rrënjët - Lajme / News Albemigrant

∑Per scoprire le radicidell’albero genealogicobisognaessere muniti di conoscenzae coraggio, cose che a noialbanesi non mancano.«Le stelle non si vergognanodi sembrare lucciole, maanche le lucciole si onoranodi sembrare stelle».∑∑Te zbuloshe rrenjete trungut gjinetikpatjeter duhet tejesh i paisur me dituri e kurajo,te cilat ne shqiptarevenuk na mungojne.«Yjet nuk e kane per turp teduken si xixellonja,por dhexixellonjat e kane per nderte duken si yjet».∑. Anno 7. numero 4. Luglio 2009. Mensile di attualità e cultura italo-albanese .Direttore editoriale: Hasan Aliaj. Distribuzione gratuita in:Albania, Australia,Belgio, Canada, Germania,Grecia, Francia, Italia,Stati Uniti e SvizzeraDarka e madhe e BabilonitAleksandri i Madh i Maqedonise: Nëse vdes, duartë m’i lini jashtë arkivolitKorçë- Ai nuk e kishte menduar kurrë se darkëne madhe dhe të fundit të jetës së tij do ta organizontenë qytetin e lashtë të Babilonit. Gjithçkado të ndodhte krejt rastësisht. Ndoshta e kishte kuptuarqë i kishin mbetur edhe disa ditë jetë, ndoshta jo. “Tështrohet darka”, kishtë dhënë urdhër. Sapo ishte kthyernga vende të largëta dhe ndihej i lodhur. Njerëzit filluantë lëviznin rrëmbimthi. Kishte qënë darka e lamtumirës.Në atë kohë ai ishte vetëm 33 vjeç. Brenda një çast tëshkurtër solli ndërmend gruan e tij, Roksanën. “Çpobën vallë ajo tani”, pyeti veten për të disatën herë. “Tëjetë shtazënë”? mendoi. I pëlqente të kishte një trashëgimtardhe t’i ngjante atij, por ende nuk kishte ndonjëhaber që gruaja e tij kishte mbetur me barrë. Pastajsolli ndërmend nënën e tij, Olimpian, të cilën e kishtedashur shumë. “A e dinë vallë ato të dyja që sonte unënuk ndihem mirë, pyeti sërish veten, por pa gjetur dotnjë përgjigje. Ndenji një çast i menduar. Çuditërish tëatin, Filipin, e kujtonte shumë turbull. Gjithnjë i shfaqejnë një banket të madh me shumë njerëz dhe meshumë pije, ku befas shihte se si ngriheshin rojet e tijdhe pabesisht i futnin thikat pas shpine. Pastaj kishtenjë lumë gjaku, ulërima grash, vështrime të tremburaburrash, ankth dhe rrëmujë… frikë…Ndërsa arrinte nëkëtë pikë, imazhi i tij prishej dhe nuk ishte më, por do t’ishfaqej sërish e sërish në atë banket të madh…Ai nukkishte qënë atje atë çast, por kështu ia kishin treguar.Kishte qënë viti 336 p.e.s. Gjithnjë do të kujtonte qëbabai i tij Filipi II kishte lënë nënën e tij dhe ishte martuarme një grua tjetër, Euridikën. Kjo gjë dhe banketii vrasjes nuk do t’i ndaheshin gjatë gjithë jetës. “Mosvallë edhe ky banketi im do të jetë i fundit për mua”,pyeti sërish veten, Aleksandri Madh i MaqedonisëNëse vdes duart m’i lini jashtë arkivolitIshte fillm qershori dhe bëntë shumë nxehtë, aindjeu se ishte i mbuluar nga djersët ndërsa trupi i dridhej.Ishte kjo arsyeja që kërkonte të thoshte diçka patjetër.Shumë sekrete të vegjëlisë ia kishte treguar dajossë tij, Aleksandrit të Mollosëve. Edhe kur Filipi II, babaii tij, ishte grindur më Olimpian, ata të dy ( Aleksandridhe nëna e tij) kishin shkuar sërish te daja. Kishte qënëviti 337 p.e.s. Atje gjithnjë gjenin një strehë të ngrohtë.Tashmë daja i tij kishte një djalë me emrin Piro, nësedo të kthehej në vendlindje do të shkonte edhe për tëparë kushëririn e tij të vogël që sapo kishte mbushurdy vjeç. Disa vjet më vonë, kur ai të ishte 12 vjeç dotë ishte Piroja i Epirit. Megjithatë të njëjtën ngrohtësikishte ndjerë edhe gjatë kohës që kishte qëndruar tekMbreti i Ilirëve. “Me siguri kanë qënë lidhjet e gjakut”,mendoi. Po tani kujt mund t’ia thoshte sekretet e veta?.Roksana e tij dhe Olimpa ishin shumë larg nga qytetii madh i Babilonit. Ato nuk dinin se çfarë po ndodhteme Aleksandrin. Nëse ai do të vdiste, lajmin që kishtevdekur Aleksandri i Madh nuk do ta besonin dot kurrë.Vallë çdo të bëjë atë çast nëna ime? Në ushtrinë etij kishte njerëz nga fise të ndryshme. Justini në librine tij të njëmbëdhjetë shkruan: “Aleksandri vizitoi gjithëushtrinë, dhe popujve të ndryshëm iu drejtua mefjalë të ndryshme. Ilirët dhe thrakët i nxiti me pasuritëe mëdha të persëve…”. Gjithsesi njerëzit më të besuari kishte aty. Ai u afrua drejt tyre dhe u tha: “Nëse dotë vdes, kur të më vendosni në arkivol, duartë më linijashtë”. Gjithkush e vështroi i habitur. Si mund të vdisteAleksandri i Madh, ai ishte biri i Zeusit. Kështu do tëpërshkruhej edhe nga legjendat e kohës. Ndoshta ishtendonjë nga ato shakatë e vetë Aleksandrit. Po përseduhej që t’ia linin duartë jashtë arkivolit?! Cila ishtedomëthënia e kësaj?! Të vërtetën mund ta gjende vetëmorakulli i Dodonës dhe askush tjetër. Thënia e Aleksandritfshihte një mister të madh. Njerëzit më të afërt të tijkishin filluar të brengoseshinPo përgatitej darkaPo përgatitje darka e madhe. Një darkë që do të qëndrontemes jetës dhe vdekjes. Ndoshta do të kishte dhenjë arkivol, ku njeriu që do të vendosej aty do t’i kishteduartë jashtë arkivolit. Siç kishte porosituar ai, ashtu dotë shkonte deri në banesën e fundit të tij. Ndoshta dotë ishte diçka e frikshme. Deri atëherë asnjë i vdekurnuk kishte shkuar në varr me duartë jashtë arkivolit.Megjithatë darka po përgatitej. Njerëz të shumë hynindhe dilnin në kështjellë. Kështjella do të pushtohej ngamiqtë e të ftuarit. Darka do të ishte e madhe. Qytetii Babilonit do ta mbante mend për një kohë të gjatë.Befas si në një përallë, gjithçka ishte gati. Aroma e mishittë pjekur ndiehej ngado, vera derdhej nëpër gotaargjendi dhe ari. Enët prej balte kishin forma nga mëtë çuditshmet, ngjasonin me perënditë dhe me trupin egruas, zbukuroheshin me vizatme të shumta dhe ngjyra.Gjithçka ishte dehëse, joshëse, maramendëse, mahnitëse,si në gjithë darkat bretërore. Ishte darka e fundite Aleksandrit të Madh. Skllave të bukura silleshin përqarktyre, shërbëtorët ishin të gatshëm për çdo gjë, rojetishin po aty, komandantët e ushtrisë qëndronin seriozëdhe të matuar. Çdo gjë duhej të ishte në vendin e vet. Izoti i darkës ishte Mbret i Botës. Gjithë njerëzit lëvizninpër të përgatitur gjithçka. Darka duhej të ishte gati medoemos.Edhe flamuri me shqiponjën dykrenash duhejtë ishte në krye të kështjellës. Së fundi në sallonin emadh kishte hyrë Mbreti më i Madh i kohërave. U uldhe tha: Gëzuar! Kujtoi që ishte bir i farës së shquar tëpopujve ilirik të Dalmacisë dhe Liburnisë dhe përsëringa Vepror Hasanitha gëzuar. “U sjell përshëndetjet e mia tha ai, paqendhe dashurinë… Një çast iu duk sikur i mungonte dikush,një mik që e kishte patur për zemër. Ku ështëAkilI, tha me vete. Akili kishte qënë idhulli i tij. Sikurtë ishte e munduar, ai do të ishte sot i ftuari im i veçantë,mendoi dhe pas pak tha përsëri gëzuar. Darka më emadhe e qytetit të lashtë të Babilonit kishte filluar…Aleksandri: Kush jam unëKështjella e Babilonit ndihej hareshëm. Mes të gjithëveqëndronte prijësi i tyre, Aleksandri. Ai përpiqej tëtregohej i fuqishëm, por gjithnjë e më shumë po kuptontese atë mbremje nuk ndihej mirë. Diçka po ndodhte mëtë. Një çast mendoi se si do të dukej trupi i tij me duarjashtë arkivolit. I vështroi të gjithë dhe gjithçka. Nukmungonte asgjë, as flamuri me shqiponjën me dy koka.Prodhimet e gjithë mbretërisë ishin sjellë aty. Dalngadalëgjithçka do të zhdukej. Tavolinat do të mbeteshinsi një fushë beteje pas lufte. “Kështu ikën gjithçka”,mendoi Aleksandri. “ Po kush jam unë”, pyeti vetenpas pak. Pas vdekjes të të atit, ai ishte ulur në fronin embretëror. Kishte pushtuar Azinë dhe Egjyptin, kishteIsmail Kadare fiton çmiminprestigjioz, Princi i AsturiasShkrimtari i njohur shqiptar, Ismail Kadare ka fituar çmimin prestigjioz ndërkombëtar "Princi i Asturiaspër Letërsinë" Prince of Asturias Award for Letters. Çmimet u ndanë sot në Spanjë, ku Kadare triumfoimes shkrimtarëve të njohur botëror si shkrimtari japonez Haruki Murakami, shkrimtari çek, Milan Kundera,italianit Antonio Cabuçhi, holandazit Cees Nooteboom, autorë këta të njohur të brezit të Kadaresë. Mediate huaja shkrujanë sot se "ishin 31 kandidatë, pretendentë për të fituar Çmimin Princi i Asturias për Letërsinënga 25 vende të botës. Çmimi ndahet nga fondacioni "Prince of Asturias" që ua akordon "atyre personave, institucioneve,puna krijuese ose kërkimore e të cilëve përfaqëson një kontribut të madh në kulturën universalenë fushat e letërsisë apo gjuhësisë". Gazeta e njohur spanjolle, "El Mundo" njoftonte se kandidati shqiptar përçmimin "Nobel" e fitoi garën mes shkrimtarëve të përmasave të tilla si Milan Kundera, i konsideruar si një ngashkrimtarët më të mëdhenj.Në cilësimin për Kadarenë mediat e huaja shkruajnë se ai është një shkrimtar, i cili filloi të fitojë famën etij me romanin "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", në vitin 1963, roman, me të cilin Kadare arriti njohje brendadhe jashtë kufinjve të Shqipërisë dhe që sot materializohet me një nga çmimet më të rëndësishme në qarqetletrare të botës". "Kadare është një studiues i madh i traditës shqiptare dhe i këtij vendi Ballkanik", shkruan"El Mundo", duke cituar se veprat e tij janë përkthyer në më shumë se 40 gjuhë të botës. Këtë çmim më parëe kanë fituar shkrimtarë të ndryshëm si Jose Hierro, Juan Rulfo, Angel Gonzalez, Mario Vargas Llosa, CamiloJose Cela, Claudio Rodriguez, Carlos Fuentes, Francisco Umbral, Gunter Grass, Augusto Monterroso, DorisLessing, Arthur Miller, Susan Sontag, Claudio Magris, Paul Auster dhe Amos Oz. Me marrjen e këtij çmimi,Kadare konsiderohet tashmë shkrimtari i parë shqiptar që e fiton çmimin më të rëndësishëm për letërsinë nëSpanjë.mposhtuar mbretin Dari III të Persisë. Me të kishte paturtre beteja të mëdha dhe që të treja i kishte fituar. E parakishte ndodhur në vitin 331 p.e.s., e dyta ishte zhvilluarnë Guagamel më 329 p.e.s., ndërsa e treta në Granikë.Kishte qënë një përballje me një ushtri të mëdhe e të fuqishme,por kishte mundur t’ia delte mbanë. Zoti kishteqënë me të. Kudo që kishte shkuar kishte ngritur nga njëqytet me emrin Aleksandri. Ai do të mbetej mes legjendash.Një prej legjendave thotë se Azinë do ta pushtonteai që do të zgjidhte nyjën gordiane. Njerëzit prisnin tëshihnin se kush do të ishte ai që do të zgjidhte qerene Gordius-it të lidhur pas një shtylle. Befas ishte shfaqurAleksandri dhe në pamundësi të zgjidhjes e preume shpatë. Tashmë Azija ishte e tija. Por më pas ishtenisur drejt Indisë. Lufta e fundit kishte qënë mjaft e lodhshme.Kishte pushtuar shumë vise, por jo gjithçka qëkishte shpresuar. Edhe ushtarët që kishte humbur kishinqënë të shumtë. “Ndoshta edhe për këtë arsye ndihem ilodhur”, mendoi. Gjithë të tjerët vazhdonin të hanin dhepinin. Vera derdhej si lumë. Atij iu kujtua sërish Roksanadhe nëna e tij, Olimpia. Që të dyja prisnin që Aleksandritë kthehej në shtëpi. Vetëm atëherë do të merrtevesh nëse Roksana kishte mbetur shtatzënë. Pasardhës itij duhej ta kishte emrin Aleksandër.Jam vërtet një ëndërrDarka dukej sikur nuk do të përfundonte kurrë.Prania e Aleksandrit mbante njerëzit të gëzuar, poredhe rregull nga ata që kishin filluar të deheshin. Sytëe tij, njëri blu e tjetri i zi, kur vështronin rreptë nukpiptinte askush, por atë natë Mbreti i Madh dëshironteqë të gjithë t’i ndiheshin si në shtëpinë e tyre. Atënatë ai do të ishte hyjnia vetë. Edhe nëse do të vdisteaty, adjutanti i tij, Ptolemeu i kishte dhënë premtime sedo t’ia dërgonte kufomën në Aleksandri të Egjiptit, kudo të adhurohej si një nga hyjnitë e Egjiptit. “Ndoshtajeta është veçse një ëndërr”, mendoi. “Ndoshta vetëmemri mbetet, pëshpëriti me vete dhe asgjë tjetër. Edhegjysma e emrit tim tregon për një ëndërr, Aleks-andër.Po, ndoshta jam një “andërr” dhe asgjë tjetër. Tashmëjam vetëm 33 vjeç, i martuar dhe me gruan larg, pa haberpër pasardhësin tim. Vështroi nga komandantët ilirëdhe bëri gëzuar. Atë çast iu kujtua kur ishte përleshurme Mbretin Klit, birin e Mbretit Bardhyl dhe me MbretinGlaukia. Kishte dashur të rrëmbente qytetin e Pelionit,por kishte humbur forca të shumta. Pas kësaj meilirët gjithnjë kishte dashur të kishte paqe. Gëzuar, thasërish Aleksandri. Kështjella e Babilonit u bë përsëri ezhurmshme. Të heshtur qëndronin vetëm ata që dininsekretin e prijsit të tyre. Në rast se si do të vdiste, trupi itij do të vendosej në arkivol me duartë të lëna jashtë. Dota linin ashtu që ta shikonin që të gjitha. Ndoshta dotë dilte dikush që të kuptonte domëthënien e këtij amaneti.Ndoshta orakulli i Dodonës do të shfaqej sërish atypranë arkivolit të Aleksandrit të Madh.Vdekja e AleksandritPër Aleksandrin e Madh të Maqedonisë kishte qënëdarka më e madhe e jetës së tij. Përgjatë gjithë natëskishte qëndruar mes njerëzve, ku disa e dinin se çdo tëndodhte me të dhe shumë të tjerë jo. Në mëngjes ndihejedhe më i ligështuar. Teperatura e lartë po i merrtefrymën. Diçka do të ndodhte me të. I bindur se nuk do tëjetonte më porositi shkrimin e testamentit të tij Për disaditë me rradhë u përlesh me sëmundjen, por nuk mundit’ia dilte dot mbanë. Më 10 qershor të vitit 323 p.e.s., aimbylli sytë. Mbeti shumë larg nga vendlindja e tij, atjelarg në qytetin e Babilonit, larg Roksanës dhe Olimpias.Trupi i tij i pa jetë do të çohej në Aleksandri. Vdiq pamarrë vesh nëse kishte lënë pas një trashëgimtar osejo. Në të vërtetë Roksana pas vdekjes së tij do të lindtenjë djalë që do ta kishte emrin Aleksandër. Gjyshja etij, Olimpia bëri të gjitha përpjekjet që Aleksandri i Riqë të shpallej mbret, por nuk mundi kursesi. Vendin embretit do të zinte Adrideu, djali i Filipit II, i lindurnga gruaja e dytë e tij. Mospërfilljen e ndaj nipit të sajOlimpia nuk do të harronte dot kurrë.segue a pagina 2

NStoriaM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2005 . pagina 2Pellasge - Etruske - Shqiptare Pelasgi - Etruschi - AlbanesiNga legjenda ne te verteten historikeDalla leggenda alla verità storicanga Lek PerviziMe 20 nëndor 1957, radioja dhe shtypi evropian,njoftonin publikun se një studioz italian, LicinioGlori, kishte arritë me zgjidhë misterine gjuhës etruske. Një lajm që përmbyste të gjitha tëdhënat që i përkisnin origjinës se atij populll deri dhetë Romës vetë. Por shpejt u kuptue se ishte vetëm njëfantazi që përputhej me hamendjet e tjera të shprehunaderi në atë kohë, që vështirësonin edhe ma tepër kërkimetmbi Etruskët. Orvatja e parë e besueshme ishte ajoe Prof : Zakeria. Majanit me librin Les Etrusques commencentà parler (Etruskët fillojnë me folë) që doli në1961 e ku autori përdori gjuhën shqipe per me u dhanëkuptim fjalive misterioze të gdhenduna në gurë vorrëshapo sende të tjera. Ai kishte mësue shqipën dhe kishteshkue edhe në Shqipni mu në kohën e diktaturës, përta përvetesue dhe ma mirë. Majanit i dolën plot kundërshtarëe dukej se vepra e tij mund të përfundonte siato të parardhësve. Por profesorl i shquem nguli kambembi tezen e tij dhe botoi dy libra të tjerë : Les Etrusquesparlent (Etruskët flasin) dhe Fin du mystère Etrusque(Fundi i misterit etrusk). Çudia ma e madhe erdhikur librat e tij të përkthyem në shtatë gjuhë, nuk ishinpërkthye në gjuhën itallane ! Si shpjegohej kjo mungesë? E pra në ato libra kishte aqë të dhëna dhe aqëshkencë që e lehtesonin hyrjen në misterin etrusk. Psekjo mospërfillje absurde? Gjelozi ? Tashma zarët ishinhedhun dhe hendeku i moskuptimit dhe mospërfilljesishte kalue. Çështja etruske i imponohej vëmendjes sëpërgjithëshme.Ndërkohë Prof. Giuseppe Catapano, me studimin etij Lashtësia e gjuhës shqipe theksonte faktin se jovetëm Etruskët flisnin gjuhën pellasgo - shqipe, poredhe popuj të tjerë si : Egjyptianët, Fenikasit, Kartagjinezët,deri dhe Babilonezët ruenin gjurmë të saj.Tashma çeshtja gjuhësore përmblidhej në treshën etruske¬pellasge – shqipe. Rruga ishte hapun dhe studiuesitmund të nisëshin pa pengesa, për të arritë qëlliminaq të deshiruem dhe aq të përfolun, megjithëse shumëi zorshëm (teorikisht) për t'u arritë mbrenda një kohë tëshkurtë. Por me durimin dhe kambënguljen që karakterizonçdo studiues, të gjitha pëngesat mund të kapërcehëshin.Në këtë ndërmarrje të madhe që përfshinte atëpjesë të historisë e të njohunive njerëzore të mbetunapa u zgjidhun, si ajo pellasgjike dhe degëve të saj, ilire¬etruske - shqipe (për të mos përmendun popuj tëtjerë), një vend me randësi zen bashkatdhetarja jonë enderueme Nermin Vlora Falaski, luftëtare e palodhunper afirmimin e identitetit të shqiptarve si pasardhës tëdrejpërdrejtë të Pellasgëve ¬Ilirëve dhe Thrakëve, trepërbasit themeltarë të zhvillimit të popujve e të qytetnimevete tjera të botës antike, të gjithë me një emnuestë përbashkët:Pellasgët. Asht pikërisht vepra e saj që më kafrymëzue e ndihmue për këtë nderhyemjen time.Puna e Zonjës Nermin Vlora Falaski, asht përqëndruembi përkthimin e shkrimeve të lashta etruske meanë të shqipës, që ajo njeh mirë, kur në të njejtën kohëajo zotnon dhe latinishtën dhe greqishtën e vjetër, turqishtën,përsishtën, sanskritishtën, dhe gjuhët kryesoreevropiane. Ajo iu përkushtue paleografisë për të gjetunnjë zgjidhje mbishkrimeve të lashta, jo vetëm të atyneetruske, por edhe ato të vendëve të tjera, si Greqia,Kreta, Shqipnia, Turkia, Spanja, portugali, e deri dhepërtej oqeanit. Nermini iu kushtue me pasion studimevetë paleografisë euro - mesdhetare, të krahasueme meshqipën, duke korrun mjaft suksese, të përforcueme ngapuna e studiozëve të tjerë italianë e të hue j, që ishinndikue nga librat e saj dhe të studiozëve të tjerë të atijdrejtiml. Në Shqipni ishte Prof. Spiro Konda që merrejme çeshtjen pellasgjike, ku kishte arritë përfundime tëkënaqëshme, po në linjën e Nermin Vlorës, duke theksueme forcë se ishte shqipja ajo që do të sjellte njeCentro OtticoELMAR•Optometria•Contattologia•Rieducazione visiva•Occhiali dall’economicoal firmato•Occhiali di marcaa prezzi eccezionali•controlli della vistagratuitiVia Gasperina, 220roma - Tel. 06/7231552Shqip-Armen-Grek-Keltik-Baltik-Sllavik-Germanik-Italik-Hindian-Iranian (pelasgjik)(persisht)kontribut të madh në historinë e qytetnimit europian, sigjuha ma e vjetër që lidhej drejtpërsëdrejti me gjuhën ePellasgëve, stërgjyshët e lashtë të Shqiptarve. Por punae tij nuk pati jehonë, sepse ai jetoi e punoi ne kohën ediktaturës, që nuk lejonte të tilla studime.Në këtë drejtim duhet me përmendë Prof. FrancescoRibezzo që arriti të përktheje me anë të shqipës,treqind mbishkrime mesapike; pastaj, studiues të tjerë,profesorë e linguistë të shquar, si Trombetti, Latte,Elefteriadhis, Stipçeviç, e të tjerë. Tashma rruga ishteshtrue për të gjithë. Një radhë studiuesish po përqedrohejmbi çështjen pellasgo - ilire - etruske ¬shqiptare,dhe Prof. Cavalli Sforza me dy bashkëpuntorët, Piazzae Minch, nxierrin përfundimin se shqipja rezultontë jetë gjuha amë e të gjitha të ashtuquejtunave gjuhëIndo- europiane, sa që të përcaktohet deri si gjuhë eparë europiane (proto ¬europiane), duke rishikue edhepemën gjenealogjike të Scleicherit, që do të paraqeskëtu (shiko pemën e gjuhëve) me një midifikim të rrenjëte pemës, ku hiqet termi indo-europian i zevendësuemme atë proto-europian dhe ku trungu i gjuhëveasht pellasgjishtja, prej ku ndahen degët e ndryshme.Ndërsa grafiku i Prof. Erich Minch e Alberto Piazza fletma qartë e thjeshtë (shiko grafikun). Nuk po due mepërmendë studiues të vendëve të tjera që janë marrë emerren me çeshtjen pellasgjike. Por duhet të përmend,se në këto vitet e fundit pas shëmbjes së diktaturës, nëShqipni janë ndërmarrë disa ekspedita arkeologjike ngaekipe të përbashkëta, amerikanë, anglezë, kanadezë,austriakë, kroatë, italianë e francezë, etj., me rezultatetë befasueshme, që vërtetojnë praninë e një qytetnimi tëlashtë shumë ma i vjetër se ato para - hellenike të njohuna,e që u përket Pellasgëve dhe pasardhësve të tyneGrafiku i gjuhëve sipa Prof. Erich Minch e AlbertoPiazza, në veprën e Prof. Luigji Cavalli-Sforza “Genë,Popuj e Gjuhë”Dikush u shpreh se grafiku asht sajue sipa renditalfabetik ku Shqipnisë i ruhet vendi i parë. Një idiocie shkallë së injorancës. Ky asht një grafik i dalunnga puna e madhe e këtyne shkencëtarve, që ne një farmënyre kanë thjeshtësue pemene gjuhëve të Shlajhërit (Schleicher), që edhe atyshqipja asht radhitë si degë e parë dhe e veçantë ngagjuhët e tjera, në fillim të të njejtin trung, Siç e kemishpjegue, në do ta paraqesim këtu pemën e Shlajhërit,me një modifikim në pjesën e rrajëve dhe të trungut,që i përgjigjet teorisë së re të origjinës së gjuhëve, kupellasgjitja paraqitete si gjuhë proto-europiane ose nostratike,qe do të thotë autoktone.