba, zemomiTiTebuli gagebiT,<br />

saerTod kargavs Tavis aqtualobas.<br />

saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Sesabamisobas<br />

gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />

saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />

meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />

xelisufleba, socialurad sazianoa. hegeli<br />

miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician, Tu ra emsaxureba<br />

WeSmaritad mis interesebs, anu hegelis mixedviT,<br />

„xalxma TviTon ar icis, Tu ra unda mas“; saxelmwifo saq-<br />

113


eziume<br />

meebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />

yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo moxeleebi.<br />

amasTanave, hegeli, gansazRvravs ra Tavisi orpalatiani<br />

parlamentis modelis zeda palatis Semadgenlobas wodebrivi<br />

niSnis mixedviT, uTuod xelyofs mis mier postulirebul<br />

kompetenturobis princips, radgan wodebrivoba<br />

kompetenturobas jer kidev ar niSanvs da Tu niSnavs, mxolod<br />

aSkarad „tendenciurs“. mokled rom vTqvaT, hegeli<br />

sinamdvileSi cdilobs upiratesad demokratiis monarqizmiT<br />

SezRudvas, vidre piriqiT.<br />

amave dros, is sabolood mxolod aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />

rasac magaliTad, ver vityviT platonze, vinaidan misTvis<br />

saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />

dayofa arsebiTad ucxoa. platonis Tanaxmad, iseve rogorc<br />

sokratesTan, saxelmwifo Zalaufleba xelT „WeSmarit<br />

filosofosebs“ unda epyraT, riTac sruliad gamoiricxeba<br />

politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmediToba,<br />

radgan aqac saerTo neba da interesi sayovelTaoobisaTvis<br />

ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT aris<br />

gaSualebuli.<br />

Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />

WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uaryofs<br />

ra saerTosazogadoebrivi nebis prioritetulobasa da masze<br />

dafuZnebul warmomadgenlobiTobas, hobzi demokratiis<br />

mimarT monarqiuli mmarTvelobis upiratesobis dasabuTebas<br />

mSvidobisa da usafrTxoebis uzrunvelyofis<br />

Tvalsazrisze dayrdnobiT cdilobs. monarqi, hobzis mixedviT,<br />

„ver moeqceva sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa<br />

Tu mikerZoebis motiviT, kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac<br />

114


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

ise mZafrad, rom saqme samoqalaqo omamde midges“. amrigad,<br />

TvalsaCinoa, rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas<br />

samarTlebriv-politikurad araferi SeiZleba akavSirebdes<br />

saerTo nebis ganxoricielebasTan. amave dros, aseve<br />

ueWvelia isic, rom saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba<br />

SesaZloa Seadgendes davis sagans mxolod<br />

rogorc gamonaklisi da swored gamonaklisze agebuli debuleba<br />

aris is erTaderTi, rac hobzis TvalTaxedvaSi<br />

demokratiis winaSe avtokratiuli monarqiis „upiratesobaze“<br />

metyvelebs.<br />

kiTxvis niSnis qveS ayenebs xalxis nebis Sesabamisobas<br />

missave interesebTan i. g. fixtec. magram sabolood is Tumc<br />

miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama Tu im gadawyvetilebis<br />

miRebisas, es, misive TqmiT, sakmarisi ar aris imisa-<br />

Tvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis damoukideblad gansazRvra,<br />

CamoerTvas sakuTari mermisis Semoqmedebis ufleba,<br />

radgan Tu xalxi mcdar politikur arCevans akeTebs, es<br />

mxolod masve vnebs da sxvas aravis. amrigad, Tavisuflebis<br />

sasargeblod arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva<br />

arsebiTad emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />

iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso swored Tavisuflebas<br />

aniWebs upiratesobas, magram gansxvavebiT iliaseuli<br />

msoflmxedvelobisagan, ara erTmniSvnelovnad, ufro zustad<br />

ki, wminda pirobiTad – rusosTan demokratiis mizani<br />

ganuxorcielebelia: is skeptikurad uyurebs saerTo nebisa<br />

da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi moyvanis<br />

SesaZleblobas.<br />

kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan is SeiZleba<br />

iyos „keTilismyofeli an TvalTmaqcuri“, magram saerTo<br />

neba mudam „keTilismyofelia“. amave dros, saerTo<br />

115


eziume<br />

interesTan mimarTebaSi es ukanaskneli aq metwilad ab-<br />

straqtulad aris gagebuli; realurad konkretizebadi sa-<br />

erTo neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi<br />

„xelSekrulebis“ Sinaarsze. aseve ganyenebulad gagebul<br />

interess eqvemdebareba saerTo neba paskalis filosofiuri<br />

naazrevis farglebSic. mocemul Tvalsazriss, marTalia,<br />

arc paskali mimarTavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc<br />

aseTis, winaaRmdeg, aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao<br />

