Ilia Chavchavadze - brainGuide
Ilia Chavchavadze - brainGuide
Ilia Chavchavadze - brainGuide
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
eZRvneba vardebis revolucias
„TviT warmatebac, ganviTarebac maSin<br />
aris WeSmariti da nayofieri, roca yvelani<br />
Tanasworad anawileben uflebas da<br />
movaleobas“.
RUSUDAN KUTALIA<br />
LEGAL AND POLITICAL CONCEPTION<br />
OF ILIA CHAVCHAVADZE<br />
AND PHILOSOPHY OF LAW<br />
GEORGIAN MODEL OF DEMOCRACY<br />
„SAMARTALI“ PUBLISHERS<br />
TBILISI 2004
usudan kutalia<br />
ilia WavWavaZis<br />
samarTlebriv-politikuri<br />
Sexedulebebi<br />
da samarTlis filosofia<br />
demokratiis qarTuli nimuSi<br />
gamomcemloba „samarTali“<br />
Tbilisi 2004
uak (UDC) 340.1+929 WavWavaZe<br />
k 956<br />
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0001/000212/<br />
winamdebare naSromi moicavs ilia WavWavaZis samarTlebriv-<br />
politikuri Sexedulebebis konceptualur analizs. kvleva<br />
ZiriTadad agebulia samarTlis filosofiis sakvanZo debulebebTan<br />
iliaseuli xedvis Sedarebaze da gamohyofs mas rogorc<br />
qarTuli demokratiuli azrovnebis fundamentur nimuSs.<br />
gankuTvnilia samarTlis filosofiiT, konstituciuri samarTliTa<br />
da samarTlis istoriiT dainteresebuli mkiTxvelebisTvis.<br />
redaqtori doc. giorgi gogiaSvili<br />
© gamomcemloba „samarTali“, 2004<br />
© rusudan kutalia, 2004<br />
ISBN 99940-703-5-5
sarCevi<br />
winaTqma ................................................................................................................................. 11<br />
Tavi I saxelmwifos warmoSoba .............................................................. 16<br />
§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba .......................................................................... 16<br />
§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti) ............................... 19<br />
§ 3. platoni ...................................................................................................................... 22<br />
§ 4. sokrate. aristotele ..................................................................................<br />
§ 5. foierbaxi. ruso ................................................................................................ 28<br />
§ 6. loki ..............................................................................................................................<br />
§ 7. hobzi ............................................................................................................................. 34<br />
§ 8.Kkanti .............................................................................................................................. 38<br />
§ 9. hegeli. foierbaxi ............................................................................................ 41<br />
§ 10. volteri .................................................................................................................. 44<br />
§ 11. n. nikolaZe ............................................................................................................<br />
§ 12. demografiuli determinizmi .............................................................. 48<br />
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani ............................. 50<br />
§ 1. CveulebiTi samarTali ................................................................................ 50<br />
§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri .............................................<br />
§ 3. socialuri keTildReoba ........................................................................<br />
§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe ...................................................................................<br />
§ 3. 2. kanti ........................................................................................................................ 56<br />
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />
(nebisa da interesis erTianobis principi) ...................................... 57<br />
§ 4. 1. TviTmoqmedeba ................................................................................................. 57<br />
§ 4. 2. kanti ........................................................................................................................ 58<br />
§ 4. 3. hegeli. platoni ..........................................................................................<br />
25<br />
31<br />
46<br />
52<br />
54<br />
54<br />
60<br />
7
sarCevi<br />
§ 4. 4. hobzi .......................................................................................................................<br />
§ 4. 5. fixte ......................................................................................................................<br />
§ 4. 6. ruso ........................................................................................................................<br />
§ 4. 7. didro ....................................................................................................................<br />
$ 4. 8. paskali. volteri ......................................................................................<br />
Tavi III demokratiis arsi .............................................................................<br />
§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba ................................................................<br />
§ 1. 1. umravlesobis principi .........................................................................<br />
§ 1. 2. aristotele ...................................................................................................... 72<br />
§ 1. 3. hegeli .....................................................................................................................<br />
§ 1. 4. kanti. laibnici ............................................................................................. 76<br />
§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi ....................................<br />
§ 2. „uSualo demokratia“ .................................................................................. 79<br />
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba ..............................................<br />
§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi .................................. 86<br />
§ 1. 1. monarqia ................................................................................................................<br />
§ 1. 2. respublikis saTaveebTan .................................................................... 87<br />
§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba ...............................................<br />
§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti ..............................................................<br />
§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />
erTianoba ............................................................................................................................. 91<br />
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />
pasuxismgebloba ........................................................................................................... 92<br />
§ 2. 1. TviTmmarTveloba ........................................................................................ 92<br />
§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />
konkretika ..........................................................................................................................<br />
§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba<br />
da “ierarqiuli” pasuxismgeblobis uaryofa ................................<br />
§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba ............................<br />
§ 2. 5. monteskie ............................................................................................................. 98<br />
8<br />
62<br />
64<br />
65<br />
66<br />
69<br />
71<br />
71<br />
71<br />
74<br />
78<br />
86<br />
86<br />
87<br />
89<br />
94<br />
95<br />
97
sarCevi<br />
§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />
zogadi korelacia ..................................................................................................... 100<br />
reziume qarTul enaze ........................................................................................... 102<br />
reziume inglisur enaze ...................................................................................... 123<br />
gamoyenebuli literatura ................................................................................ 138<br />
9
winaTqma<br />
Tu ra idealebs ukavSirdeba i. WavWavaZis saxeli qar-<br />
Tuli sazogadoebis cnobierebaSi, yvelasaTvis kargad cnobilia.<br />
dRes ukve araviTar mtkicebas ar saWiroebs is, rom<br />
i. WavWavaZem sxva did qarTvel sazogado moRvaweebTan er-<br />
Tad mniSvnelovnad Seuwyo xeli dacemuli erovnuli TviT-<br />
Segnebis amaRlebas, yoveli Rone iRona qarTuli enisa da<br />
zogadad qarTuli kulturis gaTelil tradiciaTa asa-<br />
RorZineblad1 da uwinares yovlisa, TavganwirviT ibrZoda<br />
yovelive amis samarTlebrivi ganmtkicebisaTvis. aseve TvalsaCinoa,<br />
rom „i. WavWavaZis filosofiuri da sociologiuri<br />
Sexedulebani udidesi mniSvnelobis movlenas warmoadgens<br />
XIX saukunis qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />
ganviTarebaSi. am SexedulebaTa sistema Seicavda yovelive<br />
jansaRs, Zvirfassa da progresuls...“ 2 .<br />
rogorc cnobilia, i. WavWavaZe, grZnobda ra imJamad arsebul<br />
socialur-politikur viTarebaSi sruli saxelmwifoebrivi<br />
damoukideblobis miuwvdomlobas, gadaWriT moi-<br />
Txovda saqarTvelosTvis farTo avtonomiuri uflebebis<br />
mikuTvnebas, maT Soris sakuTari parlamentis Seqmnas,<br />
CrdiloeT irlandiis samarTlebriv sistemaze miTiTebiT.<br />
„nuTu Cven ar SegviZlian, – SeniSnavda ilia, – Tamamad moviTxovoT<br />
ubralo, bunebrivi rame, rom qarTvelis miwa<br />
1 ix. v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri da socialur-poli-<br />
tikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 36.<br />
2 g. abzianiZe, narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis is-<br />
toriidan, Tbilisi, 1959, gv. 82.<br />
11
winaTqma<br />
qarTvelisaTvis iyos, nuTu Cven ar SegviZlia moviTxovoT,<br />
rom kanonebi, romelic axla peterburgSi iwereba, aqve adgilobriv<br />
iwerebodes, radgan rac rusisaTvis sasargebloa,<br />
is SeiZleba qarTvelisaTvis mavne iyos“ 3 . es kanonebi<br />
ki unda iwerebodes „Cvenis qveynis mier arCeul warmomadgenelTa<br />
krebulisagan“ 4 .<br />
Ailias samarTlebriv-politikur gamWriaxobas safuZvlad<br />
Rrma iuridiuli ganaTleba edo. is srulyofilad<br />
eziara misTvis Tanamedrove samarTlebriv azrs, Zireul<br />
samarTlebriv mimdinareobebs da dRes Cven uxvadac gvaqvs<br />
SenarCunebuli misi samarTlebriv-politikuri Sexedulebebi.<br />
maTi mimoxilva, uwinares yovlisa, naTelyofs, rom<br />
umarTebuloa i. WavWavaZis koncefciis gaigiveba bunebiTi<br />
samarTlis skolis an samarTlis istoriuli skolis moZ-<br />
RvrebasTan, xelSekrulebis Teoriasa Tu sxva samarTlebrivfilosofiur<br />
mimdinareobebTan, Tumc zogierT problemasTan<br />
mimarTebaSi uTuod SeiniSneba maT Soris msgavsebac.<br />
ilias Rrma iuridiul ganswavlulobaze TvalnaTliv<br />
metyvelebs swored is garemoebac, rom man Rirssacnobad<br />
gamoikvlia TviTmmarTvelobis problema. „xazgasmiT unda<br />
aRiniSnos, – wers amasTan dakavSirebiT v. abaSmaZe, – rom<br />
saxelmwifo wyobilebis tradiciuli moZRvreba i. WavWava-<br />
Zem srulyo Tavisi drois amocanebis Sesabamisad da masSi<br />
Seitana sruliad axali momenti, kerZod, saxelmwifo wyobilebis<br />
forma daukavSira mravalerovan saxelmwifoSi<br />
mcxovreb erTa politikuri gaerTianebisa da mowyobis amo-<br />
3 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />
4 iqve.<br />
12
winaTqma<br />
canebs“ 5 . xolo rogorc ukve aRiniSna, isic xom TvalsaCi-<br />
noa, Tu riT iyo pirobadebuli pirdapiri samarTlebriv-<br />
politikuri brZolis avtonomiis mopovebaze koncentrireba:<br />
„viTarca gamkiTxveli jer im droebis quraSi unda Cajdes<br />
da mere ganikiTxos TviT droebis Svilnic“ 6 . ukeT<br />
rom vTqvaT, ver CavwvdeT srulyofilad erovnul aspeqts<br />
i. WavWavaZis samarTlebriv SexedulebebSi, niSnavs ver ganvsazRvroT<br />
mTeli misi Semoqmedebis dedaarsi.<br />
rac mocemuli TvalsazrisiT mTavaria, ilia, winaaRmdegi<br />
iyo ra ucxoeTisaTvis yovelgvari brma mibaZvisa7 ,<br />
arasodes yofila viwronacionaluri ideebis mqadagebeli,<br />
aramed aseve cdilobda danarCeni msoflios sulieri<br />
monapovaric erovnulSi daenerga8 ; is erTmniSvnelovnad<br />
uTanagrZnobda damoukideblobisaTvis mebrZol sxva erebsac9<br />
. amasTanave, „programis“ – konstituciur-demokratiuli<br />
partiisa, romlis Camoyalibebac daisaxa miznad i. Wav-<br />
WavaZem Tavisi moRvaweobis dasasruls10 , – pirvelsave muxlSi<br />
is moiTxovs: „gauqmdes kavkasiis mxaris mmarTvelobisaTvis<br />
SemoRebuli yvela gansakuTrebuli kanoni, brZanebuleba<br />
da gankarguleba, rac ki mimarTulia, saerTod, adgilobrivi<br />
da kerZod, qarTveli mosaxleobis kanonieri da<br />
adamianuri uflebebis SezRudvisaken“ 11 .<br />
5 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi 1992,<br />
gv. 250.<br />
6 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 2. gv. 346.<br />
7 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1956, t. 7, gv. 13.<br />
8 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />
istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986, gv. 5-6.<br />
9 iqve, gv. 9.<br />
10 ix. vrclad: v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi<br />
msoflmxedveloba, Tbilisi, 1989, gv. 5-7.<br />
11 iqve, gv. 13.<br />
13
winaTqma<br />
gansaxilveli programis momdevno muxlebSi i. WavWavaZe<br />
aseve calsaxad moiTxovs „dakanondes sindisis, sityvis,<br />
beWdviTi sityvis, krebebis, organizaciebis, kavSirebisa da<br />
gaficvebis Tavisufleba da uzrunvelyofil iqnes igi... uzrunvelyofil<br />
iqnes pirovnebisa da sacxovrebeli binis<br />
xelSeuxebloba“ da sxva12 . udavoa, rom adamianis ZiriTadi<br />
uflebebisa da TavisuflebebisaTvis brZola iliasdroindel<br />
saqarTveloSi, uwinares yovlisa, swored saxelmwifoebrivi<br />
damoukideblobisaTvis brZolis mniSvnelovan berkets<br />
warmoadgenda.<br />
mouTvlelia samarTlebriv-politikuri problema, romelsac<br />
Seexo didi ilia da am mxriv, misi danatovaris<br />
jerovani gacnobiereba Cveni TavidaTavi amocanaa: es qar-<br />
Tuli demokratiuli azrovnebis saganZuria. winamdebare<br />
naSromi, upirveles yovlisa, imis morigi xazgasmaa, rom<br />
i. WavWavaZe saukunovani aneqsiis pirobebSi myof saqarTvelos<br />
ara mxolod rogorc ubadlo mwerali, sworupovari<br />
sazogado moRvawe ubiZgebda Tavisuflebisaken, aramed agreTve<br />
da uwinares yovlisa, rogorc Cinebuli samarTalmcodne.<br />
sxvagvarad is verc iqneboda zemomiTiTebuli „programis“<br />
Semoqmedi, verc CveulebiTi samarTlis metad saxelovani<br />
mimomxilveli da iuridiul praqtikaSi esoden gawafuli<br />
momrigebeli mosamarTle. es realiebi ki Tanamedrove<br />
samarTlebriv literaturaSi Tumc ar aris moklebuli<br />
saTanado aqcents, magram amave dros, TiTqmis miviwyebulia<br />
i. WavWavaZis zogierTi erTob mniSvnelovani samarTlebrivi<br />
Sexeduleba da Secdoma iqneboda imis mtkiceba,<br />
TiTqos iliaseuli msoflmxedvelobis samarTlebrivpolitikuri<br />
elementi sabolood iyos ganvrcobili, mis<br />
12 iqve.<br />
14
winaTqma<br />
samarTlebriv debulebaTa Teoriuli ganviTarebisa da<br />
uSualod praqtikuli danergvis TvalsazrisiT.<br />
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, naSromi miznad<br />
isaxavs i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur warmodgenaTa<br />
konceptualur gaSuqebas, sakuTriv ki sazogadoebis<br />
samarTlebrivad organizebis, saxelmwifos miznis, moqalaqeTa<br />
Tanasworobisa da Tavisuflebis principisa da<br />
xelisuflebis danawilebis problemis Sesaxeb. amasTanave,<br />
mocemul problematikaze sakuTari Tvalsazrisis gamoyofa,<br />
viwro gagebiT, aramc da aramc ar Seadgens kvlevis<br />
specialur mizans, romelic Tavis mxriv, imaSi mdgomareobs,<br />
rom Sedarebul iqnes i. WavWavaZis TvalTaxedva klasikos<br />
filosofosTa samarTlebriv naazrevTan.<br />
15
Tavi I<br />
saxelmwifos warmoSoba<br />
§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />
saxelmwifos warmoSobis piruTvneli da miukerZoebeli<br />
gamokvleva imgvari politikuri viTarebis arsebobisas, rodesac<br />
yoveli saqveynod gamoTqmuli mosazreba gabatonebuli<br />
marqsistuli ideologiis „Zireul debulebaTa“ Sesatyvisi<br />
unda yofiliyo, TiToeulisaTvis xelSeuvali iqmneboda.<br />
amitomac naklebad moxerxda Cven mier gansaxilvelad<br />
SerCeul problemaze i. WavWavaZis SexedulebaTa safu-<br />
Zvliani warmoCena, is xom arsebiTad miusadagebeli iyo<br />
marqsistul doqtrinasTan13 , romelic, Tavis mxriv, saqarTvelosTvis<br />
garedan Tavsmoxveul ideologias warmoadgenda<br />
da amdenad, qarTuli azrovnebis tradiciuli moZRvreba,<br />
rogorc aseTi, is arc arasodes yofila. amis morig magaliTad<br />
sakmarisia Tundac is, rom dRes ukve Tavisufal saqarTveloSi<br />
es koncefcia arc aranair „ganviTarebas“ ar<br />
povebs.<br />
xolo imisaTvis, rom zemomiTiTebul sxvaobaSi gaverkveT,<br />
gverdi ver aeqceva imis gaTvaliswinebas, Tu rogor<br />
esmoda TviT am mimdinareobas politikurad organizebuli<br />
sazogadoebis aRmoceneba. radganac socialuri urTierTdapirispireba<br />
mis pirvelwyaros Seadgens, politikuri Za-<br />
13 ix. o. gamyreliZe, ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis wina-<br />
aRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2, gv. 3-5.<br />
16
§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />
lauflebis Camoyalibebac warmodgenilia rogorc socialur<br />
fenaTa „Seurigeblobis“ uSualo nayofi14 . sxvagvarad<br />
rom vTqvaT, gvarovnuli wyobilebis winarepolitikuri dawesebulebisagan<br />
gansxvavebiT, saxelmwifo aq materialurad<br />
ukumrComTa politikuri damorCilebis instrumentia15 .<br />
14 ix. kritika: r. kutalia, samarTlis ZiriTadi tipebi individualur<br />
interesTa gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001, gv.<br />
14 .<br />
15 40-iani wlebis sabWoTa iuridiul literaturaSi wamoiWra problema,<br />
romelic xangrZlivi diskusiis sagans Seadgenda, sabolood<br />
ki gadauWreli darCa. mocemuli problema exeboda Zveli aRmosavleTis<br />
qveynebs, sadac miuxedavad gabatonebuli klasis ararsebobisa,<br />
arsebobda saxelmwifo da samarTali. „Zveli aRmosavleTis<br />
qveynebSi, – aRniSnavs v. abaSmaZe, – saxelmwifoc da sazogadoebac<br />
arc monaTmflobeluri da arc feodaluri iyo, Tumca<br />
am qveynebSi arsebobda, rogorc monaTmflobeluri, aseve feodaluri<br />
ekonomikuri wyobebi, romelTa Soris warmoebda brZola da<br />
radgan arc erTi gabatonebuli ar iyo, Zveli aRmosavleTis saxelmwifoebs<br />
Tu tipologiuri wesiT ganvixilavT, isini jer kidev<br />
ar iyvnen amaRlebuli arc monaTmflobeluri da arc feodaluri<br />
saxelmwifoebis donemde“ (v. abaSmaZe, sazRvargareTis qveynebis<br />
saxelmwifosa da samarTlis istoriis sakiTxebi, Tbilisi,<br />
1989, gv. 32). araferia gasaocari imaSi, rom am sakiTxis garSemo<br />
sabWoTa dogmatikaSi kamaTma dausrulebeli xasiaTi miiRo. es<br />
aixsneba swored imiT, rom marqsizmis Sesabamisad, „saxelmwifo<br />
klasobrivi dawesebulebaa, igi warmoadgens sazogadoebaSi gabatonebuli<br />
klasis dawesebulebas da gamoxatavs am klasis nebas“<br />
(iqve, gv. 33). rogorc advilad misaxvedria, sabWoTa iuristebi Semdegi<br />
dilemis winaSe aRmoCndnen: an marqsistuli Sexedulebebi saxelmwifosa<br />
da samarTalze CanasaxSive arasworia, anac istoriuli<br />
sinamdvile uarsayofi. pirveli Tvalsazrisis dasabuTebis<br />
ufleba maT ar hqondaT, xolo istoriuli sinamdvilis SeniRbva<br />
yovelTvis martivi saqme rodi iyo da es araerTi sxva kuTxiTac.<br />
ase magaliTad, „ ,simdidriT alaRebulni‘, ,simdidresa zeda<br />
mklavis Tvisa moqadulni‘ arian msxvili feodalni, mTavarni, romlebic<br />
ebrZvian mefis xelisuflebas“ (iv. surgulaZe, gv. 137, ix. b.<br />
ezosmoZRvari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi, 1944, gv.<br />
24), anu sinamdviles warmoadgenda viTarebac, romlis mixedviT saxelmwifo<br />
xelisuflebas „gabatonebuli klasic“ SeiZelba ebrZodes<br />
da ebrZvis kidec! amrigad, ver ganvsazRvroT saxelmwifos fenomeni<br />
ukeT, vidre ekonomikurad gabatonebulTa politikuri batonobis<br />
meqanizmi, niSnavs yovel nabijze davupirispirdeT ucilobel<br />
istoriul faqtebs.<br />
17
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
amis Taobaze g. nadareiSvili SeniSnavs: „pirvelyofili sazogadoebisaTvis<br />
aucilebeli marTvis organoebi TandaTanobiT,<br />
sazogadoebriv TanamdebobaTa memkvidreobiT gadacemis<br />
gamo, rac stiqiurad xdeba, jer sazogadoebisagan<br />
ase Tu ise umniSvnelo damoukideblobas iZenen, xolo Semdeg,<br />
droTa viTarebaSi, Zlierdebian da sazogadoebaze batonobasac<br />
ki aRweven“ 16 . amitomac am mimdinareobis mixedviT,<br />
saxelmwifosa da samarTals socialuri interaqciis<br />
uzrunvelyofasTan arsebiTad araferi akavSirebs, aramed<br />
am fenomenTa arsi aq mxolod iZuleba da daTrgunvaa.<br />
mocemuli linearulobisagan gansxvavebiT, i. WavWavaZes-<br />
Tan adamiani, rogorc socialuri arseba, Tavadve iltvis<br />
samarTlebrivi wesrigisaken. „adamiani, – aRniSnavs ilia, –<br />
calked erTi susti da uRono danabadia: misi sulieri da<br />
xorcieli buneba isea agebuli, rom calke yofniT, veranairad<br />
miaRwevs bednierebasa. amitomac iZulebuli iqna Tavis<br />
msgavs danabadTan erTad emoqmedna. am mizezma imoqmeda,<br />
rom bolos adamianTagan Sesdga sazogadoeba da sazogadoebisagan<br />
saxelmwifo“ 17 . amdenad, i. WavWavaZe odnavac ar<br />
ukavSirebs gansaxilved process klasobriv gancalkevebas,<br />
is saxelmwifos warmoSobis qvakuTxeds xedavs ara interesTa<br />
WidilSi zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi.<br />
ufro zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis<br />
TvalsazrisiT, „klasobriv diferencirebulobas“ adamianis<br />
buneba, „ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />
neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />
upirispirdeba.<br />
16 g. nadareiSvili, saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis zogi-<br />
erTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi, „samarTa-<br />
li“, Tbilisi, 1991, #6, gv. 37.<br />
17 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv, 217.<br />
18
§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />
sxvagvarad rom vTqvaT, gansxvaveba am or TvalTaxedvas<br />
Soris swored yovlismomcvelia: Tu istoria arc „dasavluri<br />
miTia“, rogorc es miaCnda m. fukolts18 , da arc istoriis<br />
dasasruli warmoadgens „azris triumfs“, rogorc<br />
amis hegelianelebs swamdaT19 , da ris kritikiTac marqsistebi<br />
aqtualur konteqstSi Semoifarglebodnen, i. WavWava-<br />
Zis zemomotanili Sexedulebidan, marqsistuli TvalTaxedvis<br />
sapirispirod, aseve garkveviT ikveTeba, rom arc samar-<br />
Tlis istoria SeiZleba warmovidginoT „dasavlur miTad“<br />
da arc misi dasasruli „azris triumfad“.<br />
§ 2. xelSekrulebis Teoria<br />
(zogadi aspeqti)<br />
amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />
neba“ 20 , aramed gulisxmobs TavisdaTavad erTobil nebas,<br />
ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT (am ukanasknels,<br />
i. WavWavaZis mixedviT, „emorCileba mTeli samyaro, romel-<br />
Sic ilia gulisxmobs bunebas da sazogadoebriv cxovre-<br />
18 ix. V. Descombes, Modern French Philosophy, Cambridge, 1986, p. 110.<br />
19 iqve, gv. 112.<br />
20 romelic Tavis mxriv, Zireulad gansxvavebulia, magaliTad, de-<br />
kartiseuli „gonieri sulis“ („l’âme raisonnable“) cnebisagan: Descartes,<br />
Œuvres choisies, Paris, 1755, p. 391; Sdr. Pascal, Pensées, Paris, 1683, p. 158; ix.<br />
agreTve malebranSis ganyenebuli „zogadi kanonebis“ cneba: Male-<br />
branche, Œuvres, Paris, 1842, p. 234-235; Sdr. Fénelon, Œuvres philosophiques,<br />
Paris, 1863, p. 119-120, 409 et passim. yovel am SemTxvevaSi saubaria ada-<br />
mianTa qcevis Teologiur gansazRvrulobaze. religiis winaaRm-<br />
deg, rogorc kargad aris cnobili, arc i. WavWavaZe ilaSqrebs<br />
(mcdarad amis Sesaxeb v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri<br />
da socialur-politikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 34-35;<br />
ix. amasTanave, i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1955, t. 4, gv. 116), mag-<br />
ram imavdroulad, ilias mixedviT, adamiani Tavisufalia. sxvagva-<br />
rad rom vTqvaT, is „cxovrebis kanonebs cxovrebaSive eZiebs“<br />
(g. abzianiZe, narkvevebi, gv. 74). igive gamomdinareobs n. nikolaZis<br />
filosofiuri Sexedulebebidan (iqve, gv. 128-129).<br />
19
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
bas“ 21 ), rac Tavis mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis Tval-<br />
Taxedvas xelSekrulebis Teoriisagan, romelic Tavis dasabams<br />
ukve marsilius paduelTan iRebs22 .<br />
imave TvalsazrisiT, arc maSin SeimCneva identuroba<br />
iliaseul xedvasa da xelSekrulebis Teorias Soris, rodesac<br />
is miwaTmflobelTa da umiwoTa aliansis mniSvnelobaze<br />
migviTiTebs, razedac v. metreveli Semdeg komentars<br />
gvTavazobs: „garda imisa, rom saxelmwifos warmoSobis<br />
obieqtur mizezad ilias adamianTa urTierTdakavSireba<br />
miaCnia, sxva adgilze akonkretebs saxelmwifos warmo-<br />
Sobis Tanmimdevrobas, rom saxelmwifo miwianTa da umiwo-<br />
Ta urTierTdakavSirebis Sedegia. am mosazrebiT igi garkveulad<br />
uaxlovdeba iurisprudenciaSi kargad cnobil saxelmwfos<br />
warmoSobis e. w. ,xelSekrulebis Teorias‘, Tumca<br />
saxelmwifos warmoSobis iliaseuli Teoria ZiriTadad<br />
gansxvavebulia da originalobiT gamoirCeva“ 23 . es uTuod<br />
asec aris: ilia, ar ugulebelyofs ra socialur moments,<br />
miiwevs ufro Rrma, is amoxsnas TviT individSi zogadad,<br />
TviT adamianuri bunebisaTvis Cveul niSan-TvisebebSi eZiebs.<br />
ukeT rom vTqvaT, i. WavWavaZis mixedviT, saxelmwifo<br />
adamianis bunebisagan ganuyofeli, xelSekrulebis Teoriis<br />
mixedviT ki, socialurobis wminda xelovnuri danamatia24 ;<br />
pirvel SemTxvevaSi politikuri Zalauflebis warmoqmna imdenadve<br />
ukavSirdeba socialurobis fenomens, ramdenadac<br />
21 iqve, gv. 74.<br />
22 ix. agreTve J.-J. Ruosseau, Du contrat social, Paris, 1971, p. 65 et passim.<br />
23 v. metreveli, ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis Sesaxeb,<br />
„samarTali“, Tbilisi, 1988, #6, gv. 61; ix. agreTve uSualod<br />
xelSekrulebis Teoriis Sesaxeb gansaxilvel WrilSi: G. H. R. Parkinson<br />
(Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988, p. 698-699.<br />
24 Tumc ix. agreTve determinizmisa da „socialuri xelSekrulebis“<br />
urTierTmimarTebaze: A. Fouillée, La liberté et le déterminisme, 4 e éd.,<br />
Paris, 1895, p. 33-35.<br />
20
§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />
TviT individuums, is erTgvarovnad momdinareobs oriveT-<br />
gan, rasac mcire ram aqvs saerTo xelSekrulebis Teoriis<br />
safuZvlebTan, sadac socialuri momenti, rogorc aseTi,<br />
erTianad Crdilavs adamianis bunebas iliaseuli gagebiT.<br />
Semdeg asaxvas povebs xelSekrulebis Teoria rusuli<br />
filsofiuri azris magaliTze: „politikur sazogadoebeb-<br />
Si gaerTianebisas adamianebs arasodes SeeZloT da arasodes<br />
undodaT gaesxvisebiaT an SeecvalaT nebismieri TavianTi<br />
bunebrivi ufleba an uari eTqvaT ama Tu im zomiT am<br />
uflebaTa ganxocrielebaze...…isini SeerTebuli da dakavSirebuli<br />
arian sazogadoebrivi xelSekrulebiT, raTa ufro<br />
Tavisuflad da nayofierad iSromon urTierTdaxmarebis<br />
saSualebiT da ukeT daicvan piradi usafrTxoeba da materialuri<br />
sakuTreba urTierTSemweobis gziT“ 25 . „bunebrivi<br />
uflebebis“ an maTi ganxorcielebis uaryofaze arc i. Wav-<br />
WavaZe migviTiTebs. amasTanave, arc sazogadoebrivi yofis<br />
srulqmna, ufro xelsayrelad mowyoba „urTierTSemweobis<br />
gziT“ aris misi koncefciisTvis ucxo momenti. magram aq<br />
politikurad organizebuli sazogadoebis Camoyalibeba,<br />
upirveles yovlisa, ganixileba rogorc aucilebloba, rogorc<br />
moTxovnileba da Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />
aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />
xdeba, mTavari ki mainc is aris, rom ilias amosavali debulebis<br />
mixedviT, saxelmwifos dasabami TviT individis<br />
bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas.<br />
konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />
koncefciis originaloba miT ufro TvalsaCinoa. „bunebam,<br />
– SeniSnavs ilia, – rac unda simdidriT morTos rome-<br />
25 Н. М. Муравьёв, Избранныe социально-политические и философские про-<br />
изведения декабристов, Мoсква, 1950, стр. 339.<br />
21
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
lime mxare, anu qveyana, rac unda mrTeli hava misces ada-<br />
mians sacxovreblad da nayofieri miwa sazrdoebisaTvis,<br />
mainc da mainc xalxTa keTildReobas sxva mxriTac xelis<br />
Sewyoba sdomebia. kacs magodenad veras uSvelis Turme sikeTe<br />
haerisa, verc simsuqne miwisa, verc SeZleba yovelgvari<br />
warmoebisa, Tu kacTa Soris keTilad dadgenili da<br />
cxadad gansazRvruli ar aris urTierTSorisi ufleba da<br />
movaleoba. kacTa kmayofilebisTvis, xalxTa keTildReobisTvis,<br />
es ukanaskneli ufro aucileblad saWiroa, vidre<br />
sxva rame qveynierebazed“ 26 . maSasadame, ilia aq, gansxvavebiT<br />
xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara „warmoebas“,<br />
anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis Teoriis<br />
enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris uflebasa<br />
da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze ilias<br />
koncefciaSi politikurad organizebuli sazogadoebis<br />
wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xelSekrulebiT“<br />
daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc samarTlis<br />
subieqti. umTavresi konkretuli gansxvavebac mocemul<br />
SemTxvevaSi swored es aris.<br />
§ 3. platoni<br />
erTgvarad uaxlovdeba i. WavWavaZis koncefcia saxelmwifos<br />
warmoSobis Sesaxeb platonis filosofiaSi ganviTarebul<br />
Sesabamis Tvalsazriss. „saxelmwifos warmoSoba, –<br />
aRniSnavs platoni, – ganpirobebulia imiT, rom adamiani,<br />
calke aRebuli, Tavs ar yofnis, aramed mraval damxmares<br />
saWiroebs...…ase, moiSveliebs erTi meores, TiToeuls saTanado<br />
moTxovnilebis dasakmayofileblad da moTxovnile-<br />
26 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 299.<br />
22
§ 3. platoni<br />
baTa nairferovneba aerTianebs maT erT sacxovrebel adgilas<br />
anu saerTo dasaxlebaSi, romelsac Cven saxelmwifos<br />
vuwodebT...…amrigad, saxelmwifos safuZvels swored...…Cveni<br />
moTxovnileba (xazgasma Cvenia – avtori) Seadgens“ 27 . erTi<br />
SexedviT, msgavseba Zireulia, magram imavdroulad sakmarisia<br />
odnav CavuRrmavdeT platonis aqtualur TvalTaxedvas,<br />
rom TvalnaTliv gamoikveTos iliaseuli koncefciis<br />
arsebiTi specifiuroba.<br />
marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe, erTmniSvnelovnad<br />
SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas safuZvlad<br />
Cveni moTxvonileba udevs, magram iliasagan gansxvavebiT,<br />
is aq materialur moTxovnilebaTa upirates gamoyofamde<br />
dadis: „pirveli da umTavresi yvela moTxvonilebebisagan<br />
aris sakvebis mopoveba...…Semdgom ki sacxovrebelisa<br />
da mesame – tansacmlis“ 28 . aqedan gamomdinare, platoni saxelmwifos<br />
Camoyalibebis mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli<br />
bunebiT“ Semofarglavs, rac cxadia, Tvisebrivad<br />
gansxvavdeba i. WavWavaZis debulebisagan.<br />
amasTanave, aRsaniSnavia platonis zemowarmodgenil SexedulebaSi<br />
sazogadoebisa da saxelmwifos Znelad misa-<br />
Rebi Tvisebrivi Tanafardobac. rodesac platoni Tvlis,<br />
rom adamianebi nairferovan materialur moTxovnilebaTa<br />
dasakmayofileblad ganuyofel kavSirSi erTiandebian da<br />
