Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant

Kthehuni tek albemigrant.com | Lajme/ News 

Fondat de Nikolla Naço în 1888 – Themeluar nga N. Naço më 1888 

Serie nouă (1993), Fondator: Dr.Gelcu Maksutovici/ 

Xhelku Maksuti 

Anul XIV, nr. 129 / 2007 (Botim elektronik) 

Periodic al Uniunii Culturale a Albanezilor din România 

Periodik i Bashkësisë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë 

Redactor-şef / Kryeredaktor: Baki Ymeri 

Singurul popor din lume, înrudit cu românii 

pe linie daco-traco-iliră, este poporul albanez 

I vetmi popull në botë, i fisëruar me rumunët 

përmes linjës dako-trako-ilire, është populli shqiptar 

Din conţinut - Nga përmbajtja: 

Antologia poeziei române în limba albaneză 

Albanologu Idriz Ajeti në 90 vjetorin e lindjes 

Një libër i ri i dr. Luan Topçiut 

Noi apariţii – Botime të reja

Mosha e Artë e Dashurisë 

VÂRSTĂ DE AUR A IUBIRII 

(Antologji e poezisë së sotme rumune) 

Përktheu: Baki Ymeri 

Editura ROZAFA 

Prishtinë – 2007 

Redaktor: Sali Bashota 

(Libri doli në dritë me përkrahjen e Zyrës rumune në Prishtinë) 

Keto dite, ne kuadrin e Editures Rozafa, e pa driten e 

botimit ne Prishtine, Antologjia e poezise se sotme 

rumune, Mosha e Arte e Dashurise. Eshte nje moment 

historik i perforcimit te lidhjeve shqiptaro-rumune, 

te admiruara pergjate historise. E pergezojme me kete 

rast drejtorin e Editures Rozafa, zotin Sali Bashota, 

poet, eseist dhe atdhetar, drejtor i Bibliotekes Kombetare 

dhe Universitare te Kosoves, autor i 15 veprave me vlere, 

i cili eshte edhe redaktor i ketijibri te bukur. 

Antologjia e pare e poezise rumune, u botua ne Kosove 

para 27 vitesh, ne saje te pregaditjes profesionale 

dhe perkthimit te akad. Rexhep Ismajli (Rilindja,

Prishtine, 1979). Botimet e ketilla, te rralla e te 

rendesishme, nuk jane tjeter vecse ura te miqesise 

ndermjet dy popujve, dy gjuheve, dy vendeve, dy 

kulturave. 

Miqesia shqiptaro-rumune, sipas zotit Bashota, ka tradite te lashte, 

prandaj duhet kontribuar qe shqiptaret te kene sa me shume miq te vjeter 

dhe miq te rinj, sidomos ne kohen kur Kosova ka nevoje per miq te vertete. 

Shkrimtareve, poeteve, gazetareve dhe 

dashamireve tane, ngado qe jane, ua dergojme 

ballinen dhe lenden e kesaj vepre te bukur, psi nje kujtim i bukur, 

nga Bukureshti i bukur 

Baki Ymeri 

HIJA E JETËS SIME JANË FJALËT E MIA 

(Umbra vieţii mele sunt cuvintele mele) 

Fjalët janë hija e materjes. Nëse materja ka kohë, fjala ka përjetësi. Po 

qe se materja është e njëkohshme vetëm me sekondën, fjala është e 

njëkohshme me çdo gjë dhe kurdoherë. Hija e jetës sime janë fjalët e mia. 

Unë jam i njëkohshëm me vetë sekondën time, fjalët e mia janë të 

njëkohshme me çdo gjë dhe kurdoherë. Materia nuk është gjë tjetër veçse 

shpërndarje. Dhembja dhe ndjenja e tragjikës duken jo atëherë kur 

materia fshikullon materien, por vetëm atëherë kur fjala fshikullon fjalën, 

duke e lënë në errësirë gjurmën e jofjalëve. Në këto tekste do të ndesheni 

me disa episode nga lufta e fjalës me fjalën dhe e foljes me foljen. 

(Nichita Stănescu, Lufta e fjalëve) 

Shqiponjat 

(Vulturii) 

Vetishëm mbi zemrën time vinte dimëruar 

Gji i lumturisë nga hyjnitë lakmuar 

Ky pah i praruar mbi engjëj po binte 

Mbi shtigjet e çastit përjetësi absolute 

Kosova e trishtë si vullkan shpërthente 

Zemra shakmisej nga shkrepjet e djeshme 

Amerika rizgjohet të bëjë drejtësi 

Të djeshmen për ta gjetur në vërtetësi 

I love you - të thuhet se je i zënë 

Përrallat qenje mbitokësore t’u bënë 

Mrekullia e jetës reket të jetë anuluar 

Qenje hyjnore me të shenjtën jetë

për atdhe flijuar 

Në botë ekzistojnë luftëtarë të së vërtetës 

Krenaria e tyre pret vendimet tona jo lutje 

Të plagosur nëse jeni nga ngjyrat e vjeshtës 

Nderoni së paku fluturimin shijoni dashurinë 

Forcën e madhe që ju sjell fuqi absolute 

(1999) 

Emilia Dabu 

În loc de prefaţă 

Në vend të parafjalës 

1. Poezia dhe letërsia rumune, përgjithësisht zënë një vend të rëndësishëm në kuadër të letërsive të 

Evropës Juglindore, si për nga sasia, (po)ashtu edhe përnga cilësia. Siç ndodh zakonisht me popujt që 

gjuhën e tyre kanë filluar ta shkruajnë mjaft vonë, letërsia rumune - arti i fjalës-, nuk fillon me shkrimin 

(artistik), po mjaft më herët: rrënjët e saj të forta gjenden në letërsinë gojore. Prandaj, fjalët e poetit të 

njohur rumun të shekullit XIX-të – Vasile Aleksandri, simbas të cilit rumuni ka lindur poet, sado romantike 

që të duken, nuk duhet të merren vetëm si insistim i të papranuarit për një grimë vend nën diell, po edhe si 

njëfarë shpjegimi i asaj që ndodh sot në letërsinë e këtij vendi, pra si një shpjegim i cili nuk e pranon 

mendimin simbas të cilit kjo letërsi do të ketë lindur si fryt i një veprimi në kuadër të lëvizjeve kulturore të 

Evropës, por vetëm si një transformim në një drejtim të caktuar i një diçkaje që është më e qenësishme dhe 

më e përhershme. Kur i kemi parasysh këto, nuk më është aspak e habitshme nëse thuhet se letërsia e sotme 

rumune hyn në radhën e letërsive interesante dhe të rëndësishme të Evropës. (Rexhep Ismajli) 

2. Ndërmjet lexuesve të një kulture ekzistojnë zbulues, inventatorë dhe eksploatatorë, universale 

dhe atemporale, pra kurdoherë moderne, poezia emineskiane është kulmi kombëtar i një stili lirik, i 

kristalizuar përgjatë shekujve në kredonë europiane. Këtu qeveris në mënyrë mazhoritare funksioni 

tradicional i diskursit poetik: në përfytyrimet më të thella të vizionit lirik, lexuesi has dikend përmes një 

shprehjeje familjare. Fjala e themeluesit që të magjeps është mbrojtëse dhe ngazëllimtare. Emblema e saj 

është sfera dhe ekuivalenti i saj në gjuhë, periudhë, vend i simetrive harmonike, ku fraza dhe antifraza 

organizohen sipas ligjeve të unitetit dhe ekuilibrit. Sado dramatike do të ishte vuajtja e poetit, ai e siguron 

lexuesin e vet për mundësinë, qoftë kjo e largët, e gjetjes së qartësive ekzistenciale, duke ndjekur në masë 

të madhe një logjikë të natyrshme, nganjëherë ndoshta e tejkaluar, por gjithsesi e kuptuar si një pajtim i 

përbashkët, por jo edhe si një gjendje e çuditshme, dhembje abstrakte, mundime të trurit, qartësi të 

ndryshme nga ato që i janë të njohura ndjenjës së mirë të shpirtit të pajtuar me botën. (Alexandru 

Condeescu) 

3. Pa dyshim, gjenerata që ka debutuar rreth viteve ’80-të të shekullit të shkuar, e ndërlidhur me 

Klubin e të hënës (Cenaclul de luni) të Bukureshtit, me Alma Mater të Jashit, me Echinox-in e Kluxhit, apo 

me revistat dhe botimet letrare të Timishoarës, është për momentin gjenerata më e gjallë, më e zhdërvjelltë, 

po qe se doni, në tërë letërsinë rumune. Përfaqsuesit e këtij brezi kanë lindur në gjysmën e dytë të 

shek.XX, në letërsi e kam fjalën, në poezi, prozë, eseistikë, si dhe në kritikë, por edhe në segmente tjera të 

jetës kulturore, ata i japin forcë momentit aktual. Ne, gjashtëdhjetëvjeçarët, jemi plakur. Ata që patën lindur 

para nesh kanë vajtur në botën e hijeve, ndërsa një gjeneratë tjetër e re, për të cilën e di se gjendet në rrugë 

të afirmimit, ende nuk mund ta emitojë pretendimin për t’ia zënë vendin gjeneratës së viteve ’80-të, e cila 

gjendet në pushtet, po qe se pajtoheni të shprehem përmes një terminologjie politike. Fjala është për emra 

që do të mbeten në kujtesë të letërsisë rumune. Kam njohuri edhe për të rinj që po afirmohen, por ata për 

momentin, janë në stand-by. (Nicolae Manolescu) 

4. Jo çdo gjë që të kujtohet duhet ta thuash, jo çdo gjë që e thua duhet ta shkruash, dhe jo çdo gjë 

që e shkruan duhet ta botosh. Kjo vlen për çdo kend dhe çdo kund, dhe sidomos për kriteriumet e hartimit

të një projekti letrar. Veprat e botuara deri tani dëshmojnë se shqipëruesit më të shquar të lirikës rumune në 

gjuhën shqipe (dhe anasjelltas), janë Mitrush Kuteli, Gjergj Bubani, Vehbi Bala, Baki Ymeri, Luan Topçiu. 

Autor i antologjisë së parë të poezisë rumune të shek. XX, e botuar në Kosovë, është akad. Rexhep Ismajli 

(1979). Ky vëllim nuk është as përmbledhja e parë dhe as ajo e fundit, e poetëve rumunë të rikënduar në 

gjuhën shqipe. Fjala është për një numër të konsideruar poetësh dhe poeteshash, nga të cilët disa janë të 

njohur edhe tejmatanë kufinjve të vendit (Nikita Stënesku, Marin Soresku, Ana Blandiana, Gabriela 

Melinesku, Cezar Ivënesku). Disa prej tyre i janë të njohur opinionit shqiptar me nga një apo 2-3 vëllime 

poetike, ndërsa disa tjerë, pos vlerave letrare janë duke dhënë kontribut edhe për popullarizimin e vlerave 

shqiptare në gjuhën rumune (Marin Kodreanu, Karolina Ilika, Marius Qelaru). Është i padyshimtë fakti se 

në letërsinë rumune ekzistojnë edhe poetë të tjerë, njësoj të rëndësishëm si autorët e përfshirë në këtë vepër, 

por seleksionimin e vlerave e kemi bërë duke patur parasysh afrimin e një universi lirik të ngjashëm, 

univers i çmuar dhe admiruar, i cili u afrohet vlerave bashkëkohore të Europës. (Baki Ymeri) 

Nichita Stănescu 

(Nikita Stënesku) 

Është poeti më i njohur rumun pas Luftës së dytë botërore. U lind në Plojesht (1933), dhe vdiq në 

Bukuresht (1983). Kreu Fakultetin e Filologjisë pranë Universitetit të Bukureshtit, po atë vit kur debutoi në 

shtyp me krijimet e para letrare (1957). Qe redaktor revistash të ndryshme letrare, botoi 20 përmbledhje 

vjershash, qe përkthyer me mbi 20 vëllime në gjuhë të huaja, qe nderuar me çmimet më të larta kombëtare 

e ndërkombëtare për poezi, përfitoi Kurorën e Artë në Mbrëmjet Strugane të Poezisë (1982), qe kandidat i 

dyfishtë i Çmimit të Nobëlit për letërsi. Është i njohur për opinionin shqiptar përmes shqipërimeve të 

Rexhep Ismajlit, Aurel Plasarit, Luan Topçiut, autorit të kësaj antologjie etj. Sipas Alexandru Condeescu-t, 

Nikita Stënesku është një inventator që krijon një hapsirë krejtësisht të tjetërsuar të sentimenteve, atë që 

njihet përgjithësisht si hapsirë e aventurës poetike ku gjuha lind përsëri, duke rikrijuar krijues të tjerë 

sipas rradhës së saj! Në një distancë prej një shekulli letërsie, përmes rolit prej novatori të vizioneve dhe të 

strukturave të gjuhës poetike, rëndësia e fanitjes në poezinë rumune moderne të Nikita Stëneskut, është e 

krahasueshme me atë të Mihai Emineskut për poezinë tonë klasike. Poezia e tij shquhet përmes natyrës së 

gjërave, mitologjisë personale, parimit të simbolizmit, kozmogonisë poetike. Sipas Ramadan Musliut, 

sekreti i kësaj poezie nuk qëndron te leksiku, por te mendimi origjinal dhe përceptimi origjinal, një 

mendim asociativ të cilin e karakterizon gjuha për gjuhën, gjuha e ndjenjës sublime, dhe e mendimit të 

kristaltë. 

KËNGË E PËRMALLSHME DASHURIE 

Vdekje të vërtetë për mua 

Veç jeta ime do të ketë një ditë 

Vetëm kullosa e di shijen e dheut 

Vetëm gjakun tim e kaplon malli në të vërtetë 

Për zemrën time kur e braktis 

Ajri është i lartë ti je e lartë 

Pikëllimi im është i lartë 

Vjen një kohë kur vdesin kuajt 

Vjen një kohë kur stërplaken makinat 

Vjen një kohë kur ngrin shiu 

Dhe të gjitha gratë mbajnë kokën tënde 

Dhe fustanat e tu 

Dhe vjen një zog i madh e i bardhë 

Që hënën e lëshon ve në qiell 

MOSHA E ARTË E DASHURISË

Duart e mia janë dashuruar 

Vaj, goja ime dashuron 

Dhe ja, u zgjova 

Ngase sendet janë aq afër meje 

Saqë memzi mund të shkoj përmes tyre 

Pa u plagosur 

Është kjo një ndjenjë e ëmbël 

Prej zgjimi ëndërrimi 

Dhe ja pa fjetur 

Më faniten hyjnitë e fildfishta 

I marr në dorë dhe 

Duke qeshur i vidhos në hënë 

Si do doreza të gdhendura 

Siç ishin dikurë rrotat e stolisura 

Në timonin e anijeve 

Jupiteri është i verdhë dhe Hera 

Madhështore e argjentë 

I bie me të majtën në rrotë dhe ajo shembet 

Është një valle e dashur e ndjenjave 

Hyjnesha të ajrit mes meje e teje 

Dhe unë me rrjetat e shpirtit 

Të fryra nga përmallimi 

Të kërkoj kahmos dhe sendet vijnë 

Gjithnjë e më afër 

Dhe krahërorin ma shtrëngojnë 

dhe më dhembin 

JOFJALËT 

Ai shtriu ndaj meje gjethin 

Si një dorë me gishtërinj 

Unë shtriva ndaj tij dorën 

Si një gjeth me dhëmbë 

Ai zgjati ndaj meje një degë si krahun 

Unë zgjata ndaj tij krahun si degë 

Ai e përkuli trungun ndaj meje 

Si një sup 

Unë e përkula supin ndaj tij 

Si një trung me nyje 

Dëgjova si dendësohej lëngu i tij 

Duke lëvrirë si gjak 

Dëgjoi si ujësohej gjaku im 

Duke u ngjitur si lëng 

Unë kalova nëpër të 

Ai kaloi nëpër mua 

Unë mbeta pemë e vetmuar 

Ai 

Njeri i vetmuar 

PËRRALLË SENTIMENTALE 

Pastaj shiheshim shpesh e më shpesh 

Unë qëndroja në njërin breg të çastit 

Ti në tjetrin 

Porsi dy gotulla amforash 

Vetëm fjalët fluturonin mes nesh 

Përpara dhe prapa 

Vorbulla e tyre thuajse dukej përbri 

Dhe përnjëherë

Ulesha më një gju 

Duke e futur bërrylin në dhe 

Sa për ta pare kullosën si përulej 

Nga rënia e ndonjë fjale 

Si nën shputën e luanit që rend 

Fjalët vërtiteshin vërtiteshin ndërmjet nesh 

Përpara dhe prapa 

Dhe sa më shumë që të doja aq më shumë 

E përsëritnin në një vorbull thuajse të dukshme 

Strukturën e materies që nga fillimi 

EVOKIM 

Ajo ishte e hijshme si hija e një mendimi 

Shpina e saj kundërmonte si lëkurë foshnjeje 

Si gur i porsathyer 

Apo si britmë në një gjuhë të huaj 

Ajo nuk ishte e rëndë si frymëmarrja 

E buzëqeshur ishte dhe e përvajshme si loti 

Ishte e kripur si kripa 

E hymnizuar edhe te miqtë e huaj 

Ajo ishte e bukur si hija e një mendimi 

Ndërmjet ujërave vetëm ajo ishte truall 

POEMË 

Në të zënsha një ditë moj vashë 

Dhe në ta puthsha shputën e këmbës 

Më thuaj a nuk do të çaloje pastaj një çik nga droja 

Mos po ma shtyp puthjen e ëmbël 

EKSPOZITË E TË PALINDURVE 

Jam i palindur Kjo që shihet 

Rrethepërqark nuk janë veçse 

Prindërit e prindërve Kuq e blertë 

Kuq e blertë ndizen dritat 

Në qiellin e shëmtuar 

Protoplazma me maska fluturuese 

Përpëliten përpara meje 

Dhe degdisen pastaj në mjegulla të rënda 

Të muzgut të murmë 

Tymrat e zhgënjyer ngjiten drejt qiellit 

Unë sorrollatem trotuareve të mugëtirës 

Duken e zhduken idolë mbi timonet e verdhë 

Duke e shpartalluar fantazmën e Lykurgut 

Jam i palindur Kjo që shihet 

Rrethepërqark nuk janë veçse 

Stërgjyshërit e pemëve zoti i barit të blertë 

I kullotur nga stërgjyshërit e kuajve 

Marin Sorescu

(Marin Soresku) 

Është njëri prej krijuesve më interesantë të periudhës së pas Luftës së dytë botërore: poet, eseist, 

dramaturg, përkthyes letrar, piktor. U lind në Bulzeshti të Oltenisë (1936), dhe vdiq në Bukuresht (1996). 

Kreu studimet e filologjisë (Gjuhën dhe letërsinë rumune), në Universitetin e Jashit, ku debutoi në shtypin 

letrar (1959). Më 1964 iu botua libri i parë, për t’u bërë në ndërkohë (pas botimit të mbi 20 veprave letrare), 

i njohur dhe i përkthyer në tërë botën, i nderuar me çmime të ndryshme letrare, anëtar akademishë 

ndërkombëtare, ligjërues dhe lexues nga vargjet e tij në dhjetra universitete të Evropës dhe Shteteve të 

Bashkuara të Amerikës, pjesmarrës nëpër kongrese dhe festivale të shumta ndërkombëtare, kandidat i 

mundshëm i Çmimit të Nobëlit për Letrërsi. Falë akad. Rexhep Ismajlit, Aurel Plasarit dhe autorit të këtij 

libri (B.Y.), vargjet e Soreskut e kanë parë dritën e botimit në kuadrin e disa veprave: Antologji e poezisë 

shqipe e sh. XX (1979), Moral yjesh (1990), Eja të ta them një fjalë (1990), Një flatër dhe një këmbë (1993) 

etj. Parodia, ironia dhe humori, janë veçori konstante e këtij poeti (R. Ismajli). 

UA LIDHA 

Ua lidha sytë drurëve 

Me një shami të blertë 

Dhe u thashë të më gjejnë 

Drurët më gjetën përnjëherë 

Me një fërgëllimë gjethesh 

Ua lidha sytë zogjve 

Me një shami reshë 

Dhe u thashë të më gjejnë 

Edhe zogjtë më gjetën 

Me një këngë 

Ia lidha sytë trishtimit 

Me një buzëqeshje 

Dhe trishtimi më gjeti të nesërmen 

Në një dashuri 

Ia lidha sytë diellit 

Me netët e mia 

Dhe i thash të më gjejë 

Je atje tha dielli 

Dhe mos u fsheh më 

Pas asaj kohe 

Mos u fsheh 

Më thanë krejt sendet 

Dhe krejt ndjenjat 

Të cilave u mundova t’ua lidh 

Sytë 

E KUNDROVA DRITËN 

E kundrova dritën mbi dhe 

Dhe u linda edhe unë 

Ta shoh se ç’jeni duke bërë 

Të shëndoshë Trima 

Si ja çoni me lumturinë 

Ju falemnderës s’po më përgjigjeni 

As unë s’kam kohë për përgjigje

Mezi që kam kohë t’ju pyes 

Por më pëlqen këtu 

Është ngrohtë është hijshëm 

Dhe dritë përreth aq sa 

Rritet kullosa 

E ajo vashë atje ja 

Më shikon nga zemra... 

