77389

LATINA-EUSKARA HIZTEGIAJUNES CASENAVE-HARIGILE2002

Latina-euskara hiztegiaren hitzaurreaLatinaren aberasteaLatina, herri batek nola kultura hizkuntza bat sortzen duen, eredu bat da. Hizkuntza eta kultura handiek ezdute beldurrik izan sintetikoak izateko, latina ez da batzuek lioketen mintzaira garbia. Hasieran gurea bezalaErromako hizkuntza nekazari eta artzain mintzaira errealitateari lotua zen eta alor horretan aberatsa, halere, arrainenizenak ordea greziarrak arrantzaleak izanik gehienak grezieraz daude edo hizkuntza hartarik itzuliak, baina bestekulturekin harremanetan sartzean eta herria hedatzean Erromatarrek auzoko Oskoetarren eta Ombriarren hizkuntzakdesagerrarazi zituzten eta etruskoeraz aberastuz mintzaira hori ere irentsi. Kristo baino hiru mende lehenagoInperioarekin administrazio, zuzenbide eta armadaren hizkuntza bilakatzen da. Gero, galduko dituen eremubatzuetara hedatzen da hala nola Ekialde Hurbilera, eta Ipar Afrikara.Hala beharrez, teoria hausnarketarako hiztegia grezierari hartu zioten edo grezieraren kalkoak asmatu, hala sortu zenemeki latin klasikoa, baina literatura berantago agertzen da –75 urteetan eta ehun bat urtez Urrezko Aroa ezagutukodu. Ordukoa da latin klasiko ederrena: hitz lauz Cesarek, Lukreziok, Salustiok erabiltzen dutena eta Zizeronekgoienean ezarri. Olerkigintzan Virgiliok goratu. Behar berriengatik euskaraz bezala atzizkiak garatu ziren izenetan:-tas, -tus, -tio, izen lagunetan –bilis, -ivus, osus, egileetan –tor.Latin motakDenbora berean, latina mendebaldeko herri askotara hedatu zenean ez zuten kolono soldadu izandakoek,batere klasikoa erabiltzen, eta orain pentsatzen da latin herrikoi horrek desegin hizkuntzen eraginez latin dialektoaksortu zituela. Esate baterako latin klasikoak equus diona hizkuntza erromanikoetan bere oinarrizko hiztegian caballushitzaren ondoko cheval, caballo, diote, baina mailegu jasoetan eta hitz eratorrietan klasikoa agertzen da equino etaequitación hitzetan. Etxea esateko domus badago, latin herrikoietik casa, baina hiz jasoa domesticus da. Halaber,femeninus en jatorrizkoen ondotik hembra herrikoia bada. Maila jasoan auscultar, ausculter maila arrunteanescuchar; écouter, maila jasoan parabola, arruntean palabra, parole; maila jasoan sede, maila arruntean, silla; mailajasoan oficina, maila arruntean oficio; maila jasoan eradicar, maila arruntean arrancar, arracher. Dinero herrikoia,pecunaria jasoa; seguro, assurance herrikoia, fiduciaria jasoa; trabajo, travail herrikoia, labor, labeur jasoa.Beraz, latinetiko hizkuntzek bi motatako hitz iturriak dituzte eta sustraiaren eragina argi dago, gaztelania latinetikaski hurbil egoten bada, frantsesa germaniera eta galerarekin kutsatua urruntzen, cabeza caput latinetik baldinbadator, frantses tête, testa kaiku erran nahi duenetik. Frantsesak ditu gehienik horrelako dobleak berazgalo-erromantze bat izan da.Alderantziz Europa hegoaldeko eremu batean gaztelerak eta gaskoierak, sarritan, bide berdina jarraitu dute eta latinmota berdinetik egoski.Gazteleraz: aquí, gaskoieraz aquí, frantsesez: iciGazteleraz: cambiar, gaskoieraz: cambiar; frantsesez: changerGazteleraz: casa; gaskoieraz: casa, frantsesez: maisonGazteleraz: comprar, gaskoieraz: crompar; frantsese: acheterGaztelaraz: camino gaskoieraz: cami, camin; frantsesez: cheminGazteleraz: cazador, gaskoieraz: caçador; frantsesez: chasseurGazteleraz: desarraigar, gaskoieraz, desarrigar; frantsesez: déracinerGazteleraz: dineros, gaskoieraz diners; frantsesez: argentGasteleraz: hembra, gaskoieraz: hemna; frantsesez: femmeGazteleraz: hijo, gaskoieraz: hilh; frantsesez: filsI

Gazteleraz: luz, gaskoieraz, lutz; frantsesez: lumièreGazteleraz: pagar, gaskoieraz, pagar; frantsesez: payerGazteleraz: rey, gaskoieraz: rey; frantsesez: roiBeraz, fonetikaren aldetik eta hitzen aukeratik ikusten da badela hispano-erromantze bat Akitaniaraino hedatu zena.Eta euskaldunok, batzuetan, hortik mailegatu dugula (kanbiatu, pakatu/pagatu).Latinaren batasuna predikatzen digutenek ez digute azaltzen nola Italieran hasieratik dialektoak badiren, edosortu diren eta siziliar dialektoa ez dutela Piemonten ulertzen, horregatik, orain hizkuntza erromanikoak dialektoitaliotetik edo italiar dialektoetatik datozela idazten da ez Erromako hizkuntza klasikotik, ahaztu gabe maila jasoanlatin klasikoa eta areago greziera hizkuntza horien iturri direla. Hain zuzen, latin dialektoen izatea ikusten daErrumaniako hiztegian: Sizilian, Korsikan eta Sardinian bakarrik aurkitzen diren hitz formak baitira hala nola limbalingua esateko, abba, aqua esateko, erran nahi bailuke erromatar legionarioak Errumaniara hiru herri horietatik etorrizirela.Erdi Aroan latin klasikoaren zaintzeko higikunde bat agertu zen, latin herrikoiaz salbatzeko eta orain, jende batzukerromantze hizkuntzen arteko komunikabide bezala, latin gaurkotua eskaintzen digute, alegia 900 milioi jendeek ulerdezaketelako. Errenazimendukoek zuten jakintzak latinari gehienik mailegatu hala nola botanikan, landareen izenak,medikuntzan gaitzen eta anatomia izenak, kimikan eta farmazian sistematika.Nolanahi azken aterpea Erromako Eliza izan du. Kristautasunaren latin liturgikoak mendebaldeko hizkuntza franko(akitaniera, iberiera, liguriera, galiera) IV.-V mendean azkenik galarazi bazituen, garai berean hizkuntzaerromanikoak eman zituen Errumaniatik Galiziaraino.Latina Vulgataren eta mezako hizkuntza izan delako, baita Europa mendebalde idatziz osoko elkar ulertzekohizkuntza nagusia izan, hamazazpigarren menderaino jakintza hizkuntza, tesi eta iker lanak latinez egiten ziren; ia,irakasten zen bakarra latina zen, bitartean mintzaira erromanikoak literaturan garatzen zirelarik. Oraindik, teologianjakin beharrezkoa dute apaizek, latina.Halaber, milioika jendeek beren hizkuntzaren ordez arabiera hartu zuten Koran sakratuaren hizkuntza zelako, bainaarabiera motak ia hizkuntza erromanikoak haina zatikatuak dira, libanoar batek nekez hitz egin bai dezake marokitarbatekin.Latina eta euskaraHiztegi honetan, gure hizkuntzak, zuzenean edo ez, jaso dituen hitzen aitak eta amak ikusiko dituzue etalatina berak ez dizu erranen berak nondik etengabeko katean mailegatu zituen hitzak. Euskarak mundu erromanikoariegokitzeko bospasei latinkada iturri izan ditu:Zuzenean. Inperio garaitik badirudi mailegatu dituela: aditu, bortu, denbora, errege, golde, lege, lore, mila,oren/ordu, portu. (orduko latinaren ahoskeraz hartuak)Beranduago: bake, barkatu, preso, tormentu, justizia.Elizaren bitartez: altare/aldare, apez, apezpiku, apostolu, arima, bekatu, bereter, birjina, eliza, gorputz, paradisu,santu, zeru (latin berantiarraren ahoskera gorde dutenak)Elizaren bitartez, baina gazteleratik: dilubio, kalbario, infernu, kanoniko, purgatorio.Elizaren bitartez gaskoieratik: kalonjeBestalde mundu osokoak bezala euskaldun botanikariek landare izenak latinez ere ikasten dituzte, baita anatomiakosistematikalariek elkar ulertzeko hizkuntza hori oraindik erabiltzen.Euskaraz auzo hizkuntzek setiatuak, kutsatuak izan gara, saiakera batean erakutsi nuen gaskoieratik euskara osoaneta euskara batuan dauden jatorri horretako ehun bat hitzek ez dutela gure hizkuntzan benetako sinonimorik.Gaztelerarekin berdin maileguen kopurua egin baledi askoz gehiago eta Iparraldean ere.Euskara ez baitzen idatzia eta irakatsia izan, Iparraldean hitz egiten den mintzaira bilduz hiztegiaren erdia frantsesezlegoke, ingelera apur batekin nahasian (bouster, pace-maker, coach, casting, feeling, jogging, round baller,skate-board, trader eta beste) eta bestalde Hegoaldean berdin gaztelaniarekin.(aktual, abismo, abrelata,absurdo,abundantzia, akzio, akordatu, akto, azertatu etc...)II

Errumaniera, diglosia asko ezaguturik (greziera, turkiera, alemanera, eslaviera) eta berandu idatziak, badituoinarrizko hitz asko latin ez direnak.Latina bere idazkerarekin, bere alfabetoarekin mendebaldeko hizkuntza idatzien eredu bakarra izan da eta beharbadalehen inperio hizkuntza; hiztegiaren aldetik erakutsi du hizkuntza handi batek ez duela mailegatzeko beldurrik.Arazoa da araurik ez denean bakoitzak zernahi mailegu har lezakeela hizkuntzak jadanik bere hitzak dituelarik etaelkar ezin ulertzea gerta.Guri ere gertatu zaigu erromatarrei bezala, baina hogeigarren mendean, gure hizkuntza jakintzetara egokitzea;nazioarteko hitzak onartu ditugu hala nola „nazio“ hitza bera, baina latinak edo grezierak ez gaituzte izutu. Ingelesaaberatsa dela diotenek ez dira konturatzen ez dela germaniera familiako mintzaira garbia, haren hiztegiaren erdialatina edo Normandiako frantses zaharretik irentsi duena baita, eta denek bezala jakintza mailan greziera eredarabilela. Bestalde lotsatu gabe ingelesek hitz berrien sortzen badakite eta hitz zaharrei esan nahi berria ematen.Hiztegiaren egileaJunes Casenave Harigile Zuberoako Santa Grazin 1924. urteko apirilaren lauan sortu zen. Errejentak eta etxekoekikusi zutenean eskolatzeko hartze ona eta ikasteko gogoa bazuela. 1935. urtean, hamaika urteekin, Betharramerabigarren mailako ikasketak egitera igorri zuten Han Mikel Garikoitz santuak sortu eskolan betarramdarkongregazioko fraide izateko asmoa etorri zitzaion eta erlijio ikasketak egitera hogeita bat urteekin Palestinara,Belenera bidali eta han apaiztu; orduan, 1948 urtean Israeldarren inbasioa bizitu zuen.Betharramita anitzen gisa Aita Junes Casenave irakaslea eta kolegio zuzendaria izan zen. Euskarazko hiztegi etaikasbideak argitaratu zituen, baina batik bat, greziera frantsesa eta latina irakatsi, baita pedagogia ikastaldiakantolatu.Honela hamasei urtez Okzitanian irakaskuntzan egon zen batik bat Limótges hirian eta hamazazpi urtez Donapaleun.Zazpi urteez eta baccalauréat lortu arte latina ikasi zuen. Halere apaizgaitegian ez zen Iparraldean, latinaHegoaldean, eta Erroman bezain nagusi. Noizbehinka, fraidetu nahi zirenek, beren artean latinez mintzatzen ziren etairakasleek zioten euskararen jakiteak latina egiten laguntzen zuela.Osorik latinez ziren ikasketak teologia eta filosofiazkoak ziren eta gai horietako txostenak latinez egin beharziren. Horrek lagundu zuen aita Junes Casenave Harigile, geroago, letretan ikasia, kolegioetan latina irakasten.Santa Grazi sorterrian euskara arkaiko eta horregatik aberatsa hitz egiten da; Euskal Herrira itzuli zeneanamak zekien hüskara eder hori biltzeko astia izan zuen eta harengandik etnologiazko jakituri franko ikasi, hala nolasenda belarren jakintzaz.Euskara dela-eta, nahiz irakaskuntzak hertsiki lotua, duela ia berrogei urte hasi zen idazten hogeitik gora pastorala,Testamentu berria zubereraz itzuli, elizarako beste hiru euskal liburu, bi olerki bilduma, hiru ipuin bilduma, bisaiakera, horrela lehenik 1982.urtean euskaltzain urgazle izendatu zen eta 2000. urtean Ohorezko euskaltzain.Latina-Euskara hiztegiaOndotik datorren hiztegia ez da ikerlari miniaturista edo aurrelarientzat egina hitz bakoitzarentzat ez baitu erratennork, noiz erabili duen, hori lau lagunen artean egiteko lan itzela bailitzateke, ez da ere idazle onen hiztegiaaipamenekin, liburu hau zerbait latin dakiten edo ezagutu nahi dutenen hastapen bat da.Egileak berak erranik latin herrikoiak eta arkaikoak bazter utzirik, bakarrik latin klasikoaren hiztegi bat antolatzenibili da. Sarritan, latin hori ez da hizkuntza erromanikoen oinarrizko hiztegiaren iturri bakarra, ez eta soldaduek etaitaliar kolonoek ekarria, halere orokorki zerbait ikusteko dute mintzaira horiek, maila apalean ere latin klasikoarekin,baina klasiko hori jakintsuen eta eskolatuen hitz iturri handiena izan da grezierarekin. Euskarak ere maila jasohorretatik hitzak hartu ditu.Junes Casenavek argitaratu dituen liburuak ia denak euskaraz daude. Sakonki ezagutzen duen zubereraz gehienak,baina euskara batuan ere trebea beraz gure hizkuntzaren ezagutzaz hiztegian sinonimoak ere ematen dizkigu.Hiztegi hori izan bedi bide xumea Antzinateko pentsamenduaren hobeki sakontzeko eta latinari zor diogunaaitortzeko.Txomin Peillen euskaltzainaIII

LATINA – EUSKARAHIZTEGIAJUNES CASENAVE-HARIGILE1

AA, ab, abs, hitzaurreko (Abl.). Hau dio : 1- Jatorria : - tik, nontik : esse a patre et matre, gürrasoetatik jatorria. Ab Urbe profectussum, Erromatik heldu naiz. 2- Nork : Caesar a suis amicis interfectus fuit, Zesar bere adiskideek hil zuten. 3- Alde : A sinistrocornu, ezkerreko aldean. Stare a Cicerone, Zizeronen alde jarri.Abactus, a, um, abigo piAbactus, us, m. abere ebasketaAbacus, i, m. manka, joku mahaiAbalienatio, onis, f. uzketa, salketaAbalieno, as, are, tr. saihestu. // Utzi, salduAbavus, i, m. heren aitona, okilaso // pl. arbasoakAbdicatio, onis, f. kargu uzte, babesgabeAbdico, as, are, tr. intr. kargua utzi, züzen gabetu, babesgabetuAbdico, is, ere, dixi, dictum, intr. ezonartu, debekatuAbdidi, abdo perf.Abdite, adb. epaixka, gordekaAbdo, is, ere, didi, ditum, tr. ezkutatu, (ezpata) sartu ; se abdere, hondoratuAbdomen, inis, n. sabelAbduco, is, ere, duxi, ductum, tr. eraman, urrundu ; - a fide, eginbidetik okertuAbductus, a, um, abduco pi.Abduxi, abduco perf.Abegi, abigo perf.Abellana, ae, f. hurAbeo, is, ire, ii edo ivi, itum, intr. joan, atera, jalgi, galdu ; abeamus ex urbe, hiritik joan gaitezen ; abit e vita, bizia galdu düAbequito, as, are, intr. ; zaldiz urrunduAberam, absum iraganaAbero, absum gertakizunaAberratio, onis, f. urruntze, baztertzeAberro, as, are, intr. bidea galdu ; huts eginAbes, absum ind.oraialdia edo imperatiboa, 2. pers. sing.Abfore, absum infitibo geroaldiaAbfui, ikus absumAbhinc, hementik urrun; oraidanikAbhorreo, es, ere, ui, intr. eta tr. ihes egin ; iguin izan ; abhorrere a vitiis, okerbideari ihes egin ; ezgai izanAbidum, abeo agintera. habil gibelAbiegnus, a, um, izaiezkoAbiens, euntis, abeo po.Abies, etis, f. izai ; itsasuntzi, lantza.Abigo, is, ere, egi, actum, tr. aizatu,uxatu, ohildu, igorri ; aberetaldea baztertu ebastekoAbii, abivi, abeo perf.Abitio, onis, f, abiadaAbitus, us, m, abiadaAbjeci, abjicio, perf.Ablegatio, onis, f. erbesteratuAbligurio, abligurrio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. milikatu ; hondatu, parrastatu, xahutuAbligurritio, onis, f. xahutzeAbloco, as, are, tr. akuratuAbludo, is, ere, lusi, lusum, intr. bestelako izan, ezberdin izanAbluo, is, ere, ui, utum, tr. garbitu, ikuziAblutio, onis, f. garbiketa, txukunketaAblutus, a, um, abluo pi.Abnato, as are, tr. igeriz aldenduAbnego, as, are, tr. ukatu, eragotziAbnepos, otis, m. birbilobaAbneptis, is, f. arralabasoAbnocto, as, are, intr. etxetik kanpo loeginAbnodo, as, are, tr. motxarratuAbnormis, e, adj. besteak ez bezalako, anormalAbnuo, is, ere, ui, utum, intr. ukatu, eza emanAboleo, es ere, evi, itum, tr. ezabatu ; ezdeustu, ezereztatu, kenduAbolesco, is ere, evi, intr. endurtu, kaxkartu, sunsituAbolevi, aboleo edo abolesco, perf.2

Abolitio, onis, f. ezereztapen, hondamen, suntsipenAbolla, ae, f. (soldado) soingainekoAbominandus, a, um, adj., hastiagarri, higuingarri, gorrotagarriAbominatus, a, um, pi. 1) maradikazale. 2) maradikatu, opogaixtotuAbominor, aris, ari, atus sum, dep. tr., higuin izan, higuindu // zapuztu (arrenez)Aborigenes, um, m.pl. bertakoak, eskualdekoakAborior, eris, iri, ortus sum, dep. intr. hil, zendu ; haurra galdu, ilaurtuAboriscor, eris, i, dep. hil, zenduAbortio, onis, f. haurgaltzeAbortivum, i , n. haurgaltzeAbortivus, a, um, adj. haurgalgarri ; zazpiki, xorroil, ordükogabeaAbortus, us, m. haurgaltzeAbrado, is, ere, rasi, rasum, tr. karraskatu ; bizarra eginAbrasus, a, um, abrado pi.Abreptus, a, um, abripio pi.Abripio, is, ere, ripui, reptum, tr. erauzi, bahitu, erakarriAbrodo, is, ere, rosi, rosum, tr. marraskatu ; jankatuAbrogatio, onis, f. indargabetze ; kargukentzeAbrogo, as, are, tr. indargabetu ; kargua kenduAbrosus, a, um, abrodo pi.Abrumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. apurtu, puskatu, txikituAbrupi, abrumpo perf.Abrupte, adb. brau, betbetan, briubrauAbruptio, onis, f. etenaldi, tai ; apurketa, hausturaAbruptum, i, n. ezponda, aldapa, amildegi, maldaAbruptus, a, um, abrumpo pi. ; malkar, xutAbs, a, ab orde c, q, t aurreanAbscedo, is, ere, cessi, cessum, intr. urrundu, urrutiratu, baztertu ; uko egin : abscedere ab obsidione, alkiari uko eginAbscessio, onis, f. abiada, abiaduraAbscessus, us, m. baztertze, urrutiratzeAbscidi, abscido eta abscindo perf.Abscido, is, ere, cidi, cissum, tr. moztu, ebakiAbscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. kendu, urratuAbscise, adb. laburkiAbscissus, a, um, anbscindo pi.; adj. zut ; garratz, gogorAbscisus, a, um, abscido pi. ; adj. maldatsu, gogor ; zorrotz,Abscondite, adb. epainka, gordeka, hitz ilunezAbsconditus, a, um, abscondo pi.Abscondo, is, ere, condi, conditum edo consum, tr. ezkutatu, gorde, bistatik galdu ; pas. sartu ( argizagi)Absens, entis, absum po. bertan ez, hautagei ezAbsentia, ae, f. ez izate ; eskasAbsilio, is, ire, ii edo ui, intr. berriz jauzi ; jauziz ihes eginAbsimilis, e, adj. bestelako, ezberdinAbsinthiatus, a, um, adj. ixendunAbsinthites, ae, m. ixen ardoAbsinthium, ii, n. ixen (landare) ; gauza garratzAbsis, idis, f. uztai ; gangaAbsisto, is, ere,stiti, intr. aldendu, urrundu, uko egin, gelditu, geratu, absistere spe, itxaropen galduAbsit, absum subj. or. nere baitatik urrun !Absolute, oso, hobekienikAbsolutio, onis, f. hobengabe ezarte, askatze ; amaiera, bukaera, bururapenAbsolutorius, a, um, hobengabe ezarle ; askatzaileAbsolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. askatu, jaregin, lokabetu, berezi ; hobengabe ezarri ; urrendu, burutu, bukatu ; ordaindu (zorra) ; idatzi,argitu ( asmakari)Absone, adb. motelki, trakeski ; ahots okerrezAbsonus, a,um, oker (doinu), ez iritzi bereko, ez elkarrekikoAbsorbeo, es, ere, sorbui, sorptum, tr. betezin izan, irentsi, itoka jan, itoteka janAbsque, adb. barik, ezik, gabe, salbuAbstemius, a, um, urriedale, urrijaleAbstergeo, es, ere, tersi, tersum, tr. araztu, garbitu, ikuzi ; lehortu, xukatu ; galarazi, suntsiaraziAbstergo, is, ere, tersi, tersum, abstergeo bezalaAbsterreo, es, ere, ui, itum, tr. baztertu, saihestu, zokoratu ; saihestu (beldurrez)Abstersi, abstergeo eta abstergo perf.Abstersus, a, um, abstergeo eta abstergo pi.Abstinens, entis, Abstineo po.3

Abstinenter, adb. zuhurkiAbstinentia, ae, f. onestasun, zintzotasun ; neurri ; jangabeAbstineo, es, ere, ui, tentum, tr. bazterreratu, baztertu ; eutsi, atxiki, hazkurria kendu, dietan ezarri, jangabe utzi ; intr. ez egin, ez partehartu, bere buruaz nausi izan ; jangabe egon ; abstinere ab aliqua re, zerbait ez hartuAbstiti, absisto eta absto perf.Absto, as, are, stiti, intr. urrun egonAbstractus, abstraho pi.Abstraho, is, ere, traxi, tractum, tr. erauzi, bortxaz eraman, saihestu ; abstrahere in servitutem, esklabu eramanAbstrudo, is, ere, trusi, trusum, tr. ezkutatu, gordeAbstrusus, abstrudo pi.Abstuli, auferro perf.Absum, abes, abesse, abfui edo afui, intr. ez izan (nonbait) ; urrun izan, aske izan, gabe izan : abesse a culpa, errugabe izan ; luzatu,atzeratu ; tantum abest ut… ut etiam : hainbat…hainbatAbsumo, is, ere, sumpsi edo sumsi, sumptum edo sumtum, tr. irentsi ; ezereztu, sunsitu ; absumere classem, untzidia suntsituAbsumptus, absumo piAbsurde, adb. ahots okerrez ; eragabeAbsurdus, a, um, oker, zentzugabe ; behargabeko, ezegoki ; ergalAbundans, antis, ugari, oparo, aberatsAbundanter, adb. oparo, nasaikiAbundantia, ae, f. oparitasun, joritasun, aberastasunAbundatio, onis, f. uholdeAbunde, nasaiki ; aski, nahiko ; abunde est (inf.), aski daAbundo, as, are, intr. gaindika joan, gainezka eginAbusive, metafora bidezAbusque, (abl.), -tik1. Abusus, a, um, abutor pi.2. Abusus, us, m. gehiegikeria, neurrigabekeriaAbutor, eris, i, usus sum, dep. gaizki erabiliAbydenus, a, um, abidostar ; abidosekoAbydos eta Abydus, Abidos, hiriaAc, lok. atque orde ; eta ; aliter ac, bestela ; aeque ac, adina, bezain, bezainbeste ; perinde ac, baldin ; simul ac, bezain lasterAcacia, ae, f. akaziaAcademia, ae, f. Atenaseko Akademia ; Platonen doktrinaAcademicus, a, um, Akademiako ; Academici, orum, mpl. Platonen ikasleak ; Academica, orum, npl. Zizeronen AkademiakAcalanthis, idis, f. kardantxilo, karnabaAcanthillis, idis, f. zainzuriAcanthinus, a, um, molorrikaren, molorrika iduriAcanthis, idis, f. kardantxilo ; kardantxilobazkaAcanthus, i, m. molorrikaAcanthyllis, idis, f. kardantxilo ; zainzuriAcarnanes, um, mpl. akarnaniatarrakAcarnania, ae, f. Akarnania, Greziako lurraldeaAcatium, ii, n. untzitxoAccano, is, ere, intr. norbaitekin abestuAccanto, as, are, intr. norbaitekin abestuAccedo, is, ere, cessi, cessum, tr. eta intr. alderatu, hurbildu ; accedere ad moenia, harresitara hurbildu ; sartu ; beregain hartu ; menturatu,accedere ad periculum, galbidean menturatu ; accedere alicui suadente, onetsi norbaiten aholkuak ; areagotuAccelero, as, are, tr. lastertu, azkartu ; intr. lehiatuAccendo, is, ere, cendi, censum, tr. izeki, piztu ; zirikatu, berotuAccenseo, es, ere, sui, situm edo sum, tr. bateratu, elkartu1. Accensus, a, um, accenseo pi.2. Accensus, i , m. aitzindari menpeko3. Accensus, us, m. izekitze, pizteAccentus, us, m. doinuAccepi, accipio perf.Acceptio, onis, f. onarpen : onespenAccepto, as, are, tr. hartu, jasoAcceptum, i, n. irabaziAcceptus, accipio pi ; adj. gogokoAccerso, ik. arcessoAccessio, onis, f. alboratze ; gaixoaldi ; gehitzeAccessus, us, m. alboratze ; sarbide ; sukarraldiAccidens, entis, n. ustegabe, ustegabekeriaAccidentia, ae, f. gertakari, ustegabe1. Accido, is, ere, idi, intr. iritsi, heldu, accidere ad aures, belarritara heldu ; gertatu, quid accidit ? zer gertatu da ?4

2. Accido, is, ere, idi, sum, tr. motz ebaki, ezereztu ; ekinAccinctus, a, um, accingo pi. ; adj. gertuAccingo, is, ere, cinxi, cinctum, tr. inguratu ; antolatuAccinxi, accingo perf.Accio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. dei eginAccipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. jaso ; ongi etorri egin ; sumatu ; onartuAccipiter, tris, m. gabirai, belatzAccisus, a, um, moztuAccitus, us, m. dei, deialdiAccivi, accio, perf.Acclamatio, onis, f. oihu, irrintziAcclamo, as, are, intr., tr. oihukatu, txistukatuAcclinis, e, bermatu ; aldapatsu ; -koi, -kor, -ra eramanaAcclino, as, are, tr. makurtuAcclivis, e, goiti doanaAcclivitas, atis, f. igoaldi, igoeraAcclivus, a, um, goiti doanaAccola, ae, m. auzoko ; fluvius accola, ibai adarAccolo, is, ere, colui, cultum, tr. auzoan biziAccomodate, adb. araberaAccomodatio, onis, f. beretze, jabetze ; konponketaAccomodatus, a, um, accomodo pi.Accomodo, as, are, tr. konpondu, eratu ; -ri lotuAccomodus, a, um, berezkoAccongero, is, ere, gessi, gestum, tr. metatu, pilatuAccredo, is, ere, didi, ditum, tr. sinistu ; uste izanAccresco, is, ere, crevi, cretum, intr. hazi ; erantsiAccretio, onis, f. emendioAccretus, a, um, accresco pi.Accrevi, accresco perf.Accubitio, onis, mahaian etzateAccubo, as, are, cubui, cubitum, intr. ondoan etzan ; mahaian etzan ; ondoan izanAccubui, accubo eta accumbo perf.Accumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. ondoan etzan, gain etzan ; mahaian jarri, accumbere apud aliquem, norbaiten etxean janAccumulate, adb. nasaiki, oparoAccumulator, oris, m. pilatzaileAccumulo, as, are, tr. metatu, pilatu ; ondostatu (zuhaitza)Accurate, adb. artoskiAccuratio, onis, f. ardura, arreta ; zehaztasunAccuratus, a, um, bikainAccuro, as, are, tr. artatu ; ekinAccurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, intr. laster etorri ; gogoratuAccursus, us, m. laster etorreraAccusabilis, e, gaitzesgarriAccusatio, onis, f. salaketa, salakuntza ; accusationen desistere, salaketa utziAccusator, oris, m. salatzaileAccusatorie, adb. kartsukiAccusatorius, a, um, salaketari dagokionez ; kartsuAccusatrix, icis, f. salatzaile (emaztekia)Accusito, as, are, tr. salatuAccuso, as, are, tr. auzira deitu ; accusare ambitus, azpikeriagatik salatu ; accusare de pecuniis repetundis, bidegabekeriagatik salatuAceo, es, ere, ui, intr. garraztu, mingostu, samintu1. Acer, eris, n. astigar2. Acer, acris, acre, zorrotz ; garratz, samin ; bizi, sutsuAcerba, adb. ik. acerbeAcerbe, adb. garrazkiAcerbitas, atis, f. samintasun, garraztasunAcerbo, as, are, garrraztu, samintu ; gaiztotuAcerbus, a, um, oihukari ; gordin (fruta) ; garrai aurreko ; nekagarriAcernus, a, um, astigarrenAcerra, ae, f. intsentsu, intsentsu ontziAcerrimus, a, um, acer sup.Acervatim, adb. pilaka, metakaAcervatio, onis, f. pilaketa5

Acervo, as, are, tr. metatu, pilatuAcervus, i, m. meta, pilaAcesco, is, ere, acui, intr. garraztu, mingostuAcesta, ae, f. Segesta, Ziziliako hiriAcestaeus, a, um, SegestakoAcestensis, e, SegestakoAcetabulum, i, n. ozpin untzi ; inkaminari godalet ; neurriAcetaria, orum, npl. barazki gatzozpin, entsaladaAcetum, i, n. ozpin ; gogo xorrotxAchaeus, a, um, Akaiako, GreziakoAchaia, ae, f. Akaia, Peloponesako lurraldea, GreziaAchaias, ados, f. greziarsaAchaicus, a, um, AkaiakoAchais, idis, f. greziarsa ; GreziaAchates, ae, f. agataAchates, ae, m. Akates, Eneasen lagunaAchelous, ii, m Akelous, Epirako ibaiaAcheron, ontis, m. Akeron, Infernuetako ibaiaAcheruns, untis, m. Akeron, Infernuetako ibaiaAcherusius, a, um, InfernuetakoAcheta, ae, f. txitxarAchillea, ae, achilleos, i, f. apaizkoro (lantare)Achilles, is, m. Akiles, greziar heroiAchivus, a, um, greziar, greziakoAchradina, ae, f. Akradina (Sirakusako auzo)Achras, ados, adis, f. basa madariondoAcia, ae, f. hariAcidulus, a,um, garratxAcidus, a, um, mingots ; eztenkariAcies, ei, f. armada lerro ; prima acies, aurre armada ; novissima edo extrema acies, atze armadaAcinosus, a, um, bihitsuAcinum, i, n. eta acinus, i, m. mordoAcipenser, eris edo acipensis, is, m. polaioAconitum, i, n alarguntsabelarAcor, oris, m. samintasunAcquiesco, is, ere, quievi, quietum, intr. atseden hartu ; lasaitu ; laket izan ; baietsiAcquiro, is, ere, sivi, situm, tr. erantsi, eskuratuAcquisivi, acquiro perf.Acquisitus, a, um, acquiro pi.Acre, adb. kartsukiAcriculus, a, um, karratx ; eztenkariAcrifolium, ii, n. gorostiAcrifolius, a, um, gorostizkoAcrimonia, ae, f. samintasun ; zorroztasunAcrior, acer konparatiboaAcrisione, es ; Acrisoneis, idis, f. Danae, Acrisiosen alabaAcritas, tatis, f. adore, kemen ; zorroztasunAcriter, adb. biziki ; ankerkiAcritudo, inis, f. gogorkeria ; indarAcroama, atis, n. sinfonia ; soinulariAcroceraunia, orum, npl. Acrozeraunia mendiaAcrocorinthus, i, m. Atenasako goihiriaAcroteria, orum, npl. kaiaren buruaActa, ae, f. ondartzaActaea, ae, f. intsusaActaeus, a, um, atenastarActe, es, f. intsusaActiacus, a, um, AktiumekoActias, adis, f. atenastarsaActio, onis, f. aktore egintza ; ekintza ; egingai ; auzi ; actionen intendere, auzipetuActito, as, are, tr. ekin ; maiz alegatuActium, ii, n. Aktium hiriaActiuncula, ae, f. hitzaldi laburActius, a, um, AktiumekoActivus, a, um, eraginkor6

Actor, oris, m. kudeazaile ; abokatu ; hizlariActuaria, actuariola, ae, f. ontzitxo1. Actuarius, a, um, azkar (ontzi)2. Actuarius, ii, m. kontulariActum, i, n. egintza ; pl. balentria, legeak, arrolak ; Acta senatus, senatusen arrolakActuose, adb. azkarki, bortizkiActuosus, a, um, eragile1. Actus, a, um, ago pi. ; actum est de me, nereak egin du ; dies bene acta, egun ondo baliatua ; tempus actum, igaranaldi,lehenaldi2. Actus, us, m. higidura, ibilera ; agerraldi ; zatiActutum, adb. berehalaAcui, acus dat. ; aceo eta acuo perf.Aculeatus, a, um, eztendun ; zorrotzAculeus, i, m. ezten, ziri, pizgarri, kaltegarriAcumen, inis, n. mutur (azkon) ; gailur ; zorroztasunAcuminatus, a, um, zorrotzAcuo, is, ere, ui, utum, tr. zorroztu1. Acus, eris, n. ahotz ; leka2. Acus, i, m. arrain luze3. Acus, us, f. orratz ; acu pingere, bordatuAcute, adb. zorrozki ; antzatsukiAcutulus, a, um, antzatsuAcutum, adb. zorrozki, antzatsukiAd, prep. norat : eo ad patrem, aitaren etxerantz banoa ; ad sidera, zeruraino ; tokia : ad ripan, ibai ertzean ; noiz : ad diem,hizartu egunean ; ad solis occasum, eguzki sartzean ; ad annum, urte baten buruan ; helburua : omnibus rebus adprofectionen comparatis, oro antolaturik joaterako ; konparaketa : arabera, soginik, ad omnia, orotanAdactio, onis, f. behartze, derrigortzeAdactus, a, um, adigo pi.Adactus, us, m. makur ; adactus dentis, haginkadaAdaeque, adb. hain, hainbatAdaequo, as, are, tr ; berdintuAdaestuo, as, are, intr. turrustatuAdaggero, as, are, tr. metatu, pilatu, ondostatu (zuhaitza)Adagio, onis, f. atsotitzAdagium, ii, n. atsotitzAdalligo, as, are, tr. batu, josiAdamanteus, a, um, altzairuzko, burdinezko, diamantezko ; gogor burdina bezalaAdamantinus, a, um, ik. aurrerakoaAdamas, antis, m. altzairu, burdin, diamante ; bihotz gogorAdambulo, as, are, intr. ondoan ibiliAdamo, as, are, tr. liluratu ; maiteminduAdaperio, is, ire, perui, pertum, tr. osoki ireki, estalia kenduAdapertilis, e, ireki daitekeenaAdapertus, a, um, adaperio pi.Adapto, as, are, tr. doituAdaquo, as, are, tr ; ureztatuAdaquor, aris, ari, dep. hurez hornitu ; ureztatu ; eradanAdareo, es, ere, ui, edo adaresco, is, ere, intr. lehortu1. Adauctus, adaugeo pi.2. Adauctus, us, m. ugalketaAdaugeo, es, ere, auxi, auctum, tr ; gehituAdaugesco, is, ere, intr. gehitu ; lodituAdaugmen, inis, n. ugalketaAdbibo, is, ere, bibi, bibitum, tr. edan ; irritsiz entzunAdc…, ik. acc.Addecet, behar da, on daAddenseo, es, ere, tr. tinkatuA1ddenso, as, are, tr. tinkatuAddico, is, ere, dixi, dictum, intr. aldeko izan ; tr. enkantean eman ; addicere in publicum, konfiskatu, kendu ; esleitu ;kondenatuAddictio, onis, f. enkantean emateAddictus, a, um, addico perf. ; addictus, i, m. zorrarengatik esklaboAddidi, addico perf.Addisco, is, ere, didici, tr. ikasiAdditamentum, i, n. gehiketa7

Additio, onis, f. gehiagotzeAdditus, a, um, pi. perf.Addixi, addico perf.Addo, is, ere, didi, ditum, tr. josi, lotuAddoceo, es, ere, docui, doctum, tr. irakatsiAddormio, is, ire, intr. lokartuAddormisco, is, ere, intr. lokartuAddubito, as, are, intr. ezbaian izan ; zalantzatuAdduc, adduco ag.Adduco, is, ere, duxi, ductum, tr. eraman ; adducere in jus, auzitaratu ; erakarri, adducere in metum, beldurtu ; estutu,uzkurtu, adducere habenas, hedeeak estutu ; ekarri, adducere febres, sukarra emanAdductus, a, um, adduco pi. ; adj. izurtu, zimurtu ; betilunAdduxi, adduco perf.Adedo, is, ere, edi, esum, tr. hasi ; marraskatuAdegi, adegi perf.Adelphi, Adelphoe, orum, mpl. Adelfoak, Terenzok idatzi komediaAdelphis, idis, f. datilAdemi, adimo perf.Ademptio, onis, f. kentzeAdemptus, a, um, adimo pi.Ademtio, onis, kentze1. Adeo, adb. hain, hainbat ; erabat ; eta ere, areago ; bada, id adeo considerate, bada hau ikus ezazue ; hain zuzen ; adeout, hain…non, adeo mihi carus est ut …, hain maite dut non…2. Adeo, is, ire edo ivi, itum, tr. eta intr. hurbildu, ikustatu, adire ad aliquem, norbait ikustatu ; galdetu, aztertu ; hasi, aurreegin, adire (ad) summa pericula, gaizbide handiei aurre eginAdeps, ipis, m. koipe ; lur gizen ; hanpaduraAdeptio, onis, f. eskurapenAdeptus, a, um, adipiscor pi. eskuratu duena ; passiboan : irabaziAdequito, as, are, tr., intr. zaldiz hurbilduAderam, adsum ir.Adero, adsum etorkizunaAderro, as, are, ondoan ibiliAdesurio, is, ire, ivi, intr. goseak janAdesus, a, um, adedo pi.Adeundus, a, um, adire aditz- adj.Adf. ik. aff.Adfui, affui, adsum ir.Adg. ik. agg.Adhaereo, es, ere, haesi, haesum, intr. itsatsi ; ondoan izanAdhaeresco, is, ere, haesi, haesum, intr. itsatsi ; ixil egonAdhaesi, adhaereo eta adhaereso perf.Adhaesio, onis, f. loturaAdhaesus, us, m. loturaAdhalo, as, are, tr. putz eginAdhibeo, es, ere, bui, bitum, tr. hurbildu ; abegi on egin , batzarri egin ; erabili ; adhibere fidem, hitzeko izan ; erantsiAdhinnio, is, ire, ivi edo ii, intr. –ti buruz irrintzi eginAdhortamen, inis, n. adore emateAdhortatio, onis, f. adore emate, sustatzaileAdhortator, oris, m. adoretzaile, sustatzaileAdhortor, aris, ari, dep. adore eman, adoretu, sustatuAdhuc, adb. orain arte ; gainera, orobatAdi, adeo, is ag.Adiantum, i, n. odolbelar (landare )Adicio, ik. adjicioAdiens, entis, adeo, po.Adigo,is, ere, egi, actum, tr. aurrerarazi, sartu, eroan (abereak) ; hertsatu, behartu, adigere (ad) jusjurandum edojusjurando, zinpetzera, zin egitera erakarriAdii, adeo, is, perf.Adimo, is, ere, emi, emptum, tr. kenduAdimpleo, es, ere, evi, etum, tr. bete,Adinstar, ik. instarAdipatum, i, n. gizenkiAdipatus, a, um, gizenAdipiscor, eris, i, adeptus sum, dep. iritsi ; lortuAditio, onis, f. joateAditus, us, m. joate, hurbilketa, sarrera8

Adivi, adeo perf.Adjacentia, ium, npl. inguruneAdjaceo, es, ere, cui, intr. ondoan izanAdjeci, adjicio perf.Adjectio, onis, f. batuketaAdjectus, a, um, adjicio piAdjicio, is, ere, jeci, jectum, tr.urtuki, ezarri ; adjicere calculum album, botua eman, enkantean eman; erantsiAdjudico, as, are, tr. iratxeki ; adjudicare causam alicui, norbaiti arrazoia emanAdjugo, as, are, tr. lotu,Adjumentum, i, laguntzaAdjunctio, onis, f. baterapen ; adjunctio animi, begikotasunAdjunctus, a, um, adjungo pi ;Adjungo, is, ere, junxi, junctum, tr. uztartu ; lotu ; adjungere aliquem sibi beneficio, norbait bere buruari ongiez josiAdjuratio, onis, f. zinAdjuro, as, are, tr. zin eginAdjuto, as, are, lagunduAdjutor, oris, m. laguntzaile ; aldetarAdjutorium, ii, n. laguntza, sorospen, urgazgoAdjutrix, icis, f. emakume laguntzaileaAdjutus, a, um, adjuvo pi.Adjuvi, adjuvo perf.Adjuvo, as, are, juvi, jutum, tr. lagundu, urgatzi ; norbaiti gai izanAdl. ik. AllAdmaturo, as, are, tr. azkartu, lehiatuAdmetior, iris, iri, mensus sum, dep. zehazki neurtu, izartuAdmigro, as, are, intr. bateratu, elkartuAdminiculo, as, are, tr. eutsi ; zurkaiztatu, taketatuAdminiculum, i, n. taket, zurkaitzAdminister, tri, m. zerbitzari, agenteAdministra, ae, f. mirabeAdministratio, onis, f. zerbitzu, administraritza, gobernuAdministrator, oris, m. kudeatzaileAdministro, as, are, intr. zerbitzatu ; tr. kudeatu , zuzendu ; administrare provinciam, probintzia kudeatuAdmirabilis, e, harrigarri, miresgarriAdmirabilitas, atis, f. miresgarritasunAdmirabiliter, adb. miresgarriki, miresgarriro,Admirandus, a, um, miragarri, miresgarriAdmiratio, onis, f. harridura, mirespen ; txundiduraAdmirator, oris, m. miresleAdmiror, aris, ari, dep. tr. ; miretsi, txunditu ; gurtu ; opatu, gura izanAdmisceo, es, ere, miscui, miztum edo mixtum, tr. nahasiAdmisi, admitto perf.Admissio, onis, f. onarpenAdmissum, i, hilketa, erruAdmissus, a, um, admitto pi.Admistio, admistus, ik. admixtioAdmitto, is, ere, misi, missum, tr. aurrerarazi, aitzinarazi ; sartu, onartu ; hil ; aldeko izan (zoria)Admixtio, onis, f. nahasdura, nahasketaAdmixtus, admisceo pi.Admoderate, adb. heinean, neurrianAdmoderor, aris, ari, dep. tr. neurtu, eztituAdmodum, adb. txit, oso, erabatAdmoenio, is, ire, setiatuAdmolior, iris, iri, itus sum, dep. ondoan ipini ; ahaleginduAdmoneo, es ere, nui, itum, tr. ohartzerazi, admonuit eum alicujus rei edo de aliqua re, zerbait ohartzerazi zion ;aholkatu ; erasiatuAdmonitio, onis, f. oharpen ; oroitzapenAdmonitor, oris, m. ohartzerazleAdmonitum, i, n. aholkuAdmonitus, us, m. aholkuAdmordeo, es, ere, momordi, morsum, tr. ausiki, hozkatuAdmorsus, a, um, admordeo, pi.Admotio, onis, f. esleipenAdmotus, a, um, admoveo pi.Admoveo, es, ere, movi, motum, tr. hurbildu , bultzatu ; aurreratuAdmugio, is, ire, intr. marraka egin, marruma egin9

Admurmuratio, onis, f. marmarAdmurmuro, as, are, intr. marmarka ariAdmutilo, as, are, tr. iruzurtuAdn ik. AnnAdnato, as, are, intr. –i buruz igeri eginAdnavigo, as, are, intr. itsasoan ibiliAdno, as, are, intr. igeri eginAdnutrio, is, ire,tr. haziAdobruo, is, ere, rui, rutum, tr. jorratuAdoleo, es, ere, ui edo evi, ultum, intr. usaindu ; tr. oparitan erreAdolescena, adolescentia, ik. adulescensAdolui, adoleo perf.Adonis, is edo idis, Xipreko erregea, erabat ederraAdoperio, is, ire, erui, ertum, tr. estaliAdopertus, adoperio pi.Adopinor, aris, ari, dep. uste izanAdoptaticius, a, um, -orde, -tzat hartuaAdoptatio, onis, f. –orde, -tzat hartzeAdoptator, oris, m. aitordeAdoptio, onis, f. –orde, -tzat hartzeAdoptivus, a, um, -orde, -tzat hartzaile, - hartuaAdopto, as, are, tr. –orde, -tzat hartu ; hautatu ; txertatuAdor, oris, n. gari irinAdulans, antis, lausengari, losintxari, balakariAdulatio, onis, f. xera ; losintxaAdulator, oris, lausengari, losintxariAdulatorius, a, um, lausenguko, losintxakoAdulescens, entis, adulesco po. hazten dena, tarrotzen dena ; m. eta f. mutiko, mutil, neskatilaAdulescentia, ae, f. gaztetasunAdulescentula, ae, f. neskatxaAdulescentulus, i, m. gaztetxo, nerabeAdulesco, is, ere, ulevi, ultum, intr. hazi, handituAdulevi, adulesco perf.Adulo, as, are, balakatu, zurikatuAdulor, aris, ari, dep. balakatu, zurikatu1. Adulter, era, erum, adulteriogile2. Adulter, eri, m. maitaleAdultera, ae, f. emazte adulteriogileAdulteratio, onis, f. aldaketaAdulterinus, a, um, adulteriozko ; izunAdulterium, ii, n. adulterioAdultero, as, are, intr. adulterio egin ; tr. faltsutuAdultus, a, um, adulesco pi. ; helduAdumbratim, adb. handizka, larrian, zehazgabeAdumbratio, onis, f. zirriborroAdumbratus, a, um, adumbro pi. ; adj. faltsu, hutsal ,azalekoAdumbro, as, are, tr. itzal egin ; zirriborratuAduncitas, atis, f. makurrera, makurtasunAduncus, a, um, makur, makodunAdurgeo, es, ere, tr. amorruz jarraituAduro, is, ere, ussi, ustum, tr. erre, sutuAdusque, - arteAdussi, aduro perf.Adustio, onis, f. erretura, erretzeAdustus, a, um, aduro pi ; kiskail ; belztuaAdvecticius, a, um, inportatua, sarraraziaAdvectio, onis, f. garraioAdvecto, as, are, tr. garraiatuAdvector, oris, m. garraiolari1. Advectus, a, um, adveho pi.2. Advectus, us, m. garraioAdveho, is, ere, vexi, vectum, tr. garraiatuAdvelo, as, are, estaliAdvena, ae, etorkinAdveneror, ari, dep. gurtuAdvenio, is, ire, veni, ventum, intr. heldu, gertatu ; adveniens mare, itsasgora10

Adventicius, a, um, arrotz, jesana, eransgarri, betegarriAdventitius, a, um , adventicius bezalaAdvento, as, are, intr. hurbildu, aurreratuAdventor, oris, m. ikustari, iristen denaAdventorius, a, um, iristean eskaintzen denaAdventus, us, m. etorreraAdverbero, as, are, tr. joAdverbium, ii, n. adberbio, adizlagunAdverro, is, ere tr. erraztu, erraztatuAdversa, orum, npl. zorigaitzAdversaria, orum, npl. aurkariaren argudioak ; zirriborroAdversarius, a, um, aurkako ; izen : aurkariaAdversator, oris, m. aurkariAdversatrix, icis, f. aurkari (emakume)Adverse, adb. kontraesanezAdversio, onis, f. norabideAdversitas, atis, f. gorrotoAdverso, as, are, intr. adi adi izanAdversor, aris, ari, atus sum, dep. intr. aurka egin ; borrokatuAdversum, edo adversus (nor), aurrean ; -rantz ; adversus urbem, hiriaren aurrean, hirirantz ; aurka, adversusrempublicam, Estadoaren aurka ; -i buruz, pietas adversus deos, jinkoei buruzko kartsutasuna ; adb. aurrez aurreAdversus, a, um, aurrez aurre ; aurrean dagona, solem adversum intueri, iguzkiari aurrez aurre sogin ; arerio, etsai, resadversae, zorigaitz ; adversum proelium, gudu galtze ; pars adversa, aurkakoaAdverto, is, ere, verti, versum, tr. zuzendu, advertere navem in portum, kaiara untzia zuzendu, –rants jo, joan ; ohartu,oharrarazi ; advertere in, zigortuAdvesperascit, beranta dago, berandu duAdvexi, adveho perf.Advigilo, as, are, intr. begiratu, iratzarririk egonAdvocatio, onis, f. auzirako laguntza ; babespide ; epeAdvocatus, i, m. abokatu ; aholkariAdvoco, as, are, tr. deitu ; aholkulari hartuAdvolatus, us, m. hegada, hegaldiAdvolitans, antis, hegaldatuzAdvolo, as, are, intr. hegaldatuAdvolutus, advolvo, pi.Advolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. –i buruz itzulikatu ; advolvere genibus ; advolvi genua edo genibus, ahozpeztuAdvorsum, advorto, ik. adver…Adytum, i, n. santutegiAeacides, ae, m. Aecusen seme edo ondokoAeacius flos, m. jazintoAeacus, i, m. Aecus, Infernuetako hiru epailetarik batAedes, is, f. toki santu, tenplu ; pl. jauregiAedicula, ae, santutegi ; gelatxoAedificatio, onis, f. eraikuntza ; eraikinAedificatiuncula, ae, eraikin txikiAedificator, oris, m. etxaginAedificium, ii, eraikinAedifico, as, are, tr. eraikiAedilicius, a, um, edilarenaAedilis, is, m. edilAedilitas, atis, f. edil karguAeditimus, aeditumus, i, m. tenplu zainAedituens, entis, m. tenplu zainAedues, entis ; Aedui, orum, eduetarrak,Aeetis, idis ; Aeetine, es ; Aeetias, adis, f. Medea, Eetesen alabaAegeon, onis, m. Aegeon, Erraldoietarik batAegeum, Aegeum mare, n. Egeo itsasoaAegatae, arum ; Aegates, um, fpl. Aegates irlak, uharteakAegeus, a, um, Egeo itsasokoaAeger, gra, grum, eri, gaixo ; nekagarriAegerrime, aegre supelatiboaAegeus, ei edo eos, m. EgeoAegina, ae, f. Aegina irlaAeginensis, is ; Aegineta, ae, m. eginetarAegis, idis, f. Egida, Jupitereren edo Minerbaren erredolaAegithus, i, m. gabirai11

Aegle, Aegle (Naiade, lamin)Aegre, adb. nekez ; gogoz kontra, gogoz gaintiAegresco, is, ere, intr. gaisotu, nahigabetu, saminduAegrimonia, ae, f. nahigabeAegrisco, is, ere, intr. gaisotu, nahigabetuAegritudo, inis, f. nahigabe, griñaAegror, oris, m. gaisotasun, eritasunAegrotatio, onis, gaisotasun, eritasunAegroto, as, are, intr. gaixo izanAegrotus, a, um, gaiso, eriAegyptiacus, a, um, Egiptoko, egiptiarAegyptius, a, um, Egiptoko ; pl. egiptiarrakAemilia (via), f. Emilia bideaAemilianus, i, m. Emiliano ; Eskipion EmilianoAemilius, a, um, Emilio familiakoaAemilius, ii, m. EmilioAemonia, ae, f. TesaliaAemonidae, arum, mpl. tesaliarrakAemonius, a, um, tesaliar ; TesaliakoAemulatio, onis, f. lehiaketa, txapelketa ; jarraibiideAemulator, oris, m. lehiaketariAemulatus, us, m. lehiakideAemulor, aris, ari, atus sum, dep. lehiatu ; bekaizti izanAemulus, a, um, adj. eta izen, lehiati ; lehiakideAeneades, ae, pl. Eneasen lagunak edo ondokoak ; erromatarrakAeneas, ae, m. Eneas, Benusen eta Ankisen semeaAeneis, idis, edo idos, f. Eneidea, olerkiaAeneius, a, um, EneasenaAeneus, a, um, bronzezkoAenigma, atis, n. asmakari, igarkizunAenum, i, n. bronzezko ontziAenus, a, um, bronzezkoAeoles, um eta Aeolii, orum, eoliarrak1. Aeolia, ae, f. Eolia, Tesalia2. Aeolia, ae, f. Eolia irlakAeoliae insulae, fpl. Eolia irlakAeolicus, a, um, EoliakoaAeolidae, arum, mpl. eoliarrak, tesaliarrakAeolis, idis, f. EoliaAeolius, a, um, Eoliari doakiona ; eoliarrei doakionaAeolus, i, m. Eolus, aizeen jinkoaAequabilis, e, berdin ; zuzenAequabilitas, atis, f. berdintasun ; - juris, politika berdintasun ; zuzentasunAequabiliter, adb. berdin, berdinzkiAequaevus, a, um, adin berakoAequalis, e, lau, leun ; berdin ; adinkide, garaikide ; iraunkorAequalitas, atis, f. berdintasun ; leuntasunAequaliter, adb. berdin, berdinzkiAequanimitas, atis, f. onginahiAequatio, onis, f. berdintasunAeque, adb. berdin ; aeque ac, atque edo et, bezalaAequi, orum, Aequicolae, arum ; Aequicoli, Aequiculani, Aequiculi, orum, mpl. aeketarrakAequilibris, e, orekanAequilibritas, atis, f. orekaAequilibrium, ii, n. oreka (balantza)Aequinoctialis, e, egun hamabikokoAequinoctium, ii, n. egun hamabikoAequipar, aris, berdinAequiparabilis, e, berdingarriAequiparatio, onis, f. berdinketaAequipero, as, are, berdintu, berdin izanAequipondium, ii, n. astuntasun bera ; kontrapisuAequitas, atis, f. simetria ; berdintasunAequo, as, are, tr. leuntu ; berdintu, berdin izanAequor, oris, n. ordoki , lautada, zelaiAequoreus, a, um, itsasoko12

Aequum, i, n. taulada, ordoki ; berdintasun ; zuzentasun ; neurri, plus aequo, gehiegi, -egiAequus, a, um, leun ; mesedegarri ; berdin ; lasai, aequo animo, bare, lasai ; egoki, aequum est, egoki daAer, aeris, m. aire ; zeru, ortzeAera, aes pl.Aeramentum, i, n. bronzezko gauzaAeraria, ae, f. olaAerarium, ii, n. Saturnoren tenplua ; bronzean zizelatu legeakAerarius, a, um, bronzezko ; diruzaindegiko ; Aerarii tribuni, altxora tribunoakAerarius, ii, m. errementari ; hiritar doilortuAeratus, a, um, bronzezkoAereus, a, um, bronzezkoAerifer, fera, ferum, kobrezko xilintxadunAerifodina, ae, f. kobre meategiAeripes, edis, bronzazko zangodunAeris, aes genitiboaAerisonus, a, um, bronzazko zaratadunAerius, a, um, airekoAerizusa, ae, f. turkesaAeruca, ae, f. gardinga, berdetAeruginosus, a, um, herdoilduAerugo, inis, f. herdoil ; kobrezko diru ; bekaizkeria ; zekenkeriaAerumna, ae, f. nekadura, oinazeAerumnabilis, e, etsigarriAerumnosus, a, um, zoritxarreko, dohakabeAeruscator, oris, m. iruzurtzaileAerusco, as, are, intr. iruzurtuAes, aeris, n. bronze ; diharu ; aes alienum, mailegu ; aes alienum facere, zorpetu ; aes alienum dissolvere, ordainduAeschines, is, m. EskinoAeschylus, i, m. EskiloAesculapius, ii, Eskulapio, sendakuntzako jainkoaAesculetum, i, n. harizti, hariztoiAesculinus, a, um, haritzekoAesculus, i, f. abari, zumelAesonides, ae, m. Jason, Esonen semeaAesopeus, Aesopius, , a, um, EsoporenAesopus, i, m. Esopo, alegilari grekatarraAestas, tatis, f. uda ; gudaldiAestifer, fera, ferum, gori, kiskalgarriAestimabilis, e, baliotsuAestimatio, onis, f. baliostapenAestimator, oris, m. baliostatzaileAestimo, as, are, tr. baliostatu ; magni edo magno aestimare, asko baliostatu ; aestimare nihil, jaramon ez eginAestiva, orum, npl. gudaldi ; bortukaAestive, adb. udan bezalaAestivo, as, are, intr. uda igaroAestivus, a, um, udakoAestuarium, ii, n. hondartza ; itsasadar ; argizuloAestuatio, onis, f. irakinaldiAestuo, as, are, intr. erre,irakin ; maiteminduAestuose, adb. berokiAestuosus, a, um, kiskalgarriAestus, us, m. bero itogarri, berogoriña ; irrikaAetas, tis, f. adin ; aetas tenera, haurtzaro ; - confirmata, adin azkarren ; - matura, adin heldu, adinaro ; - affecta, indarahultze ; - provecta, zahartzaro ; - exacta, bizi bukaera, amaia ; bizi iraupen ; mende, gizaldi, epeAetatula, ae, f. adin laburAeternitas, atis, f. betiera, betikotasun, betierekotasunAeterno, as, are, tr. betikotu, betikortuAeternum, adb. betikozAeternus, a, um, betiereko, betikorAether, eris edo eros, m. eguratsAetherius, a, um, aireko, zerukoAethiopia, ae, f. EtiopiaAethiopicus, a, um, etiopiakoAethiops, opis, m. etiopiarAethra, ae, f. ortze, zeru ; zeru zohardiAetna, ae, Etna13

Aetnaeus, a, um, EtnakoAetnensis, e, EtnakoAetoli, orum, mpl. etoliarrakAetolia, ae, f. Etolia, Greziako lurraldeaAetolicus, Aetolius, a, um, EtoliakoAetolus, a, um, EtoliakoAevitas, atis, f. zahartasunAevum, i, n. betikotasun ; bizitzaAfer, fra, frum, afrikarAffabilis, e, adeitsu, eratsuAffabilitas, atis, f. adeitasunAffabiliter, adb. lainokiAffabre, adb. artezAffabulatio, onis, f. ikaskizun (alegietan)Affatim, adb. nasaiki, oparoAffatus, us, m. mintzaldi, elkarrizketaAffeci, afficio perf.Affectatio, onis, f. nahikunde, asmo ; itxurakeriaAffectator, oris, m. –gai, - nahi, begiztatzaileAffectio, onis, f. aldaketa ; tirriaAffecto, as, are, tr. ahalegindu, lehiatu ; jabetu, regnum affectare, erregetzaz jabetu1. Affectus, a, um, afficio pi.2. Affectus, us, m. gaisotasun ; tirriaAffero, fers, ferre, attuli, allatum, tr. ekarri, eraman ; aferre epistolam alicui edo ad aliquem, gutuna norbaiti eramanAfficio, is, ere, feci, fectum, tr. onartu, gaitzetsi ; zigortu, afficere exilio, atzerriratu ; afficere honoribus, omenez beteAffictus, a, um, affingo pi.Affigo, is, ere, fixi, fixum, tr. lotu, iltzatu ; sarraraziAffingo, is, ere, finxi, fictum, tr. eratu ; erantsi ; itxura eginAffinis, e, ezkontzaz ahaide ; partaideAffinitas, atis, f. ezkontzaz ahaidetasun ; antz ; auzoAffinxi, affingo perf.Affirmate, adb. baikorkiAffirmatio, onis, f. baieztapenAffirmo, as, are, tr. baiestatuAffixus, a, um, affigo pi.Afflatus, us, m. putz; arnasAffleo, es, ere, evi, etum, intr. nigar egin norbaitekiAfflictatio, onis, f. oinazeAfflictio, onis, f. neke, oinazeAfflicto, as, are, tr. jo, porrokatu ; afflictare se edo afflictari, etsiAfflictor, oris, m. suntsitzaile ; porrokatzaile1. Afflictus, a, um, affligo pi.2. Afflictus, us, m. talka, kaskaAffligo, is, ere, flixi, flictum, tr. urtuki, uzkaili ; erautzi ; porrokatuAfflo, as, are, intr. putz egin ; arnasa hartuAffluens, entis, affluo po.Affluenter, adb. oparoAffluentia, ae, f. jario ; oparotasun, ugaritasunAffluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. jario ; oparo izanAffodio, is, ere, tr. sakondu, zulatuAffore, afforem, adsum inf. geroaldia eta subj.iraganaAfformido, as, are, intr. beldur izanAffremo, is, ere intr. dardaratu, ikaratuAffrico, as, are, fricui, frictum edo fricatum, tr. igurtzi, marruskatuAffrictus, us, m. igurtzi, marruskaldiAffringo, is, ere, tr. apurtu, xehatuAffudi, affundo perf.Affui, adsum perf.Affulgeo, es, ere, fulsi , intr. dirdiratu, distiratuAffundo, is, ere, fudi, fusum, tr. ureztatu, isuriAffusus, a, um, affundo pi.Afore, aforem, absum inf. geroaldia eta subj. iraganaAfrica, ae, f. AfrikaAfricanus, a, um, afrikarAfricus, i, m. afrikus, hego-mendebaleko haizeaAfui, absum perf.14

Agamemno, Agamemnon, onis, m. Agamemnon, Mizeneseko erregeAgamemnonides, ae, m. Orestes, Agamemnonen semeaAgamemnonius, a, um, AgamemnonenAgaricum, i, n. agariko (onddo)Agaso, onis, m. zerbitzariAge, agite, ago agintaldia, ea ! izan bihotz !Agedum, agitedum, izan bihotz !Agellulus, agellus, i, m. alor txiki, soro txikiAgenoreus, a, um, Agenoren, Didonen arbasa ; kartagotarAgens, entis, ago po. ; adj. eraginkor, eragileAger, agri, m. alor, soro ; etxalde, baserriAgesilaus, i, m. Agesilaus, Espartako erregeAggemo, is, ere, intr. deitoratu, zinkurin eginAgger, eris, m. pila, meta ; mendi ; harresi ; naza, galtzadaAggeratio, onis, f. meta, naza1. Aggero, as, are, tr. metatu2. Aggero, is, ere, gessi, gestum, tr. metatu1. Aggestus, a, um, aggero, is, pi.2. Aggestus, us, m. garraiabideAgglomero, as, are, tr. metatuAgglutino, as, are, erantsi, galdatuAggravesco, is, ere, intr. astundu ; gaizkituAggravo, as, are, tr. gainkargatuAggredior, eris, i, gressus sum, dep. tr. ikustera joan ; oldartu ; abiatu, hasiAggrego, as, are, tr. bateratu, bilduAggressio, onis, f. erasoAggressus, a, um, aggredior pi.Agilis, e, higigarri, eroankor ; eraginkorAgilitas, atis, f. higigarritasun, arintasunAgiliter, adb. lasterAgitabilis, e, higigarriAgitatio, onis, f. higidura, ekintza, ihardueraAgitator, oris, m. hotsemaile, eroale (abereak)Agito, as, are, tr. –ren atzetik joan, uxatu, eroan ; jaso ( uhinak) ; bultzatu ; ari izan, jardun ; agitare animis, cum animo,gogoan izan ; urdurituAglaspis, idis, m. erredola zilardun soldadoAgmen, inis, n. oste ; armada ; gudaroste ; armada ebilaldi ; agmen primum, extremum edo novissimum, medium, aurrearmada, atze armada, erdi armada ; agmen cogere, atzean izan ; agmen quadratum, karratu armadaAgna, ae, antzu ardiAgnascor, eris, i, natus sum, aitaren ordeinutik ondoren sortuAgnatio, onis, f. hil osteko sortze ; aitaren aldeko senitarteko1. Agnatus, a, um, agnascor pi.2 Agnatus, i, m. hil osteko seme ; aitaren aldeko ahaideAgnellus, i, arkumeAgnina, ae, f. arkumeki, axurkiAgninus, a, um, arkumearenAgnitio, onis, f. ezagutzaAgnitor, oris, m. ezagutzaileAgnitus, a, um, agnosco pi.Agnomen, inis ; Agnomentum, i, n. izengoitiAgnosco, is, ere, novi, nitum, tr. ezagutu, ikasi, onartuAgnovi, agnosco perf.Agnus, i, m. bildotsAgo, is, ere, egi, actum, tr. haizatu, ohildu, uxatu ; hostem prae se agere, etsaiaren atzetik joan, etsaiari jarraiki ; sortu,radices agere, zainak egin ; egin (urteak), annum trigesimun agens, hogeita hamargarren urtean ; nihil agere, ezer egin ;gidatu, gobernatu, consulatum agere, kontsul izan ; delectum agere, gudosteak bildu ; agere pacem, bakean izan ; excubiasagere, zaindu, zain izan ; gracias agere, eskertu, eskerrak eman : eztabaidatu, ari izan, de conditionibus agere, baldintzetazari izan ; male agere cum aliquo, norbaitekin gaizki ari izan ; auzipetu, auzitan sartu ; ihakin egin, alegia eginAgon, onis, m. jokoAgonalia, ium edo iorum, Agonaliak, Janusen bestakAgoranomus, i, m. azoka zaintzaileAgrarius, a, um, arloetako, baserrikoAgrestis, e, baserrikoAgrestis, is, m. f. baserriko, baserritarAgricola, ae, m. nekazariAgricolatio, onis, f. nekazaritza15

Agri cultio, onis, f. nekazaritza,Agri cultor, oris, m. nekazariAgri cultura, ae, f. nekazaritzaAgrigentinus, a, um, Agrigenteko, pl. agrigentearrakAgrigentum, i, n. Agrigente, Sizialako hiriaAgripeta, ae, m. lur zati baten jabeAgrippina, ae, f. AgripinaAgrippinenses, ium, mpl. koloniarrakAgrippinensis colonia, ae, f. KoloniaAh ! a ! oi !Ahenator, oris, m. turutari (soldadoa)Aheneus,ik Aeneus…Ahenum, i, n. eltze, pertzAhenus, a, um, bruntzezko ; sor, soraioAi ! ai ! atx !Aigleucos, i, n. ardo gozoaAin’, aisne ? orde, zer diok ? benetan ?Aio, is, it, defektibo, baieztatu ; aiunt, ut aiunt, quod aiunt, dioeAjax, acis, m. AjaxAla, ae, f. hegal, hegoAlabaster, tri, m. eta alabastrum, tri, n. harzuri ontziAlabastrites, ae, m. harzuriAlabeta, ae, m. lanpardaAlacer, cris, e, bizi, laster ; suhar ; alaiAlacritas, atis, f. bizitasun, azkartasun, su, karAlapa, ae, f. zartakoAlares, e, alarii, mpl. hegaletako gudutaldeaAlatus, a, um, hegaldunAlauda, ae, f. larratxori, txirritxorroAlausa, ae, f. gataAlba, ae,f. Alba, Latiumeko hiriAlbani, orum, mpl. albatarrakAlbanus, a, um, AlbakoAlbarium, ii, n. iztukuAlbatus, a, um, zuriz jantziAlbens, entis, albeo po. ; albente caelo, egunsentianAlbeo, es, ere, intr. zuri izanAlbesco, is, ere, intr. zuritu ; argituAlbicapillus, i, m. agureAlbicera olea, f. oliba zuriAlbico, as, are, intr. zuritu, zuri izanAlbidus, a, um, zuriska, zurikailAlbion, onis, f. AlbionAlbis, is, i, im, m. Albis, Germaniako ibaiaAlbitudo, inis, f. zuritasunAlbugo, inis, f. zahi, zoldaAlbulus, a, um, zurikail, zuriskaAlbum, i, zuri ; errolda ; kuadroAlburnum, i, n. zurgizenAlbus, a, um, zuri, zurpail ; argi, zohardi ; aldeko, alba lapillo diem notare, hozkatu eguna harri zuriaz, hau da, zorihonekoikusi ; alba avis, txori xuri, hau da, gauza bakana, atzamanezinaAlcea, ae, f. malbaAlcedo, onis, f. AlzionAlces, is, f. oreinAlcibiades, is, m. Alzibiades, Atenaseko jeneralaAlcides, ae, m. HerkuloAlcyon, onis, f. AlzionAlcyoneus, a, um, f. AlzionekoAlea, ae, f. zotz joko, azareko joko ; ustegabe, zori, alea jacta est , zotza, txotxa egina da, hau da, erabakia hartua daAleator, oris, m. jokalariAleatorius, a, um, azareko jokoetakoAlec, ecis, n. gesal saltsaAlecto edo Allecto, us, f. Alekto, Furietako batAleo, onis, m. jokalariAles, itis, hegaldun, hegodun ; azkar, laster ; izen m. txori ; asturu, zoriAlesco, is, ere, intr. handitu, hazi16

Alesia, ae, f. Alesia, Galliago hiriaAlexander, dri, m. AlexandreAlexandrea, ae, f. Alexandria, ae, f. Alexandria, hiriAlexandrinus, a, um, AlexandriakoAlexipharmacon, i, n. kontrapozoiAlga, ae, f. alga, itsasbelarAlgens, entis, hotz, hotz duena,Algeo, es, ere, alsi, alsum, intr. hotz izanAlgidus, a, um, hotz,Algor, oris, m. hotz biziAlgosus, a, um, algatsuAlia, adb. bestalde ; alii alia, batzuk alde bat, besteak beste batAlias, adb. beste aldi batez ; aurretik ; alias … alias, noiz …noiz, batean … batean ; gaineraAliatum, i, n. baratxuri-…, baratxuri saldaAlibi, adb. beste toki batean ; alibi atque alibi, batean heben, bestean horAlibilis, e, elikagarriAlica, ae, f. ertirin, semulaAlicarius, a, um, garagardogile-, ahotzari doakonaAlicastrum, i, n. ertirinAlicubi, adb. nonbaitAlicula, ae, f. soingaineko laburAlicunde, adb. nondik edo nondik, nonbaitik, norbaitenganikAlienatio, onis, f. ordeinuz uzte ; erotasun ; bereizketaAlienigena, ae, adj. eta izen, arrotzAlienigenus, a, um, arrotzAlieno, as, are, tr. aldatu ; saldu ; erotu ; hurrundu, baztertu ; etsaituAlienus, a, um, bestearena ; aes alienum, zor ; andeatu ; ezegoki ; aurkakoAlifer, era, erum, hegaldunAliger, era, erum, hegaldun ; mpl. MaitasunakAlimentarius, a, um, elikagarriAlimentum, i, n. hazkurri, janari ; bazkaAlimonia, ae, f. janari ; hezkuntzaAlimonium, ii, n. janari ; hezkuntzaAlio, adb. bestetan, beste nonbait, beste norabaitAlioqui, alioquin, adb. bestalde, gainera ; bestelanAliorsum, aliorsus, adb. bestetarantzAlioversum, alioversus, adb. bestetarantzAlipes, edis, arin, azkarAlipilus, i, m. tipiltzaileAlipta, aliptes, ae, m.igurtzaile, torratzaile (masaiari)Aliqua, adb. nonbaitikAliquamdiu, adb. luzazkaAliquammulti, ae, a, anizkaAliquando, adb. inoiz, behin, gero ; aliquando …aliquando, noiz …noizAliquantillum, adb. den gutxienaAliquantisper, adb. apur batAliquanto, adb. askoAliquantulum, adb. eta izen, guttiAliquantum, adb. eta izen, kopuru ; askoAliquantus, a, um, handitxo, askoAliquatenus, adb. hein batean ; alditxo batez, arte batez1. Aliquis, aliqua, aliquid, izenorde, norbait, zerbait2. Aliquis, aliqui, aliqua, aliquod, adj. zenbait ; nor edo nor, norbait, zer edo zer, zerbaitAliquo, adb. norabaitAliquot, pl. batzuAliquotiens, aliquoties, adb. inoizAliter, adb. bestela ; haud aliter ac, atque, quam (si), baldintza, balitz bezala ; aliter atque aliter, era askotanAlitis, ales genitiboa ; alo ind oraialdia 2. persona pluralaAlitus, a, um, alo pi.Aliubi, adb. beste nonbait ; aliubi…aliubi, heben…hor ; aliubi aliubi, han horAliunde, adb. bestetik,Alius, alia, aliud, (datiboa : alii), bestelako, berezi ; izenorde, bat , beste bat, alii…alii, alii…pars, batzuk…besteak ; aliusalio more viventes, batzuk bizi era batean, besteak bestean ; alio atque alio loco, batean heben, bestean horAliusmodi, adb. beste era bateanAliusvis, aliavis, aliudvis, edo nor, edo zoin, edo zerAllabor, eris, i, allapsus um, dep. intr. iritsi17