(vazhdon ne numrin e ardhshem)Mensile di attualità e cultura italo-albanese∑Anno 7 = Numero 4 = Luglio 2009∑Direttore editoriale: Hasan AliajSede operativa presso: Hasan Aliajvia di Villa Grazioli n. 19, 00046Grottaferrata (Roma)Tel. 3335912236, fax 069459856hasan.aliaj@tele2.it - hasan.aliaj@yahoo.comredazione.rrenjet@yahoo.itDirettore responsabile: Massimo MarcianoProprietario ed editore: Marciano Mediaservicedi Massimo MarcianoHanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo,Pavli Haxhillazi, Besiana Polovina, Andrea LlukaniDirezione, redazione e amministrazione:via Cavour n. 21, 00044 Frascati (Roma). Tel. 069416366,fax 0662276721, e-mail: mediaservice@massimomarciano.itRegistrazionedel Tribunale civile di Velletri n. 11/2003del 25/6/2003.Stampato nel mese di luglio 2009 dalla tipografia La Madonninadi Solustri Luisa, via Domenichino n. 28, Grottaferrata(Roma)Il 20 novembre del 1957, la radiodiffusione e lastampa europea annunziavano al pubblico che unostudioso italiano, Licinio Glori, era riuscito asciogliere il mistero della lingua etrusca. Unanotizia che scombussolava tutti i daticoncernenti, l’origine di questo popoloed anche della stessa Roma. Masubito si comprese che tutto ciòera pura fantasia, e che combaciavacon tutte le altre congettureespresse fin allora, le quali avevanointricato di più le ricerchesugli Etruschi. Il primo tentativodl portata attendibile, fu quello deiprof. M. Mayani con il libro "LesEtrusques commencent à parler" apparsonel 1961, in cui l'autore si servivadella lingua albanese per dare valore allefrasi misteriose gravate sulle pietre tombalied altri oggetti. Per quest’egli aveva appreso lalingua albanese, andando persino in Albania in pienadittatura, per approfondirla dovutamente.Al Mayani s'opposero accanitamente diversi studiosicontrari a tale teoria e sembrava che la sua opera seguissela fine delle precedenti. Ma l'insigne professoreinsistette sulla sua tesi e scrisse altri libri come" GliEtruschi parlano" e "La fine del mistero etrusco". Lasorpresa più grande fu che i suoi libri vennero tradottiin sette lingue, eccetto che in italiano! Come spiegarequesta omissione? Eppure in quei libri c'erano tante cognizionie tanta scienza, che facilitava l'introduzione nelmistero etrusco. Perché questa indifferenza assurda?Ma oramai il dado era stato tratto e il Rubicone dell'incomprensionee della refratezza era stato superato. Laquestione etrusca s'imponeva all'attenzione generale.Nel frattempo il prof. Giuseppe Catapano, con il suosegue da pagina 1Darka e madhe e BabilonitMbreti i madh i botës, Aleksandri i Madh, kishtelënë një pasuri të madhe dhe një trashëgimtartë denjë, duhej të ishte Aleksandri i Ri dheaskush tjetër në krye të mbretërisë.. Për këtë arsye,Olimpia vrau mbretin Adrideu dhe mori në dorë pushtetin.Rebelimi i saj nuk do të shkonte shumë gjatë. Nëvitin 316 Kasandri vrau Olipian, ndërsa Roksanën dheAleksandrin i internuan në kështjellën e Amfilopolit.Asgjë nga të gjitha këto nuk do t’i mësonte dot kurrëAleksandri i Madh. Ai kishte mbyllur sytë dhe pristevetëm realizimin e amanetit të tij, se si duhej ta vendosninnë arkivolMe duar jashtë arkivolitAmaneti i tij ishte përmbushur. Ishte vendosur nëarkivol me duar jashtë arkivolit. Mbreti kishte vdekur.Ky lajm përhapte frikë dhe ankth si në të gjitha vdekjete mbretërve. Çdo të ndodhte më pas ?! Gjithë Babiloniishte aty. Shihnin rupin e shtrirë në arkivol dhe gjithkushshprehte habinë se përse Mbreti i Madh kishte kërkuartë vendosej në atë mënyrë. Përse?! Kjo ishte qënë pyetjae të gjithëve. Ndoshta të gjithë e kishin kuptuar, porderi në çastin që ai kishte që gjallë askush nuk kishtedashur të fliste. Mbreti i tyre po ike nga kjo botë meduar të zbrazëta. Në asnjë çast nuk ishte përpjekur përveten e tij. Madje lufta nuk nuk e kishte lënë të merrtevesh nëse Roksana e tij do t’i linte një trashëgimtar osejo. Vdiq pa patur nënën e tij tek koka. Vdiq pa dëgjuarzërin e saj. Nuk do ta merrte dot vesh kurrë as vrasjen enënës së tij, as internimin e të birit dhe të Roksanës. Megruan e tij kishte rënë në dashuri, kur gjendej në luftimerreth Afganistanit. Ajo grua kishte qënë shumë e bukurdhe sytë e tij, njëri i zi dhe tjetri blu i kishin mbetur mbitrupin e saj. Që në atë çast ajo ishte bërë gruaja e tij.Do të ishte mbretëresha e Aleksandrit të Madh. Tashmëasgjë nuk i kishte mbetur nga të gjitha këti. Ai kishtestudio "L'Antichità della lingua albanese", risaltava ilfatto che non solo gli Etruschi parlavano in lingua pelasgica- albanese, ma anche molti altri popoli: Egiziani,Fenici, Cartaginesi ed addirittura anche i Babilonesine portavano le tracce. Ora la questione linguistica siconcentrava nel trinomio "etrusco - pelasgico - albanese".La strada era stata aperta e gli studiosi potevanoincamminarsi speditamente, per avviarsi verso la metatanto ambita e tanto discussa, seppure tanto difficile(teoricamente) da essere raggiunta in un breve lasso ditempo. Ma con la pazienza e la perseveranza che distingueogni studioso, tutti gli ostacoli a riguardo potevanoessere sormontati. ln questa grande impresa checoinvolge quella parte della storia e delle conoscenzeumane rimaste insolute, come la questione pelasgica ele sue ramificazioni illire - etrusche - albanesi (per noncitare altri popoli), un posta eminente occupa la nostrabenemerita ed onorata concittadina, Nermin Vlora Falaschi,indefessa battagliera per l'affermazione e l'identitàdegli albanesi come diretti discendenti dei Pelasgi- Illiri e Traci, le tre elementi alla base dello sviluppod’altri popoli ed altre civiltà del mondo antico, tutti conlo stesso denominatore comune, i Pelasgi. Ed è propriola sua opera che mi ha inspirato ed aiutato per questomio intervento.Il lavoro della Signora Nermin VloraFalaschi, si concentrò sull’interpretazionedelle antiche scritture etruschetramite l'albanese, che leiconosceva bene, quando nellostesso tempo padroneggiava il latinoe il greco, il turco, l’arabo, ilpersiano e le principali lingue europee,e s'era dedicata alla paleografiaper trovare una soluzione alleantiche iscrizioni, non solo di quelleetrusche, ma d'altri siti, come Grecia,Creta, Albania, Spagna, Portogallo e persinooltre oceano in Colombia. Nermin sidedicò con passione agli studi della paleografiaeuro - mediterranea confrontata alla lingua albanese,riscuotendo notevoli risultati, rafforzati dall'impegnod’altri studiosi italiani e stranieri, che erano statisensibilizzati dai suoi libri ed anche dalle susseguentiricerche d’altri studiosi in tale senso.Basta ricordare il prof. Francesco Ribrezzo cheriuscì a tradurre tramite l'albanese ben più dl trecentoiscrizioni messapiche, e poi il Trombetti, il Lattes,l’Elefteriadhis, lo Stipceviç ed altri.Oramai la via era spianata a tutti. Infatti, una schieradi studiosi si concentra sulla questione Pelasgica - illira– etrusca - ¬albanese, e il Prof. Luigi Cavalli Sforzacon i suoi collaboratori, Piazza e Minch, che l'albaneserisulta d'essere la lingua madre delle altre lingue detteindo ¬europee, da essere qualificata persino come linguaproto - europea, rivedendo l'albero delle lingue diSchleicher.lënë pas vetes vetëm një testament. Ishte përpjekur tëpërkujdesej për të gjithë, për njerëzit dhe farën e tij.Do të përmendte në atë testament edhe prejardhjen etij nga fiset ilirike. Në gjumin e tij të përjetshëm ishtektyer në një “Andërr” të madhe, për të gjitha ata që dotë vinin pas tijTestamenti i AleksandritUnë Aleksandri, bir i Filipit, mbretit të Maqedonasve,mishërim i Monarkisë, krijues i Perandorisë greke,bir i Zeusit të madh, bashkbisedues i Brahmanëve dhei Pemëve, i diellit dhe i hënës, triumfues mbi mbretëritëe Persëve e të Medëve, Zot i botës prej ku lind dhe deriku perëndon dielli, nga veriu në jug, pinjoll i farës sëshquar të popujve Ilirikë të Dalmacisë, Liburnisë, dhe tëpopujve të tjerë të së njëjtës gjuhë që popullojnë Danubindhe zonën qëndrore të Thrakës, u sjell dashurinë, paqendhe përshëndetjet e mia dhe të të gjithë atyre që do të mëndjekin në sundimin e botës. Duke qenë se ju gjithmonëmë jeni treguar të besës dhe të fortë e të pathyeshëm nëbetejat e bëra krah meje, u jap e u dorëzoj juve në zotërimtë lirë gjithë hapësirën prej Akuilonit e deri në skaj tëItalisë së jugut. Askush tjetër veç jush, të mos guxojë tëvendoset e të qëndrojë në ato vende, dhe po u gjet ndonjëi huaj, ai do të mund të qëndrojë vetëm si skllavi juaj, dhepasardhësit e tij do të jenë skllevër të pasardhësve tuaj.U shkrua në kështjellën e qytetit të Aleksandrisë, themeluarprej meje buzë lumit madhështor të Nilit, në vitinXII. Me vullnet të perëndive që nderohen në mbretëritë emia, Zeusit, Marsit, Plutonit dhe Minervës, perëndisë sëperëndive. Dëshmitarë të këtij akti janë Atleti, logothetiim, dhe njëmbëdhjetë princë të tjerë, të cilët unë po iemëroj si trashigimtarë të mi dhe të të gjithë botës, meqenësepo vdes pa lënë pasardhës.(Testamenti eshte zbuluarnga studiuesja italiane, Luçia Nadin)

pagina 3 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NTradizioniMUra e Matit një ndër më të bukurat në BallkanEkujt nuk i ka bere pershtypje kjo ure aq e bukurnga Eduard M. Dilondertuar mbi lumin Mat, 82 -vjet me pare? Eshteinaugurar me 26/5/1927, projektuar nga Ing.Zviceran atehere ne moshe 30-te vjecare Erwin Schnitter.(Me pare, ne vitin 1925, u be dhe projekti i pare ngaIng. Gjerman Back, duke marre si pike ndertimi fushene gjere.Rryma e Janarit ne 1926 tregoi egersine e kesajrryme.) Eshte e ndertuar me 6 (gjashte) harqe, gjithsecilanga 54m. e gjate.E ndertuar me cimento dhe hekur ne nje sistem ngame modernit per ndertime urash (per ate kohe), edhesot e kesaj kohe, nuk e ka humbur bukurine dhe vleren.Sipas gazetes “SHQIPNIJA” me Drejtor Dr. LeonidhaNaci - (Tirane, e Marte 24/5/1927), ne inagurimin esaj muaren pjese deputete, Senatora si dhe autoritete eShkodres e Lezhes. Eshte - (po sipas gazetes ne fjale),nje inagurim solem i me te pares veper te madhe perdobi publike qi Ministrija e P. Botore (nen drejtimin ete pa lodhurit Minister Musa Juka), kreu me iniciativene vet plot energji….“Sa per punimin artistik te kesaj ure, e per hieshine saje nuk mund te zhvillohet si duhet nji pershkrim, evetem kush ka rastin me e pa, mbetet per te sakte i impresionuemper nji veper hartit kolosal.…. Sipermarjae kesaj godi Ing. Mazorana &Co. e perfaqesume prejeingjenerit te vet eksekutues Z. Erwin Schnitter, me njizell e zotsi te cqueme mbrenda nji vjeti punimi e kreupikrisht ne baze te kontrates, tue fitue ne ket menyreadmirimin e simpatin e gjith atyne qi kane pase rasinket shoqni ndertimi ne pune e siper” Cirilo Kasana. KjoIng. Erwin Schnittergazete e ruajtur nga Ing. ne fjale i eshte derguar Fam.Juka dhe me disa shenime (kujtime), qe mendoj se kanevlera te jashtzakoneshme, ndaj po i riprodhoj sipas orgjinalit.KUJTIMET E MIA PERSONALE TE VITEVE1925-1928, MBI MUSA JUKEN MINISTERI PUNEVE BOTORE TE SHQIPNISE.Gjate vjetit 1924, ne Shqipni, ishte tue u organizuenji grup personalitetesh me vullnet te forte dhe tepajisun me nji mendje te vendosun mbi mbekambjen evendit te tyne i cili posa kish fitue pavaresine dhe lirinee tij nga zgjedha e huej. Ahmet Zogu e perfaqesoi ketegrup si kryetar. Zotni Musa Juka u emnue Minister i PuneveBotore. Ky ishte nji njeri me fuqi vullneti jashtezakonishtte madh e me pamje te kjarte mbi nevojat qe uparaqiteshin me urgjence per vendin e tij. Pamjet e tijaishin jo vetem te ushqyeme nga nji intelligence e rrallepor gjithashtu nga nji idealizem i fuqishem dhe besim tepatundun ne te ardhmen e atdheut te tij.Qellimi i tij per me nxjerre Shqipnine - te mbushunme plage- nga shkaterrimet e tmerrshme te luftes, ngakaosi e inercija qe erdhi pas, dhe me i dhane nji frymeguximi, aktiviteti, dhe pune, u lypste te kishte njifuqi jashtezakonisht te madhe tue kene se cdo gja dot’u fillonte nga asgjaja. Une, si inxhinjer i ri sviceran,tue pase krye shkollen Politeknike te Zurich-ut e tuepase marre pjese ne ndertimin e disa urave e digave nevendin t’em, pata fatin me ndjeke - gjate disa vjetesh- fillimin e ketyne realizimeve te Ministrit te PuneveBotore Zotni Musa Juka.Nji nga projektet e pare me randesi qe u donte terealizohesh ishte rindertimi i rruges kombetare qe teconte, prej Durresit dhe Tiranes ne Shkoder, qyteti ma irandesishem i Shqipnise se Veriut. Gjate luftes se pareMusa JukaTe njohim krahinat tonabotnore ushtrija italiane kishte ndertue nji rruge ushtarakeDurres - Tirane, me nji dege nga Veriu, ku u gjindetefronti qe ishte organizue kunder ushtrise austriake.Kjo ushtri (ushtria austriake) kishte ndertue nji rrugeushtarake qe kalonte Lezhen dhe qe u lypste qe te vazhdontepertej lumit Mat, lum i fuqishem me rryme te fortee te vrulleshme. Austriaket zgjodhen si vend ndertimi,piken ne te cilen ky lum pershkonte malin e fundit perme hy ne fushen e gjane qe shtrihet deri ne Mesdhedhe aty ndertuen nji ure 500 metra te gjate me kembeceliku te ngulura ne nji thellesi te madhe. Rruga u vazhduekah jugu deri ne frontin kunder ushtrise italiane.Kur ushtrija austriake u terhoq ne 1918, Austriaket eshkatrruen gjith ket veper te mrekullueshme. Mbas luftes,njerzit qe banojshin ne at krahine instaluan si mjette perkohshem nji trap, tue perdore kabllot e landet eperdorshme qe kishin lane Austriaket. Ndertimi nji urembi Matin qe te sherbente per rrugen kryersore kombetareprej Jugu ne Veri te vendit nja 60 /km nga Tiranaparaqiste pra nji nga nevojat teknike nder ma urgjentet.Ne hir te energjise te palodhun te Ministrit te PuneveBotore, Zotni Musa Juka, ne vjetet 1926 e 1927 u realizuenji ure me beton arme, 500/m e gjate kambet e seciles jane te nguluna ne nji thellesi shume te madhe.Ne Janar 1926-gjate ketyne punimeve - rryma e Matit uversul me nji vershim 1200/m3 per sekonde. Ne Jug teShqipnise - ne Portin e randesishem te Vlones - u ndertue,ne vjetet 1925-1926, nji mol me beton arme, per mengarkue dhe me zbarkue vaporet. Ne Portin e Durresit undertue nji magazine mallnash ne vjetin 1927 dhe mbaskesaj u ndertue Banka Kombetare. Studimi per nji portte randesishem ne Durres u ndoq me interesimin ma temadh, me qellim me i hape vendin nji zhvillimi aktifdhe te mbare. Ne pranveren e vjetit 1928, punimet endertimet te ketij porti u ndermoren me te gjithe energjinee duhun. (Keto kujtime jane shkruajtur Frengjisht,e jane perkthye prej saj nga Prof. Fiqret Juka; une iqendrova besnik gjuhes se perdorur). Lexojme ne letren(19/6/1970) qe dergon per Zonjat e nderuara, Dr. Safetedhe Prof. Lume, Z. Erwin, keto rreshta “Ju falnderoj qedo t’i pranoni kto informata qe po ju dergoj, prej nji tekalumes se larget e cila per mue asht shum e cmueshme...Mbajme gjithmone kujtimet ma te mirat nga atdheu(vendi) i juej i bukur………” Kemi nder duar njeshkrim te kendshem nga e shquara Erudite shqiptareDr. prof. S.S. Juka, qe rastesia e ka sjelle te njihet ebisedoje me kete Ing. te shquar.N’Egjipt kena kalue disa vjete; ma te amblat nemergim. Egjiptianet na duen shum ne Shqiptaret sidomosedhe prej te mirave qe i ka ba popullit Egjiptianmbreti Mohamed Ali, i cili ka kene shqiptar. N’Aleksandribanojshin njerez me kombesi te ndryshme. Kishteedhe nji koloni te madhe svicerane. Aty u njofta meLouise e Renxo Alleman, Svicerane te lindun n’Egjipt.Mbas ramjes se Monarkise Egjipiane ata - si shume tetjere - u larguen dhe u vendosen ne Zurich ku kishinprindet e tyne. Miqesine t’one e mbajtme me korrespodence.Ne 1955 ndrroi jete babai i jem i dashtun MusaJuka. Dy vjet ma von shkova prane vellazenve ne NewYork. Nana vazhdoi te banoje n’Aleksandri bashke memotren Lume. Louisa me te shoqin insistojshin qe teshkojsha me kalue disa dite ne shtepine e tyne. M’umbush mendja ne 1961. Sa gezim kur u takuem mbassa vjetesh!… Na u duk sikur t’ishim nda nji dite mapare. Miqsija e vertete asht e shejte. Per nder t’em, atadhane nji dreke ku ftuene miq te tyne te shumte. (Qete takoheshin me nji shqiptare, profesore te letersisefranceze, piktore,shkencetare, studjuese, arkeologe, etj.- shenimi im E.D.) Shtepija e Louises ishte jo vetem emadhe e me nji pamje te mrekullueshme mbi liqenin eDritehijet e qytetit te DelvinesZurich-ut por posacerisht e kandeshme e orgjinale.”Ketshtepi e ka ndertue Lux Guyer e para grua arkitekte neSvicer, e moter e nji zonje qe banon ktu prane RosieSchnitter, autore, e martume me Erwin Schnitter inxhinjerme fame nderkombetare” me tha Louisa. Nji zonjee hijshme po vjen kah un. Me ngrohtesi me shterngondoren tue me thane: ”Jam Rosie Schnitter, bashke meburrin t’em kena kalue tri vjet ne Shqipni e njana vajzeme ka le atje. Kena kujtimet ma te mira nga atdheu jueje sidomos nga Ministri i Punve Botore i atehershem. Imshoq i cili ka ba shume punime , ne vende te ndryshmethote: ”Nuk kam njofte njeri ma te afte, ma te perkushtuemete ndershem se ket minister.Insistonte qe t’u perdorshin materialet ma te miratpor dhe qe shpenzimet te ishin sa ma te vogla. Cdo dite,heret ne mengjez , perpara, se te shkone ne zyre, vinteme kqyre punimet por sidomos edhe me fole e bisedueme puntoret. U kujdeste per ta, dishironte me dijte problemete tyne personale per me i ndihmue. Ishte modest,human, me vlere e zemer te madhe”.Nderkaq erdh edhe Zotni Erwin Schnitter. Perseriti,pak a shume cka me kishte thane e shoqja. Foli merespekt e admirim per ket Minister te Puneve Botore,mandej shtoi: ”Ne jeten t’eme nuk kam njofte njeri mate perkushtuem. Ka kene per mue nji inspirim i verteteme njofte dhe me bashkepunue me nji njeri si ai.Ket fakt e konsideroj si nji dhurate nga Zoti. Emnin eka pase : Musa Juka. A e njifni?” Thellesisht e emocionumei thashe: ”Jam vajza e tij”. Me lote ne sy, uperqafuem te tre. Mbasi u qetesuem nji fije, biseduamgjate, mandej me tha se ishte ndertuesi i Ures Matit dhedisa punimeve te tjera. Kishin banue ne Shqipni prejvjeteve 1925-1928. Me ftuen menjihere ne shtepinee tyne ndeja disa dite. Ishin jo vetem jashtezakonishtte kulturueme por te sjellshem, te thjeshte e mikpritessi jena ne Shqiptaret. Nga ajo kohe, d.m.th. Prej vjetit1961 filloi nji miqesi e ambel ndermjet familjeve t’onae cila vazhdoi deri sa qene ne ket bote. Erwin Schnitternderroi jete ne 1980 dhe e shoqja me 1982……… Si eshpreha ma siper, Erwin Schnitter me ka pas thane seUra e Matit ka kene ndertue prej tij, si inxhinjer i njifirme italiane triestine.Austriaket paten ndertue nji ure gati 500/m te gjateaty ku lumi- mbasi kalon vargun e fundit te maleve -hyn ne fushen e gjane qe shtrihet deri n’Adriatik. Kjoishte nji ure e forte por mjerisht Austriaket e shkaterruenkrejtesisht, kur u terhoqen ne 1918. Me landen qembeten nga ura, banoret ndertuen nji trap. Gjithashtupo sipas Zonjes Dr. Safete S. Juka, kemi dhe keto tedhena per Ing. Erwin Schnitter: I diplomuar prej shkollesPoliteknike te Zurich - ut si inxhinjer gjeometer, kadrejtuar punime te rendesishme jo vetem ne Swicer, pordhe ne shume vende te botes.Disa prej nderttimeve tetija qe meritojne te permenden posacerisht jane dy tunelenen uje, njeri ne Holande e tjetri ne Irlande; portii Dunkerqne-ut ne France;qendra hydraulike e battage(dam) ne Portugal (Castelo do Bode e Cabril) e n’Alsace,France etj. Ai ka bere pjese ne ndertimin e metropolitan-it(sabway) te Torontos e ka lene gjithashtu planeper ndertimin e nji sistemi metropolitan per qytetin eZurich-ut. Punimet e tija te medha e te rendesishme ekane bere te njohtun jo vetem ne Svicer, por ne botennderkombetare. Ne anen tjeter, si shkruan ne nje revisteSviceriane Fritz Marti, bota ka humbe ne Erwin Schnitter- in jo vetem nje inxhinjer te shquar, por dhe njepersonalitet me vlefte njerezore shume te madhe.Delvina nuk është një qytet dosido. Për historinëdhe traditën e saj, ajo renditet ndër qytetet meprurje të ndjeshme dhe kapacitete cilësore. Elindur si vendbanim në gjysmën e dytë të shekullit tëVl-të të erës së re, pas prishjes së Finiqit dhe Mesopotamitnga fiset barbare (viti 551), ajo thërritet me emrine lashtë Dolonjë. Sipas legjendës, Devila, e bija e Aidoneuttë Mollosëve, u martua me Atlant Filomenin dhendërtoi, në kufi me Finiqin, një kështjellë me emrin esaj Devila. Ka edhe dy gojëdhëna për emrin e saj. Njerathotë: meqë aty dimëronin kope të mëdha bagëtish,kryesisht delesh, fjala Delvinë, vjen prej fjalëve: ''deletvenë e vijnë''. E shkurtuar dhe e përmbledhur në njëfjalë të vetme: ''Delvinë''. Ndërsa tjetra emrin Delvinëe lidh me fjalët latine: ''Del vino'', që do të thotë: ''Vendi verës''. E shkelur, e pushtuar dhe e shkatërruar ngaturqit, sllavët, normanët,katalanasit, Delvina e lashtëka njohur përherë dhunën e të huajve. Shpesh edhebarbarizmin e tyre. Ky qytet rreth 1500 vjeçar, ka qenëpërherë i kërkuar për pozicionin dhe vendodhjen e tijgjeografike dhe përherë qendër ushtarake e garnizonevevendase dhe të huaja. Për rrjedhojë edhe fushëbetejë epërhershme,e përjetshme. Kjo është edhe arsyeja kryesore,që qendra e këtij qyteti është zhvendosur tri herënga vendngritja e saj e parë. Qëllimi im nuk është tëshkruaj historinë e këtij qyteti, (e cila u takon historianëve),por të sjell para lexuesit të veçanta dhe majimetë historisë së ndritur të këtij qyteti të lashtë, sidomosnë rrafshin kulturor, ku kontributi i tij kombëtar,meriton nderim dhe vëmendje të veçantë.Sipas Kodikut të Delvinës, qeverisja e vëllezërveGjin dhe Aleks, (1372)-pinjollë të familjes Zenebisha,i ka sjellë një zhvillim të ndjeshëm këtij qyteti. Në atëkohë qyteti kishte dhjetë kisha. Regjistrimet turke tënga Iliaz Bobajviteve 1431, 1506, 1520, 1583, hedhin dritë mbi popullsinëe këtij qyteti dhe zhvillimin e tij. Ka një gojëdhënëtë lashtë, sipas së cilës, përgatitësit e shpatave dhe tëpajimeve luftarake, heroi ynë kombëtar, Gjergj Kastrioti,Skënderbeu, i kishte nga Delvina. Si qendër e njeritprej gjashtë sanxhakëve të Rumelisë, (shekulli i XVlltë),por edhe si kryqëzim i rrugëve tregtare tokësore:Delvinë-Janinë,Delvinë-Skërficë, Delvinë - Sarandë,ka luajtur një rol të veçantë në zhvillimin shoqëror dheadministrativ të trevave të jugut. (Ajo ishte ndër qytetetmë të mëdhenj të vendit. Në vitin 1718, Delvina kishte7500 banorë). Historikisht hyredalja në pellgun dheqytetin e Delvinës është bërë nëpërmjet rrugëve tokësoretë tri qafave, të cilat e ndajnë dhe e bashkojnë atë mezonat dhe qytetet përreth: Qafës së Muzinës, Qafës sëSkërficës dhe Qafës së Gjashtës. Edhe lëvizja e njerëzveedhe e bagëtive të shumtaqë dimëronin në Pellgun eDelvinës bëhej nëpërmjet këtyre rrugëve të njohura,të lashta. E njohur dhe e shkelur nga shumë të huaj,delvinjotët janë portretizuar si njerëz të shëndetshëm,jetëgjatë, të kulturuar, të pasur.Mjeshtër të zejtarisë dhetë tregtisë. Në vitin 1670, në udhëtimin e tij të njohurnë Shqipëri, kronikani i turk, Evlia Çelebiu, shkruan:''Banorët e Delvinës hanë bukë të bardhë dhe pinë verëtë kuqe.Tregtinë dhe fitimin e bëjnë me ullinjtë dhe mevajin që eksportojnë nëpër qytetet e tjerë''. Sipas tij,Delvinën e kanë themeluar spanjollët. Në histori, delvinjotëtkanë vënë vulën e tyre në dy tregues madhorë:në përpjekjet e tyre të parreshtura për liri dhe pavarësikombëtare, (vetëm në kryengritjen e vitit 1714-1715,ajo nxorri 1500 kryengritës kundër sundimit otoman)dhe në vlerat e patjetërsuara, që i kanë sjellë ata kulturëssonë kombëtare.Delvina, së bashku me rrethinat e saj,sjell ngalashtësia dhe e kaluara e vet vlera të mirëfillta. Disaprej tyre edhe të veçanta. Ajo ka një pasuri tejet tëçmuar monumentesh kulture dhe historike. Por edhenjë kalendar kulturor mjaft të ngjeshur. Pranë ka Finiqine lashtë, (monument kulture), kryeqendrën e Epirit,ku mbretëroi Pirrua, një pasuri madhore kombëtare dhebotërore, për zbulimin e të cilit është bërë fare pak dheai pothuajse nuk vizitohet fare as nga turistët e huaj dheas nga ata vendas. Kjo, falë jo vetëm moszbulimit të tijpor edhe reklamimit pothuaj zero që bëhet për të. Ashtusiç fle Finiqi i lashtë nën tokë, ashtu flenë mbi tokëpërgjegjësit shtetërorë të vendit për këtë punë, (duke ejustifikuar gjithshka me mungesën e fondeve), të cilëtparapëlqejnë më mirë të reklamojnë ndonjë hotel luksoztë tyre, sesa kryeqendrën e lashtë.''Jemi shtet ivarfër'', thonë individët e pasur. Çfarë ironie ! Në lindjetë Finiqit është Manastiri i Mesopotamit, (monumentkulture), unikal në Ballkan, (sipas studiuesve gjermanë).Edheai në këmbë, por aspak funksional, edhepse interesimi i turistëve të huaj për të ka qenë dhembetet tepër i madh. Në Rusan, ku qendra e qytetit tëDelvinës u shpërngul për herë të dytë, është kompleksii Gjin Aleksit, (i Gjinit dhe i Aleksit), (monument kulture),i ngritur në shekullin e XVlll-të, mbi themelet ekishës së Shën Rosalisë. Në lagjen Xhermëhallë, (kuishte qendra e parë e qytetit), ndodhet Hamami mesjetar,(monument kulture) dhe po aty edhe kështjellahistorike e qytetit e cila i takon shekullit të Vl-të, njëpikë shumë strategjike, ndërtuar nga strategu romak,Delva, (e cila mendohet të jetë më e hershme). Vleratë tjera kulturore janë: Manastiri i Kostarit, (monumentkulture), muret e Vllahatit, (monument kulture), tumat eBajkajt,(monument kulture) dhe mjaft të tjera. Delvinadhe Saranda kanë së bashku 108 monumente kulture, tëardhura deri në ditët tona. Megjithë përpjekjet e mëdhatë njerëzve të ditur dhe të përkushtuar për mirëmbajtjendhe funksionimin e tyre, për fat të keq,gjendja e tyre lëpër të dëshiruar. Tek disa edhe për t'u turpëruar. Asnjëherënuk e kam kuptuar përse punimet për zbulimine Finiqit të lashtë,kryeqendrës së Epirit të lashtë, janëbërë aq të përcipta, aq të pjesshme, aq të pakta, aq tëcekta dhe jo në një front të gjerë, për të zbuluar qytetine lashtë që fle nën tokë.Asnjëherë nuk e kam kuptuar se përse i është bërëaq pak reklamë kryeqendrës së Epirit të lashtë. Aq mëtepër kur ai ndodhet fare pranë Butrintit magjik, të përfshirëndër 100 objektet më të rëndësishëm botërorëtë lashtësisë të UNESKO-s.Po kështu edhe fare pranëatyre 108 monumenteve të kulturës që kanë dy rrethete jugut. Nëse këtë pasuri kaq të madhe do ta kishte njëvend tjetër, aty turizmi do të ishte i papërballueshëm.Sidomos ai i huaj. Për pasojë edhe mirëmbajtja e tyredhe të ardhurat do të ishin shumë më të mëdha. Fondetjanë njera anë. Por dikur duhet të gjenden edhe ato.Pasi më së shumti po i japin organizma dhe individë tëhuaj.Shkurt,sidomos me Finiqin, arkeologjia jonë nukështë marrë asnjëherë me seriozitetin e duhur. Edhetabela ''Monument kulture'', mezi lexohet ?! Kujdesidhe studimi për të ka qenë krejt fragmentar, kryesishtnë përbërje të ndonjë grupi arkeologësh të huaj, më sëshumti ''për t'u bërë shoqëri''.segue a pagina 4

