19.06.2013 Views

Ilia Chavchavadze - brainGuide

Ilia Chavchavadze - brainGuide

Ilia Chavchavadze - brainGuide

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

eZRvneba vardebis revolucias


„TviT warmatebac, ganviTarebac maSin<br />

aris WeSmariti da nayofieri, roca yvelani<br />

Tanasworad anawileben uflebas da<br />

movaleobas“.


RUSUDAN KUTALIA<br />

LEGAL AND POLITICAL CONCEPTION<br />

OF ILIA CHAVCHAVADZE<br />

AND PHILOSOPHY OF LAW<br />

GEORGIAN MODEL OF DEMOCRACY<br />

„SAMARTALI“ PUBLISHERS<br />

TBILISI 2004


usudan kutalia<br />

ilia WavWavaZis<br />

samarTlebriv-politikuri<br />

Sexedulebebi<br />

da samarTlis filosofia<br />

demokratiis qarTuli nimuSi<br />

gamomcemloba „samarTali“<br />

Tbilisi 2004


uak (UDC) 340.1+929 WavWavaZe<br />

k 956<br />

http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0001/000212/<br />

winamdebare naSromi moicavs ilia WavWavaZis samarTlebriv-<br />

politikuri Sexedulebebis konceptualur analizs. kvleva<br />

ZiriTadad agebulia samarTlis filosofiis sakvanZo debulebebTan<br />

iliaseuli xedvis Sedarebaze da gamohyofs mas rogorc<br />

qarTuli demokratiuli azrovnebis fundamentur nimuSs.<br />

gankuTvnilia samarTlis filosofiiT, konstituciuri samarTliTa<br />

da samarTlis istoriiT dainteresebuli mkiTxvelebisTvis.<br />

redaqtori doc. giorgi gogiaSvili<br />

© gamomcemloba „samarTali“, 2004<br />

© rusudan kutalia, 2004<br />

ISBN 99940-703-5-5


sarCevi<br />

winaTqma ................................................................................................................................. 11<br />

Tavi I saxelmwifos warmoSoba .............................................................. 16<br />

§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba .......................................................................... 16<br />

§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti) ............................... 19<br />

§ 3. platoni ...................................................................................................................... 22<br />

§ 4. sokrate. aristotele ..................................................................................<br />

§ 5. foierbaxi. ruso ................................................................................................ 28<br />

§ 6. loki ..............................................................................................................................<br />

§ 7. hobzi ............................................................................................................................. 34<br />

§ 8.Kkanti .............................................................................................................................. 38<br />

§ 9. hegeli. foierbaxi ............................................................................................ 41<br />

§ 10. volteri .................................................................................................................. 44<br />

§ 11. n. nikolaZe ............................................................................................................<br />

§ 12. demografiuli determinizmi .............................................................. 48<br />

Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani ............................. 50<br />

§ 1. CveulebiTi samarTali ................................................................................ 50<br />

§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri .............................................<br />

§ 3. socialuri keTildReoba ........................................................................<br />

§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe ...................................................................................<br />

§ 3. 2. kanti ........................................................................................................................ 56<br />

§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />

(nebisa da interesis erTianobis principi) ...................................... 57<br />

§ 4. 1. TviTmoqmedeba ................................................................................................. 57<br />

§ 4. 2. kanti ........................................................................................................................ 58<br />

§ 4. 3. hegeli. platoni ..........................................................................................<br />

25<br />

31<br />

46<br />

52<br />

54<br />

54<br />

60<br />

7


sarCevi<br />

§ 4. 4. hobzi .......................................................................................................................<br />

§ 4. 5. fixte ......................................................................................................................<br />

§ 4. 6. ruso ........................................................................................................................<br />

§ 4. 7. didro ....................................................................................................................<br />

$ 4. 8. paskali. volteri ......................................................................................<br />

Tavi III demokratiis arsi .............................................................................<br />

§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba ................................................................<br />

§ 1. 1. umravlesobis principi .........................................................................<br />

§ 1. 2. aristotele ...................................................................................................... 72<br />

§ 1. 3. hegeli .....................................................................................................................<br />

§ 1. 4. kanti. laibnici ............................................................................................. 76<br />

§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi ....................................<br />

§ 2. „uSualo demokratia“ .................................................................................. 79<br />

Tavi IV demokratiuli mmarTveloba ..............................................<br />

§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi .................................. 86<br />

§ 1. 1. monarqia ................................................................................................................<br />

§ 1. 2. respublikis saTaveebTan .................................................................... 87<br />

§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba ...............................................<br />

§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti ..............................................................<br />

§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

erTianoba ............................................................................................................................. 91<br />

§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />

pasuxismgebloba ........................................................................................................... 92<br />

§ 2. 1. TviTmmarTveloba ........................................................................................ 92<br />

§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />

konkretika ..........................................................................................................................<br />

§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba<br />

da “ierarqiuli” pasuxismgeblobis uaryofa ................................<br />

§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba ............................<br />

§ 2. 5. monteskie ............................................................................................................. 98<br />

8<br />

62<br />

64<br />

65<br />

66<br />

69<br />

71<br />

71<br />

71<br />

74<br />

78<br />

86<br />

86<br />

87<br />

89<br />

94<br />

95<br />

97


sarCevi<br />

§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />

zogadi korelacia ..................................................................................................... 100<br />

reziume qarTul enaze ........................................................................................... 102<br />

reziume inglisur enaze ...................................................................................... 123<br />

gamoyenebuli literatura ................................................................................ 138<br />

9


winaTqma<br />

Tu ra idealebs ukavSirdeba i. WavWavaZis saxeli qar-<br />

Tuli sazogadoebis cnobierebaSi, yvelasaTvis kargad cnobilia.<br />

dRes ukve araviTar mtkicebas ar saWiroebs is, rom<br />

i. WavWavaZem sxva did qarTvel sazogado moRvaweebTan er-<br />

Tad mniSvnelovnad Seuwyo xeli dacemuli erovnuli TviT-<br />

Segnebis amaRlebas, yoveli Rone iRona qarTuli enisa da<br />

zogadad qarTuli kulturis gaTelil tradiciaTa asa-<br />

RorZineblad1 da uwinares yovlisa, TavganwirviT ibrZoda<br />

yovelive amis samarTlebrivi ganmtkicebisaTvis. aseve TvalsaCinoa,<br />

rom „i. WavWavaZis filosofiuri da sociologiuri<br />

Sexedulebani udidesi mniSvnelobis movlenas warmoadgens<br />

XIX saukunis qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />

ganviTarebaSi. am SexedulebaTa sistema Seicavda yovelive<br />

jansaRs, Zvirfassa da progresuls...“ 2 .<br />

rogorc cnobilia, i. WavWavaZe, grZnobda ra imJamad arsebul<br />

socialur-politikur viTarebaSi sruli saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis miuwvdomlobas, gadaWriT moi-<br />

Txovda saqarTvelosTvis farTo avtonomiuri uflebebis<br />

mikuTvnebas, maT Soris sakuTari parlamentis Seqmnas,<br />

CrdiloeT irlandiis samarTlebriv sistemaze miTiTebiT.<br />

„nuTu Cven ar SegviZlian, – SeniSnavda ilia, – Tamamad moviTxovoT<br />

ubralo, bunebrivi rame, rom qarTvelis miwa<br />

1 ix. v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri da socialur-poli-<br />

tikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 36.<br />

2 g. abzianiZe, narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis is-<br />

toriidan, Tbilisi, 1959, gv. 82.<br />

11


winaTqma<br />

qarTvelisaTvis iyos, nuTu Cven ar SegviZlia moviTxovoT,<br />

rom kanonebi, romelic axla peterburgSi iwereba, aqve adgilobriv<br />

iwerebodes, radgan rac rusisaTvis sasargebloa,<br />

is SeiZleba qarTvelisaTvis mavne iyos“ 3 . es kanonebi<br />

ki unda iwerebodes „Cvenis qveynis mier arCeul warmomadgenelTa<br />

krebulisagan“ 4 .<br />

Ailias samarTlebriv-politikur gamWriaxobas safuZvlad<br />

Rrma iuridiuli ganaTleba edo. is srulyofilad<br />

eziara misTvis Tanamedrove samarTlebriv azrs, Zireul<br />

samarTlebriv mimdinareobebs da dRes Cven uxvadac gvaqvs<br />

SenarCunebuli misi samarTlebriv-politikuri Sexedulebebi.<br />

maTi mimoxilva, uwinares yovlisa, naTelyofs, rom<br />

umarTebuloa i. WavWavaZis koncefciis gaigiveba bunebiTi<br />

samarTlis skolis an samarTlis istoriuli skolis moZ-<br />

RvrebasTan, xelSekrulebis Teoriasa Tu sxva samarTlebrivfilosofiur<br />

mimdinareobebTan, Tumc zogierT problemasTan<br />

mimarTebaSi uTuod SeiniSneba maT Soris msgavsebac.<br />

ilias Rrma iuridiul ganswavlulobaze TvalnaTliv<br />

metyvelebs swored is garemoebac, rom man Rirssacnobad<br />

gamoikvlia TviTmmarTvelobis problema. „xazgasmiT unda<br />

aRiniSnos, – wers amasTan dakavSirebiT v. abaSmaZe, – rom<br />

saxelmwifo wyobilebis tradiciuli moZRvreba i. WavWava-<br />

Zem srulyo Tavisi drois amocanebis Sesabamisad da masSi<br />

Seitana sruliad axali momenti, kerZod, saxelmwifo wyobilebis<br />

forma daukavSira mravalerovan saxelmwifoSi<br />

mcxovreb erTa politikuri gaerTianebisa da mowyobis amo-<br />

3 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />

4 iqve.<br />

12


winaTqma<br />

canebs“ 5 . xolo rogorc ukve aRiniSna, isic xom TvalsaCi-<br />

noa, Tu riT iyo pirobadebuli pirdapiri samarTlebriv-<br />

politikuri brZolis avtonomiis mopovebaze koncentrireba:<br />

„viTarca gamkiTxveli jer im droebis quraSi unda Cajdes<br />

da mere ganikiTxos TviT droebis Svilnic“ 6 . ukeT<br />

rom vTqvaT, ver CavwvdeT srulyofilad erovnul aspeqts<br />

i. WavWavaZis samarTlebriv SexedulebebSi, niSnavs ver ganvsazRvroT<br />

mTeli misi Semoqmedebis dedaarsi.<br />

rac mocemuli TvalsazrisiT mTavaria, ilia, winaaRmdegi<br />

iyo ra ucxoeTisaTvis yovelgvari brma mibaZvisa7 ,<br />

arasodes yofila viwronacionaluri ideebis mqadagebeli,<br />

aramed aseve cdilobda danarCeni msoflios sulieri<br />

monapovaric erovnulSi daenerga8 ; is erTmniSvnelovnad<br />

uTanagrZnobda damoukideblobisaTvis mebrZol sxva erebsac9<br />

. amasTanave, „programis“ – konstituciur-demokratiuli<br />

partiisa, romlis Camoyalibebac daisaxa miznad i. Wav-<br />

WavaZem Tavisi moRvaweobis dasasruls10 , – pirvelsave muxlSi<br />

is moiTxovs: „gauqmdes kavkasiis mxaris mmarTvelobisaTvis<br />

SemoRebuli yvela gansakuTrebuli kanoni, brZanebuleba<br />

da gankarguleba, rac ki mimarTulia, saerTod, adgilobrivi<br />

da kerZod, qarTveli mosaxleobis kanonieri da<br />

adamianuri uflebebis SezRudvisaken“ 11 .<br />

5 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi 1992,<br />

gv. 250.<br />

6 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 2. gv. 346.<br />

7 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1956, t. 7, gv. 13.<br />

8 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986, gv. 5-6.<br />

9 iqve, gv. 9.<br />

10 ix. vrclad: v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi<br />

msoflmxedveloba, Tbilisi, 1989, gv. 5-7.<br />

11 iqve, gv. 13.<br />

13


winaTqma<br />

gansaxilveli programis momdevno muxlebSi i. WavWavaZe<br />

aseve calsaxad moiTxovs „dakanondes sindisis, sityvis,<br />

beWdviTi sityvis, krebebis, organizaciebis, kavSirebisa da<br />

gaficvebis Tavisufleba da uzrunvelyofil iqnes igi... uzrunvelyofil<br />

iqnes pirovnebisa da sacxovrebeli binis<br />

xelSeuxebloba“ da sxva12 . udavoa, rom adamianis ZiriTadi<br />

uflebebisa da TavisuflebebisaTvis brZola iliasdroindel<br />

saqarTveloSi, uwinares yovlisa, swored saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobisaTvis brZolis mniSvnelovan berkets<br />

warmoadgenda.<br />

mouTvlelia samarTlebriv-politikuri problema, romelsac<br />

Seexo didi ilia da am mxriv, misi danatovaris<br />

jerovani gacnobiereba Cveni TavidaTavi amocanaa: es qar-<br />

Tuli demokratiuli azrovnebis saganZuria. winamdebare<br />

naSromi, upirveles yovlisa, imis morigi xazgasmaa, rom<br />

i. WavWavaZe saukunovani aneqsiis pirobebSi myof saqarTvelos<br />

ara mxolod rogorc ubadlo mwerali, sworupovari<br />

sazogado moRvawe ubiZgebda Tavisuflebisaken, aramed agreTve<br />

da uwinares yovlisa, rogorc Cinebuli samarTalmcodne.<br />

sxvagvarad is verc iqneboda zemomiTiTebuli „programis“<br />

Semoqmedi, verc CveulebiTi samarTlis metad saxelovani<br />

mimomxilveli da iuridiul praqtikaSi esoden gawafuli<br />

momrigebeli mosamarTle. es realiebi ki Tanamedrove<br />

samarTlebriv literaturaSi Tumc ar aris moklebuli<br />

saTanado aqcents, magram amave dros, TiTqmis miviwyebulia<br />

i. WavWavaZis zogierTi erTob mniSvnelovani samarTlebrivi<br />

Sexeduleba da Secdoma iqneboda imis mtkiceba,<br />

TiTqos iliaseuli msoflmxedvelobis samarTlebrivpolitikuri<br />

elementi sabolood iyos ganvrcobili, mis<br />

12 iqve.<br />

14


winaTqma<br />

samarTlebriv debulebaTa Teoriuli ganviTarebisa da<br />

uSualod praqtikuli danergvis TvalsazrisiT.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, naSromi miznad<br />

isaxavs i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur warmodgenaTa<br />

konceptualur gaSuqebas, sakuTriv ki sazogadoebis<br />

samarTlebrivad organizebis, saxelmwifos miznis, moqalaqeTa<br />

Tanasworobisa da Tavisuflebis principisa da<br />

xelisuflebis danawilebis problemis Sesaxeb. amasTanave,<br />

mocemul problematikaze sakuTari Tvalsazrisis gamoyofa,<br />

viwro gagebiT, aramc da aramc ar Seadgens kvlevis<br />

specialur mizans, romelic Tavis mxriv, imaSi mdgomareobs,<br />

rom Sedarebul iqnes i. WavWavaZis TvalTaxedva klasikos<br />

filosofosTa samarTlebriv naazrevTan.<br />

15


Tavi I<br />

saxelmwifos warmoSoba<br />

§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />

saxelmwifos warmoSobis piruTvneli da miukerZoebeli<br />

gamokvleva imgvari politikuri viTarebis arsebobisas, rodesac<br />

yoveli saqveynod gamoTqmuli mosazreba gabatonebuli<br />

marqsistuli ideologiis „Zireul debulebaTa“ Sesatyvisi<br />

unda yofiliyo, TiToeulisaTvis xelSeuvali iqmneboda.<br />

amitomac naklebad moxerxda Cven mier gansaxilvelad<br />

SerCeul problemaze i. WavWavaZis SexedulebaTa safu-<br />

Zvliani warmoCena, is xom arsebiTad miusadagebeli iyo<br />

marqsistul doqtrinasTan13 , romelic, Tavis mxriv, saqarTvelosTvis<br />

garedan Tavsmoxveul ideologias warmoadgenda<br />

da amdenad, qarTuli azrovnebis tradiciuli moZRvreba,<br />

rogorc aseTi, is arc arasodes yofila. amis morig magaliTad<br />

sakmarisia Tundac is, rom dRes ukve Tavisufal saqarTveloSi<br />

es koncefcia arc aranair „ganviTarebas“ ar<br />

povebs.<br />

xolo imisaTvis, rom zemomiTiTebul sxvaobaSi gaverkveT,<br />

gverdi ver aeqceva imis gaTvaliswinebas, Tu rogor<br />

esmoda TviT am mimdinareobas politikurad organizebuli<br />

sazogadoebis aRmoceneba. radganac socialuri urTierTdapirispireba<br />

mis pirvelwyaros Seadgens, politikuri Za-<br />

13 ix. o. gamyreliZe, ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis wina-<br />

aRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2, gv. 3-5.<br />

16


§ 1. „tradiciuli“ moZRvreba<br />

lauflebis Camoyalibebac warmodgenilia rogorc socialur<br />

fenaTa „Seurigeblobis“ uSualo nayofi14 . sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, gvarovnuli wyobilebis winarepolitikuri dawesebulebisagan<br />

gansxvavebiT, saxelmwifo aq materialurad<br />

ukumrComTa politikuri damorCilebis instrumentia15 .<br />

14 ix. kritika: r. kutalia, samarTlis ZiriTadi tipebi individualur<br />

interesTa gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001, gv.<br />

14 .<br />

15 40-iani wlebis sabWoTa iuridiul literaturaSi wamoiWra problema,<br />

romelic xangrZlivi diskusiis sagans Seadgenda, sabolood<br />

ki gadauWreli darCa. mocemuli problema exeboda Zveli aRmosavleTis<br />

qveynebs, sadac miuxedavad gabatonebuli klasis ararsebobisa,<br />

arsebobda saxelmwifo da samarTali. „Zveli aRmosavleTis<br />

qveynebSi, – aRniSnavs v. abaSmaZe, – saxelmwifoc da sazogadoebac<br />

arc monaTmflobeluri da arc feodaluri iyo, Tumca<br />

am qveynebSi arsebobda, rogorc monaTmflobeluri, aseve feodaluri<br />

ekonomikuri wyobebi, romelTa Soris warmoebda brZola da<br />

radgan arc erTi gabatonebuli ar iyo, Zveli aRmosavleTis saxelmwifoebs<br />

Tu tipologiuri wesiT ganvixilavT, isini jer kidev<br />

ar iyvnen amaRlebuli arc monaTmflobeluri da arc feodaluri<br />

saxelmwifoebis donemde“ (v. abaSmaZe, sazRvargareTis qveynebis<br />

saxelmwifosa da samarTlis istoriis sakiTxebi, Tbilisi,<br />

1989, gv. 32). araferia gasaocari imaSi, rom am sakiTxis garSemo<br />

sabWoTa dogmatikaSi kamaTma dausrulebeli xasiaTi miiRo. es<br />

aixsneba swored imiT, rom marqsizmis Sesabamisad, „saxelmwifo<br />

klasobrivi dawesebulebaa, igi warmoadgens sazogadoebaSi gabatonebuli<br />

klasis dawesebulebas da gamoxatavs am klasis nebas“<br />

(iqve, gv. 33). rogorc advilad misaxvedria, sabWoTa iuristebi Semdegi<br />

dilemis winaSe aRmoCndnen: an marqsistuli Sexedulebebi saxelmwifosa<br />

da samarTalze CanasaxSive arasworia, anac istoriuli<br />

sinamdvile uarsayofi. pirveli Tvalsazrisis dasabuTebis<br />

ufleba maT ar hqondaT, xolo istoriuli sinamdvilis SeniRbva<br />

yovelTvis martivi saqme rodi iyo da es araerTi sxva kuTxiTac.<br />

ase magaliTad, „ ,simdidriT alaRebulni‘, ,simdidresa zeda<br />

mklavis Tvisa moqadulni‘ arian msxvili feodalni, mTavarni, romlebic<br />

ebrZvian mefis xelisuflebas“ (iv. surgulaZe, gv. 137, ix. b.<br />

ezosmoZRvari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi, 1944, gv.<br />

24), anu sinamdviles warmoadgenda viTarebac, romlis mixedviT saxelmwifo<br />

xelisuflebas „gabatonebuli klasic“ SeiZelba ebrZodes<br />

da ebrZvis kidec! amrigad, ver ganvsazRvroT saxelmwifos fenomeni<br />

ukeT, vidre ekonomikurad gabatonebulTa politikuri batonobis<br />

meqanizmi, niSnavs yovel nabijze davupirispirdeT ucilobel<br />

istoriul faqtebs.<br />

17


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

amis Taobaze g. nadareiSvili SeniSnavs: „pirvelyofili sazogadoebisaTvis<br />

aucilebeli marTvis organoebi TandaTanobiT,<br />

sazogadoebriv TanamdebobaTa memkvidreobiT gadacemis<br />

gamo, rac stiqiurad xdeba, jer sazogadoebisagan<br />

ase Tu ise umniSvnelo damoukideblobas iZenen, xolo Semdeg,<br />

droTa viTarebaSi, Zlierdebian da sazogadoebaze batonobasac<br />

ki aRweven“ 16 . amitomac am mimdinareobis mixedviT,<br />

saxelmwifosa da samarTals socialuri interaqciis<br />

uzrunvelyofasTan arsebiTad araferi akavSirebs, aramed<br />

am fenomenTa arsi aq mxolod iZuleba da daTrgunvaa.<br />

mocemuli linearulobisagan gansxvavebiT, i. WavWavaZes-<br />

Tan adamiani, rogorc socialuri arseba, Tavadve iltvis<br />

samarTlebrivi wesrigisaken. „adamiani, – aRniSnavs ilia, –<br />

calked erTi susti da uRono danabadia: misi sulieri da<br />

xorcieli buneba isea agebuli, rom calke yofniT, veranairad<br />

miaRwevs bednierebasa. amitomac iZulebuli iqna Tavis<br />

msgavs danabadTan erTad emoqmedna. am mizezma imoqmeda,<br />

rom bolos adamianTagan Sesdga sazogadoeba da sazogadoebisagan<br />

saxelmwifo“ 17 . amdenad, i. WavWavaZe odnavac ar<br />

ukavSirebs gansaxilved process klasobriv gancalkevebas,<br />

is saxelmwifos warmoSobis qvakuTxeds xedavs ara interesTa<br />

WidilSi zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi.<br />

ufro zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis<br />

TvalsazrisiT, „klasobriv diferencirebulobas“ adamianis<br />

buneba, „ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />

neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />

upirispirdeba.<br />

16 g. nadareiSvili, saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis zogi-<br />

erTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi, „samarTa-<br />

li“, Tbilisi, 1991, #6, gv. 37.<br />

17 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv, 217.<br />

18


§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, gansxvaveba am or TvalTaxedvas<br />

Soris swored yovlismomcvelia: Tu istoria arc „dasavluri<br />

miTia“, rogorc es miaCnda m. fukolts18 , da arc istoriis<br />

dasasruli warmoadgens „azris triumfs“, rogorc<br />

amis hegelianelebs swamdaT19 , da ris kritikiTac marqsistebi<br />

aqtualur konteqstSi Semoifarglebodnen, i. WavWava-<br />

Zis zemomotanili Sexedulebidan, marqsistuli TvalTaxedvis<br />

sapirispirod, aseve garkveviT ikveTeba, rom arc samar-<br />

Tlis istoria SeiZleba warmovidginoT „dasavlur miTad“<br />

da arc misi dasasruli „azris triumfad“.<br />

§ 2. xelSekrulebis Teoria<br />

(zogadi aspeqti)<br />

amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />

neba“ 20 , aramed gulisxmobs TavisdaTavad erTobil nebas,<br />

ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT (am ukanasknels,<br />

i. WavWavaZis mixedviT, „emorCileba mTeli samyaro, romel-<br />

Sic ilia gulisxmobs bunebas da sazogadoebriv cxovre-<br />

18 ix. V. Descombes, Modern French Philosophy, Cambridge, 1986, p. 110.<br />

19 iqve, gv. 112.<br />

20 romelic Tavis mxriv, Zireulad gansxvavebulia, magaliTad, de-<br />

kartiseuli „gonieri sulis“ („l’âme raisonnable“) cnebisagan: Descartes,<br />

Œuvres choisies, Paris, 1755, p. 391; Sdr. Pascal, Pensées, Paris, 1683, p. 158; ix.<br />

agreTve malebranSis ganyenebuli „zogadi kanonebis“ cneba: Male-<br />

branche, Œuvres, Paris, 1842, p. 234-235; Sdr. Fénelon, Œuvres philosophiques,<br />

Paris, 1863, p. 119-120, 409 et passim. yovel am SemTxvevaSi saubaria ada-<br />

mianTa qcevis Teologiur gansazRvrulobaze. religiis winaaRm-<br />

deg, rogorc kargad aris cnobili, arc i. WavWavaZe ilaSqrebs<br />

(mcdarad amis Sesaxeb v. gagoiZe, ilia WavWavaZis filosofiuri<br />

da socialur-politikuri Sexedulebani, Tbilisi, 1957, gv. 34-35;<br />

ix. amasTanave, i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1955, t. 4, gv. 116), mag-<br />

ram imavdroulad, ilias mixedviT, adamiani Tavisufalia. sxvagva-<br />

rad rom vTqvaT, is „cxovrebis kanonebs cxovrebaSive eZiebs“<br />

(g. abzianiZe, narkvevebi, gv. 74). igive gamomdinareobs n. nikolaZis<br />

filosofiuri Sexedulebebidan (iqve, gv. 128-129).<br />

19


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

bas“ 21 ), rac Tavis mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis Tval-<br />

Taxedvas xelSekrulebis Teoriisagan, romelic Tavis dasabams<br />

ukve marsilius paduelTan iRebs22 .<br />

imave TvalsazrisiT, arc maSin SeimCneva identuroba<br />

iliaseul xedvasa da xelSekrulebis Teorias Soris, rodesac<br />

is miwaTmflobelTa da umiwoTa aliansis mniSvnelobaze<br />

migviTiTebs, razedac v. metreveli Semdeg komentars<br />

gvTavazobs: „garda imisa, rom saxelmwifos warmoSobis<br />

obieqtur mizezad ilias adamianTa urTierTdakavSireba<br />

miaCnia, sxva adgilze akonkretebs saxelmwifos warmo-<br />

Sobis Tanmimdevrobas, rom saxelmwifo miwianTa da umiwo-<br />

Ta urTierTdakavSirebis Sedegia. am mosazrebiT igi garkveulad<br />

uaxlovdeba iurisprudenciaSi kargad cnobil saxelmwfos<br />

warmoSobis e. w. ,xelSekrulebis Teorias‘, Tumca<br />

saxelmwifos warmoSobis iliaseuli Teoria ZiriTadad<br />

gansxvavebulia da originalobiT gamoirCeva“ 23 . es uTuod<br />

asec aris: ilia, ar ugulebelyofs ra socialur moments,<br />

miiwevs ufro Rrma, is amoxsnas TviT individSi zogadad,<br />

TviT adamianuri bunebisaTvis Cveul niSan-TvisebebSi eZiebs.<br />

ukeT rom vTqvaT, i. WavWavaZis mixedviT, saxelmwifo<br />

adamianis bunebisagan ganuyofeli, xelSekrulebis Teoriis<br />

mixedviT ki, socialurobis wminda xelovnuri danamatia24 ;<br />

pirvel SemTxvevaSi politikuri Zalauflebis warmoqmna imdenadve<br />

ukavSirdeba socialurobis fenomens, ramdenadac<br />

21 iqve, gv. 74.<br />

22 ix. agreTve J.-J. Ruosseau, Du contrat social, Paris, 1971, p. 65 et passim.<br />

23 v. metreveli, ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis Sesaxeb,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 1988, #6, gv. 61; ix. agreTve uSualod<br />

xelSekrulebis Teoriis Sesaxeb gansaxilvel WrilSi: G. H. R. Parkinson<br />

(Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988, p. 698-699.<br />

24 Tumc ix. agreTve determinizmisa da „socialuri xelSekrulebis“<br />

urTierTmimarTebaze: A. Fouillée, La liberté et le déterminisme, 4 e éd.,<br />

Paris, 1895, p. 33-35.<br />

20


§ 2. xelSekrulebis Teoria (zogadi aspeqti)<br />

TviT individuums, is erTgvarovnad momdinareobs oriveT-<br />

gan, rasac mcire ram aqvs saerTo xelSekrulebis Teoriis<br />

safuZvlebTan, sadac socialuri momenti, rogorc aseTi,<br />

erTianad Crdilavs adamianis bunebas iliaseuli gagebiT.<br />

Semdeg asaxvas povebs xelSekrulebis Teoria rusuli<br />

filsofiuri azris magaliTze: „politikur sazogadoebeb-<br />

Si gaerTianebisas adamianebs arasodes SeeZloT da arasodes<br />

undodaT gaesxvisebiaT an SeecvalaT nebismieri TavianTi<br />

bunebrivi ufleba an uari eTqvaT ama Tu im zomiT am<br />

uflebaTa ganxocrielebaze...…isini SeerTebuli da dakavSirebuli<br />

arian sazogadoebrivi xelSekrulebiT, raTa ufro<br />

Tavisuflad da nayofierad iSromon urTierTdaxmarebis<br />

saSualebiT da ukeT daicvan piradi usafrTxoeba da materialuri<br />

sakuTreba urTierTSemweobis gziT“ 25 . „bunebrivi<br />

uflebebis“ an maTi ganxorcielebis uaryofaze arc i. Wav-<br />

WavaZe migviTiTebs. amasTanave, arc sazogadoebrivi yofis<br />

srulqmna, ufro xelsayrelad mowyoba „urTierTSemweobis<br />

gziT“ aris misi koncefciisTvis ucxo momenti. magram aq<br />

politikurad organizebuli sazogadoebis Camoyalibeba,<br />

upirveles yovlisa, ganixileba rogorc aucilebloba, rogorc<br />

moTxovnileba da Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />

aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />

xdeba, mTavari ki mainc is aris, rom ilias amosavali debulebis<br />

mixedviT, saxelmwifos dasabami TviT individis<br />

bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas.<br />

konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />

koncefciis originaloba miT ufro TvalsaCinoa. „bunebam,<br />

– SeniSnavs ilia, – rac unda simdidriT morTos rome-<br />

25 Н. М. Муравьёв, Избранныe социально-политические и философские про-<br />

изведения декабристов, Мoсква, 1950, стр. 339.<br />

21


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lime mxare, anu qveyana, rac unda mrTeli hava misces ada-<br />

mians sacxovreblad da nayofieri miwa sazrdoebisaTvis,<br />

mainc da mainc xalxTa keTildReobas sxva mxriTac xelis<br />

Sewyoba sdomebia. kacs magodenad veras uSvelis Turme sikeTe<br />

haerisa, verc simsuqne miwisa, verc SeZleba yovelgvari<br />

warmoebisa, Tu kacTa Soris keTilad dadgenili da<br />

cxadad gansazRvruli ar aris urTierTSorisi ufleba da<br />

movaleoba. kacTa kmayofilebisTvis, xalxTa keTildReobisTvis,<br />

es ukanaskneli ufro aucileblad saWiroa, vidre<br />

sxva rame qveynierebazed“ 26 . maSasadame, ilia aq, gansxvavebiT<br />

xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara „warmoebas“,<br />

anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis Teoriis<br />

enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris uflebasa<br />

da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze ilias<br />

koncefciaSi politikurad organizebuli sazogadoebis<br />

wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xelSekrulebiT“<br />

daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc samarTlis<br />

subieqti. umTavresi konkretuli gansxvavebac mocemul<br />

SemTxvevaSi swored es aris.<br />

§ 3. platoni<br />

erTgvarad uaxlovdeba i. WavWavaZis koncefcia saxelmwifos<br />

warmoSobis Sesaxeb platonis filosofiaSi ganviTarebul<br />

Sesabamis Tvalsazriss. „saxelmwifos warmoSoba, –<br />

aRniSnavs platoni, – ganpirobebulia imiT, rom adamiani,<br />

calke aRebuli, Tavs ar yofnis, aramed mraval damxmares<br />

saWiroebs...…ase, moiSveliebs erTi meores, TiToeuls saTanado<br />

moTxovnilebis dasakmayofileblad da moTxovnile-<br />

26 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 299.<br />

22


§ 3. platoni<br />

baTa nairferovneba aerTianebs maT erT sacxovrebel adgilas<br />

anu saerTo dasaxlebaSi, romelsac Cven saxelmwifos<br />

vuwodebT...…amrigad, saxelmwifos safuZvels swored...…Cveni<br />

moTxovnileba (xazgasma Cvenia – avtori) Seadgens“ 27 . erTi<br />

SexedviT, msgavseba Zireulia, magram imavdroulad sakmarisia<br />

odnav CavuRrmavdeT platonis aqtualur TvalTaxedvas,<br />

rom TvalnaTliv gamoikveTos iliaseuli koncefciis<br />

arsebiTi specifiuroba.<br />

marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe, erTmniSvnelovnad<br />

SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas safuZvlad<br />

Cveni moTxvonileba udevs, magram iliasagan gansxvavebiT,<br />

is aq materialur moTxovnilebaTa upirates gamoyofamde<br />

dadis: „pirveli da umTavresi yvela moTxvonilebebisagan<br />

aris sakvebis mopoveba...…Semdgom ki sacxovrebelisa<br />

da mesame – tansacmlis“ 28 . aqedan gamomdinare, platoni saxelmwifos<br />

Camoyalibebis mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli<br />

bunebiT“ Semofarglavs, rac cxadia, Tvisebrivad<br />

gansxvavdeba i. WavWavaZis debulebisagan.<br />

amasTanave, aRsaniSnavia platonis zemowarmodgenil SexedulebaSi<br />

sazogadoebisa da saxelmwifos Znelad misa-<br />

Rebi Tvisebrivi Tanafardobac. rodesac platoni Tvlis,<br />

rom adamianebi nairferovan materialur moTxovnilebaTa<br />

dasakmayofileblad ganuyofel kavSirSi erTiandebian da<br />

am kavSirs Cven saxelmwifos vuwodebT, is erTianad aigivebs<br />

saxelmwifos sazogadeobis cnebasTan anu warxocs so-<br />

27 ix. A. Schwegler, Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868, in: H. Sei-<br />

del, Von Thales bis Platon, Berlin, 1989, S. 237; ix. ganvrcobiT: J. Lewis, Intro-<br />

duction to philosophy, London, 1954, p. 21-22: D. J. Melling, Understanding Plato,<br />