Allaboro, as, are, intr. nekatu ; tr. lanaz erantsiAllacrimans, antis, negar eginezAllaevo, as, are, tr. leundu1. Allapsus, a, um, allabor pi.2. Allapsus, us, m. lerratuz iritsiAllatro, as, are, tr. intr. oihu egin ; orro eginAllatum, affero supinoaAllatus, a , um, affero pi.Allaudo, as, are, tr. goraipatuAllecto, as, are, gonbidatu, erakarriAllector, oris, m. erakartzaileAllectorius, a, um, erakargarriAllectus, a, um, allicio edo allego pi.Allegatio, onis, f. igortze, bidaltzeAllegatus, us, m. bidalpen, igorpen1. Allego, as, are, tr. bidali, igorri2. Allego, is, ere, legi , lectum, tr. aukeratu ,hautatuAllegoria, ae, f. alegoriaAllevamentum, i, n. arindura, eztialdiAllevatio, onis, f. arintze, eztitzeAllevi, allino perf.1. Allevo, as, are, tr. jaso, goratu ; eztitu2. Allevo, as, are, ik. allaevoAllexi, allicio perf.Allia, ae, Allia ibaiaAlliatum, i, n. baratxuri saltsaAllicefacio, is, ere tr. liluratu, gogatuAllicio, is, ere, lexi, lestum, tr. erakarri, xoratuAllido, is, ere, lisi, lisum, tr. koskatu, topatuAlliensis, e, Alliako,Alligatio, onis, f. lotze ; lotailuAlligatura, ae, f. lotailu, lotgailuAlligo, as, are, tr. lotu, lex alligat, legeak behartzen duAllino, is, ere, levi, litum, tr. igurtziAllisus, a, um, allido pi.Allium, ii, n. baratxuriAllobroges, um, mpl. alobrogetarrakAllobrogicus, a, um, alobrogetarrenAllocutio, onis, f. mintzaldiAllocutus, alloquor pi.Alloquium, ii, n. aholkuAlloquor, eris, i, cutus sum, dep. tr. aholku eman ; mintzatuAllubesco, is, ere, intr. atsegin ukanAlluceo, es, ere, luxi, intr. argituAllucinatio, Allucinor, ik. alucinatio, etab.Alludo, is, ere, lusi, lusum, intr. jostatu, txantxa eginAlluo, is, ere, lui, tr. urtatu, urreztatuAlluvies, ei, f. uholde, uraldiAlluvio, onis, f. uholde, alubioiAlmus, a, um, elikagarri, unid-, pater almus, unidaita ; agurgarriAlneus, a, um, haltzarenAlnus, i, f. haltza ; itsas untziAlo, is, ere, alui, altum eta alitum, tr. hazi, indartu ; publice ali, Estadoak hazirik izan ; piztuAloe, es, f. aloe (lantare) ; nahigabeAlogia, ae, f. zentzugabekeria, tontakeriaAlopecia, ae, f. flexa, bizar eta bilo galtzeAlpes, ium, fpl. AlpesakAlpinus, a, um, AlpesetakoAlsi, alogeo perf.Alsiosius, a, um, hozperaAlsius, a, um, hozperaAltanus, i, m. hegomendebaldeAltaria, ium, npl. aldareAlte, adb. gora, goratik ; sakonki, barrutik ; urrundikAlter, a, um, bata, bestea ; beste bat ; unus …alter ; alter…alter ; alter…ille, hau…horiAltercatio, onis, f. liskar18

Altercator, oris, m.liskargileAltercor, aris, ari, dep.liskartuAlterculum, i, n. oilobelar ; xerribaba (lantare)Alternans, antis, gora behera doana (uhinak) ; koloka, zalantzakorAlterne edo Alternatis, adb. aldizkaAlterno, as, are, tr. aldizkatuAlternus, a, um, aldizkako ; alterno quoque anno, urte bietarik ; alterno pede, pikoanAlteruter, utra, utrum, adj.eta izenorde, bata edo besteaAlteruterque, utraque, utrumque, adj. eta izenorde, bata eta besteaAlthaea, ae, f. malbaAlticinctus, a, um, eraginkor, lehiatsuAltiles, ium, fpl. hegazti gizenduAltilis, e, gizenduAltisonus, a, um, ozentsu, gorenAltitonans, antis, burrunbatsu, zaratatsuAltitudo, inis, f. goitasun, goratasunAltiusculus, a, um, nahiko gora, goraskaAltivolans, antis, gora hegaldatzenAltivolus, a, um, gora hegaldatzenAltor, oris, m. elikatzaile, hazleAltrinsecus, adb. beste aldean, bedera aldeAltrix, icis, f. bular emaileAltrorsus, Altroversum, -versus, -vorsus, adb. beste aldean, haraintian1. Altum, adb. goian, gainean ; barru2. Altum, i, n. goratasun, ortzi, itsasgora ; hondo, zola1. Altus, a, um, gora, barru ; urrun ; aitzinako2. Altus, a, um, alo pi.Alucinatio, onis, f. galera, huts, eldarnio, liluraldiAlucinor, aris, ari, atus sum, dep. intr. itsutu ; eldarniatu, zentzugabetuAlui, alo perf.Alum, i, n. baratxuriAlumen, inis, n. gazkiretsAluminatus, Aluminosus, a, um, gazkiretsuAlumna, ae, f. nini (neska)Alumnus, i, m. nini (pottiko)Aluta, ae, f. larru zurratuAlutium, ii, n. platinaAlvarium, ii, n. erlauntza, kofauAlveare, is, n. eta Alvearium, ii, n. erlauntza, kofauAlveatus, a, um, ubide gisakoAlveolatus, a, um, ubidetsuAlveolus, i, m. ibai zola, ontzittoAlveus, i, m. ibai zola, aska, untzikrosko ; erlauntza ; oholAlvinus, a, um, kakati, kakatsuAlvus, i, f. sabel, sabelpe ; alvus fluens, cita, fusior,soluta, kakeri, zirineri ; alvus constricta, inhibita, astrictior, idorreri ;urdail ; erlauntza, untzikroskoAmabilis, e, maitagarriAmabilitas, atis, f. begikotasun, maitasunAmabiliter, adb. maitagarrikiAmabo, otoiAmalocia, ae, f. kamamila, idibegi (lantare)Amalthea, ae, f. Amaltea, Jupiter hazten zuen ahuntza edo ninfeaAmandatio, onis, f. herbesterapen, atzerrirapenAmando, as, are, tr. herbesteratu, atzerriratuAmans, antis, maitale, maitatzaile, maitatiAmanter, adb. maiteki, maitekiroAmanuensis, is, m. idazkariAmaracum, i, n., Amaracus, i, m. ainduri (lantare)Amarantus, i, m. basahunzbelar (lili,lore)Amare, adb. garrazki, saminkiAmarities, ei, f. mingostasun, saminduraAmaritudo, inis, f. karmintasun, mingostasun, saminduraAmaror, oris, m. mingostasun, saminduraAmarulentus, a, um, karmingarri, mingarri,Amarum, i, n. mingostasun, samindura, karminduraAmarus, a, um, garratz, mingots, mingar ; sarkor (botza) ; goibel19

Amascus, i, m. maitale ; maitatiAmasiuncula, ae, f. maitale (emakumezko)Amasiunculus, i, m. maitale (gizonezko)Amasius, ii, m. maitale ; maitatiAmatio, onis, f. maitakeriaAmator, oris, m. adiskide, zale, atsekabeAmatorie, adb. maiteki, maitaroAmatorium, ii, n. edari maitasun sortzaileAmatorius, a, um, maitsun sorleAmatrix, icis, f. maitale (emakumezko)Amazon, onis, f. amazona, heroisaAmazonicus, a, um, AmazonenAmazonis, idis, f. amazona, heroisaAmazonius, a, um, AmazonenAmbadedo, is, ere, tr. hortzikatu, jankatuAmbages, um, fpl. bihurgune ; ingurumari, ambagibus omissis, ingurumari gabe ; per ambages, hitz ilunezAmbagiosus, a, um, zalantzakor, ilunAmbarvalia, ium, edo iorum, npl. Ambarbaliak, Zereseren ohoretan soroetan ebilaldiakAnbedo, is, ere, edi esum, tr. hortzikatu, jankatuAmbesus, a, um, ambedo piAmbigo, is, ere, intr. zalantzatu, ezbaian izan ; liskartu, borrokan ari, ambigere de regno, erregetzarako borroka eginAmbigue, adb. ezbaian, zalantzanAmbiguitas, atis, f. ezbaia, zalantza ; zalantzagarritasunAmbiguum, i, n. ezbaia, zalantza ; zalantzagarritasunAmbiguus, a, um, aldebiko, zalantzati ; ambiguum an…, ezjakin ote… ; zalantzagarri, zalantzakor ; beltzuriAmbii, ambivi, ambio perf.Ambio, is, ire, ivi eta ii, itum, intr.inguruan ibili ; tr. setiatuAmbitio, onis, f. ospe ; omen bilaketa, hautagei izan nahia ; handinahi ; balaku, zurikeriaAmbitiose, adb. balakuz, zurikeriaz ; handizki, arrandikeriazAmbitiosus, a, um, gogoko izan nahi ; handinahi, burgoiAmbitus, us, m. inguru ; inguruan ibilte ; zurikeriaAmbo, ae, o, biak, bata eta besteaAmbrosia, ae, f. Ambrosia, jainkoen janari ; ukendu ; belarminAmbrosius, a, um, ukenduzko ; gozagarri, gozoAmbubaiae, Ambubajae, arum, korteliarsa txistulariakAmbulacrum, i, n. zuhaizbideAmbulatio, onis, f. ibilaldi, itzuli ; ibilbide, ibilgune, ibiltokiAmbulatiuncula, ae, f. itzulito ; ibilbideskaAmbulator, oris, m. ibiltariAmbulatrix, icis, f. ibiltari (emakumezko)Ambulo, as, are, intr. joan-jin, joan-etorri, ibili ; tr. –an gaindi ibiliAmburo, is, ere, ussi, ustum, intr. ; agortu, erreAmbustio, onis, f. erratze, erretzeAmbustum, i, m. erreduraAmbustus, a, um, amburo pi.Amens, entis, burutik joana, ero ; zentzugabe (egitasmo)Amentatus, a, um, bere uhalareki, gertuAmentia, ae, f. erotasun, erokeriaAmento, as, are, tr. hedeztatu, uhaleztatuAmentum, i, n. azkon hede ; lokarri ; azkon (txabelina)Ames, itis, m. haga ; palankaAmethystinus, a, um, ametista kolorekoAmethystus, i, f. ametistaAmiantus, i, m. amiantoAmias, ae, f. atunAmica, ae, adiskide (emakumezkoa)Amice, adb. adiskidetsukiAmicio, is, ire, icui, ixi, ictum, tr. jantzi, estaliAmiciter, adb. adiskidetsukiAmicitia, ae, f. adiskidantza, adiskidetasunAmicities, ei, f. adiskidantza, adiskidetasun1. Amictus, a, um, amicio pi.2. Amictus, us, m. jantzi, soingainekoAmicui, amicio perf.Amicula, ae, f. adiskideto (emakumezkoa)Amiculus, i, m. adiskideto (gizonezkoa)20

1. Amicus, a, um, m. adiskide, kide ; gogoko ; maite2. Amicus, i, m. adiskide, kide, ixil-lagunAmigro, as, are, intr. gunez aldatu, herriz bestetuAmisi, amitto perf.Amissio, onis, f. galera, galtze, galtzapen1. Amissus, amitto pi2. Amissus, us, m. galera, galtze, gatzapenAmita, ae, f. izeba (aitaren aldetik)Amitto, is, ere, misi, missum, tr, lagatu, jaregin ; utziAmixi, amicio perf.Ammentum, i, n. ik. amentumAmmon, onis, m. Jupiter Ammon, Libiako jaungoikoaAmnicola, ae, m. f. ibai ondoan bizi denaAmniculus, i, m. errekaAmnicus, a, um, ibaiko, errekakoAmnis, is, m. ibai, errekaAmo, as, are, tr. maitatu, maite izan ; atsegin izan, laket izan ; poztu, pozik izan ; ohi izan ; si me amas, arren, otoiAmoene, adb. atseginezAmoenitas, atis, f. zoradura, liluraAmoenus, a, um, gogoko ; xotil, xugunAmolior, iris, iri, itus sum, dep.tr. baztertuAmolitio, onis, f. baztertzeAmomum, i, n. amomo (lantare)1.Amor, aris, amo ind. oraialdi pasiboa2. Amor, oris, m. irrits, seta, maitasun ; Amore, Kupidon, Venusen semea ; Amores, um, Amoreak,Amotio, onis, f. urrutiratzeAmotus, a, um, amoveo perf.Amoveo, es, ere, movi, motun, tr. urrundu, baztertu ; a se crimen amovere, bere burua zuritu ; herrizbestetu ; ebatsiAmpecto, is, ere, tr. astindu, zafratuAmpelos, i, f. mahastiAmphibolia, ae, f. bi zentzuko, zentzubikoAmphictyones, um, mpl. Ampiktionesak, Greziako hirien diputatuakAmphitheatralis, e, anfiteatrokoAmphitheatrum, i, n. anfiteatroAmphitrite, es, f. Anfitrite, itsasjainkosaAmphithryoniades, ae, m. Herkulo, Amfitrionen ustezko semeaAmphora, ae, f. anfora, lurrezko ontziAmphoralis, e, anforadunAmphrysius, a, um, Anfrise ibaikoAmple, adb. oparo, eskuzabalkiAmplector, eris, i, exus sum, dep. tr. besarkatu, inguratu ; occasionen amplecti, aukera hartu ; azaldu (gaia) ; zerbaitieman, zerbaiti lotu ; batzarri egin, ongi etorria eginAmplexor, aris, ari, dep. tr. besarkatu ; balakatu1. Amplexus, a, um, amplector, pi.2. Amplexus, us, m. besarkadaAmplificatio, onis, f. emendio, gehikuntzaAmplificator, oris, m. handitzaileAmplifice, adb. eskuzabalkiAmplifico, as, are, tr. emendatu, handituAmplio, as, are, tr. gehitu, handitu ; luzatu (auzia)Ampliter, adb. eskuzabalkiAmplitudo, inis, f. zabaltasun, handitasun ; duintasun, jauntasunAmplius, adb. ample zunbatzailea, gehiago , gainera, hoc amplius, orobat ; nihil amplius, ezer besterik ; non amplius unodie, ez egun bat baino gehiagoAmplus, a, um, zabal, asko ; garrantzitsu, garrantzizko ; nasai, ugari (mintzoa)Ampulla, ae, f. flasko ; hitz hantuAmpullaceus, a, um, flasko eranAmpullor, aris, ari, dep. intr. hitz hantüz, hitz harroz mintzatuAmputatio, onis, f. inausketa, sardekatzeAmputo, as, are, tr. moztu, inausi, sardekatuAmuletum, i, n. kutunAmurca, ae, f. oliolapa, zapakinAmurcarius, a, um, zapakinekoAmussis, is, f. eskuadra, galga, hari (neurritzeko) ; ad amussim edo adamussim, zehazkiAmussitatus, a, um, galgaraAmussitatus, a, um, galgaraAmussium, ii, n. eskuadra, galga21

Amygdala, ae, f. almendra, almendrondoAmygdalainus, a, um, almendraren, almendrondoarenAmygdalum, i, n. almendra, almendrondoAmylum, i, n. almidoiAn, adb., juntagailu : bai ote ? Utrum edo ne –tarik landa / galtozko zuzena : vigilasne an dormis ? atzarria zira ala ez ? /galtozko zeharkoa : nescio utrum loqui an silere debeam, ez dakit mintzatu behar dudanik ala ixilik egon./ nescio an, agianAnabathrum, i, n. oholtza, tauladaAnacreon, ontis, m. Anakreon, greziar olerkariaAnactorium, ii, n. oilarbuztan, urezpataAnagallis, idis, f. sapelar, sapabelarAnaglypta, orum, npl. zizeladura, azal-landuAnaglyptus, a, um, zizelatu ; horzdunAnagnostes, ae, m. irakurle1. Analecta, ae, m. mahain zerbitzuko esklabu2. Analecta, orum, npl. jankinak ; bildumaAnalogia, ae, f. analogia, antzAnalogus, a, um, analogo, antzeko, idurikoAnas, atis, f. ahateAnaticula, ae, f. ahate humeAnatina (caro), f. ahatekiAnatinus, a, um, ahatearenaAnatocismus, i, m. dirusari erantsiaAnaxagoras, ae, m. Anaxagoras, greziar filosofoaAnceps, ipitis, buru biko ; biko ; anceps Janus, Janus aurpegi bikoa ; anceps ferrum, burdin aho biko ; anceps verbum, bizentzuko hitz ; zalantzakor, anceps pugna, gudu zalantzakor ; galgarri, ancipites loci, toki galgarriak ; anceps erat (inf.)kaltegarri zagonAnchises, ae, m. Ankises , Eneasen aitaAnchisaeus, edo Anchiseus, a, um, AnkisesenaAnchisiades, is, m. Ankisiades, Ankisisen semea, EneasAnchora, etb. ik. Ancora …Ancile, is, n. erredolato ; pl. erredola sakratuak, zerutik eroriak omenAncila, ae, f. mirabe, neskato, miskandiAncillaris, e, mirabearenaAncillor, aris, ari, dep. intr. esklabu izan, zerbitzatuAncillula, ae, f. mirabe gazteAncisus, us, m. oxke, sako (mozketa)Ancora, ae, f. aingura ; ancoram jacere, ainguratu ; ancoram solvere, aingura jasoAncorale, is, n. kable, sokaAncoralis, e, eta Ancorarius, a, um, aingurari buruzkoAndria, ae, f. Terenzeren komediaAndromacha, ae, f. eta Andromache, es, f. Andromaka, Hektoren emazteaAndromeda, ae, eta Andromede, es, f. AndromedaAndros eta Andrus, i, f. Andros, Zikladesen uharteren batAnellus, i, m. axuriAnemone, es, f. anemona, egüerdi liliAnethum, i, n. aneta, mihiluAnfractus, us, m. bihurgune ; zulo ; ingurukeria, jukutriaAngellus, i, m. angelutoAngina, ae, f. angina, eskantzakAngiportum, i, n. eta Angiportus, us, m. karrikatxo, etxarteAngli, orum, mpl. Angliarrak, Alemaniako biztanleakAngo, is, ere, anxi, tr. tinkatu, urkatu ; oinaztatu, bihozterritu ; angi animo, kezkatuAngor, oris, m. angina ; oinazeAnguicomus, a, um, bilotako sugeak dituenaAnguiculus, i, m. sugetxoAnguifer, era, erum, suge ekarleAnguigena, ae, f. m. sugetik jaioaAnguila, ae, f. aingiraAnguinus, a, um, sugeko, sugea iduriAnguis, is, f. m. suge, herensugeAngularis, e, angelutsu, ertz askotakoAngulatus, Angulosus, a, um, angelutsu, ertz askotakoAngulus, i, m. angelu ; zoko, bihurguneAnguste, adb. zikoizki, zekenkiAngustiae, arum, fpl. mehaka, mendate ; angustiae maris, itsasarte ; angustiae locorum, mehaka ; angustiae spiritus, arnashestu ; hasbahidura ; oztopo, zailtasun, in magnis angustiis versare, herstura handian izan22

Angusticlavius, ii, m. angustiklabua ekarten düana (tribuno plebeianoa)Angusto, as, are, tr. estutu, tinkatu, hersituAngustum, i, n. toki tinko ; angusta viarum, karrika estu, hersi ; kinka txar, in angustum venire, estualdian (hersturan)jarriAngustus, a, um, tinko, hersi, labur ; spiritus angustus, arnasa labur ; hersi (gogoa) ; nekagarri, in rebus angustiis, egoeranekagarrietan ; motz (idazkera)Anhelans, antis, arnasestuka, hatsalboAnhelatio, onis, f. arnasestu, txurrun, hasbahiduraAnhelator, oris, m. arnasbehar, arnasestudun, hasbahiAnhelitus, us, m. arnasestu ; txurrun ; arnas, hasperenAnhelo, as, are, intr. arnasbehar izan, hatsalbo izan ; arnasa eginAnhelus, a, um, arnasestutu, arnastezinAnicilla eta Anicula, ae, f. atsoAnien, enis, edo Anio, onis, m. Anio, Tibrearen ibar adarAniensis, e edo Anienus, a, um, AniokoAnienus, i, m. AnioAnilis, e, atsoarenAnilitas, atis, f. atsotasunAniliter, adb. atsoek bezalaAnima, ae, f. aire, putz, arnas animam retinere, arnasa eutsi, atxiki ; buhada, ufada ; arima ; bizia, animan edere, agere,efflare, bizia galdu, azken arnasa eman, zendu ; gizabanakoAnimabilis, e, bizkorgarriAnimadversio, onis, f. ohar ; jaramon, oharmen ; erasialdi, zentzaldiAnimadversor, oris, m. oharkor, ohartzaileAnimadversus, a, um, animadverto pi.Animadverto, is, ere, verti, versum, tr. ohartu ; larderiatuAnimal, alis, n. izaki bizidun : gizon, abereAnimalis, e, aireko ; bizi ; bizi-1. Animans, antis, animo po. bizigarri, bizi2. Animans, antis, f. m. izaki bizidun : gizon, abereAnimantia, ium, npl. abereakAnimatio, onis, f. bizi izaera1. Animatus, a, um, animo pi., bizi2. Animatus, us, m. bizi arnasa, biziAnimo, as, are, tr. biztu, bizia eman, bizkortu ; holako edo halako jarrera izanAnimose, adb. bihoztoiki, suharkiAnimosus, a, um, suhar, adoretsuAnimulus, i, m. zurrukutun, ene maitea !Animus, i, m. arima, bizia, gogo, oroimen ; meo quidem animo, ene ustez ; asmo, xede, mihi est in animo, gogo dut ;irrits, joera, bono animo esse in, gertu izan egiteko ; adore, animun addere, adore eman ; izaeraAnisatum, i, n. anis ardoAnisum, i, n. anisAnnalis, is, eta annales, ium, mpl. urteliburuak ; kontaeraAnnato, Annavigo, ik. Adn…Anne, adb. ala ? edo ?Annecto, is, ere, nexui, nexum, tr. lotu, erantsiAnnellus, i, m. eraztun1. Annexus, a, um, annecto pi.2. Annexus, us, m. eransketa, eranspenAnniculus, a, um, urte batekoAnnifer, era, erum, urterokoAnnisus, Annixus, a, um, annitor pi.Annitor, eris, i, nisus edo nixus sum, dep. intr. ahalak egin, lehiatuAnniversarius, a, um, urteroko, urtebeteAnnon, adb. ala ez ?Annona, ae, f. urteko uzta ; urteko hazkurriak ; annonam carioren facere, salgaiak garestitu ; annonam laxare, salgaiakmerkatuAnnosus, a, um, aintzinakoAnnotatio, onis, f. ohar literarioAnnotatiuncula, ae, f. ohartxoAnnotator, oris, m. oharkari, ohartzaileAnnotinus, a, um, urte batekoAnnoto, as, are, tr. oharrak idatziAnnubilo, as, are, intr. hodeitu, hodeieztatuAnnularius, ik. Anu…Annumero, as, are, tr. erantsi kopuruari23

Annuncio, as, are, tr. iragarri, jakinaraziAnnuntio, as, are, tr. iragarri, jakinaraziAnnuo, is, ere, ui, utum, tr eta intr. burkeinu egin ; burkeinuz baieztatu ; agindu, hitzemanAnnus, i, m. urte ; adin ; urteko uztaAnnuto, as, are, intr. burkeinu eginAnnuum, i, n. eta annua, orum, npl. urte sariaAnnuus, a, um, urteko, urteroko ; urte honetakoaAnomalia, ae, f. ezberdintasunAnquiro, is, ere, quisivi, quisitum, tr. bilatu ; leporatu, salatu ; anquirere capitis, hilaraztea leporatuAnquisite, adb. artoskiAnquisitio, onis, f. bilaketa, ikerketa, salaketaAnsa, ae, f. eskuleku, greste ; aukera, parada : ansas dare ad reprehendendum, erasiei aukera emanAnsatus, a, um, eskulekudun ; ukabilak aldaketanAnser, eris, f. m. antzaraAnserculus, i, m. antzara hume, antxuAnserinus, a, um, antzararenAnsula, ae, f. eskulekuto ; lokailuAntae, arum, fpl. euskarri, ostikoAntaeus, i, m. Anteus, Herkulok hil erraldoiaAnte, (akusatiboareki), aurrean, ante ostium, atearen aurrean ; baino … -ago, illum ante me diligo ; hura nere burua bainomaiteago dut ; lehen, ante noctem, iluna baino lehen ; aitzin, ante Urbem conditam, Erroma eraiki aitzin ; argi aitzin, argitubaino lehen ; adb. aintzinaAntea, adb. aintzinaAnteactus, a, um, lehengo, iraganaAnteaquam, lokailu, baino lehenAntecantamentum, i, n. eresaitzin, musikaitzinAntecapio, is, ere, cepi, captum, tr. aitzindu, aldea hartuAntecedens, entis, antecedo po. ; aitzindu ; aurrekoaAntecedo, is, ere, cessi, cessum, tr. intr. aurretik ibili, aitzindu ; gainditu, gailenduAntecello, is, ere, tr. gainditu, gailenduAntecepi, antecapio, perf.Antecessio, onis, f. aitzinapen ; aurrekariAntecessor, oris, m. aurkitzaile (soldado) ; aitzindariAntecessus, us, m., in antecessum, aitzinduz ; aurretikAntecurro, is, ere, tr. aitzinduAntecursor, oris, m. aurkitzaile (soldado)Anteeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. aitzindu, aldea hartuAntefero, ers, ferre, tuli, latum, tr. nahiago ukan ; aurrera ekarriAntefixus, a, um, aurrean lotuAntegredior, eris, i, gressus, dep. tr. aitzinduAntehabeo, es, ere, ui, bitum, tr. nahiago ukanAntehac, adb. lehen ; orain arteAntelatus, a, um, antefero pi.Anteluca nus, a, um, argitu aitzin ; goiztarAntelucio, Anteluculo, adb. argitu aitzinAnteludium, ii, n. abioAntemeridianus, a, um, eguerdi aurrekoAntemissus, a, um, antemitto pi.Antemitto, is, ere, misi, missum, tr. aurrera bidaliAntenna, ae, f. hagaAntenuptialis, e, eztei aitzin ; ezkontza aitzinAnteoccupatio, onis, f. eragozpen aurrerapenAnteoccupo, as, are, tr. eragozpena aurreratuAntepagmentum, i, n. ate uztarri, leiho uztarriAnteparo, as, are, tr. aurretik antolatuAntepedes, um, mpl. aurreko hoinakAntepilanus, i, m. aurreko lerro bietako soldadoAntepolleo, es, ere, tr. intr. gailendu, nausituAntepono, is, ere, posui, positum, tr. aurrean ipini ; zerbitzatu (otordu) ; nahiago ukanAntepositus, a, um, antepono pi.Anteposui, antepono perf.Antequam, ante quam, lokailu ind. : aitzin, baino lehen ; subj. : bitartean ; -n arteanAnterior, ius, gen. oris, aurreko ; aintzinagokoAntes, ium, mpl. ate uztarriakAntesignanus, i, m. aitzindari, gidari (soldado)Antesto, as, are, stiti, intr. gailendu24

Antestor, aris, ari, dep.tr. lekuko, jakile hartuAntetuli, antefero perf.Antevenio, is, ire, veni, ventum, tr. intr. lehen heldu, aitzindu, aurrea hartu ; gailenduAnteverto, is, ere, verti, versum, tr. intr. aitzindu, aurrea hartu ; nahiago izanAntevertor, eris, i, dep. tr. intr. aitzindu ; nahiago izanAntevideo, es, ere, i, tr. aurrez ikusiAntevolo, as, are, intr. hegaldatu, hegan egin ; atzindu lasterkaAnthedon, onis, f. mizpirondo , mizpiratzeAnthemis, idiis, f. kamamila, idibegiAnthologica, arum, npl. antologiaAnthropophagus, i, m. gizajaleAnthus, i, m. buztanikara, urtxoriAntiboreus, a, um, iparraldeko, iparmazelako, gibelai,Antichtones, um, mpl. antipodakAnticipatio, onis, f. aurrezaguera ; aitzinjakitateAnticipo, as, are, tr. aitzindu, gailendu ; intr. aurrea hartuAnticus, a, um, aurreko, hegoaldekoAnticyra, ae, f. Antikira hiria ; fpl. otsobelar, pikababaAntidotum, i, n. kontrapozoi, sendagailuAntigona, ae, Antigone, es, f. AntigonaAntinomia, ae, f. antinomia, okerreriaAntiochensis, e, AntiokokoAntiochia, ae, f. Antioko, Siriako, Mazedoniako hiriaAntipathia, ae, f. ezinikusi, gorroto, higuinAntiquarius, ii, m. aintzinate miresleAntique, adb. aintzinako eran, - gisanAntiquitas, atis, f. aintzinatasun ; aintzinate ; aintzinako azturakAntiquitus, adb. aintzina, behiala ; aspaldidanik, aspalditikAntiquo, as, are, tr. baztertu, eragotziAntiquus, a, um, aintzinako, iragan ; aspaldikoa, zahar ; birtutedun, homines antiqui, aztura aintzinako gizonak ;konparatibo, antiquior, us : aurreko, lehen, nahiago, nihil antiquius ducere quam… ezer nahiago …baizik ; superlatibo,antiquissimun, a, um, beharrezkoa, garrantzizkoena, antiquissimun ratus (inf.), beharrezko ikusiz...Antispecto, as, are, intr. beste aldean izan, beste alderat soginAntistes, itis, m. agintari, nagusi ; apez ; antistes artis, artean nagusiAntistita, ae, f. apezsaAntisto, as, are, intr. gailenduAntithea, arum, npl. antitesiAntlia, ae, f. bonbaAntonianae, arum, fpl. Filipikoak, Andoniren kontrako mintzaldiakAntonianus, a, um, Andonirena,Antonius, ii, m. AndoniAntrum, i, n. harpe, haitzuloAnularius, ii, m. bitxigileAnulatus, a, um, aztundunAnulus, i, m. aztun, anulus catenae, kate maila ; eraztun, zigilu, tabulis testamernti anulum imprimere, ordeinua zigilatu1. Anus, i, m. uzki, oinarri ; aztun2. Anus, us, f. atso, sorgin ; adj. zahar, anus matrona, emakume zaharAnxie, adb. grinareki, zehazkiAnxietas, atis, f. grina, urduritasun, zehaztasunAnxifer, era, erum, grina sortzaileAnxitudo, inis, f. grina, urduritasunAnxius, a, um, grinatsu, kezkatu ; bekaizti, grina sortzaile ; zehatzAonia, ae, f. Aonia, hau da BeoziaAonis, idis, f. Aoniako, Beoziarsa ; Aonides, um, fpl. MusakAonius, a, um, Aoniako ; MusenApage, interjekzio gibel ! urrun hemendik !Apelles, is, m. AppelesApenninicola, ae, m. ApenintarraApenninus, i, m. Apenin, mendi kateaAper, apri, m. basurdeAperio, is, ire, erui, ertum, tr. erakutsi, azaldu, aperire sententiam, iritzia eman ; ideki, zabaldu, eskentu ; aperireoccasionem ad… aukera eman…Aperte, adb. argi zabalean ; argiki, zinezApertio, onis, f. idekiduraApertum, i, n. zabalgune, zelai ; ex aperto, aurrean ; in aperto, agerian ; aperta Oceani, itsas zabala ; in aperto est, argidago25

Apertus, a, um, aperio pi.. ideki, zohardi ; argi, egiati ; mutiriAperui, aperio perf.Apes, ium edo um, fpl. erleakApex, icis, m. gailur, mutur (gauza), gorune ; diadema ; kukula, kukulin (hegaizti)Aphaca, ae, f. zalge, zalkeAphractus, i, f. untziAphrodisia, orum, mpl. Afrodisiak, Benusen ohoretanAphrodita, ae, Aphrodite, es, f. Afrodita (Benus)Aphron, i, n. lo belarAphye, es, f. bokartaApiacon, i, n. azaburu, azakobaApiacus, a, um, apiarenaApianus, a , um, erlearena ; moskatelApiarium, ii, n. erlauntzaApiarius, ii, m. erlazainApiastellum, i, n. urrebotoi, apiazaApiastrum, tri, n. laritzApiatus, a, um, tantotu, takatuApicula, ae, f. erle humeApis, is, f. erleApiscor, eris, i, aptus sum, dep.tr. lortu1. Apium, ii, n. perresil2. Apium, apis gen.pl.Apluda, Appluda, ae, f. ahotz ; zahiAplustre, is, n. ; Aplustria, orum, npl. untzi edergailuApodixis, is, f. argibide sarkorApodyterium, ii, n. bainu aldagelaApogeus, a, um, lurretikoApographon, i, n. aldaki, kopiaApollinaris, e, eta Apollineus, a, um, ApolonenaApollo, inis, m. ApolonApollonia, ae, f. Apollonia, hiriak1. Apolloniates, ae, m. Apolonian jaioa2. Apolloniates, um edo ium, mpl. apoloniatarrakApolloniensis, e, ApoloniakoApologus, i, m. ipuinApostema, atis, n. suhar (min)Apotheca, ae, f. denda, soto, janaritegiApparate, adb. harrokiApparatio, onis, f. antolaketaApparatus, us, m. antolaketa, altzari, gerla tresna ; apaingarri, oparotasunAppareo, es, ere, ui, itum, intr. agertu ; ageri, nabari izan ; zerbitzari izanApparitio, onis, f. eskolazaintza ; zerbitzariakApparitor, oris, m. eskolazain, zaindari, aitzindari menpekoApparitura, ae, f. eskolazaintzaApparo, as, are, tr. antolatu, adelatuAppellatio, onis, f. hurbilketa, dei ; dei egite (auzian), izen, deitura, patris appellatio, aita izenaAppellator, oris, m. dei egileAppellito, as, are, tr. izendatu1. Appello, as, are, tr. deitu, lekukotako hartu, te appello, lekukotako hartzen haut ; appellare aliquem dictatorem, norbaitdiktadore izendatu ; ahozkatu2. Appello, is, ere, puli, pulsum, tr. aurrerarazi ; intr. leihorreratuAppendicula, ae, f. muturtoAppendix, icis, f. mutur ; biltze, soldado berriAppendo, is, ere, pendi, pensum, tr. haztatu, pisatuAppensus, a, um, appendo pi.Appetens, entis, appeto po. adj. gose, gutiziatsuAppetenter, adb. gutizioskiAppetentia, ae, f. gutizia ; appetentia cibi, janguraAppetitio, onis, m. irrits, jaidura, joeraAppetitus, us, m. irrits, jaiduraAppeto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. beretu, opatu, nahi ukan ; besteanean sartu, mare terram appelens, lehorrean sartzen denitsasoa ; jazarri, oldartu ; hurbildu (denbora), dies appelebat sextus, seigarren eguna hurbil zagonAppiana mala, npl. sagar gorrailakAppingo, is, ere, tr. idatziz erantsiAppius, a, um, Appiuskoa ; Appia via edo Appia, Appia bidea, Erromatik Brundisiora26

Applaudo, is, ere, ausi, ausum, jo ; txalotu, esku zartatuApplausor, oris, m. txalokari, txalo egile1. Applausus, a, um, applaudo pi.2. Applausus, us, m. hegal joaldi, hegal zapartaApplicatio, onis, f. lotura,Applicatus, Applicitus, a, um, applico pi. lotu, emana, -zale izanApplico, as, are, tr. josi, bermatu, applicare se ad arborem, zuhaitzari bermatu ; gain ipini, eman, -ri jarri, applicare se ad,bere gain hartuApplodo, is, ere, osi, osum, ik. ApplaudoApploro, as, are, intr. norbaitekin negar eginAppono, is, ere, posui, positum, tr. aldean, ertzean ipini, mahaia ezarri ; erantsi, gehiagotuApporrectus, a, um, ondoan etzanaApportatio, onis, f. garraioApporto, as, are, tr. garraiatuApposco, iis, ere, tr. gainera eskatuApposite, adb. behar bezalaAppositio, onis, f. ondoan ezarreraAppositum, i, n. epiteto1. Appositus, a, um, appono pi. ; auzoko ; egoki, erako2. Appositus, us, m. ezarrera (sendagailu)Appotus, a, um, ugari edanaApprecor, aris, ari, dep tr. otoiztuApprehendo, is, ere, hendi, hensum, tr. hartu, lotuApprehensio, onis, f. harreraApprendo, Apprensus, ik. apprehendoApprime, adb. asko, batez ere, batik batApprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. tinkatuApprobatio, onis, f. baiezpen, onespen ; baieztapenApprobator, oris, m. onesleApprobe, adb. oso ondoApprobo, as, are, tr. onetsi, erakutsi, lekukotasuna eman ; onartaraziAppromitto, is, ere, misi, missum, tr. berme jarri ; bere gain hartuAppropero, as, are, tr. intr. lehiatuAppropinquatio, onis, f. hurbilketaAppropinquo, as, are, intr. hurbilduAppugno, as, are, tr. jazarri, oldartuAppuli, apello, is perf.1. Appulsus, a, um, apello, is, pi.2. Appulsus, us, m. bultzada, irispideApricatio, onis, f. eguzkidura, ekitatze,Apricitas, atis, f. hozbero eztiApricor, aris, ari, dep.intr. eguzkitatu, ekitatuApricus, a, um, ekibegiko, eguzkigose ; eztiAprilis, e, apirilako ; izm., apirilAprinus, Aprugnus, a, um, basurdearenaApte, adb. zuzenki, behar bezalaApto, as, are, tr. lotu, doitu ; apaindu, hornitu, duntuAptus, a, um, doi ; azpiko ; egoki, erako ; aldekoApua, ae, f. apiApud, aurrehitz akusatiboarekin : ondoan, aurrean, -an, -kin ; proelium apud Cannas, Canaseko gudua ; dicere apudcentumviros, zentumbiroen aurrean mintzatu ; dicere apud populum, herriari mintzatuAqua, ae, f. ur ; ibai, itsaso, aintzira ; euri, uholde ; balneario ; aquam terramque petere, menpekotasun osoa eskatu ; aqua,denboraren neurtzekoa : aquam perdere, alferkerian ibiliAquae, arum, pl. balneario hiri askoen izenaAquaeductus, us, m. uraren hartzeko zuzena ; ubideAqualis, is, m. urontziAqualium, i, n. pegarAquarius, a, um, ur-, aquaria rota, urgurpila ; izm. urketariAquaticus, a, um, eta Aquatilis, e, uretako ; urtsuAquatio, onis, f. urlan ; urtoki ; pl. euriakAquator, oris, m. urlaneko soldadoAquifolius, a, um, gorostikoAquila, ae, f. arranoAquilex, egis, m. urbilariAquiliter, eri, m. enseinariAquilinus, a, um, arranoarena, zorrotz (begi)27

Aquilo, onis, m. ipar haizeAquilonalis, e, iparrekoAquilonius, a, um, iparrekoAquilus, a, um, beltzaranAquitania, ae, f. AkitaniaAquitanus, Aquitanicus, a, um, AkitaniakoAquor, aris, ari, dep. urez errekaitatu, duntuAquosus, a, um, urezko, hezeAquula, ae, f. ur negarAra, ae, f. aldare ; babesleku, iheslekuArabia, ae, f. ArabiaArabes, um, Arabi, orum, mpl. arabiarrakArabice, adb. arabierazArabicus, Arabius, a, um, Arabiako, arabieraArabilis, e, laboragarriArabus, a, um, Arabiako, arabiarArachidna, ae, f. axkol (landare)Arachne, es, f. Arakne, armiarma itxuraldatzen zen tapizarisaAranea, ae, f. armiarma ; amaraun, armiarma sareAraneola, ae, f. armiarma txikiAraneolus, i, m. armiarma txikiAraneosus, a, um, amarauntsuAraneum, i, n. amaraunAraneus, a, um, armiarmaren ; araneus mus, satitsuAraneus, i, m. armiarma ; itsas dragoiArar, is edo Araris, is, m. Arar, Galiako ibaiaAratio, onis, f. lurritzultze, lurlan ; nekazaritza ; pl. alorrakAratiuncula, ae, f. arlotoArator, oris, m. nekazariAratrum, i, m. golde ; circumducere aratrum, hiri ingurua goldearekin aztarnatuArauris, is, m. Arauris ibaiaAraxes, is, m. Araxes ibaiaArbela, orum, npl. Arbela, Asiriako hiriaArbiter, tri, m. zelatari, barrandari ; lekuko, ebazle (auzian)Arbitra, ae, f. isilmandarisaArbitralis, e, ebazlearenArbitrario, adb. zalantzakorkiArbitrarius, a, um, zalantzakorArbitratio, onis, f. ebazpideArbitratus, us, m. ebazpenArbitrium, ii, n. presentzia, lekuko : sine arbitrio, lekukorik gabe ; ebazpen ; erabaki ; gogo, nahi : suo arbitrio, ad suumarbitrium, bere nahira, bere nahitaraArbitro, as, are, tr. ikusi, zelatu, erabaki ; uste izanArbitror, aris, ari, dep.tr. ik. arbitroArbor, oris, f. zuhaitzArborarius, a, um, zuhaitz-Arborator, oris, m. kimatzaile ; sardekatzaileArboresco, is, ere, intr. zuhaitzaren arabera handituArboretum, i, n.mintegiArboreus, a, um, zuhaitzaren ; zuhaitzaren idurikoArbuscula, ae, f. zuhaixkaArbustivus, a, um, zuhaizdunArbusto, as, are, tr. zuhaitz landatuArbustum, i, n. zuhaitz toki, zuhaitzArbustus, a, um, zuhaizdun ; mahaisti zuhaitzari lotuaArbuteus, a, um, gurbitzarenArbutum, i, n. gurbitzArbutus, i, f. gurbitzArca, ae, f. arasa, kutxa, dirukutxa ; ex arca solvere, eskudiruz ordainduArcadia, ae, f. ArkadiaArcadicus, a, um, arkadiar, Arkadiako ; ergelArcadius, a, um, arkadiar, ArkadiakoArcano, adb. isileanArcanum, i, n. sekretu, misterioArcanus, a, um, isilpeko, misteriotsuArcas, adis edo ados, arkadiar, Arkadiako28

Arceo, es, ere, cui, tr. eutsi, geldiarazi ; baztertuArcessitor, oris, m. erakarle, deitzaile, hotsegile1. Arcessitus, a, um, arcesso pi. ; itxurati, fazati2. Arcessitus, us, m. dei, gonbitArcesso, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. hots egin, auzitaratu ; bilatu, nahi ukan ; lortuArchetypum, i, n. eredu, jatorrizkoArchetypus, a, um, jatorrizkoArchilochus, i, m. Arkilokus, greziar olerkariArchimedes, is, m. Arkimedes, geometraArchimimus, i, m. komedianteen agintariArchipirata, ae, m. itsas ohoin agintariArchitecton, onis, m. arkitektoArchitectonice, es, f. arkitecturaArchitector, aris, ari, dep. tr. eraiki ; asmatu, sorraraziArchitectura, ae, f. arkitecturaArchitectus, i, m. arkitektoArchon, ontis, m. arkonte, Atenaseko magistratuArcion, ii, n. lapaitz, lapabelarArcitenens, entis, m. uztaidun ; ApoloArcte, adb. estuki, hersikiArcticus, a, um, iparrekoArcto, as, are, tr. estutu, tinkatuArctos, Arctus, i, f. sei izarrak, zazpi izarrak, ipar, iparretarrakArctous, a, um, iparrekoArctum, i, n. toki hersi, tinko ; colligere in arctum, laburtu ; res in arcto est, kinka txarra dagoArcturus, i, m. udazkenaArctus, a, um, tinko, zail ; zikoitz ; res arctissimae, egoera etsigarriaArcuatim, adb. uztai eranArcuatus, a, um, uztai eran makur ; arcuatus morbus, laruminArcuballista, ae, f. baleztaArcuballistarius, ii, m. baleztariArcui, arcus dat. ; arceo perf.Arcula, ae, f. dirukutxa, kutxatilaArcularius, ii, m. dirukutxazainArcuo, as, are, tr. uztai eran makurtuArcus, us, m. uztai ; arcum contendere, uztaia atezatu ; arcum laxare, uztaia jaregin ; ganga ; arcus pluvius, ortzadarArdalio, Ardelio, onis, m. eragozleArdea, ae, f. koartza, gillenpeskerArdenna, orum, npl. Ardeneko basoaArdens, entis, gori, kiskalgarri ; bortitz, odolberoArdenter, adb. suharki, gartsukiArdeo, es, ere, arsi, arsum, intr. erre, distiratu ; irrikatuArdeola, ae, f. koartza, gillenpeskerArdesco, is, ere, arsi, intr. suak hartu, piztu, izeki ; berotuArdor, oris, m. bero, berotasun, goritasun ; irrikaArduena silva, ae, f. Ardeneko basoaArduum, i, n. goratasun, maldaArduus, a, um, maldatsu, zut ; gaitz, nardagarriArea, ae, f. lau, ordoki ; enparantza ; antzoki ; baratzeArefacio, is, ere, feci, factum, tr. agortu, lehortuArefactus, a, um, arefacio pi.Arefio, fis, fieri, factus sum, arefacio passiboa, agortu, lehortuArelas, atis, Arles hiriaAremorica, ae, f. ArmorikaArena, ae, f. harea, ondar ; gudaleku ; gudaArenaceus, a, um, hareatsuArenaria, ae, f. hareatzaArenatio, onis, f. kare ore, mortairuArenatum, i, n. kare ore, mortairuArenivagus, a, um, harean ibilkaArenosus, a, um, hareatsuArens, entis, areo po. lehortu, idorArenula, ae, f. harea bikorAreo, es, ere, ui, intr. lehortu, idortuAreola, ae, f. etxaurre, txankal, baratze taulaAreopagites, ae, Areopagita, ae, m. Areopagitar29

Areopagus, Areopagos, i, m. Areopagoa, Atenaseko auzitegiaAresco, is, ere, arui, intr. idortu, lehortuAretalogus, i, m. edasleArethusa, ae, f. Aretusa, ninfea ; Aretusa iturriaAreus, a, um, areopagoko1. Argentarius, a, um, diruko2. Argentarius, ii, bankari, aldaketari ; zilarginArgentatus, a, um, zilarreztatuArgenteus, a, um, zilarrezko ; zilar koloredunArgentifodina, ae, f. zilar meatokiArgentoratus, i, f. Argentoratus (Estrasburgo)Argento, as, are, tr. zilarreztatuArgentosus, a, um, zilardunArgentum, i, n. zilar (metal) ; diharuArgeus, a, um, Argoseko, argostarArgi, orum, mpl. Argos, hiriaArgilla, ae, f. buztinArgillaceus, a, um, buztintsuArgillosus, a, um, buztintsuArginusae, arum, fpl. Arginusak, irlakArgius, a, um, Argoseko, argostarArgivi, orum, mpl. argostarrak, greziarrakArgivus, a, um, Argoseko, argostar ; Greziako, greziarArgo, us, f. argonautarren itsas untziaArgolicus a, um, Argolidako, Argoseko, greziarrenaArgolis, idis edo idos, f. Argolidako, GreziakoArgonautae, arum, mpl. ArgonautakArgos, n. (nominatibo eta akusatiboak bakarrik), Argos, hiriaArgous, a, um, Argo untziaren ; ArgonautenArgumentatio, onis, f. argudioArgumentor, aris, ari, dep. argudiatuArgumentosus, a, um, landuArgumentum, i, n. argudio, argibide ; ekai, gai ; zergatiArguo, is, ere, ui, utum, tr. salatu ; baieztatu, erakutsi ; sceleris aliquem arguere, norbait hilketaz salatuArgus, i, m. Argus, Ioren zaintzaileaArgutator, oris, m. argudiatzaile, txistakariArgute, adb. sotilkiArgutiae, arum, fpl. txorrotxio, txiunta ; sotiltasun, xuguntasun ; zorroztasunArgutiola, ae, f. sotiltasuntoArguto, as, are, tr. erausi, elakatuArgutor, aris, ari, dep. erasi, kalakatu,Argutulus, a, um, sotilskaArgutus, a, um, bizi, oculi arguti, begi biziak ; zorrotz, argi, goxo (doinua) ; zehatz ; sitsakor, maltzurArgyraspides, um, mpl. zilar erredoladun soldadoakArgyros, i, f. purgabelar, asunbastartAriadna, ae, f. AriadnaAriani, orum, mpl. ariarrak (Pertsia)Aride, adb. mozki (idazkera)Ariditas, atis, f. idortasun, lehortasunAridulus, a, um, idorskaAridum, i, n. lehorAridus, a, um, idor, lehor ; ahul ; zekenAriena, ae, f. bananaAries, etis, m. ahartzartz, marro ; aries (zodiakoa) ; ariete (gudukan)Arietarius, a, um, arietekoArietatio, onis, f. kaska, topo, danbadaArietinus, a, um, marroaren ; marro buruaren antzeko, arietulum oraculum, zentzu biko iragarpenArieto, as, are, intr. kaskatu, topato ; tr. astindu, iharrosiAris, idis, f. errebelarArista, ae, f. galburu ; uzta ; udaAristarchus, i, m. AristarkoAristides, is, m. AristidesAristippus, i, m. AristipoAristophanes, is, m. Aristofanes, greziar komikoaArsitophaneus, a, um, AristofaneserenAristoteles, is, m. Aristoteles, filosofoa30

Aristoteleus, Aristotelius, a, um, Aristoteleseren1. Arithmetica, ae eta Arithmetice, es f. aritmetika2. Arithmetica, arum, mpl. aritmetikaAritudo, inis, f. idorte, lehorteArma, orum, npl. arma, iskilu, arma ad nocendum, erasotzeko iskilu ; arma ad tegendun, defendatzeko iskiluArmamenta, orum, npl. erreminta, tresna ; (untziak) hornidura, tresneriaArmamentarium, ii, n. armategiArmariolum, i, n. armairuskaArmarium, ii, n. arasa ; armairuArmati, orum, mpl. soldadoakArmatura, ae, f. armadura ; militar ariketa ; ezpatari gudua ; armatura levis, gudoste zalu ; armatura gravis, gudoste iskiluastundunArmatus, us, m. iskiluak ; gudosteakArmenia, ae, f. ArmeniaArmeniaca, ae, f. albarikoke ondo, arbeletxekoArmeniacum, i, n. albarikoke, arbeletxekoArmeniacus, a, um, ArmeniakoArmenius, a, um, Armeniako, armeniarrarArmentalis, e, aberei doakionaArmentarius, ii, m. artzain, itzainArmentosus, a, um, abeldunArmentum, i, n. abelarri saldo ; abelsaldoArmifer, era, erum, burrukalari, liskariArmiger, eri, m. ezkutariArmigera, ae, f. ezkutarisaArmilla, ae, f. besuztai, ukabilkoArmillatus, a, um, besuztaidunArmillum, i, n. ardontzi, pitxerArmilustrium, ii, n. armada garbikuntzaArminius, ii, m. ArminiusArmipotens, entis, liskariArmisonus, a, um, armaozendunArmo, as, are, tr. armatu, hornitu (untziak)Armon, i, n. erremolatxa (landare)Armoracia, ae, f. Armoracium, ii, n. erremolatsaArmorica, ae, f. ArmorikaArmoricus, a, um, Armorikako ; armorikarArmus, i, m. besaburu, soin ; pl. alpe, saihets,Arnus, i, m. Arnus ibaiaAro, as, are, tr. goldatu, landu ; zeharkatu (itsasoa) ; arare littus, harea goldatu, hau da debaldetan nekatu ; idatziAroma, atis, n. lurrinAromatites, ae, m. ardo lurrintsuAromatitis, idis, f. anbarArpinas, atis, adj. Arpinumeko ; iz.n. Zizeronen etxaltea ArpinumenArpinum, i, n. Arpinum hiriaArquatus, a, um, ik. arcuatusArra, ae, f. erres, berme, bahituraArrabo, onis, m. erres, berme, bahituraArrado, Arremigo, ik. adrado, adremigoArrectus, a, um, arrigo pi.Arreptus, a, um, arripio pi.Arrexi, arrigo perf.Arrha, ik. arraboArrhenicum, i, n. artsenikoArrideo, es ere, risi, risum, tr , intr. barre egin, irri egin ; gogara izan ; si mihi arriserit pretium, balioa gogoko bazautArrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. zutitu ; piztuArripio, is, ere, ripui, reptum, tr. hartu, lotu ; ezustean lotu ; beretu, aukera hartuArrisor, oris, m. balakariArrodo, is, ere, asi, rosum, tr. jankatuArrogans, antis, burgoi, harroArroganter, adb. harroki, tematsukiArrogantia, ae, f. hantuste, harrokeriaArrogo, as, are, tr. galdetu ; arrogare sibi, beretu ; sibi non arrogat tantum ut… ez du nahikeria…Arrosi, arrodo perf.Arrosor, oris, m. bizkarroiArrosus, a, um, arrodo pi.31

Ars, artis, f. arte, jakintza, lanbide, artem factitare, lanbidea uken ; artes bonae, honestae, ingenuae, liberales, ederkidurak,hautuzko lanak ; artes illiberales, sordidae, eskulanak (esklabuenak) ; araudi ; artes oratoriae, mintzarauak ; antze, artezia ;jokaera, bona ars, bonae artes, ona, onbidea ; malea artes, gaizkia, okerbidea ; amarrukeria, maltzurkeria, aliquem artedecipere, norbaiti malzurkeria eginArsacidae, arum edo um, mpl. artsakidarrak, partearrakArsacius, a, um, artsakidarrenaArsi, ardeo perf.Arsus, a, um, ardeo pi.Artaxerxes, is, m. ArtaxerxesArte, adb. ik. arcteArtemis, idis, Artemisa, Diana, ehiza jainkosaArtemisia, ae, f. txitxarebelar, harjo (lantare)Arteria, ae, f. arteria, odolzain ; aspera arteria, istarriaArterium, ii, n. istarria ; pl. bronkioArthriticus, a, um, oinitoidunArticularis, e, ezurgiltzeko, junturako ; articularis morbus, hezurreriArticulate, adb. argiki, garbikiArticulatim, adb. argiki, garbikiArticulus, i, m. hezurgiltz, juntura ; adarbegi ; aldi ; kinka txar : in articulo, berehala ; atal (liburu), esaldi zatiArtifex, icis, m. f. artista ; artifex crimen, eraile ; adj. antzetsuArtificialis, e, antzez eginaArtificialiter, adb. artezArtificiose, adb. agudokiArtificiosus, a, um, artez egina ; antzetsuArtificium, ii, n. arte, lanbide ; teoria ; antze, adimenArto, as, ik. arctoArtocreas, atis, n. aragi oreArtolaganus, i, m. soldado ogiArtopta, ae, f. opilontziArtum, ik. arctumArtus, a, um, ik. arctusArtus, us, m. eta artus, uum, mpl. hezurgiltz, gorpuzki ; aldaskaArtutus, a, um, gotor, motzorArui, areo eta aresco perf.Arula, ae, f. aldareska ; zuhain ondoko lurArum, i, n. errebelarArundifer, era, erum, kanaberatsuArundinaceus, a, um, kanabera iduriArundinetum, i, n. kanaberadi, ihidoiArundineus, a, um, kanaberakoArundinosus, a, um, kanaberatsuArundo, onis, f. kanabera, ihi ; gezi, hari (arantza) ; makila ; erkatz, erratzAruspex, etab. ik. har…Arvalis, e, arloretako ; Fratres Arvales, Arvales Anaiak, Zeresen apaizakArverni, orum, mpl. arberniarrakArvernus, a, um, arberniarrenArvina, ae, f. urde gurinArva, orum, npl. luhabili, arloak ; zelai ; uzta, larre ; arva Neptunia, itsasoaArvum, i. ik. arvaArvus, a, um, itzulgarri (lurra)Arx, arcis, f. garaiera, gorune ; gaztelu, gotorgune, harresiAs, assis, m. asa, kobre diru ; ad asem, osorikAsarota, orum, npl. mosaiko lanakAsarum, i, n. akaraAsbestinum, i, n. amianto zuntz,Asbeston, i, n. amianto oihalAsbestos, i, m. f. amiantoAscalabotes, ae, m. sugandila, sukanderaAscalia, ae, f. alkatxofaAscalonia caepa, f. tipulatxa, txortatipulaAscanius, ii, m. Askanius edo Iulo, Eneasen semeaAscendo, is, ere, ascendi, ascensum, tr. intr. igan, igo ; altxatu, goratu (ahotsa)Ascensio, onis, f. igoaldi, igokunde ; aitzinamendu, aurrerapenAscensus, us, m. igoaldi, igokunde ; aldapa, malda, patar ; grado, ozkeAscia, ae, f. askolta, aitzur, palote, pailot1. Ascio, as, are, tr. oratu (mortairua)32

2. Ascio, is, ire, ivi edo ii, tr. deituAscisco, is, ere, scivi, scitum, tr. deitu, ekarrarazi ; onetsi, asciscere aliquem in civitatem, norbait hiritar onartu ; ascisceresibi, beretu1. Ascitus, a, um, ascisco pi.2. Ascitus, us, m. bilaketa, ikerketaAscopa, ae, f. zorro, zarpaAscraeus, a, um, Askrarena, HesiodorenaAscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. erantsi idatziz, sarrarazi ; adscribere civitati edo in civitatem, hiritargoa eman ; -enbizkar ipiniAscripticius, a, um, idatzia, gainerakoAscriptio, onis, f. gehiketa (idatziari)Ascriptor, oris, m. izenpetzaile, onarleAscriptus, a, um, adscribo pi.Asella, ae, f. astaina hume, astakilaAsellus, i, n. astakumeAsia, ae, f. zekaleAsia, ae, f. Asia ; Asia Minor, Asia ttikia ; Asia Major, Asia handiaAsiane, adb. asiatarren eranAsiani, orum, mpl. asiatarrak ; Asiako hizlariakAsianus, a, um, Asiako, asiatarrakAsiatici, orum, mpl. asiatarrak ; Asiako hizlariakAsiaticus, a, um, Asiako, asiatarAsilus, i, m. ezpara, mandeuliAsina, ae, f. astaina, astemeAsinalis, e, astoaren1. Asinarius, a, um, astoaren2. Asinarius, ii, m. astazainAsininus, a, um, astoarenAsinus, i, m. astoAsinusca uva, f. mahats motaAsio, onis, m. hontzaAsius, a, um, AsiakoAsotia, ae, f. nasaitasun ; okerkeria, likiskeriaAsoticos, os, on, eskuzabal ; barreiatzaile, likitsAsotus, a, um, eskuzabal ; barreiatzaile, likitsAspalathus, i, m. gisats, ote, xirixtolaAsparagus, i, m. frantses porru, zainzuriAspectabilis, e, ageri ; ikusgarriAspecto, as, are, tr. arretaz behatu, sogin ; adi izan1. Aspectus, a, um, aspicio pi.2. Aspectus, us, m. ikusmen, iluspen ; itxura, itxurapen, planta, trazaAspello, is, ere, puli, pulsum, tr. haizatu, atzerriratu, erbesteratuAsper, era, erum, latz ; zail, sarkor ; gogor, zorrotz ; gaizkikasiaAspere, adb. gogorki, zorrozki1. Aspergo, inis, f. ihinztaldi, urtatze, ureztapen2. Aspergo, is, ere, spersi, spersum, tr. ihinztatu, urtatu ; gozatu ( gustua eman)Asperitas, atis, f. laztasuin, hortz, ozkeAspernandus, a, um, gutiesgarri, ezdeusAspernatio, onis, f. gutiespenAsperno, as, are, eta aspernor, aris, ari, dep. tr. baztertu, saihestu, urrundu ; gaiztotu, irainduAspero, as, are, tr. ikaratu, izutu ; gogortu, zorroztu ; narritatu, gaiztu, kexaraziAspersio, onis, f. ihinztaldi, hurtatze, ureztapen1. Aspersus, a, um, aspergo pi.2. Aspersus, us, m. ureztapen, isurtze, ihaurpenAspexi, aspicio perf.Asphaltion, ii, n. hirusta, txabotxaAsphaltites, ae, edo asphaltites lacus, m. Asfaltites lakua edo Itsas HilaAsphodelus, i, m. zapaporru, basaporruAspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. sogin, ikusi, jarri : aspicere Italiam, Italiari aurres aurre jarria izan, Italiari buruz jarriaizanAspiratio, onis, f. arnasartze, hatsartzeAspiro, as, are, intr. putz egin, ufatu, buhatu ; lagundu ; hurbildu ; tr. putz eginaraziAspis, idis, f. sugegorri ; erredolaAsportatio, onis, f. garraiapen, eramaiteAsporto, as, are, tr. garraiatu, eraman, eroanAspretum, i, n. sasi, tarta33

Assarius, a, um, as diruaren baliokoAssecla, ae, m. f. balakari, balakarisa, lausengari, losintxariAssectatio, onis, f. jagolego, laguntza, zaingoaAssectator, oris, m. jagolari, jagole, laguntzaile, zaintzaileAssector, aris, ari, dep. tr. jagon, lagundu, zainduAssecutus, a, um, assequor pi.Assentio, onis, f. baiezko, baieztapen, onespen,Assensor, oris, m. onesle1. Assensus, a, um, assentior pi. baizezkoa eman duena ; onartua, aitortua2. Assensus us, m. baiezko, baieztapen, onespenAssentatio, onis, f. balaku, lausengu, zurikeriaAssentatiuncula, ae, f. xeraAssentator, oris, m. balakari, alderkide, aldetarAssentatorie, adb. balakatuzAssentatrix, icis, f. balakarisaAssentio, is, ire, sensi ,sensum, intr. onetsi, onartu ; hitz bereko izanAssentior, iris, iri, sensus sum, dep., ik. assentioAssentor, aris, ari, dep. onetsi, onartu ; losintxatu, gogaltuAssequor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. tr. jarraitu, jarraiki, iritsi, berdindu, lortu ; ulertu, entelegatuAsser, eris, m. gapirio, habeAsserculum, i, n. eta asserculus, i, m. suhila, haga1. Assero, is, ere, serui, sertum, tr. lotu, josi, erantsi ; asserere aliquem in servitutem, norbait beretako esklabutzat hartu ;inoren gain jarri ; zaindu ; baieztatu2. Assero, is, ere, sevi, situm, tr. erein, landatuAssertor, oris, m. norbaiten esklabutzat beretako galdetzaileAssertus, a, um, assero 1 pi.Asserui, assero 1 perf.Asservio, is, ire, intr. bere mendean ezarriAsservo, as, are, arretaz gorde, begiratu, zainduAssessio, onis, f. presentzia, hor izateAssessor, oris, m. aholkari, lagun, kide1. Assessus, a, um, assideo pi. setiatu2. Assessus, us, m. jarraikortasunAsseveranter, Asseverate, adb. benetan, baiezkaAsseveratio, onis, f. baieztapen zindoAssevero, as, are, intr. zentzuki mintzatu ; tr. zindoki baieztatu, frogatuAssevi, assero 2 perf.Assibilo, as, are, tr. intr. txistuz erantzun, - ihardetsiAssicco, as, are, tr. idortu, lehortuAssideo, es, ere, sedi, sessum, intr. eseri, jarri ; artatu ; zerbaiti eman ; kanpatuAssido, is, ere, sedi, tr. intr. eseri, jarriAssidue, adb. etengabe, taigabeAssiduitas, atis, f. jarraikortasun, iraunkortasunAssiduo, adb. etengabe, taigabeAssiduus, a, um, jarraikor, burkoi, setati ; betiereko, betiko ; zerga ordaintzaileAssignatio, onis, f. banaketa, banakuntza, esleipenAssigno, as, are, tr. banatu, utzi ; leporatuAssilio, is, ire, silui, sultum, intr. jauzi, oldartuAssimilatio, onis, f. antz, egiteAssimilatus, a, um, assimilo pi.Assimilis, e, antzeko, iduriskaAssis, as gen.Assis, is, m. ohol, taulaAssisto, is, ere, astiti, intr. ondoan izan, zutik egon ; auzian lagunduAssitus, a, um, assero 2 pi. ereinAsso, as, are, erre, kiskaliAssocio, as, are, bateratuAssolet, assoleo 3. pers. ut assolet, ohi bezalaAssono, as, are, intr. erantzun, ihardetsiAssudasco, is, ere, intr. izertzen, izerditzen hasiAssudo, as, are, intr. izerditan jarriAssuefacio, is, ere, feci, factum, intr. azturatu, ohitura izanAssuefactus, a, um, assuefacio pi.Assuesco, is, ere, suevi, suetum, tr. ohitarazi ; intr. ohituAssuetudo, inis, f. aztura, ohituraAssuetus, a, um, azturatu, ohitu ; ohiko34

Assuevi, assuesco perf.Assula, ae, f. ezpal, txirbilAssulatim, assulose, adb. ezpalka, puskakaAssultim, adb. jauzika, jauzkaAssulto, as, are, tr. intr. jauzi, oldartuAssultus, us, m. jauzi, oldarAssum, i, n. erreki ; berogailuAssumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. hartu, beretuAssumptio, onis, f. harreraAssumptivus, a, um, hartu, mailegatu, jesanAssumptus, a, um, assumo pi.Assuo, is, ere, ui, sutum, intr. josiAssurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. jaiki, zutitu, handituAssurrexi, assurgo perf.Assus, a, um, erre, kiskalduAssyria, ae, f. AsiriaAssyrius, a, um, asiriar, AsiriakoAst, ik. At…Astacus, i, m. itsas karramarroAster, eris, m. izar ; maiazlili, izarbelar hezeAsterias, ae, m. gartza, koartzaAsterno, is, ere, intr. hedatu, luzatuAsthma, atis, n. asma, hasbahiduraAsthmaticus, a, um, asmadun, hasbahiAstipulatio, onis, f. baieztapen ; konponketaAstipulator, oris, m. erantzule ; aldetar, onesleAstipulatus, us, m. onespen, baieztapenAstipulor, aris, ari, atus sum, dep. intr. berme jarri ; baieztatuAstiti, assisto eta asto perf.Astituo, is, ere, ui, utum, tr. ondoan ipiniAsto, as, are, astiti, intr. aurrean edo ondoan egon ; zutik jarri ; parte hartuAstrea, ae, f. Astrea, Zuzenbidearen jainkosaAstragalus, i, m. habe ozke, horzkadaAstrepo, is, ere, ui, itum, intr. oihuz onartuAstricte, adb. estuki, laburkiAstrictus, a, um, astringo pi.Astridens, entis, ziztugileAstrifer, Astriger, era, erum, izartsu ; jainkotuAstringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. lotu, josi, esteki ; murriztu, ttipitu, hertu ; zimurtu : astringere frontem, bekokiazimurtu ; behartu, hertsatuAstrologia, ae, f. astrologiaAstrologus, i, m. astrologoAstronomia, ae, f. astronomiaAstructus, a, um, astruo pi.Astrum, i, n. astro, izarbeltz, izarmoto, izarreri ; ad astra ferre, goraltxatu, goraipatuAstruo, is, ere, struxi, structum, tr. eraiki ; erantsi, metatu, pilatuAstu, deklinaezin. hiria ; AtenasAstupeo, es, ere, ui, intr. harritu, txunditurik geldituAstur, uris, m. asturiar, AsturiakoAsturia, ae, f. AsturiaAstus, us, m. maltzurkeria, zurikeriaAstute, adb. maltzurkiAstutia, ae, f. antze, zolitasun ; maltzurkeriaAstutus, a, um, antzetsu, trebe ; maltzurAstyanax, actis, m. Astianax, Hektoren semeaAstytis, is, f. urazaAsylum, i, n. aterbe, geriza, iheslekuAsymbolus, a, um, berea ordaintzen ez duenaAt, lokailu. haatik, hala ere, baina, bestalde ; at contra, at vero, at e contrario, alderantziz, aitzitik ; at etiam, baina agian ;at, at certe, at saltem, bederen, behintzat ; at videte audaciam, hori haren mutirikeria !Atat, harridura. ai ! ai ene ! ala ! oi !Atavus, i, m. okilasoaren aita ; aurreko, abasaAtellana, ae, f. atelane, antzerki komikoAtellanicus, Atellanius, a, um, atelaneenAtellanus, i, m. atelaneko jokalariAter, atra, atrum, beltz (jantzi), ilun (ortzi, gau) ; itsusi ; galgarri, zorigaiztoko35

Athenae, arum, fpl. AtenasAthenaeus, a, um, atenastar, AtenasekoAthenienses, ium,, mpl. atenastarrakAtheniensis, e, atenastar, AtenasekoAtheos, Atheus, i, m. jainkogabeAthesis, is, m. Atesis ibaiaAthleta, ae, m. atletaAthletica, ae, f. atletikaAthletice, adb. atleta gisaAthleticus, a, um, atletenAthon, onis, m. Atos mendiaAthos, o, m. Atos mendiaAtlanteus, a, um, Atlaseren, Atlaseko ; atlantiarAtlantiades, ae, m. Atlaseren semea, MerkurioAtlanticus, a, um, atlantiar, Atlantiko ; Atlanticum mare, itsas AtlantikoAtlantides, um, fpl. atlantiarsak, Atlasen alabakAtlas, antis, m. Atlas ( erraldoia, gizandia) ; Mauritaniako erregea ; Atlas, mendi kateaAtlantis, idis, f. Atlasen alaba ; Atlantida, alegiazko uharteaAtomus, i, f. atomaAtque, lokailu. eta ; batez ere, batik bat, gainera ; atque adeo, are gehiago ; baina, horrela ; atque idem ego, neu (nihaur)naizen horrek ; idem atque, talis atque, juxta atque , bezala ; aliter atque, ez bezalaAtqui, lokailu. baina, bestalde, bai noskiAtramentum, i, n. tinta ; bernis ; atramentum sutorium, zapatarien tinta beltzaAtratus, a, um, belztu ; hileta jantziAtrebates, um, mpl. atrebatarrakAtreus, ei edo eos, m. Atreus, Pelopseren semeaAtricolor, oris, f. m. beltzAtrides, ae, m. atridetiar ; pl. atridetiarrak (Agamemnon eta Menelas)Atriensis, is, m. atriumaren zaintzale ; atezainAtriolum, i, m. atrium txikiAtrium, ii, n. atrium ; atari, ezkaratzAtrocitas, atis, f. basakeria, ankerkeria, gogorkeriaAtrociter, adb. basaki, gogorkiAtrophus, a, um, mehats, argalAtropos, i, f. Atropos, hiru parketatik batAtrox, ocis, abre, basa, gogorAtrum, i, n. beltz (margo)1. Attactus, a, um, attingo pi.2. Attactus, us, m. ukipen, ukitze, hunkitzeAttagen, enis, m. eta Attagena, ae, f. eperzuriAttalicus, a, um, Atalorena ; oso aberatsAttalus, i, m. Atalo, Pergameko hiru erregeren deituraAttamen, lokailu. hala ereAttat, Attatae, ik. atat…Attemperate, adb. behar orduan, mugonezAttempero, as, are, tr. josi, lotuAttendo, is, ere, tendi, tentum, tr. luzatu, zuzendu, bideratu ; attendere animum, adi izan, erne izan ; tr. eta intr. artoskibegiratu, ekin, hausnartuAttente, adb. ohartukiAttentio, onis, f. jaramon, oharmen, arretaAttento, as, are, tr. frogatu, saiatu ; oldartuAttentus, a, um, attendo eta attineo pi. ; adi, erne, arretatsu ; attentus rerum, zuhur ; nimis attentus, zeken, zikoitzAttenuate, adb. arrunki, lainoki, soilkiAttenuo, as, are, tr. mehatu, higatu ; ahuldu, indargetu, nekatu ; arindu, eztituAttero, is, ere, trivi, tritum, tr. perekatu, torratu ; oinperatu, xehatu, lehertu ; ezdeustu, ezereztuAttestatus, a, um, attestor pi. egiaztatuAttestor, aris, ari dep. tr. lekukotasuna emanAttexo, is, ere, texui, textum, tr. erantsi ; ehunduz josiAttica, ae, Atika, Greziako lurraldeaAttice, adb. Atikarren gisa, dotoreAttici, orum, mpl. atikarrak, atenastarrak ; hizlari atikarrakAtticus, a, um, Atikako, Atenaseko ; atikar, atenastarAttigi, attingo perf.Attineo, es, ere, tinui, tentum, tr. eduki, eutsi, zaindu, bermatu ; tr. intr. etxekara izan, alboan izan ; garrantzitsu izan,baliagarri izan, balio izan : quod ad me attinet, eni doakionez ; quid attinet ? zer balio du ?Attingo, is, ere, tigi, tactum, tr. ukitu, heldu ; auzoko izan ; ari izan, ekin, aipatu ; harremanak izan36

Attollo, is, ere, tr. goititu, altxatu, jaso ; attolere vocem, ahotsa goratu ; goraipatuAttondeo, es, ere, tondi, tonsum, tr. ebaki, moztu ; inausi, kimatu, xardekatu ; iruzurtuAttonitus, a, um, attondo pi. harritu, zurtu, zoratuAttono, as, are, tonui, tonitum, harritu, zurtuAttonsus, a, um, attondeo pi.Attonui, attono perf.Attorqueo, es, ere, tr. aurtiki, jaurtikiAttractus, a, um, attraho pi.Attraho, is, ere, axi, actum, tr. ekarri, erakarri, bildu ; tinkatu ; attrahere ad se benevolentian, onginahia bildu ; attraherefrontem, bekokia izurtu, urdurituAttrectatio, onis, f. hunkitze, ukitze,Attrectatus, us, m. hunkitze, ukitzeAttrecto, as, are, tr. erabili, jaso, beretuAttremo, is, ere, intr. dardaratu, ikaratuAttrepido, as, are, intr. pauso txikiz helduAttribuo, is, ere, ui, utum, tr. banatu, eman ; leporatu, norbaiten gain emanAttributio, onis, f. gordailu ; atributo (gram.)Attributum, i, n. laguntza (diru)Attrita, orum, npl. larrudura, sakil, tzarramika1. Attritus, a, um, attero pi.2. Attritus, us, m. xehatze, xehekatze, oinperatze ; larruduraAttrivi, attero perf.Attuli, affero perf.Atur, uris ; Aturrus, Aturus, i, m. Atur ibaiaAuceps, cupis, m. txorizainAuctarium, ii, n. soberakin, gainerakoAuctificus, a, um, garatzen, hedatzen duena,Auctio, onis, f. enkante ; auctiones hastae, enkantean saltzepenAuctionarius, a, um, enkateari doakionAuctionor, aris, ari, dep. intr. enkantean salduAuctito, as, are, tr. gero eta areagotuAucto, as, are, tr. areagotu, gehiagotu, lagundu, urgatziAuctor, oris, m. sortzaile, asmatzaile ; bermatzaile : auctores sumus, berme gira ; aholkari, eragile ; me auctore, nereiritziaren arabera ; zaintzaileAuctoramentum, i, n. sari, salneuri, balioAuctoritas, atis, f. erabaki, baimen, iritzi : in auctoritatem senatus esse, Senatuaren erabakiaren menpean jarri ;agintaritza, aginte, zuzen, esku, epaiketa ; balio, garrantzi : auctoritatem habere, omen on izan ; agintari, buruzagi ; fidantzaAuctoro, as, are, tr. lanerako hartu, saldu,Auctoror, aris, ari, dep. tr. akuratu, alokatuAuctum, i, n. emendio, gehikuntza1. Auctus, a, um, augeo pi.2. Auctus, us, m. gehikuntza, ugalketa, aurrerapenAucupatio, onis, f. txori ehiziAucupium, ii, n. txori ehizaketa ; barranda, goaita, zelatan egoteAucupo, as, are, tr. barrandatu, goaitatu, zelatuAucupor, aris, ari, dep. txorie bidez ehizatu ; barrandatu, goaitatuAudacia, ae, f. ausardia, eskudantza, nabastarria, mutirikeriaAudaciter, adb. ausarki, mutiriki, bipilkiAudacter, adb. ik. audaciterAudax, acis, ausart, mutiri, bipilAudens, entis, audeo po., ausart, mutiriAudenter, adb. mutirikiAudentia, ae, f. ausardia, eskudantza, mutirikeriaAudeo, es, ere, ausus sum, ausum, tr. saiatu , ahala egin, ausartuAudiens, entis, audio po.Audientes, ium, mpl. entzuleakAudientia, ae, f. entzupen ; entzulegoa, entzuleriaAudin = audisne ? entzuten duzu ?Audio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. entzun : audire ab aliquo, ex aliquo, de aliquo, norbaitenganik entzun ; audire de…norbaitez, zerbaitez mintzo entzun ; aditu ; ikasle izan : Platonem audiverat, Platonen ikasgaiei jarraiki zen ; epaitu : audirede ambitu, azpikeriazko, satorkeriazko auzia epaituAudisse, Audissem, audivisse eta audivissem ordeAuditio, onis, f. entzupen ; zurrumurru, aipu ; ikasketa, ikastaldiAuditiuncula, ae, f. ikastaldi laburAuditor, oris, m. entzule, ikasleAuditorium, ii, n. ikasgela37

