LETTERA DI LATINO Gli allievi che hanno ... - Collegio Rotondi

COLLEGIO ROTONDI
ANNO SCOLASTICO 2006/2007
LICEO CLASSICO
I LICEO
DEBITO DI LATINO
Gli allievi che hanno contratto il debito di Latino sono tenuti a svolgere integralmente gli esercizi e
le versioni contenute qui riportate. Non ci si limiterà alla traduzione, ma si svolgerà l’analisi del
periodo, cercando di riconoscere le principali subordinate, di trrascrivere i paradigmi dei verbi e di
riconoscere i principali complementi.
corso di tutto l’anno nelle prove scritte.
L’allievo si concentrerà esclusivamente sul ripasso della lingua, le cui carenze sono il motivo che
ha portato il Consiglio di Classe ad attribuire il debito.
In specifico ripasserà le seguenti parti della grammatica e della sintassi:
1) ripasso delle cinque declinazioni, del meccanismo del comparativo, della flessione
pronominale, dei verbi attivi e passivi, deponenti, irregolari e difettivi.
2) ripasso delle seguenti strutture sintattiche: infinitive (oggettive e soggettive), finali (nei sei
modi possibili), consecutive, cum + congiuntivo, ablativo assoluto, participio congiunto,
relative
3) il caso nominativo: doppio nominativo, costruzioni dei verbi dicendi, costruzione personale
e impersonale di videor, costruzione dei verbi iussivi
4) accusativo: costruzione di deficio, dei verbi di sentimento e di sensazione, di doceo e di
celo, dei verbi di domanda con particolare attenzione a peto e a quaero, il complemento di
distanza, di estensione e di età
LETTERA DI LATINO
Gli allievi che hanno ricevuto la segnalazione delle carenze in Latino potranno
seguire le indicazioni del paragrafo precedente, limitandosi pero alle versioni dalla 1
alla 5 e dalla 18 alla 25
COMPITI DELLE VACANZE
Gli allievi che non hanno contratto il debito né ricevuto la lettera possono svolgere
qualcuna delle versioni qui riportate e dedicarsi alla lettura di qualche classico della
Letteratura Latina, nella traduzione italiana.
In particolare segnalo:
1) Agostino, Le Confessioni, limitandosi ai primi tre libri
2) Apuleio, Le Metamorfosi ossia l’Asino d’oro
3) Livio, Ab urbe condita, limitandosi ai primi cinque libri

I
His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea quae ad
proficiscendum pertinerent comparare, iumentorum et carrorum quam maximum
numerum coemere, sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti
suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. Ad eas res
conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem lege
confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad
civitates suscipit. In eo itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano,
cuius pater regnum in Sequanis multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani
amicus appellatus erat, ut regnum in civitate sua occuparet, quod pater ante habuerit;
itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate
obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam
suam in matrimonium dat. Perfacile factu esse illis probat conata perficere, propterea
quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset: non esse dubium quin totius
Galliae plurimum Helvetii possent; se suis copiis suoque exercitu illis regna
conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius iurandum dant et
regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese
potiri posse sperant.
II
Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. Moribus suis Orgetoricem ex vinculis
causam dicere coegerunt; damnatum poenam sequi oportebat, ut igni cremaretur. Die
constituta causae dictionis Orgetorix ad iudicium omnem suam familiam, ad
hominum milia decem, undique coegit, et omnes clientes obaeratosque suos, quorum
magnum numerum habebat, eodem conduxit; per eos ne causam diceret se eripuit.
Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exequi conaretur multitudinemque
hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est; neque abest suspicio,
ut Helvetii arbitrantur, quin ipse sibi mortem consciverit.
III
Quieta Gallia Caesar, ut constituerat, in Italiam ad conventus agendos proficiscitur.
