Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 199 ... - Fribourg
Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 199 ... - Fribourg
Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 199 ... - Fribourg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Freiburg</strong>, <strong>Kantons</strong>- <strong>und</strong> Universitätsbibliothek L <strong>1124</strong> <strong>199</strong><br />
Einband des 20. Jhs. aus Pappdeckeln mit schwarzem Halbleder <strong>und</strong> marmoriertem<br />
Papier.<br />
Zur Provenienz: Gemäß dem liturgischen Bef<strong>und</strong> sicherlich aus der Diözese<br />
Lausanne; nicht, wie Zwick vermutet, aus St-Maurice, wohl aber wahrscheinlich<br />
aus einer Kirche mit Mauritius-Patrocinium, da diesem Heiligen als einzigem<br />
neben den zahlreichen Muttergottesfesten ein volles Officium gewidmet ist<br />
(f. 57r). Zur Verbreitung des Mauritius-Kultes in der Diözese Lausanne cf.<br />
M. BENZERATH, Die Kirchenpatrone der alten Diözese Lausanne im Mittelalter,<br />
<strong>Freiburg</strong>/Schweiz 1914. Ich halte die Herkunft aus <strong>Freiburg</strong> nicht für ausgeschlossen,<br />
da der Mauntiuskult in der ganzen Diözese sehr verbreitet war,<br />
die Translatio s. Nicolai hingegen nicht überall gefeiert wurde.<br />
Lit.: G. ZWICK, Les proses, p. 23.<br />
L <strong>1124</strong><br />
LIBER HORARUM LAUSANNENSIS<br />
(<strong>Freiburg</strong>)<br />
1. (f. Ir-llv) Sieben Bußpsalmen<br />
Anfang unvollständig. (Ir) (PS. 37,23) [Intende in]// adiutorium meum<br />
domine deus salutis mee. (PS. 50) Miserere mei deus sec<strong>und</strong>um magnam misericordiam<br />
... PS. [6. 31. 37.1 50. 101. 129. 142 (Cf. V. LEROQUAIS, Livres<br />
d'heures I, p. xx; F. STEGM~LLER, RB I, Nr. 21e).<br />
2. (f. llv-19v) Litanei<br />
(llv) Kyrieleison. Christeleison . . . Keine auffallenden Anrufungen. Anschließend<br />
an die Litanei Gebete, darunter zu bemerken (18v) 'Oratio'<br />
Pietate tun quesumus domine nostrorutn solve vincula peccatorum ... et reqzbiem<br />
eternam concede. Per Christum dominum nostrum. Amen (Cf. V. LEROQUAIS,<br />
Livres d'heures I, p. 46. 314; 11, p. 244).<br />
3. (f. 19v-23v) Missa de B.M.V.<br />
(19v) 'Missa de nostra domina ad devocionem. [Introitus]' Salve sancta<br />
9arens ... (23r/v) 'Oracio' (= Postcomm.) Sumptis domine salzrtis nostre subsidiis<br />
. . . Per.
200 <strong>Freiburg</strong>, <strong>Kantons</strong>- <strong>und</strong> Universitätsbibliothek L <strong>1124</strong><br />
4. (f. 23v-33r) Französisches Re i mg e b e t<br />
(23v) 'A nostre devote orison' Royne qui fustes mise et assise lassus au throne<br />
divin ... et sauves en la gloire perdurable. Amen. (Ed. in: Memorial de <strong>Fribourg</strong><br />
111, <strong>Fribourg</strong> 1856, p. 283-288; cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I,<br />
P. 190; 11, p. 239. 267).<br />
5. (f. 33r-36v) 'Passio domini Iesu Christi sec<strong>und</strong>um Iohannem .' I. i. t.<br />
Apprelzendit Pylatus Iesum et JEagellavit eum ... quia erum um est testimonium<br />
eWs. (Kurzfassung, Ioh. 19); (35~)'Oratio' Deus qui manus tuas et pedes<br />
tuos et totum corpus tuum in ligno crucis posuisti ... et veram scienciam usque<br />
ad mortem, Iesu Christe salvntor m<strong>und</strong>i. Qui in trinitate perfecta vivis et regnas<br />
deus Per 0.s.s. Amen. (V. LEROQUAIS, Livres d'heures 1, p. XXIV).<br />
6. (f. 36v-42v) Diverse Gebete<br />
U) (36v) 'Alia oratio devota' Domine Iesu Christe suscipiat me gratia tua ut<br />
non peream. Te adoro, te colo ... miserere mei domine deus meus. Amen.<br />
b) (38v) 'Clenodium hec trium colectarum misit Iohannes Papa XXIIUS<br />
regione Umgarie ( !) donavit CCC dierum indulgenciarum peccatorum mortalium<br />
eas cum devocione lege~ztibus. Oratio' (39r) Deus qui pro redempcione<br />
m<strong>und</strong>i nasci et circmcidi voluisti ... quo perduxisti tecum crucijxum penitentem<br />