Oxford, 1987, p. 160-161.<br />

28 a. Svegleris dasax. naSromi, gv. 237; ix. agreTve uSualod: Platon,<br />

Der Staat, Stuttgart, 1982, II, 10-IV, 19.<br />

23


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

cialursa da politikurs Soris gansaxilveli konteqstisaTvis<br />

esoden relevantur kategorialur zRvars. platoni<br />

aq saxelmwifos ganixilavs ara rogorc sazogadoebis Semadgenel<br />

nawils, ara rogorc misi struqturis gansakuTrebul<br />

madefininirebel segments, aramed ubralod rogorc<br />

binadarTa socialur erTobas.<br />

rac Seexeba i. WavWavaZes, is garkveviT SeniSnavs, rom<br />

saxelmwifos formirebas win sazogadeobis Camoyalibeba<br />

uZRvis da es pirveli am ukanasknelisagan warmosdgeba,<br />

Tumc amave dros, ilias Tanaxmad, rogorc vixileT, sazogadoebisa<br />

da saxelmwifos warmoSobas erTi da igive mizezi<br />

ganapirobebs, magram mxolod zagadad, radgan misi Sexeduleba<br />

saTanado diferencirebis SesaZleblobas odnavac<br />

ar gamoricxavs. xolo is, rom am ori mizezis urTierTgamijvna,<br />

iseve, rogorc sazogadeobisa da saxelmwifos cnebaTa<br />

mkacri diferencireba, gansakuTrebul mtkicebas ar<br />

saWiroebs, vfiqrobT, isedac TvalsaCinoa.<br />

gansaxilvel TvalTaxedvaTa ganzogadebis Sedegad ki<br />

vaskvniT, rom i. WavWavaZec da Zveli berZeni filosofosic<br />

saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoebis sawyiss ar<br />

swyvets TviT individis bunebas anu saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezi aq Tanasworad Zevs TiToeuli individis moTxovnilebebSi.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, ilia, iseve rogorc platoni,<br />

miiCnevs, rom adamianTa pirveladi, arasaxelmwifoebrivi<br />

gaerTianeba sabolood ver uzrunvelyofs maT moTxovnilebaTa<br />

dakmayofilebas, rac Semdgomad maT politikur<br />

erTobad transformirebas ganapirobebs. Cvenis azriT, saki-<br />

Txisadmi msgavsi midgoma gamarTlebulia, mxolod moiT-<br />

24


§ 4. sokrate. aristotele<br />

xovs Semdgom ganviTarebasac 29 , radgan moTxovnilebebi, ro-<br />

gorc aseTi anu TavisdaTavad, jer ver iqneboda CvenTvis<br />

aqtualuri fenomenis uSualo determinanti, imdenad, ramdenadac<br />

arsebuli cxovrebis wesi anu uSualo sayovelTao<br />

demokratia TviTonve unda yofiliyo upirvelesi moTxovnileba.<br />

davuSvaT, rom saqme piriqiT gamoiyureba. aseT SemTxvevaSi<br />

xom gvarovnuli wyobilebis xangrZlivoba warmoudgenlad<br />

xanmokle iqneboda, rac ewinaaRmdegeba Cven xelT<br />

arsebul istoriul masalebsac da dRevandel sinamdvilesac<br />

(magaliTad, CrdiloeT amerikaSi, avstraliasa Tu afrikaSi<br />

dResac mravlad moipoveba pirvelyofil-Temurad<br />

organizebuli sazogadoeba, romlis warsuli araerT aTaswleuls<br />

iTvlis). Sesabamisad, gvaronuli wyobis sazogadoebaSi<br />

ar SeiniSneba gansakuTrebuli materailuri mizezi,<br />

romelic gardauvals Seqmnida mis gadazrdas saxelmwifoebrivad<br />

organizebul sazogadoebaSi; am pirvels, rogorc<br />

aseTs, niadag SeuZlia ucvaleblad iarsebobs, Tu<br />

saqme mis struqturul Taviseburebebsa da socialur-ekonomikur<br />

urTierTobebze midgeba, calke aRebiT.<br />

§ 4. sokrate. aristotele<br />

platonis zemoganxiluli Sexeduleba zogadad Tavis<br />

ganviTarebas ufro adrec, kerZod ki sokratesTan povebda,<br />

ris sawinaaRmdegodac arsitoteles filosofiaSi aq aqtualuri<br />

platoniseuli xedva ukve mkacri kritikis sagania30 .<br />

29 ix. Tavi I, § 12.<br />

30 Tumc aqve unda SeiniSnos, rom saerTo, rac samive filosofo-<br />

sis koncefcias gansaxilveli TvalsazrisiT axasiaTebs, mdgoma-<br />

reobs imaSi, rom aq ukve Tavs iCens „bunebiTi samarTlis“ amosa-<br />

25


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

uaryofs ra saxelmwifos warmoSobaze platoniseul<br />

TvalTaxedvas, aristoteles ZiriTadi maxvili sokrates<br />

SexedulebaTa kritikaze gadaaqvs: „sokrate ambobs, rom saxelmwifo<br />

oTx umTavres Semadgenel nawils moicavs: is<br />

asaxelebs mkeravebs, miwaTmoqmedebs, metyaveebsa da durglebs;<br />

magram radgan es saxelmwifos TviTmyofadobisaTvis<br />

sakmarisi ar aris, is dasZens mWedlebsa da mwyemsebs...…<br />

garda amisa, gamohyofs agreTve sacalo da biTum vaWrebs.<br />

yvelani erTad Seadgenen isini, sokrates azriT, pirvel saxelmwifos,<br />

TiTqosda yoveli saxelmwifo mxolod sasicocxlo<br />

moTxovnilebaTa dasakmayofileblad iqmnebodes<br />

da ara amaRlebuli arsebobisaTvis“ 31 . amisda kvalad, naTelia,<br />

rom aristotele saxelmwifos warmoSobas optimalur<br />

da ara erTaderT SesaZleblobad Tvlis sazogadoebrivi<br />

Tanaarsebobis gangrZobisa. misi azriT, socialur-ekonomikuri<br />

atmosfero aramcTu ar aris saxelmwimfos uSualo<br />

warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani, principulad<br />

meorexarisxovani realiaa. sxva sakiTxia, Tu rogor esmis<br />

mas materialur urTieTrobaTa mniSvneloba saxelmwifos<br />

Semdgomi ganviTarebis TvalsazrisiT.<br />

maS, raSi xedavs aristotele gansaxilveli fenomenis<br />

saTaves? udavoa, rom TviT adamianis fsiqikaSi, mis saer-<br />

To mentalitetisaTvis damaxasiaTebel specifiurobaSi.<br />

g. SerSeneviCis mixedviT, aristoteles uSualo damokidebuleba<br />

CvenTvis aqtualuri problemisadmi Semdegi saxisaa:<br />

„saxelmwifoebrivi urTieTrobebis mizezi adamianis<br />

bunebaSi Zevs. es Tavisi bunebiT komunikabeluri arsebaa. am<br />

vali debulebebi (ix. z. joxaZe, bunebiTi samarTlis formirebis<br />

istoriuli aspeqtebi, „samarTali“, Tbilisi, 2001, #6, gv. 93-95).<br />

31 Аристотель, Сочинения, Москва, 1984, т. 4, стр. 494.<br />

26


§ 4. sokrate. aristotele<br />

cnebaSi aristotele gulisxmobs, rom adamians instinqturad<br />

surs saxelmwifoebrivi urTierToba, sulac rom ar<br />

esmodes urTierTdaxmarebis mniSvneloba. saxelmwifoSi<br />

adamianebs TviT cxovrebis instinqti mierekeba“ 32 .MmaSasadame,<br />

sokratesa da platonTan, erTi mxriv, da aristoteles-<br />

Tan mimarTebaSi, meore mxriv, saqme gvaqvs or ukiduresobasTan,<br />

im TvalsazrisiT, rom platoni da masTan erTad<br />

sokratec saxelmwifos Camoyalibebas umTavresad mxolod<br />

materialur moTxovnilebebs miawers da arsebiTad gamoricxavs<br />

adamianis fsiqikas, mis „sulier“ moTxovnilebebs,<br />

aristotele ki piriqiT – cdilobs mTeli aqcenti swored<br />

fsiqologiur momentze gadaitanos.<br />

erTi mxriv, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />

alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />

ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />

jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis uSualo mizezi<br />

adamianis fsiqikur bunebaSi, mis fsiqologiur TaviseburebebSi<br />

vigulisxmeT, unda arsebodes mocemuli procesis, e.<br />

i. saxelmwifos warmoqmnis procesis, mkacri kanonzomiereba,<br />

romelic gulisxmobs mis erTdroulobas yvela erTmaneTisagan<br />

damoukideblad ganviTarebad sazogadoebaSi. es<br />

ki swored rom ar Seesatyviseba istoriul sinamdviles.<br />

meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv organizacias<br />

moklebuli sazogadoebis gverdiT an, miT ufro, mis irgvliv<br />

arsebobdes politikuri sazogadoebebi, rameTu aseT<br />

SemTxvevaSi pivrelis wevrebma uwyian aSkarad am saxelmwi-<br />

32 Г, Ф. Шершеневич, История Философии права, С.-Петербург, 1907, стр. 98;<br />

ix. agreTve aqtualuri aristoteleseuli xedvis ganviTarebaze<br />

Toma akvinelTan: A. Kenny, Thomas Aquin, Oxford, 1980, p. 39; R. Schönber-<br />

ger, Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998, S. 157 ff.<br />

27


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

foebrivi organizaciis Sesaxeb, romliskenac maT, aristoteles<br />

TqmiT, „cxovrebis instinqti“ ubiZgebs. magram esec<br />

xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove realobasTan: rogorc<br />

ukve SevniSneT, dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />

inarCunebs TviTmyofadobas mravali Temi, romelsac odnavac<br />

ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikuri<br />

konstruqciis sazogadoebaSi integrirebisaken.<br />

zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT ki, ibadeba kiTxva:<br />

msgavsad platonisa, xom ar aigivebs aristotelec saxelmwifo<br />

urTierTobas socialur urTerTobasTan, rodesac<br />

ambobs, rom saxelmwifo urTierTobis mizezi adamianis bunebaSi<br />

Zevso? vfiqrobT, arsebiTi gansxvavebis danaxva aq<br />

Znelia. saxelmwifos warmoSobasTan mimarTebaSi adamianis<br />

bunebis WeSmariti mniSvnelobis garkveva ki, Tavis mxriv,<br />

swored socialur da saxelmwifoebriv urTierTobaTa Tanmimdevruli<br />

diferencirebis Sedegad miiRweva, ra drosac<br />

adamianis bunebaze mocemul SemTxvevaSi mxolod iliaseuli<br />

gagebiT SesaZloa visaubroT anu rogorc adamianis<br />

„xorciel“ da „sulier“ bunebaze erTdroulad, rac imavdroulad<br />

Tanabrad ganasxvavebs i. WavWavaZis TvalTaxedvas,<br />

rogorc platonisa Tu sokrates, ise aristoteles<br />

mier warmodgenili Tvalsazrisisagan.<br />

§ 5. foierbaxi. ruso<br />

rogorc zemoT garkveviT aRiniSna, moZRvrebebi, romelTa<br />

mixedviT saxelmwifo individTa fsiqikuri wyobis<br />

zemoqmedebiT an materialuri aucileblobiT warmoiqmneba,<br />

srulyofilad jer kidev ver moiyvaneba SesabamisobaSi<br />

obieqtur sinamdvilesTan. iqneb, adamianTa samarTlebrivad<br />

28


§ 5. foierbaxi. ruso<br />

gaerTianeba mxolod maTive nebiT aris pirobadebuli, romelic<br />

sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />

„xorcieli“ bunebiT, saerTod, rogorc amas l. foierbaxi<br />

Tvlis: „arc politika, arc saxelmwifo Tavis-TavisTvis ar<br />

warmoadgens mizans. saxelmwifo ganiZireba adamianebSi,<br />

warmoiqmneba da arsebobs mxolod adamianTa nebiT (xazgasma<br />

Cvenia – avtori)“ 33 . amrigad, foierbaxi saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezad „Tavisufal nebas” asaxelebs.<br />

aq, uwinares yovlisa, yuradsaRebia is erTob mniSvnelovani<br />

garemoeba, rom foierbaxi, msgavsad J. J. rusosi,<br />

adamianTa nebaSi, romelsac saxelmwifos warmoSobamde mivyavarT,<br />

calkeulTa neba-survilis meqanikur jams ki ar gulisxmobs,<br />

aramed socialurad „zogad nebas“, romelic Tavis<br />

mxriv, rusosTan saxelmwifos warmoSobis xelSekrulebiTobas<br />

daedo safuZvlad34 . sxvagvarad rom vTqvaT, „TiToeuli<br />

CvenTagani aerTianebs Tavis pirovnebasa da mTel Tavis<br />

Zalas sazogadoSi zogadi nebis uzenaesi mimarTulebis<br />

qveS da Cvens erTobliv TvisebaSi nawils“ 35 anu „me<br />

33 Л. Фейeрбах, Избранные философские произведения, Москва, 1955, т. I, стр.<br />

643.<br />

34 ukanaskneli TvalsazrisiT, ruso SeniSnavs: „Cemis azriT, adamianebma<br />

miaRwies im mdgomareobas, sadac dabrkolebaTa Zala, romlebic<br />

xels uSlida maT myofobas bunebriv mdgomareobaSi, maTive<br />

winaaRmdegobiT, aRemata Zalebs, romlis gamoyenebis unaric Seswevs<br />

TiToeul individs am mdgomareobaSi Tavis SesanarCuneblad.<br />

maSasadame, am primitiul mdgomareobas ukve ar ZaluZs subsistireba;<br />

da aq adamians emuqreba kidec gaqroba, Tu ar SesZlebs Tavisi<br />

myofobis maneris Secvlas... magram, rogorc adamianebs ar ZaluZT<br />

axali Zalebis warmoqmna, aramed mxolod gaerTianeba da<br />

marTva im Zalebisa, romlebic arsebobs, maT ar rCebaT sxva saSualeba<br />

Tavis SesanarCuneblad, garda imisa, rom SeTanxmebiT Sekribon<br />

Zalebi, romelTa meoxebiTac daZleven winaaRmdegobas, gadaitanon<br />

isini erTi mmarTvelis xelSi da amoqmedon, amgvarad, gawonasworebiT“<br />

(Rousseau, Du contrat social, p. 65-66).<br />

35 E. L. Allen, Guide Book to Western Thought, London, 1957, p. 192.<br />

29


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

Tavadve var Cemi movaleobebis Semoqmedi; am movaleobebis<br />

ganxorcielebiT me efeqturad vemorCilebi sakuTar Tavs;<br />

da daemorCilo Tavs, vidre gansazRvrul gareSe mmarTvelobas,<br />

niSnavs iyo Tavisufali“ 36 .<br />

amasTanave, sulac ar aris Zneli gaverkveT imaSi, Tu<br />

raoden misaRebia foierbaxis zemowarmodgenili mtkiceba.<br />

rasakvirvelia, gansaxilveli idea, rogorc aseTi, safuZvels<br />

moklebuli ar aris. wminda hipoTeturad dasaSvebia,<br />

rom ruso-foierbaxiseulma saerTo nebam marTlac gansaz-<br />

Rvra saxelmwifo wyobilebis Sekowiweba. magram amis pirobiToba<br />

saboloo jamSi eWvSeuvalia. sakiTxavi ki is aris,<br />

Tu ramdenad xerxdeba am nebis ganxorcieleba im socialur-kulturul<br />

(cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />

viTarebaSi, romlis niadagzec sazogadoebis saxelmwifoebrivad<br />

organizeba mimdinareobs.<br />

gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da na-<br />

Teli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />

safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />

gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />

xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />

xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />

gaswvdeba esoden farTo masStabebs. da aq, vfiqrobT,<br />

gasagebia, rom imis mtkiceba, TiTqos mocemul SemTxvevaSi<br />

saqme gvqondes „moralurad da ara fsiqologiurad gansazRvrul<br />

nebasTan“ 37 , arsebiTad arafers cvlis, radgan<br />

36 G. H. R. Parkinson (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge, 1988,<br />

p. 699; ix. agreTve uSualod foierbaxiseuli xedva nebaze zoga-<br />

dad: R. G. Renner (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der deu-<br />

tschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel, Wien, 1992, Bd.<br />

II, S. 92.<br />

37 ix. e. l. alenis dasax. naSromi, gv. 192.<br />

30


§ 6. loki<br />

gansaxilvel konteqstSi es ori sruliad paraleluri sibrtyea.<br />

§ 6. loki<br />

analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />

is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris adamianTa<br />

SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRweuli<br />

mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve erTmniSvnelovnad amodis<br />

debulebidan, rom winaresaxelmwifoebrivi xanis sazogadoeba<br />

„veluri tomebis“ erTobaa. amave dros, loki arafers<br />

ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad miiReboda „veluri<br />

tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli sirTulis xelSekruleba!<br />

ganviTarebis monakveTi, romelic win uZRvis samarTlebriv<br />

wyobas, lokis mier ganixileba rogorc „bunebrivi<br />

mdgomareoba“: „xelyofisagan Tavis dasaRwevad da bunebrivi<br />

mdgomareobis damrRvevTa asalagmavad, acxadebda loki,<br />

rom adamianebi…toveben mocemul mdgomareobas, erTiandebian<br />

TanamegobrobebSi da niSnaven mTavrobas, rogorc saerTo<br />

mosamarTles maTzed da maTi sicocxlis, Tavisuflebisa<br />

da sakuTrebis uflebaTa damcvels. amdenad, saxelmwifo<br />

iqmneba xalxis mier Tavisuflad ukve arsebul uflebaTa<br />

dasacavad. is afuZnebs Tavis Zalauflebas ,qveSevrdomTa<br />

SeTanxmebaze‘ “ 38 . amisda kvalad, saxelmwifos CamoyalibebiT<br />

„uzenaesi Zalaufleba xalxsve rCeba“ 39 . sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, saxelmwifos warmoSobis mizezi is<br />

aris, rom „adamianTa miswrafebebi (survilebi) midrekilia<br />

38 J. Bronowski, B. Mazlish, The Western Intellectual Tradition (From Leonardo to<br />

Hegel), New York, 1960, p. 213.<br />

39 iqve.<br />

31


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

urTierTSeuTavseblobisaken; ase rom, umarTveloba niSnavs<br />

Tavisuflebas ZlierisTvis da ymobas sustisTvis“ 40 .<br />

udavoa, rom sazogadoeba, romelSic ganusazRvrelia<br />

mis wevrTa uflebebi da movaleobebi, ver daitevs sasurvel<br />

socialur Tavisuflebas, aramed es sruli uuflebobis<br />

mdgomareobaa, miuxedavad imisa, rom loks saxelmwifos<br />

Camoyalibebis mizani swored „ukve arsebul uflebaTa dacvaSi“<br />

warmoudgenia. monteskies sityvebiT rom vTqvaT, „bunebriv<br />

mdgomareobaSi adamianebi ibadebian Tanasworni;<br />

magram aseTad rodi rCebian. sazogadoeba maT am Tanasworobas<br />

akargvinebs da erTaderTi, ris saSualebiTac isini<br />

kvlav Tanasworni xdebian, kanonebia“ 41 .<br />

amasTanave, naklebad momsyidveli Cans lokis mier ganviTarebuli<br />

Sexeduleba sxva mxrivac. bunebrivoba unda<br />

iTvaliswinebdes adamianTa Tanacxovrebis iseT saxes, romlis<br />

Sesabamisadac maTi urTierTobebi ar efuZneba aravi-<br />

Tar xelovnur organizacias anu adamianis inteleqtualuri<br />

potenciali erTianad gamouyenebelia sazogadoebrivi<br />

cxovrebis mowyobis saqmeSi, erTi sityviT, rodesac adamianTa<br />

urTierToba ontologiurad instinqtsa da instinqtur<br />

orientaciazea damyarebuli, rasac s. S. maTi ojaxebad<br />

gaerTianeba SeiZleba ganvakuTvnoT. magram gvarovnuli sab-<br />

Wos saxiT universaluri momwesrigebeli meqanizmis Semoqmedeba<br />

ukve aris bunebrivi mdgomareobis garRveva da utyuarad<br />

warmoadgens Sualedur safexurs bunebrivobasa da<br />

samarTlebriv organizacias Soris. amitomac Znelia dave-<br />

TanxmoT lokis mosazrebas, TiTqos saxelmwifo bunebrivi<br />

mdgomareobis uSualo nayofi iyos da amis mizezi ki – (bu-<br />

40 B. Russell, Sceptical Essays, London, 1948, p. 173.<br />

41 Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977, p. 96.<br />

32


§ 6. loki<br />

nebriv) uflebaTa arasakmarisi uzrunvelyofa, maTi xelyofis<br />

saSiSroeba.<br />

amave dros, lokis gansaxilveli Sexedulebebi uTuod<br />

pozitiur gamoyofas moiTxovs im TvalsazrisiT, rom isini<br />

ZiriTadad agebulia Sesabamisi hobziseuli xedvis kritikaze,<br />

sadac (anu hobzis filosofiaSi) 42 saxelmwifos warmo-<br />

Sobis problema arsebiTad avtoritarizmis dasabuTebis mizans<br />

emsaxureba: „hobzi cdilobda desabuTebia, rom...<br />

asarCevi mmarTveli mxolod absoluturi SeiZleboda yofiliyo;<br />

sazogadoebis nebismieri wevris efeqturad SesazRudavad<br />

mmarTvels unda hqondes absoluturi Zalaufleba<br />

yvelaze. amis sawinaaRmdegod loki miiCnevs, rom jer<br />

erTi, mmarTvelis uflebebi, iseve rogorc TiToeuli sxva<br />

pirisa, SezRudulia ,bunebiTi samarTliT‘; da meorec, nebismier<br />

SemTxvevaSi misi Zalaufleba mas eniWeba rogorc<br />

ndoba sazogadoebis wevrTa sasikeTod da amrigad, SesaZloa<br />

saTanadod kvlav CamoerTvas, Tu ndoba gatexilia“ 43 .<br />

Tumc mxedvelobidan arc is unda gamogvrCes, rom loki,<br />

„marTalia, win eRobeboda avtoritarizms, magram, cxadia,<br />

aranairi gagebiT demokrati ar iyo“ 44 .<br />

rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts,<br />

TvalsaCinoa, rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi<br />

principulad gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki<br />

saxelmwifos warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />

ukavSierbs („bunebrivi mdgomraeobis damrRvevTa alagmva“,<br />

„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave 45 gagebiTT da<br />

42 ix. hobzis SexedulebaTa analizi: Tavi I, § 7.<br />

43 J. O. Urmson (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy and Philo-<br />

sophers, London, 1960, p. 233.<br />

44 iqve.<br />

45 ix. sruli konteqsti: sq. 38.<br />

33


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

a. S.), ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad<br />

amovikiTxavT, rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />

momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul<br />

SemTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />

adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“<br />

xelyofilTa interesebTan).<br />

ukeT rom vTqvaT, loki saerTod gamoricxavs socialur<br />

urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc saxelmwifos<br />

Tandayolil funqcias.<br />

§ 7. hobzi<br />

garkveviT gamoirCeva i. WavWavaZis mosazrebebi CvenTvis<br />

aqtulaur konteqstSi T. hobzis mier ganviTarebuli Sexedulebebisaganac.<br />

imisaTvis, rom saTanadod gaverkveT hobzis<br />

TvalTaxedvaSi, uwinares yovlisa, mxedveloabSi unda<br />

miviRoT mis mier definirebuli saxelmwifos cneba: „saxelmwifo<br />

erTiani piria, romlis moqmedebisaTvis pasuxismgeblobas,<br />

urTierTxelSekrulebis gziT, Tavze iRebs adamianTa<br />

didi raodenoba, raTa mocemul pirs SeeZlos TiToeuli<br />

maTganis Zalisa da saxsrebis gamoyeneba ise, rogorc<br />

amas maTi mSvidobisa da saerTo dacvisaTvis aucileblad<br />

miiCnevs“ 46 . davazustoT, rom hobzi mSvidobis qveS gulisxmobs<br />

mSvidobas Sinagans, TviT sazogadoebis wevrebs Soris<br />

da gasagebi gaxdeba, rom is saxelmwifos warmoSobas-<br />

Tan mimarTebaSi, rogorc mizezs, socialuri aucileblobis<br />

or saxes gamohyofs: Sinagansa da garedan momdinares.<br />

hobzis mixedviT, sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />

organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareo-<br />

46 Т. Гоббс, Сочинения, Мoсква, 1991, т. II, стр. 133.<br />

34


§ 7. hobzi<br />

bisas“, gamefebulia usasrulo urTierTfrTxoba, adamiane-<br />

bi ganicdian erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />

arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswaruxilavi<br />

safrxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />

ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />

mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />

pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />

radganac es, ubralod, erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa.<br />

dausrulebeli saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi<br />

undobloba sabolood gardauvals qmnis mxareTa<br />

Soris stabiluri kompromisis miRwevas. „...adamianTa yovelgvari<br />

gaerTianeba Tavis dasabams iRebs ara maT urTierTkeTilganwyobaSi,<br />

aramed urTierTfrTxobaSi. frTxobaSi me<br />

mesmis momavali borotebis yovelgvari winaTgrZnoba... swored<br />

SiSi ubiZgebs adamianebs mimarTon sifrTxilis zomebs<br />

da adamianebi... Cvelubriv mimarTaven iaraRsa Tu dacvis<br />

sxva msgavs saSualebebs, romlebic agulianebs maT sxvaze<br />

Tavdasxmisaken, rac Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis urTierTzraxvebis<br />

Secnobas. da swored maSin warmoiSoba saxelmwifo:<br />

Tu ebmebian brZolaSi – gamarjvebis Sedegad,<br />

Tu aRweven SeTanxmebas – amis Sedegad“ 47 . maSasadame, hobzi<br />

saxelmwifos warmomSob Sinagan aucileblobad erTmaneTis<br />

mimarT SiSis anu samarTlis enaze rom vTqvaT, sazogadoebriv<br />

urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis daZlevas<br />

miiCnevs.<br />

saxelmwifos warmoSobis atributad hobzi erTpirovnuli<br />

mmarTvelis arCevas asaxelebs, romelic uzrunvelyofilia<br />

„absoluturi ZalauflebiT, gansazRvros socialu-<br />

47 iqve, t. I, gv. 287-288.<br />

35


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

ri qcevis wesi“ 48 anu „aseTi mefe flobs absolutur uf-<br />

lebas, gamosces nebismieri kanoni Tavisi Sexedulebisamebr.<br />

mas ar ekisreba araviTari pasuxismgebloba individTa<br />

winaSe, romelTac is airCies, garda mSvidobis SenarCunebisa.<br />

ar arsebobs aranairi xelSekruleba massa da maT Soris.<br />

erTaderTi xelSekruleba, romelic moipoveba, aris<br />

xelSekruleba TviT individTa Soris da es aris ubralod<br />

SeTanxmeba, daniSnon vinme, visac maT surT rom daemor-<br />

Cilon“ 49 . amave dros, rogorc lokis SexedulebaTa analizis<br />

dros aRiniSna, avtoritarizmSi hobzi xedavda ara<br />

mxolod saexlmwifos warmoSobis, aramed TviT saxelmwifos<br />

arss zogadad50 . amis gamoc araferia gasaocari imaSi,<br />

rom hobzis gansaxilvelma koncefciam TviT inglisur<br />

filosofiaSi sul raRac ramodenime aTwleuls gauZlo,<br />

rogorc gabatonebulma TvalTaxedvam: „inglisi ar iyo<br />

hobzistebis eri da erT-erTi yvelaze ufro sanimuSo da<br />

giganturi pasuxi Tomas hobzisTvis swored jon lokis<br />

kalams ekuTvnoda“ 51 .<br />

umTavresi ki aq hobzis zemowarmodgenil mosazrebas-<br />

Tan mimarTebaSi is aris, rom hobzi ar gvaZlevs araviaTr<br />

pasuxs kiTxvaze, Tu ratom wamoiWreba adamianTa Soris Si-<br />

Sisa da undoblobis daZlevis problema sazogadoebis<br />

warmoqmnidan uaRresad xangrZlivi drois ganvliT da ara<br />

mis sawyis safexurzeve. orTave SemTxvevaSi xom amis saWiroeba<br />

erTi da imave simwvaviT unda gamoirCeodes. sinamdvileSi<br />

ki hobzis TvalTaxedvaSi gaparuli Seusabamoba bevrad<br />

ufro Rrmaa da zedmiwevniT emTxveva lokis mier „bu-<br />

48 j. bronovskisa da b. macliSis dasax. naSromi, gv. 205.<br />

49 iqve.<br />

50 ix. Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912, p. 502-504.<br />

51 L. Paul, The English Philosophers, London, 1954, p. 110.<br />

36


§ 7. hobzi<br />

nebrivi mdgomareobisa“ da Segnebulad organizebuli so-<br />

cialurobis kategorialur aRrevas, anu hobzis Tanaxmadac,<br />

iZulebuli varT davaskvnaT, TiTqos winaresaxelmwifoebriv<br />

xanaSi, anu gvaronuli wyobilebis pirobebSi, sazogadoeba<br />

adamianTa yovelgvar Segnebul organizacias<br />

moklebuli erTobaa, rasac cxadia, araferi SeiZleba hqondes<br />

saerTo gansaxilvel sinamdvilesTan. da Tu hobzi winaresaxelmwifoebriv<br />

xanaSi samarTlis principebs eZiebs,<br />

„is maT bunebriv mdgomareobaSi eZiebs“ 52 .<br />

rac Seexeba garedan momdinare aucileblobas, is, hobzis<br />

mixedviT, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv safrTxeSi<br />

mdgomareobs. sazogadoebis wevrebi iZulebuli<br />

xdebian Tavdacvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma<br />

gamonaxon da es mxolod saxelmwifos Camoyalibebis meoxebiT<br />

Tu moxerxdba. gansaxilveli Tvalsazrisi uSualo<br />

asaxvas povebs hegelTanac. „adamianebi, – aRniSnavs hegeli,<br />

– rom saxelmwifos qmnian, imisaTvis aris aucilebeli, rom<br />

saerTo Tavdacva…Seqmnan“ 53 .<br />

vamtkicoT, rom saerTo Tavdacva saxelmwifos meorexarisxovvani<br />

funqciaa, niSnavs Tvali ver gavusworoT istoriul<br />

sinamdviles. magram aq mniSvnelovani sxva ram aris<br />

da kerZod ki, hobzis mier warmodgenil postulatTa logikuri<br />

urTierTmimarTeba: Tu vixelmZRvanelebT hobzis<br />

pirvel debulebaSi („Sidasocialuri mtrobis daZlevis<br />

aucilebloba“) warmodgenili logikiT, momdevno debulebis<br />

(„garedan momdinare safrTxis daZlevis aucilebloba“)<br />

kvalobaze, individTa politikur sazogadoebaSi gaerTianebas<br />

uTuod unda mohyoloda saxelmwifoTa erTian korpo-<br />

52 Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, p. 504.<br />

53 F. W. G. Hegel, Politische Schriften, Berlin, 1970, S. 15.<br />

37


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

raciad Serwymac; Tu adamianebi erTmaneTisadmi SiSma da<br />

agresiulobam saxelmwifoebrivi konstruqciis sazogadoebad<br />

aqcia, saxelmwifoebic, TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul<br />

warsulSi integrirebuli iqnebodnen msgavs, evoluciurad<br />

ufro maRal kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT<br />

frTxoba da agresiuloba am ukanasknelTa urTierTobebSi<br />

aseve gamudmebiT da didad ufro masStaburad mJRavndeboda,<br />

vidre hobziseuli „bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa<br />

umartives urTierTobebSi.<br />

yovelive es ki niSnavs, rom hobzis ukanaskneli postulati<br />

srulyofilad ver pasuxobs misive TvalTaxedvis zemowarmodgenili<br />

pirveli nawilis moTxovnebs. xolo zogadad,<br />

CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT, aseve TvalsaCinoa<br />

is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos warmoSoba arc „sayovelTao“<br />

mtrobis Sedegia hobziseuli gagebiT, aramed socialur<br />

urTierTobaTa intensivirebis saSualeba, rogorc<br />

aseTi.<br />

§ 8. kanti<br />

kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />

yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />

mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“<br />

principiT xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli<br />

„zogadi nebis“ principiT. „amitom kanti samarTlisa da saxelmwifos<br />

dasabuTebisas Tavis TvalTaxedvas ukve hobzis,<br />

lokisa da rusosagan cnobil sazogadoebrivi xelSekrulebis<br />

ideaze afuZnebs da ambobs, rom samarTali sazogadoebrivi<br />

xelSekrulebiT dafuZnebuli wesrigia... amasTanave,<br />

xelSekrulebaSi ar igulisxmeba araviTari istori-<br />

38


§ 8. kanti<br />

uli movlena, saerTod araviTari faqti, aramed normatiul-kritikuli<br />

idea: samarTlisa da saxelmwifos aprioruli<br />

principi“ 54 .<br />

sxva mxriv, kanti aq, marTalia, sulac ar uaryofs, hobziseuli<br />

gagebiT, saerTo nebis uzenaesobas saxelmwifo Zalauflebis<br />

ganxorcielebisas, magram imavdroulad saerTo<br />

nebis wminda abstraqtuli uzenaesobiT Semoifargleba, rameTu<br />

saxelmwifos warmoSobis Sedegad „zogadi nebis“ safuZvelze<br />

arCeuli mmarTveli erTaderTi piria, vinc sayovelTao<br />

nebasTan mis mier gamocemul kanonTa Sesabamisobas<br />

gansazRvravs. sxva sityvebiT, kantTan saxelmwifos sa-<br />

TaveSi „arCeuli“ Tumc valdebulia kanonebi saerTo nebas<br />

Seusabamos, magram valdebulia ara sazogadoebis, ara samarTlis,<br />

aramed mxolod da mxolod sakuTari Tavis<br />

winaSe!<br />

„adamians, – gvikonkretebs kanti saxelmwifos warmoSobis<br />

safuZvlebs, – Tavisuflebis borotad gamoyeneba sCvevia,<br />

Tanac Tu mas, rogorc gonier arsebas, erTi mxriv, kanoni<br />

surs, romelic Tavisuflebas…zRudavs, meore mxriv,<br />

is, sadac ki moaxerxebs, Tavisi mimkerZoebluri…midrekilebis<br />

gamo, am SezRudulobis garRvevas eswrafvis. amrigad,<br />

adamiani saWiroebs batons, romelic mas sakuTar nebas gautexs<br />

da aiZulebs daemorCilos sayovelTaod moqmed nebas,<br />

ise, rom TiToeuls SeeZlos iyos Tavisufali“ 55 . Sesabamisad,<br />

saxelmwifo, kantis mixedviT, yalibdeba rogorc sagangebod<br />

organizebuli Zala, romelic socialur urTier-<br />

TobebSi Casarevad umTavresad imisaTvis aris saWiro, rom<br />

individualuri neba saerTo sazogadoebrivi nebis farg-<br />

54 O. Höffe (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, 3. Aufl., München, 1995, Bd. II, S. 27 f.<br />

55 I. Kant, Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988, S. 202.<br />

39


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lebs ar gascildes 56 . sxva sakiTxia is, rom zemogamoyofi-<br />

li momentis gaTvaliswinebiT, saerTo nebis uzenaesoba aq<br />

samarTlebrivad isev da isev wminda wylis formalurobamde<br />

daiyvaneba.<br />

yovelive zemoaRniSnulTan erTad mcdari iqneboda imis<br />

mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />

arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />

amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />

kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />

arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />

Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />

„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />

aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“ 57 . ufro<br />

zustad, saxelmwifo, kantis Tanaxmad, „gonier egoist-<br />

Ta organizaciaa“ 58 . magram, amave dros, „Tu kanti…Tavis sazogadoebrivi<br />

Sromis modelze dayrdnobiT…saxelmwifoSi<br />

upirvelesad ara Rirseuli cxovrebis ganviTarebis Suamavals,<br />

aramed bevrad ufro gonier egoistTa xelovnur nayofs<br />

xedavs, romelTac iZulebiTi saxelmwifoebrivi Zalauflebis<br />

safuZvelze Tanaarseboba surT, is am Sinaarss<br />

cnebiT-terminologiurad imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />

erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“<br />

59 . uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />

mimarTebaSi ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli<br />

am pirveliT dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens,<br />

rac Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mci-<br />

56 Sdr.: J. Roberts, German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988, p. 52-55.<br />

57 ix. R. Saage, Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />

Baden-Baden, 1994, S. 135.<br />

58 iqve.<br />

59 iqve.<br />

40


§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

re, aseve radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom<br />

aqac saxelmwifo da masTan erTad samarTalic yalibdeba,<br />

rogorc „bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />

§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

hegelis filosofia, rogorc cnobilia, vrclad moicavs<br />

kantis SexedulebaTa kritikas, magram mocemul Sem-<br />

TxvevaSi upiratesad xazgasmas hobzisa da hegelis SexedulebaTa<br />

Tanafardoba moiTxovs, kerZod ki im TvalsazrisiT,<br />

rom Tu hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemas-<br />

Tan mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />

umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT, hegeli<br />

mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic, es<br />

saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />

meore mxriv, aq saxelmwifos dasabuTebisas gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas ojaxis fenomeni iZens. „saxelmwifo, –<br />