Auditus, us, m. entzumen, entzupenAufero, fers, ferre, abstuli, ablatum, tr. eraman ; kendu, elki : aufer te, ken hadi ; auferre iter fugientibus, iheslariei bideamoztu ; baztertu, ezabatu, gelditu, geratu : cavillam aufer, txantxa egitetik geldi ; lortuAufugio, is, ere, fugi, intr. ihes egin, itzuriAugeo, es, ere, auxi, auctum, tr. emendatu, gehiagotu, gehitu, ugaldu : augere rem, aberastu ; passibua eta intr. handitu,haziAugesco, is, ere, intr. garatu, handitu, haziAugias, ae, m. Augias, Elideko errege, Herkulok hilarazia : Cloacas Augiae purgare, Augiaseren ukuiluak garbitu ( lantzarra abiatu)Augmen, inis, n. emendio, gehikuntza, gehipenAugmentum, i, n. emendio, gehikuntza, gehipenAugur, uris, m. augur, etorkizunaren iragarle apaiza, txoriei begiratuzAugurale, e, n. generalaren oihal etxolaAuguralis, e, augurari dagokionAuguratio, onis, fr. augurapenAugurato, adb. augurak hartu eta1. Auguratus, a, um, norentzat augurak hartu baitira2. Auguratus, us, m. augur duintasunaAugurium, ii, n. augur, iragarpen : augurium agere, capere, augurak hartu ; asmakeria, susmoAugurius, a, um, augurarenAuguro, as, are, intr. augurak hartu, iragarri ; eskubi ezker begiratuAuguror, aris, ari, dep. auguratu, igarriAugusta, ae, f. Augusto, Erroman enperadore familiako printzesen izenaAugusta Gaditana, Kadiz ; Augusta Taurinorum, TurinoAugustalianus, a, um, AugustorenAugustalis, e, AugustorenAugustales (sacerdotes), mpl. Augustoren apaizakAugustales ludi) mpl. edo Augustalia, ium, iorum, npl. Augustoren omenetan jokoakAugustanus, a, um, AugustorenAuguste, adb. erlijioskiAugusteus, Augustianus, a, um, AugustorenAugustinus, i, n. santu AugustinAugustus, a, um, sakratu, santu, agurgarri ; Augustoren, errromatar enperadoren; Augustus mensis, abuztu hilabeteaAugustus, i, m. Augusto, Oktaboren izengoitia ; erromatar enperadoreen izena : abuztu1. Aula, ae, f. etxarte, etxaintzine ; korte2. Aula, ae, f. eltzeAulaeum, i, eta Aulea, orum, npl. tapiz, oinoihal ; oheoihal ; ohestalki ; oihal (antzoki) : aulaeum mittere, premere,oihala apaldu (agerraldia hasi) ; aulaeum tollere, oihala jaso (agerraldia bukatu)Auletes, ae, m. txistulari, xirulariAuletica, ae, f. kamamila, idibegiAulicus, a, um, jauregiko ; iz. mpl. jauregiko morroiak ; gortelariakAulis, idis, f. Aulis, Beoziako portua (Grezia)Auloedus, i, m. txistulari, xirulariAulula, ae, f. eltze txiki ; etxarte txikiAulularia, ae, f. Aulularia, Plautoren komediaAulus, i, m. xafla itxurazko itsasbarraskiloAura, ae, f. haize ezti, haixetxo ; eguneko argia, arnasa, bizia : communen auram haurire, arnasa hartu, bizi ; omnia ferresub auras, dena agertu ; usain, zarata ; pl. ortzi, eguratsAuraria, ae, f. urremeatokiAurarius, a, um, urrezko, urre-Auratus, a, um, urreztatu, urrezkoAurelius, a, um, Aurelia via, Aurelia BideaAureolus, a, um, urrezko, urreztatu, urre kolore, baliodunAureolus, i, m. urrepeza, urrediruAureum, i, n. urrezko ontzi1. Aureus, a, um, urrezko, urrestatu, urre kolore ; balios, baliotsu2. Aureus, i, m. Aureus, urrepezaAurichalcum, i, n. letoiAuricilla, ae, f. beharri txiki, belarri- ; belarri punta, - muturAuricomus, a, um, urrezko bilodun, - iledun ; urrezko hostaia, -hostailaAuricula, ae, f. belarri mutur behekoAuricularius, a, um, belarriei doakienAurifer, era, erum, urredunAurifex, icis, m. urregileAurifodina, ae, f. urre meatokiAuriga, ae, m. karrosazain38

Aurigarius, ii, m. zirku karrosazainAurigatio, onis, f. karrosagidatze, karrotsaeroateAuriger, era, erum, urrekarle, urreztatu1. Aurigo, as, are, intr. gurdia gidatu, karrosazain izan ; tr. gidatu, gobernatu2. Aurigo, inis, f. larumin, horiminAurigor, aris, ari, dep. gurdia gidatuAuripigmentum, i, n. urretinduAuris, is, f. balarri, beharri : aures erigere, beharriak zutitu, entzun ; ad aurem, in aurem, belarrira ; aure bibere, arretazentzun, behatu ; alicujus auribus servire, norbait balakatu ; dormire in utramvis aurem, lo egin bi belarrien gainean(grinagabe izan) ; teneo lupum auribus, otsoa belarrietatik atxiki ( ezbaia handian egon)Auritulus, i, m. astoAuritus, a, um, belarri handitsu ; erne dagona ; entzule, lekuko, jakileAurora, ae, f. argitze, egunsenti ; ekialdeAurum, i, n. urre ; urrezko gauza ; urrezko diru ; aberastasunAuscultatio, onis, f. entzupen, goaiata ; obedientzia, menperatasunAuscultator, oris, m. entzule ; esanekoAuscultatus, us, m. arta, jaramon, menperatasunAusculto, as, are, tr. adi, entzun ; goaitatu, sinetsi, sinistuAusim, is, it, int, audeo ausus sim …ordeAusones, um, mpl. ausoniarrak, italiarrrak, erromatarrakAusonia, ae, Ausonia, ItaliaAusonidae, arum edo um, ik. ausonesAusonius, a, um, ausoniar, italiar, erromatarAuspex, icis, m. augurio, auspizio, txoriei soginez etorkizunaren iragarle ; aitzindariAuspicato, adb. auspizio egin eta ; behar bezala, zuzenAuspicatus, a, um, auspizio hartu duena ; -tzat auspizioa hartua ; zorionekoAuspicium, ii, eta Auspicia, orum, npl. augurio, iragarpen ; asmakeria ; ahalmen, gogo goien ; eraAuspico, as, are, tr. auguratuAuspicor, aris, ari, dep. tr. auguratu, txorien jokabidea begiratu ; hasi, zabalduAuster, tri, m. austera, hegoa ; hegoaldeAustere, adb. gogorki, zorrozkiAusteritas, atis, f. garraztasun ; larritasun, zorroztasunAusterus, a, um, garratz, azkar (usain) ; beltzaran (margo) ; larri, zorrotzAustralis, e, Austrinus, a, um, hegoaldekoAusum, i, n. lanbide azarri ; gaiztakeriaAut, lokailu. edoAutem, lokailu. alderantziz, baina, bestalde ; aldiz, berriz ; alta, hastekoAuthepsa, ae, f. eltze, lapikoAutographus, a, um, autografoAutomatum, i, n. automataAutomedon, i, n. Automedon, Akilesen gurdiaren gidariAutor, …ik. Auctor…Autumnalis, e, udazkenekoAutumnitas, atis, f. udazken ; udazkeneko ekoizpenAutumno, as, are, intr. udazkenean izanAutumnus, a, um, udazkenekoAutumnus, i, m. udazkenaAutumo, as, are, tr. baieztatu ; esanAuxi, augeo perf.Auxiliabundus, a, um, sorosgarri, urgaizgarriAuxiliares, ium, mpl. gudalozte laguntzaileakAuxiliaris, e, laguntzaile ; eragileAuxiliarius, a, um, laguntzaile (gudalozte)Auxiliator, oris, m. laguntzaile, urgaizleAuxiliatus, us, m. laguntza, urgaizgoa ; sendagailu ; gudalozte aliatuak ; gogorgarriAuxilior, aris, ari, dep. intr. lagundu ; osatu, sendatuAuxilium, ii, n. ik. auxiliatusAuxim, arkaismo = augeamAvare, adb. gutizioski, dirugosez, zikoizkiAvaricum, i, n. Abaricum, Galiako hiriaAvariter, ik. avareAvaritia, ae, f. aberaztasun gutizia, irritsaAvarities, ei, f. ik. avaritiaAvarus, a, um, gutizios, zekenAve, avis abl. ; avus bokatibo ; aveo agintaldia ; agur, kaixoAvectus, a, um, aveho pi.39

Aveho, is, ere, vexi, vectum , tr. eraman ; garraiatu ; pasiboan : joan, abiatuAvellana (nux), f. hurAvelli, avello perf. eta infinitibo pasiboaAvello, is, ere, velli eta vulsi, vulsum, tr. elki, kendu ; lokabetu, bortizki berezi ; osatu, sendatuAvena, ae, f. olo ; avena sterilis, iraka, zalgeAvenaceus, Avenarius, a, um, olo-, oloarenAvens, entis, aveo po.1. Aventinus, a, um, Abentinoko2. Aventinus, i, m. eta Aventinum, i, n. Abentino, Erromako zazpi mendisketarik batAveo, es ,ere, tr. irriki(tu) ; intr. ondo izan ; ave, avete, egun on, agurAverna, orum, npl. Aberno lakua, Aberno, Infernuko lakua ; Infernuak1. Avernus, a, um, Aberno lakuko, Infernuetako2. Avernus, i, m. ik. AvernaAverrunco, as, are, tr. baztertu, urrundu ; Di averruncent, Jainkoek guganik zorigaitz hori urrun bizateAverruncus, i, m. zorigaitza baztertzen duen jainkoaren izenaAversabilis, e, gorrotagarri, likitsAversatio, onis, f. aiherkunde, gorrotoAversatus, a, um, aversor 1 pi.Aversio, onis, ikusiezin, narda, nazka1. Aversor, aris, ari, dep. baztertu, gutietsi, urrundu2. Aversor, oris, m. bereganatu, beretuAversum, i, eta Aversa, orum, npl. atze, gibel, atzealde, gibelaldeAversus, a, um, averto pi. ; Adj. bizkarrez dena ; bestaldean dena ; atzeka, gibelka ; aurkako, arerio, etsai ; aversusanimus, jarrera kontrakoakAverto, is, ere, verti, versum, tr. saihestu, zehartu ; advertere iter, bidez aldatu ; baztertu, urrundu ; uxatu ; avertere infugam, uxatu ; bereganatu, beretu ; publicam pecunian avertere, Estatuaren ontasunak ebatsi, lapurtu ; avertere se, avertipasiboa, baztertu, ihes eginAvete, Aveto, ik. aveoAvexi, aveho perf.1. Avia, ae, f. amaso, amaxi, amona2. Avia, orum, npl. bide igaranezinAviarium, ii, n. oilategi1. Aviarius, a, um, txori-, txoriena2. Aviarius, ii, hegaztizainAvicula, ae, f. txori txikiAvide, adb. gosezAviditas, atis, f. irrika, gutizia, gose ; zikoiztasun ; asezintasunAvidus, a, um, gose, dirugose ; zeken ; litxar, gozozaleAvis, is, f. txori, susmo ; avibus secundis, asmakeria zoriontsuetanAvitus, a, um, asaben ; aintzinakoAvius, a, um, bazter, ohil, huts, bidegabe ; bidez galtzen denaAvocamentum, i, n. olgeta, jolasaAvocatio, onis, f. jolasketa, olgetaAvoco, as, are, tr. baztertu, urrundu ; olgatuAvolo, as, are, intr. hegaldatu , hegaz eginAvulsi, avello perf.Avulsio, onis, f. erauzketa, erauzpenAvulsor, oris, m. erauzleAvulsus, a, um, avello pi.Avunculus, i, m. osaba (amaganik)Avus, i, m. aitaso, aitatxi, aitona, arbasoAxenus, Axenus Pontus, i, m. Puntu Axenus (Itsas Beltza)Axiculus, i, m. oholtto ; hagattoAxila, ae, f. besape, galtzarbeAxinus, i, m. ik. AxenusAxio, onis, f. hontz, huntzAxis, is, m. ardatz ; gurdi ; ortzi, klima ; lurburu ; axis septentrionis, iparburuAxona, ae, f. aisne, Frantziako ibaiAxungia, ae, f. gantz40

BBaal edo Bahal, alis edo ezindeklina, m. BaalBabae, interjekzio. oi ! ai ! oso ondo !Babylon, onis, f. BabilonBabylonia, ae, f. BabiloniaBabylonica, orum, npl. Babiloniako tapizBabylonius, a, um, Babiloniako, babiloniarBaca…eta beste ikus Bacca… eta beste,Bacca, ae, f. fruitu txiki ; perlaBaccalia, ae, f. ereinotz, erramuBaccalis, e, fruitu txiki ekarleBaccar, aris, n. eta Baccaris, is, f. akara basaBaccatus, a, um, perlatsu1. Baccha, ae, f. bakanta, Bakusen apaizsa2. Baccha, ae, f. Espainiako ardoBacchabundus, a, um, bakanta legez oihuz eta jauziz ari dena ; besta egile, likitsBacchaeus, a, um, bakanten, BakusenBacchanal, alis, n. Bakusi sakratu toki ; aseka, asekeriaBacchanalia, ium, edo ere iorum, npl. bakanalak ; asekeriakBacchans, f. bakantaBacchatio, onis, f. asekeria ; asekerialdiBaccheius eta Baccheus, a, um, Bakusen, asekeriako ; bakantenBacchicus, a, um, Bakusen ; asekeriakoBacchis, idis, f. bakantaBacchius, a, um, BakusenBacchor, aris, ari, dep. tr. intr. Bakus ospatu ; bakantek bezala oihu eta jauzi egin ; boztarioaldiak, haserraldiak izan ;iradoki (olerkari)Bacchus, i, m. Bakus, ardoaren jainkoa ; ardo, mahastiBaccifer, era, erum, fruitu txiki ekarleBaccina, ae, f. belar mota batBaccula, ae, f. fruitu txikiBacillum, i, n. garrote ; Liktorearen makilaBactra, orum, npl. Baktra, Baktriako hirinausiaBactri, orum, mpl. baktriarrakBactria, ae, f. eta Bactriana, ae, Baktria (Turkestan)Bactrianus, a, um, BaktriakoBactrius, a, um, BaktriakoBaculum, i, n. makila, erregemakilaBaculus, i, m. ik. baculumBadius, a, um, gorrailBaetica, ae, f. Betika (Andalusia)Baeticus, a, um, BetisekoBaetis, is, m. Betis ibaia (Guadalkivir)Baiae, arum, fpl. Baia, Kanpaniako hiriaBaianus, eta Baius, a, um, BaiakoBajulo, as, are, tr. besoetan edo bizkarrean ekarriBajulus, i, m. bizkarkari, haxekari,Balaena, ae, f. baleaBalanites, ae, m. ezkur itxurako harri baliosaBalans, antis, f. ardiBalanus, i, f. ezkur, zi, datil, gaztainaBalatro, onis, m. zanpanzar ; ezdeus, kiskilBalatrus, us, m. marrakaBalbe, adb. motelduz, totelduzBalbus, a, um, motel, totelBalbutio, is, ire, tr. intr. moteldu, toteldu, zezeldu, txorrotxio eginBalearicus, a, um, Balearetako, balearetarrakBalearis, e, Balearetako ; Baleares insulae edo Baleares, ium, pl. Balear IrlakBalineum, Balineae, etb. ik. balneum, balneae, etb.41

Balista, ae, f. balezta, jaurtikigai botagailuBallista, ik. baleztaBallistarium, ii, n. baleztaBallux, ucis, f. urrezko areaBalneae, arum, fpl. bainuakBalnearia, orum, npl. bainugelaBalnearis, e, eta Balnearius, a, um, bainuetakoBalneator, oris, m. bainulariBalneolum, i, n. bainugelattoBalneum, i, n. etxeko bainugela, pl. bainuakBalo, as, are, intr. marraka eginBalsamarius, a, um, baltsamokoBalsaminus, a, um, baltsamokoBalsamum, i, n. baltsamo ; baltsamondoBalteus, i, m. hede, gerriko ; zingla, sabeledeBarathrum, ii, n. leze ; InfernuakBarathrus, i, m. aseezinBarba, ae, f. bizar ; barbam promittere, bizarra utz handitzera ; - tondere, bizarra egin ; aresta, galbizarBarbare, adb. atzerritarren eran (mintzo) ; gisagabe, baldres ; basakiBarbari, orum, mpl. barbaroak, arrotzak (erromatarrez eta grekatarrez besteak)Barbaria, ae, f. barbaria ; basakeria, baldreskeria, zakarkeria ; abrekeriaBarbaries, ei, f. ik. barbariaBarbaricus, a, um, barbaro, barbaroenBarbarismus, i, m. barbarismo (mintzairako oker)Barbarus, a, um, barbaro, arrotz ; basa ; ezjakinBarbatulus, i, m. bizar jaioberriBarbatus, a, um, bizardun ; zahar, gehitu, heldu (adina)Barbiger, era, erum, bizardunBarbitium, ii, n. bizarBarbitos, i, f. lira (doinugailu)Barbula, ae, f. bizar motzBarbus, i, m. zarbo (arrain)Barcas, ae, m. Barcas, Amilkarren, Anibalen arbasoaBarcinus, a, um, Barka famikiako ; mpl. Barka familiako aldekoakBarditus, us, m. bardita, Germaniako gerla abestiaBardocucullus, i, m. soingaineko txanodun1. Bardus, a, um, ergel, trakets2. Bardus, i, Barde, olerkari germaniarraBaro, onis, m. ergel, zozoBarrinus, a, um, elefante-, elefanterenBarrio, is, ire, intr. marruma egin (elefanteak)Barritus, us, m. marruma, orroBarrus, i, m. elefanteBasaltes, ae, m. basaltoBascauda, ae, f. aska, ontziBasiatio, onis, f. musu emate, pot emateBasilica, ae, f. basilika, Forumen auzi eta azoka etxeaBasilice, adb. erregekiroBasilicus, a, um, erregezko, bikainBasilisca, ae, f. basiliska (landare)Basiliscus, i, m. basilisko (suge)Basio, as,are, intr. musu eman, pot eman,Basiolum, i, f. pottaBasis, is, f. oin, oinarri, egarzolaBasium, ii, n. musu handiBassareus, ei, eos, m. Basareo edo BakusBassaris, idis, f. BakantaBasterna, ae, f. kamaina, angaila, anda, arkutx, eskuoheBatavi, orum, mpl. batabiarrakBatavia, ae, f. Batabia (Holanda)Batavus, a, um, Batabiako, batabiarBatillum, i, n. pailotBatis, idis, f. zerra (arrain)Battuo, edo Batuo, is, ere, i, tr. jo, astindu, zurratu ; intr. iskiluz jokatu, esgrimatuBaubor, aris, ari, dep. saingatu, zaunkatu, ohulguz ari izanBdellium, ii, n. erresina, gerle, goma42

Beate, adb. zorionez, ezin hobekiBeatitudo, inis, f. zorion, zoriontasunBeatulus, a, um, zoriontsuttoBeatum, i, n. zorion, zoriontasunBeatus, a, um, dohatsu, zoriontsu, alagera, boztariotsu, pozik ; atsegingarri ; mpl. dohatsuak, zoriontsuakBebo, as, are, intr. bee oihu eginBechion, ii, n. suharrostoBedriacum, i, n. Bedriako (hiri)Belgae, arum, mpl. belgikarrakBelgicus, a, um, Belgikaren ; belgikarBelgica, ae, f. BelgikaBelgium, ii, n. Belgio, Galia-BelgikaBelides, um, fpl. Belusen neska bilobak ; DanaidesakBellaria, orum, npl. gozokiak, litxarreriakBellator, oris, m. gerlari ,gudari, soldado ; adj. gerla gose, liskarti, gerlakoBellatorius, a, um, gerlako, gudukoBellatrix, icis, f. gerlarisa, gudarisa ; adj. gerlako, liskartiBellatulus, a, um, maitagarri, kaanBellax, acis, m. f. gerla gose, liskartiBelle, adb. ondo, behar bezala, atseginezBellerophon, ontis, m. Belerofon, Ximeraren garaileBellicosus, a, um, gerla gose, liskartsuBellicum, i, n. gudurako deiadarra ; bellicum canere, gudurako deiadarra joBellicus, a, um, gerlako, guduko ; gerla goseBellifer, era, erum, gerla pizle, gerratzaileBelliger, era, erum, ik. belliferBelligero, as, are, intr. gerla egin ; gudukatuBellio, onis, f. aingerulore, hilerrililiBellipotens, entis, m. Marso, gerlako jainkoaBellis, idis, f. bitxilore, txibirita, eguerdilili, izarliliBello, as, are, intr. gerla egin, gudukatuBellona, ae, f. Belona, gerrako jainkosaBellor, aris, ari, dep. gerla egin, gudukatuBellovaci, orum, mpl. bellobakiarrakBellua… ik. belua…Bellule, adb. amultsuki, lainokiBellulus, a, um, maitagarri, kaan, amultsu, lainoBellum, i, n. gerla, gerra ; bellum indicere, gerla piztu ; bellum decernere, gerere cum aliquo, norbaiti gerla egin ; bellumconficere, gerla bukatu (guduan) ; bellum componere, gerla bukatu ( algar hitzarmenez) ; belli domique, bello domique,bakean eta gerlanBellus, a, um, on, egoki ; osasundun, osasuntsu, laino, maitagarri ; bellus homo, gizon adeitsu, gisakoBelone, es, f. orratz, singnato (arrain)Belua, ae, f. abere ; burugogor, tematsuBeluinus, a, um, abel-, abere-, abererenBeluosus, a, um, abeldun, aberetsu ; mamutsuBene, adb. ondo, osasun onean, zuzenki, adiskidantzaz, gogara, gozoki ; bene vivere, gozoki bizi ; bene mane, bene ante,goizean goizik ; bene vendere, emere, ondo saldu, ondo erosiBenedico edo bene dico, is, ere, dixi, dictum, intr. –z ondo mintzatu, onerranBenedictum edo bene dictum, i, n. ele on, solas onBenedixi, benedico perf.Benefacio edo bene facio, is, ere, feci, factum, ondo ari izan, ongiegin ; zuzenean izan ; bene factum te venisse, ondoegin duzu heldu baitzira ; balentria egin ; laguntza ekarri ; bene facis, bene fecisti, eskerrik askoBenefactum, i, n. ongi, balentria ; laguntzaBenefice, adb. ongiegitezBeneficentia, ae, f. ongiegite, onginahia ; ontasunBeneficentior, us, beneficus konp.Beneficentissimus, a, um, beneficus superl.Beneficarius, a, um, mesedeari esker ; onuradun, zordunBeneficium, ii, n. ongiegin ; beneficium in aliquem conferre, norbaiti ongi egin ; beneficium reddere, laguntza itzuli ;beneficii causa, pro beneficio, laguntza bezala, zerbitzu bezala ; mesede, gomendio ; ordines consequi beneficio, gomendiozgradua izanBeneficus, a, um, ongiegile, ongileBenefio, is, fieri, benefacio pasiboaBeneolens, entis, usain, urrin onekoBenesuadus, a, um, aholku emaile zuhurBeneventum, i, n. Benebento, Samniumeko hiria43

Benevole, adb. onginahiz ; benevolentius, benevolentissimeBenevolens, entis, ongurako, onginahikoBenevolentia, ae, f. onginahi, ontzapen, maitasunBenevolentior, us, benevolus edo benevolens konparitiboaBenevolentissimus, a, um, benevolus edo benevolens superlatiboaBenevolus, Benivolus, a, um, ongigurako, onginahiko ; beretik emaleBenigne, adb. onginahiz, adiskidetsuki, amultsuki ; nasaiki, ugarikiBenignitas, atis, f. ongigura, ontzapen, eztitasun ; eskuzabaltasunBenignus, a, um, on , ongigile ; amultsu, maitagarri, aldeko, egoki, emankor, oparoBeo, as, are, tr. boztariatu, poztu ; aberastuBerecyntius, a, um, Berezinto mendiko, Zibelaren ; Berecyntia mater, ZibelaBeryllus, i, m. berilo, harri baliotsuBes, bessis, m. asaren hirutarik bat ; zortzi untza ; heres ex besse, hirutarik baten oinordeBestia, ae, f. abere, basabere ; damnare ad bestias, basaberetara kondenatu1. Bestiarius, a, um, basabereen2. Bestiarius, ii, m. bestiario, gladiadore, ezpatari,Bestiola, ae, f. barbalot, momorroBeta, ae, f. zerbaBetaceus, Betacius, a, um, zerba -, zerbarenBetulla, ae, f. urkiBibaculus, i, m. edale handiBibax, acis, m. edale handiBibliopola, ae, f. liburu saltzaileBibliotheca, ae, f. liburutegiBiblos, Biblus, i, f. papiroBibo, is, ere, bibi, bibitum, tr. edan, xurgatu, zurrupatu ; letatu , blaitu ; bibere colorem, tindatu ; bibere aure, artoski adituBibracte, is, n. Bibrakte, Galiako hiriaBibulus, a, um, edale ; bustierraz, hezeerrazBiceps, ipitis, bi burudun, bi aurpegidun, bi gailurdunBiclinium, ii, n. bi jarguneko mahai oheBicolor, oris, bi koloreko, bi margokoBicorniger, era, erum eta Bicornis, e, bi adarreko, bi muturreko, bi ibaiahoko, bi uhobidunBicorpor, bi gorputzekoBicubitalis, e, Bicubitus, a, um, bi besoko (neurria)1. Bidens, entis, bi hortzetako, bi urtetako, bi adarretako2. Bidens, entis, f. bi urtetako ardi3. Bidens, entis, m. bi hortzetako aitzurBidental, alis, n. Bidental, onaztarriak jo tokian eraiki tenpluaBiduum, i, n. bi egun arteBiennium, ii, n. bi urte arteBifariam, adb. bi albotarik, bi zatitanBifer, era, erum, urtean bi ekoizpenaldi ematen duena ; bikoitzBifidatus, a, um, erdibitu, erdiratu ; bi zatikoBiforis, e, bi irekidurako, bi aterdikoBiformatus, a, um, eta biformis, e, bi itxurako (Minotorea, etb.)Bifrons, ontis, bi aurpegiko (Janus)Bifurcus, a, um, sardedun, aldaratzen denaBiga, ae, f. eta bigae, arum, fpl. bi zaldik eraman gurdiaBijugi, orum, mpl. bi zaldik eraman orgaBijugis, e, beste bateki uztartua, bi zaldiz uztartua, gurdien, orgenBijugum, i, n. bi zaldi uztarriBijugus, a, um, ik. bijugisBilibra, ae, f. bi liberako astunBilibris, e, bi libera pisu duenaBilinguis, e, elebidunBiliosus, a, um, eskergaiztoBilis, is, f. behazun ; bilem pellere, extrahere, purgatu ; purgari bilem, bere burua purgatu ; haserre, mutirialdi, kexu ;bilem movere, haserratu ; bilem habere, grinatu, kexatu, ulunduBilix, icis, bi saremailakoBilustris, e, bi lustretako ( hamar urte)Bimaris, e, bi itsason arteanBimarritus, i, m. bi emaztedunBimater, atris, bi amadunBimatus, us, m. bi urteko adinaBimembres, ium, mpl. Zentauroak (erdi gizon erdi zaldi)Bimenstris, is, e, bi hilabeteko44

Bimestris, e, bi hilabetekoBimulus, a, um, ia bi urtetakoBimus, a, um, bi urtetakoBini, ae, a, bina, binaka, binako ; unicuique bina jugera assignare, bakoitzari bi itandi lur egokitu ; bi (bat eginez, ezinberez) bini oculi, bi begi ; bini boves, idi pare batBinoctium, ii, n. bi gau arteBinominis, e, bi izendunBipalmis, e, bi eskunabadunBipalmus, a, um, bi eskunabadunBipartio, Bipertio, is, ire, ivi, itum, bietan zatituBipartito, Bipertito, adb. bi zatitan, zati bi eginezBipatens, entis, oso idekirik, zabal zabalaBipedalis, e, bi oin luzeBipedaneus, Bipedanius, , a, um, bi oin luzeBipennifer, era, erum, bi ahoko aizkora1 Bipennis, e, bi hegaldun, bi ahoko2. Bipennis, is, f. bi ahoko aizkoraBipes, edis, bi zangodun1. Biremis, e, bi arrauneko, bi errenkada arrauneko2. Biremis, is, f. bi arrauneko untzi, bi errenkada arrauneko untziBis, adb. birritan, bi aldizBisaccium, ii, n. biesak, sakutaBison, ontis, m. bisonteBis quini, ae, a, hamarBis seni, ae, a, hamabiBisulca, orum, npl. bi hatzaparreko, bi erpedunBisulcilingua, ae, m. bi eleko gizona ; maltzurBisulcus, a, um, erdibitu, sardedunBithynia, ae, BitiniaBithynicus, Bithynius, Bithynus, a, um, Bitiniako, bitiniarBithynii, Bithyni, orum, mpl. bitiniarrakBitumen, inis, n. betum, mudrunBituminatus, a, um, mudrunztatuBitumineus, a, um, mudrunekoBituminosus, a, um, mudruntsuBituricum, i, n. Bituriko, hiriaBituriges, um, mpl. biturikarrak ; Bituriges Ubisci, mpl. bordelestarrakBivertex, icis , bi gailurrekoBivium, ii, n. gurutzaguneBivius, a, um, bi bidekoBlaesus, a, um, motelBlande, adb. eztiki, balakuzBlandicule, adb. eztitsukiBlandidicus, a, um, elestari eder, elezuriBlandiloquentulus, a, um, ele eztitsudunBlandiloquus, a, um, balakari, elezuriBlandimentum, i, n. n. balaku ; lilura, xoramenBlandior, iris, iri, itus sum, dep. intr. eskuaz balakatu ; losentxatu, xoratu, urgatziBlanditia, ae, f. balaku, losentxa, zurikeria ; liluraBlandum, adb. eztikiBlandus, a, um, balakari, liluragarri, eztitsu, lausengarri, tentagarri1. Blatero, as, are, intr. zentzugabekeria esan, zorakeria esan2. Blatero, onis, m. kalakari, ergelkeria eslaBlatio, is, ire, intr. huskeria herronkatuBlatta, ae, f. labezomorro, marmaloBlattarius, a, um, marmalorenBlennus, a, um, ergel, zozoBliteus, a, um, gutiesgarriBlitum, i, n. betaBoa, ae, f. boa (suge) ; elgorriBoarius, a, um, idi-, idienBoatus, us, m. marruma, marrakaBobus, bos dat. eta abl.Boeoti, orum, mpl. beoziarrakBoeotia, ae, f. BeoziaBoeotus, a, um, beoziar ; Beoziako45

Boii, orum, mpl. boiarrak, Galia eta Italiako herritarrakBolbiton, i, n. bekorotz, behi gorotzBoletus, i, m. gorintxa, onddobeltzBolus, i, m. dadoka ; harrapaketa ; irabazi, isunBombio, is, ire, intr. burrunbatu, burrunba eginBombus, i, m. erle burrunba ; hots, zarrata ; xuxurlaBombycina, orum, npl. seda jantziBombycinus, a, um, sedazkoBombyx, ycis, m. f. sedar, seda, seda jantzi ; landare lumatxaBona, orum, npl. onbideak ; ona, ongia, zoriona ; ontasunak, atseginakBona dea, f. Jainkosa OnaBoni, orum, mpl. zuzenak, zintzoak, aitoren semeakBonitas, atis, f. onginahi, ontasun ; zuzentasun, samurtasun, bihozberatasunBononia, ae, f. BoloniaBonum, i, n. ongia, zuzena, eginbidea ; summum bonum, goiongia, ongi gorena ; bonum publicum, herriaren ona ; inbonum vertere, ondo bihurtuBonus, a, um, on, ondo ; ongarri, zorioneko, egoki, ugaro ; bonis conditionibus, baldintza onetan ; bonis avibus,auspizioak alde ; gai ; zuzen ; vir bonus, gizon ongile ; bonis prognatus, aitoren seme jaio ; otzan ; ongiegile ; bono animoesse in aliquem, norbaitentzat onginahi izan, norbait begi onez ikusi . Melior, optimusBoo, as, are, intr. oihu egin, ozendu, aranatuBootes, ae, m. Itzaina ( konstelazioa)Borea, ae, f. turkesa, harriurdinBoreas, ae, m. Borea ; iparraize, iparraBoreus, a, um, Boreako, iparrekoBos, bovis, gen.pl. boum, bovum, dat. bobus, bubus, m. idi ; f. behiBosphoranus, Bosphorius, a, um, BosforokoBosphorus edo Bosforos, i, m. BosforoBotularius, ii, m. odolki saltzaile, odoloste saltzaileBotulus, i, m. odolki, ziztorBovile, is, n. behitegiBovillus, a, um, idi-, behi-Braca, ae, edo bracae, arum, fpl. galtza, zaragoilakBracati, orum, mpl. GaliarrakBracatus, a, um, galtzadun ; Bragata Gallia, Galia Transalpinoa, Narbonako herrialdeaBracca… ik. braca…Brachiale, is, n. eskumuturrekoBrachialis, e, beso-, besoari dagokionaBrachiatus, a, um, abartsu, adardunBrachiolum, i, n. besotoBrachium, ii, beso ; kako ; abar, adar ; itsasadar, ibaiadar ; mendikateBractes, ae, f. metalosto, urreostoBracteatus, a, um, metalostoz, urreostoz estaliaBracteola, ae, f. urreostoBranchiae, arum, fpl. zakatzBrassica, ae, f. azaBrennus, i, m. Brenus, aitzindari galiarraBrevi, adb. apur batez, pixka batez ; berehala, sarri ; hitz laburrez ; brevi postea, geroxeagoBrevia, ium, npl. apalguneBreviarium, ii, n. laburpen, ohar, estatistikaBreviculus, a, um, laburskaBreviloquens, entis, labur, motz,Breviloquentia, ae, f, laburtasun, moztasun, hitzurritasunBrevio, as, are, tr. laburtu, moztu, uzkurtuBrevis, e, hersi, tinko, txiki, labur ; gutxi gora, gutxi sakon ; motzBrevitas, atis, f. hedadura txiki ; iraupen labur, laburtasun ; brevitatis causa, laburtzekoBreviter, adb. toki txikian ; laburki, hitz gutitanBrisa, ae, f. mahaslapaBritannia, ae, f. Britania ( Inglaterra)Britanni, orum, mpl. britaniar, ingeles1. Britanicus, a, um, Britaniako, britaniar2. Britanicus, i, m. BritanikusBritannus, a, um, Britaniako, britaniarBritones, um, mpl. britaniarrakBrochus, Brocchus, Bronchus, a, um, masaila handidun,Bromius, ii, m. BakusBruma, ae, f. neguko solstizioa, neguburua ; negua46

Brumalis, e, neguko ; hotzBrundisium, Brundusium, ii, n. Brindisio, Italiako hiriaBrundisinus, Brundusinus, a, um, BrindisiokoBruttianus, a, um, BrutiokoBruttii, orum, mpl. brutiorrakBruttium, ii, n. Brutio herrialdea (Grezia Handia)Bruttius, a, um, BrutiokoBrutus, i, m. Brutus (izena) ; Zizeronen erretorika idazlanaBryona, ae, Bryonias, adis, f. mahasti zuriBubalus, i, m. gazela; bufaloBubile, is, n. iditegiBubo, onis, m. f. hontza, mozoloBubula, ae, f. idikiBubulcito, as, are, intr. idiak zaindu ; itzain gisa mintzatu ; marraka eginBubulcitor, aris, ari, dep. intr. ik. bubulcitoBubulcus, i, m. itzainBubulus, a, um, idi-, idiarenBubus, bos dat. eta ablat. pluralakBuca… ik. bucca…Bucca, ae, f. masaila, aho, ahamen, ahata ; abokatu ganoregabedunBucella, ae, f. ahamentoBuccelaris, e, aho-, ahokoBuccina… ik. bukina…Bucco, onis, m. kalakari, eleketari ; ergelBuccula, ae, f. masailasko, ahoto ; kaskohedeBucculentus, a, um, ahohandidun, masailatsu, masaila guriBucephalas, ae, eta Bucephalus, i, m. Bukefalo, Alexandrok hezi zaldiaBuceriae, arum, fpl. idi talde, idi saldoBucerius, Bucerus, a, um, idi-, idiaren ; idi adardunBucetum, i, n. idialagia,idibazkagiaBucina, ae, f. itzain deiadar ; turuta militar ; turuta doinuak iragarritako beilaBucinator, oris, m. turutariBucino, as, ari, intr. turutatuBucinum, i, n. turuta doinu ; moluzkoBucolica, orum, npl. bukolikoak, artzain olerkiakBucolicus, a, um , artzain-, artzainenBucula, ae, f. bigaBuculus, i, m. ergi, idi gazteBufo, onis, m. apo, zapoBulapathum, i, n. matxingarratz, minetaBulbaceus, a, um, erreboiltsuBulbine, es, f. erreboilBulbosus, a, um, erreboiltsuBulbus, i, m. erreboilBulla, ae, f. bolizko edo metal baliozko iltze (edergailu) ; andrahaundiek, patriziar gazteek lepoan zuten kanika hutsa (17urteraino) ; burbuila, globuluBullatus, a, um, botoiez apaindua ; handua (mintzaira)Bullio, is, ire, ivi, itum, intr. irakin (zentzu propioan eta itxurazkoan)Bullo, as, are, intr. irakin, burbuilak eginBustuarius, a, um, suko, ehorzketakoBustum, i, n. su, hilobi, hilotzButeo, onis, m. zapelaitz, apobelatzButyrum, i, n. gurinBuxetum, i, n. ezpeldi, ezpeldoiBuxeus, a, um, ezpel-, ezpelaren ; ezpelkoloreBuxosus, a, um, ezpela iduriBuxum, i, n. ezpel, ezpelkiBuxus, i, m. ezpelondo, ezpeltzeByrsa, ae, f. Birsa, Kartagoko goihiriaByssinus, a, um, liho-, lihoarenByssus, i, f. lihoByzantiacus, a, um, Bizantziako, bizantziarByzantium, Bysantion, ii, n. BizantziaByzantius, a, um, ik. bizantiacus ; iz.mpl. Bizantziarrak47

CCaballius, a, um, zaldi-, zaldiaren ; caballinus fons, Hipokrenen iturria, ik. HipokreneCaballus, i, m. zalditxarCaccabus, i, m. pazi, pertzCachectes, ae, m. ahul, kuzkur, makalCachexia, ae, f. ahulezia, makaldura, esmeriaCachinabilis, e, irrikoi, irritzaileCachinnatio, onis, f. algara, karkaila1. Cachinno, as, are, intr. irriz zapartatu, irriz lehertu ; ozendu (uhinak)2. Cachinno, onis, f. irrikoiCachinnus, i, m. algara, karkaila, irri ezinegonaCaco, as, are, tr. intr. kaka egin, libratu1. Cacoethes, es, galgarri, kaltegarri2. Cacoethes, is, n. gaisotasun, eritasun ; mania, enauki ; scribendi cacothes, idatzezinegonaCacophaton, i, n. kakofoniaCacozelia, ae, f. ihakinCacula, ae, m. armadako mutil, - zerbitzariCacumen, inis, n. mutur, gailur ; gorenaCacumino, as, are, tr. zorroztuCacus, i, m. Kakus, Herkulok hil gizandiaCadaver, eris, n. hilotz1. Cadmea, ae, f. kalamina, inkazki2. Cadmea, ae, f. Kadmea, Tebako goihiriaCadmeius, Cadmeus, a, um, Kadmusen, TebakoCadmia, ae, f. ik. Cadmea 1Cadmus, i, m. Kadmus, Tebaren eraikitzaileCado, is, ere, cecidi, casum, intr. erori, jaitsi, jauzi ; etzan (argizagi, izarbeltz), iluntu (eguna) ; ahuldu, hil, gelditu,ezlortu ; pugnantes ceciderunt, borrokatuz hil ziren ; mendetu, amor eman ; cadere sub ocolos, ageri izan ; cadere in legem,legearen menpean izan ; ondo joan, on izan, lotu ; non cadit in bonum virum mentiri, gizon zuzenak gezurrik esan ezdezake ; gertatu ; mihi cecidit ut… gertatu zautan…(aditz izena) ; amaitu, bukatu ; quo promissa cadunt ? agintzak zerbilakatzen dira ?Caduceator, oris, m. mezulariCaduceus, i, m. eta Caduceum, i, n. mezulariaren, Merkuroren zotz, zaharo, azoteCaducifer, era, erum, batuta ekarleCaducus, a, um, erorten dena , erori dena, erorkor, erortzekomindun ; ahul, galkorCadurci, orum, mpl. kadurkoarrakCadus, i, m. pitxer ; dupaCaecigenus, a, um, jaioz itsuCaecitas, atis, f. itsutasun ; itsukeriaCaeco, as, are, tr. itsutuCaecubum, i, n. Kekubo, Latiumeko aldapa ; Kekuboko arnoCaecus, a, um, itsu (ez ikusten) ; itsu ( kimugabe) ; itsu (gogoa) ; adurrez, txiripaz doana ; caeci ictus, adurrez emanzartakoak ; ezkutatu, gorde, ilun, funtsgabe ; caecum crimen, argibidegabeko salaketaCaecutio, is, ire, intr. ikusmena nahasiCaedes, is, f. mozketa, eragozketa ; eraite, hilketaCaedo, is, ere, cecidi, caesum, intr. moztu ; zizelatu (marmol …) ; ero, hil ; porrokiCaeduus, a, um, mozgarri ; caedua silva, txara, tartaCaelamen, inis, n. zizeladuraCaelator, oris, m. zizelkariCaelatura, ae, f. zizeladura ; zizelketaCaelebs, ibis, ezkongabe ; caelebs vita, ezkongabetasunCaeles, itis, ortziko, zeruko ; iz. zerutar1. Caelestis, e, ortziko, zeruko ; jainkozko2. Caelestis, is, m. f. Jainko, jainkosaCaelibatus, us, m. ezkongabetasunCaelicola, ae, m. zerutarCaelicus, a, um, ortziko, zerukoCaelifer, era, erum, zeruekarleCaelites, ik. caelicola48

Caelitus, adb. zerutikCaelius, ii, m. Coelio mendia, ErromanCaelo, as, are, tr. zizelatu, grabatu1. Caelum, i, n. zizel, zulakaitz2. Caelum, i, n. ortzi, zeru ; de caelo tactus, oinaztarriak jota ; egurats, klima ; zeruko bizitza ; betikotasuna ; digitocaelum attingere, zorion gorenean izanCaementicius, a, um, zatarriz eginaCaementum, i, n. zatarriCaena… ik. cenaCaenosus, a, um, lohitsuCaenum, i, n. lohi (proprioan eta itxurazkoan)Caepa, ae, f. tipulaCaepe, is, n. tipulaCaerefolium, ii, n. perraitz (landare)Caeremonia, Caerimonia, ae, f. zeremonia, elizkizun, ohikuneCaerula, orum, npl. zeru urdinalde, itsas urdinaldeCaeruleum, i, n. ortzi, itsasoCaeruleus, a, um, urdin ; itsasokoCaerulus, a, um, urdin, itsasokoCaesar, aris, m. Julio Zesar ; Zesar, erromatar enperadoreen tituluaCaesareus, a, um, Julio Zesaren, zesareen ; enperadoree-Caesariani, orum, mpl. zesariarrakCaesarianus, a, um, Julio Zesaren, zesaree-, zesarreenCaesariatus, a, um, bilotsu, iletsu, adatsuCaesaries, ei, f. adatsCaesicius, a, um, motz, motzarrot (biloa)Caesim, adb. moztuzCaesio, onis, f. mozketaCaesius, a, um, urdinzuri ; nabar (begia)Caespes, itis, m. soropil ; belar sokil, -mokorCaestus, us, m. Zesto, borrokako eskularruskaCaesura, ae, f. mozketa ; ebakidura, mozturaCaesus, a, um, caedo pi.Caetera, Caeteri, ik. cet…Caieta, ae, f. Kaieta, hiria ; Eneasen unideCaius, ii, m. Kaius, izenaCalaber, ra, rum , KalabriakoCalabria, ae, f. KalabriaCalamarius, a, um, kanabera- (idazteko)Calamister, tri, m. kizkurtzeko burdin ; pl. edergailukeria (estiloan)Calamistratus, a, um, burdinez kizkurtuCalamistrum, i, n. ik. calamisterCalamitas, atis, f. kazkabar, kalte ; uzten hondamen ; suntsipenCalamites, ae, m. igel muskerCalamitose, adb. zoritxarrezCalamitosus, a, um, uzta hondatzaile ; kaltegarri, zoritxarrekoCalamus, i, m. agotz, zurtoin ; kanabera ; idazteko kanabera ; txistu ; arrantzako hariCalathiscus, i, m. zaretoCalathus, i, m. zare ; eduntzi, gopor ; kokots (lore)Calatio, onis, f. herriaren deitzeCalator, oris, m. aldarrikariCalcar, aris, n. oilar atzazal ; ezproi ; akuiluCalcarius, a, um, gisu- , gisuaren ; iz. m. gisulabekariCalceamen, inis, Calceamentum, i, n. oinetakoCalcearium, ii, n. oinetakoen kalte ordainCalceatus, us, m. oinetakoCalceo, as, are, tr. oinetakoak jantzi, - emanCalceolarius, ii, m. zapatariCalceolus, i, m. hoinetakogoraCalceus, i, m. oski ; calceos poscere,(oskiak galdetu), hau da mahaietik jaikiCalchas, antis, m. Kalkas, azti grekatarraCalciamen…, ik. calceamen…Calcitratus, us, m. ostiko1. Calcitro, as, are, intr. ostikoak eman, ostiko egin2. Calcitro, onis, m. ostikalari, ostikariCalcitrosus, a, um, ostikatzaile, ostiko emaile49

Calco, as, are, tr. oinperatu ; zapatu, gutietsiCalculosus, a, um, harritsu, legartsu ; harrieriCalculus, i, m. harrito ; peoi, tanto ; bozketa harri (zuri barkatzeko, beltz gutiesteko) ; dies notandus candido calculo, harrizuriaz ozkatzeko eguna, hau da, egun zorihontsua ; bixikako harriCalda, ae, f. ur beroCaldarium, ii, n. bertz, berogailuCaldarius, a, um, beroari doakiona, berogailukoCaldicerebrius, ii, m. buruarin, txoriburu, burubero,Caldor, oris, m. berotasunCaldus, a, um, bero ; haserreCaledones, um, mpl. caledoniarrak (eskoziarrak)Caledonia, ae, f. Caledonia (Eskozia)Calfacio …ik. calefacio…Calefacio is, ere, feci, factum, tr. berotu, beroarazi ; hunkitu, sustatuCalefacto, as, are, tr. bero beroa ezarriCalefactus, a, um, calefio pi.Calefio, is, fieri, factus sum, berotuCalendae, arum, fpl. kalendak, erromatar hilabetearen lehen eguna ; ad calendas graecas, grekatar kalendetara (nehoiz)Calendalis, e, Kalendetan gertatzen denaCalendarium, ii, n. kontu liburuaCaleo, es ere, ui, intr. bero izan ; calere febre, sukarra izan ; berotu, irrikatu ; sutsu izan ; lehiatuki eraginCalenum, i, n. Kaleseko arnoCales, ium, fpl. Kales, Kanpaniako hiriaCalesco, is, ere, intr. berotuCalfacio, Calfactus …, ik. kalefacio…Caliculus, i, m. edalontziskaCalidarium, Calidarius… ik. caldarium…Calide, adb. gartsuki, berokiCalidus, a, um, bero, gori ; gartsu ; buruarin, xoxoburuCaliendrum, i, n. adats apaingailuCaliga, ae, f. soldado oski ; soldadutzaCaligarius, a, um, oski-, oskiren ; militar zapatariCaligatio, onis, f. ikusmen ahulduraCaligatus, i, m. soldaduCaliginosus, a, um, ilun1. Caligo, as, are, intr. ilun izan ; lainotsu, lanbrotsu izan2. Caligo, inis, f. laino, iluntasun ; ilunpe ; ikusmen ahuldura ; erru, oker, itsukeriaCalix, icis, m. edalontziCallens, entis, calleo po. aditu, jakintsuCalleo, es, ere, intr. katxoak izan, gogortu, gogor izan ; tr. intr. aditu izan , jakintsu - ; callere rem, re, in re, ad rem,zerbaitetan jakintsu izanCalliblepharum, i, n. betazal apaingailuCallide, adb. abilki, trebeki, maltzurkiCalliditas, atis, f. abilezia, trebetasun, atun ; axerikeria, maltzurkeriaCallidus, a, um, abil, atuneko, trebatu, maltzurCalliope, es, Calliopea, ae, f. Kaliopa, alosia, musaCallis, is, m. bidezidor, bideskaCallisto, us, f. Kalisto, Likaonen alaba Junonek hartz eme aldaturik ; Hartz NagusiaCallistruthia, ae, f. piko mota batCallithrix, icis, f. odolbelarCallositas, atis, f. katxo, maskurCallosus, a, um, maskurtsu, gogorCallum, i, n. maskur, katxo ; soraiotasun, sortasun1. Calo, as, are, tr. deitu, aldarrikatu, oihustatu2. Calo, onis, m. armadako zerbitzari ; tzirtzilCalor, oris, m. berotasun ; sukar ; adore, lehia, irrikaCalorificus, a, um, berogarriCalpar, aris, n. arno pitxerCaltha, ae, f. aingerulili, hilerrililiCalthula, ae, f. jantzi horiCalumnia, ae, f. kabala, iruzur,azpijoko, jukutria ; kalumnia, mardaila ; irainauziCalumniator, oris, m. iraintzaile, beltzaile, jorratzaileCalumnior, aris, ari, atus sum, dep. tr. belztu, bortizki jorratu, larderiatu, zimardikatu ; gogorregi izanCalumniose, adb. bidegabeki, zuzengabe, zuzen kontraCalva, ae, f. burezurCalvaria, ae, f. burezur50

Calveo, es, ere, intr. karsoil izan, burusoil -Calvesco, is, ere, intr. karsoilduCalvities, ei, f. burusoileri ; tipil (lurra)Calvitium, ii, n. burusoileri ; tipil (lurra)Calvor, eris, i passiboa. engainatu, iruzurtu, oker eginCalvus, a, um, burusoil, karsoil, kaskamotz, bilomotz1. Calx, calcis, f edo m. orpo, aztal2. Calx, calcis, f. gisuharri, gisu ; calx extincta, gisu hila ; calx viva, gisu beroa ; gisuobian, gisuharrobian, ozkatutakolerroa, (zabalduz) muga, helburu ; a calce ad carceres revocari, berrastera hertsatuta izanCalypso, us, f. Kalipso, ninfaCalyculus, i, m. kokotx txikia (lore)Calyx, ycis, m. kokotx (lore) ; barakuilu, maskor ; arraultze kusku ; ostra ezkataCambyses, is, edo ae, m. Kanbises, Persiako erregeCamelinus, a, um, gamelu-, gamelurenCamelopardalis, is, f. jirafaCamelus, i, m. f. gameluCamena, ae, f. Kamena, ninfa, Alosia ; olerkiCamera, ae, f. ganga ; untzizubi ; untzizubidunCamerarius, a, um, gangadunCamero, as, are, tr. gangatuCamino, as, are, tr. labe gisa eraiki ; tximinia eran zulatuCaminus, i, m. tximinia, kebidea ; supazter ; sutegi, ola ; camino oleum addere, sura olioa jaurtiCammaron, i, n. alarguntzabelarCammarus, i, m. karramarro, izkiraCamoena, ik. camenaCamomilla, ae, f. kamamila, bixelet, idibegiCampania, ae, f. Kanpania, Italiako lurraldeaCampanus, a, um, Kanpaniako, kanpaniarCampe, es, f. beldar, harCampester, Campestris, tris, tre, zelaiko, Marseren zelaiko ; kiroletako ; bozketakoCampestre, is, n. guduko galtzoinCampestria, ium, npl. zelaiak, arloetako ekoizpenakCampus, i, m. zelai, baserri landu ; arlo ; enparantza nagusia ; Marseren Zelaia ; harrobi ; pl. Zelai-EliseoakCamur, ura, urum, makur, konkortuCanaliculatus, a, um, ildokatuCanaliculus, i, m. odiska, isaka ; ildoCanalis, is, m. erreten, ubide, odiCanaria herba, ae, f. arrestelubelarCanarius, a, um, txakur-, txakurrarenCancellatim, adb. burdinsare gisaCancello, as, are, tr. burdinsare gisa landuCancelli, orum, mpl. burdinsare, burdin hesi ; mugarriCancer, cri, m. karramarro, izkira ; minbizi ; Kanzer (zodiakoa)Cancerasco, as, are, eta cancero, as, are, intr. minbizi bilakatu, pasmatuCandefacio, is, ere, feci, factum, tr. zuritu ; gorituCandefactus, a, um, candefio pi.Candefio, fis, fieri, xuritu, gorituCandela, ae, f. kandela, tortxaCandelabrum, i, n. argimutilCandens, entis, candeo po.Candeo, es ere, ui, intr. zuri distiratsu izan ; goriCandesco, is, ere, candui, intr. zurituCandico, as, are, zuriratu, zuri izan, zuri bilakatuCandidatorius, a, um, hautagai-, hautagaiarenCandidatus, i, m. hautagaiCandide, adb. zurizCandidulus, a, um, zuriskaCandidum, i, n. arraultze zuringoCandidus, a, um, zuri distiratsu, zuriz jantzi, distirant ; zorioneko, aldeko, behar bezalako (aroa) ; sinesbera, arruntCandor, oris, m. zuri distirant, zuritasun ; eguneko distira ; berotasun ; zintzotasun, xumetasun, lainotasunCanens, entis, caneo edo cano po.Caneo, es, ere, ui, intr. zuri izan (zahar …)Canephora, ae, f. Kanefora, kultuko zare ekarle neskaCanephoros, i, f. KaneforaCanesco, is, ere, canui, intr. zuritu, urdindu (ilea) ; zahartuCani, orum, mpl. ile zuriak, bilo -51

Canicula, ae, f. zakur emeto ; katuarrain ; Sirius izarra ; Kanikula (izarmoto)Canicularis, e, Kanikula- , KanikularenCanina, ae, f. zakurkiCaninus, a, um, zakur-, zakurraren ; ausikilari ; lotsagabe, zinikoCanis, is, m. txakur, or, oilaka (txakur eme) ; Izarror ( izarmultzo) ; Infernae canes, Furiak ; Tartareus canis, Zerbero ;Satelite, egile, ertzainCanistra, orum, npl. ogizare, lili-, fruitu-Canitia, ae, Canities, ei, f. ile zuritasuna, ile zuriak, bizar zuria, zahartasunCanna, ae, f, makila, ihi, kanabera, txistu, xirulaCannabis, is, f. kalamuCannae, arum, fpl. Kannes, Apuliako hiriaCannensis, e, KannesekoCanneus, a, um, kanabera-, kanaberarenCano, is, ere, cecini, tr. intr. abestu, kantatu ; jo (musika) ; canere ad tibicinem, txistuaz lagunturik abestu ; olerkitanospatu, iragarri ; canere bellicum, oldarra jo ; xarmatuCanopus, Canopos, i, m. Kanopo, Egiptiako hiriaCanor, oris, m. kantu, azali, doinuCanorus, a, um, ozen, azalidunCantabri, orum, mpl. kantabriarrak (bizkaitarrak)Cantabria, ae, Kantabria (Bizkaia)Cantabricus, a, um, kantabriarrenCantamen, inis, n. zoramen, xarma ; aztikeriaCantatio, onis, f. kantu, abestiCantator, oris, m. kantari, abeslariCantatrix, icis, f. kantarisa ; aztiCantatus, a, um, canto pi. ; azti-, liluragarriCanteriatus, a, um, hesoladun, koltedun, zurkaizdunCanterinus, a, um, zaldi-, zaldirenCanteriolus, i, m. kolteskaCanterius, ii, m. zalditxar, zaldi irendu ; zurkaitz ; gapirioCantharis, idis, f. kakarraldo ; kokoCantharus, i, m. edalontzi girtendunCantheriatus… ik. canteriatus…Canthus, i, m. gurpil zinta, - aünCanticum, i, n. ipuin kantatu, abesti, kantika, ; aztikeriaCantilena, ae, f. kantu, abesti, olerki labur, leloCantilo, as, are, intr. ahapeka kantatu, gorgoixtuCantium, ii, n. Kentio ( Ingalatera)Cantiuncula, ae, f. kantuskaCanto, as, are, tr. abestu ; kantua idatzi, antzeztu ; cantare tragoediam, tragedia antzeztu ; liluratu ; intr. abestu, kantatu, jo(musika)Cantor, oris, m. abeslari, kantari, soinulari, olerkariCantrix, icis, f. abeslarisa, kantarisaCantus, us, m. kantu (jente edo txori) ; soinu (tresna) ; olerki ; aztikeria, xarmaCanui, caneo eta canesco perf.Canus, a, um, zuri (bizar, bilo) ; bilo zuridun ; agurgarri, aintzinakoCapacitas, atis, f. eduki ; ontzi, edukieraCapax, acis, edukitzaile, zabal, eroso ; gai, gauzaCapedo, inis, f. pitxer, txarroCapeduncula, ae, f. txarroskaCapella, ae, f. AhuntzCaper, pri, m. aker ; usain azkar, kino ; Kaprikornus (zodiakoan)Capero, as, are, intr. izurtu, zimurtu, mukertu, zapuztu, belzuri eginCapesis, ( cape, si vis), har, arrenCapessivi, capesso perf.Capesso, is, ere, ivi, itum, tr. hartzera saiatu ; hartu nahi ; hartu ; -ra jo, -rantz joan ; capessere Romam, Erromara jo ;beregain hartu ; -i ekin, abiatuCapillaceus, a, um, biloz egina ; biloa bezala mehatsCapillamentum, i, n. adats ; ileorde ; sustrai iletsuCapillare, is, n. ilegantzukiCapillatus, a, um, bilotsu, bilo luzedunCapillor, ari, ari, dep. bilotsu izanCapillus, i, m. bilo, ile, bizar ; abere larru ; landare piruCapio, is, ere, cepi, captum, hartu, beretu, -z jabetu ; capere urbem, hiriaz nagusitu ; eduki ; gai izan, ukan ; ulertu,atxilotu ; okerrean atzeman ; liluratu ; -ra jo ; lortu ; hautatu ; bildu, lapurtu, ostu ; xurgatu ; pasiboan. gaixo izan ; ezindu,herbaldu ; capi altero oculo, begi bat galdu ; liluratua izan52

Capisterium, ii, n. baheCapistro, as, are, muturrekoa ezarri ; kabestrua ipini ; lotu, josiCapistrum, i, n. muturreko, kabestru ; lokarri, lotura, bilur (mahatsa)Capital, alis, n. hilketa, eraite ; apezsen lokarriCapitalis, e, hiltzera ekar dezakena ; galgarri, amorratu ; capitalis inimicus, etsai amorratuaCapitaliter, adb. heriotzako mehatxu, -zemaiCapitatus, a, um, buruhandi ; adartsuCapitecensi, Capite censi, orum, mpl.langileCapito, onis, m. buruhandi ; talamazoka (arrain)Capitolinus, a, um, Kapitolioko ; capitolini ludi, Kapitolioko jokoak, Jupiteren omenetan ; capitolinus clivus edo collis,KapitolioCapitolium, ii, Kapitolio, Jupiteren tenplua ; Erromako mendiskaCapitulatim, adb. laburki, mozkiCapitulum, i, n. buru txiki ; harrabe txapel, harrabegain ; gizabanakoCapnos, i, f. fumariaCapo, onis, m. gapoinCappadocia, ae, f. KapadoziaCappadoces, um, mpl. KapadoziarrakCappara, ae, f. berdulaga (landare)Cappari, n. ezindeklinatu. alkaparra bihiCapparis, is, f. alkaparraCapra, ae, f. ahuntzCaprago, inis, f. uraza, letxugaCaprarius, ii, m. ahuntzainCaprea, ae, f. basahuntzCapreae, arum, fpl. Kaprea, irlaCapr(a)ensis, e, KapreakoCapreolus, i, m. orkatz ; jorrai ; gapirio ; mariartazi (mahatsa)Capricornus, i, m. Kaprikornus (zodiakoan)Caprificus, i, m. basapikoCaprigenus, a, um, ahuntzetik jaioa ; mpl. SatiroakCaprile, is, n. ahunztegiCaprilis, e, ahuntz-, ahuntzarenCaprimulgus, i, m. ahuntzain eraiszailea, jeitzaileaCaprina, ae, f. ahunzkiCaprineus, i, m. Kapreako biztanlea, TiberioCaprinus, a, um, ahuntz-, ahuntzarenCapriolus, ii, m. ik. capreolusCapripes, edis, m. f. ahuntz oindun (Satiroak…)Capruginus, Caprulinus, a, um, orkatz-, orkatzarenCapsa, ae, f. kutxa, kutxatilaCapsarius, ii, m. capsa ekarle esklabuCapsula, ae, f. kutxatila ; totus de capsula, kriket, dotore, pinpirinCaptatio, onis, f. goaitaketa ; ezustean harrapaketaCaptator, oris, m. goaitatzaile ; ezustean harrapatzaileCaptatrix, icis, f. goiatatzaile emakumea…Captio, onis, f. harrapaketa ; segada, zepo, iruzur, jukutriaCaptiose, adb. liluragarrikiCaptiosus, a, um, liluragarri, amarrukorCaptito, as, are, tr. capto frekuentibuaCaptiuncula, ae, f. zimardika, zolitasunCaptiva, ae, f. atxilotu (emakumea) ; gatibuCaptivitas, atis, f. gatibaldiCaptivus, a, um, atxilotu, gatibu, presoCapto, as, are, tr. harrapatu, gutiziatu, tirriatu ; goaitatu ; bilatu ; captare honores, omenak bilatu ; captare occasionem,aukeraren zain egon ; engainatu, iruzurtu ; liluratu ; lortu, iritsi, captare testamentum, ordenua bilduCaptura, ae, f. harrapaketa (ehizi), harrapakin, bilkin ; irabazi , lansari1. Captus, a, um, capio pi.2. Captus, us, m. harrapaketa, eritara , erputara ; ahala, helmenCapua, ae, f. Kapua, hiriaCapulo, as, are, tr. ontzizaldatuCapulus, i, m. hilkutxa, zerraldo ; gider, kirtenCaput, itis, n. mutur, buru, gailur, gain, tini ; caput arboris, zuhaitz tini, - gain ; capita fluminis, ibaiaren ahoak ; gizaki ;abelburu ; bizitza, izate ; capitis anquirere aliquem, norbaiten burua eskatu ; capite puniri, hiltzera zigortu ; zuzenbidezibilak ; capitis deminutio, zuzenbide zibilen galtzea ; ulermen (olerkietan) ; aitzindari, buzuzagi ; hirinagusi ; iturri, jatorri ;atal ; laburpen ; kapital53

Carabus, i, m. karramarroCarbaseus, a, um, liho xehezko ; oihal xehezkoCarbasina, orum, npl. liho jantzi, oihal xehe jantziCarbasineus, Carbasinus, a, um, liho xehezko ; oihal xehezko1. Carbasus, a, um, lihozko2. Carbasus, i, m. f. ; Carbasa, orum, npl. Espainiako liho xeheinia ; lihozko jantzi ; untzi bela ; antzoki oihalCarbo, onis, m. ikatz ; ikatziri ; carbone notare, gaitzetsi, jorratu (ikatzez markatu)Carbonarius, i, m. ikazkinCarbunculatio, onis, f. ilinti, laino, erdoila, sugilar ( gari) ; lainadura ( landarebegi, muskil)Carbunculo, as, are, intr. eta Carbunculor, aris, ari, dep. beroak edo izotzak erre (landare) ; ilintitu, sugilartuCarbunculus, i, m. ikazbizi, ikazgorri ; sugilar, erradura (landare)Carcer, eris, m. espetxe, giltzape ; esdeus, kiskil ; pl. langa, gurdi lasterketanCarcerarius, a, um, espetxe zordun, -hartzedunCarchedonius, a, um, kartagotarCarchesium, ii, n. pitxer ; debiletaCarcinoma, atis, n. minbiziaCarcinos, i, m. Kanzer (zodiakoan)Cardamina, ae, f. iturri belarCardiacus, a, um, urdail-, urdailekoCardinalis, e, erroko (lokarria), bartaderako, kokakoCardo, inis, m. ardatz, bartadera, erro, koka ; lurburu, klima ; erdi, muga ; puntu nagusiaCarduus, i, m. kardu, alkatxofaCare, adb. garestiCareo, es ere, ui, intr. eskas izan, gabe izan, eskastu, gabetu ; gabe egon, ez egin, ez parte hartu ; carere senatu, senatuan ezagertuCares, um, mpl. KariarrakCarex, icis, f. ipular, lezka (landare)Caria, ae, f. KariaCarica, ae, f . piko lehor, - marlatuCaricus, a, um , Kariako ; kariarrakCaries, ei, f. txantxar ; usteldura ; kino, gardingaCarina, ae, f. gila, untzipe ; untziCarinae, arum, fpl. Karinak, Erromako auzoCarinatus, a, um, untzipe erakoCariosus, a, um, usteldu ; txantxartu, harjoCaris, idis, f. izkira motaCaritas, atis, f. garestitasun, kariotasun ; caritas edo caritas annonae, hazkurri kariotasun ; atxikimendu, maitasun1. Carmen, inis, n. abesti ; olerki ; olerki zati ; iragarpen, aztihitzak ; formula ; idazki, zatixko (lege) ; esaera, esakune2. Carmen, inis, n. txarrantxaCarminatio, onis, f. txarrantxaketaCarminator, oris, m. ile txarrantxariCarmino, as, are, tr. txarrantxatuCarnarium, ii, n. jangordailu, janaritegiCarnifex, icis, m. urkatzaileCarnificina, ae, f. oinazegune, oinazetoki ; urkatzaile lanbide ; oinazeCarnifico, as, are, tr. eraite, oinazetuCarnis, caro 2. gen.Carnivorus, a, um, haragijaleCarnosus, a, um, haragitsuCarnufex, ik. karnifexCarnutes, um, mpl. Karnutarra1 Caro, is, ere, tr. txarrantxatu2. Caro, carnis, f. haragi ; mami ; gorputzaCarpentarius, a, um, gurdi-, gurdiko ; carpentarius (faber), orgari, orgazainCarpentum, i, n. gurdi ; karrosa (emakumeentzat)Carpineus, a, um, hegigarrazko, suberosazkoCarpinus, i, f. hegigarra, suberosa (zuhaitz)Carpo, is, ere, carpsi, carptum, tr. kendu , bildu, carpere flores, loreak bildu ; alatu, ala izan, bazkatu ; ahogozatu, jakitu ;carpere auras, arnasa hartu ; carpere escam, hazkurri hartu ; txarrantxatu, irun ; hartu (bidea) ; carpere iter, abiatu ; zatitu,moztu ; oldartu, gaitzetsi, erasiatu ; zirikatuCarpsi, carpo perf.Carptim, adb. zatika, berezCarptor, oris, m. eskalbu haragi mozleaCarptura, ae, f. bilketaCarptus, a, um, carpo pi.54

Carruca, ae, f. gurdi, karrosaCarrus, i, m. orgaCarthaginiensis, e, kartagotar, KartagokoCarthago, inis, f. Kartago ; Kartago Nova, KartagenaCartilagineus, a, um, kartilagotsuCartilaginosus, a, um, kartilagotsuCartilago, inis, f. kartilago, hezurlokarri ; mami (fruitu)Carui, careo perf.Caruncula, ae, f. haragikiCarus, a, um, garesti, bikain ; kutun, maiteCaryatides, um, fpl. KariatidesakCaryon, yi, n. intxaurCaryopyllon, i, n. aingerulore, jirofleiaCaryota, ae, f. datilCaryotis, idis, f. datilCasa, ae, f. etxola, txabolaCaseolus, i, m. gazta txiki, gasna txikiCaseum, i, n. gazta, gasnaCaseus, i, m. gazta, gasnaCasia, ae, f. basakanelaCasmena, ik. camenaCaspium mare, n. Kaspio itsasoaCaspius, a, um, Kaspio itsasokoCassander, dri, m. Kasandro, Mazedoniako erregeCassandra, ae, f. Kasandra, Priam eta Hekubaren alabaCasse, adb. debaldetan, alferrikCassida, ae, f. kasko1. Cassis, idis, f. kasko2. Cassis, is, m. eta Casses, ium, mpl. ehiza sare ; segada, tranpa, zelataCassita, ae, f. gandor, galgarCassus, a, um, huts, gabe, eskas ; ezdeus, hutsal ; in cassum, alferrikCastalia, ae, f. Kastalia, Alosien iturriaCastalides, um, fpl. Alosiak, MusakCastalius, a, um, Kastalia iturrikoCastanea, ae, f. gaztaina, gaztainondo, gaztainatzeCastanetum, i, n. gaztainadi, gaztainastoiCastaneus, a, um, gaztaina-, gaztainarenCaste, adb. kastitatez, garbiki, kartsuki, suharki ; behar bezala, zuzenkiCastellanus, a, um, gotorlekuko ; mpl. gotorlekukoakCastellatim, adb. multzoka, pilakaCastellum, i, n. gotorleku, goihiri, harresi, ihesleku ; urtegiCastigate, adb. garbikiCastigatio, onis, f. gaitzespen, zigor ; zuhaitz mozketaCastigator, oris, m. zentsuratzaileCastigatorius, a, um, gogor, zorrotzCastigo, as, are, tr. gaitzetsi, zigortu ; zuzendu, landu (olerki)Castimonia, ae, f. kastitate, bizitza garbitasunCastitas, atis, f. kastitate ; prestutasun, zuzentasun1. Castor, oris, m. kastore (ehiza)2. Castor, oris, m. Kastor, Poluxen anai bikiaCastorea, orum, npl. edo castoreum, i, n. castoreo, castoretik bildu narkotikoaCastra, orum, npl. kanpamentu, txabolategi ; castra estiva, castra hiberna, udako gudaltegi, neguko gudaltegi ; castraponere, locare, constituere, metari, kanpatu, txabolategia jarri ; castra movere, txabolategia utzi ; egun baten bidea ; alteriscastris, bi egunen ibilaldia egin eta ; isaka ; militar bizitzaCastrametor, aris, ari, dep. intr. kanpatuCastratio, onis, f. zikirapen ; xedarrapenCastrensis, e, armada-, armadako ; txabolategi-, txabolategikoCastro, as, are, tr. zikiratu ; xedarratu, sardekatu ; garbituCastrum, i, n. gazteluCastus, a, um, garbi, jainkotiar, santu ; hitzeko, zuzen ; husgabe (idazki)Casula, ae, f. txabolaCasus, us, m. amaia, bukapen, hondamen ; abagune, aukera ; galbide, canus adversus, zorigaitz ; casu, ustekabean ;gaixotasun, hilkeka, ezbehar ; (deklinabide) atzizkiaCatalecta, orum, npl. bildumaCataphracta, ae, f. soin burdinaCataplasma, atis, n. kataplasma, pizma55