NStoriaM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 . pagina 4Figura te shquaraIsuf Luzaj shqiptari qe se braktisi kur AtdheunMbas vdekjes së Skënderbeut, Shqipëria u bëtymnaja osmane e cila sa vinte dhe shtohej,në eto kushte pasardhësit e fundit të familjesprincore të Arianitasve lundronin në detin e hapur nëdrejtim te Venedikut. Pikëlimi i dallgëve çonte freskinëe detit në murin e kalasë së Kaninës duke i ruajtur asajfreskinë e shekujve. Shekujt kalonin, të rinjtë që vininplandoseshin mbi to dhe vazhdonin të krijonin lirinë.Oshëtimat e krismave të shpalljes së Pavaresisë më1912, shkrijnë në gjirin e tyre, krismat e shtëpisë sëLuzajve në Kaninë për pinjollin që po vinte: Isuf Luzaj,më vonë ky do të bëhej njësim me shekullin që u bë i tijbrenda truallit atëror dhe i pa ndarë sot, obelisk në ketoditë te reja. Isufi, në faza vitesh duke i lënë mbrapa atonë vlerat e tyre arrin në vitin 1933 e vazhdon studimetnë liceun "Louis Le Grand" dhe në kronologji të tyrembaron studimet e larta në Universitetin e Sorbonës,i lauruar me tituj shkencor doktor në letërsi, doktor nëfilozofi. I plotësuar si intelektual i rangjeve të vecantame jehonën e kohërave në histori që nga lashtësiame Eskilin, Sofokliun, Plutarkun, Sokratin e më, derite iluministët me mbidishepullin Volter, e më vone sotnë kohë të reja të Martin Heidegger e Sartre. Me këtëpërgatitje të lartë, dyert e perëndimit për të mbeteshintë hapura, ai i braktisi ato rezidenca dhe e ktheu zemrënandej nga vinte zëri i lirise, në Shqipëri.Me diplomën e dy doktoratave, zotërues i mëse tetëgjuhëve të huaja që nga latinishtja, greqishtja, persishtja,nis rrugën e një pelegrini, ky polyglot i karakteritnacionalist kombëtar i tejmbushur për të kërkuar lavdinëe tij maratonë që nga auditorët a Argjentinës, Amerikëe çfarë përfshijnë meridianët e paralelet e këtij globi nëmbarë botën perëndimore. Nuk rreshtnin e mbusheshinkëto auditorë për të dëgjuar leksionet e mbi 120 vepravete tij në mbrojtjen e të gjitha vlerave shoqërore e mënë gjerësi të ideve te tij për demokracinë. Isufi për ngakarakterii tij i lartë, dhe si mendimtar hyn në "Almanakun"Toltojan. Isufi me gjeografinë e gjerë të kulturës sëtij e në luftën e pa mbarim kundër murtajës komuniste,sa vinte e tërhiqte vëmendjen perëndimore deri në sferatmë të larta të shteteve. Parlamenti i Argjentinës i akordonmedaljen e florinjtë: "LUCHADOR POR LA PAZ" .Po aty, krijon institutin francez, "LA FRANCE A L'ETRANGER" i cili përshëndetet dhe vizitohet personalishtnga ish presidenti i Frances De Gaule. Në vitin 1956Shkqiptari i madh, historiani dhe filozofi i famshëm shqiptarnë Amerikë që ka shkruar mbi 100 vepra për çështjen kombëtare,qe jetoi në mergim, porse eshtrat i prehen në Vlorëpresidenti i Amerikes i dorëzon medaljen "PAQE". Nukrreshti lavdia e tij, kur arrin vetë presidenti Regan t'ivendosë në qafën e tij të rrudhurme brazdat mishtore që mbaninnë brendësine e tyre historinëkombëtare, pjesë e së ciles aiu bë. Kjo ishte dekorata e lartëdhe aq domethënëse: "MËSUESI AMERIKËS".Ja kush është Prof. Dr. Isuf Luzaj.Çfarë t'i numërosh më parë,lavdinë apo vuajtjet e tij; brendalavdisë vuatja është bashkëudhëtare.Ky është sistemi i diktaturaveqë e për fatin e keqvazhdon akoma ...... përderisahistoria nuk po shkon në vend.Ata që u sublimuan për t'i dhënëdritë këtij kombi, u gjykuan meplumb. Isufi deri në grahmën efundit të shpirtit të tij luftoi përorigjinën Trako-Ilire e në kërkimtë tokës amtare deri te ai gurë sinoriku belbëzon gjuha e ëmbëlshqipe e zogjve të Fishtes. Duke mos u futur në hollësirahistorike sepse këto janë probleme akademikësh në histori,e cila duhet të jetë në drejtim të ruajtjes së vleravee në vërtetesinë e tyre. Historigrafisë shqiptare i mbetetdetyrë e ngutshme të nxjerrë në pah këtë bilanc historikme vlera të mëdha kombëtare e më në gjerësi botërore.Këtu flitet për një realitet historik të veprave të tij edekadat që vijnë u hapin rrugën brezave, ta ndërtojnëatë për të qenë të sigurtë mbi themelin e saj. Kjo mbetetnjë nga rrezet jeshile të kësaj vërtetësie. Jeta e IsufLuzajt për edukimin e brezit të ri, vazhdon me fillimine punës si pedagog në tregtaren e Vlorës, në Normalene Elbasanit e më vonë në atë të shkollës qytetëse tëKorcës. Me fillimin e shfaqjeve te tij në shtyp dhe aktivitetii tij për evoluim shoqëror dhe kundër rregjimit tëfashizmit në Shqipëri, nga viti 1937, deri në vitin 1942,provoi kalvarin në të gjitha atolloje burgjesh që nga Shqipëriaderi në Gaeta të Italisë, e nëvazhdim në atë të Miventotenite më vonë për rrezikshmëri tëlartë e çuan në burgun, CortonaD'Arezzo. Mbas daljes nga burgui fundit më 1942, agjenturafashiste, duke bërë seleksioniminnë listat përkatëse për elementinkundërshtar të saj, arrinnë përfundimin se Prof. Dr. IsufLuzaj duhej izoluar përfundimisht.Në këto kushte për të fillonajo jetë e vështirë konspirativee në vazhdim e realizimeve tëideve te tij, për të mbrojtur demokracinëpërkundrejt lëvizjesregresive komuniste.Që nga viti 1939 deri në vitin1941 nuk rreshti aktiviteti i tijpatriotik në demostratat e deri nëformimin e pluralizmit në Shqipëri me krijimin e PartisëSocial Demokrate si dhe në qytetet Shkodër, Vlorë,Tiranë. Në këto grupe militonin njerëz me kualifikimtë lartë, bij të familjeve patriote që e nisën jetën ngabaza e lart brenda ndërgjegjshmërisë përkundrejt asajgjendje egzistuese mjerane që kalonte vendi. Ata meDekalogun Programor i hartuar ky me pjesëmarrjen epandarë te Isufit, në themelimin e këtij programi mbetejzbulimi i vlerave dhe i talenteve të reja, duke i ndjekurata në jetën e tyre e për t'u krijuar kushtet maksimalepër të vazhduar studimet në vendet perëndimore. Ndërgjegjësimimbarë-shoqëror, nuk vjen nga partia e partitë,duke i ngjitur kombit lloje çibanësh e kushedi nga ku,por vetëm nga rruga e historisë dhe në verifikimin e saj.Aktiviteti i tij organizativ dhe luftarak gjatë luftës mbarëpopullore kundër nazifashizmit, nga jugu në veri nga lindjanë perëndim e në diagonalet e tyre, mbetet e shkruaraty ku janë etazherët. Isufi ishte kundër çfarëdo spekullimimoral e politik. Siç po ndodh sot me këtë korrupsiontë pa mbarim, duke të grabitur pronën, shenjtërinëe jetëve, e duke sunduar mbi një popull kaq të drobiturqë nuk i mungon zgjuarsia, por që përjetësisht nuk iunda dhe naiviteti. Largpamësia e Isufit mbetet profetikenë parashikimin e madh të tij per erën e demokracisë.Ai e mbrojti këtë pa asnjë mëdyshje, në Mukje e kudoe deri në interesimin e madh të kundërshtarëve të kësajlinje, siç ishte komunizmi me përfaqësuesit e tij, qënuk rreshtën duke u ballafaquar me të për ta tërhequrnga ana e tyre. Prof. Dr. Isuf Luzaj as dhe një herë nukpranzi. Në takimin e parafundit me Enver Hoxhën, Isufisi një shqiptar i madh, ballas kuvendoi: "Jam i sigurtë,ju do ta fitoni këtë luftë... Unë nuk kam frikë dhe as turpsiç thua ti, shok i mirë, por nuk bashkohem me ty. Unëkam turp nga ndërgjegjia ime që nuk beson në ideologjinëmarksiste-leniniste, si zhvillimi më i mirë i jetëssë popujve. Besoj në demokraci. Në vatrën e lindjes sëmarksizmit kurrë nuk ka demokraci, por veçse krim, torturë,punë të detyruar, etj." Isufi mund të pranonte miqësinë,por kurrën e kurrës kompromisin. Aq më tepër kurishte fjala për fatet e atdheut. Këtu mbetet dëshpërimi imadh i Isufit, në këtë ndarje një herë e përgjthmonë epër më themeloren, për agoninë që po i trokiste Shqipërisënë derë. Për fatin e keq, ajo erdhi. Prof. Dr. IsufLuzaj, i kalon kufinjtë kontinentalë, njerëz të përmasavetë tilla janë produkt i vetë natyrës dhe ata si pjellë e saj,hyjnë në paralelizëm me të dhe rikrijojnë vlerat e origjinësdhe këto realitete sot, duke krijuar ato produktetë vlefshme për të cilat ka aq nevojë shoqëria. Brezi iri duhet të ngulmojë, të zbulojë e te vihet në ndjekje tëkëtyre produkteve. Në mërgimin e largët, Prof. Dr. IsufLuzaj, e mbylli jetën e tij i pangopur si asnjëherë tjetër,për mallin e zhuritur për atdheun mbarë jetën. Ai nukkërkoi shpërblim nga atdheu, veçse pak vend, sa për t'uprehur nga gjithë ajo lodhje e gjatë, e gjatë. Ashtu u bë!Duke mos u larguar nga Isufi, shkëputemi nga kjo pllakëe ftohtë, e lëmë atë në shoqërinë e natyrës dhe të dheuttë tij, bir i të cilit mbetet, e lëmë nën hijen e Dafinës sëDantes e në relievin ngjyrë gri të errët të malit, i cili popret ardhjen e një agimi të ri.Bajroni me kostuminshqiptar rikthehetnë BritaniPortreti i poetit me famë botërore, LordBajron, i veshur me kostum shqiptar,është kthyer në vendorigjinën e tij nëfamullinë e Kishës së Hucknall. Portreti do tëjetë një ‘vizitor’ ekskluziv i hapur për të gjithënë këtë kishë deri më datën 29 Maj. Piktura e tijme kostumin tipik shqiptar do të jetë një magnetpër mjaft vizitorë dhe kureshtarë të tij dhe do tëprehet këtu përgjithmonë.Më parë origjinali i këtij portreti ka qëndruarnë ambiente e Ambasadës së Britanisë sëMadhe në Athinë. Kjo është një vepër e përkryere artistit Thomas Phillips, i cili ka bërënga Fatmir Terziunjë emër të shkëlqyer me pikturat dhe portretete shkrimtarëve të mirënjohur,duke përfshirëSër Walter Scott dhe Samuel Taylor Coleridge.Një punë të mirë në huazimin e kësaj piktureka bërë shoqëria NABS që ka mundësuar edhepërfigurimin. Ky prtretme rroba mahnitëseshqiptare është ekspozuar për herë të parë nëRoyal Academy në vitin 1814-të. Më vonë u blenga Lady Judith Noel, e vjehrra e Bajronit dheu vendos në Kirkby Mallory të Leicestershires.Duhet theksuar se ardhja e kësaj pikture kapërkuar edhe me ditët e pozisë së Bajroni qëmbahet nga BBC e zonës së Notingamit.Urime shoqatës mjekësoreShqiptaro-Amerikane në Boston!nga Rozi Theohari - BostonDr.Ferid Muradit laureat i cmimit nobel ne mjekesi,ju dorezua zyrtarisht titilli “kryetar nderi i shoqatesmjeksore shqiptaro – americane.Shoqata Mjekësore Shqiptaro-Amerikane u krijua më 20korrik 2008 në Boston, dukeiu shtuar listës njëqindvjeçare tëdhjetëra e dhjetëra organizatavedhe shoqatave shqiptaro-amerikaneqë janë themeluar në Bostonin shekullor. Komunitetishqiptar i Bostonit e përshëndeti në media themelimine kësaj shoqate, duke përgëzuar iniciatorët e krijimittë saj. Zgjedhja e Dr. Muradit Kryetar Nderi i ShoqatësMjekësore, është nderim për Bostonin, është nderim përmjekësinë shqiptare në të gjitha trojet etnike.Më 21 mars 2009 në një ceremoni nderimi në Houston,Teksas, Dr. Ferid Muradi pranoi zyrtarisht titullin“Kryetar Nderi” të Shoqatës Mjekësore Shqiptaro-Amerikane.Ky titull iu dorëzua nga presidentja e ShoqatësMjekësore Dr. Lindita Çoku dhe bashkëkryetari i ShoqatësDr. Sulejman Çelaj. Dr. Lindita Çoku tregon meemocion se takimi në Teksas me Dr. Ferid Muradin ebashkëshorten e tij, zonjën Carol Ann Leopold, dhedorëzimi i pllakatës së kryetarit të nderit, kanë qenëmbresëlënëse.Dr. Muradi, Nobelisti i dytë shqiptar pas Nënës Terezë,premtoi për praninë e tij në veprimtaritë e ShoqatësMjekësore. Ai firmosi certifikatat e anëtarësimit përdrejtuesit e bordit dhe për anëtarët e komitetit drejtuestë Shoqatës Mjekësore Shqiptaro-Amerikane.Doktor Muradi përgëzoi mjekët shqiptaro-amerikanëpër arritjet e tyre nefushen e mjekesisene SHBA. Në bisedëme Dr. Çokun ai kujtoipritjen që i ështëbërë nga komunitetishqiptaro-amerikan gjatë vizitës së tij në Boston e,veçanërisht, shfaqi respektin e nderimin për patriotinshqiptar, mikun e tij, të ndjerin Anton Athanasi.Dr.Coku i permendi nobelistit se fotoja e tij gjendetakoma e ekspozuar ne mjediset e restorantit Pier 4 teAthanasit ne Boston. Shqiptaro-amerikanët e komunitetittë Bostonit ndjehen të nderuar e krenarë, që midisshoqatave e organizatave të tjera , kane një ShoqatëMjekësore me një Nobelist shqiptar Kryetar Nderi—njërast i rrallë që do ta ëndërrote çdo komunitet në botë.segue da pagina 3Dritehijete qytetitte DelvinesAsnjë botim të veçantë nuk ka për të, (për Butrintinka disa,por jo të plotë?!). Asnjë muze, kuraty duhej të ishte një ndër muzetë tanë më tërëndësishëm. I vetmi ''kujdes'' për të, është se ai ështëlënë pothuajse në mëshirë të fatit. Në këtë gjendje ështëlënë edhe Manastiri i Mesopotamit, Hamami i Delvinës,kompleksi mesjetar i Gjin Aleksit në Rusan, etj (tëgjithë monumente kulture,që mbrohen nga shteti). Manastirii Mesopotamit, një monument kulture unikal nëBallkan, (gjithnjë sipas studiuesve të huaj e veçanërishtatyre gjermanë, që kanë mbrojtur doktorata dhe tituj tëtjerë shkencorë me të), për vlerat e tij arkitekturore,icili, ndonëse erdhi brez pas brezi deri në ditët tona,tani po njeh stërmundimet më të dhimbshme të historisësë tij shumëshekullore. Krejt i pambrojtur, pa asnjëkujdestar, (të cilët më tepër janë ''me u gjend Kola nëpunë'', sesa njerëz të aftë dhe të interesuar për një punëtë tillë), ai u bë pre e gërrmimeve dhe e shkatërrimevetë pasnëntëdhjetës dhe sidomos e atyre të vitit 1997,kur aventurierë endacakë dhe hajdutë të paskrrupullttë rrugës, (të cilët janë gati të shesin edhe nënën dhebabanë e vet për të fituar e jo më vlerat tona kombëtare),hapën gropa, shqyen dyer dhe bënë vandalizma tëpapara në kërkim të ndonjë thesari imagjinar të fshehuraty dhe të tregtisë së turpshme me vlerat tona kulturorekombëtare. Këtë herë barbarët nuk erdhën ngalarg. Askush në botë,(përveç nesh),nuk do ta linte njëvepër të tillë unikale në mëshirën e fatit të saj të hidhur.Padyshim,kjo është mënyra më e padenjë e kujdesitndaj vlerave të tilla të papërsëritshme. Vetëm gjatëperiudhës 1990-2007,në vendin tonë janë shkatërruartërësisht rreth 700 monumente kulture, gjë që përbënjo vetëm humbjen më të madhe të kulturës sonë, porndoshta edhe rekordin më negativ për librin Guinness.Bëhet fjalë për një humbje të pakthyeshme. Edhe psekëta njerëz njihen nga të gjithë, asnjë,absolutisht asnjë,nuk u vu në bankën e të akuzuarve. Tregtia e vepravetë artit, është bërë nën hundën e shtetit tonë, tërësishttë paaftë për të mbrojtur vlerat tona kombëtare. Ndërkohëqë këto vlera shumë të rëndësishme kombëtaredhunoheshin, grabiteshin dhe shiteshin jashtë shtetit,për të mos u kthyer më, politikanët tanë dështakë jipninspektaklin e tyre më të turpshëm në historinë e vendit.(vazhdon ne numrine ardhshem)

pagina 5 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .Anijet e Daorsëve qenë, siç shihet në monedhate rralla të bronzit (shih Figurat 1 e 2), anije merrema të hapta, të pambuluara, me timon, mesqep të lakuar përpjetë e me parmakë përsipër. Prej detarëveshihen vetëm kryet e dy vozëtarëve. Me anijete veta të vogla shëtitnin Ardianët me guxim të madh,sikurse sot Ulqinakët shqiptarë, Adriatikun, Detin Jon erreth Peloponezit dilnn nëDetin Egje deri ndë Kykladet.Se sa shumë vetë merrnin pjesë në kësoj udhëtimesh,shihet prej kësaj puneë që në vitin 384-383 p.e.s. ugjendën përpara ishullit dalmat Lesina 10000 Ardianë.Qëllimi i udhëtimeve të tyre ishte vjedhja e cubnijanëpër det. Çdo anie e huaj, çdo ishull e çdo breg i huajshikohej si gjë armike e ku kishte të drejtë çdo njeri,e ku mund vidhej e plaçkitej. Mbretët e shtetit ardiandrejtojnin kusarinë, sikurse më vonë princat e mbretët epopullit Viking të cilët e kishin për krenari të quheshinmbretër deti. Udhëtimet kusare drejtoheshin nga privatëose nga qeveria vetë, sikurse ngjau nën sundimin embretit Agron e nën atë të së shoqes së tij Teuta. Kusarinënuk e mbajnë për çnderim e për gjë të ndaluar,por mbronin parimin që vjedhja e kusarija e detit ishtenji fitim i zakonshëm si bujqsija e gjëja e gjallë. Kjosjellje tepër e lirë më në fund shkaktoi nji shkatërrimtë rëndë të shtetit ardian, e kjo ngjau në një kohë kurgjindej në cip të madhështisë së vet. Qëndrimi i mbretitishte atëhere në Risinum, në Risanin e sotëm në grykate Kotorrit. Ky ndëshkim u ra Ardianëve nën qeverinëe mbretneshës Teuta, e cilia mbas vdekjes se të shoqitAgronit në vitin 230, kishte marrë sundimin në vendtë thjeshtrit të vet Pinnes. Mbretëresha Teuta sulmoikoloninë greke në ishullin Lissa, e cilia ishte e vetmjaqë nuk iu ishte nënshtruar Ardianëve. Qyteti i kërkoindihmë Romës. Kjo kërkesë ndihme, por edhe më tepërrrezikimi i tregtisë dhe bregut italian, e shtynë senatinromak me bërë një mëymje ushtarake. Një flotilje romakeu duk në Adriatik në vitin 329, shpëtoi Lissën ebllokuar prej Ardianëve dhe bëri përparime të shpejtakundra Teutës, e cilia nuk mendonte një mësymje kaqtë shpejtë nga ana e Romakëve.Teuta e kishte shpërndarë fuqinë e vet në shumëndërmarrje. Gjithashtu, në vendin e saj bëheshin edheshumë tradhëtira sepse sikurse gati të gjitha shtetet ekohës se vjetër e të mesme në gadishullin Ballkanikashtu edhe ai i Ardianëve nuk ishte homogjen. Prandaj,në këto rrcthana Teuta nuk mundi me bërë një qëndresëtë gjatë, por u zmbraps në kështjellën kryesore tëvetën në Risinium, ku në vitin 228 p.e.s. bëri paqe meRomën. Kushtet e paqes qenë të rënda për Ardianët,sepse pjesën më të madhe të pushtimeve të tyre nëShqipëri ashtu edhe ishujt e Dalmacisë i humbën dheiu desht me ndaluar kusarinë e detit. Më tepër u qendaluar që të udhëtonin me anije luftarake në bregunjugor të shtetit të ri afer Lissus (sot Lezha). Se sa fortiu kishin rënduar Grekërrve kusaritë e Ardianëve, etregojnë falenderimet e tyre që i paraqitëen Romakëve.Më së pari i falenderoi qyteti tregtar i Korinttit e pastajedhe Athina paraqiti falenderimet e saja për sigurimine udhëtimit nëpër det.Por ndër Ardianë ky pushtim nuk bëri një përshtypjeaq të madhe, sepse ata ishin mësuar e të rrahurme luftra, prandaj nuk ia vunë fort veshin Romës ecila ishte e zënë gietiu me pune më të rëndësishme.Trashëgimitarët e mbretëreshës Teuta shtrinë sundimine tyr në jug, në Shqipëri, e morën, për plaçkë e për tëholla, në luftimet të pandërprea në Greqi e Maqedoni,e cila në këtë kohe shtrihej nëpërmjet Shqipërisë derinë Adriatikun e jugut. Në këto luftime Ardianët nukkishin interesa të mëdhaja: ata ndërronin lehtazi partie shkonin me ata ku kishin interes. Qendra e këtijshteti të riforcuar qe shpërngulur prej Risiniumit mënë Jug, në Scodra e cila kishte vende strategjike shumëtë mira. Kah jugu i liqenit të Shkodrës shtrihet njëvarg kodrinash të cilat atëhere ishin të rrethuara nga trianët prej lumejsh, e që edhe sot mbas sa ndryshimeshgjenden të rrethura. Në anën perëndimore të kodrave,në bashkim me Bunën, me Kirin e me një rrem të Drinit(ose sikurse quheshin atëhere me emra ilire Barbanna,Clausala, Dirinus (ose Drilo), gjendet kështjella e forcuarmbretnore, e cila mbretëronte mbi fushën e gjëree mbi liqenin e madh. Kështjella kishte vetëem nga lindjanjë rrugë gjarpërueshe. Liqeni ushqente qytetin mepeshk e perpiqte Shkodrën me rrethinat e veta, ndërsalumi i Bunës qëburon prej tij e lidhte me detin. Nëkëtë mënyrë flota ardiane kishte një liman të fortë nëShkodër, e në rast nevoje kishte liqenin për mbrojtjene plaçkës. Gjendja strategjike e Shkodrës luajti një roltë madh në kohën e mesme e në kohën e re. Prej kohësilire kanë mbetur vetëm pak rrënoja prej kështjellës sëShkodrës, të cilat tregojnë se me ç’kujdes ishte punuar,e se punëtoret e saj qenë Grekër të shkolluar të thirrurpër këtë qëllim në Shkodër.Grekërit luajtën në shtetin ardian një rol të madh.Grekë qenë puntorët e nëpunsat e të hollave mbretërore;emrat e tyre shihen edhe sot ne trinckat që ata kanëshkrirë. Grekër diplomatë ndërmjetsonin marrëdhënjete mbretëve Ardianë me oborret e shtetet e Lindjes; misionete tyne shtriheshin prej Shkodre deri në Rhodus.Një greke e quajtur Eurydike qe edhe e ëma e mbretitIlirëtMonedha bronzi të fisit Daorsi në MuzeunMbretëror në Vjenë, me kokën e Herinesit në pjesëne përparme e me një anije në pjesën e mbrapmenga Saimir Lojla - CanadaGenthius. Të gjitha këto janë prova se shteti ardian nukqe vetëm një shtet kusarësh, por kishte edhe marrëdhënieqetësore me të tjerë dhe e kishte për zemër kulturene huaj. Tregtari grek i kishte Ilirët blerësa të mirë,sikurse do të shohim më tutje; shumë sende artistikei muarën Ardianët prej Grekërve, sikurse na tregojnëlajmet mbi ekskursionet ardiane në brigjet greke. Ardianëtu morën me sende kulturore greke e patën marrëdhënieme Grekërit, por nuk i humbën aspak vetitëeveta, sikurse i humbën shumë fise të tjera Ilire. Njëdëshmi për këtë gjë e japin të bijtë e mbretëreshës Eurydike,të cilët mbajtën emrat e bukur ilirisht Genthius,Plator e Caravantius; ashtu edhe Genthius vetë, i cili simbret që ishte, nuk e dinte gjuhën e grekërve.Me mbretin Genthius krijoi lidhje mbreti i MaqedonisëPerseus, e të dy bashkë i bënë Romës një konkurrencëtë madhe në Europën Juglindore. Në vitin 168p.e.s., u shpalli luftë të dyve senati roman, e megjithseIlirët e Maqedonët treguan një burrni të madhe e njëkundërshtim të rreptë, e mundi luftën në një kohë tëshkurtër. Kundër Perseut, veprimet ushtarake zgjatënpak më tepër derisa në luftimin në Pydna, që zgjativetëm një orë, u nda njera dysh. Krejt lufta në Illyrikumzgjati vetëm tridhjetë ditë. Pretori Lucius Anicius zbretpa pritë e pa kujtuar në bregun shqiptar e shkon përparame shpejtësi pa gjetur kundërshtim deri në Shkodër.Vetëm këtu, afër ledheve të kështjellës, e kundërshtonmbreti Genthius, i cili nuk ishte i përgatitur mirë. Kymundet, zmbrapet në kështjellë, kërkon menjëherë njëarmpushim të shkurtër, i cili i jipet. Në këtë kohë pretme padurim të vëllan e vet Caravantius, i cilli nëpërmjetMalit të Zi kishte shkuar në Hercegovinë për meprurë fuqi të reja. Mbasi nuk i zinte vendi vend, mbretiGenthius hypën në një anije e udhëton në liqenin eShkodrës për me i dalur ndihmës para. Por më kot! Fisete veriut thuaj se i kishin dale dore e nuk ndëgjoninme e mbrojtur. Mbreti kthehet prapë në Shkodër e i bienë dorë, në mbarim të afatit të armpushimit, pa ndonjëkusht Pretorit Anicius. Gruaja e tij, mbretëresha Etlevae dy bijtë e tij të vegjël Scerdilaedus e Pleuratus, ashtuedhe vëllai i tij Caravantius qenë zënë rob pa kundërshtimnë kështjellën Medeon (Meduni i sotëm afër Potgoricësnë Mal të Zi). Krejt familja mbretërore u çua nëRomë. Mbreti, mbretëresha e princat hynë në Kapitolpërpara karrocës fitimtare të Pretorit Lucius Anicius.Mbas këtij turpi, familja mbretërore u çua në qytetinIguvium (ne rrënzë të Apenineve në Umbria), ku mbretijetoi e vdiq si rob. Se çfar e shtyri mbretin Genthius merënë në dorë aq ligësisht, nuk dihet. Ndoshta u dorëzuame tradhëti, sepse kështjella e Shkodrës e vendimalor shqiptar e malazias kishin mundësi me bërë njëkundërshtim të gjatë; si shihet, Ardianët nuk ndigjiuanme i dalë zot. Në vitin 168 p.e.s. u mund mbreti Genthiuse në vitin 167 p.e.s. mbretëria ardiane u nda nëtre kantone republikane, që administroheshin vetvetiu,por nën kontrollin e vazhdueshëm të Romës. Në këtëmënyrë u zhduk më e madhja e më gjata mbretëri Ilire.Shteti ardian u shkatërrua por nuk u shkatërrua fisiardian, megjithëse i shkoi puna mjaft mbrapsht. Mbaspak kohe ra nën pushtimin e një fisi, që deri atëhereishte nën te, nën Dalmatët, të cilët do t’i njohi më tutje.Më vonë, pasi u liruan prej pushtimit të Dalmatëve,filluan Ardianët prapë kusarinë e detit. Në vitin 135p.e.s. mësyjnë vende romake e ilire, të bashkuar mefisin Plereive të cilët banonin në Narentën e poshtmee që përpara gjendeshin nen pushtimin e Ardianëve.Romakët u munduan së pari nëpërmjet dërgimtarëshme i kthyer në qetësi e me i ndaluar nga kusakëria. Porpasi kjo nuk pati ndonjë përfundim, u ngarkua konsulliServius Fulvius Flaccus më një ekspeditë kundër tyre.Ai doli me 10000 këmbësorë e 600 kalorës në Narentëne poshtme dhe i mundi e i theu. Se si nuk dihet,por kjo luftë pat përfundime të këqija për ta: vendit tëtvre iu vunë pagesa e telozna; me një pjesë të të holavetë plaçkës së bërë, konsulli ndërtoi një mur në shenjtorene përmendur të Dianës në malin Tifata afër Kapuesnë Italinë e poshtme. E për me i larguar Ardianëtnga kusaritë detare, i shpërngulën ato prej vendeve tëveta, prej detit e prej Narentes, drejt mbrendësisë sëHercegovinës ku qënë shtërnguar të merren me bujqësi.Vendi që iu dha ishte malor e fort pak prodhimtar,kështu Ardianët, zotërues e njëhershem të Adriatikute të detit Jon, nuk ishin mesuar me përdorur vangën eparmendën; prandaj shkuan duke rënë poshtë nga anaekonomike Në viin 45 p.e.s. bëhet fjalë prap për ta, porvetëm pse një skllav i Ciceronit, lektori Dionysius, pasii vodhi disa libra nga frika e ndëshkimit iku tek ata, eCiceroni u mundua shumë me shtirë përsëri në dorë.Prap në erën tonë, Ardianët përmenden nën emrin Vardaeinë listëen e fiseve Ilire, por duke qenë se nuk ishinveç se 20 dekurie (ndarje dhjetëvetshe shoqërie apoushtrie), nuk kishin ndonjë rëndëi. Ndryshimin e madhndërmjet Ardianëve të njëhershëm me ato të mëvonshmite paraqet shkrimtari latin Plinius me këto fjalë:Populatores quondam Italiae Vardaei non amplius quamXX decuriis (Vardjanët, që një herë shkretuan Italinë,nuk bëhen më tepër se njëzet dhjetëndarje).