SeniSnavs hegeli, – TviTcnobieri zneobrivi substanciaa, –<br />

ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis principis<br />

SeerTeba. igive erTianoba, romelic ojaxSi aris siyvarulis<br />

grZnobis saxiT, saxelmwifos arsebasac warmoadgens,<br />

magram aq am arsebas, amasTanave, meore principis – mcodne<br />

da TavisTavidan amosvliT moqmedi survilis – mier eni-<br />

Weba codnili zogadobis forma, romelSic am zogadobas –<br />

iseve, rogorc mis gansazRvrulobebs, codnaSi rom iSlebian,<br />

– zemoxsenebuli mcodne subieqturoba sagnad da absolutur<br />

miznad aqvT, sxva sityvebiT rom vTqvaT, am zogadobas<br />

TavisTvis es goniTi swads“ 60 . ojaxSi hegeli gu-<br />

60 g. v. f. hegeli, gonis filosofia, Tbilisi, 1984, gv. 307.<br />

41


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

lisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi gonis<br />

saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv substancias<br />

individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />

yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT61 . aqedan<br />

garkveviT gamomdinareobs, Tu ratom miiCnevs hegeli saxelmwifos<br />

ojaxis principisa da samoqalaqo sazogadoebis<br />

principis SeerTebad da saxelmwifo wyobilebas TviTcnobier<br />

substanciad, rogorc organul sinamdviled ganviTarebul<br />

gons.<br />

amave dros, arc imis danaxvaa Zneli, rom hegelic saxelmwifos<br />

warmoSobis safuZvlad swored nebas miiCnevs,<br />

magram ara im saxiT, ra saxiTac zemoganxilul filosofosebTan<br />

hqonda adgili. hegeli „saSiSadac“ ki racxs (saer-<br />

To) nebis maT mier warmodgenil konstruqcias, ra drosac<br />

mas aq nebis cneba sruliad axal, maTTvis ucxo kategoriamde<br />

ahyavs anu gamoricxavs, saerTod, misi Semadgenlobidan<br />

individualur nebasa da mis mniSvnelobas.<br />

amrigad, hegelTan gansaxilveli neba individTa nebisagan<br />

damoukidebeli, TavisdaTavad arsebuli da TavisdaTavad<br />

saxecvalebadi mTlianobaa, romelic apirobebs saxelmwifos,<br />

rogorc ganuyofeli erTobis, warmoqmnas62 .<br />

hegelis zemomotanili mosazrebebidan aseve garkveviT<br />

ikveTeba, rom is saxelmwifos warmoSobis mimdinareobas-<br />

Tan erTad TviT saxelmwifosac aniWebs srul damoukideblobasa<br />

da individualurobas, axasiaTebs ras mas rogorc<br />

„TviTcnobier zneobriv substancias“, rac imavdroulad,<br />

„zneobrivobis“ aqcentirebis mxriv, mniSvnelovnad ganas-<br />

61 ix. iqve, gv. 298.<br />

62 ix. agreTve hegeli Tavisufal nebaze: J. Rawls, Lectures on the History<br />

of Moral Philosophy, London, 2000, Hegel, I, § 3.<br />

42


§ 9. hegeli. foierbaxi<br />

xvavebs mis TvalTaxedvas zemowarmodgenili kantiseuli<br />

xedvisaganac Sesabamis aspeqtSi.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, hegelis Sexedulebebs<br />

ZiriTadad Semdeg daskvnamde mivyavarT: saxelmwifos<br />

warmoSobis mizezi ar gamomdinareobs arsebiTad<br />

arc indvidTa nebisa Tu saerTosazoagdoebrivi aucileblobisagan<br />

da a.S., aramed daiyvaneba yovlad ganyenebul fenomenamde.<br />

da aq swored saxelmwifos genezisis „RvTaebriv<br />

gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme. ukeT rom vTqvaT, hegeli<br />

cdilobs daasabuTos, rom „saxelmwifos Sinaarsi ganisaz-<br />

Rvreba adamianis damokidebulebiT RvTaebrivTan da ara<br />

mxolod mis moTxovnilebaTa bunebiT, rogorc amas sazogadoebis<br />

bunebiT TeoriebSi aqvs adgili. misi amocanac amitom<br />

is aris, rom SesaZlebeli gaxdes adamianuri yofis<br />

warmmarTveli sulier, religiur da zneobriv wesrigTa Sidaqveyniuri<br />

ganxorcieleba“ 63 . principulad ki amiT hegeli<br />

saxelmwifos funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu amgvarad<br />

saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari<br />

axali „adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed<br />

saxelmwifo sruliad ewireba ukve arsebul socialur<br />

„wesrigTa“ „ganxorcielebas“. erTi sityviT, hegeli ver gamohyofs<br />

saxelmwifoSi mTavars: specifiurs, ris gamoc saboloo<br />

jamSi aq saxelmwifos erTaderT funqcionalur<br />

„TavSesafars“ Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />

hegelis gansaxilveli TvalTaxedvis, iseve rogorc zogadad<br />

misi filosofiis kritikas, pirvelad l. foierbax-<br />

Tan vxvdebiT64 . uaryofs ra hegelis aqtualur Sexedule-<br />

63 J. Ritter, Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel), Frankfurt a. M.,<br />

1969, S. 186 f.<br />

64 ix. J. Aufenauger, Philosophie (Eine Einführung), München, 1990, S. 156 f.<br />

43


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

bebs, foierbaxi SeniSnavs: „sadac zneoba Teologiaze, sa-<br />

marTali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />

yvelaze ufro arazneobrivi, arasamarTlebrivi,<br />

samarcxvino nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“ 65 .<br />

amis Sedegad foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />

masStabad66 , riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv<br />

sawyisze dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad<br />

elfers iZens.<br />

§ 10. volteri<br />

rogorc amas zogadad platonTan da i. WavWavaZesTan<br />

vxvdebiT, volteris filosofiis mixedviTac „arc erT adamians<br />

ar Seswevs unari, marto rom sikeTes miaRwios; saWiroa<br />

daxmareba. amitom sazogadoeba iseve Zvelia, rogorc<br />

msoflio“ 67 . amasTanave, platonisagan gansxvavebiT, volteri<br />

aq ZiriTad mizezs materialuri moTxovnilebebiT ar<br />

Semofarglavs, aramed imave zomiT gamohyofs adamianis sulier<br />

mxaresac, riTac is, Tavis mxriv, aseve garkveviT cdilobs<br />

gaemijnos problemis aristoteleseul xedvas, sadac<br />

maxvili swored mxolod ukanasknel faqtorze modis, da<br />

rasac imavdroulad i. WavWavaZis TvalTaxedva, romlis<br />

farglebSic, rogorc zemoT vixileT, orTave momenti Tanabar<br />

aqcentirebas povebs, arsebiTad esatyviseba.<br />

rac Seexeba uSualod ukanasknel faqtors, volteri,<br />

ganixilavs ra adamians socialur arsebad, uwinares yovlisa,<br />

cdilobs gamohyos „keTilganwyoba“ Tavis msgavs da-<br />

65 r. g. reneris dasax. naSromi, t. 2, gv. 101.<br />

66 iqve.<br />

67 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques, Paris, 1827,<br />

p. 2532.<br />

44


§ 10. volteri<br />

nabadTa mimarT rogorc adamianis sulieri bunebisTvis<br />

imanenturi Tviseba68 da ara hobziseuli „undobloba“ Tu<br />

„mtroba“, romelic mxolod iZulebiTi socialurobis wyaroa.<br />

es ki miT ufro TvalsaCinos qmnis i. WavWavaZisa da<br />

volteris koncefcias Soris Tvisebriv msgavsebas.<br />

arsebiTi paralelebi iliasa da frangi filosofosis<br />

Sexedulebebs Soris wydeba iq, sadac saqme zemoxsenebul<br />

momentze dayrdnobiT socialurisa da politikuris korelacias<br />

Seexeba. „keTilganwyoba, – SeniSnavs volteri, –<br />

jer kidev susti biZgi iqneboda sazogadoebaSi sacxovreblad<br />

Cvens gasaerTianeblad: is verasodes Seuwyobda xels<br />

didi imperiebisa da ayvavebuli qalaqebis dafuZnebas, rom<br />

ara Cveni didi miswrafebebi“ 69 . amas ki volterTan sinamdvileSi<br />

mxolod „keTilganwyobis“ momentis uaryofamde mivyavarT,<br />

radgan mocemuli momenti, saerTod, „did miswrafebebTan“<br />

Tu nebismier sxva damafuZnebel garemoebasTan<br />

erTad, ver moiyvaneba „didi imperiebis“ fenomenTan pozitiur<br />

kavSirSi: yovelgvari imperia adamianTa mimarT yovelgvari<br />

keTilganwyobis gamoricxvaze aigeba. sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, CvenTvis aqtualuri Tvalsawieridan aq Tanabradaa<br />

saxeze rogorc mkveTri sxvaoba i. WavWavaZis samarTlebrivpolitikur<br />

msoflmxedvelobasTan mimarTebaSi, ise winaaRmdegobrioba<br />

TviT volteris TvalTaxedvaSi.<br />

amitomac rodesac volteri am orTave moments, „keTilganwyobis“<br />

mimarT „miswrafebaTa“ dawinaurebiT, s. S. „ke-<br />

TildReobisaken swrafvis“ qveS aerTianebs, es upirobod<br />

rodi emTxveva mocemuli problemis farglebSi keTildRe-<br />

68 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXIV, Philosophie Générale: Métaphysique, Mo-<br />

rale, et Théologie, Paris, 1818, p. 43.<br />

69 iqve, gv. 44.<br />

45


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

obis iliaseul gagebas. „es miswrafebebi, – ganavrcobs<br />

volteri gansaxilvel konteqsts, – romelTa borotad gamoyeneba,<br />

Tavis mxriv, esoden sazianoa, WeSmaritad umTavresi<br />

mizezia wesrigisa, romelsac Cven dRes dedamiwaze<br />

vxedavT. dideba aris, uwinares yovlisa, is TavidaTavi xerxi,<br />

romlis meoxebiTac aSenda es mSvenieri nageboba sazogadoebisa.<br />

rogorc ki moTxovnilebebma erTad Sekriba ramodenime<br />

adamiani, yvelaze sazrianebma maT Soris SeniSnes,<br />

rom es adamianebi iyvnen Sobilni ganusazRvreli didebis<br />

grZnobiT swored iseve, rogorc dauokebeli midrekilebiT<br />

keTildReobisaken“ 70 . amdenad, volterTan (politikuri) sazogadoeba,<br />

Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da<br />

„keTildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretulad,<br />

mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />

midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />

warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />

Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />

mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />

mkacrad eqvivalenturia.<br />

§ 11. n. nikolaZe<br />

mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />

msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT,<br />

romelTa Soris sxvaoba mxolod sazogadoebisa da<br />

saxelmwifos genezisis urTierTmimarTebiT Semoifargleba,<br />

Tumc imavdroulad ara im gagebiT, ra gagebiTac amas<br />

adgili hqonda problemis platoniseuli da iliaseuli<br />

70 iqve.<br />

46


§ 11. n. nikolaZe<br />

xedvis Sedarebisas. „niko nikolaZis azriT, saxelmwifo<br />

warmoiSva sazogadoebis CamoyalibebasTan erTad. amis mizezi<br />

iyo xalxis swrafva harmoniuli cxovrebis damyarebisaken.<br />

n. nikolaZis miTiTebiT, saxelmwifos Seqmnis mizani da<br />

daniSnuleba iyo, daecva is xalxi, romelic am saxelmwifoSi<br />

cxovrobda“ 71 . amisda kvalad, n. nikolaZesTan sazogadoebisa<br />

da saxelmwifos cneba sulac ar aris gaigivebuli<br />

erTmaneTTan, rogorc amas platonis filosofiaSi vxvdebiT,<br />

aramed gansxvaveba n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

Soris aq mxolod saxelmwifosa da sazogadoebis<br />

warmoSobis erTdroulobasa da Sesabamisad, maT diferencirebul<br />

aRmocenebas ukavSirdeba. amasTanave, n. nikolaZe<br />

winaaRmdegia uSualo demokratiis absoluturobisa72 ,<br />

riTac is i. WavWavaZesTan erTad, uwinares yovlisa, calsaxad<br />

upirispirdeba yovelgvar samarTlebriv nihilizmsa da<br />

mis niadagze warmomdgar filosofiur koncefciebs73 .<br />

rogorc zemowarmodgenili TvalTaxedvidan Cans, n. nikolaZisa<br />

da i. WavWavaZis Sexedulebebi aq imavdroulad<br />

mxolod irib analogiurobamde ver daiyvaneba: orive SemTxvevaSi<br />

saxelmwifos warmoSobas safuZvlad edeba adamianTa<br />

swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />

ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul momentSi gamoxatuli<br />

saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli faqtori,<br />

moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis damaxasia-<br />

Tebel negatiurobis aqcents. „saxelmwifo, – aRniSnavs n.<br />

nikolaZe, – aris kacebis kreba, Semdgari imisaTvis ki ara,<br />

71 m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />

2003, gv. 56.<br />

72 iqve, gv. 95.<br />

73 ix. v. metreveli, niko nikolaZis politikuri da iuridiuli Se-<br />

xedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980, gv. 80.<br />

47


Tavi I saxelmwifos warmoSoba<br />

rom mTavrebs miuTvisebiaT zogierTi uflebebi 74 da dau-<br />

morCilebiaT axlomaxlo mcxovreblebi da xalxebi. ara, am<br />

krebis safuZveli, simagre da namdvili, bunebiTi mimzidveli<br />

Zala is sargeblobaa, romelsac hpoveben erTad Seyrili<br />

pirebi erTmaneTis dacvaSi, daxmarebaSi da erTad<br />

cxovrebaSi“ 75 . sxvagvarad rom vTqvaT, saxelmwifos Camoyalibebas<br />

aqac mcire ram aqvs saerTo „sayovelTao“ an Tundac<br />

sxvagvari agresiis daZlevasTan adamianebs Soris, aramed<br />

is individualuris socialurisaken ltolvas efuZneba.<br />

§ 12. demografiuli determinizmi<br />

saxelmwifos genezisis Sesaxeb warsulis gamoCenil moazrovneTa<br />

SexedulebebTan i. WavWavaZis TvalTaxedvis Sedareba<br />

naTels hfens mocemuli problemisadmi iliaseuli<br />

midgomis udavo specifiurobas, miuxedavad imisa, rom aq<br />

saerToc bevri ram SeimCneva.<br />

amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />

agreTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />

gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />

dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />

Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi. Tumc mkacrad Teoriulad<br />

dasaSvebia, rom mocemuli Sexedulebebi, zogierTi<br />

gamonaklisis garda, asaxavdnen sinamdvilesac, magram ara<br />

tradiciuli gagebiT, anu zogadobaze pretenziis gareSe,<br />

rac imis daSvebas niSnavs, rom saxelmwifos warmoSobas<br />

sxvadasxva SemTxvevaSi arsebiTad sxvadsxva saxis mizezi<br />

SeiZleba edos safuZvlad.<br />

74 aqve unda SeiniSnos, rom institucionaluri momentis gamoyofa,<br />

saerTod, ukve aris platoniseuli TvalTaxedvisagan ganmasxvave-<br />

beli kidev erTi ZiriTadi momenti.<br />

75 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />

48


§ 12. demografiuli determinizmi<br />

gansaxilveli hipoTeza, amave dros, Cveni interesis sa-<br />

gans ar Seadgens, aramed Cvenis azriT, saxelmwifos warmo-<br />

Sobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli xasiaTis<br />

fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad organizebas<br />

mosaxleobis zrda ganapirobebs.<br />

iq, sadac sazogadeobis wevrTa raodenoba jer kidev<br />

SesaZlebels qmnis uSualo sayovelTao demokratiis ganxorcielebas,<br />

am ukanasknelis rRveva warmoudgenelia, iseve<br />

rogorc uSualo socialuri TviTmmarTveloba mometebulad<br />

mravalricxovan sazogadoebaSi. da swored uSualo<br />

TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />

organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />

zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />

socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />

da regulirebis specifikur meqanizms.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, sazogadoebrivi Zalauflebis<br />

politikuriT Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />

anu mis usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi<br />

saSualebaa, rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />

TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />

socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli<br />

bunebis“ Zireuli anareklia.<br />

49


Tavi II<br />

demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

§ 1. CveulebiTi samarTali<br />

cxadia, Tanamedrove samarTlebrivi azri mniSvnelov-<br />

nad gansxvavdeba i. WavWavaZis epoqis iuridiuli warmodgenebisagan,<br />

magram mocemuli gansxvavebac mxolod SedarebiTia<br />

da verasodes iqneba absoluturi, radgan yoveli<br />

droeba unikaluri, mxolod misTvis niSneuli koloritiT<br />

gamoirCeva, riTac samarTlebrivi azric uwyvet dinamiurobas<br />

iZens.<br />

garda amisa, Tu gadavavlebT Tvals Tundac ukanasknel<br />

ramodenime aswleulSi mimdinare procesebs, arc is unda<br />

gamogvrCes mxedvelobidan, rom samarTlebrivi azrovnebis<br />

ganviTareba calsaxobiT, Sinaarsobrivi erTferovnebiT ar<br />

xasiaTdeba. ase magaliTad, CvenTvis gansaxilvel SemTxveva-<br />

Si aqtualuri mecxramete saukunis meore naxevari klasikuri<br />

monarqizmisa da demokratiuli ideologiis mZafri kolidirebis<br />

xanaa. amasTanave, aq TvalSisacemia is fuZiseuli<br />

uTanxmoebebic, romelTa mogvareba ver iqna miRweuli<br />

TviT demokratebs Soris, ris Sedegadac demokratiuli mimdinareoba<br />

or urTierTdapirispirebul anu e. w. burJuaziul<br />

da e. w. social-demokratiul mimarTulebad iyofa.<br />

i. WavWavaZis negatiuri damokidebuleba monarqiisadmi,<br />

romelic moklebulia saTanado SezRudulobas, TvalnaTliv<br />

aris mis nawarmoebebSi gamokveTili. amave dros, is<br />

50


§ 1. CveulebiTi samarTali<br />

aseve pirdapir rodi gvamcnobs, Tu romel ganStoebas de-<br />

mokratiuli moZraobisa umTavresad uTanagrZnobs. CvenTvis<br />

kargad aris cnobili ilias kritikuli SeniSvnebi socialdemokratTa<br />

misamarTiT, magram arc is unda gamogvrCes mxedvelobidan,<br />

rom i. WavWavaZe aseve atarebda kritikis qarcecxlSi<br />

meore frTis araerT fundamentur warmodgenasac.<br />

rasakvirvelia, demokratTa orive banakisadmi kritikuli<br />

ganwyoba i. WavWavaZis mier demokratiul principebSi<br />

daeWvebas odnavadac ar moaswavebs, aramed piriqiT: ilia<br />

Tavisi SemoqmedebiT swored WeSmariti demokratiuli idealebis<br />

sadarajoze dgas, ra drosac is arsebiTad srulyofs<br />

misTvis Tanamedrove qarTuli demokratiuli azrovnebis<br />

safuZvlebs76 . saamisod metyvelebs, uwinares yovlisa,<br />

Tundac is, rom ilia demokratiuli sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis<br />

gansakTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT<br />

samarTals, rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel<br />

Zalum wyaros. Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisa-<br />

Tvis igive rjulia, igive kanonia, mxolod dauwereli ki.<br />

Cveulebas igi upiratesoba aqvs dawerilis kanonis winaSe,<br />

rom yovelTvis cxovrebis WeSmariti saWiroebis danabadia<br />

da yovelTvis utyuari wamalic aris am saWiroebisa“ 77 .<br />

Rirssacnobad ganavrcobs zemowarmodgenil Sexedulebas<br />

m. kekelia: „ilias dakvirvebiT kanoni, romelic angariSs<br />

ar uwevs xalxis CveulebiT samarTals, pativs ar<br />

76 sxvagvarad rom vTqvaT, ilia eswrafvis mocemul mimdinareobebs<br />

Soris Sualeduri, „qarTuli tradiciuli cxovrebis wesis“ Sesa-<br />

tyvisi da TviT am wesidan gamomdinare koncefciis Camoyalibebas<br />

(ix. e. batiaSvili, ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998, gv. 67, Tumc<br />

sxvagvari konkretizebiT, kerZod ki konstituciuri monarqiis pro-<br />

blemasTan mimarTebaSi, vidre es qvemoT demokratiis arsze i. Wav-<br />

WavaZis SexedulebaTa analizis farglebSi irkveva).<br />

77 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 329.<br />

51


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

scems mis Rirsebebs, am xalxisaTvis ,sxvis tanzed Sekerili<br />

tanisamosia‘ “ 78 ; „rogorc Cans, – ganagrZobs m. kekelia,<br />

– ilias yuradRebis gareSe ar darCenia erovnuli CveulebiTi<br />

samarTlis, rogorc sakanonmdeblo wyaros gamoyenebis<br />

aucilebloba. ufro Sors midis misi msjeloba am mimarTulebiT.<br />

CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs<br />

(xazgasma Cvenia – avtori), amitomac ara marto misi<br />

dedaazri unda daedos kanons, aramed zogierTi maTgani<br />

pirdapir unda iqces sakanonmdeblo normad“ 79 . amrigad,<br />

i. WavWavaZe erTmaniSvnelovnad moiTxovs, rom sadac ki SesaZlebelia,<br />

sakanonmdeblo aqtebs CveulebiTi samarTlis<br />

normebi daedos safuZvlad, riTac iuridiuli normebi maqsimalurad<br />

iqneba misadagebuli xalxis interesebTan80 :<br />

„CveulebiTi samarTali xalxis nebas gamoxatavs“. da amaSi,<br />

cxadia, mdgomareobs demokratiuli mmarTvleobis uzenaesi<br />

daniSnulebac, rameTu „demokratiis politikuri mizani<br />

isaa, rom saxelmwifos hqondes iseTi organizacia, romelic<br />

gamoxatavs klasikur debulebas – kanoni is aris, rasac<br />

xalxi brZanebs da awesebs“ 81 .<br />

§ 2. bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />

rodesac vecnobiT ilias Semdeg gamonaTqvams: „TiTon<br />

xalxsac examuSeba formaluri simarTle da pativ-hcems<br />

78 m. kekelia, ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />

da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „sabWoTa samarTa-<br />

li“, Tbilisi, 1987, #5, gv. 54.<br />

79 iqve.<br />

80 ix. sxva mxriv, volteris TvalTaxedvac: Voltaire, Œuvres complètes,<br />

Politique et Législation, Premier volume, Paris, 1818, T. XXVIII, p. 217.<br />

81 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />

mentaruli respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1991, #3-4, gv. 66.<br />

52


§ 2 bunebrivi samarTlianoba. volteri<br />

imisTana simarTles, romelic, misi azriT, namdvili da<br />

WeSmaritia da romelsac mecnierni bunebriv simarTles<br />

uwodeben“, 82 gvebadeba kiTxva: xom ar niSnavs es „bunebrivi<br />

simarTle“ da ilias „bunebrivi samarTlianoba“ 83 , saerTod,<br />

rom is „bunebiTi samarTlis“ TeoriiT xelmZRvanelobda? 84<br />

amaze savsebiT araorazrovnad pasuxobs g. soselia: „i. Wav-<br />

WavaZis bunebriv samarTlianobas araferi aqvs saerTo bunebrivi<br />

samarTlis TeoriasTan...…,bunebrivi samarTlianoba‘,<br />

i. WavWavaZis azriT, es aris xalxis samarTlianoba, samarTlebrivi<br />

Segneba, romelic gamomdinareobs cxovrebis moTxovnilebebidan,<br />

gamoxatulia xalxis mtkiced damkvidrebuli<br />

CveulebebiT“ 85 . mokled rom vTqvaT, ilia bunebrivi samarTlianobis<br />

cnebas sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo<br />

warmodgenebs uqvemdebarebs da ara piriqiT.<br />

principulad urTierTgansxvavebulia, Sesabamisad, is<br />

Sedegebic, romelTac aqtualur TvalsazrisTa ganviTarebis<br />

kvalobaze vRebulobT. abstraqtuli bunebrivi samarTlianobis<br />

ideas xSirad mxolod Semdegi saxis daskvnebamde<br />

mivyavarT: „bunebrivobas ewinaaRmdegeba, rom Zlieri sustis<br />

nebiT ramdenadme SeiboWos, aramed es pirveli unda<br />

marTavdes, win unda uZRodes am ukanasknels, romelsac Tavis<br />

mxriv, damorCileba da miyola marTebs“ 86 ; anu „uZlieresis<br />

mmarTveloba bunebrivi aucileblobaa“ 87 , ra drosac<br />

iliaseuli bunebrivi samarTlianobis principi swored ase-<br />

82 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 264.<br />

83 iqve.<br />

84 ix. „bunebiTi samarTlis” Teoriis Sesaxeb: AA. A. Long (Ed.), Problems<br />

in Stoicism, London, 1971, p. 218-219.<br />

85 g. soselia, i. WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da samarTlebrivi<br />

Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6, gv. 46.<br />

86 W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, Cambridge, 1969, v. III, p. 99.<br />

87 iqve, gv. 100.<br />

53


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

Ti mmarTvelobis dauSveblobaze aigeba anu samarTlebrivpolitikuri<br />

erTobis sawindaria.<br />

amave dros, TvalsaCinoa bunebrivi samarTlianobis volteriseuli<br />

da iliaseuli cnebidan gamomdinare SedegTa<br />

Tanxvedrac. „adamiani, – volteris mixedviT, – ibadeba Tavisufali:<br />

saukeTeso xelisufleba is aris, romelic unar-<br />

Cunebs TiToeul mokvdavs bunebis am saCuqars udidesi zomiT,<br />

rac ki aris SesaZlebeli“ 88 . orive SemTxvevaSi mocemuli<br />

principis moqmedeba uzrunvelyofilia kanonis uzenaesobiT,<br />

anu viTarebiT, rodesac „Tu xelisufleba ukanonod<br />

xelyofs saSualo moqalaqis Tavisuflebas, kanoni<br />

masze Surs iZiebs“ 89 . magram amis samarTlebriv-politikur<br />

sinamdviled gardasaxva TviT volteris Tu Semdgom i. Wav-<br />

WavaZis epoqaSi jerac sagrZnoblad iyo SezRuduli. ase<br />

magaliTad, Tavad volteri araerTxel gamxdara xsenebuli<br />

xelyofis msxverpli, rogorc jer kidev „saSualo moqalaqe“,<br />

ise ukve saqveynod cnobili moazrovne, rasac Tavis<br />

mxriv, arcerTxel „kanonis SurisZieba“ ar mohyolia90 .<br />

§ 3. socialuri keTildReoba<br />

§ 3. 1. hegeli. n. nikolaZe<br />

rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />

zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />

ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />

88 Voltaire, Œuvres complètes, T. XXVIII, p. 224.<br />

89 iqve, gv. 223.<br />

90 Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ изучeнie<br />

Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907, cтр. 215-216; Tumc Sdr.<br />

inglisis imJamindeli samarTlebriv-politikuri viTa- reba: iqve.,<br />

gv. 238-239.<br />

54


§ 3. socialuri keTildReoba<br />

keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. keTildReoba<br />

warmoadgens „yovelgvari politikis sagans“ volteris mixedviTac91<br />

.<br />

amaSive xedavs saxelmwifos mizans hegeli: „xSirad uTqvamT,<br />

rom saxelmwifos mizani moqalaqeTa bednierebaa; es,<br />

yovel SemTxvevaSi, asec aris: Tu maT ar ulxinT, Tu maTi<br />

subieqturi mizani daukmayofilebeli rCeba, isini ar ganicdian,<br />

rom saxelmwifo, rogorc aseTi, am dakmayofilebis<br />

saSualebaa, ris gamoc am ukanasknels niadagi eryeva“. 92<br />

amasTanave, aq aseve TvalnaTliv ikveTeba gansxvavebac problemis<br />

iliaseul xedvasa da hegelis mocemul Sexedulebas<br />

Soris: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo iZulebuli<br />

xdeba, miznad daisaxos socialuri keTildReoba, iliasTan<br />

aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani mowodebis, misi<br />

ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia da am mxriv, zemogavlebuli<br />

paralelebis gangrZoba, uwinares yovlisa,<br />

n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri msoflmxedvelobis<br />

magaliTze xdeba SesaZlebeli, romlis mixedviTac „yovelTvis<br />

da yvelgan saxelmwifos miznad hqonia advilad<br />

daicvas da advilad acxovros is pirebi, romlisganac<br />

TviTon Semdgaria“ 93 .<br />

udavoa, rom Tanamedrove samarTalSic saxelmwifos um-<br />

Tavres miznad swored socialur keTildReobaze zrunva<br />

ganisazRvreba. 94 magram samarTlis filosofiis TvalsazrisiT,<br />

mocemuli debuleba aqsiomatur xasiaTs rodi atarebs,<br />

rac kantis qvemoT warmodgenili TvalTaxedvis maga-<br />

91 Voltaire, Œuvres complètes, Seconde partie, p. 2532.<br />

92 G. F. W. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911, S. 352.<br />

93 n. nikolaZe, Txz., Tbilisi, 1960, t. 2, gv. 568.<br />

94 ix.: saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995; GG (von Bundesrepub-<br />

lik Deutschland), 38. Aufl., München, 2003.<br />

55


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

liTze gansakuTrbiT naTlad ikveTeba. Tumc aqve xazgasmiT<br />

unda aRiniSnos isic, rom TiToeul gansaxilvel SemTxvevaSi<br />

upiratesad mxolod formalur-logikuri aqcentis gadaxra<br />

igulisxmeba.<br />

§ 3. 2. kanti<br />

yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />

saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“<br />

Seadgens da ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba95 , mkacrad<br />

aRebuli. demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar<br />

xdeba am miznis saxecvla, radganac amiT ar icvleba TviT<br />

saxelmwifos, rogorc aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi<br />

sazrisi. aqedan gamomdinare, kantiseuli xedviT,<br />

mcdaria sawinaaRmdegos mtkiceba mxolod imitom, rom saxelmwifoebriv<br />

saqmianobaSi (warmomadgenlobaze dafuZnebiT)<br />

CarTul iqna mTeli sazogadoeba.<br />

ra Tqma unda, saxelmwifo ar aris trivialuri „sazogadoebrivi“<br />

dawesebuleba, aramed yovel calkeul SemTxvevaSi<br />

gansakuTrebuli socialuri Zalis sruliad gansakuTrebuli<br />

organizaciaa; is gvevlineba funqcionalurad gancalkevebul<br />

suverenul warmonaqmnad, romelsac sazogadoebasTan<br />

swored samarTali akavSirebs. ukeT rom vTqvaT,<br />

samarTali saxelmwifosa da sazogadoebis urTierTkavSiris<br />

erTaderTi instrumentia, erTaderTi SesaZlebloba.<br />

amitomac saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />

ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />

TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />

TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom sa-<br />

95 I. Kant, Rechtslehre, S. 201 ff.<br />

56


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

marTlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />

§ 4. saerTo nebis uzenaesoba<br />

(nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

§ 4. 1. TviTmoqmedeba<br />

aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilveli<br />

kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />

ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />

rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />

WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />

misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />

misi demokratiulobac saerTod.<br />

neba „cnobieri, garkveuli miznis miRwevisaken mimarTuli<br />

swrafvaa adamianisa“ 96 , interesi ki migviTiTebs im hipo-<br />

Tetur mdgomareobaze, romlis miRwevac sasurvelia. interesi,<br />

nebisagan gansxvavebiT, ar aris TviT swrafva, aramed<br />

is, rac am swrafvis dadebiTobis Sedegad unda miiRebodes<br />

anu is, rac sasargebloa. sxvagvarad rom vTqvaT, neba Tumc<br />

interesis dakmayofilebis safuZvelia, magram nebis ganxorcieleba<br />

interesis dakmayofilebas jer kidev ar udris.<br />

dadgeba Tu ara sawadi mdgomareoba, damokidebulia mocemul<br />

SemTxvevaSi nebis ragvarobaze; Tu neba ar emyareba<br />

realobis grZnobas, Tu masSi gauTvaliswinebelia SesaZlo<br />

dabrkolebaTa gadlaxvis xerxebi da a. S., interesi daukmayofilebeli<br />

darCeba.<br />

96 G. Klaus, M. Buhr (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Leipzig, 1971, Bd. 2, S.<br />

1168.<br />

57


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

Sesabamisad, ismis kiTxva: ra aris umTavresi, sazogado-<br />

ebrivi nebis miyola Tu sazogadoebrivi interesebis dakmayofileba?<br />

rasakvirvelia, wminda logikurad sazogadoebrivi<br />

nebis ganxorcieleba TviTmizani ver iqneba da is mxolod<br />

sazogadoebrivi interesebis dakmayofilebaSi iZens<br />

saTanado azrs. amave dros, saqmec swored is aris, Tu ramdenad<br />

miiRweva es ukanaskneli saerTo nebis miyoliT, anu<br />

uwyis Tu ara Tavad xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul<br />

viTarebaSi Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios<br />

misTvis pozitiuri Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWava-<br />