Jo e dashur mos u mundo të më dashurosh 

Një kafe të zezë megjithatë do ta servoj 

Nga dora jote 

Më pëlqeu ngase ti di ta bësh 

Të hidhur 

TEKË 

Mbrëmje për mbrëmje 

I mbledh 

Krejt karrigat e fqinjëve 

Dhe u lexoj vargje 

Karriget janë shumë të ndjeshme 

Ndaj poezisë 

Nuk dimë t’ua prekim telin 

Kjo më prek edhe mua 

Dhe mu për këtë 

Me orë të tëra 

U rrëfej 

Se sa hijshëm vdiq shpirti im 

Gjatë ditës 

Takimet tona zakonisht 

Janë esull 

Pa rrëmbime 

Të tepërta 

Sido që të jetë 

Kjo do të thotë se 

Secili e kemi kryer detyrën 

Kështu që mund të vazhdojmë 

Më tutje 

GJUETI 

E solla në atelie 

Një lis të hatashëm 

Dhe e vara në gozhdë 

Me kurorën teposhtë 

Qiellin e lidha me një re 

Në drejtim të dritares 

Nën të, horizontalisht 

E shtrova fushën 

Prej laureshave e shkurtave 

E mbajta vetëm nga një flatër 

Të tjerave ua dhashë rrugën 

Në mure, vendet e mbetura boshe 

I përmbusha me ndjenjat 

Që i kam vrarë përgjatë viteve

Me të rahurat e zemrës 

Atje ku s’duket asgjë është dashuria 

Ndjenjë kjo më e fshehtë 

Në qendër të ateliesë 

E ngrita një mal të drurtë 

Çështja që parashtrohet tani 

Është që gjithë këta vdektarë 

T’i çoj të buzëqeshin 

SHAH 

Unë e tërheq një ditë të bardhë 

Ai e tërheq një ditë të zezë 

Unë përparoj me një ëndërr 

Ai ma merr me luftë 

Ai m’i sulmon mushkëritë 

Unë tërë vitin mendoj në spital 

Bëj një kombinim të shkëlqyer 

Dhe ia fitoj një ditë të zezë 

Ai e tërheq një fatkeqësi 

Dhe më kanoset me kancer 

(Që momentalisht lëviz në formë kryqi) 

por unë i kundërvihem me një libër 

dhe e detyroj të tërhiqet 

Ia marr edhe disa figura 

Por ja, gjysma e jetës sime 

Ka dalë mënjanë 

- Do të të jap shah dhe do ta humbish optimizmin 

Më thotë ai 

- Kjo s’është gjë, ia kthej me shaka 

Do të bëj rokadë me ndjenjat 

Pas meje gruaja fëmijët 

Dielli, hëna dhe kurreshtarët e tjerë 

Dridhen në çdo lëvizje timen 

Unë e ndez një cigare 

Dhe e vazhdoj partinë 

ZJARR I SHENJTË 

Hudhni edhe do karthija 

Në diell 

Kam dëgjuar se do të shuhet 

Pas disa miliarda 

Vitesh 

Dhe po qe se nuk ka karthija 

Hudhni në diell fushat 

Që fare lehtë mund 

Të bëhen pyje 

Hudhni malet hënën dhe qiellin 

Për të cilët as që dimë se janë 

Pyje 

Sidoqoftë 

Hudhni diçka në të 

Ndonjë karthi 

Ndonjë jetë 

Ngase ja filloi të flakërojë 

Në fytyrat tona

Duke i bërë të hijshme e të shëmtuara 

Duke i bërë natë e ditë 

Duke i bërë stinë e vite 

VETËVRASJE 

Në vete kisha së paku njëzet 

Gjenerata 

Dhe këtë mëngjes, s’e di se pse, 

Ndoshta pse ishte dritarja e hapur 

Njëra u hodh nga kati 

Pastaj filluan të gjitha 

Të kërcejnë 

Si prej trambuline 

Njëra-pas-tjetrës rresht 

Sipas parimit të shkatërrimit të tufës 

Së deleve 

Për një gjysmë ore 

Mbeta krejt i zhveshur 

Dhe nga turpi kërceva edhe unë 

Mendoj se vdiqa nga kati i katërt 

Por me siguri, në të dytin 

Më nuk isha gjallë 

Të gjitha këto 

Tash ua tregon një kalimtar 

Në të vërtetë njëri prej nesh 

Që ra në të butë 

Marin Codreanu 

(Marin Kodreanu) 

U lind më 16 shtator 1937, në komunën Kukuiec të Teleormanit. Në shenjë respekti ndaj veprës 

dhe personalitetit të tij, Shkolla Gjenerale e Kukuiecit mban emrin Marin Kodreanu. Ka qenë bibliotekar, 

redaktor revistash ushtarake, ishredaktor i Editurës Cartea Românească, bashkëpunëtor i një numri të 

konsideruar revistash letrare, sekretar i revistës letrare Sud, redaktor i disa veprave të autorëve shqiptarë, 

autor i një numri të konsideruar recensionesh mbi poezinë rumune, shqipe dhe universale. Ka botuar një 

përmbledhje tregimesh me motive të atdhedashurisë (Pa heronj bën ftohtë në histori), si dhe disa vëllime 

me vjersha: Lavdi dëshmorëve, Ikje nga burgu, Alegoritë e insomnisë, Zelli me armë, Bie dëborë në Via 

Dolorosa, Të rreshura engjëjsh, ky i fundit vëllim antologjik i dekoruar me Çmimin Ovidius nga ana e 

Universitetit Ovidius të Konstancës (2005). Është prezent në një antologji të poezisë rumune në gjuhën 

italiane, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, redaktor i botimeve të Editurës Muzeu i Letërsisë 

Rumune në Bukuresht. 

FAKT I NDRYSHËM 

Zoti Eminesku po na pyet 

MOTTO 

Që të mbetesh në epokë 

duhet të jesh gjenial. 

Origjinalë janë vetëm idiotët. 

Petre Cucea

Sa kushton heshtja e një deputeti 

Pandehet se çelsi i suksesit 

Ka humbur në zjarrin e revolucionit 

Pushteti lajmëron vetveten 

Dhe në replikë 

I kthen xhepat nga e mbara 

Opozita në kundërreplikë 

I kthen xhepat nga e prapa 

Nëpër kasafortat e bankave fryn era 

LUANESHA E KALTËRT 

E përjetova jetën 

Dhe ende nuk e shkrova një vjershë 

Për Detin 

Ngase nuk desha 

Të vdes buzë detit 

Magjia e detit thuajse është shuar 

Pa zhaurrimën e valëve 

Kështu pra le të ulërijë Deti 

Si një luaneshë bojëqielli 

DEKLARATË BESNIKËRIE 

Këtë vit pranvera erdhi më herët 

Me shira e vërshima ndërsa unë assesi 

Nuk jam i pregaditur për vdekje 

Duket se as vdekja 

Nuk është e pregaditur për mua 

Ndoshta ngase nuk jam në valë… 

Apo ndoshta nuk mund t’i ketë pëlqyer 

Erëtima e borsilokut 

Është një ide… 

RRUGA E ARDHMËRISË 

Në rrugën e Ardhmërisë 

Ardhmëria troket në derë 


Kur bie shi 

Qarkullohet me pantallona të shpërthekuar 

Ujërat notuese i lajnë trotoaret 

Nga erëtimat e padurueshme 


Për një dollar të vetëm 

Lavirja me gjinjtë prej silikoni 

E tregon seksin 

Po qe se e refuzon ofertën... 

I shfryn hundët dhe ta hedh në fytyrë 

Lëngun e spermtë pastaj 

I fshin gishtërinjtë për druri 


Vila Matilda plaket para kohe

Në oborrin e saj 

Në rrugën e ardhmërisë 

Qenjtë tërbohen nga mëshira e pronarëve 


Jevget e gjejnë në fall ardhmërinë 

TRENI I MESNATËS 

Nëpër një fshat të jugut 

Kalojnë trena të tërhequr 

Nga lokomotiva me avuj 

Neë qendër të fshatit gjendet një barierë 

Dhe një kabinier me kasketë të kaltërt 

Atje treni i mesnatës 

Fishkëllon fishkëllon tre herë 

Dhe kjo jo rastësisht 

Burrat virilë zgjohen dhe çojnë dashuri 

Cezar Ivănescu 

(Çezar Ivënesku) 

Korçar përnga mamaja, rumun përnga babai, Çezar Ivënesku u lind në Bërlad të Moldovës (1941). 

Studjoi filologjinë në Universitetin Al. I. Cuza t të Jashit. Debutoi me poezi në shtyp në moshë të njomë, 

ushtroi profesionin e profesorit të rumanishtes në Transilvani, organizoi spektakle muzikore të poezisë, qe 

redaktor i revistës Luceafărul (Ylli i Dritës), refuzoi ta drejtojë revistën Argeş (Arxhesh) në shenjë revolte 

kundër cenzurës komuniste, banon në shtëpinë ku pat banuar e motra e Viktor Eftimiut (Elena Eftimiu), ka 

vizituar Shqipërinë, Francën dhe vende tjera të botës, ka botuar dhjetra vëllime të suksesshme poetike, ka 

drejtuar Klubin Letrar të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, ka qenë kandidat i mundshëm për postin e 

Kryetarit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë (2005). Vëllimet e tij më të njohura poetike janë: Fryt, 

Fryt III, Fryt IV, Në Baaad, Muzeon, Doina, Fragmente tjera nga Muzeon etj. Merret edhe me prozë, boton 

antologji, dhe është prezent në dhjetra antologji të poezisë rumune, brenda dhe jashtë kufinjve të atdheut. 

JEU D’AMOUR 

(Mantineea) 

Ajo e bënte kafenë më të mirë 

(Kështu të filloj vallë 

Me një tautofoni 

Apo tautologji ?) 

Ajo dinte të sigurojë para për qira 

Maria, Maria 

Unë, grek shqiptar turk moldovar 

Ndenja në dritën e artë të syve 

Ata si një dorë 

Baroti – 

E kërkova saphicus-in 

Katalektik 

(Dhoma jonë mbetej 

Tërë natën e ndritur 

Elektrik) 

Desha t’i dëshmoj 

Se ekzistoj që ta lavdëroj 

Ta bëj të pavdekshme – 

Por buzët e mia 

Të piklluara, flaut i pikëlluar,

I lumenjve të gjakut të piklluar, 

Mos kanë ngrirë vallë? 

Orkideja senzuale e vdekjes – 

Ajo e bënte kafenë më të mirë – 

Ajo emrin e luleve ma mësonte. 

EPIGRAMË 

Njeriu nuk ka mëkate 

As kur vret apo mashtron 

As i shëndoshë ka qenë ndojherë 

As vdekja s’është kalliri i sëmurjes – 

Por duke qenë vetë në të 

Ia mbaj fajin e hidhur 

Që kurrë nuk të qetson 

Ai që e llogariti si një të vdekur 

Vëllaun me të cilin bashkëjeton 

RIMAYA 

Në atë qytet të sëmurë 

Kam dashur tri gra: 

Njërën që tani e ka kapluar pleqëria 

Dhe i përngjan gjithnjë e më shumë vdekjes 

Njëra është pranë meje 

Duke ma përkujtuar se edhe ajo do të vdesë 

Përmes zyrtarizimit mishtor 

Të prezencës së fshehtë të vdekjes 

Njëra ka mbetur në atë qytet të sëmurë 

Dhe e vajton gjakun tim pas saj 

Ngase s’do ta prek 

Siç nuk do ta prek as fronin e vdekjes: 

Do ta quaj Rimaya 

Dhe në emrin e saj do të notoj 

Si një arkivol nga trëndafilat e ujit 

Derisa do të më ndalë me gjirin e saj një mjellmë! 

VEGIM 

Kur u lind ai në Baaad 

Pranë dritareve të hapura dëgjonte 

Hapin si shkel në kullosë porsi 

Do lule të vdekjes që puthen 

Dhe mendimtar 

Duke e thithur ëmbëlsinë e buzës 

Duart i bashkoi duke mbetur 

Të meditojë ritmin më të heshtur 

Të asaj shkeljeje 

Apo u pa se nuk ishte veç ajo 

Nënë fisnike që bashkohej 

Me lulet në ushtrimin e fshehtë 

Të zhvendosjes së qepallave 

Dhe askush ç’prej atëherë nuk pati guximin 

T’ia përgënjeshtrojë Rozit mendimin e parë 

Dhe të vdesë i heshtur duke thënë se vdekja 

Është mamaja e atij që përmes luleve kalon në agim 

FRYT 

Mbretëresha e përjetshme 

E vdekjes së përjetshme 

Ma pa qenjen duke qarë 

Qenjen time duke e dashur

Dhe në një vajtim të këtillë 

Nga froni i vajtimit absolut 

U lindën pa korrur fitore 

Fushat e bishave dhe të engjëjve 

TURN 

për Kristinën dhe Jonin 

Duke vajtur të vizitojmë banesat e lugetërve 

Na kaplon frika kur ndeshemi 

Vetëm me linja e ngjyra 

dhe forma të ëmbla ovale 

Të gjitha kanë pastërtinë e hiçit në to 

Mos është bërë vallë mundi ynë sublim 

T’i përulet mungesës sonë të përsosur 

Angela Marinescu 

(Anxhela Marinesku) 

U lind në vitin 1941. Njihet edhe përmes pseudonimit letrar Basaraba Matei. Vëllime të botuara: 

Gjak i kaltër, Dyllë, Poezi, Poema të bardha, Struktura e natës, Blindazhi final, Gëlqere, Parku, Gjeli u 

fsheh në prerje, Fshati nëpër të cilin kaloja e rruar në kokë, Skënderbeu etj. Në vëllimin antologjik 

Skënderbeu (1998), të cilin ia përkushton kujtesës së babait të saj (Marius) dhe mamasë së saj (Maria), 

autorja thekson faktin se arti përfaqëson saktësinë. Skënderbeu si simbol (sportiv) i artit të mundjes, i 

forcës, qëndrueshmërisë dhe besnikërisë, figuron vetëm si titull: Skanderbeg. Sipas kritikut të shquar 

Nicolae Manolescu, poemat më karakteristike të saj kanë strukturën e zgavrave të zeza të universit. (...)një 

përzjerje origjinale e sinqeritetit dhe çmendërisë, një britmë që shtanget në një gojë të kyçur, porsi në 

gravurat e Munch-ut. Si e përshkruan Anxhela krijimtarinë e saj? Tekstet e mia janë instrumente erotike. 

Ardhmëria e shkrimit tim i përket të shkuarës. Përballë meje nuk kam tjetër veçse një mungesë të madhe 

(botën hyjnore). 

DASHURI 

Po ngjitem drejt teje Flatrat më këndojnë 

Tani kur hymnin e dashurisë nga harfa e nxjerr 

Në botë ti gjah i bardhë që gjendesh 

Në gjakun e ri të vashës bjondinë 

Dashuroj kur era ma përkund trupin e papjekur 

Kur jeta ime shkon në drejtim të qiejve Digjem 

Mbi turrë përpëlitem e gjallë zëri më ulërin 

Kuptimi i dashurisë kalon porsi tym 

Më kot vuaj Tjetra në krahërorin e ngrohtë 

E mban me krenari përdredhjen e re 

Vaj Po dashuron më kot po vdes e vetmuar përjetë 

Rruga drejt teje degdiset në shkurret e hijes 

MESDITA 

E sheh që tani drita e dashurisë jetën time 

E mbush Janë prore gjëra të pakryera 

Të buta që kalojnë në kohën kur koha të gjitha 

I djeg në flakë

Përjetë e vërej shëmbëlltyrën tënde në re 

Pa e ngurruar mundin e dashurisë së shenjtë 

As duke u zhurritur për ta mbajtur gëzimin dhe frikën 

E tmerrshme 

Vaj por vdekja e fton me vete dhuntinë 

I ri degdisesh së shpejti si një gjeth përndryshe 

Zambakët e bardhë përpëliten thellë me lëngun e tyre 

Të paturbulluar 

LULJA E LUFTËS 

Valë shterpe lëkundin botën vallë 

Duke dashur ta ngresh përmbi kulme poezinë 

Pa jetën e shenjtë të përflakur mund të 

Digjesh nga turpi 

Ty yll i butë i ndritshëm ta jap të drejtën 

Të gjykosh Çfarë qetësie në mbrëmjen e plotë 

Sa thellë më fton ta shpupuris magjinë 

E melankolisë 

Lule e pastër e luftës Kryengritës të rinj 

Vëllezër të zjarrtë ushtarë të kalamendur nga armët 

Më i dëshpruari është bërë mbarim i qartë 

Rënkim i këputur 

Vargu pa gjak shkretëtira përtacia 

E strukur në dëshirën e trashë që lulëzon lirshëm 

Kujdesi i vdekjes sytë m’i drejton kah qielli 

Lufta e përjetshme 

Gabriela Melinescu 

(Gabriela Melinesku) 

Është njëra nga poeteshat më të njohura rumune. U lind më 16 gusht të vitit 1942, në Bukuresht. 

Kreu Fakultetin e Filologjisë në kuadrin e Universitetit të Bukureshtit. Debutoi me përmbledhjen e parë në 

vitin 1965 (Ceremonie de iarna/ Ceremoni dimri). Disa nga vëllimet e saj më të suksesshme janë: Qenjet 

abstrakte, Brendia e ligjit, Sëmurja me prejardhje të shenjtë, Betimi mbi varfërinë, Kundër të dashurit, Jeta 

kërkon jetë, Poezi, si dhe një numër tjetër veprash të botuara, të përkthyera, dhe të shpërblyera. Në gjuhën 

shqipe, vargjet e saj i ka prezentuar Flaka e Shkupit (1975). Sipas Marin Minku-t: cilësia dominuese e 

Gabriela Melineskut është inteligjenca. Përgjatë viteve të studentërisë munda ta provoj këtë gjë, ngase 

kolegja ime e zeshktë, të cilën Nikita vjente ta marrë pothuajse për çdo ditë nga kurset, ishte e vetmja 

krijesë (jo aq abstrakte) me të cilën mund të diskutoja për poezinë e Jon barbut. Poezi femërore dhe qenje 

abstrakte. Dashnore të azdisura që të pyesin: More djall, ti po më do? Planeta të degdisura dhe njerëz të 

varfër që kanë frikë mos të shembet anija e çmuar e qiellit. Viteve të fundit, Gabriela Melinesku jeton dhe 

krijon në Suedi. Konsiderohet si një nga shkrimtarët më të konsakruar të Evropës. 

JO JO 

Përkujtoje si rri shtrirë mbi tokë 

Dhe nuk di asgjë 

Për budallain që ulërin në drejtim të Zotit 

Të nderuarit dhe të tjerët janë këtu

Dhe të zbetë vetëm fëmijët shikojnë 

Jo jo 

Gjuetarë nuk ekzistojnë 

Arma është vetëm një mendim 

Lëkura është vetëm një mendim 

Dhe uria 

Dhe tingulli i ngurrosur në gurmazin tim 

Të gjithë të gjithë bërtasin 

Me krahërorin e shpalosur 

Luftojnë me dheun e ajrin dhe ujin 

Jo jo s’është e mundur 

Arma është vetëm një mendim 

Lëkura është vetëm një mendim 

Dhe uria 

Dhe tingulli i ngurrosur në gurmazin tim 

KËNGË 

Burri vetë vaj mendimtari 

I dashnores thot: nuk jemi një 

Dhe po qe se llambat shuhen dhe trupat 

Bashkohen si gjysmat e gurit 

Gruaja vetë vaj e turbulluar 

I thot të dashurit: nuk jemi një 

Edhe po qe se llambat shuhen dhe trupat 

Bashkohen si gjysmat e gurit 

Ai duke u shqetsuar duke e ditur gabimin 

Dhe ligjin e ashpër ia kthen: 

Nga dy vetëm njëri do të fitojë 

Dhe tjetri do të vdesë solemnisht si demi 

I prurë në betejë 

O ZOT 

Në një ditë si kjo batakçinjtë s’kanë fat 

Stolitë prej gline që i mban e sëmura 

E bëjnë trupin të tejdukshëm 

duke më tradhëtuar kuptoj 

Se si është kur bëhesh qelq apo ajër i ngrirë 

Ju më shikoni mua dhe qetësoheni 

Ngase unë të gjitha vuajtjet i nxis 

Dhe nga secili send i natyrës 

Gjendet në mua 

nga një kancer i heshtjes... 

Më të lumtur dhe më të lirë bëheni duke vajtur 

Me këtë lajm të ndjeshëm 

Dhe më larg mahniteni nga 

Hajdutët e padukshëm 

Nga gratë që pasojnë për të cilat nuk janë 

Gjëra të vlefshme veçse ato 

Që janë përzjerë me marrëzitë e shumicës 

Ana Blandiana

U lind në Timishoara më 25 mars 1942. Është një nga poeteshat më të njohura rumune. Pos 

poezisë, merret me prozë, eseistikë, gazetari dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Sëbashku me poetin 

Mirçea Dinesku, romansierin Nikolae Breban, analistin Emil Hurezeanu dhe disidentë të tjerë, ka qenë disa 

herë e ndjekur dhe cenzuruar. Përmes vjershës Ngjarje nëpër rrugën time, të cilën e botoi në prak të 

Revolucionit Antikomust të Dhjetorit (1989), Ana Blandian e vë në bisht të lahutës sekretarin e 

përgjithshëm të partisë, diktatorin Nikolae Çaushesku. Disa nga vëllimet më të njuhra të saj janë: Veta e 

parë shumës, Thembra e lënduar, Fshehtësia e tretë, Gjumi I gjumit, Syri I gjinkallës, Arkitektura e valëve, 

Në agimin e pasvdekjes etj. Në gjuhën shqipe, vargjet e saj e shohin për herë të parë dritën e botimit te 

Flaka e Shkupit (21 Maj 1975). Është autore e një numri të madh vëllimesh poetike. Sipas Euxhen 

Simionit, Ana Blandiana vjen diku nga Transilvania, dhe vargjet e saj të joshin që nga fillimi, përmes 

notës së tyre me një delikatesë të ndjeshmërisë. Poezinë e saj e karakterizojnë obsesionet, mitet, brishtësia, 

jeta me mrekullitë e saj, ndjenja e solidaritetit me universin… 

MËSHIRA 

Nuk mund ta pengoj ditën të ketë 24 orë 

Mund vetëm të them 

Falmë për gjatësinë e ditës 

Nuk mund ta pengoj fluturimin e fluturave nga krimbat 

Mund vetëm të të lutem të më ndjesh për krimba 

Për flutura 

Falmë pse lulet bëhen fruta, dhe frutat bërthama 

Dhe bërthamat pemë 

Falmë pse krojet bëhen lumenj 

Dhe lumenjtë detra, dhe detrat oqeane 

Falmë pse dashuritë bëhen të porsalindur 

Dhe të porsalindurit vetmi, dhe vetmitë dashuri 

Asgjë, asgjë nuk mund të pengoj 

Çdokush e ndjek fatin e vet dhe s’më pyet 

As kokrra e fundit e rërës, as gjaku im 

Unë mund vetëm të them 

Falmë 

TI S’I SHEH ASNJËHERË FLUTURAT 

A s’e ke vënë re se gjethet shuhen 

A s’i ke vënë re pëshpëritjet 

Që shtohen pas shpinës son 

Sy myshku në anën veriore të trungut 

Dhe heshtja që na pret kahmos… 

Çdokush e di atë që neve na fshihet 

Jemi të dënuar ndoshta 

Ndoshta mbi kryet tonë 

Është vënë një çmim i shtrenjtë 

Natën yjet e shndrisin kurreshtjen 

Kur dëgjohet shushuritja e gjetheve të misrit 

GJENEALOGJI 

Dikush na ka ëndërruar 

Duke e ëndërruar edhe vetveten 

Nga ana e një tjetri 

I cili është ëndrra e një ëndrre 

Të caktuar 

Gjumi na ka kapluar 

Për të ëndërruar edhe në një botë 

Të përplasur furishëm në gjumë. 