(vazhdon ne numrine ardhshem)NStoriaMIlliriMonete di bronzo della tribù dei Daorsi pressoil Museo Reale a Vienna, con raffigurata la testadi Herines sul dritto e una nave riportata sul retroLe navi dei Daorsi erano, come viene raffiguratosulle rare monete di bronzo, navi con remi aperti,esposte, munite di timone, dal becco arrotondatoin su e battagliola nella parte superiore. Dei marinairestava visibile solo il capo dei due vogatori. Sulle loropiccole navi viaggiavano gli Ardiani con grande coraggio,come oggi gli albanesi di Dulcigno, l’Adriatico, ilmar Ionio e intorno al Peloponneso sboccavano nel marEgeo fino alle Cicladi. Quante persone partecipasseroa simili viaggi, viene suggerito dall’evento del 383-383a.C. in cui si trovarono di fronte all’isola dalmata di Lesina10000 Ardiani. Lo scopo dei loro viaggi era quellodi rubare e predare lungo il mare. Ogni nave, ogni isolae costa straniera veniva considerata nemica, sulla qualeogni uomo aveva dei diritti e dove si poteva rubare erazziare. I re dello stato ardiano commandavano la pirateria,come in seguito fecero i principi e i re del popolovichingo, considerando un vanto essere chiamati re deimari. I viaggi corsari venivano gestiti da privati o dallostesso governo, come avvenne sotto il dominio di reAgron e quello di sua moglie Teuta. Il brigantaggio nonveniva ritenuto un disonore o qualcosa di vietato, sidifendeva il principio secondo il quale il depredare e ilsaccheggiare in mare costituivano un guadagno comunequanto l’agricoltura e il gregge. Un comportamentocosì libero causò infine un grave degradamento dellostato ardiano, proprio nel momento in cui si ritrovava almassimo del suo splendore. La residenza del re si trovavaallora a Risinium, l’odierno Risano nelle Bocche diCattaro. La punizione cadde sulle teste degli ardiani sottola sovranità della regina Teuta che, dopo la morte delmarito Agron nel 230, assunse la reggenza al posto delsuo figliastro Pinnes. La regina Teuta attaccò la coloniagreca nell’isola di Lissa, l’unica a non essersi sottomessaagli Ardiani. La città chiese l’aiuto di Roma. Questarichiesta e ancor di più la minaccia al commercio e allecoste italiane, spinsero il senato romano ad organizzareun’offensiva militare. Una flotta romana fece la suacomparsa nell’Adriatico nel 329, liberò Lissa bloccatadagli Ardiani e avanzò veloce verso Teuta, ignara di unattacco talmente veloce da parte dei Romani.Teuta aveva distribuito il suo potere in molte imprese.Allo stesso tempo, nel suo paese si compivanotradimenti poiché quasi tutti gli stati dei tempi antichidella penisola Balcanica compreso quello degli Ardianinon erano omogenei. In simili condizioni Teuta non opposeresistenza a lungo, indietreggiando nel suo castelloprincipale a Risinium, dove nel 228 a.C. fece pacecon Roma. Le condizioni della pace furono pesanti pergli Ardiani, persero la maggior parte delle loro conquistein Albania così come nelle isole della Dalmazia edovettero fermare la pirateria in mare. Principalmentefu vietata a loro la navigazione con navi militari lungola costa sud del nuovo stato vicino a Lissus (l’odiernaAlessio). Quale era il peso sentito dai Greci durantei saccheggi degli Ardiani viene suggerito dai ringraziamentiche presentarono ai Romani. Inizialmentefurono ringraziati dalla città commerciale di Corinto ein seguito Atene si mostrò riconoscente riguardo la sicurezzadei viaggi in mare. Tra gli Ardiani l’invasionenon fece grande scalpore, erano già abituati e provatidalla guerra, per cui non fecero molta attenzione aRoma, impegnata altrove in faccende importanti. Glieredi della regina Teuta spinsero il loro potere al sud,in Albania, e presero parte interessati ai mezzi e aldenaro ai continui scontri in Grecia e Macedonia, altempo estesa attraverso l’Albania fino all’Adriatico delsud. Gli Ardiani non avevano grandi interessi in questicombattimenti: cambiavano spesso partito e seguivanoquel che appariva conveniente. Il centro di questo statorinforzato si era trasferito da Risinium più a sud, aScodra, dove i luoghi strategici erano migliori. Lungo ilsud del lago di Scodra si estende una catena di collinea quel tempo circondata su tre lati da fiumi, dopo molticambiamenti tutt’oggi accerchiata. Sul lato occidentaledelle colline, unendosi a Buna, a Kiri e ad un ansa diDrini (o come venivano chiamati allora con nomi illiriBarbanna, Clausala, Dirinus o Drilo), si trovava ilcastello rinforzato reale, il quale dominava sull’interapianura e sul grande lago. Il castello aveva solo a suduna strada serpenteggiante. Il lago nutriva la città dipesci e univa Scodra alle sue province, mentre il lagodi Buna che sorgeva lì lo congiungeva al mare. In questomodo la flotta ardiana possedeva un forte porto aScodra e in caso di necessità, il lago per la protezionedei beni. Il punto strategico di Scodra ebbe un ruoloimportante nel medioevo e nei tempi moderni. Del periodoillirico si sono conservate solo poche rovine delcastello di Scodra, le quali mostrano la cura con cui fucostruito e che gli operai furono Greci istruiti chiamatiper l’occasione.I Greci ebbero un grande ruolo all’interno dellostato ardiano. Furono greci gli operai e i dipendentidel denaro reale; i loro nomi sono tutt’oggi visibili suiconi che hanno fuso. I greci diplomatici intermediavanole relazioni dei re Ardiani con i cortili degli statidell’Est; le loro missioni proseguivano da Scodra finoa Rhodus. Una greca chiamata Eurydike fu la madredel re Genthius. Sono tutte prove che dimostrano chelo stato ardiano non fu solo uno stato di briganti, con-servava rapporti sereni con gli altri e aveva a cuore lacultura straniera. Il commerciante greco trovava negliIlliri dei buoni acquirenti, come vedremo in seguito;molti oggetti artistici gli Ardiani li presero dai Greci,come ci raccontano le notizie sulle escursioni ardianelungo le coste greche. Gli Ardiani si occuparono di oggetticulturali greci ed ebbero rapporti con i Greci, manon persero le loro caratteristiche come invece feceromolte altre tribù illiriche. Una testimonianza di questola danno i figli della regina Eurydike, che portaronobei nomi illiri quale Genthius, Plator e Caravantius;così come lo stesso Genthius, da re, non conosceva lalingua dei Greci.Creò legami con il re Genthius il re della MacedoniaPerseus, assieme fecero a Roma una grande concorrenzanell’Europa Sudorientale. Nel 168 a.C. Il senato romanodichiarò guerra ad entrambi e nonostante gli Illiridella Macedonia mostrarono un grande coraggio e unintenso contrasto, vinse la guerra in tempi brevi. ControPerseus le manovre militari durarono un pò di piùfinché durante la battaglia a Pydna, lunga solo un’ora,furono distrutti. L’intera guerra nell’Illyrikum durò solotrenta giorni. Il pretore Lucius Anicius scese senzaagguati e senza impedimenti sulla riva albanese avanzandovelocemente privo di opposizioni fino a Scodra.Solo quì, vicino alla trincea del castello, si oppose il reGenthius, non ben preparato. Quest’ultimo perse, indietreggiònel castello, chiedendo immediatamente un brevearmistizio che venne poi concesso. In quel momentoattendeva con impazienza suo fratello Caravantius cheattraverso il Montenegro aveva raggiunto l’Erzegovinaper poter raccogliere nuove forze. Poiché non riuscivaa stare fermo, il re Genthius salì su una nave e viaggiòlungo il lago di Scodra per andare incontro agli aiuti.Ma inutilmente! Le tribù del nord quasi gli sfuggironodi mano e non vollero sapere di proteggerlo. Il re feceritorno a Scodra e si arrese al termine dell’armistizio,senza alcuna condizione al Pretore Anicius. Sua moglie,la regina Etleva e i suoi due piccoli figli Scerdilaedus ePleuratus, così come suo fratello Caravantis erano statifatti prigionieri senza obiezioni nel castello di Medeon(il Medun di oggi vicino a Podgorica in Montenegro).L’intera famiglia reale venne portata a Roma. Il re, laregina e i principi entrarono in Capitolio prima dellacarrozza vittoriosa del Pretore Lucius Anicius. In seguitoa questa vergogna, la famiglia reale venne trasferitanella città di Iguvium (ai piedi degli Appennini in Umbria),dove il re visse e morì da schiavo. Cosa portò ilre Genthius ad essere catturato così amaramente, non sisa. Forse si arrese con il tradimento, perché il castellodi Scodra e i luoghi montuosi albanesi e montenegrinierano adatti ad una lunga opposizione; evidentemente,gli Ardiani non vollero impegnarsi. Nel 168 a.C. vennesconfitto il re Genthius e nel 167 a.C. il regno ardianofu suddiviso in tre cantoni repubblicani amministrati dasoli ma sotto il continuo controllo di Roma. In questomodo scomparve il più grande e longevo regno Illirico.Lo stato ardiano venne distrutto ma non fu annientatala tribù ardiana, seppure gli eventi volsero al peggio.Dopo poco si ritrovò invaso da una tribù, fino a quelmomento sotto il suo dominio, i Dalmati, che conosceremopiù avanti. In seguito alla liberazione dall’invasionedei Dalmati, gli Ardiani ripresero il brigantaggio inmare. Nel 135 a.C. attaccarono diversi luoghi romani eilliri, uniti alla tribù dei Plerei, abitanti della Narentainferiore in precedenza sotto il dominio degli Ardiani. IRomani tentarono inizialmente attraverso alcune spedizionidi farli serenamente indietreggiare e fermarli nellapirateria. Quando questo non ebbe termine, il consoleServius Fulvius Flaccus fu incaricato di guidare unaspedizione contro di loro. Egli arrivò con 10000 fantie 600 cavalieri nella Narenta inferiore e li vinse e distrusse.Come non ci è dato sapere, ma questa guerraebbe esiti disastrosi: al loro paese imposero pagamentie tasse; con una parte dei guadagni dei beni ottenuti,il console costruì un muro nel rinomato santuario diDiana nel monte Tifata vicino a Capua nell’Italia delSud. Volendo allontanare gli Ardiani dal brigantaggio inmare, li allontanarono dai loro paesi, dal mare e da Narenta,costringendoli all’entroterra di Herzegovina dovefurono obbligati ad occuparsi di agricoltura. Il luogoceduto a loro era montuoso e molto poco produttivo egli Ardiani, una volta padroni dell’Adriatico e del marIonio, non erano abituati ad utilizzare la vanga e l’aratro;per questo ebbero un crollo economico. Nel 45 a.C.si parla sempre di loro, ma solo perché uno schiavo diCicerone, il lettore Dionysius, dopo aver rubato alcunilibri si rifugiò presso di loro per la paura della punizione,e Cicerone si sforzò molto per riaverlo. Semprenella nostra era, gli Ardiani vengono citati sotto il nomeVardaei nella lista delle tribù illiriche, ma non essendopiù di 20 decurie (unità di dieci uomini o soldati), nonavevano grande importanza. Il forte cambiamento tragli Ardiani originari rispetto a quelli arrivati più tardiviene descritto dallo scrittore latino Plinius attraversoqueste parole: Populatores quondam Italiae Vardaei nonamplius quam XX decuriis (I Vardaei, che una volta devastaronol’Italia, non sono più di venti decurie).(traduzione Besiana Polovina)

Nello studio che cerco di approfondire sulla civiltàillirico-pelasgico- etrusca, faccio tesoroanche della lettura di vari scritti di questa grandeAutrice albanese, che ha dedicato la sua vita allacostante ricerca delle origini dei popoli. Mi ha attrattola chiara e appassionata esposizione degli argomenti,scevra da prosopopea, e d’immediata compartecipazionedei contenuti. Nell’opera-saggio sulla problematicadella probabilità della monogenesi delle parole: “PA-TRIMONIO LINGUISTICO E GENETICO” si avvertegrande serietà d’indagine dove ella si avvale d’opere discienziati di tutto il mondo. Il prof. Luigi Luca Cavalli-Sforza, che ha pubblicato un libro intitolato”GENI, PO-POLI E LINGUE” con le quali intende rispondere alladomanda «Perché è legittimo aspettarsi una similaritàdi base tra l’evoluzione biologica e quella linguistica?».Il glottologo, AUGUST SCLEICHER ha tentato la rispostaattraverso la formazione di un albero genealogicodelle lingue, altri biologi con lo studio del DNA e delGENOMA umano.Nermin Vlora Falaschi, moglie di un diplomaticoitalino, albanese di nascita, ha frequentato gli studiclassici a Tirana, si è poi laureata all’Università diSiena. Il lavoro del consorte l’ha portata a viaggiare indiversi continenti; la conoscenza di molte lingue le hapermesso di penetrare nelle più svariate civiltà. Per isuoi scritti, saggi, libri, poesie ha ottenuto riconoscimentie premi da istituzioni sociali e politiche e damolti centri di studio. Per la saggistica è stata accoltanell’Accademia Mediterranea di Roma e alla Mediceadi Firenze, con la qualifica di “Onorevole SenatoreAccademico”. Altre onorificenze ha ottenuto anchedall’Università dell’Arizzona. Durante a permanenza inColombia nel 1993 e stata nominata Cavaliere all’ordineal merito della Repubblica Italiana e nello stessoanno il presidente della Repubblica d’Albania l’ha insignitapersonalmente dell’onorificenza di Naim Frasheridi Prima Classe. Sempre dedita a scavare nelle radicipiù lontane, da cui ha ricavato concezioni di carattereuniversale, capaci di riportarci ai tempi più remoti dellastoria dei popoli.Durante la permanenza in Colombia si è dedicataanche allo studio della civiltà Chibecha e dopo due annidi ricerche ha pubblicato il suo primo libro su quel’affascinante cultura, libro tradotto in lingua spagnolaNCulturaM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 . pagina 6Una donna “etrusca” che parla per gli “etruschi”Questo articolo io lo dedico a una grande donna albanese (etrusca)nell’anniversario della sua scomparsa: Nermin Vlora Falaskidal Presidente della Repubblica Colombiana CarlosLlera Restrepo nell’arco costituzionale 1966-7O. Estata collaboratrice negli ambienti culturali di Bogotà.In riconoscimento a questo proficuo lavoro il Governocolombiano le ha conferito l’alta onorificenza di “Officialde la Orden de San Carlos” (1981). Ha ottenutodall`Università di Benson in Arizona la nomina a “TheDoctorate in Comparative Linguistica”. Ha tenuto conferenzein centri culturali d’Italia, Colombia, Stati Uniti,Gran Bretagna, Germania, Spagna, Francia, Portogallo,Albania, Kossovo. Opere di saggistica sono nella `BibliotecaVedovato del Consiglio d’Europa e Strasburgo.Le sue indagini basate sulle varie forme di scritturaincise su blocchi marmorei o altri reperti, rilevanouna certa affinità di segni simbolici comuni tra culturediverse, come se una linea invisibile intercorresse trameridiani e paralleli, a stabilire quasi un`unicità` diorigini. Nasce cosi la teoria dell’esistenza delle isoglossee della monogenesi embrionale della parola. I suoiattenti studi rivolti alle più varie etnie, ci dimostranoche l’uomo ha imparato ad esprimersi fin dall’ inizio,usando segni e mezzi rudimentali con i quali riuscivaa comunicare i propri intendimenti, sia pure in modoistintivo, per evolversi in forme sempre più articolate eraffinate. Il modo di procedere della scrittrice, basatosu documentazioni di scienziati ci dà la garanzia dellaveridicità dei contenuti.La sua attenzione si è posata anche su scoperte dielementi sparsi nell’atmosfera, capaci di stabilire l’esattadatazione dei reperti, come il carbonio 14 (c14). L’usodi simboli e segni assimilabili a popoli più distanti geograficamente,fa pensare o a lontane migrazioni mairegistrate, o a trasmissioni telepatiche e telematichesfruttando l’energia che si sprigiona dal macrocosmouniversale e irradia il microcosmo umano. Tali spostamentihanno dato origine a isoglosse che hanno permessola decifrazione di scritture dalle meno complesse allepiù articolate, fino a giungere alla decodificazione dellascrittura etrusca, i cui caratteri si inglobano in quellaillirico-albanese e, trasportata fino all’area italica,di Maria Teresa Carnevali Pisaniha dato origine ad una nuova civiltà di queste regioni.Dallo Studio della civiltà Chibecha la scrittrice harilevato la somiglianza di dette tracce della tradizioneprecolombiana con segni e simboli di culture asiatichee orientali ciò confermerebbe la teoria delle migrazioni.Appassionante è la civiltà Chibecha dove ella coglie ilfascino del mistero in cui è avvolta l’origine e la finedella creazione. Addentrandosi nello studio delle tribùZipa e Zaque, ella rivela la perfetta e ordinata organizzazionegerarchica che si irradia nella struttura sociale,dove nasce il commercio delle loro ricchezze del sottosuolosalgemma, smeraldi e dei prodotti del suolo, lepiù svariate piantagioni di viti cereali, frutti, ortaggi, favoritidall’Acqua, dal Sole, dalla Luna, che i Chibechaadoravano come divinità. Nasce anche, quindi, un’organizzazionedella lingua parlata e scritta su pergamena,attraverso il culto della rana(acqua) e della scimmia,stilizzandone la composizione corporea. (da: “MONEN-TI COLOMBIANI”). Pur trattando temi cosi complessi,lo stile di Nermin Vlora Falaschi è semplice ed incisivo,amabile e scorrevole, dove, anche nell’ escursusstorico si profonde la sua sottile capacità interpretativadell’umano e del creato; ed è già poesia: una lieve brezzaleggera che aleggia sul percorso dell`umanità.La magia degli elementi del creato:SOLE, ACQUA, PIOGGIAche alimentano l’uomo, apparein alcuni semplici versi appresso riportati:`Il Chiminigagua, Dio creatore,rinserra nella sferica massala benefica luce del Solee nella sua placida sposa LunaBaque, la prolifica EvaPopola il pianeta di esseri umaniTentata da Huitaca, Dea dell’amore,e Idancansas, il Mago,invoca della pioggia la benedizioneAll’industria del sale, pronta, s’abbinaQuella della ceramica in crescente bellezzaPer il trasporto del prezioso mineraleChe in colonne di uomini percorre montagne e valliPer proiettarsi verso remoti luoghiRicchi di tutto ma priviDell’ambito salgemma,oro bianco che offusca oro e smeraldi.Un Augurio:A nessuno manchi il beneficio fluido del Sole,della Luna, delle Acque.L’oro e gli smeraldiAcquistino il potere diArricchire anche l’anima.Dal racconto della lunga e sofferta storia del suoPaese natale,dove si innestano le origini fin dai primordidi tutte le popolazioni che per prime hanno popolatol’Egeo e il Mediterraneo, scontrandosi e sopraffacendosi,come Pelasgi, Celti, Illirici, Albanesi che hanno datoorigine all’etrusco, greco, romano emerge la profondaconoscenza della storia da parte della scrittrice, che neha ricostruito i percorsi fino ad incarnarsi nelle odierneculture. Forte della triste esperienza conosciuta attraversoscritti e, in parte, personalmente vissuta nel suoPaese, insistentemente assediato dai Turchi e, in tempipiù vicini a noi, da regimi totalitari, lancia un grido didisapprovazione contro chi opera tali soprusi, offuscandoo distruggendo etnie già esistenti. La Signora Falaskiha fondato a Roma, nella sua casa, un’accademia proprioper divulgare, in modo diretto, le conoscenze storichee umanistiche della sua Nazione e di quelle ad essapiù vicine, non soltanto geograficamente, ma soprattuttoper affinità culturali. Vorrei vivamente sperare che taleiniziativa venisse ripristinata e potenziata, in quantoatta a favorire conoscenze storiche e culturali semprepiù ampie e approfondite e a stabilire rapporti umani ditolleranza e pacificazione. La personalità poliedrica diVlora Falaski rimane senza dubbio un fulgido esempioda emulare nei tempi che seguono.Ad essa vada il plauso di chi vive la cultura comebenessere spirituale e vuole continuarla.Por çfare na thone historianet e lashte?Herodoti (shk.e V p.k.): «Helenet mesuan ngapellazget artin e punimit te bronxit, ndertimine qyteteve dhe fortifikimit » (f.340 DHP) FlaviusJozefi (viti37 pas Krishtit) «Ne te vertete kam gjeturse nder greket gjithshka eshte e mevonshme…mekete une nenkuptoj themelimin e qyteteve, shpikjen earteve dhe hartimin e ligjeve, por nga te gjitha gjerat,me e vonshmja, apo qe nder ta mungon, eshte merakuper te shkruar » (f.14 AM) «Asnje tregues, madje me ivogli, nuk ka provuar ekzistencen e grekeve para shk.VIII(f.15 AM) Vete Homeri, historiani i pare i shoqerisenjerezore nuk i ze ne goje as greket dhe as Greqine ne tedy veprat e tij, sepse siç pohojne historianet e shekujvete mevonshem, ne ate kohe i gjithe Ballkani banohejnga fiset e shumta pellazge me emertime te shumta.Tani shtrohet pyetja: Kur historianet e lashte pohojnese ne kohen e luftes se Trojes fiset nderluftuese ishinpellazge dhe se greket muaren shume me vone prej tyreperendite, artin, ndertimin si dhe shkencat, perse nxenesitshqiptar duhet te mesojne njohuri te pambeshteturane shkencen historike? Perse nuk flitet per Dodonene famshme pellasgjike (ne Camerine Thesprote) dhesimbolet, mitet dhe qytetrimin e saj te cilin, germimetarkeologjike e kane barazuar me ate te Mikenes? (kl 5 epershkruan me 7 fjale). Ne asnje nga tekstet e historisenuk thuhet se te vetmet popullsi te Ballkanit zanafillorme emertime Ilire, Maqedonase, Thrake, Epirote si dhedegezimet e shumta te tyre ishin te nje etnie THRAKO-ILIRE te trungut pellazgjik « me te njejtin moral », eqe flisnin dialekte te se njejtes gjuhe PELLAZGE tetrasheguar ne ditet e sotme me gjuhen shqipe.Si u shpjegohet nxenesve gjuha shqipe ?Sa per gjuhen shqipe, neper tekstet e historise qestudiojne nxenesit shqiptar i vetmi karakterizim qe ibehet eshte « si nje gjuhe qe nuk ka lidhje me asnjegjuhe tjeter me gjithese hyn ne grupin e gjuheve indoeuropiane».Se gjuha ilire nga rjedh shqipja dhe aq mepak pellazgjishtja nuk njihen dhe se gjuha etruske derime sot nuk eshte deshifruar dot. Si eshte e mundur valleqe jemi kaq te ndryshem dhe te veçante nga te gjithe ?Mos valle jemi «aliene » ? A thua valle se historianettane, nuk jane ne dijeni se qe me 1961 Z.Majani dheme 1984 N.Falaski (Vlora) i bene Etrusket te flasin dheenigma e tyre mori fund? Qe ne vitin 1984 studiuesi ishume disiplinave shkencore, arbereshi Xhuzepe Katapanobotoi librin e tij studimor « Thoti fliste shqip » kui çuditur edhe vete nga rezultati i kerkimeve te tij nezberthimin e hieroglifeve egjiptiane shprehet : Te dashurmiq lexues e Vellezer Arbereshe, Egjipti i lashte eshteplot me fjale shqipe, duke filluar nga emri i Kreutte Shtetit: Faraon,qe do te thote “fisi jone” (fara =fare, fis, soj, prejardhje; one = e jona), pra njerezore.Faraoni emeronte Keshillin e te Dhjeteve (i ngjashemme kabinetin e Qeverise se Demokracive moderne), medekret mbreteror, te quajtur UDJA,etimoni i se cileseshte, pa asnje dyshim, fjala e shqipes dhe e arberishtes:UDHE-A qe do te thote pikerisht: rregull, norme,ligj, komunikim, arsye, drejtesi…(f.55 XHK)Thot-i themeluesi i shkences se lashte, fetare sadhe laike, krijuesi i muzikes e shkrimit, e ka ndertuaralfabetin hieroglifik fonetik duke patur si çelesgjuhen shqipe” (f.16 XHK)Por edhe ne shtypin shqiptar keto vitet e fundit kanedale shume shkrime dhe libra si ato te C.Xhunges,A.Mollaj, A.Matit, P.Zheit, R.de Angely, E.Kocaqit,A.Kola, e shume te tjereve,shqiptar e te huaj, qe deshmojnelidhjen e gjuhes shqipe me gjuhet e sotme europianepo dhe me ato te lashta qe nuk perdoren me.