interesisadmi saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba,<br />

magram swored amis gamo, – anu saerTo nebisa<br />

da interesis paralelurobis uaryofiT, – is mudam mxolod<br />

araerTazrovania. volteris mixedviT ki, saxelmwifo<br />

saqmeebis warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis<br />

Tanxvedrac araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq,<br />

sadac xalxs „saerTo azri“ aqvs, magram rodesac saqme<br />

gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad” qveSevrdomebTan,<br />

viTareba Zireulad icvleba, risgan gansxvavebiT, rogorc<br />

wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe arasodes<br />

hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar da gonier<br />

individebad – arc zogadad da arc erTi da imave sazogadoebis<br />

farglebSi.<br />

III. demokratiis arsi. demokratiuli wyobilebis pirobebSi<br />

moqalaqeebi, marTalia, Tanasworni arian mxolod politikuri<br />

nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />

sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />

radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi miiReba,<br />

aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />

nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />

magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />

ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, sabo-<br />

116


III. demokratiis arsi<br />

loo jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />

dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />

dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, um-<br />

ravlesobis nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas, sa-<br />

marTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />

saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad.<br />

samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyve-<br />

tiT, anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT,<br />

gangvimartavs demokratias aristotele, ris kvalobazec<br />

mas demokratiis arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde<br />

dahyavs. iseve rogorc aristotelesTan, umravlesobis<br />

principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />

Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli rCeba hegel-<br />

Tan. migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da marTulTa<br />

gansxvavebaze“, is ignorirebs, rom demokratiis dros es<br />

pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />

neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas da<br />

ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />

da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />

mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />

kantTan demokratiuli wyobilebisas centralur mniSvnelobas<br />

ukve ara umravlesobisa da umciresobis, aramed<br />

swored individualuri da saerTo nebis urTierToba iZens,<br />

magram realobisagan mowyvetiT, radgan sakanonmdeblo neba<br />

im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens (anu rogorc<br />

„xalxis gaerTianebuli neba“), sinamdvileSi mxolod Teoriulad<br />

miRwevadi mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis<br />

arss CvenTvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis<br />

urTierTganusxvaveblobiT gangvisazRvravs: Tanasworobis<br />

principi aq, Tavisi zogadobiT, umravlesobis<br />

117


eziume<br />

principis, Tavis konkretulobaSi, SemzRudveli samarTlebrivi<br />

instrumenti ki ar aris, aramed am funqcionaluri kavSiris<br />

mniSvneloba saerTod ugulebelyofili rCeba. analogiurad<br />

gansazRvravs individisa da sazogadoebis urTierTmimarTebis<br />

problemas g. v. laibnicic da mocemuli<br />

Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul proecirebas<br />

sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis arsis wminda ganyenebul<br />

aRqmamde mivyavarT, rasac Tavis mxriv, mcire ram<br />

aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />

i. WavWavaZesTan samarTlebriv-politikuri realizmis<br />

aqtualuri deficiti sruliad daZleulia. sakanonmdeblo<br />

neba aq umravlesobis politikuri nebaa, romelic samarTlebrivi<br />

Tanasworobis anu iuridiul ufleba-movaleobaTa<br />

sayovelTao identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />

aseve Soris aris demokratiis iliaseuli modelisagan<br />

marqsistuli moZRvreba: marqsizmis TavidaTav mizans „uSualo“,<br />

„sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari saxelmwifoebriobis<br />

da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />

uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />

yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia, garda<br />

im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />

warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />

urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi maqsimalurad<br />

martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis uSualo<br />

„demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad yovelgvari<br />

makrosocialurobis daSlas moaswavebs da amiT<br />

kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken ubiZgebs.<br />

IV. demokratiuli mmarTveloba. monarqizmis problemis<br />

mimoxilvisas i. WavWavaZe ZiriTadad dadebiTad gamohyofs<br />

iseTi qveynebis konstituciur-monarqiul mmarTvelo-<br />

118


IV. demokratiuli mmarTveloba<br />

bas, rogoric inglisi da germania iyo. misi TqmiT, am sa-<br />

xelmwifoebSi, gansakuTrebiT ki pirvel maTganSi, moqmedeb-<br />

da sakmaod myari samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels<br />

qmnida xelisufalTa mxridan saerTo nebis uxeS<br />

angariSgauwevlobas. amave dros, i. WavWavaZis dadebiTi damokidebuleba<br />

konstituciuri monarqiis mimarT metwilad<br />

relatiuria da odnavac ar Seicavs mis ramegvarad etalonizebul<br />

Sefasebas.<br />

respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />

analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />

aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, magram<br />

gamoyofas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad aris darwmunebuli<br />

misTvis Tanamedrove respublikuri mmarTvelobis<br />

arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave kritikas iSurebs:<br />

i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi is saxe,<br />

romliTac Camoyalibda sayovelTao saarCevno uflebis instituti<br />

respublikis arsebobis sawyis safexurebze, aramed<br />

is momxrea sayovelTao saarCevno uflebis iseTi modelisa,<br />

romelsac safuZvlad moqalaqeTa socialur-politikuri<br />

Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

principTa kombinirebiT ilia saarCevno uflebis instituts,<br />

nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa, WeSmariti demokratiulobis<br />

samsaxurSi ayenebs.<br />

mmarTvelobis aqtualuri formis mimoxilvisas i. Wav-<br />

WavaZe gansakuTrebul yuradRebas, uwinares yovlisa, cxadia,<br />

respublikis frangul models uTmobs. amasTanave, respublikuri<br />

mmarTvelobis optimaluri ganviTarebis safuZvlebs<br />

is amerikis SeerTebuli Statebis magaliTze eZiebs.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, xazgasmas<br />

moiTxovs ara mxolod is, rom i. WavWavaZe kvlavac sruli-<br />

119


eziume<br />

ad araorazrovnad ewinaaRmdegeba moqalaqeTa wodebrivi,<br />

qonebrivi Tu nebismieri sxva niSniT samarTlebriv-politikur<br />

dawinaurebas, aramed gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia<br />

isic, rom ilia aq, TviTmmarTvelobis safuZvlebis Camoyalibebisas,<br />

Sidasaxelmwifoebrivi suverenitetisa da<br />

Tanamdebobis pirTa sazogadoebrivi pasuxismgeblobis Sesaxeb<br />

Semdeg koncefcias gvTavazobs: erTi mxriv, „TviTmmarTvelobis<br />

Tanamdebobis pirni (mosamarTleni, moxeleni)<br />

arCeul unda iqnen adgilobrivi mcxovreblebis mier“, xolo<br />

meore mxriv, „adgilobrivi TviTmmarTvelobis yvela<br />

Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />

aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ winaSe“. mocemuli<br />

TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas umTavresad<br />

afuZnebs is, rom amgvarad, jer erTi, mniSvnelovnad<br />

maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba imis Taobaze, rom<br />

TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa interesebis samsaxurSi<br />

dganan da rom saxelmwifo saqmeTa ganxorcieleba<br />

xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo organoTa<br />

funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas, rameTu<br />

Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara ierarqiulobis principze<br />

dayrdnobiT, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />

da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />

da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />

damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />

srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />

dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />

centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />

dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />

naSromSi mniSvnelovani interesis sagans Seadgens „TviTmmarTvelobis<br />

safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuf-<br />

120


IV. demokratiuli mmarTveloba<br />

lebis danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba, ufro<br />

zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />

danawilebis tradiciuli Teoriis farglebSi, rac Tavis<br />

mxriv, am ukanasknelis srulyofis safuZvelicaa. i. Wav-<br />

WavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />

sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs, rom<br />

zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis funqcionaluri<br />

damoukidebloba ukve misive formirebis specifikiT<br />

ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad maRalorganizebul<br />

saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi mxolod sakanonmdeblo<br />

xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben, centraluri<br />

aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />

formireba ki xdeba ara uSualod xalxis mier, aramed mxolod<br />

xalxis saxeliT da warmoadgens mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“<br />

proceduras. amasTanave, imiT, rom saxelmwifo<br />

TviTonve avtonomiurad ayalibebs aRmasrulebel da<br />

sasamarTlo xelisuflebas, uwinares yovlisa, saxezea ama<br />

Tu im saxiT sakanonmdeblo organos misTvis arabunebrivi,<br />

misi arsebiTi daniSnulebisaTvis sruliad ucxo kompetenciiT<br />

datvirTva.<br />

dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />

xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie,<br />

ris logikuri Sedegia is, rom imgvarad, ragvaradac<br />

monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad hyofs,<br />

SeuZlebeli xdeba sabolood erTian suverenad maTi Tanazomieri<br />

rekonstruireba. xolo i. WavWavaZis Sesabamisi<br />

TvalTaxedvis ganviTarebiT vRebulobT, rom xelisuflebis<br />

TiToeuli ganStoeba aqac pasuxs unda agebdes „sazogado<br />

samarTlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis<br />

winaSe. amgvarad, metastruqturuli sistemuri kon-<br />

121


eziume<br />

trolis saxiT iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi,<br />

romelic apirobebs samive aqtualuri elementis erTobliv,<br />

realurad gawonasworebul ganviTarebasa da maT integrirebas<br />

saxelmwifo organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro<br />

maRal suverenul erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali<br />

momenti xelisuflebis qmediToba, misi gansakuTrebuli<br />

nayofierebaa da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli<br />

faqtori gadamwyvetia. xolo es, Tavis mxriv,<br />

odnavac ar zRudavs arc erTi ganStoebis pasuxismgeblobas<br />

kanonis winaSe TviT restriqciuli gagebiTac, magram<br />

amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba is, rom legislativis<br />

warmomadgenlebi ar iyvnen angariSvaldebuli amomrCevelTa<br />

winaSe, xolo meore mxriv, uariyofa aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis angariSvaldebuleba sakanonmdeblo<br />

organos winaSe, ris ganuxorcielebloba Tanamedrove samarTalSi<br />

Tanabrad ewinaaRmdegeba rogorc xelisuflebis<br />

danawilebis arss, ise sakanonmdeblo xelisuflebis<br />

bunebas.<br />

zemoaRniSnulis Sesabamisad, xelisuflebis danawilebis<br />

principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi iZens sasurvel<br />

praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis Ti-<br />

Toeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da maTze funqcionaluri<br />

kontrolis meqanizmic erTi da igivea, kerZod ki<br />

demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT. xolo amis optimaluri<br />

saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba, rogorc<br />

vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebaTa<br />

ganviTarebaSi Zevs.<br />

122


SUMMARY<br />

I. The origin of the state. With regard to the problem concerned the<br />

object of a special interest, first of all, composes the principle difference<br />

of „traditional“ ideology, which dominated over us for decades, to the<br />

conception of I. <strong>Chavchavadze</strong>; differently from it, he does not connect<br />

the discussing process to social confrontation of any kind, he sees the<br />

cause of the origin of the state not in separation of interests, but in their<br />

unity. To say precisely, by the explaining the nature of state, to the „class<br />

contradictions“ is opposed here the nature of individual, to the „economic<br />

dominance“ – the common prosperity, to the „will of minority“ – the<br />

common will and to the „spontaneity“ – the regularity.<br />

At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong> points out not „mental will“, but<br />

the naturally united one as such, through which, on the other hand, his<br />

views essentially differ from the theory of agreement. Although in both<br />

cases the origin of the politically organized society is caused by a<br />

common initiative, the main thing is that, according to I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

tenets, the origin of the state is connected to the nature of individual and<br />

not to the naked social will, in the course of which he pays equal attention<br />

to the man’s „corporal“ and „spiritual“ nature. The originality of his<br />

point of view in this respect is even more obvious: As opposed to the<br />

theory of agreement, he points out not the „production“ resp. the „more<br />

effective work“, but „mutual rigths and duties“, i. e. in the conception of<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> the member of politically organized society is regarded<br />

not as a „producer“ protected by the „social contract“, but as a legal<br />

subject.<br />

In general, we have another kind of difference concerning the correlation<br />

between the tenets of Plato and I. <strong>Chavchavadze</strong>. Though both of<br />

123


Summary<br />

them suppose that the origin of the state is based on our need, but differently<br />

from I. <strong>Chavchavadze</strong>, Plato means here mainly material needs,<br />

i. e. he explains the reason for the emergence of the politically organized<br />

society chiefly by man’s „corporal nature“. This point of view found its<br />

development even earlier, namely with Socrates, opposite to which in<br />

Aristoteles’ philosophy it is already subjected to criticism. At the same<br />

time, Aristoteles inclines to the opposite extreme: The phenomenon concerned<br />

takes here its rise only from man’s „spiritual nature“ resp. from<br />

psyche of man, from the specificity of common mentality. From his point<br />

of view, the objective side of the problem is a less relevant, principally<br />

secondary reality.<br />

At first sight, there is nothing unacceptable in Aristoteles’ supposition,<br />

but if we confront it with the practical dimension, we come across<br />

some important contradictions. First of all, if the primary cause for the<br />

origin of the state consists in the man’s psychic nature, in his psychological<br />

characteristic, there must be given a strict regularity of this process,<br />

which means its simultaneousness in all independently from one<br />

another developed societies. And this does not correspond to the historical<br />

reality. Secondly, it were not possible for the societies without any political<br />

system to coexist in the long run with politically organized societies,<br />

since in such a case the members of the first ones are even direct witnesses<br />

of a state organization, to which them, as Aristoteles says, pushes<br />

„the instinct of life“. But even nowadays, in many parts of the world, lots<br />

of politically unorganized communities keep existing, which have no<br />

wish to integrate in the surrounded society with political construction.<br />

The main thing in discussing case is the fact that Aristoteles’ point of<br />

view is as different from I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, as Socrates’ and<br />