Duke ëndërruar 

Dukemi si një hallkë e brishtë

Në zinxhirin pa krye 

Që nuk soset 

Kurrë, 

Ndonëse 

Do të mjaftonte 

Një klithmë e vetme 

E fuqishme aq sa të zgjojë 

Përgjysmë 

Pronarin e parë 

Nga gjumi 

Atë që dremit 

Në themelin e botëve 

Të ëndërruara 

Cassian Maria Spiridon 

(Kassian Maria Spiridon) 

Poet, eseist, publicist, editor. U lind në Jash (9 prill 1950). Ka kryer studimet e Institutit Politeknik 

në Bukuresht, është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, anëtar i disa shoqatave gazetare rumune, 

anëtar i PEN-klubit evropian, i persekutuar i përkohshshëm politik, organizator dhe pjesëmarrës në lëvizjen 

revolucionare antikomuniste të 14 dhjetorit 1989, fondator, drejtor, redaktor dhe kryeredaktor i disa 

revistave letrare, laureat i një numri të konsideruar çmimesh për letërsi. Debutoi në shtypin letrar më 1970, 

duke botuar në ndërkohë, që nga viti 1985, një varg vëllimesh me poezi dhe ese: Duke filluar nga zero, 

Zodiaku i natës, Fillimi i Revolucionit Rumun, Për dashuri dhe vdekje, Hyrja në apokalipsë, Arti i 

nostalgjisë, Qëndrime letrare, Çasti fluturon me një buzëqeshje ironike, Uber den Ëald etj. Seleksione nga 

lirika e tij janë botuar në mbi dhjetë gjuhë të huaja. 

NUK EKZISTON 

Nuk ekziston qenje më gënjeshtare se sa poeti 

Ai kur thot / të dua / mos i beso 

Tashmë në mëndjen e tij pason një varg tjetër 

Më i rëndësishëm / ji e sigurtë / 

Se sa kjo deklaratë solemne 

(Disi e tmerrshme / është e vërtetë / në 

Gojën e një poeti që / sidoqoftë respektohet) 

Atij nuk duhet kurrë t’i besosh 

S’ është në gjendje as veten 

Ta dojë 

Nuk ka besë dhe shpresë 

Në ëndërrat e veta 

I masakron / I tradhëton 

I dëbon nË poema 

Për t’u bërë jeta e tij 

Më komode dhe e përgjumur 

Ai do dhe shpeshherë është 

Një zgjimtar / 

Për të tjerët / 

dritë shkëlqimtare e Realitetit 

Që të kaplon 

Krejt mendimet / e vjetra / të harruara 

Dhe më të rejat 

Si mbi një tryezë operacioni

Do të të ndriten / të ekspozuara 

Do të të duken tmerërisht / 

Të braktisura 

Më të gjalla dhe më të vërteta se kurrë 

Të gjitha të huaja dhe kundër teje / 

Akuzuese 

Përse / ngase i ke lindur 

Indifernte / armike 

False dhe me papërfillshmëri të mundojnë 

Të ndjekin dhe të harrojnë 

Gjenden jashtë teje 

Mbetesh i braktisur / i pushtuar nga vetmia 

Dhe fatkeqësia 

Si një lule e degdisur ndër dëborë 

Në dëshprim / nën terrorin e pastrimit 

Në Oqeanin e vetmisë 

Me Lirinë e çveshur / 

Pa pengesa 

Dhe pa drejtime 

Gadi për shpërbërje fushave të tmerrshme 

Në kryqin ku takohen 

Lartmadhëria e Tij me kundërmimin e mishit 

Të njeriut gjendesh 

Larg botës së këtushme 

Ndërmjet shëmbëlltyrave dhe iluzioneve 

I magjepsur / I tradhëtuar deri në shpartallim / 

I mundur 

Nuk të mbetet veçse Ringjallja 

Atje të pret Lavdia 

Me shpatën vrringëllimtare 

E ngritur drejt botës 

E KAM SHKRUAR NJË TRAKTAT 

E kam shkruar një traktat 

Për vdekjen 

Për esencën dhe boshllëkun 

Një dekalog të tërë të dashurisë 

Një ese për frikën 

Një punim 

Për pavdekshmërinë 

Duke e treguar mundimin e dheut 

Lëvizjet e yjeve 

I kam djegur 

Hirin e pi 

Në mëngjez dhe mbrëmje 

Ditën e natën 

ÇFARË FYTYRE E TRISHTË 

Çfarë fytyre të trishtë kishte Hëna/ 

Si na shikonte e përlotur 

Me buzëqeshjen e hidhur / 

Të mbuluar me re 

Ishim / përjetë / të dashuruar 

Në krahëror / me mburojë lotësh 

Sa të vetmuar mes planetash 

Dheu dukej i çveshur dhe i përfshirë /

Kahmos / nga blerimi 

Dhe rri Hëna varur / 

Si një felinar / që e pata gdhendur / 

Në fëmijërinë time të trishtë / 

Nga një bostan / i rritur mes misrit 

Si një ngashnjim / 

Rri Hëna e mërzitur 

Për të përjetësia nuk ekziston 

Por çfarë dobie nga gjithë kjo liri 

Victoria Milescu 

(Viktoria Milesku) 

U lind më 28.12.1952, në qytetin Brëila. Ka kryer Fakultetin e Filologjisë 

në Universitetin e Bukureshtit, degën e rumanisht-anglishtes. Ka punuar si 

profesoreshë e anglishtes, pastaj si referente e specializuar në Kompaninë Tarom 

dhe ne Departamentin e Aviacionit Civil. Pas vitit 1990 punon në shtyp, dega e 

kulturës dhe botimeve. Ka qenë redaktore e disa mediave rumune dhe shtëpi 

botimesh, Debuton më krijime letrare me 1978, duke botuar në ndërkohë veprat: 

Latuesi i lotëve, Zemra e lepurit, Fitorja a vjedhur, Arleziana, Buzëqeshja e tigrit, 

Jehona e çastit, vepra tjera dhe një varg vëllimesh për fëmijë. është e përfshirë ne 

disa antologji poetike. Disa nga veprat e saj e kanë parë dritën e botimit në vëllime 

dygjuhëshe, rumanisht-anglisht etj. Është e njohur edhe si autore recensionesh të 

autorëve rumunë, shqiptarë e të huaj. Për veprimtarinë e saj ka përfituar një 

numër të konsideruar mirënjohjesh, çmimesh dhe diplomash. Ka marre pjesë në 

disa konkurse letrare dhe në sallonet e librit dhe shtypit. Për poezinë e saj kanë 

shkruar eseistë të njohur si Romul Munteanu, Gheorghe Tomozei, Cezar Ivanescu, 

Geo Vasile, Octavian Soviany, Florentin Popescu, Radu Voinesku, Sultana Craia, 

Victor Sterom etj. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe e disa 

shoqatave tjera në Bukuresht dhe Oradea. 

ZEMRA E LEPURIT 

Ndoshta edhe unë 

Do të dridhem 

Përmbi gërmadhat e gjakut tënd 

Të ta shkul gjahun 

E përtacisë për të mbetur i pamundur 

Ndoshta edhe unë do të bëhem boksit 

Mazut, lidhëse yjesh 

Për turrën tonë 

Të rrjepur nga uni ynë 

Kur jemi elokuentë 

Me djersën e krimeve të para 

Pa një zemër të guximshme 

Çdo gjë është e padrejtë… 

PARIMI I PARIMEVE

Të falënderoj, Zot 

Që ke menduar të ekzistoj dhe unë 

Me çuditjet e mia 

Ta mbush zbrazëtirën ndërmjet dheut e qiellit 

Neë emrin e një lirie të përkohshme 

Të falënderoj, Zot 

Që ke menduar të ekzistoj dhe unë 

Të ka marrë një çik kohë 

Të bëhem ashtu siç jam, edhepse 

Po qe se do më pyesje 

Tjetërsoj do të dukej çdo gjë... 

DRURI ME PRESJE 

Mallkimi vjen pas meje 

Si një mesditë e ëmbël vjeshtake 

Kam qeshur shumë sot, shenjë e keqe 

Ditën më të qartë 

E kam lënë të më rrëshqasë 

Ndërmjet luleve 

Shkoj fijeve të gjakut 

Ndërmjet tmerreve të atyre që nuk e dine 

Se kanë vuajtje të hatashme 

Në fushat katalane, me ar të ndotur 

Jemi gjithnjë e më pak 

Pranë çdo përdëllimi të fatit 

Dita e sotme kaloi 

Pluhuri më I butë kosmik 

Nga druri me njëmijë vargje në degë 

Denisa Comănescu 

(Denisa Komënesku) 

Është poete dhe përkthyese e shquar nga anglishtja. U lind në Buzëu, në shkurt të vitit 1954. Kreu 

studimet e Fakultetit Filologjik në Universitetin e Bukureshtit (Dega: rumanisht-anglisht). Debutoi në 

shtypin letrar më 1975, duke botuar që nga viti 1977 disa vëllime poetike (Dëbimi nga parajsa, Barka në 

valë, Gjurmë të zjarrta) etj. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, prezente në një numër të 

madh antologjishë të botuara në Gjermani, Kanada, Rusi, Turqi etj. Është e afirmuar me vjersha dhe 

reçensione në revista prestigjioze si Ëorld Literature Today, Exquisite Corpse, Kalliope (SHBA), Poetry 

Revieë, Rialto, Omnibus (Angli), Bonners Litterara Magasin, Res Publica, Fenix (Suedi) etj. Që nga viti 

1990, Denisa Komënesku është sekretareshë e PEN Qendrës Rumune. 

GËZIMI 

Iku nga unë 

Si nga një zbavitje e thyer 

Ujërave të degdisura 

E kërkova verbërisht në shkretëtirë 

Një kokërr pamundësie 

E zëvendëson në tëmth 

Në dritën e brendshme 

Nga ai do të rriten zambakë mbretërorë 

Si një petk i bardhë do ta mbulojë

Trrupin tim nga i cili ende shpërthen dashuria 

PORTRET VASHËRIE 

Gratë të thonë 

Se jam e hatashme 

Ndërsa duart tua 

Kur më përqafon 

Kërcëllojnë 

Si do karrige të vjetra 

Je i gatshëm të më shesish 

Për qetësinë për të shikuar 

Me sytë e pandotur 

Të fëmijëve 

KËNGA 

E qetë dhe e butë si një kokërr kaçamaku 

E drithshme dhe kurreshtare si një i mitur 

E sideftë dhe e fshehur si turiri i një edhi 

E harlisur dhe e vetmuar si një emigrant 

Mos e lë për tepër në betejën e ashpër të stuhisë 

Rrëmbeje një herë dhe përkëdhele 

Mos e lë për tepër në betejën e ashpër të stuhisë 

Rrëmbeje një herë dhe përkëdhele 

Traian T. Coşovei 

(Trajan T. Koshovei) 

Poet, kritik letrar, prozator. U lind më 28 nëntor të vitit 1954, në Bukuresht. Studjoi rumanishten 

dhe anglishten në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Bukureshtit, debutoi në shtypin letrar më 1978, 

duke botuar që nga viti 1979 rreth 15 vëllime poetike: Të rreshurat elektrike, Kryqëzata e ndërprerë, Ajër 

me diamante, Duke i pritur kometet, Pleqëritë e një djaloshi të urtë, Joana që gris vjersha, Bastisja e 

engjëjve, Macja e zezë, macja e vdekur, Instituti i zërave, Gjueti e kokave, Kryengritja e dredhëzave etj. 

Bashkëpunon me revistën letrare Tomis të Konstancës dhe i përket gjeneratës që kultivon lirikën ironike, 

qytetare, kosmogonike. Vepra e tij poetike është kurorëzuar me shpërblime të ndryshme letrare, ndërsa për 

poezinë e tij kanë shkruar Nikita Stënesku, Nikolae Manolesku, Aleks. Shtefënesku, Mirçea Kërtëresku etj. 

RINIA IME 

Rinia ime është si gruaja 

Për të cilën thonë se do të mbarojë rrugëve të përmbysura. 

Duke zbritur, gjethi trembet prej meje porsi kullosa 

Që poashtu trembet për mua, duke u rritur. 

Ja ku më ke, po ngutem drejt teje pa fjalë, 

Pa të shikuar – a do të jetë vallë dikush 

Që do ta përngjesë veshin për mua? 

E di ardhmërinë - shkrepëtimë nga lumenjtë e argjentë 

Që rrëshqasin në hapësirë 

Dhe sytë e rrumbullaktë të vetmisë 

Ja ku më ke, duke kaluar përbri gjysmës së fjalës 

Me të cilën orvatem të shkëputem nga ajo që kurrë s’do të jetë 

Me plot kuptim. 

Duke zbritur, gjethi trembet për mua, duke u ngjitur 

Rinia ime është si gruaja për të cilën 

Thonë se do të mbarojë rrugëve të përmbysura.

GJENDJE SHPIRTËRORE 

Ajri im rend përpara frymëmarrjes sime, 

Gjaku im rend përpara zemrës sime, 

Gjethet rendnin përpara drurëve 

(Muret kishin zëra zogjsh) 

Muret rendnin përpara zogjve, 

Zogjtë rendnin përpara zemrës sime 

Para kalojnë retë, natën, 

Kimera të bardha që e kërkojnë shtatin 

Apo flokun tënd që digjet si ndonjë heretik 

Përmbi turmën e akullt të yjeve 

I jepni një nge ajrit që të bjerë 

Mbi plagët tona prej triumfi 

U jepni një nge yjeve që të zbresin 

Përmbi gruan që dremit pranë meje 

U jepni një nge gjetheve, zogjve, 

Gurëve, drurëve 

Dhe sidomos i jepni një nge zemrës sime 

Që të shkojë pas tyre, 

Dhe t’i arrijë. 

VASHA ME SHKREPSA 

Shkrepsë që digjesh deri vonë, vashë 

Me një kuti flakësh të panjohura 

Që digjesh deri sa zgjohesh e ngrirë 

Pranë dhëndërrit tënd me fustan prej vashe! 

Ti, lot prej fosfori, ti, dritë e dëshpëruar 

Që digjesh nën ura, lucernë…Strehë kujtimesh, 

Që shuhesh nga fosfori i natës së fundit të pagjumësisë… 

Vashë me lojëra që digjen në padije; 

Që ia ke vënë flakën fjalës kujtim! 

Mircea Cărtărescu 

(Mirçea Kërtëresku) 

Është poeti më i lexuar rumun, që nga Bukureshti e deri në Amerikë. U lind më 1956. Botoi 

vëllimet Fenerë, vitrina, fotografi (Faruri, vitrine, fotografii, 1980); Poema dashurie (Poeme de amor, 

1983), Gjithçka (Totul, 1985); Lavandi (Levantul, 1990); Dashuria (Dragostea, 1994) etj. Romani i tij 

Përse i duam gratë (De ce iubim femeile), u shit brenda një kohe të shkurtë, në një tirazh prej 40 mijë 

ekzemplarësh. Gjatë këtij viti i botohet në Amerikë romani Melankolia (Melancolia). Sipas kritikut Marin 

Minku, poeti është i preokupuar me hulumtimin e anës afektive (dashuruese) të fjalimit, pra është i 

interesuar të hulumtojë në çfarë mase bashkëkohore “senetimentale” merr pjesë në ringjalljen e lirizmit. 

Kërtëresku, sipas tij, gëzon suksesin e lehtë për t’u bërë njëfarë (Jon) Minulesku aktual. 

DOKUMENT OLOGRAF 

I dashur

Jam tuta sola në dhomën time me ikona prej qelqi jam e etshme 

Por eja ti madhështi e shpirtit me motoçikletë me biçikletë 

Me limuzinë Mangafaja ka vajtur në Fetesht Përse nuk po vjen ti Faj 

I kam rregulluar thonjtë me sidef Kam qejf Arhondë kam qejf... 

P. S. 

Sjelle edhe kasetën me Kenny Rogers 

Auguri Mica Rruga e Lëkurës 16 bis 

Çfarë skllavërimi, 

Çfarë neverie 

Çfarë mërzie... 

ZEMRA TEKANJOZE... 

...kurse nganjëherë në mbrëmje duke u kthyer nga fakulteti 

Nuk mund ta duroja zhurrmën e kompresorëve në kantjerin përballë 

Dhe ngjitesha në Berlin të notosh si dikurë në kupën me vodkë ruse 

Të ti shoh përsëri sytë e verdhë kur kthehen kah unë 

Të pashmangshëm si rrotat e lokomotivës 

Ta ndjej përsëri erëtimën e çmendur të qafës sate dhe vathin tënd 

Sorkadhe që ta këput shpirtin 

KUR KE NEVOJË PËR DASHURI 

Kur ke nevojë për dashuri nuk të dashurohet 

Kur duhet të dashurosh nuk dashurohesh 

Kur je i vetmuar nuk mund të shpëtosh nga vetmia 

Kur je i shqetsuar nuk ka kuptim të tregosh 

Kur don të shtrëngosh në krahëror nuk ke kend 

Kur don të telefonosh askush nuk është aty 

Kur bëhesh dhe - kush interesohet për ty 

Kush ta ka gajlen - cili do mendojë për ty ndojherë 

Eja ti pranë meje mendo ti për mua 

Bëru krenaresha ime mos më mundo mos më bën xheloz 

Mos më braktis ngase s’mund ta duroj edhe një ndarje 

Mbetu pranë meje mbaju me mua 

Kuptomë duajmë nuk më duhen zbukurime as diskutime 

Bëru e dashura ime e përhershme 

Eja ta harrojmë rregullën e lojës mos ta dimë se seksi është një xhungël 

Të lidhemi të bashkohemi të arrijmë ekuilibrin 

Por nuk shpresoj asgjë nuk e përfiton dashurinë 

Kur ke nevojë për dashuri 

Kur duhet të duash nuk je i dashur 

Kur je në dhe asnjë grua nuk të njeh 

Valeria Manta Tăicuţu 

(Valeria Manta Tëikucu) 

Ka lindur më 20 janar 1956 në Komëneshti të Bakëut (Moldovë). Ka kryer Fakultetin e 

Shkronjave në Universitetin e Jashit, duke studjuar pastaj psikologjinë në Universitetin Prohumanitas 

(Bukuresht) dhe gjuhën angleze (Instituti Europian i Gjuhëve të Huaja). Është profesoreshë në Rëmniku 

Sërat, presidente e Shoqatës Kulturore VALMAN, kryeredaktore e revistës „Vitralii” dhe anëtare e Unionit 

të Shkrimtarëve të Rumanisë. Ka botuar prozë të shkurtë (vëllimin „Monolog për verën e vonë”), romane 

(„Rrëshqitje sentimentale”, 2001, „Dhjetë në fuqinë e pafund”, 2002, „Viti i Irodit”, 2003) dhe disa vëllime

me poezi: „Lexo, Ulis, dhe qaj”, Mbretëria Barok, etj. Valereia është poetesha e parë rumune që i ka hapur 

shtyllat e revistës së saj edhe për kulturën shqiptare. 

VIKTIMË 

për tepër herë u kam dhënë leje 

të ma masin hijen, ta varrosin 

në themelin e zabelit 

tonë të ri, më thjesht 

në ngjitjen e saj drejt qiellit, 

pa fshehtësi që vjelin 

tmerre dhe sy të etshëm, 

hija ime nuk e qetësonte 

bregun kryengritës ndërmjet 

qiellit të heshtur dhe neve, të përlotur, 

të verbër duke i prekur vetëm me shuplakë, 

me linjat e saja të pakuptuara, 

si do shtigje të shtypura, fërgëllimën, 

zërin e hyjnive të furishëm, të tubuar 

në një hyjni të vetme, e gatshme 

t’i bluajë gjethet përbrenda, 

degët e shtrira në diellin 

e saj të thellë, i pasqyruar në 

shtretër kohërash që lehin, 

dëgjoja si vdesin hyjnitë 

me rradhë, lufta e tyre që nënkupton 

lindjen e hijes nga hija 

e murosur, rritja e zabelit 

të eshtrave në ne 

LOJA E SHTOJZAVALLEVE 

një ditë e humba, mendoj 

se ka mbetur me një hap 

prapa, ndoshta me dy, mjafton 

ta arrijë shëtitjen e të padukshmeve, 

të të urriturave pa shëmbëlltyrë të tërë, 

përherë pas gjurmave tona, lakmitare, 

gojë të kafshuara sa askushi ai i 

të gjitha netëve, duke i përvëluar, duke i fermentuar 

tenjat e mëdha sa hëna e gërryer qosheve, 

e përvëluar në gjakun 

e mallkuar të pyllit, ju arriftë, 

bërtita, ju arriftë aq 

natë e ve, me të gjitha vashat tona 

të venitura në shtrat, lakuriqe së brendshmi, 

kur shtrin dorën t’i 

përkëdhelësh çik ajrin, ju arriftë krejt 

shkretëtira e lumit, nxjerrnie një herë nga 

gremina juaj duke i zhurritur të gjitha 

trupat e rinj, me argjend 

praruar, ende ka kohë të 

fryjmë përmbi avullin e jetës së sipërme, 

nga Ai trashëguar 

MALLKIM 

nga do kohë nuk po 

bëhet natë, perëndon dielli pas

umbullaksisë së përmbushur me tmerre të 

pyllit tonë, por qielli mbetet i pashkruar dhe 

i verdhë, i vyshkur si një lëkurë tejet 

plakë e magjistares, nga 

plasaritje dhe turma rriten do 

re pa fuqi, as shi dhe 

as hije nuk sjell, vetëm një 

shëmbëlltyrë të ashpër e thërrmuar e 

botës së prëmbysur, me buçitje, 

dhe tym, dhe flakë, dhe me të gjitha 

britmat përdëllimare të 

fallxorit të verbët, i plagosur në 

natën e tij që nuk po 

vjen drejt nesh, mbetet ta 

bluaj si një sëmurje, më kot 

ia shëtisim duart e kalbura përmbi 

sy, më kot i ngjesim buzët për 

zgavrat e tij të ngulfatura në 

kokë, ti marrim frymë, ta gëlltisim, 

nata mbetet në të si 

një nuse e uritur, duke na lënë 

pronarë të trishtshëm vdektarë përmbi 

ditën e përjetshme me padurim 

Simona Popescu 

(Simona Popesku) 

U lind më 1956. I përket gjeneratës së viteve ’90-të të shekullit të shkuar, një gjeneratë që i 

rikthehet me këmbëngulje transformimeve nëntokësore të unit, përmes një sondazhi të ashpër, kuazipsikoanalitik, 

duke fiksuar një ndjenjë të butë poetike. Ka botuar këto vëllime: Ksilofoni dhe poema të tjera 

(Xilofonul şi alte poeme, 1990), Pauzë frymëmarrjeje (Pauză de respiraţie, 1994, kautore me Andrei Bodiu, 

Kaius Dobresku, Marius Oprea), Natë apo ditë (Noapte sau zi, 1999) etj. Është e përfshirë në disa antologji 

poetike si dhe në antologjinë analitike të kritikut letrar Marin Minku: Poezia rumune aktuale (Poezia 

română actuală, vëll. III, Editura Pontica, Konstsancë, 1999). 

