BREVIARIUM LAUSANNENSE 15. Jh. (nach 1441) 1. (f ... - Fribourg
BREVIARIUM LAUSANNENSE 15. Jh. (nach 1441) 1. (f ... - Fribourg
BREVIARIUM LAUSANNENSE 15. Jh. (nach 1441) 1. (f ... - Fribourg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
46 Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 40<br />
<strong>BREVIARIUM</strong> <strong>LAUSANNENSE</strong><br />
<strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>. (<strong>nach</strong> <strong>1441</strong>)<br />
<strong>1.</strong> (f. 1Ir-VIIV) K alendar (Lausanne), Januar-Dezember, von Haupthand<br />
Zu bemerken: (111') März 5 rubr., von einer Hand des 16. <strong>Jh</strong>s. Hac diefuit<br />
quidam carnifex (. . .) qui omnes volebat mactare, oposuerunt se senatores,<br />
illorum tres fuerunt occisi et Praetor quoque, carnifex fuit constans quia in<br />
Burgundia natus. Contigit anno 1423 in civitate Lazrsanensi; (IVr) Mai 9<br />
rubr. Tranlation (!) s. Nycholai; Mai 14 rubr., von einer Hand des 16. <strong>Jh</strong>s.<br />
Hac die obtenta est victoria in Galteren 1513 (); Mai 23 Desiderii epi. et<br />
mart.; (IVv) Juni 8 Medardi epi.; Juni 16 Ferreoli, Ferucii, Cyrici et<br />
Izllite mart.; Juni 28 Hyrenei sociorumque eius; (VV) Aug. 16 rubr. Theodoli<br />
epi.; (VI*) Sept. 2 Iusti epi.; Sept. 4 Marcelli mart.; Sept. 24 Andochii<br />
Tyrsi et Felicis murt.; Sept. 30 Victoris et Ursi mart.; (VIV) Okt. 20 rubr.<br />
Dedicacio ecclesie Lausanrtensis; Okt. 27 Oct. dedicacionis; (VII') Nov. 6<br />
Prothasii epi.; Nov. 12 Hymerii conj.; Nov. 27 Maximi epi.; (VIIv) Dez. 17<br />
Lazarii epi.; Dez. 31 Marii e$i. Lausannensis.<br />
2. (f. lra-47vb) Psalterium f eriatum cum antiphonis et hymnis<br />
(lra) 'Invitatoria sequencia dicantur Per ordinem dominicis diebus in quibus<br />
non est proprium invitatorium' Adoremus dominum ... 'Hymnus' Nocte surgentes<br />
... 'In firimo Noct. ant.' Servite domino. [PS. 11 Beatus vir ... (47vb)<br />
'IIIa Benedictio' Alma virgo virginum.<br />
Zu bemerken: Die bibl. Cantica für die Laudes sind an den einzelnen<br />
Wochentagen eingereiht. (45va-46rb) Benedicite, Benedictus, Magnificat,<br />
Nunc dimittis, Te deum. (46va-47rb) Litanei. S. Ambrosii. Ylarii. Iheromime.<br />
Martine. Augustine. Nycholae. Germane. Benedicte. Columbane. Galle.<br />
Ymerii. Marii. Dominice. Francisce ... Lucia. Margareta. Brigida. Scolastica<br />
... (47va-vb) Benedictiones ad Nocturnos, super evangeliis, in officio<br />
B. M.V.<br />
3. (f. 48ra-161vb) Proprium de Tempore<br />
(48ra) 'In nomine domini Amen. Incipit Breviarium secundum usum Lausalzensem.<br />
Et primo notandum est quod Per totzcm Adventztm et a LXX usque<br />
ad Pasca ... (cf. P. LADNER, Ordinarius Neuchatel, Nr. 12); (161vb) 'Dominica<br />
XXVa [post oct. Pent.] ad Magn. [ant.]' Illi ergo homines. Quere ut su9ra.<br />
Zu bemerken: Das Temporale von L 40 repräsentiert reine Lausanner Liturgie,<br />
weist jedoch gegenüber Neuchatel (cf. P. LADNER, Ordinarius Neuchatel)
Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 40 47<br />
folgende Varianten auf: [Dominica I in Adventu], Lect. I-V1 (48va) Igitur<br />
quoniam post tempus spiritalibus ... (= MAX. TAUR. serm. 19,2; CC 23,71;<br />