am kavSirs Cven saxelmwifos vuwodebT, is erTianad aigivebs<br />
saxelmwifos sazogadeobis cnebasTan anu warxocs so-<br />
27 ix. A. Schwegler, Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868, in: H. Sei-<br />
del, Von Thales bis Platon, Berlin, 1989, S. 237; ix. ganvrcobiT: J. Lewis, Intro-<br />
duction to philosophy, London, 1954, p. 21-22: D. J. Melling, Understanding Plato,<br />
Oxford, 1987, p. 160-161.<br />
28 a. Svegleris dasax. naSromi, gv. 237; ix. agreTve uSualod: Platon,<br />
Der Staat, Stuttgart, 1982, II, 10-IV, 19.<br />
23
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
cialursa da politikurs Soris gansaxilveli konteqstisaTvis<br />
esoden relevantur kategorialur zRvars. platoni<br />
aq saxelmwifos ganixilavs ara rogorc sazogadoebis Semadgenel<br />
nawils, ara rogorc misi struqturis gansakuTrebul<br />
madefininirebel segments, aramed ubralod rogorc<br />
binadarTa socialur erTobas.<br />
rac Seexeba i. WavWavaZes, is garkveviT SeniSnavs, rom<br />
saxelmwifos formirebas win sazogadeobis Camoyalibeba<br />
uZRvis da es pirveli am ukanasknelisagan warmosdgeba,<br />
Tumc amave dros, ilias Tanaxmad, rogorc vixileT, sazogadoebisa<br />
da saxelmwifos warmoSobas erTi da igive mizezi<br />
ganapirobebs, magram mxolod zagadad, radgan misi Sexeduleba<br />
saTanado diferencirebis SesaZleblobas odnavac<br />
ar gamoricxavs. xolo is, rom am ori mizezis urTierTgamijvna,<br />
iseve, rogorc sazogadeobisa da saxelmwifos cnebaTa<br />
mkacri diferencireba, gansakuTrebul mtkicebas ar<br />
saWiroebs, vfiqrobT, isedac TvalsaCinoa.<br />
gansaxilvel TvalTaxedvaTa ganzogadebis Sedegad ki<br />
vaskvniT, rom i. WavWavaZec da Zveli berZeni filosofosic<br />
saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoebis sawyiss ar<br />
swyvets TviT individis bunebas anu saxelmwifos warmoSobis<br />
mizezi aq Tanasworad Zevs TiToeuli individis moTxovnilebebSi.<br />
sxvagvarad rom vTqvaT, ilia, iseve rogorc platoni,<br />
miiCnevs, rom adamianTa pirveladi, arasaxelmwifoebrivi<br />
gaerTianeba sabolood ver uzrunvelyofs maT moTxovnilebaTa<br />
dakmayofilebas, rac Semdgomad maT politikur<br />
erTobad transformirebas ganapirobebs. Cvenis azriT, saki-<br />
Txisadmi msgavsi midgoma gamarTlebulia, mxolod moiT-<br />
24
§ 4. sokrate. aristotele<br />
xovs Semdgom ganviTarebasac 29 , radgan moTxovnilebebi, ro-<br />
gorc aseTi anu TavisdaTavad, jer ver iqneboda CvenTvis<br />
aqtualuri fenomenis uSualo determinanti, imdenad, ramdenadac<br />
arsebuli cxovrebis wesi anu uSualo sayovelTao<br />
demokratia TviTonve unda yofiliyo upirvelesi moTxovnileba.<br />
davuSvaT, rom saqme piriqiT gamoiyureba. aseT SemTxvevaSi<br />
xom gvarovnuli wyobilebis xangrZlivoba warmoudgenlad<br />
xanmokle iqneboda, rac ewinaaRmdegeba Cven xelT<br />
arsebul istoriul masalebsac da dRevandel sinamdvilesac<br />
(magaliTad, CrdiloeT amerikaSi, avstraliasa Tu afrikaSi<br />
dResac mravlad moipoveba pirvelyofil-Temurad<br />
organizebuli sazogadoeba, romlis warsuli araerT aTaswleuls<br />
iTvlis). Sesabamisad, gvaronuli wyobis sazogadoebaSi<br />
ar SeiniSneba gansakuTrebuli materailuri mizezi,<br />
romelic gardauvals Seqmnida mis gadazrdas saxelmwifoebrivad<br />
organizebul sazogadoebaSi; am pirvels, rogorc<br />
aseTs, niadag SeuZlia ucvaleblad iarsebobs, Tu<br />
saqme mis struqturul Taviseburebebsa da socialur-ekonomikur<br />
urTierTobebze midgeba, calke aRebiT.<br />
§ 4. sokrate. aristotele<br />
platonis zemoganxiluli Sexeduleba zogadad Tavis<br />
ganviTarebas ufro adrec, kerZod ki sokratesTan povebda,<br />
ris sawinaaRmdegodac arsitoteles filosofiaSi aq aqtualuri<br />
platoniseuli xedva ukve mkacri kritikis sagania30 .<br />
29 ix. Tavi I, § 12.<br />
30 Tumc aqve unda SeiniSnos, rom saerTo, rac samive filosofo-<br />
sis koncefcias gansaxilveli TvalsazrisiT axasiaTebs, mdgoma-<br />
reobs imaSi, rom aq ukve Tavs iCens „bunebiTi samarTlis“ amosa-<br />
25
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
uaryofs ra saxelmwifos warmoSobaze platoniseul<br />
TvalTaxedvas, aristoteles ZiriTadi maxvili sokrates<br />
SexedulebaTa kritikaze gadaaqvs: „sokrate ambobs, rom saxelmwifo<br />
oTx umTavres Semadgenel nawils moicavs: is<br />
asaxelebs mkeravebs, miwaTmoqmedebs, metyaveebsa da durglebs;<br />
magram radgan es saxelmwifos TviTmyofadobisaTvis<br />
sakmarisi ar aris, is dasZens mWedlebsa da mwyemsebs...…<br />
garda amisa, gamohyofs agreTve sacalo da biTum vaWrebs.<br />
yvelani erTad Seadgenen isini, sokrates azriT, pirvel saxelmwifos,<br />
TiTqosda yoveli saxelmwifo mxolod sasicocxlo<br />
moTxovnilebaTa dasakmayofileblad iqmnebodes<br />
da ara amaRlebuli arsebobisaTvis“ 31 . amisda kvalad, naTelia,<br />
rom aristotele saxelmwifos warmoSobas optimalur<br />
da ara erTaderT SesaZleblobad Tvlis sazogadoebrivi<br />
Tanaarsebobis gangrZobisa. misi azriT, socialur-ekonomikuri<br />
atmosfero aramcTu ar aris saxelmwimfos uSualo<br />
warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani, principulad<br />
meorexarisxovani realiaa. sxva sakiTxia, Tu rogor esmis<br />
mas materialur urTieTrobaTa mniSvneloba saxelmwifos<br />
Semdgomi ganviTarebis TvalsazrisiT.<br />
maS, raSi xedavs aristotele gansaxilveli fenomenis<br />
saTaves? udavoa, rom TviT adamianis fsiqikaSi, mis saer-<br />
To mentalitetisaTvis damaxasiaTebel specifiurobaSi.<br />
g. SerSeneviCis mixedviT, aristoteles uSualo damokidebuleba<br />
CvenTvis aqtualuri problemisadmi Semdegi saxisaa:<br />
„saxelmwifoebrivi urTieTrobebis mizezi adamianis<br />
bunebaSi Zevs. es Tavisi bunebiT komunikabeluri arsebaa. am<br />
vali debulebebi (ix. z. joxaZe, bunebiTi samarTlis formirebis<br />
istoriuli aspeqtebi, „samarTali“, Tbilisi, 2001, #6, gv. 93-95).<br />
31 Аристотель, Сочинения, Москва, 1984, т. 4, стр. 494.<br />
26
§ 4. sokrate. aristotele<br />
cnebaSi aristotele gulisxmobs, rom adamians instinqturad<br />
surs saxelmwifoebrivi urTierToba, sulac rom ar<br />
esmodes urTierTdaxmarebis mniSvneloba. saxelmwifoSi<br />
adamianebs TviT cxovrebis instinqti mierekeba“ 32 .MmaSasadame,<br />
sokratesa da platonTan, erTi mxriv, da aristoteles-<br />
Tan mimarTebaSi, meore mxriv, saqme gvaqvs or ukiduresobasTan,<br />
im TvalsazrisiT, rom platoni da masTan erTad<br />
sokratec saxelmwifos Camoyalibebas umTavresad mxolod<br />
materialur moTxovnilebebs miawers da arsebiTad gamoricxavs<br />
adamianis fsiqikas, mis „sulier“ moTxovnilebebs,<br />
aristotele ki piriqiT – cdilobs mTeli aqcenti swored<br />
fsiqologiur momentze gadaitanos.<br />
erTi mxriv, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />
alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />
ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />
jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis uSualo mizezi<br />
adamianis fsiqikur bunebaSi, mis fsiqologiur TaviseburebebSi<br />
vigulisxmeT, unda arsebodes mocemuli procesis, e.<br />
i. saxelmwifos warmoqmnis procesis, mkacri kanonzomiereba,<br />
romelic gulisxmobs mis erTdroulobas yvela erTmaneTisagan<br />
damoukideblad ganviTarebad sazogadoebaSi. es<br />
ki swored rom ar Seesatyviseba istoriul sinamdviles.<br />
meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv organizacias<br />
moklebuli sazogadoebis gverdiT an, miT ufro, mis irgvliv<br />
arsebobdes politikuri sazogadoebebi, rameTu aseT<br />
SemTxvevaSi pivrelis wevrebma uwyian aSkarad am saxelmwi-<br />
32 Г, Ф. Шершеневич, История Философии права, С.-Петербург, 1907, стр. 98;<br />
ix. agreTve aqtualuri aristoteleseuli xedvis ganviTarebaze<br />
Toma akvinelTan: A. Kenny, Thomas Aquin, Oxford, 1980, p. 39; R. Schönber-<br />
ger, Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998, S. 157 ff.<br />
27
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
foebrivi organizaciis Sesaxeb, romliskenac maT, aristoteles<br />
TqmiT, „cxovrebis instinqti“ ubiZgebs. magram esec<br />
xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove realobasTan: rogorc<br />
ukve SevniSneT, dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />
inarCunebs TviTmyofadobas mravali Temi, romelsac odnavac<br />
ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikuri<br />
konstruqciis sazogadoebaSi integrirebisaken.<br />
zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT ki, ibadeba kiTxva:<br />
msgavsad platonisa, xom ar aigivebs aristotelec saxelmwifo<br />
urTierTobas socialur urTerTobasTan, rodesac<br />
ambobs, rom saxelmwifo urTierTobis mizezi adamianis bunebaSi<br />
Zevso? vfiqrobT, arsebiTi gansxvavebis danaxva aq<br />
Znelia. saxelmwifos warmoSobasTan mimarTebaSi adamianis<br />
bunebis WeSmariti mniSvnelobis garkveva ki, Tavis mxriv,<br />
swored socialur da saxelmwifoebriv urTierTobaTa Tanmimdevruli<br />
diferencirebis Sedegad miiRweva, ra drosac<br />
adamianis bunebaze mocemul SemTxvevaSi mxolod iliaseuli<br />
gagebiT SesaZloa visaubroT anu rogorc adamianis<br />
„xorciel“ da „sulier“ bunebaze erTdroulad, rac imavdroulad<br />
Tanabrad ganasxvavebs i. WavWavaZis TvalTaxedvas,<br />
rogorc platonisa Tu sokrates, ise aristoteles<br />
mier warmodgenili Tvalsazrisisagan.<br />
§ 5. foierbaxi. ruso<br />
rogorc zemoT garkveviT aRiniSna, moZRvrebebi, romelTa<br />
mixedviT saxelmwifo individTa fsiqikuri wyobis<br />
zemoqmedebiT an materialuri aucileblobiT warmoiqmneba,<br />
srulyofilad jer kidev ver moiyvaneba SesabamisobaSi<br />
obieqtur sinamdvilesTan. iqneb, adamianTa samarTlebrivad<br />
28
§ 5. foierbaxi. ruso<br />
gaerTianeba mxolod maTive nebiT aris pirobadebuli, romelic<br />
sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />
„xorcieli“ bunebiT, saerTod, rogorc amas l. foierbaxi<br />
Tvlis: „arc politika, arc saxelmwifo Tavis-TavisTvis ar<br />
warmoadgens mizans. saxelmwifo ganiZireba adamianebSi,<br />
warmoiqmneba da arsebobs mxolod adamianTa nebiT (xazgasma<br />
Cvenia – avtori)“ 33 . amrigad, foierbaxi saxelmwifos warmoSobis<br />
mizezad „Tavisufal nebas” asaxelebs.<br />
aq, uwinares yovlisa, yuradsaRebia is erTob mniSvnelovani<br />
garemoeba, rom foierbaxi, msgavsad J. J. rusosi,<br />
adamianTa nebaSi, romelsac saxelmwifos warmoSobamde mivyavarT,<br />
calkeulTa neba-survilis meqanikur jams ki ar gulisxmobs,<br />
aramed socialurad „zogad nebas“, romelic Tavis<br />
mxriv, rusosTan saxelmwifos warmoSobis xelSekrulebiTobas<br />
daedo safuZvlad34 . sxvagvarad rom vTqvaT, „TiToeuli<br />
CvenTagani aerTianebs Tavis pirovnebasa da mTel Tavis<br />
Zalas sazogadoSi zogadi nebis uzenaesi mimarTulebis<br />
qveS da Cvens erTobliv TvisebaSi nawils“ 35 anu „me<br />
33 Л. Фейeрбах, Избранные философские произведения, Москва, 1955, т. I, стр.<br />
643.<br />
34 ukanaskneli TvalsazrisiT, ruso SeniSnavs: „Cemis azriT, adamianebma<br />
miaRwies im mdgomareobas, sadac dabrkolebaTa Zala, romlebic<br />
xels uSlida maT myofobas bunebriv mdgomareobaSi, maTive<br />
winaaRmdegobiT, aRemata Zalebs, romlis gamoyenebis unaric Seswevs<br />
TiToeul individs am mdgomareobaSi Tavis SesanarCuneblad.<br />
maSasadame, am primitiul mdgomareobas ukve ar ZaluZs subsistireba;<br />
da aq adamians emuqreba kidec gaqroba, Tu ar SesZlebs Tavisi<br />
myofobis maneris Secvlas... magram, rogorc adamianebs ar ZaluZT<br />
axali Zalebis warmoqmna, aramed mxolod gaerTianeba da<br />
marTva im Zalebisa, romlebic arsebobs, maT ar rCebaT sxva saSualeba<br />
Tavis SesanarCuneblad, garda imisa, rom SeTanxmebiT Sekribon<br />
Zalebi, romelTa meoxebiTac daZleven winaaRmdegobas, gadaitanon<br />
isini erTi mmarTvelis xelSi da amoqmedon, amgvarad, gawonasworebiT“<br />
(Rousseau, Du contrat social, p. 65-66).<br />
35 E. L. Allen, Guide Book to Western Thought, London, 1957, p. 192.<br />
29
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
Tavadve var Cemi movaleobebis Semoqmedi; am movaleobebis<br />
ganxorcielebiT me efeqturad vemorCilebi sakuTar Tavs;<br />
da daemorCilo Tavs, vidre gansazRvrul gareSe mmarTvelobas,<br />
niSnavs iyo Tavisufali“ 36 .<br />
amasTanave, sulac ar aris Zneli gaverkveT imaSi, Tu<br />
raoden misaRebia foierbaxis zemowarmodgenili mtkiceba.<br />
rasakvirvelia, gansaxilveli idea, rogorc aseTi, safuZvels<br />
moklebuli ar aris. wminda hipoTeturad dasaSvebia,<br />
rom ruso-foierbaxiseulma saerTo nebam marTlac gansaz-<br />
Rvra saxelmwifo wyobilebis Sekowiweba. magram amis pirobiToba<br />
saboloo jamSi eWvSeuvalia. sakiTxavi ki is aris,<br />
Tu ramdenad xerxdeba am nebis ganxorcieleba im socialur-kulturul<br />
(cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />
viTarebaSi, romlis niadagzec sazogadoebis saxelmwifoebrivad<br />
organizeba mimdinareobs.<br />
gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da na-<br />
Teli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />
safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />
gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />
xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />
xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />
gaswvdeba esoden farTo masStabebs. da aq, vfiqrobT,<br />
gasagebia, rom imis mtkiceba, TiTqos mocemul SemTxvevaSi<br />
saqme gvqondes „moralurad da ara fsiqologiurad gansazRvrul<br />
nebasTan“ 37 , arsebiTad arafers cvlis, radgan<br />
36 G. H. R. Parkinson (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988,<br />
p. 699; ix. agreTve uSualod foierbaxiseuli xedva nebaze zoga-<br />
dad: R. G. Renner (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der deu-<br />
tschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel, Wien, 1992, Bd.<br />
II, S. 92.<br />
37 ix. e. l. alenis dasax. naSromi, gv. 192.<br />
30
§ 6. loki<br />
gansaxilvel konteqstSi es ori sruliad paraleluri sibrtyea.<br />
§ 6. loki<br />
analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />
is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris adamianTa<br />
SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRweuli<br />
mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve erTmniSvnelovnad amodis<br />
debulebidan, rom winaresaxelmwifoebrivi xanis sazogadoeba<br />
„veluri tomebis“ erTobaa. amave dros, loki arafers<br />
ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad miiReboda „veluri<br />
tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli sirTulis xelSekruleba!<br />
ganviTarebis monakveTi, romelic win uZRvis samarTlebriv<br />
wyobas, lokis mier ganixileba rogorc „bunebrivi<br />
mdgomareoba“: „xelyofisagan Tavis dasaRwevad da bunebrivi<br />
mdgomareobis damrRvevTa asalagmavad, acxadebda loki,<br />
rom adamianebi…toveben mocemul mdgomareobas, erTiandebian<br />
TanamegobrobebSi da niSnaven mTavrobas, rogorc saerTo<br />
mosamarTles maTzed da maTi sicocxlis, Tavisuflebisa<br />
da sakuTrebis uflebaTa damcvels. amdenad, saxelmwifo<br />
iqmneba xalxis mier Tavisuflad ukve arsebul uflebaTa<br />
dasacavad. is afuZnebs Tavis Zalauflebas ,qveSevrdomTa<br />
SeTanxmebaze‘ “ 38 . amisda kvalad, saxelmwifos CamoyalibebiT<br />
„uzenaesi Zalaufleba xalxsve rCeba“ 39 . sxvagvarad<br />
rom vTqvaT, saxelmwifos warmoSobis mizezi is<br />
aris, rom „adamianTa miswrafebebi (survilebi) midrekilia<br />
38 J. Bronowski, B. Mazlish, The Western Intellectual Tradition (From Leonardo to<br />
Hegel), New York, 1960, p. 213.<br />
39 iqve.<br />
31
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
urTierTSeuTavseblobisaken; ase rom, umarTveloba niSnavs<br />
Tavisuflebas ZlierisTvis da ymobas sustisTvis“ 40 .<br />
udavoa, rom sazogadoeba, romelSic ganusazRvrelia<br />
mis wevrTa uflebebi da movaleobebi, ver daitevs sasurvel<br />
socialur Tavisuflebas, aramed es sruli uuflebobis<br />
mdgomareobaa, miuxedavad imisa, rom loks saxelmwifos<br />
Camoyalibebis mizani swored „ukve arsebul uflebaTa dacvaSi“<br />
warmoudgenia. monteskies sityvebiT rom vTqvaT, „bunebriv<br />
mdgomareobaSi adamianebi ibadebian Tanasworni;<br />
magram aseTad rodi rCebian. sazogadoeba maT am Tanasworobas<br />
akargvinebs da erTaderTi, ris saSualebiTac isini<br />
kvlav Tanasworni xdebian, kanonebia“ 41 .<br />
amasTanave, naklebad momsyidveli Cans lokis mier ganviTarebuli<br />
Sexeduleba sxva mxrivac. bunebrivoba unda<br />
iTvaliswinebdes adamianTa Tanacxovrebis iseT saxes, romlis<br />
Sesabamisadac maTi urTierTobebi ar efuZneba aravi-<br />
Tar xelovnur organizacias anu adamianis inteleqtualuri<br />
potenciali erTianad gamouyenebelia sazogadoebrivi<br />
cxovrebis mowyobis saqmeSi, erTi sityviT, rodesac adamianTa<br />
urTierToba ontologiurad instinqtsa da instinqtur<br />
orientaciazea damyarebuli, rasac s. S. maTi ojaxebad<br />
gaerTianeba SeiZleba ganvakuTvnoT. magram gvarovnuli sab-<br />
Wos saxiT universaluri momwesrigebeli meqanizmis Semoqmedeba<br />
ukve aris bunebrivi mdgomareobis garRveva da utyuarad<br />
warmoadgens Sualedur safexurs bunebrivobasa da<br />
samarTlebriv organizacias Soris. amitomac Znelia dave-<br />
TanxmoT lokis mosazrebas, TiTqos saxelmwifo bunebrivi<br />
mdgomareobis uSualo nayofi iyos da amis mizezi ki – (bu-<br />
40 B. Russell, Sceptical Essays, London, 1948, p. 173.<br />
41 Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977, p. 96.<br />
32
§ 6. loki<br />
nebriv) uflebaTa arasakmarisi uzrunvelyofa, maTi xelyofis<br />
saSiSroeba.<br />
amave dros, lokis gansaxilveli Sexedulebebi uTuod<br />
pozitiur gamoyofas moiTxovs im TvalsazrisiT, rom isini<br />
ZiriTadad agebulia Sesabamisi hobziseuli xedvis kritikaze,<br />
sadac (anu hobzis filosofiaSi) 42 saxelmwifos warmo-<br />
Sobis problema arsebiTad avtoritarizmis dasabuTebis mizans<br />
emsaxureba: „hobzi cdilobda desabuTebia, rom...<br />
asarCevi mmarTveli mxolod absoluturi SeiZleboda yofiliyo;<br />
sazogadoebis nebismieri wevris efeqturad SesazRudavad<br />
mmarTvels unda hqondes absoluturi Zalaufleba<br />
yvelaze. amis sawinaaRmdegod loki miiCnevs, rom jer<br />
erTi, mmarTvelis uflebebi, iseve rogorc TiToeuli sxva<br />
pirisa, SezRudulia ,bunebiTi samarTliT‘; da meorec, nebismier<br />
SemTxvevaSi misi Zalaufleba mas eniWeba rogorc<br />
ndoba sazogadoebis wevrTa sasikeTod da amrigad, SesaZloa<br />
saTanadod kvlav CamoerTvas, Tu ndoba gatexilia“ 43 .<br />
Tumc mxedvelobidan arc is unda gamogvrCes, rom loki,<br />
„marTalia, win eRobeboda avtoritarizms, magram, cxadia,<br />
aranairi gagebiT demokrati ar iyo“ 44 .<br />
rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts,<br />
TvalsaCinoa, rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi<br />
principulad gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki<br />
saxelmwifos warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />
ukavSierbs („bunebrivi mdgomraeobis damrRvevTa alagmva“,<br />
„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave 45 gagebiTT da<br />
42 ix. hobzis SexedulebaTa analizi: Tavi I, § 7.<br />
43 J. O. Urmson (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy and Philo-<br />
sophers, London, 1960, p. 233.<br />
44 iqve.<br />
45 ix. sruli konteqsti: sq. 38.<br />
33
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
a. S.), ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad<br />
amovikiTxavT, rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />
momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul<br />
SemTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />
adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“<br />
xelyofilTa interesebTan).<br />
ukeT rom vTqvaT, loki saerTod gamoricxavs socialur<br />
urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc saxelmwifos<br />
Tandayolil funqcias.<br />
§ 7. hobzi<br />
garkveviT gamoirCeva i. WavWavaZis mosazrebebi CvenTvis<br />
aqtulaur konteqstSi T. hobzis mier ganviTarebuli Sexedulebebisaganac.<br />
imisaTvis, rom saTanadod gaverkveT hobzis<br />
TvalTaxedvaSi, uwinares yovlisa, mxedveloabSi unda<br />
miviRoT mis mier definirebuli saxelmwifos cneba: „saxelmwifo<br />
erTiani piria, romlis moqmedebisaTvis pasuxismgeblobas,<br />
urTierTxelSekrulebis gziT, Tavze iRebs adamianTa<br />
didi raodenoba, raTa mocemul pirs SeeZlos TiToeuli<br />
maTganis Zalisa da saxsrebis gamoyeneba ise, rogorc<br />
amas maTi mSvidobisa da saerTo dacvisaTvis aucileblad<br />
miiCnevs“ 46 . davazustoT, rom hobzi mSvidobis qveS gulisxmobs<br />
mSvidobas Sinagans, TviT sazogadoebis wevrebs Soris<br />
da gasagebi gaxdeba, rom is saxelmwifos warmoSobas-<br />
Tan mimarTebaSi, rogorc mizezs, socialuri aucileblobis<br />
or saxes gamohyofs: Sinagansa da garedan momdinares.<br />
hobzis mixedviT, sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />
organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareo-<br />
46 Т. Гоббс, Сочинения, Мoсква, 1991, т. II, стр. 133.<br />
34
§ 7. hobzi<br />
bisas“, gamefebulia usasrulo urTierTfrTxoba, adamiane-<br />
bi ganicdian erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />
arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswaruxilavi<br />
safrxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />
ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />
mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />
pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />
radganac es, ubralod, erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa.<br />
dausrulebeli saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi<br />
undobloba sabolood gardauvals qmnis mxareTa<br />
Soris stabiluri kompromisis miRwevas. „...adamianTa yovelgvari<br />
gaerTianeba Tavis dasabams iRebs ara maT urTierTkeTilganwyobaSi,<br />
aramed urTierTfrTxobaSi. frTxobaSi me<br />
mesmis momavali borotebis yovelgvari winaTgrZnoba... swored<br />
SiSi ubiZgebs adamianebs mimarTon sifrTxilis zomebs<br />
da adamianebi... Cvelubriv mimarTaven iaraRsa Tu dacvis<br />
sxva msgavs saSualebebs, romlebic agulianebs maT sxvaze<br />
Tavdasxmisaken, rac Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis urTierTzraxvebis<br />
Secnobas. da swored maSin warmoiSoba saxelmwifo:<br />
Tu ebmebian brZolaSi – gamarjvebis Sedegad,<br />
Tu aRweven SeTanxmebas – amis Sedegad“ 47 . maSasadame, hobzi<br />
saxelmwifos warmomSob Sinagan aucileblobad erTmaneTis<br />
mimarT SiSis anu samarTlis enaze rom vTqvaT, sazogadoebriv<br />
urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis daZlevas<br />
miiCnevs.<br />
saxelmwifos warmoSobis atributad hobzi erTpirovnuli<br />
mmarTvelis arCevas asaxelebs, romelic uzrunvelyofilia<br />
„absoluturi ZalauflebiT, gansazRvros socialu-<br />
47 iqve, t. I, gv. 287-288.<br />
35
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
ri qcevis wesi“ 48 anu „aseTi mefe flobs absolutur uf-<br />
lebas, gamosces nebismieri kanoni Tavisi Sexedulebisamebr.<br />
mas ar ekisreba araviTari pasuxismgebloba individTa<br />
winaSe, romelTac is airCies, garda mSvidobis SenarCunebisa.<br />
ar arsebobs aranairi xelSekruleba massa da maT Soris.<br />
erTaderTi xelSekruleba, romelic moipoveba, aris<br />
xelSekruleba TviT individTa Soris da es aris ubralod<br />
SeTanxmeba, daniSnon vinme, visac maT surT rom daemor-<br />
Cilon“ 49 . amave dros, rogorc lokis SexedulebaTa analizis<br />
dros aRiniSna, avtoritarizmSi hobzi xedavda ara<br />
mxolod saexlmwifos warmoSobis, aramed TviT saxelmwifos<br />
arss zogadad50 . amis gamoc araferia gasaocari imaSi,<br />
rom hobzis gansaxilvelma koncefciam TviT inglisur<br />
filosofiaSi sul raRac ramodenime aTwleuls gauZlo,<br />
rogorc gabatonebulma TvalTaxedvam: „inglisi ar iyo<br />
hobzistebis eri da erT-erTi yvelaze ufro sanimuSo da<br />
giganturi pasuxi Tomas hobzisTvis swored jon lokis<br />
kalams ekuTvnoda“ 51 .<br />
umTavresi ki aq hobzis zemowarmodgenil mosazrebas-<br />
Tan mimarTebaSi is aris, rom hobzi ar gvaZlevs araviaTr<br />
pasuxs kiTxvaze, Tu ratom wamoiWreba adamianTa Soris Si-<br />
Sisa da undoblobis daZlevis problema sazogadoebis<br />
warmoqmnidan uaRresad xangrZlivi drois ganvliT da ara<br />
mis sawyis safexurzeve. orTave SemTxvevaSi xom amis saWiroeba<br />
erTi da imave simwvaviT unda gamoirCeodes. sinamdvileSi<br />
ki hobzis TvalTaxedvaSi gaparuli Seusabamoba bevrad<br />
ufro Rrmaa da zedmiwevniT emTxveva lokis mier „bu-<br />
48 j. bronovskisa da b. macliSis dasax. naSromi, gv. 205.<br />
49 iqve.<br />
50 ix. Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912, p. 502-504.<br />
51 L. Paul, The English Philosophers, London, 1954, p. 110.<br />
36
§ 7. hobzi<br />
nebrivi mdgomareobisa“ da Segnebulad organizebuli so-<br />
cialurobis kategorialur aRrevas, anu hobzis Tanaxmadac,<br />
iZulebuli varT davaskvnaT, TiTqos winaresaxelmwifoebriv<br />
xanaSi, anu gvaronuli wyobilebis pirobebSi, sazogadoeba<br />
adamianTa yovelgvar Segnebul organizacias<br />
moklebuli erTobaa, rasac cxadia, araferi SeiZleba hqondes<br />
saerTo gansaxilvel sinamdvilesTan. da Tu hobzi winaresaxelmwifoebriv<br />
xanaSi samarTlis principebs eZiebs,<br />
„is maT bunebriv mdgomareobaSi eZiebs“ 52 .<br />
rac Seexeba garedan momdinare aucileblobas, is, hobzis<br />
mixedviT, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv safrTxeSi<br />
mdgomareobs. sazogadoebis wevrebi iZulebuli<br />
xdebian Tavdacvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma<br />
gamonaxon da es mxolod saxelmwifos Camoyalibebis meoxebiT<br />
Tu moxerxdba. gansaxilveli Tvalsazrisi uSualo<br />
asaxvas povebs hegelTanac. „adamianebi, – aRniSnavs hegeli,<br />
– rom saxelmwifos qmnian, imisaTvis aris aucilebeli, rom<br />
saerTo Tavdacva…Seqmnan“ 53 .<br />
vamtkicoT, rom saerTo Tavdacva saxelmwifos meorexarisxovvani<br />
funqciaa, niSnavs Tvali ver gavusworoT istoriul<br />
sinamdviles. magram aq mniSvnelovani sxva ram aris<br />
da kerZod ki, hobzis mier warmodgenil postulatTa logikuri<br />
urTierTmimarTeba: Tu vixelmZRvanelebT hobzis<br />
pirvel debulebaSi („Sidasocialuri mtrobis daZlevis<br />
aucilebloba“) warmodgenili logikiT, momdevno debulebis<br />
(„garedan momdinare safrTxis daZlevis aucilebloba“)<br />
kvalobaze, individTa politikur sazogadoebaSi gaerTianebas<br />
uTuod unda mohyoloda saxelmwifoTa erTian korpo-<br />
52 Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, p. 504.<br />
53 F. W. G. Hegel, Politische Schriften, Berlin, 1970, S. 15.<br />
37
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
raciad Serwymac; Tu adamianebi erTmaneTisadmi SiSma da<br />
agresiulobam saxelmwifoebrivi konstruqciis sazogadoebad<br />
aqcia, saxelmwifoebic, TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul<br />
warsulSi integrirebuli iqnebodnen msgavs, evoluciurad<br />
ufro maRal kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT<br />
frTxoba da agresiuloba am ukanasknelTa urTierTobebSi<br />
aseve gamudmebiT da didad ufro masStaburad mJRavndeboda,<br />
vidre hobziseuli „bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa<br />
umartives urTierTobebSi.<br />
yovelive es ki niSnavs, rom hobzis ukanaskneli postulati<br />
srulyofilad ver pasuxobs misive TvalTaxedvis zemowarmodgenili<br />
pirveli nawilis moTxovnebs. xolo zogadad,<br />
CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT, aseve TvalsaCinoa<br />
is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos warmoSoba arc „sayovelTao“<br />
mtrobis Sedegia hobziseuli gagebiT, aramed socialur<br />
urTierTobaTa intensivirebis saSualeba, rogorc<br />
aseTi.<br />
§ 8. kanti<br />
kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />
yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />
mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“<br />
principiT xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli<br />
„zogadi nebis“ principiT. „amitom kanti samarTlisa da saxelmwifos<br />
dasabuTebisas Tavis TvalTaxedvas ukve hobzis,<br />
lokisa da rusosagan cnobil sazogadoebrivi xelSekrulebis<br />
ideaze afuZnebs da ambobs, rom samarTali sazogadoebrivi<br />
xelSekrulebiT dafuZnebuli wesrigia... amasTanave,<br />
xelSekrulebaSi ar igulisxmeba araviTari istori-<br />
38
§ 8. kanti<br />
uli movlena, saerTod araviTari faqti, aramed normatiul-kritikuli<br />
idea: samarTlisa da saxelmwifos aprioruli<br />
principi“ 54 .<br />
sxva mxriv, kanti aq, marTalia, sulac ar uaryofs, hobziseuli<br />
gagebiT, saerTo nebis uzenaesobas saxelmwifo Zalauflebis<br />
ganxorcielebisas, magram imavdroulad saerTo<br />
nebis wminda abstraqtuli uzenaesobiT Semoifargleba, rameTu<br />
saxelmwifos warmoSobis Sedegad „zogadi nebis“ safuZvelze<br />
arCeuli mmarTveli erTaderTi piria, vinc sayovelTao<br />
nebasTan mis mier gamocemul kanonTa Sesabamisobas<br />
gansazRvravs. sxva sityvebiT, kantTan saxelmwifos sa-<br />
TaveSi „arCeuli“ Tumc valdebulia kanonebi saerTo nebas<br />
Seusabamos, magram valdebulia ara sazogadoebis, ara samarTlis,<br />
aramed mxolod da mxolod sakuTari Tavis<br />
winaSe!<br />
„adamians, – gvikonkretebs kanti saxelmwifos warmoSobis<br />
safuZvlebs, – Tavisuflebis borotad gamoyeneba sCvevia,<br />
Tanac Tu mas, rogorc gonier arsebas, erTi mxriv, kanoni<br />
surs, romelic Tavisuflebas…zRudavs, meore mxriv,<br />
is, sadac ki moaxerxebs, Tavisi mimkerZoebluri…midrekilebis<br />
gamo, am SezRudulobis garRvevas eswrafvis. amrigad,<br />
adamiani saWiroebs batons, romelic mas sakuTar nebas gautexs<br />
da aiZulebs daemorCilos sayovelTaod moqmed nebas,<br />
ise, rom TiToeuls SeeZlos iyos Tavisufali“ 55 . Sesabamisad,<br />
saxelmwifo, kantis mixedviT, yalibdeba rogorc sagangebod<br />
organizebuli Zala, romelic socialur urTier-<br />
TobebSi Casarevad umTavresad imisaTvis aris saWiro, rom<br />
individualuri neba saerTo sazogadoebrivi nebis farg-<br />
54 O. Höffe (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, 3. Aufl., München, 1995, Bd. II, S. 27 f.<br />
55 I. Kant, Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988, S. 202.<br />
39
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
lebs ar gascildes 56 . sxva sakiTxia is, rom zemogamoyofi-<br />
li momentis gaTvaliswinebiT, saerTo nebis uzenaesoba aq<br />
samarTlebrivad isev da isev wminda wylis formalurobamde<br />
daiyvaneba.<br />
yovelive zemoaRniSnulTan erTad mcdari iqneboda imis<br />
mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />
arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />
amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />
kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />
arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />
Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />
„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />
aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“ 57 . ufro<br />
zustad, saxelmwifo, kantis Tanaxmad, „gonier egoist-<br />
Ta organizaciaa“ 58 . magram, amave dros, „Tu kanti…Tavis sazogadoebrivi<br />
Sromis modelze dayrdnobiT…saxelmwifoSi<br />
upirvelesad ara Rirseuli cxovrebis ganviTarebis Suamavals,<br />
aramed bevrad ufro gonier egoistTa xelovnur nayofs<br />
xedavs, romelTac iZulebiTi saxelmwifoebrivi Zalauflebis<br />
safuZvelze Tanaarseboba surT, is am Sinaarss<br />
cnebiT-terminologiurad imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />
erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“<br />
59 . uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />
mimarTebaSi ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli<br />
am pirveliT dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens,<br />
rac Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mci-<br />
56 Sdr.: J. Roberts, German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988, p. 52-55.<br />
57 ix. R. Saage, Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />
Baden-Baden, 1994, S. 135.<br />
58 iqve.<br />
59 iqve.<br />
40
§ 9. hegeli. foierbaxi<br />
re, aseve radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom<br />
aqac saxelmwifo da masTan erTad samarTalic yalibdeba,<br />
rogorc „bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />
§ 9. hegeli. foierbaxi<br />
hegelis filosofia, rogorc cnobilia, vrclad moicavs<br />
kantis SexedulebaTa kritikas, magram mocemul Sem-<br />
TxvevaSi upiratesad xazgasmas hobzisa da hegelis SexedulebaTa<br />