Plato’s views, only by the reversion of categorical accent.<br />

According to Feuerbach, uniting people as a politically organized<br />

society is conditioned by their „free will“, which is constrained neither by<br />

„spiritual“ nor „corporal“ nature of individual. At the same time, this con-<br />

124


I. The origin of the state<br />

cept is substantially based on Rousseau’s model of socially „general<br />

will“, which became the basis of agreement on the origin of the state with<br />

the last. The question is, how could the realization of the given will be<br />

achievable under those social-cultural circumstances (with no specialized<br />

meaning of the concept), on the ground of which proceeds the construction<br />

of politically organized society. If we look through the prestate<br />

epoch, it is evident that there is not any psychological basis, by which it<br />

could be possible to fulfill the discussing will. More than that, in actual<br />

case it takes place the lack of proper psychological basis even for its formation,<br />

since man of before-state era – this is an individual of stereotypic<br />

view, whose creative mentality cannot spread over such wide scales.<br />

The similar discordance manifests itself with Locke. On the one hand,<br />

he considers that the state order is the condition taken by the people’s<br />

agreement; on the other hand, he points out that the society of prepolitical<br />

„natural state“ represents a unity of „wild tribes“. But he says nothing<br />

about that, how the „wild tribes“ come to an agreement of such complexity!<br />

What about the aspect actual for us, it is obvious that Locke’s and<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s points of view basically differ from one another. While<br />

Locke explains the origin of the state essentially by its repressive nature<br />

(„restraining of violators of natural state“, „protection of already existing<br />

rights“ by the same meaning etc.), in the conception of I. <strong>Chavchavadze</strong><br />

the main accent is laid on the regulative function of the state: The starting<br />

point is the conformity of the phenomenon of state with the nature of individual<br />

(and not, restrictively, the interests of the victims of encroachment<br />

upon „natural rights“). To say better, Locke excludes the creation of<br />

social relations as state’s innate function.<br />

The predecessor of Locke, Hobbes, dealing with the origin of the<br />

state, points out the inner and the outer public necessity. According to<br />

Hobbes, as we see it later with Locke too (though, in general, Locke subjects<br />

Hobbes’ philosophy to sharp criticism), in the society, which is not<br />

stately organized is settled everlasting scare, people feel invincible threat<br />

125


Summary<br />

with one another and each of them fears the unforeseen danger from the<br />

others. This is the condition, when even the strongests cannot feel safe<br />

and they often are victims of treachery of the weaks. That is why, accor-<br />

ding to Hobbes, in this „natural state“ each one fights against another,<br />

being forced and not by his own will, for it is the only way to survive.<br />

The permanent threat and the continuous distrust make it inevitable to<br />

reach a stable compromise with the sides resp. to form a political system.<br />

In other words, Hobbes regards the necessity to overcome the unbearable<br />

disorder of social relations as the „inner“ reason for the origin of the<br />

state. The „outer coming“ necessity, as a cause for the origin of the state,<br />

according to Hobbes, then as to Hegel, is the rule of a constant danger of<br />

foreign tribes attack. The members of the society become compelled to<br />

find an effective form of united relations with the reason of self-defense<br />

and this can be achieved once more only by formation of the politically<br />

organized society.<br />

Hobbes’ discussing point of view is regarded in the work as contradictory.<br />

If we use in his first postulate presented logic („the necessity to<br />

overcome inner social hostility“), according to the next one („the necessity<br />

to overcome the outer-coming danger“), uniting of individuals in political<br />

societies had to be followed by uniting of states: If threat and aggression<br />

transformed the „natural state“ into a society of political construction,<br />

the states on their part would be in the distant historical past<br />

integrated in the same way in a evolutionally higher union, because the<br />

threat and the aggression in their relations appeared also constantly and<br />

with a larger scale than in the simplest relations between the individuals<br />

of „natural state“. In general, from the here actual point of view, it is also<br />

obvious that according to I. <strong>Chavchavadze</strong> the origin of the state is the<br />

result neither of inner nor of outer „all-embracing“ enmity, but the means<br />

to intensify the social relations as such.<br />

Kant’s views about the genesis of the state are based, on the one part,<br />

on the principles of Hobbes’ „public danger“ and on the other part, on<br />

126


I. The origin of the state<br />

Rousseau’s „general will“. However it would be wrong to assume, as if<br />

the explanation of the phenomenon of state with Kant were exhausted by<br />

the development of Hobbes’ or Rousseau’s tenets. The essential is exactly<br />

the specificity of Kant’s view regarding the nature of state. He explains<br />

the existence of the state mainly by characteristic of social labour, by<br />

which the decisive is the „industry, which is oriented on the profit of production<br />

and the competition between owners“. More exactly, according to<br />

Kant, the state is „the organization of clever egoists“. He justifies the<br />

given content „conceptual-terminologically“ through the strict differentiation<br />

between „morality and legality“. With regard to the problem of origin<br />

of the state we can make a conclusion that with Kant the latter does<br />

not represent the category based on the first, what cannot be said about<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view in the same way in spite of the fact that<br />

here state and law also are considered a social instrument for prosperity.<br />

If, on the one part, with Hobbes, as to the problem concerned we<br />

meet contradictory accentuation of theological motive, Hegel points it<br />

plainly out; more than that, it is the basis of his conception in this regard.<br />

On the other part, the state, as „self-conscious moral substance“, results<br />

according to Hegel from the combination of family’s principle and of<br />

principle of civil society. By the family he means the moral substance<br />

with a face of direct or natural mind, by the civil society – the moral substance<br />

of relative wholeness (totality, integrity) of individuals as independent<br />

persons. At the same time, Hegel’s point of view leads to the following<br />

conclusion: The origin of the state is not the result of the will of<br />

individuals or of the social necessity etc., but seen as an essentially abstract<br />

phenomenon and here we have to do with its divine nature. In other<br />

words, Hegel tries to declare that the „content of state is determined by<br />

man’s relation to the divine and not merely by its needs, as it takes place<br />

in the naturalist theories of the society“. But herewith Hegel converts the<br />

concept of state finally only into a functional nonentity, because according<br />

to his conception the origin of the state does not mean the emergence<br />

127


Summary<br />

of any new „order determining the human life“, its nature is restricted to<br />

the „realization” of already existing social „orders“. To say it differently,<br />