HELIKË 

Unë erdha në botë 

Që të mos kuptoj asgjë 

Dhe t’i ngatërroj të tjerët 

Mamanë time për shembull 

Erdha në botë që të mbaj syza 

Dhe syza nuk mbaj 

Dhe kështusoj t’i përzjej burrat me gratë 

Që të më pëlqejnë vashat me flokë të shkurta 

Përreth meje ngjyra që lëvizin drita 

Largësi të pluhurosura me mjegulla 

Shkëlqime të pavizatuara 

Kam një vashë të re dhe një plakë 

Dhe disa e dinë njërën 

Dhe tjerët tjetrën 

Dhe asnjëri që të dyja 

Erdha në botë që ta njoh botën 

Dhe ta harroj 

Dhe as ta harroj nuk mund 

Zhurrma të zhytura në tym tym tym 

Më gumëzhijnë kahmos si një lojë me çelsa

Përshkoj distanca të mëdha kthehem lodhem 

E marr që nga fillimi pa kuptim shpërndaj ngrohtësi 

Erdha në botë që të kem uri 

Etje gjumë ngrohtësi ftohtësi 

Dhe të ndjej e të them në aq mënyra 

Të kërkoj zgjidhje të jem përtace 

Të pres të mos kem durim 

Rri në një karrige me jastëkun e vogël 

Si një zog mbi një degë 

(Një zog pa zë) 

Qielli i kaltërt 

Shijoj nga zgjyra në gojë 

Qetësinë e tmerrshme 

Dhe një helikë në trurë 

MORE PROF 

More prof sa më vjen mirë 

Që shpëtova prej teje 

Kaloje ndërmjet nesh i parfumosur 

Si një pranverë e ashpër 

Me sy blu apo ngjyrëkaprolli 

(“Ndiqe hartën e dashur”) 

Kalova nëpër shkollë dhe ende nuk e di 

Ku gjendet mali Gëina 

Kam kaluar nëpër shkollë 

Dhe e kam mëndjen si askurrë të çveshur 

Ul me ndrojtje shikimi 

Më ngulet si një gjylpërë në shpinë bumballash 

(“Ta bëjmë një shëtitje në hartë”) 

E ndiqja gishtin tregues 

Rryma të ngrohta e të ftohta 

Tjera kontinente 

Tjera sentimente 

Udhëtime në hartë 

Për rumunët e rinj 

(“Ndiqe hartën e dashur”) 

Në disa pika ke qenë edhe ti 

Në disa anë është më ndryshe ka diell 

Unë jam një zogzë e vlagtë ashpërsisht e nxehtë 

E rënë nga dega me çokun përtoke 

More prof përse po na fyen 

Përse nuk mundohesh të shikosh përse harron 

Përse nuk çan kokën të jesh siç je 

Nganjëherë ëndërroj kanapetë e blerta në mur 

Universin e thjeshtë pas shpinës sonë 

Dhe ty mor prof me kryet katror 

Prof i paharruar 

Ndërsa para teje ç’mendon djelmosha 

Dhe vasha 

Rradhë-rradhë 

Qafë për qafe duke u puthur 

Duke të mësuar ç’është dashuria 

Që nga mosha 17 vjeçare 

Mos u brengos ngase të gjithë jemi këtu

Këtu po plakemi 

Por ti ku po ndodhesh tani në hartë 

Më fal mor profi im i dashur 

Nuk e di se ç’po ngjet me mua 

Lëre se çdo gjë është në rregull… 

THUAJ 

Prodhues kuptimesh përballë (tre) dhe 

Dy urdhërues që në gjunjë 

Kundërmojnë aromën e një vepre të freskët 

Derdhin nga nofulla e fshehtë dyllin 

Pregadisin muminë 

Me erëtimë të vdekur 

Tërhiqem në një tryezë tjetër edhe këtu jam e ngatërruar 

Gëlltit një fjalor me gjemba dhe më në funs hesht 

Më mbulojnë mjegullat dhe tërhiqem prej atje 

Lë Gojën e të Famshmit 

Të qëndisë anekdota për të tjerët 

Përzjehem më kot tezgave me prodhime intelektuale 

Nga më të rejat 

Një vashë me një shëmti të rrallë më lut 

Të blej një roman të dështuar 

Shtirem gjoja se bie shi 

Blej përndryshe një elefant leckash (të tejdukshme) 

Pastaj bëhet blertë përreth meje 

Dhe përnjëherë kris murlani me stuhi 

Duke vajtur një rruge të shkretë 

Më përkujtohet përnjëherë 

(Një ndjenjë më shumë një parandjenjë) 

Që më pat ngjarë në një ëndërr 

Tani e disa netë 

Tërhiqem në drejtim të një muri 

Dhe pastaj thellë në mua 

Vjen një errësirë e butë 

Dalin do fije të portokallta 

Plazma e blertë – si zakonisht 

Më fanitet ëndrra por nuk po duket 

Vetëm pluhur dhe lëvore rreth meje 

Ndoshta ngase po qe se do ta kasha parë 

Do të isha zbathur 

Por ëndrra ime është mjegull e hatashme 

Një soj ajri…i levarashtë inteligjencë 

Që ja se si po ma tërheq vëmendjen më muros deri ne mes 

Dhe mundohet ta ndalë botën 

Që vetëm një çast të shkëlqejë 

Negativisht 

Varujan Vosganian 

(Varuzhan Vosganian) 

Poet, eseist, prozator, politolog, economist. U lind në Krajovë (25 korrik 1958). Kreu studimet e 

larta ekonomike dhe matematike në Universitetin e Bukureshtit. Është doktor shkencash ekonomike, anëtar

aktiv i komunitetit armenas, deputet dhe senator, zëvendëskryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë. 

Ka botuar dhjetra libra dhe qindra artikuj, studime, ese ekonomike, beletristike, letrare dhe politologjike. 

Është laureat i disa çmimeve të larta për librin më të mire të vitit 1994 (prozë), ndërsa vargjet e tij e kanë 

parë dritën e botimit edhe në veprat e zgjedhura nga Evropa Qëndrore dhe Lindore për Konferencën 

amerikane të American Literatry Translators Association (Chicago, 2002). Bibliografi letrare: Shamani i 

kaltërt, Përmendorja e Komandorit, Syri i bardhë i Mbretëreshës, Jezusi me njëmijë krahë etj. 

TË PAPËRSËRITSHMIT 

Kam vallëzuar 

Para se të fillojë muzika 

Në ritmin e dritave të shenjta 

Filluan të lulëzojnë gështenjat 

Dhe përpara eli lama sabactani 

Fillova të hesht 

Që të mos më detyrosh të ta jap emrin 

I turbullova ujërat në rrugën tënde 

Që mos të të pasqyrojnë 

Ne jemi ata që jemi: 

Bukuroshja dhe armenasi 

Që shkruajnë mbi gjithë ato libra të shpërndarë 

Një incunabulum* 

* incunabulum - një ekzemplar libri shumë i vjetër dhe i çmuar, 

i shkruar para fillimit të shtypit, para vitit 1500. 

PAMUNDËSIA E DRITËS 

Lindem për çdo ditë nga Fryma e Shenjtë 

Të pashkëputura 

Fanitjet e mia enden nëpër botë 

Pasqyrat më përsërisin si një varg 

I ditur përmendësh 

Drita më vendos 

Në secilin sy të argjendtë apo mbi ujë 

Prej njeriu apo prej engjëlli 

Që më shikon 

Takohemi në dritat e kryqëzuara 

Ata që ngjajnë me mua duan shpirtin tim 

Më kot ta vjedhin 

Unë e di se cili prej nesh është i vërtetë 

Në çdo fytyrë tjetër timen 

Mungon shëmbëlltyra ime për ty 

ÇMIMI 

Asgjësi si një ëndërr 

Zbres nëpër sende 

Në arën e verdhë 

Ti je një tjetërsoj lule e diellit 

Përgjatë ditës dremit mbi gjurmët e hënës 

Si të të prek nëse jo duke më shkëputur nga trupi 

Si nga një petk i përdorur dhe i vjetër 

Si të të mbuloj me gjallërinë time 

Nëse s’është një plagë që e nxjerr në pah 

Kështu do të jetë. Dhembje e lazdërim së bashku 

Si një copë temjani

Që tymos në shuplakë 

Marius Chelaru 

(Marius Qelaru) 

U lind në Negresht të Vasluit, Moldovë (30 mars 1961). Kreu liceun dhe Fakultetin e shkencave 

ekonomike në kuadrin e Universitetit Alexandru Ioan Cuza në Jash. Në intervale të ndryshme qe redaktor i 

disa revistave letrare, pastaj kryeredaktor, e më vonë drejtor i editurave Junimea, Sakura, Parnas, Timpul. 

Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe anëtar i Klubit letrar Junimea, autor i dorëshkrimit 

Albanica me dhjetra recensione veprash të autorëve shqiptarë. Vëllime vjershash, romanesh, eseshë: 

Pelerini, Dy kakemono të imagjinuara në vendin ku lulëzon shpirti i gjuhës, Japonia, vendi ku lulëzon 

shpirti i gjuhës, Femra, Tjetërsoj vetëvrasjeje, Qiraxhiu i kohës, Dashnorët e iluzionit, Në zbritjen e së 

tanishmes , Sayonara, Salmoksis versus Yamolksis, Tai Ping, Abraham i dhe mali i çmendur i Faustit 

Tjetër, Emra që e kanë ndryshuar botën (fjalor). 

DASHURI 

Dremit e çveshur si një lumturi e shtrirë/ 

Në brendinë time 

Duke e turbulluar britmën e parë të dheut 

Ma dha Zoti 

Kur shpresoja 

Nga paradhembshuria 

Në atë kishë ku vitet rriten mbi ne 

Ku dy ikona / të dy zotërave 

Shikojnë njëra tjetrën / si dy copëra jete 

Më ke ndarë 

Si një mollë 

Në urrejtje dhe dashuri 

Kishe sy si dy lot të gdhendur nga lutja ime kur 

Ma shkëpute mishin nga shpirti 

Babai im natën, me jetën e shakmisur një të diele 

Mëma ime ditën duke i numëruar vdekjet e babait tim 

Më ruajtën derisa vdiqa 

Në gjakun tënd 

Ti më ndave 

Si një mollë 

Në dashuri dhe urrejtje 

Duke m’i vjelur bërthamat e çveshura të zemrës 

Të hedhura 

Dirgjem tani me gjuhën e dashurisë 

Në shputën e vëllaut tim hyj përgjithmonë - 

Vdisem mbytem 

Me ëndrrat e rradhitura në shtatë ditët 

Në shuplakën përjetë të zhuritur të këtij çasti 

Duke u lutur që frymëmarrja jote 

Të ma largojë sërish mishin nga shpirti 

I ruajtur nga i ati im natën e nga mëma ime ditën 

KRIJIM 

Bota është ngritur nga pyje lotësh / qerpikëve 

Të Zotit të zhuritur / nga secili lot kanë rrjedhur 

Një nga një zemrat tona me kundërmim jete

Adami e kafshoi gjirin e Evës 

Duke e thithur helmin e klithmës së parë 

Nga faqet e buzëve të Evës / u shkëputën 

Të mugulluara tashmë në hije urretjeje. Vuajtja / Zoti 

E mbëltoi buzëqeshjen e saj në çdo hije / 

Në çdo fytyrë të fryteve 

Pranvera i pranoi njerëzit / 

Pyjet i pranuan kafshët e para 

Agimet shpërthyen nga vetullat e qiellit 

Qielli - lypës i përulur i engjëjve 

Përfitoi dimensione të ngarkauara me hidhërim 

Mrekullitë u bënë shënjestër / 

Perënditë u degdisën nëpër dritaret e shpirtit 

Era rrjedh përmes damarëve të botës / 

Mbi të cilat notojnë lotët 

Fillimet me petalet e shpërndara 

Përmbi flatrat e engjëjve 

Të hapura për lutje 

LIGJ 

Jam i mbërthyer në një familje fjalësh 

Të cilat të tjerët i kanë menduar 

Përpara se të më shkurtohen duart sipas rregullës 

Sy me rrugë të cilat nuk do t’i shoh kurrë 

Nganjëherë do të doja të jetoj vetëm 

Në botën e shpirtit tim 

Vërtitem përreth një bote në të cilën 

Ligji është të harrosh 

Stërgjyshërit - me krejt kujtime e tyre - 

Shkunden nga krahët tonë 

Si do fryte që janë ngopur të piqen më kot 

Shikoj 

Si rritet kullosa gjurmave të hapave të mi 

Duke e fshehur rrugën nga sytë e çunit tim 

Gishtërinjtë me të cilët kam përkëdhelur 

Po gjethohem, o Zot! 

Duke e mugulluar edhe ato harresën 

Në zemërn time 

Vetëm atje 

Do të mbetesh e fshehur ti 

Pranë fjalëve mbi të cilat është ulur 

Jeta jonë 

Horia Gârbea 

(Horia Gërbea) 

U lind më 10 gusht 1962 në Bukuresht. Është inzhenier ndërtimi, doktor në inzhenieri, kuadër 

didaktik, poet, prozator, eseist, kritik letrar dhe teatror. Pas revolucionit antikomunist të v. 1989, ka 

zhvilluar një veprimtari të dendur publicistike. Ka botuar 12 pjesë reprezentative në Rumani, Francë dhe 

Angli. Ka përkthyer dhe adaptuar për sqenë autorë të shquar botëror (Çehov, Corneilles, Ionesku etj.). Ka 

botuar 14 vëllime letrare, është prezent në antologji të panumërta gjuhësh të ndryshme, e ka përfaqsuar 

Rumaninë në festivale ndërkombëtare për teatër dhe poezi, ka përfituar një serë çmimesh të rëndësishme

letrare për poezi, prozë, darmaturgji, ndërsa romani i tij Rënia e Bastilies është dekoruar me tre çmime 

kombëtare (1998). Është laureat i Urdhërit Merita Kulturore me gradë të Kavalierit. 

NË VEND TË ANNABEL-IT 

Në brigjet e botës 

Fillon tjetra 

Pastaj edhe një fillon 

Përballë kësaj paqartësie 

Anija e bukur me lapsa 

Shpërthen dhe ma hedh përpara 

Tërë përmbajtjen e saj 

Me ashkla makinash gdhendëse 

Dhe me një melankoli të prehtë 

Erdhi vjeshta 

Mbuloma zemnrën me diçka 

Ne një disk 

Me një kafe mashtrimtare 

Vjen shtatori me aroma të këndshme 

Forma të mbuluara 

Me erëtimë boronicash 

Hapsirë-koha e pijeve do ta hapë gojën 

Porsi gojët e metrove 

Dhe do të thithen si do stoli të rrëshqitshme 

Bota tejmatanë botës 

Bëhet përsëri e manushaqtë 

Si një kalimtare e përmbajtur 

Duke e ledhatuar jakën ngadalë 

Tërë qyteti është i manushaqtë 

Qiell harqesh 

Të qepur me pe 

Përmes tyre depërton 

Drita e një bote paralele 

Nga shelgu e akulli 

Dhe u përplas 

Përmbi bulevardet e pafajshme 

Krypa a hatashme e dheut 

Të cilës duhet t’i bëj ballë 

TEKST FESTIV 

Ja të tubuar 

Në dhomën e lamtumirës 

Me frikën në jakë 

Dhe përmbi të 

Në një kabinë të varur 

Për gjestet më me ngërç 

Prej këtu duket qyteti 

I rrumbullaktë dhe i egër 

I kaltërt dhe pa njolla 

Rrugë të pakta dritare pasqyra 

Që shkrepëtijnë haotikisht 

Në përkundëset e rrezeve 

Parfum lemeritës 

Në dhomën e lamtumirës 

Që i stimulon kompetencat

Gjithëçka bëhet e shkëlqyeshme 

Në të dielën e fundit të verës 

Së vlagshtë e të ndarë 

Çfarë peshoresh të ndjeshme 

Çfarë dëshirash për nyjëzimin 

E krahëve të një tubimi të mërzitshëm 

Duke e puthur me ironi 

Degjenerime të holla 

Me sy prej uji 

Përvetsues në portretet e imta 

Të dhomës së lamtumirës 

Si një vetëvrasje me zambakë 

Në dhomën e nuses 

Ballona të hatshëm 

Qiellit të kuqëremtë të muzgut 

Të lëvarur përmbi 

Kështjellën e kujtesës 

Të gjitha të manovruara me kujdes 

Për të shpëtuar 

(Kthehet shkëputet) 

Nga numërimet e pambaruara 

Harku i orës së ritualit 

Fija e çeliktë 

Për të njëjtat festërime 

BREAKFAST SWING 

Koha në rritje 

Gjumi në zbritje 

Dhe përmbi të gjitha do të kalojmë 

Me autostrada të mbrojtura 

Kopshti zoologjik 

Me ngjyrë të brishtë 

Shpesh do të qajnë poetët 

Ndërmjet luanit dhe ujkonjës 

(Mbetet e nxjerrë nga teksti 

Vetëm pantera në kështjellën e tyre 

Me ëndrra erorike) 

Klor mureve 

Klor fontanave 

Në ëmbëlsinë e mollëve 

Metafora e gjerë e dashurisë 

Për vetveten dhe të afërmin tënd 

Inventar i aplikuar 

Tjerrja e bishës së sëmurë 

Të cilës ia varim një palë syza 

Duke gënjyer vetveten gjoja se fitojmë 

Simbol i paprekshëm 

Kafaz me hekura 

Në brigjet e të cilit 

Trupi i një gjahu të shpërthyer 

Kalbet nga ligjet 

Dhe të dëbuar nga qyteti do të tërhiqemi 

Me valixhet e përulura

Pranë rrjetave me kuvli 

Mbi bangat ku dëgjohet 

Kitra bulurima fluturimi 

Të përfshirë mes egërsirave të paradës 

Atje do t’i përjetojmë agimet qumshtore 

Atje do të kafshojmë duke pritur 

Lajmin për arritjen e parë 

Turn i braktisur në brigjet e detit 

Një territor i dashurisë 

Së mënjanuar përherë 

Ndoshta një shikim drejt çajit 

Të ftohtë të mëngjezeve të përbashkëta 

Graţiela Popescu 

(Graciela Popesku) 

Absolvente e latinishtes në Universitetin e Krajovës, asistent universitar në fakultetin e Gazetarisë 

pranë Universitetit Spiru Haret në Bukuresht, njohëse e teorisë moderne të tekstit, anëtare e Lidhjes së 

Shkrimtarëve të Rumanisë, autore vjershash, dramash, reçensionesh dhe kronikash në revista autoritative 

letrare, koautore dhe autore vëllimesh me pjesë teatrale, autore dokumentarësh për Televizionin Rumun, 

autore e vëllimit Kronografi Popesku (Cronograful Popescu) (Editura Muzeu i Letërsisë Rumune, 

Bukuresht, 2003), e dekoruar me çmime të shumta letrare, që nga vëllimi i saj i parë (Zonjusha Popesku 

(Domnişoara Popescu), Ed. Augusta, Timishoarë, 2000). Lirika e saj është një univers i harlisur, herë-herë 

deklarativ, i shumëngjyrshëm dhe i furishëm. Sipas Octavian Soviany-t, tekstualizmi i Gracielës është një 

tekstualizëm që të josh përmes feminitetit të saj. 

EDHE NJË LETËR NGA QYTETI I VIRGJIL MAZILESKUT 

Jam nga qyteti i V.M. vonë e kam kuptuar 

Ashtu siç dëshiroja të ta dhuroj 

Një top të madh të kuq 

Të gjithë më psikoanalizojnë i zbuloj 

Dëshirat ekzibicioniste sëmurjen 

E Kierkegaardit ashtu siç e ndryshoj shpeshherë 

Ngjyrën e flokut në këtë qytet 

Kur nuk mund të udhëtoj 

Dhe megjithatë 

Ëndërruan tre ditë e katër netë 

Ishuj me nuse të bukura 

Dhe nuset dihet se janë si shpirti 

HALLAKATJE 

Bastardëve të Derridës 

Të kujtohet 

Kur bërthamat tona gjenerative 

Rrinin të trallisura 

Me frymëmarrjen e prerë nga frika si do skllevër 

I çelnim damarët dhe i varnim ngadalë 

Të na i thithin farat tekstuale krejt vlagë 

Dhe të kujtohet britma finale. 

Ja teksti! Nga dashuria jonë 

U lind një tekst

Nuk e di si do ta rrisim 

Ngase qielli është një akvarium 

Të cilin na e vë Zoti mbi kokë 

Në çdo mëngjez 

KONVIKTI KAFKA 

Larg shtëpisë 

Ky tingull i uritur prej tuli të pjekur të natës 

Kjo ulërimë që e përkujton frikën e tubuar në turma 

Plehërash me fëlçi hip-hop 

Funeralë të ngjitur për gojët 

Që u qeshin me salltanet shokëve të tryezës 

Tebdil kaloja 

Lozonjare 

Me krahët plot magjepsje të harlisura 

Clara Mărgineanu 

(Klara Mërxhineanu) 

U lind në Bukuresht (4 korrik 1972). Ka kryer degën e Komunikimit audovizual në kuadrin e 

Universitetit Kombëtar të Artit Tetaror dhe Kinematografik. Më 1991 debutoi në shtyp, ndërsa më 1995 

botoi librin Akti i Parë apo Kupa e Iluzioneve. Vëllime vargjesh: Të Dielat e gjora, Bast për miqësinë, 

Dyer të ndërtuara për një fat tjetër, I burgosuri i lirisë, Valle me grushtin në zemër. Disa nga poezitë e saj e 

kanë parë dritën e botimit në gjuhën frenge dhe angleze. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të 

Rumanisë dhe autore vjershash prezente në kuadrin e disa antologjive të botuara në Bukuresht. Që nga viti 

1995 ushtron funksionin e redaktorit pranë Shoqatës Rumune të Televizionit. Shkruan ese dhe reportazhe, 

realizon intervista dhe dokumentarë, redakton revistën Letërsia dhe Arti. 

VALLËZOJ ME UJQIT 

...po të mos kisha ndjenja do të isha bërë 

gruaja më e mençur në botë (Anais Nin) 

Ndoshta i ke humbur krejt luftërat, 

Po qe se e ke nisur njërën kundër meje, 

Në përrallë, hamshorët hanë zjarr, 

Në jetë, pinë gjak. 

Kaosi i plleshëm është një formë e lirisë 

Kur vendos ta përdhunosh shpirtin 

Me kujtimet e mishit, 

Kam dezertuar, 

Në kohën kur vreri e bën efektin e qetë, 

Vallëzoj me ujqit, 

Në rrugën Kovaçi. 