« Shqipja barbare eshte Nena e gjuhes se Homerit,Eskilit, Horodotit dhe Tuqiditit si dhe gjuhes se famshmete njohur si dialekti i Atikes ! Dometheneeshte gjuha e lashte e para ardhesve taneme te lashte, pellazgeve » (f186 AK) Po tepyesni emigrantet tane qe punojne ne tegjitha shtetet e Europes do t’iu japinshembuj te shumte te fjaleve merrenje ose qe kane kuptim ne shqip,e qe gjenden ne perdorim ne ketovende. Pra gjuha shqipe jo vetemnuk eshte indo-europiane, apopaleoindo-europiane (emertimete pa bazuara historikisht) porduke qene pasuesja e drejtperdrejtee gjuhes pellazgjikeka lidhje te shumta fjalesh errenjesh te perbashketa, gramatikoredhe sintaksore me te gjithagjuhet europiane qe u formuanmbas ndryshimesh te shumta ndershekuj tek pasardhesit e popullsisepellazge. Gjurme te gjuhespellazgo-shqipe i gjejme edhe tekpopujt e tjere te mevonshem qe uvendosen ne tokat e banuara ngapellazget. Lind natyrshempyetja se, mire nxenesite fillores, po atame moshe me territur qe i lexojneketo libra te bleraneper librari, sido ta presin valleshpjegimin e mesuesvene shkolleper gjuhen « qes’ka lidhje » shqipe?Si trajtohet ne tekstet enga Fatbardha Demihistorise ndryshimi dhe ngjashmeria e tradites,gjuhes, kultures etj. te shqiptareve me popujt etjere te Ballkanit?« Qindra dhe mijera vjet me pare shqiptaretvisheshin ne menyre te atille qe dalloheshin nga popujte tjere » (f.61 kl.4) Cila valle te qe kjo « mode » epellazgeve dhe kush ishin « te tjeret »? Sepse paramijera vjetesh ne Ballkan e me gjere kane jetuar vetempellazget.Tradita, kultura dhe menyra e jeteses seshqiptareve, sipas teksteve te historise « jane te ndryshme» me popujt e tjere te Ballkanit, por nuk flitet seku e ka bazen historike ky ndryshim dhe me cilen popullsi,dhe ku verehen ngjashmerite dhe pse. Sigurishtqe kombi shqiptar, ka nje kulture, gjuhe, tradite te tijen(specifike) qe dallon nga popujt e sotem te Ballkanit.Por po aq e vertete eshte qe po ne gjuhe, folklor, traditaka edhe afrime, fakt qe nuk permendetne tekstet tona. « Haberlandpohon se ne Shqiperi gjendenpothuajse te gjitha kostumetqe perdoren ne Ballkan. Aishton se ndikimi i popullsivete lashta thrako-iliredallohet me lehtesi nekostume, ne rite dhezakonet e Ballkanit,Europes qendrore,Italise se jugut (ngaRoma deri ne Sicilie Kalabri) te Epirit,te ishujve te Egjeut,te Thrakes, perethDardaneleve, ngadeti Marmara deri neGalipoli dhe nga pakkudo neper Azi te Vogel» (f.75 AM) A thua qestudiuesit tane te historisenuk e kane vene re ketengjashmeri dhe u mesojnefemijeve shqiptare se « mete gjithe jemi te ndryshemhistorikisht »? A dota pranojne valleshkruesit e tekstevete historise teshkollave tona tezen,se kjo ngjashmerivjen jo aqnga hua-marrjetdhe hua-dhenjete popujvete sotem te Ga-dishullit, se sa nga nenshtresa pellazgjike qe u percollite ardhurve te mevonshem ne Ballkan, jo vetem elementete gjuhes por edhe te zakoneve, riteve ,miteve,folklorit etj ? « Vallja me e bukur e Greqise se sotmeeshte vallja çame dhe kangjeli» (f.343 AK) Ne fakt ajoqe i dallon shqiptaret me popujt e tjere te Ballkanit eshtefakti se ndjenja kombetare per ta, ne te gjitha koherathistorike, ka qene mbi besimet dhe ndjenjat fetare.Duke lexuar mbi ndryshimin midis popullsise shqiptaredhe popullsive te tjera qe bashkejetojne sot ne Ballkan(te dhene me argumenta jo shkencore dhe historike),te vjen ne mend « Doktrina e perjashtimit te shqiptarevenga rajoni e mbeshtetur mbi çdo tipar te ndryshemte tyre : ne pikpamje etnike, kulturore, fetare »(f.316.SH.S) te propoganduar ne revisten greke « Nemesis »dhe te aresyetuar nga studiuesit serb. Pra historia,duhet shpjeguar e plote dhe me vertetesi, e jo e qethurme gersheret e dhenve.A do te vazhdojne te mesojne nxenesit shqiptare njehistori qe «nuk ndryshon», ne kundershtim me ligjine zhvillimit, dukuri e te gjitha shkencave?Nga sa shihet per historine e lashtesise ka shumekundershti, dukuri normale per te gjitha shkencat etjera. Ne fatkt nepermjet kundershtive dhe shtrimit teshume tezave mbi te njejtin problem, shkencat gjejnerrugen e drejte per te ecur perpara, per “tu zhvilluar”.Ky debat midis tezave te ndryshme per te njejtin problemmund te zhvillohet neper Kuvende, Konferenca,programe televizive apo faqet e shtypit. Por çuditerisht,me gjithe botimet dhe studimet e shumta qe kane sjellemendime te ndryshme nga ato qe studiohen neper tegjitha nivelet e shkolles sone per gjuhesine dhe historineshqiptare, nuk eshte bere asnje debat ne asnje ngaformat e mundshme te thena me lart. Duhet pohuar sedebati shkencor ne shtypin tone, deri tani eshte zevendesuarme shkrime me mallkime te tipit « sharlatan ! »drejtuar historianeve serioze dhe keshilla dashamireseqe “historine e vertete te shqiptareve duhet t’ua lemeta shkruajne komshinjte, se e shkruar nga shqiptaretajo nuk ka besueshmeri”(“Gazeta shqiptare” Milosaodt.7.10.2007) Si mund ta shpjegojme kete mungesedebati duke ditur se kemi dy Akademi te Shkencaveshqiptare ? A nuk eshte nje nga problemet thelbesorete tyre te ndjekin zhvillimet e studimeve brenda dhejashte vendit mbi gjuhesine dhe historine tone te autoreveshqiptar dhe te huaj? Sa nga keta studiues qe kanenxjerre librat e tyre neper librarite e Shqiperise, Kosovese Maqedonise apo vendeve te tjera mbi gjuhendhe historine shqiptare jane ftuar ne zyrat apo sallat eketyre Akademive per te folur e debatuar mbi studimete tyre me koleget e tyre te Akademise apo Universiteteve?(vazhdon ne numrin e ardhshem)

pagina 7 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NAttualitàMSkënder Buçpapaj: Jeni ndër të paktëtkrijues shqiptarë që veprat tuaja i krijoninë një gjuhë të huaj. Madje jeni ndoshtai vetmi që i krijoni ekskluzivisht në gjuhë tëhuaj. A ndjehet ndopak i dyzuar një shqiptar qëkrijon në anglisht?Gëzim Alpion: Une u largova nga Shqipëria për të studiuarnë Kajro në vitin 1985 dhe që nga ajo kohë komunikoj,shkruaj dhe botoj në gjuhën angleze.Skënder Buçpapaj: Një ndër interesimet tuajakryesore si filozof, sociolog, shkrimtar e publicistështë përfaqësimi i të ‘tjerëve’ në mediatbritanike dhe europiane, pra dhënia e imazhittë të huajës në këto hapësira. Në këtë konteksthyn imazhi i shqiptarit, deri dje në këto hapësirakrejt i huaj dhe ende sot disi i huaj. Cilatjanë sfidat që mbart në vetvete ky interesim ijuaj në rastin e temës shqiptare? Dhe si ështëshqiptari në raport me të ‘huajt’ e tjerë?Gëzim Alpion: Qëllimi im si studiues dhe krijues kurtrajtoj tematikën shqiptare për lexuesin dhe odiencënperëndimore është të jem sa më i informuar dhe objektiv,dhe të trajtoj jo tema ekzotike, që në Perëndimvazhdojnë të jenë të preferuara, por tema te cilat dëshmojnëpër vlerat e vërteta dhe sfidat e kombit tonë. NëPerëndim diskursi për Shqipërinë dhe vende të tjera tëvogla, ‘të pa civilizuara’ dhe të ‘parëndësishme’ vazhdontë jetë tendencioz, jo gjithmonë i mirë-informuar,dhe në disa raste edhe keqdashës.Skënder Buçpapaj: Ju shkruani në gjuhë tëhuaj dhe për publikun e huaj. Dhe shkruanikryesisht për elitat e huaja. Cilat janë përparësitëdhe mangësitë e këtij përcaktimi që kenibërë? Sa ju mungon publiku shqiptar dhe sa jumungon publiku i gjerë?Gëzim Alpion: Studimet akademike nga natyra nukdestinohen për një numër të madh lexuesish. Si studiuesdhe shkrimtar unë kam nocione elitiste se çdo tëthotë të jesh autor. Kjo nuk do të thotë se e nënvleftësojlexuesin e zakonshëm, por se autori nuk duhet të bëjëkompromis me tematikën dhe stilin e të shkruarit meqëllim që të ketë sa më shumë lexues. Autori nuk duhettë synojë të jetë nivelin e lexuesit por ta ngrejë lexuesinnë nivelin e tij. Kjo nuk është shumë e lehtë, pormund të arrihet po qe se gjuha që përdoret në studimeshkencore nuk komplikohet, ne disa raste për snobizëmintelektual. Tematikat e komplikuara trajtohen dhekonkluzionet e mënçura shprehen më mirë në gjuhë tëthjeshtë. Para së gjithash studiuesi, ashtu si shkrimtari,duhet të jetë mjeshtër i gjuhës. Gjuha në letërsisigurisht që është më afër gjuhës që përdorin njerëzitnë jetën e përditshme por ‘thjeshtësia’ e kësaj gjuheduhet të jetë mbartëse e ideve të rëndësishme dhe njëmjet efikas për të trajtuar çështje sensitive që lexuesi izakonshëm, ndryshe nga lexuesi i punimeve shkencore,ka mundësi të jetë në kontak vetëm nëpërmjet letërsisë.Çështjet e lartpërmendura të gjuhës unë i kam parasyshnë botimet e mija si studiues dhe shkrimtar, veçanërishtnë studimet për Nënë Terezën apo ne krijimtarine artistikekur trajtoj temën e refugjatëve dhe azilantëveshqiptarë në Perëndim. Publiku nuk më mungon. Unëjam në kontakt të vazhdueshëm me lexues dhe studiuestë huaj dhe shqiptarë të cilët më shkruajnë për t’u interesuarpër veprimtarinë time shkencore dhe krijuese,për të më bërë pyetje kur lexojnë librat, ose thjesht përtë ndarë me mua përshtypjet e tyre rreth botimeve tëmija.Skënder Buçpapaj: Ju jeni lektor në Universitetine Birmingham-it. Merreni me kërkimestudimore në sociologjinë e medias, famës,fesë dhe nacionalitetit. Po ashtu merreni meletërsi të mirëfilltë artistike. Pikëpamjet tuajadhe përfundimet tuaja i ballafaqoni në forumeshkencore akademike. A e ndjeni veten të shpërndarëndërmjet këtyre interesimeve. Dhesi ia arrini t’i disiplinoni e harmonizoni interesimettuaja krijuese e kërkimore me njëratjetrën?Po në rrafshin privat?Gëzim Alpion: Studiuesi dhe krijuesi tek unë janë dybinjakë që nuk rivalizojnë por komplimentojnë njëritjetrin. Ka gjëra që mund te trajtohen më mirë dhe nëmënyrë më të plotë dhe më të thellë nëpërmjet studimeveshkencore në disiplina të ndryshme akademike. E njëjtagjë është e vërtetë për krijimatrinë. Në fund të fundit sishkencëtari dhe krijuesi kanë nje qëllim të përbashkët:te dy hedhin dritë mbi enigmën që është njeriu.Skënder Buçpapaj: Një ndër librat tuaj të vitevetë fundit është ‘Nënë Tereza: Shenjtore apoe Famshme?’ Për këtë figurë janë shkruar vepratë pafundme, por vepra juaj ka zgjuar interesimtë posaçëm si trajtimi më shterues dhe autoritativi kësaj figure. Dalja e librit tuaj përkonme një periudhë kur në opinionin shqiptar porishikohen të gjitha figurat tona, deri edhe vetëSkënderbeu. Dhe madje duket se mbizotëronrishikimi negativ i vlerave pozitive. Si e shikonikëtë dukuri në kuadrin e imazhit të shqiptaritnë botë dhe të identitetit shqiptar në vetvete,si dhe vendin e rolin e elitës shqiptare në këtëkontekst?Gëzim Alpion: Që figurat tona kombëtare po rishikohenështë gjë e mirë dhe e paevitueshme. Një figurëqë nuk ngjall interes në momente kyçe në historinë«Kombi dhe shtetishqiptar rilindën në kohëtmoderne nga vizioni, idealizmi,përkushtimi dhe sakrificate elitës intelektuale në diasporë,si në Orient dhe në Oksident»kombëtare ndoshta nuk e meriton të cilësohet si njëpersonalitet i kombit. Figurat kombëtare janë deri dikusi perënditë; brezat u drejtohen atyre për frymëzim,për të gjetur përgjigje për problemet që hasin. Ështëpër të ardhur keq kur vërehet që arsyet për të cilat porishikohen, përbalten apo injorohen disa nga figuratkombëtare në ditët tona janë ose të pa principta osetë dyshimta. Përsa i përket regjistrimit dhe analizës sëhistorisë dhe të figurave tona historike, ne kemi mbeturaty ku kemi qënë: autodidakt subjektiv. Shkrimi i historisëështë gjithmonë i vështirë, por në rastin tonë duketakoma si i pamundur. Kjo është arsyeja që një ndërkombet më të vjetër në botë si kombi ynë ka mbetur menjë defiçit të thellë përsa i përket rekordeve historikedhe analizave objektive të momenteve kyçe në historinëtonë, veçanërisht në kohët moderne. Në qoftë se për periudhënpara 1912-tës nuk ngurojmë t’ua lëmë fajin tëhuajve për mangësitë që kemi në historinë e dokumentuardhe për interpretimin tendencioz të historisë sonë,në 100 vjetët e ekzistencës së shtetit shqiptar mëkatetjanë kryesisht tonat. Historia si disiplinë është nga metë dëmtuarat në shkencat sociale shqiptare. Politizimii historisë mbetet problem serioz tani në pluralizminpolitik po aq sa në kohën e mbretërisë dhe të regjimitkomunist. Këshilla e Konicës në vitin 1902, kur i referohejAli Pashë Tepelenës, se figurat historike duhenanalizuar dhe gjykuar jo në kontekstin e së sotmes portë kohës kur ata jetuan dhe vepruan, akoma nuk ështëmarrë parasysh si duhet nga historianët shqiptare. SiZogu dhe Hoxha, edhe disa drejtues të shtetit shqiptarëtë dy dekadave të fundit me sa duket mendojnë se ata epollën Shqipërinë. Kjo është arsyeja kryesore se përsehistoria shqiptare e shekullit të fundit është dhe ka tëngjarë te vazhdojë të mbetet edhe për disa kohë njëhistori e fragmentuar.Skënder Buçpapaj: Identiteti shqiptar dheimazhi shqiptar janë dy temat më të debatuaranë nivelet e ndryshme të opinionit shqiptar,në kuadrin e integrimeve tona perëndimore eglobale. Ndërkohë interesimet tuaja shkencoree krijuese janë përqëndruar në trekëndëshinPerëndim-Bota Arabe-Indi. Si mund t’jua shpjegonilexuesve tanë këtë gjeografi të interesimevetuaja? Dhe sa mund ta gjejë veten shqiptari,në këtë rast edhe ju si individ, në këtëgjeografi?Gëzim Alpion: Ashtu si edhe tani, shqiptarët për afro2000 vjet kanë jetuar në skajet e civilizimeve dominuesepa u integruar plotësisht me ta si komb në tërësi. Pavarësishtnga kjo ekzistencë periferike, kombi ynë vazhdimishtka nzjerrë figura të një rëndësie ndërkombëtaretë cilët me vizionin e tyre kanë treguar se shqiptarëtjanë te predispozuar të jenë pishtarë të emancipimitnjerëzor. Këtë në kohët moderne e tregoi në gjysmëne parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë Muhamet Aliu icili me forcën e vullnetit dhe largpamësinë e tij themeloiEgjiptin modern duke e orientuar atë drejt civilizimitperëndimor. Më së fundi, sinteza e shpirtit praktikdhe e botës së pasur shpirtërore të kombit tonë u bëNënë Tereza që gjatë gjysmës së dytë të shekullit tënjëzetë mishëroi në praktikë bamirësine kristiane dherespektin për dinjitetin njerëzore në një vend si Indiaku Kristianizmi, me gjithe traditën dymijëvjeçare, kambetur një fe e ‘huaj’. Unë kam pasur fatin të studioj nëShqipëri, Egjipt dhe Angli si dhe privilegjin të njihemnga afër dhe të shkruaj për tema që kanë të bëjnë mecivilizimin Perëndimor, Egjiptian, dhe Indian.Skënder Buçpapaj: Dy veprat tuaja të mirëfilltaartistike, tragjedia ‘Vouchers’ (Tollonat) dhedrama ‘If Only the Dead Could Listen’ (Sikur teVdekurit të Dëgjonin) ju trajtoni temën e trajtimittë azilkërkuesve dhe të refugjatëve në Britani.Konflikti më i dhimbshëm në keto vepradramatike është ai i rinjohjes midis shqiptarëvenë të dy anët e kufirit të dikurshëm, ai midisnjë perkthyesi shqiptar nga Shqipëria dhe njëazilkërkuesi nga Kosova. Si e shikoni këtë dukurinë kuadrin e rinjohjes midis shqiptarëve,sidomos në kuadrin e diasporës shqiptare nëPerëndim e në raportet e saj me hapësirën tonëkombëtare në Ballkan?Gëzim Alpion: Në trajtimin e temës së rinjohjes sidramaturg qëllimi im është të theksoj se nuk ka ‘kombshqiptar’ dhe ‘komb kosovar’ por vetem ‘nje kombshqiptar’. Nuk duhet të ngatërojmë nocionet ‘shtet’,‘komb’ dhe ‘komb-shtet’. Kufijtë gjeografik që na u imponuansi komb nuk na ndyshuan karakterin kombëtar.Specifika e zhvillimeve sociale në Shqipëri dhe Kosovë(si dhe në hapësirat shqiptare në Mal te Zi, Maqedonidhe Greqi) duhet studiuar si nje fenomen i natyrshëm,por kjo specifike nuk dëshmon dhe as nuk duhet interpretuarsi dëshmi e identitetit tonë ‘të dyzuar’.Skënder Buçpapaj: Këto vepra janë vënë nëskenë në teatrot perëndimore. A keni menduarpër t’i vënë në skenë edhe në teatrot shqiptare?Gëzim Alpion: Pas premierës britanike, Kompania eTeatrit Dreamscape, që vuri dramën në skenë në Birminghamdhe Wolverhampton në 2006 dhe 2008, moriftesa nga Teatri Kombëtar në Tiranë dhe Prishtinë.Dashamirës te artit dramatik në Sërbi dhe Kroaci, që uimpresionuan nga tematika dhe mesazhi i dramës përrajonin e trazuar të Ballkanit, bënë përpjekje që trupaangleze të bëj një turne në këto dy vende. Me sa diunë, drejtues teatrosh, regjisorë dhe aktorë në Tirane,Shkup dhe Tetovë kanë treguar intersim për dramën.Meqë drama është shkruar dhe botuar në gjuhën angleze,mbetet problemi i përkthimit. Unë do ta ndjek mekenaqesi te veçantë premierën shqiptare kudo dhe kurdoqë kjo të realizohet. Ne gusht do të bëj prezantimine dramës në Hotel Tirana; ky aktivitet do të organizohetnga Z. Mujo Buçpapaj, Drejtor i Qendrës Ndërkombëtaretë Kulturës Arbnori.Skënder Buçpapaj: Pjesë e diasporës në Perëndimjemi edhe ne intelektualët që punojmë ejetojmë këtu, pavarësisht veçorive të secilitprej nesh si individë dhe si kategori. Si e shikonirolin e elitës shqiptare në diasporë lidhur meimazhin shqiptar, identitetin shqiptar në kontekstine integrimit të diasporës në Perëndimdhe rolit të saj në atdhe?Gëzim Alpion: Kombi dhe shteti shqiptar rilindën nëkohët moderne nga vizioni, idealizmi, përkushtimi dhesakrificat e elitës intelektuale në diasporë, si në Orientdhe në Oksident. Edhe sot elita e intelektualëve shqiptarënë disporë mund dhe duhet të luaj rol të madh, dhejo vetëm për të përmirësuar imazhin akoma negativ tëkombit tonë në botë. Në kohën tonë, elita shqiptare nëmërgim është aktive por jo e organizuar. Ajo që e bënteimperative organizimin e diasporës në kohën e vëllezërveFrashëri, Konicës, Nolit dhe Qemalit, ishte mungesae një shteti shqiptar. Në kohën tonë elita intelektualeqë ka mërguar do të jetë në gjendje të organizohet shumëmë mirë dhe për pasojë ti shërbej më me efikasitetkombit po qe se në Shqipëri dhe Kosovë ekzistojnë institucioneqeveritare që meren direkt me emigracionindhe me propagandimin e kulturës shqiptarë ne botë.Është absurde që një komb si i yni, një pjesë e konsiderueshmee të cilit është shpërndarë në të gjithë botën,akoma nuk ka ministri emigracioni as në Tiranë as nëPrishtinë. Po ashtu, shteti shqiptar dhe ai kosovar duhettë investojnë në krijimin e një ministrie apo instituti qëtë merret kryesisht me propagandimin e kulturës kombëtarenë botë. Një institucion i tillë duhet të ketë njëfond të veçantë për t’u përdorur në formë bursash, etj,për studiues të huaj të intersuar në kulturën, gjuhëndhe traditat tona. Po qe se duam të na njohë bota, duhette investojmë, dhe shumë. Instituti Gëte dhe BritishCouncil janë disa nga shembujt nga të cilët qeveritarëte Tiranës dhe të Prishtinës mund të mësojnë në këtëdrejtim. Që nga krijimi i shtetit shqiptar, propagandimii kulturës tonë në botë është bërë dhe vazhdon tëbëhet në mënyre amatoreske dhe shpesh qesharake ngadiplomatët shqiptar. Për fat të keq, një numër i konsiderueshëmi diplomatëve shqiptar edhe sot nuk janë nëgjendje ta përfaqësojnë kombin tonë denjësisht në botë.Disa prej tyre janë jo vetëm të pakualifikuar si duhetnë artin e diplomacisë por nuk kanë as horizontin eduhur arsimor, kulturor dhe gjuhësor për të sherbyer sipërçues të denjë të kulturës shqiptare në botë.Skënder Buçpapaj: Kur jemi te identiteti dheimazhi, si pjesë e krizës sonë shpirtërore shikohetedhe braktisja që i ka bërë lexuesi shqiptarletërsisë shqiptare? Nga ana tjetër kemi njëngarendje gulçuese të autorëve për të mbeturnë historinë e letërsisë shqipe apo për të hyrëme të njëjtin status të mëparshëm në çdo historiletërsie të rishkruar? Si e shikoni ju këtë problemsidomos në mënyrën e studimit të letërsisëshqipe në shkolla?Gëzim Alpion: Unë nuk kam njohuri të mjaftueshmepër të komentuar se si dhe sa studiohet letërsia shqipenë shkollë në Shqipëri këto njëzetë e pesë vitet e fundit.Po qe se lexuesi shqiptar është vërtet i distancuar nëkëtë shkallë nga letërsia, kjo është shqetësuese sepsenuk mund të ketë letërsi pa lexues. Përsa i përket tendencësse disa autorëve për të mbetur apo hyrë me çdokusht në historinë e letërsisë shqipe mund të them sekush ka besim se veprat e tyre do ti qendrojnë provës sëkohës, ata nuk kanë se përse të shqetësohen sepse arti ivërtet rizbulohet dhe mbijeton edhe po qe se injorohet,neglizhohet apo deri diku edhe harrohet përkohësisht.Shkrimtarët e vërtetë e dinë se vlerësimi i tyre objektivndodh vetëm pas vdekjes. Ky sigurisht që nuk ështëlajm shumë i mirë për të gjithë ata që shkruajnë, porshkrimtarët seriozë nuk shkruajnë për të mbetur nëhistori por sepse e shikojnë krijimtarinë si një dhuntimisterioze dhe mision të shenjë për të folur në emër tënjerëzimit. Ezra Pound thotë se letërsia është lajm qembetet lajm. Kush ka besim se thotë diçka të re, nukka përse të shqetësohet po qe se nuk hyn në historinë eletërsisë sa është gjallë.Skënder Buçpapaj: Sa jemi në gjendje ne shqiptarëtta shkruajmë historinë tonë, në këtëkontekst edhe historinë e letërsisë shqipe? Aduhet të vendosin të huajt? Sa dhe si duhej tëishte roli i të huajve në këtë drejtim?Gëzim Alpion: Vetëm kur shkenca shqiptare të jetëe panvaruar nga politika ne do të jemi në gjendje tëshkruajmë në mënyrë objektive për historinë tonëkombëtare dhe historinë e letërsisë shqipe. Ekspertëtshqiptarë të historisë së kombit dhe historianët eletersisë shqipe duhet të studiojnë më shumë dhe tëpërvetësojnë më mirë eksperiencën a madhe që kolegëte tyre në botë, veçanërisht në Perëndim, kanë në këtëdrejtim. Unë mendoj se ekspertët shqiptarë duhet tëbashkëpunojnë me ekspertë të huaj të historisë shqiptaredhe të historisë së letërsisë shqipe, dhe ne duhettë jemi të lumtur që ka të tillë, por të mos vendosinme ta raporte të gurut me dishepujt. Mësime në këtëdrejtim duhet të nxjerrin edhe studiuesit shqiptarë tëdisiplinave të tjera shkencore. Per ne shqiptarët derinë vitet e fundit në Perëndim kanë folur dhe shkruarvetëm perëndimorët, një pjesë e të cilëve nuk kanëqenë specialistë të mirëfilltë të çështjes shqiptare. Ngaeksperienca ime kam vënë re se tematika shqiptare nëakademinë perëndimore shpesh nuk konsiderohet si ‘emodës’, dhe nuk merret shumë seriozisht, veçanërishtkur studiuesit janë shqiptar. Kjo ka bërë që një numërintelektualësh shqiptar, që në dy dekadat e fundit kanëkryer studime pasuniversitare në Perëndim, ose nuk etrajtojnë tematikën shqiptare, ose kur e merren me tëinfluencohen nga agjenda dhe këndvështrimet e studiuesveperëndimorë me të cilët bashkëpunojnë për temashkencore mbi Shqipërinë, Kosovën, trojet shqiptaredhe Ballkanin. Në fillim të karrierës akademike kjoështë një taktike e kuptueshme nga ana e studiuesveshqiptar të cilët kur të afirmohen si studiues shpresoj sedo të jenë më të panvaruar në zgjedhjen dhe trajtimin etematikës shqiptare.Skënder Buçpapaj: Duke mbetur te tema eletërsisë. Dikur me investimin e shtetit, tanime investimin e autorëve dhe të qarqeve të tyreletërsia jonë vazhdon të përkthehet e të botohetjashtë vendit. Pavarësisht kësaj ajo ende nuke gjen lexuesin e huaj. Siç shihet nga shkrimijuaj i këtyre ditëve ‘Visar Zhiti dhe fundi i vetmisësë Kadaresë’ këtë shqetësim e keni edheju. Si e shpjegoni këtë dukuri? Sa është faji ivetë letërsisë dhe sa është faji i koniunkturavetë trashëguara apo të reja? Sa duhet shqetësuarrealisht për këtë?Gëzim Alpion: Disa tituj cilësore të letërsisë shqipejanë botuar dhe vazhdojnë të botohen në gjuhë të huajapor në këtë drejtim duhet bërë më shumë. Kur kritikaletrare shqiptare të ngrihet në nivelin e duhur shkencor,ka shumë të ngjarë që botuesit e huaj do t’iu referohenekspertëve letrar shqiptar për zhgjedhjen e titujve qëduan të përkthejnë.Skënder Buçpapaj: A mund ta njihni lexuesintonë me botimet tuaja të reja dhe me planet tuajakrijuese për perudhën e afërt?Gëzim Alpion: Kohët e fundit kam studiuar dhe botuarpër krijimtarinë e kineastit bengolian Satyajit Ray. Parapak ditësh Globic Press nxori në qarkullim edicioninamerikan të librit “Encounters with Civilizations: FromAlexander the Great to Mother Teresa”, i cili fillimisht ubotua nga Meteor Books në Indi vitin që kaloi. Ka mëse një vit që po merrem me studimin e veprës së plotëtë Konicës dhe së shpejti do të filloj një studim modestku, ndër të tjera, do të argumentoj se Konica ishtejo vetëm intelektuali më i shquar shqiptar i brezit tëtij, siç është argumentuar deri tani nga disa ekspertëshqiptar të Konicës, por, për mendimin tim, edhe njënga intelektualët më të shquar perëndimor të gjysmëssë parë të shekullit të njëzetë. Për mendimin tim, analizaqë Konica i bën prodhimit masiv në kapitalizëm dhestandartizimit të shijeve si një nga pasojat e tij, e bëjnëatë një pararendës të Shkollës së Frankfurtit.