Catapulta, ae, f. katapultaCataracta, ae, f. turrusta, pixta, urjauzi ; burdin hesi (gotorlekuan)Cataractes, ae, m. ik. cataractaCatascopus, i, m. behatoki untzi, abisoCate, adb. argiki, zintzokiCatella, ae, f. txakur eme txiki, oilaka txiki ; katentxu ; iduneko, lepoko, eskumuturrekoCatellus, i, m. txakur txiki ; katentxuCatena, ae, f. katea, lokarri ; galga, peia ; nekeCatenarius, a, um, kateakoCaterva, ae, f. oste, talde ; gudutaldeCatervatim, adb. taldeka, saldokaCathedra, ae, f. aulki, jarlekuCatillus, i, m. plater ; azpiltoCatina, ae, f. Katina, hiriaCatinenses, ium, mpl. katinarrakCatinum, i, n. eta Catinus, i, m. erretiluCato, onis, m. Katon zaharra ; Katon Utikakoa ; gizon zorrotzaCatula, ae, f. txakur eme txikiCatulina, ae, f. txakurkiCatulus, i, m. txakur txiki ; abereska1. Catus, a, um, zorrotz, sarkor ; argal, argi, amarruti2. Catus, i, m. katuCaucaseus, Caucasius, a, um, KaukasiakoCaucasus, i, m. KaukasiaCauda, ae, f. buztanCaudex, icis, m. enbor, zuntoi ; gizon ergelCaudicarius, a, um, zur puskaz egina (untzia)Caudinus, a, um, Kaudioko ; Caudinae Furculae, Furcae, Fauces, Kaudinako sardeak, mehaka, mendateCaudium, ii, n. Kaudio, hiriaCaulae, arum, fpl. artegi ; kortxela, korrale, barrutiCauliculus, i, m. azantxu ; txurtenCaulis, is, m. zurtoin ; aza ; mariartazi ; kaina (lumen zorroa)Caupo, onis, m. ostalari, ostalerCaupona, ae, f. ostatu ; ostalersaCauponius, a, um, ostatukoCauponula, ae, f. ostatu txikiCaurus, i, m. Kaurus, ipar mendebaleko haizeaCausa, ae, f. kausa, zergatik, jatorri ; aitzakia, estakuru ; genitiboareki : -gatik ; … bitartez ; morbi causa,eritasunarengatik ; auzi ; causam agere, orare, dicere, alde mintzatu ; causa cedere, auzia galdu ; causa capitis, hiltzerakoauzia ; politika alderdi : causam sequi, alderdi bati josi ; gertaera, aukera, baldintza ; incidunt causae, cum…gerta daiteke…Causarius, a, um, eri, gaixoCausatio, onis, f. aitzakia, estakuruCausidicus, i, m. abokatuCausor, aris, ari, dep. aitzakia eman, eragotzi, argudiatu ; auziratuCausticum, i, n. erretzaile ; sarkor, ausikitzaileCausula, ae, f. auziskaCaute, adb. arretaz, kontuz, zuhurkiCautela, ae, f. ardura, arreta, sinesgaiztasunCauter, eris, m. eta Cauterium, ii, xiragailu, kauterizagailuCautes, is, f. harkaitz, uharri,Cautim, adb. begirunez, zuhurkiCautio, onis, f. aldenketa, ekidinketa, -ri itzurpen ; arreta, bahitura, agintza, oharpenCautor, oris, m. adi dagoena, erne dagoenaCautum, i, n. arreta ; cauto opus est, erne egon behar daCautus, a, um, caveo pi. ; adj. seguratu ; bermatu ; ziur ; fidagaitz, atzar, oharkor, zuhurCavatio, onis, f. barrunbe, sakontasunCavatus, a, um, cavo pi. ; induskatu, barna, sakonCave, caveo agintaldiaCavea, ae, f. barrunbe, zulo ; kaiola, basabere ohatze, - bizitegi, erlauntza, erletegi ; ikusleen antzoki gunea, ikusleakCaveatus, a, um, itxi ; antzoki eran eraikiaCavendus, a, um, caveo aditz adj. saihestutzekoCaveo, es, ere, cavi, cautum, tr. intr. erne izan ; begiratu, zaindu, oharteman ; cave ne putes, ez uste izan… ; erabaki ;sociis nihil cautum est, aliatuez ez zen erabakirik hartu ; cavere capite pro re, bere bizkar hartuCaverna, ae, f. barrunbe, zulo, harpe, harzulo, ehizegordagiaCavernosus, a, um, zulodun ; sakonCavernula, ae, f. zulaska56

Cavi, caveo perf. ; cavum, cavus gen.Cavilla, ae, f. txantxaCavillatio, onis, f. iseka ; nausa ; sofismo, dritxoCavillator, oris, m. irrigile, burlari, isekari ; sofistaCavillatrix, icis, f. sofista ; sofistika, nahasduraCavillor, aris, ari, dep.intr. txantxa egin, isekatu, sofistikatu ; nahasiCavillum, i, n. eta Cavillus, i, m. iseka, txantxaCavo, as, are, tr. zulatu, induskatuCavum, i, n. barrunbe, zuloCavus, a, um, sakon ; ergel, ezdeus-Ce, erakusleen atzizki : hisceCecidi, cado eta cadeo perf.Cecini, cano perf.Cecropia, ae, f. Atenas, Atenaseko goihiriaCecropides, ae, m. AtenastarCecropîs, idis, f. AtenastarsaCecropius, a, um, Kekrops-, Kekropseren ; AtenasekoCecrops, opis, m. Kekrops, Atenaseko lehen erregea1. Cedo, is, ere, cessi, cessum, intr. ibili, joan, heldu ; ex transverso cedere, zeharka ibili ; ondorio izan ; si male, si benecesserit, zoritxarrean, zorionean ; oinordetu ; bihurtu, bilakatu, cedere in proverbium, atsotitz bilakatu ; aldegin, utzi ;cedere patria, atzerriratu ; cedere loco, ex loco edo cedere (soilki), atzera egin, gibeldu ; cedere foro, porrot egin, kluk egin ;cedere vita, hil ; utzi, amor eman, mendekotu ; causa cedere, auzia galdu ; cedere oneri, zamapean konkortu ; onartu ,aitortu2. Cedo, cette, agintaldi arkaikoa. emak, errak, ikusCedodum, Cedosis ikus cedo 2Cedrelate, es, f. zedroCedrinus, a, um, zedrozkoCedris, idis, f. zedris ( zuhaitz)Cedrus, i, f. zedro ; zedro olioCeleber, bris, bre, naharo, ardurako, ohidurazko ; jendatsu, biztanletsu ; ospatu, sakratu ; celeber dies caerimoniis,zeremo-niez ospatu eguna ; aipatu, ospetsuCeleberrime, adb ; multzoka, osteka, saldokaCeleberrimus, a, um, celeber superlatiboaCelebratio, onis, f. jendetza, saldo ; ospakizun ; omen, ospeCelebritas, atis, f. jendetza, oste ; ospakizun, ospe ; omen, famaCelebro, as, are, tr. maiz joan, saldoan sartu ; saldoan egin, maiz egin, jardun, ari izan, erauntsi ; celebrare comitia,bozketan parte hartu ; celebrare artes, artetan ari izan ; otsez bete, oihu egin ; ospatu, celebrare obsequias, ehorzketakospatu ; zabaldu, goretsi ; celebrare facta alicujus, norbaiten aripenak goraipatuCeler, eris, ere, azkar, laster, zaluCelere, adb. azkar, lasterCeleres, um, mpl. Zeleroak, Romulusen zaldundiaCeleripes, edis, arin, zaluCeleritas, atis, f. azkartasun, zalutasun, lastertasunCeleriter, adb. azkar, zaluCelero, as, are, tr. lastertu, zalutu ; intr. lehiatuCeleusma, atis, n. zeleusma, arraunlarien abestiaCelia, ae, f. garagardoCella, ae, f. ardotegi, zeder(a) ; biltegi ; gelatxo ; mainugela, tenpluCellarius, ii, m. ardozainCellula, ae, f. gelatxo, gelaskaCelo, as, are, tr. ezkutatu, gorde, isildu ; non te celavi sermonem Titi, ez dizut ezkutatu Titoreki izan dutan elkarrizketaCelox, ocis, arin, zalu ; iz.f. untzi arinCelsitudo, inis, f. handitasun, larritasunCelsus, a, um, gora ; goren, bikain, harroCeltae, arum, mpl. keltarCeltiber, era, erum, KeltiberiakoCeltiberi, orum, mpl. keltiberiarCeltiberia, ae, f. KeltiberiaCelticus, a, um, keltar, keltar-, keltarrenCena, ae, f. afari ; jantoki, jangela ; promittere ad cenam, hitz eman afaritako ; cena prima, secunda, tertia, lehen, bigarren,hirugarren zerbitzuaCenaculum, i, n. jangela, gela gora, goitegi, hegazpeCenatio, onis, f. jantokiCenatiuncula, ae, f. jantokitxoCenaturio, is, ire, intr. afariguraCenatus, a, um, afaldua, mahaian iraganaCenito, as, are, intr. askotan afaldu57

Ceno, as, are, intr. afaldu ; cenare fores, kanpoan (hirian) afalduCenseo, es, ere, censui, censum, tr. erroldatu ; zentsuratzailei ondasuna agertu ; balioztatu, preziatu, uste izan ; censeo,haud aliter censeo, ita prorsus censeo, nik uste, ene ustez ; proposatu ; erabaki ; bellum censuerunt, gerra erabaki zutenCensio, onis, f. errolda, zentsurapenCensor, oris, m ; zentsuratzaile ; gaitzesle, jorratzaileCensorius, a, um, zentsuratzaile- ; homo censorius, zentzuratzaile ohiCensui, censeo, perf. ; census 2. dat. s.Censura, ae, f. zentsuragoa1. Census, a, um, censeo pi., zentsatu2. Census, us, m. errolda ; errolda ageriak ; censum habere, agere, erroldatu ; aberastasunCentaureum, i, n. buru beltz (landare)Centaureus, a, um, Zentauro-, ZentauroarenCentaurus, i, m. ZentauroCentenarius, a, um, ehuneko, ehunkoitzCenteni, ae, a, norberak ehun ; ehun betan ; ehun ; centeni ex singulis pagis sunt, eskualde bakoitzak ehun soldado ematenduCentenus, a, um, ehunCentesima, ae, f. ehunen bat zergaCentesimae, arum, fpl. hilabetean ehunen bat korrituCentesimus, a, um, ehunen, ehunkoitzCenticeps, ipitis, ehun burudunCentiens, centies, adb. ehun aldizCentimanus, a, um, ehun eskudunCentipeda, ae, f. ehun oindun ; ehunzango (abere)Cento, onis, m. oihal zati, jantzi adabatu ; estalki ; astakeria, gezur, olerki nahastekaCentralis, e, erdiko, erdiunekoCentrosus, a, um, erdiko, erdiunekoCentrum, i, n. erdi, erdiune ; adabegi ; marmolbegi, marmolzainCentumgeminus, a, um, ehunkoitz ; gauza bat ehun aldiz duena ; centumgeminae Thebae, Teba ehun atedunaCentumvir, viri, m. zentumbirCentumviralis, e, zentumbir-, zentumbirenCentunculus, i, m. estalki ; jantzi margo nabardun ; piltzarCentuplex, icis, ehunkoitzCentuplicato, adb. ehunkoizko salneurrianCentupondium, ii, n. ehun liberako astuntasunCenturia, ae, f. zenturia ( soldado konpainia ; erromatar herriaren 193 zatietatik bat)Centuriatim, adb. zenturiaka1. Centuriatus, a, um, centurio pi., zenturiako ; zenturiata, herriak ehunaka bozkatua , comitia centuriata, hautezkundebilerak2. Centuriatus, us, m. zenturiaka zatiketa ; ehuntari maila1. Centurio, as, are, tr. zenturiaka banatu ; arrolatu (gudutaldeak)2. Centurio, onis, m. ehuntariCenturionatus, us, m. ehuntari maila ; ehuntarien izendapenCentussis, is, m. ehun asCepa… ik. caepaCephalargia, ae, f. burukomin luzakorCephalea, ae, f. burukominCephalus, i, m. Zefalo, Tesaliako erregeCephisias, ados, Cephisius, a, um, ZefisiokoCephisius, ii, m. Zefisioko seme NarzisoCephissos, Cephissus,i, m. Zefisio, Greziako ibaiaCephisus, ii, m. Zefisio, Greziako ibaiaCepi, capio perf.Cera, ae, f. argizari, ezko, idazteko baliatzen zen ohol argizariduna ; mandare aliquid ceris, zerbait idatzi ; zigilu ezkozko ;iduripen ezkozko ; larrutintaCeramicus, i, m. Zeramiko, Atenaseko enparantzaCerarium, ii, n. zigiluaren zuzenaCeras, atis, n. pastinaga (landare)Cerastes, ae, m. zerastes, Egiptoko sugegorri adardunaCerasum, i, n. gereziCerasus, i, m. gereziondo, gerezitze, gereziCeratura, ae, f. ezkoazalCeraunia, orum, npl. Zeraunia mendiakCerbereus, a, um, Zerbero- ZerberorenCerberos, Cerberus, i, m. Zerbero, hiru buruko txakurra, Infernuen zaintzaileaCercopithecus, i, um, buztan luze tzimino58

Cercurus, i, m. garraio untziCerdo, onis, m. langile tzarCerealia, ium, npl. Zerealiak, Zeresen jaialdiakCerealis, e, Zereseren ; nekazaritzako ; jateko gaiCerebellum, i, n. garuntxo ; muinkiCerebrosus, a, um, ero, buru nahasi ; bihurri (abere)Cerebrum, i, n. garun, burmuin ; gogo, adimenCeremonia, ik. caerimoniaCeres, eris, f. Zeres, uztaren jainkosa ; uzta, gari, ogi1. Cereus, a, um, ezkozko, ezkoa iduri ; hori, zuri ; malgu, xaflakor, amoltsu, men2. Cereus, i, m. kandela, tortxa, xirioCeria, ae, f. garagardoCerinum, i, n. oihal horiCerinus, a, um, ezko kolore, horiCerium, ii, n. ezkabia, zedenCerno, is, ere, crevi, cretum, tr. ikusi, nabarmendu ; ondo ikusi ; cernere acutum, ikusmen zorrotza izan ; jakile izan,lekuko izan ; epaitu, erabaki, borrokatu ; bahetuCernulo, as, are, intr. buruz piko erori, buruz behera eroriCernuo, as, are, intr. buruz piko eroriCernuus, a, um, buruz piko eroria ; makurtuaCero, as, are, tr. argizaritu, ezkoztatuCeroma, atis, n. zeroma, atleten ukendu ; borrokatokiCeromaticus, a, um, zeromaz gantzutuaCeronia, ae, f. algarrobaondoCerosus, a, um, argizaridun, ezkodunCerreus, Cerrinus, a, um, harizko, artezkoCerritus, a, um, amorratu, hasarre, bitxiCerrus, i, m. haritz, arteCertamen, inis, n. borroka ; certamen pedum, lasterka : borrokaldi, gudu ; su, lehia, zoingehiagokaCertatim, adb. zoingehiagoCertatio, onis, f. borroka (kiroletan) ; lehia ; eztabaidaCertator, oris, m. txapeldunCertatus, us, m. borrokaCerte, adb. bai noski, noski, eiki1.Certo, adb. segurik, segurki2. Certo, as, are, intr. borrokatu (kiroletan) ; gudukatu ; certare de imperio, inperioarengatik gudukatu ; auzian iharduki,auzitan sartu, eztabaidatu ; ahalegindu, eginahalak eginCertum, i, n. ziura ; certum habere, pro certo habere, ziurtzat izan ; adb. ziurki ; hitzartu bezalaCertus, a, um, bipil, muger, gogor, xedatu ; certa merces, lansari erabakia ; certa die, egun xedatuan ; erabaki duena ;hitzeko, leial, konfidantzako ; hominen certum mittere, konfidantzako gizona bidali ; ziur ; argi, ageri ; argitu, aliquemcertiorem facere rei, de re, edonor gauzaz argituCerula, ae, f. ezko puska ; cerula miniatula, arkatz gorriCerussa, ae, f. zerusa, zilar zuri (margo)Cerussatus, a, um, zuriz tindatuCerva, ae, f. orein emeCervarius, a, um, orein-, oreinaren ; cervarius lupus, katamotzCervical, alis, n. bururdiCervicula, ae, f. lepo laburCevinus, a, um, orein-, oreinarenCervisia, ae, f. sagardoCervix, icis, f. eta Cervices, ium, fpl. garondo, lepo, buru ; tutu (botila)Cervus, i, m. orein ; zaldiko-maldikoCespes, ik. caespesCessatio, onis, f. berant, gelditasun ; atseden, aisia, astiCessator, oris, m. alferCessatus, a, um, cesso pi. alfer, nagi ; alfer ( arlolabakitua)Cessi, cedo perf.Cessim, adb. zeiharka, zeiharki ; gibel, gibelkaCessio, onis, f. utziera, uzketaCesso, as, are, intr. berandu, luzatu, zalantzatu ; gelditu, atseden hartu ; auher (arlo itzulia) ; huts izan ; hutz egin1. Cestus, i, m. saski, otarre2. Cestus, us, ik. caestusCetaria, ium, npl. haztegi1. Cetarius, a, um, balea-, balearen2. Cetarius, ii, m. arrainsaltzaileCete, npl. immania cete, baleak59

Cetera, adb. bestalde, gaineraCetero, adb. haatik, hala ere, alabaina, hala eta gutiz ereCeteroqui, Ceteroquin, Ceterum, adb. haatik, hala ere, alabaina, hala eta gutiz ereCeterus (ez erabilia) , a, um, eta ceteri, ae, a, beste, gelditzen dena ; cetera classis, beste untziak, gelditzen den untzidia,Cetra, ae, f. larruzko erredolaCetratus, a, um, larruzko erredoladunCette, cedo 2. pl.Cetus, i, m. zetazeoCeu, lokailu., bezalaChalcaspides, um, mpl. bronzezko erredolak zituzten soldado mazedoniarrakChalcis, idis, f. sardina ; suge zitaltsuChalcitis, idis, f. kobremeaChaldaea, ae, f. Kaldea ; BabiloniaChaldaeus, a, um, Kaldeako, kaldear ; astrologo, aztiChalybeus, a, um, altzairukoChalyps, ydis, m. altzairuChamaecissos, i, f. erle belarChamaeleon, onis edo ontis, m. kameleoiChamaemelon, i, n. kamamila, idibegi, bixeletChamaestrotus, a, um, ahozpeztuChamaeplatunus, i, f. albo (zuhaitz)Chamaerops, opis, f. axario, bakaizmin (landare)Chaos, ez gen., acc. chaos, abl. chao, n. kaos, nahaste-borrasteCharacter, eris, m. aztarna, herexa, izaera, jiteCharites, um, fpl. hiru GraziakCharta, ae, f. orri, orri argal, idazpaper ; liburu, gutun, olerkiChartarius, Charteus, a, um, idazpaperekoChartula, ae, f. idazlantxoCharus… ik. carus…Charybdis, is, f. Karibda, Ziziliako osinChasma, atis, n. leizeChelae, arum, fpl. edo Chele, es, f. Harrulea edo Libra (zodiakoan)Chelidonia, ae, f. enarabelar, sarandoiChelidonius, a, um, enarabelar-, enarabelarraren ; enara-, enararenChelydrus, i, m. uretako sugeChelys, yos, yis, f. apoarmatu ; Lira (izarmultzo)Cherronensis, Chersonensis, e, KeronesokoCherronesus, Chersonesus, i, f. Keroneso, eskualdeaChimaera, ae, f. Kimera, alegiazko mamuaChiragra, ae, f. hezueriChiragricus, a, um, hezueriChirographum, i, n. idazki, eskuskribuChirurgia, ae, f. kirurgia, ebaketaChirurgus, i, m. barber, ebaketariChium, ii, n. Kioseko ardoChius, a, um, Kioseko ; kiostarChlamydatus, a, um, klamidaz jantziaChlamys, ydis, f. klamida, zoigaineko laburChlorion, onis, m. durdura, karrastarro ( txoria)Cholera, ae, f. kolera, izurrite ; behazun okada, - goitikaCholericus, a, um, koleradunChoragium, ii, n. apaindura, jantzi …(antzerki) ; edergarri, ospeChoragus, i, m. korego, Atenasen antzerki sustatzailea ; anfitrioiChorda, ae, f. musika tresna kordaChorea, ae, f. eta Choreae, arum, fpl. dantza (saldoan)Choreus, i, m. koreo (metriko)Chors, Cors, tis, f. ukuilu, behitegi ; korale, ardi barrutiChorus, i, m. dantza (multzoan edo inguruka) ; abeslariak, dantzariak, musikariak ; koro (antzerkian) ; multzo, taldeChristus, i, m. KristoChronica, orum, npl. kronikaChronicus, a, um, aldikoChrysallis, idis, f. kusku ( barbalot eltxar)Chrysantemon, i, n. krisantemo, urrelili, domesantoreliliChrysocome, es, f. arxipot, barantola (landare)Chrysolithus, i, f. topazioChrysophrys, yos, f. bixigu60

Cibaria, orum, npl. janarri, hazkurri, jateko ; bideko gastuCibarius, a, um, janarriko ; arrunt, cibarius panis, ogi arrunta, bianda ; cibarium vinum, minat, ardotzar, ardoskaCiboria, orum, npl. nahasketak (ardo)Cibulla, ae, f. tipulaCibo, as, are, tr. haziCibus, i, m. jateko, hazkurri, otordu, otoruntz, apairuCicada, ae, f. txitxar, girgita, txitxiteraCicatricosus, a, um, orbaintsuCicatrix, cis, f. orbainCiccus, i, m. mintz (ale, bihi) ; ciccum non interduim, den gutiena ez nezake emanCicer, eris, n. barbantzu, txitxirioCicera, ae, f. axkol, dilista (landare)Cicerculum, i, n. lurgorri (margolariek baliatzen dutena)Cichoreum, i, eta Cichorium, ii, n. txikoriaCicis, idos, f. kukumaila, kukusagar, kukubala, kuskuiluCiconia, ae, f. amiamokoCicur, uris, heziCicuta, ae, f. basaperrexil ; lasto, txirulaCidaris, is, f. tiara (Persiako erregeek)Cieo, es, ere, civi, citum, tr. aurrerarazi, aintzinarazi, higitu ; jaso, goititu, ekoiztu, sortarazi ; ciere lacrimas, negarregin ;ciere verba, mintzatu ; ekarrarazi, zirikatu, deitu, ciere ad armas, gerrara deituCilicia, ae, f. ZiliziaCilicium, ii, n. ahuntz bilozko oihalCilicius, a, um, Ziliziako ; ahuntz bilozkoCilium, ii, n. betazal, betezpalCimbri, orum, mpl. ZinbroarrakCimbricus, a, um, Zinbro-, zinbroenCimex, icis, m. zimitz, purnasaCimmerii, orum, mpl. ZimeriarrakCinaedicus, a, um, dantza-, dantzakoCinaedus, a, um, likits, lizun ; iz.m. dantzari emaldituCinara, ae, f. alkatxofa, orburuCincinnatus, a, um, bilo kizkurdun, - kirikolatudunCincinnus, i, m. bilo kizkur ; bilo kizkurtu ; apaingarri (idazkera)Cincticulus, i, m. tunika, soinpeko laburCinctura, ae, f. gerriko, paxa1. Cinctus, a, um, cingo pi.2. Cinctus, us, m. gerrikaera ; gerrikoCinctutus, a, um, gerrikoa jaisten zaionaCineraceus, a, um, errautsa bezalako, - antzekoCinerarius, ii, m. ile apaintzaileCinereus, a, um, errautsa bezalakoCinericius, Cineritius, a, um, errautsa bezala arinCinerosus, a, um, errautsez beterik ; erraustuaCingo, is, cingere, cinxi, cinctum, tr. gerrikatu ; ense cingi, ense latus cingere, ezpata gerrikatu ; inguratu, hesitu ; cingituroppidum quadraginta milibus passum, hiriak berrogei mila pauso inguru ditu ; koroatu ; cinxerunt tempora floribus, burualorez koratu zutenCingula, ae, f. zingila, petralCingulum, i, n. gerriko ; soldado gerriko ; soldadogoaCiniflo, onis, m. ile apaintzaileCinis, eris, m. errauts ; hil errautsCinnabaris, is, f. zinabrio (mea) ; gorri biziCinnamominus, a, um, kanela- , kanelakoCinnamomum, Cinnamum, Cinnamon, i, n. kanelaondo ; kanela ; (itxuraz) ene pottoloCinnus, i, m. nahasdura, nahasturaCinxi, cingo perf.Cio, cis, cire, civi edo cii, citum, ik. cieoCippus, i, m. zipa (zuhaitz ebakizko harresi) ; zipa ( zutabe apurtu)Circa, aurretitz. noiz, circa eamdem horam, ber orduxean, ber tenorexean ; zertzaz, circa hoc opiniones, horretaz iritziak,horretaz aburuak ; adb. inguruanCircaeus, a, um, Kirke-, Zirkeren ; liluragarriCirce, es edo ae, f. Kirke aztisaCircenses, ium, mpl. zirkuko jokoakCircensis, e, zirkukoCircino, as, are, tr. biribildu ; konpasarekin marratuCircinus, i, m. konpas61

Circiter, adb. inguruan ; nonbait han ; gorabeheraCircius, ii, m. mistral (ipar mendebaleko haize)Circueo, is, ire, ik. circumeoCircuitio, onis, itzulinguru (izar) ; patruila, itzuli ; perifrasi, ingurumari1. Circuitus, a, um, circueo pi.2. Circuitus, us, m. inguru, itzuli ; itzulbira (izar) ; esparru ; ingurumari ; inguru-minguru ; itzuli-minguriCirculatim, adb. inguruka, aldikaCirculator, oris, m. feriako saltzaileCirculatorius, a, um, saltzaile-, saltzailearenCirculor, aris, ari, dep. intr. inguruan jarri, taldeka eseriCirculus, i, m. ingurapen, inguru, itzulbira (izar) ; biltzarreCircum, aurretitz. inguruan, alboan, auzoan ; urbes quae circum Roman sunt, Erroma auzoko hiriak ; adb. inguruanCircumactio, ik. circumactus 2.1. Circumactus, a, um, circumago pi. biribildu ; bukatu ; bihurtu2. Circumactus, us, m. inguru, inguruka ariketa, biraketa ; itzulbira (izar)Circumaggero, as, are, tr. inguruan bilduCircumago, is, ere, egi, actum, tr. inguratu ; itzuli ; igaro (denbora) ; atzeratu, gibeleratu ; bihurtu, baztertu, zeihartuCircumamplector, eris, i, plexus sum, dep.tr. inguratuCircumaro, as, are, tr. inguruko ildoa goldez eginCircumcido, is, ere, cidi, cisum, tr. inguruan moztu ; moztu ; karrakatu, kenduCircumcirca, adb. inguruanCircumcise, adb. laburki, mozkiCircumcisura, ae, f. biribilki moztuCircumcisus, a, um, circumcido pi. ; labur, motz ; malkar, zutCircumcludo, is, ere, clusi, clusum, tr. hesitu, oso inguratuCircumcolo, is, ere, tr. inguruan biziCircumcurro, is, ere, tr. intr. -en itzulia eginCircumcurso, as, are, tr. intr. inguruan lasterkatu, - laster egin ; han hor laster eginCircumdedi, circumdo perf.Circumdo, as, are, dedi, datum, tr. inguratuCircumdolo, as, are, tr. inguruan mehatu, mehastuCircumduco, is, ere, duxi, ductum, tr. inguruan eraman, inguratu, saihestu ; engainatu ; ezereztatu, saihestu ; engainatu ;ezereztatuCircumductio, onis, f. iruzur ; esaldiCircumductum, i, n. esaldi1. Circumductus, a, um, circumduco pi.2. Circumductus, us, m. ingurumen ; itzulbira (izar)Circumegi, circumago perf.Circumeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. inguruan ibili, -en itzulia egin ; zeihartu, - gaindi ibili, ikustatu, harat honeratjoan ; inguratu ; eskatu ; engainatuCircumequito, as, are, tr. zaldiz ingurua eginCircumerro, as, are, tr. intr. inguruan ibili , - ibilkatuCircumfero, fers, ferre, tuli, latum, inguruan ekarri, alde batetik bestelaino ekarri ; berria barreiatu ; entzuna zabalduCircumflecto, is, ere, flexi, flectum, tr. inguruka xehetasunak emanCircumflexus, us, m. zirkunflexuCircumflo, as, are, tr. intr. bazter guztietara ufatu, - buhatuCircumfluo, is, edre, fluxi, tr. inguruan isuri ; intr. urgaindu, gaindika izan, oparo izan ; circumfluere (pecunia),abarastasunak oparo izanCircumfluus, a, um, inguruan jarioa, inguruan doana ; inguruan urtatua ; ugari denaCircumfodio, is, ere, fodi, fossum, tr. arroilaz inguratuCircumforaneus, a, um, forumean bizi ; azokariCircumforatus, a, um, inguruan zulatuaCircumfossus, a, um, cicumfodio pi.Circumfremo, is, ere, tr. intr. inguruan zarata eginCircumfulgeo, es, ere, intr. bazter guztietatik distiratuCircumfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. inguruan isuri ; hedatu (gudutaldeak) ; setiatuCircumfusus, a, um, circumfundo pi.Circumgemo, is, ere, intr. inguruan orro eginCircumgesto, as, are, tr. salkatu, etxez etxe salduCircumgredior, eris, i, gressus sum, dep. tr. inguratu, setiatu, itzuriCircumiens, entis, circumeo po.Circuminjicio, is, ere, jeci , jectum, tr. inguruan eraikiCircumitio, ik. circuitioCircumjaceo, es ,ere, intr. inguruan jarria, hedatuaCircumjecta, orum, npl. auzoko herriakCircumjectus, us, m. inguruketa ; harresi62

Circumjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. inguruan ipini, inguratuCircumlambo, is, ere, tr. inguruan miaztu, - milikatuCircumlatro, as, are, tr. inguruan zaunkatuCircumlatus, a, um, circumfero pi.Circumlavo, as, are, tr. inguruan miazkatu, miaztu, milikatuCircumligo, as, are, tr. inguruan lotu, inguratuCircumlinio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. gantzutu, olioztatu, inguruan tintatuCircumlino, is, ere, livi, lini edo levi, litum, ik. circumlinioCircumlitio, onis, f. gantzupen, gantzuketa, tintaketaCircumlitus, a, um, circumlino pi.Circumlocutio, onis, f. ingurumariCircumlucens, entis, inguruan distiratsuCircumluo, is, ere, tr. hurtatuCircumlustro, as, are, tr. igaro, - gaindi ibiliCircumluvio, onis, f. uharlo, malaCircummissus, a, um, circummitto pi.Circummitto, is, ere, misi, missum, tr. ingurura igorriCircummugio, is, ire, tr. inguruan marruma eginCircummunio, is, ire, ivi, itum, tr. hesitu, setiatuCircummunitio, onis, f. ingurabide, ingurapenCircumnavigo, as, are, tr. itsasibili, itsastatuCircumnecto, is, ere, nexum, tr. inguratuCircumobruo, is, ere, tr., lurrez inguratuCicumpadanus, a, um, Poko auzo (Italiako ibai)Circumplaudo, is, ere, tr. ingurua, eskuzartatu, txalotuCircumplecto, Cicumplector, eris, i, plexus sum, dep. tr. besarkatu ; gerrikatu, setiatu, inguratu1.Circumplexus, a, um, circumplecto(r) pi.2. Circumplexus, us, m. inguruketa, besarkadaCircumplico, as, are, tr. besarkatu, tinkatu ; kiribilduCircumpono, is, ere, posui, positum, tr. inguruan ipini ; zerbitzatuCircumraptus, a, um, arrastaka eramana, herrestatuaCircumrasus, a, um, inguruan karraskatua, karrakatuaCircumretio, is, ire, itum, tr. sarez inguratu ; lotuCircumrodo, is, ere, rosi, rosum, tr. inguruan jankatu, higatu ; gaitzetsiCircumsaepio, is, ire, psi, ptum, tr. inguratu, setiatuCircumsaeptus, a, um, circumsaepio pi.Circumscindo is, ere, tr. inguruan urratu, zarratatuCircumscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. inguruka marratu, mugatu, urritu, bahitu, engainatuCircumscripte, adb. xeheki, zeharo, zehazki-mehazkiCircumscriptio, onis, f. inguruan marratu, zirkunferentzia ; inguru, muga ; maltzurkeria ; etsipenCircumscriptor, oris, m. engainatzaile, doilorCircumscriptus, a, um, circumscribo pi.Circumseco, as, are, sectum, tr. inguruan moztuCircumsedeo, es, ere, sedi, sessum, tr. inguruan eseri ; setiatu, inguratuCircumsepio, ik. circumsaepioCircumsero, is, ere, tr. inguruan ereinCircumsessio, onis, f. ingurapen, setio (hiri)Circumsessus, a, um, circumsedeo pi.Circumsido, is, ere, tr. inguruan jarri, inguratu, setiatuCircumsilio, is, ire, intr. jauzi, ezker eskubi jauzi ; tr. alde guztietatik jazarriCircumsisto, is, ere, steti edo stiti, intr. inguruan gelditu ; tr. inguratu, setiatuCircumsono, as, are, tr. intr. inguruan ozenduCircumsonus, a, um, inguruan ozentsu, zaratatsuCircumspectatrix, icis, f. emakume zelatari, zelatarisaCicumspecte, adb. artoski, ohartuki, zuhurkiCircumspectio, onis, f. ingururako begiraldi ; arreta, oharmenCircumspecto, as, are, tr. intr. inguruan begiratu, goaitatu, barrandan egon, zelatatu1. Circumspectus, a, um, circumspicio pi. ; adj. adi, erne, zuhur, zogi2. Circumspectus, us, m. ingururako begiraldiCircumspergo, is, ere, tr. ihinztatuCircumspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. intr. ingurura begiratu, - sogin, begietsi, aztertu ; gogoan hartu, oldoztuCircumstantia, ae, f. inguruan jarrera ; egoeraCircumstipo, as, are, tr. inguratu, zainduCircumsto, as, are, steti, intr. inguruan jarri ; inguruan zutik egon ; tr. inguratu, setiatuCircumstrepo, is, ere, ui, intr. inguruan zarata egin, inguruan oihu egin ; tr. oihuekin ongi etorria egin, oihuekin batzarriegin63

Circumstructus, circumstruo, pi.Circumstruo, is, ere, struxi, structum, tr. inguruan eraikiCircumsurgens, entis, inguruan eraikiaCircumtextus, a, um, inguratuaCircumtono, as, are, ui, tr. inguruan burrunba egin, hots egin ; eroaraziCircumtonsus, a, um, inguruan moztu ; landuegi (idazkera)Circumvado, is, ere, vasi, tr. alde guztietatik oldartuCircumvagus, a, um, inguruan harahonakatzenCircumvallo, as, are, tr. lur ebakiz inguratu, pezuz inguratu, hesitu, setiatuCircumvectio, onis, f. garraio ; itzulbira (izar)Circumvector, aris ,ari, dep. hegiz hegi ibili ; burutikburu kontatuCircumvectus, a, um, circumvehor pi.Circumvehens, entis, circumvehor po.Circumvehor, eris, i, vectus sum, dep. hegiz hegi ibili, ingurua eginCircumvenio, is, ire, veni, ventum, tr. ingurura heldu, inguratu, hesitu, setiatu ; engainatu, liluratuCircumventus, a, um, circumvenio pi.Circumverto, is, ere, tr. ingurarazi, birarazi, bihurtu ; engainatu, iruzurtuCircumvestio, is, ire, tr. inguruan jantzi, estaliCircumviso, is, ere, tr. inguruan ikuskatuCircumvolito, as, are, tr. inguruan hegaldakatuCircumvolo, as, are, tr. inguruan hegaldatuCircumvolutor, aris, ari, dep. inguruan biribilkatuCircumvolutus, a, um, circumvolvo pi.Circumvolvo, is, ere, i, volutum, tr. inguruan biribilkatuCircus, i, m. biribil, zirku ; zirkuko ikusleakCiris, s, f. garzota (txori)Cirrus, i, m. biloxerra kizkurtu ; oihal zerrendaCis, aurretitz. honaintian, alde honetan ; lehen : cis paucos dies, egun batzu lasterCisalpinus, a, um, Alpeak honaintian, Erromatik ikusizCisium, ii, n. bi gurpileko aulkiCisrhenanus, a, um, Rhin ibaietik honaintianCissos, i, f. huntz, zuzkeiCista, ae, f. zare, otarreCistella, Cistellula, ae, f, zareska, saskitxoCisterna, ae, f. patin, uraskaCisterninus, a, um, patinekoCisthos, i, m. txara (landare)Cistula, ae, f. zareska, saskitxoCitatim, adb. laster, lehiatukiCitatius, Citatissime, citatim konp. eta super..Citatus, a, um, cito pi. ; adj. bizi, lehiati, azkar, lasterCiterior, us, citer konp. alde honetakoa ; honaintikoa, hurbilagoa (tokia) ; aurrekoa, hurbilagoa (denbora) ; gutxienCithaeron, onis, m. Ziteron, Beoziako mendiaCithara, ae, f. zitara, lautCitharista, ae, m. zitarajoileCitharistria, ae, f. emakume zitarajoileCitharizo, as, are, intr. zitara joCitharoedus, i, m. zitaraz lagundurik dagon abesleCitharus, i, m. erreboilu (arrain)Citimus, a, um, citer sup. hurbil hurbila1. Cito, adb. azkar, laster2. Cito, as, are, tr. bortizki higitu, inarrosi ; zirikatu, ekoiztu ; auzira deitu ; lekuko jarri ; citare nominatim juniores,gazteagoak armadan hartu ; citare senatum, senatua bildu ; abestu1. Citra, aurretitz. akusatiboarekin ; alde honetan, aurrean ; aitzin, lehen ; citra calendas novembres, azaroko kalendakaitzin ; azpian ; kanpoan, gabe ; citra aemulum, lehiakidegabe2. Citra, adb. aurretikCitrea, ae, f. limoiondoCitreum, i, n. limoiCitreus, a, um, limoiondoko, limoiondozkoCitro, adb. hemen ; ultro citroque, harahonatekoan, alde batetik eta bestetik ; han horCitrum, i, n. limoiondoko zurCitrus, i, f. limoiondoCitus, a, um, cieo, pi. bultzatua ; adj. azkar, laster ; lasaiCivi, cieo eta cio perf.Civica, ae, f. hiriko koroaCivicus, a, um, hiritar-, hiritarraren, hiriko64

Civilis, e, hiritar-, hiritarren artean, zibil (gerra) ; hiriko, herriko, politiko ; harrokeriagabe, herrikoi, arrunt, xeheCivilitas, atis, f. politika ; adeitasun, eztitasun, onginahiCiviliter, adb. hiritar era, hiritar gisa ; lainoki, eztiki, goxokiCivis, is, f. m. hiritar, hiritarsaCivitas, atis, f. hiritasun, hiritargoa ; hiri ; civitas regia, erregegoa ; - popularis, demokrazia ; hiritarrakClades, is, f. ekaitza egin ; hondamen ; kalte ; itses, suntsipenClam, adb. ezkutuan, gordeka ; aurretitz. isilean, clam patre edo patrem, aitaren isileanClamator, oris, m. oihukari, orroegileClamatorius, a, um, nabarmen, zoritxar iragarleClamatatio, onis, f. arramantza, iskanbila, oihuteriaClamito, as, are, tr. intr. oihukatu, oihüz ari izan, oihuz deitu, oihu eginClamo, as, are, tr. intr. oihu egin, oihu bat egin ; oihukatuClamor, oris, m. oihu, arrama ; hots, zarata ; huhukaClamose, adb. oihukaClamosus, a, um, oihulari ; herostiClanculo, adb. ebaska, gordeka, isilka ; aurretitz. isileanClanculum, ik. clanculoClandestino, adb. ezkuturo, ezkutukaClandestinus, a, um, ezkutuko, isilpekoClango, is, ere, intr. turutatu ; tr. agindu (turutaz)Clangor, oris, m. adarsoinu ; txio, txorrotxioClare, adb. argiki,Clareo, es, ere, intr. argi izan, distiratu, argitu ; nabari izanClaresco, is, ere, clarui, intr. argi bilakatu ; sumagarri ; aipu izan, bere burua ageraraziClarigatio, onis, f. galde, iharduera ; dei egiteClarigo, as, are, intr. ihardunClarisonus, a, um, argi, ozenClaritas, atis, f. argitasun, distira ; aipu, ospeClaritudo, inis, f. argitasun, distira ; aipuClarius, a, um, klarostar ; iz.m. ApolonClaro, as, are, tr. argiarazi, argitu ; ospatsu eginClaror, oris, m. distiraClaros, i, f. Klaros, Apolonen tenploarekiko hiriaClarus, a, um, ozen, zoli ; ageri, argi, distiratsu ; ospetsuClassiarii, orum, mpl. marinel soldado ; itsasturiClassiarius, a, um, untzidi-, untzidikoClassici, orum, mpl. marinel soldado ; itsasturiClassicula, ae, f. untzidiskaClassicum, i, n. turuta militar, turutots1. Classicus, a, um, hoberen, hautuaren, klasiko ; untzi-, itsasoko2. Classicus, i, m. itsasturi ; marinel soldado, lehen mailako hiritarClassis, is, f. maila , mota, herri erromatarraren sailketa ; untzidiClatra, orum, npl. burdin sare, atagaClatri, orum, mpl. burdin sare, atagaClatro, as, are, tr. burdin sareztatuClaudeo, es, ere, intr. maingu egin, txainku izanClaudianus, a, um, Klaudia familiakoaClaudicatio, onis, f. maingutasunClaudico, as, are, intr. maingu egin ; makurtu, ukurtuClauditas, atis, f. maingutasunClaudia via, Klaudio bidea (Apia)Claudius, a, um, Klaudio-, Klaudioren, Klaudio familiako1. Claudo, is, ere, clausi, clausum, tr. itxi, hetsi ; setiatu2. Claudo, is, ere, clausum, intr. maingu eginClaudus, a, um, maingu, kordoka ; ezberdin ; akastunClausi, claudo 1. perf.Claustra, orum, npl. itxigailu ; espetxe, giltzape, kaiola, esparruClausula, ae, f. mutur, buru, bukaera, bururapen, amaieraClausum, i, n. esparruClausus, a, um, claudo 1 pi.Clava, ae, f. mailu, zurmailu, burdinmailuClavator, oris, m. mailudunClavicula, ae, f. mariartazi (mahatsa)Claviger, era, erum, mailadun, gakodun, giltzain, giltzariClavis, is, f. giltz ; claves uxori adimere, H.h. giltzak emazteari eman, hau da : emaztea igorriClavo, as, are, tr. iltzez edo ziriz bete, iltzatu65

Clavola, Clavula, ae, f. kimu, morron, taxaClavulus, i, m. iltzeskaClavus, i, m. iltze, endaitz, lema ; kailu ; purpura lotailu ; latus clavus edo laticlavius, senadoren mailako ; angustusclavus edo angusticlavius, zaldunen mailakoClematis, idis, f. zerulore, aihenxuri, exkerraihen, berengaClemens, entis, ezti, otzan, bihozpera, errukior ; epel (klima) ; aldeko, egoki ; bare, jabal ; clementior ventus, haizea barebareClementer, adb. onginahiz, neurriz, urrikariz ; eztikiClementia, ae, f. eztitasun, ontasun, erruki, barkabera ; eztitasun (denbora) ; Klementia, jinkosaCleopatra, ae, f. KleopatraClepo, is, ere, psi, ptum, tr. ebatsi, lapurtu, ostu ; ezkutatu, gordeClepsydra, ae, f. klepsidra, hurezko ordularia hizlarien mintzaldiaren mugatzeko ; une mugatu horiClibanus, i, m. labe ; turbategi, zohinkaztegiCliens, entis, m. klienta, nausiaren babeseko erromatar hiritarraClienta, e, f. emakume klientaClientela, ae, f. klientaren izaera, babespeClientulus, i, m. babestu arruntaClimacter, eris, m. urte klimaterikoa ( txar)Climactericus, a, um, klimaterikoClinamen, inis, n. makurdura, zeharbideClino, as, are, tr. makurtu, kupustuClio, us, f. Klio, musaClipeatus, a, um, clipeus-az duntua ; iz.m. soldado astunki armatuaClipeum, i, n. erredola biribil ; babes, gerizaClipeus,i, m. ik.clipeumClitellae, arum, fpl. kakoleta, txalma, astokakola, arbaldaClitellarius, a, um, kakoletadunClitumnus, i, m. Klitumno, iturriaClitus, i, m. Klito, deituraClivia avis, f. zoritxarreko txoriClivosus, a, um, maldatsu, patartsu, zutClivulus, i, m. maldatxo, patartoClivus, i, m. malda, patar, mendixka, muinoCloaca, ae, f. estolda, karkaba ; sabelClodicare… ik. claud…Clotho, (nom. eta akus. baizik), f. Kloto, hiru Parketatik batCludo… ik. Claudo…Clueo, es, ere, intr. izan, hartu izanClueor, eris, eri, dep. ik. clueoClunis, is, f. m. ipurmasail, ipurkonkor, uzkornoCluo, is, ere, ik. clueoClusi, cludo perf.Clypeatus…ik. clipeatus…Clyster, eris, m. aiutaClystaemnestra, ae, f. KlitemnestraCnemis, idis, f. militar oinetako, oskiCoa, orum, npl. Koseko ardo, oihalCoaceo, es, ere, ui, intr. andeatu, karmindu, ozpinduCoacervatim, adb. pilaka, metakaCoacervatio, onis, f. metadura, pilaketaCoacervo, as, are, tr. metatu, pilatu, mukurrutuCoacesco, is, ere, acui, intr. garraztu, mindu ; endekatuCoacta, orum, npl. ile tinkatu, feltroCoacte, adb. azkar, zalu, desara laburrez ; gertutik jarraiki (itzulpena)Coactio, onis, f. berreskuraketa, zerga bilketaCoacto, as, are, tr. behartu, hertsatuCoactor, oris, m. zerga biltzaile ; behartzaile, hertsatzaile, eragileCoactura, ae, f. bilketa1. Coactus, a, um, cogo pi.2. Coactus, us, m. bultzada, eraginCoaedifico, as, are, tr. eraikinez beteCoaequalis, e, adj. eta izen, adin berekoCoaequo, as, are, tr. berdindu, berdin eginCoaequus, a, um, berdinCoaetaneus, a, um, garaikideCoagmentatio, onis, f. bateratze, josketa ; bilketa ; harroin ; ahokadura, gardainatze66

Coagmento, as, are, tr. ahokatu, gardainatu ; (itxuraz) indartu, azkartuCoagmentum, i, n. ahokadura, gardainu ; loturaCoagulatio, onis, f. gatzapenCoagulo, as, are, tr. gatzatu ; gogortuCoagulum, i, n. gaztanbera, gatzagiCoalesco, is, ere, alui, alitum, intr. hazi, handitu, sustraitu, zainak egin ; orbaindu, zakartu (zauria) ; bateratu ; bat eginCoarctatio, onis, f. estuketa, meharduraCoarcto, as, are, tr. tinkatu, mehartu, estutu, laburtuCoarguo, is, ere, tr. hobendun ekarri ; erakutsiCoassamentum, i, n. Coassatio, onis, f. zoladura, oholCoaxatio, onis, f. zoladura, ohol, taulada1. Coaxo, as, are, tr. oholeztatu, zurtatu2. Coaxo, as, are, intr. korroka eginCoccina, orum, npl. jantzi gorribiziCoccinatus, a, um, gorribiziz jantziCoccineus, Coccinus, a, um, gorribiz-, gorribizizkoCoccum, i, n. kokus, mamorro, barbalot tindu gorribizia ematen duena ; gorribizizko jantziaCoccyx, ygis, m. kukuCochlea, ae, f. barakuilu, karakoil ; cochlea nuda, bare ; barakuilu kuskuCochlear, Cochleare, is, n. koilara ; koilarakadaCocionor, aris, ari, dep. intr. artekari1. Cocles, is, m. jaiotzaz begibakar, - oker2. Cocles, itis, m. Okerra, Horazioren izengoitiaCoctilis, e, erre ; coctiles murri, adreilu errezko harresiCoctivus, a, um, erre erraza umatu, zohitu errazaCoctor, oris, m. hondatzaile, xahututzaileCoctura, ae, f. egosketa, erretze ; umataroCoctus, a, um, coquo pi.Cocus, i, m. ik. coquus, sukaldariCodex, icis, m. idatzohol, errolda, legediCodicillus, i, m. zurtoinska ; idatzohol ; gutun, txosten ; ordeinuondoCocytus, Cocytos, i, m. Kozito, infernuko ibaiaCodrus, i, m. Kodro, Atenaseko azken erregeaCoegi, cogo perf.Coeles… ik. cael…Coemo, is, ere, emi, emptum, tr. batera edo betan erosiCoemptio, onis, f. Koempzio, Erroman ezkontza molde batCoemptor, oris, m. erosleCoemptus, a, um, coemo pi.Coena… ik. cena…Coenosus… ik. cae…Coeo, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. batera ibili, bateratu, elkarrekin izan ; coire in unum, elkarrekin bildu (gudutaldeak) ;gudukatu ; elkartu ; coire in societatem, elkartu ; hurbildu, gatzatu ; coit sanguis, odola gatzatzen daCoepi, isse, tr. intr. hasi, abiatuCoepto, as, are, tr. intr. hasiCoeptum, i, n. asmo, egitasmo1. Coeptus, a, um, coepi pi.2. Coeptus, us, m. abio, saiaketa, saialdiCoerceo, es, ere, ercui, ercitum, tr. eutsi, zapatu, eztitu, geratu, zigortu ; bultzatuCoercitio, onis, f. zigor, errietaCoerulus… ik. caerul…Coetus, us, m. bateraketa, ahokadura ; batzar, taldeCogitabilis, e, asmagarriCogitabundus, a, um, gogoetatsuCogitate, adb. nahita, nahizCogitatio, onis, f. gogaldi, gogamen, gogo, gogoeta ; helburu, egitasmo ; zuhurtasunCogitato, adb. nahita, nahizCogitatum, i, n. gogoeta, egitasmoCogitatus, us, m. gogoCogito, as, are, tr. intr. gogartu, gogoetatu, hausnartuCognatio, onis, f. ahaidego, ahaidetasun ; harreman, loturaCognatus, a, um, senitarteko ; iz. senideCognitio, onis, f. ezaguera ; ezagupide, ezaguntza ; argibide ; auziketaCognitor, oris, m. laguntzaile, bahi,Cognitus, a, um, cognosco pi.Cognomen, inis, n. izengoiti67

Cognomentum, i, n. izengoiti : Cicero, Nasica, Africanus…Cognominis, e, deitura bereko, deiturakideCognomino, as, are, tr. deitu, izendatuCognosco, is, ere, gnovi, gnitum, tr. ezagutu ; ikusi, ikasi, jakin ; cognoscere per exploratores, aurkitzaileenganik jakin ;- de aliquo, norbaiten berri jakin ; zelatatu ; auzipetu, epaituCogo, is, ere, coegi, coactum, tr. otseman, sarrarazi ; cogere oves, ardiak otseman ; bildu ; cogere senatum, senatua bildu ;(itxuraz) amaitu ; loditu, gatzatu ; cogere lac, esnea gatzatu ; tinkatu, laburtu, hertu ; cogere in angustum, hurbiltik jarraiki ;hertsatu ; mori me coges, hilaraziko naukCohaerenter, adb. taigabe, gelditu gabeCohaerentia, ae, f. batasun, elkar loturaCohaereo, es, ere, haesi, haesum, intr. itsatsi, lotu ; bat egin, iraunCohaeres, ik. cogeresCohaeresco, is, ere, intr. lotu, zaletuCoheres, idis, f.m. ondorekideCohibeo, es, ere, hibui, hibitum, tr. eden, eduki, eutsiCohibesco, is, ere, tr. eden, eduki, eutsiCohonesto, as, are, tr. apaindu, edertuCohorresco, is, ere, horrui, intr. dardaratu, ikaratuCohors, tis, f. eskorta ; korrale, artegi ; zaintza (legioaren hamarrena) ; cohors praetoria, enperadoreen zaintza ; talde,lagunarteCohortatio, onis, f. aholku, adoreCohortor, aris, ari, dep.tr. aholkatu, adore emanCoiens, euntis, coeo po.Coinquino, as, are, tr. zikindu, beltzatuCoitio, onis, f. baku, batzarreCoitus, us, m. hurbilketa, elkarganatze ; estalduraColaphus, i, m. ukabilkada, zartako, beharrondoko ; colaphum ducere, zartako bat emanColatus, a, um, bahetua, zetabatuaColchi, orum, mpl. KolkidiarrakColchicun, i, n. basazafran, basatrai (landare)Colchis, idis, f. Kolkidia, Medearen herria ; MedeaColchus, a, um, Kolkidiako ; Medea-, Medearen ; liluragarriColens, entis, colo po. biztanle ; ohoratzaile ; egileColes, m. ik. caulesColias, ae, m. atunColiculus, i, m. txurten ; talikaCollabefacto, as, are, tr. inarrosi, kordokatuCollabefactus, a, um, collabefio pi.Collabefio, is, ieri, factus sum, kordokatu ; hondatu, aurrituCollabor, eris, i, lapsus sum, dep.intr. erori, bat batean lurreratuCollaceratus, a, um, apurtu, xehakatuCollacrimatio, onis, f. negarreriaCollacrimo, as, are, intr. betan negar egin ; tr. deitoratuCollaevo, as, are, tr. osoki leunduCollapsus, a, um, collabor pi.Collare, is, n. garranga, idunekoCollaticius, a, um, nahasia, zenbaitzuk emanaCollatinus mons, m. Kolatino mendia, ErromanCollatio, onis, f. lotura ; kaska, talka ; eztabaida, konparaketa ; zerga ordainketa ; harpidetzaCollator, oris, m. zerga ordaintzaile ; harpidedunCollatro, as, are, tr. zaunkatu, kontra oihu eginCollatus, a, um, confero pi. collato pede, collato dextra, besalegean ; collatis signis, behar bezalako guduanCollaudatio, onis, f. goraipamenCollaudo, as, are, tr. goraipatuCollecta, ae, f. eske ; diharu parteCollectanea, orum, npl. idazki nahasketaCollectaneus, a, um, alde guztietatik bilduaCollecticius, a, um, alde guztietatik bildua ; lehiatuki bildurik (soldado)Collectio, onis, f. bilketa ; hanpuilotx, handitsu, tokorCollectivus, a, um, bildua (ebi ura) ; bukagarri (idazki)1. Collectus, a, um, colligo pi.2. Collectus, us, m. meta, pilaCollega, ae, m. kideCollegi, colligo perf.Collegium, ii, n. kidetasun ; lagunarte, anaiarte, elkarteCollevi, collino perf.68

Collibeo, es, ere, ui, intr. laket izan, atsegin izanCollibet, ere, libuit ou libitum est, laket da, atsegin daCollibro, as, are, tr. haztatuColliciae, arum, fpl. erreten, arroilaColliculus, i, m. ezpondaCollido, is, ere, lisi, lisum, tr. jo, apurtu, hautsi ; aharran ezarri, borrokan ezarriColligatio, onis, f. lokailu, bilur ; lotune, lotura1. Colligo, as, are, tr. lotu, kateatu ; orbaindu2. Colligo, is, ere, legi, lectum, tr. bildu ; jaso (gudariak) ; colligere milites, gudariak jaso ; geldiarazi ; colligere gressum,gelditu ; gogartu, aztertu ; ulertu ; colligere sensum testamenti, ordeinuaren erranahia ulertu ; nor bere beitaratu ; seneratu,eskuratu, pilatu ; colligere vires, indartu ; ekoiztuCollina porta, f. Kolina atea, ErromanCollina tribus, f. Kolina gizelia, ErromanCollineo, as, are, tr. apuntatu ; joCollino, is, ere levi, litum, tr. gantzutu ; zikinduCollinus, a, um, mendiskako ; aldapako, Kolina atekoColliquefactus, a, um, urtuaColliquesco, is, ere liqui, intr. urtzen abiatu, urtzeratuColliquo, s, ere, qui edo cui, intr. urtuCollis, is, m. mendiska, aldapaCollisi, collido perf.Collisio, onis, f. talka, kaska1. Collisus, a, um, collido pi.2. Collisus, us, m. talka ; igurtzi, marruskaldiCollocatio, onis, f. antoladura, konponketa ; alaba ezkontza ; irabazian emateColloco, as, are, ipini, ezarri ; collocare se totum in re, osoki zerbaiti eman ; alaba ezkondu ; irabazian eman ; antolatu,konponduCollocupleto, as, are, tr. aberastuCollocutio, onis, f. elkarrizketaColloquium, ii, n. elkarrizketa, mintzaldiColloquor, eris, i, locutus sum, dep. intr. mintzatuColluceo, es, ere, xi, intr. distiratuColluco, as, are, tr. moztu, xardekatu, xedarratuColluctatio, onis, f. borrokaColluctor, aris, ari, dep.intr. borrokatuColludo, is, ere, lusi, lusum, intr. elkarrekin jostatu ; norbaiten engainatzeko hitzartuCollum, i, n. idun, lepo ; collum oblidere, ito, urkatu ; tutotx, sama (botila)Colluo, is, ere, lui, utum, tr. osoki garbitu ; bustiCollus, i, m. ik. collumCollusi, colludo perf.Collusio, oniis, f. elkar aditze, kidetasunCollusor, oris, m. joko kideCollustro, as, are, tr. denetatik argitu ; begistatuCollutus, a, um, colluo, pi.Colluvies, ei, f. ur zikin ; zikinkeriaColluvio, onis, f. ur zikin, zikinkeriaCollybus, i, m. trukaketaCollyrium, ii, n. kolirio ; supositorio ; uzkailu1. Colo, as, are, tr. tantaka isuri ; iragazi, irazi2. Colo, is, ere, colui, cultum, tr. landu (lurra) ; apaindu ; ari izan, erauntsi ; colere artes, artetan erauntsi ; men egin,ohoratu ; colere deos, jinkoak gurtu ; bizi, egonColocasia, ae, f. Colocasium, ii, n.; errebelar, inurriostoColocynthis, idis, f. kuiakaratsColon, i, n. hestelodiColona, ae, f. etxekandereColonia, ae, f. etxalde, landa ; koloniaColonicus, a, um, etxaldeko ; koloniakoColonus, i, m. baserritar, etxetiar ; etxezainColor, oris, m. margo, tinta ; color albus, margo zuri ; color niger, margo beltz ; larlatz, larrantza (aurpegia) ; nabardura(idazkera) ; mota ; egoera : aitziki, estakuru ; antzColorate, adb. lilurazColoro, as, are, tr. margotu, belztu ; mozorrotu, txatxotuColossaeus, Colosseus, a, um, gaitzekoColossus, i, m. erraldoi ; koloso, gaitzeko itxura ; Rodeseko itxuraColotes, ae, m. sugandilaColuber, bri, m. suge ar69

Colubra, ae, f. suge emeColubrifer, era, erum, sugedunColui, colo 2. perf. ; colus 2. dat. sing.1. Colum, i, n. gopor, bahe, zetabe ; iragazki, irazki, irazkei ; harrapagailu, perttol2. Colum, ik. colonColumba, ae, f. usoColumbarium, ii, n. usategi ; hiletako ontziColumbinus, a, um, uso-, usoarenColumbulus, i, m. uso txikiCulumbus, i, m. uso ar ; maitalariColumella, ae, f. harrabe, zutabeColumen, inis, n. euskarri ; bizkar, gain, tini ; (itxuraz) sustengu, bermeColumna, ae, f. harrabe, zutabe ; berme, sustenguColurnus, a, um, urritz-, urritzeko1. Colus, i, m. goru, kilo ; goruko ile2. Colus, us, f. goru, kilo ; goruko ileComa, ae, f. adats ; kima, txima ; hostailaComans, antis, bilotsu, iletsu, adatsu ; orritsu, ostodun ; adartsuComaron, i, n. garangorri, uki, gurbitzaren fruituaComatus, a, um, adatsu ; adartsu ; Gallia comata, Galia osoa, Narbonesa eskas1. Combibo, is, ere, bibi, tr. elkarrekin edan ; blaitu, gogoetatu2. Combibo, onis, m. edalekideComburo, is, ere, ussi, ustum, tr. osoki erre, suntsituCombussi, comburo perf.Combustus,a, um, comburo pi.Comedo, edis, edo es, edit edo est, edere edo esse, edi, esum edo estum,tr. osoki jan, irentsi ; hondatu, aurritu1. Comes, comedo ind. 2. pers. ; como 1. subj. oraialdia ; como 2.etorkizuna ; comis pl.2. Comes, itis, f.m. kide, lagun ; aldeko, aldetiar ; gobernari, ugazabandreComesse, Comessem, ik. comedoComestus, Comesus, a, um, comedo pi.Cometes, ae, m. kometaComice, adb. barregarriki1.Comicus, a, um, komediako ; barregarri2. Comicus, i, m. komedia arizaleCominus ik. comminusComis, e, adeitsu, ezti, otzan, goxo, matagarriComissabundus, a, um, bazkaldu eta ustelkeriari emanaComissatio, onis, f. asekeria, asekaldiComissator, oris, m. asekariComissor, aris, ari, dep.intr. asekan ari, asekatuComitas, atis, f. eztitasun, adeitasun1. Comitatus, a, um, lagundua ; laguntzaile2. Comitatus, us, m. laguntza ; jarraigoa, karabanaComiter, adb. eztiki, pozik, gogo onez, gogotikComitia, orum, npl. komizioak, erromatarren bilerak ; comitia habere, bilera buru izan ; comitias facere, bilerak bildu1. Comitialis, e, bilera-, bilerako ; comitialis morbum, comitale vitium, lurmin, erortzekomin2. Comitialis, is, m. lurminComitiatus, us, m. biltzarComitium, ii, n. Komizio, bileratokiComitor, aris, ari, dep. tr. lagundu, jarraigoa izanCommaculo, as, are, tr. zikindu, zimelduCommadeo, es, ere, intr. blai izan, busti izanCommanduco, as, are, tr. jan ; murtxikatu, xurgatuCommanipularis, is, m. adiskide, lagunCommeatus, us, m. joan-etorri, iragapen ; opor militarrak ; garraio ; bizigarriak, anoa, horniduraCommemini, isti, isse, tr. berroroitu, bergogoratuCommemorabilis, e, oroitgarriCommemoratio, onis, f. gogorapen ; aipamenCommemoro, as, are, tr. oroitu, aipatuCommendabilis, e, gomendagarriCommendaticius, a, um, gomendioko ; aholkukoCommendatio, onis, f. aholku ; gomendio zergatia ; balio ; begiramen, onerizpenCommendator, oriis, m. aholkari ; gomendariCommendatrix, icis, f. emakume gomendariCommendo, as, are, tr. esku utzi ; gomendatu ; goraipatu, goretsiCommentariolum, i, n. txostenska70

Commentarium, ii, n. Commentarius, ii, m. ohar liburu, arrola ; txosten ; pl. txosten historikoak ; oharrakCommentatio, onis, f. gogoeta, hausnarketa ; lan zientifikoaCommenticius, a, um, asmatua, ustezko, alegiazko1. Commentor, aris, ari dep. tr. gogoetak egin, hausnartu, asmatu ; idatzi, eztabaidatu, adierazi2. Commentor, oris, m. asmatzaile, aurkitzaileCommentum, i, n. asmaketa, aurkitze, egitasmo ; itxurapen,Commentus, a, um, comminiscor pi. asmatzaile ; aurkitua, asmatuaCommeo, as, are, intr. joan-jin, joan-etorri, iragan, askotan joanCommercium, ii, n. merkataritza, salerostegi ; salerospen harremanak ; gizarte harremanak, adiskidantza - ; lotune, loturaCommercor, aris, ari, dep.larrian erosiCommereo, es, ere, ui, itum, tr. –i zor izan, gai izanCommereor, eris, eri, itus sum, dep. ik. commereoCommetior, iris, iri, mensus sum, dep. neurritu, izartuComm(i)ctus, a, um, commingo pi.Commigratio, onis, f. iragapen (gune batetik bestera)Commigro, as, are, tr. iragan (toki batetik bestera), -n jarri (bizitzeko)Commilitium, ii, n. elkarrekiko soldadukuntza1. Commilito, as, are, intr. norbaiten soldadu lagun izan2. Commilito, onis, m. soldadu lagunComminatio, onis, f. mehatxu, zemaiCommingo, is, ere, inxi, inctum edo ictum, tr. gernu eginez zikinduComminiscor, eris, i, commentus sum, tr. asmatu, aurkituComminor, aris, ari, dep.tr. gogorki mehatxatu, - zemaituComminuo, is, ere, minui, minutum, tr. apurtu, xehatu, eho, irindu ; ahulduComminus = cum manu, hurbiletik, helmenean ; zuzenean, berehala, ondorenCommis, is, f. gomaCommisceo, es, ere, miscui, mixtum edo mistum, tr. nahasi, nahastekatuCommiseratio, onis, f. erruki, urrikalmenduCommisereor, eris, eri, eritus sum edo ertus sum, dep. deitoratuCommiserescit, imperts. urriki ukanCommiseret, ere, eritum edo ertum est, imperts. urrikaldu, urrikal izanCommiseror, aris, ari, dep. tr. urrikaldu, deitoratuCommisi, committo perf.Commissio, onis, f. agerraldi (antzerki) ; antzerki lan, joko lan ; hasiera, hastapen (joko, gudu)Commissum, i, n. huts, oker ; krimen ; bahitura ; gordailu ; kuxelu, ixilitzCommissura, ae, f. lotura, ahokatze, korapilo, adabaki,Commissus, a, um, committo pi.Commistus, commisceo pi.Committo, is, ere, misi, missum, tr. josi, lotu, bateratu ; borrokan sarrarazi ; erkatu, berdindu ; abiatu, hasi ; priusquancommiteretur, borrokan hasi aitzin ; egin (hutsa), hobendun izan ; ez egin, batzertu ; norbaiten gain utzi ; arriskatu, atrebitu ;senatus ei commisit ut, senatuak haren gain utzi zuen…Commixtus, a, um, commisceo pi.Commodatum, i, n. gauza prestatuaCommode, adb. ondo ; commode valere, ondo izan ; gaintika, erosoki ; ontasunez, ontzapenez ; hain zuzen , izan ereCommoditas, atis, f. arau, doitasun ; egokiera ; erosotasun, hobari ; otzantasunCommodo, as, are, tr. egokitu, doitu, prestatu, hornitu, ongiegin1. Commodum, adb. behar ordutan , ordu honean ; izan ere, hain zuzen2. Commodum, i, n. egokitasun, erosotasun ; tuo commodo, zure gustuan ; commodo, ex commodo, gustuan, aisiara ;aizinara ; irabazi, hobari, baliogarritasun ; alicujus commodis inservire, norbaiten interesak lagunduCommodus, a, um, egoki, aldeko ; commoda terra Baccho, mahastiarentzat lur ona ; ongarri, atsegingarri, gogoko ; on,onginahi, eginbidetsu ; sibi uni commodus, berekoiCommolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. higitu ; asmatuCommolitus, a, um, commolior eta commolo pi.Commolo, is, ere, ui, itum, tr. eho, irindu, xehatu, puzkatuCommonefacio, is, ere, feci, factum, tr. orroitarazi, gogoratu, oharraraziCommonefio, is, fieri, pasiboa. aholkatua izan, orroitarazia izanCommoneo, es, ere, ui, itum, tr. orroitarazi, gogoratuCommonitio, onis, f. aholku, oharpen, salaketaCommonstro, as, are, tr. erakutsiCommoratio, onis, f. egonaldi ; atzerapenCommordeo, es, ere, morsum, tr. ausiki ; urratuCommorior, eris, i, mortuus sum, dep. intr. norbaitekin hilCommoror, aris, ari, atus sum, dep. intr. egon, bizi izan, gelditu ; tr. atzeratu, geratuCommotio, onis, f. bihotz hunkidura, farrastaCommotiuncula, ae, f. sukar arinCommotus, a, um, commoveo pi.71

Commoveo, es, ere, movi motum, tr. tokiz aldatu ; commovere castra, ihes egin ; inarrosi, higitu ; hunkitu, nahasi, piztu ;commovere odium, gorrotoa, herra piztuCommulceo, es, ere, ulsi, ulsum, tr. bailakatuCommune, is, n. ororen ; herriCommunicatio, onis, f. berri emate, argibide ; batasun, esku hartzeCommunico, as, are, tr. intr. baltzuan ipini ; ordaitu ; harremanak ukan ; communicare cum aliquo civitatem, norbaitihiritartasuna eman ; -kin banatu, elkartu1. Communio, is, ire, ivi edi ii, itum, tr. gotortu, harresitu2. Communio onis, f. elkartasun, erdikotasun, elkarte ; gizarte harremanakCommunis, e, askoena, ororena, erdiko, orokor, arrunt ; adeitsu, laino, nabasiCommunitas, atis, f. elkartasun , harremanak ; adeitasun, nabasitasunCommuniter, adb. elkarrekin, elkarren artean ; orokorkiCommunitio, onis, f. gotordura ; gotorguneCommurmuratio, onis, f. marmar orokorCommurmuro, as, are, intr. eta Commurmuror, aris, ari, dep. marmarka ariCommutabilis, e, aldakorCommutatio, onis, f. aldaketa, aldakuntza ; commutationes civiles, iraultzakCommutatus, us, m. aldaketaCommuto, as, are, tr. aldatu ; commutare rempublicam, iraultza egin1. Como, as, are, intr. adatsu izan2. Como, iis, ere, compsi, comptum, tr. orraztu ; apainduComedia, ae, f. Komedia, komediaComedicus, a, um, komedia-, komediako1. Comoedus, a, um, komedia-, komediako2. Comoedus, i, m. aktore, jokalariComosus, a, um, iletsu, bilotsu, adatsu ; ostotsu, ostodunCompaciscor, eris, i, pectus edo pactus sum, dep.intr. itundu, hitzarmenduCompactilis, e, josi, tinko ; motzorCompactio, onis, f. lotura, ahokadura ; giltzaduraCompactum, i, n. itun1. Compactus, a, im, compaciscor pi.2. Compactus, a, um, compingo pi. lotu, josi, motzorCompages, is, f. lotura , ahokaduraCompago, inis, f. lotura, ahokaduraCompar, aris, berdin, kideko ; iz.m. kideComparabilis, e, berdingarri ; zerikusikoComparandus, a, um, berdintzeko, berdingarriComparate, adb. berdinkatuz1. Comparatio, onis, f. zerikusi, berdinketa ; itun2. Comparatio, onis, f. antolaketa, antoladura ; erospenComparativus, a, um, berdintzaile, berdintzeko onComparco, is, ere, parsi, intr. aurreratuCompareo, es, ere, ui, intr. agertu , ageri izan ; izan, gertatu1. Comparo, as, are, tr. elkartu, josi ; berdindu, erkatu ; Hannibalem Caesari comparare, Hanibal Zesarrekin erkatu ;itundu, hitzartu2. Comparo, as, are, antolatu, apailatu, konpondu, erabaki ; comparare cenam, afaria apailatu ; erosi, irabazi ; compararepictas tabulas, laukiak erosiComparsi, comparco perf.Compasco, is, ere, pastum, tr. alatu, bazkatuCompascuus, a, um, ororen bazkagia-, ororen alagia-Compectus, ik. compactus 1.Compedes, um, fpl. tarabelak, behaztopo ; oztopoCompedio, is, ire, ivi, itum, tr. behaztopatuCompegi, compingo 1. perf.Compellatio, onis, f. dei, deimotz1. Compello, as, are, tr. mintzatu, hertsatu, deitu, salatu, auziratu2. Compello, is, ere, puli, pulsum, tr. bultzatu , bortxatu, behartuCompendiaria, ae, f. bide laburrenaCompendiario, adb. bide laburrenetik, heinkazCompendiarius, a, um, laburtua, laburragoCompendiosus, a, um, merkeCompendium, ii, n. irabazi ; llaburdura, bide laburrago ; per compendium, bide laburrezCompensatio, onis, f. ordain ; orekaCompenso, as, are, tr. ordandu ; berdindu, orekatu : laburtuComperendinatio, onis, f. auziaren etzi arteko luzamenaComperendino, as, are, tr. auzia etzi arte atzeratu ; intr. etzi arte luzamena eskatu72

Comperio, is, ire, peri, pertum, tr. aurkitu, ikasi, jakinComperior, iris, iri, pertus sum dep. antzeman, ohartuComperte, adb. trebeki ; leku onetikCompertus, a, um, comperio pi. ; aurkitua, ezagutua ; segur ; non satis compertum est… , ez jakin…, ez da segur…Compes ik. compedesCompesco, is, ere ui, tr. hertsatu, zapatuCompetenter, adb. behar orduanCompetentia, ae, f. arau, doitasun ; itxura, kokaera (izar)Competitor, oris, m. lehiakideCompetitrix, icis, f. emakume lehiakideCompeto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. elkarrekin eskatu ; intr. heldu ; batera etorri, zerbaiti lotu, zerbaiteki loturak izan ; gaiizan, nahi izan, baimena emanCompilatio, onis, f. lapurreta ; plagioCompilo, as, are, tr. lapurtu ; plagiatu1. Compingo, is, ere, pegi, pactum, tr. bateratu, josi, eraiki, egin ; tinkatu, gakotu2. Compingo, is, ere, inxi, tr. margotu, irudikatuCompita, orum, npl. bidarte, bidekurutzeCompitalia, ium edo iorum, npl. Konpitaliak, bidarteetako Lareen jaiakCompitalis, e, bidarteko ; compitales Lares, bidarteetako LareakCompitum, i, n. bidarteComplaceo, es, ere, ui edo itus sum, intr. askori atsegin izan, asko atsegin izanComplanatio, onis, f. lauketaComplano, as, are, tr. lautu, ordokitu, moztu ; eztituComplector, eris, i, exus sum, dep. tr. inguratu, besarkatu ; ulertu, adierazi, agertu, azalduComplementum, i, n. betatzeko egokiCompleo, es, ere evi, etum, tr. bete, osatu (legioa) ; bukatu, gauzatuComplexio, onis, f. lotura, eransketa, eranspen ; amaiera (argudio), ezbai, dilema1. Complexus, a, um, complector pi. besarkatzaile ; besarkatua, laztandua2. Complexus, us, m. laztan, besarkada ; maitasun ; lotura, kateamendu (esaldi eta ideiak)Complicatus, Complicitus, complico pi. ; adj. ilun, nahasiComplico, as, are, avi edo ui, atum edo itum, biribilkatu, tolestu, tolestatuComplodo, is, ere, osi, osum, tr. bata besteari jo, kaskatuComploratio, onis, f. deitore, intziri, zinkurinComploratus, us, m. deitore, intziri, zinkurinComploro, as, are, intr. elkarrekin negar egin ; deitoratu, auhendatuCompluit, ere, imperts. euria ari daComplures, es, a, anitz, asko, hainbat ; batzuk, zenbaitCompluries, adb. askotan, ardura, maiz, bigabostetan, hanitxetanComplusculi, ae, a, anizkoCompluvium, ii, n. atriumeko ur askaCompono, is, ere, posui, positum, tr. elkarrekin ezarri, taldekatu, bildu, elkartu ; componere copias, gudu taldeak bildu ;birazkatu, parekatu ; borrokan jarri ; alicui componi, bere burua norbaitekin parekatu ; antolatu, egin ; apailatu, eratu, piztu,asmatu, irudikatu ; componere vultum, aurpegia itxuraldatu; componere togam, jantziaren izurdura apailatu ; erabaki ; compositum est inter eos ut, beren artean hitzartu zuten ; baketu,ematu ; componere Galliam, Galia baketu ; landu, ondu (mintzaldi) ; eraiki (hiria) ; componere commentarios, oroipenakidatziComportatio, onis, f. garraiaketaComporto, as, are, tr. elkarrekin, betan edo toki berera garraiatu ; bildu, hornituCompos, otis, jabedun, eskuratua, lortua ; compos sui edo compos, bere buruaz jabe izan, zentzudun ; compos voti, botoagauzatu duenaComposite, adb. artoskiCompositio, onis, f. antoladura, antolaketa, gertaketa ; hitzarmen, itun, bakerazpenComposito, adb. elkar adituzCompositor, oris, m. antolatzaileCompositus, Compostus, a, um, compono pi. ; composita hora, hitzartu ordutan ; composita aetas, adin helduan ;compositus vir, gizon astikor, gizon eramankor ; compositum crimen , salaketa gezurrezkoaCompotatio, onis, f. elkarrekiko hordikeriaCompotior, iris, iri, itus sum, dep. gozatuCompotor, oris, m. edalekideCompransor, oris, m. mahaikideComprecatio, onis, f. herriarren, herriotoitzComprecor, aris, ari, dep.tr. otoiztu, otoitz egin, arren eginComprehendo, is, ere, endi, ensum, tr. eskuratu, harrapatu, hartu ; atzeman ; giltzapetu, atxiki ; ulertu, sumatu, asmatu,adieraziComprehensibilis, e, sumagarri, ulergarri, enteleguzko, buruzkoComprehensio, onis, f. harrapaketa ; edukiera ; ulerpen ; esaldi73