KUSHTRIMI I FUNDIT 

E kam për borxh një poem 

Të më shërrojë nga koha e shkelur nën këmbë, 

Nga vërtitja e saj përmbi shpartallimin, 

E kam për borxh një poem

Të më përkëdhelë në ballë, 

I shkëpus nga mua me shije 

Finalet e pamundshme, 

Parfumin e përtacisë dhe Leonard Cohen-in, 

Kushtrimi i fundit: 

Dancing to the end of love. 

BËRTHAMA MALLKIMI 

Iku vera dhe amnezioni iku 

Tehu i thikës pret gjurma hidhërimi, 

E kaploi terri shtratin e spitalit, 

Më lidhën me zinxhirë, 

M’i mblodhën lotët me seringë, 

Zgjomë, zoti doktor, zgjomë! 

Në këtë ankth 

Vlojnë në mua bërthamat e mallkimit! 

Je, nuk je, do të jetë, nuk do të jetë 

Kështu gjëmoj ç’prej asokohe në gjumë, 

Në kohën kur ty të këndojnë magjistaret 

Dhe vreri i tyre të shpërthen nëpër sy. 

Dan Mircea Cipariu 

(Dan Mirçea Çipariu) 

U lind më 7 shtator (1972) në Bukuresht. Është absolvent i Shkollës së Gazetarisë dhe Fakultetit të 

Zhurnalistikës dhe Shkencave të Komunikimit pranë Universitetit të Bukureshtit. Ka ushtruar profesionin e 

redaktorit, reporterit special, kryeshef seksionesh dhe kryeredaktor gazetash autoritative, autor artikujsh të 

panumërt, koautor antologjishë, realizues emisionesh në radio dhe televizion, inisiator dhe koordinator për 

afirmimin e Emineskut në faqet e internetit, autor i një serë projektesh kulturore, laureat shpërblimesh të 

ndryshme si Çmimi për Shkëlqesi në Kulturë, Çmimi Kombëtar i Multimedias etj. Debutoi në shtypin letrar 

më 1888, ndërsa më 1999 iu botua vëllimi i parë Eja të takohemi në site të shtunën në mbrëmje / ëëë. hai.ro 

(Editura Libra), duke botuar në ndërkohë një varg librash me poezi, tregime dhe antologji. Është anëtar i 

Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe drejtor i Relacioneve Publike të Shoqatës së Publikimeve Letrare 

dhe Editurave të Rumanisë (APLER). 

OQEANOGRAFI 

Strategjia e shkrimit 

E zëvendësuar me lëvizjen kaotike 

Të gishtërinjve tu 

Peshq elektrikë peshq rrëmbimtarë 

Në përrallat tua 

Për fuqinë e ujkut në zabel 

Mbi kurriz të shpinës 

Peshkaqenj dhe të krisur detrash 

Një vapor i dështuar me betime

Dhe letrat e të dashuruarve 

Nga viti 2005 

BIOGRAFI SUBJEKTIVE 

Do të doja të të shoh në televizor 

Me shapinin supeve 

Duke paralajmëruar një paqë për njëmijë vjet 

Ndërmjet filxhanave të kafeve 

Dhe emrit tonë të shkruar 

Në çertifikatën me indulgjencë* 

Gjashtë pasqyra 

Plot sy me vashat e faqeve të para 

Ma zhvëndësojnë shqetsimin 

Nga njëri në tjetrin ekran të televizorit 

Shampanja shkëlqen në kohën e parë 

Me biografi subjektive dhe yje 

Ti ndërkaq nuk po fanitesh 

Ngase nuk je e imja... 

* indulgjencë – butësi, mëshirë (në kishën katolike) 

ALBUM NGA TOSKANA 

Teoria e ngjyrave të shembura 

Nga të bardhë dhe të zinj 

Në Toskanën 

E mbushur me maca 

Dhe lëng dielli 

Në katedralen Saint-Clare 

Shkruaj me thonj mureve 

Dashuri, dashuri, dashuri 

Dhe vetëm dashuri 

PËRMBAJTJA 

Shqiponjat (Emilia Dabu) 

Në vend të parafjalës 

Nichita Stănescu (1933) 

Këngë e përmallshme dashurie 

Mosha e artë e dashurie 

Jofjalët 

Përrallë sentimentale 

Evokim 

Poemë 

Ekspozitë e të palindurve 

Marin Sorescu (1936) 

Ua lidha 

E kundrova dritën 

Tekë 

Gjueti 

Shah 

Zjarr i shenjtë 

Vetëvrasje

Marin Codreanu (1937) 

Fakt i ndryshëm 

Deklaratë besnikërie 

Treni i mesnatës 

Cezar Ivănescu (1941) 

Jeu d’amour 

Epigramë 

Turn 

Angela Marinescu (1941) 

Dashuri 

Mezditë 

Lulja e luftës 

Gabriela Melinescu (1942) 

Jo, jo! 

Këngë 

O Zot 

Ana Blandiana (1942) 

Mëshira 

Ti s’i sheh asnjëherë fluturat 

Gjenealogji 

Cassian Maria Spiridon (1950) 

Nuk ekziston 

E kam shkruar një traktat 

Çfarë fytyre e trishtë 

Victoria Milescu (1952) 

Zemra e lepurit 

Parimi i parimeve 

Druri me presje 

Denisa Comânescu (1954) 

Gëzimi 

Portret vashërie 

Kënga 

Trajan T. Koshovei (1954) 

Rinia ime 

Gjendje shpirtërore 

Vasha me shkrepsa 

Mircea Cărtărescu (1956) 

Dokument olograf 

Zemra tekanjoze 

Kur ke nevojë për dashuri 

Valeria Manta Tăicuţu (1956) 

Viktimë 

Loja e shtojyavalleve 

Mallkim 

Simona Popescu (1956) 

Helikë 

More prof 

Thuaj 

Varujan Vosganian (1958) 

Të papërsëritshmit 

Pamundësia e dritës 

Çmimi 

Marius Chelaru (1961) 

Dashuri 

Krijim 

Ligj 

Horia Gârbea (1962) 

Në vend të Annabel-it 

Tekst festiv 

Breakfast sëing 

Graţiela Popescu 

Edhe një letër nga qyteti i Virgjil Mazileskut

Hallakatje 

Konvikti Kafka 

Clara Mărgineanu (1972) 

Vallëzoj me ujqit 

Kushtrimi i fundit 

Bërthama mallkimi 

Dan Mirçea Cipariu (1972) 

Oqeanografi 

Album nga Toskana 

Biografi subjective 

Anexa : 

FLORENTIN POPESCU 

I FTOJ NË NATËN E GJETHEVE 

I ftoj në natën e gjetheve 

Brigjet e paqarta, vatrën e verërave të shkuara 

Furinë e netëve të korrikut në të cilat 

Kullosa ma vërshonte krahërorin dhe krahët 

Furi në të cilën rendja këmbëzbathur 

Me degët e hënës në gërsheta 

Dhe me një britmë hapja një verë 

Sërish dëgjoja duke më qarë stërgjyshi në gjak 

Dhe kur lejlekët iknin e përkëdhelja në krahëror 

Dimrin, gjurmat e gjetheve të degdisura... 

Sërish duke vuajtur, sërish i vetmuar, sërish shkretëtirë 

Dhe duke mos ditur furtunat që vërshojnë përmbi mua 

Përsëri mbështillem me qiellin e dikurshëm 

E i ftoj në natën e gjetheve 

Brigjet e paqarta, vatrën e verërave të shkuara 

Invoc în noaptea de frunze 

Invoc în noaptea de frunze 

incertele ţărmuri, leagănul verilor duse 

iureşul nopţii de iulie în care 

iarba-mi năvălea în piept şi pe braţe 

iureşu-n care desculţ pe un prund 

iar alergam cu crengi de lună în plete 

ar cu un strigăt deschideam o vară 

iar auzeam plângându-mi un străbun în sânge 

iar când cocori plecau îmi pipăiam pe braţe 

iarna, urmele frunzelor duse... 

iar suferind, iar singur, iar pustiu 

iar neştiind furtunile ce-ar năvăli spre mine 

iar mă-nfăşor în cerul de-altădată 

invoc în noaptea de frunze 

incertele ţărmuri, leagănul verilor duse 

NATË PËR NATË FËMIJËT 

Natë për natë fëmijët

Me krahët e tyre plot gjeth 

E shndrisin dheun dhe shpirtin 

Si një dashuri me shëmbëlltyrë fontanash, 

I shembur nga altaret 

Lus robin e largësive 

T’ia japë pelerinit për shpirt 

Dashurinë e fontanës 

Që e mbajnë fëmijët 

Natë për natë në shpirt 

Noapte de noapte copiii 

Noapte de noapte copiii 

cu braţele lor de frunze 

luminează pământul şi sufletul 

ca o dragoste cu chip de fântână; 

prăbuşit pe altare 

rogu-te – rob depărtărilor – 

dă-i peregrinului suflet 

iubirea fântânii 

pe care-o poartă copiii 

noapte de noapte în suflet 

PO E FLAK FJALËN DHE GLINËN 

Po e flak fjalën dhe glinën e natën 

Po e flak blerimin flisja me vetveten 

Dhe më vërshonin të rreshurat 

Dhe dëgjohej se si hynin egërsirat në natë 

Nëpër ujërat e shpleksura në zall 

Pranë krahëve të mi mbi të cilët 

Isha i katandisur të rend, 

Po e flak gjakun tim prej rëre 

Dhe i lus mjegullat dhe mendimin 

Të ma lënë atje rrënjën dhe verën dhe qiellin 

Dhe përherë fuga nëpër botë 

E shqetsimit me shëmbëlltyrë njeriu 

Mă lepăd de cuvânt şi de lut 

Mă lepăd de cuvânt şi de lut şi de noapte 

mă lepăd de verdele tot îmi spuneam 

şi-n mine năvăleau ninsori 

şi se-auzeau cum se devoră-n nopţi sălbăticiuni 

printre apele despletite în prund 

lângă braţele mele pe care 

eram însemnat să alerg, 

mă lepăd de sângele meu de nisip 

şi mă rog de ceţuri şi gând 

să-mi lase-acolo rădăcina şi vara şi cerul 

şi mereu fuga prin lume 

a neliniştii cu chipul de om 

KËNGË PËR T’I FTUAR RRUGËT 

Po e tërheq pas meje këtë qiell të butë 

Me shtigjet e ftohta që rrëshqasin gurëve 

Me mezdita të verdha të vdekura në tulla – 

Një ëndërr më vjedh ngadalë nga qarja

Dhe nata e qenit të hijeve më leh, 

E tërheq pas meje orën e heshtjes 

Me shira o me të rreshura përmbi kështjellë – 

Kur shtigjet e bardha turbullohen në pasqyra 

Një mendim dhe një short i çuditshëm 

Për ta çuar një fshat në këngë dhe robëruar lartësinë 

E shpirtit dhe trupit tënd për t’ua shitur… 

Cântec pentru chemat drumurile 

Trag după mine ceru-acesta bland 

cu recile cărări alunecate-n piatră 

cu galbene amiezi murite-n cărămizi – 

un vis mă fură-ncet din plâns 

şi noaptea câinii umbrelor mă latră; 

trag după mine ceasul de tăcere 

cu ploi ori cu ninsori peste cetate – 

când albele poteci se tulbură-n oglinzi 

un gând şi-o stranie ursită 

de-a duce-un sat în cântec şi-a robi înaltul 

din sufletul şi trupul tău le vinzi… 

KËNGË PËR T’I RENDUR KUAJT NË HËNË 

Ka ngrirë dhe fryma në kullosë 

Dhe trupi i tymtë i shelqeve rënkon, 

Ikni, ngase po ju kaplon kosa e stuhisë 

Ikni, ngase rrugës së kaltërt 

Nëpërka e derdh vrerin 

Dhe e djeg pelinin e përzhitur nga helmi! 

Ikni, ngase heshtja barbare shtrin takëme kuajsh 

Dhe kumbona të mëdha të errësirës 

Përmbi jelet tuaja të vajtura përmbi erë 

Ikni, shkrinie trupin në rendje 

Derisa të mos mbetet pas 

Nga rendja me të katra natore e juaj 

Veçse tingulli i shuar i kopitave 

Të cilin e kam vënë pranë zemrës 

Cântec pentru goana cailor pe lună 

A-ngheţat şi suflarea în ierburi 

şi trupul de fum al salcâmilor plânge, 

fugiţi, că v-ajunge o coasă de viscol 

fugiţi, că pe drumul albastru 

vipere-şi varsă veninul 

şi arde pelinul pârjolit de otravă! 

fugiţi, că barbara tăcere hamuri întinde 

şi clopote mari de-ntuneric 

peste coamele voastre pe vânturi plecate 

fugiţi, topiţi-vă trupul în goană 

până n-o mai rămâne în urmă 

din noptatecul vostru galop 

decât sunetul stins al copitelor 

pe care eu mi-l pun lângă inimă 

Shqipëroi: Baki Ymeri

BAKI YMERI 

(Biobibliografie) 

Român după mamă, albanez după tată, Baki Ymeri s-a născut la 

Şipkoviţa (Macedonia), şi trăeşte în 

Bucureşti. A absolvit Facultatea de 

Filozofie la Universitatea din Prishtina 

(Limba şi literatura albaneză). Între 

timp a urmat cursuri de specializare în 

limba română, la Universităţile din 

Viena şi Bucureşti. Este doctorand al 

Universităţii din Bucureşti, membru al 

Uniunii Scriitorilor din România, redactor-şef al revistei 

Albanezul/Shqiptari, autor a numeroase articole despre aromânii din Balcani, românii din 

Valea Timocului şi albanezii din Kosova. Pentru activitatea culturală şi publicistică în 

folosul societăţii, a fost nominalizat din partea Institutului Biografic American (ABI), 

Omul Anului 2001. 

De-a lungul timpului a publicat în diferite reviste din opera a peste 50 de scriitori şi 

istorici români în limbile albaneză, macedoneană şi slovenă, precum şi unele volume 

aparţinând lui Nichita Stănescu: Ekspozitë e të palindurve / Expoziţia celor nenăscuţi 

(Priştina, 1986); Anghel Dumbrăveanu: Kënga e mullibardhës / Cântecul sturzului 

(Scopie, 1986); Slavco Almăjan: Xhuxhmaxhuxhët harruan të rriten / Piticii au uitat să 

crească (Priştina, 1989); Marin Sorescu: Eja të ta them një fjalë / Vino să-ţi spun un 

cuvânt (Priştina, 1990), Halil Hageosai: Umbra cuvintelor / Hija e ëndrrave (Bucureşti, 

2004), Carolina Ilica: Duke dashur në fshehtësi / Iubind in taină (Pogradec, 2004), Sali 

Bashota: Exilul sufletului / Ekzili i shpirtit (Edit. MLR, Bucuresti, 2004), Ibrahim Kadriu: 

N-a rămas timp pentru sărbători / S’mbet kohë për kremte (Bucureşti, 2005) ; Merita 

Bajraktari mcCormack : Ferestrele sufletului / Dritaret e shpirtit (Tirana, 2006) ; 

Miradije Ramiqi : Suflet înflăcărat – Shpirt i përflakur (Bucureşti, 2007), Mardena 

Kelmendi : De la suflet la suflet / Nga shpirti në shpirt, căte un volum bilingv de Rozi 

Teohari, Riza Sheqiri, etc. 

Bibliografie lirică: Kaltrina (ediţie bilingvă, română-albaneză, Editura Kriterion, 

Bucureşti, 1994); Dardania (ediţie bilingvă, română-albaneză, Editura Deliana, 

Bucureşti, 1999); Zjarr i Shenjtë / Foc Sacru (Tetova, R. Macedonia, 2001); Lumina 

Dardaniei (Editura Muzeul Literaturi Române, Bucureşti, 2004); Drumul iadului spre 

Rai (Editura Academiei Internaţionale Orient-Occident, 2006); Cu sufletul pe buze (sub 

tipar). Despre poezia lui au scris: Marin Sorescu, Alex. Ştefănescu, Marin Codreanu, 

Carolina Ilica, Octavian Soviany, Radu Voinescu, Hristu Cândroveanu, Luan Topciu etc. 

Prof. as. dr. Begzad Baliu 

Universiteti i Prishtinës 

Fakulteti i Edukimit

Prishtinë 

PROFESOR IDRIZ AJETI DHE ALBANOLOGJIA 

I. Albanologu dhe institucioni i saj 1 

Studimeve albanologjike, me këtë rast, në kontekst të përvjetorit 90 të lindjes së 

Profesor Idriz Ajtit 2 do të mund t’u qasemi në disa anë: 

• duke sheshuar biografinë shkencore të Profesor Ajetit, në të cilën puna e tij prej 

albanologu përvijohet thellësisht dhe merr jo vetëm pjesën më të madhe të moshës së 

tij edhe ashtu të gjatë, por edhe anët më të ndritshme të saj; 

• duke rindërtuar formimin dhe ngritjen e institucioneve albanologjike të gjysmës së 

dytë të shekullit XX, në themelimin e të cilave Profesor Ajeti është fjala e parë 3 ; 

• duke identifikuar arritjet më të rëndësishme të studimeve albanologjike të kësaj 

kohe 4 ; 

1 Lexuar në Tryezën shkencore “90-vjetori i lindjes së Profesor Idriz Ajetit”, organizuar nga 

Instituti Albanologjik i Prishtinës – Dega e Gjuhësisë dhe Shoqata e Gjuhës Shqipe, Prishtinë, më 

24 maj 2007. 

2 Idriz Ajeti lindi në fshatin Tullarë të Medvegjës, më 26 qershor 1917. Mësimet dhe 

studimet i ka bërë në Shkup, Zagreb, Padovë, Beograd. Diplomën dhe doktoratën i ka mbrojtur në 

Beograd. Në Prishtinë, fillimisht bëri punën e arsimtarit të Gjimnazit, ndërsa në Beograd ishte 

asistent në Seminarin e Albanologjisë. Ishte themelues, bashkëthemelues dhe drejtues i parë, 

pothuajse i të gjitha institucioneve albanologjike që nga Dega e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në 

Fakultetin Filozofik përkatësisht në Universitetin e Prishtinës deri te Akademia e Shkencave dhe 

Arteve të Kosovës. Ishte drejtues i të gjitha projekteve nacionale albanologjike dhe revistave 

shkencore të kësaj fushe. Është autor i veprave shkencore: Pamje historike e ligjërimit shqip të 

Gjakovës në fillim të shekullit XIX, Prishtinë, 1960; Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa 

kod Zadra, Sarajevo, 1961; Historia e gjuhës shqipe, Prishtinë, 1969; Kërkime gjuhësore, 

Prishtinë, 1977; Studije iz istorije albanskog vezika, Prishtinë, 1982; Studime gjuhësore në fushë 

të shqipes, I-IV, Prishtinë, 1982-1989; Shqiptarët dhe gjuha e tyre, Prishtinë, 1994; Vepra, I-V, 

Prishtinë, 1997-2002; Studime dialektore dhe etimologjike, Tiranë, 2005; Për të vërtetën 

shkencore, ASHAK, Prishtinë, 2006. 

3 Shih, themelimet e institucioneve shkencore, ku ai ishte drejtor i saj: Instituti Albanologjik i 

Prishtinës, Fakulteti i Filozofisë përkatësisht Fakulteti i Filologjisë, Akademia e Shkencave e 

Kosovës, Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare etj. 

4 Shih angazhimin e tij në institucionet arsimore e shkencore: Seminari i Albanologjisë, 

Beograd; Konsultat gjuhësore të planifikimit gjuhësor të shqipes standarde, 1952, 1957, 1963; 

Konsulta gjuhësore e Prishtinës, 1968; Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, 1972; Në 

studimet e gjertanishme Profesor Idriz Ajetit zakonisht i përshkruhet kontributi i tij dhënë 

mbledhjeve gjuhësore 1952-1968. Ne e konsiderojmë thelbësor kontributin e Profesor Ajetit edhe 

në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, Tiranë, 1972; angazhimin në konferencën 

shkencore për Probleme aktuale të kulturës së gjuhës shqipe, 1980 dhe Konferencën shkencore –

• duke diskutuar projektet fundamentale të albanologjisë së shekullit XX 5 , në të cilat 

Profesor Ajeti del bardi i tyre; 

• duke bërë kërkime në shtypin shkencor të institucioneve shkencore dhe universitare, 

në të cilat ai kudo është kryeredaktori i parë për këto botimes 6 ; 

• duke regjistruar një numër të madh projektesh të magjistraturave e doktoratave, ku 

Profesor Idriz Ajeti, njëherë na del mentor 7 , herën tjetër mentor në kontekstin 

metodologjik e orientues, e më tej edhe mentor moral; 

• duke përcjellë popullarizimin e albanologjisë në revistat, vëllimet dhe botimet 

enciklopedike shkencore 8 të kohës edhe në qendrat më të mëdha shkencore 9 , ku 

Profesor Ajeti nxjerr krye në radhën e përfaqësuesve të saj, dhe më në fund; 

• duke parë atakimet dhe mbrojtjen e albanologjisë në institucionet më të larta 

shtetërore e politike në momentet nyje të saj 10 , Profesor Idriz Ajeti del madje në 

në 25 vjetorin e Kongresit të Drejtshkrimit, Tiranë 1997, në të cilën fjala e tij ishte vendimtare në 

kundërshtimin e përpjekjes së një grupi gjuhëtarësh për të përmbysur konceptet teorike dhe 

historike të normimit të shqipes letrare. 

5 Shih, projektet më të rëndësishme të kësaj kohe: Ortografia e vitit 1964; Konsulta 

gjuhësore e Prishtinës, 1968; botimi i serisë Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju, I,II, 

III, IV, 1969,1971; përmbledhja Kongresi i drejtshkrimit të gjuhës shqipe, Prishtinë, 1974. 604 f. 

Recensentë: Prof. dr. Idriz Ajeti, Prof. dr. Rexhep Qosja, Abdullah Zajmi; Fjalor shqip 

serbokroatisht = Albansko srpskohrvatski rečnik / Abdullah Zajmi, Mehdi Bardhi, Sulejman Drini, Latif 

Mulaku, Gani Luboteni, Sitki Imami, Prishtinë, 1981. XV+1065 f. ; /Redaktor konsulent, Prof.dr. 

Idriz Ajeti; Fjalor serbokroatisht – shqip, 1974, 1986, 1989; Serinë Studime gjuhësore, I- 1978, 

II- 1989; Konferenca shkencore në 100-vjetorin e Lidhjes së Prizrenit (1978), Konferenca 

shkencore dhe përmbledhja e kumtesave Onomastika e Kosovës, 1979; Fan S. Noli, në 100 

vjetorin e lindjes (1882-1982), 1984, Çështje të studimeve albanologjike - Materiale nga 

Simpoziumi shkencor i mbajtur në Prishtinë, më 20 dhe 21 dhjetor 1987, Kryeredaktor, Idriz 

Ajeti etj. 

