دریافت فایل PDF - انتشارات ارجمند
دریافت فایل PDF - انتشارات ارجمند
دریافت فایل PDF - انتشارات ارجمند
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
گياهشناسي دارويي<br />
ردهبندي براساس APG<br />
تأليف:<br />
دكتر محمد آزادبخت<br />
استاد فارماكوگنوزي<br />
دكتر مسعود آزادبخت<br />
متخصص سيستماتيك گياهي
گ9<br />
-1339<br />
دكتر محمد آزادبخت، دكتر مسعود آزادبخت<br />
گياهشناسي دارويي (رده بندي براساس (APG<br />
فروست:<br />
ناشر: كتاب <strong>ارجمند</strong><br />
صفحهآرايي: مهتاب دلنواز<br />
طراح جلد: احسان <strong>ارجمند</strong><br />
چاپ: نفيسنگار، صحافي: روشنك<br />
چاپ اول، خرداد نسخه<br />
شابك:<br />
268<br />
1100 ،1392<br />
978-600-200-288-4<br />
www.arjmandpub.com<br />
اين اثر، مشمول قانون حمايت مؤلفان و مصنفان و هنرمندان<br />
مصوب است، هر كس تمام يا قسمتي از اين اثر را بدون<br />
اجازه مؤلف، ناشر، نشر يا پخش يا عرضه كند مورد پيگرد<br />
قانوني قرار خواهد گرفت.<br />
سرشناسه: آزادبخت، محمد،<br />
عنوان و نام پديدآور: گياهشناسي دارويي؛ ردهبندي براساس<br />
تأليف محمد آزادبخت، مسعود آزادبخت<br />
مشخصات نشر: تهران: كتاب <strong>ارجمند</strong>،<br />
مشخصات ظاهري: 296 ص. مصور (رنگي). قطع: وزيري<br />
شابك:<br />
وضعيت فهرستنويسي: فيپا<br />
يادداشت: واژهنامه.<br />
موضوع: گياهان:ردهبندي؛ گياهان: شناسايي؛ گياهشناسي<br />
ردهبندي كنگره:<br />
ردهبندي ديويي: 580/12<br />
شماره كتابشناسي ملي: 3114787<br />
.1392<br />
4آ/95 QC<br />
978-600-200-288-4<br />
1392<br />
/APG<br />
1348<br />
مركز پخش: <strong>انتشارات</strong> <strong>ارجمند</strong><br />
دفتر مركزي : تهران بلوار كشاورز، بين خ كارگر و<br />
16 آذر، پلاك 292، تلفن 88977002<br />
شعبه مشهد : ابتداي احمدآباد، پاساژ امير، <strong>انتشارات</strong> مجد دانش، تلفن 0511-8441016<br />
شعبه اصفهان : خيابان چهارباغ بالا، پاساژ هزارجريب، تلفن 0311-6281574<br />
شعبه رشت : خ نامجو، روبروي ورزشگاه عضدي، تلفن 0131-3232876<br />
شعبه بابل : خ گنج افروز، پاساژ گنج افروز، تلفن 0111-2227764<br />
شعبه ساري: بيمارستان امام، روبروي رياست تلفن 09118020090<br />
شعبه كرمانشاه : خ مدرس، پشت پاساژ سعيد، كتابفروشي دانشمند تلفن 0831-7284838<br />
تومان 22000 بها:<br />
با ارسال پيامك به شمارة 1 000 000 599 599 در جريان تازههاي نشر ما قرار بگيريد:<br />
:<br />
ارسال عدد 1<br />
ارسال عدد 2:<br />
ارسال ايميل:<br />
دريافت تازههاي نشر پزشكي به صورت پيامك<br />
دريافت تازههاي نشر روانشناسي به صورت پيامك<br />
دريافت خبرنامة الكترونيكي <strong>انتشارات</strong> <strong>ارجمند</strong> به صورت ايميل
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
فهرست<br />
پيشگفتار.................................................................................................................................. 7<br />
مقدمه ...................................................................................................................................... 9<br />
فصل اول: اصول نامگذاري، ردهبندي و شناسايي گياهان<br />
15........................................................<br />
تعاريف ................................................................................................................................. 16<br />
زمينه تاريخي ردهبندي<br />
الف) سيستم ردهبندي<br />
ب) سيستمهاي ردهبندي<br />
ج) سيستم ردهبندي<br />
صاحبنظران سيستم ردهبندي<br />
گياهي................................................................................................. 17<br />
مصنوعي.............................................................................................. 17<br />
طبيعي.................................................................................................... 19<br />
فيلوژنتيك............................................................................................... 20<br />
بعضي از اصول اصلاح شده چارلز بسي در فيلوژني<br />
ردهبندي توسط گروه فيلوژني نهاندانگان<br />
منابع<br />
نامگذاري علمي<br />
فيلوژنتيك ................................................................................ 20<br />
نهاندانگان ................................................... 21<br />
22 ..................................................................(APG)<br />
تاكسونومي ........................................................................................................................... 27<br />
تركيب نام<br />
رتبه واحدهاي<br />
گياهان.......................................................................................................... 27<br />
علمي.............................................................................................................. 28<br />
ردهبندي ................................................................................................... 30<br />
طبقهبندي گياهان بر اساس روش گروه فيلوژني نهاندانگان<br />
شرح مختصر گروه اصلي ارائه شده توسط گروه فيلوژني نهاندانگان<br />
نحوه استفاده از انواع كليد جهت شناسايي<br />
فصل دوم: ريخت شناسي<br />
دوام و فرم<br />
ريخت شناسي<br />
31 ........................................(APG)<br />
32 ..................... (APG)<br />
گياهان................................................................... 37<br />
39............................................................................. Morphology<br />
رويش .................................................................................................................. 40<br />
ريشه............................................................................................................... 40<br />
1<br />
2<br />
-3<br />
-4<br />
-5<br />
سي- ستم ريشهاي<br />
سي- ستم ريشهاي<br />
ريشه<br />
ريشه<br />
ريشه<br />
راست............................................................................................................. 40<br />
افشان ............................................................................................................. 41<br />