Tanafardoba moiTxovs, kerZod ki im TvalsazrisiT,<br />
rom Tu hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemas-<br />
Tan mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />
umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT, hegeli<br />
mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic, es<br />
saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />
meore mxriv, aq saxelmwifos dasabuTebisas gansakuTrebul<br />
mniSvnelobas ojaxis fenomeni iZens. „saxelmwifo, –<br />
SeniSnavs hegeli, – TviTcnobieri zneobrivi substanciaa, –<br />
ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis principis<br />
SeerTeba. igive erTianoba, romelic ojaxSi aris siyvarulis<br />
grZnobis saxiT, saxelmwifos arsebasac warmoadgens,<br />
magram aq am arsebas, amasTanave, meore principis – mcodne<br />
da TavisTavidan amosvliT moqmedi survilis – mier eni-<br />
Weba codnili zogadobis forma, romelSic am zogadobas –<br />
iseve, rogorc mis gansazRvrulobebs, codnaSi rom iSlebian,<br />
– zemoxsenebuli mcodne subieqturoba sagnad da absolutur<br />
miznad aqvT, sxva sityvebiT rom vTqvaT, am zogadobas<br />
TavisTvis es goniTi swads“ 60 . ojaxSi hegeli gu-<br />
60 g. v. f. hegeli, gonis filosofia, Tbilisi, 1984, gv. 307.<br />
41
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
lisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi gonis<br />
saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv substancias<br />
individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />
yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT61 . aqedan<br />
garkveviT gamomdinareobs, Tu ratom miiCnevs hegeli saxelmwifos<br />
ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis<br />
principis SeerTebad da saxelmwifo wyobilebas TviTcnobier<br />
substanciad, rogorc organul sinamdviled ganviTarebul<br />
gons.<br />
amave dros, arc imis danaxvaa Zneli, rom hegelic saxelmwifos<br />
warmoSobis safuZvlad swored nebas miiCnevs,<br />
magram ara im saxiT, ra saxiTac zemoganxilul filosofosebTan<br />
hqonda adgili. hegeli „saSiSadac“ ki racxs (saer-<br />
To) nebis maT mier warmodgenil konstruqcias, ra drosac<br />
mas aq nebis cneba sruliad axal, maTTvis ucxo kategoriamde<br />
ahyavs anu gamoricxavs, saerTod, misi Semadgenlobidan<br />
individualur nebasa da mis mniSvnelobas.<br />
amrigad, hegelTan gansaxilveli neba individTa nebisagan<br />
damoukidebeli, TavisdaTavad arsebuli da TavisdaTavad<br />
saxecvalebadi mTlianobaa, romelic apirobebs saxelmwifos,<br />
rogorc ganuyofeli erTobis, warmoqmnas62 .<br />
hegelis zemomotanili mosazrebebidan aseve garkveviT<br />
ikveTeba, rom is saxelmwifos warmoSobis mimdinareobas-<br />
Tan erTad TviT saxelmwifosac aniWebs srul damoukideblobasa<br />
da individualurobas, axasiaTebs ras mas rogorc<br />
„TviTcnobier zneobriv substancias“, rac imavdroulad,<br />
„zneobrivobis“ aqcentirebis mxriv, mniSvnelovnad ganas-<br />
61 ix. iqve, gv. 298.<br />
62 ix. agreTve hegeli Tavisufal nebaze: J. Rawls, Lectures on the History<br />
of Moral Philosophy, London, 2000, Hegel, I, § 3.<br />
42
§ 9. hegeli. foierbaxi<br />
xvavebs mis TvalTaxedvas zemowarmodgenili kantiseuli<br />
xedvisaganac Sesabamis aspeqtSi.<br />
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, hegelis Sexedulebebs<br />
ZiriTadad Semdeg daskvnamde mivyavarT: saxelmwifos<br />
warmoSobis mizezi ar gamomdinareobs arsebiTad<br />
arc indvidTa nebisa Tu saerTosazoagdoebrivi aucileblobisagan<br />
da a.S., aramed daiyvaneba yovlad ganyenebul fenomenamde.<br />
da aq swored saxelmwifos genezisis „RvTaebriv<br />
gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme. ukeT rom vTqvaT, hegeli<br />
cdilobs daasabuTos, rom „saxelmwifos Sinaarsi ganisaz-<br />
Rvreba adamianis damokidebulebiT RvTaebrivTan da ara<br />
mxolod mis moTxovnilebaTa bunebiT, rogorc amas sazogadoebis<br />
bunebiT TeoriebSi aqvs adgili. misi amocanac amitom<br />
is aris, rom SesaZlebeli gaxdes adamianuri yofis<br />
warmmarTveli sulier, religiur da zneobriv wesrigTa Sidaqveyniuri<br />
ganxorcieleba“ 63 . principulad ki amiT hegeli<br />
saxelmwifos funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu amgvarad<br />
saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari<br />
axali „adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed<br />
saxelmwifo sruliad ewireba ukve arsebul socialur<br />
„wesrigTa“ „ganxorcielebas“. erTi sityviT, hegeli ver gamohyofs<br />
saxelmwifoSi mTavars: specifiurs, ris gamoc saboloo<br />
jamSi aq saxelmwifos erTaderT funqcionalur<br />
„TavSesafars“ Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />
hegelis gansaxilveli TvalTaxedvis, iseve rogorc zogadad<br />
misi filosofiis kritikas, pirvelad l. foierbax-<br />
Tan vxvdebiT64 . uaryofs ra hegelis aqtualur Sexedule-<br />
63 J. Ritter, Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel), Frankfurt a. M.,<br />
1969, S. 186 f.<br />
64 ix. J. Aufenauger, Philosophie (Eine Einführung), München, 1990, S. 156 f.<br />
43
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
bebs, foierbaxi SeniSnavs: „sadac zneoba Teologiaze, sa-<br />
marTali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />
yvelaze ufro arazneobrivi, arasamarTlebrivi,<br />
samarcxvino nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“ 65 .<br />
amis Sedegad foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />
masStabad66 , riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv<br />
sawyisze dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad<br />
elfers iZens.<br />
§ 10. volteri<br />
rogorc amas zogadad platonTan da i. WavWavaZesTan<br />
vxvdebiT, volteris filosofiis mixedviTac „arc erT adamians<br />
ar Seswevs unari, marto rom sikeTes miaRwios; saWiroa<br />
daxmareba. amitom sazogadoeba iseve Zvelia, rogorc<br />
msoflio“ 67 . amasTanave, platonisagan gansxvavebiT, volteri<br />
aq ZiriTad mizezs materialuri moTxovnilebebiT ar<br />
Semofarglavs, aramed imave zomiT gamohyofs adamianis sulier<br />
mxaresac, riTac is, Tavis mxriv, aseve garkveviT cdilobs<br />
gaemijnos problemis aristoteleseul xedvas, sadac<br />
maxvili swored mxolod ukanasknel faqtorze modis, da<br />
rasac imavdroulad i. WavWavaZis TvalTaxedva, romlis<br />
farglebSic, rogorc zemoT vixileT, orTave momenti Tanabar<br />
aqcentirebas povebs, arsebiTad esatyviseba.<br />
rac Seexeba uSualod ukanasknel faqtors, volteri,<br />
ganixilavs ra adamians socialur arsebad, uwinares yovlisa,<br />
cdilobs gamohyos „keTilganwyoba“ Tavis msgavs da-<br />
65 r. g. reneris dasax. naSromi, t. 2, gv. 101.<br />
66 iqve.<br />
67 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques, Paris, 1827,<br />
p. 2532.<br />
44
§ 10. volteri<br />
nabadTa mimarT rogorc adamianis sulieri bunebisTvis<br />
imanenturi Tviseba68 da ara hobziseuli „undobloba“ Tu<br />
„mtroba“, romelic mxolod iZulebiTi socialurobis wyaroa.<br />
es ki miT ufro TvalsaCinos qmnis i. WavWavaZisa da<br />
volteris koncefcias Soris Tvisebriv msgavsebas.<br />
arsebiTi paralelebi iliasa da frangi filosofosis<br />
Sexedulebebs Soris wydeba iq, sadac saqme zemoxsenebul<br />
momentze dayrdnobiT socialurisa da politikuris korelacias<br />
Seexeba. „keTilganwyoba, – SeniSnavs volteri, –<br />
jer kidev susti biZgi iqneboda sazogadoebaSi sacxovreblad<br />
Cvens gasaerTianeblad: is verasodes Seuwyobda xels<br />
didi imperiebisa da ayvavebuli qalaqebis dafuZnebas, rom<br />
ara Cveni didi miswrafebebi“ 69 . amas ki volterTan sinamdvileSi<br />
mxolod „keTilganwyobis“ momentis uaryofamde mivyavarT,<br />
radgan mocemuli momenti, saerTod, „did miswrafebebTan“<br />
Tu nebismier sxva damafuZnebel garemoebasTan<br />
erTad, ver moiyvaneba „didi imperiebis“ fenomenTan pozitiur<br />
kavSirSi: yovelgvari imperia adamianTa mimarT yovelgvari<br />
keTilganwyobis gamoricxvaze aigeba. sxvagvarad rom<br />
vTqvaT, CvenTvis aqtualuri Tvalsawieridan aq Tanabradaa<br />
saxeze rogorc mkveTri sxvaoba i. WavWavaZis samarTlebrivpolitikur<br />
msoflmxedvelobasTan mimarTebaSi, ise winaaRmdegobrioba<br />
TviT volteris TvalTaxedvaSi.<br />
amitomac rodesac volteri am orTave moments, „keTilganwyobis“<br />
mimarT „miswrafebaTa“ dawinaurebiT, s. S. „ke-<br />
TildReobisaken swrafvis“ qveS aerTianebs, es upirobod<br />
rodi emTxveva mocemuli problemis farglebSi keTildRe-<br />
68 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXIV, Philosophie Générale: Métaphysique, Mo-<br />
rale, et Théologie, Paris, 1818, p. 43.<br />
69 iqve, gv. 44.<br />
45
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
obis iliaseul gagebas. „es miswrafebebi, – ganavrcobs<br />
volteri gansaxilvel konteqsts, – romelTa borotad gamoyeneba,<br />
Tavis mxriv, esoden sazianoa, WeSmaritad umTavresi<br />
mizezia wesrigisa, romelsac Cven dRes dedamiwaze<br />
vxedavT. dideba aris, uwinares yovlisa, is TavidaTavi xerxi,<br />
romlis meoxebiTac aSenda es mSvenieri nageboba sazogadoebisa.<br />
rogorc ki moTxovnilebebma erTad Sekriba ramodenime<br />
adamiani, yvelaze sazrianebma maT Soris SeniSnes,<br />
rom es adamianebi iyvnen Sobilni ganusazRvreli didebis<br />
grZnobiT swored iseve, rogorc dauokebeli midrekilebiT<br />
keTildReobisaken“ 70 . amdenad, volterTan (politikuri) sazogadoeba,<br />
Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da<br />
„keTildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretulad,<br />
mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />
midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />
warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />
Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />
mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />
mkacrad eqvivalenturia.<br />
§ 11. n. nikolaZe<br />
mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />
saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />
msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT,<br />
romelTa Soris sxvaoba mxolod sazogadoebisa da<br />
saxelmwifos genezisis urTierTmimarTebiT Semoifargleba,<br />
Tumc imavdroulad ara im gagebiT, ra gagebiTac amas<br />
adgili hqonda problemis platoniseuli da iliaseuli<br />
70 iqve.<br />
46
§ 11. n. nikolaZe<br />
xedvis Sedarebisas. „niko nikolaZis azriT, saxelmwifo<br />
warmoiSva sazogadoebis CamoyalibebasTan erTad. amis mizezi<br />
iyo xalxis swrafva harmoniuli cxovrebis damyarebisaken.<br />
n. nikolaZis miTiTebiT, saxelmwifos Seqmnis mizani da<br />
daniSnuleba iyo, daecva is xalxi, romelic am saxelmwifoSi<br />
cxovrobda“ 71 . amisda kvalad, n. nikolaZesTan sazogadoebisa<br />
da saxelmwifos cneba sulac ar aris gaigivebuli<br />
erTmaneTTan, rogorc amas platonis filosofiaSi vxvdebiT,<br />
aramed gansxvaveba n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />
Soris aq mxolod saxelmwifosa da sazogadoebis<br />
warmoSobis erTdroulobasa da Sesabamisad, maT diferencirebul<br />
aRmocenebas ukavSirdeba. amasTanave, n. nikolaZe<br />
winaaRmdegia uSualo demokratiis absoluturobisa72 ,<br />
riTac is i. WavWavaZesTan erTad, uwinares yovlisa, calsaxad<br />
upirispirdeba yovelgvar samarTlebriv nihilizmsa da<br />
mis niadagze warmomdgar filosofiur koncefciebs73 .<br />
rogorc zemowarmodgenili TvalTaxedvidan Cans, n. nikolaZisa<br />
da i. WavWavaZis Sexedulebebi aq imavdroulad<br />
mxolod irib analogiurobamde ver daiyvaneba: orive SemTxvevaSi<br />
saxelmwifos warmoSobas safuZvlad edeba adamianTa<br />
swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />
ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul momentSi gamoxatuli<br />
saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli faqtori,<br />
moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis damaxasia-<br />
Tebel negatiurobis aqcents. „saxelmwifo, – aRniSnavs n.<br />
nikolaZe, – aris kacebis kreba, Semdgari imisaTvis ki ara,<br />
71 m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />
2003, gv. 56.<br />
72 iqve, gv. 95.<br />
73 ix. v. metreveli, niko nikolaZis politikuri da iuridiuli Se-<br />
xedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980, gv. 80.<br />
47
Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />
rom mTavrebs miuTvisebiaT zogierTi uflebebi 74 da dau-<br />
morCilebiaT axlomaxlo mcxovreblebi da xalxebi. ara, am<br />
krebis safuZveli, simagre da namdvili, bunebiTi mimzidveli<br />
Zala is sargeblobaa, romelsac hpoveben erTad Seyrili<br />
pirebi erTmaneTis dacvaSi, daxmarebaSi da erTad<br />
cxovrebaSi“ 75 . sxvagvarad rom vTqvaT, saxelmwifos Camoyalibebas<br />
aqac mcire ram aqvs saerTo „sayovelTao“ an Tundac<br />
sxvagvari agresiis daZlevasTan adamianebs Soris, aramed<br />
is individualuris socialurisaken ltolvas efuZneba.<br />
§ 12. demografiuli determinizmi<br />
saxelmwifos genezisis Sesaxeb warsulis gamoCenil moazrovneTa<br />
SexedulebebTan i. WavWavaZis TvalTaxedvis Sedareba<br />
naTels hfens mocemuli problemisadmi iliaseuli<br />
midgomis udavo specifiurobas, miuxedavad imisa, rom aq<br />
saerToc bevri ram SeimCneva.<br />
amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />
agreTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />
gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />
dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />
Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi. Tumc mkacrad Teoriulad<br />
dasaSvebia, rom mocemuli Sexedulebebi, zogierTi<br />
gamonaklisis garda, asaxavdnen sinamdvilesac, magram ara<br />
tradiciuli gagebiT, anu zogadobaze pretenziis gareSe,<br />
rac imis daSvebas niSnavs, rom saxelmwifos warmoSobas<br />
sxvadasxva SemTxvevaSi arsebiTad sxvadsxva saxis mizezi<br />
SeiZleba edos safuZvlad.<br />
74 aqve unda SeiniSnos, rom institucionaluri momentis gamoyofa,<br />
saerTod, ukve aris platoniseuli TvalTaxedvisagan ganmasxvave-<br />
beli kidev erTi ZiriTadi momenti.<br />
75 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />
48
§ 12. demografiuli determinizmi<br />
gansaxilveli hipoTeza, amave dros, Cveni interesis sa-<br />
gans ar Seadgens, aramed Cvenis azriT, saxelmwifos warmo-<br />
Sobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli xasiaTis<br />
fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad organizebas<br />
mosaxleobis zrda ganapirobebs.<br />
iq, sadac sazogadeobis wevrTa raodenoba jer kidev<br />
SesaZlebels qmnis uSualo sayovelTao demokratiis ganxorcielebas,<br />
am ukanasknelis rRveva warmoudgenelia, iseve<br />
rogorc uSualo socialuri TviTmmarTveloba mometebulad<br />
mravalricxovan sazogadoebaSi. da swored uSualo<br />
TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />
organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />
zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />
socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />
da regulirebis specifikur meqanizms.<br />
sxvagvarad rom vTqvaT, sazogadoebrivi Zalauflebis<br />
politikuriT Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />
anu mis usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi<br />
saSualebaa, rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />
TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />
socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli<br />
bunebis“ Zireuli anareklia.<br />
49
Tavi II<br />
demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
§ 1. CveulebiTi samarTali<br />
cxadia, Tanamedrove samarTlebrivi azri mniSvnelov-<br />
nad gansxvavdeba i. WavWavaZis epoqis iuridiuli warmodgenebisagan,<br />
magram mocemuli gansxvavebac mxolod SedarebiTia<br />
da verasodes iqneba absoluturi, radgan yoveli<br />
droeba unikaluri, mxolod misTvis niSneuli koloritiT<br />
gamoirCeva, riTac samarTlebrivi azric uwyvet dinamiurobas<br />
iZens.<br />
garda amisa, Tu gadavavlebT Tvals Tundac ukanasknel<br />
ramodenime aswleulSi mimdinare procesebs, arc is unda<br />
gamogvrCes mxedvelobidan, rom samarTlebrivi azrovnebis<br />
ganviTareba calsaxobiT, Sinaarsobrivi erTferovnebiT ar<br />
xasiaTdeba. ase magaliTad, CvenTvis gansaxilvel SemTxveva-<br />
Si aqtualuri mecxramete saukunis meore naxevari klasikuri<br />
monarqizmisa da demokratiuli ideologiis mZafri kolidirebis<br />
xanaa. amasTanave, aq TvalSisacemia is fuZiseuli<br />
uTanxmoebebic, romelTa mogvareba ver iqna miRweuli<br />
TviT demokratebs Soris, ris Sedegadac demokratiuli mimdinareoba<br />
or urTierTdapirispirebul anu e. w. burJuaziul<br />
da e. w. social-demokratiul mimarTulebad iyofa.<br />
i. WavWavaZis negatiuri damokidebuleba monarqiisadmi,<br />
romelic moklebulia saTanado SezRudulobas, TvalnaTliv<br />
aris mis nawarmoebebSi gamokveTili. amave dros, is<br />
50
§ 1. CveulebiTi samarTali<br />
aseve pirdapir rodi gvamcnobs, Tu romel ganStoebas de-<br />
mokratiuli moZraobisa umTavresad uTanagrZnobs. CvenTvis<br />
kargad aris cnobili ilias kritikuli SeniSvnebi socialdemokratTa<br />
misamarTiT, magram arc is unda gamogvrCes mxedvelobidan,<br />
rom i. WavWavaZe aseve atarebda kritikis qarcecxlSi<br />
meore frTis araerT fundamentur warmodgenasac.<br />
rasakvirvelia, demokratTa orive banakisadmi kritikuli<br />
ganwyoba i. WavWavaZis mier demokratiul principebSi<br />
daeWvebas odnavadac ar moaswavebs, aramed piriqiT: ilia<br />
Tavisi SemoqmedebiT swored WeSmariti demokratiuli idealebis<br />
sadarajoze dgas, ra drosac is arsebiTad srulyofs<br />
misTvis Tanamedrove qarTuli demokratiuli azrovnebis<br />
safuZvlebs76 . saamisod metyvelebs, uwinares yovlisa,<br />
Tundac is, rom ilia demokratiuli sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis<br />
gansakTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT<br />
samarTals, rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel<br />
Zalum wyaros. Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisa-<br />
Tvis igive rjulia, igive kanonia, mxolod dauwereli ki.<br />
Cveulebas igi upiratesoba aqvs dawerilis kanonis winaSe,<br />
rom yovelTvis cxovrebis WeSmariti saWiroebis danabadia<br />
da yovelTvis utyuari wamalic aris am saWiroebisa“ 77 .<br />
Rirssacnobad ganavrcobs zemowarmodgenil Sexedulebas<br />
m. kekelia: „ilias dakvirvebiT kanoni, romelic angariSs<br />
ar uwevs xalxis CveulebiT samarTals, pativs ar<br />
76 sxvagvarad rom vTqvaT, ilia eswrafvis mocemul mimdinareobebs<br />
Soris Sualeduri, „qarTuli tradiciuli cxovrebis wesis“ Sesa-<br />
tyvisi da TviT am wesidan gamomdinare koncefciis Camoyalibebas<br />
(ix. e. batiaSvili, ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998, gv. 67, Tumc<br />
sxvagvari konkretizebiT, kerZod ki konstituciuri monarqiis pro-<br />
blemasTan mimarTebaSi, vidre es qvemoT demokratiis arsze i. Wav-<br />
WavaZis SexedulebaTa analizis farglebSi irkveva).<br />
77 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 329.<br />
51
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
scems mis Rirsebebs, am xalxisaTvis ,sxvis tanzed Sekerili<br />
tanisamosia‘ “ 78 ; „rogorc Cans, – ganagrZobs m. kekelia,<br />
– ilias yuradRebis gareSe ar darCenia erovnuli CveulebiTi<br />
samarTlis, rogorc sakanonmdeblo wyaros gamoyenebis<br />
aucilebloba. ufro Sors midis misi msjeloba am mimarTulebiT.<br />
CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs<br />
(xazgasma Cvenia – avtori), amitomac ara marto misi<br />
dedaazri unda daedos kanons, aramed zogierTi maTgani<br />
pirdapir unda iqces sakanonmdeblo normad“ 79 . amrigad,<br />
i. WavWavaZe erTmaniSvnelovnad moiTxovs, rom sadac ki SesaZlebelia,<br />
sakanonmdeblo aqtebs CveulebiTi samarTlis<br />
normebi daedos safuZvlad, riTac iuridiuli normebi maqsimalurad<br />
iqneba misadagebuli xalxis interesebTan80 :<br />
„CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs“. da amaSi,<br />
cxadia, mdgomareobs demokratiuli mmarTvleobis uzenaesi<br />
daniSnulebac, rameTu „demokratiis politikuri mizani<br />
isaa, rom saxelmwifos hqondes iseTi organizacia, romelic<br />
gamoxatavs klasikur debulebas – kanoni is aris, rasac<br />
xalxi brZanebs da awesebs“ 81 .<br />
§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />
rodesac vecnobiT ilias Semdeg gamonaTqvams: „TiTon<br />
xalxsac examuSeba formaluri simarTle da pativ-hcems<br />
78 m. kekelia, ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />
da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „sabWoTa samarTa-<br />
li“, Tbilisi, 1987, #5, gv. 54.<br />
79 iqve.<br />
80 ix. sxva mxriv, volteris TvalTaxedvac: Voltaire, Œuvres complètes,<br />
Politique et Législation, Premier volume, Paris, 1818, T. XXVIII, p. 217.<br />
81 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />
mentaruli respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1991, #3-4, gv. 66.<br />
52
§ 2 bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />
imisTana simarTles, romelic, misi azriT, namdvili da<br />
WeSmaritia da romelsac mecnierni bunebriv simarTles<br />
uwodeben“, 82 gvebadeba kiTxva: xom ar niSnavs es „bunebrivi<br />
simarTle“ da ilias „bunebrivi samarTlianoba“ 83 , saerTod,<br />
rom is „bunebiTi samarTlis“ TeoriiT xelmZRvanelobda? 84<br />
amaze savsebiT araorazrovnad pasuxobs g. soselia: „i. Wav-<br />
WavaZis bunebriv samarTlianobas araferi aqvs saerTo bunebrivi<br />
samarTlis TeoriasTan...…,bunebrivi samarTlianoba‘,<br />
i. WavWavaZis azriT, es aris xalxis samarTlianoba, samarTlebrivi<br />
Segneba, romelic gamomdinareobs cxovrebis moTxovnilebebidan,<br />
gamoxatulia xalxis mtkiced damkvidrebuli<br />
CveulebebiT“ 85 . mokled rom vTqvaT, ilia bunebrivi samarTlianobis<br />
cnebas sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo<br />
warmodgenebs uqvemdebarebs da ara piriqiT.<br />
principulad urTierTgansxvavebulia, Sesabamisad, is<br />
Sedegebic, romelTac aqtualur TvalsazrisTa ganviTarebis<br />
kvalobaze vRebulobT. abstraqtuli bunebrivi samarTlianobis<br />
ideas xSirad mxolod Semdegi saxis daskvnebamde<br />
mivyavarT: „bunebrivobas ewinaaRmdegeba, rom Zlieri sustis<br />
nebiT ramdenadme SeiboWos, aramed es pirveli unda<br />
marTavdes, win unda uZRodes am ukanasknels, romelsac Tavis<br />
mxriv, damorCileba da miyola marTebs“ 86 ; anu „uZlieresis<br />
mmarTveloba bunebrivi aucileblobaa“ 87 , ra drosac<br />
iliaseuli bunebrivi samarTlianobis principi swored ase-<br />
82 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />
83 iqve.<br />
84 ix. „bunebiTi samarTlis” Teoriis Sesaxeb: AA. A. Long (Ed.), Problems<br />
in Stoicism, London, 1971, p. 218-219.<br />
85 g. soselia, i. WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da samarTlebrivi<br />
Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6, gv. 46.<br />
86 W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, Cambridge, 1969, v. III, p. 99.<br />
87 iqve, gv. 100.<br />
53
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
Ti mmarTvelobis dauSveblobaze aigeba anu samarTlebrivpolitikuri<br />
erTobis sawindaria.<br />
amave dros, TvalsaCinoa bunebrivi samarTlianobis volteriseuli<br />
da iliaseuli cnebidan gamomdinare SedegTa<br />
Tanxvedrac. „adamiani, – volteris mixedviT, – ibadeba Tavisufali:<br />
saukeTeso xelisufleba is aris, romelic unar-<br />
Cunebs TiToeul mokvdavs bunebis am saCuqars udidesi zomiT,<br />
rac ki aris SesaZlebeli“ 88 . orive SemTxvevaSi mocemuli<br />
principis moqmedeba uzrunvelyofilia kanonis uzenaesobiT,<br />
anu viTarebiT, rodesac „Tu xelisufleba ukanonod<br />
xelyofs saSualo moqalaqis Tavisuflebas, kanoni<br />
masze Surs iZiebs“ 89 . magram amis samarTlebriv-politikur<br />
sinamdviled gardasaxva TviT volteris Tu Semdgom i. Wav-<br />
WavaZis epoqaSi jerac sagrZnoblad iyo SezRuduli. ase<br />
magaliTad, Tavad volteri araerTxel gamxdara xsenebuli<br />
xelyofis msxverpli, rogorc jer kidev „saSualo moqalaqe“,<br />
ise ukve saqveynod cnobili moazrovne, rasac Tavis<br />
mxriv, arcerTxel „kanonis SurisZieba“ ar mohyolia90 .<br />
§ 3. socialuri keTildReoba<br />
§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe<br />
rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />
zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />
ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />
88 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXVIII, p. 224.<br />
89 iqve, gv. 223.<br />
90 Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ изучeнie<br />
Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907, cтр. 215-216; Tumc Sdr.<br />
inglisis imJamindeli samarTlebriv-politikuri viTa- reba: iqve.,<br />
gv. 238-239.<br />
54
§ 3. socialuri keTildReoba<br />
keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. keTildReoba<br />
warmoadgens „yovelgvari politikis sagans“ volteris mixedviTac91<br />
.<br />
amaSive xedavs saxelmwifos mizans hegeli: „xSirad uTqvamT,<br />
rom saxelmwifos mizani moqalaqeTa bednierebaa; es,<br />
yovel SemTxvevaSi, asec aris: Tu maT ar ulxinT, Tu maTi<br />
subieqturi mizani daukmayofilebeli rCeba, isini ar ganicdian,<br />
rom saxelmwifo, rogorc aseTi, am dakmayofilebis<br />
saSualebaa, ris gamoc am ukanasknels niadagi eryeva“. 92<br />
amasTanave, aq aseve TvalnaTliv ikveTeba gansxvavebac problemis<br />
iliaseul xedvasa da hegelis mocemul Sexedulebas<br />
Soris: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo iZulebuli<br />
xdeba, miznad daisaxos socialuri keTildReoba, iliasTan<br />
aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani mowodebis, misi<br />
ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia da am mxriv, zemogavlebuli<br />
paralelebis gangrZoba, uwinares yovlisa,<br />
n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri msoflmxedvelobis<br />
magaliTze xdeba SesaZlebeli, romlis mixedviTac „yovelTvis<br />
da yvelgan saxelmwifos miznad hqonia advilad<br />
daicvas da advilad acxovros is pirebi, romlisganac<br />
TviTon Semdgaria“ 93 .<br />
udavoa, rom Tanamedrove samarTalSic saxelmwifos um-<br />
Tavres miznad swored socialur keTildReobaze zrunva<br />
ganisazRvreba. 94 magram samarTlis filosofiis TvalsazrisiT,<br />
mocemuli debuleba aqsiomatur xasiaTs rodi atarebs,<br />
rac kantis qvemoT warmodgenili TvalTaxedvis maga-<br />
91 Voltaire, Œuvres complètes, Seconde partie, p. 2532.<br />
92 G. F. W. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911, S. 352.<br />
93 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />
94 ix.: saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995; GG (von Bundesrepub-<br />
lik Deutschland), 38. Aufl., München, 2003.<br />
55
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
liTze gansakuTrbiT naTlad ikveTeba. Tumc aqve xazgasmiT<br />
unda aRiniSnos isic, rom TiToeul gansaxilvel SemTxvevaSi<br />
upiratesad mxolod formalur-logikuri aqcentis gadaxra<br />
igulisxmeba.<br />
§ 3. 2. kanti<br />
yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />
saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“<br />
Seadgens da ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba95 , mkacrad<br />
aRebuli. demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar<br />
xdeba am miznis saxecvla, radganac amiT ar icvleba TviT<br />
saxelmwifos, rogorc aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi<br />
sazrisi. aqedan gamomdinare, kantiseuli xedviT,<br />
mcdaria sawinaaRmdegos mtkiceba mxolod imitom, rom saxelmwifoebriv<br />
saqmianobaSi (warmomadgenlobaze dafuZnebiT)<br />
CarTul iqna mTeli sazogadoeba.<br />
ra Tqma unda, saxelmwifo ar aris trivialuri „sazogadoebrivi“<br />
dawesebuleba, aramed yovel calkeul SemTxvevaSi<br />
gansakuTrebuli socialuri Zalis sruliad gansakuTrebuli<br />
organizaciaa; is gvevlineba funqcionalurad gancalkevebul<br />
suverenul warmonaqmnad, romelsac sazogadoebasTan<br />
swored samarTali akavSirebs. ukeT rom vTqvaT,<br />
samarTali saxelmwifosa da sazogadoebis urTierTkavSiris<br />
erTaderTi instrumentia, erTaderTi SesaZlebloba.<br />
amitomac saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />
ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />
TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />
TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom sa-<br />
95 I. Kant, Rechtslehre, S. 201 ff.<br />
56
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
marTlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />
(nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
§ 4. 1. TviTmoqmedeba<br />
aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilveli<br />
kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />
ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />
rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />
WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />
misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />
misi demokratiulobac saerTod.<br />
neba „cnobieri, garkveuli miznis miRwevisaken mimarTuli<br />
swrafvaa adamianisa“ 96 , interesi ki migviTiTebs im hipo-<br />
Tetur mdgomareobaze, romlis miRwevac sasurvelia. interesi,<br />
nebisagan gansxvavebiT, ar aris TviT swrafva, aramed<br />
is, rac am swrafvis dadebiTobis Sedegad unda miiRebodes<br />
anu is, rac sasargebloa. sxvagvarad rom vTqvaT, neba Tumc<br />
interesis dakmayofilebis safuZvelia, magram nebis ganxorcieleba<br />
interesis dakmayofilebas jer kidev ar udris.<br />
dadgeba Tu ara sawadi mdgomareoba, damokidebulia mocemul<br />
SemTxvevaSi nebis ragvarobaze; Tu neba ar emyareba<br />
realobis grZnobas, Tu masSi gauTvaliswinebelia SesaZlo<br />
dabrkolebaTa gadlaxvis xerxebi da a. S., interesi daukmayofilebeli<br />
darCeba.<br />
96 G. Klaus, M. Buhr (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Leipzig, 1971, Bd. 2, S.<br />
1168.<br />
57
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
Sesabamisad, ismis kiTxva: ra aris umTavresi, sazogado-<br />
ebrivi nebis miyola Tu sazogadoebrivi interesebis dakmayofileba?<br />
rasakvirvelia, wminda logikurad sazogadoebrivi<br />
nebis ganxorcieleba TviTmizani ver iqneba da is mxolod<br />
sazogadoebrivi interesebis dakmayofilebaSi iZens<br />
saTanado azrs. amave dros, saqmec swored is aris, Tu ramdenad<br />
miiRweva es ukanaskneli saerTo nebis miyoliT, anu<br />
uwyis Tu ara Tavad xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul<br />
viTarebaSi Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios<br />
misTvis pozitiuri Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWava-<br />
Ze amaze uyoymanod dadebiT pasuxs iZleva, is wers: „TviTmoqmedeba<br />
yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi<br />
da nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas<br />
Tavis-Tavis Svela unda“ 97 .<br />
§ 4. 2. kanti<br />
i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti, rogorc saxelmwifos<br />
warmoSobaze mis SexedulebaTa mimoxilvisas vixileT,<br />
swored sazogadoebrivi nebis abstraqtul uzenaesobamde<br />
dadis. kanti mmarTvelobis saukeTeso formad Tvlis imas,<br />
romelic umartivesia da amis mixedviT, rogorc SeniSnavda<br />
SerSeneviCi, demokratia yvelaze uaryofiTad misaCnevi iqneboda,<br />
radgan is mmarTvelobis urTulesi formaa98 . sxva<br />
sityvebiT, saerTosazogadoebrivi nebis kantiseuli uzenaesoba<br />
demokratiis dasasabuTeblad gamousadegaria.<br />
kantis Tanaxmad, xalxma morCilad unda dauqvemdebaros<br />
Tavisi moqmedebebi moqmed sakanonmdeblo aqtebSi gamoxa-<br />
97 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 333.<br />
98 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 329.<br />
58
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
tul moTxovnebs, miuxedavad sazogadoebriv nebasTan maTi<br />
Sinaarsis Sesabamisobis „subieqturad“ gansazRvruli xarisxisa,<br />
anu saxelmwifo, yalibdeba ra saerTo nebis safu-<br />
Zvelze, Tavadve „azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss99 . amitom<br />
aq saerTo nebisa da interesis urTierToba, zemomiTi-<br />
Tebuli gagebiT, saerTod kargavs Tavis aqtualobas100 .<br />
konkretulad ki, kantis gansaxilveli TvalTaxedvis<br />
Sesabamisad, faqtobrivad uariyofa xelisuflebis pasuxismgebloba<br />
sazogadoebis winaSe, misi abstraqtuli gansaz-<br />
Rvrulobis gamo. xolo aseT viTarebaSi gaurkveveli rCeba,<br />