Ibi cognoscit de Clodii caede [de] senatusque consulto certior factus, ut omnes
iuniores Italiae coniurarent, delectum tota provincia habere instituit. Eae res in
Galliam Transalpinam celeriter perferuntur. Addunt ipsi et ad fingunt rumoribus
Galli, quod res poscere videbatur, retineri urbano motu Caesarem neque in tantis
dissensionibus ad exercitum venire posse. Hac impulsi occasione, qui iam ante se
populi Romani imperio subiectos dolerent liberius atque audacius de bello consilia
inire incipiunt. Indictis inter se principes Galliae conciliis silvestribus ac remotis locis
queruntur de Acconis morte; posse hunc casum ad ipsos recidere demonstrant:
miserantur communem Galliae fortunam: omnibus pollicitationibus ac praemius
deposcunt qui belli initium faciant et sui capitis periculo Galliam in libertatem
vindicent. In primis rationem esse habendam dicunt, priusquam eorum clandestina
consilia efferantur, ut Caesar ab exercitu intercludatur. Id esse facile, quod neque
legiones audeant absente imperatore ex hibernis egredi, neque imperator sine
praesidio ad legiones pervenire possit. Postremo in acie praestare interfici quam non
veterem belli gloriam libertatemque quam a maioribus acce perint recuperare.

IV
Simili ratione ibi Vercingetorix, Celtilli filius, Arvernus, summae potentiae
adulescens, cuius pater principatum Galliae totius obtinuerat et ob eam causam, quod
regnum appetebat, ab civitate erat interfectus, convocatis suis clientibus facile
incendit. Cognito eius consilio ad arma concurritur. Prohibetur ab Gobannitione,
patruo suo, reliquisque principibus, qui hanc temptandam fortunam non existimabant;
expellitur ex oppido Gergovia; non destitit tamen atque in agris habet dilectum
egentium ac perditorum. Hac coacta manu, quoscumque adit ex civitate ad suam
sententiam perducit; hortatur ut communis libertatis causa arma capiant, magnisque
coactis copiis adversarios suos a quibus paulo ante erat eiectus expellit ex civitate.
Rex ab suis appellatur. Dimittit quoque versus legationes; obtestatur ut in fide
maneant. Celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, Turonos, Aulercos,
Lemovices, Andos reliquosque omnes qui Oceanum attingunt adiungit: omnium
consensu ad eum defertur imperium. Qua oblata potestate omnibus his civitatibus
obsides imperat, certum numerum militum ad se celeriter adduci iubet, armorum
quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus efficiat constituit; in primis
equitatui studet. Summae diligentiae summam imperi severitatem addit; magnitudine
supplici dubitantes cogit. Nam maiore commisso delicto igni atque omnibus
tormentis necat, leviore de causa auribus desectis aut singulis effossis oculis domum
remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae perterreant alios.
V
At Caesar biduum in his locis moratus, quod haec de Vercingetorige usu ventura
opinione praeceperat, per causam supplementi equitatusque cogendi ab exercitu
discedit; Brutum adulescentem his copiis praeficit; hunc monet, ut in omnes partes
equites quam latissime pervagentur: daturum se operam, ne longius triduo ab castris
absit. His constitutis rebus suis inopinantibus quam maximis potest itineribus
Viennam pervenit. Ibi nactus recentem equitatum, quem multis ante diebus eo
praemiserat, neque diurno neque nocturno itinere intermisso per fines Aeduorum in
Lingones contendit, ubi duae legiones hiemabant, ut, si quid etiam de sua salute ab
Aeduis iniretur consili, celeritate praecurreret. Eo cum pervenisset, ad reliquas
legiones mittit priusque omnes in unum locum cogit quam de eius adventu Arvernis
nuntiari posset. Hac re cognita Vercingetorix rursus in Bituriges exercitum reducit
atque inde profectus Gorgobinam, Boiorum oppidum, quos ibi Helvetico proelio
victos Caesar collocaverat Aeduisque attribuerat, oppugnare instituit.
VI
Epaminondas, Polymnii filius, Thebanus. de hoc priusquam scribimus, haec
praecipienda videntur lectoribus, ne alienos mores ad suos referant, neve ea, quae
ipsis leviora sunt, pari modo apud ceteros fuisse arbitrentur. (2) scimus enim musicen
nostris moribus abesse a principis persona, saltare vero etiam in vitiis poni: quae
omnia apud Graecos et grata et laude digna ducuntur. (3) cum autem exprimere
imaginem consuetudinis atque vitae velimus Epaminondae, nihil videmur debere
praetermittere, quod pertineat ad eam declarandam. (4) qua re dicemus primum de

genere eius, deinde quibus disciplinis et a quibus sit eruditus, tum de moribus
ingeniique facultatibus et si qua alia memoria digna erunt, postremo de rebus gestis,
quae a plurimis animi anteponuntur virtutibus.