6 Gjurmime albanologjike (1968-): Seria e filologjisë, historisë, folklorit dhe etnologjisë. 

Numrat e parë të revistës: 1(1962), 2(1965) dhe 3(1966) i ka botuar Fakulteti Filozofik i 

Prishtinës, Katedra Albanologjike, ndërsa më tej – Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe Gjuha 

shqipe 1983-; dhe Recherches albanologiques (1984 -), Buletini i punimeve të Fakultetit Filozofik 

dhe Studia humanistica, Fakulteti i Filologjisë; Studime, Akademia e Shkencave e Kosovës etj. 

7 Shih, udhëheqjen e temave të magjistraturës e të doktoratës, kryesisht në fushë të 

dialektologjisë, onomastikës, historisë së gjuhës, normëzimit të gjuhës etj., por edhe fushave të 

tjera të gjuhës dhe madje fillimisht edhe të historisë e të letërsisë shqipe. 

8 Shih tekstet e tij në: Zeitschrift für Balkanologie, Wiesbaden; Studia albanica, Tiranë; Acta 

du Premier Congrès Internacional des etudes balkaniques et sud-est europénnes, Sofje; Serta 

slavica, München; Medjunarodnih slavističi centar, Beograd; Južnoslovenski filolog, Beograd; 

Enciklopedia jugoslave, Zagreb; Zbornik u čast Petru Skoku, Zagreb; Le minoranze etrniche e 

linguistiche, Palermo; Godishnjak ballkanološkog instituta, Sarajevë; Zbornik za Filologiju i 

lingvistiku Matice Srpske, Novi Sad etj. 

9 Shih, pjesëmarrjen në konferencat shkencore: Kongresi i drejtshkrimit të gjuhës shqipe 20- 

25 nëntor 1972; “Innsbrusker Beiträge zur Kulturwissenschaft Sonderheft 41. Akten des 

Internationalen Albanologischen Kolloquims Innsbruck 1972 zum Gedachtnis an Norbert Jokl, 

Innsbruck 1977; Kongresi i Parë Ndërkombëtar i Studimeve Ballkanike dhe të Europës 

Juglindore, Sofje (1968); Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike, Tiranë (1969); 

Konferencat jugosllave të studimeve onomastike, (janë organizuar në nivel republikash e 

krahinash sipas radhës), Skokvi susreti, Zagreb (1985) etj. 

10 Shih reagimet dhe diskutimet e tij: “Rrënjët shoqërore, historike dhe format e shfaqjes së 

nacionalizmit shqiptar e të nacionalizmave të tjerë në Jugosllavi dhe rrugët e formimit të tij”,

funksion të dyfishtë. Më parë thuhej objekt dhe subjekt, ndërsa këtu po e përveçoj në 

synimin e kumtesës sonë: albanolog dhe njëkohësisht institucion i saj 11 . 

II. Trashëgimtari i albanologjisë historike 

Profesor Idriz Ajeti i takon brezit më të arrirë të albanologëve e ballkanologëve të 

shekullit XX, të cilët kanë sjellë sinteza të mëdha apo të veçanta në studimet 

albanologjike. Këtij brezi, Profesor Ajeti i takon në gjithë përmasën e qëndrimit të tij prej 

gjuhëtari: duke filluar me shkollën austro-gjermane e italiane dhe metodën gjuhësorehistorike, 

brenda të cilave formohet, deri te fushat gjuhësore (albanologji dhe 

ballkanistikë), të cilat i trajtonte dhe i udhëhiqte me përkushtim. Ai dallohet me kërkimet 

e tij në fushë të dialektologjisë historike dhe kohës sonë, historisë së gjuhës (struktura 

gramatikore e saj), leksikologjisë dhe etimologjinë (brenda kontakteve gjuhësore 

ballkanike) dhe normëzimit të gjuhës shqipe. 

Brenda gjithë kësaj do të mund të përvijohen edhe kërkimet e tij në fusha dhe madje 

në studime të veçanta: 

a. në fushë të standardizimit të shqipes, ai punoi në përmasat e një klasiku, i cili 

përpjekjet e tij nuk i përmbyll me rezultatet e një vepre shkencore, po me 

rezultatet e një përvoje të etnitetit që e flet atë gjuhë 12 ; 

b. në fushë të dialektologjisë, një prej miseve të tij shkencore, ai vazhdon 

kërkimet në dialektologjinë historike, duke bërë objekt kërkimi një fond 

gjuhësor 13 , të cilën para tij e kishin studiuar albanologët dhe ballkanologët më të 

shquar të kohës 14 ; 

Prishtinë (1985); “Autoktonia e shqiptarëve të Kosovës – një problem historik dhe aktual, Tiranë 

(1996); Për frymën shkencore objektive, Tiranë (1997). Tash së fundi, tekstet e tij të karakterit 

polemizues i ka përmbledhur në vëllimin Për të vërtetën shkencore, ASHAK, Prishtinë, 2006 etj. 

11 Për jetën--bio e Profesor Idriz Ajetit nuk kemi ndonjë tekst të zgjeruar dhe të plotë, 

pothuajse të gjitha tekstet e gjertanishme janë hyrje në kontributin e tij në fushë të albanologjisë 

dhe ballkanistikës, ndërsa për veprën e tij bibliografia është e gjerë. Shih këtu dy studime më të 

plota: Profesor Rexhep Qosja, “Idriz Ajeti - një jetë kushtuar gjuhës” (1978), në Rilindja e dytë, 

“Toena”, Tiranë, 2007, f. 275-290; Rexhep Ismajli, Figura dhe vepra e akademik Idriz Ajetit, 

“Studime” 4, ASHAK, Prishtinë, 1997, f.17-32. Në këtë studim gjenden edhe një numër 

referencash të rëndësishme për jetën dhe veprën e Profesor Idriz Ajetit, të shkruara deri në vitin 

1998. Po këtu janë botuar edhe kumtesat e plota të konferencës Me rastin e 80-vjetorit të lindjes 

së Akademik Idriz Ajetit nga studiuesit: Besim Bokshi, Shaban Demiraj, Fadil Raka, Emil Lafe, 

Anastas Dodi, Jani Thomai, Qemal Murati, Jup Kastrati, dhe Jashar Rexhepagiq. Shih edhe 

studimin e Shefkije Islamajt, Idriz Ajeti-një jetë kushtuar gjuhës, “Zeri”, Prishtinë, f. 28; Rexhep 

Ismajli, “Figura dhe vepra e dijetarit IdrizAjeti”, në “Albanica – ekskluzive”, nr. 69, qershor 

2007, Prishtinë, 2007, f. 98-99; “Ndihmesa e Profesor Idriz ajetit në fushë të onomastikës”, nr. 6, 

Prishtinë, qershor 2007, f. 26-27 etj. 

12 Shih studimet e tij kryesore në fushë të standardizimit të gjuhës shqipe: A ka gjâ mâ punë 

n’ortografinë e shqipes?, “Përparimi”, Prishtinë 1958, nr. 7-8, f. 471-476; Rruga e njësimit të 

shqipes letrare, “Rilindja”, 18, 21, 22 prill 1968, Prishtinë; Rreth disa tipareve gjuhësore të 

ligjërimeve shqiptare të Kosovës, “Gjurmime albanologjike”, Prishtinë, 1969; Rruga e zhvillimit 

të gjuhës letrare në Kosovës, “Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe”, vëllimi I (1973); 

Përpjekja e rilindësve për formimin e gjuhës letrare shqipe, “Konferenca shkencore për Lidhjen 

Shqiptare të Prizrenit”, 1978; Probleme aktuale të kulturës së gjuhës shqipe: Simpozium 

shkencor i mbajtur në Prishtinë më 15, 16 dhe 17 dhjetor 1980, Prishtinë, 1983. 400 f.; 

Kryeredaktor, Akad. Idriz Ajeti; Studime gjuhësore I (Dialektologji).- Prishtinë, 1978, 576 f.; 

Redaksia: Prof. Dr. Idriz Ajeti (kryeredaktor) etj.

c. në fushë të leksikut dhe të etimologjisë, e brenda saj edhe onomastikës, një prej 

fushave më të diskutuara, sigurisht për shkak se mbi rezultatet e tyre janë 

ndërtuar edhe hipotezat e vendit të formimit të popullit shqiptar e të gjuhës 

shqipe, Profesor Ajeti diskuton, zgjeron e saktëson bazën dialektore të shqipes 

dhe madje të sllavishtes, të shumë fjalëve e toponimeve, me të cilat që më parë 

ishin marrë themeluesit shkencor të këtyre dijeve. Në këtë rrafsh Profesor Idriz 

Ajeti në kërkimet e tij ka përditësuar: etimologjizmat e Gustav Majerit, leksikun 

historik të Franc Mikloshiqit, guturalet e Holger Petersenit, rezultatet në fushë të 

dialektologjisë së Karlo Taliavinit, fjalëformimin dhe etimologjitë e Norbert 

Joklit, ballkanizmat e romanizmat e Petar Skokut etj. 

d. Duke lexuar studimet, vlerësimet, diskutimet, e shumë prej temave me të cilat 

merret, sot mund të shtrohet pyetja dhe madje të merret përgjigjja: a është 

trashëgimia shkollore, metodologjike dhe madje kulturore austro-gjermane, si 

dhe e përfaqësuesve të saj të shpërndarë edhe jashtë gjeografisë politike të 

austro - hungarisë, ajo që ka përcjellë përvojën jetësore të tij dhe sidomos etikën 

gjuhësore e gjuhën shkencore të veprës së tij 15 . Mbase Malmberg sot do të 

thoshte se shkenca e filologjisë sikur ka lindur për Profesor Ajetin. Ai ka 

plotësuar dy parimet themelore të saj: etimologjinë e saj, “philos” mik i fjalës 

respektivisht dashuri për fjalën dhe arsyen e lindjes së filologjisë si shkencë: “të 

sigurojë transmetimin korrekt të teksteve të shkruara” 16 . 

Ndonëse i takon lagjes së albanologëve të mëdhenj të brezit të tij, Profesor Ajeti 

shquhet me veçantitë vetjake të bërjes së albanologjisë dhe të metodologjisë së saj. Ai 

nuk kërkon kohë të veçantë për misionin e tij prej albanologu, të cilën e kërkonte 

Profesor Çabej, ndonëse është ati i saj; ai pranon misionin e tij prej misionari të 

albanologjisë, por konceptet shkencore asnjëherë nuk i ngre në dogmë, gjë të cilën e 

bëjnë shumë prej kolegëve të tij në sistemet diktatoriale. Përkundrazi. Edhe pse vetë nuk 

heq dorë nga shkolla në të cilën ishte përgatitur, i përqafon me kujdes shkollat dhe 

metodat e reja shkencore, në të njëjtën kohë, me përkrahjen e tij, në institucionet 

albanologjike, të cilat ai i udhëheq, studiues të rinj sjellin dhe aplikojnë mendimin më 

bashkëkohor të kërkimeve linguistike. 

E megjithatë, në krahasim me bashkëkohësit, albanologët më të mëdhenj të kohës, 

ai shquhet me veçantitë e tij në : 

a. Profesor Idriz Ajeti e kupton me kohë misionin e tij prej kërkuesi të sintezave, 

por ndryshe nga Eqrem Çabej, i cili shquhej për sintezat e mëdha, Profesor Idriz Ajeti 

qarkun e kërkimeve të tij e zgjeroi në përmasa ballkanike. 

Me të drejtë. 

13 Shih, tezën e doktoratës: Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa kod Zadra 

(Zhvillimi historik i së folmes gege të arbëneshëve të Zarës), Sarajevo, 1961, f.164; 

14 Shih: Franc Mikloshic, Albanische Forschungen, 1870, 1871; Gustav Weigandi, Dialekti 

gegë i Borgo Erizos afër Zarës në Dalmaci, “Siebzehnter und achtzenter Jahresbericht des 

Institutes für Romänische Sprache zu Leiozig”, Leipzig (1911); Carlo Tagliavini, L’Albanese di 

Dalmacia. Contributi alla conoscenza del dialetto zhego di Borgo Erizzo preso Zara. Biblioteca 

dell’ “Archivum Romanicum”, Serie II: Linguistica. Vol. 22. Firenze, Leo S. Olschi 1937. 

15 Shih, Profesor Rexhep Qosja, “Idriz Ajeti - një jetë kushtuar gjuhës” (botimi i parë, 1978), 

në librin Rilindja e dytë, “Toena”, Tiranë, 2007. 

16 Luçia Çezarini Martineli, Filologjia (prej dorëshkrimeve të moçme te librat e shtypur), 

Përktheu nga origjinali italisht Ardian Doka. Botoi “Medaur”, Tiranë, 2002, f. 14.

Duke qenë njohës dhe studiues i mirë i gjuhëve romane dhe njohës e studiues madje 

në përmasa dialektore të gjuhëve të sllavëve të jugut, për Profesor Ajetin mund të thuhet 

ajo që përgjithësisht thuhet për studiuesin Gustav Wajgandi “ai është ballkanolog në 

kuptimin e plotë të fjalës”. 

b. Profesor Idriz Ajeti e kupton me kohë misionin e tij prej bardi të albanologjisë në 

kuptimin e bërjes dhe të drejtimit institucional të saj, por nuk do të bëhet as apostull i saj 

brenda institucioneve shkencore, sikur do të veprojnë bie fjala bashkëkohësit e tij 

Profesor Aleks Buda e Mahir Domi, as murgu i saj, sikur do të bëhet gjithashtu 

bashkëkohësi i tij Profesor Jup Kastrati. 

c. Sigurisht kjo është arsyeja pse, ndonëse ishte albanolog dhe institucion i saj, ai 

në jetën e tij nuk deshi të identifikohej me linguistikën deri në kult, sikur veproi 

bashkëkohësi i tij Profesor Selman Riza. 

III. Albanologu dhe albanologjia 

Në rrugën e tij jetëgjatë prej albanologu e ballkanologu, ai ka vazhduar ta ndërtojë 

shkollën e trashëguar prej brezash në fushë të albanologjisë, ka përgatitur pasardhësit e 

saj, prej të cilëve, besoj se nuk do të keqkuptohem nëse them se pjesa më e madhe e tyre 

kanë mbetur nxënës të tij; ka zgjeruar projektet e tij kërkimore drejt sintezave të mëdha të 

përmasave kombëtare, çfarë është Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe, por a do të arrijë 

të përmbyllë një prej veprave jetësore, të pritura nga dora e tij: sintezën gjuhësore të 

marrëdhënieve shqiptaro-sllave! Natyrisht, prej studiuesit, të cilit i shënohet 90-vjetori i 

lindjes, kërkesa të tilla dhe të kësaj natyre, jam i vetëdijshëm se nuk duhet të bëhen. Unë 

e bëra këtë për t’iu përgjigjur atyre që këtë kërkesë e kanë shtruar disa dekada më parë, 

për të konstatuar njëkohësisht se kjo vepër jetësore e tij vërtet nuk është përmbyllur si një 

monografi e përmasave të studimeve etimologjike të Profesor Eqrem Çabejt, të 

gramatikës historike të Profesor Shaban Demirajt, apo të historisë së albanologjisë së 

Profesor Jup Kastratit, por edhe ashtu si është, tërësia e veprës së tij paraqet fondin më të 

pasur, më të plotë dhe më të sigurt, për një sintezë të madhe të marrëdhënieve gjuhësore 

shqiptaro-sllave. 

Në rrafshin kërkimor studimet për historinë e albanologjisë nuk zënë vendin që 

zënë studimet në fushë të dialektologjisë, të planifikimit gjuhësor apo edhe të 

marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, por janë të rëndësishme për disa arsye: e para, 

për arsye se ato i shkruan albanologu, i cili në institucionet shkencore ndërkombëtare ku 

studiohej albanologjia të njëjtën kohë përfaqësonte dijen bashkëkohore të albanologjisë; 

dhe së dyti, për arsye se ato i shkruante albanologu, i cili në të njëjtën kohë nga 

bashkëkohësit ishte bërë objekt studimi. 

Përpjekja jonë për të parë figurën e Profesor Idriz Ajetit, kontributin e tij dhënë 

gjuhësisë shqiptare dhe vendin e tij në studimet albanologjike, sigurisht nuk do të ishte e 

plotë sikur sinonimet albanologu dhe institucioni i albanologjisë, të mos i referoheshin 

edhe referencës tjetër: historiani i albanologjisë. 

Ndihmesën e tij prej historiani të albanologjisë Profesor Idriz Ajeti e ka dhënë duke 

sjellë sinteza të mëdha për shkolla të caktuara albanologjike, biografi për albanologë të 

mëdhenj të kohës së tij, studime, paraqitje dhe recensione për vepra të rëndësishme të 

kohës, e madje edhe fjalë të përzishme e in memoriame për gjuhëtarë shqiptarë e të huaj, 

të cilët albanologjisë i kanë dhënë kontribut të rëndësishëm. 

Po të pretendonim të bënim një sintezë të këtyre kontributeve, studimet e Profesor 

Idriz Ajetit do të mund t’i ndanim në: pikëpamjet e tij për studimet albanologjike në 

përgjithësi dhe për studiuesit më të rëndësishëm në veçanti; pikëpamjet e tij për studiuesit

jugosllavë dhe sllavë në përgjithësi; si dhe pikëpamjet e tij për albanologë të tjerë, 

kryesisht të shkollës austro - gjermane dhe italiane. 

III. 1. Për Profesor Eqrem Çabejn dhe gjuhësinë shqiptare 

Në bibliografinë kronologjike të referencave të Profesor Idriz Ajetit, deri në fillim 

të shekullit XXI, janë radhitur mbi pesëdhjetë njësi të botuara e të ribotuara: studime 17 , 

parathënie 18 , recensione 19 e fjalë kujtimi 20 në gjuhën shqipe, frënge 21 , serbokroate 22 etj. 

Studiues që njihte përmasat historike të ndikimit të shkollave, rrymave dhe koncepteve 

linguistike, që në hapje të studimit të tij, shkruar në vend të hyrjes për veprat e plota të 

Profesor Eqrem Çabejt, shkruante: “Do të përpiqem që formimin e Çabejt si shkencëtar 

dhe veprimtarinë e tij shkencore ta projektojmë në vartësinë e dy perspektivave. a) Së 

pari, në vartësinë e perspektivës kohore në të cilën ai veproi, që me fjalë të tjera do të 

thotë në vartësinë e gjendjes që zotëronte këtu e më se shtatëdhjetë vjet më parë në 

fushën linguistike në Evropë dhe, së dyti, puna e tij do parë në vartësinë e situatës, 

kushteve dhe rrethanave që sundonin në frontin tonë të brendshëm gjuhësor, që nga ditët 

e para të karrierës së tij shkencore” 23 . 

Pikërisht duke pasur parasysh këto qëndrime, Profesor Idriz Ajeti tekstin e tij 

studimor për jetën dhe sidomos veprën e Profesor Eqrem Çabejt, e ka ndërtuar duke 

rindërtuar njëkohësisht edhe dijen albanologjike sipas kronologjisë dhe sipas nyjave 

kryesore të saj. Fillimisht duke shquar disa nga prirjet kryesore të shkollës metodologjike 

të Vjenës, e cila përgatiti edhe Profesor Çabejn brenda rrethit të saj, pastaj përfaqësuesit 

kryesor të saj dhe në fund vendin e tij në zhvillimet e gjuhësisë së kohës. 

Duke shkruar për sintezat e mëdha shkencore që po bëheshin në gjysmën e dytë të 

shekullit XX, sikur ishin Studimet etimologjike në fushë të shqipes, të cilave pritej t’u 

pasvinte edhe fjalorin etimologjik të gjuhës shqipe, Profesor Idriz Ajeti, pasi kujtonte një 

plejadë albanologësh, ballkanologësh e indoeuropanistësh, meritën për vazhdimin e saj 

17 «Arritjet kryesore të studimeve etimologjike të shqipes», Shqiptarët dhe gjuha e tyre, 

ASHAK, Prishtinë, 1994, f. 116-132. 

18 «Dy fjalë për veprën» (Parathënie). – Eqrem Çabej, Për gjenezën e literaturës shqipe 

(ribotim). «Rilindja» Prishtinë, 1970, f. 5-10; «Dy fjalë për opusin e E. Çabejt». Dr. Eqrem Çabej, 

“Studime gjuhësore”. I. (Studime etimologjike në fushë të shqipes. A-O). «Rilindja» 

Prishtinë, 1976, f. VII-XXIII etj. 

19 «E. Çabej, “Uber einige mit z- anlautende worter des Albanischen”. Zeitschrift fur 

Phonetik und allgemeine Sprachwissenschaft, 9/3, Berlin, 1956, p. 203-229», Gjurmime 

albanologjike, Fakulteti Filozofik, Prishtinë, 1962, nr. 1, f. 283-286. 

20 «Albanologut më të madh të ditëve tona». (Me rastin e vdekjes së profesor Eqrem Çabejt). 

Rilindja, Prishtinë, 23 gusht 1980, f. 12-13; «Dy fjalë kujtimi për Eqrem Çabejn me rastin e përvjetorit 

të vdekjes së tij», Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III, «Rilindja» Prishtinë, 1985; 

«Eqrem Çabej (1908-1980)», In memoriam, Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III, 

«Rilindja» Prishtinë, 1985. 

21 “Eqrem Çabej dhe studimet e gjuhësisë shqiptare”, Gjurmime albanologjike – seria e 

shkencave filologjike, nr. 17, Prishtinë, 1987. Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1988, 

f. 19-32. 

22 “Poreklo albanskog jezika i mjesto njegova nastavka”, - Studije iz istorije albanskog 

jezika, Akademija Nauka i Umjetnosti Kosova – Odelenje jezičkih književnih nauka i umjetnosti. 

Posebna izdanja, knjiga 4, Priština, 1982. 

23 “Veprimtaria shkencore e Prof. Eqrem Çabejt”, Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III, 

«Rilindja» Prishtinë, 1985, f. 232.

dhe madje përgjegjësinë për arritjet e reja ia dedikonte Profesor Çabejt. “Pas vdekjes 

tragjike të Norbert Joklit – njohësit të rrallë të problemeve gjuhësore të shqipes, puna në 

hartimin e fjalorit të tij etimologjik pothuajse ra përgjithmonë në ujë, dhe vetëm Eqrem 

Çabej, nxënës i Joklit, ka mundur ta marrë mbi vete këtë detyrë të vështirë dhe ta kryej 

me sukses” 24 , shkruante Profesor Ajeti. 