latronem. Qui vivis et regnas deus Per 0.s.s. Amen. (Cf. V. LEROQUAIS,<br />
Livres d'heures I, p. 45. 51. 119. 153 etc.).<br />
C) (40r) 'Alia oracio' Domine deus de deo, lztnzen de lumine qui hz~manum<br />
genus crucis patibulo ex precepto patris redimere dignatus es ... deffe~zde me<br />
famulum N. Qui vivis et regnas in unitate spiritus sancti deus Per o. s. s. Amen.<br />
d) (41v)'Quicumque hanc orationem infra missarum sollempnia dixerit, indulgencias<br />
trium millium dierum peccatorum mortalium et XXtt venalium approbalzte<br />
lohanne consequitur. Oratio' Domine Iesu Christe precor Per Zncrimas<br />
quas effudisti quando Lazarum resuscitasti, Per lacrimas quas super Ierusalem<br />
emisisti ... preteritis presentibus et futuris. Amen. (Cf. V. LEROQUAIS, Livres<br />
d'heures 11, p. 272).<br />
7. (f. 42v-47v) De S. Nicolao Prosa<br />
(42v) 'Ad sanctum Nycolaum' Gaude Pastor Mirrensium, acque gemma confessorum<br />
... 0 gemma Friburgencium, acque protector eorum, custodi Per<br />
precem tuam, domum atqzte villam istam ... ut post carnis exilia, tecum simus<br />
in gloria. Amert. (RH 6893; ed. in : Memorial de Fnbourg IV, <strong>Fribourg</strong> 1857,<br />
p. 50-52) ; (47v) 'Vs' Ora pro nobis beute Nycolae ... 'Oratio' Deus qui beatum<br />
Nycolaztm ... Per.
<strong>Freiburg</strong>, <strong>Kantons</strong>- <strong>und</strong> Universitätsbibliothek L <strong>1124</strong> 201<br />
8. (f. 48r-541-1 Diverse Gebete<br />
U) (48r) Iuste iudex Iesu Christe, regum rex et domine, qui cum patre regnas<br />
semper ... requiem dona eis dotnine (RH 9910; cf. V. LEROQUAIS, Livres<br />
d'heures I, p. 155).<br />
b) (51r) 'Alia oratio' Iesu Christe defende me famulum tuum N. omnia in illa<br />
hora terribili qualzdo anima mea de corpore separabitur ... cum jdelibus<br />
defunctis collocetur. Amen. f. 52 herausgeschnitten.<br />
C) (53r) Ave domine Iesu Christe verbum patris, jlius virginis, agnus dei,<br />
salus m<strong>und</strong>i ... requies vera, vita fierhempnis. Amen. (5 Strophen; RH 1778;<br />
cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 31. 40. 83. 111 etc.).<br />
9. (f. 54r-57r) D e B. M.V<br />
U) (54r) 'Gaudium beute Marie' Gaude virgo graciosa, verbum verbo concepisti.<br />
Gaude tellus .fructuosa ... (= oratio rhythmica de gaudiis B.M.V.; RH 7006;<br />
AH 29 Nr. 43).<br />
b) (55r) 'Oratio' Omnipotens sempiterne deus, qui gloriose virginis matris<br />
Marie corpus et animam ... a morte perpetua liberemur. Per.<br />
C) (55v) 'Oratio de mostra domina' Sancta Maria mater domini nostri Iesu<br />
Christi, in manus jlii tui et tuas commando (!) hodie ... benedictio tzta sit<br />
super nos semper. Per. (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 182. 356 ;<br />
11, P. 299).<br />
10. (f. 57r-59r) De tribus regibus suffragium<br />
(57r) 'De tribus regibus [oratio]' Rex Caspur, rex Balthasar, rex Melchion,<br />
rogo ter vos $er singula nomina vestra ... omni periculo corporis et anime<br />
mee. Amen (cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures 11, p. 135); (58v) 'Vs' Reges<br />
Tharsis et insule ... 'Res*.' Reges Arabon ... 'Oratio' Deus qui unigenitum<br />
tuum gentibus stella duce revelasti . .. tue celsitudinis perducamur. Per Christum<br />
dominum nostrum.<br />
11. (f. 59r-65r) Diverse Gebete<br />
U) (59r) 'Oracio devota' Tres doulce humanite de Ihesus tout puissant, joincte<br />
a la deyte ... donne rnoy saulve~lze.nt. Amen. (= Reimgebet).<br />
b) (60r) 'Subscriptuna orationem de sacramento eucaristie fecit Augustinus de<br />
qua legitur quod eadem die dictarn orutio~zem devote dixerit particeps erit<br />
omnium bonorzrm que fuerint in ecclesia dei, nec dyabolus nec malignus homo<br />
non poterit aliquot malurn inferre. Et si ea die dixerit eam contingat ipsurn<br />
mori non damnabitur. Sequitur oratio' (61r) Salve sacramentum corporis<br />
domini nostri Iesu Christi Per quod salvantur jdeles ... hoc magnum tue Pietatis<br />
sacramentum. Amen.