NAttualitàM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 . pagina 8Skënder Buçpapaj: Lei è di quei pochi chele sue opere le realizza in lingua straniera.Anzi, forse è l’unico che le creaesclusivamente solo in lingua straniera. Si sentesmezzato - anche un pò - un’albanese che fanascere le sue opere nella lingua inglese?Gëzim Alpino: Io sono partito dall’Albania per studiareal Cairo nel 1985 e da allora che comunico, scrivo epubblico in inglese.Skënder Buçpapaj: Importante e anche di interesseper Lei come filosofo, sociologo, scrittoree pubblicista è stata la rappresentazionedel “diverso” nei media britannici ed europei,cioè nel dare spazio all’immagine dell’”altro” inquesti luoghi. In questo contesto si trova anchel’immagine dell’albanese; fino ieri totalmentefuori da quest’ambito, oggi in un certo senso ancoraestraneo. Quali sono le sfide che tengonodentro di sè il suo interesse riguardo la questionealbanese? E, com’è l’albanese in rapportocon l’altro straniero?Gëzim Alpino: Il mio obiettivo come studioso e autorequando affronto la tematica albanese per i lettori el’audienza occidentale è quella di essere più possibileinformato e obiettivo, e di trattare no temi esotici, chein Occidente continuano ad essere preferiti, ma dei temiquali testimoniano per i veri valori e le sfide dellanostra Nazione. In Occidente l’argomento sull’Albaniae altri piccoli paesi “non civilizzati” e “non importanti”continua ad essere tendenzioso, non sempre ben-informato,e in alcuni casi anche insidioso.Skënder Buçpapaj: Lei scrive in lingua stranierae per un pubblico straniero. E scrive più chealtro per l’elite straniera. Quali sono i vantaggie gli svantaggi di questa scelta che Lei ha fatto?E poi, quanto le manca il pubblico albanese equanto le manca quello comune?Gëzim Alpino: Gli studi accademici sicuramente nonsono destinati ad un alto numero di lettori. Da studiosoe scrittore ho le nozioni d’elite su che significa essereautore. Questo non significa che sottovaluto il lettore comune,ma, che l’autore non deve fare dei compromessicon la tematica e/o lo stile nello scrivere per avere unnumero più alto possibile di lettori. L’autore non devepuntare sul livello del lettore, ma deve far sì che il lettorearriva al suo livello. Questa non è molto facile, ma, si puòarrivare se la lingua applicata negli studi scientifici nonsi complica pesantemente e a volte inutilmente per unaforma di snobismo intellettuale. Le tematiche complessee le conclusioni ricercate si trattano e si esprimono moltomeglio con termini semplici. Prima di tutto lo studioso,come lo scrittore, deve essere maestro della scrittura. Lalingua in letteratura è sicuramente più vicina alla linguaquotidiana delle persone, ma la “semplicità” di questalingua deve avere le capacità di trasmettere le più importantiidee, e deve essere uno strumento efficace neltrattare delle delicate questioni dove il lettore comune- diversamente dal lettore-studioso - si mette in contattosolo tramite la letteratura. Le questioni soprastanti dellalingua di cui parlo, li ho in considerazione nelle miepubblicazioni come studioso e scrittore, particolarmentenegli studi per Madre Teresa di Calcutta o nei scrittiletterari artistici trattando il tema dei rifugiati e di asilopolitico degli albanesi in Occidente. Il pubblico non mimanca. Sono in contatto continuo con dei lettori e studiosistranieri e albanesi, dove mi scrivono interessati disapere sulla mia attività scientifica e letterale; di farmidelle domande dopo che hanno letto i miei libri o semplicementedi condividere con me le loro impressioni e ipensieri riguardo le mie pubblicazioni.Skënder Buçpapaj: Lei è lettore nell’Universitàdi Birmingham. Fa delle ricerche in sociologiadei media, della fama, della religione e della nazionalità.Oltre a questo opera anche nella letteraturaartistica. La sua visione e le sue conclusionili affronta nei forum accademici. Si senteun pò diviso fra tutti questi interessi. Come ciriesce ad organizzarsi e trovare un equilibrio,e dare quell’armonia fra la ricerca scientifica el’attività letteraria? E nella vita privata?Gëzim Alpino: Il ricercatore e lo scrittore in me sonodue “fratelli” che non sono in rivalità fra loro macomplementari. Ci sono delle questioni che si possonotrattare meglio, in modo più completo e più profondotramite gli studi scientifici in diverse discipline accademiche.Stessa cosa anche per la creatività. Alla finesia lo scienziato che lo scrittore hanno lo stesso scopo:mettere luce sui misteri dell’uomo.Skënder Buçpapaj: Uno dei suoi libri degli ultimianni è “Madre Teresa: Santa o Famosa?”.Su questo Personaggio sono stati scritti infinitilibri, però quello suo ha attirato un particolareinteresse come l’analisi più esauriente eautorevole di questa figura. L’uscita del librocoincide in un periodo quando nell’opinionealbanese si stanno riguardando tutte le figuredella nostra storia, addirittura anche il nostroeroe Scanderbeg; a tal punto che si stanno mettendoin dubbio anche tutti i valori positivi diuna volta. Come vede questo fenomeno nellavisione dell’immagine dell’albanese nel mondo,e dell’identità albanese in sé, e che ruolo giocal’elite albanese in questo contesto?Gëzim Alpino: Che le nostre figure nazionali vengonoanalizzate e riguardate questo è positivo e inevitabile.Una figura nazionale che non attira l’interesse nei momenticardini della storia di un popolo, forse non meritanemmeno di essere classificata come personalità di quel«La Nazione e lo Stato albaneserinasce nei nostri tempi modernidalla visione, l’idealismo,dedizione e i sacrificidell’elite intellettualedella diaspora in Orientee in Occidente»popolo. I personaggi nazionali sono un po’ come le Divinità;le generazioni si rivolgono a loro per ispirazione,per trovare delle risposte sui grandi problemi da affrontare.Dispiace però constatare che i motivi per i quali siriguardano ignorano e infangano alcune di queste figurenazionali al giorno d’oggi; sono o infondati o insensati.Per quanto riguarda lo studio e l’analisi della nostra storiae delle nostre figure storiche, noi siamo rimasti lì doveeravamo: autodidatti e soggettivi. Scrivere la storia è sempreun lavoro difficile, ma nel nostro caso sembra comeimpossibile. Questo è il motivo per cui uno dei popoli piùantichi del mondo come il nostro è rimasto con un profondodeficit nei record storici e per quanto riguarda leanalisi obiettive dei momenti fondamentali della nostrastoria, soprattutto dei tempi moderni. Se per il periodoprecedente fino al 1912 non esitiamo dar la colpa aglialtri per la mancanza delle documentazioni storiche e perle interpretazioni tendenziose della storia, negli ultimicent’anni i peccati sono principalmente nostri, La storiacome disciplina è quella più danneggiata delle scienzesociali albanese. La politizzazione della storia rimane unserio problema adesso nel pluralismo politico quanto neitempi dei regimi del Re e quello comunista. Il consigliodi Konica nel 1902 riferendosi all’Ali Pashe Tepelenache “le figure storiche si devono analizzare e studiareno nel contesto del presente, ma nel medesimo tempoin cui loro hanno svolto la loro attività”, ancora oggi nonviene presa in considerazione con attenzione dagli storicialbanesi. Sia Zogu, che Hoxha e altri personaggi dellapolitica albanese delle ultime due decade, per quantosi vede, pensano che, sono loro che hanno fatto nascerel’Albania. Questa è la ragione principale del perché lastoria albanese dell’ultimo secolo è - e temo che andràancora avanti così purtroppo per un bel po’- una storiaframmentata.Skënder Buçpapaj: L’identità albanese el’immagine albanese sono due temi dei più discussitra i diversi livelli dell’opinione albanese,nel quadro della nostra integrazione occidentalee globale. Nel frattempo i suoi interessi diricerca scientifica e letteraria sono concentratinel triangolo Occidente-Mondo Arabo-India.Come spiega ai nostri lettori questa scelta geograficadei suoi interessi? E, quanto può trovaredi se stesso l’albanese in questo caso, e ancheLei come individuo in questa geografia?Gezim Alpino: Così come adesso gli albanesi per quasiduemila anni hanno vissuto nell’ apogeo delle civiltàdominanti senza piena integrazione generale in tutto. Indipendentementeda questa periferica esistenza il nostropopolo ha fatto nascere in continuazione personaggi diuna importanza internazionale i quali con la loro visionehanno dimostrato che gli albanesi sono predispostidi essere idoli nell’emancipazione dell’umanità. Questonei tempi moderni, nella prima metà del diciannovesimosecolo lo ha dimostrato Muhamet Aliu il quale con laforza della volontà e la sua perspicacia visione fondòl’Egitto moderno orientadolo verso la civiltà occidentale.Dopo, come sintesi dello spirito pratico e della ricchezzad’animo del nostro popolo diventa Madre Teresa di Calcuttache durante la seconda metà del ventesimo secoloincarnò in pratica la beneficenza cristiana e il rispettoper la dignità umana in un paese come l’India dove lacristianità con tutte le sue tradizioni di duemila anni èrimasta ancora una religione “straniera”. Io ho avuto lafortuna di studiare in Albania, Egitto e Inghilterra e ilprivilegio di conoscere da vicino e scrivere su temi chetrattano le civiltà occidentale, egiziana e indiana.Skënder Buçpapaj: Le sue due opere artistiche:la tragedia “Vouchers” e il dramma “If Only theDead Could Listen’ trattano i temi dell’asilo politicoe dei rifugiati in Gran Bretagna. Il conflittopiù doloroso in queste opere drammatiche èquello del riconoscimento fra gli albanesi nelledue zone della frontiera di un tempo: quello diun traduttore albanese e un kosovaro in cercadell’asilo politico. Come vede questo fenomenonel quadro del riconoscimento fra albanesi,soprattutto nell’ambito della diaspora albanesein Occidente e nei suoi rapporti con la nostradimensione nei Balcani?Gëzim Alpino: Come drammaturgo nel trattare il temadel riconoscimento il mio obiettivo è di evidenziareche, non c’è “nazione albanese” e “nazione kosovara”ma solo nazione albanese. Non dobbiamo confonderele nozioni “stato”, “nazione” e “ nazione-stato”. Leconfini geografiche come Nazione dettate forzatamentenon hanno cambiato il nostro carattere nazionale. Laspecifica dei sviluppi sociali in Albania e Kosovo (eanche nei territori dove vivono albanesi in Montenegro,Macedonia e Grecia), deve essere studiata comeun fenomeno naturale, ma questa specificazione nonè un’affermazione e non deve essere interpretata cometestimonianza della nostra identità “dimezzata”.Skënder Buçpapaj: Queste opere sono statemesse in scena nei teatri occidentali. Ha pensatodi metterle anche sul palcoscenico albanese?Gëzim Alpino: Dopo la prima britannica, la CompagniaTeatrale Dreamscape che ha messo in scena inBirmingham e Wolverhampton nel 2006 e 2008, haricevuto degli inviti dal Teatro Nazionale di Tirana edi Pristina. Amanti dell’arte drammatica in Serbia eCroazia sono rimasti impressionati dalla tematica e ilmessaggio della dramma per le regioni dei Balcani; esi sono impegnati per la troupe inglese di poter fare untournee in questi due paesi. Per quanto ne so, dirigentidi teatro, registi e attori di Tirana, Scopje e Tetova, hannomostrato interesse per il dramma. Siccome è scrittoe pubblicato in inglese, rimane il problema della traduzione.Io seguirò con grande piacere e interesse laprima albanese dovunque e in qualunque momento chesi realizzi. Ad Agosto farò la presentazione del drammain Hotel Tirana; questa attività si organizzerà dalSr Mujo Buçpapaj, Direttore del Centro Internazionaledella Cultura Arbnori.Skënder Buçpapaj: Parte della diaspora in Occidentesiamo anche noi gli intellettuali che viviamoe lavoriamo qui, indipendentemente dallecaratteristiche di ognuno di noi come individuie categoria. Come vede il ruolo della elitealbanese nella diaspora riguardo l’immaginealbanese, l’identità albanese nel contestodell’integrazione della diaspora in Occidente eil suo ruolo in Patria?Gëzim Alpino: La Nazione e lo Stato albanese rinascenei nostri tempi moderni dalla visione, l’idealismo, dedizionee i sacrifici dell’elite intellettuale della diasporain Oriente e in Occidente. Anche oggi l’elite intellettualealbanese in diaspora può e deve avere un grande ruolo,e non solo per migliorare l’immagine ancora negativadel nostro paese nel mondo.Oggi l’elite albanese nel mondo è attiva, ma non benorganizzata. Quello che faceva imperativo l’organizzazionedella diaspora nei tempi dei fratelli Frasheri,Konica, Noli e Qemali era la mancanza di uno Statoalbanese. Nel giorno d’oggi l’elite intellettuale che haemigrato sarà in grado di organizzarsi ancora meglioe di conseguenza di servire con più efficacia al nostropaese, se in Albania e in Kosovo esisteranno istituzionigovernative a lavorare in diretto contatto con l’emigrazionee con la propaganda della cultura albanese nelmondo. E’ assurdo che un popolo come il nostro doveuna parte considerevole si trova in tutto il mondo, ancoranon ha un ministero di emigrazione né a Tirana, né aPrishtina. Lo Stato albanese e quello kosovaro devonoinvestire per creare un ministero o istituto dove operareprincipalmente per la propaganda della cultura nazionalenel mondo. Una tale istituzione deve avere dei fondia disposizione ed essere adoperati in forma di borsaecc, per dei studiosi stranieri interessati per la cultura,la lingua e le nostre tradizioni. Se veramente vogliamoessere conosciuti dal mondo dobbiamo investire, e anchemolto. Gli Istituti Goethe e British Council sonodegli esempi dove il governo di Tirana e di Prishtinapossono imparare in questa direzione. Fin dalla nascitadello Stato albanese, la propaganda della nostra culturanel mondo è stata fatta e ancora si fa in maniera amatorialee spesso in modo ridicolo dai diplomati albanesi.Purtroppo un numero considerevole dei diplomati albanesiancora oggi non sono in grado di rappresentare ilnostro paese dignitosamente nel mondo. Alcuni di lorosono non solo non qualificati come si dovrebbe nell’artedella diplomazia, ma non hanno nemmeno il livellodell’istruzione, quello culturale e linguistico come degniservitori della cultura albanese nel mondo.Skënder Buçpapaj: Quando ci troviamonell’identità e l’immagine come parte della nostracrisi spirituale, si vede anche l’abbandonoche ha fatto il lettore albanese alla letteraturaalbanese? Dall’altra parte abbiamo ancheun’anzia di affanno degli autori per rimanernella storia della letteratura albanese o per entrarecon lo stesso status di prima in ogni storiadella letteratura riscritta? Come vede questoproblema soprattutto nel modo dello studio dellaletteratura albanese nelle scuole?Gëzim Alpino: Io non ho abbastanza informazioni percommentare di come e quanto si studia la letteratura albanesein Albania quest’ultimi venticinque anni. Ma seil lettore albanese è davvero distanziato in questo gradodalla letteratura, questo fatto è preoccupante perchénon esiste letteratura senza lettori. Per quanto riguardala tendenza di alcuni autori per rimanere o entrare atutti i costi nella storia della letteratura albanese possodire che, chi è convinto che la sua opera resisterà alleprove del tempo, lui non ha perché preoccuparsi, perchéla vera arte si riscopre e sopravvive anche se può venirignorato o dimenticato per negligenza in breve tempo. Iveri scrittori sanno che la loro opera viene apprezzata inmodo obiettivo solo dopo la morte. Sicuramente questanon è una bella cosa per quelli che scrivono, ma gliscrittori seri non scrivono per rimaner nella storia, maperché vedono la creazione come un dono misterioso euna missione divina per parlare in nome dell’umanità.Ezra Pound dice che “la letteratura è una notizia cherimane notizia”. Chi è convinto che ha detto una cosanuova non si deve preoccupare perché non entra nellastoria della letteratura da vivo.Skënder Buçpapaj: Quanto siamo in grado noialbanesi di scrivere la nostra storia, in questocontesto, anche la storia della letteratura albanese?Dovevano decidere gli altri per noi?Quanto e come doveva essere il ruolo degli altriin questo aspetto?Gëzim Alpino: Solo quando la scienza albanese saràindipendente dalla politica noi saremo in grado di scriverein modo obiettivo la nostra storia e la nostra letteratura.Gli esperti albanesi della storia del paese e glistorici della letteratura albanese devono studiare di piùe di assimilare meglio la grande esperienza che i lorocolleghi nel mondo, soprattutto in Occidente hanno inquesta direzione. Penso che gli esperti albanesi devonocollaborare con gli esperti stranieri della storia albanesee della storia della letteratura albanese, e noi dobbiamosentirci felici che ci sono quelli, ma di non averecon loro rapporti di Guru e Discepolo. Lezioni in questosenso devono prendere anche gli studiosi albanesi dellealtre discipline scientifiche. Per noi albanesi fino agliultimi anni, hanno parlato solo gli occidentali, una buonaparte dei quali non sono di competenza specialisticasulle questioni albanesi. Dalla mia esperienza ho fattocaso che la tematica albanese nell’accademia occidentalenon si considera di moda, e non si prende moltosul serio, soprattutto quando gli studiosi sono albanesi.Questo ha fatto che un numero di intellettuali albanesi,dove nelle due ultime decade hanno studiato in Occidente,o non trattano le tematiche albanesi o le trattanosotto l’influenza e la visione degli studiosi occidentalicon i quali collaborano per dei temi di ricerca sull’Albania,Kosovo, le terre albanesi e i Balcani. All’iniziodella carriera accademica questo è un metodo normaleda parte degli studiosi albanesi i quali affermandosidopo come studiosi spero in una loro piena autonomianelle scelte e i trattamenti delle questioni albanesi.Skënder Buçpapaj: Rimanendo nel tema dellaletteratura. Prima con l’investimento delloStato, adesso con l’investimento degli autori ei loro circoli, la nostra letteratura continua esseretradotta e pubblicata fuori dai confini. Indipendentementeda questo ancora non riesce atrovare il lettore straniero.Come si vede dagli ultimi scritti di questi giorni‘Visar Zhiti dhe fundi i vetmisë së Kadaresë’,questa preoccupazione ce l’ha anche Lei. Comelo spiega questo fenomeno? Quant’è la responsabilitàdella letteratura e quant’è quella dellecongiunture trasmesse o nuove. Quanto ci sideve preoccuparsi per questo?Gëzim Alpino: Alcuni titoli di qualità della letteraturaalbanese sono pubblicati e continuano a pubblicarsi inlingue straniere, ma in questo senso si deve fare ancoradi più. Quando la critica letteraria albanese si alzerà intale livello, ci saranno molte possibilità che gli editoristranieri si rivolgeranno a esperti della letteratura albaneseper la scelta dei titoli che vorrano tradurre.Skënder Buçpapaj: Può informare il nostrolettore con le nuove pubblicazioni e con i suoipiani creativi del vicino futuro?Gëzim Alpino: Negli ultimi tempi ho studiato e pubblicatosulla creatività del cineasta Satyajit Ray. Pochigiorni fa Globic Press ha messo in circolazionel’edizione americana del libro “Encounters with Civilizations:From Alexander the Great to MotherTeresa”, il quale all’inizio è stato pubblicato dal MeteorBooks in India l’anno scorso. Più di un anno chestudio l’opera di Konica e prossimamente inizierò unmodesto studio dove fra l’altro prenderò a trattare l’argomentosul Konica come l’intellettuale albanese nonsolo il più illuminato dei suoi tempi come fin adessosi è argomentato dagli esperti albanesi di Konica, maanche -secondo me_ uno dei più grandi intellettuali occidentalidella prima metà del ventesimo secolo. A mioparere, l’analisi che Konica fa alla produzione massivadel capitalismo e lo standard dei gusti come una delleconseguenze di esso, lo rendono uno dei precursori dellascuola di Francoforte(traduzione Viola Kaltra)

pagina 9 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NCulturaMLe cicogne non tornano piùDopo la fuga unanime di quelle trentacinque persone,la situazione nel villaggio si aggravò ulteriormente.Divenne pesante a tal punto che gliabitanti erano sotto una pressione incessante se per purocaso o istintivamente, volgevano anche solo lo sguardoverso il confine, da dove erano scappati i fuggitivi.Non pascere il tuo sguardo verso la montagna, perchéti metterai nei guai e dovraiVedertela con Rako povero te! – si dicevano l’unaltroi contadini di Gollokamie.Rako Baruti, il Capo del Consiglio del villaggio,non trovava uomini che lo contraddissero, e quindi lasciavaintenzionalmente cadere la sua cintura così chegliela calpestava, e interrogava i kulaki* sulle loro supposizioni.Eh eh, lo so bene io quello che pensate voi – dicevaloro sicuro di sé.Per non parlare di quando vedeva qualche giovanottoche drizzava la schiena stanca e volgeva lo sguardoverso la montagna, la cui cima segnava il confine tral’Albania e la Grecia! Si vociferava che molti dal paesese n’erano andati e si erano trasferiti di là nell’Albaniacentrale, soltanto per sottrarsi allo sguardo dei falchiprezzolati di Rako. Perchè ovvio che volente o nolente,uno sguardo può rivolgerlo anche oltre la montagna, accidentipur non avendo intenzione di fuggire!Un occhio che non guarda nel profondo, non vede icambiamenti di Gollokamie, dopo l’avvento dei comunistial potere. Perchè nessun occhio non distingue lapaura, il bussare alla porta di notte, gli arresti, i processinelle scuole, le fucilazioni, le esecuzioni al cappio.Nessun occhio estraneo non vede la pelle d’oca degliabitanti di Gollokamie e quindi pare che il villaggio èe deve restare sempre uguale: le stesse case, le stessestrade, gli stessi uliveti, gli stessi pioppi in riva alfiume, la stessa grande casa di tre piani, quella villadi zio Sulo, in mezzo al paese, con l’alto camino, sulquale era fisso perennemente il nido delle cicogne, chevenivano ad ogni primavera e se n’andavano con l’arrivodel freddo autunnale. Le cicogne non percepiscono icambiamenti di regime, e nemmeno si accorgono chedopo il loro ultimo letargo hanno fucilato zio Sulo, e sottoil camino dove loro hanno il nido, ora non è rimastonessuno dei padroni di casa. Né i grandi né i piccini!La casa è stata confiscata e vi si è insediato l’ufficio delConsiglio del villaggio. Le cicogne non capiscono cosasiano le confische o gli espropri.Le cicogne... Però avevano una bellezza che colpivail cuore proprio nel profondo dell’anima, le lunghezampe, le penne bianchissime, becchi gialli, lunghi unpalmo o più. Erano il decoro primaverile di Gollokamie.Sembravano l’incarnazione dell’estro del lavoro lì nelpunto più alto di quel villaggio, nel trascorrere ore edore a ricostruire il loro vecchio nido, senza fermarsi,tanto che, qualora si fosse maggiormente danneggiato,le cicogne avrebbero iniziato daccapo: un fil di paglia,lo intrecciavano a sinistra, un altro rametto invece lomettevano per chiudere una fessura che dava verso lamontagna. A volte volavano per trovare il fieno, insiemetutti e due, a volte partiva alla ricerca del fieno solouno, mentre l’altro faceva il lavoro dell’intreccio, la sulcamino. Quando i contadini tornavano dalla campagna,le cicogne erano ancora là che lavoravano ancora unpo’ sotto i loro occhi poi andavano a dormire poichédovevano svegliarsi presto il mattino seguente.La in cima al camino, sotto gli occhi dell’interovillaggio e le cicogne facevano anche all’amore. Si accarezzavanocon soavità i becchi e giocavano l’un conl’altra in un incontro prolungato. Il maschio iniziava asfiorare con il becco le morbide bianche penne del pettodella sua femmina, quelle meno usurate dal tempo oda altri becchi. Egli pian piano scendeva lungo il collocon il suo becco carezzevole, mentre lei allungava ilsuo verso il cielo azzurro sopra la loro teste. Poi lei stiracchiavaa lungo le ali come voleva coprire con loro iltetto della casa al di sotto. Il loro pigolio, i loro profondigemiti di piacere si udivano sin da lontano. Dopo qualchegiorno la femmina deponeva le uova che posavanocon cura al centro del nido. E fin da subito lei diradavale uscite in coppia e i voli planari col suo compagno incerca di cibo e fieno. Se ne stava i poveretti, a prendersicura delle sue uova soprattutto, quando nel susseguirsidei giorni primaverili capitava qualche giornata freddaed umida, che poteva nuocere alle future cicognette,che presto avrebbero rotto il guscio delle loro uova.Per il villaggio di Gollokamie quelle cicogne eranomolto più che due affascinanti uccelli migratori. Eranoanche più che due lavoratori modelli, e molto più chedue esempi di bianco amore, e non raramente in questovillaggio erano considerati alla stregua di veri cittadini.Ma ultimamente gli uomini guardavano le cicogne conrispetto ed invidia anche perché loro potevano riversarsiin volo liberamente di là del confine, andavanocosì lontano finché il loro sguardo si perdeva e finchéle loro ali glielo permettevano. E soprattutto facevanoinvidia con quella libertà della loro specie, che mai primad’ora da queste parti era stata tanto desiderata. Lecicogne giungevano all’improvviso all’inizio dell’estatecome due angeli della speranza. La nostalgia per i giovanidel paese che erano riusciti a scappare, che nonpotevano inviare notizie né apertamente né di nascostosul luogo dove ora si trovavano, se erano sani e salvi,se vivevano o erano morti, faceva sì che le cicogne venisseroviste come messaggeri di quei luoghi caldi ebenedetti dove si pensava che i fuggiaschi di Gollokamieavessero trovato rifugio. Le madri, alle quali nonbastavano le ore del giorno e della notte per piangerei loro figli fuggiti, stavano alla finestra e si perdevanonel guardare le cicogne venute forse da quel lontano esconosciuto aldilà.Quando le cicogne portavano i piccoli in volo perinsegnar loro a volare ed a migrare dall’oggi al domani,le giovani spose con i loro letti vuoti, appoggiavano lafronte sul vetro delle finestre, e mormoravano alle cicogneraccomandazioni e promesse sulla fedeltà e l’attesanon importa quanto lunga essa fosse.In quei sordidi mattini quando i bianchi uccelli migratoridi Gollokamie si erano portati via i loro piccolied avevano intrapreso il lungo volo migratore, lasciandovuoto il grande nido in cima al camino della grandecasa nel centro del paese, i bambini gettavano via lecoperte e si precipitavano alla finestra:nga Pellumb Kulla SHBAOoohh se ne sono andati. Mamma se né son andativia davvero?Si se ne sono andati, figlio mio, se ne son andati –dicevano le mamme e sospiravanocoprendosi le spalle col maglione come se la migrazionedegli uccelli aprisse le porte ai gelidi venti che siapprestavano a venire.Ma torneranno di nuovo?Ma certamente che torneranno amore della mamma!Loro sono sempre tornati dopo laloro migrazione. Qui a Gollokamie essi hanno laloro casa. Come i ricchi che hanno due case, una perl’inverno e l’altra per l’estate. I ricchi hanno queste comodità.Si muovono più spensieratamente vedono moltopiù le bellezze che si dice il mondo abbia. Per superarei confini essi hanno ali forti e tanta libertà.Dopo quel triste volo gli uomini si assopivano ilcielo si incupiva e i problemi sembravano anche piùgravi.Ma poi arrivava la primavera il clima si faceva piùcaldo ed un bel mattino i contadini aprivano gli occhi evedevano che le cicogne zampe-lunghe erano ritornateed avevano iniziato con impegno il loro lavoro di ricostruzionedel loro nido.Le madri sforzandosi di contenere la loro gioia epregustando le grida di gioia dei loro bambini, toglievanoloro le coperte e gli dicevano:Sveglia! Basta dormire! Alzatevi che sono ritornatedi nuovo le cicogne!Ma negli ultimi anni le cicogne non erano riuscite afiutare che riguardo al loro viavai, in paese avevano iniziatoa soffiare venti di malignità. Il primo, Rako Baruti,aveva iniziato ad odiarli. Egli non si capacitava checerte cose dopo che lui e i suoi compagni avevano presoil potere nel Quarantaquattro, fossero rimaste come untempo. Ecco le cicogne! Egli aveva iniziato ad odiarleper lo stesso motivo per cui gli abitanti del paese invecele amavano. Rako ed alcuni suoi prezzolati subordinatinon sopportavano questo rinvigorimento improvvisodelle persone. Con l’arrivo della coppia di cicogne gliabitanti del paese sembravano più coraggiose, contestavanodi più, ridevano di più e le canzoni a Gollokamienon smettevano di suonare. Al contrario dei reazionari,anche a Rako Baruti pareva che le cicogne fosserodei corrieri che mandavano e portavano messaggi, checreavano legami inspiegabili con quei mascalzoni cheavevano abbandonato la patria ed avevano intrapreso lastrada del tradimento.Al capo del consiglio del villaggio va la meritatamaledizione per ciò che successe più tardi perché dilui fu la colpa che le cicogne a Gollokamie non si vedonopiù. Egli fu la causa della fuga senza ritorno dellecicogne dal paese.Ecco come un giorno Rako Baruti chiamò quelmentecatto di Bobo Rredhi.Senti Bobo! – gli disse – Sono anni che non sopportoquesta situazione. Voglio che miFai un lavoretto domani: se farà bel tempo, questiuccellaci che sono la nostra rogna qua sopra, si riverserannoverso il fiume per abbeverarsi e sfamarsi e portarerametti e paglierini al nido. Tu nel frattempo troverai unbambinetto e insieme a quello salirete sul tetto. Cercadi mettere il bambino sulle tue spalle e digli di toglieredal nido le uova che ha lasciato la femmina.L’indomani era bel tempo e si fece come volle Baruti.La mente di Bobo non era acuta ed obbedì presto aRako. Nemmeno mezzora per arrampicarsi che le uovaerano in mano a Rako Baruti. Egli allontanò i bambinied ordinò a Bobo di bollire le uova ed insieme al bambinodi rimetterle nel nido. Ma di sbrigarsi perchè lecicogne potevano tornare in ogni momento!E anche questo fu fatto! Il bambino non capì cosafece Rako alle uova, mentre Bobo su intimazione delCapo - consiglio mise un gran lucchetto sulla bocca.Cosi che a Gollokamie questo inganno si seppe moltianni più tardi quando le cicogne non tornavano più.Il freddo avanzava. La femmina non lasciava più ilnido. Tutto ciò che le serviva per bere e mangiare leilo prendeva dal suo compagno. Ma alle uova sembravanon bastare il suo caldo covarle. Sotto il suo ventre lafemmina Bianchina non sentiva la vitalità dei nascituriche sperava di veder spuntare dal di sotto di quel sottileguscio delle uova. La coppia di cicogne lottava coltempo. Gli altri anni, in quel mese, i piccoli avevano giàun bel piumaggio e le ali rinforzate e volavano attornoal nido ed in quel sprazzo del cielo sopra il paese preparandosia migrare.Anche gli abitanti di Gollokam fiutavano torbidamenteche qualcosa stava succedendo alle loro cicogne.Questo anno gli abitanti non vedevano ancora lecicognette volare con i genitori e sul villaggio volavain solitudine sempre e soltanto il maschio. La femminanon si schiodava dal nido e non si allontanava dalle sueuova. Si capiva che qualcosa era successo alle uova manessuno sapeva dire cosa. Anzi molti pensavano che colfreddo che avanzava le cicogne dovevano abbandonarele loro uova e partire per salvare se stessi. Nessuno avevaprovato prima d’ora la dedizione delle cicogne adulteverso le cicognette che dovevano nascere. Questo erainspiegabile!Gli ultimi giorni il freddo divenne stringente. Nemmenoil maschio si muoveva più ed entrambe le cicognenon volevano ormai né mangiare né bere, poiché unacosa ben più grave della fame e della sete li minacciava.Il processo della vita si era spezzato ed avevasubito un forte scisma. Il maschio si sedette e si strinsealla sua femmina per proteggerla dalla tramontana cheaveva iniziato a soffiare senza pietà.La gente del paese seguiva addolorata questo drammadei loro bellissimi pennuti che da decenni e decenniingentilivano gli animi dei contadini. Il freddo divennepiù aspro e pungente. Ormai nemmeno le cicogne adultepotevano più salvarsi. Ormai nemmeno si muovevanopiù.Poi i cieli iniziarono a mandare giù la neve e pianopiano le cicogne che non l’avevano mai conosciuta, furonoricoperti da essa.*kulaki – termine importata dalla Russia comunistacon il quale si chiamavano i contadini ricchi che sipresupponeva fossero avversari del socialismo.(traduzione Keda Kacelli)Mendimi shqiptar dhe shkolla e sotme shqipeAlbanologët shprehen për nevojën e krijimit të simbiozës së shkollës me mendimin shqiptar të traditësEtërit e mendimit shqiptar të traditës në vitet 20'-40' të shekullit të kaluar, si Branko Merxhani,Gjergj Fishta, At Zef Valentini, Tajar Zavalani,Krist Maloki, Vangjel Koça, etj., figura të shquara intelektualekombëtare që kërkonin për Shqipërinë e asajkohe një zhvillim të përparuar europian, nuk njihenmjaftueshëm. Edhe pse veprat e personaliteteve të tillëkanë dalluar aso kohe për orientimin e mendimit tëshquar shqiptar, njohja e veprave të tyre ka qenë e ndaluargjatë regjimit komunist. Çuditërisht, pikëpamjet ekëtyre intelektualëve në shërbim të shoqërisë shqiptaredhe në funksion të zgjidhjes me sukses të problemevetë kohës, janë aktuale edhe sot për Shqipërinë,pasi këta etër të mendimit shqiptar të traditës kërkoninqysh atëhere t'a shihnin Shqipërinë një vend të lirë, demokratdhe të integruar në Evropë. Nisur nga studimimbi vlerat e këtij grupimi intelektual, sot studiuesit ealbanologjisë kërkuan forcimin e mendimit shqiptar sitë domosdoshëm, kërkesë që e ofruan gjatë koferencësmbarëkombëtare shkencore "Mendimi shqiptar dheshkolla shqipe", ku merrnin pjesë studiues nga Kosova,Maqedonia dhe Mali i Zi. Të gjithë e kosideruankonferencën dhe idetë e saj si një rrugë drejt krijimittë simbiozës të lakmuar të shkollës sonë me mendiminshqiptar të traditës.Ministri i Arsimit dhe Shkencës, Fatos Beja, i pranishëmnë këtë aktivitet, deklaroi se, "falë etërve tanëtë mendimit, ne shëndoshim gjykimin tonë sot për atëqë duhet të realizojmë për edukimin e brezave, ndonësesot në shek. XXI koha është krejt tjetër, zhvilliminjerëzor ka bërë shumë para, shqiptarët kanë arriturnjë stad tjetër krahasuar me një shekull më parë". Kjo,tha Beja, do të ishte shumë e dobishme për brezat esotëm dhe për të vendosur barazpeshën e munguar përgjysëmshekulli në mendimin shqiptar për shoqërinë,formimin e njeriut, por edhe integrimin e të rinjve. Pjesamë e madhe e intelektualëve të viteve 20'-40' kishinstudiuar në universitet më në zë të Europës dhe kërkoninatë që shqiptarët e sotëm kërkojnë: t'a shohin Shqipërinëdrejt Europës. "Përqajsa e vështrimeve të sotmedhe të djeshme do të mund të ndihmonte në maturinëe mendimit dhe veprimit të sotëm, por dhe të nesërm.Duke studiuar sot mendimin e tyre, ne u mësojmë tërinjve të sotëm që nesër kur të jenë vendimmarrësit evendit, të mund të projektojnë të ardhmen e tyre mëmirë se sot", u shpreh Beja. Mendimi i traditës shqiptaree viteve 20'- 40 solli në shumë fusha të kulturësndihmesë të çmuar në forcimin dhe formimin patriotik,historik, kulturor shoqëror, filozofik dhe institucionaltë shqiptarëve, hapi udhë të reja në formimin gjuhësor,gazetaro-politikë, të cilat ofrohen sot si modele të admirueshmepër shtypin dhe publikun.Ajo periudhë pasqyronte botën shqiptare me studimetë veçanta albanologjike dhe etnografike, të cilat edhesot vazhdojnë t'i qëndrojnë kohës, ndërsa patën ndikimnë shumë çështje shoqërore, ekonomike, psikologjike,etj. "Përkimi, përthithja dhe pasurimi i të gjitha nivelevetë shkollës sonë me mendimin shqiptar të traditës,veçanërisht të mendimit kulmor të viteve 30' dhe dijeveqë reflektohen në aktualitetin e sotëm shqiptar, duhet tëshndërrohet në një prej prioriteteve më të rëndësishmetë strategjisë tonë kombëtare, aq më tepër që bazimi ishkollës te kultura kombëtare përbën edhe njërën ngashtyllat kryesore të Kartës së Bolonjës", u shpreh nëhapje të konferencës, Ardian Marashi, Drejtor i Qëndrëssë Studimeve Albanologjike. Kjo qendër e re, që ka nisurtë funksionojë vetëm një vit më parë dhe ka si qëllim,njohjen e autorëve të mendimit shqiptar, ka botuar sëfundmi edhe një manual tematik dhe bibliografik. SipasMarashit, panorama e shkurtër përshkruese e ideve, teorivedhe fushave të lëvruara nga mendimi i traditës shqiptarei viteve 30', dëfton rëndësinë e madhe që ka studimii tyre në shkollën tonë dhe urgjencën e ndërfutjes së tijnë strukturat kurrikulare. "Përshkrimi i jetës dhe veprëstë disa prej autorëve më të mëdhenj të kulturës shqiptare,por që janë krejt të panjohur për shkollën tonë, tregonboshllëkun që krijon mosnjohja e këtij mendimi", thaMarashi. Ai vuri në dukje nevojën e domosdoshme tëpasurimit të bibliotekave të shkollës tonë me veprat eetërve të mendimit të traditës shqiptare.