Comprehensus, a, um, comprehendo pi.Comprendo, Comprensus…ik. comprehendo…Compresse, adb. laburki ; biziro, otoiezCompressi, comprimo perf.Compressio, onis, f. estura, estuasun, estutasun1. Compressus, a, um, comprimo pi.2. Compressus, us, m. zapaltze, zapaldura, tinkatzeComprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. tinkatu, zapaldu, estutu, comprimere pugnum, eskua tinkatu ; gelditu, geratu,kabitu, eden ; comprimere laetitiam, bozkarioa kabitu, eden ; ezkutatu, gorde ; comprimere fama, berria, albistea ezkutatuComprobatio, onis, f. baiespen, onespenComprobator, oris, m. baiesle, onesleComprobo, as, are, tr. baietsi, onetsi, oniritzi ; erakutsi, egiaztatu, zuzenetsiCompromissum, i, n. arartekoari dei, hitz hartzeCompromitto, is, ere, misi, missum, intr. arartekoari uste on izan, fidatuCompsi, como 2. perf.Compte, adb. apainki, ederki1. Comptus, a, um, como 2. pi.2. Comptus, us, m. mihiztadura, mihiztapen ; bilo izurduraCompugno, as, are, tr. elkar borrokatuCompuli, compello 2. perf.Compulsus,a, um, compello 2. pi.Compunctus, compungo pi.Compungo, is, ere, unxi, unctum, tr. har hor eztenkatu, ziztatu ; tatuatuCompurgo, as, are, tr. argitu (ikusmena)Computabilis, e, balioztagarriComputatio, onis, f. zenbaketaComputator, oris, m. kalkulagailu, zenbakailuComputo, as, are, tr. kalkulatu, kopuratuComputresco, is, ere, trui, intr. osoki usteldu, hirotuComsi… ik. compsi…Conamen, inis, n. ahalegin, eginahalConamentum, i, n. laguntzaConata, orum, npl. lan gaitza, ahaleginak, saialdi, ekinaldiConatio, onis, f. ahalegin, nekeConatus, us, m. ahalegin, saialdi, ekinaldiConcaedes, ium, fpl. zuhaitz egotziak, moztuakConcalefacio, is, ere, feci, factum, tr. osoki berotuConcalefio, is, fieri, factus sum, berotu (belar, bihi)Concaleo, es, ere, ui, intr. bero beroa izanConcalesco, is, ere, alui, intr. osoki berotua izanConcalleo, is, ere, ui, intr. eta Concalesco, is, ere, callui, gogortu, maskurtu ; soraiotuConcameratio, onis, f. arkupe, gangaConcamero, as, are, tr. gangatuConcavus, a, um, sakon, biribilConcedo, is, ere, cessi, cessum, intr. joan, abiatu, urrundu ; -gana jo ; concedere citra Rhenum, Reno ibaiaren aldehonetara jo ; egoera batetik bestera igaro ; alde jarri ; concedere in aliquem, norbaiten ikusmoldearen alde jarri ; utzi,menpeko, txikiago izan ; concedere naturae, naturari zordun izan, hil ; tr. baimena eman, haizu utzi, utzi ; concedere odiumreipublicae, herra utzi herriaren onagatik ; concedo, ondo, onesten dutConcelebro, as, are, tr. usu joan ; ospatu ; zabalduConcelo, as, are, tr. artoski ezkutatuConcenatio, onis, f. elkarrekiko orrits, otoruntzConcentio, onis, f. ahozko kontzertuConcentus, us, m. ahots edo musikagailu elkar konponketa, kontzertu ; oihu, elkartasunConcepi, concipio perf.Conceptaculum, i, n. jatorrizko toki, jaioterri ; ontzi, biltokiConceptio, onis, f. ernalketa, sorkunde ; ikusmolde ; edukiera1. Conceptus, a, um, concipio pi.2. Conceptus, us, m. lotura, eduki, pila ; sorkunde, ernera, ernamuintze ; loraldi, loratze, fruituConcerpo, is, ere, psi, ptum, tr. urratu (propioan eta itxurakoan)Concerptus, a, um, concerpo pi.Concertatio, onis, f. aharra, eztabaidaConcertator, oris, m. lehiakideConcertatorius, a, um, aharra-, aharrako ; eztabaida-, eztabaidakoConcerto, as, are, intr. borrokatu, lehiatu ; eztabaidatuConcessi, concedo perf.Concessio, onis, f. utziera, uzte, aitorpen (hobendun)74

Concesso, as, are, intr. gelditu, geratuConcessum, i, n. haizu (orokorki), zilegi (legez), sori ( eliza)1. Concessus, a, um, concedo pi.2. Concessus, us, m. baimen, onarpen, onespenConcha, ae, f. maskor, oskol ; perla ; purpura ; ontzi (maskor iduriko) ; turuta (maskor iduriko)Conchatus, a, um, maskorreraConcheus, a, um, maskor-, maskorrakoConchita, ae, m. maskor arrantzaileConcyliatus, a, um, purpuraz tindatua ; purpuraz jantziaConcylium, ii, n. maskor ; ostra ; purpura (margo) ; purpurazko jantzi1. Concido, is, ee, cidi, intr. elkarrekin, batera erori ; hil erori ; adore gabetu, bihotz -, etsi ; lurjo ; auzia galdu2. Concido, is, ere, cidi, cisum, tr. apurtu, moztu ; jo, astindu, zafratu ; xehatu (idazkera)Conciens, entis, izorra, haurdun egonConcieo, es, ere, civi, citum, tr. bildu, jazarrarazi, zirikatu, berotuConciliabulum, i, n. biltoki, batzarleku ; batzar, biltzar, bakuConciliatio, onis, f. elkarte, batasun ; onginahi, jaidura, joera, enjogidura ; lorpen, jabetzeConciliator, oris, m. antolatzaile, artekari, arartekari, arartekoConciliatrix, icis, f. emakume baketzaile, emakume artekariConciliatura, ae, f. ararteko lanbideaConciliatus, us, m. mihiztadura, lotzeConcilio, as, are, tr. bildu, lotu ; baketu, bakeratu ; eskuratu, lortu ; conciliare regnum filio, alkia semeari ziurtatuConcilium, ii, n. mihiztadura ; elkarte, biltzarre ; concilium habere, batzarra bildu ; concilium dare, entzunConcinnatio, onis, f. apailu ; lan, lantze (idazki)Concinnator, oris, m. antolatzaile ; concinnator capitum, ile apaintzaileConcinne, adb. dotore, ederkiConcinnitas, atis, f. antoladura, neurrikidegoa, elkarketa ederConcinnitudo, inis, f. ik. concinnitasConcinno, as, are, tr. antolatu, doitu, konpondu ; eragin, ekarriConcinnus, a, um, egokitua, eratua ; eder, apain, dotore, ximent, usakinekoConcino, is, ere, cinui, intr. abestu, kantatu ; bat izan, elkar aditu ; tr. ospatu1. Concio, is, ire, ivi, itum, ik. concieo2. Concio, onis… ik. contio…Concipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. hartu, eduki ; concipere flamman, piztu, berotu ; sortu ; eritu, nokuzutu ; asmatu ;concipere vitia, bizioz bete ; concipere scelus, ehaitea erabaki ; ohartu, sumatu, ulertu, uste izan ; esan , errepikatu, idatzi ;concipere verba jurisjurandi, zin eginConcise, adb. zehazkiConcisio, onis, f. arteko hitzConcisura, ae, f. ebakidura, koska, zarrastaConcisus, a, um, concido 2. pi.Concitamentum, i, n. akuilagarri, pizgarriConcitate, adb. azkar, zalu, mutiriki, sutsukiConcitatio, onis, f. su, gar, beroaldi, goritasun ; irauzte, oldarConcitator, oris, m. berotzaile, irauzle, akuilatzaileConcito, as, are, tr. indarka higitu, bultzatu ; sortu, eragin, piztu, eman ; concitare odium, herra piztuConcitor, oris, m. zirikatzaile, buru, sustatzaileConcitus, a, um, concieo pi.Conclamatio, onis, f. heiagora, oihu, deiadarConclamito, as, are, intr. orro eginConclamo, as, are, tr. intr. oihu egin, orro egin ; oihukatu, oihuz deitu, otoiztu ; conclamare edo conclamare vasa,abiaduraren dei eman ; conclamare ad arma, armen hartzera deitu ; hilari azken agurra eginConclave, is, n. gela giltzatu, giltzape, kaiolaConcludo, is, ere, clusi, clusum, tr. itxi, hetsi, estali, tapatu ; barnean eduki ; amaitu, bukatuConcluse, adb. perpaus askoz lotutako esaldizConclusio, onis, f. amaiera, setiapen, itxitura, itxiera ; amaiera (mintzaldi), burutzapen ( argudio)Conclusiuncula, ae, f. argudio gainerakoaConclusus, a, um, concludo pi.Concoctio, onis, f. lixiriketaConcoctus, a, um, concoquo pi.Concolor, oris, margo berekoConcoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. erre, egosi, lixiritu ; zoritu (zaldar) ; luzaro gogoetatu, hausnartu ; eutsi, jasan, pairatuConcordia, ae, f. konponbide, elkar entzute, kidetasun, arrolatze ; azalia, alozia ( armonia)Concorditer, adb. kideki, elkar entzunez, goxokiConcordo, as, are, intr. arrolatu, kidetu ; elkarrekin goxoki biziConcors, cordis, kide ; azaliadunConcoxi, concoquo perf.Concrebesco, is, ere, brui, intr. bortizkiago, mutirikiago ari izan75

Concredo, is, ere, credidi, creditum, tr. –n esku utzi, -n gomendioan utzi ; fida izan, bermatu, sinetsiConcremo, as, are, tr. osoki erreConcrepo, as, are, crepui, crepitum, intr. hots egin, zarata egin, kraskatu, zartatu, ozenduConcresco, is, ere, crevi, cretum, intr. gogortu, trinkatu, gatzatu, metatuConcretio, onis, f. mihiztadura, trinkotasun1. Concretus, a, um, concresco, pi.2. Concretus, us, m. kondentsazio, trinkotasun, biltze, hertze, loditzeConcrevi, concresco perf.Concriminor, aris, ari, dep. tr. salatuConcubia nox, f. gau berantaConcubina, ae, f. emakume ohaideConcubinatus, us, m. ohaidetasun, ohaidegoaConcubinus, i, m. ohaideConcubitus, us, m. ohaidetasun ; estalpenConcubium, ii, n. gaualdi berantaConcubui, concumbo perf.Conculcatio, onis, f. oinperatzeConculco, as, are, tr. oinperatu, oinetaz apurtu ; gutietsiConcumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. alboan etzanConcupio, is, ere, tr. nahi izan, gutiziatu, nahius izanConcupiscentia, ae, f. ongiaren gura ; gaizkiaren guraConcuspisco, is, ere, pivi edo pii, pitum, tr. ik. concupioConcurro, is, ere, curri, cursum, intr. laster egin, lasterka joan ; saldoka heldu, topo egin, elkar kaskatu ; borrokatu, lehiatuConcursatio, onis, f. lasterketa ; joan- etorriak, dosteta ; guduskaConcursator, oris, azkar ibiltzaile ; concursator pedes, infanteria arineko soldadoConcursio, onis, f. topaketa ; errepikapenConcurso, as, are, intr. hemen eta han lasterka eginConcursus, us, m. elkarreki lasterka joan ; topaketa, borroka ; biltze, mihiztadura ; osteConcussi, concutio perf.Concussio, onis, f. inarrosketa ; inarrosaldi1. Concussus, a, um, concutio pi.2. Concussus, us, m. inarrosaldiConcutio, is, ere, cussi, cussum, tr. inarrosi, astindu, uzkaili ; nahasiCondecet, ere, imperts. egoki daCondemnatio, onis, f. gaitzespen, kondenaCondemnator, oris, m. gaitzesleCondemno, as, are, tr. gaitzetsi, kondenatuCondenseo, es, ik :Condenso, as, are, loditu, bilduCondensus, a, um, lodi, trinko,Condicio, onis, f. izaera, sozial maila ; erabaki, hitzarmen ; ezkontzaCondico, is, ere, dixi, dictum, tr. erabaki, hitz eman ; condicere tempus et locum, epeaz eta tokiaz erabaki ; bere buruagonbidatuCondictum, i, n. hitzarmen, itunCondictus, a, um, condico pi.Condidi, condo perf.Condigne, adb. oso egokiro, duinkiCondignus, a, um, oso duin, oso egokiCondimentum, i, n. gozagarriCondio, is, ure, ivi edo ii,itum, tr. merlatu ; gozatu, apailatu (jateko) ; gantzutu, baltsamatuCondiscipula, ae, f. emakume ikaslekideCondiscipulatus, us, m. ikaslekidegoaCondiscipulus, i, m. ikaslekideCondisco, is, ere, didici, intr. ikasi ; intr. barnatik ikasiConditicius, a, um, merlatu, kontserbatu1. Conditio, onis, f. ik. condicio2. Conditio, onis, f. marlatze ; apailu ; gozagailuConditivus, a, um, kontserbagarri1. Conditor, oris, m. eraikitzaile, egile, sortzaile ; conditor historiae, historialari2. Conditor, oris, m. apailatzaileConditorium, ii, n. biltegi ; zerraldo, hilkutxaConditura, ae, f. merlatze, apailuConditus, a, um, condo eta condio pi.Condo, is, ere, didi, ditum, tr. sortu, eraiki, egin ; idatzi, ondu ; condere urbem, hiria eraiki ; condere leges, legeak eman ;kontserbatu, gorde ; ehortzi ; giltzapetu ; condere in carcerem, preso ezarri ; igaran (denbora) ; ezkutatu, gorde ; sartu,murgildu ; condere ensem in pectus, bularrean ezpata sartu76

Condocefacio, is, ere, feci, factum, tr. zutitu, eraiki, eratu, antolatuCondoceo, es, ere, docui, doctum, tr. zutitu, eratu, antolatuCondoleo, es, ere, intr. pairatu, nekalduCondolesco, is, ere, dolui, intr. pairatu, nekalduCondonatio, onis, f. osokiko emaitzaCondono, as, are, tr. eman, oparitzat eman oso jabe bezala ; utzi, -i uko egin ; condonare agros alicui, lurrak norbaitieman ; condonare pecunias debitori, zordunari zorrak kendu ; condonare juvenem patri, gazteari barkatu haren aitagatikCondormio, is, ire, intr. lo zurrunkan izanCondormisco, is, ere, intr. loak hartu, lokartuConducibilis, e, mesedegarri, baliagarriConduco, is, ere, duxi, ductum, tr. eraman, bildu, elkartu ; kizkurtu, uzkurtu (gihar) ; orbaindu ; gatzatu (odola) ;conducere dispersas copias, saldo barreiatuak bildu ; akuratu, alokatu ; soldatan hartu ( mutil, soldado) ; mailegatu, jesan ;abasberuan, honenbestetan hartu (lana) ; conducere domum eta agros ab aliquo, norbaitenganik etxea eta alorrak akuran,alokairuan ukan ; balio izan, on izan ; behar izanConducticius, Conductitius, a, um, akuratu, soldatan hartuConductio, onis, f. elkartasun , bilera, bilduma ; akura, alokairuConductor, oris, m. akuratzaile, etxetiar ; enpresari, tratulariConductum, i, n. bizitegi akuratuConductus, a, um, conduco pi. ; conducti, mpl. soldado saripekoakConduplico, as, are, tr. bikunduConduro, as,are, tr. gogortuCondus, i, m. etxezainConecto…conubium… ik. connecto …Confabulor, aris, ari, dep. intr. solastatu, elestatu, elestan ari, mintzatuConfarreatio, onis, f. konfarreazioa, ezkontza ospakizuna , Jupiteri ogi eskentuzConfarreo, as, are, tr. konfarreazioz ezkonduConfatalis, e, patu, zori berakoConfectio, onis, f. egintza, egitate, lan, amaiera, bukaera, bururapen ; zerga eskuratzeConfector, oris, m. egile, bukatzaile, ezereztatzaileConfectura, ae, f. egite, antoladuraConfectus, a, um, conficio pi.Conferbui, confervesco perf.Confercio, is, ire, fersi, fertum, tr. pilatu, metatu, tinkatuConfero, fers, ferre, tuli, collatum, tr. elkartu, bildu ; conferre impedimenta in unum locum, hatuak toki berean bildu ;hornitu (soldadoak) ; ordaindu (zerga) ; eman, jarri ; conferre honores in aliquem, norbaiten omena egin ; conferre tributum,zerga ordaindu ; elkarren arteko ezarri, eraktxeki, bildu ; conferre sermonen cum aliquo, norbaiteki solasean izan ;kontrajarri, erkatu ; conferre pacem cum bello ; pakea gerrarekin erkatu ; aldatu, bestelakotu, itxuraldatu ; conferre aliquemin avem, edonor txorira itxuraldatu ; atzeratu, gibelatu, luzatu ; conterit iter in posterum diem, biharamunera joanaldialuzatu zuten ; norbaiten bizkar jarri ; conferre crimen in aliquem, ehaitea norbaiten bizkar ezarri ; eraman, zuzendu ; collatissignis in dextrum cornu, ikurrinak eskuin alderat eraman ; conferre se, baztertu, sartu, joan ; conferre se Romam, Erromaratjoan ; conferre se in fugam, ihes joanConferrumino, as, are, tr. soldatuConfersi, confercio perf.Confertim, adb. gertutik, hurbiletikConfertus, a, um, confercio pi. ; tinko, estutu, lodi ; beteConferva, ae, f. laminamantarConfervefacio, is, ere, tr. urtuConfervesco, is, ere, bui, intr ; goritu, irakin ; berotu (haserre)Confessio, onis, f. aitor, aitormen, onarpenConfessum, i, n. gauza onartua, aitortua, ageriko onartua ; ex confesso, ezin ukaConfessus, a, um, confiteor pi. aitorle ; pasiboa. aitortu, egiazkoConfestim, adb. ondoren, lehiatuki, luzatugabeConficiens, entis, conficio po. egile ; eragile, eraginkorConficio, is, ere, feci, fectum, tr. landu, idatzi ; amaitu, bukatu, burutu, bete ; conficere mandata, aginduak bete ; iritsi,conficere annos sexaginta ; hirurogei urtetara iritsi ; bildu (gudariak), lortu ; conficere exercitum, armada bildu ; heldu, undeconficitur ut, hortik heldu da… ; lixeritu, txikitu (janaria) ; ezereztu, eho, hil ; xahutu ; ahuldu ; fame confici, goseak eho,gosez hilConfictio, onis, f. gezurrezko asmaketa ; confictio criminis, gezurrezko salaketaConfictus, a, um, confingo pi.Confidens, entis, confido po. ; adj. ausarti, muger ; bipil, mutiriConfidenter, adb. ausarki ; mutiriki, lotsagabeConfidentia, ae, f. itxaropen ; ziurtamen, adore, bipiltasun ; mitirikeriaConfidi, confido perf. bekanaConfido, is, ere, fisus sum edo fidi, intr. bermatu, fidatu, fida izan, itxaron, igurukiConfigo, is, ere, fixi, fixum, tr. elkarrekin iltzatu ; zulatuConfiguro, as, are, tr. moldatu, eratu77

Confine, is, n. auzoko alde ; hegi, mugaConfingo, is, ere, finxi, fictum tr. moldatu, eratu ; asmatu, ; -dena egin, alegia eginConfinis, e, auzoko ; antzeko, idurikoConfinium, ii, n. auzo, inguru ; mugaConfinxi, confingo perf.Confio, ieri, (inf. oraialdia eta 3. pers.), beteConfirmatio, onis, f. bermatze, indartze, azkartze ; sustapen ; baieztapenConfirmator, oris, m. berme, bahiConfirmo, as, are, tr. indartu ; bermatu ; baieztatuConfiscatio, onis, f. bahiduraConfisco, as, are, tr. bahitu ; kutxan gordeConfisio, onis, f. konfidantzaConfisus, a, um, confido pi. ; fida denaConfiteor, eris, eri, fessus sum, dep. tr. aitortu, lekuko, jakile izan, erakutsi, aldarrikatuConfixi, configo perf.Confixus, a, um, configo pi.Conflaccesco, is, ere, intr. baretuConflagratio, onis, f. kiskalpen, suteConflagro, as, are, intr. erre, kiskaltuConflexus, a, um, bihur, makurConflictatio, onis, f. talka, kaska, gatazkaConflictio, onis, f. talka, borroka ; gatazka, eztabaidaConflicto, as, are, intr. borrokatu, gudukatu ; tr. jo, gaizki erabiliConflictor, aris, ari, dep. intr. borrokatu1. Conflictus, a, um, confligo pi.2. Conflictus, us, m. joaldi, talka, kunka, kuzkaConfligo, is, ere, flixi, flictum, tr. jo, topatu ; erkatu, buruz buru ezarri ; intr. borrokatu, gudukatuConflixi, confligo perf.Conflo, as, are, tr. putz egin, ufatu, piztu ; goritu, burdina landu; egin, eragin ; conflare enses, ezpatak egin ; conflarepecunian, aberastuConfluens, entis, m. ibaiadarConfluo, is, ere, fluxi, intr. isuri, bateratu ; saldoan edo saldoka helduConfluxi, confluo perf.Confodio, is, ere, fodi, fossum, tr. zulatu, induskatu ; jorratu , kritikatuConformatio, onis, f. moldura, itxura, itxurapen, antoladura ; argibide, burutapenConformo, as, are, tr. eratu, tankeratu, itxuratuConfornicatio, onis, f. gangaConfossus, a, um, confodio pi.Confoveo, ik. foveoConfractus, a, um, confringo pi.Confragosus, a, um, ezleun, latzConfragus, a, um, ezleun, latzConfregi, confringo perf.Confremo, is, ere, ui, intr. dardaratu, ikaratuConfrico, as, are, tr. igurtzi, marruskatuConfringo, is, ere, fregi, fractum, tr. hautsi, apurtu, puskatuConfrio, as, are, tr. txikitu, xehatu, xehekiConfudi, confundo perf.Confugio, is, ere, fugi, intr. ihes egin ; hertsatu, deituConfugium, ii, n. ihesleku, aterbe, gerizaConfulgere, eo, ik. fulgereConfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. nahasi ; asaldatu, irauliConfuse, adb. nahas-mahasConfusim, adb. nahas-mahasConfusio, onis, f. nahasketa ; iraulketa, nahaspilaConfusus, a, um, confundo pi.Confuto, as, are, tr. zapatu, zanpatu ; apaldu, gezurtatuCongelasco, is, ere, intr. hormatu, izoztu, karroindatuCongelatio, onis, f. izozketa, izozteCongelo, as, are, tr. intr. izoztu ; gogortu, zihatuCongemino, as, are, tr. bikoiztuCongemo, is, ere, ui, intr. auhendatu, zinkurin egin ; tr. deitoratuCongener, eris, mota bereko,Congenitus, a, um, -kin jaioaConger, gri, m. itsas aingiraCongeries, ei, f. pila, meta, mukuru ; Kaosa78

Congermino, as, are, intr. ernamuindu, hozituCongero, is, ere, gessi, gestum, tr. pilatu, metatu ; ohatzea, habia egin ; bizitzen jarriCongerro, onis, m. atseginkideCongessi, congero perf.Congesticius, Congestitius, a, um, pilatu ; congesticia humus, lupilatu1. Congestus, a, um, congero pi.2. Congestus, us, m. pilaketa, metaketaCongialis, e, konga batekoCongiarium, ii, n. herriari janari emaitza ; emaitzaCongiarius, a, um, konga batekoCongius, ii, m. konga (3 l. 28 neurri)Conglacio, as, are, intr. izoztu, hormatu, karroinduConglisco, is, ere, intr. berretu, gehitu, ugalduConglobatio, onis, f. metadura ; bilera (gudutaldeak)Conglobo, as, are, tr. metatu, bateratu, bildu ; biribilkatuConglomero, as, are, tr. bildu, taldekatuConglutinatio, onis, f. eransketa, loturaConglutino, as, are, tr. erantsi, lotu, zimendatu ; asmatu (jokaldi, jukutria)Congratulatio, onis, f. zorionak, goresmenCongratulor, aris, ari, dep. intr. zoriondu, goretsi ; zoriontsu izanCongredior, eris, i, gressus sum, dep. aurkitu, kausitu, elkarrizketatu; borrokatuCongregabilis, e, lagunkin, elkarkoiCongregatio, onis, f. bilera, biltze, biltzar, batzar ; bildumaCongrego, as, are, tr. taldekatu, bilduCongressio, onis, f. topaketa ; aurkipen ; elkarrizketa ; guduka, gatazka1. Congressus, a, um, congredior pi.2. Congressus, us, m. aurkipen, elkarrizketa ; borrokaCongruens, entis, congruo po. elkar aditzaile, araberako ; erako, egokiCongruenter, adb. egoki, araberaCongruentia, ae, f. egokitasun, nahiera ; adostasun, konponbide ; doitasunCongruo, is, ere, grui, intr. (3.pers. bakarrik) bildu, iduritu, hitzartuCongruus, a, um, araberako, egokiConicio, ik conjicioConifer, Coniger, era, erum, kono iduriko fruituak dituenaConisco, as, are, intr. talka egin ; burataka ari izan, buratatuConisso, ik. coniscoConiveo, ik. conniveoConjeci, conjicio perf.Conjectatio, onis, f. aieruketa, usnaketa ; aieru, usna, argipenConjectio, onis, f. jaurtiketa ; erkaketa, argipenConjecto, as, are, tr. aurtiki, jaurtiki ; antzeman, aierutu, iragarri ; hipotesia eginConjector, oris, m. azti, asmaginConjectrix, icis, f. emakume aztiConjectura, ae, f. aieru, usna, amets argizale, iragarpen ; hipotesiConjecturalis, e, aieruko1. Conjectus, a, um, conjicio pi.2. Conjectus, us, m. metaketa, jaurtiketa ; conjectu lapidum, harri kalduz, harrikatuzConjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. jaurtiki edo metatu elkarrekin, leku berean ; jaurtiki, bulkatu ; conjicere tela in, -n aurkageziak jaurtiki ; conjicere culpam in aliquem, hobena norbaiten bizkar ezarri ; aierutu, usnatu, antzemanConjugalis, e, ezkontzako, senarremazteenConjugatio, onis, f. nahaste ; ahaidetasun (hitzak)Conjugialis, e, ezkontzakoConjugium, ii, n. ezkontza ; senar, emazte, ezkontide ; estalketa, bikote (abereak)Conjugo, as, are, tr. ezkondu, elkartuConjuncte, adb. batera, betanConjunctim, adb. batera, elkarrekinConjunctio, onis, f. mihiztadura, mihiztapen, elkartasun ; ezkontza ahaidetasun, adiskide harremanakConjunctus, conjungo pi.Conjungo, is, ere, junxi, junctum, tr. lotu, batu, bildu ; conjungere dextras, eskuak eman ; elkartu (ezkontzaz, ahaidegoaz,adiskidantzaz) ; conjungere aliquam matrimonio, emaztea hartu ; elkarrekin egin edo hartuConjuratio, onis, f. azpijoko, azpilan, satorlan ; azpijoko bileraConjuratus, a, um, conjuro pi. elkarrekin zin egile ; zinak batua ; sator, azpilan egileConjuro, as, are, intr. batera zin egin ; azpilan egin ; satorlan eginConjux, jugis, m. senar ; f. emazte, emaztegaiConl… ik. coll…Connecto, is, ere, nexui, nexum, tr. elkarlotu, kateatu79

Connexio, onis, f. josketa, eranspenConnexui, connecto perf. ; connexus 2., dat. s.1. Connexus, a, um, connecto pi.2. Connexus, us, m. lotune, loturaConnisus, a, um, connitor pi.Connitor, eris, i, isus edo ixus sum, dep. eginahalak oro egin ; indarrak bilduConniveo, es, ere, nivi edo nixi, intr. begi keinu egin ; begi kliskatu ; ezikusia egin, jasan, utziConnivi, conniveo perf.Connixa, ae, f. erditu, ematu eme, -, - urrixaConnixi, conniveo perf.Connixus, a, um, connitor pi.Connubialis, e, ezkont-, ezkontzazkoConnubium, ii, n. ezkontza ; txertoConor, aris, ari, dep. tr. eginahal egin, hasi, abiatu, -i lotuConquadro, as, are, tr. aizkoratu, karratu ; intr. arabera izanConquassatio, onis, f. inarrosi, inarrosaldi ; aldaketa (osasuna)Conquasso, as, are, tr. inarrosi ; xehatu, puskatuConqueror, eris, i, questus sum, dep. tr. kexatu, intziri eginConquestio, onis, f. zinkurin egite ; erosta, auhen ; errukirako deiConquestus, us, m. erosta, intziriConquexi, conquinisco perf.Conquiesco, is, ere, quievi, intr. atseden hartu, bakean izan ; baketu, ematuConquinisco, is, ere, quexi, intr. kuzkurtu, makurtuConquiro, is, ere, quisivi, quisitum, tr. batera bilatu alde guztietan ; bateratu, bildu (gudari taldeak)Conquisite, adb. arretaz, artoskiConquisitio, onis, f. baterako bilaketa ; bilketa (gudariak)Conquisitor, oris, m. biltzaile ; zelatariConquisitus, a, um, conquiro pi.Conquisivi, conquiro perf.Conr… ik. corr…Consaepio, is, ire, psi, ptum, tr. oso inguratu, mugatuConsaeptum, i, n. esparru, hesi, barrutiConsaeptus, a, um, consaepio pi.Consalutatio, onis, f. baterako, elkarko agurConsaluto, as, are, tr. batera agur egin ; intr. agurtuConsanesco, is, ere, sanui, intr. bizkortu, indarberrituConsanguinea, ae, f. ahizpa, arrebaConsanguineus, a, um, odol bereko ; anai-, neba- , ahaideko ; iz. ahaide, anai, nebaConsanguinitas, atis, f. odol lokarri, ahaidetasunConsano, as, are, tr. osoki sendatu, osoki osatuConsanui, consanesco perf.Conscelero, as, are, tr. ehaiteaz zikinduConscendo, is, ere, scendi, scensum, tr. igan, igo ; conscendere edo conscendere navem, untziratuConscensio, onis, f. igoera ; untzirapenConscensus, a, um, conscendo pi. igo dena ; untziratuaConscidi, conscindo perf.Conscientia, ae, f. guztiena den ezagutza, sekretu, kidetasun ; konorte ; baitako deiConscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. urratu, puskatu, zatituConscisco, is, ere, scivi, scitum, tr. erabaki, egin, gauzatu ; conciscere sibi mortem, bere buruaz beste egin ; intr. adosegon, ber hitzeko izanConscissus, a, um, conscindo pi.Conscitus, a, um, concisco pi.Conscius, a, um, batzuekin dakiana, kide, lekuko, jakile ; errudun, hobendunConscivi, conscisco perf.Conscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. idatzi ; bildu (soldadoak) ; landu, oharrak idatziConscriptio, onis, f. bilketa ; idazketa, idazkiConscriptor, oris, m. idazleConscriptus, a, um, conscribo pi. ; Patres conscripti, Aita konskrituak (senadoreak)Conseco, as, are, secui, sectum, tr. puskatu, zatitu, zatikatu, urratuConsecratio, onis, f. sagaratze, apoteosiConsecro, as, are, tr. sagaratu, jainkoei gomendatu ; jainkotu, betierekotuConsectarium, ii, n. amaiera, bururapenConsectarius, a, um, ondorioko, logiko, zuzenConsectatio, onis, f. lasterkaldi, jarraipenConsectatrix, icis, f. emakume jarraitzaileConsectio, onis, f. ebaketa (zuhainak)80

Consector, aris, ari, dep. tr. lasterkatu, jarrai, bilatu, lortu gura izan ; jazarriConsectus, a, um, conseco pi.Consecui, conseco perf.Consecutio, onis, f. ondorio, jarraipen ; amaiera, bururapenConsecutus, a, um, consequor pi.Consedi, consido perf.Consedo, as, are, tr. osoki eztituConsenesco, is, ere, senui, intr. zahartu ; ahuldu ; zerbati luzaro lotu ; hil, indargetu ; zaharkituConsensio, onis, f. adostasun, onarpen ; elkartasun, azpijoko1. Consensus, a, um, consentio pi.2. Consensus, us, m. adostasun, onespen, batasun ; consensus omnium, ahobatezConsentaneus, a, um, ados, araberako, egoki ; consentaneum est, egoki daConsentiens, entis, consentio po.Consentio, is, ire, si, sum, intr. iritzi bereko izan, ; ados izan ; consentire cum aliquo, alicui, norbaiten iritziko izan,gogaide izan ; kidetu, konpondu ; antequam consentirent, kidetu aitzin ; tr. erabaki, onetsi ; consentiunt omnes decertare,guztiek gudukatzea erabaki zutenConsenui, consenesco perf.Consepelio, is, ire, ivi edo ii, ultum, tr. –kin ehortziConsepio… ik. consaepio…Consepultus, a, um, consepelio pi.Consequens, entis, consequor po.Consequentia, ae, f. jarraikuntza, jarraipenConsequor, eris, qui, cutus sum, dep. tr. jarrai, jarraiki, jazarri ; consequi hostem, arerioari jazarri ; onartu, consequimorem, ohitura onartu ; iritsi, heldu, tanta eum est prosperitas consecuta, haren atsegina handi izan zen ; lortu, erdietsi,consequi honores, aintzak lortu ; consequi nomen, ezagutua izan ; ulertu, adierazi, consequi aliquiid memoria, zerbait ondogogoratu ; atzetik, ondotik heldu, etorri, annus qui consequitur, heldu den urtean ; quod consequitur, ondorioa1. Consero, is, ere, erui, ertum, tr. lotu, josi ; hasi, ekin, lotu, conserere manum, borrokari ekin, lotu2. Consero, is, ere, sevi, situm, tr. erein, landatuConserte, adb. herrokanConsertus, a, um, consero 1. pi.Conserui, consero 1. perf.Conserva, ae, f. esklabusakideConservatio, onis, f. kontserbatze ; zaintze, gordatze, conservatio decoris, jentetasunaren gordatzea, begiratzeaConservator, oris, m. zaintzaile, salbatzaileConservatrix, icis, f. emakume gordetzaileaConservitium, ii, n. ororen esklabugoaConservo, as, are, tr. gorde, salbatu, ez hilarazi, ez ezereztu, ez suntsitu ; begiratu, atxiki, conservare jusjurandum, zinagorde, atxiki1. Conservus, a, um, esklabulagun2. Conservus, i, m. esklabukideConsessor, oris, m. alboan eseria ; mahailagun ; -kideConsessus, us, m. alboan eserteko zuzena ; biltzar ; biltegiConsevi, consero 2. perf.Consideranter, adb. arretaz, zuhurkiConsiderate, adb. artoski, gogoatukiConsideratio, onis, f. arreta, arduraConsideratus, a, um, considero pi. ; gogoetatsu, zuhurConsidero, as, are, tr. gogoetatu, gogoetak eginConsido, is, ere, sedi, sessum, intr. eseri, jarri ; gelditu, geratu ; ahuldu ; baretuConsignate, adb. zehazkiConsignatio, onis, f. agiriConsigno, as, are, tr. zigilatu, izenpetu ; oharteman, oharrak ezarriConsilesco, is, ere, intr. isilduConsiliarius, a, um, aholkatzaile on ; iz. aholkulari, ulertarazleConsiliator, oris, m. aholkulariConsilior, aris, ari, dep. intr. aholkatu ; batzarrean bilduConsilium, ii, n. aholku, iritzi, rem de alicujus consilio agere, norbaiten aholkuen arabera ari izan ; erabaki, egitasmo ; eoconsilio ut, asmotan, xedetan, -kotan, egitekotan ; sine consilio, ustegabean, gogogabe ; zuhurtasun, zentzutasun, vir magniconsilii, zentzutasun handiko gizona ; batzar, biltzar, senatu, auzimahai ; erabaki, consilium castrense edo militare, gerrabiltzar ; est publici consilii particeps Catilina, Katilinak senatuko erabakietan parte hartzen du.Consimilis, e, oso iduri, oso berdinConsimiliter, adb. era oso bereanConsipio, is, ere, intr. bere buruaz jabe izan, odol hotzean izanConsisto, is, ere, stiti, intr. gelditu, geratu ; jarri (gudutaldeak), gatzatu, gogortu ; zutik egon, geldi egon, iraun ; gertatu ;baliagarri izan (agiri) ; -tan izan ; tematuConsitio, onis, f. ereite, landatze ; landa, alor81

Consitor, oris, m. ereile, landatzaileConsitura, ik. consitioConsitus, a, um, consero 2. pi.Consobrina, ae, f. lehengusinConsobrinus, i, m. lehengusuConsociatio, onis, f. elkarte, itunConsocio, as, are, tr. elkartu, josi, batera ezarriConsolabilis, e, kontsolaerrazaConsolatio, onis, f. kontsolamendu, eztitasun, dolumenakConsolator, oris, m. pozemaileConsolatorius, a, um, kontsolagarriConsolida, ae, f. laminamantar (landare)Consolido, as, are, tr. azkartu, indartuConsolor, aris, ari, dep. tr. kontsolatu, eztitu, ordainduConsonantia, ae, f. soinu zuzentzeConsone, adb. ahots batezConsono, as, are, sonui, intr. betan ozendu ; soinu bera izan ; atzizki bera izan ; seneko, koburuko izanConsonus, a, um, soinu bereko ; soinu gozoko, egokiConsopio, is, ire, ivi, itum, tr. loarazi, lokarraziConsors, ortis, m. ondorekide, jabekide ; aurride, ahaide, -kide ; ororen, amankomunConsortio, onis, f. elkarte, erkidegoaConsortium, ii, n. erkidegoa, elkarte, esku hartze1. Conspectus, a, um, conspicio pi. ; adj. nabarmen, ohargarri2. Conspectus, us, m. ikusmen, so, in conspectu, irian, ikusmenean ; begirada, ikuspegi orokor, laburpenConspergo, is, ere, spersi, spersum, tr. hurtatu, ihiztatu, isuriConspersus, a, um, conspergo pi.Conspexi, conspicio perf.Conspiciendus, a, um, conspicio aditz-adj., ikusgarri, nabarmen, ohargarriConspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. sogin, behatu, begiratu, begiztatu, ikusi ; aurrean izanConspicor, aris, ari, dep. tr. ikusi, begiztatuConspicuus, a, um, ageri, nabarmen, aipatua, ospetsuConspirati, orum, mpl. gaizkideakConspiratio, onis, f. adostasun, batasun, elkartasun, egokitasun ; azpijoko, azpikeriaConspiratus, us, m. konponketa, batasunConspiro, as, are, intr. konpondu, hitzartu ; azpikerian ari izan ; batera jo (soinua)Conspissatus, a, um, lodi, trinko, trinkatuaConsponsor, oris, m. -kin bahi, bermeConspuo, is, ere, spui, sputum, tr. norbaiti txu egin ; laidoztatu, nardatuConspurco, as, are, tr. zikindu ; gaiztatu, usteldu, galbideratuConsputo, as, are, tr. txuz beteConstans, antis, gogor ; burkoi, tematsu ; iraunkor, constanti vultu, aurpegia aldatugabe ; konpon, gogoetatsuConstanter, adb. iraunkiro, finki, sendoki ; zuhurki ; ahots batezConstantia, ae, f. sendotasun, finkotasun, tinkotasun ; zintzotasun ; iraunkortasun (jokaera) ; adostasunConstantinopolis, is, f. Konstantinopolis edo BizantzioConstantinopolitanus, a, um, Konstantinopoliko ; KonstantinopolitarConstantinus, i, m. Konstantino enperadoreaConsternatio, onis, f. kezka, larri, estualdi, estutasuna ; jazarraldi, bihurrialdi1. Consterno, as, are, tr. jo, larritu, estutu ; jazarri, bihurtu2. Consterno, is, ere, stravi, stratum, tr. estali ; irauli, lurreratu, uzkailiConstipo, as, are, tr. bildu ; tinkatuConstiti, consto eta consisto perf.Constituo, is, ere, tui, tutum, tr. ipini, ezarri, geratu, bildu (gudutaldeak), constituere legiones in acie, gudurako legioiakbildu ; eraiki, sortu, constituere urbem, hiria eraiki ; antolatu ; erabaki, zehaztu, erakutsi, constituere tempus in posterumdiem, biharamuneko hitzartu ; hitzeman, hitzartuConstitutio, onis, f. izaera, tankera ; antolaketa ; konstituzio ; lege, araudiConstitutor, oris, m. eraikitzaile, sortzaile, iratzaileConstitutum, i, n. lege, arau, itun ; epeConsto, are, stiti, intr. ondo izan, iraun ; izan, bizi izan ; menpeko izan ; osatu, egin ; tematu, constare in sententia, bereiritzean iraun ; ados izan ; ziur izan, argi izan (impers), constat inter omnes, guztientzat nabari dago ; balio izan, parvoconstat, guti balio du ; pluris constat, gehiago balio duConstratum, i, n. zurezko zoladura ; zubizoladura ; untzigainConstratus, a, um, consterno 2 pi. ; estalia, zubidun (untzi) ; irailia, aurtikiaConstravi, consterno 2. perf.Constrepo, is, ere, ui, itum, intr. zarata egin, zalaparta eginConstrictus, a, um, constringo pi. ; uzkurtua, zimurtua ; garratz, zorrotz ; laburtua, murriztuaConstringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. lotu, kateatu, tinkatu, estutu ; sabelidortu, idorreritu82

Constructio, onis, f. eraikidura, egitura ; apainketa (hitzak)Constructus, a, um, construo pi.Construo, is, ere, struxi, structum, tr. eraiki, jaso ; metatuConstuprator, oris, m. usteltzaile, liluratzaile, gogatzaileConstrupo, as, are, tr. usteldu, galbideratzaile, zikinduConsuadeo, es, ere, tr. biziki aholkatu ; aldeko izan (auguroa)Consuasor, oris, m. aholkariConsuavio, as, are, edo Consuavior, aris, dep. musu eman, pot emanConsudo, as, are, intr. izerdi hur izan, izerdilapa izan, izerdi patsetan izanConsuefacio, is, ere, feci, tr. ohitura izanConsuesco, is, ere, suevi, suetum, tr. ohitura izan ; ohituConsuetudo, inis, f. ohitura, aztura ; pro edo ex consuetudine, consuetudine, ohituraren arabera ; erabilera (mintzaera),hizkera, mintzaera ; nabasitasunConsuetus, a, um, consuesco pi. ; ohikoConsuevi, consuesco perf.Consul, ulis, m. kontsul ; Mario eta Cinna coss. (consulibus), Mario eta Kinna kontsul zeudelaConsularis, e, kontsul-, kontsularen ; kontsularis aetas, kontsul izateko adina ; iz. kontsul ohiConsulariter, adb. kontzul legezConsulatus, us, m. kontsulegoa ; consulatum inire, kontsul izendatuConsulo, is, ere, sului, sultum, intr. erabaki ; artatu, axolatu, arreta izan ; consulere alicui, norbaiten begira ukan ;consulere in aliquem, norbait zigortu ; tr. eztabaidatu, aztertu ; aholkua eskatu, galdetuConsultatio, onis, f. erabaki, azterketa ; galde, galdekizunConsulte, adb. gogoetak eginik1. Consulto, adb. berariaz, nahitara2. Consulto, as, are, intr. erabaki, ekin, ari izan, zaindu ; tr. aholku galdeginConsultor, oris, m. aholku eskale ; aholkulariConsultrix, icis, f. emakume zaintzaileConsultum, i, n. erabaki, senatus consultum, Senatugoaren erabakia ; egitasmo, xede ; orakulu galdeketa1. Consultus, a, um, consulo pi. erabakia, arretaz egina, zuhur ; trebe, antzetsu2. Consultus, i, m. legegizonConsului, consulo perf.Consummatio, onis, f. metaketa, gehiketa ; amaiera, bukaeraConsummo, as, are, tr. gehitu ; bukatuConsumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. suntsitu, ezereztu, irentsi, xahutu ; agortu ; baliatu (denbora)Consumptio, onis, f. suntsipenConsumptor, oris, m. suntsitzaile, xahutzaile, gastatzaileConsumptus, a, um, consumo pi.Consuo, is, ere, sui, sutum, tr. batera josiConsurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. batera zutitu ; consurgere ad armas, armen hartzera lehiatuConsurrectio, onis, f. batera zutitzeConsurrexi, consurgo perf.Consutus, a, um, consuo pi.Contabefacio, is, ere, tr. meharazi, esmeriatuContabesco, is, ere, tabui, intr. endurtu, esmeriatuContabulatio, onis, f. zoladura, solairuContabulo, as, are, tr. oholez eraiki, oholeztatu1. Contactus, a, um, contingo pi.2. Contactus, us, m. ukipen ; zikindura, kutsapenContages, is, f. ukipenContagio, onis, f. ukipen ; izurri ; gogokutsapen : kidetasun ; harremanContagium, ii, n. ukipen ; gaixotasun kutsakor ; gogokutsapenContamino, as, are, tr. nahasi ; zikindu, kutsatuContectus, a, um, contego pi.Contego, is, ere texi tectum, tr. estali ; ezkutatu ; gorde, txurizkatuContemero, as, are, tr. zikinduContemnendus, a, um, contemno aditz-adj. gutiesgarriContemno, is ,ere ,temsi, temptum, tr. gutietsi, arbuiatu, baztertuContemplatio, onis, f. ondo behaketa, begiztatze ; errotik azterketa1. Contemplator, contemplor agintaldi etorkizuna2. Contemplator, oris, m. begiztatzaile, behatzaileContemplor, aris, ari, dep.tr. arretaz behatu, aintzat hartuContemplatrix, icis, f. emakume behatzaileContemplatus, a, um, contemptor pi. ; begiztatua, behatuaContemplatus, us, m. haintzat hartze ; behaketaContemporaneus, a, um, (dat.). garaikideContempsi, contemno perf.83

Contemptim, adb. gutxietsizContemptio, onis, f. gutxiespenContemptor, oris, m. gutxiesle, arbuiatzaile1. Contemptus, a, um, contemno pi. gutiesgarri, zital, ezdeus2. Contemptus, us, m. gutxiespen, arbuio, destainaContendo, is, ere, tendi, tentum, tr. hedatu, aurtiki ; ekin ; contendere animum in aliquid, zerbaiti lehiatu ; eginahalakegin, jo ; eskatu, contendebat ut (edo inf.) ahalegiten zuen ; aurka jarri, kontrajarri, contendere vetera et praesentia,iraganaldia eta orainaldia kontrajarri ; baieztatu, baietsi ; intr. –ra jo, abiatu, joan, contendere in Britaniam, Britaniarantz jo ;lehiatu, borrokatu, contendere contra leonen, lehoiaren aurka borrokatuContente, adb. indarka ; zikoizkiContentio, onis, f. ardura, lehia, contentio animi, gogolehia ; indar, ahalegin, eztabaida, contentio honorum,ohorebilaketa ; konparaketaContentiose, adb. lehiatuki, tematsukiContentiosus, a, um, buhurri, burkoi, lehiati, temati1. Contentus, a, um, contendo pi. teinko, zurrun ; contentis corporibus, giharriak bildurik ; mens contenta in aliqua re,gogoa zerbaiti lotuta ; soikika, begiak landatuta2. Contentus, a, um, contineo pi.; pozikConterminus, a, um, mugakideContero, is, ere, trivi, tritum, tr. xehatu, zapaldu, higatu, andeatu ; galdu (denbora), auzepaiten ari izan ; xahutu, garaituConterraneus, i, m. herrikideConterreo, es, ere, ui, itum, tr. izutu, larrituConterritus, a, um, conterreo pi.Contestatio, onis, f. lekukotasun, jakilegoa, otoi sutsuContestatus, a, um, contestor pi. otoigile ; deitzaile ; baietsia, onartua ; auziratuaContestor, aris, ari dep. tr. lekuko hartu, otoitu, dei egin, auziratu, jakileak hartuzContexi, contego perf. edo contexo inf. pasiboaContexo, is, ere, texui, tectum, tr. korapilatu, bildu, eho ( oihal), bilbatu ; egin, ondu ; contexere librum, liburua idatziContexte, adb. kateatuzContextim, adb. ehun, oihal eran1. Contextus, a, um, contexo pi. eho, tinko, lodi ; egoki, jarraikia2. Contextus, us, m. ehun, oihal, elkartaratze, bildura ; lotura, antolamendu, egituraContexui, contexo perf.Conticesco, Conticisco, is, ere, ticui, intr. isildu, mututu, geratu (zarata)Contigi, contingo perf.Contignatio, onis, f. solairuContigno, as, are, tr. tauladuraz estaliContiguus, a, um, mugakide, ondoko, auzokoContinens, entis, contineo po. ; adj. mugakide, ondoko, auzoko, lerroka ibiltzailea ; continente spiritu, taigabe, etengabe ;bere buruaren jabeContinens (terra), f. lehorContinenter, adb. alboz albo, etengabe, taigebe ; melengeki, jangartsukiContinentia, ae, f. neurri, neurritasunContineo, es, ere, tinui, tentum, tr. eduki, eutsi, ito, menderatu ; continere risum, irria, barrea ito ; hertsi, gorde, zaindu ;continere decem pedes, hamar oin luze izan ; lotu, josi ; contineri edo continere se, bere buruaz jabe egon, ez egin, baztertu ;mugatua izan ; izan, mendeko izan ; contineri Oceano, Ozeanoak mugatua izan1. Contingo, is, ere, tigi, tactum, tr. uki, hartu ; auzoko izan ; -i lotua izan ; imperts. agitu, gertatu ; mihi contigit, gertatuzait2. Contingo, Continguo, is, ere, tr. tindatu, igurtziContinuatio, onis, f. jarraipen, iraupen, andana, zerrenda ; perpaus askok lotu esaldiaContinuatus, a, um, continuo pi. ; eratxikia, josia ; taigebekoContinui, contineo perf.Continuitas, atis, f. iraupen1. Continuo, adb. berehala, ondoren ; taigabe ; beraz, ondorioz ; non continuo, hortik ez da heldu2. Continuo, as, are, tr. jarraitu ; etengabeko, taigabeko bihurtu ; itsatsi, eratxiki, josi ; etengabe, taigabe egin, jarraiki ;continuare agros, lurrak gehitu1. Continuus, a, um, atxikia ; etengabeko, ondorioko2. Continuus, i, m. adiskide minaContio, onis, f. mintzaldi batzar, biltzar ; mintzaldi ; mintzagi, mintzalekuContionabundus, a, um, mintzatzaile, mintzalariContionalis, e, biltzar-, biltzarren ; mintzalariContionarius, a, um, biltzarrenenContionator, oris, m. erausleContionor, aris, ari, dep.intr. biltzarrean bildu izan ; herriari mintzatu, aldarrikatu, oihukatuContionat…, imperts. tromoia joten du, ostots egiten duContiuncula, ae, f. biltzar txiki, miintzaldi laburContorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. inguruminguru erabili, ingurikatu, indarka aurtiki84

Contorsi, contorqueo perf.Contorte, adb. kiribilki, tinkoki, estukiContortio, onis, f. ilun, iluntasun (idazki)Contortulus, a, um, nahasixe, koropilatsuxeContortus, a, um, contorqueo pi. ; adj. nahasi, koropilatsu, ilun, suhar (idazki)1. Contra, aurretitz. -en aurrean ; aurka, aitzi ; contra vim fluminis, ibaiaren indarraren aurka2. Contra, adb. aurrez aurre, bekoz beko ; contra tueri, begis begi sogin ; bestalde, bere aldian, bere txandan ; truke,ordari, ordaritako ; alderantziz, aitzitikContractio, onis, f. uzkurdura ; contractio frontis, bekoki izurdura, - tolesdura ; contractio animi, herstura, bihotz tximikoContractiuncula, ae, f. tinkaldiskaContracto, ik. contrecto1. Contractus, a, um, contraho pi. ; adj. estu, tinko ; bare, berartara bildua, zikoitz, zuhur2. Contractus, us, m. uzkurdura, tinkaldiContradico, is, ere, dixi, dictum, intr. ezeztatu, gezurtatu ; erantzunContradictio, onis, f. kontraesan, erantzun, eragozpenContraho, is, ere, traxi, tractum, tr. elkartu, bildu ; contrahere copias, gudutaldeak bildu ; ekoiztu, jaio, gauzatu ;contrahere res alienum, diharua mailegatu, jesan ; contrahere pestem, izurria sortu ; laburtu, hertsitu, gatzatu, gogortu ;geldiarazi (beherakoa, zirina), zapatu ; salerosi, tratu eginContrapono, is, ere, posui, positum, tr. kontrajarri, ihardetsiContrapositum, i, n. antitesiContrarie, adb. beste aldera ; contrarie dicere, hizbiko izanContrarium, ii, n. beste aldea, aurkako aldea, aitzikoa ; e, ex contrario, alderantziz ; in contrarium, in contraria, bestealdeanContrarius, a, um, beste aldeko ; aurkako, aitziko ; arerio, etsai, kaltegarri, galgarri, iragarpen txarrekoContrascribo, is, ere, intr. berrikusi, egiaztatuContrectatio, onis, f. ukitze, ukieraContrecto, as, are, tr. uki, hunki, erabili ; garbitu, hersi, sendotu (zauria)Contremisco, is, ere, tremui, intr. dardaratzen hasi, kordokatu ; zeharo beldurtuContremo, is, ere, tremui, intr. ik. contremiscoContribuo, is, ere, bui, butum, tr. erantsi, bateratu, hartzaile izan, lagunduContristo, as, are, tr. goibeldu, ilundu (gogoa)Contritus, a, um, contero pi. ; adj. arrunt, ohikoContrivi, contero perf.Controversia, ae, f. auzi, eztabaida ; venire in controversiam, eztabaidatuControversiosus, a, um, eztabaidagarri, liskartiControversor, aris, ari, dep. intr. eztabaidatu, liskartuControversus, a, um, eztabaidatua, zalantzakorContrucido, as, are, tr. sarraskitu, lepoa moztu ; sastakatu, txistakatuContrudo, is, ere, trusi, trusum, tr. bultzatu, bulkatu, metatuContrunco, as, are, tr. batera lepoa moztu ; hasi (azpila)Contrusi, contrudo perf.Contrusus, a, um, contrudo pi.Contubernalis, is, m. txabola kide ; -kideContubernium, ii, n. kidetasun (soldado) ; adiskidemintasun ; ororen txabola, ororen bizitegiContudi, contundo perf.Contueor, eris, eri, tuitus sum, dep.tr. begiak zabal zabala sogin, ikusi1. Contuitus, a, um, contueor pi.2. Contuitus, us, m. sogite ; so, ikusmenContuli, confero perf.Contumacia, ae, f. harrokeria, harrotasun ; seta, tema, oldarContumaciter, adb. harroki ; setatsuki, burkoikiContumax, acis, burgoi, handikari, harro, temati, setatsu, burkoi ; iheskariContumelia, ae, irain, laido ; hondamen, kalteContumeliose, adb. iraingarriki, laidogarrikiContumeliosus, a, um, iraingarri, laidogarri, kaltegarriContumulo, as, are, tr. lurmeta egin ; lurmetaz estali, ehortziContundo, is, ere, tudi, tusum, tr. xehatu, lehertu, ezereztu, jo, garaituContuo, Contuor, ik contueorConturbatio, onis, f. nahasdura, aztorapenConturbator, oris, m. nahasle, nahastari, aztoratzaileConturbo, as, are, tr. nahasi, aztoratu, izutu ; intr. molokot egin, porrot eginContus, i, m. kako, hagaContusio, onis, f. leherketa, zanpaketaContusus, a, um, contundo pi.Conubium, ik. connubiumConus, i, m. kono, kaskogain85

Convalesco, is, ere, valui, intr. hazi, handitu, indartu, bizkortu, ontsatu, hobekituConvallis, is, f. ibar sakon, - luto, haranConvallo, as, are, tr. pezoiz inguratu ; luebakiz inguratuConvario, as, are, tr. zipristinduConvaso, as, are, tr. paketatu, sortatuConvecto, as, are, tr. garraiatu, eramanConvector, oris, m. bidekide, bidelagunConvectus, a, um, conveho pi.Conveho, is, ere, vexi, vectum, tr. garaiatu ; sartu (uztak)Convello, is, ere, velli, vulsum, tr. bortizki tokiz aldatu, bortizki aldaratu ; zainartu, amurratu, iharrosi, uzkaili ;ezereztatu ; apurtu, hautsiConvena, ae, f.m. biltzen dena ; arrotz, atzerritar, menturatzaileConveniens, entis, convenio po. ; adj. elkar aditzaile, araberako ; egokiConvenienter, adb. araberaConvenientia, ae, f. egokitasun, simetria, adostasun, elkar aditze ; convenientia partium, zatien araua, zatien neurriaConvenio, is, ire, veni, ventum, intr. elkartu, elkarretaratu, toki berean bildu ; -en esku izan, norberana izan ; araberaizan ; convenit, egoki da ; convenit inter omnes edo convenit (inf.), guztiak hitzartu zuten, - ados jarri ziren ; ikustera joan,ikustatuConventicium, ii, n. txotx (hiritar grekatarrak zuena herri biltzarrean sartzeko)Conventiculum, i, n. biltzar txiki ; biltzartokiConventio, onis, f. herri batzar ; itunConventum, i, n. hitzarmen, itunConventus, us, m. batzar, biltzar ; auzitegi ; akadoiak (auzi kriminalak) ; arrolatze, elkartze ; etxemetaConverbero, as, are, tr. gogorki joConverro, is, ere, verri, versum, tr. erraztatu, isastatu, garbitu ; uhinak jaso, -metatu ; astindu, zafratuConversatio, onis, f. ardurako erabilera ; salerospen, harremanak, sarkuraConversio, onis, f. biribilka ibilera ; biraketa (astroak) ; aldaketa (iritzia) ; perpaus askok osatu esaldia ; itzulpen(idazkia)Converso, as, are, tr. bihurtu, itzuli, inguratuConversor, aris, ari, dep. intr. toki batean ardura egon, maiz izan (dat. edo abl. eta cum)Conversus, a, um, converro eta converto pi.Converto, is, ere, verti, versum, tr. bihurtu, gidatu, zuzendu ; convertere terga, ihes egin, kabarra hustu ; convertere signa,bizkarrez jarri ; convertere se ad, -rantz jo ; itzuli (idazki), convertere de (abl.) in (akus.), -tik –ra itzuli ; itzuli, bizitzezaldatu ; convertere in bonum, onera itzuliConvestio, is, ire, ivi, itum, tr. jantziConvexi, conveho perf.Convexio, onis, f. konbexutasun, konkortasunConvexitas, atis, f. konbexutasun, konkortasunConvexum, i, n. konkor dena, biribil dena ; convexa caeli, zeru sabaiConvexus, a, um, konbexu, biribil, konkorConvici, convinco perf.Conviciator, oris, m. iraintzaileConvicior, aris, ari, dep.intr. iraindu, laidostatuConvicium, ii. n. ahots, oihu, huhukak, harrabots, zarata ; txio ; irainak, erasiak, gaizkiakConvictio, onis, f. sarkuraConvictor, oris, m. mahaikide1. Convictus, a, um, convinco pi. azaldua, egiaztatua, argitaratua2. Convictus, us, m. elkarbizitza, harremanak, oturuntz, xanfartConvinco, is, ere, vici, victum, tr. bildu, sinetserazi ; argiratu, erakutsi, egiaztatuConviso, is, ere, tr. ikuskatu ; soaz aztertuConvitiator… ik. conviciator…Conviva, ae, m. mahaikideConvivalis, e, otorduko, mahaikoConvivator, oris, m. gonbidatzaile, etxekojaunConvivium, ii, n. otordu, oturuntzConvivo, is, ere, vixi, victum intr. –kin bizi, -kin janConvivor, aris, ari, dep. intr. otoruntzatu ; bazkalduConvocatio, onis, f. dei, deialdiConvoco, as, are, intr. dei egin, bilduConvolo, as, are, intr. hegaldatu, hegan egin ; laster etorriConvolutor, aris, ari, pasibo. zurrunbildu, ingurukatuConvolutus, convolvo pi.Convolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. biribilkatu, kurubilkatu, inguratuConvolvulus, i, m. mahatsar ; lurruntz, lehuntz, ziurdaConvomo,is, ere, tr. oka egin, okatu, goiti egin, goitikatuConvulnero, as, are, tr. zauritu86

Convulsus, a, um, convello pi.Cooperatio, onis, f. elkarlaguntza, lankidetzaCooperculum, i, n. estalkiCooperimentum, i, n. oso estaltzen duenaCooperio, is, ire perui, pertum, tr. oso estaliCoopertus, a, um, cooperio pi.Cooperui, cooperio perf.Cooptatio, onis, f. hautu, hautuketa, , izendapenCoopto, as, are, tr. hautatu, izendatu ; elkartuCoorior, eris, eri, ortus sum, dep. intr. jaio, sortu, igo, jalgi, azaldu, lehertu1. Coortus, coorior pi.2. Coortus, us, m. jaiotza, sorreraCoos, ik. cosCopa, ae, f. ostalersaCoperculum… ik. cooperculum…Cophinus, i, m. otarre, saskiCopia, ae, f. oparotasun, ugaritasun, aberastasun, ontasunak ; oste, saldo ; copia frumenti, gari oparotasun ; ahal, eskubide,baimen, askatasun ; dare alicui copiam fandi, mintzatzeko baimena norbaiti eman ; pl. gudutaldeakCopiose, adb. ugari, nasai ; oparoCopiosus, a, um, aberats ; ugari, oparo ; mintzale, elestari1. Copis, e, aberats2. Copis, idis, f. aho zabal ezpata laburCoprea, ae, m. bufoi, zanpantzarCopula, ae, f. lokailu, lotura, bilur ; kako ; hizloturaCopulatio, onis, f. mihiztadura ; metaketa ; batuketaCopulo, as, are, tr. lotu, elkartuCopulor, aris, ari, dep. tr. lotu, elkartuCoqua, ae, f. sukaldarisaCoquibilis, e, lixerigarriCoquinaris, e ; Coquinarius, a, um, sukaldekoCoquinus, a, um, sukaldari-, sukaldariren ; sukaldekoCoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. erre ; jatekoa egin ; lehortu, idortu ; ondurazi, zoritu ; lixeritu ; gogoetatu, hausnartu,coquere consilia, xedea izan ; oinaztatuCoquus, i, m. sukaltariCor, cordis, n. bihotz ; ulermen, sen, zuhurtasunCorallium edo Coralium, ii, n. koralCoram, adb. bekoz beko, begiz begi, ahomihiz ; aurretitz (abl.). aitzinean, aurreanCorbis, is, m. otarre, saskiCorbita, ae, f. garraio untziCorbula, ae, f. zareskaCorchorum, i, n. sapelar, txoribazkaCorchorus, i, m. sapelar, txoribazkaCorculum, i, n. maite, maiteminCorculus, a, um, zuhur, zentzudunCorcyra, ae, f. Korzira, uharteaCorcyraeus, Korzirako ; korziratarCordatus, a, um, zuhur, argi, adimentsu ; bihoztoiCorduba, ae, f. KordubaCordolium, ii, n. herstura, ustegabe1. Coriarius, a, um, larru-, larruaren2. Coriarius, ii, m. larrukinCorinthiacus, Corinthius, a, um, Korintoko ; Corinthia edo Corinthia vasa, npl. Korintoko ontziakCorinthus, i, f. KorintoCoriolanus, i, m. Koriolano, erromatar generalCorium, ii, n. azal, larru ; larru (aberena) ; ezkata ; azote, garrote, zaharo ; hedeCornelia, ae, f. Kornelia, iz.Cornelius, ii, m. KornelioCorneolus, a, um, adar-, adarraren ; adardun1. Corneus, a, um, adar-, adarrezko2. Corneus, a, um, zuhandor- ; zuhandorrarenCornicen, inis, m. turutajoileCornicor, aris, ari, dep. intr. karrankatuCornicula, ae, f. belatxinga, belexega gazteCorniculum, i, n. adar txiki, adarska ; kukula, kukulinCornifer, Corniger, era, erum, adardunCornigera, orum, npl. abere adardunak87

Cornipes, edis, f. m. aztapardun, hatzapardun ; pl. SatirakCornix, icis, f. belatxinga, belexegaCornu, us, n. adar, letagin (elefanta), apatx, aztapar, hatzapar ; turuta ; argizagizerra ; itsasadar ; gailur, tini ; buru ;armadahegalCornucopia, ae, f. kornukopia1. Cornum, i, n. ik. cornu2. Cornum, i, n. zuhandorCornus, i, f. zuhandor ; azkonCornutus, a, um, adardunCorolla, ae, f. koroatxo ; txirikorda, naharCorollarium, ii, n. koroatxo ; opariCorona, ae, f. koroa ; sub corona emere, vendere ; gerrako atxilotuak erosi, saldu (lore koroak zituzten) ; batzar,entzulegoa ; hiri setiatzaileak ; erlaitzCoronalis, e, koroa-, koroakoCoronaria, ae, f. loresaltzaile, lilisaltzaileCoronarius, a, um, koroa gai ; iz. loresaltzaile, koroagileCorono, as, are, tr. koroatu ; birundatu, inguratuCorporalis, e, gorputz-, gorputzekoCorporatus, a, um, gorpuzdun, gorputzeko ; material, ekai-Corporeus, a, um, gorputz, gorputzeko ; gorpuzdunCorporo, as, are, tr. gorputza emanCorpulentia, ae, f. gizentasun, loditasun, torroiltasunCorpulentus, a, um, gizen, lodiCorpus, oris, n. gorputz, ekai ; individua corpora, atomoak, pikorkiak ; soin ; gorputz (hila) ; enbor ; aragi, loditasun ;corpus facere, gizendu ; banako, gizaki ; meta, saldo, elkargoa ; kidegoa, herridiCorpusculum, i, n. gorputz ahul ; pikor, atomo ; txikia, maiteaCorrado, is, ere, raxi, rasum, tr. karrakatu, kendu, erauzi ; harrapatuCorrasus, a, um, corrodo pi.Correctio, onis, f. zuzenketa, jorraketa ; jorraldi, zentzaldiCorrector, oris, m. zuzentzaile ; orraztari, jorratzaileCorrectus, a, um, corrigo pi.Correpo, is, ere, repsi, intr. herrestatu, narrastu ; ezkutuan, isilka sartu ; nahasi (da)Correptio, onis, f. harrapaketaCorreptor, oris, m. jorratzaile, zuzentzaileCorreptus, a, um, corripio pi.Correxi, corrigo perf.Corrigia, ae, f. oski lokarriCorrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. zuzendu ; hobetu, onduCorripio, is, ere, ripui, reptum, tr. bortizki harrapatu ; bortizki inarrosi, azkar ibili ; corripere viam, pausoa azkartu,lehiatu ; harrapatu, beretu ; auziratu ; jorratu, larderiatu, gaizkiak esan ; laburtu, estutuCorrivalis, is, m. lehiakideCorrivo, as, are, tr. hurak toki beraruntz bilduCorroboro, as, are, tr. indartu, gotortuCorrodo, is, ere, rosi, rosum , tr. higatu, jankatu, kurruskatuCorrogo, as, are, tr. eske ibiliCorrosi, corrodo perf.Corrosus, a, um, corrodo pi.Corrotundo,as, are, tr. biribilduCorrugo, as, are, tr. tolestatu, izurtu, zimurtu ; corrugare nares, sudurra zimurtuCorrumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. apurtu, puskatu ; birrindu, suntsitu, aldatu, andeatu ; corrumpere tabulas, herri agiriakaldatu ; usteldu, lizundu ; liluratu, gogatu, erosi, irabazi (diru askoz), corrumpere aliquem pecunia, norbait diru askoz erosiCorruo, is, ere, i, intr. batbatean aurritu, suntsitu ; erori ; amildu ; corruit domus, etxea aurritu zen, amildu zen ; bildu,metatuCorrupi, corrumpo perf.Corrupte, ustelkiCorruptela, ae, f. usteltzaile ; ustelketa, liluraketa ; ustelkeria, lilurakeriaCorruptio, onis, f. aldaketa, ustelketaCorruptor, oris, m. usteltzaile, liluratzaileCorruptrix, icis, f. emakume usteltzaile, - liluratzaileCorruptus, a, um, corrumpo pi.Corsi, orum, mpl. korsiarCorsica, ae, f. Korsika, uharteaCorsus, a, um, corsu ; KorsikakoCortex, icis, m. azal ; ezkata ; arraultzoskol, arraultzekusku ; kortxo ; nare sine cortice, (kortxogabe igeri egin), hau dalaguntzagabe ari izan, norberak esku hartuCorticeus, a, um, azale-, azaleko88

Corticosus, a, um, azal lodidunCorticulus, i, n. larru meheCortina, ae, f. ontzi biribil, galdara, pertz ; pertzata ; dupa ; Pitiaren, Apoloren orakuluaren tipinaskoa ; entzulegoaCorus, i, m. iparmendebaleko haizeCorusco, as, are, tr. higitu, airean erabili : intr. tokatu, tomatu, buhurdukatu ; ikaratu ; distiratuCoruscus, a, um, higikor, ikara, dardara, distiratsuCorvinus, a, um, bele-, belearenCorvus, i, m. bele ( txori eta tresna) ; kakoCorybantes, um, mpl. Koribanteak, Zibelaren apaizakCorybantius, a, um, KoribanteenCoryletum, i, n. urriztiCorylus, i, m. urritzCorymbifer, era, erum, huntz, uzkei, mordoz koroatuaCorymbus, i, m. lore mordo, huntz mordo, uzkei mordoCorypheus, i, m. korifeo, antzerki abesbatz buruCorytos, Corytus, i, m. gezi, geziontzi1. Cos, cotis, f. harri gogor ; geztera, sokarro ; pl. harkaitzak, uharriak2. Cos, Coi, f. Kos, uharteaCossis, is edo Cossus, i, m. bipi, zizkaCosta, ae, f. alde, bazter ; horma, patarCothurnatus, a, um, koturnodun ; tragiko ; derrigorCothurnus, i, m. oski gora ; tragedia ; idazkera tragikoCoticula, ae, f. zur fosildu, zurarri, urre lanetarako baliatuaCotidianus, a, um, eguneroko ; ohikoCotidie, adb. eguneroCotoneum, i, n. irasagarCotoneus, Cotonius, a, um, irasagar- ; irasagarraren ; cotoneus malus, irasagartze, irasagarrondo ; cotoneum (malum),irasagarCottabus, i, m. kaska, zartadaCotula, ae, f. kotula (isurkarien neurria)Coturnix, icis, f. galeper ; itxuraz. ene maitagarria, ene maitetoCotyla, ae, f. ik. cotulaCoum, i, n. Koseko ardo ; npl. Koseko ardoak edo oihalakCous, a, um, KosekoCovinnarius, ii, m. gurdiko soldadoCovinnus, Covinus, i, m. gurdiCoxa, ae, f. hanka, hanka ezur ; izterCoxi, coquo perf.Crabro, onis, m. kurubio, lozerCrapula, ae, f. burukomin, mozkorrondo ; mozkorraldi, lohordiCras, adb. eta iz. n. biharCrassamen, inis, n. hondar, hondakinCrassamentum, i, n. geruza, hondakin ; kondarCrasse, adb. geruza lodiz, azal lodiz, trauskilki, arrunkiCrassesco, is, ere, intr. gizendu ; gogortuCrassitas, atis, f. loditasun, trinkotasunCrassitudo, inis, f. loditasun, trinkotasunCrassus, a, um, lodi, gizen ; zarpail, ergelCrastinum, i, n. biharamen ; in crastinum, bihar arte, biharamen arteCrastinus, a, um, biharameneko ; etorkizuneko, gerokoCrater, eris, m. ontzi, hur eta arduekin ; olio ontzi ; uraska ; sumendi aho ; leze ; Ontzia (izar)Cratera, ae, f. ik. craterCraticula, ae, f. barrila, matxarro, nabarderaCratio, is, ire, tr. aratu, ildautsiCratis, is, f. burdin sare ; gereta ; zare ; mihimenezko erredola ; pl. abar sortak (gotorleku)Creatio, onis, f. izendatze, hautezkundeCreator, oris, m. egile, sortzaile, aitaCreatrix, icis, f. emakume egile, amaCreber, bra, brum, tinko, estutu, lodi ; ardura ; arnasestuka, hatsalbo ; bete, ugariCreberrime, crebro sup.Creberrimus, a, um, creber sup.Crebesco, is, ere, brui edo bui, intr. ohi bilakatu, ugaritu, aniztuCrebrior, us, creber konp.Crebrius, adb. crebro konp.Crebritas, atis, f. loditasun, tinkotasun, aniztasun, arduratasunCrebro, adb. maiz, ardura89