202 <strong>Freiburg</strong>, <strong>Kantons</strong>- <strong>und</strong> Universitätsbibliothek L <strong>1124</strong><br />
C) (63v) 'Oracio de virgine Maria devotissima' Supplico te piissima virgo<br />
Maria ut intercedas $ro me peccatore ... quem genuisti sec<strong>und</strong>um carnem. Per<br />
Christum dominum nostrum. Amen.<br />
12. (f. 65r-76v) Evangelienfragmente, cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures<br />
I, p. XXIII<br />
(65r) 'Inicium sancti evangelii sec. Iohannem' In principio erat verbum ...<br />
(Ioh. 1, 1-14); (67r) 'Vs' Verbum caro factum est. 'Resp.' Et habitavit in<br />
nobis. 'Oratio' Concede ques. omnipotens deus ut nos unigeniti $1;; tui ... servitzts<br />
tenet. Qui vivis; (67v) 'Sec. Matheum' Cum natus esset Ieszss in Bet-<br />
leem ... (Mt. 2, 1-12) ; (70v) 'Vs' Reges Tharsis et insule ... 'Res.' Reges<br />
Arabztm ... 'Oratio' Deus qui unigenitum tuum gentibus stella duce revelasti ...<br />
(cf. f. 58v); (71r) 'Sec. Marcum' I. i. t. Recumbentibus <strong>und</strong>ecim apostolis ...<br />
(Marc. 16, 14-20); (73r) 'Vs' Ascendens Christus .. 'Resp.' Captivam duxit ..<br />
'Oracio' Concede ques. omlzip. deus ut qui unigenitum tuum redemptorem<br />
nostrum ... in celestibus habitemus. Per; (73v) 'Cestu-y ewangelie' Missus 'se<br />
doit dire le primier. Sec. Lucam' I. i. t. Missus est angeks ... (Luc. 1, 26-38);<br />
(76r) 'Vs' Ave Maria ... 'Resp.' Beneuicta tu ... 'Oratio' Deus qui de beute<br />
Marie virginis utero ... te intercessione adiuvemur. Per.<br />
13. (f. 76v-80v) De s. Cruce<br />
(76v) 'Salutacion a la +' Croix en toy voy mon dieu pendu, et moult cruelement<br />
estendu ... de tres parfaicte voulente (cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures<br />
11, p. 112. 267); (80r) 'Oratio' Deus quz sanctam crucem ascendisti ... et<br />
Ziberare digneris. Per.<br />
Daran: (80v) 'Coniuracio contra inimicos et latrones' Potestas dei patris sit<br />
mecum. Sa$ientia Jilii sit vobiscum. Virtus spiritus sancti sit inter me et vos.<br />
nomine patris et j'ilii et spiritus sancti. Amen. Reklamante 'Secuntur'.<br />
f. 81 herausgerissen.<br />
14. (f. 82r-162r) Off icium parvum B. M. V. sec<strong>und</strong>um usum Lausannensem<br />
(82r) Anfang fehlt. ['Ad Matutinas'] (PS. 94, 1) [Venite exultemus domino,]//<br />
iubilemus deo sal~ttari nostro ... (84r) 'Ymnus' Quem terra pontus eth,era<br />
colunt ... (RH 16347; AH 50 Nr. 72); (103v) 'Lectio prima' 0 beata Maria<br />
quis digne tibi valeat ... (112r) ['In Lazdibus'] Anfang (f. 111) fehlt; (126v)<br />
'Ad Primam'; (155rl 'Ad Complectoriz~m'; (162r) ... 'Oratio' Gratiam tuam<br />
ques. domine.<br />
Zu bemerken: Antiphone <strong>und</strong> Psalmen für drei Nokturnen, jedoch nur drei<br />
Lesungen, cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. XVIII. Die Texte entsprechen<br />