Tavis mxriv, isic, Tu ra azrs iZens xelisuflebis Camoyalibebis<br />
demokratiul sawyisebze dafuZneba, saerTod, vinaidan<br />
ukanaskneli momentis konkretulobis wyaro verasodes<br />
iqneba zemoxsenebuli pirveli faqtoris abstraqtuloba.<br />
amis sapirispirod, mocemul komponentTa erTianoba<br />
sruli TavisTavadobaa iliaseuli xedvis farglebSi. sxvagvarad<br />
rom vTqvaT, kanonis winaSe pasuxismgebloba xalxis<br />
winaSe pasuxismgeblobas niSnavs da es miuxedavad imisa,<br />
saqme Seexeba TviT xelisuflebas Tu calkeul moqalaqes;<br />
xalxis pasuxismgebloba kanonis winaSe ki mxolod sakuTari<br />
Tavis winaSe pasuxismgeblobaa da amis umTavres samarTlebriv-politikur<br />
safuZvels swored saerTo nebisagan saerTo<br />
interesis ganuyofloba Seadgens.<br />
99 ix. kantis dasax. naSromi, gv. 203.<br />
100 bevrad ufro radikaluria am mimarTebiT sxva germaneli filo-<br />
sofosis, f. nicSes, TvalTaxedva, romelic lakoniurad gamoxa-<br />
tavs Tavis damokidebulebas gansaxilveli problemisadmi: „sazo-<br />
gadoebrivi neba kerZo sizarmaceTa jamia“ (Ф. Ницше, Сочинения,<br />
Москва, 1990, т. 1, стр. 452). Tu gaviTvaliswinebT TviT adamianis nic-<br />
Seseul aRqmas (ix. E. M. Cioran, Œuvres, Paris, 1995, p. 1762), naTeli unda<br />
iyos, rom mocemuli problemis sxvagvari interpretireba mis fi-<br />
losofiaSi verc miiRweva.<br />
59
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
§ 4. 3. hegeli. platoni<br />
saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Se-<br />
sabamisobas gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />
saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />
meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />
xelisufleba socialurad sazianoa.<br />
hegeli miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician,<br />
Tu ra emsaxureba WeSmaritad mis interesebs anu „xalxma<br />
TviTon ar icis, Tu ra unda mas“ 101 . amrigad, saxalxo warmomadgenlobis<br />
mizani erTTavad miuRweveli rCeba102 . saxelmwifo<br />
saqmeebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />
yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo<br />
moxeleebi, rac saxelmwifos marTvas gacilebiT ufro<br />
martivsa da efeqturs Seqmnida103 . magram amasTanave, hegeli<br />
momxrea saxalxo warmomadgenlobis iseTi formisa, romelic<br />
dayvanilia orpalatiani parlamentis qveda palataSi<br />
xalxis nebisa da gasaWiris warmoCenamde104 . amgvarad is,<br />
rogorc monarqizmis ganuxreli mimdevari, uaryofs saxelmwifos<br />
warmarTvaSi xalxis gadamwyveti sityvis uflebas.<br />
magram imiT, rom hegeli utovebs mas SesaZleblobas Tavisi<br />
neba da misTvis saWirboroto sakiTxebi TviTonve warmoadginos,<br />
is vardeba winaaRmdegobaSi: ase hegeli Tavdauneburad<br />
aRiarebs, rom xalxs Turme scodnia, Tu ra unda mas.<br />
garda amisa, rodesac hegeli wodebrivi niSnis mixedviT<br />
gansazRvravs zeda palatis Semadgenlobas, is arRvevs mis<br />
mierve postulirebul princips imis Sesaxeb, rom saxelmwi-<br />
101 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 579.<br />
102 iqve.<br />
103 iqve.<br />
104 ix.GG. F. W. Hegel, Philosophie des Rechts, Werke, Berlin, 1968, Bd. VIII, § 300.<br />
60
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
fo unda warimarTebodes mxolod da mxolod uaRresad<br />
kompetentur pirTa mier, rameTu wodebrivoba kompetenturobas<br />
jer kidev ar niSnavs da Tu niSnavs, mxolod aSkarad<br />
„tendenciurs“.<br />
miuxedavad zemogamoyofili winaaRmdegobebisa, hegelis<br />
pozicia aq savsebiT garkveviT aris gamokveTili: is cdilobs<br />
daasabuTos xalxis miuwvdomloba saTanado politikuri<br />
gezis SerCevisadmi da zRudavs upiratesad demokratias<br />
monarqizmiT, vidre piriqiT.<br />
amave dros, hegeli sabolood mxolod aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />
rasac magaliTad, ver vityviT platonze, rameTu mis-<br />
Tvis saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />
dayofa arsebiTad ucxoa. „kacobrioba, – aRniSnavs<br />
platoni, – veranairad daixsnis Tavs Tavisi gasaWirisagan<br />
manam, vidre namdvili, WeSmariti filosofosebi ar daeuflon<br />
saxelmwifo Zalauflebas105 an politikuri mmarTvelebi,<br />
RvTis wyalobiT, namdvil filosofosebad ar iqcnen“<br />
106/107 . amdenad, aSkaraa, rom platoni sruliad gamoricxavs<br />
politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmedi-<br />
Tobasac, vinaidan aqac saerTo neba da inetresi sayovel-<br />
TaoobisaTvis ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT<br />
105 amave Tvalsazriss iziarebs sokratec. a. fuies mixedviT, „pla-<br />
tonisa da sokrates moZRvreba gonier suverenze sxva araferia,<br />
Tu ara ideali“, anu „maT aviwydebaT, rom CvenTvis gonieri suve-<br />
reni arasodes yofila sxva ram, garda ideisa, romlis sinamdvi-<br />
lec ar SeiZleba warmoadgendes mecnierebis sagans“ (Fouillée, La li-<br />
berté et le déterminisme, p. 322). ix. helveciusis miT ufro radikaluri<br />
TvalTaxedvac mocemul konteqstSi: Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968, p.<br />
145, 147.<br />
106 Platon, Briefe, Leipzig, 1912, 7. Brief, 325E-326B.<br />
107 ix. agreTve la metris Sedarebebi filosofosebsa da politi-<br />
kosebs Soris: La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974, p. 54-56.<br />
61
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
aris gaSualebuli. Sesabamisad, platonis mixedviT, kano-<br />
nic „imitom unda iyos morCilebis Rirsi, rom is gonivrulia,<br />
ara ubralod imis gamo, rom is kanonia“ 108 .<br />
§ 4. 4. hobzi<br />
Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />
WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uwinares<br />
yovlisa, aq mniSvnelovania imis gamoyofa, rom hobzi saxelmwifos<br />
mxolod sam formas scnobs – monarqias, demokratiasa<br />
da aristokratias, xolo oligarqiasa da tiranias,<br />
is, aristotelesagan gansxvavebiT109 , ganmartavs rogorc<br />
monarqiisa da aristokratiis nairsaxeobas. gamowvlilviT<br />
ganixilavs ra am samive formas, hobzi upiratesobas<br />
erTmniSvnelovnad monarqiul wyobilebas aniWebs.<br />
amasTanave, is, saxelmwifos mowyobis TvalsazrisiT, samarTlianobis<br />
kriteriumiT ar xelmZRvanelobs, aramed saxelmwifos<br />
samive formas imisda mixedviT gansazRvravs, Tu<br />
raoden gamosadegia is „saboloo miznis“ anu mSvidobisa<br />
da usafrTxoebis misaRwevad da razom amarTlebs is am Tavis<br />
pirvelad daniSnulebas: „gansxvaveba saxelmwifos am<br />
sam saxes Soris Zalauflebis gansxvavebaSi ki ar mdgomareobs,<br />
aramed gamosadegobis gansxvavebaSi anu TiToeuli<br />
maTganis unarSi, ganaxorcielon is mizani, romlisTvisac<br />
isini Seqmnilia, saxeldobr ki mSvidobis damyareba da<br />
xalxis usafrTxoebis uzrunvelyofa“ 110 . erTi SexedviT, aqtualuri<br />
mizani TavisdavaTad veraferi sabuTia saerTosazogadoebrivi<br />
nebis prioritetulobisa da masze dafuZ-<br />
108 ix. D. J. Melling, Understanding Plato, Oxford, 1987, p. 162.<br />
109 ix. Tavi III, §2.<br />
110 hobzis dasax. naSromi, t. 2, gv. 145.<br />
62
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
nebuli warmomadgenlobiTobis uarsayofad. magram hobzi<br />
amas sxvagvarad xedavs. TavidaTav mizezad, romelic misi<br />
azriT, TvalsaCino argumentia demokratiis mimarT monarqiuli<br />
mmarTvelobis upiratesobisa, mas swored mSvidobasa<br />
da usafrTxoebaze zrunva esaxeba: „monarqi ver moeqceva<br />
sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa Tu mikerZoebis motiviT,<br />
kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac ise mZafrad, rom saqme<br />
samoqalaqo omamde midges“ 111/112 . magram amgvarad gauTvaliswinebeli<br />
rCeba is, rom saerTo nebis damorCileba, monarqis<br />
nebasTan misi Seusabamobis SemTxvevaSi, bevrad ufro<br />
rTuli amocanaa mSvidobisa da usafrTxoebis „Sesanar-<br />
Cuneblad“, vidre gaxleCili saerTo nebis gamTlianeba.<br />
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, TvalsaCinoa,<br />
rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas samarTlebriv-politikurad<br />
araferi SeiZleba akavSirebdes saerTo<br />
nebis ganxorcielebasTan. magram SevexoT hobzis mier motanili<br />
argumentis arsebiT mxares.<br />
saerTo neba, marTalia, iSviaTad warmoadgens individualur<br />
nebaTa meqanikur jams, aramed miiReba am ukanasknel-<br />
Ta Sesabamisi urTierTSezRudvis Sedegad, miuxedavad imisa<br />
saqme gvaqvs demokratiul mmarTvelobasTan Tu ara, mxolod<br />
im gansxvavebiT, rom pirvel SemTxvevaSi adgili aqvs<br />
individualur nebaTa urTierTSezRudulobis mkacr proporciulobas.<br />
aqtualuri TvalsazrisiT ki, mxolod imis<br />
paraleluri konstatireba SeiZleba, rom sajaro interesi<br />
111 iqve, gv. 197.<br />
112 anu „inglisis ubedurebebs, romlebsac hobzi demokratias mia-<br />
werda, ganamtkicebdnen mas am azrSi. mas sjeroda, rom mmarTve-<br />
lis SeuzRudavi Zalaufleba absoluturad aucilebeli iyo sa-<br />
xelmwifoSi mSvidobis SesanarCuneblad“ (Condillac, Œuvres complètes,<br />
Tome XX, p. 503).<br />
63
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
individualur anu kerZo interesTa maqsimalurad momcveli<br />
kategoria ar aris. es pirveli am ukanasknelTa urTierTgadakveTis<br />
Sedegia. magram rac umTavresia, ra drosac<br />
individualuri nebis saerTo nebasTan Tu individualuri<br />
interesis saerTo interesTan disonansuroba udavod wesia,<br />
saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba SesaZloa<br />
Seadgendes davis sagans mxolod rogorc gamonaklisi.<br />
swored gamonaklisze agebuli debuleba aris is erTaderTi,<br />
raze dayrdnobiTac hobzi demokratiis winaSe avtokratiuli<br />
monarqiis upiratesobaSi cdilobs dagvarwmunos.<br />
§ 4. 5. fixte<br />
kiTxvis niSnis qveS ayenebs Tavdapirvelad xalxis nebis<br />
Sesabamisobas missave interesebTan i. g. fixtec. exeba<br />
ra sazogadoebrivi yofis revoluciur gardaqmnas, is aSkarad<br />
meryeobs: „revoluciis Sefasebisas…ori sakiTxis gamoyofa<br />
SeiZleba, erTi – misi marTlzomierebis da meorec –<br />
misi sibrZnis Sesaxeb. pirvelTan mimarTebaSi sakiTxavia<br />
zogadad Semdegi: aqvs ki xalxs, saerTod, imis ufleba,<br />
rom saxelmwifos konstitucia TviTneburad Secvalos? –<br />
an gansakuTrebiT: aqvs mas ufleba, ganaxorcielos es gansazRvruli<br />
saxiT, gansazRvruli pirovnebebisa da saSualebebis<br />
meSveobiT, gansazRvruli principebis Sesabamisad?<br />
meore ki mxolod amaze migviTiTebs: aris ki dasaxuli miznis<br />
misaRwevad SerCeuli xerxebi yvelaze ufro saTanado?..“<br />
113 es, cxadia, ar unda aRviqvaT ise, TiTqos fixte<br />
demokratiis winaaRmdeg ilaSqrebdes, misi Sexedulebebi sayovelTaod<br />
cnobilia. magram mocemul SemTxvevaSi sagu-<br />
113 J. G. Fichte, Ruf zur Tat, Berlin, 1956, S.75.<br />
64
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
lisxmoa TviT sakiTxis dayeneba – SeuZlia Tu ara xalxs<br />
ganWvritos, ra qmedebebs mohyveba misTvis sasurveli cvlileba<br />
da ras misi interesebisaTvis saziano efeqti?<br />
fixte Tumc miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama<br />
Tu im gadawyvetilebis miRebisas, magram es, misive TqmiT,<br />
sakmarisi ar aris imisaTvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis<br />
damoukideblad gansazRvra, CamoerTvas sakuTari mermisis<br />
Semoqmedebis ufleba. amrigad, Tavisuflebis sasargeblod<br />
arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva arsebiTad<br />
emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />
amave dros, rodesac fixte aRniSnavs, rom Tu xalxi<br />
mcdar politikur arCevans akeTebs, es mxolod masve vnebs<br />
da sxvas araviso, ibadeba kiTxva: xom ar aris aq saxeze demokratiuli<br />
mmarTvelobis, misi realurad SesaZlo saxis<br />
garkveulwilad „gadaWarbebuli“ idealizeba? vfiqrobT, es<br />
ase sulac ar aris, magram imavdroulad mocemuli problema<br />
dResac moklebulia saTanado yuradRebas, risi gaSuqebac<br />
momdevno Tavis ZiriTadi mizania.<br />
§ 4. 6. ruso<br />
rusos koncefcia gansaxilvel konteqstSi bevrad ufro<br />
axloa problemis zemoganxilul hegeliseul xedvas-<br />
Tan, vidre i. WavWavaZis SexedulebebTan, rameTu rusoc,<br />
msgavsad germaneli filosofosisa, Tumc sxvagvari SeferilobiT<br />
da cxadia, masze mniSvnelovnad adre, skeptikurad<br />
uyurebs saerTo nebisa da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi<br />
moyvanis SesaZleblobas. „brZnebi, – SeniSnavs<br />
ruso, – romlebsac surT elaparakon xalxs sakuTari da<br />
ara maTive eniT, ver miaRweven amaSi mosmenas. magram aTasgvaria<br />
is ideebi, romelTa gadatanac xalxis enaze SeuZle-<br />
65
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
belia. Sexedulebebi erTob zogadi da problemebi erTob<br />
ganSorebuli Tanabrad aris misTvis xelmiuwvdomeli: Ti-<br />
Toeuli individi, ar moswons ra xelisuflebis sxvagvari<br />
gegma, garda imisa, rac missave partikularul interess<br />
esatyviseba, Znelad Tu Caswvdeba upiratesobebs, romlebi-<br />
Tac man unda isargeblos misTvis im mudmivi SezRudulobebidan,<br />
romlebsac kargi kanonebi aweseben“ 114 .<br />
amasTanave, rusos Tanaxmad, es swored demokratiaa,<br />
romlis pirobebSic „moqalaqe unda ikrebdes Zalasa da<br />
mdgradobas da eubnebodes sakuTar Tavs gulis siRrmidan<br />
Tavisi cxovrebis yovelive dRes...: Malo periculosam libertatem<br />
quam quietum servitium (Tavisuflebis safrTxe mirCevnia msaxurobis<br />
simSvides)“ 115 . iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso aq<br />
mainc swored pirvel alternativas aniWebs upiratesobas,<br />
magram gansxvavebiT iliaseuli msoflmxedvelobisagan, ara<br />
erTmniSvnelovnad, ufro zustad ki, wminda pirobiTad –<br />
rusosTan demokratiis mizani ganuxorcielebelia: „rom arsebobdes<br />
xalxi RvTisagan, is Tavs demokratiulad marTavda.<br />
xelisufleba esoden srulyofili adamianebs ar esadageba“<br />
116 . gamosavals frangi filosofosi monarqizmis mizanTa<br />
„realurobaSi“ eZiebs117 .<br />
§ 4. 7. didro<br />
kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan „is SeiZleba<br />
iyos keTilismyofeli an TvalTmaqcuri; magram saer-<br />
To neba mudam keTilismyofelia: is arasodes cruobda da<br />
114 Rousseau, Du contrat social, p. 99.<br />
115 iqve, gv. 129.<br />
116 iqve.<br />
117 Sdr. rusos Sexedulebebi monarqiaze: iqve, gv. 132-139.<br />
66
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
arc arasodes icruebs“ 118 . saerTo nebis uzenaesoba, Tavis<br />
mxriv, aq ganuyofelia adamianis „bunebriv uflebasTan“ 119<br />
iyos Tavisufali, rasac erTmniSvnelovnad gaesmis xazi didros<br />
koncefciaSi politikuri Zalauflebis Sesaxeb: „arc<br />
erT adamians ar miuRia bunebisagan ufleba mbrZaneblobdes<br />
sxvebze. Tavisufleba zeciT naboZebia da TiToeul individs<br />
aqvs ufleba flobdes mas, iseve rogorc flobs<br />
gonebas. Tu bunebam daawesa gansazRvruli Zalaufleba, es<br />
mxolod paternaluri avtoritetia... yvela sxva Zalauflebis<br />
dasabami bunebis farglebs scildeba“ 120 . xolo is, rom<br />
politikuri Zalaufleba TviT saerTo nebis Semoqmedebis<br />
nayofia, didros mixedviTac jer sulac ar niSnavs saerTo<br />
nebisa da interesis upirobo erTianobas, rameTu xalxis<br />
SeTanxmebidan momdinare Zalaufleba „gulisxmobs uciloblad<br />
pirobebs, romlebic misi gamoyenebis legitimurobas<br />
uzrunvelyofs, sazogadoebisaTvis gamosadegs, respublikisaTvis<br />
xelsayrels, da romelic mas afiqsirebs da zRudavs<br />
saTanado CarCoebSi“ 121 .<br />
magram es mocemul SemTxvevaSi mTavari ar aris. Tavida-<br />
Tav moments aq saerTo nebis abstraqtuloba Seadgens, romelsac<br />
didro – misda uneburad – politikur sinamdviles<br />
upirispirebs da es miuxedavad im konteqstisa saerTod, sadac<br />
saqme respublikas Tu monarqiul mmarTvelobas Seexeba122<br />
.Aase magaliTad, „lui meTxuTmetes skiptra, – aRniS-<br />
118 Diderot, Textes choisis, Paris, 1953, Tome deuxième, p. 162.<br />
119 „bunebrivi uflebis“ didroseuli cnebisadmi zogadad ix. iqve,<br />
gv. 162-164; Sdr. „bunebriv uflebebze“ volteri: Œuvres complètes de<br />
Voltaire, Seconde partie, p. 2267-2268.<br />
120 didros dasax. naSromi, gv. 164.<br />
121 iqve, gv. 165.<br />
122 ix. mocemuli TvalsazrisiT evropaSi didrosaTvis Tanamedro-<br />
ve socialur-politikuri viTarebis Sesaxeb: Le Comte de Chambrun,<br />
Études politiques et littéraires, Paris, 1889, p. 272.<br />
67
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
navs didro, – uTuod gadava mis ufros vaJiSvilze da ar<br />
arsebobs Zalaufleba, romelic SesZlebda amis Seferxebas:<br />
arc xalxis, radgan es xelSekrulebis pirobaa, – arc misive<br />
mamis, imave mizezis gamo“ 123 . amrigad, gansxvaveba aq rusosa<br />
da didros TvalTaxedvas Soris zogadadac, anu ara<br />
mxolod iliaseul xedvasTan mimarTebaSi, moklebulia arsebiTobas,<br />
radgan orTave mxriv saerTo nebaze swored<br />
xelSekrulebis Teoriis farglebSi warimarTeba msjeloba.<br />
aqve Zevs saerTo nebisa da interesis urTierTmimarTebis<br />
qvakuTxedi mocemul SemTxvevaSi: „xelSekruleba“ Tavisi<br />
arsiT ucvlelia, aseve ucvlelia is saerTo neba da interesi,<br />
romelic mas safuZvlad daedo, magram neba, interesisagan<br />
gansxvavebiT, politikuri sinamdvilis gadasaxedidan<br />
abstraqtificirebis SesaZleblobas mciderac ki ar tovebs,<br />
rac imis momaswavebelia, rom abstraqciad qceul saerTo<br />
interesTan xalxis neba yovelTvis SesaZloa moeqces<br />
winaaRmdegobaSi da xelSekrulebis Teoriis mixedviT, rusoseuli<br />
Tu didroseuli gagebiT Tanabrad, aq arCevani yovelTvis<br />
swored pirveli momentis sasargeblod gakeTdeba.<br />
„sazogadoebrivi xelSekruleba“, rogorc politikuri<br />
Zalauflebis safuZveli, Tumc ar eqvemdebareba cvalebadobas,<br />
magram imavdroulad is arc maradiulia: „am paqtis<br />
pirobebi sxvadasxva saxelmwifoSi sxvadasxvagvaria. magram<br />
yvelgan xalxs xelewifeba, miuxedavad yvelafrisa, Seinar-<br />
Cunos xelSekruleba, romelic man Seimoqmeda; araviTar Zalauflebas<br />
ar Seswevs unari misi Secvlisa; da rodesac<br />
mas ukve ar rCeba adgili, xalxi iyenebs uflebas da srul<br />
Tavisuflebas miaRwios axal SeTanxmebas, romelic misTvis<br />
sasurvelia. es aris is, rac SeiZleboda momxdariyo sa-<br />
123 Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, p. 165-166.<br />
68
§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />
frangeTSi, yvelaze didi ubedurebiT rom mTeli mmarTveli<br />
ojaxi gamqraliyo...; maSin samefo kverTxi da gvirgvini<br />
xalxs daubrundeboda“ 124 . amisda kvalad, Tu rodis ar rCeba<br />
xalxis mier sazogadoebis politikurad organizebis<br />
SeTanxmebas adgili, sulac ar aris damokidebuli TviT<br />
xalxis nebaze, riTac kidev erTxel gaesmis xazi ukeTes<br />
SemTxvevaSi abstraqtulad gagebuli interesis uzenaesobas<br />
nebaze. amiT ki didro arsebiTad imasve ubrundeba, ris<br />
winaaRmdegac, rogorc zemoT vixileT, Tavadve ilaSqrebda,<br />
anu amgvarad, rodesac realurad konkretizebadi saerTo<br />
neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi „xelSekrulebis“<br />
Sinaarsze, is, Tu ra gansazRvravs politikuri<br />
Zalauflebis xasiaTs – buneba Tu TviT am „paqtSi“ gamoxatuli<br />
„SeTanxmeba“ 125 – sruliad umniSvneloa. ufro metic,<br />
mocemuli winaaRmdegobriobis farglebSi, didros mixedviT,<br />
swored is aris „dRegrZeli, rac esatyviseba bunebas,<br />
romelsac arasodes aviwydeba Tavisi uflebebis Sesaxeb“ 126 .<br />
§ 4. 8. paskali. volteri<br />
aseve ganyenebulad gagebul interess eqvemdebareba saerTo<br />
neba paskalis filosofiuri naazrevis farglebSic,<br />
romelic Tavis gamovlinebas samarTlianobis problemis<br />
magaliTze povebs. paskalis Tanaxmad, „saSiSia eubnebode<br />
xalxs, rom kanonebi ar aris samarTliani; radgan is emor-<br />
Cileba mxolod imas, ris warmomavlobis samarTlianobis<br />
124 iqve, gv. 166.<br />
125 an sulac „RvTaebrivi neba“ paskaliseuli (ix. Pascal, Pensées,<br />
p. 394-395) Tu kidev ufro Sors mimavali m. Janfroiseuli (ix.<br />
H. Taine, Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris, 1882, p. 216) ga-<br />
gebiT.<br />
126 Дидрo, Coчинeния, Мocквa, 1991, т. 2, cтр. 478.<br />
69
Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
swams. amis gamo aris, rom mas imavdroulad unda mimarTo,<br />
rom aucilebelia daemorCilos, radgan es kanonebia, rogorc<br />
unda daemorCilo zemdgomT, ara imitom, rom isini<br />
samarTlianni arian, aramed imitom, rom arian zemdgomni. es<br />
aris mTeli is acilebuli mRelvareba, Tu amis gasagebad<br />
gardaqmna xerxdeba; es aris uTuod samarTlianobis gansazRvrebac“<br />
127 . am Tvalsazriss paskali, marTalia, ar mimar-<br />
Tavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc aseTis, winaaRmdeg,<br />
aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao interesisadmi<br />
saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba, magram swored<br />
amis gamo, – anu saerTo nebisa da interesis paralelurobis<br />
uaryofiT, – is mudam mxolod araerTazrovania.<br />
msgavsi Tvalsazrisia amosavali volterTanac da es<br />
mis filosofiaSi araerTgan povebs Tavis gamoxatulebas.<br />
konkretulad ki, volteris mixedviT, saxelmwifo saqmeebis<br />
warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis Tanxvedrac<br />
araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq, sadac xalxs<br />
„saerTo azri“ („le sens commun“) aqvs, magram rodesac saqme<br />
gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad“ qveSevrdomebTan,<br />
viTareba Zireulad icvleba128 , risgan gansxvavebiT, rogorc<br />
wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe<br />
arasodes hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar<br />
da gonier individebad – arc zogadad da arc erTi da imave<br />
sazogadoebis farglebSi.<br />
127 Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913, p. 283.<br />
128 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, p. 1548.<br />
70
Tavi III<br />
demokratiis arsi<br />
1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />
§ 1. 1. umravlesobis principi<br />
erTi SexedviT, demokratiis eTimologiuri mniSvnelo-<br />
ba sagrZnoblad gansxvavdeba misi samarTlebrivi mniSvnelobisagan,<br />
rodesac saqme mis konkretul funqcionalur<br />
aspeqts Seexeba, e. i. Tu eTimologiurad demokratia xalxis<br />
batonobaa, konkretul-samarTlebrivad is mxolod<br />
xalxis umetesi nawilis neba-survilis ganxorcielebadac<br />
SesaZloa warmogvidges: saxelmwifo xelisuflebis Camoyalibebis<br />
demokratiul sawyisebze dafuZneba Tumc iTvaliswinebs<br />
mTeli sazogadoebis monawileobas am procesSi129 ,<br />
yalibdeba ki is ara mTeli sazogadoebis, aramed misi umravlesobis<br />
nebaze dayrdnobiT; mxolod im TaviseburebiT,<br />
rom mocemuli sawyisebi yovel calkeul SemTxvevaSi gvevlineba<br />
winaswar ganusazRvreli, ama Tu im socialuri niSniT<br />
dauwinaurebeli umravlesobis politikuri nebis dawinaurebis<br />
garantad umciresobis politikur nebasTan mimar-<br />
TebaSi.<br />
amitom, zemomiTiTebuli fixteseuli Sexedulebis konkretizebis<br />
TvalsazrisiT, Tu amgvarad miRebulma gadawyvetilebam<br />
dadebiTi nayofi ver gamoiRo, is „vnebs“ ara<br />
129 cxadia, saTanado gamonaklisebis gaTvaliswinebiT.<br />
71
Tavi III demokratiis arsi<br />
mxolod maT, vinc es gadawyvetileba miiRo, aramed imave<br />
zomiT maTac, vinc mocemuli arCevani uaryo. amave dros,<br />
ueWvelia, rom demokratiis samarTlebrivi arsis warmosa-<br />
Cenad mcdari iqneboda mocemuli viwrofunqcionaluri<br />
TvalsazrisiT Semofarglva anu mocemuli Tvalsazrisis<br />
gadametebuli aqcentireba.<br />
marTalia, moqalaqeebi aq Tanasworni arian mxolod politikuri<br />
nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />
sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />
radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi mii-<br />
Reba, aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />
nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />
magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />
ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, saboloo<br />
jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />
dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />
dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, umravlesobis<br />
nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas,<br />
samarTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />
saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad130 . amitomac<br />
aq umciresobac verc verasodes daiCivlebs Tavisi nebis<br />
uaryofasa da umravlesobis gadawyvetilebidan ama Tu im<br />
SemTxvevaSi warmomdgar negatiur Sedegebze.<br />
§ 1. 2. aristotele<br />
samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyvetiT131<br />
anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT<br />
130 Sdr. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 583.<br />
131 igulisxmeba Tanasworoba TviT samarTlis subieqtebs Soris<br />
da ara zogadad monaTmflobeluri demokratiisas, romelsac war-<br />
72
§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />
gangvimartavs demokratias aristotele. ganasxvavebs ra<br />
erTmaneTisagan demokratiasa da oligarqias, is aRniSnavs:<br />
„demokratiad misaCnevia iseTi wyobileba, rodesac Tavisuflad<br />
Sobilni da upovarni, Seadgenen ra umravlesobas,<br />
floben uzenaes Zalauflebas, oligarqiad ki – iseTi, romlis<br />
drosac Zalaufleba xelT mdidrebsa da keTilSobiluri<br />
warmomavlobis adamianebs upyriaT, romlebic umciresobas<br />
Seadgenen“ 132 . amrigad, gansxvaveba am or samarTlebriv<br />
sistemas Soris, aristoteles mixedviT, wminda<br />
kvantitatur xasiaTs atarebs; aristotele ar icnobs maT<br />
Soris kvalitatur gansxvavebas, radganac mas demokratiis<br />
arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde dahyavs.<br />
ukeT rom vTqvaT, aristotelesTan demokratiuli wyobilebac<br />
da oligarqiac erTi da imave birTvis anu socialur-politikuri<br />
batonobis garSemo brunavs, mxolod<br />
sxvadasxva mimarTulebiT.<br />
miuxedavad imisa, rom aristotele demokratiis arss<br />
mis zedapirze eZiebs, is saxelmwifoebrivi wyobilebis yvela<br />
sxva formasTan SedarebiT swored demokratias aniWebs<br />
upiratesobas, gamohyofs ra mas saxelmwifoebrivi wyobilebis<br />
iseT saxed, romelic tiraniisa da oligarqiisagan gansxvavebiT,<br />
„yvelaze ufro zomierad ixreba sisworidan“ 133 .<br />
mizezi ki, romelic aristotelesTan demokratias, saer-<br />
Tod, „sisworidan xris“, swored samarTlebrivi Tanasworobis<br />
principTan misi (demokratiis) mimarTebis Seucnoblobaa,<br />
rameTu aseT SemTxvevaSi uxilavi rCeba, rom demokratiis<br />
arsi Sors aris umciresobaze umravlesobis poli-<br />
mogvidgens aristotele, monebTan mimarTebaSi samarTlis subieq-<br />
tobis uaryofis probelma.<br />
132 Аристотель, Сочинения, т. 4, стр. 492.<br />
133 ix. iqve, gv. 489.<br />
73
Tavi III demokratiis arsi<br />
tikuri batonobisagan, aramed ZiriTad datvirTvas indivi-<br />
disa da sazogadoebis urTierToba iZens 134 .<br />
§ 1. 3. hegeli<br />
hegelis filosofia zogadad, rogorc cnobilia, Tavis<br />
dasabams aristoteles SexedulebaTa ganviTarebaSi iRebs<br />
da gansaxilveli problemac amis erT-eTri TvalsaCino magaliTia.<br />
yuradRebas aq ZiriTadad Tavisuflebisa da Tanasworobis<br />
hegeliseuli korelacia ipyrobs.<br />
uwinares yovlisa, hegeli CvenTvis aqtualur konteqst-<br />
Si imis aqcentirebas cdilobs, rom saxelmwifos saqmeebSi<br />
monawileobis Tanabari SesaZlebloba gamoxatavs moqalaqeTa<br />
Tanasworobas kanonis winaSe da ara Tanasworobas saerTod.<br />
TvalnaTliv ikveTeba mocemuli aqcentis hegeliseuli<br />
Sinaarsi mis Semdeg SexedulebaSi: „Tavisufleba da<br />
Tanasworoba martivi kategoriebia, romlebSic xSirad SeujamebiaT<br />
xolme is, rac konstituciis ZiriTadi ganmsazRvreli,<br />
misi saboloo mizani da Sedegi unda iyos. ramdenadac<br />
es marTlac asea, imdenadve xsenebuli gansazRvrulobebi<br />
xarveziania, upirvelesad, im mxriv, rom savsebiT abstraqtulia;<br />
Tu am abstraqtulobis formaSi davtoveT, ma-<br />
Sin eseni swored gveqcevian, ris gamoisobiTac sulac ver<br />
aRmocendeba an nadgurdeba konkretuli, – saxelmwifos danawevreba,<br />
anu konstitucia, da marTva. saxelmwifosTan er-<br />
Tad Cndeba uTanasworobac – mmarTvel xelisufalTa da<br />
marTulTa gansxvaveba, ufrosTa, moxeleTa, ganmgebel dawesebulebaTa<br />
da sxva amgvarTa urTierTgarCeva. Tanasworo-<br />
134 ix. agreTve montenTan „bunebrivi Tanasworobis“ Sesaxeb „for-<br />
maluri uTanasworobis“ gverdiT: Montaigne, Essais, Paris, 1826, p. 250.<br />
74
§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />
bis Tanmimdevruli principi uaryofs yovelsave gansxvave-<br />
bas da miT aRkveTs saxelmwifoebrivi mdgomareobis yvela<br />
saxeobis gaCenas“ 135 . yovelive es ki, aqtualuri TvalsazrisiT,<br />
niSnavs, rom samarTlebrivi Tanasworoba, e. i. Tanasworoba<br />
kanonis winaSe, rodesac yvelas Tanabari uflebebi<br />
aqvs da Tanabari movaleobebi akisria, rodesac yvela<br />
erTi da imave samarTaldarRvevisaTvis erTi da imave mas-<br />
Stabis Sesabamisad agebs pasuxs da a. S., mxolod maSin moicavs<br />
realur socialur-politikur Tanasworobasac, Tu<br />
umciresobis nebas mieca SesaZlebloba (yovelgvari politikuri<br />
problemis gadawyvetisas) umravlesobis nebasTan<br />
paraleluri arsebobisa, ufro zustad ki, paraleluri qmediTobisa,<br />
Tu warixoca „mmarTvel xelisufalTa da mar-<br />
TulTa gansxvaveba“ da sxv. xolo es nebismieri saxelmwifos<br />
farglebSi ganuxorcielebeli ram aris, miuxedavad<br />
imisa, Tu ra dones aRwevs misi samarTlebrivi ganviTareba.<br />
amitomac Znelia SevedavoT hegels uSualod imaSi, TiTqos<br />
samarTlebriv Tanasworobas „Tanasworobis Tanmimdevruli<br />
principi“ edos safuZvlad.<br />
rac Seexeba Tavisuflebas, hegelis mixedviT, is „umTavresad<br />
imaSi mdgomareobs, rom yvelani monawileobdnen saxelmwifos<br />
saqmeebSi“ 136 . da Tu gaviTvaliswinebT Tanasworobis<br />
principis zemowarmodgenil hegeliseul interpretacias,<br />
miviRebT, rom amgvarad gagebuli Tavisufleba uTanasworobis<br />
uSualo safuZvelia, vinaidan Tanasworobis „Tanmimdevruli“<br />
ganxorcieleba „saxelmwifoebrivi mdgomareobis“<br />
pirobebSi saerTod SeuZlebelia. Sesabamisad, demokratiis<br />
arsic, misi ZiriTadi ganmasxvavebeli niSanTvise-<br />
135 hegeli, gonis filosofia, gv. 309.<br />
136 ix. iqve, gv. 310.<br />
75
Tavi III demokratiis arsi<br />
bac aq Tavisuflebaze agebuli „uTanasworobaa“, ra dro-<br />
sac arademokratiuli wyobilebisas samarTlebriv-politiku-<br />
ri uTanasworoba – cxadia, kvlavac hegeliseuli gagebiT –<br />
saxelmwifoebriv TviTnebobas efuZneba.<br />
raoden rTulic ar unda iyos, erTi SexedviT, amis konstatireba,<br />
gansaxilvel konteqstSi hegelTan gaparuli Seusabamoba<br />
swored ukanaskneli Tvalsazrisis saTanado ganviTarebis<br />
ukmarisobaSi Zevs. iseve rogorc aristoteles-<br />
Tan umravlesobis principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />
Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli<br />
rCeba, hegeli, migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da<br />
marTulTa gansxvavebaze“, ignorirebs, rom demokratiis<br />
dros es pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />
neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas<br />
da ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />
da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />
mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />
§ 1. 4. kanti. laibnici<br />
miakuTvnebs ra gansaxilveli problemis farglebSi sakanonmdeblo<br />
Zalauflebas „xalxis gaerTianebul nebas“,<br />
kanti Semdeg argumentacias gvTavazobs: „radganac sakanonmdeblo<br />
Zalauflebidan mTeli samarTali unda gamomdinareobdes,<br />
mas absoluturad ar unda SeeZlos Tavisi kanoniT<br />
aravis sazianod mopyroba. ase, Tu vinmes sxvis mimarT<br />
garkveuli ram amoZravebs, yovelTvis SesaZlebelia, rom am<br />
ukanasknels amis gamo sazianod moeqces, magram arasodes<br />
imaSi, rasac is Tavad sakuTar Tavze wyvets (vinaidan volenti<br />
non fit injuria). Sesabamisad, mxolod Tanmxvedri da gaerTiane-<br />
76
§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />
buli neba sazogadoebis yvela wevrisa, romlis fargleb-<br />
Sic TiToeuli yvelaze da yvelani TiToeulze erTsa da<br />