NTurismoM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 . pagina 10Vlora,mbreteresha e turizmitRruga bregdetare e Vlorës që pushon në Qeparo të joshme plazhet e virgjëra, me lagunat e pasura të Nartës,të Dukatit, manastiret si ai i ZvërnecitValona,la regina del turismoLa costiera di Valona che termina a Qeparoti seduce con le sue spiagge vergini, le ricche lagune di Narta,di Ducati, i monasteri come quello di ZvernecKemi kohë që dëgjojmë rënkime, që si uraganvijnë nga thellësit e gjirit të Vlorës. Deti protestonme dallgë të tërbuara, njerëzit me fjalëtë zemëruara.Vlora vendi me pasuri prrallore, natyrore. Sa hapenportat te ura e Vjosës për të hyrë në Vlorë mrekulloheshnga monumentet natyrore, që si rrallëkush i ka tëvendosura në rresht si ushtar me uniformë të gjelbërt.Nga grykëderdhja e Vjosës takon dorën me bukuri befasueseqë shkel pragun e Vlorës të natyrës bujare ,duke filluar nga rezervati pyjorë i Pishë Poros dhe ecënnë një mjedis tundues, rrethues nga ishuj e gadishuj,laguna e manastire, që s’të lëshojnë të ikësh vullnetarisht.Rruga bregdetare e Vlorës që pushon në Qeparotë josh me plazhet e virgjëra , me lagunat e pasura tëNartës, të Dukatit, manastiret si ai i Zvërnecit, shpellate shkruara me me fjalë latine e Greke, amfiteatrin eOrikumit, gjeoparkun e Llogarait, plazhet e përkëdheluratë Dhermiut, Himarës, Qeparoit, që kundërmojnënga aroma e portokalleve e luleve të maleve, që u rrinëmbi krye fshatrave si kurorë mbretërore. Vlora një rrethqë laget nga dy dete, deti Jon dhe ai Adriatik, që lagetnga shumë lumenj e që popullohet nga një faun dheflorë shumë e pasur. Eshtë i vetmi vend në Shqipëriqë njërën faqe e lanë me ujët e detit Jon dhe tjetrënme ujin e Adriatikut . Këtë dhunti të natyrës, duhet taruajmë e trajtojmë si një pasuri të çmuar kombëtare.Ajo s’është pronë e asnjë politikani e asnjë qeveriee asnjë biznesmeni që do ta përvetësojë. Ajo ështëpronë e të gjithë Shqiptarëve, e atyre që janë sot dhee atyre që do të vijnë në të ardhmen. Mos biem pre einteresave të ngushta të spekullatorëve që shfrytëzojnëkonjukturat politike. Duhet më shumë vëmëndje,mëshumë nuhatje, më shumë ndershmëri, më shumë patriotizëm,më shumë zgjuarsi, që të mos biem në kurthine skenareve mafioz të përtej Adriatikut, të fqinjëve tanëxhelozë që jua verbon shikimin kjo perlë e mesdheut .Në rast se ne do të tregojmë pakujdesi, një ditë do tëpendohemi për një krim që kemi bërë pa dashje , por qëbrezat nuk do na i falin. Natyra kjo arqitekte e pazëvëndësueshme,na ka dhënë me bollek elementë natyrorë:duke filluar nga detet, malet, pyjet që nuk i ndërtondot dora e njeriut, qoftë edhe arqitekti më i talentuar,ndaj duhet ti ruajmë me fanatizëm e të bëhemi të përgjegjshëm.Jo! Blerje te pronave nga te huajtNë vendet e huaja prona është gjëja më e shtrenjtë .Në Shqipëri prona është gjëja më e lirë. Kjo vjen se atoqë bëjnë pazare me pronat nuk ju dhimbsen, se nuk ikanë pronat e tyre. Pronat që bleu shteti Italian, kur epushtoi Shqipërinë nga ish pronarët, ishin të shumta nëtë gjithë vendin. Si kudo edhe në Vlorë ai bleu pronate Llakatundit, fushën e aviacionit, fabrikën e vajit ( equajtur distiliria) etj . Këto prona me fitoren e demokracisënë 1991, kaluan pronën e shtetit Shqiptarë. Sotkëto prona i kanë marrë ata ish pronar që ja kishin shiturItalianëve. Pra, vajti prona tek i zoti. Vendi ynë, njëvend i vogël, me sipërfaqen më të pakët për frymë nëEvropë, nuk duhet të shesë tokë të huajve. Toka duhettë jepet me qera. Le të kujtojmë faktin se rreth 37%e territorit Grek është pronë e Shqiptarëve. Ka shumëShqiptarë të Korçës, Kolonjës , Gjirokastrës Sarandëse Vlorës etje. që kanë toka në Greqi , por që as nukbëhet fjalë as për tu a njohur pa le më për tu a dhënënga qarqet e qeverisë Greke. Çamët, Greku jo vetëm qëi përzuri barbarisht nga trojet e tyre, por edhe sot nukNei paesi stranieri la proprietà è la cosa più cara. InAlbania la proprietà è la cosa più economica. Questo accadepoiché chi fa affari con i terreni non prova dispiacerenel privarsene non trattandosi di proprietà personali. Leproprietà acquistate dallo stato italiano, all’epoca dell’invasionedell’Albania agli ex proprietari, erano molte in tuttoil paese. Come altrove anche a Valona comprò i terrenidi Llakatund, la pista dell’aviazione, la fabbrica dell’olio(chiamata distilleria) ecc. Questi beni con la vittoria dellademocrazia nel 1991, divennero proprietà dello stato albanese.Oggi le proprietà sono state riacquisite da quegli exproprietari che le avevano vendute agli italiani. Perciò, ètornato il bene al padrone. Il nostro paese, un paese piccolo,con la minor superficie per abitante in tutta Europa,non deve vendere terreni agli stranieri. La terra dev’essereconcessa in affitto. Ricordiamoci che il 37% del territoriogreco è di proprietà degli albanesi. Ci sono molti albanejuanjeh dhe nuk ju jep as viza për të vizituar varrezate të parëve të tyre. Vendosja e AMBOS në Vlorë ka njëprapavijë ekonomike që të bënë të dyshosh për aferakorruptive ?!.Me gjithçka ka ndodhur dhe po ndodh në Shqipërinë këto 17 vjet të pluralizmit, të bën të dyshosh për tëgjitha. Kompania e Petroliferës, u kontestua fillimishtdhe më vonë gradualisht u amortizua në të gjitha strukturatshtetrore, duke filluar nga Bashkia e qytetit dheqarku i Vlorës, e deri në organet e larta shtetrore. Tëbësh biznes nafte në Vlorë, në mbretërinë e turizmit,është një minim që i bën të ardhmes së atij vendi. Natyrshëmlind pyetja : a mund të bashkëjetoi nafta meujin e detit ?!... Cili prej tyre ndot njëri- tjetrin?. Naftae nxin ujin e detit, apo uji i detit e nxin naftën. Nëkëto alternativa duhet të shihet më racionalja, midishumbjes dhe fitimit. Nuk duhet të skllavërohemi ngainteresat e çastit, por të shohim interesat e prespektivës.Në vendin e të parëve tanë, nuk jemi kalimtarë,por të përjetshëm në breza. Në rast se e shohim sotNartën , Himarën, apo gjithë bregdetin të boshatisur,nuk do të jetë e largët dita që emigrantët me kursimete tyre, do investojnë dhe do ta popullojnë e lulëzojnëatë perlë të vendit, si rrallëkush që mund të shpresojëte të huajt?. Në demokracitë e zhvilluara pjesmarrjae komunitetit në vendimmarrje, është një e drejtë përçështje madhore, legjitime. Reagimet e komunitetittë Vlorës, organizimi i tyre në aleancën qytetare permbrojtjen e gjirit të Vlorës, si dhe referendumi popullor,janë element inkluziv të parimeve demokratike .Zëri i komunitetit vëndas duhet dëgjuar dhe alternativatqë ata përcjellin duhen vlersuar e marrë në konsideratëpër efektshmërinë e tyre . Sa do pak të ndihet influencae Petroliferës në ndotjen e mjedisit Vlonjat, është njëfenomen që duhet të sensibilizoi gjithë organet e vendimarrjes.Argumentat që sillen për leverdinë ekonomike, nuk ka pse të kushtëzohet për tu instaluar në Vlorë,kur ka plot hapsira të tjera më opurtune .Fakti që insistohet për tu vendosur në Vlorë, na bëntë dyshojmë se fqinjët tanë Italianë e Grek, e largojnënga vetja dhe e bien në gjirin e Vlorës , si vendi meresurset më të mëdha turistike, për ta paralizuar atë sikonkurent Mjafton një ndotje e rastit nga një pakujdesi,që të ngordhin gjithë gjallesat dhe të varfërohet mikroflora.Vloravendi i ullirit, agrumeve , vreshtit, pyjevedhe kullotave të pasura malore, i detit të kristaltë , nukduhet të bëhet “koshi i plerave “ të fqinjëve tanë perëndimordhe jugorë. Një turizëm elitar kërkon mjedis tëpastër dhe të garantuar. Gjiri i Vlorës për vetë popzicionine tij strategjik le të ketë oferta për porte mallërash,transporti , pasagjerësh që sjellin gjallëri dhe krijojnëaktivitete të dobishme ekonomike . Për investime madhorenë Vlorë ka tentativë të disa biznesmenëve tëfuqishëm, që sjellin transformime rrënjësore dhe çuditërishtpengohen .Ëndrra ne sirtar e «Geges se Vlores “ Virgjëria ebregdetit të Vlorës, është çelësi që do të bëjë të mundurqë të afrohen ose të largohen biznesmenët e huaj në këtërajon . Shqipëria me politikat e saj frenuese, ka humburshumë kohë për futjen e investimeve të huaja aq të shumëpritura.Ligji 7501 për tokën, është bërë barrierë përtë qëndruar larg shumë investitorë të fuqishëm, vendasdhe të huaj. Një tentativë këmbëngulëse prej 13vjetësh, e Shqiptaro – Australianit Bajram Murati, njëluftë sa ndjenjash aq edhe nervash e ka zhgënjyer dhePlazhi i Cekodhimave ne Radhime eshte nje nder plazhet me te bukur te rivieres se Vlores, i cili dallohet jo vetem perdetin e kalter dhe te paster, por mbi te gjitha qetesin absolute, sherbimin e kulturuar dhe harmonine e krijuar midiskodres se gjelberuar dhe detit te kalter30 Giugno 2008 – E’ da tempo che udiamo dei lamenti,come degli uragani provenienti dalle profonditàdel golfo di Valona. Il mare protesta con onde furenti,gli uomini con parole cariche d’ira.Valona è un paese dalla ricchezza fiabesca, naturale.Appena socchiuse le porte presso il ponte di Vjosa checonduce a Valona, si resta incantati dai monumenti naturali,situati come raramente capita altrove in fila come soldatidall’uniforme verde. Dallo sbocco di Vjosa si viene incontatto con bellezze sorprendenti che attraversano la sogliadi Valona dalla natura generosa, partendo dalla riservaforestale del Pishe-Poros e prosegue in un ambiente seducente,circondato da isole e penisole, lagune e monasteri,che non ti consentono di allontanarti volontariamente. Lavia costiera di Valona che termina a Qeparo ti seduce conle sue spiagge vergini, le ricche lagune di Narta, di Ducati,i monasteri come quello di Zvernec, le caverne ornate dascritte latine e greche, l’amfiteatro di Orikum, il geoparcodi Llogarai, le spiagge coccolate di Dhermiu, Himara, Qeparo,che profumano di essenza di arancio e fiori di montagna,posizionati sui capi dei villaggi come corone regali.Valona è un comune legato da due mari, il mar Ionio equello Adriatico, bagnato da molti fiumi e popolato da unafauna e flora molto ricca. E’ l’unico paese in Albania adimmergere un lato nelle acque del mar Ionio e l’altro nelleacque dell’Adriatico. Questa dote della natura, bisognache sia da noi conservata e trattata come un inestimabilepatrimonio nazionale.Essa non è proprietà di nessun politico, nessun governoe nessun uomo d’affari che desidera acquisirla. Essa èproprietà di tutti gli albanesi, di quelli che ci sono oggi edi quelli che verranno in futuro. Non dobbiamo diventareprede degli stretti interessi degli speculatori che sfruttanole congiunture politiche. Serve maggiore attenzione,maggiore fiuto, maggiore onestà, maggiore patriotismo,maggiore intelligenza, perché si possa non cadere nellatrappola degli scenari mafiosi aldilà dell’Adriatico, pressoi nostri vicini gelosi il cui sguardo viene acceccatoda questa perla del mediterraneo. In caso mostrassimononcuranza, potremmo un giorno pentirci di un criminecommesso senza averne l’intenzione ma che le futuregenerazioni non ci perdoneranno. La natura, questo architettoinsostituibile, ci ha regalato elementi naturali inabbondanza: iniziando dai mari, dalle montagne, dagli alberiche la mano dell’uomo non può costruire, seppure inpresenza del più talentuoso architetto, ragione per cui bisognaconservarli con fanatismo e diventare responsabili.No all’acquisto delle proprietàda parte degli stranieri!si di Coriza, Kolonje, Argirocastro, Saranda, Valona etc,che possiedono terreni in Grecia, ma che in alcun modopossono vedersi riconosciute e tantomeno restituite dagliambienti del governo Greco. I çam, i greci non sololi cacciarono barbaramente dalle loro terre, ma tutt’ogginon vengono riconosciuti e non vengono a loro nemmenoconcessi i visti per poter visitare i cimiteri dei loro avi.L’installarsi dell’AMBO a Valona nasconde una dietrologiaeconomica che induce a dubbitare di affari di corruzione?!.Tutto quello che è accaduto e accade in Albania inquesti 17 anni di pluralismo, porta a dubbitare di ognicosa. La Compagnia Petrolifera, contestata fin dall’inizio èstata in seguito ammortizzata presso tutte le strutture statali,partendo dal Comune della città e dal distretto di Valona,fino agli alti organi statali. Fare affari con il petrolio aValona, nel regno del turismo, è un danno che si arreca alfuturo del paese. La domanda nasce spontanea: può forseconvivere il petrolio con l’acqua di mare?!... Quale dei duesporca l’altro? E’ il petrolio a rendere scuro l’acqua delmare, o l’acqua del mare rende scuro il petrolio? Di questealternative va scelta la più razionale, tra la perdita e ilguadagno. Non dobbiamo renderci schiavi degli interessidel momento, ma guardare agli interessi della prospettiva.Nel paese dei nostri avi, non siamo passeggeri, ma eternilungo le generazioni. Se oggi vediamo Narta, Himare, otutta la costa svuotata, non dobbiamo credere lontano ilgiorno in cui gli immigrati con i loro risparmi investiranno,popoleranno e faranno fiorire quella perla del paese, comepochi sperano possano fare gli stranieri. Nelle democrazieprogredite la partecipazione della comunità nelle decisioniè un diritto nei casi maggiori, leggittimi. Le reazioni dellacomunità di Valona, la loro organizzazione nell’alleanzacittadina per la salvaguardia del golfo di Valona, così comeanche il referendum popolare, sono elementi interni deiprincipi democratici. La voce della comunità cittadina vaascoltata e le alternative proposte vanno valutate e presein considerazione per la loro efficacia. Subire il menopossibile l’influenza della Petrolifera nella contaminazionedell’Ambiente a Valona, è un fenomeno che deve sensibilizzaretutti gli organi decisionali. Gli argomenti citatisulla convenienza economica, non hanno motivo di esserelimitati all’installazione a Valona, ci sono molti altri spazipiù opportuni. Il fatti che si insista per la base a Valona,ci porta a sospettare che i nostri vicini italiani e greci,allontanano la base dai loro confini portandola nel golfodi Valona, il paese dalle maggiori risorse turistiche, perpoterla paralizzare come concorrente. E’ sufficiente unacontaminazione casuale per mancanza d’attenzione, perchépossano morire tutte le creature e possa impoverirsila microflora. Valona, il paese dell’olivo, degli agrumi, delvigneto, delle foreste e dei ricchi pascoli di montagna, delmare cristallino, non deve diventare la “pattumiera” deinostri vicini occidentali e meridionali. Un turismo elitarionecessita di ambienti puliti e garantiti. Il golfo di Valonaper via della sua stessa posizione strategica offre l’opportunitàdi costituire un porto di merce, trasporti, viaggiatoriche portano vivacità e creano utili attività economiche.Grandi investimenti a Valona vengono tentati da alcuniuomini d’affari potenti, portatori di trasformazioni radicalie a cui stranamente vengono causati impedimenti. Il sognonel cassetto di “Gega di Valona”, la verginità della costa diValona, è la chiave che renderà possibile avvicinare o allontanareuomini d’affari stranieri in questo distretto. L’Albaniacon le sue politiche frenanti, ha perso molto temponell’accogliere investimenti stranieri così tanto graditi. Lasegue a pagina 11 segue a pagina 11

pagina 11 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NCulturaMJam penduar qe nuk u bera “hajdut”!Kanë kaluar 17 vjet që atherë.Vitet rrodhën. Dallgae jetës më hodhi në mënyrë të pa mëshirshmesa në një vend në një tjetër nëpër fshatrate qytetet e Greqisë. Fati herë më buzëqeshi dhe here mëzuari me gurë. Por ato ditë do mbeten të pa shlyera nëkujtesën time. Kam plot shtatëmbdhjetë vjet që e mbajtë ngarkuar rrugëve të emigracionit, apo dhe udhëtimevetë mia në Itali, Turqi, Gjermai e gjetkë. Sa më shumëqë më ikën mosha dhe, ujrat e burimit jetësor rendin tëkapin oqeanin e madh pa kthim të parajsës, ndjej se,jam fajtor për atë që nuk e bëra në kohë, çastin, dhemomentin e duhur. Nuk u bëra hajdut!Ky pendim ka arritur deri aty, sa shpesh here më lëpa gjumë. Më ka shtuar dëshirën të bëhem kërkues endjekës i asaj që dikur e pata në dorë dhe nuk e rrëmbeva,nuk e fsheha, nuk e vodha. E po ta kisha vjedhurato moment, ju, sot do më falënderonit, do ta përmëndnitvjedhen time nëpër faqe gazetash, apo, nëpër faqet einternetit me bujë, duke më përkëdhelur ndërgjegjen eduke më shtuar cilësi të cilat edhe mund të mos i kem.Por koha nuk kthehet mbrapa!Ajo rrjedh duke na ngarkuarnë shpinë thesin e madh të problemeve dhe dukena e bërë të ardhmen më të vështirë.Ishte fillim mars i viti 1992 i vetëm si një Magelani vogël, me vela të hapura, kerkoja një liman të qetëpër të ankoruar familjen time prej katër vetësh. Dallgae stuhisë masive të emigrimit më përplasi në një këndtë Peloponezit. Një zone e madhe dhe e lartë, e thatë pagjelbërim. Gjelbërimi dukej në sytë e shpirtin e këtyrenjerzve të thjeshtë, që kishin diçka nga gjeneza e vëndlindjessime. Ishte fjala e ngrohtë, mikpritëse “Mirëseerdhe”,“Mirëmbrëma” “Mirmëngjes” “ U lodhe”?Pse kjo ditë, do pyesi dikush?Të drejtë keni. Pse kjo ditë, kur kanë kaluar 19 vjetnë Greqi që nga 9o-ta?Ato ditë në Rriqaj, Rri - qaj, në këtë fashat të largëtnë juglindje të Peloponezit, më pritën mua emigrantine pare shqiptar.Rri e qaj moj Arbëri,Djemtë që ranë për liri!Këngë popullore ArvanitaseShumë prej tyre tani nuk jetojnë më, por në thellësitë shpirtit tim janë të gjallë, të dashur, ashtu si i njohaditën e pare. Jorgo Mavromati (Syziu) me atë këmbën etij të prerë në luftën italo-greke në Këlcyrë.Jorgo Miros(i miri)Petro Sarbani (kushëriri i pare i Pol Sarbanit nëAmerikë),Kristo Kokori (kokoshi) me një fotografi tëvjetër në dorë:- Eshtë nga Grabova e Përmetit, më thotë, dukemë treguar fotografinë e një vajze. Ishte dashuria imee parë. Dashuria dhe vdekja, jetonte bashkë me ne atëkohë lufte. Dhe pse udhëtova në Amerikë, Australi eItali, ajo mbeti limani im i vetëm.Më rrënqethet trupi.Si e ka ëmrin, e pyes me buzët që pa e kuptuar mëdridhen.- Kostandina, Kostandina Xhavara, dhe shoh fotografinëti dridhet në duart e rreshkura nga mosha.- Kur u larguam, i thashë të vinte me mua, por nukerdhi!Rastësi? Këtë fotogrfi e kisha pare diku në albumete shtëpisë sime.“Atdhe, si dielli yt, Diell tjetërkund nuk ndriçon”.Poeti i madh Arvanitas… Lorenzo Mavili (1860 – 1912)nga Pilo ZybaFshati Rriqaj- Do ma jepni mua, i them.- Kur të vdes, buzëqesh, do ta lë trashëgimi.Pas disa muajsh i solla motrën e fotografisë tij. Kostandinaishte vajzë në fisin tim. Djalit të saj të madh,i ka vënë emrin e dashurisë së saj të pare Kristo. Sikurkërkonte te vetë Krishti, dashurinë e saj të humbur. Kuru ktheva, Kriston e gjeta në shtrat. E mori fotografinë, epa dhe më tha këto fjalë të cilat nuk mund të harrohenlehtë.Jemi komb i bukur, më tha, të bukurën e duantë gjithë.Helena e Trojës shkatërrojë dy perandori,dhe u mundua të buzëqeshte. Kështu ndodhi dhe mene!Arbëria ishte një Helenë që e dashuronin të gjithë,nuk e lane të jetonte rininë dhe jetën e saj. Ulu, muduk se pëshpëriti apo bëlbëzoi, ashtu me atë dashurinëe mikpritësit që i kishte rrënjët larg, shumë larg,deri te fshatrat e Sarandës. Kur u ktheva herën tjetër,nuk jetonte më. Amaneti i Kostandinës, rëndon endenë shpirtin tim. Ai nuk mundi ta mërrte me vehte nështëpinë e fundit. Nuk u martua asnjëherë.Theodhori Belesi, i thyer në moshë, i zbardhuri tëri, si një top dëbore, por i ngrohëtë në bisedë e ipërzëmërt, më zgjati një tufë me çelsa: Janë të Kristos,deri sa të vijë vëllai nga Amerika, jetoni në shtëpinëe tij. E ka lënë me gojë.Juve u donte shumë! Krasitjaato ditë degët e rrushit, e më dukej sikur krasisja trungunshekullor të kombit që të mbinin lastarë të rinj.Nëmbrëmje kthehesha në shtëpi e bisedoja me sendet pajetë të Kristos.Kostumet, gravatat, këmishët të ardhura nga mërgimii gjatë.Ato rroba, që e mbanin ngrohtë atë shpirt njeriu.Atorroba nuk kishin zë, por më flisnin çdo mbrëmjee më ftonin në biseda të gjata deri pasmesnate.Kisha ditë që doja të hapja një sepete druri. Nëqoshet e saj ishte skalitur dhe veshur me figura artistikeprej bakri a tunxhi. Një brave e madhe dhe një çelës poi madh, si të dyerve të kishave, varej në të. E rrotullovanjëherë, dy, dhe ngrita kapakun e sipërm. U dëgjua tingëllimii ëmbël i një zileje që për momentin më trëmbi.Një aromë e këndëshme borziloku mbushi dhomën. Nëtë pashë të palosur me një kujdes të jashtëzakonshëm ,një fustanellë, një rrip të kuq të leshtë me vija të zezame thekë të shkurtër, si tufa e një bishti ketri. Një palekëpucë të bardha nga sipër , me vijëza të zeza nga anët,dhe me një tufë të zjarrtë në majë si xhufkë. Çorape tëgjata si getat e sotme të ngjitura pas trupit si llastik,dhe dy gërsheta me xhufka të zeza që lidheshin poshtëgjurit. Një xhamadan i kuq, i veshur te një këmishëme mëngë të gjëra i qëndisur me fije ari dhe fermeletë.Vijëzimet e tij më dukeshin si rrugë të gjata, pa fund,dërthurur me një talent të jashtëzakonshëm.Mbi të një kapele, në mund të quhej e tillë, po ekuqe në të bardhë, qëndisur me fije ari, argjëndi e s’disi tjetër pasi nuk kam njohuri në këtë fush. Të gjithakëto që shkruaj janë pasojë e atij tundimi dhe të atijgëzimi që ndjeja ato caste. Koloriti i ngjyrave i dhadhomës dhe gjithë shtëpisë një hijeshi të pa kuptushme.Nën rrezet e dritës së forte, muret u bënë sikur tikishte spërkatur njeri me buzëqeshjen e një njeriu qëvinte nga një mbrëmje, ku kishte fituar llotarinë e njëshpirti të gëzuar. Nuk e di pse ky kostum më ngjanteme atë të Vesel Dinos dhe Abedin Dinos kur vajtën nëKostandinopojë të mbronin të drejtat e shqiptarëve tëJaninës e të zonave për rreth. Si kostumi i Faik Konicësnë rrugët e Nju Jork-ut.Nuk di pse ky kostum popullorm’u duk sikur ishte vjedhur nga trupi i Karaiskaqit pasvrasjes në pabesi. Si ai i Theodhori Bythëgurit (Kollokotronit),si kostumi i Marko Boçarit që vëllanë e tijbinjak e ka në muzeun e Luvrit në Francë. Thua të ketëqënë ky kostum që u pikturua ato ditë, pyesja veten.Në mbaj mend, atë natë e vesha dhe e zhvesha disahere. Më binte shumë i madh, nuk ishte për mua! Upërkiste njerzve të mëdhenj, ndaj dhe ata bënë historitë madhe! Ndaj dhe 200 palat e saj, që i numurova disahere, u bënë pulbardha dhe udhëtuan në dyqind shtetepër të treguar luftën e Naplios Mesollogjit e të Tripolicës.Më dukej se atë mbrëmje i vetëm në shtëpinë etë ndjerit Kristo, kisha gjetur një thesar që fliste mëmire se të gjitha librat e fjalorët e botës për kombintim.Në kënd të rripit lexova dy gërma të qëndisura mear. AR, zëmra më donte të ishin gërmat e ëmrit Arbëri.Më tej me gërma greke një ëmër. Sepetja mbante sipërtë gdhëndur vitin dhe vëndin nga kishte ardhur. SantaMaria Korone 16.4.1489. Itali, me gërma italiane.Isha i shokuar. Ç’do ditë mesi prisja mbrëmjen. Isha iri në atë kohë, flasim përpara 19 vjetësh. TelevizionetGreke trumbetonin me të madhe vjedhjet arkeologjikeqë bëheshin në Shqipëri. Më lindi idea që ta “vidhja”,por, kisha dhe frikë. Doja ta “vidhja”, por doja dhe tëmbaja besën. Më kishin dorzuar çelsat dhe isha i zotii shtëpisë deri sa të vinte i vëllai nga Amerika. Nuke dija, kishte njeri dieni për të? Për here të pare nëjetë ndjeva nevojën të bisedoja me dike, të kërkoja njëpartner, një bashkpuntor për “vjedhjen” e këtij libri tëmadh ku brënda 2oo palave, (fletëve) mund të lexohejhistoria më mire se te 2oo muzeume të ndërtuar enkaspër të bërë propagande. Ai ishte imi! Vetë fati ma kishtedhuruar, a nuk ishte kështu? Pyesja gjithnjë të afërmit eKristos, kur do vijë vëllai nga Amerika? (Në fakt, dojaqë ai të mos vinte).Në mes të këtij pështjellimi ndjeshash më njoftojnëse më vdiq babai, pushim zëmre, nëntor 92. Mbyllarrëmbimthi derën dhe ika duke i marrë çelsat me vete.Letra nuk kisha. U vonova të kthehem. Kur u ktheva,thesarin tim nuk e gjeta aty ku e lashë. E kishte marrëvëllai i tij në Amerikë. Të vetin nuk e kishte? I pezmatuarsa nuk mund të tregohet, u largova nga fshati përnë zonën bregdetare, duke marrë me vete vetëm dashurinëe këtyre njerzve me zëmër të madhe, që rrjedh ngaburimi i pastër dhe i largët i kombit tim.Kostumin kombëtar lab - Çam – Arvanitas nuk disi ta emëroj, e kam në mëndje dhe e mbaj të veshurashtu si ato mbrëmje në trupin tim. Shpesh më ngjet senjerzit më shikojnë me vëmëndje kur shkoj rrugëve tëqytetit ku jetoj.Para dy vjetësh vajta në vëndlindjen e tij, santa MariaKorone në Itali te Arbëreshët në Kalabri. Fola meDe Radën, Skiroin, Seremben dhe me Skëndërbeun nërrugën prej 5 kilometrash që mban ëmrin e tij. Trokitanë të gjitha portat e dyqaneve, numurova shumë gurë tësokakëve, bërtita, lotova, por librin tim nuk e gjeta, asndonjë motër apo vëlla të tij. Ai kishte ikur nga unë përtë luftuar i vetëm. Në betejat e mos harresës së kombittim, dhe, të Arvanitasve, që e krijuan, e veshën, dhe eprune në Greqi për ta bërë të pavdekshëm.segue a pagina 10 segue a pagina 10Vlora, mbreteresha e turizmit Valona, la regina del turismodeziluzionuar, njeriun ikonë të patriotizmës. Familja etij ka ardhur nga Shqipëtarët e Hotit dhe Grudës , paraviteve 1900 dhe është instaluar në Vlorë. Ndaj edhe ethërrasin « gega i Vlorës » I lindur e rritur në Vlorë,është larguar para 60 vjetësh në Australi, për një jetëmë të mirë . Atje jetoi gjatë, krijoi familje, por vendëlindjennuk e harroi kurrë në mëndje dhe në zemër. Meardhjen e demokracisë, mendoi se ëndrra e tij për disadekada të bëhet realitet, që të prek vendëlindjen dhe tëinvestoi për ta bër atë sa më të bukur e të begatë. Pornuk qe e lehtë që kjo ëndërr të realizohesh.Por ai përsëri s’tërhiqer nga synimet dhe qëllimet etij fisnike. Megjithëse në moshë të thyer, ambicja për tërealizuar ëndrrën e tij, nuk e lë të qetë . Idenë e tijë përtë bërë një qytet superelitar, të emërtuar « Aulona » ehodhi në letër, në një projekt madhështor, që u hartuarnga specialist të zotë, vendas e të huaj. Këtë projekt eparaqiti dhe prezantoi para një audience të gjerë intelektualësh,jo vetëm të kryeqytetit, por edhe të komunitetittë Vlorës, ku do të implementohet ky projekt qepër analogji ngjan me Sidnein. Një investim madhështorQytetet gjigand që nis nga Narta dhe përfundon në PishPoro, duke zënë një sipërfaqe prej 869 ha. Do të ketënjë popullsi prej 150.000 banorë, nga të cilët 100.000banorë do të jenë nga 10 shtete të Evropës dhe botës.Me veprimtarinë turistike të qytetit punësohen 150.000vetë. Ngritja e këtij qyteti ka disa përparësi për zonën .Përmirëson mjedisin, sistemohet myzeqeja e Vlorës dhelidh Vjosën me sistem kanali me Nartën.Doni të denonconi dicka?Vetëm gjoli i Nartës rrit 50.000 ton peshk.Të ardhuratjanë në burime të ndryeshme . Vetëm nga sigurimii jetës i të huajve, do futen 10 miljard euro, qëka të drejtë ti përdor shteti Shqiptarë. Shuma e përgjithshmee të ardhurave vjetore shkon në 2.7 miljardnë vit . Qyteti do të ketë një infrastrukturë modernedhe institucione prestigjoze si banka, spitale, stadiumekinema, hipodrome, porte dhe aeroporte të rinj, Universitete,muzeume, kisha e xhamia për të gjithë sektetfetare. Projekti presupozon që Brenda 25 vjetësh numrii pushuesve të shkoi 2.5- 3 milion në vit. Një qytet ipërmasave botërore bashkohore, siç u prezantua “Aulona”,kërkon një mjedis të pastër ekologjikisht .Është kjoarsyeja që edhe një grup intelektualësh, jo vetëm profesorëtë Tiranës por dhe të Vlorës, sipas një platformetë hartuar nga Profesor Niko Pano, dhe të miratuar nga36 profesorë si Alfred Frashëri, Kristaq Pata, GjovalinGruda, etjerë, ju dërgua në formën e një promemorjeKryeministrit të Shqipërisë, ku kërkohet që të ruhet epastër zona e Vlorës .Po të ruhet i pastër bregdeti i Vlorës dhe ti hapetrruga turizmit elitar, përfitimet janë kolosale. Mjafton tësjellim në kujtesën e lexuesit një shëmbull nga turizmiTurk. Valiu i Antalies Bahhaedin Gynei, gjatë një vizitenë Vlorë 1987, tregoi se nga një metër katror merret njëfitim prej 100 dollar. Dhe sot Turqia, me turizmin sigurontë ardhura të mëdha . Duke parë këto resurse të pastraqë ka Vlora , Bajram Murati ndihet i zhgënjyer dhealudon se dikush pengon në zhvillimin e Shqipërisë dhesytë i ka nga fqinjët që duan ta lënë në prapambetje,duke e parë si konkurente për vetë kushtet e favorshmenatyrore, për një turizëm elitar. Situatën që trashëguamnë këto 17 vjetë, ku gjejmë rrallë biznesmenë Shqiptarënga vendet e huaja që kërkojnë të investojnë kapitalete tyre në Shqipëri, e përligj fakti se nuk u janë krijuarhapësirat e nevojshme që ata të gjejnë ngrohtësie garanci për të investuar për vendin e lindjes apo tëorigjinës së tyre.legge 7501 sui terreni, si è trasformata in una barriera chetiene distanti molti investitori potenti, del posto o stranieri.Un tentativo insistente durato 13 anni, dell’austro-albaneseBajram Murati, una guerra di sentimenti quanto di nerviha deluso e disilluso l’uomo icona del patriotismo. La suafamiglia proviene dagli albanesi di Hoti e di Gruda, installataa Valona prima del 1900. Ecco perché viene anchechiamato “gega di Valona”, nato e cresciuto a Valona partì60 anni fa per l’Australia alla ricerca di una vita migliore.Lì visse a lungo, creò una famiglia, ma il paese natale loportò sempre nei suoi pensieri e nel suo cuore. Con l’arrivodella democrazia, pensò che il suo sogno per diverse decadipotesse divenire realtà, toccare il luogo dov’era nato einvestire per renderlo ancora più bello e fiorente. Ma nonsarebbe stato facile realizzare questo sogno.Ma l’uomo comunque non desiste dai suoi obiettivi e lesue intenzioni nobili. Seppure in avanzata età, l’ambizionedi realizzare il suo sogno non lo lascia in pace. La sua ideadi costruire una città superelitaria, rinomata, “Aulona” l’hacomposta, un progetto grandioso, realizzato da specialisticapaci, del posto e stranieri. Questo progetto l’ha portatoe presentato davanti ad una vasta audience d’intelletuali,non solo della capitale, ma anche della comunità di Valona,dove verrà implementato il progetto che per analogiaassomiglia a Sidney. Un investimento imponente. La cittàgigante inizia a Narta e termina a Pishe-Poros, occupandoun territorio di 869 ettari. Avrà una popolazione di 150.000abitanti, dei quali 100.000 abitanti saranno provenientida 10 paesi d’Europa e del mondo. Con l’attività turisticadella città si darà lavoro a 150.000 persone. L’edificazionedi questa città comporterà alcuni progressi per la zona.Verrà migliorato l’ambiente, sistemata la myzeqe di Valonae collegata Vjosa con un sistema di canali a Narta..Solo la baia di Narta contiene 50.00 tonellate di pesce. Iguadagni proverranno da diverse fonti. Solo dall’assicurazionedella vita degli stranieri, entreranno 10 miliardi dieuro, i cui diritti di utilizzo verranno conservati dallo statoalbanese. La somma totale dei proventi annuali raggiungerà2.7 miliardi all’anno. La città avrà un’infrastrutturamoderna e istituzioni prestigiose come banche, ospedali,stadi, cinema, ippodromi, porti e nuovi aeroporti, università,musei, chiese e moschee per tutti i credi religiosi. Ilprogetto presuppone che entro 25 anni il numero dei turistiraggiunga 2.5-3 milioni all’anno. Una città dalle dimensionimondiali, com’è stata presentata “Aulona”, chiede unambiente pulito ecologicamente. E’ questa la ragione percui un gruppo di intelletuali, non solo professori di Tiranama anche di Valona, secondo una piattaforma compilata dalProfessore Niko Pano e approvata da 36 professori comeAlfred Frashëri, Kristaq Pata, Gjovalin Gruda etc, l’hannoinviata sotto forma di promemoria al Premier albanese, doveviene richiesto il mantenimento della pulizia nella zonadi Valona. Se venisse mantenuto pulito il litorale di Valonae aperta la strada al turismo elitario, i guadagni sarebberocolossali. Basta ricordare al lettore un esempio del turismoturco. Il Valio di Antalya Bahhaedin Gynei, durante unavisita a Valona nel 1987, raccontò che da un metro quadratoc’è un guadagno di cento dollari. E oggi la Turchia assicuragrandi entrate tramite il turismo. Vedendo le limpide risorsepossedute da Valona, Bajram Murati si sente deluso e alludeche qualcuno impedisce lo sviluppo dell’Albania, tenendogli occhi puntati verso i vicini che desiderano lasciarlanell’arretratezza, vedendola come concorrente per via dellefavorevoli condizioni naturali, approcciando un turismo elitario.La situazione ereditata in questi 17 anni, dove raramenteincontriamo uomini d’affari albanesi provenienti daaltri paesi che desideano investire i loro capitali in Albania,dimostra che non sono stati ancora creati gli spazi necessariperché possano trovare accoglienza e garanzie per poterinvestire nei paesi dell’est o di cui sono originari.