Ze amaze uyoymanod dadebiT pasuxs iZleva, is wers: „TviTmoqmedeba<br />

yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi<br />

da nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas<br />

Tavis-Tavis Svela unda“ 97 .<br />

§ 4. 2. kanti<br />

i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti, rogorc saxelmwifos<br />

warmoSobaze mis SexedulebaTa mimoxilvisas vixileT,<br />

swored sazogadoebrivi nebis abstraqtul uzenaesobamde<br />

dadis. kanti mmarTvelobis saukeTeso formad Tvlis imas,<br />

romelic umartivesia da amis mixedviT, rogorc SeniSnavda<br />

SerSeneviCi, demokratia yvelaze uaryofiTad misaCnevi iqneboda,<br />

radgan is mmarTvelobis urTulesi formaa98 . sxva<br />

sityvebiT, saerTosazogadoebrivi nebis kantiseuli uzenaesoba<br />

demokratiis dasasabuTeblad gamousadegaria.<br />

kantis Tanaxmad, xalxma morCilad unda dauqvemdebaros<br />

Tavisi moqmedebebi moqmed sakanonmdeblo aqtebSi gamoxa-<br />

97 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 4, 1987, gv. 333.<br />

98 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 329.<br />

58


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

tul moTxovnebs, miuxedavad sazogadoebriv nebasTan maTi<br />

Sinaarsis Sesabamisobis „subieqturad“ gansazRvruli xarisxisa,<br />

anu saxelmwifo, yalibdeba ra saerTo nebis safu-<br />

Zvelze, Tavadve „azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss99 . amitom<br />

aq saerTo nebisa da interesis urTierToba, zemomiTi-<br />

Tebuli gagebiT, saerTod kargavs Tavis aqtualobas100 .<br />

konkretulad ki, kantis gansaxilveli TvalTaxedvis<br />

Sesabamisad, faqtobrivad uariyofa xelisuflebis pasuxismgebloba<br />

sazogadoebis winaSe, misi abstraqtuli gansaz-<br />

Rvrulobis gamo. xolo aseT viTarebaSi gaurkveveli rCeba,<br />

Tavis mxriv, isic, Tu ra azrs iZens xelisuflebis Camoyalibebis<br />

demokratiul sawyisebze dafuZneba, saerTod, vinaidan<br />

ukanaskneli momentis konkretulobis wyaro verasodes<br />

iqneba zemoxsenebuli pirveli faqtoris abstraqtuloba.<br />

amis sapirispirod, mocemul komponentTa erTianoba<br />

sruli TavisTavadobaa iliaseuli xedvis farglebSi. sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, kanonis winaSe pasuxismgebloba xalxis<br />

winaSe pasuxismgeblobas niSnavs da es miuxedavad imisa,<br />

saqme Seexeba TviT xelisuflebas Tu calkeul moqalaqes;<br />

xalxis pasuxismgebloba kanonis winaSe ki mxolod sakuTari<br />

Tavis winaSe pasuxismgeblobaa da amis umTavres samarTlebriv-politikur<br />

safuZvels swored saerTo nebisagan saerTo<br />

interesis ganuyofloba Seadgens.<br />

99 ix. kantis dasax. naSromi, gv. 203.<br />

100 bevrad ufro radikaluria am mimarTebiT sxva germaneli filo-<br />

sofosis, f. nicSes, TvalTaxedva, romelic lakoniurad gamoxa-<br />

tavs Tavis damokidebulebas gansaxilveli problemisadmi: „sazo-<br />

gadoebrivi neba kerZo sizarmaceTa jamia“ (Ф. Ницше, Сочинения,<br />

Москва, 1990, т. 1, стр. 452). Tu gaviTvaliswinebT TviT adamianis nic-<br />

Seseul aRqmas (ix. E. M. Cioran, Œuvres, Paris, 1995, p. 1762), naTeli unda<br />

iyos, rom mocemuli problemis sxvagvari interpretireba mis fi-<br />

losofiaSi verc miiRweva.<br />

59


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

§ 4. 3. hegeli. platoni<br />

saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Se-<br />

sabamisobas gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />

saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />

meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />

xelisufleba socialurad sazianoa.<br />

hegeli miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician,<br />

Tu ra emsaxureba WeSmaritad mis interesebs anu „xalxma<br />

TviTon ar icis, Tu ra unda mas“ 101 . amrigad, saxalxo warmomadgenlobis<br />

mizani erTTavad miuRweveli rCeba102 . saxelmwifo<br />

saqmeebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />

yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo<br />

moxeleebi, rac saxelmwifos marTvas gacilebiT ufro<br />

martivsa da efeqturs Seqmnida103 . magram amasTanave, hegeli<br />

momxrea saxalxo warmomadgenlobis iseTi formisa, romelic<br />

dayvanilia orpalatiani parlamentis qveda palataSi<br />

xalxis nebisa da gasaWiris warmoCenamde104 . amgvarad is,<br />

rogorc monarqizmis ganuxreli mimdevari, uaryofs saxelmwifos<br />

warmarTvaSi xalxis gadamwyveti sityvis uflebas.<br />

magram imiT, rom hegeli utovebs mas SesaZleblobas Tavisi<br />

neba da misTvis saWirboroto sakiTxebi TviTonve warmoadginos,<br />

is vardeba winaaRmdegobaSi: ase hegeli Tavdauneburad<br />

aRiarebs, rom xalxs Turme scodnia, Tu ra unda mas.<br />

garda amisa, rodesac hegeli wodebrivi niSnis mixedviT<br />

gansazRvravs zeda palatis Semadgenlobas, is arRvevs mis<br />

mierve postulirebul princips imis Sesaxeb, rom saxelmwi-<br />

101 ix. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 579.<br />

102 iqve.<br />

103 iqve.<br />

104 ix.GG. F. W. Hegel, Philosophie des Rechts, Werke, Berlin, 1968, Bd. VIII, § 300.<br />

60


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

fo unda warimarTebodes mxolod da mxolod uaRresad<br />

kompetentur pirTa mier, rameTu wodebrivoba kompetenturobas<br />

jer kidev ar niSnavs da Tu niSnavs, mxolod aSkarad<br />

„tendenciurs“.<br />

miuxedavad zemogamoyofili winaaRmdegobebisa, hegelis<br />

pozicia aq savsebiT garkveviT aris gamokveTili: is cdilobs<br />

daasabuTos xalxis miuwvdomloba saTanado politikuri<br />

gezis SerCevisadmi da zRudavs upiratesad demokratias<br />

monarqizmiT, vidre piriqiT.<br />

amave dros, hegeli sabolood mxolod aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />

rasac magaliTad, ver vityviT platonze, rameTu mis-<br />

Tvis saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />

dayofa arsebiTad ucxoa. „kacobrioba, – aRniSnavs<br />

platoni, – veranairad daixsnis Tavs Tavisi gasaWirisagan<br />

manam, vidre namdvili, WeSmariti filosofosebi ar daeuflon<br />

saxelmwifo Zalauflebas105 an politikuri mmarTvelebi,<br />

RvTis wyalobiT, namdvil filosofosebad ar iqcnen“<br />

106/107 . amdenad, aSkaraa, rom platoni sruliad gamoricxavs<br />

politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmedi-<br />

Tobasac, vinaidan aqac saerTo neba da inetresi sayovel-<br />

TaoobisaTvis ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT<br />

105 amave Tvalsazriss iziarebs sokratec. a. fuies mixedviT, „pla-<br />

tonisa da sokrates moZRvreba gonier suverenze sxva araferia,<br />

Tu ara ideali“, anu „maT aviwydebaT, rom CvenTvis gonieri suve-<br />

reni arasodes yofila sxva ram, garda ideisa, romlis sinamdvi-<br />

lec ar SeiZleba warmoadgendes mecnierebis sagans“ (Fouillée, La li-<br />

berté et le déterminisme, p. 322). ix. helveciusis miT ufro radikaluri<br />

TvalTaxedvac mocemul konteqstSi: Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968, p.<br />

145, 147.<br />

106 Platon, Briefe, Leipzig, 1912, 7. Brief, 325E-326B.<br />

107 ix. agreTve la metris Sedarebebi filosofosebsa da politi-<br />

kosebs Soris: La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974, p. 54-56.<br />

61


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

aris gaSualebuli. Sesabamisad, platonis mixedviT, kano-<br />

nic „imitom unda iyos morCilebis Rirsi, rom is gonivrulia,<br />

ara ubralod imis gamo, rom is kanonia“ 108 .<br />

§ 4. 4. hobzi<br />

Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />

WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uwinares<br />

yovlisa, aq mniSvnelovania imis gamoyofa, rom hobzi saxelmwifos<br />

mxolod sam formas scnobs – monarqias, demokratiasa<br />

da aristokratias, xolo oligarqiasa da tiranias,<br />

is, aristotelesagan gansxvavebiT109 , ganmartavs rogorc<br />

monarqiisa da aristokratiis nairsaxeobas. gamowvlilviT<br />

ganixilavs ra am samive formas, hobzi upiratesobas<br />

erTmniSvnelovnad monarqiul wyobilebas aniWebs.<br />

amasTanave, is, saxelmwifos mowyobis TvalsazrisiT, samarTlianobis<br />

kriteriumiT ar xelmZRvanelobs, aramed saxelmwifos<br />

samive formas imisda mixedviT gansazRvravs, Tu<br />

raoden gamosadegia is „saboloo miznis“ anu mSvidobisa<br />

da usafrTxoebis misaRwevad da razom amarTlebs is am Tavis<br />

pirvelad daniSnulebas: „gansxvaveba saxelmwifos am<br />

sam saxes Soris Zalauflebis gansxvavebaSi ki ar mdgomareobs,<br />

aramed gamosadegobis gansxvavebaSi anu TiToeuli<br />

maTganis unarSi, ganaxorcielon is mizani, romlisTvisac<br />

isini Seqmnilia, saxeldobr ki mSvidobis damyareba da<br />

xalxis usafrTxoebis uzrunvelyofa“ 110 . erTi SexedviT, aqtualuri<br />

mizani TavisdavaTad veraferi sabuTia saerTosazogadoebrivi<br />

nebis prioritetulobisa da masze dafuZ-<br />

108 ix. D. J. Melling, Understanding Plato, Oxford, 1987, p. 162.<br />

109 ix. Tavi III, §2.<br />

110 hobzis dasax. naSromi, t. 2, gv. 145.<br />

62


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

nebuli warmomadgenlobiTobis uarsayofad. magram hobzi<br />

amas sxvagvarad xedavs. TavidaTav mizezad, romelic misi<br />

azriT, TvalsaCino argumentia demokratiis mimarT monarqiuli<br />

mmarTvelobis upiratesobisa, mas swored mSvidobasa<br />

da usafrTxoebaze zrunva esaxeba: „monarqi ver moeqceva<br />

sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa Tu mikerZoebis motiviT,<br />

kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac ise mZafrad, rom saqme<br />

samoqalaqo omamde midges“ 111/112 . magram amgvarad gauTvaliswinebeli<br />

rCeba is, rom saerTo nebis damorCileba, monarqis<br />

nebasTan misi Seusabamobis SemTxvevaSi, bevrad ufro<br />

rTuli amocanaa mSvidobisa da usafrTxoebis „Sesanar-<br />

Cuneblad“, vidre gaxleCili saerTo nebis gamTlianeba.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, TvalsaCinoa,<br />

rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas samarTlebriv-politikurad<br />

araferi SeiZleba akavSirebdes saerTo<br />

nebis ganxorcielebasTan. magram SevexoT hobzis mier motanili<br />

argumentis arsebiT mxares.<br />

saerTo neba, marTalia, iSviaTad warmoadgens individualur<br />

nebaTa meqanikur jams, aramed miiReba am ukanasknel-<br />

Ta Sesabamisi urTierTSezRudvis Sedegad, miuxedavad imisa<br />

saqme gvaqvs demokratiul mmarTvelobasTan Tu ara, mxolod<br />

im gansxvavebiT, rom pirvel SemTxvevaSi adgili aqvs<br />

individualur nebaTa urTierTSezRudulobis mkacr proporciulobas.<br />

aqtualuri TvalsazrisiT ki, mxolod imis<br />

paraleluri konstatireba SeiZleba, rom sajaro interesi<br />

111 iqve, gv. 197.<br />

112 anu „inglisis ubedurebebs, romlebsac hobzi demokratias mia-<br />

werda, ganamtkicebdnen mas am azrSi. mas sjeroda, rom mmarTve-<br />

lis SeuzRudavi Zalaufleba absoluturad aucilebeli iyo sa-<br />

xelmwifoSi mSvidobis SesanarCuneblad“ (Condillac, Œuvres complètes,<br />

Tome XX, p. 503).<br />

63


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

individualur anu kerZo interesTa maqsimalurad momcveli<br />

kategoria ar aris. es pirveli am ukanasknelTa urTierTgadakveTis<br />

Sedegia. magram rac umTavresia, ra drosac<br />

individualuri nebis saerTo nebasTan Tu individualuri<br />

interesis saerTo interesTan disonansuroba udavod wesia,<br />

saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba SesaZloa<br />

Seadgendes davis sagans mxolod rogorc gamonaklisi.<br />

swored gamonaklisze agebuli debuleba aris is erTaderTi,<br />

raze dayrdnobiTac hobzi demokratiis winaSe avtokratiuli<br />

monarqiis upiratesobaSi cdilobs dagvarwmunos.<br />

§ 4. 5. fixte<br />

kiTxvis niSnis qveS ayenebs Tavdapirvelad xalxis nebis<br />

Sesabamisobas missave interesebTan i. g. fixtec. exeba<br />

ra sazogadoebrivi yofis revoluciur gardaqmnas, is aSkarad<br />

meryeobs: „revoluciis Sefasebisas…ori sakiTxis gamoyofa<br />

SeiZleba, erTi – misi marTlzomierebis da meorec –<br />

misi sibrZnis Sesaxeb. pirvelTan mimarTebaSi sakiTxavia<br />

zogadad Semdegi: aqvs ki xalxs, saerTod, imis ufleba,<br />

rom saxelmwifos konstitucia TviTneburad Secvalos? –<br />

an gansakuTrebiT: aqvs mas ufleba, ganaxorcielos es gansazRvruli<br />

saxiT, gansazRvruli pirovnebebisa da saSualebebis<br />

meSveobiT, gansazRvruli principebis Sesabamisad?<br />

meore ki mxolod amaze migviTiTebs: aris ki dasaxuli miznis<br />

misaRwevad SerCeuli xerxebi yvelaze ufro saTanado?..“<br />

113 es, cxadia, ar unda aRviqvaT ise, TiTqos fixte<br />

demokratiis winaaRmdeg ilaSqrebdes, misi Sexedulebebi sayovelTaod<br />

cnobilia. magram mocemul SemTxvevaSi sagu-<br />

113 J. G. Fichte, Ruf zur Tat, Berlin, 1956, S.75.<br />

64


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

lisxmoa TviT sakiTxis dayeneba – SeuZlia Tu ara xalxs<br />

ganWvritos, ra qmedebebs mohyveba misTvis sasurveli cvlileba<br />

da ras misi interesebisaTvis saziano efeqti?<br />

fixte Tumc miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama<br />

Tu im gadawyvetilebis miRebisas, magram es, misive TqmiT,<br />

sakmarisi ar aris imisaTvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis<br />

damoukideblad gansazRvra, CamoerTvas sakuTari mermisis<br />

Semoqmedebis ufleba. amrigad, Tavisuflebis sasargeblod<br />

arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva arsebiTad<br />

emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />

amave dros, rodesac fixte aRniSnavs, rom Tu xalxi<br />

mcdar politikur arCevans akeTebs, es mxolod masve vnebs<br />

da sxvas araviso, ibadeba kiTxva: xom ar aris aq saxeze demokratiuli<br />

mmarTvelobis, misi realurad SesaZlo saxis<br />

garkveulwilad „gadaWarbebuli“ idealizeba? vfiqrobT, es<br />

ase sulac ar aris, magram imavdroulad mocemuli problema<br />

dResac moklebulia saTanado yuradRebas, risi gaSuqebac<br />

momdevno Tavis ZiriTadi mizania.<br />

§ 4. 6. ruso<br />

rusos koncefcia gansaxilvel konteqstSi bevrad ufro<br />

axloa problemis zemoganxilul hegeliseul xedvas-<br />

Tan, vidre i. WavWavaZis SexedulebebTan, rameTu rusoc,<br />

msgavsad germaneli filosofosisa, Tumc sxvagvari SeferilobiT<br />

da cxadia, masze mniSvnelovnad adre, skeptikurad<br />

uyurebs saerTo nebisa da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi<br />

moyvanis SesaZleblobas. „brZnebi, – SeniSnavs<br />

ruso, – romlebsac surT elaparakon xalxs sakuTari da<br />

ara maTive eniT, ver miaRweven amaSi mosmenas. magram aTasgvaria<br />

is ideebi, romelTa gadatanac xalxis enaze SeuZle-<br />

65


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

belia. Sexedulebebi erTob zogadi da problemebi erTob<br />

ganSorebuli Tanabrad aris misTvis xelmiuwvdomeli: Ti-<br />

Toeuli individi, ar moswons ra xelisuflebis sxvagvari<br />

gegma, garda imisa, rac missave partikularul interess<br />

esatyviseba, Znelad Tu Caswvdeba upiratesobebs, romlebi-<br />

Tac man unda isargeblos misTvis im mudmivi SezRudulobebidan,<br />

romlebsac kargi kanonebi aweseben“ 114 .<br />

amasTanave, rusos Tanaxmad, es swored demokratiaa,<br />

romlis pirobebSic „moqalaqe unda ikrebdes Zalasa da<br />

mdgradobas da eubnebodes sakuTar Tavs gulis siRrmidan<br />

Tavisi cxovrebis yovelive dRes...: Malo periculosam libertatem<br />

quam quietum servitium (Tavisuflebis safrTxe mirCevnia msaxurobis<br />

simSvides)“ 115 . iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso aq<br />

mainc swored pirvel alternativas aniWebs upiratesobas,<br />

magram gansxvavebiT iliaseuli msoflmxedvelobisagan, ara<br />

erTmniSvnelovnad, ufro zustad ki, wminda pirobiTad –<br />

rusosTan demokratiis mizani ganuxorcielebelia: „rom arsebobdes<br />

xalxi RvTisagan, is Tavs demokratiulad marTavda.<br />

xelisufleba esoden srulyofili adamianebs ar esadageba“<br />

116 . gamosavals frangi filosofosi monarqizmis mizanTa<br />

„realurobaSi“ eZiebs117 .<br />

§ 4. 7. didro<br />

kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan „is SeiZleba<br />

iyos keTilismyofeli an TvalTmaqcuri; magram saer-<br />

To neba mudam keTilismyofelia: is arasodes cruobda da<br />

114 Rousseau, Du contrat social, p. 99.<br />

115 iqve, gv. 129.<br />

116 iqve.<br />

117 Sdr. rusos Sexedulebebi monarqiaze: iqve, gv. 132-139.<br />

66


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

arc arasodes icruebs“ 118 . saerTo nebis uzenaesoba, Tavis<br />

mxriv, aq ganuyofelia adamianis „bunebriv uflebasTan“ 119<br />

iyos Tavisufali, rasac erTmniSvnelovnad gaesmis xazi didros<br />

koncefciaSi politikuri Zalauflebis Sesaxeb: „arc<br />

erT adamians ar miuRia bunebisagan ufleba mbrZaneblobdes<br />

sxvebze. Tavisufleba zeciT naboZebia da TiToeul individs<br />

aqvs ufleba flobdes mas, iseve rogorc flobs<br />

gonebas. Tu bunebam daawesa gansazRvruli Zalaufleba, es<br />

mxolod paternaluri avtoritetia... yvela sxva Zalauflebis<br />

dasabami bunebis farglebs scildeba“ 120 . xolo is, rom<br />

politikuri Zalaufleba TviT saerTo nebis Semoqmedebis<br />

nayofia, didros mixedviTac jer sulac ar niSnavs saerTo<br />

nebisa da interesis upirobo erTianobas, rameTu xalxis<br />

SeTanxmebidan momdinare Zalaufleba „gulisxmobs uciloblad<br />

pirobebs, romlebic misi gamoyenebis legitimurobas<br />

uzrunvelyofs, sazogadoebisaTvis gamosadegs, respublikisaTvis<br />

xelsayrels, da romelic mas afiqsirebs da zRudavs<br />

saTanado CarCoebSi“ 121 .<br />

magram es mocemul SemTxvevaSi mTavari ar aris. Tavida-<br />

Tav moments aq saerTo nebis abstraqtuloba Seadgens, romelsac<br />

didro – misda uneburad – politikur sinamdviles<br />

upirispirebs da es miuxedavad im konteqstisa saerTod, sadac<br />

saqme respublikas Tu monarqiul mmarTvelobas Seexeba122<br />

.Aase magaliTad, „lui meTxuTmetes skiptra, – aRniS-<br />

118 Diderot, Textes choisis, Paris, 1953, Tome deuxième, p. 162.<br />

119 „bunebrivi uflebis“ didroseuli cnebisadmi zogadad ix. iqve,<br />

gv. 162-164; Sdr. „bunebriv uflebebze“ volteri: Œuvres complètes de<br />

Voltaire, Seconde partie, p. 2267-2268.<br />

120 didros dasax. naSromi, gv. 164.<br />

121 iqve, gv. 165.<br />

122 ix. mocemuli TvalsazrisiT evropaSi didrosaTvis Tanamedro-<br />

ve socialur-politikuri viTarebis Sesaxeb: Le Comte de Chambrun,<br />

Études politiques et littéraires, Paris, 1889, p. 272.<br />

67


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

navs didro, – uTuod gadava mis ufros vaJiSvilze da ar<br />

arsebobs Zalaufleba, romelic SesZlebda amis Seferxebas:<br />

arc xalxis, radgan es xelSekrulebis pirobaa, – arc misive<br />

mamis, imave mizezis gamo“ 123 . amrigad, gansxvaveba aq rusosa<br />

da didros TvalTaxedvas Soris zogadadac, anu ara<br />

mxolod iliaseul xedvasTan mimarTebaSi, moklebulia arsebiTobas,<br />

radgan orTave mxriv saerTo nebaze swored<br />

xelSekrulebis Teoriis farglebSi warimarTeba msjeloba.<br />

aqve Zevs saerTo nebisa da interesis urTierTmimarTebis<br />

qvakuTxedi mocemul SemTxvevaSi: „xelSekruleba“ Tavisi<br />

arsiT ucvlelia, aseve ucvlelia is saerTo neba da interesi,<br />

romelic mas safuZvlad daedo, magram neba, interesisagan<br />

gansxvavebiT, politikuri sinamdvilis gadasaxedidan<br />

abstraqtificirebis SesaZleblobas mciderac ki ar tovebs,<br />

rac imis momaswavebelia, rom abstraqciad qceul saerTo<br />

interesTan xalxis neba yovelTvis SesaZloa moeqces<br />

winaaRmdegobaSi da xelSekrulebis Teoriis mixedviT, rusoseuli<br />

Tu didroseuli gagebiT Tanabrad, aq arCevani yovelTvis<br />

swored pirveli momentis sasargeblod gakeTdeba.<br />

„sazogadoebrivi xelSekruleba“, rogorc politikuri<br />

Zalauflebis safuZveli, Tumc ar eqvemdebareba cvalebadobas,<br />

magram imavdroulad is arc maradiulia: „am paqtis<br />

pirobebi sxvadasxva saxelmwifoSi sxvadasxvagvaria. magram<br />

yvelgan xalxs xelewifeba, miuxedavad yvelafrisa, Seinar-<br />

Cunos xelSekruleba, romelic man Seimoqmeda; araviTar Zalauflebas<br />

ar Seswevs unari misi Secvlisa; da rodesac<br />

mas ukve ar rCeba adgili, xalxi iyenebs uflebas da srul<br />

Tavisuflebas miaRwios axal SeTanxmebas, romelic misTvis<br />

sasurvelia. es aris is, rac SeiZleboda momxdariyo sa-<br />

123 Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, p. 165-166.<br />

68


§ 4. saerTo nebis uzenaesoba (nebisa da interesis erTianobis principi)<br />

frangeTSi, yvelaze didi ubedurebiT rom mTeli mmarTveli<br />

ojaxi gamqraliyo...; maSin samefo kverTxi da gvirgvini<br />

xalxs daubrundeboda“ 124 . amisda kvalad, Tu rodis ar rCeba<br />

xalxis mier sazogadoebis politikurad organizebis<br />

SeTanxmebas adgili, sulac ar aris damokidebuli TviT<br />

xalxis nebaze, riTac kidev erTxel gaesmis xazi ukeTes<br />

SemTxvevaSi abstraqtulad gagebuli interesis uzenaesobas<br />

nebaze. amiT ki didro arsebiTad imasve ubrundeba, ris<br />

winaaRmdegac, rogorc zemoT vixileT, Tavadve ilaSqrebda,<br />

anu amgvarad, rodesac realurad konkretizebadi saerTo<br />

neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi „xelSekrulebis“<br />

Sinaarsze, is, Tu ra gansazRvravs politikuri<br />

Zalauflebis xasiaTs – buneba Tu TviT am „paqtSi“ gamoxatuli<br />

„SeTanxmeba“ 125 – sruliad umniSvneloa. ufro metic,<br />

mocemuli winaaRmdegobriobis farglebSi, didros mixedviT,<br />

swored is aris „dRegrZeli, rac esatyviseba bunebas,<br />

romelsac arasodes aviwydeba Tavisi uflebebis Sesaxeb“ 126 .<br />

§ 4. 8. paskali. volteri<br />

aseve ganyenebulad gagebul interess eqvemdebareba saerTo<br />

neba paskalis filosofiuri naazrevis farglebSic,<br />

romelic Tavis gamovlinebas samarTlianobis problemis<br />

magaliTze povebs. paskalis Tanaxmad, „saSiSia eubnebode<br />

xalxs, rom kanonebi ar aris samarTliani; radgan is emor-<br />

Cileba mxolod imas, ris warmomavlobis samarTlianobis<br />

124 iqve, gv. 166.<br />

125 an sulac „RvTaebrivi neba“ paskaliseuli (ix. Pascal, Pensées,<br />

p. 394-395) Tu kidev ufro Sors mimavali m. Janfroiseuli (ix.<br />

H. Taine, Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris, 1882, p. 216) ga-<br />

gebiT.<br />

126 Дидрo, Coчинeния, Мocквa, 1991, т. 2, cтр. 478.<br />

69


Tavi II demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

swams. amis gamo aris, rom mas imavdroulad unda mimarTo,<br />

rom aucilebelia daemorCilos, radgan es kanonebia, rogorc<br />

unda daemorCilo zemdgomT, ara imitom, rom isini<br />

samarTlianni arian, aramed imitom, rom arian zemdgomni. es<br />

aris mTeli is acilebuli mRelvareba, Tu amis gasagebad<br />

gardaqmna xerxdeba; es aris uTuod samarTlianobis gansazRvrebac“<br />

127 . am Tvalsazriss paskali, marTalia, ar mimar-<br />

Tavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc aseTis, winaaRmdeg,<br />

aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao interesisadmi<br />

saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba, magram swored<br />

amis gamo, – anu saerTo nebisa da interesis paralelurobis<br />

uaryofiT, – is mudam mxolod araerTazrovania.<br />

msgavsi Tvalsazrisia amosavali volterTanac da es<br />

mis filosofiaSi araerTgan povebs Tavis gamoxatulebas.<br />

konkretulad ki, volteris mixedviT, saxelmwifo saqmeebis<br />

warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis Tanxvedrac<br />

araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq, sadac xalxs<br />

„saerTo azri“ („le sens commun“) aqvs, magram rodesac saqme<br />

gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad“ qveSevrdomebTan,<br />

viTareba Zireulad icvleba128 , risgan gansxvavebiT, rogorc<br />

wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe<br />

arasodes hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar<br />

da gonier individebad – arc zogadad da arc erTi da imave<br />

sazogadoebis farglebSi.<br />

127 Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913, p. 283.<br />

128 Œuvres complètes de Voltaire, Seconde partie, p. 1548.<br />

70


Tavi III<br />

demokratiis arsi<br />

1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

§ 1. 1. umravlesobis principi<br />

erTi SexedviT, demokratiis eTimologiuri mniSvnelo-<br />

ba sagrZnoblad gansxvavdeba misi samarTlebrivi mniSvnelobisagan,<br />

rodesac saqme mis konkretul funqcionalur<br />

aspeqts Seexeba, e. i. Tu eTimologiurad demokratia xalxis<br />

batonobaa, konkretul-samarTlebrivad is mxolod<br />

xalxis umetesi nawilis neba-survilis ganxorcielebadac<br />

SesaZloa warmogvidges: saxelmwifo xelisuflebis Camoyalibebis<br />

demokratiul sawyisebze dafuZneba Tumc iTvaliswinebs<br />

mTeli sazogadoebis monawileobas am procesSi129 ,<br />

yalibdeba ki is ara mTeli sazogadoebis, aramed misi umravlesobis<br />

nebaze dayrdnobiT; mxolod im TaviseburebiT,<br />

rom mocemuli sawyisebi yovel calkeul SemTxvevaSi gvevlineba<br />

winaswar ganusazRvreli, ama Tu im socialuri niSniT<br />

dauwinaurebeli umravlesobis politikuri nebis dawinaurebis<br />

garantad umciresobis politikur nebasTan mimar-<br />

TebaSi.<br />

amitom, zemomiTiTebuli fixteseuli Sexedulebis konkretizebis<br />

TvalsazrisiT, Tu amgvarad miRebulma gadawyvetilebam<br />

dadebiTi nayofi ver gamoiRo, is „vnebs“ ara<br />

129 cxadia, saTanado gamonaklisebis gaTvaliswinebiT.<br />

71


Tavi III demokratiis arsi<br />

mxolod maT, vinc es gadawyvetileba miiRo, aramed imave<br />

zomiT maTac, vinc mocemuli arCevani uaryo. amave dros,<br />

ueWvelia, rom demokratiis samarTlebrivi arsis warmosa-<br />

Cenad mcdari iqneboda mocemuli viwrofunqcionaluri<br />

TvalsazrisiT Semofarglva anu mocemuli Tvalsazrisis<br />

gadametebuli aqcentireba.<br />

marTalia, moqalaqeebi aq Tanasworni arian mxolod politikuri<br />

nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />

sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />

radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi mii-<br />

Reba, aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />

nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />

magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />

ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, saboloo<br />

jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />

dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />

dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, umravlesobis<br />

nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas,<br />

samarTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />

saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad130 . amitomac<br />

aq umciresobac verc verasodes daiCivlebs Tavisi nebis<br />

uaryofasa da umravlesobis gadawyvetilebidan ama Tu im<br />

SemTxvevaSi warmomdgar negatiur Sedegebze.<br />

§ 1. 2. aristotele<br />

samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyvetiT131<br />

anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT<br />

130 Sdr. SerSeneviCis dasax. naSromi, gv. 583.<br />

131 igulisxmeba Tanasworoba TviT samarTlis subieqtebs Soris<br />

da ara zogadad monaTmflobeluri demokratiisas, romelsac war-<br />

72


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

gangvimartavs demokratias aristotele. ganasxvavebs ra<br />

erTmaneTisagan demokratiasa da oligarqias, is aRniSnavs:<br />

„demokratiad misaCnevia iseTi wyobileba, rodesac Tavisuflad<br />

Sobilni da upovarni, Seadgenen ra umravlesobas,<br />

floben uzenaes Zalauflebas, oligarqiad ki – iseTi, romlis<br />

drosac Zalaufleba xelT mdidrebsa da keTilSobiluri<br />

warmomavlobis adamianebs upyriaT, romlebic umciresobas<br />

Seadgenen“ 132 . amrigad, gansxvaveba am or samarTlebriv<br />

sistemas Soris, aristoteles mixedviT, wminda<br />

kvantitatur xasiaTs atarebs; aristotele ar icnobs maT<br />

Soris kvalitatur gansxvavebas, radganac mas demokratiis<br />

arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde dahyavs.<br />

ukeT rom vTqvaT, aristotelesTan demokratiuli wyobilebac<br />

da oligarqiac erTi da imave birTvis anu socialur-politikuri<br />

batonobis garSemo brunavs, mxolod<br />

sxvadasxva mimarTulebiT.<br />

miuxedavad imisa, rom aristotele demokratiis arss<br />

mis zedapirze eZiebs, is saxelmwifoebrivi wyobilebis yvela<br />

sxva formasTan SedarebiT swored demokratias aniWebs<br />

upiratesobas, gamohyofs ra mas saxelmwifoebrivi wyobilebis<br />

iseT saxed, romelic tiraniisa da oligarqiisagan gansxvavebiT,<br />

„yvelaze ufro zomierad ixreba sisworidan“ 133 .<br />

mizezi ki, romelic aristotelesTan demokratias, saer-<br />

Tod, „sisworidan xris“, swored samarTlebrivi Tanasworobis<br />

principTan misi (demokratiis) mimarTebis Seucnoblobaa,<br />

rameTu aseT SemTxvevaSi uxilavi rCeba, rom demokratiis<br />

arsi Sors aris umciresobaze umravlesobis poli-<br />

mogvidgens aristotele, monebTan mimarTebaSi samarTlis subieq-<br />

tobis uaryofis probelma.<br />

132 Аристотель, Сочинения, т. 4, стр. 492.<br />

133 ix. iqve, gv. 489.<br />

73


Tavi III demokratiis arsi<br />

tikuri batonobisagan, aramed ZiriTad datvirTvas indivi-<br />

disa da sazogadoebis urTierToba iZens 134 .<br />

§ 1. 3. hegeli<br />

hegelis filosofia zogadad, rogorc cnobilia, Tavis<br />

dasabams aristoteles SexedulebaTa ganviTarebaSi iRebs<br />

da gansaxilveli problemac amis erT-eTri TvalsaCino magaliTia.<br />

yuradRebas aq ZiriTadad Tavisuflebisa da Tanasworobis<br />

hegeliseuli korelacia ipyrobs.<br />

uwinares yovlisa, hegeli CvenTvis aqtualur konteqst-<br />

Si imis aqcentirebas cdilobs, rom saxelmwifos saqmeebSi<br />

monawileobis Tanabari SesaZlebloba gamoxatavs moqalaqeTa<br />

Tanasworobas kanonis winaSe da ara Tanasworobas saerTod.<br />

TvalnaTliv ikveTeba mocemuli aqcentis hegeliseuli<br />

Sinaarsi mis Semdeg SexedulebaSi: „Tavisufleba da<br />

Tanasworoba martivi kategoriebia, romlebSic xSirad SeujamebiaT<br />

xolme is, rac konstituciis ZiriTadi ganmsazRvreli,<br />

misi saboloo mizani da Sedegi unda iyos. ramdenadac<br />

es marTlac asea, imdenadve xsenebuli gansazRvrulobebi<br />

xarveziania, upirvelesad, im mxriv, rom savsebiT abstraqtulia;<br />

Tu am abstraqtulobis formaSi davtoveT, ma-<br />

Sin eseni swored gveqcevian, ris gamoisobiTac sulac ver<br />

aRmocendeba an nadgurdeba konkretuli, – saxelmwifos danawevreba,<br />

anu konstitucia, da marTva. saxelmwifosTan er-<br />

Tad Cndeba uTanasworobac – mmarTvel xelisufalTa da<br />

marTulTa gansxvaveba, ufrosTa, moxeleTa, ganmgebel dawesebulebaTa<br />

da sxva amgvarTa urTierTgarCeva. Tanasworo-<br />

134 ix. agreTve montenTan „bunebrivi Tanasworobis“ Sesaxeb „for-<br />

maluri uTanasworobis“ gverdiT: Montaigne, Essais, Paris, 1826, p. 250.<br />

74


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

bis Tanmimdevruli principi uaryofs yovelsave gansxvave-<br />

bas da miT aRkveTs saxelmwifoebrivi mdgomareobis yvela<br />

saxeobis gaCenas“ 135 . yovelive es ki, aqtualuri TvalsazrisiT,<br />

niSnavs, rom samarTlebrivi Tanasworoba, e. i. Tanasworoba<br />

kanonis winaSe, rodesac yvelas Tanabari uflebebi<br />

aqvs da Tanabari movaleobebi akisria, rodesac yvela<br />

erTi da imave samarTaldarRvevisaTvis erTi da imave mas-<br />

Stabis Sesabamisad agebs pasuxs da a. S., mxolod maSin moicavs<br />

realur socialur-politikur Tanasworobasac, Tu<br />

umciresobis nebas mieca SesaZlebloba (yovelgvari politikuri<br />

problemis gadawyvetisas) umravlesobis nebasTan<br />

paraleluri arsebobisa, ufro zustad ki, paraleluri qmediTobisa,<br />

Tu warixoca „mmarTvel xelisufalTa da mar-<br />

TulTa gansxvaveba“ da sxv. xolo es nebismieri saxelmwifos<br />

farglebSi ganuxorcielebeli ram aris, miuxedavad<br />

imisa, Tu ra dones aRwevs misi samarTlebrivi ganviTareba.<br />

amitomac Znelia SevedavoT hegels uSualod imaSi, TiTqos<br />

samarTlebriv Tanasworobas „Tanasworobis Tanmimdevruli<br />

principi“ edos safuZvlad.<br />

rac Seexeba Tavisuflebas, hegelis mixedviT, is „umTavresad<br />

imaSi mdgomareobs, rom yvelani monawileobdnen saxelmwifos<br />

saqmeebSi“ 136 . da Tu gaviTvaliswinebT Tanasworobis<br />

principis zemowarmodgenil hegeliseul interpretacias,<br />

miviRebT, rom amgvarad gagebuli Tavisufleba uTanasworobis<br />

uSualo safuZvelia, vinaidan Tanasworobis „Tanmimdevruli“<br />

ganxorcieleba „saxelmwifoebrivi mdgomareobis“<br />

pirobebSi saerTod SeuZlebelia. Sesabamisad, demokratiis<br />

arsic, misi ZiriTadi ganmasxvavebeli niSanTvise-<br />

135 hegeli, gonis filosofia, gv. 309.<br />

136 ix. iqve, gv. 310.<br />

75


Tavi III demokratiis arsi<br />

bac aq Tavisuflebaze agebuli „uTanasworobaa“, ra dro-<br />

sac arademokratiuli wyobilebisas samarTlebriv-politiku-<br />

ri uTanasworoba – cxadia, kvlavac hegeliseuli gagebiT –<br />

saxelmwifoebriv TviTnebobas efuZneba.<br />

raoden rTulic ar unda iyos, erTi SexedviT, amis konstatireba,<br />

gansaxilvel konteqstSi hegelTan gaparuli Seusabamoba<br />

swored ukanaskneli Tvalsazrisis saTanado ganviTarebis<br />

ukmarisobaSi Zevs. iseve rogorc aristoteles-<br />

Tan umravlesobis principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />

Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli<br />

rCeba, hegeli, migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da<br />

marTulTa gansxvavebaze“, ignorirebs, rom demokratiis<br />

dros es pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />

neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas<br />

da ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />

da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />

mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />

§ 1. 4. kanti. laibnici<br />

miakuTvnebs ra gansaxilveli problemis farglebSi sakanonmdeblo<br />

Zalauflebas „xalxis gaerTianebul nebas“,<br />

kanti Semdeg argumentacias gvTavazobs: „radganac sakanonmdeblo<br />

Zalauflebidan mTeli samarTali unda gamomdinareobdes,<br />

mas absoluturad ar unda SeeZlos Tavisi kanoniT<br />

aravis sazianod mopyroba. ase, Tu vinmes sxvis mimarT<br />

garkveuli ram amoZravebs, yovelTvis SesaZlebelia, rom am<br />

ukanasknels amis gamo sazianod moeqces, magram arasodes<br />

imaSi, rasac is Tavad sakuTar Tavze wyvets (vinaidan volenti<br />

non fit injuria). Sesabamisad, mxolod Tanmxvedri da gaerTiane-<br />

76


§ 1. samarTlebrivi Tanasworoba<br />

buli neba sazogadoebis yvela wevrisa, romlis fargleb-<br />

Sic TiToeuli yvelaze da yvelani TiToeulze erTsa da<br />

imaves adgenen, anu mxolod xalxis sayovelTao gaerTianebuli<br />

neba SeiZleba iyos sakanonmdeblo“ 137 . kantTan amgvarad<br />

demokratiuli wyobilebis pirobebSi centralur mniSvnelobas<br />

Tumc swored individualuri da saerTo nebis<br />

urTierToba iZens, magram realobisagan mowyvetiT, radgan<br />

sakanonmdeblo neba im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens,<br />