imaves adgenen, anu mxolod xalxis sayovelTao gaerTianebuli<br />
neba SeiZleba iyos sakanonmdeblo“ 137 . kantTan amgvarad<br />
demokratiuli wyobilebis pirobebSi centralur mniSvnelobas<br />
Tumc swored individualuri da saerTo nebis<br />
urTierToba iZens, magram realobisagan mowyvetiT, radgan<br />
sakanonmdeblo neba im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens,<br />
sinamdvileSi mxolod Teoriulad miRwevadi<br />
mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis arss Cven-<br />
Tvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis urTierTganusxvaveblobiT,<br />
maT erTsa da imave sibrtyeze lokalizebiT<br />
gangvisazRvravs: Tanasworobis principi aq, Tavisi<br />
zogadobiT, umravlesobis principis, Tavis konkretulobaSi,<br />
SemzRudveli samarTlebrivi instrumenti ki ar<br />
aris, aramed am funqcionaluri kavSiris mniSvneloba saer-<br />
Tod ugulebelyofili rCeba.<br />
analogiurad gansazRvravs individisa da sazogadoebis<br />
urTierTmimarTebis problemas g. v. laibnicic: „me ver vxedav<br />
sazogadoebisa da individis uflebaTa Serigebis sxva<br />
xerxs: pirveli win unda eRobebodes imas, rac mas augad<br />
miaCnia, ukanaskneli ki Tavs ver aaridebs movaleobebs,<br />
romlebic masze sindisiT aris dakisrebuli“ 138 . rogorc<br />
vixileT, mocemuli Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul<br />
proecirebas sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis<br />
arsis wminda ganyenebul aRqmamde mivyavarT, rasac<br />
Tavis mxriv, mcire ram aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />
da rac umTavresia, laibnicTanac samarTlebrivi<br />
137 kantis dasax. naSromi, gv. 128.<br />
138 Г. В. Лейбниц, Сочинения, Москва, 1983, т. 2, стр. 537.<br />
77
Tavi III demokratiis arsi<br />
realizmis aqtualuri deficiti iseve aRmoufxvreli rCeba,<br />
rogorc zogadad kantis filosofiaSi139 .<br />
§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi<br />
exeba ra TviTmmarTvelobis problemis magaliTze samarTlebrivi<br />
Tanasworobis princips, i. WavWvavaZe amgvarad<br />
gadmogvcems mocemuli principis socialur-politikur azrobrivobas:<br />
„Cveni azri is aris, rom TviTmmarTvelobis-<br />
Tvis yvela wodebis kaci erTgvarad unda iyos miCneuli.<br />
TviTmmarTveloba erTi im ZalTagania, romelic abia warmatebis<br />
uRelSi da eweva sxvebTan erTad. maSasadame, gamokleba<br />
visime TviTmmarTvelobidam – dauZlureba Ronisa,<br />
warmatebisaTvis mimarTulisa. warmatebisaTvis, keTildReobisaTvis<br />
saWiroa, rom yovelni Zalni erobisani erTad,<br />
erTgvarad iyvnen midrekilni da miwveulni. TviT warmatebac,<br />
ganviTarebac maSin aris WeSmariti da nayofieri, roca<br />
yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />
Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian da<br />
Tanasworad anawileben uflebas da movaleobas. saca es ar<br />
aris, maSin erTis amaRleba, erTis keTildReoba, – meoris<br />
damdablebazed, meoris gaRaribebazed aris xolme xSirad<br />
damokidebuli. uswor-masworoba erTmaneT-Soris, sxvaTa<br />
Soris, ujra-ujrad dayofis Sedegia; visac keTili unda,<br />
am ujrebs ki ar unda waumatos; rac aris, isic unda da-<br />
Salos, daarRvios da qars misces“ 140 . amrigad, i. WavWavaZe<br />
miuReblad scnobs yovelives, rac ramdenadmec ki aferxebs<br />
139 ix. agreTve laibnicis mier dekartiseuli „universaluri meqa-<br />
nizmis“ ideis ganviTarebasa da mocemuli ideis kritikaze kant-<br />
Tan: Fouillée, La liberté et le déterminisme, p. 340.<br />
140 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 6, gv. 48.<br />
78
§ 2. „uSualo demokratia“<br />
da zRudavs saxelmwifo saqmeebSi moqalaqeTa paritetul<br />
monawileobas, rac abrkolebs amis samarTlebriv damkvidrebas;<br />
yvelani „Tanasworad unda inawilebdnen uflebasa<br />
da movaleobas“, maT Soris da umTavresad socialur-politikurs,<br />
radganac swored politikuri Tanabaruflebianoba<br />
aris sawindari nebismieri sxva saxis socialuri Tanasworobisa,<br />
anu imis aRkveTis safuZveli, rom „erTis amaRleba<br />
meoris damdablebazed“, „erTis keTildReoba meoris gaRaribebazed“<br />
aigebodes. kantis sityvebiT rom vTqvaT, „TiToeuli<br />
moqalaqe (xazgasma Cvenia – avtori) unda ganixilebodes<br />
ara ubralod rogorc saSualeba, aramed imavdroulad<br />
rogorc mizani Tavis TavSi“ 141 .<br />
sxva mxriv, ilia, kantisagan gansxvavebiT, sulac ar<br />
cdilobs samarTlebrivi Tanasworobisa da umravlesobis<br />
principis realisturi kategorialuri korelaciisagan abstrahirebas.<br />
sakanonmdeblo neba i. WavWavaZesTan umravlesobis<br />
politikuri nebaa142 , romelic samarTlebrivi Tanasworobis<br />
anu iuridiul ufleba-movaleobaTa sayovelTao<br />
identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />
§ 2. „uSualo demokratia“<br />
sapirispiro saxis gansxvavebasTan, vidre es zemowarmodgenili<br />
Sedarebidan gamomdinareobs, gvaqvs saqme marqsistuli<br />
„demokratiisa“ da i. WavWavaZis demokratiul warmodgenaTa<br />
urTierTmimarTebis magaliTze. amave dros, aqac<br />
saxezea gansxvaveba, romelsac niuansi veranairad daerqmeva.<br />
Tu i. WavWavaZe demokratias erTmniSvnelovnad moqala-<br />
141 ix. P. Gilmour, Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989, p. 97.<br />
142 vrclad amis Sesaxeb: Tavi IV, § 1.<br />
79
Tavi III demokratiis arsi<br />
qeTa Tanasworobis uzrunvelyofis samsaxurSi ayenebs, marqsistebs<br />
am sakiTxis gadaWra bundovnad warmoesaxaT, xSirad<br />
isini verc ansxvavebdnen, efeqturad, erTmaneTisagan<br />
gansaxilvel momentebs da iqamdec ki mividnen, rom umravlesobis<br />
princips sul erTianad Seswires Tanasworobis<br />
idea.<br />
amas TvalnaTliv mowmobs is samarTlebrivi eqsperimenti,<br />
rodesac CvenSi am ideologiaze dafuZnebuli gamgeblobis<br />
pirveli aTwleulis manZilze moqalaqeTa mniSvnelovani<br />
nawili, sazogadoebis klasobrivi niSniT dayofis<br />
Sedegad, moklebuli rCeboda politikur uflebaTa da TavisuflebaTa<br />
mTel rigs, kerZod ki mas (burJuazias) saxelmwifos<br />
warmomadgenlobiT organoebSi ekrZaleboda Tavisi<br />
warmomadgenlebis arCeva. ukeT rom vTqvaT, isini saerTod<br />
moklebuli iyvnen saarCevno uflebas. xolo iq, sadac samarTlebrivi<br />
Tanasworoba fexqveS gaTelilia umravlesobis<br />
principis sasargeblod, mocemuli gvaqvs demokratiis<br />
arsis ukiduresi damaxinjeba. amitomac Tamamad SeiZleba<br />
iTqvas, rom amis Sedegad warmomdgar proletarul „demokratias“<br />
anu ufro zustad, „proletariatis diqtaturas“ 143<br />
araferi akavSirebs problemis iliaseul xedvasTan144 .<br />
rasakvirvelia, Cven ver vityviT, TiTqos i. WavWavaZe ar<br />
aRiarebda sazogadoebis dapirispirebul „klasebad“ dayofis<br />
faqtsa Tu am socialuri dapirispirebis sirTules,<br />
magram is, marqsizmisagan gansxvavebiT, „mxareTa Seurigeblobas“<br />
rodi gansazRvravs amosaval debulebad, aramed<br />
143 rogorc amis gamoyofas TviT es ideologia da masze dafuZne-<br />
buli xelisuflebac ar erideboda.<br />
144 ufro metic, zemogamoyofili momentis gaTvaliswinebiT, aSka-<br />
raa, rom marqsistTa proletaruli demokratia samarTlebriv-po-<br />
litikurad didad arafriT gansxvavdeba platonisa Tu aristote-<br />
les monaTmflobeluri demokratiisagan.<br />
80
§ 2. „uSualo demokratia“<br />
iRwvis maTi mSvidobiani TanaarsebobisaTvis, cdilobs da-<br />
saxos erTiani demokratiuli saxelmwifosaken mimavali<br />
gzebi, sadac „yvelani Tanasworad anawileben uflebasa da<br />
movaleobas“ 145 .<br />
miT ufro aRrmavebs CvenTvis aqtualur disonans sxva<br />
aranakleb sagulisxmo garemoebac. saqme exeba saxelmwifo<br />
xelisuflebis danawilebis problemas. rogorc qvemoT vixilavT,<br />
i. WavWavaZem, TviTmmarTvelobis problemis farglebSi,<br />
SeimuSava metad originaluri proeqti xelisuflebis<br />
calkeul ganStoebaTa Camoyalibebisa da maTi efeqturi<br />
Sidasaxelmwifoebrivi suverenulobis Sesaxeb, rac<br />
Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis zogadad xelisuflebis danawilebis<br />
tradiciuli Teoriis srulyofas. xolo rac Seexeba<br />
marqsistebs, isini ara mxolod ar zrunavdnen mocemuli<br />
Teoriis ganviTarebisaTvis, aramed miakuTvnebdnen mas<br />
„aramecnierul“, „reaqciul“ mimdinareobebs da Tvlidnen,<br />
rom xelisufleba ganuyofelia da ekuTvnis xalxs. es<br />
mtkiceba ki winaaRmdegobrivia da totalitarizmis aSkara<br />
gamovlinebasac Seicavs, radgan Tu xelisufleba ganuyofelia,<br />
is SeuZlebelia „ekuTvnodes xalxs“: msgavs pirobebSi<br />
saxelmwifo sneuldeba biurokratizmiT, is verc uzrunvelyofs<br />
moqalaqeTa interesebis dacvas da arc aris amaSi<br />
dainteresebuli.<br />
radgan, amasTanave, i. WavWavaZe „sazogadoebrivi cxovrebis<br />
winsvlisa da warmatebisaTvis universalur mniSvnelobas<br />
swored samarTals aniWebs“ 146 , aseve Sors aris demokratiis<br />
iliaseuli modelisagan marqsizmis praqtikulad<br />
ganuxorcielebeli naxevri, romelic mocemuli do-<br />
145 ix. sq. 140.<br />
146 o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 5.<br />
81
Tavi III demokratiis arsi<br />
qtrinis umTavresi mxarea: marqsizmis TavidaTav mizans<br />
„uSualo“, „sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari<br />
saxelmwifoebriobis da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />
uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />
yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia,<br />
garda im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />
warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />
urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi<br />
maqsimalurad martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis<br />
uSualo „demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad<br />
yovelgvari makrosocialurobis daSlas moaswavebs<br />
da amiT kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken<br />
ubiZgebs.<br />
konkretuli fundamenturi mizezi, romelic am ideologias<br />
praqtikulad gamousadegars qmnis, mdgomareobs imaSi,<br />
rom aq socialuri sinamdvile, Tavis uZiriTades gamovlinebaSi,<br />
saerTod gaucnobierebeli rCeba: „klasobrivi dapirispirebis“<br />
kvleviT es moZRvreba mocemuli sinamdvilis<br />
mxolod zedapirs ikvlevda, Ziri ki socialuri sinamdvilisa<br />
individisa da sazogadoebis urTierTobaa, romelic<br />
„klasobrivi dapirispirebis“ daZleviT ki ar qarvdeba, aramed<br />
iZens Tavis absoluturobas da moiTxovs samarTlis<br />
miT ufro intensiur, miT ufro masStabur momwesrigebel<br />
(da ara marqsistulad damTrgunvel) zegavlenas, rac SeiZleba<br />
iTqvas, srul TavisTavadobas warmoadgenda jer kidev<br />
Sua saukuneebis moazrovneTaTvis. ase magaliTad, marsilius<br />
paduelis mixedviT, „mxolod kanons ZaluZs daSoriSorebisaken<br />
midrekili tendenciebis erTianobad Serwyma;<br />
mxolod mis saSualebiT xorcieldeba adamianuri buneba<br />
(xazgasma Cvenia – avtori). amitomac kanoni WeSmariti suve-<br />
82
§ 2. „uSualo demokratia“<br />
renia“ 147 . Sesabamisad, iq, sadac uariyofa saxelmwifo da<br />
samarTali, Znelad Tu miiRweva socialuri erToba da amrigad,<br />
„adamianuri bunebis“ ganxorcielebac; sazogadoeba,<br />
romelic moklebulia „WeSmarit suverens“ anu socialur<br />
urTierTobaTa samarTlebriv Semoqmedebas, adamianebs mxolod<br />
stiqiurobis borkilebs uqadis.<br />
zemoaRniSnulidan gamomdinare, marqsizmi, sul mcire,<br />
ormagad Seusatyvisia padueliseul Tu iliaseul „adamianur<br />
bunebasTan“: erTi mxriv, imiT, rom zRudavs adamianis<br />
SemoqmedebiT swrafvas socialur urTierTobaTa ganviTarebis<br />
sferoSi, meore mxriv ki, warmogvidgens mas rogorc<br />
„TviTkmayofil“ arsebas, romlis interesebic Cveulebriv<br />
ar scildeba saerTo interesebis farglebs.<br />
ukanasknel momentTan mimarTebaSi gansakuTrebul xazgasmas<br />
moiTxovs is, rom mocemuli doqtrina saerTod uaryofs<br />
kerZo sakuTrebis institutsac da sakuTrebis erTaderT<br />
saxed saerTosazogadoebriv sakuTrebas gangvisaz-<br />
Rvravs. amis gamoc, ilias Sexedulebas, romlis mixedviTac<br />
„yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />
Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian“ 148 ,<br />
Sinaarsobrivad araferi aqvs saerTo marqsistul moZRvrebasTan.<br />
amasTanave, mcdari iqneboda imis varaudi, TiTqos saerTosazogadoebrivi<br />
sakuTrebis yovlismomcvelobiT marqsizmi,<br />
miuxedavad zemowarmodgenili zogadi SeniSvnisa,<br />
marTlac SesaZlebels qmnides individsa da sazogadoebas<br />
Soris yovelgvari samarTlebrivad relevanturi urTier-<br />
147 K. Flasch, Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu Machia-<br />
velli), Stuttgart, 1986, S. 476.<br />
148 ix. sq. 140.<br />
83
Tavi III demokratiis arsi<br />
Tobis gaqarwylebas: jer erTi, individi fsiqologiurad<br />
romc Seeguos kerZo sakuTrebis gauqmebas, rac TavisTavad<br />
ukve sruli Seusabamobaa, faqtobrivad amiT aqtualuri<br />
urTierTobis mxolod wminda nominaluri saxecvla miiRweva,<br />
ufro zustad ki, misi gamovlinebis sferos yovlad<br />
uSinaarso transformireba (saxeldobr, qonebrivisa – warmoebiTSi);<br />
da meorec, saxelmwifosa da samarTlis mxolod<br />
sakuTrebis problemasTan asocireba anu individisa da sazogadoebis<br />
urTierTmimarTebis materialur mxareze fokusireba<br />
aseve TvalnaTliv metyvelebs mocemuli moZRvrebis<br />
metismet abstraqtulobaze, rac istoriulma sinamdvilem<br />
garkveviT daadastura kidec149 , anu uwinares yovlisa, am<br />
doqtrinaze dafuZnebuli mmarTveloba, romelic miznad<br />
149 AamasTanave, mtkicebas, TiTqos mocemuli msoflmxedvelobis wa-<br />
rumateblobas, saerTod, mxolod mis ganmxorcielebelTa mier<br />
„Teoriisa da praqtikis gaxleCa“ edo safuZvlad, rogorc amas<br />
frangi filosofosi J.-p. sartri Tvlida (ix. J.-P. Sartre, Critique de la<br />
raison dialectique, Paris, 1960, p. 26), arsebiTad araferi akavSirebs sinam-<br />
dvilesTan. sartris azriT, marqsizmi praqtikaSi „Tanmimdevru-<br />
lad“ saerTod ar xorcieldeboda, aramed amis sanacvlod adgi-<br />
li hqonda srul idealizmSi gadavardnas da amis magaliTad mas<br />
planifikaciis instituti moaqvs (iqve, gv. 25). magram mocemuli<br />
institutis argumentad motana mxolod problemis zedapirze Ta-<br />
vis marTlebaa. aseve zedapirulia mosazreba, TiTqos sxva mxriv,<br />
ZiriTad sirTuleebs socialistur qveynebs Soris winaaRmdegobe-<br />
bi qmnida (iqve, gv. 629) – sartrs amis magaliTad „rusuli biuro-<br />
kratiis agresia“ moaqvs ungreTis „mSromelTa sabWoebis demokra-<br />
tiis“ winaaRmdeg (iqve., gv. 26); es sirTuleebi TviT yoveli marq-<br />
sistuli mmarTvelobis wiaRSi ido da biurokratizmic, romelic<br />
sartrs mocemul ideologiasTan SeuTavseblad miaCnda (iqve., gv.<br />
629-631), sinamdvileSi marqsizmis xelovnuri sunTqvis wyaro iyo.<br />
ukeT rom vTqvaT, ungreTis brZola, msgavsad araerTi sxva maga-<br />
liTisa, mimarTuli iyo gansaxilvel WrilSi ara ubralod „biu-<br />
rokratiuli agresiisagan“ gasaTavisufleblad, aramed swored<br />
marqsizmisagan Tavis daRwevas isaxavda miznad. amitomac aris,<br />
rom dRes centraluri Tu aRmosavleT evropis Tavisufali qvey-<br />
nebi WeSmarit demokratias ageben da „mSromelTa sabWoebis demo-<br />
kratiisTvis“ dro ar emetebaT.<br />
84
§ 2. „uSualo demokratia“<br />
isaxavda yovelgvari socialuri „Cagvris“ aRmofxvras,<br />
franguli filosofiis enaze rom vTqvaT, Tavadve warmoadgenda<br />
„eqspluataciis gansakuTrebiT efeqtur sistemas“ 150 .<br />
150 V. Descombes, Modern French Philosophy, p. 191.<br />
85
Tavi IV<br />
demokratiuli mmarTveloba<br />
§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />
§ 1. 1. monarqia<br />
rogorc ukve aRiniSna, i. WavWavaZis damokidebuleba mo-<br />
narqizmTan mimarTebaSi araerTgvarovania, imisda mixedviT,<br />
saqme gvaqvs absolutizmis elementebis Semcvel Tu mkacrad<br />
konstituciur monarqiasTan. pirvelisadmi misi damokidebuleba<br />
mkveTrad uaryofiTia, maSin rodesac ukanasknel<br />
SemTxvevaSi garkveviT SeiniSneba mniSvnelovani keTilganwyoba.<br />
i. WavWavaZe mocemul SemTxevaSi ZiriTadad dadebiT Sefasebas<br />
aZlevs iseTi qveynebis mmarTvelobas, rogoric inglisi<br />
da germania iyo. misi TqmiT, am saxelmwifoebSi, gansakuTrebiT<br />
ki pirvel maTganSi, moqmedebda sakmaod myari<br />
samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels qmnida nebismieri<br />
normatiuli aqtis, nebismieri samarTlebrivi normis<br />
Semoqmedebas moqalaqeTa saerTo nebis uxeSi angariS-<br />
151 gauwevlobiTT .<br />
amave dros, ilias Cinebulad gaegeba, rom aq TviT moqalaqeTa<br />
monawileoba sazogadoebis politikur cxovreba-<br />
Si jerac SesagrZnobad SezRudulia152 ; sakanonmdeblo, aR-<br />
151 Sdr. Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи, cтр. 409.<br />
152 Tumc, amasTanave, uSualod monarqis arCeviTobaze, rogorc<br />
amas, magaliTad, wm. romis imperiaSi hqonda adgili, ilia arafers<br />
86
§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />
masrulebel da sasamarTlo organoTa qmediTi urTierTganStoebisa<br />
da Sesabamisad, maTi WeSmariti funqcionaluri<br />
damoukideblobis mxolod qaoturi konturebi ikveTeba;<br />
Tanac bolomde mougvarebelia nacionaluri mowyobis problemac<br />
(CrdiloeT irlandiis magaliTi). amrigad, i. WavWavaZis<br />
dadebiTi damokidebuleba konstituciuri monarqiis<br />
mimarT metwilad relatiuria da odnavac ar Seicavs mis<br />
ramegvarad etalonizebul Sefasebas153 .<br />
§ 1. 2. respublikis saTaveebTan<br />
§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba<br />
respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />
analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />
aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, ris<br />
TvalsaCino sabuTsac warmoadgens is, rom evropul saxelmwifoTa<br />
Soris i. WavWavaZesTan swored safrangeTi gamoiyofoda<br />
rogorc demokratiis ganviTarebis nimuSi154 . magram<br />
imavdroulad xazgasmas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad<br />
aris darwmunebuli misTvis Tanamedrove respublikuri<br />
mmarTvelobis arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave<br />
kritikas iSurebs155 .<br />
respublika, rogorc saxelmwifo mmarTvelobis forma,<br />
upirveles yovlisa, imTaviTve gamoirCeoda imiT, rom moqa-<br />
ambobs. sxva mxriv, arCeviTi monarqia dResac mxolod gamonakliss<br />
warmoadgens (magaliTad, malaizia).<br />
153 rogorc amas miiCnevs, magaliTad, e. batiaSvili, ilia da saqar-<br />
Tvelo, Tbilisi, 1998, gv. 69.<br />
154 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />
istoriis aqtualuri sakiTxebi, gv. 27.<br />
155 ix. mesame respublikis iliaseul kritikaze: iqve, gv. 30-31.<br />
87
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
laqeTa politikuri uflebebisa da Tavisuflebebis sfero<br />
arsebiTad gafarTovda da sazogadoebamac gacilebiT aqtiuri<br />
politikuri cxovrebiT iwyo ganviTareba. respublikur<br />
mmarTvelobas ukavSirdeba sayovelTao saarCevno uflebis<br />
praqtikuli aRmoceneba da misi saniadago damkvidreba. sayovelTao<br />
saarCevno uflebis idea jer kidev XVIII saukunis<br />
pirvel naxevarSi Caisaxa da Semdgom aqtiuri ganviTareba<br />
hpova araerTi saxelovani filosofosisa Tu mecnieriuristis<br />
naSromebSi, magram mxolod mmarTvelobis respublikurma<br />
formam gaxada SesaZlebeli praqtikulad misi samarTlebriv-politikuri<br />
danergva. i. WavWavaZis erT-erTi<br />
umTavresi mizanic amaSive mdgomareobda, ris gamoc is respublikas<br />
mmarTvelobis erTaderT marTebul da gansakuTrebiT<br />
perspeqtiul saxed warmogvidgens.<br />
amasTanave, i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi<br />
is saxe, romelic miiRo sayovelTao saarCevno uflebis institutma<br />
respublikis arsebobis sawyis safexurebze. „respublikis<br />
daarsebis dRidam dRevandelamde, – aRniSnavda<br />
i. WavWavaZe, – arc erTi arCevani parlamentis deputatebisa<br />
ise ar gaTavebula, rom ufros-erToba burJuazias ar dar-<br />
Cenoda parlamentsa da senatSi. radganac parlamentis ufros-erTobisdagvarad<br />
Sesdgeba xomle Cveulebisamebr saministro,<br />
– advilad misaxvedria, rad moxdeba xolme ise,<br />
rom mmarTvelobas safrangeTisas yovelTvis burJuaziis<br />
momxreoba etyoba da ekonomiuri cvlileba muSakacTa sasargeblod<br />
brkoldeba“ 156 . uwinares yovlisa, sakiTxavia is,<br />
Tu rogor unda aRviqvaT ilias kritikuli SeniSvna safrangeTis<br />
umaRlesi sakanonmdeblo organos SemadgenlobasTan<br />
mimarTebaSi: rogorc zogadad misTvis Tanamedrove<br />
156 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 225.<br />
88
§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />
respublikuri parlamentis Tu mxolod orpalatiani respublikuri<br />
parlamentis kritika?<br />
§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti<br />
aRsaniSnavia, rom imJamindel iuridiul wreebSi mravlad<br />
gamoiyofodnen orpalatiani parlamentisadmi uaryofiTad<br />
ganwyobili moazrovneebi. amave dros, mocemuli saparlamento<br />
sistema Tanamedrove samarTalSic Seadgens<br />
gansazRvruli kritikis sagans: „xalxis warmomadgenlobis<br />
sakanonmdeblo Zala, – SeniSnavs k. miqelaZe, – romelic uflebaSemoqmedebas<br />
ufardebs xalxis saerTo nebas da survils,<br />
ar unda izRudebodes meore palatiT, ra principebzedac<br />
ar unda iqnes es ukanaskneli agebuli, miT umetes,<br />
Tu meore palata aRmocenebulia iseT niadagze, romelic<br />
ewinaaRmdegeba Tanasworuflebianobis princips. Tu am ori<br />
palatis organizacia erT da imave principebze aris aSenebuli,<br />
maSin sakiTxavia, Tu riT unda gansxvavdebodes meore<br />
palata, raTa man pirveli palatis moqmedeba erTgvarad<br />
cxrilSi gaataros“ 157 . magram ilia respublikuri mmarTvelobis<br />
nimuSad miiCnevda amerikis SeerTebul Statebs,<br />
romlis parlamentic struqturulad orad iyofa, senatad<br />
da warmomadgenelTa palatad da aqve unda SeiniSnos, rom<br />
mocemul orpalatianobas araferi akavSirebs Tanasworuflebianobis<br />
principis xelyofasTan, aramed Sevsebulia federaciuli<br />
Tanasworobis principiT158 , rac aseve demokratiulobis<br />
uSualo gamovlinebaa159 . garda amisa, monarqiz-<br />
157 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />
mentaruli respublika, gv. 67-68.<br />
158 ix. amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />
159 CvenSi ki daJinebiT ignorirebda mocemul princips Tavis dro-<br />
89
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
mis mimoxilvis drosac, rogorc vixileT, i. WavWavaZe swo-<br />
red orpalatiani parlamentis mqone saxelmwifoebs gamohyofs<br />
pozitiurad (didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis<br />
gaerTianebuli samefo, germania).<br />
zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, aSkaraa, rom ilias<br />
SeniSvna Seexeba safrangeTis parlamentis models ara im<br />
kuTxiT, ra kuTxiTac principul mniSnelobas iZens am parlamentis<br />
orpalatianoba160 . miuRebeli ki misTvis aq swored<br />
mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Camoyalibebis<br />
is wesia, romelic warmoadgens garants am sferoSi erTi<br />
romelime socialuri fenis dominirebisa da ara mxolod<br />
am sferoSi: radgan umaRlesi aRmasrulebeli xelisuflebis<br />
Semadgenlobas parlamenti ayalibebs, is (aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis Semadgenloba) pirdapir aris damokidebuli<br />
parlamentis Semadgenlobaze, masSi warmodgenil<br />
politikur ZalTa Tanafardobaze. amitomac mocemul Sem-<br />
TxvevaSi faqtobrivi Zalaufali mxolod burJuaziaa. ilia<br />
ki moiTxovs, rom es viTareba piriqiT gamoiyurebodes. misi<br />
azriT, parlamentis umravlesobas swored sazogadoebis<br />
umravlesobis warmomadgenlebi unda Seadgendnen (misive<br />
TqmiT, amgvarad SesaZlebeli iqneboda socialuri realobis<br />
politikur realobad „gardasaxva“) da es uSualo safuZvelia<br />
saerTosazogadoebrivi nebis optimaluri ganxorcielebisa.<br />
Tu ras gulisxmobs i. WavWavaZe mocemul debulebaSi<br />
konkretulad, TvalnaTliv ikveTeba saarCevno uflebis<br />
cnebaSi mis mier sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />
principTa kombinirebiT.<br />
ze centraluri sabWoTa xelisufleba (sxvagvarad amis Sesaxeb:<br />
W. Krauss, Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984, S. 495 f).<br />
160 vrclad amis Sesaxeb: sazRvargareTis qveynebis saparlamento<br />
praqtikis mimoxilva, Tbilisi, 1991.<br />
90
§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />
§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis erTianoba<br />
aq umTavresad yuradsaRebia is SemkavSirebeli rgoli,<br />
uromlisodac, saerTod, SeuZlebelia parlamentis Semadgenlobis<br />
misaRebobaze saubari. aqtualur komponentad<br />
gvevlineba TviT parlamentis momavali namoRvawari, e. i.<br />
mis mier SesamuSavebel kanonTa xarisxi, Sinaarsobrivi Rirebulebebi.<br />
amaze sruliad araorazrovnad migvaniSnebs<br />
Tavad iliac: „samarTlis urigod mowyobileba svavia –<br />
romelic STanTqavs xalxis simdidresa, maxvilia – romelic<br />
hkveTs frTebs xalxis xelTmoqmedebas da ekonomikur<br />
warmoebas“ 161 . amrigad, i. WavWavaZe sagangebod miuTi-<br />
Tebs „samarTlis rigiani mowyobilebis“ saWiroebaze da<br />
mas SesaniSnavad esmis, rom saamisod aucilebelia uzenaesi<br />
sakanonmdeblo organos maRalorganizebuli funqcionireba,<br />
saerTosazogadoebrivi nebis samarTlebrivad SorsmWvreteluri<br />
gansaxiereba. xolo yovelive amis realizeba<br />
odnavac rodi moiTxovs, rom siocialuri fena, romelic<br />
sazogadoebis umcires nawils Seadgens, euflebodes politikur<br />
umravlesobas. amis mtkiceba mxolod sruli uSinaarsoba<br />
iqneboda. ilias damsaxurebac aq swored mocemuli<br />
Seusabamobis xazgasmaa, ris kvalobazec is sruliad samarTlianad<br />
cdilobs dagvarwmunos, rom umravlesobis ke-<br />
TildReoba erTmniSvnelovnad moiTxovs, rom misi interesebi<br />
samarTlebriv-politikurad srulyofilad iqnes warmodgenili162<br />
. imavdroulad amas araferi aqvs saerTo soci-<br />
161 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 300.<br />
162 amasTan erTad „programis“ me-12 muxlSi aRiniSneba: „gaumjo-<br />
besdes safabriko, saqarxno da samrewvelo muSebis yofa-cxovreba<br />
safabriko kanonmdeblobis gafarToebis, muSaTa savaldebulo sa-<br />
xelmwifo dazRvevis SemoRebis, gaficvebis, organizaciebis, krebe-<br />
bis Tavisuflebis dadgenis, rvasaaTiani samuSao dRis SemoRebiT,<br />
91
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
alur fenebze marqsistul xedvasTan da arc „mSromelTa<br />
demokratia“ aqvs ilias aq mxedvelobaSi imave gagebiT163 .<br />
sxvagvarad rom vTqvaT, ilia momxrea sayovelTao saar-<br />
Cevno uflebis iseTi modelisa, romelsac safuZvlad moqalaqeTa<br />
socialur-politikuri Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa<br />
da Tanasworobis principTa kombinirebiT,<br />
rac ukanasknel SemTxvevaSi xmaTa diferencirebuli „valenturobis“<br />
164 uaryofas niSnavs, i. WavWavaZe saarCevno<br />
uflebis instituts, nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa,<br />
WeSmariti demokratiulobis samsaxurSi ayenebs165 .<br />
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />
pasuxismgebloba<br />
§ 2. 1. TviTmmarTveloba<br />
gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia morigi fundamenturi<br />
siaxle, romlis SemoRebasac cdilobda didi ilia<br />
tradiciul demokratiul warmodgenebSi. Cvenis azriT, mocemuli<br />
Tvalsazrisis ganviTareba uTuod unda Seadgendes<br />
xelfasis minimumis dawesebis, mewarmeTa mogebaSi monawileobis<br />
da a. S. gziT“ ( ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarT-<br />
lebrivi msoflmxedveloba, gv. 13).<br />
163 Sdr. o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 3-4.<br />
164 magaliTad, saSemosavlo gadasaxadis mixedviT.<br />
165 uSualod ukanaskneli TvalsazrisiT, anu rogorc WeSmariti<br />
demokratiulobis gamovlineba, sagulisxmoa, upirveles yovlisa,<br />
„programis“ me-8 muxlis d punqti, romelic Seexeba saeklesio ga-<br />
dasaxadebis gauqmebas: „daubrundes iveriis eklesias yvela saek-<br />
lesio mamuli, romelic gadasulia saxelmwifo mmarTvelobaSi,<br />
im mizniT, rom mosaxleoba ganTavisufldes samRvdeloebisa da<br />
sasuliero uwyebis yvela dawesebulebis Senaxvis tvirTisagan“<br />
(ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />
mxedveloba, gv. 12). imave muxlSi ilia qarTuli eklesiisTvis av-<br />
tokefaliis dabrunebasac moiTxovs.<br />
92
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />
Tanamedrvoe qarTuli samarTlis prioritetul amocanas.<br />
saqme ki is aris, rom saxelmwifo aparatis struqturul<br />
erTeulTa Camoyalibebis, maTi funqcionirebisa da maTze<br />
kontrolis Sesaxeb i. WavWavaZe gvTavazobs sruliad originalur<br />
koncefcias, romelsac demokratiuli msoflmxedvelobis<br />
Tvisebrivad axlebur ganvrcobamde mivyavarT.<br />
gansaxilveli TvalTaxedva gansakuTrebiT cxadad ikveTeba<br />
i. WavWavaZis mier TviTmmarTvelobis problemis mimoxilvisas,<br />
romlis ZiriTad Sedegebsac v. abaSmaZe Semdeggvarad<br />
warmogvidgens: „i. WavWavaZis azriT, TviTmmarTvelobis um-<br />
Tavresi safuZvlebia: 1. saarCevno ufleba da xmis ufleba<br />
unda gaaCndes yvela srulwlovan adgilobriv mcxovrebs;<br />
2. TviTmmarTvelobiTi organoebis xelisufleba erTnairad<br />
unda gavrceldes yvela wodebaze, romlebic mocemuli<br />
TviTmmarTvelobis organoebisadmi daqvemdebarebul teritoriaze<br />
cxovroben anu, sxvanairad, mosaxleobis wodebrivi<br />
gancalkeveba da barierebi TviTmmarTvelobis bunebas<br />
ewinaaRmdegeba; 3. TviTmmarvelobis Tanamdebobis pirni (mosamarTleni,<br />
moxeleni) arCeul unda iqnen adgilobrivi<br />
mcxovreblebis mier; 4. adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />
yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />
aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ wina-<br />
Se“ 166 . vfiqrobT, sakuTriv amosavali debulebis iliaseuli<br />
samarTlebriv-politikuri Sinaarsi zemoT ukve garkveviT<br />
iqna warmoCenili167 . amasTanave, vidre uSualod mocemul<br />
SemTxvevaSi aqtualur debulebebs anu zemowarmodgenil<br />
or ukanasknel moments SevexebodeT, gansazRvrul ganvrco-<br />
166 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, gv. 273-274.<br />
167 Sdr. amasTanave, TviTmmarTvelobis iliaseul koncefciasTan<br />
n. nikolaZis TvalTaxedva: m. gogua, niko nikolaZis politikuri<br />
Sexedulebebi, gv. 94-96.<br />
93
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
bas moiTxovs konkretulad wodebrivi privilegiebis problemac,<br />
– anu mocemuli problemis zogadsamarTlebrivi aspeqti,<br />
– romelic zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, i. Wav-<br />
WavaZesTan aseve centraluri yuradRebis sagania.<br />
§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />
konkretika<br />
rodesac i. WavWavaZe SeniSnavs, rom TviTmmarTvelobis<br />
organoebis xelisufleba erTnairad unda gavrceldes yvela<br />
wodebaze, mas mxedvelobaSi aqvs ara yvela wodebis<br />
warmomadgenelTaTvis samarTlebriv normaTa savaldebulobis<br />
identuroba, – Tumc Tavis mxriv, cxadia, arc es<br />
gamomdinareobs i. WavWavaZis mixedviT, TavisdaTavad iuridiul<br />
normaTa moqmedebis litoni sayovelTaoobidan168 , –<br />
aramed kvlavac is, rom yvelani gaTanasworebul iqnen TavianT<br />
ufleba-movaleobebSi. sxva sityvebiT, ilia moiTxovs<br />
aq ara ubralod imis uzrunvelyofas, rom samarTlebriv<br />
normebSi gamoxatuli moTxovnebi erTnairad iqnes daculi<br />
yvela socialuri wodebis mier, aramed imas, rom erTnairi<br />
iyos yvelasaTvis TviT es moTxovnebi da maTSi asaxuli<br />
iuridiuli movaleobebi.<br />
Tu ras niSnavs es, advilad misaxvedria: amiT i. WavWavaZe<br />
gadaWriT uaryofs mosaxleobis wodebrivi diferencirebulobis<br />
yovelgvar samarTlebriv mniSvnelobas; ase magaliTad,<br />
„programis“ me-5 muxlSi naTqvamia: „Camoyalibdes<br />
168 ase magaliTad, „proeqtSi qarTuli konstituciur-demokrati-<br />
uli partiis Seqmnisa“ iliasTan swored imas gaesmis xazi, rom<br />
mTavari aris ara uflebaTa da TavisuflebaTa gamocxadeba, ara-<br />
med maTi realizebis meqanizmis uzrunvelyofa (ix. v. abaSmaZe,<br />
ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba, gv. 8).<br />
94
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />
eroba 169 da Seicvalos saqalaqo debuleba sruliad wodeb-<br />
riv TviTmmarTvelobaze dayrdnobiT“ 170 , ra drosac sxva<br />
mxriv, is aseve moiTxovs, rom „SemoRebul iqnes saerobo<br />
da saqalaqo mmarTvelobis yvela organoSi qarTuli ena“ 171 .<br />
garda amisa, i. WavWavaZis TvalTaxedvidan aseve mkafiod<br />