Vendosja e jetës dhe veprës së Profesor Eqrem Çabejt në rrafshin historik të 

zhvillimit të gjuhësisë do të ishte një paraqitje mbase e zakonshme, sikur vepra e tij të 

mos shihej edhe në kontekstin e zhvillimit të dijes gjuhësore, në dritën e historisë së 

gjuhëtarëve shqiptarë. E parë në dritën e gjuhësisë së përgjithshme të kohës dhe asaj 

shqiptare, kontributi i Profesor Eqrem Çabejt na del i plotë, i saktë, e gjithsesi edhe i 

rëndësishëm për gjendjen e albanologjisë sot. 

Nuk me duket e qëndrueshme ndërkaq ndarja gjithsesi skematike që i ka bërë punës 

së Profesor Çabejt, duke e parë atë njëherë nga viti 1934-1945 dhe herën tjetër nga viti 

1945-1980. Dhe kjo për arsye se në studimet e gjertashme del sikur Profesor Çabej deri 

pas Luftës së Dytë Botërore ishte vetëm një literat, kritik letrar, historian i letërsisë dhe 

folklorit, etnolog dhe përgjithësisht popullarizues i albanologjisë. Kërkimet e tij prej 

gjuhëtari zakonisht identifikohen me sintezën e tij për etnonimin arbër 25 , me një pyetësor 

dialektologjik 26 të përgatitur në Romë gjatë qëndrimit të tij në kohën e Luftës së Dytë 

Botërore, dhe më pak me dialektologun, disertacioni 27 e të cilit duke mos u botuar madje 

as në serinë e veprave të plota në Prishtinë për shumë kohë ka mbetur i panjohur dhe i 

pastudiuar në përmasën e studimit të veprave të tjera. 

Vetëm pas vdekjes së Profesor Çabejt, prej letërkëmbimit me Profesor Jup 

Kastratin, është kuptuar se ai, gjatë viteve sa qëndroi në Romë, me gjasë një fond leksikor 

të mbledhur vite më parë e bëri objekt studimit të tij dhe këtë e bëri madje në gjuhën 

gjermane 28 , ndërsa ka arsye të mjaftueshme të besohet se edhe studimet bazë për 

“Mesharin” e Buzukut 29 i kishe bërë po në këtë kohë. Pavarësisht nga këto të dhëna të 

24 “Vështrim i punës në studimet etimologjike të gjuhës shqipe”, Shqiptarët dhe gjuha e tyre, 

ASHAK-SGJL, Botime të veçanta, Libri 10, Prishtinë, 1994, f. 141. 

25 Shih, Eqrem Çabej, Për gjenezën e literaturës shqipe (Pour la genèse de la littérature 

albanaise), “Hylli i dritës”, Shkodër, 1938. 

26 Shih, Atlasi gjuhësor shqiptar (Atlas linguistique albanais). Pesë fashikuj. Pyetësor 1-2578 

çështje. Romë, Grottaferrata. 1943 (Imprimé, en 5 fascisles, questions 1-2578, Grottaferrata). 

“Atlasi gjuhësor shqiptar” është një pyetësor (kuestionar) që përmban gjithsecili 2578 pyetje; të 

pesë fashikujt përbëjnë një “tërfulë” mjaft voluminoze”. (Eqrem Çabej, Letër Jup Kastratit, 

Tiranë, 24.VII.1963). Ky pyetësor u botua, por nuk qarkulloi. Sipas albanalogut Carlo Tagliavini 

në “Rivista d’Albania”, viti II, fash. 2, f. 186, Romë, qershor 1941, “Atlanti gjuhësor i shqipes” u 

projektua të hartohej nga katër bashkëautorë: Prof. Clemento Merlo, prof. Matteo Bartoli, prof. 

Carlo Tagliavini, prof. Eqrem Çabej, dhe të botohej nga Qendra e Studimeve Shqiptare pranë 

Akademisë së Shkencave të Italisë, në Romë, më 1940. – Shih edhe: “Atlanti gjuhësor shqip” te 

revista “Shkëndija”, viti III, nr. 5, f. 43, Tiranë, mars 1943. 

27 Italoalbanische Studien (Studime italo-shqiptare). Disertation zur Erlangung des 

Doktorgrades an der Universität Wien. 1933. 143 f. (të daktilografuara). Me këtë punim, Çabej 

fitoi titullin e doktorit në filozofi. Udhëheqës shkencor qenë prof. Paul Kretschmer dhe Norbert 

Jokl. 

28 Beiträge zur albanische Wortkunde (Kontribute për historinë e fjalëve të shqipes), 700 f. 

Mbledhur materiali gjatë viteve 1935-1941, shkruar gjatë periudhës 1941-1957. Dorëshkrim 

gjermanisht. Ruhet në arkivin personal të prof. Eqrem Çabejt, Tiranë. 

29 Studimi i pari i Profesor Çabejt për Buzukun është një dorëshkrim me titull: Gjuha dhe 

dialekti i Gjon Buzukut (La langue et le dialecte de Gjon Buzuku) 180 f. (të daktilografuara).

panjohura edhe po të bëhet një tipologji e punës së Profesor Çabejt, kufiri i vitit 1945 do 

të shtyhej së paku deri në vitin 1949, sepse kontributi i tij gjuhësor me dy dispensa për 

“Albanologjinë” dhe “Linguistikën” nuk ndryshon rrënjësisht kërkimet serioze të tij në 

fushë të gjuhësisë. 

E gjithë kjo nuk lë mangut gjë në studimin e veprës së Profesor Çabejt nga 

Profesor Idriz Ajeti. Në kronologjinë e paraqitjes së plotë të saj ajo është vendosur në 

vendin që i takon. Në këtë linjë Profesor Ajeti ka caktuar kufij të qëndrueshëm, jo vetëm 

për disa nga hipotezat e vendit të formimit të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, të cilat 

edhe vetë ai ia ka plotësuar me punën e tij prej albanologu, por edhe të dy veprave 

themelore të tij: Shumësi i singularizuar dhe Studime etimologjike në fushë të shqipes. 

Për të parën theksonte sa “ka peshën e vet të madhe, qoftë në fushën e morfologjisë së 

shqipes, qoftë edhe në lëmin e studimeve etimologjike të gjuhësisë shqiptare» 30 , ndërsa të 

për të dytën, kryeveprën e gjuhësisë shqiptare Studime etimologjike në fushë të shqipes, 

Profesor Ajeti shkruante: “Çabej, pasi kishte bërë në mënyrë të thukët e kritike analizën e 

punës së kryer në fushën e studimeve etimologjike të studimeve të mëparshme, me argumente 

dhe bindshëm kontestoi një varg zgjidhjesh të etimologëve të mëhershëm, qoftë 

për shkaqe të mungesës së objektivitetit, qoftë për shkaqe të mosnjohjes së mjaftueshme 

të gjuhës shqipe, qoftë, më në fund për shkak të mangësive në punën metodologjike, a në 

parimet mbi të cilat mbështeste teorinë e tij gjuhësore duke i përforcuar me të madhe të 

dhënat e reja – shpjegimet e veta» 31 . 

Me rastin e vdekjes së Profesor Çabejt dhe me rastin e shënimit të përvjetorëve të 

lindjes a të vdekjes së tij, Profesor Idriz Ajeti e ka vlerësuar kontributin e veprës së tij, si 

një monument historik, gjuhësor e kulturor. “Vepra e tërësishme e Çabejt, shkruante 

Profesor Ajeti, shënon një kontribut të pazëvendësueshëm në studimet e historisë së 

gjuhës dhe kulturës shqiptare. Ndërsa duke vlerësuar karakterin historik të personalitetit 

të tij në historinë e popullit shqiptar Profesor Ajeti shprehej: “Te Eqrem Çabej kemi 

bjerrë patriarkun e gjuhës sonë, të lidhur ngushtë për truallin, popullin shqiptar dhe 

gjuhën e tij, vepra e të cilit do të mbetet e gjallë ndër ne si sot si në ditët që do të vijnë” 32 . 

III. 2. Për Mark la Pianën dhe albanologët e tjerë të botës shqiptare 

Gjatë shumë vjetëve të punës së Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë dhe 

Kulturën Shqiptare, Profesor Idriz Ajeti para seminaristëve ndërkombëtarë dhe vendorë, 

ka sjellë një numër studimesh themelore për albanologë të arealit kombëtar dhe të huaj. 

Krahas studimeve për Profesor Eqrem Çabejn, në studimet, recensionet dhe kumtesat e tij 

ai ka paraqitur edhe dy tekste me vlerë: kumtesën “Mark La Piana në studimet e 

gjuhësisë shqiptare” 33 dhe recensionin thellues “Një ndihmesë në fushën e leksikologjisë 

Tiranë, 1954. (Dorëshkrim. Arkivi i Institutit të Gjuhësisë dhe Letërsisë, Tiranë). 

30 «Eqrem Çabejt: “Shumësi i singularizuar në gjuhën shqipe”. Universiteti shtetëror i 

Tiranës, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, Tiranë, 1976, 216 f.» Gjurmime albanologjike. Nr. 2, 

f. 259-262, Prishtinë, 1968, f. 262. 

31 “Vështrim i shkurtër i punës në studimet etimologjike të gjuhës shqipe”. Vepra, 3, 

ASHAK-SGJL, Libri i 16, Prishtinë, 1998, f. 253. 

32 Shih, “Eqrem Çabej (1908-1980)”, In memoriam, në - Studime gjuhësore në fushë të 

shqipes, III, “Rilindja” Prishtinë, 1985, f. 264. 

33 Shih, Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 71-76.

shqiptare” 34 , në të cilin Profesor Ajeti i bënte një paraqitje të veçantë veprës së 

leksikologut të dalë nga djepi i arbneshëve të Zarës Kruno Krstić 35 . 

Pavarësisht prej paraqitjes mjaft sintetike që i bënë linguistit të dalë nga lagja e 

arbëreshëve të Italisë Mark la Pianës, për një sintezë të plotë të veprës së tij mjeshtrit tonë 

i mungonte informacioni i plotë. Kjo është arsyeja pse në shqyrtimin e disa prej çështjeve 

themelore studiuesi ynë jo njëherë mbështetej në referenca të zgjeruara të mendimit 

gjuhësor të Profesor Jup Kastratit (probleme të historisë së gramatikës), në referenca të 

mendimit kryesisht kritik të Profesor Besim Bokshit (për probleme të gjuhësisë 

ballkanike), në referenca sintetizuese të diskutuara kryesisht te leksiku historik nga 

Profesor Eqrem Çabej (për çështje të etimologjisë) etj. 

Për historinë e albanologjisë është me interes vendi që Profesor Ajeti i bëri Pianës 

në studimet albanologjike të dijes italiane dhe asaj arbëreshe, duke e vendosur pranë 

Carlo Tagliavinit dhe Matteo Bartolit në njërën anë dhe pranë Dhimitër Kamardës në 

anën tjetër. Pasi ia njeh meritën për nxjerrjen në rend të parë, hipotezën ilire të vendit të 

formimit të gjuhës shqipe dhe sidomos për kalimin e saj nga “pellazgjishtja” e Dhimitër 

Kamardës në ilirishten e albanologëve të gjysmës së parë të shekullit XX, Profesor Idriz 

Ajeti kontributin e Mark la Pianës e sheh në dy drejtime: në kontributin e tij për botimin 

dhe studimin e letërsisë së vjetër arbëreshe dhe në kontributin e tij për studimet 

linguistike, kryesisht në fushë të gramatikës historike dhe në fushë të etimologjisë. 

Ndonëse, si shkruan autori ynë, dija për Mark la Pianën do të jetë e plotë vetëm kur 

të jenë botuar dy veprat e tij fundamentale ”Gramatika historike e shqipes” dhe “Fjalori 

etimologjik i shqipes”, kjo nuk e pengon që të nxjerrë përfundime thelbësisht historike: 

“Asnjë gjurmues, i vjetër a i ri nga radhët e studiuesve të degëzimeve gjuhësore 

albanistike në truall të Italisë, nuk kishte depërtuar aq thellë në thelbin e çështjeve 

gjuhësore të shqipes, ku u gjend arbëreshi Mark la Piana” 36 . 

Dy dekada më parë, doli nga shtypi një fjalor dialektor i arbëreshëve të Zarës. 

Autori i këtij fjalori i dha gjuhësisë shqiptare dhe sidomos dialektologjisë historike të saj 

një vëllim prej 5000 njësish leksikore. Fjalori qe pritur me konsiderata të larta po edhe 

me diskutime të natyrës metodologjike, përmbajtësore dhe gjuhësore. Gjurmuesi i 

dikurshëm i këtij areali dhe studiuesi i pasionuar që përmes një fjale, një veçorie fonetike, 

morfologjike dhe dialektore, shpesh i është kthyer kësaj pasurie gjuhësore kombëtare, 

shpejt e mori në dorë dhe ia bëri vendin në historinë e albanologjisë, si një prej botimeve 

të rëndësishme gjuhësore për arealin e moçëm të shqipes së shekullit XVII-XVIII, dhe 

këtë e bëri jo duke përimtuar sipas parimeve të tij disa fjalë të karakterit historik, por 

duke e vënë këtë vepër përballë veprave më të rëndësishme të autorëve: Mikloshiq, 

Weigand, Tagliavini, Ajeti, të cilat për më se dy shekuj kishin mbledhur dhe kishin sjellë 

pasurinë e pashtershme të shqipes së hershme. 

III. 3. Prej albanologjisë deri te ballkanistika 

Në kërkim të problemeve të veçanta në fushë të gjuhësisë krahasimtare, Profesor 

Idriz Ajeti ka shkruar edhe një sërë studimesh e syzimesh albanologjike për albanologë 

dhe shkolla nacionale, të cilat për shumë dekada kanë përparuar mendimin shkencor në 

fushë të albanologjisë. Institucioni, përkatësisht vendi më ideal ku mund të paraqiteshin 

dhe madje të diskutoheshin disa çështje të kësaj natyre ishte Seminari. Ligjëratat, 

34 Shih, Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 91-94. 

35 Shih, Rječnik govora zadarskih arbanasa, Zadar, 1987. 

36 Vep. e cit., f. 76.

kumtesat dhe sesionet shkencore të cilat organizoheshin në këtë Seminar veç temave për 

zhvillimin e brendshëm të gjuhës, letërsisë e të kulturës shqiptare, gjenin hapësirë edhe 

për tema të mëdha: të historisë së albanologjisë, të domeneve, të shkollave, të nocioneve 

dhe të përfaqësuesve të saj. Në Seminarin e vitit 1978, në të cilin u organizua Sesioni 

shkencor “Problemet aktuale dhe kërkimet albanologjike në botë” Profesor Ajeti zgjodhi 

të ligjërojë për njërin nga indoeuropianistët më të mëdhenj të shekullit XX, Holger 

Pedersenin. 

Holger Pedersen. Në studimin e personalitetit të Holger Pedersenit mjeshtri ynë 

shihte shkallët e ngjitjes së dijes albanologjike në përmasa europiane dhe më gjerë. Gjatë 

kësaj periudhe, gjuhës shqipe iu caktua vendi i saj në familjen europiane, u zgjerua fondi 

jo vetëm i leksikut por edhe i sistemit gramatikor në familjen e gjuhëve ballkanike, u 

stabilizua metoda e gjuhësisë historike krahasuese edhe në studimet albanologjike të 

albanologëve vendorë, ishte botuar Fjalori etimologjik i shqipes i Gustav Majerit, një prej 

veprave monumentale jo vetëm për albanologjinë, por edhe për gjuhësinë e përgjithshme 

në Ballkan dhe Europë. Probleme si këto dhe të tjera, Profesor Ajeti i ka rrahur në një 

kumtesë në sesionin “Marrëdhëniet kulturore shqiptare e evropiane 37 . Në studimin e tij 

theksonte se Pederseni do të zë vendin e lënë bosh nga Gustav Majeri, jo vetëm me 

vazhdimësinë e kërkimeve të tij, por edhe me nivelin shkencor të rrahjes së disa 

problemeve, sikur është: nyja e prapme në gjuhën shqipe dhe rumanishte, ndikimi i 

latinishtes në sistemin gramatikor të shqipes, tipi i tingujve l, ll në gjuhën shqipe dhe 

reflekset e guturaleve në gjuhësinë indoevropiane. 

Sipas një rendi të vënë re edhe në studimet e tjera të karakterit albanologjik, 

Profesor Idriz Ajeti, tekstet e tij i hap si pedagog, i vazhdon si historian i albanologjisë 

dhe i përfundon si kërkues e reflektues. Në këtë rrjedhë ai në pjesën e tretë të këtij 

studimi sjellë dhe diskuton gjerësisht, duke përcjellë edhe mendimin e tij për tingujt l,ll 

dhe sidomos për reflekset e guturaleve, një çështje e cila sikur shprehet Profesor Ajeti 

mbetet e hapur edhe pas botimit të monografisë sintezë të Holger Petersenit. 

Carlo Tagliavini. Brenda zhvillimeve të linguistikës së përgjithshme, dijes 

europiane për albanologjinë dhe disa fushave të tjera të kërkimit, Profesor Idriz Ajeti ka 

shkruar edhe një studim përmbajtësor edhe për profesorin e tij Carlo Tagliavinin. 

Sipas një parimi, të cilin ai e ka ndjekur përgjithësisht në të gjitha tekstet e këtij 

lloji, Profesor Ajeti, fillimisht sjell një pamje të plotë të studimeve albanologjike të 

shkollës italiane, ndërsa në rrjedhën e saj edhe përfaqësuesit: Matteo Bartoli, G. J. Askoli, 

Francesco Ribezzo, Rosi, Jung, Busetti, Leotti, Kordignano etj., si dhe problemet 

kryesore që përfaqëson ajo: tekste të vjetra, gramatika, fjalorë dygjuhësorë, kërkime 

dialektore, probleme etimologjike etj. 

Carlo Tagliavini është një prej studiuesve italian i cili ka lënë një trashëgimi të 

pasur në gushë të linguistikës dhe të albanologjisë njëkohësisht. I specializuar në fushë të 

romanistikës, ai njihte jo vetëm fondin ballkanik e europian të gjuhëve romane, por edhe 

marrëdhëniet shqiptaro-sllave, në studimin e të cilave ka mbetur për t’u hulumtuar edhe 

në kohën tonë. Në lidhje me marrëdhëniet gjuhësore ballkanike Carlo Tagliavini rrahu në 

shumë drejtime çështjen e burimit të prapavendosjes së nyjës në gjuhën shqipe, të disa 

dhjetëra etimologjive, gurrën e të cilave e kërkonte te burimet e sakta të tyre, duke u bërë 

37 Shih, “Kontributi i Holger Pedersenit në studimin e historisë së gjuhës shqipe”, Seminari 

Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, nr. 6, Universiteti i Prishtinës – 

Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 1979, f. 153-159; “Për kontributin e linguistikës italiane në 

studimet e gjuhësisë shqiptare – Carlo Taglavini”, Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë 

dhe Kulturën Shqiptare, nr. 11, UK-FF, Prishtinë, 1985, f. 71 -77.

një pamje të përimtuar, ndërsa disa prej çështjeve Profesor Ajeti mendon se ende janë 

aktuale. 

Një vepre të Carlo Tagliavinit, të cilës Profesor Idriz Ajeti i është qasur shumë herë 

dhe i është qasur ashtu thellësisht e përimtueshëm është kryevepra “Shqiptarët e 

Dalmacisë” 38 . Studiues, i cili këtë ishull gjuhësor të shqipes së moçme e kishte bërë 

objekt studimi, mjeshtri ynë, kishte arsye t’i kthehej shpesh kësaj vepre në studime dhe 

vlerësime të ndryshme e njëra prej tyre ishte edhe gjetja e vendit të saj në historinë e 

albanologjisë. “Kami pasur fat ta rimarrim nëpër duar gjithë lëndën e këtij dialekti të 

kësaj enklave arbëreshe prej nesh të mbledhur e krahasuar me të atdheut të përparshëm në 

Shestan të Krajës. Vlera e kësaj vepre të madhe të Tagliavinit më fort se në fushën e 

fonetikës historike, të morfologjisë e të fjalëformimit të kësaj të folmeje, qëndron në 

trajtimin e thelluar të thesarit leksikor, duke u përpjekur t’ia kërkojë, e mundësisht t’ia 

gjejë rrugën çdo lekseme edhe shprehjeje – të lessico etimologiko të tij, kapitulli që 

përbën pjesën më të madhe, mbase kryesoren të kësaj vepre të Tagliavinit” 39 . 

III. 4. Studimet gjuhësore albanologjike në ish-Jugosllavi 

Në një periudhë prej shumë dekadash, për aq sa është marrë me studimin e 

marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, herë pas here ka shtuar kur më sintetikisht 

(periudha dhe shkolla gjuhësore) e kur në formë syzimesh (autorë dhe probleme të 

ndryshme gjuhësore) të studiuesve sllavë për gjuhësinë shqiptare 40 . 

Periudha e gjatë prej rreth dy shekujsh, prej kur studiues sllavë e sllavistë merren 

me studimet albanologjike, është e kuptueshme, pse Profesor Idriz Ajetin nuk mund ta 

lironin prej gjykimeve të tij dhe sigurisht edhe prej një paraqitjeje shpesh të detajuar të 

kërkimeve të tyre jo vetëm albanologjike. 

Studiuesit sllavë, ashtu si edhe bashkëkohësit e tyre albanologë nga radha e 

studiuesve austriakë, gjermanë, hungarezë etj., më parë se të merreshin me albanologjinë, 

ishin studiues të gjuhëve të tyre, ballkanologë, linguistë të gjuhësisë së përgjithshme, 

romanistë, helenistë, keltistë, indoeuropanistë etj., ndërsa gjuhës shqipe, gjithashtu i 

qaseshin nga aspekte të ndryshme. 

Jernej Kopitar. Më i pari studiues i arealit sllav në historinë e albanologjisë ishte 

Jernej Kopitar (1829), ishte censor për gjuhët sllave të Jugut në Vjenë dhe në gjuhësinë 

shqiptare e interesonin huazimet sllave, ndërsa në veprën e tij dha edhe mjaft shembuj të 

përbashkët të strukturës gramatikore serbe dhe shqipe. 

38 L’albanese di Dalmatia, Firenze, 1937. 

39 Shih, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 67. 

40 Shih, “Albanistika jugosllave dhe disa probleme të saj“, SNGJLKSH 5, UP-FF, Prishtinë, 

1979, f. 15-26; ”Henrik Bariqi për gjuhën shqipe”, SNGJLKSH 14,1988:111-117; “Mendime të 

studiuesve jugosllavë për historinë e gjuhës shqipe” SNGJLKSH 15-16, UP-FF, Prishtinë, 1995, 

f. 105-112; “Në njëqindvjetorin e vdekjes së Fran-- Mikloshiqit”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 

2002, f. 19-24; “Kontributi i studiuesve sllovenë për historinë e gjuhës shqipe dhe krijimin e 

letrarishtes së saj”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 33-34; “Në gjashtëdhjetëvjetorin e 

themelimit të Akademisë Sllovene të Shkencave dhe të Arteve (1938-1998)”, Vepra, 5, ASHAK, 

Prishtinë, 2002, f. 35-36; “Zhvillimi i gjuhësisë shqiptare në Jugosllavi”, Vepra, 5, ASHAK, 

Prishtinë, 2002, f. 37-49; “Albanistika jugosllave dhe disa probleme të saj”, Vepra, 5, ASHAK, 

Prishtinë, 2002, f. 51-61; “Gjuha shqipe në studimet krahasuese të Profesor Radosllav 

Boshkoviqit, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 85-90; “Agnia Vasilievna Desnickaja (1912- 

1992”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 225-257.