VII (1) natus igitur patre, quo diximus, genere honesto, pauper iam a maioribus
relictus, eruditus autem sic, ut nemo Thebanus magis. nam et citharizare et cantare ad
chordarum sonum doctus est a Dionysio, qui non minore fuit in musicis gloria quam
Damon aut Lamprus, quorum pervulgata sunt nomina; cantare tibiis ab Olympiodoro,
saltare a Calliphrone. (2) at philosophiae praeceptorem habuit Lysim Tarentinum,
Pythagoreum; cui quidem sic fuit deditus, ut adulescens tristem ac severum senem
omnibus aequalibus suis in familiaritate anteposuerit; neque prius eum a se dimisit,
quam in doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut facile intellegi posset pari modo
superaturum omnis in ceteris artibus. (3) atque haec ad nostram consuetudinem sunt
levia et potius contemnenda; at in Graecia, utique olim, magnae laudi erant. (4)
postquam ephebus est factus et palaestrae dare operam coepit, non tam magnitudini
virium servivit quam velocitati: illam enim ad athletarum usum, hanc ad belli
existimabat utilitatem pertinere. (5) itaque exercebatur plurimum currendo et
luctando ad eum finem, quoad stans complecti posset atque contendere. in armis vero
plurimum studi consumebat.
VIII
ad hanc corporis firmitatem plura etiam animi bona accesserant. erat enim modestus,
prudens, gravis, temporibus sapienter utens, peritus belli, fortis manu, animo
maximo, adeo veritatis diligens, ut ne ioco quidem mentiretur. (2) idem continens,
clemens patiensque admirandum in modum, non solum populi, sed etiam amicorum
ferens iniurias, in primis commissa celans, quod interdum non minus prodest quam
diserte dicere, studiosus audiendi: ex hoc enim facillime disci arbitrabatur. (3) itaque
cum in circulum venisset, in quo aut de re publica disputaretur aut de philosophia
sermo haberetur, numquam inde prius discessit, quam ad finem sermo esset adductus.
(4) paupertatem adeo facile perpessus est, ut de re publica nihil praeter gloriam
ceperit. amicorum in se tuendo caruit facultatibus, fide ad alios sublevandos saepe sic
usus est, ut iudicari possit omnia ei cum amicis fuisse communia. (5) nam cum aut
civium suorum aliquis ab hostibus esset captus aut virgo amici nubilis quae propter
paupertatem collocari non posset, amicorum concilium habebat et, quantum quisque
daret, pro facultatibus imperabat: (6) eamque summam cum fecerat, priusquam
acciperet pecuniam, adducebat eum, qui quaerebat, ad eos, qui conferebant, eique ut
ipsi numerarent faciebat, ut ille, ad quem ea res perveniebat, sciret, quantum cuique
deberet.
IX
tentata autem eius est abstinentia a Diomedonte Cyziceno: namque is rogatu
Artaxerxis regis Epaminondam pecunia corrumpendum susceperat. hic magno cum
pondere auri Thebas venit et Micythum adulescentulum quinque talentis ad suam
perduxit voluntatem, quem tum Epaminondas plurimum diligebat. Micythus
Epaminondam convenit et causam adventus Diomedontis ostendit. (2) at ille
Diomedonti coram «nihil,» inquit «opus pecunia est: nam si rex ea vult, quae
Thebanis sunt utilia, gratis facere sum paratus, sin autem contraria, non habet auri

atque argenti satis. namque orbis terrarum divitias accipere nolo pro patriae caritate.
(3) tu quod me incognitum tentasti tuique similem existimasti, non miror tibique
ignosco; sed egredere propere, ne alios corrumpas, cum me non potueris. et tu,
Micythe, argentum huic redde, aut, nisi id confestim facis, ego te tradam
magistratui». (4) hunc Diomedon cum rogaret, ut tuto exiret suaque, quae attulerat,
liceret effere, «istud quidem» inquit «faciam, neque tua causa, sed mea, ne, si tibi sit
pecunia adempta, aliquis dicat id ad me ereptum pervenisse, quod delatum accipere
noluissem». (5) a quo cum quaesisset, quo se deduci vellet, et ille Athenas dixisset,
praesidium dedit, ut tuto perveniret. neque vero id satis habuit, sed etiam, ut
inviolatus in navem escenderet, per Chabriam Atheniensem, de quo supra mentionem
fecimus, effecit. abstinentiae erit hoc satis testimonium. (6) plurima quidem proferre
possimus, sed modus adhibendus est, quoniam uno hoc volumine vitam excellentium
virorum complurium concludere constituimus, quorum separatim multis milibus
versuum complures scriptores ante nos explicarunt.