NAttualitàM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 . pagina 12Ushtaret austriake, nje shekull pa varrSarande - Te presesh nje shekull per te pasur varrintend. Keshtu ka ndodhur me 56 ushtaret austro-hungarezeqe vdiqen ne Sarande gjate Luftesse Pare Boterore, larg atdheut te tyre. Investitori eshtenje shtetas austriak, i cili nuk ka preferuar te behet publik.Dhjetera qytetare dhe drejtues vendore kane marrepjese ne ceremonine e inaugurimit te memorialit ditene djeshme. Jane pikerisht ushtaret austro-hungareze, tecilet kane projektuar dhe me pas kane hapur rrugen eveshtire nga Vlora ne Llogara, deri ne portat e qytetitte Sarandes. Te pajisur me kulture ndertuese dhe disiplinete hekurt, armata i shtriu veprimet e veta, qe ngaVlora, deri ne qytetin port te Sarandes pas vitit 1912.Nje kompani e kesaj armate u vendos dhe ne fshatinShen Vasil ku ngriti kampin dhe vendosen armatimin,pajisjet e punes dhe tere arsenalin qe zoteronin. Pervecpushkes, ushtaret perdornin edhe mjetet e punes, sikazmen, lopaten apo mistrine.Sipas studiuesit te njohur te historise se bregdetitjugor, Minella Gjoni, “Mesues i Merituar”, ushtaretdhe oficeret austro-hungareze kishin nje mall te madhper vendin e tyre. Por ata ishin po kaq te vemendshemme fshataret dhe nuk krijuan asnje incident me fshatin.“Perkundrazi, jepnim dhe merrnim me ta, duke ikonsideruar si pjese e fshatit dhe Bregut”, thote ai. Porsituata mori tatepjeten ne fund te vitit 1920. Sapo kishtehyre Italia ne Vlore. Zona e bregdetit do te ishtene influencen e Italise. Pas kesaj, ushtaret austro-hungarezedo te ziheshin rober te ushtrise italiane dhe do tembaheshin ne Shen Vasil. Ketu fillojne edhe peripecitee dhimbshme te 56 ushtareve dhe oficereve, te ciletpas nje pune te stermundueshme te hapjes se shkembitnga Llogaraja drejt Sarandes, do te te vuanin per gjithcka.Te trajtuar si rober dhe te privuar nga liria jashtecdo trajtimi njerezor, ushtaret austriak filluan te perkeqesoheshinnga gjendja shendetesore. U mungoninushqimet, ilacet dhe sherbimet e ndryshme, deri edhete buka. “Ata ushqeheshin me te keq, pasi edhe zonae bregdetit ishte e varfer, per sa i perket ushqimit dhebukes. Me teprice ishin vetem frutat, me te cilat ushqeheshinedhe ushtaret e uritur”, tregon Gjoni. Edhe psete zene rober, sic vijne kujtimet e bashkekohesve tetyre, ushtaret cdo dite benin pergatitje dhe asnjeherenuk e humben rregullin dhe disiplinen. Maria Vogli, njee moshuar tek te 80-at, tregon se ushtaret dhe oficeretishin tere diten ne rresht dhe zeri i borise i zgjonte dhei vinte ne gjume. “Ata asnjehere nuk u perzien ne punete fshatit dhe mbanin distance per te mos krijuar asnjeincident. Me kane treguar babai dhe nena, se ushtaretkur nuk kishin buke, zbrisnin tek shtepite e fshatit dhehuanin pak miell. Por me shume se miell, merrnin mevete fruta, se keto kishte fshati”, rrefen Maria per gazeten“KJ”.Gripi spanjollSikur te mos mjaftonte uria dhe te ftohtit, si dhemungesa e lirise, ushtaret u bene preh e nje gripi tepanjohur deri atehere, i cili shfarosi edhe shume banorete zones. Ishte famekeqi, gripi spanjoll. Frika se gripinga Bardhyl Bejkomund te bente kerdine, trembte cilindo qe te afrohejdhe te varroste ushtaret qe vdisnin perdite nga ethete forta. Ata u varrosen si munden nga shoket e tyre,te cilet vdisnin edhe ata te nesermen. Keshtu dite perdite vdiqen te gjithe ushtaret austriake te zene rober.Banoret kujtojne se varrimi i tyre, deri tek ushtari i parafundit,u krye me ceremoni nga shoket. Te fundit evarrosi vete fshati. Asnje varr nuk u dhunua ne 100vjet, ndersa per banoret mbeti edhe si pike referimi pertakime te ndryshme. Ato ishin shume prane varreve tefshatit, por dallonin pasi keto te fundit ishin punuarnga mjeshtra te gurit. Pas viteve 90-te, edhe pse patiinteresime per nje varreze ne nderim te tyre, perpjekjetdeshtuan deri diten e djeshme.Arkitekti qe projektoi varrezen e re ne Shen VasilVetem fshataret e Shen Vasilit dinin me saktesi seku ishin varret e ushtareve austriak. Per te krijuar njevarreze te perbashket, me iniciativen e nje bamiresi austriak,i cili nuk deshiron te publikoje as emrin e vet,komuna e Lukoves dhe vete fshati, ndertuan nje varreze,ku grumbulluan eshtrat e 56 ushtareve te vdekur.Minella Roshi, nje gdhendes i njohur i gurit, ishte i pariqe ideoi nje varreze te pershtatshme per 56 ushtaret.Varreza nuk eshte thjesht nje rrethim, por nje memorial,veper arti. Ai kerkoi te kontaktonte me ambasadenaustriake dhe ia arriti te sensibilizonte opinioninne zone.Dhe nisi nga puna fillimisht me te hollat e veta.Rreth romanit “Shkallët e ferrit” të Reshat KripësMe pas, nje bamires austriak, i cili ka dashur te mbetetanonim, investoi dhe shnderroi varrezen anonime.E konceptuar si nje ndertim artistik monumental, memure te gdhendura me gure te bardhe, nje porte mehark ne te cilen jane stampuar iniciale dhe simbole tendryshme te ushtrise se kohes, futesh brenda nje mjedisiku 56 varre me pllaka te vogla mermeri kane mbikrye nje kryq ne kujtim te jetes se atyre qe prehen neketo varre. Oficere dhe ushtare ne nje varreze te vogel,por simbolike prane varrezave te fshatit. Minella Rroshisqaron se, “mund te zgjidhej nje vend tjeter, por ketatashme jane djem te fshatit, jane shqiptarizuar prej 100vjetesh.Mungojne perfaqesuesit e ambasades austriakeDiten e djeshme, banoret e Bregut u mblodhen perte nderuar ushtaret qe i konsideruan si njerezit e tyre.Vladimir Kumi, kryetari i komunes Lukove, tha se, “sotkjo varreze eshte ne kujtim te ushtareve austriak. Per ne,eshte nje dite dinjiteti”. Nenprefektja e Sarandes, ElsaGjini, e konsideroi diten e djeshme te perurimit te varrezavete ushtareve austriake, si nderim i perfaqesuesvete nje kombi tjeter dhe ku dinjiteti njerezor vendosetne piedestal. Ajo qe edhe pse nuk tha, por u peshperit,ishte fakti se mungonin ne kete ceremoni perfaqesueste Amabasades se Austrise. Ne varreza jane vendosuredhe lule te ndryshme nga banoret. “Bijve te Austrise,ndertues te rruges se Bregdetit, mes nesh perjetesisht”.Ky eshte epitafi i vendosur ne gur, i peruruar dje gjateceremonise per nder te 56 ushtareve austriake, qe vdiqenpas nje epidemie te rene gjate viteve 20-te.Kur dramat ktheheshin ne tragjediEnisa me këto rreshta të nobelistit Klezio për“Letërsia është një mjet në duart e burrave dhe grave të kohësromanin e Reshat Kripës nga një asociacionidesh mes asaj që autori aspironte dhe asaj që sonë që të shprehin identitetin e tyre, të kërkojnë të drejtën e fjalës,është arritur, pra te fitorja e lirisë që duhet të dëshmohetnga arti i fjalës për brezat, të cilët s’kanë për ta njohur të dëgjohet zëri i veçantë i gjithsecilit. Pa këtë zë, pa thirrjen e tyre,mungesën e saj.tani do të jetonim në një botë të heshtur”Reshati këtë roman ua kushton bashkëvuajtësve, metë cilët kapërxeu dallgët goditëse të një diktature tëpamëshirshme në burgjet dhe kampet– shkallë ferri,nga Sazan Golikupor diti të mbijetonte edhe nën persekutimin përbuzësgjatë gjithë jetës me vulën “armiku” mbi shpinë.Ky roman është një aktakuzë tronditëse për këtëdiktaturë, e cila robëroi, fizikisht e shpirtërisht, njëpopull të tërë, e la vendin jashtë kohës dhe hapësirës,jashtë zhvillimeve historike që duhej të kryheshin krahaspopujve të tjerë europianë.Fati i inxhinierit Agron Canaj, protagonistit të romanit,merr përmasa simbolike; është kalvari i të gjithë atyreintelektualëve të ndershëm, të ditur e të ndërgjegjshëmqë për njërin apo tjetrin shkak ranë pre e kthetrave tëregjimit, i cili synonte të gjente edhe shkaqet më absurde,më banale për të goditur në mënyrë sistematikeçdo mendim të lirë, çdo gjykim realist, çdo qëndrim,sado i heshtur, jokonformist. Agron Canaj ishte nga ataintelektualë që kërkonin, brenda atij sistemi, të krijonteçerdhen e vet të lumturisë familjare, por kursesiduke shkelur parimet morale, bindjet dhe dinjitetin.Atë përpiqen ta bëjnë spiun të shokëve të tij. Ai meguxim nuk pranon. Këtu fillon edhe zinxhiri i vuajtjeve.Densiteti i ngjarjeve është konceptuar nga autori për tëngritur në shkallën më të lartë temperaturën dramatikeqë shkallë-shkallë përfundon në tragjedi të vërtetë. Nëntorturat më çnjerëzore Agroni qëndron burrërisht, porpërpara përdhunimit shtazarak të familjes ai dorëzohet.Nënshkruan jo vetëm tradhtinë ndaj shokëve, por edhendaj karakterit, dinjitetit dhe moralit të tij.Romani shtjellon njëkohësisht tri dramaKështu brenda një romani shtjellohen njëkohësishttri drama që autori i përmbyll vetëm me vdekjen. Dramae vet protagonistit, drama e familjes së tij dhe dramae shokëve të tij që i qëndroi si gur i rëndë mëkati mbishpinë deri në fundin e parakohshëm të jetës.Gjatë shtjellimit të subjektit autori ka synuar dhezbulon me vërtetësi mekanizmin djallëzor, të sofistikuar,perfid të regjimit, që krahas helmit ideologjik të lyer mengjyrë trëndafili, nuk harron për asnjë çast demagogjinëpropagandistike për të fshehur gjurmët e krimeve. Përironi të fatit, personazhet si Demiri dhe Ilia, këto figuratë përbindshme, shkojnë në perëndim si shpërblim përkrimet e bëra, çka fatkeqësisht përputhet me realitetine djeshëm dhe të sotëm shqiptar.Në rrjedhën tronditëse të romanit përshkruhentabllo, situata, personazhe, ku shpërfaqen solidaritetinjerëzor e shoqëror, njerëz të mirë që në një mënyrë atjetrën ndihmojnë me sa munden njerëzit në fatkeqësi,një vëlla, që për të ruajtur pozitën, mohon jo vetëm vëllanë,por edhe nënën e tij, të persekutuar që u ishte nxirëtërë jeta, por nuk iu ishte nxirë shpirti, të burgosurtë pamposhtur, por dhe mjeranë, komunistë fanatikë,njerëz të vegjël të indoktrinuar, shpifës ordinerë, veglatë bindura të regjimit, përfaqësues të dhunës shtetëroreqë nuk lenë mjet pa përdorur për të realizuar qëllimetdhe direktivat e partisë. Ky mozaik personazhesh krijonkontraste me ngjyrime bindëse për një realitet që ekemi përjetuar të gjithë. Këtu do përmendur edhe ten-denca e hapur dhe qëndrimi emocional i autorit, çkabën që herë herë romani të tingëlloi si dokumentar dheherë herë si publicistikë.A është pesimist ky roman?Një tematike e gjerë, një gjuhe e reShuhet një familje, por jo jeta. Tronditen strukturatmorale të shoqërisë, por nuk rrëzohet virtyti, ndershmëria,dashuria të mishëruar në karakterin tragjik tëAgronit, të bashkëshortes së tij Lumturisë dhe të nënës.Reshat Kripa, ashtu si në tregimet e mëparshëm,edhe në këtë roman, rrëfen qartë e thjeshtë. Stilin etij e karakterizon rrjedhshmëria e frazës, thjeshtësia eprocedimit letrar, vërtetësia e rrethanave dhe situatave,e çdo komponenti e detaji të romanit.Autori nuk synon të futet e të analizojë në thellësilëvizjet shpirtërore, rrahjet e mendimeve në vetëdijen enënvetëdijen e personazheve, vrundullin e ndjenjave nësituatat e dhimbshme. Të gjitha këto ai i pasqyron melakonizëm nëpërmjet detajeve domethënëse, dialogut tëkursyer dhe funksional, skenave të gjalla e tipike.Dhuna e verbër policore, për qëllime të caktuarapolitike ose ekonomike, në pushtetet ose klanetokulte brenda tij, në kushtet e mungesës së zbatimit tëligjit, kudo qoftë, sjell padrejtësi, bjerrje të dinjitetitdhe personalitetit të njeriut, terror dhe krim shtetëror.Kjo është domethënia e mesazhit të këtij romani tëReshat Kripës, mesazh që ende s’duam ta dëgjojmë eta kuptojmë.Elexova librin poetik të Fatmir Terziut, me titulline bukur, domethënës e kuptimplotë “Mos hesht”.Titull që me sa kuptova ishte inspiruar prej thëniesgjeniale të filozofit dhe shkrimtarit të madh Volter.Thënie të cilën autori e ka vendosur me të drejtë nëkrye të librit. Pastaj lexova vëllimin tjetër të tij “Ecjenë qelq”. Iu riktheva vëllimit tjetër të tij në botim dhepastaj lexova kritikat e tij dhe tregimet në dy vëllimet“Djalli i Argadasit” dhe “Misteriozja”. Nejse, përparase të lexoja librat në fjalë, në të vërtetë, e kisha hasuremrin e Fatmir Terziut, qysh në Shqipëri, në faqe gazetashe revistash letrare. Pastaj, më vonë hasa tre ciklete tua me poezi respektivisht në dy antologjitë poetike“Lermëni pak Atdhe”, që janë botuar vitet e fundit (meautorë shqiptarë) nën kujdesin e shoqatës kulturore“Edith Durham” dhe, posaçërisht të kryetarit të saj, poetitPetrit Kuçana.Thuhej dikur që poeti i mirë njihet edhe me njëpoezi, apo me një cikël. Unë asnjëherë nuk i kam besuardhe nuk i besoj kësaj thënie, pasi po të ishte ashtu,atëherë të gjithë do të stërmundoheshin përgjatë jetës sëtyre deri sa të shkruanin një a disa poezi, me qëllim qëtë bëheshin pjesë, po themi, e klasës së poetëve. Mirëpokëtë titull, nder a privilegj, nuk mund ta fitojnë të gjithë,sado që të mundohen. Kohët e fundit mijëra vetë,sidomos të rinj rreken të shfaqin a promovojnë vetvetennë shume fusha të ndyshme. Dhe mirë bëjnë. Kjo ështëe natyrshme. Fjala vjen, dështojnë në muzikë, pikturë,teatër, kinematografi a gjetkë dhe i përdafen poezisë aprozës letrare me mendimin “ku rafsha mos u vrafsha”me shpresën se mos çajnë e bëhen të njohur. Mirëposhumë syresh harrojnë që së pari duhet talenti, që lindbashkë me njeriun, (predispozitat trashëgohen) pastajshumë punë dhe sakrifica, pasi po s’punove talenti qëështë një shkëndijë, venitet dhe shuhet. Ne i kemi parëdhe vetë se si krekosen nëpër takime e promovime librashpoetike jopoetët, autorët e një të ashtuquajturepoezie apo cikli. A mund të shkruajnë libra ata? Ataqë, shumica e të cilëve, nuk kishin e nuk kanë lexuaras edhe një libër artistik deri në fund!? Le më të flasinpër autorë të shquar shqiptarë dhe të huaj...! Pra, nëkësoj rastesh, kemi të bëjmë me pasinqeritet. Unë sinqerishtgëzohem për të gjithë shqiptarët që kanë talent,që punojnë, lodhen dhe mundësojnë shkrimin e një libritë mirë. Por, nuk mund të pajtohem me shtirantët, mevjedhësit e figuracionit, gjuhës poetike të të tjerëve. Kjoështë marrëzi që s’duhet lejuar të zgjasë.Poezia e Terziut preambulë poetike e Gëtes sëpavdekshëmLibrat e Terziut kanë një tematikë të gjerë. Për mjafttema, si ajo e natyrës, dashurisë, punës, shkollës, mallitpër Atdhe, vendlindje, veseve, virtyteve, e tjerë, kanëshkruar qindra në të shkuarën e largët dhe të afërt sidhe do të shkruajnë mijëra në të ardhmen. Këtu më vjenndërmend një thënie ekzemplare e Gëtes: “Krijuesit mëtë mirë të sotëm nuk janë ata që thonë gjëra të reja,por janë disa të tjerë që gjërat e njohura i thonë në njëmënyrë të tillë që ty të duken sikur po i dëgjon a i lexonpër herë të parë.” Që të jem i sinqertë mua m’u dukënpërgjithësisht poezitë e Terziut në përshtatje me thënienlapidare të Gëtes së pavdekshëm. Unë jam fansi irimës. Më pëlqen që vjershat e Terziut kanë rimë, porjo foljore, siç ndodh me ‘poetucët’, se kjo do të ishtesiç e di vetë, Fatmir Terziu, edhe si kritik i mirëfilltënga Naim Berishadhe bashkëkohor i paaritur që është, vdekje e vjershave.Poezitë e Fatmir Terziut, janë të mbushura me jetë, megjendje poetike. Jo më kot poeti Agim Shehu shprehetper krijimtarinë e tij “Terziu është një Lorka i vërtetë,poet edhe në krijimtari, publicistikë…”. Mendimet dhefigurat vijnë e shfaqen spontanisht dhe jo si diçka tëkërkuara me stërmundime, sic ndodh me disa poetë tëtjerë. Ndoshta jeta e larmishme e Terziut dhe relativishte gjatë si gazetar, mësues, e tjerë, e ka pasuruar poezinëe tij, me kolorit të gjithcfarshëm. Poezite e poetit Terziu,posedojnë figuracion të gjetur e të përdorur me kujdesnë funksion të mendimeve dhe ideve të larmishme.Pastaj, kuptova që përpos prurjeve tematike origjinaleqë sjell, ai di mirë të zotëroj metrin e, sidomos, ritmin.Tek-tuk shpërfaq dëshirën për të prezantuar veten edheme mungesen e rimës, me vargje të lira, të bardha. Porato, më së shumti, me sa pikasa, ka mundur t’i ingranojbrenda poezive ku dominon gjithësesi, mbretëresha epoezisë, rima. Edhe përthyerjen e vargut, mendoj se eka realizuar me vëmendje dhe fantazi, gjithë neë funksiontë idesë, qëllimit dhe mesazhit filozofik që mbartpoezia.Gërshetimi i rimës në poezi me thyerjen e vargutdhe, veçanërisht, me mungesën e rimës, për të cilënfola më lart, mësojmë ne në kursin që po ndjekim përkritikën, po shihet si një mjet i ri i formës a si një dukurie poezisë bashkëkohore kudo në botë dhe kohëte fundit, unë po them se po vihet re edhe në poezinëe disa poetëve të njohur shqiptarë, vend nderi ku kazënë edhe poezia e Terziut. Një gjë e tillë mendohet sethyen monotoninë që krijon rëndomthi rima, por dhendërsjelltazi, kur futet si pykë rima në mes të vargjevetë bardha.Dy qasjetShkrimi i poezisë suaj, mendoj se ka dy qasje. E para,malli dhe nostalgjia për gjithçka ka lënë në vendlindje,në Atdheun e shtrenjtë dhe si qasje të dytë, vëmendjenndaj virtytit duke e përdorur atë si një ndëshkim përvesin, paburrërinë, maskarallëkun, fenomene negativeqë hasen në jetën shoqërore, politike, e tjerë. Këto dypërpjekje të frytshme mendoj se kane çuar shkrimtarinTerziu, drejt një poezie larg abstraktes, të pakapshmes,një poezie të perceptueshme, jo vetëm nga rinia dheintelektualët, por edhe prej adoleshencës e cila priret tëlexojë poezinë për të rritur. Mjaft poezi janë tejet të bukura,të shkruara me shumë frymëzim dhe mjeshtëri artistike.Në vjershat e tij gëlojnë të gjitha llojet e tropevedhe figurave letrare, si epitetet, krahasimet, metonimia,metaforat, simbolet, prozopopete, personifikimet si dhemjete të tjera të formës si asindeti, anaforat, polisindeti,metateza, haplologjia, e të tjera. Një vend të veçantë,që ndihet si një fllad i freskët në libër, zënë vjershat eshkurtra, shkurtimat, ku me penelata të shpejta, brendapak fjalëve shprehen shumë mendime, shpoti dhe alegoriratë ndryshme që të kujtojnë thumbin nën shtrojerënëpër odat shqiptare. Urime dhe lart e më lart zellinpër punë, kompleksit krijues, Terziu, siç e ka pasur dhee ka zakon, gjithë duke zgjeruar kërkimet e tij në atofusha të artit dhe letërsisë, (krijimtari letrare, kritike,kinematografi, fotografi artistike, gazetari, publicistikë,përkthime, e tjerë, të cilat ai prej kohësh po i lëvron mesukses si rrallëkush në gjithë botën shqiptare. Terziu,është krenaria jonë, së paku, këtu në Londër. Dhe nekemi të drejtë të gëzohemi me të dhe arritjet e tij, qës’kanë nevojë për komente.