نابجا............................................................................................................................... 41<br />
غدهاي ............................................................................................................................ 41<br />
مكنده ...................................................................................................................... 41<br />
«3»
تي(<br />
تي(<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
-6 ريشههاي هوايي ...................................................................................................................... 42<br />
شناسي ساقه ............................................................................................................... 43<br />
برگها ............................................................................................................ 44<br />
گل ................................................................................................................. 47<br />
ريخت<br />
ريخت شناسي<br />
ريخت شناسي<br />
گل<br />
آذين ............................................................................................................................... 50<br />
ريخت شناسي ميوه ................................................................................................................ 52<br />
انواع<br />
انواع ميوه<br />
ميوه .............................................................................................................................. 52<br />
ساده................................................................................................................ 53<br />
گوشتي...................................................................................................................... 53<br />
خشك....................................................................................................................... 53<br />
ناشكوفا ..................................................................................................... 53<br />
شكوفا.......................................................................................................... 54<br />
57 ..........(LIVERWORTS – HORNWORTS – MOSSES)<br />
ميوه<br />
ميوه<br />
الف- ميوه<br />
ب- ميوه<br />
خشك<br />
خشك<br />
: خزه<br />
-1<br />
-2<br />
فصل سوم<br />
جگرواشها<br />
شاخ واشها<br />
گيان<br />
58 ................................................................................................. (Liverworts)<br />
60 ................................................................................................ (Hornworts)<br />
60 ............................................................................................................... (Mosses)<br />
63 ......................................................................................<br />
(LYCOPHYTE)<br />
63 ......................................................................................... Lycopodiaceae<br />
خزهها<br />
پنجه گرگيان<br />
ره پنجه گرگ)<br />
65 ........................................................................................................ MONILOPHYTE<br />
66 ..............................................................................................................................Equisetales<br />
66 ..................................................................................................Equisetaceae<br />
67 .......................................................................................................................... Polypodiales<br />
70...................................................................... (GYMNOSPERMs)<br />
ره دم اسب)<br />
فصل چهارم: بازدانگان<br />
72 ....................................................................................................... CYCADOPHYTA<br />
72 ................................................................................................................................ Cycadales<br />
73 ........................................................................................................ GINKGOPHYTA<br />
73 ..............................................................................................................................Ginkgoales<br />
75 .................................................................................................. CONIFEROPHYTA<br />
75 ...................................................................................................................................... Pinales<br />
79 ................................................................................................................................... Gnetales
81..........................................................ANGIOSPERM<br />
كت(<br />
فصل پنجم : نهاندانگان (بخش اول)<br />
لپهايها) 81................................................................................MONOCOTYLEDONS<br />
83 ............................................................................................................................. ANITA<br />
83 ......................................................................................................................... Nymphaeales<br />
83 .................................................................................................................. Austrobaileyales<br />
84 ............................................................................................................. MAGNOLIIDS<br />
84 .................................................................................................................................. Piperales<br />