the theological moment itself forms the only functional „shelter“ of the<br />

state. Refusing Hegel’s actual point of view, Feuerbach asserts that<br />

„where morality is based on theology, law – on using of divinity, it is possible<br />

to justify and to give reasons for the most immoral, illegal, shameful<br />

steps“. Owing to this, he defines the morality itself as a measure of theology,<br />

by what the connecting of origin of the state with moral principles<br />

takes basically different, concretizable face.<br />

According to Voltaire the stately organized society in its essence is<br />

created as a corporation of consumers of „pride“ and „welfare“, i. e. in<br />

terms of fact it is based on the aspiration to the right. The „striving for<br />

well-being“, as we have seen, is also a key factor in I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

conception about the genesis of the state, though with the difference that<br />

in the latter case rights and duties are strictly equivalent in their significance<br />

by the explaining of nature of the given phenomenon.<br />

There is emphasized in the work a major analogy of N. Nicoladze’s<br />

legal and political world-outlook in this respect to the views of I. <strong>Chavchavadze</strong>:<br />

In both cases the origin of the state is determined by aiming of<br />

individuals to the ensuring of social interaction, where „the protection of<br />

the people“, as central condition expressed in this factor, is free of negative<br />

accent characteristic of the theory of agreement. The difference consists<br />

in the correlation between the origin of the society and the origin of<br />

the state.<br />

Due to all aforesaid, it is manifest that I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about<br />

the problem concerned result in an original conception and have much in<br />

common with some other above-analyzed ideas as well. At the same time,<br />

it is equally evident that the definitive explanation of the given phenomenon<br />

requires, first of all, the overcoming of the contradictions indicated in<br />

the work with regard to the traditional tenets. According to the here presented<br />

point of view, the origin of the state embodies above all a pheno-<br />

128


II. The aim of democratic state<br />

menon of demographic nature: The organizing of society as a political<br />

construction is caused by the increase of population. The purely objec-<br />

tive unrealizability of direct social self-government resp. primitive artifi-<br />

cial (conscious) organization in a society with the increased population<br />

gives rise to the state, as to the specific mechanism of qualitatively higher<br />

creating and regulating of social relations. In other words, the replacement<br />

of the initial social power by the political one is here the only way to<br />

ensure the self-preservation of society resp. to avoid its infinite decomposition,<br />

which on its part demands the recourse to the above-discussed conception<br />

of I. <strong>Chavchavadze</strong>, where the social unity is regarded as a basic<br />

reflection of „corporal and spiritual nature“ of man.<br />

II. The aim of democratic state. For building democratic society,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>, first of all, pays great attention to customary law, as to<br />

the expressive source of people’s will. The custom, as he says, is the<br />

„same faith, same law for people“, which „always is the true result of<br />

life’s need and always is the steady medicine of this need“. According to<br />

this, I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly demands that where it would be possible the<br />

legal norms must be based on the customary law, by which the legislation<br />

would be maximally adapted to the interests of people; and it is naturally<br />

the highest purpose of each democratic system.<br />

A special attention is paid in the work to the problem of natural justice,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s understanding of which, first of all, „has nothing<br />

in common with the theory of natural law“, or rather we have here to do<br />

with two contrary points of view: I. <strong>Chavchavadze</strong> submits the notion of<br />

natural justice to people’s customs, common traditions and not vice<br />

versa. In the work is also pointed out the difference of consequences resulting<br />

from it; at the same time, there is accentuated in the latter regard<br />

the conformity between the views of Voltaire and I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />

As the above-presented analysis of the origin of the state demonstrates,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> places the given factors in the service of achieving<br />

of social prosperity. Hegel sees the aim of the state in the same fact,<br />

129


Summary<br />

though with the following difference: If Hegel claims that the state be-<br />

comes compelled to care for the social prosperity, according to I. Chav-<br />

chavadze this aim is a result of inner appeal, of essential destination and<br />

on that score especially the views of N. Nicoladze offer the possibility of<br />

extension of the above-drawn parallel. Contrary to this, in Kant’s philoso-<br />

phy the aim of the state consists in „the triumph of the idea of law“ and<br />

not in the well-being of citizens in the strict sense. The establishment of<br />

democratic system does not change this object, since the state as such<br />

does not lose its essence, the legal characteristic of its content. In the light<br />

of the here actual context it is indisputable that the state can never achieve<br />

well-being of citizens without the triupmh of the idea of law, but to agree<br />

with Kant, opposite to I. Cavchavadze’s or Hegel’s above point of view,<br />

means to admit that in the constitutional state the most important point is<br />

its form resp. not its content!<br />

The problem of equivalence of people’s will and interest, uniting<br />

them as the same concept, claims not less attention, for on how the aim of<br />

the state is going to be determined in this respect, depends considerably<br />

the nature of its democracy and at the end, its democratism in general.<br />

The matter is, to what extent the satisfaction of common interests can be<br />

achieved by following the common will itself, i. e. if the people know<br />

convincingly, which political strategy can show desired results in a concrete<br />

situation. I. <strong>Chavchavadze</strong> gives a firmly positive answer for it;<br />

according to him, „independent action is always a saving and victorious<br />

power, especially then, when man and society want to help themselves“.<br />

Opposite to this, Kant inclines to an abstract supremacy of the public<br />

will, i. e. the state, being formed on the basis of common will, has consequently<br />

to „concretize“ its content autonomously. Therefore the correlation<br />

between the common will and the common interest, after the aforesaid<br />

comprehension, loses here its actuality.<br />

The conformity of the given components with one another is refused<br />

with Hegel. As he says, the state as a mechanism of realizing of public<br />

130


II. The aim of democratic state<br />

will, the legislative power based on the principle of representation are so-<br />

cially harmful. According to him, the representatives of people do not<br />

know, what really serves its interests, i. e. „people do not know, what its<br />

own real will is“; only „the most competent“, the most qualified states-<br />

men should be in charge of political affaires. At this, Hegel, determining<br />

the membership for the Upper Chamber of his model of parliament of<br />

two houses on the basis of class representation, is clearly at variance with<br />

the principle of competence, since a class affiliation does not mean the<br />

competence yet; if does, only obviously „tendentious“. To say in a short<br />

way, Hegel tries to restrict democracy by monarchism more than conversely.<br />

At the same time, Hegel finally demands to compose only executive<br />

from „experienced“ officials, what we cannot f. i. say of Plato, because<br />

with him the actual institutional division of political power is still unknown.<br />