Crebrui, crebui, crebresco perf.Credibilis, e, sinisgarri, kanorezko, kanoretsu, egiantzekoCredibiliter, adb. sinisgarrikiCredidi, credo perf.Creditor, oris, m. hartzekodunCreditum, i, n. mailegu ; zorCredo, is, ere, credidi, creditum, tr. maileguz eman, prestatu ; gogartu, oldoztu, uste izan, iruditu ; credas, crederes, usteizan zuten ; fidatu, sinetsiCredulitas, atis, f. sinesberatasunCredulus, a, um, sinesbera, sineskorCrematio, onis, f. erretze (gorputzak)Crementum, i, n. hazkunde, ugalketa ; ekintze, handitzeCremia, orum, npl. abar, sargaCremo, as, are, tr. erreCreo, as, are, tr. egin, sortu ; hautatu, izenadatu ; gauzatuCrepida, ae, f. espartin, abarketa ; ne sutor supra crepidan, zapatariak ez dezala sogin abarketa baino gorago, hau dabakoitzak bere lanbideaCrepidarius, a, um, abarketa-, abarketaren ; zapatari-, zapatariarenCrepidatus, a, um, espartindun, abarketadunCrepido, inis, f. oinarri, zimentarri ; egarzola ; kai, nasa ; bazter, hegi ; espaloi, oinbide ; harkaitz, muturCrepidula, ae, f. abarketaskaCrepitacillum, i, n. kalakaska ; sistra ( Egiptoako musikailu)Crepitaculum, i, n. kalaka, karraka, sistraCrepito, as, are, intr. kraskatu, zartatu ; pindarkatu, zirtatu, txinkakatuCrepitus, us, m. ots, zarata, doinu ; krakada, zarta, kuzkaCrepo, as, are, intr. zaratatu, kraskatu, zartatuCrepundia, orum, npl. txintxirrin, jostailu ; sistra, ik. crepitacillumCrepusculum, i, n. ilunabar, egun goibelCresco, is, ere, crevi, cretum, intr. jaio, sortu, gehitu, handitu, jaso ; crescere ex aliquo edo de aliquo, norbaiten kaltetangorendu ; crescit luna, ilargi gora dagoCresius, a, um, KretakoCressa, ae, adj. f. Kretako ; Cressa nota, egun zorihonekoaren klarionaz ozkatu ezagugarria ; iz.f. kretarrarsa ; ArianaCressius, a, um, Kretako1. Creta, ae, f. Kreta2. Creta, ae, f. klarion, klera, Kretako buztin zuria ; klerazko ezagugarria (egun zorihonekoa) ; buztin ; buztinezko zigilu ;apaingailu ; zuritzekoCretaceus, a, um, kleradunCretaeus, a, um, KretakoCretatus, a, um, kleraz zuritu, apainduCretensis, e, Kretako ; iz.pl. KretarrakCretes, um, mpl. KretarrakCreticus, a, um, KretakoCretio, onis, f. Kretioa, oinordea hartu aitzin erabakitzeko zuzena ; oinordeCretosus, a, um, klariontsu, kleratsuCretula, ae, f. buztinezko zigiluCretus, a, um, cerno pi. baheztatua ; cresco pi. jaio, sortu1. Creusa, ae, f. Kreusa, Jasonen emaztea ; Kreusa, Eneasen emaztea2. Creusa, ae, f . eta Creusis, idis, f. Kreusa, Bosniako hiriaCrevi, cresco eta cerno perf..Cribarius, a, um, bahetua ; xeheCribro, as, are, tr. baheztatu ; bahetu, ; zetabatuCribrum, i, n. bahe, zetabeCrimen, inis, n. salakuntza ; erasi, aitzaki ; crimen alicui inferre, norbait salatu ; in crimen vocari, salatu, leporatu izan ;crimen propulsare, salakuntza baztertu ; erru, huts, hobenCriminatio, onis, f. salaketa, gezurrezko salakuntzaCriminator, oris, m. beltzaile, salatzaileCrimino, as, are, tr. gezurrez salatu ; gaitzetsi ; pasiboa. salatu izanCriminor, aris, ari, dep.tr. ik. criminoCriminose, adb. su eta garCriminosus, a, um, gezurrezko ; eztenkari, kitzikari ; gaitzesgarriCrinale, is, n. bilo orratz edo orraziCrinalis, e, bilo-, bilokoCriniger, era, erum, bilo luzedun ; adatsuCrinis, is, m. bilo, adats ; buztan (izar)Crinitus, a, um, adatsu ; stella crinita, adasizarCrisis, is, f. kinka (gaxotasun)90

Criso, as, are, tr. indartuCrispans, antis, kizkur, zimurCrispio, is, ire, intr. kolokan ariCrispo, as, are, tr. kizkurtu ; airean erabili (azkona)Crispulus, a, um, txit kizkur ; apainduaCrispus, a, um, kizkur, zimur ; apaindua ( idazkera)Crista, ae, f. kukula, motots ; moto (lore, osto)Cristatus, a, um, motosdun, kukuladunCristula,ae, f. motots txikiCriticus, i, m. jorratzaileCrito, onis, m. Krito, Sokratesen ikasleaCroceus, Crocinus, a, um, azafrai-, azafraiaren ; horiCrocio, is, ire, intr. karrankatuCrocito, as, are, intr. karrankatuCrocodilus, i, m. KrokodiloCrocota, ae, f. azafrai koloreko jantzi, - zaiaCrocotarius, a, um, azafraikoCrocotula, ae, f. azafrai margoko jantzi txikiCrocum, i, n. azafrai, azafrai margoCrocus, i, m. azafrai, azafrai margoCroesus, i, m. Kresus, Lidiako erregeCrotalia, orum, npl. belarritakoCrotalistria, ae, f. kriskitin emakume joileCrotalum, i, n. kriskitinCroto, Croton, onis, Crotona, ae, f. Krotona, Greziako hiriaCrotonistes, ae, m. krotonarCrotoniensis, e, Krotonako ; krotonarCruciabilis, e, kezkagarri, oinaztagarriCruciabiliter, adb. ankerki, gogorkiCruciamentum, i, n. oinaze, pairamenCruciatus, us, m. oinaze ; min ; oinazegailuCrucifigo, Cruci figo, is, ere, fixi, fixum, tr. gurutziltzatuCrucifixus, Cruci fixus, a, um, crucifigo pi.Crucio, as, are, tr. oinazetu, oinazeztatuCrudelis, e, anker, gogor, basatiCrudeliitas, atis, f. ankerkeria, basakeria, gogorkeriaCrudeliter, e, basaki, gogorkiCrudesco, is, ere, crudui, tr. gaizkitu, larrituCruditas, atis, f. oka, betekada ; janari gehikeria ; gordinkiakCrudus, a, um, gordin, heze ; garratz ; ez lixiritua ; landugabe ; gazte, berri, adinagabeko ; gogor, abreCruente, adb. odola isuriz, gogorkiCruento, as, are, tr. odoleztatu ; gorriz tindatuCruentus, a, um, odoltsu ; odol margoCrumena, ae, f. burtsa ; burtsako diruCruor, oris, m. odolisuri ; bizi ; ehoka, sarraskiCruralis, e, hanka-, hankakoCrus, uriz, n. hanka, zango, atzapar (abere)Crusta, ae, f. azal, ezkata ; gantzukari ; tarteketa ; ozketxiki, zizeladura ; edergailu zizelatuCrustata, orum, npl. oskoldunakCrusto, as, are, tr. jantzi, gantzutu, olioztatu, urinztatuCrustula, ae, f. azal txikiCrustularius, ii, m. gozogileCrustulum, i, n. gozopil, arroskila ; gozoki, onttuCrustum, i, n. gozopil, ogiCrux, crucis, f. gurutze, urkabe ; in malam crucem, habil kaka egitera, kaka hire ; oinaze, izurriteCrypta, ae, f. kripta, heipe, aldamu estaliCryptoporticus, us, f. aldamu estaliCrystalla, Crystallina, orun, npl. kristal ontziCrystallinus, a, um, kristalekoCrystallus, i, f. m. kristal ; kristal ontziCubatio, onis, f. etzaldiCubicularis, e, etzateko ; etzalekukoCubicularius, a, um, etzalekuko ; gelariCubiculum, i, n. etzalekuCubilo, is, n. ohe, etzagela ; ezkontohe ; zulo, etzangu, habia ; bizilekuCubital, alis, n. bururdi91

Cubitalis, e, beso bat luzeCubito, as, are, intr. maiz etzana izanCubitor, oris, m. etzatera doana1. Cubitum, cubito supino2. Cubitum, i, n. ukondo ; bihurgune ; beso ( 45 zent.neurri)Cubitura, ae, f. etzate1. Cubitus, i, m. besohezur ; beso (45 zent.) ; ukondo ; bihurgune2. Cubitus, us, m. etzate ; oheCubo, as, are, cubui, cubitum, intr. etzana izan, lo ; cubitum ire, etzatera joan ; mahaian izan ; eri izan , bare izan (itsasoa)Cubus, i, m. kuboCucullio, Cuculio, onis, m. soingaineko ; txano ; tutailo, tuta ; paperazalCucullus, i, m. ik. cucullio…Cuculus, i, m. kuku ; auher ; ergelCucumis, is eta eris, m. luzokerCucurbita, ae, f. kuiatoCucurri, curro perf.Cudo, is, ere, tr. mailuz landu, mailukatu ; dirua egin ; jo (idaburrez)Cui, qui eta quis dat. s.Cujas, atis, zoin herriko1. Cujus, qui eta quis gen. s.2. Cujus, a, um, noren ; cujus pecus, norena abere taldea ?; is cujus uxor erat, zoinen eta emaztea zenCujuscemodi, Cujuscumquemodi, nola nahi ereCujusdammodi, horrelaCujusnam, norena beraz ?Cujusquemodi, gisa orozCujusvis, nornahirenCulcita, ae, f. koltxoi, bururdi, burnegiCulcitella, ae, f. koltxoiskaCulcitra, ae, f. koltxoi, bururdiCulcitula, ae, f. koltxoiskaCuleus, i, m. larruzko zaku, - zorro ; culeum mereri, aitehaile (zorroan josten zuten) ; neurri, izariCulex, icis, m. eltxoCulina, ae, f. sukalde ; errekaitu toki, goitegiCulleus, i, m. ik. culeusCulmen, inis, n. gailur, tini, eraikin, tenpluCulmus, i, m. mukur, zurtoin ; agotz, lasto, lastoteilatuCulpa, ae, f. erru, huts, hoben, oker ; akats, narrio, likiskeriaCulpandus, a, um, gaitzesgarriCulpatio, onis, f. gaitzespen, salaketa, hobendun ekarteCulpito, as, are, tr. gogorki gaitzetsiCulpo, as, are, tr. gaitzetsi, larderiatu ; jorratu, leporatuCulta, orum, npl. arloak, landakCulte, adb. artoski, arretaz, dotoreCultellus, i, m. aiztoska, labanaska ; Cultellus tonsorius, bizar nabalaCulter, tri, m. goldenabar ; aizto ; ganibetCultio, onis, f. landaketa ; lur lanCultor, oris, m. nekazari ; biztanle ; aldetar ; gurtzaileCultrarius, ii, opari eskaintzailearen lagunCultratus, a, um, aiztoerako, aiztogisako ; zorrotzCultrix, icis, f. ikus cultorCultura, ae, f. lurlan, nekazaritza ; kultura, jakitate ; balaku1. Cultus, a, um, colo pi.2. Cultus, us, m. lurlan, jakitate ; hezkuntza ; kultu ; arreta, begirune ; zibilizazio, bizimolde ; aetatem agere agresti cultu,basa gisa bizi; jantzi, apaingailu ; cultus militaris, militar jantziCulullus, i, m. edontzi1. Cum, aurretitz (abl.). jabetasuna, qui cum imperio sunt, magistratuak ; laguntza, exire cum aliquo, norbaitekin atera ;aurkako oldarka, bellum gerere cum aliquo, norbaiten aurka gerra egin ; zernola, era, cum cura, arretaz, secum, berangan,isilik. ; ondorioa, zertarako, cum malo tuo venisti, zure zorigaitzarendako heldu zira2. Cum, lokailu (ind. edo subj.) noiz, -ean, noiztik ; (subj.) –az ezkero, gero, -ez gero ; nahiz eta ; artean, bitartean, -larikCumae, arum ; fpl. Kuma, hiriaCumaeus, a, um, Kumako ; Kumako azti-, aztiarenCumanus, a, um, KumakoCumera, ae, f. ihizko saski ; buztinezko ontziCumerus, i, m. ihizko saski ; buztinezko ontziCuminum, i, n. kumino, txarpotCummi, n. ez deklinatzen, goma92

Cumminosus, a, um, gomatsuCummis, is, f. m. gomaCumprimis, Cum primis, adb. lehenik, lehen lehenikCumulate, adb. ugariki, oparo ; osokiCumulatim, adb. metaka, mukurukaCumulo, as, are, metatu, pilatu ; bete, osatuCumulus, i, m. meta, multzo ; gehitze ; goren, goihenCunabula, orum, npl. sehaska, habia, egonleku, ohantza ; haurtzaro ; a primis cunabulis, jaiotzetikCunae, arum, npl. sehaska, habiaCunctabundus, a, um, zalantzakor, ezbaikor, ezbaitiCunctans, antis, cunctor, po. ; adj. ezbaikor, geldi, luzakor, nagi, patxadatsuCunctanter, adb. geldiro, nagikiCunctatio, onis, f. ezbaia, zalantza, geldotasun, atzerapen, luzamenduCunctator, oris, m. luzatzaile, zalantzatzaile, ezbaikor, ordudun ; Cunctator, L. Fabius Maximus-en izengoitiaCuncti, ae, a, adj. mugagabea. guztiak, denak, oro ; izenorde. guztiak, denak, oro, gauza guztiakCunctor, aris, ari, dep. ezbaikor izan, luzatu, beranduCunctus, a, um, adj. mugagabea. guzti, oro, osoCuneatim, adb. ziriantzeraCuneo, as, are, tr. ziriz erdibitu, ziria ezarri ; pasiboa. ziriantzeko izanCuneolus, i, m. ziritoCuneus, i, m. ziri ; ziriantzeko gudu antolamendu ; mailak (antzokian)Cuniculosus, a, um, untxidunCuniculus, i, m. untxi ; lurpe, barrunbe ; lupeko bide (milit.) ; aterabide, ihesbideCunila, ae, f. azarri (landare)Cupa, ae, f. dupa, upelCupedia, ae, f. gozoki, litxarreriaCupedium, ii, n. gozoki, litxarreriaCupedo, inis, ik. cupidoCupide, adb. gosez ; asezinez ; suharki, lehiatukiCupidineus, a, um, Kupidon-, KupidonenCupiditas, atis, f. nahi, gutizia ; irabazkoikeria ; alderdikeria1. Cupido, inis, f. asper, tirria ; dirugose ; irrits, aihokaitz ; maitasun bortitz2. Cupido, inis, m. Kupidon, maitasunaren jainkoa, Venusen semea ; Cupidines, MaitasunakCupidus, a, um, maitatzaile ; gutiziatsu ; alderdikariCupiendus, a, um, gutiziagarriCupiens, entis, cupio po.Cupio, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. nahi izan, gutiziatu, bekaiztitu ; arduratu, axolatuCuppa … ik. cupa…Cupressetum, i, n. nekostadiCupresseus, a, um, nekosta-, nekostazkoCupressifer, era, erum, nekostaz landatuaCupressinus, a, um, nekosta-, nekostazkoCupressus, i, f. nekosta ; nekostakutxatilaCur, galde adb. zerentako ; zeharkako galdeetan ; aditzekin : -tzeko, -teko ; - delakoz, beita ; quid est cur, nolaz… ?; nonest cur, ez da zertzaz…edo…Cura, ae, f. axola, arreta, grina, kezka ; maitasun ; habere aliquem curae, norbait gogoan izan ; zaintza, gidaritza, geriza ;biderapen, kudeaketa ; sendabide ; irrits ; gutiziagarriaCurate, adb. artoski, arretazCuratio, onis, f. artaketa ; administralgoa ; sendaketa, sendabideCurator, oris, m. kudeatzaile ; komisario (hurbide, bide…)Curatura, ae, f. arta, arreta, jaramonCurculio, onis, m. zeden, kokoCurculiunculus, i, m. zedento, kokoskaCuretes, um, mpl. kuresetarrak, sabintarrak ; haurtzaroan Jupiter zaindu zuten apaiz kretarrakCuria, ae, f. kuria, erromatar herriaren hogeitahamar zatietatik bat ; Senatuaren biltokia ; tenplu, elixaCurialis, e, kuria berekoCuriatii, orum, mpl. kuriazioak, Albako gudukariakCuriatim, adb. kuriakaCuriatus, a, um, kuria-, kuriako ; curiata comitia, kuria batzarCurio, onis, m. kurio, kuria apaiza ; pertsona eihartuCuriose, adb. arretaz, jakinahizCuriositas, atis, f. arreta, ikasgose, jakingose… ; ikusmiraCuriosus, a, um, arretatsu, jakingose ; kuzkuzeroCuro, as, are, tr. artatu, zaindu, arduratu ; cura ut valeas, izan ondo ; curare mandata, aginduak bete ; curare navesfaciendas, ontziak eginarazi ; gobernatu, kudeatu ; sendotu ; curare legiones, legioiak agindu ; curare jumentum, zaldiarijatera eman, zaldia artatu ; antolatu ; garbitu ; ordaitu ; intr. erne egon, eginbidea bete93

Curriculum, i, n. lasterketa ; lasterketa lehia ; hipodromo ; gurdi ; bizipide, bizitza ; bizitza gertakariakCurro, is, ere, cucurri, cursum, intr. lasterkatu ; helduCurrus, us, m. gurdi ; garaipen gurdi, garaipen, uztarriCursim, adb. lasterka ; lehiatukiCursio, onis, f. lasterketaCursito, as, are, intr. maiz lasterkatuCurso, as, are, intr. maiz lasterkatuCursor, oris, m. lasterkari ; mandatari ; posta ; gurdi gidariCursura, ae, f. lasterketaCursus, us, m. lasterketa, ibilaldi ; itsasaldi ; itzulinguru (izar) ; bizipide, bizitzaCurto, as, are, tr. laburtu ; gutitu ; akastu, haskilatu (ontasuna)Curtus, a, um, laburtua, labur, hersi, urri ; erdaindua ; akastua, haskilatuaCurulis, e, gurdiko ; curulis triumphus, garaipen handia ; (sella) curulis, alkia (kurula da ohorezko alkia)Curvamen, inis, n. makurdura ; ganga, uztaiCurvatio, onis, f. bihurketa, makurketaCurvatura, ae, f. makurdura ; gangaCurvo, as, are, tr. makurtu, kakotu, tolestatu, biribildu ; hunkituCurvus, a, um, bihur, makur, kako, sakon, ingurutsuCuspido, as, are, tr. zorroztuCuspis, idis, f. mutur ; azkon ; lantza ; haga ; gerren ; ezten, gezi ; (Neptunoren) hirurortzekoCustodia, ae, f. zaintza ; pl. zelatari ; espetxe, atxiloCustodio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. zaindu, babestu, ; custodire urbem, hiria zaindu ; atxilotu ; jaramon egin ; bete,jarraikiCustodite, adb. doi, heineanCustos, odis, f. m. zain, zaintzaile, jagole ; zelatari ; custos corporis, norbaiten zain, jagoleCuticula, ae, f. azal, larru, larruazalCutis, is, f. azal, larru ; mintz ; antz, itxuraCyaneus, a, um, urdin ilunCyatisso, as, are, intr. edatera emanCyathus, i, m. burduntzali (ardoaren zerbitzatzeko) ; edontzi ; ziatoa (neurri, 0 l. 045)Cybaea, ae, f. garraio untziCybela, ae, f. Cybele, es, f. Zibela, jainkoen ama ; Zibela mendiaCybeleius, a, um, Zibela-, Zibelaren ; Zibela mendikoCybelus, i, m. Zibela mendiaCyclades, um, ; fpl. Zikladak, Egeo itsasoko uharteakCyclaminos, i, f. Cyclaminum, i, n. ziklamenCyclicus, a, um, zikliko, ziklo epikoko (Homeren ondoko olerkariak)Cyclopes, um, mpl. Ziklopeak, erraldoiakCyclopeus, Cyclopius, a, um, Ziklope-, ZiklopeenCycneus, a, um, beltxarga-, beltxargarenCycnus, i, m. beltxargaCydnus, Cydnos, i, m. Zidnos, ibaiaCygneus… ik. Cygnus…Cylindratus, a, um, zilindrokoCylindrus, i, m. zilindro ; zapalgailu, (zurez) unkuCyllenius, ii, m. Zilena mendian jaio jainkoa, HermesCymba, ae, f. potin, untziskaCymbalista, ae, m. zinbalojotzaileCymbalum, i, n. zinbalo (mus.)Cymbium, ii, n. untziantzeko argiontzi ; untziantzeko edontziCymbula, ae, f. potinCymodoce, es, f., cymodocea, ae, Zimodozea, itsas ninfa, maitederCymosus, a, um, muskiltsu, kimutsuCymula, ae, f. muskilto, kimutoCyna, ae, f. kotoiondoCynice, adb. zinikoki, ahalkegabeCynicus, a, um, txakur-, txakurraren, ziniko ; iz. filosofo ziniko, ziniko erakundekoCynocephalus, i, m. zinozefalo, txakur burudun tximinoCyparissus, i, f. alzifreCyperos, Cyperum edo Cyperon, i, ihiCyprius, a, um, Xipreko ; Xiprear1. Cypros, i, f. zuhandor2. Cypros, Cyprus, i, f. XipreCypselus, i, m. enara, txirrin, sorbeltzCyrenae, arum, fpl. eta Cyrene, s, f. Zirena, hiriaCyrenaeus, a, um, Zirenako ; zirenatar94

Cyrenaica, ae, f. Zirenaika, Afrika Libiako lurraldeaCyrenaicus, a, um, Zirenaikako ; Zirenaikoak (filosofoak)Cyrenensis, e, Zirenaikako ; zirenaikarCyrnos, Cyrnus, i, f. KorsikaCyrus, i, m. Sirus (Persiako errege batzuen deitura)Cythera, orum, npl. Zitera, Venusi sakratu uharteaCytherea, Cythereia, ae, f. Ziterea, VenusCythereius, Cytheriacus, a, um, Ziterea-, Ziterearen, Venus-, VenusenCytisus, i, f. m. eta Cytisum, i, n. eratz (zuhaitz)Cyzicenus, a, um, Zisikako ; zisikarCyzicum, i, n. eta Cysicus, i, f. Zisika, hiria95

DDa, do agintaldi 2. pers. s.Dacia, ae, f. Dazia, ErrumaniaDacus, a, um, Daziako ; daziarDactylicus, a, um, daktilo-, daktilorenDactylus, i, daktilo (neurria olerkian, - <

Deamo, as, are, tr. maite maite izan, suharki maite izanDearmo, as, are, tr. armak, iskiluak kenduDebacchor, aris, ari, dep.intr. furfuriareki higituDebellator, oris, m. garraileDebello, as, are, tr. armak emanarazi ; intr. behin betiko garaipena izanDebeo, es, ere, ui, itum, tr. zor izan, zordun izan ; hertsatua izanDebilis, e, herbal, ezindu, ahul , elbarriDebilitas, atis, f. ahulezia, ezintasun, elbarritasunDebilitatio, onis, f. ahuldura ; etsipenDebilito, as, are, tr. ahuldu ; urduritu, ehelegatu ; ebaki, moztuDebitio, onis, f. ordaitzeko betebehar ; zorDebitor, oris, m. zordunDebitum, i, n. zor ; naturae debitum reddere, izaerari zorra ordaitu, hau da hil.Debitus, a, um, debeo pi. zor dena ; zordun dena ; -dako denaDeblatero, as, are, intr. erausi ; elakan ariDebui, debeo perf.Decacumino, as, are, tr. gaina moztu (zuhaitz), tinikatuDecanto, as, are, tr. kantuz esan, goretsi, esan eta esan, errepikatu ; liluratuDecedo, is, ere, cessi, cessum, intr. urrundu, baztertu, ihes egin ; utzi (kargua) ; decedere de vita edo decedere, bizia utzi,hil ; gelditu, geratu, eten ; etzan (izar) ; decedens sol, iguzkiaren itzaltzean, etzatean : uko egin, huts egin ; decedere aboficio, eginbideari uko egin ; beheko izan ; amaitu, bukatuDecem, deklinaezin. hamarDecember, bris, m. abenduDecember, bris, e, abendukoDecemjugis, e, hamar zaldiz uztarrikoDecemmodius, a, um, hamar gaitzerukoDecempeda, ae, f. neurritzeko hamar oineko hagaDecempedator, oris, m. lur neurritzaileDecemplex, icis, hamarkoitzDecemplicatus, a, um, hamarkoiztuaDecemprimi, orum, mpl. udal bateko lehen hamar dekurionakDecemremis, e, hamar lerroko arraundunaDecemscalmus, a, um, hamar arraundunDecemvir, iri, m. dezembir (magistratu)Decemviralis, e, dezembir- ; dezembirenDecemviratus, us, m. dezembiratzaDecennis, e, hamar urtetako ; hamar urtekoDecennium, ii, n. hamar urteren epeDecens, entis, egoki, gisako ; eder, izaera ederreko, jator, sotilDecenter, adb. egoki, behar bezalaDecentia, ae, f. egokitasun, planta, gisa, jentetasunDecepi, decipio perf.Deceptor, oris, m. enganatzaile, maltzurDeceptus, a, um, decipio pi.Decerno, is, ere, crevi, cretum, tr. intr. agindu, erabaki, aurkeztu, eskaini ; uste izan, aintzat hartu, jaramon egin ;gudukatu ; decernere acies, gudukan sartuDecerpo, is, ere, cerpsi, cerptum,tr. bildu, hartu ; mahats mordotatik bihia kendu ; ezereztu, suntsituDecerptus, a, um, decerpo pi.Decertatio, onis, f. guduDecerto, as, are, intr. gudukatu, borrokan ari izan ; guduaz amaitu ; lehiatuDecessi, decedo perf.Decessio, onis, f. ateraldi, abio ; kargu uzte ; murrizketaDecessor, oris, m. magistratu ohiDecessus, us, m. ateraldi, abio ; kargu uzte ; herio, heriotzaDecet, ere, cuit, imperts. egoki da, behar da1. Decido, is, ere, cidi, intr. erori ; equo decidere, zalditik erori, zaldiaren gainetik erori ; hil erori ; apaldu2. Decido, is, ere, cidi, cisum, tr. moztu ; ebaki ; kendu ; erabaki, konpondu ; intr. etsiDeciduus, a, um, eroria ; bildu, moztuDeciens, Decies, adb. hamar aldiz ; decies centena milia sestertium edo decies sestertium, milioi bat sesterzio, askotan,anitz aldiz ; hamaika aldizDecima, Decuma, ae, eta Decimae, arum, fpl. hamarren (jainkoer eskainia eta zerga)1. Decimanus, Decumanus, a, um, hamarren-, hamarren zordun ; hamargarren legioiko ; decumana porta, decumanaatea, erromano etxolategiaren sarrera nagusia2. Decimanus, Decumanus, i, m. hamarren zergari ; hamargarren legioiaren soldadoDecimates, Decumates, um, mpl. hamarrenaren zordun arlorrakDecimo, as, are, tr. hamarrena eho97

1. Decimum, adb. hamargarren aldikoz2. Decimum, i, n. hamarkoitzDecimus, Decumus, a, um, hamargerrena ; handiDecipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. enganatu, iruzurtuDecisio, onis, f. murrizketa ; antolaketa, konponketa, konponbide, azalpenDecisus, decido 2. pi.Declamatio, onis, f. deklamazio, hitzanturaDeclamator, oris, m. hitzantzaileDeclamatorius, a, um, hitzantu-Declamito, as, are, intr. hitzantu ; suharki mintzatu ; iraindu ; tr. hitzantu ; alde mintzatuDeclamo, as, are, ik. declamitoDeclaratio, onis, f. agerpen, aitorpen, aldarrikapenDeclarator, oris, m. aitorle ; aldarrikatzaileDeclaro, as, are, tr. agertu, aitortu, egiaztatu, erakutsi ; izendatu ; adieraziDeclinatio, onis, f. bazterketa, zeharketa ; exigua corporis declinatione, itzaliz ; iheste ; gorroto, higuin ; deklinabidea,eratorpen (gr.)Declinatus, us, m. eratorpenDeclinis, e, atzera doana (uhinak)Declino, as, are, tr. saihestu, bazter utzi, ihes egin ; declinare vitia, bizioari ihes egin ; deklinare, jokatu (aditza), eratorri(gr.) ; baztertu, urrundu, aldendu ; zahartu, ahulduDeclive,is, n. aldapa, malda, patarDeclivis, e, aldapatsu, koneska, zeiharkaDeclivitas, atis, f. aldapa ; jaidura, joera, enjogiduraDeclivus, a, um, aldapatsuDecoctor, oris, m. xahutzaile, kluk egileDecoctum, i, n. egoste, egoskin1. Decoctus, a, um, decoquo pi.2. Decoctus, us, m. egoste, egoskinDecollo, as, are, tr. lepoa moztuDecolo, as, are, intr. huts egin, asto muin janaraziDecolor, oris, histua, margulduaDecoloratio, onis, f. zurbilduraDecoloro, as, are, tr. histu, zurbilduDecoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. egosi, irakin ; lixeritu ; ondu ; zoritu ; xahutu, hondatu ; intr. kluk eginDecor, oris, m. egokia, gisakoa ; edertasuna, txairotasun, xuguntasun ; apaingarri ; adj. ederDecore, adb. egoki, beharbezala, duinki ; artezDecorticatio, onis, f. tipilketa, zuriketa (janariak)Decortico, as, are, tr. tipiltu, zuritu, azala kenduDecorum, i, n. jentetasun, duintasunDecorus, a, um, egoki, duin ; eder, apain, aberatsDecoxi, decoquo perf.Decrementum, i, n. murrizketa, gutximen ; beherapen (ilargia)Decrepitus, a, um, zaharkitua, okituaDecrescentia, ae, f. beherapen (ilargia)Decresco, is, ere, crvi, cretum, intr. murriztu, txikituDecretorius, a, um, behin betiko, erabateko, ezinbestekoDecretum, i, n. agindu, erabaki ; esaera, abiaguneDecretus, a, um, decerno pi.Decrevi, decerno eta decresco perf.Decubui, decumbo perf.Deculco, as, are, tr. oinperatuDeculpo, as, are, tr. gaitzetsiDecumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. etzan, mahaian jarri ; hil (guduan)Decuma, Decumus…ik. decima…Decuria, ae, f. decuria, hamarnaka bilketa, hamarren ; batzar, biltzarDecuriatio, onis, f. hamarnaka zatiketaDecuriatus, us, m. hamarnaka zatiketaDecurio, as, are, tr. hamarnakatu ; aldetu, kidetuDecurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, intr. laster jaitsi ; laster egin ; isuri (ibaia) ; bide egin, zeharkatu ; bizipideaizan ; ibili (gudutaldeak), martxatu ; bildu, heldu, baliatu ; decurrere ad opinionem alicujus, norbaiten iritziari bildu ; tr.ibili, lasterka iragan ; amaitu, bukatu ; bertsotan abestuDecursio, onis, f. jaiste, isurte ; militar ibilaldi, -martxa1. Decursus, a, um, decurro pi.2. Decursus, us, m. jaiste lasterka edo isurka ; lasterraldi, lasterkaldi ; erorketa ; militar ibilaldi, - martxa ; denboraldi ;erritmo, piko (bertsutan)Decurtatus, a, um, laburtua, moztua, ebakia98

Decus, oris, n. apaingailu, edergarri ; edertasun ; zuzentasun, omen, aintza ; betebehar, eginbideDecussi, decutio perf.Decussis, is, m. hamarren, hamar zenbakia, X antzeko jauzkagia ; hamar aseko diru pezaDecusso, as, are, tr. X-eko jauzkagiako antzeko eginDecussus, a, um, decutio pi.Decutio, is, ere, cussi, cussum, tr. aurtiki, egotzi iharrosiz edo jozDedecet, ere, cuit, imperts. ez da egokiDedecor, oris, adj. gisagabeko, itsusi, lotsagarri, ahalkegarriDedecoro, as, are, tr. laidoztatu, zikinduDedecorus, a, um, laidogarri, lotsagarriDedecus, oris, n. ahalke, lotsa, laido, belztasun, itsuskeria, tzarkeria, ehaite1. Dedi, do perf.2. Dedi, dedo inf. pasiboaDedicatio, onis, f. sagaratze, eskaintza, zabaltzeDedico, as, are, tr. sagaratu, eskaini (jainko bati) ; zabaldu ; agertu (ontasuna)Dedidi, dedo perf.Dedidici, dedisco perf.Dedignatio, onis, f. erdeinu, gutxiespenDedignor, aris, ari, dep. tr. baztertu, gutxietsiDedisco, is, ere, dedidici, tr. ahantzi, ahaztu, ikasia ahantziDediticius, a, um, amore emana, ukoegina, mendetuaDeditio, onis, f. ukoegite ; in deditionen accipere, ukoegin, nahi bezain bat ukan ; deditionem facere alicui edo adaliquem, norbaiti mendetuDedititius, a, um, ik. dediticiusDeditus, a, um, dedo pi.. adj. ekarria, emana ; dedita opera, berariaz, nahitaraDedo, is, ere, dedidi, deditum, tr. eman ; sagaratu, eskaini ; dedere se, amore eman, menpetu ; beretik eman, -i lotu, -iemanDedoceo, es, ere, cui, doctum, tr. ahantziarazi, ohigabetuDedoleo, es, ere, ui, tr. geratu, gelditu, utzi ; atsekabetu, nahigabetuDedolo, as, are, tr. leundu ; marruskatu (zurra) ; arrastelatuDeduc, deduco agintaldiaDeduco, is, ere, duxi, ductum, tr. beheratu, apaldu, erorarazi, kendu, hedatu (belak) ; deducere legiones, legioiak kendu ;baztertu, saihestu ; irabazi, liluratu, gogatu ; deducere aliquem ad sententiam, norbait bere iritziari erakarri ; itsasoratu(untzia) ; lagundu, eraman, esku utzi ; ad rhetorem deductus erat, hizlari baten eskuetan ezarri zuten ; jabegoa kendu ;deduci de fundo, lurraren jabegoa kendu ; kendu ; irun ; eho, ehundu ; bordatu, orraztatu ; marraztu ; landu, idatzi ;deducere versus, bertsuak landu ; apaldu (ahotsa)Deductio, onis, f. kenketa, lagunketa ; jarpen (kolonia) ; ubideketa ; jabegoa kenketaDeductor, oris, m. hautagaiaren laguntzaile1. Deductus, a, um, deduco pi.2. Deductus, us, m. eroraldiDeduxi, deduco perf.Deerat, Deerit, ik. desumDeerro, as, are, intr. saihestu, baztertu, bidea galdu, harahonakatuDeesse, deest… ik. desumDefaeco, as, are tr.argitu ; turrustatu, intsuldatu (ardo …)Defamatus, a, um ; Defamis, e, gutxietsia ; arbuiagarri, doilor, zitalDefatigatio, onis, f. nekadura, unaduraDefatigo, as, are, tr. nekatu, unatuDefatiscor, eris, i, fessus sum, dep.intr. ezindu, indargabetuDefeci, deficio perf.Defectio, onis, f. utzikeria, itzurpen ; itzal, huts, zorabio, ezindura ; defectio lunae, ilargiaren itzaltzeDefector, oris, m. ihes egile, saltzaile1. Defectus, a, um, deficio pi., gabe, peitu ; ahuldua, unatua2. Defectus, us, m. gabezia, peitu, galtzapen, galtze ; defectus solis, iguzkiaren itzaltze ; huts, hutsaldiDefendo, is, ere, fendi, fensum, tr. baztertu, zapuztu ; zaindu, gerizatu, babestu ; argudiatu, baieztatuDefenero, as, are, tr. kukurreriaz porrot eginDefensio, onis, f. erantzun, ihardespen, gorespenDefensito, as, are, tr. maiz aldeztuDefenso, as, are, tr. baztertu, arretaz, gogorki aldeztuDefensor, oris, m. aldezle, aldeztzaile, ihardesleDeferbui, defervesco perf.Defero, fers, ferre, tuli, latum, tr. eraman, garraiatu, egotzi ; baztertu, urrundu (untzi), lectica deferri, bere buruaeskuohean garraiarazi ; deferri in littus, itsas ertzerantz bultzatua izan (untzi) ; agertu, azaldu, saldu ; eskaini, eman ; deferreimperium, agindua eman ; ezagutarazi, aipatu ; salatuDefervefacio, is, ere, feci, factum , tr. egosi, irakinDeferveo, es ere, eta Defervesco, is, ere, ferbui, intr. egostetik, irakitzetik geratu, hoztu ; baretu, ematu99

Defessus, a, um, defetiscor pi.Defetiscor, eris, i, fessus sum, dep.intr. ezindu, indargabetu, ezinbestean izanDeficio, is, ere, feci, fectum, intr. alderdia utzi ; deficere a patribus, Senatuko alderdia utzi ; galdu, itzali ; hil ; geratu,gelditu ; sol deficit, eguzkia itzaltzen da ; deficere animo edo deficere, bihotza galdu, etsitu, bihozterritu ; gabetu, eskastu ;vires me deficiunt, indar gabetzen naiz, indarrak galtzen ditutDefigo, is, ere, fixi, fixum, tr. sartu, iltzatu ; itzuli, lotu ; deficere in terram oculos, begiak lurrera lotuak, landatuak izan ;hoztu, geldiarazi, harritu ; gogorki jorratu, kitzikatu ; sorginduDefingo, is, ere, tr. eratu, tankeratu, itxuratuDefinio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. mugatu, inguratu ; argitu, azaldu, erabaki, antolatu, amaitu, bukatuDefinite, adb. zehazki, berariaz, zinkiDefinitio, onis, f. mugapen, erabaki, argibide, azalpenDefinitivus, a, um, argibideko, azalpeneko, mugapenekoDefit, imperts. eskas daDefixi, defigo perf.Defixus, a, um, defigo pi.Deflagratio, onis, f. suteDeflagro, as, are, osoki erre ; itzali ; tr. ezeztatu, suntsituDeflecto, is, ere, flexi, flexum, tr. uzkurtu, makurtu ; baztertarazi, okertu (du) ; intr. okertu (da), deflectere de recta via,bide zuzenetik baztertu, galduDefleo, es, ere, evi, etum, tr. nigar eginDefletus, a, um, defleo pi.Deflevi, defleo perf.Deflexi, deflecto perf.Deflexus, a, um, defecto pi.Deflo,as, are, tr. ufatuz kenduDefloccatus, a, um, zahar, bipildu, burusoil, karsoilDefloreo, es, ere, florui, intr. histu, zimeldu ; egontatuDefloresco, is, ere, florui, intr. histu, zimeldu ; egontatuDefluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. ixuri ; erori, eztiki jaitsi ; defluere ex equo, zalditik jaitsi ; jariatu, jalgi ; gelditu, itzaliDefluvium, ii, n. jario, isurpen ; bilo erorte, galtzeDefluxi, defluo perf.Defluxus, us, m. jario, isurpenDefodio, is, ere, fodi, fossum, tr. induskatu, industu, zulatu ; lurperatu, ehortziDefore, desum, inf. etorkizunaDeformatio, onis, f. zirriborro ; bestelakotu, andeatuDeformis, e, maker, itxuragabe ; andeatua, itsusiDeformitas, atis, f. itxuragabe ; aje, akats ; itsustasun ; belzkeria, laidoDeformiter, adb. itsuski, lotsakiDeformo, as, are, tr. eratu, tankeratu ; marraztu, xeheki eman ; markestu, itxuragabetu ; laidostatu, zikindu1. Defossus, a, um, defodio pi.2. Defossus, us, m. indusketa, zulaketaDefractus, a, um, defringo pi.Defraudo, Defrudo, as, are, tr. enganatu ; gabetu, iruzurkeriaz gabetuDefregi, defringo perf.Defremo, is, ere, intr. lazdura baztertu ; baretu, ematuDefrenatus, a, um, galgagabe, peiagabeDefrico, as, are, cui, catum edo ctum, tr. igurtzi, leunduDefrictus, a, um, defrico pi.Defrigesco, is, ere, frixi, intr. hoztuDefringo, is, ere, fregi, fractum, tr. apurtu, hautsiDefrusto, as, are, tr. tr. puskatu, zatituDefrustor, aris, ari, dep. tr. enganatu, iruzurtuDefruto, as, are, tr. ardoa egosiDefrutum, i, n. ardo berotu ; erreximetaDefudi, defundo perf.Defugio, is, ere, fugi, tr. baztertu, bazter utzi ; intr. ihes eginDefui, desum perf.Defunctorie, adb. arretagabe, nagikiDefunctus, a, um, defungor pi.Defundo, is, ere, fudi, fusum, tr. isuri, iraurri, irten (ardoa)Defungor, eris, i, defunctus sum, dep. intr. ordaindu ; bete (kargu) ; amaitu, burutu ; hilDefusus, a, um, defundo pi.Degener, eris, endekatua, pirtzil ; ezduinDegeneratum, i, n. ezduintasunDegenero, as, are, intr. endekatu ; laidostatu, zikinduDegi, dego perf. eta inf. pasiboa100

Deglubo, is, ere, gluptum, tr. azalakendu, lardaskatu, larrutuDeglutino, as, are, tr. lotura kenduDego, is, ere, degi, tr. denbora iragan ; intr. biziDegrandinat, perts. bakoitza. gogorki harria egiten duDegravo, as, are, tr. zamatu, gainzamatu, akitu, makurrarazi ; -en gain izan, -en bizkar izanDegredior… ik. digred…Degrunnio, is, ire, intr. kurrinkaz ariDegusto, as, are, tr. dastatu ; saiatu, entseatuDehinc, adb. hemendik ; oraindanik ; aurrerantzean ; gero ; beraz, horretatikDehisco, is, ere, intr. ireki, erdibituDehonestamentum, i, n. markestasun ; lotsa, ahalke, laidoDehonesto, as, are, tr. laidoztatu, zikinduDehonestus, a, um, ezegokiDehortor, aris, ari, dep. tr. baztertu, atzerarazi, gibelaraziDein, adb. gero, ondorenDeinceps, adb. etengabe, taigabe ; aldika, gero, ondorenDeinde, adb. bigarrenik, geroDejeci, dejicio perf.Dejectio, onis, f. zirin ; uzkailtze (itxurak) ; egozketa ; uzkurdura, adoregabeziaDejecto, as, are, tr. uzkaili, irauli1. Dejectus, a, um, dejicio pi.2. Dejectus, us, m. iraulketa ; isurketa ; ebaketa (zuhaitza) ; aldapa, hegi, mazelaDejero, as, are, ik. dejuroDejicio, is, ere, jeci, jectum, intr ; ebaki, egotzi, erorarazi, suntsitu ; dejicere turrim, statuam, dorrea, itxura irauli ; uxatu,aizatu ; dejici de gradu, atzeratu ; baztertu, egotzi ; huts eginarazi ; dejicere aliquem petentem, norbaiten hautapenari oztopoegin ; eho ; opari eskaini ; lasaitu (sabela) ; apaldu (begiak)Dejuro, as, are, intr. zin eginDelabor, eris, i, lapsus sum, dep. erori ; apalduDelacrimatio, onis, f. negar, negar malkoDelaevo, ik. delevoDelambo, is, ere, tr. miazkatuDelamentor, aris, ari, dep. tr. deitoratuDelapido, ik. dilapido1. Delapsus, a, um, ik. delabor2. Delapsus, us, m. aldapa,Delasso, as, are, tr. nekatu, unatuDelatio, onis, f. salaketaDelator, oris, m. salatari, salatzaileDelatus, a, um, defero pi.Delebilis, e, suntsikorDelectabilis, e, atsegingarri, xoragarriDelectamentum, i, n. lilura, jostetaDelectatio, onis, f. atsegin, josteta ; liluraduraDelecto, as, are, tr. erakarri, eutsi ; atsegin izan, laket izan, liluratu1. Delectus, a, um, deligo 2. pi.2. Delectus, us, m. aukera, hautu ; bildu (soldadoak) ; delectum habere, gudutaldeak bilduDelegatio, onis, f. ordezkaritzaDelegi, deligo 2. perf.Delego, as, are, tr. bidali, ordezkatu, utzi ; leporatuDelenificus, a, um, otzan ; balakariDelenimentum, i, n. lilura, erakarmenduDelenio, is, ire, ivi, itum, tr. eztitu, baketu, liluratuDelenitor, oris, m. liluratzaileDeleo, es, ere, evi ,etum, tr. ezabatu ; suntsitu, ezereztuDeletrix, icis, f. emakume suntsitzaileDeletus, a, um, deleo pi.Delevi, deleo perf.Delevo, as, are, tr. leunduDelia, ae, f. Delia, emakume izena ; Diana, Delosen jaioaDeliacus, a, um, DelosekoDelibamentum, i, n. isur opariDeliberabundus, a, um, erabakitzaile ; gogoetatsuDeliberatio, onis, f. erabaki ; galdekizunDeliberator, oris, m. erabakitzaileDelibero, as, are, tr. erabaki, aztertu, gogoetatu, hausnartu ; galdetu (orakulua) ; mihi deliberatum est, erabaki dutDelibo, as, are, tr. hunkixe ; hasi ; kendu ; bildu (erleek)101

Delibro, as, are, tr. azala kendu, zurituDelibuo, is, ire, bui, utum, tr. gantzutu ; kutsatu, letatuDelicata, ae, f. neskatxa mainatuaDelicate, adb. eztiki, leunki1. Delicatus, a, um, ezti, xotil, erakargarri, limuri ; gaitz, antzakagaitz ; mainatua2. Delicatus, i, m. hautuzko, maitenDeliciae, orum, fpl. atseginak, jokoak, handikeria ; txantxak ; maitagarri ; maitasunDeliciolae, arum, fpl. atseginakDeliciolum, i, n. ; Delicium, ii, n. atseginakDelictum, i, n. hoben, oker, lege hausteDelicui, deliqueo eta deliquesco perf.1. Deligo, as, are, tr. lotu2. Deligo, is, ere, legi, lectum,tr. hautatu ; bildu ( gudutaldeak) ; saihestuDelineo, as, are, tr. zirriborratu, marratuDelingo, is, ere, tr. miazkatu, milikatu1. Delinio, as, are, tr. zirriborratu, marratu2. Delinio, is, ire, tr. eztitu, baketu ; liluratuDelinitio, onis, f. leunketaDelinquo, is, ere, liqui, lictum, intr. oker bat egin, bekatu egin, huts eginDeliqueo, es, ere, intr. hurtu ; beratuDelinquesco, is, ere, licui, intr. hurtu, beratuDeliquio, onis, f. gabeziaDeliquium, ii, n. gabeziaDeliquo, as, are, tr. ontziz aldatu ; garbitu ; argitu, bipilduDeliquus, a, um, eskasDeliramentum, i, n. zentzugabekeriaDeliratio, onis, f. eldarnio, zoraldi, eromenDelirium, ii, n. zoraldiDeliro, as, are, intr. eldarniatu ; zentzugabetuDelirus, a, um, ero, zoro, zentzugabeDelitesco, is, ere, litui, intr. ezkutatu, gordeDelitigo, as, are, intr. aharran ibili, liskarrean ibili ; aharratuDelitus, a, um, gantzutuaDelius, a, um, Deloseko, delosoar ; Delia dea, Latona ; Delia vates, ApoloDelos, Delus, i, f. Delos, Egea itsasoko uharteaDelphi, orum, mpl. Delfo, Grezia Fozideko hiria1. Delphicus, a, um, Delfoko2. Delphicus, i, m. Delfoko jainkoa, ApoloDelphin, inis, m. gizurde (itsasoko arraina)Delphinus, i, m. gizurdeDelta, n. deklinaezin. Delta (Nilo)Delubrum, i, n. tenplu, otoizguDelucto, as, are, intr. Deluctor, aris, ari, dep. intr. argitu, leunduDeludifico, as, are, tr. engainatu, iruzurtuDeludo, is, ere, lusi, lusum, tr. engainatu, iruzurtuDelumbis, e, akitua, leher eginaDelumbo, as, are, tr. ahuldu, akitu ; artegatu, urduritu, erreustu, ehelegatuDeluo, is, ere, tr. argitu, zurituDelusi, deludo perf.Delusus, a, um, deludo pi.Deluto, as, are, tr. zartatu, zurituDemadesco, is, ere, dui, intr. hezetu, bustituDemando, as, are, tr. eman, -en eskuetan utziDemarchus, i, m. demarko (Grezian, demoko buruzagi)Demens, entis, burua galdua, ero ; zentzugabeko (xede…)Demensio… ik. dimensioDementer, adb. eroki, zorokiDementia, ae, f. erotasun, zorotasunDemereo, es, ere, ui, itum, tr. irabazi ; kausitu ; -en eskerronak izanDemereor, eris, eri, mersi, mersum, tr. irabazi ; kausitu ; -en eskerronak izanDemergo, is, ere, mersi, mersum, tr. murgildu, pulunpatu, urperatuDemeritus, a, um, demereo edo demereor pi.Demersi, demergo perf.Demersus, a, um, demergo pi.Demesui, demeto 2. perf.Demessus, a, um, demeto 2. pi.102

Demetatus, a, um, mugarriitua, zedarrituaDemetior, ik. dimitior1. Demeto, as, are, tr, mugarritu, zedarritu2. Demeto, is, ere, messui, messum, tr. moztu, ebaki, uzta bilduDemetor, aris, ari, dep. tr. mugarritu, zedarrituDemigratio, onis, f. abiamen, herbestetzeDemigro, as, are, intr. herbestetu ; bizilekuz aldatu, atera ; joanDeminuo, is, ere, ui, utum, tr. txikitu, gutxitu, ahulduDeminutio, onis, f. txikipen, gutximen ; deminutio capitis, hiri eskubideen galtzapen, galeraDeminutus, a, um, deminuo pi.Demirandus, a, um, zoragarri, miresgarriDemiror, aris, ari dep. tr. ederretsi, miretsi ; jakin gura izanDemisi, demitto perf.Demisse, adb. apalki, apalikDemissio, onis, f. beherapen, beheratasun ; eroraldi, etsipenDemissus, a, um, demitto pi. ; sakon, apal ; demissa voce, apalik ; apaldua, etsituaDemitigo, as, are, tr. eztitu, ematuDemitto, is, ere, misi, missum, tr. bidali, igorri, erorarazi ; aurtiki ; makurtarazi, beheratu, ebaki, sakondu, irentsi ;demittere vultum, begiak apaldu ; demittere animun, etsitu, adoregabetuDemiurgus, i, m. demiurgo, Greziako magistratuDemo, is, ere, dempsi edo demsi, demptum edo demtum, tr. kendu, moztu, ebaki ; demere barbam, bizarra egin, moztuDemolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. ebaki, egotzi, suntsitu ; ezereztatuDemolitio, onis, f. ezereztapen, suntsipen, hondamenDemolitus, a, um, demolior pi. ; suntsitzaileDemonstratio, onis, f. erakusmen, erakuspenDemonstrativus, a, um, erakusle (gr.)Demonstrator, oris, m. erakusle, adierazleDemonstro, as, are, tr. erakutsi, begien aurrean ezarri, adierazi ; xeheki aipatu ; de quibus supra demonstratum est, goragoaipatuak izan direnetzazDemordeo, es, ere, tr. hortzekin kenduDemorior, eris, i, mortuus sum, dep.intr. hil ; tr. hiltzeraino maitatu, maitemin izanDemoror, aris, ari, dep. intr. egon, gelditu, geratu ; tr. atxiki, eutsi, begiratuDemortuus, a, um, demorior pi.Demosthenes, is edo i, m. Demostenes, greziar mintzaile ezagunaDemotus, a, um, demoveo pi.Demoveo, es, ere, movi, motum, tr. saihestu, baztertu, okertuDempsi, Demsi, demo perf.Demptio, onis, f. mozketa, kenketaDemptus, Demtus, a, um, demo pi.Demugitus, a, um, marrumaz, orroaz beteaDemulceo, es, ere, mulsi, mulsum, tr. bailakatu, liluratu, irabaziDemun, adb. bakarrik, hain zuzen, izan ere, batez ere, batik bat ; tum demum, orduan bakarrik; bai noski, segurik ;azkeneanDemurmuro, as, are, tr. ahapetik esanDemutatio, onis, f. aldaketa (gaiztora)Demutilo, as, are, tr. inausi, kimatuDemuto, as, are, tr. aldatu ; intr. berandu, luzatuDenarius, a, um, hamarreko ; iz. denario, zilar diruaDenarro, as, are, tr. burutikburu kontatuDenascor, eris, i, dep. intr. hilDenato, as, are, intr. beherarantz igeri eginDenego, as, are, tr. gogorki ukatu, - baztertuDeni, ae, a, hamarnan, hamarnaka ; hamarDenicales feriae, fpl. hil baten etxearen garbitzeko ospakizunakDenigro, as, are, tr. beltzez tindatu ; (itxuran ) belztuDenique, adb. ondoren, azkenean ; hitz batez, hots ; tum denique, orduan bakarrikDenomino, as, are, tr. bere izenaz deituDenormo, as, are, tr. araugabe bilakaraziDenotatio, onis, f. ezaupide, oharDenoto, as, are, tr. ezagutarazi, erakutsi ; belztu ; lohitu, plapatu, zikinduDens, entis, m. hortz, letagin (elefante, basurde…) ; hortz erako gauza ; dens serrae, zerra hortza ; dens ancorae, aingurakako ; usuki (bekaitz)Densatio, onis, f. tinkadura, tinkatzeDense, adb. tinki, tinkoki ; maiz, askotanDenseo, es, ere, etum, tr. trinkatu ; loditu, gatzatuDensitas, atis, f. loditasun, trinkotasun ; oparotasun, joritasun103

Denso, as, are, tr. trinkatu ; loditu, gatzatuDensus, a, um, trinko, lodi ; nasai, oparo, ardura, handi, sakonDentalia, ium, npl. eskuare hortzak ; goldezurDentatus, a, um, horzdun ; leun (papera) ; bizi (hotz)Denticulatus, a, um, ozkatu1. Dentio, is, ire, intr. gose izan ; hortzak egin2. Dentio, onis, f. hortzagertze ; hortz-haginakDentiscalpium, ii, ahokozotzDentitio, onis, f. hortzagertze ; hortz-haginakDenubo, is, ere, psi, ptum, intr. ezkondu (emakumea)Denudo, as, are, tr. biluzik ezarri, agerian ezarri ; denudari a pectore, bularras izan ; gabetu, kendu ; bipilduDenuntiatio, onis, f. iragarki, oharpen, adierazpen ; declaratio belli, gerra hasieraren azalpenDenuntio, as, are, tr. iragarri, aipatu, esan, jakinarazi, oharrarazi ; denuntiare rem alicui, norbaiti zerbait jakinarazi ;agindu, adierazi ; denuntiaverunt ut exiret, agindu zioten ateratzea ; lekuko, jakile hartu ; denuntiare testimonium alicui,norbait lekuko deituDenuo, adb. berriz, berriro, are, orainoDeocco, as, are, tr. arrastelu, areaDeois, idis, f. Proserpina, Deo edo Zeresen alabaDeonero,as, are, tr. arindu, hustuDeorsum, Deorsus, adb. azpian, zolan, beheanDeosculatus, a, um, deosculor pi.Deosculor, aris, ari, dep. tr. muin eman, musu eman, pot eman ; goretsiDepaciscor, eris, i, pactus sum, dep. tr. hitzarmena egin, itundu ; amore emanDepactus, a, um, depaciscor eta depango pi.Depango, is, ere, pegi, pactum, tr. sartu, landatuDeparcus, a, um, txit zikoitzDepasco, is, ere, pavi, pastum, tr. alarazi, larrarazi ; bazkatu, alatuDepascor, eris, i, pastus sum, dep. tr. alatu, jan, hazi, bazkatuDepastio, onis, f. alaDepastus, a, um, depasco eta depascor pi.Depavi, depasco perf.Depeciscor, eris, i, pectus sum, dep. tr. hitzarmena egin, itundu ; amore emanDepecto, is, ere, pexi, pexum, tr. orraztu, orraztatu ; astindu, zafratu, zurratuDepeculator, oris, m. lapur, ohoinDepeculatus, a, um, bilutzaile, erantzitzailea ; biluzia, erantziaDepeculor, aris, ari, dep. tr. erantzi ; ebatsi, lapurtu, ostuDepello, is, ere, puli, pulsum, tr. haizatu, ohildu, baztertu, urrundu ; depellere aliquem Roma, norbait Erromatik urrundu ;depellere metum bonis, zuzenei beldurra kendu ; atzerarazi, gibelarazi, eragotziDependeo,es, ere, intr. zintzilikatu, txilintxautuDependo, is, ere, pendi, pensum, tr. ordaindu ; dependere poenas, zigorrak jasan, egari ; beretik eman, lan eginDepensus, a, um, dependo pi.Deperditus, a, um, deperdo pi. ; inopia deperditus, behar gorrian jarririk ; amore deperditus, txit maitatiDeperdo, is, ere, didi, ditum, tr. galduDepereo, is, ere, ii edo ivi, intr. hil, zendu ; galdu ; txit maite izanDepexus, a, um, depecto pi.Depictus, a, um, depingo pi.Depilis, e, bizargabeDepilo, as, are, tr. tipildu, bipildu ; ebatsi, lapurtuDepingo, is, ere, pinxi, pictum, tr. pintatu, margotu ; borderiaz apaindu ; edertu (idazkera) ; asmatu, idurikatuDeplango, is, ere, anxi, anctum, tr. zinkurin egin, auhendatuDeplanto, as, are, tr. kendu, erauzi ; berriz landatuDepleo, es, ere, evi, etum, tr. hustuDeplexus, a, um, besarkatzaileDeplorabundus, a, um, negarretan dagonaDeploratio, onis, f. auhen, deitore, intziriDeploratus, a, um, deploro, pi. ; deploratus a medicis, sendagileek utzia, lagatuaDeploro, as, are, intr. negar turrusta egin ; intziri egin ; tr. deitoratu, auhendatu ; etsitu ; deplorata spes est, galdua daitxaropenaDepluit, imperts. euria ari daDeplumis, e, lumagabe, bipilduaDepolio, is, ire, ivi, itum, tr. leunduDepono, is, ere, posui, positum, tr. lurrean ipini, ezarri ; kendu, eraman ; lehorreratu, lurreratu ; haur egin, sortu, umekatu(abereak) ; utzi, urrundu ; baztertu, segurtatu, -en esküetan ezarri ; deponere consilium, egitasmoari uko egin ; deponereinimicitias, areriotasuna isilduDepoposci, deposco perf.Depopulatio, onis, f. hondaketa, suntsidura, itxes104

Depopulator, oris, m. suntsitzaile, hondatzaileDepopulatus, a, um, depopulor pi. ; hondatzaile ; hondatua, ostua, lapurtuaDepopulor, aris, ari, dep. tr. hondatu, xehatu, lapurtu, itxestuDeportatio, onis, f. gurdiz garraioDeporto, as, are, tr. eraman, garraiatu ; berrekarri, itzuli, berreraman, lortu, erdietsi ; deportare se Romam, Erromara joanDeposco, is, ere, poposci, tr. lehiaz galdetu, eskatu ; jabeagertu, berea eskatu ; deponere aliquem ad supplicium, norbaitenzehaldia eskatu ; eskatu (kargua) ; aupadatu, zirikatuDepositor, oris, m. aulkitik kentzaile (erregea)Depositum, i, n. tegi, biltegiDepositus, a, um, depono pi.Deposui, depono perf.Depraedatio, onis, f. ebasketa, lapurketa, lapurretaDepraedor, aris, ari, atus sum, dep. tr. lapurtu, hondatuDepravate, adb. oker, bidegabe, zuzengabeDepravatio, onis, f. iseka, ihakin ; aldaketa (hitz esanahia) ; usteldura, doilorkeria, zitalkeriaDepravo, as, are, tr. bihurtu, itxuragabetu ; doilortu, zitalduDeprecabundus, a, um, otoiez, otoizka, arrenkaDeprecatio, onis, f, otoiez bazterketa, zerbaiten ez egiteko aitzakia ; uko eratsu, - gisako ; arao, biraoDeprecator, oris, m. otoizle, ararteko ; eo deprecatore, hori arartekoDeprecatus, a, um, deprecor pi. ; arrenka izana dena, biraotzailea ; baztertua, urrundua ( otoien bidez)Deprecor, aris, ari, dep. tr. saihestu, urrundu (otoien bidez) ; baztertu, eza eman ; mortem deprecari , beraganik hiltzeabaztertu ; otoitz egin, arrendu, eskatu, urrikalmendu eskatu ; birao egin ; agiantzatu, opatu (gaiztoa, mina) ; deprecatus estpro amico, adiskidearentzat urrikalmendu eskatu ; deprecari pacem, bakea eskatuDeprehendo, is, ere, i, sum, tr. hartu, lotu, bidea moztu ; deprehendere naves, untziak bahitu ; ezustean harrapatu ; -natzeman ; deprehensus est in manifesto scelere, hutsean harrapatu zuten ; aurkitu, ulertu, ikusi, ezagutu ; rem oculisreprehendere, zerbait ikusi ; pasiboan. aspertua izan ; engainatua izanDeprehensio, onis, f. hobenean, hutsean harrapaketa ; aurkipenDeprehensus, a, um, deprehendo pi.Deprendo, is, ere, … ik. deprehendo…Depressi, deprimo perf.Depressio, onis, f. beherapen, sakontasun, sakoneraDepressus, a, um, deprimo pi. ; apal (ahotsa) ; ahuldua, hondatuaDeprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. apaldu, beheratu, sartu ; urperatu, murgildu ; deprimere naves, untziak urperatu ;gutxietsi, beheratu ; alfer egin ; deprimere preces, otoitzak alfer eginDeproelians, antis, gudulariDepromo, is, ere, psi, ptum, tr. irten, atera, kendu ; deprompsit sagittam pharetra, zorrotik gezia atera zuenDepromtus, a, um, depromo pi.Depropero, as, are, tr. bultzatu ; intr. lehiatuDepso, is, ere, ui, ptum, tr. xeheki, puskatu, txikitu ; oratuDepudet, ere, duit, imprts. ez areago lotsatu ; (bekan) gorritu, lotsatuDepugno, as, are, tr. borrokatu, gudukatuDepuli, depello perf.Depulsio, onis, f. bazterketa, gibelarazte, iraizketa ; gezurtapenDepulso, as, are, tr. baztertuDepulsor, oris, m. baztertzaileDepulsorius, a, um, susmo txarren baztergarriDepulsum, i, n. susmo txarren baztertzeko ospakizunaDepulsus, a, um, depello pi.Depurgo, as, are, tr. garbitu, ikuziDeputo, as, are, tr. moztu, kimatu, xedarratu ; -tzat hartu, bezala ikusi, ezarri ; esleituDerado, is, ere, rasi, rasum, tr. arrastelatu, karraskatu, karrakatu ; osoki moztuDerasus, a, um, derado pi.Derelictio, onis, f. uzketa, ezaxolakeria, axolagabekeriaDerelictus, a, um, derelinquo pi.Derelinquo, is, ere, liqui, lictum, tr. utzi, bazter utziDerepente, Derepentino, adb. batbatean, tupusteanDerepo, is, ere, repsi, intr. narrastuz jaitsi ; jaitsiDereptus, a, um, deripio pi.Derideo, es, ere, risi, risum, tr. burla egin, isekatuDeridiculum, i, n. burla, iseka, trufa ; burlagarriDerediculus, a, um, barregarri, burlagarriDerigesco,is, ere, rigui, intr. gogortu ; higiezindu ; zartatu, zartada egin, azkarki hunkiDeripio, is, ere, ripui, reptum, tr. kendu ; gutxitu, moztuDerisor, oris, m. burlari, isekari1. Derisus, a, um, derideo pi.2. Derisus, us, m. burla, trufa, iseka105

Derivatio, onis, f. uraren aldarapen ; eratorpenDerivo, as, are, tr. ura aldaratu ; baztertu, saihestu (salaketa) ; eratorriDerogatio, onis, f. legaldaketa ; mugapenDerogo, as, are, tr. legaldatu ; kendu ; kalte eginDerosus, a, um, jankatuaDeruncino, as, are, tr. marrusketatu ; iruzurtuDeruo, is, ere, rui, rutum, tr. erorarazi, irauli, uzkaili ; intr. eroriDerupta, orum, npl. zut tokiak, zutuneakDeruptus, a, um, maldatsu, malkar, zutDesaevio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. bortizki jo ; ufatu ; baretuDesalto, as, are, tr. dantzatuDescendo, is, ere, di, sum, intr. jaitsi ; descendere ad comitia, batzarretara joan ; descendere in aciem, gudua hasi ; sartu ;igaro, iragan, apaldu, erakarri, onartu, -ratu, baliatu ; descendere ad vim, indarra baliatu ; descendere in causam alicujus,norbaiten alde jarri ; baztertu, urrunduDescensio, onis, f. beherapen, jaitsieraDescensus, us, m. jaitsiera ; malda, bide aldapatsuDescisco, is, ere, civi edo cii, citum, tr. aldegin, utzi ; descidere a Romanis, erromatar alderdia utzi ; descidere adRomanos, erromatar alderdian sartu ; baztertu, urrundu, saihestu ; endekatu ; desciscere a se, hitza jan, hitza hautsi ;desciscere a vita, bere buruaz beste egin, burua hilDescobino, as, are, tr. lardaskatu, larrutu ; leunduDescribo, is, ere, psi, ptum, tr. antzeratu ; marratu, marraztu, itxuratu ; kondatu ; jorratu , maiseatu ; describereGermanorum mores, germatarren ohiturak xeheki eman ; banatu ; zergapetu, zergaz jo ; adierazi, azalduDescripte, adb. argiki, zehazkiDescriptio, onis, f. idatzizko agerbide ; marrazki, zirriborro ; kondaera, kondaketa , agerbide, azalpen ; descriptioregionis, herrialdearen azalpena ; zatiketa, banaketa, sailkapen ; descriptio centuriarum, zenturiazko sailkapena ; antolaketa,antolamenduDescriptus, a, um, describo pi.Deseco, as, are, secui, sectum, tr. moztuz berezi, moztu, ekaki ; kimatu ; kenduDesectio, onis, f. mozketa, kimaketaDesectus, a, um, deseco pi.Desedi, desideo perf.Desenesco, is, ere, senui, intr. luzara, luzean baretu, otzandu1. Desero, is, ere, serui, sertum, tr. utzi, baztertu ; huts egin ; ihes joan2. Desero, is, ere, sevi, situm, tr. ereinDeserpo, is, ere, intr. narraz, herresta jaitsiDeserta, orum, npl. basamortu, eremuDesertio, onis, f. ihes egite, uzketaDesertor, oris, m. ihes egile, iheskari, aldegileDesertus, a, um, desero 1. pi. ; utzia, huts, bazter, saihetsDeservio, is, ire, intr. arretaz zerbitzatu ; atxikia, emana izan ; corpori deservientes, beren gorputzen esklabuDeses, idis, alfer, lanik gabe, astitsuDesicco, as, are, tr. lehortu, idortuDesideo, es, ere, sedi, sessum, intr. eseri, jarri ; nonbait egon, bizi ; lanik gabe izan , asti izanDesiderabilis, e, gutiziagarri, guragarri, damugarriDesideratio, onis, f. gutizia, gura, tirriaDesiderium, ii, n. gutizia, irrits, bekaizkeria ; atsekabe, damu ; behar, eginbehar ; arren, otoitzaDesidero, as, are, tr. nahi izan, gutiziatu, gura izan ; opatu ; behar izan, eskatu ; galdu (heriotzaz) ; pasiboan. hil, erori ; ineo proelio CCC milites desiderati sunt, gudu horretan hiru ehun soldado hil zirenDesidia, ae, f. aizina, alferkeria, geldikeria ; labakiDesidies, ei, f. alferkeria, geldikeria ; labakiDesidiose, adb. alferrikDesidiosus, a, um, aizinant, astitsu, alfer, axolagabe ; alfergarriDesido, is, ere, sedi, intr. erori, hondaratu, sartu ; andeatu, usteldu, doilortuDesignatio, onis, f. azalpen, agerbide, marrazki, egitasmo ; hauteskunde (magistratu)Designator, oris, m. ehorzketa antolatzaile, borroka ebazle ; alkizain (antzerki)Designo, as, are, tr. oharrak idatzi, hozkatu, marraztu, itxuratu ; adierazi, erakutsi, hautatu, izendatu (kargu) ; antolatu,apailatuDesii, desino perf.Desilio, is, ire, silui edo silii, sultum, intr. jauzi, amilduDesino, is, ere, sivi edo sii, situm, tr. utzi, gelditu ; intr. geratu, amaitu, hilDesipientia, ae, f. buru galtze, erotasunDesipio, is, ere, ui, intr. burua galdu, erotuDesisto, is, ere, destiti, destitum, gelditu, geratu, baztertu ; utziDesitus, a, um, desino edo desero2. pi.Desivi, desino perf.Desolo, as, are, tr. hondatu, suntsitu, porrokatu ; sakaildatu, jentez gabetu106

Despectio, onis, f. gutxiespenDespecto, as, are, tr. gorago izan, gainbehera behatu ; gutxietsi, nardatu1. Despectus, a, um, despicio pi.2. Despectus, us, m. goragoko toki , gainbehera ikusmen ; gutxiespen, narda, erdeinuDesperandus, a, um, etsigarri ; galduaDesperanter, adb. itxaropengabe, etsituzDesperatio, onis, f. etsipen, etsimenduDespero, as, are, tr. intr. etsitu ; desperare saluti, salbamenaren itxaropena galduDespexi, despicio perf.Despicatio, onis, f. erdeinu, gutxiespen1. Despicatus, a, um, gutxiesle ; gutxietsia, laidoztatua, arbuiatua2. Despicatus, us, gutxiespen, arbuioDespiciendus, a, um, arbuiagarri, gutxiesgarriDespicientia, ae, f. arbuio, gutxiespenDespicio, is, ere, spexi, spectum, tr. goragoko tokitik behatu ; arbuiatu, gutxietsi ; intr. bestetara sogin, arretagabe izanDespoliator, oris, m. lapur, ohoinDespolio, as, are, tr. biluzi, gabetu, larrutu, ebatsiDespondeo, es, ere, spondi, sponsum, tr. agindu, hitzeman, segurtatu ; ezkongaietan izan, ezkontzeko xedeetan izan ; ukoeginDesponsata, ae, f. emaztegai, andregaiDesponso, as, are, tr. ezkontzeko xedeetan izan, ezkongaietan izanDesponsor, oris, m. ezkontitza emanDesponsus, a, um, despondeo pi.Despumo, as, are, tr. aparra kendu, habuina kendu ; intr. gainditu, gainezkatuDespuo, is, ere, intr. listu egin, tu egin ; tr. arbuioz bastertuDesquamo, as, are, tr. azala kendu, larrutu, ezkata kendu ; orraztatuDestillatio, onis, f. mafrundi, marrantaDestillo, as, are, intr. xortatu, tantatu ; tantaka jario ; lurrundu, pafatuDestinatio, onis, f. erabaki, xede ; izendapen (magistratu) ; egitasmoDestinatum, i, n. egitasmo, erabaki, gogo ; destinato, ex destinato, berainik, berariaz, nahitaraDestino, as, are, tr. lotu, meneratu, menpetu ; finkatu (epea) ; erabaki ; gorde, begiratu ; hautatu, izendatu (magistratu)Destituo, is, ere, ui, utum, tr. jarri, ezarri, ipini ; utzi, geratu ; engainatu, salduDestitutio, onis, f. uzketa, utziera ; engainu, jukutria, iruzur, salakeriaDestitutus, a, um, destituo pi.Destrictus, a, um, destringo pi.Destringo, is, ere, inxi, ictum, tr. bildu (fruituak) ; kendu (ostoak), ebaki ; igurtzi ; garbitu ; purgatu ; zorrotik kendu(ezpata) ; ukituxe, hunkixe ; jorratu, usukiDestructio, onis, f. suntsipen, hondamen ; gezurtapen, ukapenDestructus, a, um, destruo pi.Destruo, is, ere, struxi, structum, tr. ezereztu, porrokatu, egotzi, uzkaili ; gezurtatu (lekukotasuna)Desubito, adb. batbatean, ezusteanDesubulo, as, are, tr. bidea zulatuDesudasco, is, ere, tr. izerdilapa izan ; txit akituDesudo, as, are, intr. izerdilapa izan ; akitu, lehertu ; tr. iragaziDesuefactus, desufio pi.Desuefio, is, fieri, factus sum, intr. ohigabetuDesuesco, is, ere, suevi, suetum, tr. intr. ohigabetuDesuetudo, inis, f. ohigabeketaDesuetus, a, um, desuesco pi.Desuevi, desuesco perf.Desultor, oris, m. zaldiera arineko zamaltzain, zamaltazain jauzkari ; aldakor, arin, burumehe, txoriburuDesultorius, a, um, zaldiz jauzikoDesum, dees, deesse, defui, intr. (nonbait) ez izan, ments izan, ez parte hartuDesumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. beretu, jabetu, hautatuDesuo, is, ere, tr. lotuDesuper, adb. gainetik, gainean ; aldegainean, aldegainetikDesurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. zutitu, jaikiDetectus, a, um, detego pi.Detego, is, ere, texi, tectum, tr. estalkia kendu, agertu ; azalduDetendo, is, ere, i, tensum, tr. laxatu, lagatu ; tolestu (oihal txabola)Detensus,a, um, detendo pi.Detentus, a, um, detineo pi.Detergeo, es, ere, tersi, tersum, tr. garbitu, ikuzi, xahatu ; hautsi, apurtu, porrokatu, xehekiDeterior, us, txarrago, okerrago, sordeisDeterius, adb. konp. gaizkiago, okerragoDeterminatio, onis, f. muga, zedarri107