86 ....................................................................................................................................Laurales<br />
90 ............................................................................................................................Magnoliales<br />
92 ............................................................................................ MONOCOTYLEDONS<br />
92 .............................................................................................................................Alismatales<br />
94 ...........................................................................................................................Dioscoreales<br />
95 ......................................................................................................................................Liliales<br />
99 ............................................................................................................................Asparagales<br />
108......................................................................................................................................Poales<br />
113......................................................................................................................... Zingiberales<br />
فصل ششم :<br />
نهاندانگان (بخش دوم) دولپهايها (بخش اول)..................................................115<br />
116............................................................................................. EUDICOTS (PART 1)<br />
116....................................................................................................................... Ranunculales<br />
126................................................................................................................................ Proteales<br />
127...................................................................................................................................Buxales<br />
128................................................................................................... CORE EUDICOTS<br />
128..........................................................................................................................Saxifragales<br />
131......................................................................................................................... ROSIDS<br />
131.....................................................................................................................................Vitales<br />
131......................................................................................................................Zygophyllales<br />
133.............................................................................................................................Celastrales<br />
135........................................................................................................................ Malpighiales<br />
144....................................................................................................................................Fabales<br />
154................................................................................................................................... Rosales<br />
166......................................................................................................................... Cucurbitales
168....................................................................................................................................Fagales<br />
172............................................................................................................................. Geraniales<br />
172................................................................................................................................. Myrtales<br />
180.............................................................................................................................Sapindales<br />
189................................................................................................................................ Malvales<br />
195............................................................................................................................ Brassicales<br />
فصل هفتم<br />
: نهاندانگان (بخش سوم) دولپهايها (بخش دوم) .................................................203<br />
204.............................................................................................................................. Santalales<br />
207....................................................................................................................Caryophyllales<br />
216................................................................................................................... ASTERIDS<br />
216...................................................................................................................................Ericales<br />
222...........................................................................................................................Gentianales<br />
231................................................................................................................................ Lamiales<br />
246................................................................................................................................Solanales<br />
252...........................................................................................................................Boraginales<br />