As Plato – or Socrates as well – says, only „veritable philosophers“<br />

should be in power, he completely excludes the effectiveness of<br />

public will in political activities, since the common will and interest are<br />

here also separated by the political „sagacity“ strange for general public.<br />

In discussing context, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view is evidently<br />

different from Hobbes’s too. Hobbes, refusing the priority of public will<br />

and representation based on it, tries to substantiate the preference of monarchism<br />

to democracy in the light of maintenance of piece and security.<br />

As Hobbes says, „the monarch cannot come into conflict with himself out<br />

of envy or partiality, but the assembly may, even so severe that it may<br />

come to a civil war“. Accordingly, it is plain that, with Hobbes, the realization<br />

of general interest – legal-politically – has nothing in common with<br />

fulfilness of general will. At the same time, it is also clear that the discord<br />

between public will and public interest may compose the subject of discussion<br />

just as an exception, and the thesis, based on the exception, is the<br />

only factor, which in Hobbes’ point of view speaks for „preference“ of<br />

autocratic monarchy to democratic system.<br />

131


Summary<br />

Fichte calls in question the accordance of people’s will to its inte-<br />

rests as well, but not with the same consequences: According to him,<br />

although people may make mistakes when taking political decisions, but<br />

it is not enough to deprive it of the opportunity to determine its destiny<br />

freely, to create its own future, because if people makes a wrong choice, it<br />

harms only itself and not anyone other. Hence, concerning the choice in<br />

favour of freedom, the views of Fichte and I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly cross.<br />

As I. <strong>Chavchavadze</strong>, Rousseau also gives priority to the freedom, but<br />

as distinct from his conception not unequivocally, to be precise, purely relatively<br />

– according to Rousseau the aim of democracy is unrealizable:<br />

He is sceptical about the possibility of bringing in correspondence of<br />

common will with the common interest by the people itself.<br />

Private will is according to Diderot „suspicious“, since it can be „benevolent<br />

or deceitful“, but the common will is always „benevolent“. At<br />

the same time, with reference to the public interest the latter is understood<br />

here predominantly abstractly; the actually concretizable common will<br />

has no influence on the content of already existing „agreement“. From the<br />

in the similar abstract manner defined interest proceeds Pascal. Though<br />

this point of view is not directed with him (or with Diderot) against the<br />

sovereignty of people as such, – he tries to find a way of submitting of<br />

common will to the common interest, but exactly because of it resp. by<br />

negating of parallelism between them it is always only ambiguous. The<br />

conformity of public interest with public will raises, according to Voltaire,<br />

no difficulties where the people has a „common sens“, but the situation<br />

changes essentially, as he says, when we have to do with „unwise“,<br />

„sauvage“ subjects, in contrast to what I. <strong>Chavchavadze</strong>, as analysis presented<br />

in the work shows, never divides the people legal-politically into<br />

„sauvage“ and „wise“ citizens – neither generally nor concerning the<br />

same society.<br />

III. The essence of democracy. Although the citizens of democratic<br />

system are equal only in expressing of their political will and the equality<br />

132


III. The essence of democracy<br />

seems to disappear when it comes to realization of it, – because not the<br />

will of each citizen can be taken into consideration, but only the will of<br />

that part of society which makes up the majority, – but the domination of<br />

the will of majority, how real it may seem in its concrete manifestation, is<br />

in the final analysis only a relative domination, even just a seeming one,<br />

since the principle of majority itself originates from the common will. In<br />

other words, a concrete legal supremacy of the will of majority under<br />

conditions of legal equality is based on people’s truly common resp.<br />

united will.<br />

Separately from the significance of legal equality resp. just on the<br />

basis of principle of majority explains Aristoteles the democracy, i. e. the<br />

essence of democracy is reduced here to the subordinating of minority to<br />

the majority. With a view to the principle of majority Hegel leaves the<br />

phenomenon of legal equality unconsidered too. Referring to the „distinction<br />

between the rulers and the ruleds“, he neglects that in a democratic<br />

society the formers are in the service of the latters, the state – in the service<br />

of people, the state will – in the service of common will and not vice<br />

versa, which on its part essentially means the ignorance of qualitative specificity<br />

of democracy and with it of the actual sense of legal equality.<br />

In contrast to the aforesaid in Kants philosophy the subject of central<br />

interest is not the correlation between the majority and the minority, but<br />

between the individual and the public will; however his views in this regard<br />

cannot be brought fully in conformity with reality, for the legislative<br />

will in that way, in which it is presented with Kant (resp. as an „unanimous<br />

will of people“), is in fact just a theoretically achievable condition.<br />

Or rather, he determines the essence of democracy without differentiating<br />

between the in the given context decisive general and concrete elements:<br />

The equality principle, in its generaliy, does not represent here a legal<br />

instrument for restricting of principle of majority, in its concreteness, but<br />

the significance of this functional connection remains in essence disregarded.<br />

Similarily determines Leibniz the problem of correlation between the<br />

133


Summary<br />

individual and the society and the abstarct, non-concretized projection of<br />

this point of view on the legislative reality leads to a purely abstruse per-<br />

ception of essence of democracy, which has not much in common with<br />

substantiating of this phenomenon.<br />

With I. <strong>Chavchavadze</strong>, the deficit concerned of legal-political realism<br />

is absolutely overcome. The legislative will represents here the political<br />

will of majority that is limited by the legal equality resp. the universal<br />

identity of legal rights and duties.<br />

In the work is also accentuated the incompatibility of Marxists’ doctrine<br />

with I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of democracy: The starting point of<br />

the former theory is a „direct“, „social“ democracy resp. the negation of<br />

any kind of political system, inclusive of democratic one. The given primitivism,<br />

first of all, is objectively altogether unrealizable, except of that<br />

case where we have to do with microsocial formations, in which the spectrum<br />

and the degree of complexity of social relations are maximally simplified.<br />

In other words, the realization of direct „democracy“ of this doctrine<br />

means a disintegration of each macrosociality and herewith an infinite<br />

regress for the mankind.<br />

IV. The democratic form of government. Discussing the problem<br />

of monarchism, I. <strong>Chavchavadze</strong> mainly points out positively the constitutional-monarchical<br />