sinamdvileSi mxolod Teoriulad miRwevadi<br />

mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis arss Cven-<br />

Tvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis urTierTganusxvaveblobiT,<br />

maT erTsa da imave sibrtyeze lokalizebiT<br />

gangvisazRvravs: Tanasworobis principi aq, Tavisi<br />

zogadobiT, umravlesobis principis, Tavis konkretulobaSi,<br />

SemzRudveli samarTlebrivi instrumenti ki ar<br />

aris, aramed am funqcionaluri kavSiris mniSvneloba saer-<br />

Tod ugulebelyofili rCeba.<br />

analogiurad gansazRvravs individisa da sazogadoebis<br />

urTierTmimarTebis problemas g. v. laibnicic: „me ver vxedav<br />

sazogadoebisa da individis uflebaTa Serigebis sxva<br />

xerxs: pirveli win unda eRobebodes imas, rac mas augad<br />

miaCnia, ukanaskneli ki Tavs ver aaridebs movaleobebs,<br />

romlebic masze sindisiT aris dakisrebuli“ 138 . rogorc<br />

vixileT, mocemuli Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul<br />

proecirebas sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis<br />

arsis wminda ganyenebul aRqmamde mivyavarT, rasac<br />

Tavis mxriv, mcire ram aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />

da rac umTavresia, laibnicTanac samarTlebrivi<br />

137 kantis dasax. naSromi, gv. 128.<br />

138 Г. В. Лейбниц, Сочинения, Москва, 1983, т. 2, стр. 537.<br />

77


Tavi III demokratiis arsi<br />

realizmis aqtualuri deficiti iseve aRmoufxvreli rCeba,<br />

rogorc zogadad kantis filosofiaSi139 .<br />

§ 1. 5. samarTlebriv-politikuri realizmi<br />

exeba ra TviTmmarTvelobis problemis magaliTze samarTlebrivi<br />

Tanasworobis princips, i. WavWvavaZe amgvarad<br />

gadmogvcems mocemuli principis socialur-politikur azrobrivobas:<br />

„Cveni azri is aris, rom TviTmmarTvelobis-<br />

Tvis yvela wodebis kaci erTgvarad unda iyos miCneuli.<br />

TviTmmarTveloba erTi im ZalTagania, romelic abia warmatebis<br />

uRelSi da eweva sxvebTan erTad. maSasadame, gamokleba<br />

visime TviTmmarTvelobidam – dauZlureba Ronisa,<br />

warmatebisaTvis mimarTulisa. warmatebisaTvis, keTildReobisaTvis<br />

saWiroa, rom yovelni Zalni erobisani erTad,<br />

erTgvarad iyvnen midrekilni da miwveulni. TviT warmatebac,<br />

ganviTarebac maSin aris WeSmariti da nayofieri, roca<br />

yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />

Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian da<br />

Tanasworad anawileben uflebas da movaleobas. saca es ar<br />

aris, maSin erTis amaRleba, erTis keTildReoba, – meoris<br />

damdablebazed, meoris gaRaribebazed aris xolme xSirad<br />

damokidebuli. uswor-masworoba erTmaneT-Soris, sxvaTa<br />

Soris, ujra-ujrad dayofis Sedegia; visac keTili unda,<br />

am ujrebs ki ar unda waumatos; rac aris, isic unda da-<br />

Salos, daarRvios da qars misces“ 140 . amrigad, i. WavWavaZe<br />

miuReblad scnobs yovelives, rac ramdenadmec ki aferxebs<br />

139 ix. agreTve laibnicis mier dekartiseuli „universaluri meqa-<br />

nizmis“ ideis ganviTarebasa da mocemuli ideis kritikaze kant-<br />

Tan: Fouillée, La liberté et le déterminisme, p. 340.<br />

140 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 6, gv. 48.<br />

78


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

da zRudavs saxelmwifo saqmeebSi moqalaqeTa paritetul<br />

monawileobas, rac abrkolebs amis samarTlebriv damkvidrebas;<br />

yvelani „Tanasworad unda inawilebdnen uflebasa<br />

da movaleobas“, maT Soris da umTavresad socialur-politikurs,<br />

radganac swored politikuri Tanabaruflebianoba<br />

aris sawindari nebismieri sxva saxis socialuri Tanasworobisa,<br />

anu imis aRkveTis safuZveli, rom „erTis amaRleba<br />

meoris damdablebazed“, „erTis keTildReoba meoris gaRaribebazed“<br />

aigebodes. kantis sityvebiT rom vTqvaT, „TiToeuli<br />

moqalaqe (xazgasma Cvenia – avtori) unda ganixilebodes<br />

ara ubralod rogorc saSualeba, aramed imavdroulad<br />

rogorc mizani Tavis TavSi“ 141 .<br />

sxva mxriv, ilia, kantisagan gansxvavebiT, sulac ar<br />

cdilobs samarTlebrivi Tanasworobisa da umravlesobis<br />

principis realisturi kategorialuri korelaciisagan abstrahirebas.<br />

sakanonmdeblo neba i. WavWavaZesTan umravlesobis<br />

politikuri nebaa142 , romelic samarTlebrivi Tanasworobis<br />

anu iuridiul ufleba-movaleobaTa sayovelTao<br />

identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />

§ 2. „uSualo demokratia“<br />

sapirispiro saxis gansxvavebasTan, vidre es zemowarmodgenili<br />

Sedarebidan gamomdinareobs, gvaqvs saqme marqsistuli<br />

„demokratiisa“ da i. WavWavaZis demokratiul warmodgenaTa<br />

urTierTmimarTebis magaliTze. amave dros, aqac<br />

saxezea gansxvaveba, romelsac niuansi veranairad daerqmeva.<br />

Tu i. WavWavaZe demokratias erTmniSvnelovnad moqala-<br />

141 ix. P. Gilmour, Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989, p. 97.<br />

142 vrclad amis Sesaxeb: Tavi IV, § 1.<br />

79


Tavi III demokratiis arsi<br />

qeTa Tanasworobis uzrunvelyofis samsaxurSi ayenebs, marqsistebs<br />

am sakiTxis gadaWra bundovnad warmoesaxaT, xSirad<br />

isini verc ansxvavebdnen, efeqturad, erTmaneTisagan<br />

gansaxilvel momentebs da iqamdec ki mividnen, rom umravlesobis<br />

princips sul erTianad Seswires Tanasworobis<br />

idea.<br />

amas TvalnaTliv mowmobs is samarTlebrivi eqsperimenti,<br />

rodesac CvenSi am ideologiaze dafuZnebuli gamgeblobis<br />

pirveli aTwleulis manZilze moqalaqeTa mniSvnelovani<br />

nawili, sazogadoebis klasobrivi niSniT dayofis<br />

Sedegad, moklebuli rCeboda politikur uflebaTa da TavisuflebaTa<br />

mTel rigs, kerZod ki mas (burJuazias) saxelmwifos<br />

warmomadgenlobiT organoebSi ekrZaleboda Tavisi<br />

warmomadgenlebis arCeva. ukeT rom vTqvaT, isini saerTod<br />

moklebuli iyvnen saarCevno uflebas. xolo iq, sadac samarTlebrivi<br />

Tanasworoba fexqveS gaTelilia umravlesobis<br />

principis sasargeblod, mocemuli gvaqvs demokratiis<br />

arsis ukiduresi damaxinjeba. amitomac Tamamad SeiZleba<br />

iTqvas, rom amis Sedegad warmomdgar proletarul „demokratias“<br />

anu ufro zustad, „proletariatis diqtaturas“ 143<br />

araferi akavSirebs problemis iliaseul xedvasTan144 .<br />

rasakvirvelia, Cven ver vityviT, TiTqos i. WavWavaZe ar<br />

aRiarebda sazogadoebis dapirispirebul „klasebad“ dayofis<br />

faqtsa Tu am socialuri dapirispirebis sirTules,<br />

magram is, marqsizmisagan gansxvavebiT, „mxareTa Seurigeblobas“<br />

rodi gansazRvravs amosaval debulebad, aramed<br />

143 rogorc amis gamoyofas TviT es ideologia da masze dafuZne-<br />

buli xelisuflebac ar erideboda.<br />

144 ufro metic, zemogamoyofili momentis gaTvaliswinebiT, aSka-<br />

raa, rom marqsistTa proletaruli demokratia samarTlebriv-po-<br />

litikurad didad arafriT gansxvavdeba platonisa Tu aristote-<br />

les monaTmflobeluri demokratiisagan.<br />

80


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

iRwvis maTi mSvidobiani TanaarsebobisaTvis, cdilobs da-<br />

saxos erTiani demokratiuli saxelmwifosaken mimavali<br />

gzebi, sadac „yvelani Tanasworad anawileben uflebasa da<br />

movaleobas“ 145 .<br />

miT ufro aRrmavebs CvenTvis aqtualur disonans sxva<br />

aranakleb sagulisxmo garemoebac. saqme exeba saxelmwifo<br />

xelisuflebis danawilebis problemas. rogorc qvemoT vixilavT,<br />

i. WavWavaZem, TviTmmarTvelobis problemis farglebSi,<br />

SeimuSava metad originaluri proeqti xelisuflebis<br />

calkeul ganStoebaTa Camoyalibebisa da maTi efeqturi<br />

Sidasaxelmwifoebrivi suverenulobis Sesaxeb, rac<br />

Tavis mxriv, SesaZlebels qmnis zogadad xelisuflebis danawilebis<br />

tradiciuli Teoriis srulyofas. xolo rac Seexeba<br />

marqsistebs, isini ara mxolod ar zrunavdnen mocemuli<br />

Teoriis ganviTarebisaTvis, aramed miakuTvnebdnen mas<br />

„aramecnierul“, „reaqciul“ mimdinareobebs da Tvlidnen,<br />

rom xelisufleba ganuyofelia da ekuTvnis xalxs. es<br />

mtkiceba ki winaaRmdegobrivia da totalitarizmis aSkara<br />

gamovlinebasac Seicavs, radgan Tu xelisufleba ganuyofelia,<br />

is SeuZlebelia „ekuTvnodes xalxs“: msgavs pirobebSi<br />

saxelmwifo sneuldeba biurokratizmiT, is verc uzrunvelyofs<br />

moqalaqeTa interesebis dacvas da arc aris amaSi<br />

dainteresebuli.<br />

radgan, amasTanave, i. WavWavaZe „sazogadoebrivi cxovrebis<br />

winsvlisa da warmatebisaTvis universalur mniSvnelobas<br />

swored samarTals aniWebs“ 146 , aseve Sors aris demokratiis<br />

iliaseuli modelisagan marqsizmis praqtikulad<br />

ganuxorcielebeli naxevri, romelic mocemuli do-<br />

145 ix. sq. 140.<br />

146 o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 5.<br />

81


Tavi III demokratiis arsi<br />

qtrinis umTavresi mxarea: marqsizmis TavidaTav mizans<br />

„uSualo“, „sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari<br />

saxelmwifoebriobis da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />

uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />

yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia,<br />

garda im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />

warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />

urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi<br />

maqsimalurad martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis<br />

uSualo „demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad<br />

yovelgvari makrosocialurobis daSlas moaswavebs<br />

da amiT kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken<br />

ubiZgebs.<br />

konkretuli fundamenturi mizezi, romelic am ideologias<br />

praqtikulad gamousadegars qmnis, mdgomareobs imaSi,<br />

rom aq socialuri sinamdvile, Tavis uZiriTades gamovlinebaSi,<br />

saerTod gaucnobierebeli rCeba: „klasobrivi dapirispirebis“<br />

kvleviT es moZRvreba mocemuli sinamdvilis<br />

mxolod zedapirs ikvlevda, Ziri ki socialuri sinamdvilisa<br />

individisa da sazogadoebis urTierTobaa, romelic<br />

„klasobrivi dapirispirebis“ daZleviT ki ar qarvdeba, aramed<br />

iZens Tavis absoluturobas da moiTxovs samarTlis<br />

miT ufro intensiur, miT ufro masStabur momwesrigebel<br />

(da ara marqsistulad damTrgunvel) zegavlenas, rac SeiZleba<br />

iTqvas, srul TavisTavadobas warmoadgenda jer kidev<br />

Sua saukuneebis moazrovneTaTvis. ase magaliTad, marsilius<br />

paduelis mixedviT, „mxolod kanons ZaluZs daSoriSorebisaken<br />

midrekili tendenciebis erTianobad Serwyma;<br />

mxolod mis saSualebiT xorcieldeba adamianuri buneba<br />

(xazgasma Cvenia – avtori). amitomac kanoni WeSmariti suve-<br />

82


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

renia“ 147 . Sesabamisad, iq, sadac uariyofa saxelmwifo da<br />

samarTali, Znelad Tu miiRweva socialuri erToba da amrigad,<br />

„adamianuri bunebis“ ganxorcielebac; sazogadoeba,<br />

romelic moklebulia „WeSmarit suverens“ anu socialur<br />

urTierTobaTa samarTlebriv Semoqmedebas, adamianebs mxolod<br />

stiqiurobis borkilebs uqadis.<br />

zemoaRniSnulidan gamomdinare, marqsizmi, sul mcire,<br />

ormagad Seusatyvisia padueliseul Tu iliaseul „adamianur<br />

bunebasTan“: erTi mxriv, imiT, rom zRudavs adamianis<br />

SemoqmedebiT swrafvas socialur urTierTobaTa ganviTarebis<br />

sferoSi, meore mxriv ki, warmogvidgens mas rogorc<br />

„TviTkmayofil“ arsebas, romlis interesebic Cveulebriv<br />

ar scildeba saerTo interesebis farglebs.<br />

ukanasknel momentTan mimarTebaSi gansakuTrebul xazgasmas<br />

moiTxovs is, rom mocemuli doqtrina saerTod uaryofs<br />

kerZo sakuTrebis institutsac da sakuTrebis erTaderT<br />

saxed saerTosazogadoebriv sakuTrebas gangvisaz-<br />

Rvravs. amis gamoc, ilias Sexedulebas, romlis mixedviTac<br />

„yvelani erTgvarad da erT saxiT swvdebian saerTo sike-<br />

Tes, erTgvarad da erT saxiT gaWirvebis uRels ewevian“ 148 ,<br />

Sinaarsobrivad araferi aqvs saerTo marqsistul moZRvrebasTan.<br />

amasTanave, mcdari iqneboda imis varaudi, TiTqos saerTosazogadoebrivi<br />

sakuTrebis yovlismomcvelobiT marqsizmi,<br />

miuxedavad zemowarmodgenili zogadi SeniSvnisa,<br />

marTlac SesaZlebels qmnides individsa da sazogadoebas<br />

Soris yovelgvari samarTlebrivad relevanturi urTier-<br />

147 K. Flasch, Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu Machia-<br />

velli), Stuttgart, 1986, S. 476.<br />

148 ix. sq. 140.<br />

83


Tavi III demokratiis arsi<br />

Tobis gaqarwylebas: jer erTi, individi fsiqologiurad<br />

romc Seeguos kerZo sakuTrebis gauqmebas, rac TavisTavad<br />

ukve sruli Seusabamobaa, faqtobrivad amiT aqtualuri<br />

urTierTobis mxolod wminda nominaluri saxecvla miiRweva,<br />

ufro zustad ki, misi gamovlinebis sferos yovlad<br />

uSinaarso transformireba (saxeldobr, qonebrivisa – warmoebiTSi);<br />

da meorec, saxelmwifosa da samarTlis mxolod<br />

sakuTrebis problemasTan asocireba anu individisa da sazogadoebis<br />

urTierTmimarTebis materialur mxareze fokusireba<br />

aseve TvalnaTliv metyvelebs mocemuli moZRvrebis<br />

metismet abstraqtulobaze, rac istoriulma sinamdvilem<br />

garkveviT daadastura kidec149 , anu uwinares yovlisa, am<br />

doqtrinaze dafuZnebuli mmarTveloba, romelic miznad<br />

149 AamasTanave, mtkicebas, TiTqos mocemuli msoflmxedvelobis wa-<br />

rumateblobas, saerTod, mxolod mis ganmxorcielebelTa mier<br />

„Teoriisa da praqtikis gaxleCa“ edo safuZvlad, rogorc amas<br />

frangi filosofosi J.-p. sartri Tvlida (ix. J.-P. Sartre, Critique de la<br />

raison dialectique, Paris, 1960, p. 26), arsebiTad araferi akavSirebs sinam-<br />

dvilesTan. sartris azriT, marqsizmi praqtikaSi „Tanmimdevru-<br />

lad“ saerTod ar xorcieldeboda, aramed amis sanacvlod adgi-<br />

li hqonda srul idealizmSi gadavardnas da amis magaliTad mas<br />

planifikaciis instituti moaqvs (iqve, gv. 25). magram mocemuli<br />

institutis argumentad motana mxolod problemis zedapirze Ta-<br />

vis marTlebaa. aseve zedapirulia mosazreba, TiTqos sxva mxriv,<br />

ZiriTad sirTuleebs socialistur qveynebs Soris winaaRmdegobe-<br />

bi qmnida (iqve, gv. 629) – sartrs amis magaliTad „rusuli biuro-<br />

kratiis agresia“ moaqvs ungreTis „mSromelTa sabWoebis demokra-<br />

tiis“ winaaRmdeg (iqve., gv. 26); es sirTuleebi TviT yoveli marq-<br />

sistuli mmarTvelobis wiaRSi ido da biurokratizmic, romelic<br />

sartrs mocemul ideologiasTan SeuTavseblad miaCnda (iqve., gv.<br />

629-631), sinamdvileSi marqsizmis xelovnuri sunTqvis wyaro iyo.<br />

ukeT rom vTqvaT, ungreTis brZola, msgavsad araerTi sxva maga-<br />

liTisa, mimarTuli iyo gansaxilvel WrilSi ara ubralod „biu-<br />

rokratiuli agresiisagan“ gasaTavisufleblad, aramed swored<br />

marqsizmisagan Tavis daRwevas isaxavda miznad. amitomac aris,<br />

rom dRes centraluri Tu aRmosavleT evropis Tavisufali qvey-<br />

nebi WeSmarit demokratias ageben da „mSromelTa sabWoebis demo-<br />

kratiisTvis“ dro ar emetebaT.<br />

84


§ 2. „uSualo demokratia“<br />

isaxavda yovelgvari socialuri „Cagvris“ aRmofxvras,<br />

franguli filosofiis enaze rom vTqvaT, Tavadve warmoadgenda<br />

„eqspluataciis gansakuTrebiT efeqtur sistemas“ 150 .<br />

150 V. Descombes, Modern French Philosophy, p. 191.<br />

85


Tavi IV<br />

demokratiuli mmarTveloba<br />

§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

§ 1. 1. monarqia<br />

rogorc ukve aRiniSna, i. WavWavaZis damokidebuleba mo-<br />

narqizmTan mimarTebaSi araerTgvarovania, imisda mixedviT,<br />

saqme gvaqvs absolutizmis elementebis Semcvel Tu mkacrad<br />

konstituciur monarqiasTan. pirvelisadmi misi damokidebuleba<br />

mkveTrad uaryofiTia, maSin rodesac ukanasknel<br />

SemTxvevaSi garkveviT SeiniSneba mniSvnelovani keTilganwyoba.<br />

i. WavWavaZe mocemul SemTxevaSi ZiriTadad dadebiT Sefasebas<br />

aZlevs iseTi qveynebis mmarTvelobas, rogoric inglisi<br />

da germania iyo. misi TqmiT, am saxelmwifoebSi, gansakuTrebiT<br />

ki pirvel maTganSi, moqmedebda sakmaod myari<br />

samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels qmnida nebismieri<br />

normatiuli aqtis, nebismieri samarTlebrivi normis<br />

Semoqmedebas moqalaqeTa saerTo nebis uxeSi angariS-<br />

151 gauwevlobiTT .<br />

amave dros, ilias Cinebulad gaegeba, rom aq TviT moqalaqeTa<br />

monawileoba sazogadoebis politikur cxovreba-<br />

Si jerac SesagrZnobad SezRudulia152 ; sakanonmdeblo, aR-<br />

151 Sdr. Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи, cтр. 409.<br />

152 Tumc, amasTanave, uSualod monarqis arCeviTobaze, rogorc<br />

amas, magaliTad, wm. romis imperiaSi hqonda adgili, ilia arafers<br />

86


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

masrulebel da sasamarTlo organoTa qmediTi urTierTganStoebisa<br />

da Sesabamisad, maTi WeSmariti funqcionaluri<br />

damoukideblobis mxolod qaoturi konturebi ikveTeba;<br />

Tanac bolomde mougvarebelia nacionaluri mowyobis problemac<br />

(CrdiloeT irlandiis magaliTi). amrigad, i. WavWavaZis<br />

dadebiTi damokidebuleba konstituciuri monarqiis<br />

mimarT metwilad relatiuria da odnavac ar Seicavs mis<br />

ramegvarad etalonizebul Sefasebas153 .<br />

§ 1. 2. respublikis saTaveebTan<br />

§ 1. 2. 1. sayovelTao saarCevno ufleba<br />

respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />

analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />

aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, ris<br />

TvalsaCino sabuTsac warmoadgens is, rom evropul saxelmwifoTa<br />

Soris i. WavWavaZesTan swored safrangeTi gamoiyofoda<br />

rogorc demokratiis ganviTarebis nimuSi154 . magram<br />

imavdroulad xazgasmas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad<br />

aris darwmunebuli misTvis Tanamedrove respublikuri<br />

mmarTvelobis arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave<br />

kritikas iSurebs155 .<br />

respublika, rogorc saxelmwifo mmarTvelobis forma,<br />

upirveles yovlisa, imTaviTve gamoirCeoda imiT, rom moqa-<br />

ambobs. sxva mxriv, arCeviTi monarqia dResac mxolod gamonakliss<br />

warmoadgens (magaliTad, malaizia).<br />

153 rogorc amas miiCnevs, magaliTad, e. batiaSvili, ilia da saqar-<br />

Tvelo, Tbilisi, 1998, gv. 69.<br />

154 ix. v. donaZe, ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, gv. 27.<br />

155 ix. mesame respublikis iliaseul kritikaze: iqve, gv. 30-31.<br />

87


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

laqeTa politikuri uflebebisa da Tavisuflebebis sfero<br />

arsebiTad gafarTovda da sazogadoebamac gacilebiT aqtiuri<br />

politikuri cxovrebiT iwyo ganviTareba. respublikur<br />

mmarTvelobas ukavSirdeba sayovelTao saarCevno uflebis<br />

praqtikuli aRmoceneba da misi saniadago damkvidreba. sayovelTao<br />

saarCevno uflebis idea jer kidev XVIII saukunis<br />

pirvel naxevarSi Caisaxa da Semdgom aqtiuri ganviTareba<br />

hpova araerTi saxelovani filosofosisa Tu mecnieriuristis<br />

naSromebSi, magram mxolod mmarTvelobis respublikurma<br />

formam gaxada SesaZlebeli praqtikulad misi samarTlebriv-politikuri<br />

danergva. i. WavWavaZis erT-erTi<br />

umTavresi mizanic amaSive mdgomareobda, ris gamoc is respublikas<br />

mmarTvelobis erTaderT marTebul da gansakuTrebiT<br />

perspeqtiul saxed warmogvidgens.<br />

amasTanave, i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi<br />

is saxe, romelic miiRo sayovelTao saarCevno uflebis institutma<br />

respublikis arsebobis sawyis safexurebze. „respublikis<br />

daarsebis dRidam dRevandelamde, – aRniSnavda<br />

i. WavWavaZe, – arc erTi arCevani parlamentis deputatebisa<br />

ise ar gaTavebula, rom ufros-erToba burJuazias ar dar-<br />

Cenoda parlamentsa da senatSi. radganac parlamentis ufros-erTobisdagvarad<br />

Sesdgeba xomle Cveulebisamebr saministro,<br />

– advilad misaxvedria, rad moxdeba xolme ise,<br />

rom mmarTvelobas safrangeTisas yovelTvis burJuaziis<br />

momxreoba etyoba da ekonomiuri cvlileba muSakacTa sasargeblod<br />

brkoldeba“ 156 . uwinares yovlisa, sakiTxavia is,<br />

Tu rogor unda aRviqvaT ilias kritikuli SeniSvna safrangeTis<br />

umaRlesi sakanonmdeblo organos SemadgenlobasTan<br />

mimarTebaSi: rogorc zogadad misTvis Tanamedrove<br />

156 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, t. 9, gv. 225.<br />

88


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

respublikuri parlamentis Tu mxolod orpalatiani respublikuri<br />

parlamentis kritika?<br />

§ 1. 2. 2. orpalatiani parlamenti<br />

aRsaniSnavia, rom imJamindel iuridiul wreebSi mravlad<br />

gamoiyofodnen orpalatiani parlamentisadmi uaryofiTad<br />

ganwyobili moazrovneebi. amave dros, mocemuli saparlamento<br />

sistema Tanamedrove samarTalSic Seadgens<br />

gansazRvruli kritikis sagans: „xalxis warmomadgenlobis<br />

sakanonmdeblo Zala, – SeniSnavs k. miqelaZe, – romelic uflebaSemoqmedebas<br />

ufardebs xalxis saerTo nebas da survils,<br />

ar unda izRudebodes meore palatiT, ra principebzedac<br />

ar unda iqnes es ukanaskneli agebuli, miT umetes,<br />

Tu meore palata aRmocenebulia iseT niadagze, romelic<br />

ewinaaRmdegeba Tanasworuflebianobis princips. Tu am ori<br />

palatis organizacia erT da imave principebze aris aSenebuli,<br />

maSin sakiTxavia, Tu riT unda gansxvavdebodes meore<br />

palata, raTa man pirveli palatis moqmedeba erTgvarad<br />

cxrilSi gaataros“ 157 . magram ilia respublikuri mmarTvelobis<br />

nimuSad miiCnevda amerikis SeerTebul Statebs,<br />

romlis parlamentic struqturulad orad iyofa, senatad<br />

da warmomadgenelTa palatad da aqve unda SeiniSnos, rom<br />

mocemul orpalatianobas araferi akavSirebs Tanasworuflebianobis<br />

principis xelyofasTan, aramed Sevsebulia federaciuli<br />

Tanasworobis principiT158 , rac aseve demokratiulobis<br />

uSualo gamovlinebaa159 . garda amisa, monarqiz-<br />

157 k. miqelaZe, demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parla-<br />

mentaruli respublika, gv. 67-68.<br />

158 ix. amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />

159 CvenSi ki daJinebiT ignorirebda mocemul princips Tavis dro-<br />

89


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

mis mimoxilvis drosac, rogorc vixileT, i. WavWavaZe swo-<br />

red orpalatiani parlamentis mqone saxelmwifoebs gamohyofs<br />

pozitiurad (didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis<br />

gaerTianebuli samefo, germania).<br />

zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, aSkaraa, rom ilias<br />

SeniSvna Seexeba safrangeTis parlamentis models ara im<br />

kuTxiT, ra kuTxiTac principul mniSnelobas iZens am parlamentis<br />

orpalatianoba160 . miuRebeli ki misTvis aq swored<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Camoyalibebis<br />

is wesia, romelic warmoadgens garants am sferoSi erTi<br />

romelime socialuri fenis dominirebisa da ara mxolod<br />

am sferoSi: radgan umaRlesi aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

Semadgenlobas parlamenti ayalibebs, is (aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis Semadgenloba) pirdapir aris damokidebuli<br />

parlamentis Semadgenlobaze, masSi warmodgenil<br />

politikur ZalTa Tanafardobaze. amitomac mocemul Sem-<br />

TxvevaSi faqtobrivi Zalaufali mxolod burJuaziaa. ilia<br />

ki moiTxovs, rom es viTareba piriqiT gamoiyurebodes. misi<br />

azriT, parlamentis umravlesobas swored sazogadoebis<br />

umravlesobis warmomadgenlebi unda Seadgendnen (misive<br />

TqmiT, amgvarad SesaZlebeli iqneboda socialuri realobis<br />

politikur realobad „gardasaxva“) da es uSualo safuZvelia<br />

saerTosazogadoebrivi nebis optimaluri ganxorcielebisa.<br />

Tu ras gulisxmobs i. WavWavaZe mocemul debulebaSi<br />

konkretulad, TvalnaTliv ikveTeba saarCevno uflebis<br />

cnebaSi mis mier sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

principTa kombinirebiT.<br />

ze centraluri sabWoTa xelisufleba (sxvagvarad amis Sesaxeb:<br />

W. Krauss, Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984, S. 495 f).<br />

160 vrclad amis Sesaxeb: sazRvargareTis qveynebis saparlamento<br />

praqtikis mimoxilva, Tbilisi, 1991.<br />

90


§ 1. mmarTvelobis tradiciuli ganStoebebi<br />

§ 1. 2. 3. sayovelTaoobisa da Tanasworobis erTianoba<br />

aq umTavresad yuradsaRebia is SemkavSirebeli rgoli,<br />

uromlisodac, saerTod, SeuZlebelia parlamentis Semadgenlobis<br />

misaRebobaze saubari. aqtualur komponentad<br />

gvevlineba TviT parlamentis momavali namoRvawari, e. i.<br />

mis mier SesamuSavebel kanonTa xarisxi, Sinaarsobrivi Rirebulebebi.<br />

amaze sruliad araorazrovnad migvaniSnebs<br />

Tavad iliac: „samarTlis urigod mowyobileba svavia –<br />

romelic STanTqavs xalxis simdidresa, maxvilia – romelic<br />

hkveTs frTebs xalxis xelTmoqmedebas da ekonomikur<br />

warmoebas“ 161 . amrigad, i. WavWavaZe sagangebod miuTi-<br />

Tebs „samarTlis rigiani mowyobilebis“ saWiroebaze da<br />

mas SesaniSnavad esmis, rom saamisod aucilebelia uzenaesi<br />

sakanonmdeblo organos maRalorganizebuli funqcionireba,<br />

saerTosazogadoebrivi nebis samarTlebrivad SorsmWvreteluri<br />

gansaxiereba. xolo yovelive amis realizeba<br />

odnavac rodi moiTxovs, rom siocialuri fena, romelic<br />

sazogadoebis umcires nawils Seadgens, euflebodes politikur<br />

umravlesobas. amis mtkiceba mxolod sruli uSinaarsoba<br />

iqneboda. ilias damsaxurebac aq swored mocemuli<br />

Seusabamobis xazgasmaa, ris kvalobazec is sruliad samarTlianad<br />

cdilobs dagvarwmunos, rom umravlesobis ke-<br />

TildReoba erTmniSvnelovnad moiTxovs, rom misi interesebi<br />

samarTlebriv-politikurad srulyofilad iqnes warmodgenili162<br />

. imavdroulad amas araferi aqvs saerTo soci-<br />

161 i. WavWavaZe, Txz. sr. krebuli, 1987, t. 4, gv. 300.<br />

162 amasTan erTad „programis“ me-12 muxlSi aRiniSneba: „gaumjo-<br />

besdes safabriko, saqarxno da samrewvelo muSebis yofa-cxovreba<br />

safabriko kanonmdeblobis gafarToebis, muSaTa savaldebulo sa-<br />

xelmwifo dazRvevis SemoRebis, gaficvebis, organizaciebis, krebe-<br />

bis Tavisuflebis dadgenis, rvasaaTiani samuSao dRis SemoRebiT,<br />

91


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

alur fenebze marqsistul xedvasTan da arc „mSromelTa<br />

demokratia“ aqvs ilias aq mxedvelobaSi imave gagebiT163 .<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, ilia momxrea sayovelTao saar-<br />

Cevno uflebis iseTi modelisa, romelsac safuZvlad moqalaqeTa<br />

socialur-politikuri Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa<br />

da Tanasworobis principTa kombinirebiT,<br />

rac ukanasknel SemTxvevaSi xmaTa diferencirebuli „valenturobis“<br />

164 uaryofas niSnavs, i. WavWavaZe saarCevno<br />

uflebis instituts, nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa,<br />