PL 57, 225; cf. PL 95, 1160); [In Circumcisione dni.], Lect. I-V1 (69ra)<br />
Dies kalendarum istarum ... (- PS.-AUG. serm. 129; PL 39,2001= CAES. AREL.<br />
serm. 192; CC 104, 779). - Weiterhin bemerkenswert: Im Weih<strong>nach</strong>tsofficium<br />
folgen im <strong>1.</strong> Nokt. zum 3. Resp. Descedit ... die Verbetae zu den<br />
Fabrice mundi-Melismen (59ra) Familiam custodi . .(RH 5960 ; VILLETARD,<br />
p. 90. 135), Fac deus munda cor$ora ... (RH 26442; VILLETARD, P. 90. 135)<br />
und Facinora nostra relaxari ... (RH 5940; VILLETARD, P. 90. 135), im<br />
2. Nokt. zum 3. Resp. Gaude Maria ... die Verbeta (59va) Inviolata ... (RH<br />
9094; VILLETARD, P. 119.179), im 3. Nokt. zum 2. Resp. Sancta et imvnacu-<br />
lata ... der Vers (59vb) Beata es virgo ... (RH 2330) ; [Stephuni protomart.],<br />
zur <strong>1.</strong> Vesper und zu den Laudes Benedicamus-Tropus (60vb) Dukis laudis<br />
tympano ... (RH 25744; J. STENZL, Berner Münster, p. 93) ; [loh. evang.],<br />
Benedicamus-Tropus (62va) Iohannes postquam senuit . . (RH 9758 ; AH 1<br />
Nr. 164; J. STENZL, Berner Münster, p. 93 sq.) ;[Innoc. mart.], Benedicamus-<br />
Tropus (64ra) In laudes innocencium ... (RH 28067; AH 45 b Nr. 81, mit<br />
Varianten) ; versifiziertes Domine nostra labia aperi tua gracia ... Deus in<br />
adiutmium intende laborancium .. . (RH 4447; cf. P. LADNER, Ordinarius<br />
Neuchiitel, Nr. 133) ; (65rb) [Thome Cant. epi.1 mit Reirnofficium 'ad Magn.<br />
ant.' Pastor cesus ... (RH 14626; AH 13 Nr. 92); (67vb) 'Commemoratio<br />
s. Marii' zum 3<strong>1.</strong> Dez. (cf. P. LADNER, Ordinarius Neuchatel, Nr. 155 sqq.) ;<br />
[In Circ~mcisione dni.], (69ra) Domine nostra Zabia ... wie an Innoc. mart. ;<br />
(73va) [In Epiphania dni.], Leseordnung wie P. LADNER, Ordinarius Neuchiitel,<br />
Nr. 198; L 40 hat kein Osterspiel; (132vb) 'In festo s. Trinitatis' mit<br />
Festofficium 'ad Vese. ant.' Gloria tibi trinitas ... (RH 7287; R. JONSSON,<br />
Historia, p. 221 sqq.); (134vb) 'In sollemnitate Corporis Christi' mit Officium<br />
wie Neuchiitel Nr. 502 sqq.; die Verwendung von Prosen in Matutin<br />
und Vesper stimmt vollständig mit Neuchatel (cf. P. LADNER, Ordinarius<br />
Neuchatel) und G. ZWICK, Les proses, p. 30 sqq. überein.<br />
4. (f. 162ra-245vb) Proprium de Sanctis<br />
(162ra) 'I.lzcipiunt festa sanctmum. Et primo notandum est quod si festum<br />
sancti Andree in dominica evenerit ... In vigilia s. Afidree [lect. I] Sec. loh.'<br />
I. i. t. Stabat Iohafines ... (245vb) 'I% festo b. Katherine ... ad Vesperas ...<br />
oratio' Deus qui dedisti.<br />
Zu bemerken: 'In festo s. Nycholai', am Schluß des 3. Nokt. zum Resp.<br />
Ex eius tumba ... die Verbeta (165ra) Sospitati dedit egros ... (RH 19244;<br />
J. POTHIER, in: Revue du chant grkgorien 9, 1900/01, p. 49-52) ; 2. Vesper,<br />
(165rb) 'ad Magn. [ant.]' Copiose caritatis ... (RH 3864; AH 28 Nr. 29 b);<br />
(165vb) 'In festo Conce;bcionis B.M.V.' mit Reirnofficium 'ad Vesp. ant.'<br />
Gaude mater ecclesia ... (RH 6857; AH 5 Nr. 12) ; Lect. VII-IX (166vb)
48 Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 40<br />