Franc Mikloshiq. Në brezin e parë të studiuesve sllavë linguisti slloven Franc 

Mikloshiq (1813-1891), themelues i linguistikës shkencore sllave, ballkanologu e 

etimologu, është albanologu, të cilin Profesor Idriz Ajeti ia bashkonte treshes së madhe 

albanologjike, madje duke ua paraprirë: Mikloshiq-Majer-Petersen-Jokli. 

Nëse Profesor Çabej, dijen e arrirë në fushë të albanologjisë ia dedikonte trinomit 

Majer-Petersen-Jokli, Profesor Ajeti këtij trinomi ia paravinte edhe një emër gjithsesi të 

rëndësishëm, të parë sigurisht edhe me vlerësimin e një sllavisti të përkushtuar: sllavistin, 

ballkanologun e albanologun Franc Mikloshiq, dhe ua pasvinte kurorë dorën e sigurt, 

patrikun e studimeve albanologjike të gjysmës së dytë të shekullit XX, albanologun 

Eqrem Çabej. 

Franc Mikloshiqi është njëri nga ata pak studiues të gjysmës së dytë të shekullit 

XIX, i cili zbatoi me korrektësi dijen e arrirë të kohës jo vetëm në studimet sllave e 

ballkanistike por edhe në fushë të albanologjisë. Duke shqyrtuar marrëdhëniet sllavoshqiptare, 

kryesisht të ndikimit të sllavishtes në shqipen, Mikloshiq ka diktuar dhe 

identifikuar qartë disa probleme të historisë së gjuhës shqipe, të fonetikës historike, të 

ndikimeve të jashtme mbi sistemin jo vetëm leksikor por edhe gramatikor të shqipes. 

Konkluzionet e tij të kohës, ndonëse nuk diheshin atë kohë dokumentet dhe botimet e 

para shqipes, do të pranohen nga gjuhësia shqiptare edhe pas zbulimit dhe botimit të 

“Mesharit” të Gjon Buzukut. 

Në veprat e tij gjithsesi të karakterit monografik bardi i sllavistikës dhe themeluesi i 

ballkanistikës Franc Mikloshiq, ka diskutuar një varg çështjes të sistemit fonetik e 

fonologjik, gramatikor e historik, leksikor e etimologjik, si: vokalet e shkurtra e vokalet e 

gjata të shqipes, çështjen e zanoreve iniciale, problemin e likuideve, problemin e 

guturaleve palatale etj. 

Interesimet e studiuesve sllavë për albanologjinë në mënyrë të veçantë janë shtuar 

në fillim të shekullit XX. Në këtë kohë interesimet për albanologjinë nuk vijnë vetëm si 

rezultat i kërkimeve në fushë të indoeuropianistikës, ballkanistikës, romanistikës apo 

sllavistikës, por edhe si rezultat i kërkimeve të drejtpërdrejta në fushë të historisë së 

gjuhës shqipe, strukturës gramatikore të saj, të etimologjisë etj. Studiuesit e kësaj kohe do 

të merren me prejardhjen ilire a trake të shqiptarëve, varësisht prej tezës që përkrahnin, 

me fjalorë dialektorë të shqipes, me strukturën historike të gramatikës së shqipes etj. 

Kërkimet fillestare të medievistit, Shuflait, bënë që, pas Gracit e Vjenës, të 

krijohen mundësitë për të pasur edhe një qendër të fuqishme albanologjike në zonën 

ballkanike, pra në Zegreb. Mirëpo, sikur dihet, strukturat politike serbe që vepronin në 

Beograd vendosën të pengonin formimin e kësaj qendreje në Zagreb, e këtë mund ta 

bënin më së miri duke e likuiduar fizikisht bardin e këtyre kërkimeve, medievistin Milan 

Shuflai. Qeveria e atëhershme jugosllave, u angazhua për formimin e një qendreje 

albanologjike në Beograd, e cila quhej Seminari i albanologjisë, sepse siç duket ishte e 

vetmja mundësi për kontrollimin e një strukture intelektuale në fushë të albanologjisë, e 

cila vepronte jo vetëm në ish-Jugosllavi dhe madje jo vetëm në Europën Juglindore. 

Rajko Nahtigal. Sllavisti dhe indoeuropianisti Rajko Nahtigal, filolog nga Graci, 

në fushë të albanologjisë do të zgjerojë kërkimet e tij jo vetëm me vrojtimet e tij të 

marrëdhënieve gjuhësore ballkanike, por edhe me angazhimin e tij të drejtpërdrejtë në 

terren. Me ftesën e Komisisë Letrare të Shkodrës (1917) Rajko Nahtigal (Reinhold 

Nahtigal) për një kohë të mirë do të qëndrojë në Shqipëri dhe veç tjerash do të botojë 

katër punime për gramatikën historike të shqipes e përemrat e shqipes, ndërsa në studimet 

për normëzimin e gjuhës shqipe do të bëhet i popullarizuar për Prologomenen, Çështja e 

një gjuhe letrare të përbashkët të shqipes, ndonëse tash së voni mendohet se e ka shkruar, 

ose së paku është bashkautor i saj, Ndre Mjeda.

Henrik Bariq. Rrethin e shquar të studiuesve të vlerësuar nga Profesor Ajeti, 

njëkohësisht e përbëjnë edhe studiuesit që kanë shënuar majat e studimeve të tyre në 

fushat përkatëse, si: romanisti, sllavisti dhe etimologu më me ndikim në qarqet shkencore 

jugosllave Petar Skok; linguisti fatkeq, në duart e të cilit besohej se do të mbetet 

sllavistika e gjysmës së dytë të shekullit XX, por nuk do të mungonin as kontributet e tij 

në fushë të albanologjisë, Ivan Popoviq; dhe mjeshtri i tij, Profesori e bardi i Seminarit të 

Albanologjisë në Beograd, kroati Henrik Bariq. Nëse dy të parët, sikur dihet me ngulm 

ndoqën linjën e Selishqevit, duke u bërë jo njëherë dorë e zgjatur e mendimit ideologjik 

pansllavistë në Ballkan, Bariqi përgjithësisht mbajti një qëndrim të drejtë për shqiptarët, 

sado deri në fund mbrojti pikëpamjen, që më në fund ishte thjesht pikëpamje shkencore e 

tij, për prejardhjen e popullit shqiptar nga trakët. 

I lindur në Dubrovnik në kohën kur Gustav Majer po shënonte majat e studimeve të 

tij albanologjike dhe madje po i vendoste themelet e albanologjisë shkencore, Henrik 

Bariq, si edhe brezi i tij me prirje të theksuara për kërkimet shkencore, orientohet drejt 

Vjenës e Gracit, ku bëhet edhe studenti i dalluar i profesorëve të shquar të kohës Meyer- 

Lübke. Këtu ai merr dijen bazë në fushë të romanistikës, ballkanistikës, 

indoeuropianistikës dhe madje do të ketë në dorë gjithë të arriturat më të larta të 

albanologjisë së kohës. Që në fillim ai do të shquhet për korrektësinë e përdorimit të 

metodologjisë së kërkimit shkencor dhe për mendimin kritik të paraardhësve të tij në 

fushat përkatëse. Një qëndrim jashtëzakonisht konsekuent në kritikën e tij në fushë të 

albanologjisë do të mbajë sidomos ndaj lëvruesit më të thellë të saj Gustav Majerit. 

Sigurisht kjo është arsyeja pse nga fillimet e kërkimeve të tij, albanologjia do të bëhet 

objekt studimi. Duke zbatuar metodologjitë më të reja shkencore dhe duke mbajtur 

qëndrim kritik ndaj arritjeve të gjeratëhershme ai njëkohësisht do të bëhet edhe bartës i 

zhvillimeve të saj. 

Gjatë kohës që po e drejtonte Degën e gjuhësisë indoevropiane në Beograd hapi 

Seminarin e Gjuhës Shqipe e pranë saj të parën revistë dhe të vetme albanologjike Arhiv 

za arbanasku starinu, jetik i etimologiju (1923-1928) 41 , në të cilën studimet e tyre i 

botonin edhe albanologët, ballkanologët dhe indoeuropeistët më të njohur të kohës: bardi 

i studimeve albanologjike të kohës Norbert Jokli, dialektologët Carlo Tagliavini e Glisha 

Elezoviq, romanisti Petar Skok, ilirologu e helenisti Milan Budimir etj. 

Përgatitja universitare në fushë të indoeuropianistikës bëri që Bariqi të vazhdojë 

kërkimet dhe studimet e tij në traditën e kërkimeve dhe studimeve mbi prejardhjen e 

popullit shqiptar e të gjuhës shqipe (ilire apo trake), si dhe mbi disa probleme themelore 

të strukturës gjuhësore të shqipes, të trashëgimisë a të përkimeve të saj me gjuhët motra 

të familjes indoevropiane njëherë dhe ballkanike herën tjetër. 

Në fushë të studimit të historisë së gjuhës shqipe e të vendit të formimit të saj 

Hernrik Bariq deri në fund mbrojti teorinë e prejardhjes së gjuhës shqipe nga trakishtja. 

Në të vërtetë Bariqi mbrojti dhe plotësoi atë teori, të cilën edhe më parë e mbrojtën dhe e 

plotësuan disa nga studiuesit e njohur para tij. Vendin e formimit të popullit shqiptar e të 

gjuhës shqipe e gjente në lindje të Ballkanit, afër rumunëve. Profesor Ajeti, duke 

vlerësuar kontributin e Henrik Bariqi në fushë të albanologjisë, me gjithë meritat që ia 

41 Serinë e kësaj reviste e ka ribotuar fototip Institutit Albanologjik i Prishtinës, në redaksinë 

e së cilës gjenet edhe Profesor Idriz Ajeti. Shih: Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju, 

knjiga I, sv. 1-2. / Urednik H. Barić.- Beograd, 1923.- Ribotuar - München, 1971. 276 f.; II (1924) / 

Beograd, 1925, 450 f.; III, sv. 1-2. 1926, 305 f.; IV, sv. 1. Ribotuar i plotë në Munchen, 1971. / 

Urednik H. Barić.- Prishtinë - Priština, 1969. 160 f.; Ky ribotim u bë nën kujdesin e Prof. Dr. 

Idriz Ajetit dhe Prof. Dr. Hasan Kaleshit.

njihte, sa i përket mendimit të tij për vendin e formimit të popullit shqiptar e të gjuhës 

shqipe, teksti i tij kishte edhe elemente polemizuese, një diskurs jo shumë i zakonshëm në 

diskutimet e tij: “Po të njihej një lëvizje e tillë e masave shqiptare nga tërthoret lindore të 

Ballkanit, historiani objektiv si dhe studiuesit e shkencave të tjera nuk e dimë sa a do të 

pajtoheshin me një shtyrje të shqiptarëve nga lindja në drejtim të viseve perëndimore 

ballkanike kur dihet se si kronistëve greko-romakë të kohës antike nuk u shpëtonin pa i 

regjistruar as lëvizjet më të vogla demografike. Nuk e kuptojmë pse në rastin tonë do t’i 

shtinin veshët në lesh!” 42 . Më tej Profesor Ajeti kundërshtimin e tij ndaj tezave të Bariqit 

dhe madje jo vetëm të tij iu kundërvihet kryesisht me ato elemente me të cilat kanë 

mbrojtur konceptin e tyre edhe linguistët e mëparshëm e të kohës së tij, për prejardhjen e 

popullit shqiptar e të gjuhës shqipe nga ilirët, përkatësisht ilirishtja. Në këtë rrjedhë, 

megjithatë, sikur shprehej Profesor Idriz Ajeti “për hir të së vërtetës do të themi që 

Bariqi, duke ndjekur hullinë e Joklit, shqiptarët i gjen në Shkodër e në rrethin e saj para 

dyndjes së sllavëve në ato toka shqiptare” 43 . 

Duke rimarrë shumë nga problemet e diskutuara dhe që vazhdonin të diskutoheshin 

në gjuhësinë e përgjithshme dhe atë indoveuropiane, Henrik Bariq ka sjellë rezultate të 

reja edhe në fushë të gjuhësisë, ku ilirishtja dhe shqipja marrin rolin paraprijës: problemet 

e guturaleve indoevropiane, reflekset e guturaleve indoeuropiane në fazën e sotme të 

këtyre popujve dhe palatalet indoeuropiane. Po kështu mund të thuhet edhe për studimet e 

tij në fushë të gjuhësisë ballkanike, ku ai merret me problemet e përkimeve leksikore, në 

kontekst të bashkëjetesës së popujve dhe kulturave të Ballkanit. Vlerësimet e Profesor 

Ajetit edhe këtu dalin bindëse: “në qoftë se Bariqi në shtjellimin e këtyre problemeve 

kardinale ka arritur të fusë pakëz dritë të re, ka fituar me të, padyshim, edhe gjuhësia 

shqiptare” 44 . 

IV. Përfundime 

Kontributi i Profesor Idriz Ajetit si historian i albanologjisë nuk zë atë vend të 

rëndësishëm, të cilin e zë në fushë të dialektologjisë, të planifikimit gjuhësor e të 

marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, por edhe ato vija në të cilat e ka përvijuar 

dijen albanologjike përfaqësuesit e saj dhe problemet themelore të saj, nuk janë më pak 

përmbajtësore. 

Në korpusin e madh të historisë së albanologjisë Profesor Idriz Ajeti është i 

rëndësishëm për mënyrën se si ai në albanologji është identifikuar me jetën dhe veprën e 

tij: themelues i institucioneve albanologjike, bartës i qenësisë së tyre në situatat më të 

vështira politike; autorë, projektues dhe drejtues i projekteve më të rëndësishme 

shkencore; kërkues, sintetizues dhe vlerësues i arritjeve më të larta në fushë të 

albanologjisë. 

Në këtë mënyrë, ai ka vazhduar ta ndërtojë institucionin e albanologjisë duke u bërë 

albanologjia vetë. 

Prishtinë, më 24 maj 2007 

Botime të reja bukureshtare 

NJË LIBËR STUDIMOR PËR LETËRSINË SHQIPE DHE RUMUNE 

42 I. Ajeti, Vepra V, f. 81. 

43 Po aty, f. 81. 

44 Po aty, f. 79.

(Luan Topçiu: Oglinzi literare/Pasqyra letrare, Editura Privirea, 

Bukuresht 2007) 

Pas fjalorit akademik shqip-rumanisht dhe një serë veprash tjera 

brilante, këto ditë doli në Bukuresht, një vepër e re e bilingve e dr. Luan 

Topçiut, Oglinzi literare/Pasqyra letrare. Fjala është për një vepër me vlera 

eseistike që e pa dritën e botimit në kuadrin e Editurës “Privirea”. Libri 

përmban studime të ndryshme mbi letërsinë shqiptare, kryesisht për autorët 

që janë përkthyer në rumanisht gjatë viteve të fundit, si dhe sprova apo 

studime për disa autorë të shquar të letërsisë rumune. Kështu objekt studimi 

në këtë libër janë disa nga romanet e Ismail Kadaresë, kryesisht ato të 

përkthyer në rumanisht, poezia e poetit kombëtar rumun, Mihai Eminesku, 

poezia e Lasgush Poradecit, ajo e Viktor Eftimiut, proza magjike e Mitrush 

Kutelit, poezia plot forcë e Visar Zhitit, proza onirike e Besnik Mustafajt, 

lirika e Resul Shabanit, Hali Haxhosajt, poezia bashkëkohore rumune: 

Nikita Stënesku (Nichita Stănescu), Dumitru M. Ion, Karolina Ilika 

(Carolina Ilica) etj. 

Autori është i njohur si njëri nga eseistët më të mirë që ka bota 

shqiptare. Pos kritikës letrare dhe leksikografisë, merret edhe me pikturë. Që 

nga viti i shkuar është duke ushtruar funksionin e sekretarit të parë të 

ambasadës shqiptare në Bukuresht. Nga ana e tij kuptojmë se është folur 

gjithmonë për përkime të shumta rumuno-shqiptare, në plan gjuhësor, 

folklorik, në fushën e antropologjisë kulturore, atë të historisë së 

mentaliteteve, të zakoneve të të dy popujve, në filozofinë kolektive, në 

simbolet popullore, dhe kështu me rradhë. Shumë nga këto ngjashmëri dhe 

elemente të përbashkëta janë të shpjegueshëm përmes fushës gjeografike të 

përbashkët, me historinë e përbashkët, me konstitucionin shpirtëror të 

ngjashëm, por edhe me dukuri paralele universale që ndëlidhen me natyrën 

universale të njeriut, pa qënë nevoja e kontakteve të drejtpërdrejta. 

Sipas autorit, nga studjuesit e fenomenit rumuno-shqiptar janë vënë re 

një serë përkimesh edhe në fushën e letërsisë, duke filluar nga ajo gojore dhe 

deri në manifestimet artistike të kohëve moderne. Megjithëse, kjo e fundit 

mbetet më pak e njohur, ndoshta edhe në sajë të faktit që letërsitë ballkanike 

janë të shkruara në gjuhë qarkullimesh të imta që kanë komunikuar më pak 

njëra me tjetrën. “Pasqyra letrare” është një përçapje modeste për njohjen e 

këtyre dy letërsive, e para ballkanike e tjetra semiballkanike, një përpjekje e 

re për njohjen e mekanizmave të krijimit të tyre si një afrim në laboratorin 

krijues të autorëve të prezantuar. Fjala është për një kontribut që bën të 

mundur zbulimin në thellësi të proceseve krijuese, të përpunimit të lëndës 

letrare, dukuri që përbëjnë manifestime shpirtërore për deshifrimin e shpirtit 

të të dy popujve. 

Në këtë libër me përmbledhje studimesh mbi autorë të letërsisë 

rumune dhe shqiptare, trajtohen vepra dhe autorë në disa pasqyra paralele, 

ku shumë nga dukuritë e një letërsie shpalosen në tjetrën, ku përthyhen

elemente të historisë së përbashkët, shihen trajta të përbashkëta, të ngjashme 

apo të ndryshme, në një “unitet në diversitet” siç do ta quante Nikolla Jorga 

(Nicolae Iorga). Veprat e atorëve shqiptarë që trajtohen janë përkthyer në 

gjuhën rumune, ndërsa disa autorë rumunë që diskutohen në këtë kontekst 

editorial e kanë parë dritën e botimit në gjuhën shqipe. Veprat e autorëve 

shqiptarë, sidomos ato që i ka përkthyer autori i këtij shënimi (B.Y.), lexuesi 

rumun i gjen në librarinë e Muzeut Kombëtar të Letërsisë Rumune, ndërsa 

botimet e dr. Luan Topçiut qarkullojnë edhe në Shqipëri. 

Libri më i ri i tij ofron një udhëtim në disa identitete letrare të dy 

letërsive. Fjala është për vepra e vlera te cilat perfaqësojnë forca novatore të 

dorës së parë në historinë e letërsive përkatëse dhe sidomos në zhvillimet e 

mëvonshme të letërsive moderne shqiptare e rumune. Në qoftë se do të 

ekzistonte një njohje më e mirë e “tjetrit”, thekson autori, dhe e atij që “është 

ndryshe”, do të zhdukej mjegulla që mbështjell të panjohurën, do të 

zhdukeshin paragjykimet “fundamentaliste” për të tjerët; do të zbulonim 

gjëra të përbashkëta që na afrojnë me “të huajin”. Fitimi, sipas autorit, duhet 

të jetë shumë i madh për të dy palët. Njerëzit, sipas tij, janë nga natyra 

kureshtarë, ndërsa format tona të shprehjes kulturore do të duhet të 

reflektonin dhe stimulonin këtë kërshëri. Vetëm ata që mbajnë syza kuajsh, 

kundërshtarët e farefisnisë së lashtë rumuno-shqiptare, nuk e pranojnë këtë 

realitet të prekshëm, të brishtë dhe të qartë. 

Autorët ballkanikë bëjnë pjesë njëkohësisht edhe në trashëgiminë e 

letërsisë universale. Letërsia botërore përfshin, jo vetëm letërsinë e 

ashtuquajtur të “popujve të mëdhenj”, si vëllim popullsie me tradita të lashta 

kulturore, por sipas pranimit që i bën letërsia e krahasuar, edhe atë të 

“popujve të vegjël”, arti i të cilëve është ngritur në nivelin e vlerave 

botërore, duke përfshirë një Lenau, Andersen, Petöfi, Eminesku, Ismail 

Kadare, Nikos Kazancakis e shumë të tjerë. “Pasqyra letrare” e Luan 

Topçiut është një përçapje për njohjen, hulumtimin, deshifrimin dhe 

afirmimin e kulturave të dy popujve që e kanë dashur njëri-tjetrin përgjatë 

historisë. Me këtë rast na ofrohet një libër i shkruar me profesionalizëm, 

duke dëshmuar njohje të thellë të dy kulturave, autorëve gjegjës dhe 

dukurive letrare të përzgjedhura me sqimë, me vlera përfaqësuese dhe që 

mund të sigurojnë një dialog mes kulturave dhe midis popujve. (Baki 

Ymeri)

Pasyrat letrare dhe autori i tyre – dr. Luan Topçiu 

Albanezul - Revistă realizată prin munca voluntară 

Shqiptari - Revistë e realizuar me punë vullnetare 

Colegiul de redacţie: Grigore Brâncuş, Gelcu Maksutovici, Mircea Istrate, 

Tiberius Puiu (redactor/şef/adjunct), Luan Topciu, Gemile Alia Susli, Adria 

Kallogjeri, Andrei Milcani, Alexandru Nica, Adriana Tabacu, Costin 

Cristescu, Doina Popescu, Mihaela Buican, Gheorghe Daragiu, Mihaela 

Marinescu. 

Colaboratori: Vitore Leka, Ilir Kosova, Vlashi Fili, Renata Rexhepi 

Tehnoredactare: Baki Ymeri 

Pentru corespeondenţa: Cal. 13 Septembrie 109, Bl.105, Ap.6 Bucureşti 5 

Telefon: 0040 (0) 729698600 - bukureshti@yahoo.com - ISSN 1221-6925 

Responsabilitatea juridică pentru conţinutul articolelor aparţine autorilor 

(art.206 C.P.) 

Kthehuni tek albemigrant.com | Lajme/ News

Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?