X
fuit etiam disertus, ut nemo ei Thebanus par esset eloquentia, neque minus concinnus
in brevitate respondendi quam in perpetua oratione ornatus. (2) habuit obtrectatorem
Menecliden quendam, indidem Thebis, et adversarium in administranda re publica,
satis exercitatum in dicendo, ut Thebanum scilicet: namque illi genti plus inest virium
quam ingenii. (3) is, quod in re militari florere Epaminondam videbat, hortari solebat
Thebanos, ut pacem bello anteferrent, ne illius imperatoris opera desideraretur. huic
ille «fallis» inquit «verbo civis tuos, quod hos a bello avocas: otii enim nomine
servitutem concilias. (4) nam paritur pax bello. itaque qui ea diutina volunt frui, bello
exercitati esse debent. qua re si principes Graeciae vultis esse, castris est vobis
utendum, non palaestra». (5) idem ille Meneclides cum huic obiceret,quod liberos
non haberet neque uxorem duxisset, maximeque insolentiam, quod sibi
Agamemnonis belli gloriam videretur consecutus: at ille «desine», inquit,
«Meneclida, de uxore mihi exprobrare: nam nullius in ista re minus uti consilio volo»
- habebat enim Meneclides suspicionem adulteri -; (2) «quod autem me
Agamemnonem aemulari putas, falleris. namque ille cum universa Graecia vix decem
annis unam cepit urbem, ego contra ea una urbe nostra dieque uno totam Graeciam
Lacedaemoniis fugatis liberavi».
FEDRO
XI Asinus ad senem pastorem In principatu commutando civium nil praeter
domini nomen mutant pauperes. Id esse verum, parva haec fabella indicat. Asellum
in prato timidus pascebat senex. Is hostium clamore subito territus suadebat asino
fugere, ne possent capi. At ille lentus 'Quaeso, num binas mihi clitellas
impositurum victorem putas?' Senex negavit. 'Ergo, quid refert mea cui serviam,
clitellas dum portem unicas?'
XII Ovis cervus et lupus Fraudator homines cum advocat sponsum improbos, non
rem expedire, sed malum ordiri expetit. Ovem rogabat cervus modium tritici, lupo

sponsore. At illa, praemetuens dolum, 'Rapere atque abire semper adsuevit
lupus; tu de conspectu fugere veloci impetu. Ubi vos requiram, cum dies
advenerit?'
XIII Ovis canis et lupus Solent mendaces luere poenas malefici. Calumniator ab
ove cum peteret canis, quem commendasse panem se contenderet, lupus, citatus
testis, non unum modo deberi dixit, verum adfirmavit decem. Ovis, damnata falso
testimonio, quod non debebat, solvit. Post paucos dies bidens iacentem in fovea
prospexit lupum. 'Haec' inquit 'merces fraudis a superis datur'.
XIV Mulier parturiens Nemo libenter recolit qui laesit locum. Instante partu
mulier actis mensibus humi iacebat, flebilis gemitus ciens. Vir est hortatus, corpus
lecto reciperet, onus naturae melius quo deponeret. 'Minime' inquit 'illo posse
confido loco malum finiri quo conceptum est initio'.
XV Canis parturiens Habent insidias hominis blanditiae mali; quas ut vitemus,
versus subiecti monent. Canis parturiens cum rogasset alteram, ut fetum in eius
tugurio deponeret, facile impetravit. Dein reposcenti locum preces admovit,
tempus exorans breve, dum firmiores catulos posset ducere. Hoc quoque
consumpto flagitari validius cubile coepit. 'Si mihi et turbae meae par' inquit 'esse
potueris, cedam loco'.
XVI Canes famelici Stultum consilium non modo effectu caret, sed ad perniciem
quoque mortalis devocat. Corium depressum in fluvio viderunt canes. Id ut
comesse extractum possent facilius, aquam coepere ebibere: sed rupti prius periere
quam quod petierant contingerent.