Adhzcc tarnen de hac tam sancta atque preclara conceptione ... (cf. L 30,239rb) ;<br />
[Vincentii mart.], am Schluß des 3. Nokt. zum Resp. (173ra) Christi miles<br />
~reciosus ... (RH 3095; AH 4 Nr. 481) die Verbeta Vernabas roseo ... (RH<br />
21434) ;[Purif. B. M. V.], am Schluß des 3. Nokt. zum Resp. Gaude Maria ...<br />
die Verbeta (176rb) Inviolata (nur Incipit) ; (181vb) 'In fest0 b. Gregorii<br />
@a$e]' "t Reimofficium 'ad Magn. ant.' Gloriosa sanctissimi sollemnia ...<br />
(RH 7324; AH 5 Nr. 64) ;(189va) 'Viti et Modesti'; (194vb) 'In festo Visitationis<br />
B.M.V. ... ad Vesp. ant.' In splendoribus sanctorum resurget (!)<br />
Maria .<br />
... Lect . I-V1 (195va) 'Ex decretis BasZZiensibusJ Samosancta generalis<br />
synodus Basiliensis . . Resp. I Dixit dominas ad Abraham ... (Offic.<br />
cum lect. ed. in: Monumenta conciliorum generaliurn seculi decimi quinti.<br />
Concilium Basiliense. Scriptorum t. 111, [Wien 1886sqq.l Basel 1932,<br />
p. 1308 sqq.) ;(200vb) [Anne matris B. M.V.] mit Reimofficium ['ad Magn.]<br />
ant.' Matrem fecunde virginis ... (RH 11371; AH 25 Nr. 18; cf. B. MÜLLER,<br />
Das Lausanner Brevier, p. 128 sqq.) ; Lect. I-IX (201ra) Gaudeamus sollem-<br />
niter dilectissimi fratres in domino et presentis diei celebritatem anaua devocione<br />
... (auct. OSBERTO DE CLARA, ed. A. WILMART, Auteurs spirituels,<br />
p. 272 sqq.); 'In festo s. Laurentii', Lect. I-V1 (205vb) 'Sermo b. Maximi<br />
epi.' Sanctzcm est fratres ac deo placitum ... (= PS.-M=. TAUR. hom. 74;<br />
PL 57, 408); (209va) 'In die s. Theodoli' mit Reimofficium [ad Vesp. ant.<br />
Illustris civitas] ... (RH 27922; AH 28 Nr. 75); (213va) 'In festo 13. Augu-<br />
stini epi.' mit Officium rhythmicum 'ad Magn. [ant.]' Adest dies celebris ...<br />
(RH 22479; P.-M. LAFRASSE, Liturgie de Geneve, p. 422 sqq.); '1% Decola-<br />
tione s. loh.', Lect. I-V1 (215va) Awgustus autem ut infirmius faceret regnum<br />
Iudeorum ... (cf. BEDA hom. 11, 23; CC 122, 350,55); Lect. VII-IX (215vb)<br />
I. i. t. Aztdivit Herodes thetrarcha ... (Mt. 14, 1) 'Omelia b. Hiemimi presb.'<br />
Quidam ecc2esiasticorum interpretum causas querunt quare Herodes ita suspicatus<br />
... (= HIER. in Matth. 14, 1; CC 77, 116; PL 26, 96); 'In festo s. Michaelis',<br />
Lect. I-V1 (225ra) Novem angelorum ordines esse testante sacro<br />
elopuio ... (= GREG. M. in evang. hom. 34; PL 76, 1249) ; (230ra) zum<br />
20. Okt. 'In festo Dedicationis ecclesie Lausannensis' wie Neuchatel Nr. 1119<br />
sqq.; 'In die XI mil. virg.', Lect. I-IX (231vb) Beata virgo Ursula que iam<br />
deo et angelis ... (- ex passione s. Ursulae et soc., cap. II,12; AASS Oct. IX,<br />
Brux. 1858, 160); 'In festo s. Cecilie', Lect. I-IX (242rb) Igitur cum aurora<br />
I, 1910, p. 339,5) ;<br />
noctifinem daret ...;= ex passione s. Caeciliae, MOMBRITIUS<br />
(244ra) 'In festo beute Katherine' mit Reimofficium 'ad Magn. ant.' Inclita<br />
sancte virginis ... (RH 21677; AH 26 Nr. 69); am Schluß des 3. Nokt. zum<br />
Resp. 0 mater nostra ... die Verbeta (245rb) Eterne virgo memorie ... (RH<br />
631; AH 18, p. 107). - Zur Verwendung von Prosen in den Vespern cf.<br />