254..........................................................................................................................Aquifoliales<br />
255....................................................................................................................................Apiales<br />
263.............................................................................................................................Dipsacales<br />
265................................................................................................................................ Asterales<br />
منابع....................................................................................................................................275<br />
284.........................................................................................................................Websites<br />
نمايه نامهاي فارسي گياهان..................................................................................................285<br />
نمايه نامهاي علمي گياهان ...................................................................................................290
پيشگفتار<br />
با استعانت از خداوند متعال و به منظور اصلاح و تكميل كتاب ردهبندي گياهان دارويي كه سالها<br />
توسط مؤلفان براي دانشجويان تدريس شد و همچنين نياز جامعه دانشگاهي، تصميم به ارائه كتاب<br />
گياهشناسي دارويي گرفته شد.<br />
در اين كتاب، ابتدا در مقدمه مختصري به اهميت گياهان دارويي پرداخته شد، تصاوير كتاب بطور<br />
كامل تغيير كرد و تعدادي از گياهان دارويي و مطالب جديد نيز به آن اضافه شده است. براي هر گياه،<br />
تصاوير از منابع مختلف بررسي شده و سپس با نرم افزارهاي كامپيوتري، عمدتاً چهار شكل براي هر<br />
گياه (شكل شماتيك، شكل گياه كامل در طبيعت، گل يا اندام كمك كننده براي شناسايي گياه، واندام<br />
موثره دارويي) طراحي و انتخاب شد. مهمترين اصلاح كتاب، تغيير در روش ردهبندي گياهان بود.<br />
همانطوريكه در كتاب بطور مفصل بحث شده، گياهان توسط دانشمندان بطور متفاوت ردهبندي<br />
ميشوند و گاهي اختلافات بطور قابل ملاحظهاي زياد است. آخرين نوع ردهبندي كه توسط APG<br />
(گروه فيلوژني نهاندانگان) ارائه شده است بهنظر ميرسد كاملترين روش ردهبندي باشد لذا در اين<br />
كتاب از روش APG به جاي روش انگلر استفاده گرديد. فصلهاي كتاب بطوركلي با توجه به روش<br />
تغيير يافت و همچنين جهت آشنايي و درك بهتر مطالب، فصل ريخت شناسي(مورفولوژي) نيز<br />
به كتاب اضافه شد. منابع تحقيق در هر فصل، راسته و تيره حذف گرديد و جايگزين آن منابع جهت<br />
مطالعه بيشتر در پايان كتاب ارائه شد. مطالبي در مورد انواع كليد شناسايي گياهان و نحوه استفاده از<br />
اين كليدها بيان شد. فصل ريسه داران (تالوفيتها) نيز به دليل شباهت كمتر با ساير گياهان، حذف<br />
گرديد. اميد است اين كتاب بتواند انتظارات همكاران و دانشجويان گرامي را تا حدودي برآورده سازد.<br />
چاپ اين اثر مرهون پيگيريهاي دانشجويان بوده و بدون شك توجهات ويژه جناب آقاي دكتر<br />
<strong>ارجمند</strong>، مسئول محترم <strong>انتشارات</strong> <strong>ارجمند</strong> و همكاران گراميشان در به ثمر رسيدن با كيفيت مطلوب اين<br />
اثر جاي بسي سپاسگزاري دارد. همچنين با توجه به اين كه پايهگذاري اوليه كتاب ردهبندي گياهان<br />
دارويي با پيگيريهاي آقاي مهندس حسين كمالي سروستاني و شركت تحقيقات صنايع شيميايي حد<br />
واسط آلي صورت گرفت، مجدداً از ايشان قدرداني مينماييم.<br />
بديهي است اين اثر ممكن است داراي نقصهايي باشد، لذا پيشاپيش از همه عزيزان اساتيد،<br />
پژوهشگران، كارشناسان و دانشجويان گرامي كه ما را مرهون الطاف خويش قرار داده و نظرات<br />
اصلاحي و تكميلي را اعلام ميفرمايند سپاسگزاري مينماييم.<br />
APG<br />
مؤلفان<br />
دكتر محمد آزادبخت<br />
دكتر مسعود آزادبخت<br />
پاييز 1391<br />
«7»
مقدمه<br />
همانطور كه اساتيد، محققين و دانشجويان گرامي در كتاب قبلي ملاحظه نمودند، در كتاب حاضر<br />
علاوه بر اينكه گياهان دارويي به كمك علم سيستماتيك گياهي ردهبندي شدهاند، به بررسي<br />
ويژگيهاي گياهشناسي هر گياه پرداخته شده است، همچنين تركيبات اصلي،اندام مؤثره و كاربرد<br />
درماني آنها ارائه شده است. نكته بسيار مهم ديگر كه در طول ساليان تحقيق و تحصيل حاصل شده و<br />
حائز اهميت است توجه به تفاوت گياهان دارويي و داروهاي گياهي است. در اين شكي نيست كه<br />
گياهان دارويي به عنوان منبع تهيه داروهاي گياهي مورد استفاده قرار ميگيرند ولي اين دو مقوله با دو<br />
ديدگاه متفاوت مطرح ميباشد. هنگامي كه بحث از گياهان دارويي است، دانشمندان علوم گياهي و<br />
كشاورزي در مورد آن اظهار نظر مينمايند. نكاتي همچون كاشت، داشت، برداشت گياهان دارويي و<br />
آفتزدايي آنها، از جمله مواردي هستند كه به آن پرداخته شده و در جايگاه خود بسيار مهم نيز<br />
ميباشند. ولي هنگامي كه در باره داروهاي گياهي بحث ميشود، نكاتي همچون مكانيزم اثر درماني،<br />
مضرات دارو، ايندكس درماني، سميت دارو، عوارض جانبي كه روي ارگانها و قسمتهاي مختلف<br />
بدن ميگذارند، تداخلات دارويي و درماني و غذايي از جمله مواردي هستند كه مورد توجه قرار<br />
ميگيرند كه موارد مذكور توسط دانشمندان علوم پزشكي مورد بررسي قرار ميگيرد. همانطور كه يك<br />
متخصص علوم پزشكي در باره علوم كشاورزي به خود اجازه نميدهد كه دخالت كند، بديهي است<br />
كه متخصصين علوم كشاورزي و گياهي نيز شناختي كامل از سيستمهايي همچون مغز و اعصاب،<br />
قلب، كليه، عروق، كبد انسان نخواهند داشت و از آنجائيكه عدم اطلاع كافي ميتواند خطرات جاني<br />
براي انسانها به همراه داشته باشد لذا ورود آنها در بحثهاي مذكور بايد بسيار با احتياط صورت گيرد.<br />
نكته ذكر شده به طور غير مستقيم اشاره به اين دارد كه اين دو گروه از متخصصين فقط با ورود به<br />
بحث تخصصي خود و با همكاري ميتوانند نتايج مطلوب تري جهت توسعه علمي بدست آورند.<br />
نكته بسيار مهم ديگر، اهميت توجه و بهره گيري مطلوب از گياهان دارويي است. بعضي از دلايل<br />
اهميت اين منابع عظيم الهي عبارتند از:<br />
-2<br />
-3<br />
-1<br />
اصليترين منبع تهيه داروهاي موجود منبع اصلي تحقيق در درمان بيماريها به ويژه<br />
بيماريهاي جديد دوره بيشتر ماندگاري دارو(Turnover (Drug منبع عظيم اقتصادي و اشتغال<br />