ikveTeba, rom misTvis aranakleb miuRebelia qonebirvi niSniT<br />
moqalaqeTa samarTlebrivi diferencireba Tu sxva analogiuri<br />
barieris arseboba, rac isev da isev imaze migvi-<br />
TiTebs, rom i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebebTan<br />
mimarTebaSi saqme gvaqvs samarTlebrivi Tanasworobis<br />
principis maqsimalurad Tanmimdevruli ganviTarebis<br />
mcdelobasTan. marTalia, Tanamedroveobam gansaxilvel<br />
Tvalsazriss bunebrivi elferi SesZina da ukve arc aravin<br />
qmnis sacilos mis TavisTavadobas, magram imJamad demokratiuli<br />
azrovneba jer kidev Sors iyo siRrmiseuli damkvidrebisagan<br />
da mravalgan awydeboda uaryofasa Tu winaaRmdegobebs,<br />
rameTu dawinaurebul saxelmwifoTa umravlesobac,<br />
rogorc ukve vixileT, metad Tu naklebad konservatiulobis<br />
marwuxebSi iyo moqceuli.<br />
§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba da “ierarqiuli”<br />
pasuxismgeblobis uaryofa<br />
amave dros, rac gansaxilvel konteqstSi umTavresia,<br />
i. WavWavaZe mniSvnelovnad uswrebs Tavis SexedulebebSi<br />
CvenSi damkvidrebul Tanamedrove demokratiis miRwevebsac,<br />
rodesac is sruliad eqspliciturad imis saWiroebaze<br />
169 ix. agreTve n. nikolaZe erobebis Sesaxeb: g. abzianiZe, narkve-<br />
vebi, gv. 118; m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi,<br />
gv. 88-89 da passim.<br />
170 v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />
mxedveloba, gv. 11.<br />
171 iqve.<br />
95
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
migviTiTebs, rom erTi mxriv, TviTmmarTvelobis Tanamdebobis<br />
pirni (mosamarTleni, moxeleni) arCeul iqnen adgilobrivi<br />
mcxovreblebis mier da meore mxriv, adgilobrivi<br />
TviTmmarTvelobis yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebdes<br />
ara ierarqiulobis principze dayrdnobiT, aramed „sazogado<br />
samarTlisa da samsjavros“ winaSe172 . amave konteqstis<br />
gagrZelebaa „programis“ me-6 muxli, sadac i. Wav-<br />
WavaZe saqarTveloSi nafic msajulTa sasamarTlos Seqmnas<br />
moiTxovs173 ; igive muxli gamohyofs agreTve sasamarTlos<br />
damoukideblobis mniSvnelobasa da Seicavs miTiTebas ar-<br />
CeviT momrigebel mosamarTleTa institutis Camoyalibebaze174<br />
.<br />
zemoxsenebuli TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas<br />
ki umTavresad afuZnebs is, rom amgvarad, jer<br />
erTi, mniSvnelovnad maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba<br />
imis Taobaze, rom TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa<br />
interesebis samsaxurSi dganan da rom saxelmwifo saqmeTa<br />
ganxorcieleba xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo<br />
organoTa funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas,<br />
rameTu Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara sakuTari<br />
ufrosis, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />
da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />
da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />
damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />
172 kanonis uzenaesoba, tradiciuli gagebiT, gansaxilvel WrilSi<br />
Tavis ganviTarebas povebs „programis“ me-4 muxlSi, romlis mixed-<br />
viTac i. WavWavaZe calsaxad moiTxovs „dadgindes yvela dawesebu-<br />
lebisa da Tanamdebobis piris, rogorc umaRlesis, ise umdable-<br />
sis, pasuxismgebloba sasamarTlos winaSe, saerTo samarTalwar-<br />
moebis wesis mixedviT“ (iqve).<br />
173 iqve.<br />
174 iqve.<br />
96
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />
srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />
dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />
centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />
dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />
§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba<br />
gansaxilvel SemTxvevaSi Cvens umTavres amocanas „TviTmmarTvelobis<br />
safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuflebis<br />
danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba Seadgens,<br />
ufro zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />
danawilebis tradiciuli Teoriis fargleb-<br />
Si, rac Tavis mxriv, rogorc ukve aRiniSna, am ukanasknelis<br />
srulyofis safuZvelicaa.<br />
i. WavWavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />
sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs,<br />
rom zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis<br />
funqcionaluri damoukidebloba ukve misive formirebis<br />
specifikiT ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad<br />
maRalorganizebul saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi<br />
mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben,<br />
centraluri aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />
formireba ki xdeba ara uSualod xalxis<br />
mier, aramed mxolod xalxis saxeliT da warmoadgens<br />
mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“ proceduras175 . amasTanave,<br />
175 saprezidento mmarTvelobis SemTxvevaSi Cveulebriv TviT pre-<br />
zidentis gamoklebiT, romelic rogorc zogadad saxelmwifos me-<br />
Tauri, uSualod aRmasrulebel xelisuflebas udgas saTaveSi.<br />
xolo is, rom saparlamento respublikis dros mTavrobis Semad-<br />
genloba, rogorc wesi, TviT parlamentSi arCeul deputatTa ri-<br />
gebidan yalibdeba, aq principulad jer kidev arafers cvlis, vi-<br />
naidan amiT, pasuxismgeblobis TvalsazrisiT, romelic mocemul<br />
97
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
imiT, rom saxelmwifo TviTonve avtonomiurad ayalibebs<br />
aRmasrulbelel da sasamarTlo xelisuflebas, uwinares<br />
yovlisa, saxezea ama Tu im saxiT sakanonmdeblo organos<br />
misTvis arabunebrivi, misi arsebiTi daniSnulebisaTvis<br />
sruliad ucxo kompetenciiT datvirTva, rameTu legislativis<br />
organoTa arsebiTi daniSnuleba, maTi institucionaluri<br />
bunebis ganmsazRvreli saqmianoba kanonmdeblobaa,<br />
samarTalSemoqmedebaa da amas araferi SeiZleba hqondes<br />
saerTo iseT principulad specifikur fenomenTan, rogoric<br />
aRmasrulebeli Tu sasamarTlo xelisuflebis Semadgenlobis<br />
gansazRvraa, ra formiTac ar unda warmoebdes<br />
es srulyofil demokratiulobaze pretenziis mqone saxelmwifoSi.<br />
§ 2. 5. monteskie<br />
dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />
xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie176<br />
. mis yuradRebas aqtualur konteqstSi swored<br />
mxolod sakanonmdeblo xelisufleba ipyrobs: „imis gamo,<br />
rom Tavisufal saxelmwifoSi nebismieri adamiani, romelic<br />
suliT Tavisufalia, Tavadve unda marTavdes sakuTar<br />
Tavs, sakanonmdeblo xelisufleba unda ekuTvnodes mTels<br />
xalxs. magram radgan es did saxelmwifoebSi SeuZlebelia,<br />
mcireSi ki – Znelad mosaxerxebeli, aucilebelia, rom<br />
xalxi Tavis warmomadgenelTa meSveobiT akeTebdes yoveli-<br />
SemTxvevaSi mTavaria, manZili amomrCevelsa da aRmasrulebel xe-<br />
lisuflebas Soris ar mcirdeba.<br />
176 xelisuflebis danawilebis ideas frangul filosofiaSi, gar-<br />
da TviT monteskiesi, uwinares yovlisa, aviTarebda rusoc, Tumc<br />
am pirvelis koncefciis ZiriTad debulebaTagan damoukideblad<br />
(ix. Rousseau, Du contrat social, p. 127).<br />
98
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />
ves, risi gakeTebac mas Tavad ar ZaluZs“ 177 . maT Soris, aR-<br />
masrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis Camoyalibebac!<br />
amasTanave, monteskie arsad moixseniebs, Tu ra SeiZleba<br />
aferxebdes imas, rom xelisuflebis ukanasknel ganStoebaTa<br />
Camoyalibebac analogiuradve warmoebdes. magram yovelive<br />
es gasagebic aris, monteskies ideali xom sinamdvileSi<br />
monarqiul-warmomadgenlobiTi mmarTveloba iyo178 da<br />
saxelmwifos esoden Tanmimdevruli demokratizeba misTvis<br />
verc iqneboda ramenairad aqtualuri amocana179 .<br />
zemoaRniSnulis logikuri Sedegia is, rom imgvarad,<br />
ragvaradac monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad<br />
hyofs, SeuZlebeli xdeba saboloo jamSi erTian suverenad<br />
maTi Tanazomieri rekonstruireba. is ar asaxelebs meqanizms,<br />
romlis amoqmedebiT moxerxdeboda saxelmwifos gansaxilvel<br />
segmentTa Soris SemkavSirebeli rgolis warmoqmna<br />
da ase saxelmwifos, rogorc funqcionalurad damoukidebeli<br />
mTlianobis, SenarCuneba, ris nacvlad frangi<br />
Teoretikosis azrebma abstraqciaSi gadainacvla: „es sami<br />
xelisufleba sabolood simSvidisa da umoqmedobis mdgomareobaSi<br />
unda aRmoCndes. magram radgan saganTa aucilebeli<br />
moZraoba aiZulebs maT imoZraon, isini urTierTgawonasworebulad<br />
imoZraveben“ 180 . amasTanave, cxadia, rom<br />
monteskies mier TviT xelisuflebis danawilebis princi-<br />
177 monteskies dasax. naSromi, gv. 159.<br />
178 iqve, gv. 63-64.<br />
179 rac, bunebrivia, monteskies damsaxurebas TviT Tavdapirvel as-<br />
peqtSi odnavac ar Crdilavs. Aase magaliTad, avlebs ra parale-<br />
lebs dekartisa da monteskies Semoqmedebas Soris, g. besi sxar-<br />
tad SeniSnavs: „Tavisi racionaluri meTodiT dekartma moaxdina<br />
fizikis emansipireba Teologiisagan, es igive miRwevaa, rac mon-<br />
teskies kanonmdeblobis sferoSi ekuTvnis“ (Helvétius, De l’esprit, Intro-<br />
duction (Par G. Besse), p. 11; rac Seexeba Tavad helveciuss, is montes-<br />
kies mwvave kritikosi iyo).<br />
180 monteskies dasax. naSromi, gv. 165.<br />
99
Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />
pis aRmoCena, miuxedavad imisa, Tu rogor esaxeba mas mocemuli<br />
principis moqmedeba, samarTlebrivi azrovnebis erTerTi<br />
umniSvnelovanesi miRwevaa.<br />
§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />
zogadi korelacia<br />
i. WavWavaZis Sesabamisi TvalTaxedvis ganviTarebiT anu<br />
misi funqcionaluri ganvrcobiT vRebulobT, rom TiToeuli<br />
maTgani aqac pasuxs unda agebdes „sazogado samar-<br />
Tlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis winaSe.<br />
amgvarad, metastruqturuli sistemuri kontrolis saxiT<br />
iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi, romelic<br />
apirobebs samive ganStoebis erTobliv, realurad gawonasworebul<br />
ganviTarebasa da maT integrirebas saxelmwifo<br />
organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro maRal suverenul<br />
erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali momenti xelisuflebis<br />
qmediToba, misi gansakuTrebuli nayofierebaa<br />
da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli faqtori<br />
gadamwyvetia. amaSive mdgomareobs demokratiuli mmarTvelobis<br />
Tandayolili upiratesobac, saerTod.<br />
xolo es, Tavis mxriv, odnavac ar zRudavs arc erTi<br />
ganStoebis pasuxismgeblobas kanonis winaSe TviT restriqciuli<br />
gagebiTac, magram amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba<br />
is, rom legislativis warmomadgenlebi ar iyvnen<br />
angariSvaldebuli amomrCevelTa winaSe, meore mxriv ki,<br />
uariyofa aRmasrulebeli xelisuflebis angariSvaldebuleba<br />
sakanonmdeblo organos winaSe181 , ris ganuxorcieleb-<br />
181 ix. aRmasrulebeli xelisuflebis „saparlamento“ da „iuridiu-<br />
li“ pasuxismgeblobis diferencirebis saTaveebi: daisis dasax. na-<br />
Sromi, gv. 369-372, 408 da passim.<br />
100
§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />
loba Tanamedrove samarTalSi Tanabrad ewinaaRmdegeba<br />
rogorc xelisuflebis danawilebis arss, ise sakanonmdeblo<br />
xelisuflebis bunebas.<br />
ukanasknel momentTa gaTvaliswinebiT, advilad misaxvedria<br />
isic, rom sakonstitucio sasamarTloc, xelisuflebis<br />
danawilebis principis efeqturi ganxorcielebis<br />
TvalsazrisiT, SesaZloa warmoadgendes mxolod damatebiT<br />
samarTlebriv meqanizms, radgan winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />
saqme gveqneboda martooden SiSvel instrumentalizmTan<br />
imdenad, ramdenadac aq sulac ar icvleba TviT zemowarmodgenili<br />
urTierTobis Sinaarsi da amiT gansaxilveli<br />
problemis arsic. sxvagvarad rom vTqvaT, sakonstitucio<br />
sasamarTlo ar cvlis xelisuflebis calkeul ganStoebaTa<br />
Soris „urTierTkontrolis“ tradiciulad damkvidrebul<br />
zedapirulobas.<br />
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, xelisuflebis<br />
danawilebis principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi<br />
iZens sasurvel praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis<br />
TiToeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da<br />
maTze funqcionaluri kontrolis meqanizmic erTi da igivea,<br />
kerZod ki demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT.<br />
xolo amis optimaluri saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba,<br />
rogorc vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur<br />
SexedulebaTa ganviTarebaSi Zevs.<br />
101
eziume<br />
I. saxelmwifos warmoSoba. gansaxilvel problemasTan<br />
mimarTebaSi gansakuTrebuli yuradRebis sagans, uwinares<br />
yovlisa, i. WavWavaZis Sesabamis SexedulebebTan CvenSi aTeuli<br />
wlebis manZilze gabatonebuli ideologiis principuli<br />
SeuTavsebloba Seadgens. gansxvavebiT am moZRvrebisagan,<br />
i. WavWavaZe odnavac ar ukavSirebs saxelmwifos warmo-<br />
Sobis process socialur dapirispirebas; is mocemuli fenomenis<br />
aRmocenebis qvakuTxeds xedavs ara interesTa WidilSi<br />
zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi. ufro<br />
zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis TvalsazrisiT,<br />
„klasobriv diferencirebulobas“ adamianis buneba,<br />
„ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />
neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />
upirispirdeba.<br />
amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />
neba“, aramed gulisxmobs mxolod TavisdaTavad erTobil<br />
nebas, ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT, rac Tavis<br />
mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis koncefcias xelSekrulebis<br />
Teoriisagan. Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />
aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />
xdeba, mTavari ki gansaxilvel konteqstSi mainc is aris,<br />
rom i. WavWavaZis amosavali debulebis mixedviT, saxelmwifos<br />
dasabami TviT individs, mis „xorciel“ da „sulier“<br />
bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas,<br />
xelovnuri ukuqcevadobis TvalsazrisiT.<br />
102
I. saxelmwifos warmoSoba<br />
konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />
koncefciis originaloba, miT ufro TvalsaCinoa. ilia aq,<br />
gansxvavebiT xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara<br />
„warmoebas“, anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis<br />
Teoriis enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris<br />
uflebasa da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze<br />
ilias koncefciaSi politikuri konstruqciis sazogadoebis<br />
wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xel-<br />
SekrulebiT“ daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc<br />
samarTlis subieqti.<br />
arsebiTad sxva saxis gansxvavebasTan gvaqvs saqme platonisa<br />
da ilias SexedulebaTa urTierTmimarTebis TvalsazrisiT.<br />
marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe,<br />
erTmniSvnelovnad SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas<br />
safuZvlad Cveni moTxovnileba udevs, magram iliasagan<br />
gansxvavebiT, is aq materialur moTxovnilebaTa upirates<br />
gamoyofamde dadis, anu platoni saxelmwifos Camoyalibebis<br />
mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli bunebiT“ Semofarglavs.<br />
platonis zemomotanili Sexeduleba zogadad Tavis ganviTarebas<br />
ufro adrec, kerZod ki sokratesTan, povebda,<br />
ris sawinaaRmdegod aristoteles filosofiaSi aqtualuri<br />
xedva ukve mkacri kritikis sagania. amasTanave, aristotele<br />
mxolod sapirispiro ukiduresobaSi vardeba, is saxelmwifos<br />
fenomenis saTaves adamianis mxolod „sulier<br />
bunebaSi“ anu adamianis fsiqikaSi, mis saerTo mentalitetisaTvis<br />
damaxasiaTebel specifiurobaSi xedavs. misi azriT,<br />
socialur-ekonomikuri atmosfero aramcTu ar aris<br />
saxelmwifos uSualo warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani,<br />
principulad meorexarisxovani realiaa.<br />
103
eziume<br />
erTi SexedviT, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />
alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />
ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />
jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis<br />
uSualo mizezi adamianis mxolod fsiqikur bunebaSi, mis<br />
fsiqologiur TaviseburebebSi vigulisxmeT, unda arsebobdes<br />
mocemuli procesis, e. i. saxelmwifos warmoqmnis procesis,<br />
mkacri kanonzomiereba, romelic gulisxmobs mis<br />
erTdroulobas yvela erTmaneTisagan damoukideblad ganviTarebad<br />
sazogadoebaSi. es ki swored rom ar Seesatyviseba<br />
istoriul sinamdviles. meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv<br />
organizacias moklebuli sazogadoebis gverdiT<br />
an, miT ufro, mis irgvliv arsebobdes politikuri sazogadoebebi,<br />
rameTu aseT SemTxvevaSi pirvelis wevrebma<br />
uwyian aSkarad am saxelmwifoebrivi organizaciis Sesaxeb,<br />
romliskenac maT, aristoteles TqmiT, „cxovrebis instinqti“<br />
ubiZgebs. magram esec xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove<br />
realobasTan: dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />
inarCunebs TviTmyofobas mravali Temi, romelsac<br />
odnavac ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikur<br />
sazogadoebaSi integrirebisaken. umTavresi ki gansaxilvel<br />
SemTxvevaSi aris is, rom aristoteles TvalTaxedvac Tvisebrivad<br />
iseve gansxvavdeba iliaseuli koncefciisagan, rogorc<br />
sokratesa da platonis Sexedulebebi, mxolod kategorialuri<br />
aqcentis SebrunebiT.<br />
yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, l. foierbaxis<br />
mixedviT, adamianTa saxelmwifoebrivad gaerTianeba<br />
mxolod maTive „Tavisufali nebiT“ aris pirobadebuli,<br />
romelic sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />
„xorcieli“ bunebiT. amave dros, saboloo jamSi foierbaxi<br />
104
I. saxelmwifos warmoSoba<br />
aq J. J. rusoseul socialurad „zogad nebas“ gulisxmobs,<br />
romelic Tavis mxriv, am ukanasknelTan saxelmwifos warmoSobis<br />
xelSekrulebiTobas daedo safuZvlad. sakiTxavi<br />
ki is aris, Tu ramdenad xerxdeba am nebis realizeba im<br />
socialur-kulturul (cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />
viTarebaSi, romlis niadagzec saxelmwifo yalibdeba.<br />
gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da<br />
naTeli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />
safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />
gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />
xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />
xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />
gaswvdeba esoden farTo masStabebs.<br />
analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />
is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris<br />
adamianTa SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRebuli<br />
mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve calsaxad amodis debulebidan,<br />
rom winaresaxelmwifoebrivi xanis anu „bunebrivi<br />
mdgomareobis“ sazogadoeba „veluri tomebis“ erTobaa. amave<br />
dros, loki arafers ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad<br />
miiReboda „veluri tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli<br />
sirTulis xelSekruleba!<br />
rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts, TvalsaCinoa,<br />
rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi principulad<br />
gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki saxelmwifos<br />
warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />
ukavSirebs („bunebrivi mdgomareobis damrRvevTa alagmva“,<br />
„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave gagebiT da a. S.),<br />
ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad amovikiTxavT,<br />
rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />
105
eziume<br />
momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul Se-<br />
mTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />
adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“ xelyofilTa<br />
interesebTan). ukeT rom vTqvaT, loki saerTod<br />
gamoricxavs socialur urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc<br />
saxelmwifos Tandayolil funqcias.<br />
lokis winamorbedi, T. hobzi, saxelmwifos warmoSobis<br />
mizezad socialuri aucileblobis or saxes gamohyofs:<br />
Sinagansa da garedan momdinares. hobzis mixedviT,<br />
iseve rogorc amas mogvianebiT lokTanac vxvdebiT (Tumc<br />
lokTan hobzis Sexedulebebi zogadad mZafri kritikis saganicaa),<br />
sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />
organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareobisas“ gamefebulia<br />
usasrulo urTierTfrTxoba, adamianebi ganicdian<br />
erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />
arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswar uxilavi<br />
safrTxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />
ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />
mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />
pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />
radganac es erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa. dausrulebeli<br />
saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi undobloba<br />
sabolood gardauvals qmnis mxareTa Soris stabiluri<br />
kompromisis miRwevas anu saxelmwifos Camoyalibebas.<br />
amrigad, hobzi saxelmwifos warmomSob Sinagan mizezad<br />
sazogadoebriv urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis<br />
daZlevas miiCnevs.<br />
garedan momdinare aucilebloba, rogorc saxelmwifos<br />
warmoSobis mizezi, hobzis Tanaxmad, iseve rogorc Semdgom<br />
hegelTanac, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv saf-<br />
106
I. saxelmwifos warmoSoba<br />
rTxeSi mdgomareobs. adamianebi iZulebuli xdebian Tavda-<br />
cvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma gamonaxon<br />
da es mxolod saxelmwifos CamoyalibebiT miiRweva.<br />
hobzis gansaxilveli TvalTaxedva winaaRmdegobrivia:<br />
Tu vixelmZRvanelebT mis pirvel debulebaSi („Sidasoci-<br />
aluri mtrobis daZlevis aucilebloba“) warmodgenili<br />
logikiT, momdevno debulebis („garedan momdinare safrTxis<br />
daZlevis aucilebloba“) kvalobaze, individTa politikur<br />
sazogadoebaSi gaerTianebas uTuod unda mohyoloda<br />
saxelmwifoTa erTian korporaciad Serwymac; Tu adamianebi<br />
erTmaneTisadmi SiSma da agresiulobam saxelmwifoebrivi<br />
konstruqciis sazogadoebad aqcia, saxelmwifoebic,<br />
TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul warsulSi integrirebuli<br />
iqnebodnen msgavs, evoluciurad ufro maRal<br />
kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT frTxoba da agresiuloba<br />
am ukanasknelTa urTierTobebSi aseve gamudmebiT da<br />
didad ufro masStaburad mJRavndeboda, vidre hobziseuli<br />
„bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa umartives urTier-<br />
TobebSi.<br />
xolo zogadad, CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT,<br />
aseve TvalsaCinoa is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos<br />
warmoSoba arc „sayovelTao“ mtrobis Sedegia hobziseuli<br />
gagebiT, aramed socialur urTierTobaTa intensivirebis<br />
saSualeba, rogorc aseTi.<br />
kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />
yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />
mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“ principiT<br />
xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli „zogadi<br />
nebis“ principiT. amasTanave, mcdari iqneboda imis<br />
mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />
107
eziume<br />
arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />
amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />
kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />
arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />
Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />
„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />
aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“. ufro<br />
zustad, saxelmwifo, kantis mixedviT, „gonier egoist-<br />
Ta organizaciaa“. amave dros, is mocemul Sinaarss „cnebiT-terminologiurad<br />
imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />
erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“.<br />
uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan mimarTebaSi<br />
ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli am pirveliT<br />
dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens, rac<br />
Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mcire, aseve<br />
radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom aqac saxelmwifo<br />
da masTan erTad samarTalic yalibdeba rogorc<br />
„bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />
Tu, erTi mxriv, hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />
mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />
umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT,<br />
hegeli mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic,<br />
es saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />
meore mxriv, saxelmwifo, rogorc „TviTcnobieri<br />
zneobrivi substancia“, hegelTan ojaxis principisa da samoqalaqo<br />
sazogadoebis principis SeerTebaa. ojaxSi hegeli<br />
gulisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi<br />
gonis saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv<br />
substancias individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />
yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT. imav-<br />
108
I. saxelmwifos warmoSoba<br />
droulad hegelis Sexedulebebs ZiriTadad Semdeg dask-<br />
vnamde mivyavarT: saxelmwifos warmoSobis mizezi ar momdinareobs<br />
arsebiTad arc individTa nebisa Tu saerTosazogadoebrivi<br />
aucileblobidan da a. S., aramed daiyvaneba<br />
yovlad ganyenebul fenomenamde da aq swored saxelmwifos<br />
genezisis „RvTaebriv gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme.<br />
ukeT rom vTqvaT, hegeli imis dasabuTebas cdilobs, rom<br />
„saxelmwifos Sinaarsi ganisazRvreba adamianis damokidebulebiT<br />
RvTaebrivTan da ara mxolod mis moTxovnilebaTa<br />
bunebiT, rogorc amas sazogadoebis bunebiT TeoriebSi aqvs<br />
adgili“. magram amiT hegeli saxelmwifos saboloo jamSi<br />
mxolod funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu masTan<br />
saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari axali<br />
„adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed saxelmwifo<br />
sruliad ewireba ukve arsebul socialur „wesrigTa“<br />
„ganxorcielebas“. sxvagvarad rom vTqvaT, aq saxelmwifos<br />
erTaderT funqcionalur „TavSesafars“ mxolod sakuTriv<br />
Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />
uaryofs ra hegelis aqtualur TvalTaxedvas, l. foierbaxi<br />
miiCnevs, rom „sadac zneoba Teologiaze, samar-<br />
Tali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />
yvelaze ufro arazneobrivi, arasamrTlebrivi, samarcxvino<br />
nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“. amis Sedegad<br />
foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />
masStabad, riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv sawyisze<br />
dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad elfers<br />
iZens.<br />
volterTan saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoeba,<br />
Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da „ke-<br />
TildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretu-<br />
109
eziume<br />
lad, mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />
midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />
warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />
Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />
mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />
mkacrad eqvivalenturia.<br />
mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />
saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />
msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT:<br />
orive SemTxvevaSi saxelmwifos warmoSobas safuZvlad<br />
edeba adamianTa swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />
ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul<br />
momentSi gamoxatuli saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli<br />
faqtori, moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis<br />
damaxasiaTebel negatiurobis aqcents. gansxvaveba<br />
n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs Soris aq saxelmwifosa<br />
da sazogadoebis warmoSobis erTdroulobasa<br />
da Sesabamisad, maT diferencirebul aRmocenebas ukav-<br />
Sirdeba.<br />
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, saxelmwifos<br />
warmoSobis problemisadmi iliaseuli midgoma udavo specifiurobiT<br />
gamoirCeva, miuxedavad imisa, rom zogierT<br />
koncefciasTan mimarTebaSi aq saerToc bevri ram SeimCneva.<br />
amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />
agerTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />
gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />
dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />
Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi.<br />
naSromSi ganviTarebuli mosazrebis Tanaxmad, saxelmwifos<br />
warmoSobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli<br />
110
II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
xasiaTis fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad orga-<br />
nizebas mosaxleobis zrda ganapirobebs. swored uSualo<br />
TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />
organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />
zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />
socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />
da regulirebis specifikur meqanizms. sxva<br />
sityvebiT, sazogadoebrivi Zalauflebis saxelmwifoebriviT<br />
Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis anu misi<br />
usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi saSualebaa,<br />
rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />
TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />
socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli bunebis“<br />
Zireuli anareklia.<br />
II. demokratiuli saxelmwifos mizani. demokratiuli<br />
sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis ilia, uwinares yovlisa,<br />
gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT samarTals,<br />
rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel Zalum wyaros.<br />
Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisaTvis igive rjulia,<br />
igive kanonia“, romelic „yovelTvis cxovrebis WeSmariti<br />
saWiroebis danabadia da yovelTvis utyuari wamalic aris<br />
am saWiroebisa“. amisda kvalad, ilia erTmniSvnelovnad moiTxovs,<br />
rom sadac ki SesaZlebelia, sakanonmdeblo aqtebs<br />
CveulebiTi samarTlis normebi daedos safuZvlad, riTac<br />
iuridiuli normebi maqsimalurad iqneboda misadagebuli<br />
xalxis interesebTan da amaSi, cxadia, mdgomareobs demokratiuli<br />
mmarTvelobis umTavresi daniSnulebac.<br />
mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilvel konteqstSi<br />
bunebrivi samarTlianobis problemac, romlis iliaseul<br />
gagebas „araferi aqvs saerTo bunebrivi samarTlis<br />
111
eziume<br />
TeoriasTan“, ufro zustad ki, es ori urTierTgamomricxavi<br />
Tvalsazrisia: ilia bunebrivi samarTlianobis cnebas<br />
sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo warmodgenebs uqvemdebarebs<br />
da ara piriqiT. naSromSi xazi gaesmis aqedan gamomdinare<br />
SedegTa sxvaobasac, Tumc gamoiyofa agreTve bunebrivi<br />
samarTlianobis volteriseuli da iliaseuli cnebidan<br />
gamomdinare SedegTa Tanxvedra.<br />
rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />
zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />
ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />
keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. amaSive xedavs<br />
saxelmwifos mizans hegelic. amasTanave, aq aseve TvalnaTliv<br />
ikveTeba gansxvavebac: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo<br />
iZulebuli xdeba, miznad daisaxos socialuri ke-<br />
TildReoba, iliasTan aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani<br />
mowodebis, misi ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia<br />
da am mxriv, zemogavlebuli paralelebis gangrZoba,<br />
uwinares yovlisa, n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri<br />
msoflmxedvelobis magaliTze xdeba SesaZlebeli.<br />
zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />
saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“ Seadgens da<br />
ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba, mkacrad aRebuli.<br />
demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar xdeba am miznis<br />
saxecvla, radgan amiT ar icvleba TviT saxelmwifos, rogorc<br />
aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi sazrisi.<br />
cxadia, saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />
ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />
TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />
TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom samar-<br />
Tlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />
112
II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxil-<br />
veli kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />
ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />
rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />
WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />
misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />
misi demokratiulobac saerTod. saqme ki is aris, Tu ramdenad<br />
miiRweva saerTosazogadoebrivi interesebis dakmayofileba<br />
TviT saerTo nebis miyoliT anu uwyis Tu ara Tavad<br />
xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul viTarebaSi<br />
Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios misTvis pozitiuri<br />
Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWavaZe amaze uyoymanod<br />
dadebiT pasuxs iZleva, is Tvlis, rom „TviTmoqmedeba<br />
yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi da<br />
nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas Tavis-Tavis<br />
Svela unda“.<br />
i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti swored sazogadoebrivi<br />
nebis abstraqtul uzenaesobamde dadis anu saxelmwifo,<br />
yalibdeba ra saerTo nebis safuZvelze, Tavadve<br />
„azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss. amitom aq saerTo nebisa<br />
da interesis urTierToba, zemomiTiTebuli gagebiT,<br />
saerTod kargavs Tavis aqtualobas.<br />
saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Sesabamisobas<br />
gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />
saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />
meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />
xelisufleba, socialurad sazianoa. hegeli<br />
miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician, Tu ra emsaxureba<br />
WeSmaritad mis interesebs, anu hegelis mixedviT,<br />
„xalxma TviTon ar icis, Tu ra unda mas“; saxelmwifo saq-<br />
113
eziume<br />
meebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />
yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo moxeleebi.<br />
amasTanave, hegeli, gansazRvravs ra Tavisi orpalatiani<br />
parlamentis modelis zeda palatis Semadgenlobas wodebrivi<br />
niSnis mixedviT, uTuod xelyofs mis mier postulirebul<br />
kompetenturobis princips, radgan wodebrivoba<br />
kompetenturobas jer kidev ar niSanvs da Tu niSnavs, mxolod<br />
aSkarad „tendenciurs“. mokled rom vTqvaT, hegeli<br />
sinamdvileSi cdilobs upiratesad demokratiis monarqizmiT<br />
SezRudvas, vidre piriqiT.<br />
amave dros, is sabolood mxolod aRmasrulebeli xelisuflebis<br />
Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />
rasac magaliTad, ver vityviT platonze, vinaidan misTvis<br />
saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />
dayofa arsebiTad ucxoa. platonis Tanaxmad, iseve rogorc<br />
sokratesTan, saxelmwifo Zalaufleba xelT „WeSmarit<br />
filosofosebs“ unda epyraT, riTac sruliad gamoiricxeba<br />
politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmediToba,<br />
radgan aqac saerTo neba da interesi sayovelTaoobisaTvis<br />
ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT aris<br />
gaSualebuli.<br />
Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />
WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uaryofs<br />
ra saerTosazogadoebrivi nebis prioritetulobasa da masze<br />
dafuZnebul warmomadgenlobiTobas, hobzi demokratiis<br />
mimarT monarqiuli mmarTvelobis upiratesobis dasabuTebas<br />
mSvidobisa da usafrTxoebis uzrunvelyofis<br />
Tvalsazrisze dayrdnobiT cdilobs. monarqi, hobzis mixedviT,<br />
„ver moeqceva sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa<br />
Tu mikerZoebis motiviT, kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac<br />
114
II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />
ise mZafrad, rom saqme samoqalaqo omamde midges“. amrigad,<br />
TvalsaCinoa, rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas<br />
samarTlebriv-politikurad araferi SeiZleba akavSirebdes<br />
saerTo nebis ganxoricielebasTan. amave dros, aseve<br />
ueWvelia isic, rom saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba<br />
SesaZloa Seadgendes davis sagans mxolod<br />
rogorc gamonaklisi da swored gamonaklisze agebuli debuleba<br />
aris is erTaderTi, rac hobzis TvalTaxedvaSi<br />
demokratiis winaSe avtokratiuli monarqiis „upiratesobaze“<br />
metyvelebs.<br />
kiTxvis niSnis qveS ayenebs xalxis nebis Sesabamisobas<br />
missave interesebTan i. g. fixtec. magram sabolood is Tumc<br />
miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama Tu im gadawyvetilebis<br />
miRebisas, es, misive TqmiT, sakmarisi ar aris imisa-<br />
Tvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis damoukideblad gansazRvra,<br />
CamoerTvas sakuTari mermisis Semoqmedebis ufleba,<br />
radgan Tu xalxi mcdar politikur arCevans akeTebs, es<br />
mxolod masve vnebs da sxvas aravis. amrigad, Tavisuflebis<br />
sasargeblod arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva<br />
arsebiTad emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />
iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso swored Tavisuflebas<br />
aniWebs upiratesobas, magram gansxvavebiT iliaseuli<br />
msoflmxedvelobisagan, ara erTmniSvnelovnad, ufro zustad<br />
ki, wminda pirobiTad – rusosTan demokratiis mizani<br />
ganuxorcielebelia: is skeptikurad uyurebs saerTo nebisa<br />
da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi moyvanis<br />
SesaZleblobas.<br />
kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan is SeiZleba<br />
iyos „keTilismyofeli an TvalTmaqcuri“, magram saerTo<br />
neba mudam „keTilismyofelia“. amave dros, saerTo<br />
115
eziume<br />
interesTan mimarTebaSi es ukanaskneli aq metwilad ab-<br />
straqtulad aris gagebuli; realurad konkretizebadi sa-<br />
erTo neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi<br />
„xelSekrulebis“ Sinaarsze. aseve ganyenebulad gagebul<br />
interess eqvemdebareba saerTo neba paskalis filosofiuri<br />
naazrevis farglebSic. mocemul Tvalsazriss, marTalia,<br />
arc paskali mimarTavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc<br />
aseTis, winaaRmdeg, aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao<br />
interesisadmi saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba,<br />
magram swored amis gamo, – anu saerTo nebisa<br />
da interesis paralelurobis uaryofiT, – is mudam mxolod<br />
araerTazrovania. volteris mixedviT ki, saxelmwifo<br />
saqmeebis warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis<br />
Tanxvedrac araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq,<br />
sadac xalxs „saerTo azri“ aqvs, magram rodesac saqme<br />
gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad” qveSevrdomebTan,<br />
viTareba Zireulad icvleba, risgan gansxvavebiT, rogorc<br />
wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe arasodes<br />
hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar da gonier<br />
individebad – arc zogadad da arc erTi da imave sazogadoebis<br />
farglebSi.<br />
III. demokratiis arsi. demokratiuli wyobilebis pirobebSi<br />
moqalaqeebi, marTalia, Tanasworni arian mxolod politikuri<br />
nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />
sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />
radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi miiReba,<br />
aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />
nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />
magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />
ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, sabo-<br />
116
III. demokratiis arsi<br />
loo jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />
dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />
dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, um-<br />
ravlesobis nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas, sa-<br />
marTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />
saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad.<br />
samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyve-<br />
tiT, anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT,<br />
gangvimartavs demokratias aristotele, ris kvalobazec<br />
mas demokratiis arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde<br />
dahyavs. iseve rogorc aristotelesTan, umravlesobis<br />
principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />
Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli rCeba hegel-<br />
Tan. migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da marTulTa<br />
gansxvavebaze“, is ignorirebs, rom demokratiis dros es<br />
pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />
neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas da<br />
ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />
da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />
mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />
kantTan demokratiuli wyobilebisas centralur mniSvnelobas<br />
ukve ara umravlesobisa da umciresobis, aramed<br />
swored individualuri da saerTo nebis urTierToba iZens,<br />
magram realobisagan mowyvetiT, radgan sakanonmdeblo neba<br />
im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens (anu rogorc<br />
„xalxis gaerTianebuli neba“), sinamdvileSi mxolod Teoriulad<br />
miRwevadi mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis<br />
arss CvenTvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis<br />
urTierTganusxvaveblobiT gangvisazRvravs: Tanasworobis<br />
principi aq, Tavisi zogadobiT, umravlesobis<br />
117
eziume<br />
principis, Tavis konkretulobaSi, SemzRudveli samarTlebrivi<br />
instrumenti ki ar aris, aramed am funqcionaluri kavSiris<br />
mniSvneloba saerTod ugulebelyofili rCeba. analogiurad<br />
gansazRvravs individisa da sazogadoebis urTierTmimarTebis<br />
problemas g. v. laibnicic da mocemuli<br />
Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul proecirebas<br />
sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis arsis wminda ganyenebul<br />
aRqmamde mivyavarT, rasac Tavis mxriv, mcire ram<br />
aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />
i. WavWavaZesTan samarTlebriv-politikuri realizmis<br />
aqtualuri deficiti sruliad daZleulia. sakanonmdeblo<br />
neba aq umravlesobis politikuri nebaa, romelic samarTlebrivi<br />
Tanasworobis anu iuridiul ufleba-movaleobaTa<br />
sayovelTao identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />
aseve Soris aris demokratiis iliaseuli modelisagan<br />
marqsistuli moZRvreba: marqsizmis TavidaTav mizans „uSualo“,<br />
„sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari saxelmwifoebriobis<br />
da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />
uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />
yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia, garda<br />
im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />
warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />
urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi maqsimalurad<br />
martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis uSualo<br />
„demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad yovelgvari<br />
makrosocialurobis daSlas moaswavebs da amiT<br />
kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken ubiZgebs.<br />
IV. demokratiuli mmarTveloba. monarqizmis problemis<br />
mimoxilvisas i. WavWavaZe ZiriTadad dadebiTad gamohyofs<br />
iseTi qveynebis konstituciur-monarqiul mmarTvelo-<br />
118
IV. demokratiuli mmarTveloba<br />
bas, rogoric inglisi da germania iyo. misi TqmiT, am sa-<br />
xelmwifoebSi, gansakuTrebiT ki pirvel maTganSi, moqmedeb-<br />
da sakmaod myari samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels<br />
qmnida xelisufalTa mxridan saerTo nebis uxeS<br />
angariSgauwevlobas. amave dros, i. WavWavaZis dadebiTi damokidebuleba<br />
konstituciuri monarqiis mimarT metwilad<br />
relatiuria da odnavac ar Seicavs mis ramegvarad etalonizebul<br />
Sefasebas.<br />
respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />
analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />
aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, magram<br />
gamoyofas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad aris darwmunebuli<br />
misTvis Tanamedrove respublikuri mmarTvelobis<br />
arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave kritikas iSurebs:<br />
i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi is saxe,<br />
romliTac Camoyalibda sayovelTao saarCevno uflebis instituti<br />
respublikis arsebobis sawyis safexurebze, aramed<br />
is momxrea sayovelTao saarCevno uflebis iseTi modelisa,<br />
romelsac safuZvlad moqalaqeTa socialur-politikuri<br />
Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />
principTa kombinirebiT ilia saarCevno uflebis instituts,<br />
nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa, WeSmariti demokratiulobis<br />
samsaxurSi ayenebs.<br />
mmarTvelobis aqtualuri formis mimoxilvisas i. Wav-<br />
WavaZe gansakuTrebul yuradRebas, uwinares yovlisa, cxadia,<br />
respublikis frangul models uTmobs. amasTanave, respublikuri<br />
mmarTvelobis optimaluri ganviTarebis safuZvlebs<br />
is amerikis SeerTebuli Statebis magaliTze eZiebs.<br />
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, xazgasmas<br />
moiTxovs ara mxolod is, rom i. WavWavaZe kvlavac sruli-<br />
119
eziume<br />
ad araorazrovnad ewinaaRmdegeba moqalaqeTa wodebrivi,<br />
qonebrivi Tu nebismieri sxva niSniT samarTlebriv-politikur<br />
dawinaurebas, aramed gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia<br />
isic, rom ilia aq, TviTmmarTvelobis safuZvlebis Camoyalibebisas,<br />
Sidasaxelmwifoebrivi suverenitetisa da<br />
Tanamdebobis pirTa sazogadoebrivi pasuxismgeblobis Sesaxeb<br />
Semdeg koncefcias gvTavazobs: erTi mxriv, „TviTmmarTvelobis<br />
Tanamdebobis pirni (mosamarTleni, moxeleni)<br />
arCeul unda iqnen adgilobrivi mcxovreblebis mier“, xolo<br />
meore mxriv, „adgilobrivi TviTmmarTvelobis yvela<br />
Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />
aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ winaSe“. mocemuli<br />
TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas umTavresad<br />
afuZnebs is, rom amgvarad, jer erTi, mniSvnelovnad<br />
maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba imis Taobaze, rom<br />
TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa interesebis samsaxurSi<br />
dganan da rom saxelmwifo saqmeTa ganxorcieleba<br />
xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo organoTa<br />
funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas, rameTu<br />
Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara ierarqiulobis principze<br />
dayrdnobiT, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />
da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />
da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />
damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />
srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />
dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />
centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />
dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />
naSromSi mniSvnelovani interesis sagans Seadgens „TviTmmarTvelobis<br />
safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuf-<br />
120
IV. demokratiuli mmarTveloba<br />
lebis danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba, ufro<br />
zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />
danawilebis tradiciuli Teoriis farglebSi, rac Tavis<br />
mxriv, am ukanasknelis srulyofis safuZvelicaa. i. Wav-<br />
WavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />
sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs, rom<br />
zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis funqcionaluri<br />
damoukidebloba ukve misive formirebis specifikiT<br />
ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad maRalorganizebul<br />
saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi mxolod sakanonmdeblo<br />
xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben, centraluri<br />
aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />
formireba ki xdeba ara uSualod xalxis mier, aramed mxolod<br />
xalxis saxeliT da warmoadgens mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“<br />
proceduras. amasTanave, imiT, rom saxelmwifo<br />
TviTonve avtonomiurad ayalibebs aRmasrulebel da<br />
sasamarTlo xelisuflebas, uwinares yovlisa, saxezea ama<br />
Tu im saxiT sakanonmdeblo organos misTvis arabunebrivi,<br />
misi arsebiTi daniSnulebisaTvis sruliad ucxo kompetenciiT<br />
datvirTva.<br />
dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />
xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie,<br />
ris logikuri Sedegia is, rom imgvarad, ragvaradac<br />
monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad hyofs,<br />
SeuZlebeli xdeba sabolood erTian suverenad maTi Tanazomieri<br />
rekonstruireba. xolo i. WavWavaZis Sesabamisi<br />
TvalTaxedvis ganviTarebiT vRebulobT, rom xelisuflebis<br />
TiToeuli ganStoeba aqac pasuxs unda agebdes „sazogado<br />
samarTlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis<br />
winaSe. amgvarad, metastruqturuli sistemuri kon-<br />
121
eziume<br />
trolis saxiT iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi,<br />
romelic apirobebs samive aqtualuri elementis erTobliv,<br />
realurad gawonasworebul ganviTarebasa da maT integrirebas<br />
saxelmwifo organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro<br />
maRal suverenul erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali<br />
momenti xelisuflebis qmediToba, misi gansakuTrebuli<br />
nayofierebaa da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli<br />
faqtori gadamwyvetia. xolo es, Tavis mxriv,<br />
odnavac ar zRudavs arc erTi ganStoebis pasuxismgeblobas<br />
kanonis winaSe TviT restriqciuli gagebiTac, magram<br />
amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba is, rom legislativis<br />
warmomadgenlebi ar iyvnen angariSvaldebuli amomrCevelTa<br />
winaSe, xolo meore mxriv, uariyofa aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis angariSvaldebuleba sakanonmdeblo<br />
organos winaSe, ris ganuxorcielebloba Tanamedrove samarTalSi<br />
Tanabrad ewinaaRmdegeba rogorc xelisuflebis<br />
danawilebis arss, ise sakanonmdeblo xelisuflebis<br />
bunebas.<br />
zemoaRniSnulis Sesabamisad, xelisuflebis danawilebis<br />
principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi iZens sasurvel<br />
praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis Ti-<br />
Toeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da maTze funqcionaluri<br />
kontrolis meqanizmic erTi da igivea, kerZod ki<br />
demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT. xolo amis optimaluri<br />
saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba, rogorc<br />
vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebaTa<br />
ganviTarebaSi Zevs.<br />
122
SUMMARY<br />
I. The origin of the state. With regard to the problem concerned the<br />
object of a special interest, first of all, composes the principle difference<br />
of „traditional“ ideology, which dominated over us for decades, to the<br />
conception of I. <strong>Chavchavadze</strong>; differently from it, he does not connect<br />
the discussing process to social confrontation of any kind, he sees the<br />
cause of the origin of the state not in separation of interests, but in their<br />
unity. To say precisely, by the explaining the nature of state, to the „class<br />
contradictions“ is opposed here the nature of individual, to the „economic<br />
dominance“ – the common prosperity, to the „will of minority“ – the<br />
common will and to the „spontaneity“ – the regularity.<br />
At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong> points out not „mental will“, but<br />
the naturally united one as such, through which, on the other hand, his<br />
views essentially differ from the theory of agreement. Although in both<br />
cases the origin of the politically organized society is caused by a<br />
common initiative, the main thing is that, according to I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />
tenets, the origin of the state is connected to the nature of individual and<br />
not to the naked social will, in the course of which he pays equal attention<br />
to the man’s „corporal“ and „spiritual“ nature. The originality of his<br />
point of view in this respect is even more obvious: As opposed to the<br />
theory of agreement, he points out not the „production“ resp. the „more<br />
effective work“, but „mutual rigths and duties“, i. e. in the conception of<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong> the member of politically organized society is regarded<br />
not as a „producer“ protected by the „social contract“, but as a legal<br />
subject.<br />
In general, we have another kind of difference concerning the correlation<br />
between the tenets of Plato and I. <strong>Chavchavadze</strong>. Though both of<br />
123
Summary<br />
them suppose that the origin of the state is based on our need, but differently<br />
from I. <strong>Chavchavadze</strong>, Plato means here mainly material needs,<br />
i. e. he explains the reason for the emergence of the politically organized<br />
society chiefly by man’s „corporal nature“. This point of view found its<br />
development even earlier, namely with Socrates, opposite to which in<br />
Aristoteles’ philosophy it is already subjected to criticism. At the same<br />
time, Aristoteles inclines to the opposite extreme: The phenomenon concerned<br />
takes here its rise only from man’s „spiritual nature“ resp. from<br />
psyche of man, from the specificity of common mentality. From his point<br />
of view, the objective side of the problem is a less relevant, principally<br />
secondary reality.<br />
At first sight, there is nothing unacceptable in Aristoteles’ supposition,<br />
but if we confront it with the practical dimension, we come across<br />
some important contradictions. First of all, if the primary cause for the<br />
origin of the state consists in the man’s psychic nature, in his psychological<br />
characteristic, there must be given a strict regularity of this process,<br />
which means its simultaneousness in all independently from one<br />
another developed societies. And this does not correspond to the historical<br />
reality. Secondly, it were not possible for the societies without any political<br />
system to coexist in the long run with politically organized societies,<br />
since in such a case the members of the first ones are even direct witnesses<br />
of a state organization, to which them, as Aristoteles says, pushes<br />
„the instinct of life“. But even nowadays, in many parts of the world, lots<br />
of politically unorganized communities keep existing, which have no<br />
wish to integrate in the surrounded society with political construction.<br />
The main thing in discussing case is the fact that Aristoteles’ point of<br />
view is as different from I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, as Socrates’ and<br />
Plato’s views, only by the reversion of categorical accent.<br />
According to Feuerbach, uniting people as a politically organized<br />
society is conditioned by their „free will“, which is constrained neither by<br />
„spiritual“ nor „corporal“ nature of individual. At the same time, this con-<br />
124
I. The origin of the state<br />
cept is substantially based on Rousseau’s model of socially „general<br />
will“, which became the basis of agreement on the origin of the state with<br />
the last. The question is, how could the realization of the given will be<br />
achievable under those social-cultural circumstances (with no specialized<br />
meaning of the concept), on the ground of which proceeds the construction<br />
of politically organized society. If we look through the prestate<br />
epoch, it is evident that there is not any psychological basis, by which it<br />
could be possible to fulfill the discussing will. More than that, in actual<br />
case it takes place the lack of proper psychological basis even for its formation,<br />
since man of before-state era – this is an individual of stereotypic<br />
view, whose creative mentality cannot spread over such wide scales.<br />
The similar discordance manifests itself with Locke. On the one hand,<br />
he considers that the state order is the condition taken by the people’s<br />
agreement; on the other hand, he points out that the society of prepolitical<br />
„natural state“ represents a unity of „wild tribes“. But he says nothing<br />
about that, how the „wild tribes“ come to an agreement of such complexity!<br />
What about the aspect actual for us, it is obvious that Locke’s and<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong>’s points of view basically differ from one another. While<br />
Locke explains the origin of the state essentially by its repressive nature<br />
(„restraining of violators of natural state“, „protection of already existing<br />
rights“ by the same meaning etc.), in the conception of I. <strong>Chavchavadze</strong><br />
the main accent is laid on the regulative function of the state: The starting<br />
point is the conformity of the phenomenon of state with the nature of individual<br />
(and not, restrictively, the interests of the victims of encroachment<br />
upon „natural rights“). To say better, Locke excludes the creation of<br />
social relations as state’s innate function.<br />
The predecessor of Locke, Hobbes, dealing with the origin of the<br />
state, points out the inner and the outer public necessity. According to<br />
Hobbes, as we see it later with Locke too (though, in general, Locke subjects<br />
Hobbes’ philosophy to sharp criticism), in the society, which is not<br />
stately organized is settled everlasting scare, people feel invincible threat<br />
125
Summary<br />
with one another and each of them fears the unforeseen danger from the<br />
others. This is the condition, when even the strongests cannot feel safe<br />
and they often are victims of treachery of the weaks. That is why, accor-<br />
ding to Hobbes, in this „natural state“ each one fights against another,<br />
being forced and not by his own will, for it is the only way to survive.<br />
The permanent threat and the continuous distrust make it inevitable to<br />
reach a stable compromise with the sides resp. to form a political system.<br />
In other words, Hobbes regards the necessity to overcome the unbearable<br />
disorder of social relations as the „inner“ reason for the origin of the<br />
state. The „outer coming“ necessity, as a cause for the origin of the state,<br />
according to Hobbes, then as to Hegel, is the rule of a constant danger of<br />
foreign tribes attack. The members of the society become compelled to<br />
find an effective form of united relations with the reason of self-defense<br />
and this can be achieved once more only by formation of the politically<br />
organized society.<br />
Hobbes’ discussing point of view is regarded in the work as contradictory.<br />
If we use in his first postulate presented logic („the necessity to<br />
overcome inner social hostility“), according to the next one („the necessity<br />
to overcome the outer-coming danger“), uniting of individuals in political<br />
societies had to be followed by uniting of states: If threat and aggression<br />
transformed the „natural state“ into a society of political construction,<br />
the states on their part would be in the distant historical past<br />
integrated in the same way in a evolutionally higher union, because the<br />
threat and the aggression in their relations appeared also constantly and<br />
with a larger scale than in the simplest relations between the individuals<br />
of „natural state“. In general, from the here actual point of view, it is also<br />
obvious that according to I. <strong>Chavchavadze</strong> the origin of the state is the<br />
result neither of inner nor of outer „all-embracing“ enmity, but the means<br />
to intensify the social relations as such.<br />
Kant’s views about the genesis of the state are based, on the one part,<br />
on the principles of Hobbes’ „public danger“ and on the other part, on<br />
126
I. The origin of the state<br />
Rousseau’s „general will“. However it would be wrong to assume, as if<br />
the explanation of the phenomenon of state with Kant were exhausted by<br />
the development of Hobbes’ or Rousseau’s tenets. The essential is exactly<br />
the specificity of Kant’s view regarding the nature of state. He explains<br />
the existence of the state mainly by characteristic of social labour, by<br />
which the decisive is the „industry, which is oriented on the profit of production<br />
and the competition between owners“. More exactly, according to<br />
Kant, the state is „the organization of clever egoists“. He justifies the<br />
given content „conceptual-terminologically“ through the strict differentiation<br />
between „morality and legality“. With regard to the problem of origin<br />
of the state we can make a conclusion that with Kant the latter does<br />
not represent the category based on the first, what cannot be said about<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view in the same way in spite of the fact that<br />
here state and law also are considered a social instrument for prosperity.<br />
If, on the one part, with Hobbes, as to the problem concerned we<br />
meet contradictory accentuation of theological motive, Hegel points it<br />
plainly out; more than that, it is the basis of his conception in this regard.<br />
On the other part, the state, as „self-conscious moral substance“, results<br />
according to Hegel from the combination of family’s principle and of<br />
principle of civil society. By the family he means the moral substance<br />
with a face of direct or natural mind, by the civil society – the moral substance<br />
of relative wholeness (totality, integrity) of individuals as independent<br />
persons. At the same time, Hegel’s point of view leads to the following<br />
conclusion: The origin of the state is not the result of the will of<br />
individuals or of the social necessity etc., but seen as an essentially abstract<br />
phenomenon and here we have to do with its divine nature. In other<br />