Determino, as, are, tr. zedarritu, mugatu ; antolatu, arautuDetero, is, ere , trivi, tritum, tr. higatu, lehertu, zapaldu, porrokatu ; ahuldu, txikituDeterreo, es, ere, ui, itum, tr. baztertu, trabatu, atzerarazi, gibelarazi (beldurrez) ; aliquem deterrere ne, norbait atzerarazi–tik (egitetik) edo ez dezan + inf. ( ez dezan egin)Deterrimus, a, um, tzarrena, okerrena, sordeisenaDeterritus, a, um, deterreo pi.Detersus, a, um, detergeo pi.Detestabilis, e, higuingarri, gorrotagarri, hastiagarri ; asturugaitzekoDetestatio, onis, f. birao, opagaixto, higuinDetestatus, a, um, detestor pi. higuintzaile ; higuintua, gorrotatuaDetestor, aris, ari, dep. tr. jainkoak lekuko hartu ; maradikatu, opagaixtotu, higuintu, gorrotatu, hastiatuDetexi, detego perf. eta detexo inf. pas.Detexo, is, ere, xui, xtum, tr. oihala bukatu, eho, ehundu ; amaitu, burutu ; norbaiten xehetasunak emanDetextus, a, um, detexto pi.Detineo, es, ere, ui, tentum, tr. baztertu, urrundu, atxiki ; liluratu, xoratuDetondeo, es, ere, tondi, tonsum, tr. moztuDetono, as, are, ui, intr. trumoi egin ; oinaztarria, tximista bezala zartatu ; baretuDetonsus, a, um, detondeo pi.Detorno, as, are, tr. torneatu, tornuan landuDetorqueo, es, ere, torsi, torsum, tr. itzuli beste aldera, baztertu ; itsustu, aldatu, ihakinstatu ; intr. saihestuDetorsi, detorqueo perf.Detortus, a, um, detorqueo pi.Detractatio… ik. detrect…Detractio, onis, kenketa, mozketa ; ezabaketaDetractor, oris, m. gutxiesle, iraintzaileDetractus, a, um, detraho pi.Detraho, is, ere, traxi, tractum, tr. kendu, ilki, elki, gutxitu ; detrahere frenos equis, kabasturuak, tokariak zaldiei kendu ;gutxietxi ; gaizkiak esan, kalte egin ; detrahere senatus, senatuaz gaizkiak esan ; intr. gutxiesle izanDetraxi, detraho perf.Detrectatio, onis, f. ez, ukapen, ukoDetrectator, oris, m. gutxiesle, laidotzaileDetrecto, as, are, tr. baztertu ; gutxietsi, belztu, gaizkiak esanDetrimentosus, a, um, kaltegarriDetrimentum, i, n. kalte, gaitz ; gudugaltze1. Detritus, a, um, detero pi.2. Detritus, us, m. igurtzizko higaduraDetrivi, detero perf.Detrudo, is, ere, trusi, trusum, tr. bulkatu, bultzatu ; kendu, haizatu, lasterkatu, ohildu ; jabegoa kendu, behartu, tinkatu ;atzeratu, luzatuDetruncatio, onis, f. egozketa, mozketaDetrunco, as, are, tr. ebaki, egotzi, moztu ; irauli, uzkaili ; burua moztuDetrusus, a, um, detrudo pi.Detuli, defero perf.Detumesco, is, ere, mui, intr. desantu, ibitu, hertu, hustu ; baretu, ematu, eztituDeturbo, as, are, tr. lurreratu, aurtiki, irauli ; uxatu, haizatu, ohilduDeturpo, as, are, tr. itsustu, zikinduDeucalion, onis, m. Deukalion, Tesaliako errege ; Deucalioneus, Deukalion-, DeukalionenDeunx, uncis, m. hamabietatik hamekaDeuro, is, ere, ussi, ustum, tr. osoki erre, kiskali ; eho, hilaraziDeus, i, voc. deus ; nom.pl. dii edo di edo dei ; gen.pl. deorum, deum ; dat. eta abl. diis, dis edo deis ; jainko ; di boni,jainkoarren ! ala jainkoa ! dii melioara, di melius, jainkoek hobe ! jainkook, zuek barka ! jainkoek begira ! ; deus ille nosterPlato, Palton, gure jainkoaDeustus, a, um, deuro pi.Deutor, eris, uti, usus sum, dep.intr. engainatu, liluratu, norbaitez baliatuDevasto, as, are, tr. lapurtu, ezereztu, suntsitu, itxestuDevectus, a, um, deveho pi.Deveho, is, ere, vexi, vectum, garraiatuDevello, is, ere, elli edo ulsi, ulsum, kendu ; porrokatu ; tipilduDevelo, as, are, tr. estalkia kendu, agertuDeveneror, aris, ari, dep. tr. ohoratu ; baztertu (gurtuz)Devenio, is, ire, veni, ventum, intr. heldu, joan, iraganDevenusto, as, are, tr. itsustu, maskarotuDeverbero, as, are, tr. astindu, jipondu, jo, zafratuDevergentia, ae, f. makurdura, aldapa, maldaDeverro, is, ere, tr. erraztatu1. Deversor, aris, ari, dep. intr. bizi izan, egon, ostatu hartu108

2. Deversor, oris, m. egoiliarDeversoriolum, i, n. ostatu txikiDeversorium, ii, n. ostatu, aterbe ; saltokiDeversorius, a, um, egongarriDeversus, a, um, deverto pi.Deverticulum, i, n. bazterbide ; ostatu, aterbe, babeslekuDeverto, is, ere, verti, versum, tr. baztertu, saihestu ; intr. urrundu, baztertu, -rantz joan ; devertere via, bidea utzi ; ostatuhartu, bizi izan, egotera joan ; devertere ad aliquem, norbaiten etxera egotera joanDevescor, eris, esci, dep. tr. irentsi, gaintituDevestio, is, ire, tr. biluzi, erantzi, hastuDevexi, deveho perf.Devexus, a, um, aldapatsu, maldatsu, patar ; devexa aetas, bzi azkenta, itzaltzeDevici, devinco perf.Devictus, a, um, devinco pi.Devincio, is, ire, vinxi, vinctum, tr. lotu, josi ; irabazi, senbertu ; devincere aliquem beneficiis, norbait hongiez irabaziDevinco, is, ere, vici, victum, tr. garaitu, goitu, menpetuDevinctus, a, um, devincio pi.Devinxi, devincio perf.Devio, as, are, intr. baztertu, saihestu, urrundu, galduDevitatio, onis, f. baztertzeDevito, as, are, tr. itzuri, saihestu, norbaiti bidea hautsiDevius, a, um, galdua, saihestua, baztertua ; gaietik urrundu ; zentzugabeDevoco, as, are, tr. deitu, ekarrarazi, erakarri ; gonbidatu (jatera) ; devocare copias ex praesidiis, gudutaldeak berenegontokietarik kendu ; ekarriDevolo, as, are, intr. erori, jauziDevolutus, a, um, devolvo pi.Devolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. amilduDevoro, as, are tr. irentsi, klikatu ; itoteka irakurri ; xahutu ; isilik jasan, pairatu, egari ; devorare stultitias hominum,gizonen zorakeriak, astakeriak isilik jasan ; ezereztu, porrokatuDevortium, ii, n. bihurguneDevotio, onis, f. beretik emate, uko ; birao, opagaixto ; begizko, sorginkeriaDevoto, as, are, tr. eskaini, eman ; enkantatu, liluratuDevotus, a, um, devoveo pi.Devoveo, es, ere, vovi, votum, tr. eskaini, eman, sakratu ; maradikatu, opagaixtotu ; liluratu, sorginduDextans, antis, m. hamabietatik hamarDextella, ae, f. eskubito ; eragileburuDexter, tera, terum, edo tra, trum, eskuin, eskuineko ; dextra, eskuin, eskuinaldean ; aldeko, egoki, zorioneko ; antzetsu,trebeDextera, Dextra, ae, f. eskubi ; esku luzatua ; laguntza, urgazgoa, babes ; a dextra edo dextra, ekuinaldeanDextere, Dextre, adb. artez, trebekiDexterior, ius, dexter konp. eskuinagoaDexteritas, atis, f. antze, ganore, trebetasunDextimus, a, um, dexter sup. eskuinenaDextrorsum, Dextrorsus, adb. eskuinaldean, eskuinalderantzDextroversum, Dextrovorsum, adb. eskuinaldean, eskuinalderantzDi, ik. diiDiabetes, ae, m. sifoiDiadema, atis, n. diadema, buraztunDiadematus, a, um, buraztundunDiaeta, ae, f. dieta, janeurri, janizari ; logelaDialectica, ae, f. dialektika, logika, argudio, eztabaida, gogoeta1. Dialectice, adb. logikoki, txestuki, koburuz,2. Dialectice, es, f. dialektika, logika, argudio, eztabaida, gogoeta1. Dialecticus, a, um, argudioko, eztabaidako2. Dialecticus, i, m. argudiatzaile, eztabadatzaileDialectos, i, f. dialekto, mintzadarDialectus, i, f. mintzadarDialis, e, Jupiter-, Jupiteren ; dialis eta flamen dialis, Jupiteren apaiz ; egun batekoDialogus, i, m. elkarrizketaDiana, ae, f. Diana, ihizako jainkosa ; ihiza ; Diana nocturna, ilargi, argizagiDianium, ii, n. Erroman Dianaren tenploDianius, a, um, Diana-, DianarenDiapasma, atis, n. lurrin hautsDiapason, n. deklinaezin. zortzikoDiaria, orum, npl. eguneroko anoa, janariaDiatriba, ae, f. erakunde, sekta ; elkarrizketa109

1. Dibaphus, a, um, birritan tindatua2. Dibaphus, i, f. gorribizi soineko, zaia ; kontsulegoDic, dico 2. agintaldiaDica, ae, f. auziDicacitas, atis, f. iseka, nausa, trufaDicax, acis, isekari, trufatzaileDicimonium, ii, n. kalaka, berriketa, hizkirimiriDicis causa edo gracia, halabehar1. Dico, as, are, tr. eskaini, sakratu ; dicare se in servitudinem alicui, norbaiti osoki emana izan2. Dico, is, ere, dixi, dictum, tr. esan, erran, baieztatu, esan nahi ; dices, dicet aliquis, esan dezakete ; ut sic dicam, esandezaket, egiaz esateko ; izendatu, hautatu ; dicere dictatorem, diktadorea izendatu ; azaldu, erakutsi, adierazi, antolatu,eman ; dicere diem colloquio, elkarrizketaren epea eman ; mintzatu ; alde mintzatu ; dicere causam, auzian mintzatu(abokatua) ; abestu, ospatu, kondatu ; erabaki, agindu, aholkatu ; dixi ut ad me scriberet, aholkatu diot neri idaztea ;oharraraziDicrotum, i, n. bi arraun errenkadadun untziDictata, orum, npl. dictatua (erakasleak emana) ; ikasgaiDictamnum, i, n. ; Dictamnus, i, f. diktamo (landare)Dictator, oris, m. diktadore, Erromako goimagistratuDictatorius, a, um, diktadore-Dictatura, ae, f. diktaduraDicterium, ii, n. irrizuri, piko, erkaitz, txantxaDictio, onis, f. esate, esaera, ahozkatze, ahozkera ; erantzun ; dictionem dare, orakulua eman ; hitz, adierazpen, esamolde ;elkarrizketaDictito, as, are, tr. esan eta esan, errepikatu, egiaztatu ; dictitare solent, ohi dute esateaDicto, as, are, tr. esan eta esan, errepikatu, diktatu ; aholkatu, aginduDictum, i, n. esan, hitz, mintzo ; agindu ; esakune, atsotitz ; txantxa, ihikista ; iragarpenDicturio, is, ire, intr. esateko gura izanDictus, a, um, dico 2. pi.Didici, disco perf.Dididi, dido 1. perf.1. Dido, is, ere, dididi, diditum, tr. banatu, bederazkatu, hedatu2. Dido, us eta onis, f. Didon, Kartagoren sortzaileaDiduco, is, ere, xi, ctum, tr. harahonarantz eraman ; luzatu, hedatu ; berezi, zatitu, puskatu ; diducere copias, gudutaldeakbanandu ; konpondu ; diducere litum, eztabaida konponduDiductio, onis, f. zatiketa, berezketa, banaketa ; hedaketaDiductus, a, um, diduco pi.Diecula, ae, f. atsedenska, tai, artexkoDiepristino, Diepristini, adb. aurregun, bezperaDiequarte, Diequarti, adb. badu lau egun ; lau egun barnaDiequinte, Diequinti, adb. badu bost egun ; bost egun barnaDierectus, a, um, urkabean urkatuaDies, ei, (sing.) m. f. ; (pl.) m. egun, eguneko lan ; eguargi ; dies est, argia da ; in diem vivere, egun egungo gisa bizi, gaurgaurko gisa bizi ; in dies, egunero, egun oroz, egun batetik bestera ; diem ex die ducere, egün batetik bestera luzatu,atzeratu, gibeldu ; epe ; diem dicere alicui, norbait auzitara eraman ; ibilaldi (gudutaldeak) ; egun aipagarri ; gudua ; diescannensis, Kaneseko gudua ; epe, aldi, mende ; zeru, egurats, aro ; die tranquillo, zohardiz, jabalaldizDiespiter, tris, m. Jupiter, egunaren jainkoaDiffamo, as, are, tr. belztu, gutxietsiDifferentia, ae, f. ezberdintasunDifferitas, atis, f. ezberdintasunDiffero, fers, ferre, distuli, dilatum, tr. barreiatu, berezi, puskatu, urratu ; hedatu, iraurri, zabaldu ; luzatu, berandu,atzeratu, differre abitum in posterum diem, abiada biharamenera luzatu ; eman, ipini (titulu) ; intr. berezi (da), bestelakoizanDiffertus, a, um, beteDiffibulo, as, are tr. andeatu, porrokatuDifficile, adb. nekezDifficilis, e, gaitz, gogor, galgarri, nekagarri ; difficili tempore, kinka txarrean ; zorrotz, arikaixtoko, tzarDifficiliter, adb. nekezDifficultas, atis, f. neke, poxulu, oztopo, kinka txar ; gabezia ; difficultas rei frumentariae, gari gabezia ; izaeragaitz,odolgaitzDifficulter, adb. nekez, indarka ; difficilius, difficillimeDiffidens, entis, diffido po.Diffidenter, adb. herabez, uzkurkiDiffidentia, ae, f. herabe, uzkurtasunDiffidi, diffindo perf.Diffido, is, ere, fisus sum, intr. uzkurtu, etsituDiffindo, is, ere, fidi, fissum, tr. erdibitu, berezi, zatitu ; bulkakatu (ate) ; luzatu (epea)110

Diffingo, is, ere, tr. berregin, aldatu, bestelakotu, itxuraldatuDiffissio, onis, f. luzapenDiffissus, a, um, diffindo pi.Diffisus, a, um, diffido pi. ; uzkur, beldurDiffiteor, eris, eri, dep.tr. ukatuDifflo, as, are, tr. ufatuz barreiatuDiffluo, is, ere, uxi, uxum, intr. jario ; zatitu (ibaiadar) ; ugaritu, oparo izan ; igeri egin ; sudore diffluere, izerdi ur izan,izerdi lapa izanDiffractus, a, um, diffringo pi.Diffringo, is, ere, fregi, fractum, tr. porrokatu, apurtu, puskatuDiffudi, diffundo perf.Diffugio, is, ere, fugi, intr. ihes joan ; sakabanatuDiffugium, ii, n. ihes, sakabanapenDiffundito, as, are, tr. hedatu (berria)Diffundo, is, ere, fudi, fusum, tr. isuri, hedatu ; handu, harrotu ; bozkariatuDiffuse, adb. luzaz, xehe xeheaDiffusilis, e, hedagarri, zabalgarriDiffusus, a, um, diffundo pi.Digero, is, ere, gessi, gestum, tr. eraman, banatu, barreiatu ; digerere nimbos, odeiak barreiatu ; sailkatu, konpondu ; xehexehea azaldu (gaia) ; lixerituDigestio, onis, sailkapena, antolaketa, konponketa, banaketa ; lixeriketa1. Digestus, a, um, digero pi.2. Digestus, us, m. zatiketaDigitabulum, i, n. eskularruDigitalis, e, eriko, erietako ; eriheinekoDigitatus, a, um, bi edo lau azkazalekoDigitellum, i, n. ditare lili, kukupraka, kukulore, joanebelharDigitulus, i, m. hatz txiki, eri txinkerDigitus, i, m. eri ; attingere caelum digito, gaintika, mukuruka nahia izan ; digitorum percutione, eriak klaskatuz ; nedigitum quidem porrigere, den gutxien indarrik ez egin ; digitum tollere, enkantean hartu ; pl. zenbaketa ; abar, aldaska ;erromano hazbetea (oinaren 1/16. 0m.018)Digladior, aris, ari, dep.intr. borrokatu ; eztabaidatu, argudiatuDignatio, onis, f. duintasun ; axol, begirune, onerizpen ; itzal, omen ; dignatio vestra, zure egoeraDignatus, a, um, dignor pi. ; onarle, axoladun ; duinDigne, adb. zuzenki,, egokiDignitas, atis, f. duintasun, tasun, izaera, prestutasun ; herrikargu ; ogibide ; esse cum dignitate, karguan izendatua ;begirune, itzal, omenDigno, as, are, tr. duin hartu, onetsiDignor, aris, ari, dep. tr. duin hartu, onetsi, onartuDignosco, is, ere, tr. bereziDignus, a, um, duin, gai ; zuzen, egoki, erakoDigredior, eris, i, gressus sum, dep.intr. berezi, urrundu, joan, abiatu ; baztertu (solasa)Digressio, onis, f. abiamen, berezketa ; eginbideari uko egitea ; baztersolas1. Digressus, a, um, digredior pi.2. Digressus, us, m. abiamen, berezketa, bazterketa ; baztersolasDii, deorum, deus pl.Dijudicatio, onis, f. erabaki, epaiketaDijudico, as, are, tr. erabaki, konpondu ; berezi ; dijudicare vera a falsis, egia faltsutik bereziDijuncte, Dijunctio…ik. disjuncte…Dilabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. isuri, jario ; erori, lurreratu, aurritu ; barreiatu ; dilabi ab insignis, ikurrinak utzi ;galdu, lekutu ; dilabitur res familiaris, hontasunak xahutu ; ihes joanDilacero, as, are, tr. urratu, puskatuDilanio, as, are, tr. urratu ; puskatu, zatikatu ; moztu (harakinak)Dilapido, as, are, tr. xahutuDilapsus, a, um, dilabor pi. ; isuria ; suntsitua ; barreiatua ; puskatua, galdua, porrokatuaDilargior, iris, iri, itus sum, dep. tr. nasaiki eman, baude izanDilargitus, a, um, dilargior pi. emaile, baude ; emanaDilatio, onis, f. epe, luzapen, luzamenduDilato, as, are, tr. hedatu ; hantu, harrotuDilator, oris, m. luzakor, ordun, astidunDilatus, a, um, differo pi.Dilaudo, as, are, tr. goraipatu, goretsiDilectio, onis, f. maitasunDilectus, a, um, diligo pi.Dilexi, diligo perf.Dilido, is, ere, tr.apurtu, porrokatu111

Diligens, entis, diligo po. maitatzaile ; -i lotua, emana ; omnis officii diligentissimus, eginbide guztiei emana ; artatsu,axolati, arrahein ; zuzen, tenoreko ; txukun, ximenDiligenter, adb. artoski, lehiatuki, ximenkiDiligentia, ae ,f. arta, lehia, zehaztasun, arreta ; txukuntasun, ximentasun ; hautuDiligo, is, ere, lexi, lectum, tr. maitatu, maite izan ; laket izan, atsegin izan, gogoko izanDilorico, as, are, tr. zabaldu, ideki ; urratuDiluceo, es, ere, luxi, intr. argi izan ; nabari izanDilucesco, is, ere, luxi, intr. argitu (eguna) ; imperts. dilucescit, argitzen du, eguntzen du ; azalduDilucide, adb. argiki, argi eta garbi, zehazkiDilucidus, a, um, argi, distiratsuDiluculat, imperts. argia hasten da, argitzen du_Diluculum, i, n. argitze, egunsenti, argiurratze, argibegi, artasteDiludium, ii, n. atseden, arma geldialdiDiluo, is, ere, lui, lutum, tr. garbitu, ikuzi, urtarazi ; ezabatu, ezereztu, ahuldu ; diluere crimen, salaketa gezurtatuDilute, adb. hurtatuzDilutum, i, n. urtze ; infusio, nutenaDilutus, a, um, diluo pi.Diluvies, ei, f. uholde, uraldiDiluvio, as, are, tr. urgaineztatu, urpetuDiluvium, ii, n. uholde, urgainezteDimano, as, are, intr. isuri, jario, hedatuDimensio, onis, f. neurri, izariDimensus, a, um, dimetior, pi. neurtzaile, izartzaile ; neurritua, izartuaDimetior, iris, iri, dep. tr. neurritu, izartuDimicatio, onis, f. borroka, gudu, gudukaDimico, as, are, avi edo ui, atum, intr. gudukatu, borrokatuDimidiatus, a, um, erdibitua, erdi, -erdi (erdihuts, erdilo) ; gorputzerdiDimidium, ii, n. erdiDimidius, a, um, erdi, erdibitua ; dimidio pars, erdiDiminuo… ik. deminuo…Dimisi, dimitto perf.Dimissio, onis, f. bidalpen ; kanporaketaDimissus, a, um, dimitto pi.Dimitto, is, ere, misi, missum, tr. barreiatu, urrundu, bidali, igorri, kanporatu ; dimittere senatum, senatuaren batzarragerarazi ; utzi, uko egin, galdu ; barkatu, barkamena emanDimotus, a, um, dimoveo pi.Dimoveo, es, ere, movi, motum, tr. berezi, zatitu, erdibitu, erdiratu ; urrundu, baztertu, saihestuDinumeratio, onis, f. kontaketa, zenbaketaDinumero, as, are, tr. kontatu, zenbatu, kopuratu, ordainduDiocletianus, i, m. Diokleziano, erromatar enperadoreaDiogenes, is, m. Diogenes, filosofo zinikoaDiomedes, is, m. Diomedes, Etoliako erregeaDionaeus, a, um, Benus-, BenusenDione, es, f. Diona, Benusen ama ; BenusDyonisia, orum, npl. Dionisiak, Bakuseren jaiakDionysius, ii, m. Dionisio, gizaizenDionysus, i, m. BakusDioscuri, orum, mpl. Dioskuroak, Kastor eta PoluxDiota, ae, f. bi kirteneko ontziDiploma, atis, n. pasaporte ; diploma, eskubide ageriDirae, arum, fpl. Furiak (jainkosak) ; biraoak, opagaixtoak, maradikapenak ; iragarpen txarreko txoriakDircaeus, a, um, Dirkeseko iturriko ; Tebeseko ; tebestar, PindaroDirce, es, f. Dirkes, Tebako errege baten alaba, iturri itxuraldatuaDire, adb. ankerki, gogorki, errukigabeDirecte, adb. zuzenean, xuxenkaDirectio, onis, f. lerroan ezarrera ; norabideDirecto, adb. zuzenean, xuxenkaDirectus, a, um, dirigo pi.Diremi, dirimo perf.1. Diremptus, a, um, dirimo pi.2. Diremptus, us, m. bereizkuntza, bereizketaDireptio, onis, f. lapurreta, lapurketa, ebasketaDireptor, oris, m. ebasle, lapurDireptus, a, um, diripio pi.Direxi, dirigo perf.Diribeo, es, ere, tr. sailkatu, zenbatu (bozketa) ; banatu112

Diribitio, onis, f. zenbaketa, kontaketa ; zerrenda (bozketa)Diribitor, oris, m. zenbatzaile (bozketa)Dirigesco, ik. derigescoDirigo, is, ere, rexi, rectum, tr. lerrotu, lerrokatu, zuzenean jarri ; dirigere aciem, armada lerrokatu ; bulkatu, aurtiki, -antzzuzendu ; dirigere vela ad, itsasoz –antz joan ; dirigere telum in, norbaiten aurka azkona aurtiki ; kudeatu ; arautu ; dirigerevitam ad, -en arabera biziera arautuDirimo, is, ere, emi, emptum edo emtum, tr. berezi, banatu, moztu, hautsi, ezereztu ; dirimere proelium, gudua geratu ;dirigere comitia, batzarra geldiarazi ; dirigere nuptias, ezkontza barreiatu ; baliagabetu, indargabetuDiripio, is, ere, ripui, reptum, tr. bedera alde tiratu, urratu, irauli ; lapurtu, liskartuDiritas, atis, f. ezbehar, ustegabe, itxes, hondamen, hondamendi ; gogorkeria, basakeria, abrekeriaDirumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. hautsi, porrok atu, leherrarazi, eten ; pasibo. leher egin ; dirumpi risu, irrizlehertuDiruo, ie, ere, ui, utum, tr. uzkaili, aurtiki ; erorarazi, ezereztu, ezdeustu, suntsituDirupi, dirumpo perf.Diruptio, onis, f. apurketa, eten, hausturaDiruptus, a, um, dirumpo pi.Dirus, a, um, zoritxarreko, izugarri, lazgarri, beldurgarri ; basati, ankerDirutus, a, um, diruo pi.1. Dis (di), honen erranahiak ; 1) zatiketa, bereizketa : disto ; 2) eza : difficilis ; 3) indar : dilargior2. Dis, ditis, aberats, ik. dives3. Dis, Dilis, m. Pluton, infernuko jainkoaDiscalceatus, a, um, ortutsik, oinuts, oinutsikDiscedo, is, ere, cessi, cessum, intr. erdibitu, erdizkatu, zatitu ; baztertu, urrundu, saihestu, joan, lekua utzi ; ihes joan ;discedere domo, etxetik atera ; discedere domum, etxera itzuli ; berezi, gaizki jin ; ezkontza barreiatu (emazteak) ; atera,nahia egin ; discessit victor, garaile atera zen ; alde jarri, onartu, onetsi ; discedere in alicujus sententiam, norbaiten iritziaonartu ; salbuetsi ; si a vobis discessero, zuengatik salbuespen egin baneza ; uko egin, utzi ; discedere a se, hitza jan ;iragan, galduDiscens, entis, ikasleDisceptatio, onis, f. eztabaida, liskar, aharra ; erabaki, epaiketaDisceptator, oris, m. epaile ; ebazleDisceptatrix, icis, f. emakume epaile, ebazleDiscepto, as, are, tr. intr. epaitu, erabaki, eztabaidatu, ukatuDiscerniculum, i, n. urkila, matxarde ; ezberdintasunDiscerno, is, ere, crevi, cretum, tr. berezi, zatituDiscerpo, is, ere, cerpsi, cerptum, tr. urratu, puskatu, zatikatu ; barreiatu (haizeak)Discerptus, a, um, discerpo pi.Discessi, discedo perf.Discessio, onis, f. urrunketa ; bozketa ; factum est discessio in ejus sententiam, haren iritzia bozketan ezarri zuten ;bereizketa, bihurikeriaDiscessus, us, m. bereizketa, herbestetze, urruntze, abiamen ; atzera egite ( gudutaldeak)Discidi, dicindo perf.Discidium, ii, n. bereizketa, urradura ; zatiketaDiscinctus, a, um, discingo pi. ; gerrikogabe ; gradutik kendua ; jantzi zabaldun ; ezaxolati ; alfer ; emakoi, marimotikoDiscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. erdibitu, urratu, bereiziDiscingo, is, ere, cinxi, cinctum, tr. gerrikoa kendu, biluzi, armagabetu, gradua kenduDisciplina, ae, f. ikasketa, ikaskuntza ; hezkuntza, heziera ; disciplina puerilis, haurren hezkuntza ; disciplina militiae,heziketa militarra ; irakaspen, zientzia, jakintza ; disciplina juris, zuzenbide jakintza ; disciplina militaris, guduerabilka ;jokaera ; biziarau, ohiturakDisciplinosus, a, um, ondo heziaDiscipula, ae, f. neska ikasleDiscipulus, i, ikasleDiscissus, a, um, discindo pi.Discludo, is, ere, usi, usum, tr. baztertu, saihestu ; zabaldu, bereizi, erdibituDisclusus, a, um, discludo pi.Disco, is, ere, didici, tr. ikasi, jakin ; argitua izanDiscolor, oris, kolor, margo ezberdineko ; ezberdinDisconducit, imperts. ez dago ongarriDisconvenio, is, ire, intr. ez ados jarri, ez elkar adituDiscordia, ae, f. ezadostasun, konponezin ; Diskorda (jainkoasa)Discordiosus, a, um, konponezinDiscordo, as, are, intr. ezados izan, liskarrean bizi ; bereizi, eragabe izanDiscors, cordis, liskarrean ibili, ezberdin, bestelakoDiscrepantia, ae, f. ezadostasun, liskarDiscrepatio, onis, f. eztabaida, samurraldiDiscrepito, as, are, intr. ezberdin izan113

Discrepo, as, are, avi, intr. ez ados izan ; iritzi ezberdineko izan ; eztabaidatua izan ; discrepat inter auctores, idazleak ezdaude hitz bereko, ez daude adosDiscretus, a, um, discerno pi.Discrevi, discerno perf.Discribo, ik. describoDiscrimen, inis, n. tarte, jauzi ; aequo discrimine, tarte berdinean ; bereiztasun, ezberdintasun ; ezadostasun ; omnidiscrimine remodo, batere berezkeriarik gabe ; ateka gaixto, kinka txar ; in discrimine summo res erat, kinka txarreneanziren, ginauden…Discriminatim, adb. bereizDiscrimino, as, are, tr. bereizi ; aldatuDiscrucio, as, are, tr. oinazetu, oinazeztatuDiscubitus, us, m. mahaian jarteDiscumbo, is, ere, cubui, cubitum, tr. etzan, ohean etzan ; mahaian etzan, mahaian jarriDiscupio, is, ere, tr. irrikitu, gutiziatuDiscurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, intr. harahona lasterkatuDiscursatio, onis, f. lasterketak, joan-etorriakDiscurso, as, are, intr. joan-etorri, han hor lasterkatuDiscursus, us, m. lasterketa, joan-etorriak ; urratsak, azpijoko, jukutriaDiscus, i, m. diska, harrixabal, burdinxabal ; azpil ; neurriohol, ekiorratzDiscussio, onis, f. inarrosaldi, zirraraDiscussus, a, um, discutio pi.Discutio, is, ere, cussi, cussum, tr. egotzi, erdibitu, kraskatu, karraskatu, hautsi ; discutere tempora, burua kraskatu ;baztertu, urrundu, huts eginarazi ; ikasi, argitu (auzia)Diserte, adb. argi eta garbi ; ele ederrezDisertus, a, um, antzetsu ; mintzaile, aho ederDisjeci, disjicio, perf.Disjecto, as, are, tr. barreiatu1. Disjectus, a, um, disjicio pi.2. Disjectus, us, m. barreiaduraDisjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. barreiatu, uzkaili, moztu, suntsitu, ezereztu, sakailatu ; discedere statuam, itxura aurtiki ;hutseginaraziDisjunctio, onis, f. bereizketa, zatiketa ; izenidegoaDisjunctus, a, um, disjungo pi.Disjungo, is, ere, junxi, junctum, tr. bereizi, lokabetu ; uztarria kendu ; nahasi, banatuDispalatus, a, um, barreiatua, hedatuaDispalesco, is, ere, intr. hedatu (albistea)Dispando, is, ere, i, ansum, tr. alde guztira luzatuDispansus, a, um, dispando pi.Dispar, aris, ezberdin, bestelakoDisparatum, i, n. kontraesanDispargo, ik. dispergoDisparilis, e, ezberdin, bestelakoDisparilitas, atis, f. ezberdintasunDispariliter, adb. bestelaDisparo, as, are, tr. banatu, bereizi, zatituDispartio, Dispartior… ik. dispertioDispectus, us, m. azterketa, bereizketaDispello, is, ere, puli, pulsum, barreiatu ; erdiratu (hurak)Dispendium, ii, n. gastu, xahutzeDispendo, is, ere, i, sum, haztatu, pisatuDispensatio, onis, f. administralgoa ; banaketa ; etxezaintzaDispensator, oris, m. etxegizon, diruzain ; etxezain, tratalariDispenso, as, are, tr. kudeatu ; banatu, bederazkatu, zatituDisperditio, onis, f. hondamen, aurridura, suntsipenDisperdo, is, ere, didi, ditum, tr. galdu, suntsitu, ezereztu, ezdeustuDispereo, is, ire, ii, intr. galdu, osoki suntsitua izanDispergo, is, ere, persi, persum, tr. barreiatu, sakabanatu, banatu ; dispergere fimum, ongarritu, simaurtu, goroztatuDisperse, Dispersim, adb. han heben, han horDispersus, a, um, dispergo pi.Dispertio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. zatitu, banatuDispertior, iris, iri, dep. tr. zatitu, banatuDispicio, is, ere, spexi, spectum, tr. ikusi, behatu, begiratu, begiztatu, bereizi ; dispicere verum, egia argitu ; arakatu,aztertuDisplano, as, are, tr. ordokitu, lautu, zelaituDisplicentia, ae, f. gogait, higuin, narda ; atsekabe, kexuDispliceo, es, ere, cui, citum, intr. gogaitu, nahigabetu114

Displodo, is, ere, osi, osum, tr. briubrau ideki ; luzatuDisplosus, a, um, displodo pi.Dispoliator, Dispolio… ik. despoliatorDispono, is, ere, posui, positum, tr. antolatu, adelatu, apailatu, eratu, ezarri, ipini, jarri ; disponere exercitum in aciem,armada gudurako eratu ; disponere stationes, gelditokiak jarri ; disponere coemodiam, komedia antolatu, eratuDisposite, adb. behar bezala, erdoskiDispositio, onis, f. antolamendu, konponketa, apainketa (lauki)Dispositor, oris, m. antolatzaile (jokoak)Dispositura, ae, f. antolamendi, konponketa1. Dispositus, a, um, dispono pi.2. Dispositus, us, m. ablatibo : -u, antolamenduDisposui, dispono perf.Dispudet (me), uit, ere, imperts. lotsa handia badut, lotsatua naizDispuli, dispello perf.Dispulsus, a, um, dispello pi.Dispunctus, a, um, dispungo pi.Dispungo, is, ere, punxi, punctum, tr. berrikusi, egiaztatu ; balantzea eginDisputabilis, e, eztabaidagarri, ezbaiekoDisputatio, onis, f. kontu, balioztapen, neurketa ; eztabaidaDisputatiuncula, ae, f. eztabaidatoDisputator, oris, m. eztabaidatzaile ; dialektikatzaileDisputatrix, icis, f. emakume eztabaidatzaile ; dialektikaDisputo, as ,are, tr. kopuratu, balioztatu ; tr. eta intr. eztabaidatu, egiaztatu ; disputare in utramque partem, ongaitzakaipatu ; disputare de aliqua re, zerbaitez eztabaidatuDisquiro, is, ere, tr. artoski aztertuDisquisitio, onis, f. azterketa, ikerketaDisrumpo ik. dirumpoDissaepio, Dissaeptio… ik. dissepio…Dissavior, aris, ari, dep.tr. mateki muin eman, pot emanDisseco, as, are, secui, sectum, tr. erdibitu, erditik egin, urratu, puskatuDissectio, ik.desectioDissectus, a, um, disseco pi.Dissedi, dissideo eta dissido perf.Dissemino, as, are, tr. barreiatu, hedatu, zabalduDissensio, onis, f. ezadostasun, liskar, bereizkeriaDissensus, us, m. ezadostasun, liskar, bereizkeriaDissentaneus, a, um, ezberdin, aurkakoDissentio, is, ire, sensi, sensum, intr. eztabaidatu, ez ados izan, gaizki jin ; dissentire secum, aldakor izan ; ezberdin izan,bestelako izanDissepio, is, ire, psi, ptum, tr. bereizi, zatitu, irauliDisseptio, onis, f. tarte, mugarri, hesiDisseptum, i, n. tarte, mugarri, hesiDisseptus, a, um, dissepio pi.Disserenat, Disserenascit, imperts. argitzen du (aroa) ; zohartzen du ; zohardi da, eder da (aroa)1. Dissero, is, ere, serui, sertum, tr. aipatu, azaldu, idatzi, argitu2. Dissero, is, ere, sevi, situm, tr. erein, han hor landatuDisserpo, is, ere, intr. barreiatu (da)Dissertatio, onis, f. txosten ; eztabaida, idazlan, lansailDisserto, onis, f. barreiatze, bereizte ; eztabaida, txostenDissertus, a, um, dissero 1. pi.Disserui, dissero 1. perf.Dissevi, dissero 2. perf.Dissidentia, ae, f. ezberdintasun, jarkiera, jarkipenDissideo, es, ere, sedi, sessum, intr. bereiz izan, urrun izan, ezberdin izan ; ez hitzartu, ez ados izan, gerran izanDissidium, ii, n. ez elkar entzute, esgarajeDissido, is, ere, sedi, intr. elkarretatik bereizi, bereiz kanpatuDissignator, oris, m. ik. design…Dissigno, as, are, indarrez ideki, zabaldu, apurtu, hautsi ; intr. gaizki ari izanDissilio, is, ire, silui edo silii, sultum, intr. lehertu, zapartatu, erdibituDissimilis, e, bereiz, ezberdin, bestelakoDissimiliter, adb. bestela, era bereizizDissimilitudo, inis, f. ezberdintasun, bereiztasunDissimulanter, adb. isilik, isilka, ezkutuan, ezkutukiDissimulantia, ae, f. ezkutatzeDissimulatio, onis, f. itxurakeria ; eztenkada, isekaDissimulator, oris, m. ezkutatzaile, itxuratzaile115

Dissimulo, as, are, tr. ezkutatu, gorde, isildu, utziDissipabilis, e, hedakor, galkor, lurrinkorDissipatio, onis, f. barreiadura, hedadura ; xahutze ; ezeztapen, hondamenDissipo, as, are, tr. uxatu, haizatu, ohildu ; barreiatu, hedatu ; hondatu, suntsitu (gudutaldeak) ; (berria, albistea) hedatu,zabalduDissitus, a, um, dissero 2. pi.Dissociabilis, e, barreiatzaile, elkargaitz, elkartezinDissociatio, onis, f. bereizkuntza, gorroto, ezinikusiDissocio, as, are, tr. banatu, bereizi, deslotuDissolubilis, e, bereizgarri, zatigarri, urgarriDissolute, adb. loturagabe (esadiak) ; axolagabeDissolutio, onis, f. bereizkuntza ; loturagabe (idazkera) ; ezereztatze, hondamen, suntsipen ; gezurtatze ; ahuldura,ganoragabe, adoregabeDissolutus, a, um, dissolvo pi. ; ahul ; loturagabe (idazkera) ; ahul, bihotzonegi ; ezaxol ; zitalDissolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. urtu ; lokabetu, bereizi, barreiatu ; dissolvere capillum, biloak barreiatu ; ordaindu,antolatu ; jasan, egari ; dissolvere legem, legea ezereztatu, ezabatu ; konpondu (nekea), gezurtatu (salaketa) ; askatuDissono, as, are, ui, intr. doinu okerra eman ; beste izan, bestelako izanDissonus, a, um, ots okerreko ; ilun, nahasi ; ezberdin, bestelakoDissors, ortis, banaketatik bazterDissuadeo, es, ere, suasi, suasum, tr. atzerarazi, saihestu, baztertu ; dissuadere bellum, gerratik gibelaraziDissuasio, onis, f. bazterketa, saihesketaDissuasor, oris, m. atzerarazle, baztertzaileDissuavior, ik. dissaviorDissulto, as, are, intr. zapartatu, zapart egin, lehertu, puskatuDissuo, is, ere, utum, tr. bereizi ; jostura kenduDissutus, a, um, dissuo pi.Distaedet, aesum est, imperts. nekeak ehorik izanDistantia, ae, f. arte, tarte, urruntasun ; ezberdintasunDistemperantia, ae, f. urtze, urrean nahasketaDistendo, is, ere, tendi, tentum edo tensum, tr. hedatu, zabaldu ; hantu ; oinazetu ; zatituDistensus, a, um, distendo pi.1. Distentus, a, um, distendo edo distineo pi.2. Distentus, us, m. luzatze (giharriak)Distermino, as, are, tr. bereizi, mugatuDisterno, is, ere, tr. egin (ohea)Distero, is, ere, trivi, tritum, tr. porrokatu ; eho, irindu, zapatuDistichon, i, n. bibertsutakoDistillo… ik. destillo…Distimulo, as, are, tr. eztenkatu, ziztakatu ; ontarzuna xahutuDistincte, adb. bereiz, argi eta garbi, apainki, sotilki, arraheinkiDistinctio, onis, f. zatiketa, bereizketa, ezberdintasun, adierazpen, azalpen ; titiladura (puntuazio) ; edergailu, apaingarri ;distira1. Distinctus, a, um, distinguo, pi. ; adj. bereizia, apailatua, antolatua, arrahein ; esmaltetua, pikailatua2. Distinctus, us, m. bereiztasun, ezberdintasunDistineo, es, ere, tinui, tentum, tr. bi aldeetatik baztertu ; urrun atxiki ; bereizi, berandu, oztopatu ; distinere pacem, bakeaberandu ; ari izan, gogoeman, erakarri (gogoa)Distinguo, is, ere, tinxi, tinctum, tr. bereizi, barreiatu, argitu, ez nahasi ; aldatu ; distinguere orationem, idazkera edoesaera nabartu ; irakurtean geldiune bat egin, titilatuDisto, as, are, intr. urrun izan ; ezberdin izan, bestelako izanDistorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. bihurtu, bihurkatu ; distorquere os, ihakin egin, ihakinztatu ; oinazetuDistorsio, onis, f. bihurdura, bihurkadaDistortus, a, um, distorqueo pi.Distractio, onis, f. tiraketa ; barreiadura, berezkeriaDistractus, a, um, distraho pi.Distraho, is, ere, traxi, tractum, tr. tiratu, bereizi, kendu, eten, urratu, ezereztu ; suntsitu, porrot eginarazi ; distrahereaciem, gudulerroa eten ; senatus in contrarias partes distrahitur, senatua bi iritzekoa egin zen ; erabaki, epaitu ; baztertu,urrundu, xehean saldu ; kaskaildu (lurra saldu etxe egiteko)Distribuo, is, ere, bui, butum, tr. banatuDistribute, adb. arraheinki, erdozkiDistributio, onis, f. zatiketa, banaketaDistricte, adb. gogorki, zorrozkiDistrictus, a, um, distringo pi. ; adj. zorrotz, gogor, gorgotsDistringo, is, ere, inxi, ictum, tr. hedatu ; baztertzea alegia egin, itxura egin (gudua) ; geratu, akitu ; distringere Jovemvotis, opez Jupiter akituDistrivi, distero perf.Distrunco, as, are, tr. erdibitu, erditik egin116

Distuli, differo perf.Disturbatio, onis, f. eraisketa, erauzpenDisturbo, as, are, tr. barreiatu ; eraitsi, erautzi, suntsitu, ezeztatu, hautsi ; disturbare legem, legea hautsiDisyllabus, a, um, silaba bikoDitesco, is, ere, intr. aberastuDithyrambicus, a, um, gorgerenazkoDithyrambus, i, m. gorgerenaDitio (nominatiboan ez erabilia), onis, f. ahalmen, aginpide, eskupe ; esse in ditione alicujus, norbaiten eskupeko izanDitior, us, dis eta dives konp.Ditissimus, a, um, dis eta dives superl.Dito, as, are, tr. aberastuDiu, adb. egunaz ; nocte diuque, gau eta egun ; luzaro, luzaz, aspaldidanik, aspalditikDium, ii, n. aire, zeru, ortze ; sub diu, zabalean, kanpoanDiurnum, i, n. eguneko anoa edo saria ; egunkariDiurnus, a, um, egüneko, eguneroko, egunazkoDius, a, um, Jupiteren ; jainkozko, bikainDiutine, adb. aspaldi, luzaz, luzaroDiutino, adb. aspaldii, luzaz, luzaroDiutinus, a, um, luzeDiutissime, diu superl.Diutius, diu konp..Diuturne, adb. aspaldi, luzaz, luzaroDiuturnitas, atis, f. epe, epealdi ; iraupenDiuturnus, a, um, iraunkor, luze, luzerako ; iraunkor, luzakor (gaixotasuna)Diva, ae, f. jainkosaDivarico, as, are, tr. zabaldu (zangoak) ; baztertu, saihestuDivello, is, ere, velli edo vulsi, vulsum, tr. jauzarazi, urratu, puskatu ; bereizi, urrunduDivendo, is, ere, didi, ditum, tr. xehean salduDiverbero, as, are, tr. bortizki jo ; zartatu (airea)Diverbium, ii, ekarrizketa (antzerkia) ; txikitokaDiverse, adb. han hemen, han hor, harahona ; era askotaraDiversitas, atis, f. ezberdintasun ; bereiztasunDiversor… ik. dev…Diversus, a, um, diverto pi. ; bide zuzenetik baztertua ; diversi discedunt, badoatzi batak eta besteak beren aldeetara ;aurrean, aurkako ; baztertua, urrundua ; arerio, etsai, ixterbegi ; ezberdin, bestelako ; ezbaikor, zalantzati, uztokaDiverticulum… ik. dev…Diverto, is, ere, verti, versum, intr. saihestu, bereiziDives, itis, aberats ; duntua ; baliotsuDivexo, as, are, tr. andeatu, suntsitu, itxestu ; oinazetuDividia, ae, f. unadura, narda, kezkaDivido, is, ere, visi, visum, tr. zatitu, banatu, bereizi ; agros civibus divisit, lurrak hiritarrei banatu zituenDividuus, a, um, banagarri, zatigarri ; banatua, zatituaDivina, ae, f. aztisa ; sorginaDivinatio, onis, f. iragarketa ; aztigoa ; salatzailea jarteko auzi azterketaDivine, adb. ederki, ezin hobeki ; aztigoaz, asmatuzDivinitas, atis, f. jainkotasun ; gorespen, jainkotze ; aztigoa ; bikaintasun, nagusitasunDivinitus, adb. jainkoei esker, goiargiz, ezin hobeki, zoragarrikiDivino, as, are, tr. asmatu, igarri, sumatu1. Divinus, a, um, jainko-, jainkozko ; res divina, ospakizun, opari, eskaintza2. Divinus, i, m. aztiDivisi, divido perf.Divisio, onis, f. banapen, zatiketaDivisor, oris, m. bereizle, banatzaile ; bozerosleDivisura, ae, f. ebakidura, urradura1. Divisus, a, um, divido pi.2. Divisus, us, m. banaketa, zatiketaDivitiae, arum, fpl. aberastasunak, ontasunakDivitior, dives konp.Divitissimus, a, um, dives superl.Divorsium, ii, n. bereizgune, zatigune ; divortium itinerum, bidegurutze ; ezkontze barreiatze, hausturaDivulgo, as, are, tr. argitaratu, barreiatu, zabalduDivulsio, onis, f. urradura, etenDivulsi, divello perf.Divulsus, a, um, divello pi.1. Divum, i, n. aire zabala, ortze2. Divum, divus 2. genit.pl.117

1. Divus, a, um, jainkozko, jainko berdineko, goien ; divus Augustus, Augusto goiena2. Divus, i, m. jainko ; divi, orum edo um, mpl. jainkoakDixi, dico 2. perf.Do, das, dare, dedi, datum, intr. eman, eskaini ; dare obsides, bahituak utzi ; dare mandata, agindu ; baimena eman, onartu ;dare iter alicui per Provinciam, norbaiti erromatar Probintzian iragaiteko baimena eman ; dare senatum alicui, norbaitsenatuko entzulegoan onartu ; datur, imperts. emana da, haizu dago ; gauzatu, lortu, egin ; dare laetitiam, bozkariatu, boztu ;aurtiki, ezarri, igorri, haizatu ; dare hostes in fugam, etsaia ihes igorri, haizatu ; dare se, lotu, josi ; dare se historiae,historiari lotu ; esan, izendatu, epaitu ; dare diem alicui, norbait auziratu ; antzeztu ; dare fabulam, lana antzeztu ; gainezarri, gain utzi, zor izan ; iis non laudi, sed vitio dandum puto, uste dut zor zaiela ez goraipatuak izaitea, baina gaitzetsiak ;agertu ; dare nomina, izena eman ; dare manus, pekatu, menperatu ; dare vela, ihes joan ; dare verba alicui, norbaitengainatu ; dare poenas, zigortua izan ; dare animan, azken hatsa eman ; dare operam (dat.), -i lotuDoceo, es, ere, docui, doctum, tr. irakatsi ; docere pueros litteras, haurrei irakurten erakatsi ; argitu, jakinarazi, jakineanezarri ; docere aliquem de, - z norbait argitu ; antzeztuDocilis, e, hezgarri ; ikasle on, ikaskor, ikastun ; otzan, irakaskoi, sotilDocilitas, atis, f. ikaskortasun,Docte, adb. jakintsuro ; sotilki, arretaz, zuhurkiDoctor, oris, m ; irakasleDoctrina, ae, f. irakasketa ; irakaskuntza ; ikasiak ; zientzia, jakitate ; filosofia gaiak ; jokaera arauDoctus, a, um, doceo pi. ; ikasia, jakintsu, jakitus ; maltzur ; zoli ; docti, orum, mpl. jakintsunak, filosofoakDocumentum, i, n. irakaspen, eredu, argibide, ikasbide ; esse documento alicui, norbaitentzat ikasbide izanDodona, ae, Dodone, es, f. Dodona, Epirako hiria ; Jupiteren orakuluDodonaeus, a, um, DodonakoDodrans, antis, m. hamabietatik bederatzirena ; heres ex dodrante, lauetatik hiruren oinordeDodrantilis, e, bederatzi ontzakoDogma, atis, n. dogma, esaera ; filosofia gaiDolabra, ae, f. zeide (erreminta)Dolabratus, a, um, zeideaz landua, mehatuaDolendus, a, um, doleo aditz adj. ; negargarri, tamalgarriDolens, entis, doleo po. ; atsekabetu, nahigabetu ; minbera, mingarriDolenter, adb. nekezDoleo, es, ere, ui, intr. pairatu, min izan ; atsekabetu ; tr. intr. negar egin, deitoratu, urrikaldu ; dolere vicem alicujus,norbaiten zoritxarraz urrikaldu ; min egin, atsekabetu, nahigabetuDoliaris, e, upa-, upako ; upa antzekoDoliolum, i, n. upa, upelaDolium, ii, n. upa, pitxer1. Dolo, as, are, tr. zeideaz landu, mehatu2. Dolo, Dolon, onis, m. makila ; ezten (euli) ; bela (untzi)Dolor, oris, m. min, oinaze, gaitz ; samin, atsekabe, nahigabe ; haserre ; dolorem capere, haurire ex aliqua re, zerbaitekatsekabetua izan ; dolorem alicui facere, aferre, norbait nahigabetu, samindu ; hunkigarri, su (mintzaldi)Dolose, adb. azpitikDolosus, a, um, engainatzaile, xabelzuri ; maltzurDolus, i, m. azpikeria, malturkeria, jukutria ; dolus edo dolus malus, iruzurDomabilis, e, antzakagarri, antzakaehi, hezgarriDomator, oris, m. garaileDomesticatim, adb. etxeanDomestici, orum, mpl. etxekoak, etxeko biztanleak ; esklabuak, morroiak, bezeroak, libratuakDomesticus, a, um, etxeko ; domestica vestis, barruko jantzi ; berezko, herritar, norberaren ; res domestica, norberarenontasunDomi, ik. domus, etxeanDomicenium, ii, n. etxeko bazkariaDomicilium, ii, n. etxe, bizitegi, egongia, egontokiDomina, ae, f. etxekandre ; erregina ; maitaleDominatio, onis, f. nagusigoa, inperio ; nagusikeriaDominator, oris, m. nagusi goienDominatrix, icis, f. andre goienDominatus, us, m. nagusigoa, inperio, nagusikeriaDominicus, a, um, nagusi-, nagusiaren ; Jainkoaren, JaunarenDominium, ii, n. etxalde, ogasun, ondasun ; jabegoa ; jabeDominor, aris, ari, dep. nagusi izan, errege izan1. Dominus, a, um nagusiaren, jabearen2. Dominus, i, m. etxekonagusi, jabe, buruzagi ; JaunaDomitia, Domitiana via, f. Domiziana bideDomito, as, are, tr. hezi, antzakatuDomitor, oris, m. hezle ; garaileDomitrix, icis,f. emakume hezle118

Domitura, ae, f. hezketa1. Domitus, a, um, domo pi.2. Domitus, us, hezketaDomo, as, are, ui, itum, tr. hezi , garaituDomui, domo perf. eta domus dat. sing.Domus, us edo i, etxe, eraikin ; egoitza, bizitegi ; domi, etxean ; domum, etxerantz ; domo, etxetik ; herri, aberri ; familia ;domi militiaeque, gerran eta bakean ; domo emigrare, atzerriratu, herbestetu ; aria, arraza ; filosofia talde ; domus platonica,Platonen filosofiako taldeaDonarium, ii, n. tenpluko dirutegi ; emaitza, emari, opari ; sari militarDonatio, onis, f. emaitza ; oparotasunDonativum, i, n. donatibuma, enperadoreak soldadoei eman opariaDonator, oris, m. emaileDonec, lokailu. …arren (kontsesiboa) ; … arte, ni jin arte, geldi hemenDonicum, arkaiko. ik. donecDono, as, are, tr. eman, eskaini, opari egin, utzi, uko egin ; donare munus militibus, soldadoei opari bat egin ; zorgabeutzi ; donare alicui aes alienum, norbaiti zorrak kendu ; saristatu ; donare aliquem civitate, norbaiti hiritargoa emanDonum, i, n. emaitza, emari, opari ; ultima dona, azken eginbideakDores, um, mpl. doridarrakDoricus, a, um, doridar, doriko, grekoDorienses, ium, mpl. doridarrak1. Doris, idis, adj. doridarsa ; grekosa ; Siziliako2. Doris, idis, f. Dorida ( Grezia eta Asia Ttxikia) ; Dorida, Nereoren emaztea, Nereiden amaDormio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. lotu, lo egin ; alfer izan, lanihesi izan, eskuak burustan izanDormito, as, are, intr. logale izan , loak hartu, lokartu ; kuluska egin ; lanihesi izanDormitor, oris, m. logose, loti, lozaku, ohezuloDormitorius, a, um, lo-, loaren ; loko ; dormitorium edo dormitorium cubiculum, logela, etzantokiDorsualis, e, bizkarreko, soinekoDorsuarius, a, um, zamaketariDorsum, i, n. bizkar ; gibelalde, uzkorno ; hareameta ; hegi, mutur, gailur ; dorsum montis, mendi gailurDos, dotis, f. dote, ezkonsari ; tasun, hobariDotalis, e, ezkonsar-, ezkonsarikoDotes, dos pl. ; doto subj. or.Doto, as, are, tr. eskonsaria emanDrachma, ae, f. drakma, diru greko ; drakma, pisuDraco, onis, f. Drako, Atenaseko legegileDraconigena, ae, m. f. herensuge umeDrapeta, ae, m. esklabu iheslariDromas, adis, m. dromedarioDruentia, ae, m. Druentzia, Galiako ibaiDruidae, arum, eta Druides, um, mpl. Druidak, Galiako apaizakDryas, adis, f. Drias, basoetako ninfeaDrys, dryos, f. haitz-mihuraDualis, is, m. duelu (gr.)Duapondo, n. deklinaezin. liberako biDubie, adb. zalantzaz, ezbaianDubis, is, m. Dubis, ibaiaDubiosus, a, um, zalantzako, zalantzakor, ezbaikorDubitabilis, e, zalantzako, zalantzakor, ezbaikorDubitanter, adb. zalantzaz, ezbaianDubitatio, onis, f. zalantzaketa ; zalantza, ezbai, dilinda ; res dubitationem non habet, ez da dudarik, argi eta garbi dago ;azterketa, gogoeta ; geldotasun ; sine dubitatione, deblauki, dudagabe, berehalaDubitatus, a, um, zalantzakoDubito, as, are, tr. intr. zalantzatu, zalantzan egon, ezbaian egon ; gogoetatu, ikusi ; dubitare utrum …an…, gogoetatuea… -n, ala… ; dubitare num…, ikusi ea … -n ; quid dubitas quin ?… zergatik zalantzatu …(inf. ) ; erabaki, hausnartu,aztertu ; intr. zalantzan izan ; ezbaian izan, zalantzati izanDubium, ii, n. zalantza, ezbaia ; vocari in dubium, zalantzakortu ; sine dubio, dudagabe, ukaezin ; galbide, gaizbide,galzori ; esse in dubio, galzorian izanDubius, a, um, alde batetik bestera doana ; zalantzati, ezbaikor ; dubius consilii, ezjakin zoin alderdi har ; zalantzako,halaholako, ezbaieko, zehazgabe ; dubia victoria, garaipen zalantzako ; dubii socii, lagun leialtasun zalantzakoak ; gaitz,txar ; res dubiae, kinka txarrakDuc, duco agintaldiaDucatus, us, m. aginte militarDucenarius, a, um, berrehunekoDuceni, ae, a, berrehunka ; berrehun bana ; berrehuneko kopuruDucentesima, ae, f. (pars), berrehunen biga, ehuneko erdiaDucenti, ae, a, berrehun ; asko119

Ducentiens, Ducenties, adb. berrehun bider ; askotanDucis, dux gen. ; duco ind. or. 2. perts.Duco, is, ere, duxi, ductum, tr. eraman, eroan, garraiatu ; ducere equum, zaldia eroan ; ducere ad mortem, hiltzera eraman ;agindu, aurrean ibili ; ducere copias, gudutaldeak agindu ; antolatu, lagundu ; ducere funus, ehorzketak egin ; landu,moldatu, marratu ; ducere orbem, biribil bat marratu ; ducere fossam, induskatu ; ducere aliquem ex aere, norbaiten itxurabrontzez egin ; kendu, elkarazi, atera, edan ; ducere sortem, zotz egin, zozkatu ; ducere spiritum, arnasa hartu, hatsa hartu,hatsartu, bizi ; hartu, izan ; ducere originen a, -nganik jaio ; luzatu, berandu ; iragan (denbora) ; ducere bellum, gerraluzatu ; ducere diem ex die, egunetik egunera luzatu ; begiratu , ikusi, erabaki, ebatzi ; ducere aliquid magno, zerbaitezaxola handia izan ; ducere aliquem in numero hostium, norbait etsai bezala ikusi ; kontatu, kopuratuDuctilis, e, malgu ; saihetserraz (ura)Ductim, adb. aldi bakoitz ; zurrut, itziki bakoitz (edan)Ductio, onis, f. gidaketaDuctito, Ducto, as, are, tr. agindu ; atzipetu, iruzurtu ; ezkontzez hartu (emaztea) ; ezkondu (emaztearekin)Ductor, oris, m. eramaile, aitzindari, general1. Ductus, a, um, duco pi.2. Ductus, us, m. gidaketa ; aginte ; eraiketa, marraketa ; ductus parietes, horma ; ductus parietes, horma eraiketa ;biribilkapen (sugea) ; esaera ; kudeaketa (antzezpen)Dudum, adb. orain berri, ez du aspaldi, oraintsu, oraintxe ; dagoeneko, arestian ; sarri, laster, ondorenDuellator, oris, m. gerlari, gudulariDuellicus, a, um, gerlati, gerlariDuellum, i, n. gerra, borrokaDulce, adb. eztiki, emeki, astiro ; pozik, gogaraDulcedo, inis, f. eztitasun, emetasun, gozotasun ; erakarmendu, gozaldiDulcesco, is, ere, intr. eztitu, emetu, baretuDulciculus, a, um, eztiskaDulcifer, era, erum, eztiDulcis, e, ezti, gozo ; gogarako, gogaragarri, maitagarri, kutunDulciter, adb. eztiki, gogara, gozaro, gozokiDulcitudo, inis, f. gozamen, gozotasun1. Dum, lokailu. – ean, -larik ; -n artean, bitartean, -aino ; inf. + arte ; oderint me, dum metuant, gorrotatu nezaten, nitazbeldur diren ber2. Dum, indar-atzizki ; agedum, agitedum, hots ! gora !Dumetum, i, n. sasiarte, laharrarte, elorriarte, tarta, berroDummodo, Dum…modo, lokailu. –n berDumosus, a, um, tartatsu, lahartsuDumtaxat, adb. doi ; baizik, baino ; bederen, behintzat, gutxienean, gutxienez ; hots, har dezagun, hala ere, batik batDumus, i, n. sasi, sasiarte, lahar, tarta, berro,Duntaxat, ik. dumtaxatDuo, ae, o, bi, bigaDuodeciens, Duodecies, adb. hamabi bider, hamabi aldizDuodecim, deklinaezin. hamabi ; Hamabi Ohol legeaDuodecimus, a, um, hamabigarrenDuodeni, ae, a, hamabina, hamabi bana ; hamabi (kopurua)Duodenonaginta, deklinaezin. laurogeita hamazortziDuodeoctoginta, deklinaezin. hiruhogeita hamazortziDuodequadrageni, ae, a, hogeita hamazortzi bana ; hogeita hamazortzika ; hogeita hamazortzi (kopurua)Duodequadragesimus, a, um, hogeita hamazortzigarrenDuodequadraginta, deklinaezin. hogeita hamazortziDuodequinquageni, ae, a, berrogeita zortzi bana ; berrogeita zortzika ; berrogeita zortzi (kopurua)Duodequinquagesimus, a, um, berrogeita zortzigarrenDuodequinquaginta, deklinaezin. berrogeita zortziDuodesexagesimus, a, um, berrogeita hamazortzigarrenDuodesexaginta, deklinaezin. berrogeita hamazortziDuodetriciens, Duodetricies, adb. hogeita zortzi bider, - aldizDuodetrigiinta, deklinaezin, hogeita zortziDuodeviceni, ae, a, hamazortzi bana ; hamazortzika ; hamazortzi (kopurua)Duodevicesimus, Duodevigesimus, a, um, hamazortzigarrenDuodeviginti, deklinaezin. hamazortziDuoetvicesimani, orum, mpl. hogeita bigerren legioieko soldadoakDuoetvicesimus, a, um, hogeita bigarrenDuovir, viri, m. duumviroDupla, ae, f. bikoitz, bikunDuplex, icis, erdibitua ; zati biko ; duplices oculi, begi biak ; duplices palmae, bi eskuak ; arrunt, trauskil ; duplex pannus,oihal arrunta, trauskila ; belzuri, elezuri, itxurati,Duplicarius, ii, m. sari bikoitzeko soldadoDuplicato, adb. bikoiztuan, beste hainbeste, beste hanbat120

Dupliciter, adb. berretuz, birritan, bi eraz, bi gisazDuplico, as, are, bikoiztu, bikundu ; erdiz gehitu, handitu ; makurtuDuplum, i, n. bikoitzDuplus, a, um, bi bider handiagoDupondarius, a, um, bi aseko (dirua) ; gutxiesgarriDupondius, ii, m. eta Dupondium, ii, n. dupondius, bi aseko dirua ; bi oineko neurriaDurabilis, e, iraunkorDuramentum, i, n. gogortasun, zailtasunDure, adb. gogorki, zorrozkiDuresco, is, ere, durui, intr. gogortu, bihozgabetuDuria, ae, m. Durio, ibaiaDuritas, atis, f. gogortasun, garraztasunDuriter, adb. gogorki, zorrozkiDuritia, ae, f. gogortasun, bizitza gogorra, neketsua ; gustu garratz ; zorroztasun, bihozgabe ; soraiotasunDurities, ei, f. ik. duritiaDurius, ii, m. Durio ibaiaDuriusculus, a, um, gogorskaDuro, as, are, tr. gogortu, zaildu ; indartu, adoretu ; bihozgabetu, zaildu ; durare se, gorputza zaildu ; egari, jasan, pairatu ;indar izan, agoinu izan ; itxaron, iraun, bizirik iraun ; bihoz gogor izanDurui, duresco perf.Durus, a, um, latz, gogor, zail ; oihukari, ozen, zorrotz (hotsa) ; gotor, indartsu, tinko ; gisagabe, trauskil, trakets, baldres ;zorrotz, neketsuDuumvir, viri, m. duumbiroDuumviratus, us, m. duumbiragoaDuumviri, orum edo um, duumvir pl.Dux, ducis, m. gidari ; atzindari, agintari, general ; errege, subiranoDuxi, duco perf.Dynasta, ae, m. printze, subiranoDynastes, ae, m. printze, subiranoDysentericus, a, um, zirineriko, zirineriDyspepsia, ae, f. lixeriketa gaisto, idordura121

EE, Ex, aurretitz. Erranahi bereziak baditu. 1)Irteera, bereizkuntza, abiamen (tokitik) ; exire e patria, herria utzi ; exire enavi, lehorreratu ; dissilire ex equo, zalditik jaitsi. 2) Abiamen (denboran) ; ex consulatu, kontsulegoa gero, kontsulegoatiklanda ; ex eo die quo, egun hura ondoren, egun hartarik harat, landa. 3) Etorkia ; negotiator ex Aegypto, Egiptotikotratularia ; litteraz accipere e edo ex, -ganik gutun bat izan. 4) Zergatia ; quibus ex causis, horregatik ; dormire exlassitudine, akiduragatik loak hartu. 5) Gaia ; pocula ex argento, zilarrezko edontziak. 6) Zatia ; unus e servis, esklabuetatikbat. 7) Arabera ; ex omnium sententia, guztien iritziaren arabera ; ex lege, ex consuetudine, legearen, ohituraren arabera. //Osagai bezala. a) Bereizketa, kenduketa : extrahere. b) Eza : enervatus. d) Bururapen : exaedificareEa, nom., bok., abl. f. sing. ; is : nom., bok., akus. n.pl. ; adb. handikEadem, nom. bok., abl. sing. f. ; idem : nom., bok., akus. n.pl. ; adb. bide beretikEam, is akus., f..s. ; eo subj. or.Eatenus, adb. horraino, hortaraino ; artean, denoEbenum, i, n. ebano (zura)Ebenus, i, m. ebano (zura) ; ebano (zuhaitza)Ebibo, is, ere, i, itum, tr. ustiro edan ; hustu ; agortu ; busti, hezatu, letatuEblandior, iris, iri, itus sum, dep.tr. lausenguz, balakuz lortu ; liluratuEblanditus, a, um, eblandior pi., aktibo eta pasiboanEboreus, a, um, bolizkoEbrietas, atis, f. mozkor, ordikeriaEbriolus, a, um, bero (edariak), edanxeaEbriositas, atis, f. mozkordura, ordiduraEbriosus, a, um, ardanoi, edale, orditzaileEbrius, a, um, morkor, ordi ; asea ; betea, hezatuaEbullio, is, ire, intr. irakin ; irriz zapartatu, lehertu ; tr. hitz harroz esan ; ebullire animam, azken arnasa, hatsa emanEbulum, i, n. akamailu, urrutxista (zuhaitza)Ebur, oris, n. boli ; bolizko gauzaEburneolus, a, um, bolizkoEburneus, a, um, bolizko ; bolia bezain zuri ; elefanta- elefantarenEburnus, a, um, bolizko ; bolia bezain zuri ; elefanta-, elefantarenEcastor, harridura. ala Kastor ! (emakumeek egin zina)Ecce, adb. hona, horra, hara ; batbateanEcf… ik. eff…Ecclesia ae, f. batzar, bilkura,Echidna, ae, f. sugegorriEchidnaeus, a, um, Ekidnaren (Zerberoren amaren) ; Ekidnaeus canis, m. ZerberoEchinatus, a, um, ziztaz, ziztakorrez muinoratuaEchinometra, ae, f. itsas trikuEchinus, i, m. kirikino, sagarroi, itsaskirikino, itsasagarroiEcho, us, f. oihartzun, aran ; Eko ninfeaEclipsis, is, f. eklipse, itzaltzeEcloga, ae, f. bilduma, laburpenEclogarii, orum, mpl. bildumak, laburpenakEcquando, Ecquandone, adb. inoiz ote ; zehar galdeEcqui, ecqua edo ecquae, ecquod, galdezko adj. zerbait…ote ?; zehar galdeEcquid, adb. ote ?; zehar galdeEcquis, ecqua edo ecquae, ecquid, galdezko izenordea. nor, zer…ote ?; zehar galdeEcquinam, ecquanam edo ecquaenam, ecquodnam ik. ecquiEcquisnam, ecquanam edo ecquaenam, ecquidnam ik. ecquisEcquo, adb. norantz ote ?Ectypus, a, um, mailatunedunEdacitas, atis, f. janbehar, zorrohandi, gosegorri, sabelkoitasunEdax, acis, asezin, sabelkoiEdento, as, are, hautsi, puskatu, txikitu ; kendu (hortza)Edentulus, a, um, horzgabe ; adoregabeEdepol, harridura. ala Polux !Edera… ik. hedera…Edi, edo 1. perf. eta edo 2. inf.Edico, is, ere, dixi, dictum, tr. jakinarazi, oihustatu, aldarrikatu ; erabaki, zehaztu ; agindu ; edicere comitia, batzarrabildu ; edico diem, epea emanEdictio, onis, f. aginteEdicto, as, are, tr. ik. edicoEdictum, i, m. agindu ; lege ; aldarrikapen, dei122

Edictus, a, um, edico pi.Edidi, edo 2. perf.Edidici, edisco perf.Edisco, is, ere, edidici, tr. buruz, gogoz ikasi ; jakinEdissero, is, ere, serui, sertum, tr. kondatu, adierazi, argitu, azalduEdisserto, as, are, tr. ik. edisseroEdita, orum, npl. gailurrak, goruneak ; aginduakEditio, onis, f. argitarapen, argitaraldi ; izendapen, hautapen (magistratu) ; antzezpen ; auzipetzeEditor, oris, m. egile, sortzaile, eraikitzaileEditus, a, um, edo 2. pi. ; adj. gora, goien1. Edo, edis edo es, edit edo est, edere edo esse, edi, esum, tr. jan ; jankatu, suntsitu, xahutu,2. Edo, is, ere, edidi, editum, tr. kanporatu, baztertu, ohildu ; edere spiritum, azken arnasa, hatsa eman ; sortu ; argitaratu ;edere frutum, ekoiztu ; erakutsi, agerrarazi ; edere gladiatorium munus, gladiatoreen borroka antolatu ; gauzatu, sorrarazi,entzunarazi ; edere clamores, oihu egin ; edere scelus, krimo bat egin ; iragarri ; adierazi, aipatu, azaldu ; izendatu, hautatu ;edere judiices, epaileak hautatu ; edere testes, lekukoak, jakileak agertu (du)3. Edo, onis, f. sabelkoi, asezin, zorrohandiEdoceo, es, ere, ui, ctum, tr. barnatik irakatsiEdoctus, a, um, edoceo pi.Edomitus, a, um, edomo pi.Edomo, as, are, ui, itum, tr. oso hezi, antzakatu, eskupetuEdormio, is, ire, ivi edo ii, intr. loz ase ; lotik gelditu ; atzarriEdormisco, is, ere, intr. loz ase ; lotik gelditu, atzarriEduc, educo 2. agintaldiaEducatio, onis, f. hazkuntza ; hazkurri, janari ; hezkuntzaEducator, oris, m. hazle ; hezitzaile, hezleEducatrix, icis, f. emakume hazle ; hazama, unide1. Educo, as, are, tr. sorrarazi, ekoiztu ; hazi, hezi2. Educo, is, ere, duxi, ductum, tr. kendu, jaiki, jalgiarazi, kanporatu, eraman ; educere copias e castris, gudutaldeakoihaletxolategitik jalgiarazi ; educere tribus, gizeliez, leinuez zotzak egin ; educere gladium e vagina, ezpata zorrotikkendu ; educere in jus, auziratu ; eraiki, goratu, jaso ; iragan (denbora) (du)Eductio, onis, f. kenketa, irteeraEductus, a, um, educo 2. pi.Edulia, ium, npl. hazkurriak, janariak, jatekoakEdulis, e, jangarriEdulium, ii, n. hazkurri, janariEduro, as, are, tr. zailduEdurus, a, um , gogor gogorraEduxi, educo 2. perf.Effarcio, ik. effercioEffascinatio, onis, f. lilura, lilurapenEffascino, as, are, tr. liluratuEffatum, i, n. hizketa, mintzo ; esaera, esakune ; zuhurtitz ; iragarpen1. Effatus, a, um, effor pi.2. Effatus, us, m. kontaera ; iragarpenEffeci, efficio perf.Effectio, onis, f. egintza, egitateEffector, oris, m. egile, zergati, zioEffectrix, icis, emakume egile, zergati1. Effectus, a, um, efficio pi.2. Effectus, us, m. amaiera, bururapen, egitate ; indar, adore, eraginkortasun ; emaitza, ondorioEffeminate, adb. emakume eran, gisa ; beldurrez, llitxarkiEffemino, as, are, tr. indargabetu, ahuldu, beldurti eginEfferatus, a, um, effero 1. pi.Efferbui, effervesco perf.Effercio, is, ire, fersi, fertum, tr. bete, mukurutuEfferitas, atis, f. basakeria1. Effero, as, are, tr. basatu, amorratu, berdatu ; aberetu, soraiotu2. Effero, fers, ferre, extuli, elatum, tr. kanporatu, irten ; eraman, kendu ; garraiatu ; efferre saucios ex acie, gudu tokitikzaurituak eraman ; eferre pedem porta, irten ; ehortzi : unde efferretur vix reliquit, ehorzketak ordaintzeko doia utzi zuen ;ekoiztu, emanarazi (lurrari), esan, barreiatu, hedatu, zabaldu ; efferre aliquid in vulgus, albistea hedatu ; goraipatu, goretsi,ospatu, omendu ; efferre aliquem ad caelum, norbait goraltxatu ; efferri edo efferre se, liluratu, galdu ; harrotu, harropuztu,putzantu ; efferri dolore, minak ezindu, zapatu ; efferri laetitia, bozkarioz xoratu, ezineden izanEffertus, a, um, effercio pi.Efferus, a, um, basati, ohil, hasarre, ankerEfferveo, es, ere, intr. irakin ; anitz izan, burrustan izan ; sutan, sutu izan (irrikaz)Effervesco, is, ere, ferbui edo fervi, intr. irakitzen hasi ; oparo izan ; berotu (hizlari)123