زايي - جايگاه سياسي و ملي در ساليان متمادي پذيرش اجتماعي و مردمي فراواني و<br />
دسترسي داشتن تنوع در سطوح درماني 9- سرگروه فارماكولوژي اكثر داروها<br />
-7<br />
-4<br />
-6<br />
-8<br />
5<br />
اهميت گياهان دارويي به عنوان اصليترين منبع تهيه داروهاي موجود<br />
بطور كلي داروهاي موجود از سه منشاء تهيه ميگردند: الف- طبيعي ب- شيميايي ج- نيمه شيميايي<br />
«9»
ANGIOSPERM (Part 1)<br />
نهاندانگان<br />
(بخش اول)<br />
(آنيتا)<br />
(ماگنوليدها)<br />
ANITA<br />
MAGNOLIIDS<br />
(تكلپهايها)MONOCOTYLEDONS<br />
پنجم فصل<br />
«81»
82 گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 47- روابط فيلوژنتيك كلادهاي اصلي نهاندانگان (Angiosperm)<br />
جدول 4- تيرههاي اصلي نهاندانگان آنگونه كه در اين كتاب طبقهبندي شدهاند<br />
ANITA<br />
Nymphaeales<br />
Nymphaeaceae<br />
Austrobaileyales<br />
Illiciaceae<br />
MAGNOLIIDS<br />
Piperales<br />
Aristolochiaceae<br />
Piperaceae<br />
Laurales<br />
Lauraceae<br />
Monimiaceae<br />
Magnoliales<br />
Magnoliaceae<br />
Annonaceae<br />
Angiosperm<br />
Myristicaceae<br />
MONOCOTS<br />
Alismatales<br />
Alismataceae<br />
Zosteraceae<br />
Araceae<br />
Dioscoreales<br />
Dioscoreaceae<br />
Liliales<br />
Liliaceae<br />
Colchicaceae<br />
Melanthiaceae<br />
Smilacaceae<br />
Asparagales<br />
Asphodelaceae<br />
Asparagaceae<br />
Agavaceae<br />
Iridaceae<br />
Alliaceae<br />
Amaryllidaceae<br />
Orchidaceae<br />
Arecales<br />
Arecaceae<br />
Poales<br />
Bromeliaceae<br />
Poaceae<br />
Cyperaceae<br />
Zingiberales<br />
Zingiberaceae<br />
(فصل چهارم و پنجم) EUDICOTS
تصوير 48- نيلوفر آبي alba) {A- (Nymphaea تصوير شماتيك B- گياه كامل -EوC گل D- برگ}<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
83<br />
ANITA<br />
Nymphaeales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Nymphaeaceae<br />
Water-Lily family<br />
تيره نيلوفر آبي<br />
Angiosperms→ ANITA→ Nymphaeales→ Nymphaeaceae<br />
5 genera, 48 species<br />
K 3 C 3 A 3, 6 or 12-∞ G 2-18, superior<br />
اين گياهان اغلب در آب ميرويند و اكثراً داراي ريزومهاي قطور و دائمي و گلهاي بزرگ، منفرد و<br />
برگهاي پهن بزرگ بوده كه بصورت مواج يا غوطهور در آب ميباشند.<br />
1<br />
و جوانههاي گل آن، آلكالوئيد نوفارين بدست<br />
از دانة گياه نيلوفر آبي<br />
Austrobaileyales<br />
(Nymphaea alba)<br />
ميآورند كه از سموم قلبي است.<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Illiciaceae<br />
Star-Anise family<br />
تيره انيس ستارهاي<br />
Angiosperms→ ANITA→ Austrobaileyales→ Illiciaceae<br />
1 genus, 42 species<br />
P ∞ A ∞ G ∞, superior<br />
1. Nupharine
گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 49- انيس ستارهاي verum) {A- (Illicium تصوير شماتيك B- گل C- ميوه}<br />
اين تيره داراي يك جنس بصورت درختچه آروماتيك با شاخههاي ضخيم و پوست خاكستري بوده در<br />
آسيا هند و آمريكا ميرويند.<br />
يكي از گياهان اين تيره است كه حاوي اسانس<br />
انيس ستارهاي يا باديان ختايي<br />
2<br />
1<br />
است. قسمت اعظم اسانس انيس ستارهاي آنتول بوده و داراي اثر ضدنفخ ، زياد كنندة شير و مقوي<br />
(Illicium verum)<br />
معده ميباشد.<br />
3<br />
اين گياه را نبايد با گياه انيسون كه متعلق به تيره چتريان است اشتباه گرفت.<br />
84<br />
MAGNOLIIDS<br />
Piperales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Aristolochiaceae<br />
Birthwort family<br />
تيره چپقك<br />
Angiosperms MagnoliidsPiperalesAristolochiaceae<br />
4 genera, 480 species<br />
K (3) C 0 [3] A 6-∞ G (4-6), inferior (half-inferior)<br />
گياهان اين تيره بصورت علفي، درختچه و يا بالا رونده بوده كه غالباً در مناطق استوايي كره زمين<br />
ميرويند. برگهاي متناوب و اغلب قلبي شكل، با رگبرگهاي پنجهاي و سلولهاي ترشح كننده<br />
1. Anethole<br />
2. Carminative<br />
3. Anis
تصوير 50- زراوند clematitis) {A- (Aristolochia تصوير شماتيك B- گياه كامل C- گل D- ميوه}<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
85<br />
اسانس، گاهي نقاط شفافي را روي برگها بوجود ميآورند. در گياهان اين تيره آلكالوئيدها (آپورفين و<br />
پروتوبِربرين)، استرهاي فنليك، اترها، اسانسها و فلاونوئيدها وجود دارند.<br />
گونه در ايران و از جنسهاي<br />
گونه داراي با حدود جنس زراوند يا چپقك<br />
ديگر اين تيره جنس Asarum ميباشد.<br />
برخي از گياهان جنس زراوند داراي خواص مهاركنندگي تومور و بعضي مؤثر روي سيستم ايمني<br />
هستند.<br />
3<br />
450<br />
(Aristolochia)<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Pepper family<br />
تيره فلفل سياه<br />
Piperaceae<br />
Angiosperms→ Magnoliids→ Piperales→ Piperaceae<br />
5 genera, 3600 species<br />
P 0 A 3+3 G 1 or (3,4), superior<br />
گياهان اين تيره بصورت علفي، چوبي بالا رونده يا درختچه، برگها متناوب ساده، دمبرگ بالدار،<br />
ساقه بند بند، گل آذين خوشه، سنبله بصورت انتهايي و برگها داراي سلولهاي اسانسي ميباشند.<br />
كبابه چيني يا<br />
جنس داراي حدود گونه بوده و گونههاي فلفل سياه<br />
از گونههاي مهم آن<br />
حبالعروس ،(P.cubeba) دار فلفل و كاوا كاوا<br />
است كه در ايران نميرويند. گياهان اين تيره داراي استرهاي فنليك، اترها، آلكالوئيدهاي پيروليدين،<br />
اسانسها و ليگنانها ميباشند.<br />
فلفلها بعنوان چاشني مصرف ميگردند و عصاره هيدروالكلي ريشه كاواكاوا داراي اثر شل كننده<br />
عضلاني است.<br />
،(Piper nigrum)<br />
(P.methysticum)<br />
-<br />
(P.longum)<br />
2000<br />
Piper
86 گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 51- فلفل سياه nigrum) {A- (Piper تصوير شماتيك B- گياه كامل -DوC ميوه}<br />
Laurales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Laurel family<br />
تيره برگ بو<br />
Lauraceae<br />
Angiosperms→ Magnoliids→ Laurales→ Lauraceae<br />
50 genera, 2500 species<br />
P 3+3 A 3-12 G, superior.hypanthium present<br />
درختان و درختچههاي معطر، برگها معمولاً متناوب و هميشه سبز، گلپوش كوچك و غيرمتمايز،<br />
پرچمهاي سهتايي در چرخهاي متعدد، داراي سلولهاي اسانسدار ميباشند.<br />