words, Hegel tries to declare that the „content of state is determined by<br />
man’s relation to the divine and not merely by its needs, as it takes place<br />
in the naturalist theories of the society“. But herewith Hegel converts the<br />
concept of state finally only into a functional nonentity, because according<br />
to his conception the origin of the state does not mean the emergence<br />
127
Summary<br />
of any new „order determining the human life“, its nature is restricted to<br />
the „realization” of already existing social „orders“. To say it differently,<br />
the theological moment itself forms the only functional „shelter“ of the<br />
state. Refusing Hegel’s actual point of view, Feuerbach asserts that<br />
„where morality is based on theology, law – on using of divinity, it is possible<br />
to justify and to give reasons for the most immoral, illegal, shameful<br />
steps“. Owing to this, he defines the morality itself as a measure of theology,<br />
by what the connecting of origin of the state with moral principles<br />
takes basically different, concretizable face.<br />
According to Voltaire the stately organized society in its essence is<br />
created as a corporation of consumers of „pride“ and „welfare“, i. e. in<br />
terms of fact it is based on the aspiration to the right. The „striving for<br />
well-being“, as we have seen, is also a key factor in I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />
conception about the genesis of the state, though with the difference that<br />
in the latter case rights and duties are strictly equivalent in their significance<br />
by the explaining of nature of the given phenomenon.<br />
There is emphasized in the work a major analogy of N. Nicoladze’s<br />
legal and political world-outlook in this respect to the views of I. <strong>Chavchavadze</strong>:<br />
In both cases the origin of the state is determined by aiming of<br />
individuals to the ensuring of social interaction, where „the protection of<br />
the people“, as central condition expressed in this factor, is free of negative<br />
accent characteristic of the theory of agreement. The difference consists<br />
in the correlation between the origin of the society and the origin of<br />
the state.<br />
Due to all aforesaid, it is manifest that I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about<br />
the problem concerned result in an original conception and have much in<br />
common with some other above-analyzed ideas as well. At the same time,<br />
it is equally evident that the definitive explanation of the given phenomenon<br />
requires, first of all, the overcoming of the contradictions indicated in<br />
the work with regard to the traditional tenets. According to the here presented<br />
point of view, the origin of the state embodies above all a pheno-<br />
128
II. The aim of democratic state<br />
menon of demographic nature: The organizing of society as a political<br />
construction is caused by the increase of population. The purely objec-<br />
tive unrealizability of direct social self-government resp. primitive artifi-<br />
cial (conscious) organization in a society with the increased population<br />
gives rise to the state, as to the specific mechanism of qualitatively higher<br />
creating and regulating of social relations. In other words, the replacement<br />
of the initial social power by the political one is here the only way to<br />
ensure the self-preservation of society resp. to avoid its infinite decomposition,<br />
which on its part demands the recourse to the above-discussed conception<br />
of I. <strong>Chavchavadze</strong>, where the social unity is regarded as a basic<br />
reflection of „corporal and spiritual nature“ of man.<br />
II. The aim of democratic state. For building democratic society,<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong>, first of all, pays great attention to customary law, as to<br />
the expressive source of people’s will. The custom, as he says, is the<br />
„same faith, same law for people“, which „always is the true result of<br />
life’s need and always is the steady medicine of this need“. According to<br />
this, I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly demands that where it would be possible the<br />
legal norms must be based on the customary law, by which the legislation<br />
would be maximally adapted to the interests of people; and it is naturally<br />
the highest purpose of each democratic system.<br />
A special attention is paid in the work to the problem of natural justice,<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong>’s understanding of which, first of all, „has nothing<br />
in common with the theory of natural law“, or rather we have here to do<br />
with two contrary points of view: I. <strong>Chavchavadze</strong> submits the notion of<br />
natural justice to people’s customs, common traditions and not vice<br />
versa. In the work is also pointed out the difference of consequences resulting<br />
from it; at the same time, there is accentuated in the latter regard<br />
the conformity between the views of Voltaire and I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />
As the above-presented analysis of the origin of the state demonstrates,<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong> places the given factors in the service of achieving<br />
of social prosperity. Hegel sees the aim of the state in the same fact,<br />
129
Summary<br />
though with the following difference: If Hegel claims that the state be-<br />
comes compelled to care for the social prosperity, according to I. Chav-<br />
chavadze this aim is a result of inner appeal, of essential destination and<br />
on that score especially the views of N. Nicoladze offer the possibility of<br />
extension of the above-drawn parallel. Contrary to this, in Kant’s philoso-<br />
phy the aim of the state consists in „the triumph of the idea of law“ and<br />
not in the well-being of citizens in the strict sense. The establishment of<br />
democratic system does not change this object, since the state as such<br />
does not lose its essence, the legal characteristic of its content. In the light<br />
of the here actual context it is indisputable that the state can never achieve<br />
well-being of citizens without the triupmh of the idea of law, but to agree<br />
with Kant, opposite to I. Cavchavadze’s or Hegel’s above point of view,<br />
means to admit that in the constitutional state the most important point is<br />
its form resp. not its content!<br />
The problem of equivalence of people’s will and interest, uniting<br />
them as the same concept, claims not less attention, for on how the aim of<br />
the state is going to be determined in this respect, depends considerably<br />
the nature of its democracy and at the end, its democratism in general.<br />
The matter is, to what extent the satisfaction of common interests can be<br />
achieved by following the common will itself, i. e. if the people know<br />
convincingly, which political strategy can show desired results in a concrete<br />
situation. I. <strong>Chavchavadze</strong> gives a firmly positive answer for it;<br />
according to him, „independent action is always a saving and victorious<br />
power, especially then, when man and society want to help themselves“.<br />
Opposite to this, Kant inclines to an abstract supremacy of the public<br />
will, i. e. the state, being formed on the basis of common will, has consequently<br />
to „concretize“ its content autonomously. Therefore the correlation<br />
between the common will and the common interest, after the aforesaid<br />
comprehension, loses here its actuality.<br />
The conformity of the given components with one another is refused<br />
with Hegel. As he says, the state as a mechanism of realizing of public<br />
130
II. The aim of democratic state<br />
will, the legislative power based on the principle of representation are so-<br />
cially harmful. According to him, the representatives of people do not<br />
know, what really serves its interests, i. e. „people do not know, what its<br />
own real will is“; only „the most competent“, the most qualified states-<br />
men should be in charge of political affaires. At this, Hegel, determining<br />
the membership for the Upper Chamber of his model of parliament of<br />
two houses on the basis of class representation, is clearly at variance with<br />
the principle of competence, since a class affiliation does not mean the<br />
competence yet; if does, only obviously „tendentious“. To say in a short<br />
way, Hegel tries to restrict democracy by monarchism more than conversely.<br />
At the same time, Hegel finally demands to compose only executive<br />
from „experienced“ officials, what we cannot f. i. say of Plato, because<br />
with him the actual institutional division of political power is still unknown.<br />
As Plato – or Socrates as well – says, only „veritable philosophers“<br />
should be in power, he completely excludes the effectiveness of<br />
public will in political activities, since the common will and interest are<br />
here also separated by the political „sagacity“ strange for general public.<br />
In discussing context, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view is evidently<br />
different from Hobbes’s too. Hobbes, refusing the priority of public will<br />
and representation based on it, tries to substantiate the preference of monarchism<br />
to democracy in the light of maintenance of piece and security.<br />
As Hobbes says, „the monarch cannot come into conflict with himself out<br />
of envy or partiality, but the assembly may, even so severe that it may<br />
come to a civil war“. Accordingly, it is plain that, with Hobbes, the realization<br />
of general interest – legal-politically – has nothing in common with<br />
fulfilness of general will. At the same time, it is also clear that the discord<br />
between public will and public interest may compose the subject of discussion<br />
just as an exception, and the thesis, based on the exception, is the<br />
only factor, which in Hobbes’ point of view speaks for „preference“ of<br />
autocratic monarchy to democratic system.<br />
131
Summary<br />
Fichte calls in question the accordance of people’s will to its inte-<br />
rests as well, but not with the same consequences: According to him,<br />
although people may make mistakes when taking political decisions, but<br />
it is not enough to deprive it of the opportunity to determine its destiny<br />
freely, to create its own future, because if people makes a wrong choice, it<br />
harms only itself and not anyone other. Hence, concerning the choice in<br />
favour of freedom, the views of Fichte and I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly cross.<br />
As I. <strong>Chavchavadze</strong>, Rousseau also gives priority to the freedom, but<br />
as distinct from his conception not unequivocally, to be precise, purely relatively<br />
– according to Rousseau the aim of democracy is unrealizable:<br />
He is sceptical about the possibility of bringing in correspondence of<br />
common will with the common interest by the people itself.<br />
Private will is according to Diderot „suspicious“, since it can be „benevolent<br />
or deceitful“, but the common will is always „benevolent“. At<br />
the same time, with reference to the public interest the latter is understood<br />
here predominantly abstractly; the actually concretizable common will<br />
has no influence on the content of already existing „agreement“. From the<br />
in the similar abstract manner defined interest proceeds Pascal. Though<br />
this point of view is not directed with him (or with Diderot) against the<br />
sovereignty of people as such, – he tries to find a way of submitting of<br />
common will to the common interest, but exactly because of it resp. by<br />
negating of parallelism between them it is always only ambiguous. The<br />
conformity of public interest with public will raises, according to Voltaire,<br />
no difficulties where the people has a „common sens“, but the situation<br />
changes essentially, as he says, when we have to do with „unwise“,<br />
„sauvage“ subjects, in contrast to what I. <strong>Chavchavadze</strong>, as analysis presented<br />
in the work shows, never divides the people legal-politically into<br />
„sauvage“ and „wise“ citizens – neither generally nor concerning the<br />
same society.<br />
III. The essence of democracy. Although the citizens of democratic<br />
system are equal only in expressing of their political will and the equality<br />
132
III. The essence of democracy<br />
seems to disappear when it comes to realization of it, – because not the<br />
will of each citizen can be taken into consideration, but only the will of<br />
that part of society which makes up the majority, – but the domination of<br />
the will of majority, how real it may seem in its concrete manifestation, is<br />
in the final analysis only a relative domination, even just a seeming one,<br />
since the principle of majority itself originates from the common will. In<br />
other words, a concrete legal supremacy of the will of majority under<br />
conditions of legal equality is based on people’s truly common resp.<br />
united will.<br />
Separately from the significance of legal equality resp. just on the<br />
basis of principle of majority explains Aristoteles the democracy, i. e. the<br />
essence of democracy is reduced here to the subordinating of minority to<br />
the majority. With a view to the principle of majority Hegel leaves the<br />
phenomenon of legal equality unconsidered too. Referring to the „distinction<br />
between the rulers and the ruleds“, he neglects that in a democratic<br />
society the formers are in the service of the latters, the state – in the service<br />
of people, the state will – in the service of common will and not vice<br />
versa, which on its part essentially means the ignorance of qualitative specificity<br />
of democracy and with it of the actual sense of legal equality.<br />
In contrast to the aforesaid in Kants philosophy the subject of central<br />
interest is not the correlation between the majority and the minority, but<br />
between the individual and the public will; however his views in this regard<br />
cannot be brought fully in conformity with reality, for the legislative<br />
will in that way, in which it is presented with Kant (resp. as an „unanimous<br />
will of people“), is in fact just a theoretically achievable condition.<br />
Or rather, he determines the essence of democracy without differentiating<br />
between the in the given context decisive general and concrete elements:<br />
The equality principle, in its generaliy, does not represent here a legal<br />
instrument for restricting of principle of majority, in its concreteness, but<br />
the significance of this functional connection remains in essence disregarded.<br />
Similarily determines Leibniz the problem of correlation between the<br />
133
Summary<br />
individual and the society and the abstarct, non-concretized projection of<br />
this point of view on the legislative reality leads to a purely abstruse per-<br />
ception of essence of democracy, which has not much in common with<br />
substantiating of this phenomenon.<br />
With I. <strong>Chavchavadze</strong>, the deficit concerned of legal-political realism<br />
is absolutely overcome. The legislative will represents here the political<br />
will of majority that is limited by the legal equality resp. the universal<br />
identity of legal rights and duties.<br />
In the work is also accentuated the incompatibility of Marxists’ doctrine<br />
with I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of democracy: The starting point of<br />
the former theory is a „direct“, „social“ democracy resp. the negation of<br />
any kind of political system, inclusive of democratic one. The given primitivism,<br />
first of all, is objectively altogether unrealizable, except of that<br />
case where we have to do with microsocial formations, in which the spectrum<br />
and the degree of complexity of social relations are maximally simplified.<br />
In other words, the realization of direct „democracy“ of this doctrine<br />
means a disintegration of each macrosociality and herewith an infinite<br />
regress for the mankind.<br />
IV. The democratic form of government. Discussing the problem<br />
of monarchism, I. <strong>Chavchavadze</strong> mainly points out positively the constitutional-monarchical<br />
systems of such countries, as England and Germany<br />
at that time. As he says, in these states, especially in England, was functioning<br />
quite a stable mechanism which made it impossible for the government<br />
to ignore roughly the public will. At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />
positive attitude towards the constitutional monarchy is mainly<br />
relative and does not at all contain any overestimation of it.<br />
From the analysis of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about the republican<br />
government results clearly that he chiefly supports not the monarchical,<br />
but the republican democracy. However it must be also emphasized that<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong> is deeply convinced of imperfection of republican system<br />
of his epoch and on this part, he does not abstain from sharp criti-<br />
134
IV. The democratic form of government<br />
cism: For I. <strong>Chavchavadze</strong> was not acceptable the form that took the<br />
universal suffrage originally; he was supporter of such model of it which<br />
is based on the social-political equality of all citizens. By the combination<br />
of principles of universality and equality I. <strong>Chavchavadze</strong> places the phenomenon<br />
of universal suffrage at the service of true democracy, instead of<br />
simulation of democratism.<br />
Within the framework of analysis of the given form of government<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong> pays special attention, first of all, to the French model of<br />
republic. At the same time, he seeks for the bases of optimal development<br />
of republican government on the example of the USA.<br />
Taking into account the aforesaid, it must be pointed out not only that<br />
I. <strong>Chavchavadze</strong> refuses once more distinctly the legal and political discrimination<br />
of citizens according to class, property or any other criterion,<br />
but in the work is also devoted special attention to the fact that he, with<br />
regard to the closely-related problem, namely the forming of bases of<br />
self-government, presents the following conception of inner-state sovereignty<br />
and public responsibility of officials: On the one part, „the officials<br />
of self-government (judges, functionaries of executive authority)<br />
must be elected by the local inhabitants“; on the other part, „each official<br />
of self-government is responsible not to his superiors, but to the ,public<br />
law and justice‘ “. The special relevance of this point of view is based on<br />
the fact that first of all, it raises considerably officials’ sense of duty as<br />
regards to the point, that by their position they are in the service of citizens’<br />
interests and that the exercising of political power is the exercising<br />
of people’s will; secondly, the functioning of state authorities gains a veritable<br />
transparency, since the official’s responsibility is based here not<br />
on the principle of hierarchy, but he is directly responsible to „public law<br />
and justice“; thirdly, it becomes possible to ensure the adequate functional<br />
independence of executive and judicial authorities at the given level<br />
resp. the maximally consequent division of power within the self-government;<br />
and finally, it is completely excluded the danger of exaggerated<br />
135
Summary<br />
centralism, i. e. it is created a reliable legal mechanism of rational balan-<br />
cing of public will.<br />
The development of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of division of power<br />
resulting from the „bases of self-government“ is instrumental in the work,<br />
resp. the generalization of the given model in respect of the traditional<br />
theory of division of power, which on its part is also the basis of further<br />
development of the latter. I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, projecting it on<br />
the system of central power, means that the functional sovereignty of each<br />
branch of power is already determined by the specificity of its formation.<br />
As a rule, in legally high organized countries even nowadays the citizens<br />
form just the legislative power; the formation of central executive and judicial<br />
power takes place not by the direct participation of people, but just<br />
in the name of people and represents a strictly „inner-state“ procedure. At<br />
this, with regard to the fact that the state itself autonomously forms the<br />
executive and judicial power, first of all, we have to do with burdening of<br />
legislative power with an unnatural for it competence in one or another<br />
way that does not at all answer its purpose.<br />
Montesquieu, as founder of the theory of division of power, passes<br />
this inconsistency over in silence, a logical consequence of which is the<br />
reality where in that manner, in which Montesquieu divides the state into<br />
three separate sovereigns, cannot be finally achieved their harmonious<br />
reconstruction as a united sovereign. As distinct from it, by development<br />
of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception we come to the result that each branch<br />
of power here too must be responsible to „public law and justice“ resp. to<br />
the people and not to one another; thus, in form of metastructural systematic<br />
control there is an effective legal mechanism that determines a united,<br />
really balanced development of all branches of power and their integration<br />
into the state organism as into the higher sovereign unity. To be<br />
precise, where the focal question is the effectivness, the maximal productivity<br />
of state power and not constructivism, the given factor is crucial. At<br />
the same time, this does not limit the responsibility of each of them to the<br />
136
IV. The democratic form of government<br />
law in the restrictive sense as well, but first of all, as a result of it, on the<br />
one part, it is excluded that the representatives of legislative power were<br />
not accountable to the voters and on the other part, the accountability of<br />
the executive to the legislative power is negated, the non-realization of<br />
which in modern law equally contradicts both the essence of division of<br />
power and the nature of legislative power.<br />
According to the aforesaid, the principle of division of power gets the<br />
appropriate practical value only in such a case, when the system of formation<br />
of each branch of power and the mechanism of their functional control<br />
are the same, namely with regard to the degree of democratism. The<br />
basis of the possibility to realize this optimally, as demonstrated, consists<br />
in the development of legal and political views of I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />
137
gamoyenebuli literatura<br />
abaSmaZe v., ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba,<br />
Tbilisi, 1989.<br />
abaSmaZe v., sazRvargareTis qveynebis saxelmwifosa da samarTlis<br />
istoriis sakiTxebi, Tbilisi, 1989.<br />
abaSmaZe v., qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi,<br />
1992.<br />
abzianiZe g., narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />
istoriidan, Tbilisi, 1959.<br />
amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />
batiaSvili e., ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998.<br />
gagoiZe v., ilia WavWavaZis filosofiuri da socialurpolitikuri<br />
Sexedulebani, Tbilisi, 1957.<br />
gamyreliZe o., ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis<br />
winaaRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2.<br />
gogua m., niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />
2003.<br />
donaZe v., ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />
istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986.<br />
ezosmoZRvari b., cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi,<br />
1944.<br />
kekelia m., ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />
da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „samarTali“,<br />
Tbilisi, 1987, #5.<br />
kutalia r., samarTlis ZiriTadi tipebi individualur interesTa<br />
gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001.<br />
138
Ggamoyenebuli literatura<br />
metreveli v., ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis<br />
Sesaxeb, „samarTali“, Tbilisi, 1988, #6.<br />
metreveli v., niko nikolaZis politikuri da iuridiuli<br />
Sexedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980.<br />
miqelaZe k., demokratiuli saxelmwifos konstitucia da<br />
parlamenturi respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1994, #3-4.<br />
nadareiSvili g., saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis<br />
zogierTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi,<br />
„samarTali“, Tbilisi, 1991, #6.<br />
nikolaZe n., Txzulebebi, t. 2, Tbilisi, 1960.<br />
sazRvargareTis qveynebis saparlamento praqtikis mimoxilva,<br />
Tbilisi, 1991.<br />
saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995.<br />
soselia g., ilia WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da<br />
samarTlebrivi Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 2, Tbilisi, 1941.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1955.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 6, Tbilisi, 1956.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 7, Tbilisi, 1956.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 9, Tbilisi, 1957.<br />
WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1987.<br />
joxaZe z., bunebiTi samarTlis formirebis istoriuli aspeqtebi,<br />
„samarTali“, Tbilisi, 2001, #6.<br />
hegeli g. v. f., gonis filosofia, Tbilisi, 1984.<br />
Аристотель, Сочинения, т. 4, Москва, 1984.<br />
Гоббс Т., Сочинения, т. 1, Москва, 1991.<br />
Гоббс Т., Сочинения, т. 2, Москва, 1991.<br />
Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ<br />
изучeнie Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907.<br />
Дидрo, Coчинeния, т. 2, Мocквa, 1991.<br />
139
Ggamoyenebuli literatura<br />
Лейбниц Г. В., Сочинения, т. 2, Москва, 1983.<br />
Муравьёв Н. М., Избранные социально-политические и философские<br />
произведения декабристов, Москва, 1950.<br />
Ницше Ф., Сочинения, т. 1, Москва, 1990.<br />
Фейербах Л., Избранные философские произведения, т. 1, Москва, 1955.<br />
Шершеневич Г. Ф., История философии права, С.-Петербург, 1907.<br />
Allen E. L., Guide Book to Western Thought, London, 1957.<br />
Aufenauger J., Philosophie (Eine Einführung), München, 1990.<br />
Bronowski J., Mazlish B., The Western Intellectual Tradition (From Leonardo<br />
to Hegel), New York, 1960.<br />
Cioran E. M., Œuvres, Paris, 1995.<br />
Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912.<br />
Descartes, Œuvres choisies, Paris, 1755.<br />
Descombes V., Modern French Philosophy, Cambridge, 1986.<br />
Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, Paris, 1953.<br />
Fénelon, Œuvres philosophiques, Paris, 1863.<br />
Fichte J. G., Ruf zur Tat, 1. Aufl., Berlin, 1956.<br />
Flasch K., Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu<br />
Machiavelli), Stuttgart, 1986.<br />
Fouillée A., La liberté et le déterminisme, 4 e éd., Paris, 1895.<br />
Gilmour P., Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989.<br />
Grundgesetz (von Bundesrepublik Deutschland), 38. Aufl., München,<br />
2003.<br />
Guthrie W. K. C., A History of Greek Philosophy, v. III, Cambridge, 1969.<br />
Hegel F. W. G., Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911.<br />
Hegel F. W. G., Philosophie des Rechts, Werke, Bd. VIII, Berlin, 1968.<br />
Hegel F. W. G., Politische Schriften, Berlin, 1970.<br />
Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968.<br />
Höffe O. (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, Bd. II, 3. Aufl., München, 1995.<br />
Kant I., Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988.<br />
140
Ggamoyenebuli literatura<br />
Kenny A., Thomas Aquin, Oxford, 1980.<br />
Klaus G., Buhr M. (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Bd. 2, Leipzig,<br />
1971.<br />
Krauss W., Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984.<br />
La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974.<br />
Le Comte de Chambrun, Études politiques et littéraires, Paris, 1889.<br />
Lewis J., Introduction to Philosophy, London, 1954.<br />
Long A. A. (Ed.), Problems in Stoicism, London, 1971.<br />
Malebranche, Œuvres, Paris, 1842.<br />
Melling D. J., Understanding Plato, Oxford, 1987.<br />
Montaigne, Essais, Paris, 1826.<br />
Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977.<br />
Œuevres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques,<br />
Paris, 1827.<br />
Parkinson, G. H. R. (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge,<br />
1988.<br />
Pascal, Pensées, Paris, 1683.<br />
Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913.<br />
Paul L., The English Philosophers, London, 1954.<br />
Platon, Briefe, Leipzig, 1912.<br />
Platon, Der Staat, Stuttgart, 1982.<br />
Rawls J., Lectures on the History of Moral Philosophy, London, 2000.<br />
Renner R. G. (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der<br />
deutschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel,<br />
Wien, 1992.<br />
Ritter J., Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel),<br />
Frankfurt a. M., 1969.<br />
Roberts J., German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988.<br />
Rousseau J.-J., Du contrat social, Paris, 1971.<br />
Russell B., Sceptical Essays, London, 1948.<br />
141
Ggamoyenebuli literatura<br />
Saage R., Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />
Baden-Baden, 1994.<br />
Sartre J.-P., Critique de la raison dialectique, Paris, 1960.<br />
Schönberger R., Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998.<br />
Schwegler A., Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868.<br />
Seidel H., Von Thales bis Platon, Berlin, 1989.<br />
Taine H., Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris,<br />
1882.<br />
Urmson J. O. (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy<br />
and Philosophers, London, 1960.<br />
Vogt, Moleschott, Büchner, Schriften zum kleinbürgerlichen Materialismus<br />
in Deutschland (Eine Auswahl in zwei Bänden), Bd. I, Berlin,<br />
1971.<br />
Voltaire, Œuevres complètes, T. XIV, Philosophie Générale: Métaphysique,<br />
Morale, et Théologie, Paris, 1818.<br />
Voltaire, Œuevres complètes, T. XXVIII, Politique et Législation,<br />
Premier volume, Paris, 1818.<br />
142
teq. redaqtori r. Wanturia<br />
koreqtori i. navrozaSvili<br />
P<br />
pirobiTi nabeWdi Tabaxi 9<br />
ofseturi qaRaldi #1 60X84, 1/16<br />
SekveTa # 25<br />
fasi saxelSekrulebo<br />
gamomcemloba „samarTali“,<br />
Tbilisi, vaJa-fSavelas gamz. 45<br />
S.p.s. „kabadoni“<br />
Tbilisi, guramiSvilis gamz. #74
„Samartali“ Publishers, 45 Vazha Pshavela Ave., Tbilisi, Georgia