P. LADNER, Ordinarius Neuchatel, Nr. 1358 sqq. resp. 1330 sqq.
<strong>Freiburg</strong>, <strong>Kantons</strong>- <strong>und</strong> Universitätsbibliothek L <strong>1124</strong> 203<br />
15. (f. 162r-167r) Parvus Ordo de Cruce, cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures<br />
I, p. xxv~<br />
(162r) 'Les matines de Zn croix' Domine labia mea aperies ... (166~) Has horas<br />
canonicas cum devocione ... in mortis agone (RH 7680).<br />
16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum sec<strong>und</strong>um usum Lausannensem<br />
(167r) 'Pro defwxtis ad Matutinas invit.' Circumdederunt me gemitus .. . .<br />
'PS.' Venite exultemus. 'Ant.' Dirige. 'PS.' Verba mea auribus ... (203r) 'In<br />
Laudibus'; (209v) 'Oratio' Deus venie largitor ... parentes, amicos et omnes<br />
benefac//[tores ...I Codex bricht unvollständig ab.<br />
Zu bemerken: Reihe der 9 Responsorien nach der Lausanner Liturgie.<br />
206 B1. (+ 2 Pergamentspiegelbl.) aus Papier mit nicht näher bestimmbarem<br />
Ochsenkopfwasserzeichen. Gleichmäßiger Schnitt. Format 105 X 70 mm. 27 Lagen:<br />
6IV, (3 +4), 3 IV, (3+4), 2 IV, (4+3), 8 IV, (3+4), 3 IV, I. Auf der<br />
Recto-Seite unten die Kustoden b-e, d-i, a-q <strong>und</strong> lageninterne Blattzählung<br />
I-VIII. Am Schluß der Lagen durchwegs gerahmte, teils mit Verzierungen <strong>und</strong><br />
Fratzen versehene <strong>und</strong> gelb kolorierte Reklamanten. Als innere Verstärkung<br />
der einzelnen Lagen Falze aus unbeschriebenem Pergament. Bleistiftfoliierung<br />
von mir 1-210, wovon die mitgezählten Blätter 52, 81, 111, 180 fehlen.<br />
Gepflegte got. Buchkursive von einer Hand des späten 15. Jhs. Text auf<br />
12 Langzeilen. Liniierung mit Blei nach sichtbaren Zirkelstichen am äußeren<br />
Rande. Spiegel 55 X 32 mm. Braune Tinte. Rubriken rubriziert. Gelb kolorierte<br />
Satzmajuskeln. Einzeilige Versinitialen <strong>und</strong> zweizeilige Textinitialen rubriziert,<br />
ohne Verzierung. Reklamanten <strong>und</strong> Unterlängen hie <strong>und</strong> da mit federgezeichneten<br />
<strong>und</strong> gelb kolorierten Fratzen verziert.<br />
Einband des 15. Jhs. aus 2 Holzdeckeln (110 X 70 mm), mit braunem, blindgedrucktem<br />
Leder überzogen, vermutlich von Roletus Stoss im Franziskaner-<br />
kloster <strong>Freiburg</strong>, cf. A. HORODISCH, in: ZAK6 (1944) 207 sqq., wo die vorliegende<br />
Hs. nicht erwähnt wird. Die Raumaufteilung der beiden Deckel folgt dem<br />
Schema L mit Verwendung der Stempel Nr. 2,4,6,7. Leder am Rücken <strong>und</strong> an<br />
den Ecken beschädigt. Eine Schließe von der Vorderkante des VD zur Vorderkante<br />
des RD. Drei Bünde <strong>und</strong> hanf- <strong>und</strong> garnumstochenes Kapital.<br />
Besitzervermerke: (f. 210r = Rest von leerem Blatt mit Federproben) von<br />
einer Hand um 1500 Ceste presente hore apertena ... Jan Pacho ( ) de Riaz.<br />
Spiegelbl. A: Pierre de Reynold de Pbrolles. Ce Manuscrit m'a btb donn.4 Par Mme<br />
la Marquise Marie de Maillardoz en 1866.<br />
Zur Provenienz: Die für <strong>Freiburg</strong> verfaßte St. Nikolaus-Prose (f. 42v) <strong>und</strong><br />
der Einband sprechen für die Entstehung in <strong>Freiburg</strong>.