systems of such countries, as England and Germany<br />

at that time. As he says, in these states, especially in England, was functioning<br />

quite a stable mechanism which made it impossible for the government<br />

to ignore roughly the public will. At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

positive attitude towards the constitutional monarchy is mainly<br />

relative and does not at all contain any overestimation of it.<br />

From the analysis of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about the republican<br />

government results clearly that he chiefly supports not the monarchical,<br />

but the republican democracy. However it must be also emphasized that<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> is deeply convinced of imperfection of republican system<br />

of his epoch and on this part, he does not abstain from sharp criti-<br />

134


IV. The democratic form of government<br />

cism: For I. <strong>Chavchavadze</strong> was not acceptable the form that took the<br />

universal suffrage originally; he was supporter of such model of it which<br />

is based on the social-political equality of all citizens. By the combination<br />

of principles of universality and equality I. <strong>Chavchavadze</strong> places the phenomenon<br />

of universal suffrage at the service of true democracy, instead of<br />

simulation of democratism.<br />

Within the framework of analysis of the given form of government<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> pays special attention, first of all, to the French model of<br />

republic. At the same time, he seeks for the bases of optimal development<br />

of republican government on the example of the USA.<br />

Taking into account the aforesaid, it must be pointed out not only that<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> refuses once more distinctly the legal and political discrimination<br />

of citizens according to class, property or any other criterion,<br />

but in the work is also devoted special attention to the fact that he, with<br />

regard to the closely-related problem, namely the forming of bases of<br />

self-government, presents the following conception of inner-state sovereignty<br />

and public responsibility of officials: On the one part, „the officials<br />

of self-government (judges, functionaries of executive authority)<br />

must be elected by the local inhabitants“; on the other part, „each official<br />

of self-government is responsible not to his superiors, but to the ,public<br />

law and justice‘ “. The special relevance of this point of view is based on<br />

the fact that first of all, it raises considerably officials’ sense of duty as<br />

regards to the point, that by their position they are in the service of citizens’<br />

interests and that the exercising of political power is the exercising<br />

of people’s will; secondly, the functioning of state authorities gains a veritable<br />

transparency, since the official’s responsibility is based here not<br />

on the principle of hierarchy, but he is directly responsible to „public law<br />

and justice“; thirdly, it becomes possible to ensure the adequate functional<br />

independence of executive and judicial authorities at the given level<br />

resp. the maximally consequent division of power within the self-government;<br />

and finally, it is completely excluded the danger of exaggerated<br />

135


Summary<br />

centralism, i. e. it is created a reliable legal mechanism of rational balan-<br />

cing of public will.<br />

The development of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of division of power<br />

resulting from the „bases of self-government“ is instrumental in the work,<br />

resp. the generalization of the given model in respect of the traditional<br />

theory of division of power, which on its part is also the basis of further<br />

development of the latter. I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, projecting it on<br />

the system of central power, means that the functional sovereignty of each<br />

branch of power is already determined by the specificity of its formation.<br />

As a rule, in legally high organized countries even nowadays the citizens<br />

form just the legislative power; the formation of central executive and judicial<br />

power takes place not by the direct participation of people, but just<br />

in the name of people and represents a strictly „inner-state“ procedure. At<br />

this, with regard to the fact that the state itself autonomously forms the<br />

executive and judicial power, first of all, we have to do with burdening of<br />

legislative power with an unnatural for it competence in one or another<br />

way that does not at all answer its purpose.<br />

Montesquieu, as founder of the theory of division of power, passes<br />

this inconsistency over in silence, a logical consequence of which is the<br />

reality where in that manner, in which Montesquieu divides the state into<br />

three separate sovereigns, cannot be finally achieved their harmonious<br />

reconstruction as a united sovereign. As distinct from it, by development<br />

of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception we come to the result that each branch<br />

of power here too must be responsible to „public law and justice“ resp. to<br />

the people and not to one another; thus, in form of metastructural systematic<br />

control there is an effective legal mechanism that determines a united,<br />

really balanced development of all branches of power and their integration<br />

into the state organism as into the higher sovereign unity. To be<br />

precise, where the focal question is the effectivness, the maximal productivity<br />

of state power and not constructivism, the given factor is crucial. At<br />

the same time, this does not limit the responsibility of each of them to the<br />

136


IV. The democratic form of government<br />

law in the restrictive sense as well, but first of all, as a result of it, on the<br />

one part, it is excluded that the representatives of legislative power were<br />

not accountable to the voters and on the other part, the accountability of<br />

the executive to the legislative power is negated, the non-realization of<br />

which in modern law equally contradicts both the essence of division of<br />

power and the nature of legislative power.<br />

According to the aforesaid, the principle of division of power gets the<br />

appropriate practical value only in such a case, when the system of formation<br />

of each branch of power and the mechanism of their functional control<br />

are the same, namely with regard to the degree of democratism. The<br />

basis of the possibility to realize this optimally, as demonstrated, consists<br />

in the development of legal and political views of I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />

137


gamoyenebuli literatura<br />

abaSmaZe v., ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba,<br />

Tbilisi, 1989.<br />

abaSmaZe v., sazRvargareTis qveynebis saxelmwifosa da samarTlis<br />

istoriis sakiTxebi, Tbilisi, 1989.<br />

abaSmaZe v., qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi,<br />

1992.<br />

abzianiZe g., narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />

istoriidan, Tbilisi, 1959.<br />

amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />

batiaSvili e., ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998.<br />

gagoiZe v., ilia WavWavaZis filosofiuri da socialurpolitikuri<br />

Sexedulebani, Tbilisi, 1957.<br />

gamyreliZe o., ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis<br />

winaaRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2.<br />

gogua m., niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />

2003.<br />

donaZe v., ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986.<br />

ezosmoZRvari b., cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi,<br />

1944.<br />

kekelia m., ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />

da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „samarTali“,<br />

Tbilisi, 1987, #5.<br />

kutalia r., samarTlis ZiriTadi tipebi individualur interesTa<br />

gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001.<br />

138


Ggamoyenebuli literatura<br />

metreveli v., ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis<br />

Sesaxeb, „samarTali“, Tbilisi, 1988, #6.<br />

metreveli v., niko nikolaZis politikuri da iuridiuli<br />

Sexedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980.<br />

miqelaZe k., demokratiuli saxelmwifos konstitucia da<br />

parlamenturi respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1994, #3-4.<br />