WeSmariti demokratiulobis samsaxurSi ayenebs165 .<br />

§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro<br />

pasuxismgebloba<br />

§ 2. 1. TviTmmarTveloba<br />

gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia morigi fundamenturi<br />

siaxle, romlis SemoRebasac cdilobda didi ilia<br />

tradiciul demokratiul warmodgenebSi. Cvenis azriT, mocemuli<br />

Tvalsazrisis ganviTareba uTuod unda Seadgendes<br />

xelfasis minimumis dawesebis, mewarmeTa mogebaSi monawileobis<br />

da a. S. gziT“ ( ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarT-<br />

lebrivi msoflmxedveloba, gv. 13).<br />

163 Sdr. o. gamyreliZis dasax. naSromi, gv. 3-4.<br />

164 magaliTad, saSemosavlo gadasaxadis mixedviT.<br />

165 uSualod ukanaskneli TvalsazrisiT, anu rogorc WeSmariti<br />

demokratiulobis gamovlineba, sagulisxmoa, upirveles yovlisa,<br />

„programis“ me-8 muxlis d punqti, romelic Seexeba saeklesio ga-<br />

dasaxadebis gauqmebas: „daubrundes iveriis eklesias yvela saek-<br />

lesio mamuli, romelic gadasulia saxelmwifo mmarTvelobaSi,<br />

im mizniT, rom mosaxleoba ganTavisufldes samRvdeloebisa da<br />

sasuliero uwyebis yvela dawesebulebis Senaxvis tvirTisagan“<br />

(ix. v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />

mxedveloba, gv. 12). imave muxlSi ilia qarTuli eklesiisTvis av-<br />

tokefaliis dabrunebasac moiTxovs.<br />

92


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

Tanamedrvoe qarTuli samarTlis prioritetul amocanas.<br />

saqme ki is aris, rom saxelmwifo aparatis struqturul<br />

erTeulTa Camoyalibebis, maTi funqcionirebisa da maTze<br />

kontrolis Sesaxeb i. WavWavaZe gvTavazobs sruliad originalur<br />

koncefcias, romelsac demokratiuli msoflmxedvelobis<br />

Tvisebrivad axlebur ganvrcobamde mivyavarT.<br />

gansaxilveli TvalTaxedva gansakuTrebiT cxadad ikveTeba<br />

i. WavWavaZis mier TviTmmarTvelobis problemis mimoxilvisas,<br />

romlis ZiriTad Sedegebsac v. abaSmaZe Semdeggvarad<br />

warmogvidgens: „i. WavWavaZis azriT, TviTmmarTvelobis um-<br />

Tavresi safuZvlebia: 1. saarCevno ufleba da xmis ufleba<br />

unda gaaCndes yvela srulwlovan adgilobriv mcxovrebs;<br />

2. TviTmmarTvelobiTi organoebis xelisufleba erTnairad<br />

unda gavrceldes yvela wodebaze, romlebic mocemuli<br />

TviTmmarTvelobis organoebisadmi daqvemdebarebul teritoriaze<br />

cxovroben anu, sxvanairad, mosaxleobis wodebrivi<br />

gancalkeveba da barierebi TviTmmarTvelobis bunebas<br />

ewinaaRmdegeba; 3. TviTmmarvelobis Tanamdebobis pirni (mosamarTleni,<br />

moxeleni) arCeul unda iqnen adgilobrivi<br />

mcxovreblebis mier; 4. adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />

aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ wina-<br />

Se“ 166 . vfiqrobT, sakuTriv amosavali debulebis iliaseuli<br />

samarTlebriv-politikuri Sinaarsi zemoT ukve garkveviT<br />

iqna warmoCenili167 . amasTanave, vidre uSualod mocemul<br />

SemTxvevaSi aqtualur debulebebs anu zemowarmodgenil<br />

or ukanasknel moments SevexebodeT, gansazRvrul ganvrco-<br />

166 v. abaSmaZe, qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, gv. 273-274.<br />

167 Sdr. amasTanave, TviTmmarTvelobis iliaseul koncefciasTan<br />

n. nikolaZis TvalTaxedva: m. gogua, niko nikolaZis politikuri<br />

Sexedulebebi, gv. 94-96.<br />

93


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

bas moiTxovs konkretulad wodebrivi privilegiebis problemac,<br />

– anu mocemuli problemis zogadsamarTlebrivi aspeqti,<br />

– romelic zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, i. Wav-<br />

WavaZesTan aseve centraluri yuradRebis sagania.<br />

§ 2. 2. eqskursi: samarTlebrivi Tanasworobis<br />

konkretika<br />

rodesac i. WavWavaZe SeniSnavs, rom TviTmmarTvelobis<br />

organoebis xelisufleba erTnairad unda gavrceldes yvela<br />

wodebaze, mas mxedvelobaSi aqvs ara yvela wodebis<br />

warmomadgenelTaTvis samarTlebriv normaTa savaldebulobis<br />

identuroba, – Tumc Tavis mxriv, cxadia, arc es<br />

gamomdinareobs i. WavWavaZis mixedviT, TavisdaTavad iuridiul<br />

normaTa moqmedebis litoni sayovelTaoobidan168 , –<br />

aramed kvlavac is, rom yvelani gaTanasworebul iqnen TavianT<br />

ufleba-movaleobebSi. sxva sityvebiT, ilia moiTxovs<br />

aq ara ubralod imis uzrunvelyofas, rom samarTlebriv<br />

normebSi gamoxatuli moTxovnebi erTnairad iqnes daculi<br />

yvela socialuri wodebis mier, aramed imas, rom erTnairi<br />

iyos yvelasaTvis TviT es moTxovnebi da maTSi asaxuli<br />

iuridiuli movaleobebi.<br />

Tu ras niSnavs es, advilad misaxvedria: amiT i. WavWavaZe<br />

gadaWriT uaryofs mosaxleobis wodebrivi diferencirebulobis<br />

yovelgvar samarTlebriv mniSvnelobas; ase magaliTad,<br />

„programis“ me-5 muxlSi naTqvamia: „Camoyalibdes<br />

168 ase magaliTad, „proeqtSi qarTuli konstituciur-demokrati-<br />

uli partiis Seqmnisa“ iliasTan swored imas gaesmis xazi, rom<br />

mTavari aris ara uflebaTa da TavisuflebaTa gamocxadeba, ara-<br />

med maTi realizebis meqanizmis uzrunvelyofa (ix. v. abaSmaZe,<br />

ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba, gv. 8).<br />

94


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

eroba 169 da Seicvalos saqalaqo debuleba sruliad wodeb-<br />

riv TviTmmarTvelobaze dayrdnobiT“ 170 , ra drosac sxva<br />

mxriv, is aseve moiTxovs, rom „SemoRebul iqnes saerobo<br />

da saqalaqo mmarTvelobis yvela organoSi qarTuli ena“ 171 .<br />

garda amisa, i. WavWavaZis TvalTaxedvidan aseve mkafiod<br />

ikveTeba, rom misTvis aranakleb miuRebelia qonebirvi niSniT<br />

moqalaqeTa samarTlebrivi diferencireba Tu sxva analogiuri<br />

barieris arseboba, rac isev da isev imaze migvi-<br />

TiTebs, rom i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebebTan<br />

mimarTebaSi saqme gvaqvs samarTlebrivi Tanasworobis<br />

principis maqsimalurad Tanmimdevruli ganviTarebis<br />

mcdelobasTan. marTalia, Tanamedroveobam gansaxilvel<br />

Tvalsazriss bunebrivi elferi SesZina da ukve arc aravin<br />

qmnis sacilos mis TavisTavadobas, magram imJamad demokratiuli<br />

azrovneba jer kidev Sors iyo siRrmiseuli damkvidrebisagan<br />

da mravalgan awydeboda uaryofasa Tu winaaRmdegobebs,<br />

rameTu dawinaurebul saxelmwifoTa umravlesobac,<br />

rogorc ukve vixileT, metad Tu naklebad konservatiulobis<br />

marwuxebSi iyo moqceuli.<br />

§ 2. 3. Tanamdebobis pirTa arCeviToba da “ierarqiuli”<br />

pasuxismgeblobis uaryofa<br />

amave dros, rac gansaxilvel konteqstSi umTavresia,<br />

i. WavWavaZe mniSvnelovnad uswrebs Tavis SexedulebebSi<br />

CvenSi damkvidrebul Tanamedrove demokratiis miRwevebsac,<br />

rodesac is sruliad eqspliciturad imis saWiroebaze<br />

169 ix. agreTve n. nikolaZe erobebis Sesaxeb: g. abzianiZe, narkve-<br />

vebi, gv. 118; m. gogua, niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi,<br />

gv. 88-89 da passim.<br />

170 v. abaSmaZe, ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msofl-<br />

mxedveloba, gv. 11.<br />

171 iqve.<br />

95


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

migviTiTebs, rom erTi mxriv, TviTmmarTvelobis Tanamdebobis<br />

pirni (mosamarTleni, moxeleni) arCeul iqnen adgilobrivi<br />

mcxovreblebis mier da meore mxriv, adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis yvela Tanamdebobis piri pasuxs agebdes<br />

ara ierarqiulobis principze dayrdnobiT, aramed „sazogado<br />

samarTlisa da samsjavros“ winaSe172 . amave konteqstis<br />

gagrZelebaa „programis“ me-6 muxli, sadac i. Wav-<br />

WavaZe saqarTveloSi nafic msajulTa sasamarTlos Seqmnas<br />

moiTxovs173 ; igive muxli gamohyofs agreTve sasamarTlos<br />

damoukideblobis mniSvnelobasa da Seicavs miTiTebas ar-<br />

CeviT momrigebel mosamarTleTa institutis Camoyalibebaze174<br />

.<br />

zemoxsenebuli TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas<br />

ki umTavresad afuZnebs is, rom amgvarad, jer<br />

erTi, mniSvnelovnad maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba<br />

imis Taobaze, rom TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa<br />

interesebis samsaxurSi dganan da rom saxelmwifo saqmeTa<br />

ganxorcieleba xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo<br />

organoTa funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas,<br />

rameTu Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara sakuTari<br />

ufrosis, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />

da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />

da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />

damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />

172 kanonis uzenaesoba, tradiciuli gagebiT, gansaxilvel WrilSi<br />

Tavis ganviTarebas povebs „programis“ me-4 muxlSi, romlis mixed-<br />

viTac i. WavWavaZe calsaxad moiTxovs „dadgindes yvela dawesebu-<br />

lebisa da Tanamdebobis piris, rogorc umaRlesis, ise umdable-<br />

sis, pasuxismgebloba sasamarTlos winaSe, saerTo samarTalwar-<br />

moebis wesis mixedviT“ (iqve).<br />

173 iqve.<br />

174 iqve.<br />

96


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />

dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />

centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />

dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />

§ 2. 4. centraluri xelisuflebis arCeviToba<br />

gansaxilvel SemTxvevaSi Cvens umTavres amocanas „TviTmmarTvelobis<br />

safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuflebis<br />

danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba Seadgens,<br />

ufro zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />

danawilebis tradiciuli Teoriis fargleb-<br />

Si, rac Tavis mxriv, rogorc ukve aRiniSna, am ukanasknelis<br />

srulyofis safuZvelicaa.<br />

i. WavWavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />

sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs,<br />

rom zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis<br />

funqcionaluri damoukidebloba ukve misive formirebis<br />

specifikiT ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad<br />

maRalorganizebul saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben,<br />

centraluri aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />

formireba ki xdeba ara uSualod xalxis<br />

mier, aramed mxolod xalxis saxeliT da warmoadgens<br />

mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“ proceduras175 . amasTanave,<br />

175 saprezidento mmarTvelobis SemTxvevaSi Cveulebriv TviT pre-<br />

zidentis gamoklebiT, romelic rogorc zogadad saxelmwifos me-<br />

Tauri, uSualod aRmasrulebel xelisuflebas udgas saTaveSi.<br />

xolo is, rom saparlamento respublikis dros mTavrobis Semad-<br />

genloba, rogorc wesi, TviT parlamentSi arCeul deputatTa ri-<br />

gebidan yalibdeba, aq principulad jer kidev arafers cvlis, vi-<br />

naidan amiT, pasuxismgeblobis TvalsazrisiT, romelic mocemul<br />

97


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

imiT, rom saxelmwifo TviTonve avtonomiurad ayalibebs<br />

aRmasrulbelel da sasamarTlo xelisuflebas, uwinares<br />

yovlisa, saxezea ama Tu im saxiT sakanonmdeblo organos<br />

misTvis arabunebrivi, misi arsebiTi daniSnulebisaTvis<br />

sruliad ucxo kompetenciiT datvirTva, rameTu legislativis<br />

organoTa arsebiTi daniSnuleba, maTi institucionaluri<br />

bunebis ganmsazRvreli saqmianoba kanonmdeblobaa,<br />

samarTalSemoqmedebaa da amas araferi SeiZleba hqondes<br />

saerTo iseT principulad specifikur fenomenTan, rogoric<br />

aRmasrulebeli Tu sasamarTlo xelisuflebis Semadgenlobis<br />

gansazRvraa, ra formiTac ar unda warmoebdes<br />

es srulyofil demokratiulobaze pretenziis mqone saxelmwifoSi.<br />

§ 2. 5. monteskie<br />

dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />

xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie176<br />

. mis yuradRebas aqtualur konteqstSi swored<br />

mxolod sakanonmdeblo xelisufleba ipyrobs: „imis gamo,<br />

rom Tavisufal saxelmwifoSi nebismieri adamiani, romelic<br />

suliT Tavisufalia, Tavadve unda marTavdes sakuTar<br />

Tavs, sakanonmdeblo xelisufleba unda ekuTvnodes mTels<br />

xalxs. magram radgan es did saxelmwifoebSi SeuZlebelia,<br />

mcireSi ki – Znelad mosaxerxebeli, aucilebelia, rom<br />

xalxi Tavis warmomadgenelTa meSveobiT akeTebdes yoveli-<br />

SemTxvevaSi mTavaria, manZili amomrCevelsa da aRmasrulebel xe-<br />

lisuflebas Soris ar mcirdeba.<br />

176 xelisuflebis danawilebis ideas frangul filosofiaSi, gar-<br />

da TviT monteskiesi, uwinares yovlisa, aviTarebda rusoc, Tumc<br />

am pirvelis koncefciis ZiriTad debulebaTagan damoukideblad<br />

(ix. Rousseau, Du contrat social, p. 127).<br />

98


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

ves, risi gakeTebac mas Tavad ar ZaluZs“ 177 . maT Soris, aR-<br />

masrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis Camoyalibebac!<br />

amasTanave, monteskie arsad moixseniebs, Tu ra SeiZleba<br />

aferxebdes imas, rom xelisuflebis ukanasknel ganStoebaTa<br />

Camoyalibebac analogiuradve warmoebdes. magram yovelive<br />

es gasagebic aris, monteskies ideali xom sinamdvileSi<br />

monarqiul-warmomadgenlobiTi mmarTveloba iyo178 da<br />

saxelmwifos esoden Tanmimdevruli demokratizeba misTvis<br />

verc iqneboda ramenairad aqtualuri amocana179 .<br />

zemoaRniSnulis logikuri Sedegia is, rom imgvarad,<br />

ragvaradac monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad<br />

hyofs, SeuZlebeli xdeba saboloo jamSi erTian suverenad<br />

maTi Tanazomieri rekonstruireba. is ar asaxelebs meqanizms,<br />

romlis amoqmedebiT moxerxdeboda saxelmwifos gansaxilvel<br />

segmentTa Soris SemkavSirebeli rgolis warmoqmna<br />

da ase saxelmwifos, rogorc funqcionalurad damoukidebeli<br />

mTlianobis, SenarCuneba, ris nacvlad frangi<br />

Teoretikosis azrebma abstraqciaSi gadainacvla: „es sami<br />

xelisufleba sabolood simSvidisa da umoqmedobis mdgomareobaSi<br />

unda aRmoCndes. magram radgan saganTa aucilebeli<br />

moZraoba aiZulebs maT imoZraon, isini urTierTgawonasworebulad<br />

imoZraveben“ 180 . amasTanave, cxadia, rom<br />

monteskies mier TviT xelisuflebis danawilebis princi-<br />

177 monteskies dasax. naSromi, gv. 159.<br />

178 iqve, gv. 63-64.<br />

179 rac, bunebrivia, monteskies damsaxurebas TviT Tavdapirvel as-<br />

peqtSi odnavac ar Crdilavs. Aase magaliTad, avlebs ra parale-<br />

lebs dekartisa da monteskies Semoqmedebas Soris, g. besi sxar-<br />

tad SeniSnavs: „Tavisi racionaluri meTodiT dekartma moaxdina<br />

fizikis emansipireba Teologiisagan, es igive miRwevaa, rac mon-<br />

teskies kanonmdeblobis sferoSi ekuTvnis“ (Helvétius, De l’esprit, Intro-<br />

duction (Par G. Besse), p. 11; rac Seexeba Tavad helveciuss, is montes-<br />

kies mwvave kritikosi iyo).<br />

180 monteskies dasax. naSromi, gv. 165.<br />

99


Tavi IV demokratiuli mmarTveloba. xelisuflebis danawileba<br />

pis aRmoCena, miuxedavad imisa, Tu rogor esaxeba mas mocemuli<br />

principis moqmedeba, samarTlebrivi azrovnebis erTerTi<br />

umniSvnelovanesi miRwevaa.<br />

§ 2. 6. arCeviTobisa da sajaro pasuxismgeblobis<br />

zogadi korelacia<br />

i. WavWavaZis Sesabamisi TvalTaxedvis ganviTarebiT anu<br />

misi funqcionaluri ganvrcobiT vRebulobT, rom TiToeuli<br />

maTgani aqac pasuxs unda agebdes „sazogado samar-<br />

Tlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis winaSe.<br />

amgvarad, metastruqturuli sistemuri kontrolis saxiT<br />

iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi, romelic<br />

apirobebs samive ganStoebis erTobliv, realurad gawonasworebul<br />

ganviTarebasa da maT integrirebas saxelmwifo<br />

organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro maRal suverenul<br />

erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali momenti xelisuflebis<br />

qmediToba, misi gansakuTrebuli nayofierebaa<br />

da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli faqtori<br />

gadamwyvetia. amaSive mdgomareobs demokratiuli mmarTvelobis<br />

Tandayolili upiratesobac, saerTod.<br />

xolo es, Tavis mxriv, odnavac ar zRudavs arc erTi<br />

ganStoebis pasuxismgeblobas kanonis winaSe TviT restriqciuli<br />

gagebiTac, magram amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba<br />

is, rom legislativis warmomadgenlebi ar iyvnen<br />

angariSvaldebuli amomrCevelTa winaSe, meore mxriv ki,<br />

uariyofa aRmasrulebeli xelisuflebis angariSvaldebuleba<br />

sakanonmdeblo organos winaSe181 , ris ganuxorcieleb-<br />

181 ix. aRmasrulebeli xelisuflebis „saparlamento“ da „iuridiu-<br />

li“ pasuxismgeblobis diferencirebis saTaveebi: daisis dasax. na-<br />

Sromi, gv. 369-372, 408 da passim.<br />

100


§ 2. xelisuflebis danawileba da sajaro pasuxismgebloba<br />

loba Tanamedrove samarTalSi Tanabrad ewinaaRmdegeba<br />

rogorc xelisuflebis danawilebis arss, ise sakanonmdeblo<br />

xelisuflebis bunebas.<br />

ukanasknel momentTa gaTvaliswinebiT, advilad misaxvedria<br />

isic, rom sakonstitucio sasamarTloc, xelisuflebis<br />

danawilebis principis efeqturi ganxorcielebis<br />

TvalsazrisiT, SesaZloa warmoadgendes mxolod damatebiT<br />

samarTlebriv meqanizms, radgan winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

saqme gveqneboda martooden SiSvel instrumentalizmTan<br />

imdenad, ramdenadac aq sulac ar icvleba TviT zemowarmodgenili<br />

urTierTobis Sinaarsi da amiT gansaxilveli<br />

problemis arsic. sxvagvarad rom vTqvaT, sakonstitucio<br />

sasamarTlo ar cvlis xelisuflebis calkeul ganStoebaTa<br />

Soris „urTierTkontrolis“ tradiciulad damkvidrebul<br />

zedapirulobas.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, xelisuflebis<br />

danawilebis principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi<br />

iZens sasurvel praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis<br />

TiToeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da<br />

maTze funqcionaluri kontrolis meqanizmic erTi da igivea,<br />

kerZod ki demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT.<br />

xolo amis optimaluri saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba,<br />

rogorc vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur<br />

SexedulebaTa ganviTarebaSi Zevs.<br />

101


eziume<br />

I. saxelmwifos warmoSoba. gansaxilvel problemasTan<br />

mimarTebaSi gansakuTrebuli yuradRebis sagans, uwinares<br />

yovlisa, i. WavWavaZis Sesabamis SexedulebebTan CvenSi aTeuli<br />

wlebis manZilze gabatonebuli ideologiis principuli<br />

SeuTavsebloba Seadgens. gansxvavebiT am moZRvrebisagan,<br />

i. WavWavaZe odnavac ar ukavSirebs saxelmwifos warmo-<br />

Sobis process socialur dapirispirebas; is mocemuli fenomenis<br />

aRmocenebis qvakuTxeds xedavs ara interesTa WidilSi<br />

zogadad, aramed maT Tanxvedrasa da erTobaSi. ufro<br />

zustad ki, aq, saxelmwifos fenomenis amoxsnis TvalsazrisiT,<br />

„klasobriv diferencirebulobas“ adamianis buneba,<br />

„ekonomikur batonobas“ saerTo keTildReoba, „umciresobis<br />

neba-survils“ saerTo neba da „stiqiurobas“ kanonzomiereba<br />

upirispirdeba.<br />

amave dros, i. WavWavaZes mxedvelobaSi aqvs ara „goniTi<br />

neba“, aramed gulisxmobs mxolod TavisdaTavad erTobil<br />

nebas, ganpirobebuls obieqturi kanonzomierebiT, rac Tavis<br />

mxriv, arsebiTad ganasxvavebs mis koncefcias xelSekrulebis<br />

Teoriisagan. Tumc orive SemTxvevaSi saxelmwifos<br />

aRmoceneba swored saerTo iniciativis safuZvelze<br />

xdeba, mTavari ki gansaxilvel konteqstSi mainc is aris,<br />

rom i. WavWavaZis amosavali debulebis mixedviT, saxelmwifos<br />

dasabami TviT individs, mis „xorciel“ da „sulier“<br />

bunebas ukavSirdeba da ara SiSvel sazogadoebriv nebas,<br />

xelovnuri ukuqcevadobis TvalsazrisiT.<br />

102


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

konkretulad ki mocemuli sxvaoba, anu i. WavWavaZis<br />

koncefciis originaloba, miT ufro TvalsaCinoa. ilia aq,<br />

gansxvavebiT xelSekrulebis Teoriisagan, gamohyofs ara<br />

„warmoebas“, anu „ufro nayofier Sromas“, xelSekrulebis<br />

Teoriis enazeve rom vTqvaT, aramed swored „urTierTSoris<br />

uflebasa da movaleobas“, e. i. saxelmwifos warmoSobaze<br />

ilias koncefciaSi politikuri konstruqciis sazogadoebis<br />

wevri moiazreba ara rogorc „sazogadoebrivi xel-<br />

SekrulebiT“ daculi „mewarme“, aramed sakuTriv rogorc<br />

samarTlis subieqti.<br />

arsebiTad sxva saxis gansxvavebasTan gvaqvs saqme platonisa<br />

da ilias SexedulebaTa urTierTmimarTebis TvalsazrisiT.<br />

marTalia, platoni, iseve rogorc i. WavWavaZe,<br />

erTmniSvnelovnad SeniSnavs, rom saxelmwifos warmoqmnas<br />

safuZvlad Cveni moTxovnileba udevs, magram iliasagan<br />

gansxvavebiT, is aq materialur moTxovnilebaTa upirates<br />

gamoyofamde dadis, anu platoni saxelmwifos Camoyalibebis<br />

mizezs arsebiTad adamianis „xorcieli bunebiT“ Semofarglavs.<br />

platonis zemomotanili Sexeduleba zogadad Tavis ganviTarebas<br />

ufro adrec, kerZod ki sokratesTan, povebda,<br />

ris sawinaaRmdegod aristoteles filosofiaSi aqtualuri<br />

xedva ukve mkacri kritikis sagania. amasTanave, aristotele<br />

mxolod sapirispiro ukiduresobaSi vardeba, is saxelmwifos<br />

fenomenis saTaves adamianis mxolod „sulier<br />

bunebaSi“ anu adamianis fsiqikaSi, mis saerTo mentalitetisaTvis<br />

damaxasiaTebel specifiurobaSi xedavs. misi azriT,<br />

socialur-ekonomikuri atmosfero aramcTu ar aris<br />

saxelmwifos uSualo warmomSobi, aramed naklebad mniSvnelovani,<br />

principulad meorexarisxovani realiaa.<br />

103


eziume<br />

erTi SexedviT, aristoteles TvalTaxedvaSi araferia<br />

alogikuri, magram SevufardebT Tu ara mas praqtikul ganzomilebas,<br />

ueWvelad wavawydebiT metad sagulisxmo winaaRmdegobebsac.<br />

jer erTi, Tu saxelmwifos warmoSobis<br />

uSualo mizezi adamianis mxolod fsiqikur bunebaSi, mis<br />

fsiqologiur TaviseburebebSi vigulisxmeT, unda arsebobdes<br />

mocemuli procesis, e. i. saxelmwifos warmoqmnis procesis,<br />

mkacri kanonzomiereba, romelic gulisxmobs mis<br />

erTdroulobas yvela erTmaneTisagan damoukideblad ganviTarebad<br />

sazogadoebaSi. es ki swored rom ar Seesatyviseba<br />

istoriul sinamdviles. meorec, SeuZlebelia saxelmwifoebriv<br />

organizacias moklebuli sazogadoebis gverdiT<br />

an, miT ufro, mis irgvliv arsebobdes politikuri sazogadoebebi,<br />

rameTu aseT SemTxvevaSi pirvelis wevrebma<br />

uwyian aSkarad am saxelmwifoebrivi organizaciis Sesaxeb,<br />

romliskenac maT, aristoteles TqmiT, „cxovrebis instinqti“<br />

ubiZgebs. magram esec xom Seusabamoa Tundac Tanamedrove<br />

realobasTan: dedamiwis araerT kuTxeSi dResdReobiTac<br />

inarCunebs TviTmyofobas mravali Temi, romelsac<br />

odnavac ar miuwevs guli maT garSemo arsebul politikur<br />

sazogadoebaSi integrirebisaken. umTavresi ki gansaxilvel<br />

SemTxvevaSi aris is, rom aristoteles TvalTaxedvac Tvisebrivad<br />

iseve gansxvavdeba iliaseuli koncefciisagan, rogorc<br />

sokratesa da platonis Sexedulebebi, mxolod kategorialuri<br />

aqcentis SebrunebiT.<br />

yovelive zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, l. foierbaxis<br />