XVII
Res Romanas ex voluntate mansuetudinis tuae ab urbe condita ad nostram
memoriam, quae in negotiis vel bellicis vel civilibus eminebant, per ordinem
temporum brevi narratione collegi, strictim additis etiam his, quae in principum vita
egregia extiterunt, ut tranquillitatis tuae possit mens divina laetari prius se inlustrium
virorum facta in administrando imperio secutam, quam cognosceret lectione.
XVIII
Romanum imperium, quo neque ab exordio ullum fere minus neque incrementis toto
orbe amplius humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet, qui Reae
Silviae, Vestalis virginis, filius et, quantum putatus est, Martis cum Remo fratre uno
partu editus est. Is cum inter pastores latrocinaretur, decem et octo annos natus urbem
exiguam in Palatino monte constituit XI Kal. Maias, Olympiadis sextae anno tertio,
post Troiae excidium, ut qui plurimum minimumque tradunt, anno trecentesimo
nonagesimo quarto.

XIX
Condita civitate, quam ex nomine suo Romam vocavit, haec fere egit. Multitudinem
finitimorum in civitatem recepit, centum ex senioribus legit, quorum consilio omnia
ageret, quos senatores nominavit propter senectutem. Tum, cum uxores ipse et
populus suus non haberent, invitavit ad spectaculum ludorum vicinas urbi Romae
nationes atque earum virgines rapuit. Commotis bellis propter raptarum iniuriam
Caeninenses vicit, Antemnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes. Haec
omnia oppida urbem cingunt. Et cum orta subito tempestate non comparuisset, anno
regni tricesimo septimo ad deos transisse creditus est et consecratus. Deinde Romae
per quinos dies senatores imperaverunt et his regnantibus annus unus completus est.
XX
Postea Numa Pompilius rex creatus est, qui bellum quidem nullum gessit, sed non
minus civitati quam Romulus profuit. Nam et leges Romanis moresque constituit, qui
consuetudine proeliorum iam latrones ac semibarbari putabantur, et annum descripsit
in decem menses prius sine aliqua supputatione confusum, et infinita Romae sacra ac
templa constituit. Morbo decessit quadragesimo et tertio imperii anno.
XXI
Huic successit Tullus Hostilius. Hic bella reparavit, Albanos vicit, qui ab urbe Roma
duodecimo miliario sunt, Veientes et Fidenates, quorum alii sexto miliario absunt ab
urbe Roma, alii octavo decimo, bello superavit, urbem ampliavit, adiecto Caelio
monte. Cum triginta et duos annos regnasset, fulmine ictus cum domo sua arsit.
XXII
Post hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos
dimicavit, Aventinum montem civitati adiecit et Janiculum, apud ostium Tiberis
civitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo et
quarto anno imperii morbo periit.
XXIII
Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit,
circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam
permanent. Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum sublatum isdem urbis
Romae territorio iunxit, primusque triumphans urbem intravit. Muros fecit et cloacas,
Capitolium inchoavit. Tricesimo octavo imperii anno per Anci filios occisus est, regis
eius, cui ipse successerat.
XXIV
Post hunc Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen
et ancilla. Hic quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem,
Esquilinum, urbi adiunxit, fossas circum murum duxit. Primus omnium censum
ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub eo Roma omnibus in
censum delatis habuit capita LXXXIII milia civium Romanorum cum his, qui in agris
erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii eius regis, cui ipse
successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat uxorem.
XXV
L. Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos, quae gens ad
Campaniam euntibus non longe ab urbe est, vicit, Gabios civitatem et Suessam

Pometiam subegit, cum Tuscis pacem fecit et templum Jovis in Capitolio aedificavit.
Postea Ardeam oppugnans, in octavo decimo miliario ab urbe Roma positam
civitatem, imperium perdidit. Nam cum filius eius, et ipse Tarquinius iunior,
nobilissimam feminam Lucretiam eandemque pudicissimam, Collatini uxorem,
stuprasset eaque de iniuria marito et patri et amicis questa fuisset, in omnium
conspectu se occidit. Propter quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum
concitavit et Tarquinio ademit imperium. Mox exercitus quoque eum, qui civitatem
Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit; veniensque ad urbem rex portis clausis
exclusus est, cumque imperasset annos quattuor et viginti cum uxore et liberis suis
fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus,
cum adhuc Roma, ubi plurimum, vix usque ad quintum decimum miliarium
possideret.