G. ZWICK, Les proses, p. 30 sqq. Der Heiligenkdender des Sanctorale<br />
stimmt mit P. LADNER, Ordinarius Neuchitel, überein; in L 40 fehlen jedoch<br />
folgende Feste: Neuch2tel Nr. 671 Babile epi., 692 Ursi, 748 Albini<br />
epi., 834 Victoris mart., 844 Gengulfi et Mammerti, 846 Potentiane, 847
Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 40 49<br />
Desiderii epi., 848 Urbani epi., 850 Nicomedis mart., 852 Bonifacii mart.,<br />
853 Medardi epi., 854 Primi et Feliciani, 859 Gervasi et Prothasi, 880 Yrenei<br />
cum sociis suis, 908 Kiliani soc., 913 Praxedis virg., 980 Eusebii conf.,<br />
1004 Magni mart., 1029 Verene virg., 1083 Tecle virg., 1097 Victoris et<br />
Ursi, 1173 Firmini, 1194 Martini pape, 1218 Othmari abb., 1219 Aniani epi.,<br />
1221 Columbani abb., 1239 Lini pape, 1240 Maximi epi.<br />
5. (f. 246ra-254vb) Commune Sanctorum<br />
(246ra) 'In natali apostolwum ad I X ut in die. Ad Vesperas 9salmi feriales.<br />
Ca$.' Benedictus deus et Pater ... (254vb) 'In nat. tanius electe ... ad IX Resp.'<br />
Aztdifilia. Cf. P. LADNER, Ordinarius Neuchatel, Nr. 1241-131<strong>1.</strong> Daran anschließend<br />
von einer Hand des 16. <strong>Jh</strong>s. Tria sunt vere quae wte faciunt<br />
JEere ... (cf. H. WALTHER, Proverbia, Nr. 30847).<br />
6. (f. 255ra-258vb) Officium b. Mariae virginis<br />
(255ra) 'De b. Maria sabbatis diebzcs ab oct. Trinitatis usque ad Adventum<br />
et ab oct. Purif. usque ad XL' ... (= Neuchatel, Nr. 1376 sqq., mit anderer<br />
Lesung) mit den gereimten ant. (255ra) Sexaginta szcnt regine ... (cf. Cant.<br />
6, 7), (255vb) Mater fiatris et $lia ... (RH 11349), dem Resp. (255va) Rosa<br />
fragrans lux solaris ... [RH 17579) und der Verbeta Tem9lum 9udicicie Nova<br />
stella ... (RH 20314; AH 10 Nr. 117); (255vb) Sabbatis diebus ab oct. Epiphanie<br />
usque ad Purijicationem ... (256rb) Hore b. Marie cothidiane a Trinitute<br />
usque ad Adventzcm et ab oct. Purif. usque ad Trinitatem ... (= Neuchiitel<br />
Nr. 1355 sqq.); (258ra) Hore b. Marie in Adventzc ... (= NeuchAtel Nr. 1320<br />
sqq.); (258va) Ordo iste observetuv a Nut. dni. usque ad Pu~i$cationem ...<br />
(= Neuchatel Nr. 1330 sqq.).<br />
7. (f. 258va-260va) 'In agenda mortuorurpl ad Vesp. ant.' Placebo domino<br />
... Lect. I Parce mihi domine ... Reihe der Responsorien wie L 30.<br />
6<strong>1.</strong> 125.<br />
8. (f. 260va-261vb) Orationes pro Quadragesima<br />
(260va) 'Orationes sequentes dicantzcr .Irt XL super V II psalmos penitenciales.<br />
Feria 11 ad Mat. orcatio' Mentem familie tue ... 40 Orationen, aufgeteilt auf<br />
die Wochentage und Horen. f. 262 und 263 leer, liniiert.<br />
270 B<strong>1.</strong> (+ 1 Perg.-Vorsatzbl. + je 6 moderne Vorsatz- und Nachsatzbl. aus<br />
Papier) aus feinem, weißem, sorgfältig geglättetem Pergament. Gleichmäßiger<br />
Schnitt. Format 180-185 x 130 mm. 27 Lagen, alles Quinionen. Keine Kustoden<br />
oder Reklamanten. Foliierung: A-F = Papiervorsatz, G = Fragment eines<br />
Notanatsinstruments <strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>., mit Signet, I-V11 = Kalendar, 1-263 alte arab.<br />
Tintenfoliierung rubriziert recto oben Mitte, H-N = Papier<strong>nach</strong>satz.