mixedviT, adamianTa saxelmwifoebrivad gaerTianeba<br />

mxolod maTive „Tavisufali nebiT“ aris pirobadebuli,<br />

romelic sulac ar aris SeboWili arc „sulieri“ da arc<br />

„xorcieli“ bunebiT. amave dros, saboloo jamSi foierbaxi<br />

104


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

aq J. J. rusoseul socialurad „zogad nebas“ gulisxmobs,<br />

romelic Tavis mxriv, am ukanasknelTan saxelmwifos warmoSobis<br />

xelSekrulebiTobas daedo safuZvlad. sakiTxavi<br />

ki is aris, Tu ramdenad xerxdeba am nebis realizeba im<br />

socialur-kulturul (cnebis araspecializebuli mniSvnelobiT)<br />

viTarebaSi, romlis niadagzec saxelmwifo yalibdeba.<br />

gadavavloT Tvali winaresaxelmwifoebriv xanas da<br />

naTeli Seiqmneba, rom aq ar moipoveba saTanado fsiqologiuri<br />

safuZveli, romelze dayrdnobiTac SesaZlebeli gaxdeboda<br />

gansaxilveli nebis warmoqmnac ki, vinaidan winaresaxelmwifoebrivi<br />

xanis adamiani – es aris stereotipuli<br />

xedvis arseba, romlis SemoqmedebiTi azrovneba veranairad<br />

gaswvdeba esoden farTo masStabebs.<br />

analogiur winaaRmdegobriobas vawydebiT j. lokTanac.<br />

is, erTi mxriv, Tvlis, rom saxelmwifo wesrigi aris<br />

adamianTa SeTanxmebis, xelSekrulebis Sedegad miRebuli<br />

mdgomareoba; meore mxriv ki, aseve calsaxad amodis debulebidan,<br />

rom winaresaxelmwifoebrivi xanis anu „bunebrivi<br />

mdgomareobis“ sazogadoeba „veluri tomebis“ erTobaa. amave<br />

dros, loki arafers ambobs sakuTriv imaze, Tu rarigad<br />

miiReboda „veluri tomebis“ wevrTa Soris gansaxilveli<br />

sirTulis xelSekruleba!<br />

rac Seexeba uSualod CvenTvis aqtualur aspeqts, TvalsaCinoa,<br />

rom lokisa da i. WavWavaZis Sexedulebebi principulad<br />

gansxvavdeba erTmaneTisagan. ra drosac loki saxelmwifos<br />

warmoSobas umTavresad mis represiul funqcias<br />

ukavSirebs („bunebrivi mdgomareobis damrRvevTa alagmva“,<br />

„ukve arsebul uflebaTa dacva“ imave gagebiT da a. S.),<br />

ilias mier warmodgenili TvalTaxedvidan advilad amovikiTxavT,<br />

rom aq ZiriTadi maxvili upiratesad saxelmwifos<br />

105


eziume<br />

momwesrigebel funqciaze gadaitaneba, vinaidan mocemul Se-<br />

mTxvevaSi saubaria saxelmwifos fenomenis Sesatyvisobaze<br />

adamianis bunebasTan (da ara „bunebriv uflebebSi“ xelyofilTa<br />

interesebTan). ukeT rom vTqvaT, loki saerTod<br />

gamoricxavs socialur urTierTobaTa Semoqmedebas rogorc<br />

saxelmwifos Tandayolil funqcias.<br />

lokis winamorbedi, T. hobzi, saxelmwifos warmoSobis<br />

mizezad socialuri aucileblobis or saxes gamohyofs:<br />

Sinagansa da garedan momdinares. hobzis mixedviT,<br />

iseve rogorc amas mogvianebiT lokTanac vxvdebiT (Tumc<br />

lokTan hobzis Sexedulebebi zogadad mZafri kritikis saganicaa),<br />

sazogadoebaSi, romelic ar aris saxelmwifoebrivad<br />

organizebuli, anu „bunebrivi mdgomareobisas“ gamefebulia<br />

usasrulo urTierTfrTxoba, adamianebi ganicdian<br />

erTmaneTis mimarT dauZlevel SiSs da TiToeulis<br />

arsebobas erTTavad moelis danarCenTagan winaswar uxilavi<br />

safrTxe. es aris viTareba, rodesac Tavad uZlieresnic<br />

ver grZnoben Tavs usafrTxod da xSirad ususurTa<br />

mzakvrobas ewirebian. amitomac, gangvimartavs hobzi, aseT<br />

pirobebSi yoveli ebrZvis yovels, iZulebiT da ara nebiT,<br />

radganac es erTaderTi xerxia TviTSenarCunebisa. dausrulebeli<br />

saSiSroeba, erTmaneTis mimarT ganuwyvetlivi undobloba<br />

sabolood gardauvals qmnis mxareTa Soris stabiluri<br />

kompromisis miRwevas anu saxelmwifos Camoyalibebas.<br />

amrigad, hobzi saxelmwifos warmomSob Sinagan mizezad<br />

sazogadoebriv urTierTobaTa gausaZlisi mouwesrigeblobis<br />

daZlevas miiCnevs.<br />

garedan momdinare aucilebloba, rogorc saxelmwifos<br />

warmoSobis mizezi, hobzis Tanaxmad, iseve rogorc Semdgom<br />

hegelTanac, ucxotomelTa mxridan Tavdasxmis mudmiv saf-<br />

106


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

rTxeSi mdgomareobs. adamianebi iZulebuli xdebian Tavda-<br />

cvis mizniT urTierTkavSiris efeqturi forma gamonaxon<br />

da es mxolod saxelmwifos CamoyalibebiT miiRweva.<br />

hobzis gansaxilveli TvalTaxedva winaaRmdegobrivia:<br />

Tu vixelmZRvanelebT mis pirvel debulebaSi („Sidasoci-<br />

aluri mtrobis daZlevis aucilebloba“) warmodgenili<br />

logikiT, momdevno debulebis („garedan momdinare safrTxis<br />

daZlevis aucilebloba“) kvalobaze, individTa politikur<br />

sazogadoebaSi gaerTianebas uTuod unda mohyoloda<br />

saxelmwifoTa erTian korporaciad Serwymac; Tu adamianebi<br />

erTmaneTisadmi SiSma da agresiulobam saxelmwifoebrivi<br />

konstruqciis sazogadoebad aqcia, saxelmwifoebic,<br />

TavianT mxriv, ukve Soreul istoriul warsulSi integrirebuli<br />

iqnebodnen msgavs, evoluciurad ufro maRal<br />

kavSirSi, radgan erTmaneTis mimarT frTxoba da agresiuloba<br />

am ukanasknelTa urTierTobebSi aseve gamudmebiT da<br />

didad ufro masStaburad mJRavndeboda, vidre hobziseuli<br />

„bunebrivi mdgomareobis“ adamianTa umartives urTier-<br />

TobebSi.<br />

xolo zogadad, CvenTvis aqtualuri TvalsazrisiT,<br />

aseve TvalsaCinoa is, rom i. WavWavaZesTan saxelmwifos<br />

warmoSoba arc „sayovelTao“ mtrobis Sedegia hobziseuli<br />

gagebiT, aramed socialur urTierTobaTa intensivirebis<br />

saSualeba, rogorc aseTi.<br />

kantis Sexedulebebi saxelmwifos genezisze, uwinares<br />

yovlisa, ganisazRvreba imiT, rom is, erTi mxriv, hobzis<br />

mier warmodgenili „socialuri urTierTsaSiSroebis“ principiT<br />

xelmZRvanelobs, meore mxriv ki, rusoseuli „zogadi<br />

nebis“ principiT. amasTanave, mcdari iqneboda imis<br />

mtkiceba, TiTqos kantTan saxelmwifos fenomenis amoxsna<br />

107


eziume<br />

arsebiTad hobzisa Tu rusos SexedulebaTa ganviTarebiT<br />

amoiwurebodes. arsebiTi aq swored saxelmwifos problemisadmi<br />

kantiseuli midgomis sruli specifiurobaa. saxelmwifos<br />

arsebobas kanti ZiriTadad sazogadoebrivi Sromis<br />

Taviseburebebs ukavSirebs, romelTa mixedviTac gadamwyveti<br />

„produqciis gamorCenaze orientirebuli warmoeba da<br />

aqedan mflobelTa Soris warmomdgari konkurenciaa“. ufro<br />

zustad, saxelmwifo, kantis mixedviT, „gonier egoist-<br />

Ta organizaciaa“. amave dros, is mocemul Sinaarss „cnebiT-terminologiurad<br />

imiT amarTlebs, rom mkacrad ganasxvavebs<br />

erTmaneTisagan moralurobasa da legalurobas“.<br />

uSualod saxelmwifos warmoSobis problemasTan mimarTebaSi<br />

ki aqedan vaskvniT, rom kantTan es ukanaskneli am pirveliT<br />

dafuZnebul kategorias sulac ar warmoadgens, rac<br />

Tavis mxriv, iliaseul TvalTaxedvaze, sul mcire, aseve<br />

radikalurad ver gveTqmis, miuxedavad imisa, rom aqac saxelmwifo<br />

da masTan erTad samarTalic yalibdeba rogorc<br />

„bednierebis miRwevis“ socialuri instrumenti.<br />

Tu, erTi mxriv, hobzTan saxelmwifos warmoSobis problemasTan<br />

mimarTebaSi Teologiuri momentis metad bundovan,<br />

umeteswilad winaaRmdegobriv aqcentirebas vxvdebiT,<br />

hegeli mocemul moments garkveviT gamohyofs. ufro metic,<br />

es saxelmwifos warmoSobaze hegeliseuli koncefciis qvakuTxedia.<br />

meore mxriv, saxelmwifo, rogorc „TviTcnobieri<br />

zneobrivi substancia“, hegelTan ojaxis principisa da samoqalaqo<br />

sazogadoebis principis SeerTebaa. ojaxSi hegeli<br />

gulisxmobs zneobriv substancias uSualo anu bunebiTi<br />

gonis saxiT, samoqalaqo sazogadoebaSi ki – zneobriv<br />

substancias individTa, rogorc damoukidebel pirTa, relatiuri<br />

yovladobis (totalobis, mTlianobis) saxiT. imav-<br />

108


I. saxelmwifos warmoSoba<br />

droulad hegelis Sexedulebebs ZiriTadad Semdeg dask-<br />

vnamde mivyavarT: saxelmwifos warmoSobis mizezi ar momdinareobs<br />

arsebiTad arc individTa nebisa Tu saerTosazogadoebrivi<br />

aucileblobidan da a. S., aramed daiyvaneba<br />

yovlad ganyenebul fenomenamde da aq swored saxelmwifos<br />

genezisis „RvTaebriv gansazRvrulobasTan“ gvaqvs saqme.<br />

ukeT rom vTqvaT, hegeli imis dasabuTebas cdilobs, rom<br />

„saxelmwifos Sinaarsi ganisazRvreba adamianis damokidebulebiT<br />

RvTaebrivTan da ara mxolod mis moTxovnilebaTa<br />

bunebiT, rogorc amas sazogadoebis bunebiT TeoriebSi aqvs<br />

adgili“. magram amiT hegeli saxelmwifos saboloo jamSi<br />

mxolod funqcionalur araraobad aqcevs, rameTu masTan<br />

saxelmwifos warmoSobiT ar yalibdeba araviTari axali<br />

„adamianuri yofis warmmarTveli wesrigi“, aramed saxelmwifo<br />

sruliad ewireba ukve arsebul socialur „wesrigTa“<br />

„ganxorcielebas“. sxvagvarad rom vTqvaT, aq saxelmwifos<br />

erTaderT funqcionalur „TavSesafars“ mxolod sakuTriv<br />

Teologiuri momenti ganasaxierebs.<br />

uaryofs ra hegelis aqtualur TvalTaxedvas, l. foierbaxi<br />

miiCnevs, rom „sadac zneoba Teologiaze, samar-<br />

Tali RvTaebrivobis gamoyenebaze aris dafuZnebuli, SesaZlebelia<br />

yvelaze ufro arazneobrivi, arasamrTlebrivi, samarcxvino<br />

nabijebis gamarTleba da dasabuTeba“. amis Sedegad<br />

foierbaxi TviT zneobas warmogvidgens Teologiis<br />

masStabad, riTac saxelmwifos warmoSobis zneobriv sawyisze<br />

dafuZneba Zireulad sxvagvar, konkretizebad elfers<br />

iZens.<br />

volterTan saxelmwifoebrivad organizebuli sazogadoeba,<br />

Tavisi arsiT, yalibdeba rogorc „didebisa“ da „ke-<br />

TildReobis“ momxmarebelTa korporacia, anu konkretu-<br />

109


eziume<br />

lad, mas safuZvlad uflebisaken swrafva edeba. „keTildReobisaken<br />

midrekileba“, rogorc vixileT, saxelmwifos<br />

warmoSobaze i. WavWavaZis koncefciis sakvanZo momentsac<br />

Seadgens, Tumc im gansxvavebiT, rom ukanasknel SemTxvevaSi<br />

mocemuli cnebis farglebSi uflebisa da movaleobis mniSvneloba<br />

mkacrad eqvivalenturia.<br />

mniSvnelovnad uaxlovdeba i. WavWavaZis Sexedulebebs<br />

saxelmwifos warmoSobaze n. nikolaZis samarTlebrivpolitikuri<br />

msoflmxedveloba gansaxilveli TvalsazrisiT:<br />

orive SemTxvevaSi saxelmwifos warmoSobas safuZvlad<br />

edeba adamianTa swrafva socialuri interaqciis uzrunvelyofisaken,<br />

ra drosac „xalxis dacva“, rogorc mocemul<br />

momentSi gamoxatuli saxelmwifos warmoSobis ganmsazRvreli<br />

faqtori, moklebulia xelSekrulebis TeoriisaTvis<br />

damaxasiaTebel negatiurobis aqcents. gansxvaveba<br />

n. nikolaZisa da i. WavWavaZis Sexedulebebs Soris aq saxelmwifosa<br />

da sazogadoebis warmoSobis erTdroulobasa<br />

da Sesabamisad, maT diferencirebul aRmocenebas ukav-<br />

Sirdeba.<br />

yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, saxelmwifos<br />

warmoSobis problemisadmi iliaseuli midgoma udavo specifiurobiT<br />

gamoirCeva, miuxedavad imisa, rom zogierT<br />

koncefciasTan mimarTebaSi aq saerToc bevri ram SeimCneva.<br />

amave dros, zemowarmoebuli analizi TvalnaTliv metyvelebs<br />

agerTve imaze, rom gansaxilveli sakiTxis damakmayofileblad<br />

gadaWra verc erT tradiciul TvalTaxedvaze<br />

dayrdnobiT jer ver miiRweva. rogorc vixileT, am mxriv,<br />

Tavs iCens winaaRmdegobaTa mTeli rigi.<br />

naSromSi ganviTarebuli mosazrebis Tanaxmad, saxelmwifos<br />

warmoSobis TavidaTavi mizezi wminda demografiuli<br />

110


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

xasiaTis fenomenia: sazogadoebis saxelmwifoebrivad orga-<br />

nizebas mosaxleobis zrda ganapirobebs. swored uSualo<br />

TviTmmarTvelobis anu primitiuli xelovnuri (Segnebuli)<br />

organizaciis wminda obieqturi ganuxorcielebloba mosaxleobis<br />

zrdis pirobebSi warmoSobs saxelmwifos, rogorc<br />

socialur urTierTobaTa kvalitaturad ufro maRali Semoqmedebisa<br />

da regulirebis specifikur meqanizms. sxva<br />

sityvebiT, sazogadoebrivi Zalauflebis saxelmwifoebriviT<br />

Secvla aq sazogadoebis TviTSenarCunebis anu misi<br />

usasrulo daSlis Tavidan acilebis erTaderTi saSualebaa,<br />

rac Tavis mxriv, swored i. WavWavaZis zemoganxiluli<br />

TvalTaxedvis moSveliebas moiTxovs, romlis mixedviTac<br />

socialuri erToba adamianis „sulieri da xorcieli bunebis“<br />

Zireuli anareklia.<br />

II. demokratiuli saxelmwifos mizani. demokratiuli<br />

sazogadoebis aRmSeneblobisaTvis ilia, uwinares yovlisa,<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs CveulebiT samarTals,<br />

rogorc xalxis neba-survilis gamomxatvel Zalum wyaros.<br />

Cveuleba, i. WavWavaZis mixedviT, „erisaTvis igive rjulia,<br />

igive kanonia“, romelic „yovelTvis cxovrebis WeSmariti<br />

saWiroebis danabadia da yovelTvis utyuari wamalic aris<br />

am saWiroebisa“. amisda kvalad, ilia erTmniSvnelovnad moiTxovs,<br />

rom sadac ki SesaZlebelia, sakanonmdeblo aqtebs<br />

CveulebiTi samarTlis normebi daedos safuZvlad, riTac<br />

iuridiuli normebi maqsimalurad iqneboda misadagebuli<br />

xalxis interesebTan da amaSi, cxadia, mdgomareobs demokratiuli<br />

mmarTvelobis umTavresi daniSnulebac.<br />

mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxilvel konteqstSi<br />

bunebrivi samarTlianobis problemac, romlis iliaseul<br />

gagebas „araferi aqvs saerTo bunebrivi samarTlis<br />

111


eziume<br />

TeoriasTan“, ufro zustad ki, es ori urTierTgamomricxavi<br />

Tvalsazrisia: ilia bunebrivi samarTlianobis cnebas<br />

sazogadoebis adaT-wess, mis saerTo warmodgenebs uqvemdebarebs<br />

da ara piriqiT. naSromSi xazi gaesmis aqedan gamomdinare<br />

SedegTa sxvaobasac, Tumc gamoiyofa agreTve bunebrivi<br />

samarTlianobis volteriseuli da iliaseuli cnebidan<br />

gamomdinare SedegTa Tanxvedra.<br />

rogorc saxelmwifos warmoSobaze iliaseuli koncefciis<br />

zemowarmodgenili SedarebiTi analizi cxadyofs, is<br />

ukanasknelad gamoyofil momentebs saerTosazogadoebrivi<br />

keTildReobis miRwevis samsaxurSi ayenebs. amaSive xedavs<br />

saxelmwifos mizans hegelic. amasTanave, aq aseve TvalnaTliv<br />

ikveTeba gansxvavebac: Tu hegelis mixedviT, saxelmwifo<br />

iZulebuli xdeba, miznad daisaxos socialuri ke-<br />

TildReoba, iliasTan aqtualuri mizani saxelmwifos Sinagani<br />

mowodebis, misi ZiriTadi daniSnulebis uSualo nayofia<br />

da am mxriv, zemogavlebuli paralelebis gangrZoba,<br />

uwinares yovlisa, n. nikolaZis samarTlebriv-politikuri<br />

msoflmxedvelobis magaliTze xdeba SesaZlebeli.<br />

zemoaRniSnulis sawinaaRmdegod, kantis filosofiaSi<br />

saxelmwifos mizans „samarTlis ideis zeimi“ Seadgens da<br />

ara sakuTriv moqalaqeTa keTildReoba, mkacrad aRebuli.<br />

demokratiuli wyobilebis damyarebiTac ar xdeba am miznis<br />

saxecvla, radgan amiT ar icvleba TviT saxelmwifos, rogorc<br />

aseTis, arsi, misi Sinaarsis samarTlebrivi sazrisi.<br />

cxadia, saxelmwifo socialur keTildReobas samarTlis<br />

ideis zeimis gareSe verc verasodes miaRwevs, magram dave-<br />

TanxmoT kants, i. WavWavaZis an hegelis zemowarmodgenili<br />

TvalTaxedvis sapirispirod, niSnavs davuSvaT, rom samar-<br />

Tlebriv saxelmwifoSi mTavari formaa da ara Sinaarsi!<br />

112


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

aranakleb mniSvnelovan yuradRebas ipyrobs gansaxil-<br />

veli kvlevis farglebSi xalxis nebisa da xalxis interesebis<br />

ekvivalenturobis, maT erTian cnebad Serwymis problema,<br />

rameTu imaze, Tu rogor ganisazRvreba aqtualur<br />

WrilSi saxelmwifos mizani, mniSvnelovnad aris damokidebuli<br />

misi demokratiulobis xasiaTi da saboloo jamSi ki<br />

misi demokratiulobac saerTod. saqme ki is aris, Tu ramdenad<br />

miiRweva saerTosazogadoebrivi interesebis dakmayofileba<br />

TviT saerTo nebis miyoliT anu uwyis Tu ara Tavad<br />

xalxma dabejiTebiT, ama Tu im konkretul viTarebaSi<br />

Tu ra politikurma gezma SeiZleba iqonios misTvis pozitiuri<br />

Sedegi da ram uaryofiTi. i. WavWavaZe amaze uyoymanod<br />

dadebiT pasuxs iZleva, is Tvlis, rom „TviTmoqmedeba<br />

yovlad mxsneli da Zlevamosili Zalia yovelsferSi da<br />

nametnavad maSin, roca kacs, Tu sazogadoebas Tavis-Tavis<br />

Svela unda“.<br />

i. WavWavaZisagan gansxvavebiT, kanti swored sazogadoebrivi<br />

nebis abstraqtul uzenaesobamde dadis anu saxelmwifo,<br />

yalibdeba ra saerTo nebis safuZvelze, Tavadve<br />

„azustebs“ SemdgomSi mis Sinaarss. amitom aq saerTo nebisa<br />

da interesis urTierToba, zemomiTiTebuli gagebiT,<br />

saerTod kargavs Tavis aqtualobas.<br />

saerTo interesis saerTosazogadoebrivi nebisadmi Sesabamisobas<br />

gadaWriT uaryofs hegeli. hegelis mixedviT,<br />

saxelmwifo, rogorc sazogadoebrivi nebis ganmxorcielebeli<br />

meqanizmi, warmomadgenlobis principze agebuli sakanonmdeblo<br />

xelisufleba, socialurad sazianoa. hegeli<br />

miiCnevs, rom xalxis warmomadgenlebma ar ician, Tu ra emsaxureba<br />

WeSmaritad mis interesebs, anu hegelis mixedviT,<br />

„xalxma TviTon ar icis, Tu ra unda mas“; saxelmwifo saq-<br />

113


eziume<br />

meebs unda ganagebdnen mxolod „Rrmad kompetenturi“,<br />

yvela Sesabamisi Tvisebis matarebeli saxelmwifo moxeleebi.<br />

amasTanave, hegeli, gansazRvravs ra Tavisi orpalatiani<br />

parlamentis modelis zeda palatis Semadgenlobas wodebrivi<br />

niSnis mixedviT, uTuod xelyofs mis mier postulirebul<br />

kompetenturobis princips, radgan wodebrivoba<br />

kompetenturobas jer kidev ar niSanvs da Tu niSnavs, mxolod<br />

aSkarad „tendenciurs“. mokled rom vTqvaT, hegeli<br />

sinamdvileSi cdilobs upiratesad demokratiis monarqizmiT<br />

SezRudvas, vidre piriqiT.<br />

amave dros, is sabolood mxolod aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

Sedgenas moiTxovs „gamocdil“ moxeleTagan,<br />

rasac magaliTad, ver vityviT platonze, vinaidan misTvis<br />

saxelmwifo xelisuflebis aqtualuri institucionaluri<br />

dayofa arsebiTad ucxoa. platonis Tanaxmad, iseve rogorc<br />

sokratesTan, saxelmwifo Zalaufleba xelT „WeSmarit<br />

filosofosebs“ unda epyraT, riTac sruliad gamoiricxeba<br />

politikur saqmianobaSi sazogadoebrivi nebis qmediToba,<br />

radgan aqac saerTo neba da interesi sayovelTaoobisaTvis<br />

ucxo politikuri „gamWriaxobis“ principiT aris<br />

gaSualebuli.<br />

Zireulad gansxvavdeba gansaxilvel konteqstSi i. Wav-<br />

WavaZis TvalTaxedva hobzis Sexedulebebisaganac. uaryofs<br />

ra saerTosazogadoebrivi nebis prioritetulobasa da masze<br />

dafuZnebul warmomadgenlobiTobas, hobzi demokratiis<br />

mimarT monarqiuli mmarTvelobis upiratesobis dasabuTebas<br />

mSvidobisa da usafrTxoebis uzrunvelyofis<br />

Tvalsazrisze dayrdnobiT cdilobs. monarqi, hobzis mixedviT,<br />

„ver moeqceva sakuTar TavTan uTanxmoebaSi Surisa<br />

Tu mikerZoebis motiviT, kreba ki SeiZleba moeqces, Tanac<br />

114


II. demokratiuli saxelmwifos mizani<br />

ise mZafrad, rom saqme samoqalaqo omamde midges“. amrigad,<br />

TvalsaCinoa, rom hobzTan saerTo interesis dakmayofilebas<br />

samarTlebriv-politikurad araferi SeiZleba akavSirebdes<br />

saerTo nebis ganxoricielebasTan. amave dros, aseve<br />

ueWvelia isic, rom saerTo nebisa da saerTo interesis disonansuroba<br />

SesaZloa Seadgendes davis sagans mxolod<br />

rogorc gamonaklisi da swored gamonaklisze agebuli debuleba<br />

aris is erTaderTi, rac hobzis TvalTaxedvaSi<br />

demokratiis winaSe avtokratiuli monarqiis „upiratesobaze“<br />

metyvelebs.<br />

kiTxvis niSnis qveS ayenebs xalxis nebis Sesabamisobas<br />

missave interesebTan i. g. fixtec. magram sabolood is Tumc<br />

miiCnevs, rom xalxi SesaZloa Secdes ama Tu im gadawyvetilebis<br />

miRebisas, es, misive TqmiT, sakmarisi ar aris imisa-<br />

Tvis, rom mas aRekveTos Tavisi bedis damoukideblad gansazRvra,<br />

CamoerTvas sakuTari mermisis Semoqmedebis ufleba,<br />

radgan Tu xalxi mcdar politikur arCevans akeTebs, es<br />

mxolod masve vnebs da sxvas aravis. amrigad, Tavisuflebis<br />

sasargeblod arCevanis TvalsazrisiT, fixtes TvalTaxedva<br />

arsebiTad emTxveva ilias aqtualur naazrevsac.<br />

iseve rogorc i. WavWavaZe, ruso swored Tavisuflebas<br />

aniWebs upiratesobas, magram gansxvavebiT iliaseuli<br />

msoflmxedvelobisagan, ara erTmniSvnelovnad, ufro zustad<br />

ki, wminda pirobiTad – rusosTan demokratiis mizani<br />

ganuxorcielebelia: is skeptikurad uyurebs saerTo nebisa<br />

da interesis TviT xalxis mier SesabamisobaSi moyvanis<br />

SesaZleblobas.<br />

kerZo neba, didros mixedviT, „saeWvoa“, radgan is SeiZleba<br />

iyos „keTilismyofeli an TvalTmaqcuri“, magram saerTo<br />

neba mudam „keTilismyofelia“. amave dros, saerTo<br />

115


eziume<br />

interesTan mimarTebaSi es ukanaskneli aq metwilad ab-<br />

straqtulad aris gagebuli; realurad konkretizebadi sa-<br />

erTo neba veranair zegavlenas ver axdens ukve moqmedi<br />

„xelSekrulebis“ Sinaarsze. aseve ganyenebulad gagebul<br />

interess eqvemdebareba saerTo neba paskalis filosofiuri<br />

naazrevis farglebSic. mocemul Tvalsazriss, marTalia,<br />

arc paskali mimarTavs TviT xalxis suverenitetis, rogorc<br />

aseTis, winaaRmdeg, aramed cdilobs gamonaxos sayovelTao<br />

interesisadmi saerTo nebis daqvemdebarebis SesaZlebloba,<br />

magram swored amis gamo, – anu saerTo nebisa<br />

da interesis paralelurobis uaryofiT, – is mudam mxolod<br />

araerTazrovania. volteris mixedviT ki, saxelmwifo<br />

saqmeebis warmarTva da amdenad, saerTo nebisa da interesis<br />

Tanxvedrac araviTar sirTules ar ukavSirdeba iq,<br />

sadac xalxs „saerTo azri“ aqvs, magram rodesac saqme<br />

gvaqvs „umecrebTan“, „arasocializebad” qveSevrdomebTan,<br />

viTareba Zireulad icvleba, risgan gansxvavebiT, rogorc<br />

wemowarmodgenili Sedarebebidan Cans, i. WavWavaZe arasodes<br />

hyofs xalxs samarTlebriv-politikurad umecar da gonier<br />

individebad – arc zogadad da arc erTi da imave sazogadoebis<br />

farglebSi.<br />

III. demokratiis arsi. demokratiuli wyobilebis pirobebSi<br />

moqalaqeebi, marTalia, Tanasworni arian mxolod politikuri<br />

nebis gamovlenaSi da Tanasworoba qarvdeba iq,<br />

sadac saqme am nebis praqtikul xorcSesxmaze unda midges,<br />

radgan praqtikulad yovelis neba mxedvelobaSi rodi miiReba,<br />

aramed sruldeba sazogadoebis wevrTa mxolod im<br />

nawilis neba-survili, romelic Seadgens umravlesobas,<br />

magram umravlesobis nebis dominireba, raoden realuric<br />

ar unda iyos is Tavis konkretul gamoxatulebaSi, sabo-<br />

116


III. demokratiis arsi<br />

loo jamSi metad pirobiTi, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTi<br />

dominirebaa, vinaidan TviT umravlesobis principi Tavis<br />

dasabams saerTo nebaSi iRebs. sxvagvarad rom vTqvaT, um-<br />

ravlesobis nebis konkretul-samarTlebriv uzenaesobas, sa-<br />

marTlebrivi Tanasworobis pirobebSi, xalxis WeSmaritad<br />

saerTo anu erTiani neba udevs safuZvlad.<br />

samarTlebrivi Tanasworobis mniSvnelobisagan mowyve-<br />

tiT, anu martooden umravlesobis principze dayrdnobiT,<br />

gangvimartavs demokratias aristotele, ris kvalobazec<br />

mas demokratiis arsi umravlesobisadmi umciresobis damorCilebamde<br />

dahyavs. iseve rogorc aristotelesTan, umravlesobis<br />

principTan damokidebulebaSi samarTlebrivi<br />

Tanasworobis mniSvneloba gauTvaliswinebeli rCeba hegel-<br />

Tan. migviTiTebs ra „mmarTvel xelisufalTa da marTulTa<br />

gansxvavebaze“, is ignorirebs, rom demokratiis dros es<br />

pirvelni am ukanasknelTa, saxelmwifo xalxis, saxelmwifoebrivi<br />

neba sazogadoebrivi nebis samsaxurSi dgas da<br />

ara piriqiT, rac arsebiTad demokratiis Tvisebrivi specifiurobisa<br />

da amiT samarTlebrivi Tanasworobis WeSmariti<br />

mniSvnelobis ignorirebas niSnavs.<br />

kantTan demokratiuli wyobilebisas centralur mniSvnelobas<br />

ukve ara umravlesobisa da umciresobis, aramed<br />

swored individualuri da saerTo nebis urTierToba iZens,<br />

magram realobisagan mowyvetiT, radgan sakanonmdeblo neba<br />

im saxiT, ra saxiTac mas kanti warmogvidgens (anu rogorc<br />

„xalxis gaerTianebuli neba“), sinamdvileSi mxolod Teoriulad<br />

miRwevadi mdgomareobaa. ukeT rom vTqvaT, is demokratiis<br />

arss CvenTvis aqtualur WrilSi zogadisa da konkretulis<br />

urTierTganusxvaveblobiT gangvisazRvravs: Tanasworobis<br />

principi aq, Tavisi zogadobiT, umravlesobis<br />

117


eziume<br />

principis, Tavis konkretulobaSi, SemzRudveli samarTlebrivi<br />

instrumenti ki ar aris, aramed am funqcionaluri kavSiris<br />

mniSvneloba saerTod ugulebelyofili rCeba. analogiurad<br />

gansazRvravs individisa da sazogadoebis urTierTmimarTebis<br />

problemas g. v. laibnicic da mocemuli<br />

Tvalsazrisis abstraqtul, arakonkretizebul proecirebas<br />

sakanonmdeblo sinamdvileze demokratiis arsis wminda ganyenebul<br />

aRqmamde mivyavarT, rasac Tavis mxriv, mcire ram<br />

aqvs saerTo demokratiis dasabuTebasTan.<br />

i. WavWavaZesTan samarTlebriv-politikuri realizmis<br />

aqtualuri deficiti sruliad daZleulia. sakanonmdeblo<br />

neba aq umravlesobis politikuri nebaa, romelic samarTlebrivi<br />

Tanasworobis anu iuridiul ufleba-movaleobaTa<br />

sayovelTao identurobis CarCoebSi aris moqceuli.<br />

aseve Soris aris demokratiis iliaseuli modelisagan<br />

marqsistuli moZRvreba: marqsizmis TavidaTav mizans „uSualo“,<br />

„sazogadoebrivi“ demokratia anu yovelgvari saxelmwifoebriobis<br />

da maT Soris, saxelmwifoebrivi demokratiis<br />

uaryofac Seadgens. mocemuli primitivizmi, uwinares<br />

yovlisa, obieqturad saerTod ganuxorcielebelia, garda<br />

im gamonaklisi SemTxvevisa, sadac saqme gvaqvs mikrosocialur<br />

warmonaqmnebTan, romelTa farglebSic specializebul<br />

urTierTobaTa speqtri da sirTulis xarisxi maqsimalurad<br />

martivdeba. sxvagvarad rom vTqvaT, marqsizmis uSualo<br />

„demokratiis“ praqtikuli xorcSesxma arsebiTad yovelgvari<br />

makrosocialurobis daSlas moaswavebs da amiT<br />

kacobriobas usasrulo regresis ufskrulisaken ubiZgebs.<br />

IV. demokratiuli mmarTveloba. monarqizmis problemis<br />

mimoxilvisas i. WavWavaZe ZiriTadad dadebiTad gamohyofs<br />

iseTi qveynebis konstituciur-monarqiul mmarTvelo-<br />

118


IV. demokratiuli mmarTveloba<br />

bas, rogoric inglisi da germania iyo. misi TqmiT, am sa-<br />

xelmwifoebSi, gansakuTrebiT ki pirvel maTganSi, moqmedeb-<br />

da sakmaod myari samarTlebrivi meqanizmi, romelic SeuZlebels<br />

qmnida xelisufalTa mxridan saerTo nebis uxeS<br />

angariSgauwevlobas. amave dros, i. WavWavaZis dadebiTi damokidebuleba<br />

konstituciuri monarqiis mimarT metwilad<br />

relatiuria da odnavac ar Seicavs mis ramegvarad etalonizebul<br />

Sefasebas.<br />

respublikur mmarTvelobaze i. WavWavaZis SexedulebaTa<br />

analizidan irkveva, rom is umTavresad ara monarqiuli,<br />

aramed swored respublikuri demokratiis momxrea, magram<br />

gamoyofas moiTxovs isic, rom ilia Rrmad aris darwmunebuli<br />

misTvis Tanamedrove respublikuri mmarTvelobis<br />

arasrulyofilebaSi da am mxriv, arc mwvave kritikas iSurebs:<br />

i. WavWavaZisTvis savsebiT rodi iyo misaRebi is saxe,<br />

romliTac Camoyalibda sayovelTao saarCevno uflebis instituti<br />

respublikis arsebobis sawyis safexurebze, aramed<br />

is momxrea sayovelTao saarCevno uflebis iseTi modelisa,<br />

romelsac safuZvlad moqalaqeTa socialur-politikuri<br />

Tanasworoba udevs. sayovelTaoobisa da Tanasworobis<br />

principTa kombinirebiT ilia saarCevno uflebis instituts,<br />

nacvlad demokratiis moCvenebiTobisa, WeSmariti demokratiulobis<br />

samsaxurSi ayenebs.<br />

mmarTvelobis aqtualuri formis mimoxilvisas i. Wav-<br />

WavaZe gansakuTrebul yuradRebas, uwinares yovlisa, cxadia,<br />

respublikis frangul models uTmobs. amasTanave, respublikuri<br />

mmarTvelobis optimaluri ganviTarebis safuZvlebs<br />

is amerikis SeerTebuli Statebis magaliTze eZiebs.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, xazgasmas<br />

moiTxovs ara mxolod is, rom i. WavWavaZe kvlavac sruli-<br />

119


eziume<br />

ad araorazrovnad ewinaaRmdegeba moqalaqeTa wodebrivi,<br />

qonebrivi Tu nebismieri sxva niSniT samarTlebriv-politikur<br />

dawinaurebas, aramed gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia<br />

isic, rom ilia aq, TviTmmarTvelobis safuZvlebis Camoyalibebisas,<br />

Sidasaxelmwifoebrivi suverenitetisa da<br />

Tanamdebobis pirTa sazogadoebrivi pasuxismgeblobis Sesaxeb<br />

Semdeg koncefcias gvTavazobs: erTi mxriv, „TviTmmarTvelobis<br />

Tanamdebobis pirni (mosamarTleni, moxeleni)<br />

arCeul unda iqnen adgilobrivi mcxovreblebis mier“, xolo<br />

meore mxriv, „adgilobrivi TviTmmarTvelobis yvela<br />

Tanamdebobis piri pasuxs agebs ara sakuTari ufrosebis,<br />

aramed ,sazogado samarTlisa da samsjavros‘ winaSe“. mocemuli<br />

TvalTaxedvis gansakuTrebul relevanturobas umTavresad<br />

afuZnebs is, rom amgvarad, jer erTi, mniSvnelovnad<br />

maRldeba Tanamdebobis pirTa Segneba imis Taobaze, rom<br />

TavianTi mdgomareobiT isini moqalaqeTa interesebis samsaxurSi<br />

dganan da rom saxelmwifo saqmeTa ganxorcieleba<br />

xalxis nebis ganxorcielebaa; meorec, saxelmwifo organoTa<br />

funqcionireba iZens WeSmarit gamWvirvalebas, rameTu<br />

Tanamdebobis piri aq pasuxs agebs ara ierarqiulobis principze<br />

dayrdnobiT, aramed uSualod „sazogado samarTlisa<br />

da samsjavros“ winaSe; mesamec, SesaZlebeli xdeba aRmasrulebel<br />

da sasamarTlo organoTa saTanado funqcionaluri<br />

damoukidebloba anu xelisuflebis danawilebis<br />

srulyofilad Tanmimdevruli realizeba gansaxilvel sibrtyeze;<br />

dabolos, yovlad gamoiricxeba gadaWarbebuli<br />

centralizmis safrTxe anu iqmneba saerTo nebis racionaluri<br />

dabalansebis saimedo samarTlebrivi meqanizmi.<br />

naSromSi mniSvnelovani interesis sagans Seadgens „TviTmmarTvelobis<br />

safuZvlebidan“ rezultirebuli xelisuf-<br />

120


IV. demokratiuli mmarTveloba<br />

lebis danawilebis iliaseuli modelis ganviTareba, ufro<br />

zustad ki, mocemuli modelis ganzogadeba xelisuflebis<br />

danawilebis tradiciuli Teoriis farglebSi, rac Tavis<br />

mxriv, am ukanasknelis srulyofis safuZvelicaa. i. Wav-<br />

WavaZis aqtualuri koncefcia, centraluri xelisuflebis<br />

sistemaze misi proecirebis TvalsazrisiT, niSnavs, rom<br />

zogadad xelisuflebis TiToeuli ganStoebis funqcionaluri<br />

damoukidebloba ukve misive formirebis specifikiT<br />

ganisazRvreba. rogorc wesi, samarTlebrivad maRalorganizebul<br />

saxelmwifoebSi dResac moqalaqeebi mxolod sakanonmdeblo<br />

xelisuflebis Semadgenlobas ayalibeben, centraluri<br />

aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis<br />

formireba ki xdeba ara uSualod xalxis mier, aramed mxolod<br />

xalxis saxeliT da warmoadgens mkacrad „Sidasaxelmwifoebriv“<br />

proceduras. amasTanave, imiT, rom saxelmwifo<br />

TviTonve avtonomiurad ayalibebs aRmasrulebel da<br />

sasamarTlo xelisuflebas, uwinares yovlisa, saxezea ama<br />

Tu im saxiT sakanonmdeblo organos misTvis arabunebrivi,<br />

misi arsebiTi daniSnulebisaTvis sruliad ucxo kompetenciiT<br />

datvirTva.<br />

dumiliT uvlis gverds gansaxilvel Seusabamobas TviT<br />

xelisuflebis danawilebis Teoriis fuZemdebelic, S. monteskie,<br />

ris logikuri Sedegia is, rom imgvarad, ragvaradac<br />

monteskie saxelmwifos sam calkeul suverenad hyofs,<br />

SeuZlebeli xdeba sabolood erTian suverenad maTi Tanazomieri<br />

rekonstruireba. xolo i. WavWavaZis Sesabamisi<br />

TvalTaxedvis ganviTarebiT vRebulobT, rom xelisuflebis<br />

TiToeuli ganStoeba aqac pasuxs unda agebdes „sazogado<br />

samarTlisa da samsjavros“ anu xalxis da ara erTmaneTis<br />

winaSe. amgvarad, metastruqturuli sistemuri kon-<br />

121


eziume<br />

trolis saxiT iqmneba is qmediTi samarTlebrivi meqanizmi,<br />

romelic apirobebs samive aqtualuri elementis erTobliv,<br />

realurad gawonasworebul ganviTarebasa da maT integrirebas<br />

saxelmwifo organizmSi, rogorc kvalitaturad ufro<br />

maRal suverenul erTobaSi. ufro zustad, sadac amosavali<br />

momenti xelisuflebis qmediToba, misi gansakuTrebuli<br />

nayofierebaa da ara ubralod konstruqtivizmi, gansaxilveli<br />

faqtori gadamwyvetia. xolo es, Tavis mxriv,<br />

odnavac ar zRudavs arc erTi ganStoebis pasuxismgeblobas<br />

kanonis winaSe TviT restriqciuli gagebiTac, magram<br />

amiT, erTi mxriv, sruliad gamoiricxeba is, rom legislativis<br />

warmomadgenlebi ar iyvnen angariSvaldebuli amomrCevelTa<br />

winaSe, xolo meore mxriv, uariyofa aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis angariSvaldebuleba sakanonmdeblo<br />

organos winaSe, ris ganuxorcielebloba Tanamedrove samarTalSi<br />

Tanabrad ewinaaRmdegeba rogorc xelisuflebis<br />

danawilebis arss, ise sakanonmdeblo xelisuflebis<br />

bunebas.<br />

zemoaRniSnulis Sesabamisad, xelisuflebis danawilebis<br />

principi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi iZens sasurvel<br />

praqtikul Rirebulebas, sadac xelisuflebis Ti-<br />

Toeuli ganStoebis Camoyalibebis wesic da maTze funqcionaluri<br />

kontrolis meqanizmic erTi da igivea, kerZod ki<br />

demokratiulobis xarisxis TvalsazrisiT. xolo amis optimaluri<br />

saxiT ganxorcielebis SesaZlebloba, rogorc<br />

vixileT, i. WavWavaZis samarTlebriv-politikur SexedulebaTa<br />

ganviTarebaSi Zevs.<br />

122


SUMMARY<br />

I. The origin of the state. With regard to the problem concerned the<br />

object of a special interest, first of all, composes the principle difference<br />

of „traditional“ ideology, which dominated over us for decades, to the<br />

conception of I. <strong>Chavchavadze</strong>; differently from it, he does not connect<br />

the discussing process to social confrontation of any kind, he sees the<br />

cause of the origin of the state not in separation of interests, but in their<br />

unity. To say precisely, by the explaining the nature of state, to the „class<br />

contradictions“ is opposed here the nature of individual, to the „economic<br />

dominance“ – the common prosperity, to the „will of minority“ – the<br />

common will and to the „spontaneity“ – the regularity.<br />

At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong> points out not „mental will“, but<br />

the naturally united one as such, through which, on the other hand, his<br />

views essentially differ from the theory of agreement. Although in both<br />

cases the origin of the politically organized society is caused by a<br />

common initiative, the main thing is that, according to I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

tenets, the origin of the state is connected to the nature of individual and<br />

not to the naked social will, in the course of which he pays equal attention<br />

to the man’s „corporal“ and „spiritual“ nature. The originality of his<br />

point of view in this respect is even more obvious: As opposed to the<br />

theory of agreement, he points out not the „production“ resp. the „more<br />

effective work“, but „mutual rigths and duties“, i. e. in the conception of<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> the member of politically organized society is regarded<br />

not as a „producer“ protected by the „social contract“, but as a legal<br />

subject.<br />

In general, we have another kind of difference concerning the correlation<br />

between the tenets of Plato and I. <strong>Chavchavadze</strong>. Though both of<br />