با گونه،<br />
جنسهاي مهم عبارتند از: برگ بو با گونه، كافور<br />
با گونه.<br />
با گونه و جوزبوآ برزيلي<br />
در بسياري از نواحي از جمله در نواحي شمالي ايران<br />
اهميت دارويي: گياه برگ بو<br />
300<br />
(Cinnamomum)<br />
350<br />
(Cryptocarya)<br />
2<br />
(laurus)<br />
150<br />
(Laurus nobilis)<br />
(Persea) آووكادو ،Sassafras<br />
به عنوان مطبوع كننده استفاده ميشود. در ايران در قوطيهاي فلزي خيارشور وارد ميكنند تا بوي<br />
مطبوع و طعمي خاص به آنها ببخشد.
تصوير 52- دارچين zeylanicum) {A- (Cinnamomum تصوير شماتيك B- برگ C- پوست گياه D- گل E- ميوه}<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
87<br />
از ميوههاي خشك شده آن تحت اثر بخار آب و فشارهاي متوالي، روغني به رنگ سبز و بسيار<br />
معطر تهيه ميگردد كه به روغن لوريه موسوم است.<br />
است. اين<br />
و<br />
دارچين پوست گياهان<br />
درختان هميشه سبز در ايران رويش نداشته و بومي هند ميباشند. پوست اين گياهان حاوي اسانس<br />
1<br />
مخصوصاً آلدئيد سيناميك ميباشد.<br />
اسانس دارچين بعنوان مطبوع كننده در داروها و غذاها و در عطرسازي استفاده ميشود.<br />
درختي بسيار زيبا و داراي برگهاي سبز دائمي كه<br />
درخت كافور<br />
بيشترين محل رويش آن كشور تايوان است.<br />
در كليه اعضاي درخت، سلولهاي ترشح كننده اسانس پراكنده است كه از اكسيد شدن قسمتي از<br />
2<br />
اين اسانس، كافور نتيجه ميشود.<br />
(Cinnamomum cassia)<br />
(Cinnamomum zeylanicum)<br />
(Cinnamomum camphora)<br />
پايهاي از درخت كافور در باغ گياهشناسي شهر لاهيجان كاشته شده است. كافور تجارتي هم منشاء<br />
طبيعي و هم منشاء سنتتيك دارد.<br />
كافور داراي اثر ضدعفوني كننده ضدتحريك و محرك مراكز عصبي و تنفسي ميباشد.<br />
درختي دو پايه در آمريكاي شمالي و كانادا بوده كه داراي<br />
ساسافراس<br />
ساقة معطر است. پوست چوب و ريشه حاوي اسانس است كه داراي اثر معرق و بادشكن است و<br />
بعنوان معطر ساختن صابون استفاده ميشود.<br />
(Sassafras officinale)<br />
1. Cinnamaldehyde<br />
2. Camphor
88 گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 53- درخت كافور camphora) {A- (Cinnamomum تصوير شماتيك B- گياه كامل C- برگ و گل آذين D- گل<br />
E- ميوه}<br />
تصوير 54- برگ بو nobilis) {A- (Laurus تصوير شماتيك B- گياه كامل C- برگ و گل آذين D- ميوه}
آووكادو<br />
1<br />
gratissima) (Persea درختي هميشه سبز كه در ايران نميرويد و بومي آمريكاي<br />
جنوبي است. روغن آووكادو، ارزش غذايي زياد دارد و از آن در تهيه فرآوردههاي آرايشي استفاده<br />
ميشود (چون قدرت نفوذ آن در پوست زياد است). روغن آووكادو اثر زيبا كنندة موي سر، جلوگيري<br />
از ريزش مو و همچنين از بين برنده شوره سر دارد.<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
89<br />
Boldo family<br />
تيره بولدو<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Monimiaceae<br />
Angiosperms→Magnoliids→Laurales→Monimiaceae<br />
22 genera, 200 pecies<br />
P 3-∞ A 3-∞ G1-∞, superior,hypanthium present<br />
اين گياهان بصورت درخت يا درختچه بوده اغلب آنها حاوي اسانس و رزين ميباشند و جنس<br />
مهم آن است.<br />
بوده كه پوست آن توليد يك رنگ مينمايد و<br />
گونه مهم آن درخت بولدو<br />
برگهاي آن حاوي آلكالوئيدي به نام بولدين است.<br />
برگ بولدو باعث تقويت اعمال هضم شده و روي سلولهاي كبدي اثر گذاشته و باعث افزايش<br />
ترشح صفرا و دفع اوره ميگردد. همچنين بولدو خوابآور ميباشد.<br />
درخت بولدو بصورت هميشه سبز بومي آمريكاي لاتين بخصوص كشور شيلي است و برگهاي<br />
آن به ايران وارد شدهاند. بطور كلي گياهان اين تيره در ايران نميرويند و رويشگاه آنها نواحي بين<br />
استوايي است.<br />
(Peumus boldus)<br />
Peumus<br />
تصوير 55- بولدو boldus) {A- (Peumus تصوير شماتيك B- بخشي از گياه كامل C- گل D- برگ E- ميوه}<br />
1. Avocado
90 گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 56- ماگنوليا grandiflora) {A- (Magnolia تصوير شماتيك -GوB گياه كامل C- ميوه D- گل E- اجزاء درون گل<br />
Magnoliales<br />
F- دانه}<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Magnoliaceae<br />
Magnolia family<br />
تيره ماگنوليا<br />
Angiosperms→ Magnoliids→ Magnoliales→ Magnoliaceae<br />
2 genera, 227 species<br />
P ∞ A ∞ G ∞ [2-∞], superior<br />
210<br />
بصورت درخت يا درختچه، برگهاي ساده و متناوب، رگبرگهاي شانهاي، گلها منفرد و بندرت تك<br />
جنسي، گلپوش، مارپيچي تا پيراموني كه در نواحي معتدله استوايي ميرويند. از جنسهاي مهم آن<br />
با يك گونه ميباشند. گياهان اين<br />
ماگنوليا با گونه و درخت لاله<br />
تيره داراي سلولهاي روغني در پارانشيم خود ميباشند.<br />
(Liriodendron)<br />
(Magnolia)
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Annonaceae<br />
Custard-Apple family<br />
تيره آنونا<br />
Angiosperms→ Magnoliids→ Magnoliales→ Annonaceae<br />
129 genera, 2220 species<br />
P 3+3+3 A ∞ G ∞, superior<br />
اين گياهان اكثراً در نواحي استوايي يافت ميشوند و بسياري از گونههاي آنها داراي آلكالوئيد<br />
ميباشد. از جنسهاي مهم آن و را ميتوان نام برد.<br />
شبيه دانههاي جوزبوآ استفاده ميشود.<br />
از دانههاي گونه<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Annona<br />
Monodora<br />
Monodora myristica<br />
family Nutmeg<br />
Myristicaceae<br />
تيره جوزبوآ<br />
Angiosperms→ Magnoliids→ Magnoliales→ Myristicaceae<br />
20 genera, 475 species<br />
P 3 A 3+3+3 (+3) G 1, superior<br />
91<br />
120<br />
بصورت درخت يا درختچه و در نواحي گرم آسيا ميرويند و جنسهاي مهم آن عبارتند از:<br />
جوزبوآ يا گونه، و ،Virola كه جوزبوآ شبيه درخت نارنج و داراي گلهاي دو<br />
جنسي، ميوة آبدار و گوشتي به صورت سته و به بزرگي هلو كه توسط شكافي به دو قسمت تقسيم<br />
ميشود و حاوي دانههاي بيضوي ميباشد.<br />
بسياري از گونههاي جوزبوآ (Myristica) داراي اسانس و تركيبات هالوسينوژن ميباشند.<br />
(Myristica)<br />
تصوير 57- جوزبوآ fragrans) {A- (Myristica تصوير شماتيك B- ميوه و دانه C- بخشي از گياه}
MONOCOTYLEDONS<br />
Alismatales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Water-Plantain family<br />