nadareiSvili g., saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis<br />

zogierTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 1991, #6.<br />

nikolaZe n., Txzulebebi, t. 2, Tbilisi, 1960.<br />

sazRvargareTis qveynebis saparlamento praqtikis mimoxilva,<br />

Tbilisi, 1991.<br />

saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995.<br />

soselia g., ilia WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da<br />

samarTlebrivi Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 2, Tbilisi, 1941.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1955.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 6, Tbilisi, 1956.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 7, Tbilisi, 1956.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 9, Tbilisi, 1957.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1987.<br />

joxaZe z., bunebiTi samarTlis formirebis istoriuli aspeqtebi,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 2001, #6.<br />

hegeli g. v. f., gonis filosofia, Tbilisi, 1984.<br />

Аристотель, Сочинения, т. 4, Москва, 1984.<br />

Гоббс Т., Сочинения, т. 1, Москва, 1991.<br />

Гоббс Т., Сочинения, т. 2, Москва, 1991.<br />

Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ<br />

изучeнie Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907.<br />

Дидрo, Coчинeния, т. 2, Мocквa, 1991.<br />

139


Ggamoyenebuli literatura<br />

Лейбниц Г. В., Сочинения, т. 2, Москва, 1983.<br />

Муравьёв Н. М., Избранные социально-политические и философские<br />

произведения декабристов, Москва, 1950.<br />

Ницше Ф., Сочинения, т. 1, Москва, 1990.<br />

Фейербах Л., Избранные философские произведения, т. 1, Москва, 1955.<br />

Шершеневич Г. Ф., История философии права, С.-Петербург, 1907.<br />

Allen E. L., Guide Book to Western Thought, London, 1957.<br />

Aufenauger J., Philosophie (Eine Einführung), München, 1990.<br />

Bronowski J., Mazlish B., The Western Intellectual Tradition (From Leonardo<br />

to Hegel), New York, 1960.<br />

Cioran E. M., Œuvres, Paris, 1995.<br />

Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912.<br />

Descartes, Œuvres choisies, Paris, 1755.<br />

Descombes V., Modern French Philosophy, Cambridge, 1986.<br />

Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, Paris, 1953.<br />

Fénelon, Œuvres philosophiques, Paris, 1863.<br />

Fichte J. G., Ruf zur Tat, 1. Aufl., Berlin, 1956.<br />

Flasch K., Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu<br />

Machiavelli), Stuttgart, 1986.<br />

Fouillée A., La liberté et le déterminisme, 4 e éd., Paris, 1895.<br />

Gilmour P., Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989.<br />

Grundgesetz (von Bundesrepublik Deutschland), 38. Aufl., München,<br />

2003.<br />

Guthrie W. K. C., A History of Greek Philosophy, v. III, Cambridge, 1969.<br />

Hegel F. W. G., Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911.<br />

Hegel F. W. G., Philosophie des Rechts, Werke, Bd. VIII, Berlin, 1968.<br />

Hegel F. W. G., Politische Schriften, Berlin, 1970.<br />

Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968.<br />

Höffe O. (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, Bd. II, 3. Aufl., München, 1995.<br />

Kant I., Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988.<br />

140


Ggamoyenebuli literatura<br />

Kenny A., Thomas Aquin, Oxford, 1980.<br />

Klaus G., Buhr M. (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Bd. 2, Leipzig,<br />

1971.<br />

Krauss W., Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984.<br />

La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974.<br />

Le Comte de Chambrun, Études politiques et littéraires, Paris, 1889.<br />

Lewis J., Introduction to Philosophy, London, 1954.<br />

Long A. A. (Ed.), Problems in Stoicism, London, 1971.<br />

Malebranche, Œuvres, Paris, 1842.<br />

Melling D. J., Understanding Plato, Oxford, 1987.<br />

Montaigne, Essais, Paris, 1826.<br />

Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977.<br />

Œuevres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques,<br />

Paris, 1827.<br />

Parkinson, G. H. R. (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge,<br />

1988.<br />

Pascal, Pensées, Paris, 1683.<br />

Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913.<br />

Paul L., The English Philosophers, London, 1954.<br />

Platon, Briefe, Leipzig, 1912.<br />

Platon, Der Staat, Stuttgart, 1982.<br />

Rawls J., Lectures on the History of Moral Philosophy, London, 2000.<br />

Renner R. G. (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der<br />

deutschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel,<br />

Wien, 1992.<br />

Ritter J., Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel),<br />

Frankfurt a. M., 1969.<br />

Roberts J., German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988.<br />

Rousseau J.-J., Du contrat social, Paris, 1971.<br />

Russell B., Sceptical Essays, London, 1948.<br />

141


Ggamoyenebuli literatura<br />

Saage R., Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />

Baden-Baden, 1994.<br />

Sartre J.-P., Critique de la raison dialectique, Paris, 1960.<br />

Schönberger R., Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998.<br />

Schwegler A., Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868.<br />

Seidel H., Von Thales bis Platon, Berlin, 1989.<br />

Taine H., Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris,<br />

1882.<br />

Urmson J. O. (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy<br />

and Philosophers, London, 1960.<br />

Vogt, Moleschott, Büchner, Schriften zum kleinbürgerlichen Materialismus<br />

in Deutschland (Eine Auswahl in zwei Bänden), Bd. I, Berlin,<br />

1971.<br />

Voltaire, Œuevres complètes, T. XIV, Philosophie Générale: Métaphysique,<br />

Morale, et Théologie, Paris, 1818.<br />

Voltaire, Œuevres complètes, T. XXVIII, Politique et Législation,<br />

Premier volume, Paris, 1818.<br />

142


teq. redaqtori r. Wanturia<br />

koreqtori i. navrozaSvili<br />

P<br />

pirobiTi nabeWdi Tabaxi 9<br />

ofseturi qaRaldi #1 60X84, 1/16<br />

SekveTa # 25<br />

fasi saxelSekrulebo<br />

gamomcemloba „samarTali“,<br />

Tbilisi, vaJa-fSavelas gamz. 45<br />

S.p.s. „kabadoni“<br />

Tbilisi, guramiSvilis gamz. #74


„Samartali“ Publishers, 45 Vazha Pshavela Ave., Tbilisi, Georgia

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!