123


Summary<br />

them suppose that the origin of the state is based on our need, but differently<br />

from I. <strong>Chavchavadze</strong>, Plato means here mainly material needs,<br />

i. e. he explains the reason for the emergence of the politically organized<br />

society chiefly by man’s „corporal nature“. This point of view found its<br />

development even earlier, namely with Socrates, opposite to which in<br />

Aristoteles’ philosophy it is already subjected to criticism. At the same<br />

time, Aristoteles inclines to the opposite extreme: The phenomenon concerned<br />

takes here its rise only from man’s „spiritual nature“ resp. from<br />

psyche of man, from the specificity of common mentality. From his point<br />

of view, the objective side of the problem is a less relevant, principally<br />

secondary reality.<br />

At first sight, there is nothing unacceptable in Aristoteles’ supposition,<br />

but if we confront it with the practical dimension, we come across<br />

some important contradictions. First of all, if the primary cause for the<br />

origin of the state consists in the man’s psychic nature, in his psychological<br />

characteristic, there must be given a strict regularity of this process,<br />

which means its simultaneousness in all independently from one<br />

another developed societies. And this does not correspond to the historical<br />

reality. Secondly, it were not possible for the societies without any political<br />

system to coexist in the long run with politically organized societies,<br />

since in such a case the members of the first ones are even direct witnesses<br />

of a state organization, to which them, as Aristoteles says, pushes<br />

„the instinct of life“. But even nowadays, in many parts of the world, lots<br />

of politically unorganized communities keep existing, which have no<br />

wish to integrate in the surrounded society with political construction.<br />

The main thing in discussing case is the fact that Aristoteles’ point of<br />

view is as different from I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, as Socrates’ and<br />

Plato’s views, only by the reversion of categorical accent.<br />

According to Feuerbach, uniting people as a politically organized<br />

society is conditioned by their „free will“, which is constrained neither by<br />

„spiritual“ nor „corporal“ nature of individual. At the same time, this con-<br />

124


I. The origin of the state<br />

cept is substantially based on Rousseau’s model of socially „general<br />

will“, which became the basis of agreement on the origin of the state with<br />

the last. The question is, how could the realization of the given will be<br />

achievable under those social-cultural circumstances (with no specialized<br />

meaning of the concept), on the ground of which proceeds the construction<br />

of politically organized society. If we look through the prestate<br />

epoch, it is evident that there is not any psychological basis, by which it<br />

could be possible to fulfill the discussing will. More than that, in actual<br />

case it takes place the lack of proper psychological basis even for its formation,<br />

since man of before-state era – this is an individual of stereotypic<br />

view, whose creative mentality cannot spread over such wide scales.<br />

The similar discordance manifests itself with Locke. On the one hand,<br />

he considers that the state order is the condition taken by the people’s<br />

agreement; on the other hand, he points out that the society of prepolitical<br />

„natural state“ represents a unity of „wild tribes“. But he says nothing<br />

about that, how the „wild tribes“ come to an agreement of such complexity!<br />

What about the aspect actual for us, it is obvious that Locke’s and<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s points of view basically differ from one another. While<br />

Locke explains the origin of the state essentially by its repressive nature<br />

(„restraining of violators of natural state“, „protection of already existing<br />

rights“ by the same meaning etc.), in the conception of I. <strong>Chavchavadze</strong><br />

the main accent is laid on the regulative function of the state: The starting<br />

point is the conformity of the phenomenon of state with the nature of individual<br />

(and not, restrictively, the interests of the victims of encroachment<br />

upon „natural rights“). To say better, Locke excludes the creation of<br />

social relations as state’s innate function.<br />

The predecessor of Locke, Hobbes, dealing with the origin of the<br />

state, points out the inner and the outer public necessity. According to<br />

Hobbes, as we see it later with Locke too (though, in general, Locke subjects<br />

Hobbes’ philosophy to sharp criticism), in the society, which is not<br />

stately organized is settled everlasting scare, people feel invincible threat<br />

125


Summary<br />

with one another and each of them fears the unforeseen danger from the<br />

others. This is the condition, when even the strongests cannot feel safe<br />

and they often are victims of treachery of the weaks. That is why, accor-<br />

ding to Hobbes, in this „natural state“ each one fights against another,<br />

being forced and not by his own will, for it is the only way to survive.<br />

The permanent threat and the continuous distrust make it inevitable to<br />

reach a stable compromise with the sides resp. to form a political system.<br />

In other words, Hobbes regards the necessity to overcome the unbearable<br />

disorder of social relations as the „inner“ reason for the origin of the<br />

state. The „outer coming“ necessity, as a cause for the origin of the state,<br />

according to Hobbes, then as to Hegel, is the rule of a constant danger of<br />

foreign tribes attack. The members of the society become compelled to<br />

find an effective form of united relations with the reason of self-defense<br />

and this can be achieved once more only by formation of the politically<br />

organized society.<br />

Hobbes’ discussing point of view is regarded in the work as contradictory.<br />

If we use in his first postulate presented logic („the necessity to<br />

overcome inner social hostility“), according to the next one („the necessity<br />

to overcome the outer-coming danger“), uniting of individuals in political<br />

societies had to be followed by uniting of states: If threat and aggression<br />

transformed the „natural state“ into a society of political construction,<br />

the states on their part would be in the distant historical past<br />

integrated in the same way in a evolutionally higher union, because the<br />

threat and the aggression in their relations appeared also constantly and<br />

with a larger scale than in the simplest relations between the individuals<br />

of „natural state“. In general, from the here actual point of view, it is also<br />

obvious that according to I. <strong>Chavchavadze</strong> the origin of the state is the<br />

result neither of inner nor of outer „all-embracing“ enmity, but the means<br />

to intensify the social relations as such.<br />

Kant’s views about the genesis of the state are based, on the one part,<br />

on the principles of Hobbes’ „public danger“ and on the other part, on<br />

126


I. The origin of the state<br />

Rousseau’s „general will“. However it would be wrong to assume, as if<br />

the explanation of the phenomenon of state with Kant were exhausted by<br />

the development of Hobbes’ or Rousseau’s tenets. The essential is exactly<br />

the specificity of Kant’s view regarding the nature of state. He explains<br />

the existence of the state mainly by characteristic of social labour, by<br />

which the decisive is the „industry, which is oriented on the profit of production<br />

and the competition between owners“. More exactly, according to<br />

Kant, the state is „the organization of clever egoists“. He justifies the<br />

given content „conceptual-terminologically“ through the strict differentiation<br />

between „morality and legality“. With regard to the problem of origin<br />

of the state we can make a conclusion that with Kant the latter does<br />

not represent the category based on the first, what cannot be said about<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view in the same way in spite of the fact that<br />

here state and law also are considered a social instrument for prosperity.<br />

If, on the one part, with Hobbes, as to the problem concerned we<br />

meet contradictory accentuation of theological motive, Hegel points it<br />

plainly out; more than that, it is the basis of his conception in this regard.<br />

On the other part, the state, as „self-conscious moral substance“, results<br />

according to Hegel from the combination of family’s principle and of<br />

principle of civil society. By the family he means the moral substance<br />

with a face of direct or natural mind, by the civil society – the moral substance<br />

of relative wholeness (totality, integrity) of individuals as independent<br />

persons. At the same time, Hegel’s point of view leads to the following<br />

conclusion: The origin of the state is not the result of the will of<br />

individuals or of the social necessity etc., but seen as an essentially abstract<br />

phenomenon and here we have to do with its divine nature. In other<br />

words, Hegel tries to declare that the „content of state is determined by<br />

man’s relation to the divine and not merely by its needs, as it takes place<br />

in the naturalist theories of the society“. But herewith Hegel converts the<br />

concept of state finally only into a functional nonentity, because according<br />

to his conception the origin of the state does not mean the emergence<br />

127


Summary<br />

of any new „order determining the human life“, its nature is restricted to<br />

the „realization” of already existing social „orders“. To say it differently,<br />

the theological moment itself forms the only functional „shelter“ of the<br />

state. Refusing Hegel’s actual point of view, Feuerbach asserts that<br />

„where morality is based on theology, law – on using of divinity, it is possible<br />

to justify and to give reasons for the most immoral, illegal, shameful<br />

steps“. Owing to this, he defines the morality itself as a measure of theology,<br />

by what the connecting of origin of the state with moral principles<br />

takes basically different, concretizable face.<br />

According to Voltaire the stately organized society in its essence is<br />

created as a corporation of consumers of „pride“ and „welfare“, i. e. in<br />

terms of fact it is based on the aspiration to the right. The „striving for<br />

well-being“, as we have seen, is also a key factor in I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

conception about the genesis of the state, though with the difference that<br />

in the latter case rights and duties are strictly equivalent in their significance<br />

by the explaining of nature of the given phenomenon.<br />

There is emphasized in the work a major analogy of N. Nicoladze’s<br />

legal and political world-outlook in this respect to the views of I. <strong>Chavchavadze</strong>:<br />

In both cases the origin of the state is determined by aiming of<br />

individuals to the ensuring of social interaction, where „the protection of<br />

the people“, as central condition expressed in this factor, is free of negative<br />

accent characteristic of the theory of agreement. The difference consists<br />

in the correlation between the origin of the society and the origin of<br />

the state.<br />

Due to all aforesaid, it is manifest that I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about<br />

the problem concerned result in an original conception and have much in<br />

common with some other above-analyzed ideas as well. At the same time,<br />

it is equally evident that the definitive explanation of the given phenomenon<br />

requires, first of all, the overcoming of the contradictions indicated in<br />

the work with regard to the traditional tenets. According to the here presented<br />

point of view, the origin of the state embodies above all a pheno-<br />

128


II. The aim of democratic state<br />

menon of demographic nature: The organizing of society as a political<br />

construction is caused by the increase of population. The purely objec-<br />

tive unrealizability of direct social self-government resp. primitive artifi-<br />

cial (conscious) organization in a society with the increased population<br />

gives rise to the state, as to the specific mechanism of qualitatively higher<br />

creating and regulating of social relations. In other words, the replacement<br />

of the initial social power by the political one is here the only way to<br />

ensure the self-preservation of society resp. to avoid its infinite decomposition,<br />

which on its part demands the recourse to the above-discussed conception<br />

of I. <strong>Chavchavadze</strong>, where the social unity is regarded as a basic<br />

reflection of „corporal and spiritual nature“ of man.<br />

II. The aim of democratic state. For building democratic society,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>, first of all, pays great attention to customary law, as to<br />

the expressive source of people’s will. The custom, as he says, is the<br />

„same faith, same law for people“, which „always is the true result of<br />

life’s need and always is the steady medicine of this need“. According to<br />

this, I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly demands that where it would be possible the<br />

legal norms must be based on the customary law, by which the legislation<br />

would be maximally adapted to the interests of people; and it is naturally<br />

the highest purpose of each democratic system.<br />

A special attention is paid in the work to the problem of natural justice,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong>’s understanding of which, first of all, „has nothing<br />

in common with the theory of natural law“, or rather we have here to do<br />

with two contrary points of view: I. <strong>Chavchavadze</strong> submits the notion of<br />

natural justice to people’s customs, common traditions and not vice<br />

versa. In the work is also pointed out the difference of consequences resulting<br />

from it; at the same time, there is accentuated in the latter regard<br />

the conformity between the views of Voltaire and I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />

As the above-presented analysis of the origin of the state demonstrates,<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> places the given factors in the service of achieving<br />

of social prosperity. Hegel sees the aim of the state in the same fact,<br />

129


Summary<br />

though with the following difference: If Hegel claims that the state be-<br />

comes compelled to care for the social prosperity, according to I. Chav-<br />

chavadze this aim is a result of inner appeal, of essential destination and<br />

on that score especially the views of N. Nicoladze offer the possibility of<br />

extension of the above-drawn parallel. Contrary to this, in Kant’s philoso-<br />

phy the aim of the state consists in „the triumph of the idea of law“ and<br />

not in the well-being of citizens in the strict sense. The establishment of<br />

democratic system does not change this object, since the state as such<br />

does not lose its essence, the legal characteristic of its content. In the light<br />

of the here actual context it is indisputable that the state can never achieve<br />

well-being of citizens without the triupmh of the idea of law, but to agree<br />

with Kant, opposite to I. Cavchavadze’s or Hegel’s above point of view,<br />

means to admit that in the constitutional state the most important point is<br />

its form resp. not its content!<br />

The problem of equivalence of people’s will and interest, uniting<br />

them as the same concept, claims not less attention, for on how the aim of<br />

the state is going to be determined in this respect, depends considerably<br />

the nature of its democracy and at the end, its democratism in general.<br />

The matter is, to what extent the satisfaction of common interests can be<br />

achieved by following the common will itself, i. e. if the people know<br />

convincingly, which political strategy can show desired results in a concrete<br />

situation. I. <strong>Chavchavadze</strong> gives a firmly positive answer for it;<br />

according to him, „independent action is always a saving and victorious<br />

power, especially then, when man and society want to help themselves“.<br />

Opposite to this, Kant inclines to an abstract supremacy of the public<br />

will, i. e. the state, being formed on the basis of common will, has consequently<br />

to „concretize“ its content autonomously. Therefore the correlation<br />

between the common will and the common interest, after the aforesaid<br />

comprehension, loses here its actuality.<br />

The conformity of the given components with one another is refused<br />

with Hegel. As he says, the state as a mechanism of realizing of public<br />

130


II. The aim of democratic state<br />

will, the legislative power based on the principle of representation are so-<br />

cially harmful. According to him, the representatives of people do not<br />

know, what really serves its interests, i. e. „people do not know, what its<br />

own real will is“; only „the most competent“, the most qualified states-<br />

men should be in charge of political affaires. At this, Hegel, determining<br />

the membership for the Upper Chamber of his model of parliament of<br />

two houses on the basis of class representation, is clearly at variance with<br />

the principle of competence, since a class affiliation does not mean the<br />

competence yet; if does, only obviously „tendentious“. To say in a short<br />

way, Hegel tries to restrict democracy by monarchism more than conversely.<br />

At the same time, Hegel finally demands to compose only executive<br />

from „experienced“ officials, what we cannot f. i. say of Plato, because<br />

with him the actual institutional division of political power is still unknown.<br />

As Plato – or Socrates as well – says, only „veritable philosophers“<br />

should be in power, he completely excludes the effectiveness of<br />

public will in political activities, since the common will and interest are<br />

here also separated by the political „sagacity“ strange for general public.<br />

In discussing context, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s point of view is evidently<br />

different from Hobbes’s too. Hobbes, refusing the priority of public will<br />

and representation based on it, tries to substantiate the preference of monarchism<br />

to democracy in the light of maintenance of piece and security.<br />

As Hobbes says, „the monarch cannot come into conflict with himself out<br />

of envy or partiality, but the assembly may, even so severe that it may<br />

come to a civil war“. Accordingly, it is plain that, with Hobbes, the realization<br />

of general interest – legal-politically – has nothing in common with<br />

fulfilness of general will. At the same time, it is also clear that the discord<br />

between public will and public interest may compose the subject of discussion<br />

just as an exception, and the thesis, based on the exception, is the<br />

only factor, which in Hobbes’ point of view speaks for „preference“ of<br />

autocratic monarchy to democratic system.<br />

131


Summary<br />

Fichte calls in question the accordance of people’s will to its inte-<br />

rests as well, but not with the same consequences: According to him,<br />

although people may make mistakes when taking political decisions, but<br />

it is not enough to deprive it of the opportunity to determine its destiny<br />

freely, to create its own future, because if people makes a wrong choice, it<br />

harms only itself and not anyone other. Hence, concerning the choice in<br />

favour of freedom, the views of Fichte and I. <strong>Chavchavadze</strong> clearly cross.<br />

As I. <strong>Chavchavadze</strong>, Rousseau also gives priority to the freedom, but<br />

as distinct from his conception not unequivocally, to be precise, purely relatively<br />

– according to Rousseau the aim of democracy is unrealizable:<br />

He is sceptical about the possibility of bringing in correspondence of<br />

common will with the common interest by the people itself.<br />

Private will is according to Diderot „suspicious“, since it can be „benevolent<br />

or deceitful“, but the common will is always „benevolent“. At<br />

the same time, with reference to the public interest the latter is understood<br />

here predominantly abstractly; the actually concretizable common will<br />

has no influence on the content of already existing „agreement“. From the<br />

in the similar abstract manner defined interest proceeds Pascal. Though<br />

this point of view is not directed with him (or with Diderot) against the<br />

sovereignty of people as such, – he tries to find a way of submitting of<br />

common will to the common interest, but exactly because of it resp. by<br />

negating of parallelism between them it is always only ambiguous. The<br />

conformity of public interest with public will raises, according to Voltaire,<br />

no difficulties where the people has a „common sens“, but the situation<br />

changes essentially, as he says, when we have to do with „unwise“,<br />

„sauvage“ subjects, in contrast to what I. <strong>Chavchavadze</strong>, as analysis presented<br />

in the work shows, never divides the people legal-politically into<br />

„sauvage“ and „wise“ citizens – neither generally nor concerning the<br />

same society.<br />

III. The essence of democracy. Although the citizens of democratic<br />

system are equal only in expressing of their political will and the equality<br />

132


III. The essence of democracy<br />

seems to disappear when it comes to realization of it, – because not the<br />

will of each citizen can be taken into consideration, but only the will of<br />

that part of society which makes up the majority, – but the domination of<br />

the will of majority, how real it may seem in its concrete manifestation, is<br />

in the final analysis only a relative domination, even just a seeming one,<br />

since the principle of majority itself originates from the common will. In<br />

other words, a concrete legal supremacy of the will of majority under<br />

conditions of legal equality is based on people’s truly common resp.<br />

united will.<br />

Separately from the significance of legal equality resp. just on the<br />

basis of principle of majority explains Aristoteles the democracy, i. e. the<br />

essence of democracy is reduced here to the subordinating of minority to<br />

the majority. With a view to the principle of majority Hegel leaves the<br />

phenomenon of legal equality unconsidered too. Referring to the „distinction<br />

between the rulers and the ruleds“, he neglects that in a democratic<br />

society the formers are in the service of the latters, the state – in the service<br />

of people, the state will – in the service of common will and not vice<br />

versa, which on its part essentially means the ignorance of qualitative specificity<br />

of democracy and with it of the actual sense of legal equality.<br />

In contrast to the aforesaid in Kants philosophy the subject of central<br />

interest is not the correlation between the majority and the minority, but<br />

between the individual and the public will; however his views in this regard<br />

cannot be brought fully in conformity with reality, for the legislative<br />

will in that way, in which it is presented with Kant (resp. as an „unanimous<br />

will of people“), is in fact just a theoretically achievable condition.<br />

Or rather, he determines the essence of democracy without differentiating<br />

between the in the given context decisive general and concrete elements:<br />

The equality principle, in its generaliy, does not represent here a legal<br />

instrument for restricting of principle of majority, in its concreteness, but<br />

the significance of this functional connection remains in essence disregarded.<br />

Similarily determines Leibniz the problem of correlation between the<br />

133


Summary<br />

individual and the society and the abstarct, non-concretized projection of<br />

this point of view on the legislative reality leads to a purely abstruse per-<br />

ception of essence of democracy, which has not much in common with<br />

substantiating of this phenomenon.<br />

With I. <strong>Chavchavadze</strong>, the deficit concerned of legal-political realism<br />

is absolutely overcome. The legislative will represents here the political<br />

will of majority that is limited by the legal equality resp. the universal<br />

identity of legal rights and duties.<br />

In the work is also accentuated the incompatibility of Marxists’ doctrine<br />

with I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of democracy: The starting point of<br />

the former theory is a „direct“, „social“ democracy resp. the negation of<br />

any kind of political system, inclusive of democratic one. The given primitivism,<br />

first of all, is objectively altogether unrealizable, except of that<br />

case where we have to do with microsocial formations, in which the spectrum<br />

and the degree of complexity of social relations are maximally simplified.<br />

In other words, the realization of direct „democracy“ of this doctrine<br />

means a disintegration of each macrosociality and herewith an infinite<br />

regress for the mankind.<br />

IV. The democratic form of government. Discussing the problem<br />

of monarchism, I. <strong>Chavchavadze</strong> mainly points out positively the constitutional-monarchical<br />

systems of such countries, as England and Germany<br />

at that time. As he says, in these states, especially in England, was functioning<br />

quite a stable mechanism which made it impossible for the government<br />

to ignore roughly the public will. At the same time, I. <strong>Chavchavadze</strong>’s<br />

positive attitude towards the constitutional monarchy is mainly<br />

relative and does not at all contain any overestimation of it.<br />

From the analysis of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s views about the republican<br />

government results clearly that he chiefly supports not the monarchical,<br />

but the republican democracy. However it must be also emphasized that<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> is deeply convinced of imperfection of republican system<br />

of his epoch and on this part, he does not abstain from sharp criti-<br />

134


IV. The democratic form of government<br />

cism: For I. <strong>Chavchavadze</strong> was not acceptable the form that took the<br />

universal suffrage originally; he was supporter of such model of it which<br />

is based on the social-political equality of all citizens. By the combination<br />

of principles of universality and equality I. <strong>Chavchavadze</strong> places the phenomenon<br />

of universal suffrage at the service of true democracy, instead of<br />

simulation of democratism.<br />

Within the framework of analysis of the given form of government<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> pays special attention, first of all, to the French model of<br />

republic. At the same time, he seeks for the bases of optimal development<br />

of republican government on the example of the USA.<br />

Taking into account the aforesaid, it must be pointed out not only that<br />

I. <strong>Chavchavadze</strong> refuses once more distinctly the legal and political discrimination<br />

of citizens according to class, property or any other criterion,<br />

but in the work is also devoted special attention to the fact that he, with<br />

regard to the closely-related problem, namely the forming of bases of<br />

self-government, presents the following conception of inner-state sovereignty<br />

and public responsibility of officials: On the one part, „the officials<br />

of self-government (judges, functionaries of executive authority)<br />

must be elected by the local inhabitants“; on the other part, „each official<br />

of self-government is responsible not to his superiors, but to the ,public<br />

law and justice‘ “. The special relevance of this point of view is based on<br />

the fact that first of all, it raises considerably officials’ sense of duty as<br />

regards to the point, that by their position they are in the service of citizens’<br />

interests and that the exercising of political power is the exercising<br />

of people’s will; secondly, the functioning of state authorities gains a veritable<br />

transparency, since the official’s responsibility is based here not<br />

on the principle of hierarchy, but he is directly responsible to „public law<br />

and justice“; thirdly, it becomes possible to ensure the adequate functional<br />

independence of executive and judicial authorities at the given level<br />

resp. the maximally consequent division of power within the self-government;<br />

and finally, it is completely excluded the danger of exaggerated<br />

135


Summary<br />

centralism, i. e. it is created a reliable legal mechanism of rational balan-<br />

cing of public will.<br />

The development of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s model of division of power<br />

resulting from the „bases of self-government“ is instrumental in the work,<br />

resp. the generalization of the given model in respect of the traditional<br />

theory of division of power, which on its part is also the basis of further<br />

development of the latter. I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception, projecting it on<br />

the system of central power, means that the functional sovereignty of each<br />

branch of power is already determined by the specificity of its formation.<br />

As a rule, in legally high organized countries even nowadays the citizens<br />

form just the legislative power; the formation of central executive and judicial<br />

power takes place not by the direct participation of people, but just<br />

in the name of people and represents a strictly „inner-state“ procedure. At<br />

this, with regard to the fact that the state itself autonomously forms the<br />

executive and judicial power, first of all, we have to do with burdening of<br />

legislative power with an unnatural for it competence in one or another<br />

way that does not at all answer its purpose.<br />

Montesquieu, as founder of the theory of division of power, passes<br />

this inconsistency over in silence, a logical consequence of which is the<br />

reality where in that manner, in which Montesquieu divides the state into<br />

three separate sovereigns, cannot be finally achieved their harmonious<br />

reconstruction as a united sovereign. As distinct from it, by development<br />

of I. <strong>Chavchavadze</strong>’s conception we come to the result that each branch<br />

of power here too must be responsible to „public law and justice“ resp. to<br />

the people and not to one another; thus, in form of metastructural systematic<br />

control there is an effective legal mechanism that determines a united,<br />

really balanced development of all branches of power and their integration<br />

into the state organism as into the higher sovereign unity. To be<br />

precise, where the focal question is the effectivness, the maximal productivity<br />

of state power and not constructivism, the given factor is crucial. At<br />

the same time, this does not limit the responsibility of each of them to the<br />

136


IV. The democratic form of government<br />

law in the restrictive sense as well, but first of all, as a result of it, on the<br />

one part, it is excluded that the representatives of legislative power were<br />

not accountable to the voters and on the other part, the accountability of<br />

the executive to the legislative power is negated, the non-realization of<br />

which in modern law equally contradicts both the essence of division of<br />

power and the nature of legislative power.<br />

According to the aforesaid, the principle of division of power gets the<br />

appropriate practical value only in such a case, when the system of formation<br />

of each branch of power and the mechanism of their functional control<br />

are the same, namely with regard to the degree of democratism. The<br />

basis of the possibility to realize this optimally, as demonstrated, consists<br />

in the development of legal and political views of I. <strong>Chavchavadze</strong>.<br />

137


gamoyenebuli literatura<br />

abaSmaZe v., ilia WavWavaZis politikur-samarTlebrivi msoflmxedveloba,<br />

Tbilisi, 1989.<br />

abaSmaZe v., sazRvargareTis qveynebis saxelmwifosa da samarTlis<br />

istoriis sakiTxebi, Tbilisi, 1989.<br />

abaSmaZe v., qarTuli inteleqtualuri fenomenebi, Tbilisi,<br />

1992.<br />

abzianiZe g., narkvevebi qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />

istoriidan, Tbilisi, 1959.<br />

amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tbilisi, 1994.<br />

batiaSvili e., ilia da saqarTvelo, Tbilisi, 1998.<br />

gagoiZe v., ilia WavWavaZis filosofiuri da socialurpolitikuri<br />

Sexedulebani, Tbilisi, 1957.<br />

gamyreliZe o., ilia WavWavaZe samarTlebrivi nihilizmis<br />

winaaRmdeg, „samarTali“, Tbilisi, 1992, #2.<br />

gogua m., niko nikolaZis politikuri Sexedulebebi, Tbilisi,<br />

2003.<br />

donaZe v., ilia WavWavaZe da sazRvargareTis qveynebis axali<br />

istoriis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 1986.<br />

ezosmoZRvari b., cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, Tbilisi,<br />

1944.<br />

kekelia m., ilia WavWavaZis saxelmwifoebrivi Sexedulebebisa<br />

da CveulebiTi samarTlis zogierTi sakiTxi, „samarTali“,<br />

Tbilisi, 1987, #5.<br />

kutalia r., samarTlis ZiriTadi tipebi individualur interesTa<br />

gamoxatulebis TvalsazrisiT, Tbilisi, 2001.<br />

138


Ggamoyenebuli literatura<br />

metreveli v., ilia WavWavaZe saxelmwifosa da samarTlis<br />

Sesaxeb, „samarTali“, Tbilisi, 1988, #6.<br />

metreveli v., niko nikolaZis politikuri da iuridiuli<br />

Sexedulebani, „sabWoTa saqarTvelo“, Tbilisi, 1980.<br />

miqelaZe k., demokratiuli saxelmwifos konstitucia da<br />

parlamenturi respublika, „samarTali“, Tbilisi, 1994, #3-4.<br />

nadareiSvili g., saxelmwifosa da samarTlis warmoSobis<br />

zogierTi sakiTxi Tanamedrove samecniero literaturaSi,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 1991, #6.<br />

nikolaZe n., Txzulebebi, t. 2, Tbilisi, 1960.<br />

sazRvargareTis qveynebis saparlamento praqtikis mimoxilva,<br />

Tbilisi, 1991.<br />

saqarTvelos konstitucia, Tbilisi, 1995.<br />

soselia g., ilia WavWavaZis sazogadoebriv-politikuri da<br />

samarTlebrivi Sexedulebebi, „samarTali“, Tbilisi, 1987, #6.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 2, Tbilisi, 1941.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1955.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 6, Tbilisi, 1956.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 7, Tbilisi, 1956.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 9, Tbilisi, 1957.<br />

WavWavaZe i., Txz. sruli krebuli, t. 4, Tbilisi, 1987.<br />

joxaZe z., bunebiTi samarTlis formirebis istoriuli aspeqtebi,<br />

„samarTali“, Tbilisi, 2001, #6.<br />

hegeli g. v. f., gonis filosofia, Tbilisi, 1984.<br />

Аристотель, Сочинения, т. 4, Москва, 1984.<br />

Гоббс Т., Сочинения, т. 1, Москва, 1991.<br />

Гоббс Т., Сочинения, т. 2, Москва, 1991.<br />

Дaйcи A. B., Ocнoвы гocудaрcтвeннaгo прaвa Aнглiи (Ввeдeнie въ<br />

изучeнie Aнглiйcкoй кoнcтитуцiи), Изд. втoрoe, Мocквa, 1907.<br />

Дидрo, Coчинeния, т. 2, Мocквa, 1991.<br />

139


Ggamoyenebuli literatura<br />

Лейбниц Г. В., Сочинения, т. 2, Москва, 1983.<br />

Муравьёв Н. М., Избранные социально-политические и философские<br />

произведения декабристов, Москва, 1950.<br />

Ницше Ф., Сочинения, т. 1, Москва, 1990.<br />

Фейербах Л., Избранные философские произведения, т. 1, Москва, 1955.<br />

Шершеневич Г. Ф., История философии права, С.-Петербург, 1907.<br />

Allen E. L., Guide Book to Western Thought, London, 1957.<br />

Aufenauger J., Philosophie (Eine Einführung), München, 1990.<br />

Bronowski J., Mazlish B., The Western Intellectual Tradition (From Leonardo<br />

to Hegel), New York, 1960.<br />

Cioran E. M., Œuvres, Paris, 1995.<br />

Condillac, Œuvres complètes, Tome XX, Paris, Strasbourg, 1912.<br />

Descartes, Œuvres choisies, Paris, 1755.<br />

Descombes V., Modern French Philosophy, Cambridge, 1986.<br />

Diderot, Textes choisis, Tome deuxième, Paris, 1953.<br />

Fénelon, Œuvres philosophiques, Paris, 1863.<br />

Fichte J. G., Ruf zur Tat, 1. Aufl., Berlin, 1956.<br />

Flasch K., Das philosophische Denken im Mittelalter (Von Augustin zu<br />

Machiavelli), Stuttgart, 1986.<br />

Fouillée A., La liberté et le déterminisme, 4 e éd., Paris, 1895.<br />

Gilmour P., Philosophers of the Enlightenment, Edinburgh, 1989.<br />

Grundgesetz (von Bundesrepublik Deutschland), 38. Aufl., München,<br />

2003.<br />

Guthrie W. K. C., A History of Greek Philosophy, v. III, Cambridge, 1969.<br />

Hegel F. W. G., Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig, 1911.<br />

Hegel F. W. G., Philosophie des Rechts, Werke, Bd. VIII, Berlin, 1968.<br />

Hegel F. W. G., Politische Schriften, Berlin, 1970.<br />

Helvétius, De l’esprit, Paris, 1968.<br />

Höffe O. (Hrsg.), Klassiker der Philosophie, Bd. II, 3. Aufl., München, 1995.<br />

Kant I., Rechtslehre, Schriften zur Rechtsphilosophie, Berlin, 1988.<br />

140


Ggamoyenebuli literatura<br />

Kenny A., Thomas Aquin, Oxford, 1980.<br />

Klaus G., Buhr M. (Hrsg.), Philosophisches Wörterbuch, Bd. 2, Leipzig,<br />

1971.<br />

Krauss W., Literaturtheorie, Philosophie und Politik, Berlin, 1984.<br />

La Mettrie, Textes choisis, Paris, 1974.<br />

Le Comte de Chambrun, Études politiques et littéraires, Paris, 1889.<br />

Lewis J., Introduction to Philosophy, London, 1954.<br />

Long A. A. (Ed.), Problems in Stoicism, London, 1971.<br />

Malebranche, Œuvres, Paris, 1842.<br />

Melling D. J., Understanding Plato, Oxford, 1987.<br />

Montaigne, Essais, Paris, 1826.<br />

Montesquieu, De l’esprit des lois, Paris, 1977.<br />

Œuevres complètes de Voltaire, Seconde partie, Œuvres philosophiques,<br />

Paris, 1827.<br />

Parkinson, G. H. R. (Gen. Ed.), An Encyclopaedia of Philosophy, Routledge,<br />

1988.<br />

Pascal, Pensées, Paris, 1683.<br />

Pascal, Pensées sur la religion et sur quelques autres sujets, Paris, 1913.<br />

Paul L., The English Philosophers, London, 1954.<br />

Platon, Briefe, Leipzig, 1912.<br />

Platon, Der Staat, Stuttgart, 1982.<br />

Rawls J., Lectures on the History of Moral Philosophy, London, 2000.<br />

Renner R. G. (Hrsg.), Klassiker Deutschen Denkens (Schlüsseltexte der<br />

deutschen Geistes- und Wissenschaftsgeschichte), Freiburg i. B., Basel,<br />

Wien, 1992.<br />

Ritter J., Metaphysik und Politik (Studien zu Aristoteles und Hegel),<br />

Frankfurt a. M., 1969.<br />

Roberts J., German Philosophy (An Introduction), Oxford, 1988.<br />

Rousseau J.-J., Du contrat social, Paris, 1971.<br />

Russell B., Sceptical Essays, London, 1948.<br />

141


Ggamoyenebuli literatura<br />

Saage R., Eigentum, Staat und Gesellschaft bei Immanuel Kant, 2. Aufl.,<br />

Baden-Baden, 1994.<br />

Sartre J.-P., Critique de la raison dialectique, Paris, 1960.<br />

Schönberger R., Thomas von Aquin (Zur Einführung), Dresden, 1998.<br />

Schwegler A., Geschichte der Philosophie im Umriß, Stuttgart, 1868.<br />

Seidel H., Von Thales bis Platon, Berlin, 1989.<br />

Taine H., Les philosophes classiques du XIX e siècle en France, Paris,<br />

1882.<br />

Urmson J. O. (Ed.), The Concise Encyclopaedia of Western Philosophy<br />

and Philosophers, London, 1960.<br />

Vogt, Moleschott, Büchner, Schriften zum kleinbürgerlichen Materialismus<br />

in Deutschland (Eine Auswahl in zwei Bänden), Bd. I, Berlin,<br />

1971.<br />

Voltaire, Œuevres complètes, T. XIV, Philosophie Générale: Métaphysique,<br />

Morale, et Théologie, Paris, 1818.<br />

Voltaire, Œuevres complètes, T. XXVIII, Politique et Législation,<br />

Premier volume, Paris, 1818.<br />

142


teq. redaqtori r. Wanturia<br />

koreqtori i. navrozaSvili<br />

P<br />

pirobiTi nabeWdi Tabaxi 9<br />

ofseturi qaRaldi #1 60X84, 1/16<br />

SekveTa # 25<br />

fasi saxelSekrulebo<br />

gamomcemloba „samarTali“,<br />

Tbilisi, vaJa-fSavelas gamz. 45<br />

S.p.s. „kabadoni“<br />

Tbilisi, guramiSvilis gamz. #74


„Samartali“ Publishers, 45 Vazha Pshavela Ave., Tbilisi, Georgia

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!