تيره تيركمان آبي<br />
Alismataceae<br />
Angiosperms→ Monocots→ Alismatales→ Alismataceae<br />
15 genera, 88 species<br />
K 3 C 3 A 6,9-∞ G 3,6-∞, superior<br />
گياهشناسي دارويي<br />
گياهاني ريزوم دار ميباشند و آبزياند يا در خاكهاي مرطوب ميرويند. گياهان اين تيره غالباً<br />
داراي ساقههاي عريان هستند و برگهاي آنها قاعده اي، متناوب، ساده، دمبرگدار و در قاعده غلاف<br />
دارند.<br />
در جنس قاشق واش (Alisma) تركيبات تري ترپنوئيدي وجود دارند.<br />
Seagrass family<br />
تيره سنبله آبي<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Zosteraceae<br />
Angiosperms→ Monocots→ Alismatales→ Zosteraceae<br />
2 genera, 14 species<br />
P 1 A 1 G 1, superior<br />
گياهاني چند ساله و غوطه ور در سواحل درياهاي معتدله و نيمه گرمسيري هستند كه با بالاترين<br />
تنوع در اطراف كره و ژاپن قرار گرفتهاند.<br />
92<br />
تصوير 58- قاشق واش plantago-aquatica) -A}(Alisma تصوير شماتيك B- گياه كامل C- گل}
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
93<br />
گياه علف مار ماهي<br />
يك منبع تهيه آپيوز بكار ميرود.<br />
تصوير 59- علف مار ماهي marina) {A- (Zostera تصوير شماتيك B- گياه كامل C- ميوه}<br />
(Zostera marina)<br />
از تيره سنبله آبي، جهت بستهبندي كردن مواد و نيز بعنوان<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Arum family<br />
تيره گل شيپوري<br />
Araceae<br />
Angiosperms→ Monocots→ Alismatales→ Araceae<br />
106 genera, 4025 species<br />
P 2+2,3+3,(2+2),(3+3) A 4,6,8 G (3) [1-(∞)] superior<br />
تصوير 60- اگير تركي calamus) {A- (Acorus تصوير شماتيك B- بخشي از گل آذين C- بخشي از گياه كامل}
گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 61- گل شيپوري maculatum) {A- (Arum تصوير شماتيك B- گياه كامل C- گل آذين اسپاديس كه محور گوشتي به ترتيب<br />
از پايين به بالا شامل حلقة گلهاي ماده، منطقة عقيم، حلقة گلهاي نر و منطقة بي گل است D- ميوه}<br />
گياهان اين تيره گياهي علفي يا بالا رونده واجد غده يا ريزوم، گل آذين بصورت اسپاديس و يك<br />
اسپات تمام گل آذين را در بر ميگيرد. برگها معمولاً قاعدهاي با پهنك تبرزيني يا تيركماني، گلها<br />
تك يا دو جنسي كوچك، فاقد گلپوش قابل مشاهده، ميوه سته.<br />
اين گياهان در مناطق گرمسيري ميرويند و دراندامهاي بسياري از آنها لاتكس سمي و<br />
كريستالهاي اگزالات كلسيم وجود دارد.<br />
25<br />
6 گونه، Arum<br />
گونه.<br />
با با جنسهاي مهم اين تيره عبارتند از: گياه اگير تركي يا اكسير تركي calamus) ،(Acorus گلهاي آن زرد بصورت اسپاديكس، برگهاي<br />
سانتيمتر و داراي دو لبه نسبتاً تيز است. اين جنس در<br />
غلافدار، باريك و دراز، به طول قرار گرفته است.<br />
سالهاي اخير در تيرة اسانس ريزوم اين گياه بعنوان ضد نفخ و مقوي معده استفاده ميشود.<br />
بصورت پرورشي در ايران وجود دارد و به حالت تازه، سمي و<br />
گل شيپوري<br />
خطرناك است. سم موجود در گياهان اين تيره با حرارت از بين ميرود. همچنين گياه سمي<br />
در اين تيره است.<br />
Acorus<br />
50-60<br />
Acoraceae<br />
(Arum maculatum)<br />
Diffenbachia<br />
94<br />
Dioscoreales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Yam family<br />
تيره سيب زميني هندي<br />
Dioscoreaceae<br />
Angiosperms→ Monocots→Dioscoreales→ Dioscoreaceae<br />
3 genera, 805 species<br />
P 3+3 A 3+3 or 3+0 G (3), inferior, hypanthium absent or present
تصوير 62- communis {A- Tamus تصوير شماتيك B- بخشي از گياه كامل C- گل D- بخشي از گياه ميوه دار E- ميوه}<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
95<br />
گياهان اين تيره گياهاني علفي يا درختچهاي و مخصوص مناطق حاره يا مناطق با آب و هواي گرم<br />
است. اين گياهان داراي غده گوشتي (به نام يام) يا ريزوم، برگهاي پيكاني شكل، ميوه كپسول يا سته<br />
هستند.<br />
جنسهاي مهم اين تيره عبارتند از:<br />
Dioscorea<br />
گونه. 5 با Tamus گونه، 600 با بيش از<br />
ساپونينهاي استروئيدي در بسياري از گونههاي ديوسكورهآ و تاموس وجود دارند و استخراج آنها<br />
از نظر صنعتي جهت تهيه هورمونهاي استروئيدي مهم است.<br />
Liliales<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Liliaceae<br />
Lily family<br />
تيره لاله<br />
AngiospermsMonocotsLilialesLiliaceae<br />
16 genera, 635 species<br />
P 3+3 A 6 G (3), superior<br />
گياهاني علفي و اغلب داراي ساقة زير زميني ،(Rhizome) بنه ،(Corm) پياز (Bulbs) يا غده (Tuber)<br />
و حاوي ساپونينهاي استروئيدي هستند. برگها متناوب با رگبرگهاي موازي كه قبل يا بعد از گل<br />
1<br />
دادن ظاهر ميشوند، گل آذين خوشه يا فرد انتهايي، گلها دو جنسي و منظم، كاسبرگ رنگي ، ميوه<br />
كپسول. گياهان اين تيره داراي پراكندگي وسيع در نيمكرة شمالي ميباشند و عمدتاً در بهار گل<br />
ميدهند. گونههاي زيادي از اين تيره داراي ارزش زينتي هستند.<br />
1. Petaloide
تصوير -63 سه گونه از تيره { Tulipa clusiana -C Fritillaria imperialis -B Lilium ledebourii -A} Liliaceae<br />
گياهشناسي دارويي<br />
برخي جنسهاي مهم اين تيره عبارتند از Lilium با<br />
گونه، 110<br />
Fritillaria<br />
100 با حدود<br />
گونه. 109 با Tulipa<br />
گونه،<br />
96<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Colchicaceae<br />
Autumn crocus family<br />
تيره گل حسرت<br />
Angiosperms Monocots Liliales Colchicaceae<br />
19 genera, 225 species<br />
P 3+3 A 6 G 3, superior<br />
در ايران از اين تيره جنسي به نام Colchicum (گل حسرت) ميرويد. در اين گياه فصل گل دهي<br />
و برگ دهي متفاوت است و به همين علت در اصطلاح گل و برگ در حسرت ديدن يكديگرند.<br />
گلپوش آن داراي لولهاي طويل و نازك و موسم گلدهي آنها در پاييز و زمستان است. در گل حسرت<br />
تخمدان در زير خاك قرار ميگيرد و داراي يك غدة متورم زير زميني تحت عنوان Corm (بنه)<br />
ميباشد (بنه شبيه به پياز است ولي لايه لايه نيست). ساقه در اين گياه بسيار كوتاه و در حالت گلدار<br />
غير قابل مشاهده است.<br />
پياز و دانه گل حسرت يا سورنجان autumnale) (Colchicum حاوي آلكالوئيد كلشيسين است<br />
كه اثر ضدنقرس و ضد ميتوز دارد و براي دو برابر كردن كروموزومها بكار ميرود.<br />
گونههاي گل حسرت speciosum) (C.luteum .C، در ايران رويش دارند.