50 Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 41<br />
Kleine, sorgfältige got. Textur von einer Hand des <strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>s. Text in 2 Spalten<br />
zu 34 Zeilen. Liniierung mit rot-brauner Tinte a//bc//d. Keine Zirkelstiche sichtbar.<br />
Spiegel 120 X 85 mm. Antiphonarteile in kleinerer Schrift. Rubriken und<br />
Überschriften rubriziert. Satzmajuskeln gelb koloriert. Ein- und zweizeilige<br />
Lombarden alternierend rot und blau. 3-zeilige Goldinitialen auf farbigem<br />
Grund. 4-7zeilige farbige Initialen auf Goldgrund vereinzelt mit Bordüren aus<br />
Blumen- und Rankenmotiven und vergoldeten Blättern, so f. Ir, llv, 15v, 19v,<br />
24v, 29r, 34v, 48r.<br />
Einband des 18. <strong>Jh</strong>s. aus 2 Pappdeckeln (190 X 135 mm), mit braunem,<br />
blindgedrucktem Leder überzogen. Stempel aus Blumen- und Rankenmotiven<br />
auf beiden Deckeln sowie Buchstabenstempel Maria hilf auf VD. Das Leder des<br />
VD stammt von einem älteren Einband. VD abgetrennt. RA in Gold Breviarium<br />
Lausannense. 4 Bünde ohne Kapital.<br />
Besitzervermerke: (f. GV) <strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>. Guigoni de Pascua pertinet hic liber. Ego<br />
G. de Pascua. (f. 263r) <strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>. Breviarium presens michi Guigoni de Pascua<br />
pertinet. (f. Ir) Sum Nicolai Pascuani anno 1596. (f. 11') 17. <strong>Jh</strong>. Monasterii<br />
Altaeripae. (f. Ir) Hoc praesens Breviarium Lausanense gratiose fuit a reverendissimo<br />
domino Candido monasterii B. M. V. de Altaripa abbate concessum<br />
reverendo admodum domino domino Josepho Theodulo Morand ecclesiae collegiatae<br />
sancti Nicolai Friburgensis canonico et organistae dignissimo ad usum dumtaxat,<br />
post cuius obitum tenebuntur domini haeredes iterum reddere et restituere praedicto<br />
monasterio. Die 20 Julii anno 1695. (f. Iv) A modo praedictum monasterium de<br />
Altaripa illud concessit sub restitutionis conditione plurimum reverendo domino<br />
Seydoux ecclesiae collegiatae sancti Nicolai canonico illustris et celsi() episcopi<br />
ac conzitis Lausannensis secretario. (Sign.) Frater Raphael de Castella altprof. et<br />
eiusdem monasterii bibliothecarius.<br />
Lit.: Catalogue <strong>Fribourg</strong> 1855, p. 596 Nr. 35; G. ZWICK, Les proses, p. 22. A.<br />
BRUCKNER, Scriptoria XI, p. 46.<br />
LIBER HORARUM LAUSANNENSIS<br />
<strong>15.</strong> <strong>Jh</strong>.<br />
<strong>1.</strong> (f. 1'17) 'L etania $ro Jidelibus deffhnctis' Pater de celis deus rniserere<br />
animabus omnium Jidelium deffunctorum. Fili redemptor nzundi ...<br />
2. (f. IIr-VIIV) K alendar (Lausanne), Januar-Dezember<br />
Zu bemerken: (11') Jan. 13 Ylarii conf.; Jan. 15 Sulihicii epi. et conj.;<br />
Jan. 23 Barnadi (!) epi. et cmf.; Jan. 24 Thinzothei U@.; (11~) Febr. 1<br />
Brigide virg.; (111') März 1 Albini epi. et conf.; (IVr) Mai 9 rubr. Translatio<br />
s. Nicolai; (V=) Juli 2 Visitatio b. Marie; Juli 4 Translatio s. Martini.