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
97<br />
تصوير 64- گل حسرت autumnale) {A- (Colchicum تصوير شماتيك -CوB گلD - برگ}<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Melanthiaceae<br />
Corn lilies family<br />
تيره خربق<br />
AngiospermsMonocotsLilialesMelanthiaceae<br />
16 genera, 170 species<br />
P 3+3 A 6 G (3), superior<br />
گياهاني علفي با ريزومهايي اغلب پياز مانند، داراي ساپونينهاي استروئيدي و انواعي از<br />
آلكالوئيدهاي سمي. گياهان اين تيره در زيستگاههاي معتدله تا كوهستاني، معمولا در جوامعي كه<br />
علفها غالباند به طور گسترده يافت ميشوند.<br />
است كه ريشه آن داراي اثر<br />
يكي از گونههاي شاخص اين تيره خربق سفيد<br />
كاهش فشار خون بوده ولي به علت سميت مصرف آن بايد كاملاً با احتياط باشد.<br />
(Veratrum album)<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Green brier family<br />
Smilacaceae<br />
تيره ازملك<br />
AngiospermsMonocotsLilialesSmilacaceae<br />
2 genera, 315 species<br />
P 3+3 A 6 G (3), superior
گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 65- خربق سفيد album) {A- (Veratrum تصوير شماتيك B- گياه كامل C- گل}<br />
گياهاني علفي و بالا روندهاند و معمولاً توسط تندريلهايي كه منشأ گوشواركي دارند (از دمبرگ<br />
ظاهر ميشوند) بالا ميروند. برگهاي آنها متناوب و ساده، دمبرگ و پهنك در آنها متمايز، برگها با<br />
رگبندي پنجهاي و رگبرگهاي اصلي همگرا و به طور واضح توسط شبكهاي از رگبرگهاي فرعي به<br />
هم متصل شدهاند، با يك جفت تندريل نزديك قاعدة دمبرگ.<br />
سارساپاريلا officinalis) (Smilax حاوي ساپونين است. گونه ازملك excelsa) .S) به نام لم در<br />
شمال ايران رويش دارد.<br />
98<br />
تصوير 66- ازملك excelsa) {A- (Smilax تصوير شماتيك -DوB بخشي از گياه به همراه ميوه C- ساقهاي خار دار}
Asparagales<br />
فصل پنجم: دولپهايها (بخش دوم)<br />
99<br />
Aloe family<br />
تيره صبر زرد<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Asphodelaceae<br />
AngiospermsMonocotsAsparagalesAsphodelaceae<br />
15 genera, 780 species<br />
P 3+3 A 3+3 G (3), superior<br />
علفهاي ريزوم دار هستند كه ساقة آنها معمولاً داراي رشد ثانوي غير عادي است. برگهاي آنها<br />
ساده، واقع در طوقههاي قاعدهاي و معمولاً گوشتي و با رگبندي موازي ميباشند.<br />
اين گياهان در مناطق معتدله تا گرمسيري، مخصوصاً در آفريقاي جنوبي پراكندهاند و در<br />
زيستگاههاي خشك ميرويند.<br />
شيرابه مترشحه از گياه صبر زرد يا چادروا vera) (Aloe حاوي آنتراكينون گليكوزيدها بوده و از<br />
مسهلهاي رسمي در اكثر فارماكوپهها به شمار ميرود. همچنين پماد تهيه شده از شيرابة داخل برگ<br />
آن بعنوان ضد سوختگي بخصوص در اثر تشعشعات بكار ميرود.<br />
تصوير 67- صبر زرد vera) {A- (Aloe تصوير شماتيك B- گياه كامل گلدار C- بخشي از گل آذين -EوD ساختار دروني برگ<br />
F- برگهاي طوقه اي}
گياهشناسي دارويي<br />
تصوير 68- پياز عنصل scilla) {A- (Urginea تصوير شماتيك B- برگ و پياز C- بخشي از گل آذين}<br />
و سريش<br />
از گياهان ديگر تيره صبر زرد ميتوان سريشك<br />
را نام برد. تمامي گياهان معرفي شده در اين تيره در سالهاي اخير در تيرة<br />
ردهبندي ميشوند.<br />
از ريشههاي سريش بعنوان چسب طبيعي استفاده ميكنند.<br />
(Eremurus<br />
(Asphodelus aestivus)<br />
persicus)<br />
Xanthorrhoeaceae<br />
100<br />
Family name<br />
Classification<br />
Total genera & species<br />
Floral formula<br />
Asparagus family<br />
Asparagaceae<br />
تيره مارچوبه<br />
AngiospermsMonocotsAsparagalesAsparagaceae<br />
168 genera, 2733 species<br />
P 3+3 A 6 G (3), superior or inferior, hypanthium present in some<br />
گياهاني بالا رونده يا داراي اعضاي علفي و حتي در بعضي انواع به صورت درختچههاي<br />
كوچكاند.<br />
داراي گليكوزيدهاي قلبي همچون سيلارن A است كه<br />
پياز عنصل يا سيل<br />
1<br />
بعنوان مقوي قلب بكار ميرود. همچنين ساپونينهاي گياه داراي اثر خلطآور ميباشند.<br />
ريزوم گل موگه majalis) (Convallaria حاوي گليكوزيدهاي قلبي است و در نارسايي احتقاني<br />
قلب كاربرد دارند.<br />
(Urginea maritima)<br />
1. Cardioactive
Change language