Effervi, effervesco perf.Effetus, a, um, erditua, umatua, ume egina ; erruna ; akitua, higatuaEfficacia, ae, f. eraginkortasun, indar, berezitasunEfficacitas, atis, f. eraginkortasun, adore, albidat, indarEfficaciter, adb. eraginez, kausitzezEfficax, acis, eragile, egile, adoretsu, bizitoiEfficiens, entis, efficio po.Efficienter, adb. eraginez, ondorioz, ondoriorekiEfficientia, ae, f. eraginkortasun, adore, indar, ondorioEfficio, is, ere, feci, fectum, tr. egin, amaitu, bukatu, burutu ; efficere mandata, aginteak bete, egin ; izendatu, jarri, ezarri,ipini ; efficere aliquem consulem, norbait kontsul jarri ; ekoiztu, eman (lurrak) ; erakutsi ; ex quo efficitur (inf. edo ut etasubj.) hortarik heldu da …-la ; aurreratu, aitzinatu, erdietsi, lortuEffictus, a, um, effingo pi.Effigies, ei, f. itxura, iduri, antz, egite ; eredu ; ad effigiens, itxurara, -n araberaEffingo, is, ere, finxi, fictum, tr. itxuratu ; argitu, xeheki eman ; animo effingere aliquid, zerbait gogoan erabili ; lehortu,xukatuEfflagitatio, onis, f. arren, lehia, eska, otoiEfflagitatus, us, m. arren, lehia, eska otoiEfflagito, as, are, tr. lehiatuki galdetu, arrendu, eskatu, otoituEfflatus, us, m. irteera, aho (airearendako)Effleo, es, ere, intr. negar turrustaz ari izan, negar hipaka ari izanEffligo, is, ere, flixi, flictum, tr. jo, kaskatu, zafratu, zanpatu ; porrokatuEfflo, as, are, tr. intr. bafatu, arnasaz hustu, aurtiki ; efflare animam, azken arnasa, hatsa emanEffloresco, is, ere, florui, intr. loretu, lilita ; distiratu ; gazte izanEffluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. ixuri, izertu (horma heze) ; eskuetatik erori ; iragan, igaro (denbora) (da) ; galdu,ahantzi ; hedatu, nabarituEffluvium, ii, n. isurpen, jario ; isurbide, zabortegiEffluxi, effluo perf.Effoco, as, are, tr. itoEffodio, is, ere, fodi, fossum, tr. atera, erauzi ; induskatu, zulatu, aztertu, ikertu ; effodere oculos, begiak lehertuEffoemino, ik. effeminoEffoetus, ik. effetusEffor (ez erabilia), aris, ari, atus sum, dep. esan , mintzatu ; tenploaren tokia hautatu eta sakratuEfforo, as, are, tr. eztenkatu, ziztatu, zulatuEffossus, a, um, effodio pi.Effotus, a, um, lokatu, sortu (arraultze)Effractus, a, um, effringo pi.Effregi, effringo perf.Effrenate, adb. neurrigabe, ezinedenez, eragabeEffrenatio, onis, f. nahasmendu, nahaspilaEffrenatus, a, um, effreno pi. ; balaztagabe, galgagabe, peiagabe, lokarrigabe ; neurrigabe, eragabe, nahasiEffrenis, e, balaztagabe, peiagabeEffreno, as, are, tr. balazta ideki, tokaria idekiEffrenus, a, um, galgagabe, lokarrigabe, tokarigabeEffrico, as, are, tr. igurtziEffringo, is, ere, fregi, fractum, tr. hautsi, moztu, puskatu, sarraila, giltzarrapoa bortxatuEffudi, effundo perf.Effugio, is, ere, fugi, intr. ihes joan ; tr. ihes egin ; effugere periculum, galbideari ihes eginEffugium, ii, n. iheste, itzurbideEffulgeo, es, ere, fulsi, intr. distiratu, dirdaituEffultus, a, um, bermatua, sakatua, etzanaEffundo, is, ere, fudi, fusum, tr. hedatu, irauri, isuri, lurrera aurtiki ; erein ; effundere equitem, zaldizkoa aurtiki ; utzi,joatera utzi ; effundere habenas, hedea, tokaria ideki ; oparo ekoiztu ; xahutu, barreiatu ; effundere pecuniam, ontasunaxahutu ; entzunarazi, helarazi (hotsa) ; esan, agertu ; effundere iram, haserretu ; effundi edo effundere se, jauzi, builtatu,lehiatu ; effundi in cachinnos, irriz zapartatu, irri karkazaz ari izan, karkabilotsez ari zanEffuse, adb. itsumustuan, tarrapataka, nahasmahas ; gehiegi, sobera ; baldeki, mukurruka, aberaskiEffusio, onis, f. isurpen, hedapen ; gar, su (bozkario) ; nasaitasun, oparotasunEffusus, a, um, effundo pi. ; adj. zabal ; effusissimis habenis, lauka, lauhazka, brinkoz ; laster, zalu ; neurrigabe, gehiegi ;effusa licentia, lasaikeria, okerkeria ; eskuzabal, bihozbera, maitagarriEffuticius, a, um, bere kabuzko ,berezkoEffutio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. intr. erasi, kalakan ari izan, elakan ari, nolanahi mintzatuEffutitus, a, um, effutio pi.Egelidus, a, um, epel, hotzEgens, entis, egeo po. ; ezergabe, behardun, behartsuEgenus, a, um, ezergabe, jatekogabe ; …-gabeEgeo, es, ere, ui, intr. guztietatik eskastu, eskas izan, gabezian izan ; behargorrian izan124

Egeria, ae, f. Egeria, ninfeaEgermino, as, are, intr. hozitu, ninikatuEgero, is, ere, gessi, gestum, tr. ekarri, eraman, kendu ; egerere nivem, elurra kendu ; lixeritu ; goitikatu, oka egin, okatu,goiti aurtiki ; hustu ; zabaldu, hedatu, bafatuEgestas, atis, f. eskas, gabezia, gabe ; behargorriaEgestio, onis, f. kenketa ; hondaketa, xahuketa1. Egestus, a, um, egero pi.2. Egestus, us, m. kenketa ; hondaketa, xahuketaEgi, ago perf.Ego, mei, m.f. ni, nik ; ego vero, ni, nik (ja, aldiz, berriz, hasteko), niketzEgomet, meimet, nerau, nihaurEgone, Egon, nor ? ni ?Egredior, eris, i, gressus sum, dep. intr. atera, lehorreratu, lurreratu ; gudura joan, egredi ad proelium, gudura joan ; igan,igo, egredi in moenia, harresitara igan ; saihestu, baztertu ; egredi a proposito, gaietik urrundu ; tr. atera, gainditu, traukatu ;egredi fines, mugak gainditu, traukatuEgregie, adb. bereziki, batez ere, batik bat, oso ondoEgregius, a, um, bikain, hautuzko, duin ; ezaguna, dotore, aipatu, ospetsu ; aldeko, on, egokiEgressio, onis, f. irteera, ateraldi ; bazter solas1. Egressus, a, um, egredior, pi.2. Egressus, us, m. jalgitze, ateratze, ateraldi, lehorreratze ; irteera, jalbide ; builtada, oldar ; bazter solasEgui, egeo perf.Ehe, Ehem, harridura. oi ! to !Eheu, harridura. ai ! damurik ! ene gain ! ondikoz !Eho, harridura. oi ! hou !; bai ote !Eia, Eja, harridura. ea ! eia ! hots ! gora !Eicio…ik. ejicioEjaculor, aris, ari, dep. tr. aurtiki, igorriEjeci, ejicio perf.Ejectio, onis, f. kanporaketa, kaleraketa ; egozketa, atzerrirapenEjecto, as, are, tr. kanporatu, baztertu ; goitikatu, okatu, oka egin1. Ejectus, a, um, ejicio pi.2. Ejectus, us, m. kanporakeka ; arnasbotaketaEjero, as, are, tr. baztertu (epailea)Ejicio, is, ere, jeci, jectum, tr. kanporatu, baztertu, atzerriratu ; goitikatu, okatu ; zainartatu, amurratu ; hondarra jo ;gutxietsi, erdeinatu ; pasiboan : hondaratu, urperatuEjulatio, onis, f. deitore, auhen, intziri, zinkurinEjulatus, us, m. deitore, auhen, intziri, zinkurinEjulo, as, are, intr. deitoratu, auhendu, zinkurin eginEjuratio, onis, f. uko, uzte ; bazterketaEjuro, as, are, tr. zin eginez baztertu, zapuztu ; ihardoki, bihurtu ; uko egin, kargua utzi ; bonam copiam ejurare, porroketa,molokota agertuEjus, is, gen. s.Ejusdemodi, gen. era, gisa bereanEjusmodi, gen. hola, holako, mota, kente horretakoElabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. kanpora lerratu, itzuri, irten, ihes joan ; galdu , geratu ; tr. ihes egin, itzuri, barkatuaizanElaboro, az, are, intr. arretaz lanegin, ekin ; arretaz landu, leundu, hobetu, osatuElamentabilis, e, nagargarriElanguesco, is, ere, gui, intr. ahuldu, adoregabetu ; urdurituElapsus, a, um, elabor pi.Elargior, iris, iri, dep. tr. eskuzabal izan ; oparo, ugari emanElate, adb. sotilki, burgoiki, duinki, handizki, harroki ; goratik, ozenkiElatio, onis, f. jasoaldi ; bihozkada, bozkarioaldi ; gehiegikeria, neurrigabekeriaElatro, as, are, intr. azkarki zaunkatu, zaunka egin ; ulu, txilio, garrasi eginElatus, a, um, effero eta extollo pi. ; adj. duin, harro, harroputz, burgoiElautus, ik. elotusElaver, eris, n. Alier ibaia, GalianElavo, as, are, lavi, lautumlotum, tr. garbitu, ikuzi ; bainatuEleaticus, a, um, eleate, eleatiko, filosofia erakunde grekoa, Kolofoneko Xenofanok eraikia ( 946 K.a.)Electe, adb. hautuzElectio, onis, f. aukera, aukeraketa, hautuElecto, as, are, tr. aukeratu, hautatu ; liluratu, gogatuElectra, ae, f. edo Electre, es, f. Elektra, Atlasen alaba, Dardanoren amaElectrum, i, n. anbar horia ; elektrumo, urre eta zilar nahasdura1. Electus, a, um, eligo pi. ; adj. bikain2. Electus, us, m. aukera, hautu125

Elegans, antis, dotore, eratsu, gisako ; bikain, sotil, xugun ; apain (idazkera)Eleganter, adb. sotilki, dotore, apainkiElegantia, ae, f. dotoretasun, sotiltasun, apainduraElegi, orum, mpl. eresiElegia, Elegea, ae, f. eresiElei, orum, mpl. elistarrak, elidearrakElementa, orum, npl. gaiak, ekaiak ; lau ekaiak (su, aire, ur, lur) ; ezaguera oinarrizkoak, lehengaiak ; kartila, alfabetohizkiakElenchus, i, m. aurkibide, edirenguElephans, antis, m. elefante ; elefantiasisElephantiasis, is, f. elefantiasisElephantinus, a, um, elefante-, elefantearen ; boli-, boliarenElephantus, i, m. f. elefante ; m. boliElephas, antis, m. elefante ; elefantiasisEleus, a, um, elideko ; elidear ; joko olinpikoetakoEleusin, inis, f. Eleusis, Atikako hiria ( Zeresen tenplua)Eleusinia, orum, npl. Eleusiniak, Zeresen jaiakEleusinius, a, um, eta Eleusinus, a, um, Eleusisen ; Eleusina mater, ZeresEleusis, inis, f. EleusisEleutheria, orum, npl. Eleuteriak, Jupiter Liberadorearen jaiaElevatio, onis, f. eztenkada, ihikista, irkaitzElevo, as, are, tr. jaso, goratu, goititu ; bildu (uztak) ; suntsitu ; apaldu, beheratu, ahuldu ; baretu, eztituElicio, is, ere, cui, citum, tr. aterarazi , erakarri, eratorri ; elicere ad pugnam, gudukatzera zirikatu ; emanarazi (doinua) ;kitzikatu, ekarri, sorrarazi ; deitu (arima herratuak)Elicitus, a, um, elicio pi.Elido, is, ere, si, sum, tr. lehertu, zapaldu, puskatu, porrokatu ; tinkatu, urriskitu, ito ; naves tempestate elisae sunt,ekaitzak untziak suntsitu zituen ; jalgiarazi (pindarrak) ; entzunarazi (doinua) ; islatu ; garaitu, lehertu, zanpatu, ahuldu ;sendatu, osatuEligo, is, ere, legi, lectum, tr. hartu, kendu, bildu ; hautatu, bereizi, sailkatuElimino, as, are, tr. hedatu, zabalduElimo, as, are, tr. karrakatu ; apaindu, hobetu (idazkera)Elinguis, e, isila, mintza beldur, mintza ez haizu ; ez hizlariEliquo, as, are, tr. garbitu, argitu ; urtarazi, destilatuElis, idis, f. Elide, Peloponeseko eskualdeaElisa, Elissa, ae, f. Elisa, Didon erreginaren deituraElisi, elido perf.Elisio, onis, f. ateraldi, erauzketaElisus, a, um, elido pi.Elius, a, um, ElideakoElixus, a, um, irakinaElleborosus, a, um, ero, otso belarrez artatuaElleborum, i, n. otso belar, pika babaElleborus, i, m. otso belar, pika babaEllipsis, is, f. elipsis, hizkenketaEloco, as, are, tr. akuratu, alokatuElocutio, onis, f. mintzaera ; hitz, esaera, esaldiElocutus, a, um, eloquor pi.Elogium, ii, n. ordenu, hilartitzEloquens, entis, mntzatzaile, elestari ; mintzale, aho ederEloquentia, ae, f. mintzo ederEloquium, ii, n. hitz, ele, mintzaera, mintzo ederEloquor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. tr. esan , aipatu ; intr. mintzatu, elestatuEloquutus, ik. eloquorElotus, a, um, elavo pi.Eluceo, es, ere, luxi, intr. argitu, distiratu, dirdiratu ; gailendu, nabarmenduElucesco, is, ere, luxi, intr. argitzen hasi, distiratzen hasiEluctabilis, e, garaigarri , gaindigarriEluctor, ariis, ari, dep. intr. atera, jalgi, itzuri, zabaldu (bidea) ; tr. gaindikatuElucubro, as, are, tr. arretaz lanegin ; gauak lanean iraganElucubror, ik. elucubroEludo, is, ere, luxi, lusum, intr. jostatu, jolastu ; trufa egin, ihakin egin ; tr. trufatu, ihikistatu ; engainatu, iruzurtu ;baztertu, saihestu, ihes eginElugeo, es, ere, luxi, tr. dolua jantzi ; intr. doluan izanElumbis, e, adoregabe, albidatikgabe ; zainil (hizlaria)Eluo, is, ere, i, utum, tr. garbitu, ikuzi ; ezabatu ; xahutuElusi, eludo perf.126

Elusus, a, um, eludo pi.Elutus, a, um, eluo pi.Eluvies, ei, f. uholde ; urtoki ; kinta, zuloka ; uhate, turrusta ; lotsa, ahalke ; higuingarri (jentea)Eluvio, onis, f. uholdeEluxi, eluceo, elucesco, elugeo perf..Elysium, ii, n. Elisio, hil eta zuzenen bizitegiaElysius, a, um, Elisioko ; Elysii campi, mpl. Elisio Zelaiak, zuzenen egongiaEmacero, Emacio, as, are, tr. meharaziEmacitas, atis, f. erosteko ezinegon, - ehelegaEmacresco, is, ere, macrui, intr. mehatuEmaculo, as, are, tr. garbitu, nabarmendu, plapak kenduEmancipatio, onis, f. askapen ; uzketa (ontasuna)Emancipo, as, are, tr. askatu ; utzi (ontasunak), besteganatuEmaneo, es, ere, intr. luzaro kanpoan egonEmano, as, are, intr. isuri, atera ; -tik heldu, etorri, jario, sortu ; zabaldu, hedatu (albiste)Emarcesco, is, ere, cui, intr. histu, zimelduEmathia, ae, f. Ematia, Mazedoniako lurraldea ; MazedoniaEmathius, a, um, Ematiako, MazedoniakoEmaturesco, is, ere, rui, intr. zohitu ; baretu, eztituEmax, acis, f. erosteko irrikaEmblema, atis, n. apaindura horzdun ; zurrostoEmbolium, ii, n. bazter idatz ; arte (antzerkian)Emendabilis, e, zuzengarri, antolagarri, konpongarriEmendate, adb. zuzenkiEmendatio, onis, f. zuzentze (idazki) ; zentzaldi, kexaldi, gaitzespenEmendator, oris, m. zuzentzaile, berritzaileEmendatrix, icis, f. emakume zuzentzaile, berritzaileEmendatus, a, um, emendo pi. ; adj. zuzendua ; apain, garbi, zuzen (idazkera)Emendico, as, are, tr. eskatu, eske ibiliEmendo, as, are, tr. zuzendu, apaindu, hobetu (idazkera) ; berritu ; sendatu, osatuEmensus, a, um, emetior pi. neurtua, izartuaEmentior, iris, iri, itus sum, dep. tr. beltzatu, gezurra esan ; itxura egin, alegia egin, kukutuEmentitus, a, um, ementior pi ; gezur esale ; alegia egile ; asmatua ; itxurazko, alegiazko, gezurrezkoEmercor, aris, ari, dep.tr. erosiEmereo, es, ere, rui, ritum, tr. irabazi ; merezi izan, hartze izan, zor izanEmereor, eris, eri, dep. tr. ik. emereoEmergo, is, ere, mersi, mersum, intr. uretik jalgi, atera ; agertu ; azalera, gainera igo, goihera heldu ; argi, nabari izan ;emergere se, agertuEmeritus, a, um, emereor eta emereo pi. lana utzirik, erretiratu1. Emersus, a, um, emergo pi.2. Emersus, us, m. ateraldi ; sortze (iguzki…)Emetior, iris, iri, mensus sum, dep. tr. neurtu, izartu ; -n gaindi ibili, han hor ibili, igaro, iragan, zeharkatuEmeto, is, ere, tr. uzta bilduEmi, emo perf. edo inf. pas.Emico, as, are, intr. bortizki atera ; jalgi, jauzi ; distiratu, gailenduEmigro, as, are, intr. herriz aldatu, herbestetu ; tokiz aldatu ; emigrare e vita, zendu, hilEminens, entis, mutur, gora ; gailendu, ospetsuEminentia, ae, f. gaindegi, mutur, bizkar, gain, goruneEmineo, es, ere, ui, intr. gain izan, gora izan ; atera, agertu ; gailendu, nagusituEminus, adb. urrundikEmiror, aris, ari, dep. tr. harrituEmisi, emitto perf.Emissarium, ii, n. isurbide, zabortegiEmissarius, ii, m. mezulari, mandatari, goiatatzaile, zelatariEmissicius, a, um, kukuzkari, zokolari, zelatariEmissio, onis, f. aurtikitze ; lagatu, largatu (abereak)1. Emissus, a, um, emitto pi.2. Emissus, us, ik. emissioEmitesco, is, ere, intr. eztitu, ondu, zohituEmitto, is, ere, misi, missum, tr. aterarazi, kanporatu ; emittere equitatun, zalduntza, zaldielia aterarazi ; igorri, aurtiki,entzunarazi, aipatu ; emittere sagittas, geziak aurtiki ; emittere vocem, mintzatu, elestatu ; askatu, lagatu, ideki (hede,tokari) ; emisit eum de carcere, espetxetik, giltzapetik elkarazi zuen ; sortu, ekoiztu ; arnasa hustu, errun ; argitaratuEmo, is, ere, emi, emptum, tr. erosi, eskuratu ; emere bene, merke erosi ; emere magno, garesti, kario erosiEmoderandus, a, um, baregarri, eztigarri, neurrigarriEmodulor, aris, ari, dep. tr. abestu, kantatu, xaramelatuEmolimentum,i, n. nekezia, oztopo127

Emolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. eraiki, jaso (zama) ; bete, egin (lana)Emollio, is, ire, ivi, itum, tr. beratu, bigundu, belaxkatu ; baretu, eztitu, emaldituEmolumentum, i, n. irabazi ; lansariEmorior, eris, i, mortuus sum, dep. intr. zendu, hil ; suntsitu, galdu, geratuEmortuus, a, um, emorior pi.Emotus, a, um, emoveo pi.Emoveo, es, ere, movi, motum, tr. kendu ; saihestu, baztertu, aldaratu, tokiz aldatu ; hunkitu, inarrosiEmphasis, is, f. enfasi, hanpaduraEmpiricus, i, m. atuneko sendagileEmplastro, as, are, tr. eskantzutu (azalean xertatu)Emplastrum, i, n. eskantzu ; xertatzeko ezko edo lur ; txapalta, herskailuEmporetica charta, f. paper kanabaski, estalkiEmporium, ii, n. saltoki, biltegi, -tegi, erakusmahaiEmpticius, a, um, erosgaiEmptio, onis, f. erospen, erdiespen, lorpenEmptito, as, are, tr. erosiEmptor, oris, m. erosleEmptus, a, um, emo pi.Emugio, is, ire, intr. marruma, marraka, orro eginEmulgeo, es, ere, si, sum, tr. jetziEmunctio, onis, f. zintz egiteEmunctus, a, um, emungo pi.,adj. antzetsu, usnariEmundo, as, are, tr. garbitu, ikuziEmungo, is, ere, unxi, unctum, tr. zintz egin ; ohostu, ebatsi ; iruzurtuEmunio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. harresitu ; apailatu, antolatu ; gorde, zainduEmutatio, onis, f. aldaketaEmutilo, as, are, tr. ebaki, moztuEn, harridura. hona, horra, hara ; ba, ea, hotsEnarrabilis, e, kondagarriEnarratio, onis, f. argibide, azalpen, argitasun ; zerrendaketaEnarro, as, are, tr. azaldu, argitu ; zerrendakatu ; herrokatuEnascor, oris, i, natus sum, dep. intr. etorri, heldu, sortuEnato, as, are, intr. igerika salbatu ; erdietsi ; kinka txarretik ateraEnatus, a, um, enascor pi.Enavigo, as, are, intr. itsasoan ibili ; erdietsi ; kinka txarretik ateraEncaustica, ae, f. ezkoztaduraEncausticus, a, um, ezko-, ezkozkoEncaustum, i, n. garbitzeko ezkoEneco, as, are, cui, ctum, tr. erahil, eho ; atsekabetu, nazkatu, nardatuEnectus, a, um, eneco pi.Enervis, e, adoregabe, zainilEnervo, as, are, tr. zainak moztu edo kendu ; ahuldu, akitu, ezinduEnim, lokailu. ezen ; egiaz, noski, segurik ; zalantzagabe ; alta, bada ; at enim, baina esan dezaketeEnimvero, lokailu. ezen ; egiazki, zinez ; alta, badaEnisus, a, um, enitor, pi.Eniteo, es, ere, ui, intr. argi izan, distiratu ; gailendu, buragertuEnitesco, is, ere, tui, intr. distiratzen hasi, distiratuEnitor, eris, i, nisus edo nixus sum, dep. intr. bermatu ; ateratzeko ahalegindu ; igan, igo ; enisus est ad consulatum,kontsulagoa lortu zuen ; saiatu, ahalegindu ; sortu, erditu ; haur eginEnixa, ae, f. emerditua, erdituaEnixe, adb. amorruz, errabiaz, su eta gar1. Enixus, a, um, enitor pi.2. Enixus, us, m. haurgintza ; erditzapenEno, as, are, intr. igerika lehorreratu ; hegaz, hegaldaka ihes egin ; kinka txarretik ateraEnodate, adb. argiki, argi eta garbiEnodatio, onis, f. argibide, azalpenEnodis, e, koropilogabe, adargabe, leun ; malgu ; argi, errazEnodo, as, are, tr. lokabetu, adarbegiak kendu ; azaldatu, argituEnormis, e, araugabe, ezberdin, egundoko, itzelEnormitas, atis, f. ezberdintasun, gehiegikeriaEnormiter, adb. araugabe, izugarriEnotesco, is, ere, tui, intr. ezagutua izan, ezaguna izan ; bere burua agertu, buragertu ; zabaldu, hedatuEnoto, as, are, tr. ohartarazi, oharrak ezarriEnsiculus, i, m. sastakaiEnsifer, era, erum, ezpatadunEnsiger, era, erum, ezpatadun128

Ensis, is, m. ezpata ; aginte, esku ; gudu, borrokaEnthymena, atis, n. ikusmen, gogoeta, iritzi ; entimena (bi esaldiko silogismoa)Enubo, is, ere, nupsi, nuptum, intr. familia apaleko gizon batekin ezkondu ; bere hiritik kanpo ezkonduEnucleate, adb. argiki ; neurrian, behar bezala , zuzenkiEnucleatus, a, um, enucleo pi. garbi, argi ; zoharEnucleo, as, are, tr. argitu, garbitu ; nabari ukan ; zohartu ; azalduEnumeratio, onis, f. zerrendaketa ; laburpen, bildumaEnumero, as, are, tr. zerrendatu, kopuratu, zenbatu ; bildu, bilduma egin, ikustatuEnunciatio, onis, f. adierazpen, agerpenEnunciatum, i, n. iritzi, aburupenEnuncio, as, are, tr. agertu, jakinarazi, zabaldu, hadatu, iragarri ; esan, ahozkatuEnuntiatio… ik. enunciatio…Enuptio, onis, f. ezkontzetxar (emaztea)Enutrio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. hazi ; hezi, eraiki1. Eo, is, id abl. s.2. Eo, adb. han, hara ; eo loci, toki hartan ; eo se recipere, hara bildu, joan ; hala, hain…non ; eo desperatione processitut… , hain etsitu zen non… ; helburua. eo tibi scripsi ut intellegeres, idati dizut ulertarazteko, uler dezazun ; horrengatik,zeren (eta) ; eo maxime quod, batez ere, zeren…bait- ; konparatiboarekin : hainbat, are ; eo magis quod, hainbat gehiago,hainbat …go ; eo minus quod, are gutxiago, are gutxienik ; eo gravior est culpa, hanbat, are handiago da hutsa3. Eo, is, ire, ii edo ivi, itum, intr. joan, ibili, aurreratu ; ire pedibus, oinez ibili ; -rantz joan ; oldartu ; atera, -tik heldu,joan ; ire subsidio alicui, norbait laguntzera joan, norbaiti heltura egin ; ire contra hostem, ad hostem, etsaiari jazarri, eraso,oldartu ; igaro, galdu, itzali ; eunt anni, urteak iragaiten dira ; abiatu, gura izan, nahi izan ; ire ultum scelera, gaixtakeriazigortzeko abiatu ; alde jarri, onartu ; in sententiam alicujus ire edo pedibus ire, norbaiten iritziaren alde jarri ; aldatu ;ondorio izan ; jokatu ; egoeran izan ; joan, itzuli ; res melius ire incipit, gauza hobekitzez abiatzen da ; agintaldian etasubj.-n. i, eat… abil, abil bada ; doala !; inf. pas. abiatu, behar ; dixerunt se prius occisos iri quam, beren buruak ehoarazikozituztela esan zuten, …baino lehen1. Eodem, idem abl. m. eta n.2. Eodem, adb. harantz ; eodem pertinere, helburu berarantz joEos, is, akus. mpl.Eos (nom. bakarrik), f. Aurora, Titonen emaztea, egunsentiaren jainkosa ; ekialdeEous, a, um, Auroraren, sortaldeko, ekialdeko ; iz.m. artizarEpaminondas, ae, m. Epaminondas, Tebako generalaEphebus, idis, f. gazte, nerabe, potikoEphemeris, idis, f. eguneroko, kontu liburuEphesti, orum, mpl. efesotarrakEphesus, i, f. efesoEphippiatus, a, um, zelan, zaldi oihalean eseriaEpphipium, ii, n. zaltoki, zela, zaldi mantaEphori, orum, mpl. Eforoak, Espartako magistratuakEphyra, ae ; Ephyre, es, f. Efire (Korinto)Epicherema, atis, n. epikerema, argudioEpicopus, a, um, arraunez beteaEpictetus, i, m. Epikteto, filisofoEpicureus, a, um, Epikuro-, Epikuroren ; atseginkoi ; mpl. epikurotarrakEpicurius, a, um, ik. epicureusEpicurus, i, m. Epikuro, filosofo greziarEpicus, a, um, gaitzekoEpidaurius, ii, m. Eskulapo, sendagintza jainkoEpidaurum, i, n. Epidaurus, i, f. Epidauro, Greziako hiriaEpidicticus, a, um, ospetsu, jai handitakoEpigoni, orum, mpl. Epigonoak, Teba setiatu zuten zazpi atzindarien semeakEpigramma, atis, n. idazkun, irridazkiEpilogus, i, m. hitzatze, gibelsolasEpimenides, is, m. Epimenides, olerkari eta filosofoEpirotes, ae, Epiroko ; epiroarEpiroticus, a, um, EpirokoEpirus, Epiros, i, Epiro, Greziako eskualdeEpistola, ae, f. gutun, eskutitz ; epistolam solvere, gutuna idekiEpithaphius, ii, m. hilmintzaldiEpithalamium, ii, n. ezkontabestiEpitogium, ii, n. epitogio, soingainekoaEpitoma, ae, Epitome, es, f. bilduma, atalEpops, opis, m. galdor, gandor, kukula,Epos, n. aripenetako eresiEpoto, as, are, avi, potum,tr. gainditu, irentsiEpotus, a, um, epoto pi.129

Epulae, arum, janariak, jatekoak ; orrits, oturuntz, xanfartEpularis, e, oturuntz-, oturuntzarenEpulatio, onis, f. oturuntz, orritsEpulo, onis, m. Epulon, oparietako oturuntzen apez lehendakariaEpulor, aris, ari, dep. intr. jan, bazkaltiar izan ; oturuntz egin ; tr. janEpulum, i, n. janariak, jateko ; oturuntz sakratuEqua, ae, f. behorEquarius, a, um, zaldi-, zaldirenEques, itis, m. zaldizko, zaldun ; eques, edo eques romanun, erromatar zaldun ; pl. zaldunen erakundea, zalduneriaEquester, tris, tre, zaldi-, zaldun-, zalduntza- ; equestre proelium, zalduntza gudua ; zaldunen, equestri loco ortus, zaldunfamilian jaioaEquestres, trium, mpl. zaldunak, zaldun erakunde, zalduneriaEquestria, um, npl. zaldunen alkiak antzokianEquidem, adb. baietz, segurik ; bai, zalantzagabeEquile, is, n. zalditegi, zamaldegiEquinus, a, um, zaldi-, zaldiarenEquisetum, i, n. Equisetis, s, f. azeribelar, eztainubelarEquiso, onis, m. ezkutariEquitatio, onis, f. zaldiketaEquitatus, us, m. zaldiketa ; zalduntza, zaldieli, zaldieri ; zaldunen erakundea, zalduneriaEquito, as, are, intr. zaldiz ibili ; gaiztu (aizea)Equula, aen f. behoka, moxalEquuleus, i, m. moxal, potro ; asto (oinaze tresna)Equulus, i, m. moxal, potro, samalkoEquus, i, m. zaldi ; equo merere, zalduntzan lan egin ; pl. zaldizkoak ; zaldiakEra, ae, f. ik. heraEradicitus, adb. errotik, sustraizEradico, as, are, tr. errozgainditu, zainitzuli ; ezereztu, ezdeustu, erauzi, suntsituErado, is, ere, rasi, rasum, tr. karrakatu, ezabatu, marratu (lerroan) ; kendu, erauzi, ezereztu, suntsituEram, sum iraganaErasi, erado perf.Erasus, a, um, erado pi.Erato, us, f. Erato, bihozeko eresi MusaErebeus, a, um, Erebeko, infernuetakoErebus, i, m. Erebe, Kaosen semea ; Erebea, InfernuakErechteus, ei, eos, m. Erekteo, Atenaseko erregeErechtidae, arum, mpl. atenastarrakErectus, a, um, erigo pi. ; adj. jator ; burgoi, harro ; adi, erne ; ematu, lasai ; adoretsu, bipil, suharErepo, is, ere, repsi, intr. kanpora lerratu, labaindu, nekez igoEreptio, onis, f. bipilketa, ebasketa, lapurketaEreptor, oris, m. bipiltzaile, ebasle, lapur, ohoinEreptus, a, um, eripio pi.Eres, edis, ik. heresEretria, ae, f. Eretria, hiriaEretrienses, ium, mpl. eretriarrakEretrius, a, um, Eretriensis, e, EritriakoErexi, erigo perf.Erga, aurretitz. (akus.) –tzat, -dako ; dela eta ; buruz, dagokionezErgastulum, i, n. esklabo espetxe, lantoki ; galerak ; pl. atxilotuak, esklabuak1. Ergo, aurretitz (gen.). -gatik, ondorioz, -tzat ; illius ergo, harentzat2. Ergo, lokailu. hala, horrela, beraz, bada ; orduanErice, es, f. ginarra, txilar, ilarreEridanus, i, m, Eridano (Po ibaia)Erigo, is, ere, erexi, erectum, tr. jaso, altxatu, goititu, zutitu ; erigere malum, tantaia, haga zutitu ; eraiki ; iratzarri,akuilatu, sustatu ; erigere aures, beharriak luzatu, - paratu ; aditu, entzun ; berpiztu, bizkortu ; jazarrarazi, oldartu, irautziErinnyes, yum, fpl. FuriakErinnys, yos, f. Erinis, Furia batEripio, is, ere, ripui, reptum, tr. kendu, hartu, erauzi, jauzarazi ; eripere aliquem a morte, norbait hiltzetik kendu ; askatu ;eripere se, ihes egin, itzuri ; eripi, hilEro, sum geroaldiaErodo, is, ere, rosi, rosum, tr. jan, jankatu, marraskatu ; alatu ; higatu, jan (herdoila)Erogatio, onis, f. gastu, xahutzeErogito, as, are, tr. otoiez eskatuErogo, as, are, tr. eman , banatu ; xahutu ; jarauntsi, ordenuz utziErosus, a, um, erodo pi.Errabundus, a, um, iragaile ; arlote, ibildaun130

Errans, antis, erro po. ; iragaile ; arlote, ibildaun ; errantia sidera, - astra, izarbelakErraticus, a, um, bidez bide doana ; herresta, narraz, tatarrez ibilten dena ; igoten dena (landarea) ; basa (landare)Erratio, onis, f. bidez bide ibilketa ; inguru luzeErratum, i, n. erru, huts, okerErratus, us, m. bidez bide ibilketa, bide galtze ; huts egite, gaindi egite1. Erro, as, are, intr. bidea galdu ; erezka, mutsuka ibili ; bidetik saihestu, baztertu ; huts egin, oker ari, bekatu egin ;ezbaian egon, zalantzatu ; erro quid faciam, ez dakit zer egin2. Erro, onis, m. arloteError, oris, m. bidez bide ibilketa ; errores finire, zalantzazko joan etorriei amaiera jarri ; bidetik bazterketa, okerbide ;zalantza ; oker ; ezjakin ; okerrera hartze, huts ; errorem deponere, begiak zabaldu, okerretik baztertu ; erokeria, zorakeria ;erru, hoben ; tranpa, zepoErubescendus, a, um, erubesco aditz adj. lotsagarri, ahalkegarriErubesco, is, ere, bui, intr. tr. gorritu, lotsatu, ahalketuEruca, ae, f. beldarEructo, as, are, intr. poker egin, opets egin ; tr. oka egin, okatu, goiti egin goitikatu ; hats egin, ahozkatu, mingatuErudero, as, are, tr. garbitu, zaborrak kenduErudio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. mehatu, hertu, eratu ; irakatsi, hezi ; argitu, jakinean jarriErudite, adb. jakintsuki, jakintsuroEruditio, onis, f. irakasketa, argitze ; jakintza, jakinduria, ikasiaErugo, as, are, tr. zimurdurak kenduErumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. aterarazi, kanpora bultzatu ; aurtiki ; zulatu ; intr. lasterka joan, bultzatu ; agertu, estalkiakendu ; lehertu, zartatu, zapartatu ; sortu ; heldu ; erumpere castris, oihal txabolatik tarrapatan ateraErunco, as, are, tr. jorratuEruo, is, ere, rui, rutum, tr. lurretik atera, erautzi ; begia iratzi, lehertu ; agerrarazi ; aurkitu, ediren ; ekoiztu, irauli,uzkaili ; eruere conjurationem, zimarkua usnatuErupi, erumpo perf.Eruptio, onis, f. bultzaldi ; oldar, erasoaldi ; zapartaduraEruptus, a, um, erumpo pi.Erus, i, ik. herusErutus, a, um, eruo pi.Ervum, i, n. dilistaErycinus, a, um, Erix mendikoErycina, ae, f. Erixeko jainkosa, BenusErymanthus, i, m. Erimento, Arkadiako mendi eta ibaiErytinus, i, m. barbarinErythraeum mare, n. Eritreo itsasoa (itsasgorria)Eryx, ycis, m. Erix, Benusen semea ; Erix, mendiaEs, sum, ind. or. eta agintaldi 2. perts. eta edo 1. ind. or. 2. perts.Esca, ae, f. hazkurri, janari, jateko , bazka ; beita, peita, amuzkiEscarius, a, um, hazkurri-, oturuntz- ; bazka-Escendo, is, ere, i, scensum, intr. tr. igo, igan ; escendere in rostra, mintzagira igo ;1. Escensus, a, um, escendo pi.2. Escensus, us, m. oldar, eraso ; igoaldiEsculenta, orum, npl. hazkurriak, janariakEsculentus, a, um, jangarri, jateko on ; hazgarri ; gozo, guri, mamitsuEsito, as, are, tr. zerbait askotan janEsquiliae, arum, fpl. Eskiliak, Erromako auzoaEsquilina, ae, f. Eskiliako ateaEsquilinus, Esquilius, a, um, Eskilino mendi, eskilinokoEsse, sum eta edo 1.inf. or.Esseda, ae, f. gurdiEssedarius, ii, m. gurdiko soldado edo gladiadoreEssedum, i, n. gudu gurdiEssem, sum eta edo 1. subj. iraganaEssentia, ae, f. izaeraEst, estis, sum eta edo 1. ind. or.Esto, sum agintaldi s. izan zaite, izan bedi ; ondo, hala dadila, hala biz, adosEsurio, is, ire, ii, itum, intr. gose izan ; gosaio izan ; egarri izan, irrikatu, gutiziatuEt, lokailu. eta ; bai eta, gehiago dena ; bai eta ere ; bestalde ; baina, alabaina, alta, bada ; haatik, hala ere, hala eta guztizere ; et…et…gaindi bat…beste bat…, alde batetik…bestetik… ; adb. baita, baita ere, orobatEtenim, Et enim, lokailu. ezen, egiaz erraitera, egiaren erraitera ; bestalde ikus dezagun…Eteocles, is, edo eos, m. Eteokles, Ediperen semea, Polinizeren anai etsaia ; borrokaldi batean elgar ero zutenEtesiae, arum, fpl. etesia haizeak, ipar sortaldekoakEthice, es, f. etika, zuzenbide, zuzenlegeEthologus, i, m. ihakingile, antzezlari131

Etiam, adb. gehiago dena, are, bestalde ; quin etiam, are gehiago ; berriz, bigarrenekorik, bigarren aldikoz ; etiam atqueetiam, askotam, , gero eta gehiago ; bai, bai noski ; zer ! hori haatik ! ea !Etiamdum, adb. orduan orainoEtiamnum, Etiamnunc, adb. orai are, oraindik ; bestalde, gaineraEtiamsi, Etiam si, lokailu. nahiz eta, … bada, badu ere, -gatikEtruria, ae, f. Etruria, Italiako eskualde, ToskanaEtrusci, orum, mpl. etruriarrakEtruscus, a, um, etruriar ; EtruriakoEtsi, lokailu. nahiz eta, -gatik ; hala ere, hala eta guztiz ere, gainera, haatik, alabainaEtymologia, ae, f. etimologia ; hitz etorkiEtymologicus, a, um, etimologikoEu ! harridura. ondo ! oso ondo ! gora !Euax, harridura. gora !Euboea, ae, f. Euboea, Egea itsasoko uharteaEuboeus, Euboicus, a, um, EuboeakoEuclides, is, m. Megareko filosofoa ; Alexandriako matematikariaEuge, harridura. ondo ! oso ondo ! ontsa ! ederki ! gora !Euhan, BakusEuhans, antis, euhan oihulari ; Eboe ! (Bakanteen oihua)Euhias, adis, f. BakanteEuhius, a, um, Bakus-, Bakusen ; iz.m. BakusEum, is akus. s. m.Eumdem, idem akus. s. m.Eumenes, is, m. Eumeno, Alexandro Handiaren generala ; Pergameko errege batzuen deituraEumenides, um, fpl. Eumenidestarsak, FuriakEunuchus, i, m. zikiratu, irendu, osatuEuphrates, ae edo is, i, m. Eufrates, Asiriako ibaiEuphrosyne, es, f. Eufrosine, hiru Grazietatik batEuripides, is, m. Euripides, Greziako olerkari tragikoaEuripus, i, m. Euripo, Euboe eta Greziaren arteko itsasarteEuropa, ae, f. Europa Agenoren alaba ; EuropaEuropaeus, a, um, Europa-, Europaren ; Europako, europearEurotas, ae, m. Eurotas ibaiaEurus, i, m. Eurus, haizea ; hego sortaldeko haizeaEurydice, es, f. Euridike, Orfeoren emazteaEuxinus pontus, i, m. Ponto Euxino, Itsas BeltzaEuterpe, es, f. Euterpe, musikaren MusaEvado, is, ere, vasi, vasum, intr. atera, irten, itzuri, ihes egin ; heldu, iritsi ; bihurtu, bilakatu, egin, gauzatu ; somniumverum evasit, ametsa egiaz gertatu zen ; evasit orator, mintzale bilakatu zen ; tr. igaro, iragan, baztertu, saihestu, ihes egin ;evadere poenam, zigorra baztertu, zigorrari ihes eginEvagino, as, are, tr. zorrotik kendu, ilkiEvagor, aris, ari, dep. intr. bidez bide ibili, zabaldu ; gainditu, gainezkatu (ibaia) ; tr. hautsi, huts eginEvalesco, is, ere, lui, intr. indartu, azkartu, bizkortu ; ahal izan, gai izanEvalui, evalesco perf.Evander, i, m. Ebander, Arkadiako erregeEvandrius, a, um, Ebander-, EbanderenEvanesco, is, ere, nui, intr. galdu, lekutu, ezabatuEvangelium, ii, n. ebangelio, berri onaEvanidus, a, um, galkor ; indargabe, adoregabeEvanno, is, ere, tr. haizatu, iraitzi, baheztatuEvans, antis, euhan, evohe oilulariEvaporatio, onis, f. lurrunketa, lurruntzapenEvasto, as, are, tr. honditu, suntsitu, sakailatu, itxestu1. Evectus, a, um, eveho pi.2. Evectus, us, m. merkatalgoen, hatuen garraioEveho, is, ere, vexi, vectum, tr. garraiatu, eraman, jaso ; goratu, jarri ; evehere ad consulatum, kontsulegora goratu,izendatu ; pasiboa. igo, iganEvello, is, ere, velli edo vulsi, vulsum, tr. kendu, erauzi, ezereztu, ezdeustuEvenio, is, ire, veni, ventum, intr. atera, irten ; gertatu, agitu ; bene evenire, lortu, erdietsi, kausitu ; male evenire, hutsegin, porrot egin ; evenit ut, gertatzen da…, agitzen da…-la ; zotzak alde ateraEventilo, as, are, tr. haizatu, iraitziEventum, i, n. gertakari, ondorio, amaiera, bukaera, bururapenEventura, orum, npl. geroa, etorkizunEventus, us, m. gertakari, amaiera ; ad eventum festinet, bururapenarantz laster doala ; lorpen ; huts, porrotEverbero, as, are, tr. binbaka jo, kaska jo ; gogaitu, zirikatu, nardatu, ehelegatuEverriculum, i, n. arrantzako sare ; erratz, isats132

Everro, is, ere, verri, versum, tr. erraztu, erraztatu ; karrakatu (urpean) ; lapurtu, ebatsi, ostu ; aztertu, bipildu (idazki)Eversio, onis, f. hondamen, suntsipen, iraulpen ; bazterketa, saihesketa, egozpenEversor, oris, m. hondatzaile, suntsitzaileEversus, a, um, everro eta everto pi.Everto, is, ere, i, versum, tr. itzuli, inguratu, irauli, uzkaili, egotzi, ebaki, suntsitu ; baztertu, saihestuEvestigio, adb. ezustean, ustegaberik, ustegabean, taigabetarikEvexi, eveho perf.Evici, evinco perf.Evictus, a, um, evinco pi.Evidens, entis, ageri, argi, nabariEvidenter, adb. argiki, agerian, alabaina, ezin uka, erran gabeaEvidentia, ae, f. ageri, argi, argitasun, nabaritasunEvigilo, as, are, intr. iratzarri, iratzarririk egon ; taigabe lan egin ; tr. arretaz egin, luzaro ausnartuEvilesco, is, ere, lui, intr. balioa galdu, urritu, merkatuEvincio, is, ire, xi, ctum, tr. inguratu ; ezarri, afaitatu (burua) ; lotu, josiEvinco, is, ere, vici, victum, tr. garraitu ; porrokatu ; nagusitu, lortu (arrenez) ; sinetsarazi ; jabegoa kendu, gabetu ;baztertu ; -n lekua hartuEvinctus, a, um, evincio pi.Eviscero, as, are, tr. erzeak kendu, sabela urratuEvitabilis, e, baztergarri, itzurgarriEvitatio, onis, f. itzurbide, ihes, ihesbideEvito, as, are, tr. baztertu, bazter utzi, itzuri, ihes eginEvocatio, onis, f. oroipen (hilak) ; auzitarapen ; lehiazko gudularika, lehiazko mobilizazioEvocator, oris, m. gudulari behartzaileEvocatus, i, m. gudulari zahar, beteranoEvoco, as, are, tr. deitu, hots egin ; ekarrarazi ; agerrarazi ; soldado zaharrak behartu ; auziratu ; zirikatu, kitzikatu ; piztu ;evocare iram alicujus, norbaiten haserea piztuEvoe, Evohe, harridura. evohe, bakanten oihuaEvolito, as, are, intr. hegaltakatuEvolo, as, are, intr. hegaldatu, hegaz atera ; itsumustuan atera ; heldu ; itzuri, galduEvolutio, onis, f. irakurketa, zabalketaEvolutus, a, um, evolvo pi.Evolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. amildu ; eraman, jalgiarazi ; itzulikatuz aurtiki ; evolvere se edo evolvi in, jauzi, sartu(ibaia) ; zabaldu (eskuidazki) ; gogoan iragan (jinbeharra) ; askamatu, berezi ; argitu, kondatuEvomo, is, ere, ui, mitum, intr. tr. okatu, oka egin, goiti egin, goitikatu, goiti aurtikiEvulgo, as, are, tr. argitaratu, zabalduEvulsi, evello perf.Evulsio, onis, f. erauzketa, idokitzeEvulsus, a, um, evello piEx, ik. eExacerbo, as, are, tr. aztoratu, narritatuExacte, adb. arretazExactio, onis, f. kanporaketa, egozpen, herbestetze, eskapen ; zegar ordaiketa ; amaiera, bukaeraExactor, oris, m. kanporatzaile, eskatzaile ; zegar biltzaile ; urkatzaile1. Exactus, a, um, exigo pi. ; adj. doi, zehatz, zuzen ; artatsu2. Exactus, us, m. salketa, saltzapenExacui, exacuo perf. edo inf. pasiboaExacuo, is, ere, i, utum, tr. zorroztu ; berotu, piztu, zirikatuExacutus, a, um, exacuo pi.Exadversum, Exadversus, adb. aurrean, aurrez aurre, buruz buru ; aurretitz. aurrean, aitzineanExaedificatio, onis, f. joskera (esaldi)Exaedifico, as, are, tr. osoki eraiki ; eraiketa amaituExaequatio, onis, f. ordoki ; toki lau ; berdinketa, berdintasunExaequo, as, are, tr. berdindu, berdinkatu, zelaitu, ordokitu ; parekatu, baldekatu ; balde, berdin izanExaestuo, as, are, intr. irakin ; hantuz aurreratu, tzalapastatu ; egonezin izan, sudun izanExaggeratio, onis, f. metaketa, multzoketa ; lur meta, naza ; bikaintasun, gorentasun (sendimenduak)Exaggeratus, exaggero pi. ; adj. gora, goren, bikain ; handitua, gehiegituaExaggero, as, are, tr. bildu,metatu, multzotu ; handitu, gehiegituExagitator, oris, m. oldartzaileExagito, as, are, tr. kanpora bultzatu ; jarraitu, jazarri, oldartu ; abiarazi (basihizia) ; higitu, nahasi ; oinaztatu, narriatu,zirikatu ; hazi, sustatu (irrika) ; kitzikatu ; eztabaidatu, argudiatu ; jorratu, gaitzetsiExalbesco, is, ere, bui, intr. zurbildu, zurpailduExalbidus, a, um, zurikail, zuriska, zurpailExalto, as, are, tr. goratu, jaso ; zulatuExamen, inis, n. erlakume ; oste, saldo, talde ; balantza orratz ; azterketaExamino, as, are, intr. erle berritu, erlabatu ; tr. haztatu ; neurtu, izartu133

Exanimatio, onis, f. itodura ; itoaldi, itomen, itotasun ; larridura, izidura, lotseriaExanimis, e, hil, zendua ; harritua, izitua, ikara, dardaraExanimo, as, are, tr. arnasestutu, hasbahitu, hatsalbotu ; ero ; izitu, laztu ; urduritu, erreustuExanimus, a, um, hila ; izituaExantio, as, are, tr. agortu, ustiratu ; pairatu, jasan, egariExardesco, is, ere, arsi, arsum, intr. berotu, piztu ; gaiztu, berdatu, haserretuExaresco, is, ere, arui, intr. agortu, lehortu, idortu, txukatu ; galduExarmo, as, are, tr. armak kendu ; kaltegabetu, gezurtatuExaro, as, are, tr. lurretik atera,, goldatu, lur landu ; zimurtu ; marratu (ezkoan) ; idatziExarsi, exardesco perf.Exarui, exaresco perf.Exascio, as, are, tr. aizkoraz mehatu ; zirriborroExaspero, as, are, tr. zakar, latz bilakarazi ; garraztu, mingostu, saminduExauctoro, as, are, tr. kanporatu, kargutik kendu, igorri ; hautsi ; eraberrituExaudio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. urrundik entzun ; entzun, onartu (galdea)Exaugeo, es, ere, intr. asko gehituExauguratio, onis, f. sakratu zikintzeExauguro, as, are, tr. saindu, sakratu zikinduExcaeco, as, are, tr. itsutu ; eragotzi, trabatuExcalceatus, i, m. aktore komikoExcalceo, as, are, tr. oinustu, oinetakoak kenduExcal(e)facio, is, ere, tr. berotuExcalfactio, onis, f. berogintza, berokuntzaExcandescentia, ae, f. haserraldiExcandesco, is, ere, dui, intr. kiskaili ; piztu (zauria) ; samurtu, gaiztu, haserretuExcanto, as, are, tr. liluraz, aztikeriaz deitu (hilak)Excarnifico, as, are, tr. urratuExcavatio, onis, f. barrunbe, zuloExcavo, as, are, tr. zulatuExcedo, is, ere, cessi, cessum, intr. atera, irten, jalgi, joan ; excedere pueris, haurtzarotik atera ; excedere e vita, zendu,hil ; heldu ; ad summun imperium excessit, potere goienera heldu zen ; tr. gainditu ; excedere ceteros, besteak beno goragoizanExcellens, entis, excello po. , nagusi, menderatzaile ; goiti doana ; bikain, gorenExcellenter, adb. handizki, ezinobekiExcellentia, ae, f. nagusitasun, gorapen, bikaintasunExcello, is, ere, intr. goratu, gailendu ; nagusitu ; excellere aliis edo inter alios edo super alios, bestei nagusituExcelse, adb. gora, gainean, goian ; sotilki, zintzokiExcelsitas, atis, f. gorune, goitasun ; gorapen ; duintasun, zintzotasunExcelsus, a, um, goien, goren ; handi, ahaltsu, duin, bikainExcepi, excipio perf.Exceptio, onis, f. salbuespen, mugapen, ezonarpen ; baldintzaExceptus, a, um, excipio pi.Excerno, is, ere, crevi, cretum, tr. berezi, aukeratu ; bahetuExcerpo, is, ere, psi, ptum, tr. kendu ; aukeratu, saihestu ; salbuetsiExcerpta, orum, npl. laburpenak, bildumakExcerptus, a, um, excerpo pi.Excessi, excedo perf.Excessus, us, m. ateraldi, irteera, ihes ; excessus edo excessus e vita, zendu, hil ; bazter solasExcidi, excido 1 perf. ; excido 2. perf. eta inf. pasiboaExcetra, ae, f. suge ; suge gorri ; mihigaisto, sugemihi, miztoExcidium, ik. exscidium1. Excido, is, ere, i, intr. atera, erori ; ahantzi, ahaztu ; suntsitu ; galdu, jabegoa kendu ; ez entzun gura ; bururatu, jokatu2. Excido, is, ere, i, sum, tr. errotik moztu, zulatu ; kendu, ezereztu, ezdeustu, suntsitu, ebaki ; excidere domum, etxeasuntsituExcieo, es, ere, ii edo ivi, itum, tr. aterarazi, deitu, jaso (gudutaldeak) ; jaioarazi, sorrarazi, zirikatu, eman ; excierelacrimas, negar eginaraziExcio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. ik. excieoExcipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. kendu ; moztu, salbuetsi ; excipere e sevitute, esklabugoatik askatu ; aditu, entzun, ikasi ;excipere extremun spiritum, azken arnasa bildu, hau da hiltzera doanaren ondoan izan ; bildu, hartu, aterbetu, babestu ;jasan, egari ; excipere hostium impetum, etsaien oladarra jasan ; zelatatu, usnatu ; nagusitu ; ordezkatu, ondotik etorri, joan ;diem nox excipit, gaua egunaren ondotik dabil ; argudiatuExcisio, onis, f. hondamen, suntsipenExcisus, a, um, excido pi.Excitatius, adb. konp. ; azkarkiago, gogorkiagoExcitatus, a, um, excito pi. ; adj. adoretsu ; bizi, atzarri134

Excito, a, are, tr. aterarazi, agerrarazi ; eraiki (ehizia) ; excitare edo excitare somno, atzarrarazi ; piztu, zirikatu ; ekoiztu,sortu, eman ; excitare ignem, sua piztu ; excitare risum, irri eginarazi, irria sortu ; excitare plausus, eskuzartak sortu ; eraiki ;excitare torrez, dorreak eraikiExcitus, a, um, excieo eta excio pi.Excivi, excieo eta excio perf.Exclamatio, onis, f. deiadar, oihuExclamo, as, are, intr. deiadar egin, oihu egin, hots egin ; oihuz onartu ; tr. botzandu, goratik esan, goratik, oihuz deituExcludo, is, ere, usi, usum, tr. ez sartzera utzi, baztertu, saihestu, aterarazi, kanporatu, aizatu ; eragotzi, oztopatu, trabatuExclusus, a, um, excludo pi.Excoctus, a, um, excoquo pi.Excogitatio, onis, f. asmaketa, asmapen ; asmoExcogitator, oris, m. asmatzaileExcogito, as, are, tr. asmatuExcolo, is, ere, lui, cultum, tr. arretaz lan egin ; landu, apaindu, edertu ; hezi, amontu, antzakatuExcoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. errarazi, egosarazi, urtarazi, lixiritu ; suaz garbituExcors, cordis, burugabe, zentzugabeExcrementum, i, n. gorotz, kaka, mokordo ; huskin, zirin ; bahakinExcreo, ik. exscreoExcresco, is, ere, evi, etum, intr. handitu, hazi, larritu, ekindu ; hanpilotxa eginExcretus, a, um, excresco eta excerno pi.Excrevi, excresco eta excerno perf.Excrucio, as, are, tr. oinazetu, min eginExcubatio, onis, f. iratzarri egote ; ernetasunExcubiae, arum, fpl. zaingoa, zaintza ; excubiae agere, jagon ; zaintzaileakExcubitor, oris, m. zaintzaile, jagoleExcubo, as, are, bui, bitum, tr. etxetik kanpo lo egin ; zaindu, zelatatu ; adi izan, erne izanExcucurri, excurro perf.Excudo, is, ere, cudi, cusum, tr. jalgiarazi, joz aterarazi, sortarazi ; excudere ignem, pindarra sorrarazi (harritik) ; egin,burdina landu ; landu (idazkera) ; excudere aera, brunzezko itxurak eginExculco, as, are, tr. lauskitu, marruskatu, uriskitu, zapatuExcultus, excolo pi.Excurro, is, ere, curri eta cucurri, cursum, intr. laster atera, irten ; itzulia egin, ateraldia egin ; gailendu ; gainerako,soberakin izan ; hedatu, zabaldu (bere burua)Excursio, onis, f. ibilaldi, itzuli, txango ; eraso, erasoaldi ; bazter solasExcursor, oris, m. lasterkari ; zelatariExcursus, us, m. ibilaldi, eraso, oldar ; bazter solas ; okerkeriaExcusabilis, e, barkagarriExcusate, adb. barkatuzExcusatio, onis, f. aitzaki, estakuru, zuribideExcuso, as, are, tr. zuritu, barkatu ; aitzaki, estakuru eman ; salbuetsi ; excusare se, ezgai agertuExcusor, oris, m. olagizon, zizelariExcusse, adb. indarka aurtikizExcussi, excutio perf.Excussus, a, um, excutio pi.Excusus, a, um, excudo pi..Excutio, is, ere, cussi, cussum, tr. inarrosiz aurtiki, erauzi, iraili, egotzi ; jalgiarazi, atera ; kitzikatu, piztu ; excutereequitem, zalduna aurtiki ; excutere ignem, sua piztu ; bultzatu, baztertu, urrundu, galarazi ; excudere sitim, egarria hautsi,egarria ito ; arretaz aztertu , miatu ; adierazi, azalduExdorsuo, as, are, tr. hezurra kendu (arraina)Execror… ik. exse…Exedo, edis edo es, edit edo est, edere edo esse, edi, essum, tr. jan, jankatu, zulatu ; hondatu, suntsituExedra, ae, f. aretoExedrium, ii, n. aretoskaExegi, exigo perf.Exemi, eximo perf.Exemplar, aris, n. eredu, jatorrizko ; aldaki ; lagin, bilima ; gauza berdinaExemplare, is, ik. exemplarExemplum, i, n. eredu, ale, lagin, molde ; aliquem in exemplum assumere, norbait eredu hartu ; exempli causa edo gratia,adibidez ; zigor ; ohitura ; antz, era, gisa ; exemplo populi romani, erromatar herriaren antzera ; eduki, mami (idazki) ;aldakiExemptio, onis, f. kenketaExemptus, a, um, eximo pi.Exentero, as, are, tr. hesteak kendu, sabela hustuExeo, is, ire, ii edo ivi, itum, intr. atera, irten, joan ; atzerriratu ; exire domo, etxetik atera ; exire a patria, sorterria utzi ;-antz ibili, ihes joan ; hedatu, zabaldu, sartu ; gainditu (ibaia) ; exire in aciem, guduan sartu ; exire in iram, haserretu ; exiitfama, berria zabaldu da ; amaitu, heldu ; iragan (denbora) ; isuri ; exire in mare, itsasora isuri (ibaia) ; sortu, hazi135

(landarea) ; jaio, familia patriciotik sortu, aitoren seme izan ; tr. gainditu, goratu ; baztertu (ukaldia) ; exire modum, doia,heina gaindituExequiae, Exequor… ik. exseq…Exerceo, es, ere, ui, itum, tr. landu, baliostatu ; ihardun, ari izan ; exercere memoriam, oritmena erabili, ariarazi ; exerceretauros, idiak lanean ariarazi ; bete ; exercere medicinam, sendagintzan lanean ari izan ; oinazetu, jazarri, goitzarrenduExercitatio,onis, f. ariketa, ekitaldi ; ohitura, erabilera ; exercitio dicendi, hitzaren erabileraExercitator, oris, f. irakasle, gimnastaExercitatus, a, um, exercito pi. ; adj. hezia, ikasia, trebatua, trebe ; exercitatus in re militari, militar sailean trebatua,ikasiaExercitium, ii, n. militar ariketa, egitate, eginkariExercito, as, are, tr. maiz ari izan1. Exercitus, a, um, exerceo pi.2. Exercitus, us, m. armada, gudoste ; exercitum conscribere, comparare, cogere, armada bildu ; oste, talde, saldo ;ariketa ; oinazeExero, ik. exseroExerro, as, are, intr. bide zuzenetik saihestuExerto, Exertus… ik. exserto…Exesor, oris, m. marraskatzaileExesus, a, um, exedo pi.Exhaeredatio…, ik. exheredatioExhalatio, onis, f. bafada, lurrunketaExhalo, as, are, tr. lurrunstatu ; exhalare vitam, azken hatsa eman ; tr. hil, hedatuExhaurio, is, ire, hausi, haustum, tr. kendu ; idoki, hartu, bildu ; exhaurire praedam ex, -i harrapakinak eskatu ; exhauriremanu sibi vitam, bere buruaz beste egin, bere burua hil ; edan, ustio hustu ; agortu ; biztanlez gabetu, hustu ; exhaurirepoculum, edontzia hustu ; exhaurire vires, akitu ; jasan, egari, pairatu, amaitu, bukatu, bururatu, urrendu ; exhaurire aesalienum, zor guztiak ordainduExhaustus, a, um, exhaurire pi.Exherbo, as, are, tr. saratu, belarra kenduExhedra, ik. exedraExheredatio, onis, f. oinordeaz gabetzeExheredo, as, are, tr. oindoreaz gabetuExheres, edis, m. f. oindoregabeExhibeo, es, ere, bui, bitum, tr. erakutsi, auziratu ; lekuko, jakile izan ; exhibere benevolentiam, ongura, onginahiaerakutsi ; dundu, eman ; egin, gauzatu, eragin ; exhibere molestiam alicui, norbait atsekabetu, nahigabetu ; itxuratu,idurikatu, gogoratu, oroitu ; faciem patris exhibere, aitaren iduri izanExhibitus, a, um, exhibeo pi.Exhilaro, as, are, tr. alaitu, bozkariatuExhorreo, es, ere, eta Exhorresco, is, ere, rui, intr. dardaratu, ikaratu ; tr. –n beldur izanExhortativus, a, um, sustatzaile, akuilatzaile, bihotz emaileExhortor, aris, ari, dep. tr. sustatu, akuilatu, bihotz emanExi, exeo agintaldiaExiens, euntis, exeo po.Exigo, is, ere, egi, actum, tr. kanpora bultzatu, aterarazi, aizatu, igorri ; exigere uxorem, emaztea kanporatu, ezkontzahautsi ; sarrarazi, sartu ; zulatu ; aurtiki ; exigere tela, geziak aurtiki ; amaitu, bururatu ; iragan ; exegi monumentun, lanabukatu dut ; aztertu, miatu ; bildu (zerga) ; galdegin, eskatu ; sarrarazi ( maileguz emana) ; exigere tributum, zerga bildu ;exigere poenas ab aliquo, norbait zigortu ; eztabaidatu ; salduExigue, a db. xumeki, apalik, laburki ; xuhurki, zikoizkiExiguitas, atis, f. txikitasun, gutxitasun, laburtasun , eskas, gabeziaExiguo, adb. gutxi ; exiguo post, gutxi geroExiguum, i, n. gutxi, pixka, apur ; adb. gutxiExiguus, a, um, txiki ; labur ; estu, hersi ; gutxi, apur, xeheExii, exeo perf.Exilio, ik. exsilioExilis, e, mehar, mehats, mehe, meheini ; ahul ; behartsu ; idor (idazkera)Exilitas, atis, f. txikitasun ; mehastasun, argaltasun ; idortasun (idazkera)Exiliter, adb. txikiki ; ahulki ; laburki ; idorki (idazkera)Exilium, ik. exsiliumEximie, adb. nagusiro, goratik, bikainki ; asko, hainbatEximius, a, um, bikain, nagusi, ezinobe ; bakan ; berezi, besteak ez iduri,ezbezalako ; ezohikoEximo, is, ere, exemi, exemptum, tr. kendu ; eximere unum mensem in anno, urtean hilabete bat kendu ; askatu ; eximere(ex) obsidione ; setiapena hautsi ; iragan (denbora)Exin, adb. handik ; gero, orduan ; geroztikExinanio, is, ire, ivi, itum, tr. hustu, ezereztu, ezereztatu, hondatu, suntsitu, porrokatuExinanitio, onis, f. husketa ; galtze, agordura ; suntsipenExinde, adb. handik ; gero, orduan ; geroztikExistimatio, onis, f. iritzi, aburu ; begirune, omen ona ; ohore136

Existimator, oris, m. aditu, jakitunExistimo, as, are, tr. uste izan, erabaki ; existimari non poterat an, ez zezaketen erabaki ea…Existo, ik. exsistoExitiabilis, e, galgarri, zorigaixtoko, ezinbesteko ; larri, latzExitialis, e, galgarri, zorigaixtoko, ezinbesteko ; larri, latzExitiosus, a, um, kaltegarri, galgarri, ezinbestekoExitium, ii, n. hondamen, suntsipen, herio ; exitio esse alicui, norbaiten galmenaren obendun izan ; eraileExitus, us, m. irteera (egintza eta tokia), abiamen ; amaiera, bukapen ; herio, hilketa, bururapen, ondorio, helburuExlex, egis, ez legearen menpeko ; likits, linburExobsecro, as, are, tr. arrendu, otoituExoculo, as, are, tr. begiak iratzi, lehertuExolesco, is, ere, evi, etum, intr. handitzetik gelditu ; ahuldu, endurtu ; iragan, zaharkitu ; ahantzi1. Exoletus, a, um, exolesco pi.2. Exoletus, i, m. galdu, likitsExonero, as, are, tr. askatu ; exonerare fidem, hitza berriz hartuExopto, as, are, tr. hautatu, hobetsi, nahiago izan ; gutiziatu, nahi izan, irrikatuExorabilis, e, erosgarri, irabazgarriExoratio, onis, f. erospenExorator, oris, m. erosle, gogatzaile, gogorazle, sinetserazleExordior, iris, iri, orsus sum, dep. tr. abiatu, hasi, hausnartu, gogoetatu ; bilbatuExordium, ii, n. bilbapen ; hasiera, hastapen, hatsarre, etorki ; iturri sorgia ; hitzaurre, sarrera, aitzinsolasExoriens, entis, m. ekialde, sortaldeExorior, eris, iri, ortus sum, dep. intr. sortu, jaiki, agertu (iguzki…) ; jaio, etorri, heldu ; bilakatuExornatio, onis, f. edergailu, apaingarri ; mintzaldi edergailuak, eleder, farfanaExornator, oris, m. apaintzaileExorno, as, are, tr. antolatu, apailatu ; dundu, hornitu, tresnatu ; exornare classem, untzidia hornitu ; exornare aciem,armada gudurako bildu ; apaindu, edertuExoro, as, are, tr. otoitu, arrendu ; armak kendu ; arrenez lortuExorsa, orum, npl. sarrera ; antolaketak ; iharduketa, lanketa1. Exorsus, a, um, exordior pi.2. Exorsus, us, m. hitzaurre, sarrera ; hasiera1. Exortus, a, um, exorior pi.2. Exortus, us, m. (eguzki) sortze ; hasiera, hatsarreExos, ossis, hezurgabeExosculatio, onis, f. musu, laztan, potExosculor, aris, ari, dep.tr. musu eman, laztandu, pot emanExossis, e, hezurgabe ; malgu, zaluExosso, as, are, tr. hezurrak kendu ; jo, tunkatu, jipoitu, zurratuExosus, a, um, higuintzaile, gorrotatzaile, hastiatzaileExpallesco, is, ere, lui, intr. zurkaildu, zurpaildu ; tr. izutu, beldur izanExpando, is, ere, i, ansum edo assum, tr. hedatu, zabaldu ; argitu, azalduExpansus, Expassus, a, um, expando pi.Expavefacio, is, ere, factum , tr. izituExpavefactus, a, um, expavefacio pi.Expaveo, es, ere eta Expavesco, is, ere, vi, intr. tr. izituExpecto, ik. exspectoExpedio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. trabak kendu ; hustu, kendu ; expedire iter, bidea hartu, sartu ; aterarazi, atera, hedatu,agertu ; expedire merces, hatuak erakutsi ; argitu, azaldu ; konpondu ; expedire nodum, nekea ebatzi ; antolatu, apailatu,bildu ; expedire copias, gudutaldeak gudurako bildu ; expedit, imperts. gai da, on da, balio du ; behar daExpedite, adb. erraz, errazki, nekegabe ; azkar, luzatugabe, berehalaExpeditio, onis, f. gerra antolaketak, gudaldiExpeditus, a, um, expedio pi. ; aske, azkar, arin, eskulaster, lehiatua, bipil ; sex milia expedita, sei mila oinezko arin ;eramangarri ; eskupeko ; zalu ; erraz (idazkera) ; in expedito habere, aurkinean izanExpello,is, ere, puli, pulsum, tr. kanpora bultzatu, igorri ; kanporatuExpendo, is, ere, i, sum, tr. aztertu , miatu ; xahutu, ordaindu, aurreratu (dirua) ; expendere poenas capite, ordainduExpensa, ae, f. gastu, xahutzeExpensum, i, n. gastu, xahutzeExpensus, a, um, expendo pi.Expergefacio, is, ere, feci, factum, tr. iratzarriExpergefactus, a, um, expergefacio pi.Expergiscor, eris, i, perrectus sum, dep. intr. iratzarri ; mintzatzen hasi, mintzatuExpergor, eris, i, perrectus sum, dep. intr. esnatu, iratzarriExperiens, entis, experior po. probatzaile, entseatzaile ; eraginkor, egile, bizitoiExperientia, ae, f. saialdi, saio ; ikaspen ; antze, trebetasun ; ganore, undulgu ; eragin, ondorioExperimentum, i, n. saio, saialdi ; proba, ezagugarri ; experimenta edere, probak eman137

Experior, iris, iri, pertus sum, dep. tr. saiatu, entseatu ; probatu ; ekin, ahalak egin ; experiri venenum, edena, pozoinaprobatu ; jasan, pairatu ; experiri magnas dolores, neke handiak egari, jasan ; borrokatu ; experiri jure edo jus, auziei deieginExperrectus, a, um, expergiscor eta expergor pi. ; adi, erne, eraginkorExpers, tis, gabe, gabetuaExpertus, a, um, experior pi. ; probatzaile, saiatzaile ; probatua ; egiaztatua ; ezagutuaExpetens, entis, grinatsu, gutiziatsuExpetitus, a, um, expeto pi.Expeto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. irrikitu, gutiziatui ; erabat lortu gura ; berreskatu ; expetere jus, zuzena eskatu ; joan, jo(tokia), heldu ; intr. heldu, gertatuExpiatio, onis, f. ordainketa, ordariExpictus, a, um, expingo pi.Expilatio, onis, f. ebasketa, lapurretaExpilator, oris, m. lapur, ohoinExpilo, as, are, tr. ebatsi, lapurtu, ostu ; harrapatuExpingo, is, ere, inxi, ictum, tr. tindatu, margotu ; hitzez argitu, xeheki emanExpio, s, are, tr. baretu, eztitu, ematu ; expiare numen Cereris, Zeres eztitu ; ordainduExpiro, ik. exspiroExpiscor, aris, ari, atus sum, dep. tr. aztertu, bilatu ; kitzikatu, zirikatuExplanabilis, e, argi ; ageri, nabariExplanate, adb. argiki, zehazkiExplanatio, onis, f. argitasun, azalpen, zehaztasun ; adierazpen, iruzkinExplanator, oris, m. adierazle ; argitzaileExplano, as, are, tr. hedatu, zabaldu ; azaldu, argitu, adierazi ; ahoskatu, oguziExplanto, as, are, tr. erauzi, kendu, bihikatuExplaudo, ik. explodoExpleo, es, ere, evi, etum, tr. bete ; ase ; explere fossam, areka, arroila bete ; explere sitim, egarria hautsi, ito ; amaitu,bukatu, osatu ; egin, burutu ; explere legiones, legioiak osatu ; explere imperium, agindua egin ; bete (saila) ; explerecupiditates, asperra egotzi ; ordaindu, ordezkatu, antolatu, konpondu ; explere damna, kalteak ordainduExpletio, onis, f. atsegin, pozaldiExpletus, a, um, expleo pi. ; adj. bikain, akasgabe, nokugabeExplicabilis, e, hedagarri, zabalgarriExplicate, adb. argiki, argi eta garbiExplicatio, onis, f. hedadura, zabalketa ; azalpen, adierazpenExplicator, oris, m. adierazleExplicatrix, icis, f. emakume adierazle1. Explicatus, a, um, explico pi.2. Explicatus, us, m. hedadura ; adierazpenExplicitus, a, um, explico pi.Explico, as, are, cavi edo cui, catum edo citum, tr. hedatu, zabaldu ; ideki (gutuna) ; alaitu ; explicare volumen, eskuidatzazabaldu ; argitu, azaldu ; amaitu ; konpondu ; egin, gauzatu ; bilduExplicui, explico perf.Explodo, is, ere, osi, osum, tr ; kanporatu, aizatu, ohildu ; kanpora bultzatu ; txistukatu, ezetsi, gaitzetsiExplorate, adb. jakina, noski, ziurkiExploratio, onis, f. azterketa, miaketa ; barrandaExplorator, oris, m. aztertzaile, ikertzaile ; aurkitzaile, barrandariExploratus, a, um, exploro pi. ; adj. ziur, segur ; pro explorato habere, ziurtzat hartuExploro, as, are, tr. aztertu, ikertu ; egiaztatu ; probatu ; explorare gustu, dastatu, txeste ; zelatatu, barrandan egon,goaitatuExplosus, a, um, explodo pi.1. Expolio, as… ik. exspolio2. Expolio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. argitu, ezkoztatu ; leundu ; berdindu, lautu, ordokitu, zelaitu ; edertu, apaindu,osatu ; irakatsiExpolitio, onis, f. apainketa, edergintza ; apaindura, ederduraExpolitus, a, um, expolio 2. pi.Expono, is, ere, posui, positum, tr. atera, irten, baztertu ; lehorreratu ; exponere pueros, haurrak zapuztu ; erukutsi,exponere picturam, laukia erakutsi ; ezagutarazi, azaldu ; esan, errepikatu, berresanExporrectus, a, um, exporrigo pi.Exporrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. hedatu, luzatuExportatio, onis, f. atzerrirako salpen ; erbesteketa ; atzerrirapenExporto, a, are, tr. eraman, garraiatu ; atzerrira saldu ; atzerriratu, erbestetuExposco, is, ere, poposci, tr. arren eskatu, otoiztu, otoitu ; - erbestetzea eskatuExposite, adb. argiki, argi eta garbiExpositicius, a, um, zapuztua (haurra)Expositio, onis, f. zapuzketa ; erakusketa ; azalpen ; kontaeraExpositus, a, um, expono pi.138

Expostulatio, onis, f. arren eskaera ; galde, salaketaExpostulo, as, are, tr. arren eskatu ; salatu ; erbestetzea eskatuExposui, expono perf.Expresse, adb. argiki, zehazki, bizikiExpressi, exprimo perf.Expressio, onis, f. ateraldi, tinkaldi, uriskitze, zapaldi, zapalduraExpressus, a, um, exprimo pi.Exprimo, iis, ere, pressi, pressum, tr. atera, tinkatu, zapaldu, uriskitu ; hertsatu, behartu ; exprimere succum e nucibus,intzaurretatik olioa atera ; exprimo risum, irri eginarazi ; itxuratu, jarraitu ; esan, ahoskatu, oguzi ; itzuli (idazkia)Exprobratio, onis, f. gaizkiak, gaitzespenExprobrator, oris, m. gaizki esaleExprobratrix, icis, f. emakume gaizki esalaExprobro, as, are, tr. –n bizkar, gain ezarri ; gaitzetsi ; exprobrare alicui perjurium, norbait bere gezurzinagatik, bere zinhausteagatik larderiatuExpromo, is, ere, ompsi edo omsi, omptum edo omtum, tr. aterarazi ; erakutsi ; irten (ardoa) ; agertu, adierazi, esan ;expromere sententiam, bere iritzia, aburupena, ikusmoldea emanExprompsi, expromo perf.Expromptus, a, um, expromo pi.Expugnabilis, e, oldargarri, burratagarri ; garaigarriExpugnatio, onis, f. oldarketa ; oldar, eraso, erasoaldiExpugnator, oris, m. oldartzaile, erasotzaileExpugno, as, are, tr. oldartu ; eraso ; garaitu, nausitu ; expugnare oppidum, gotorguneaz nausitu ; kendu, ostu, apurtu ;expugnare nummos, dirua bortxaz kendu, lapurtuExpuli, expello perf.Expulsio, onis, f. kanporaketa, atzera bidalketaExpulsor, oris, m. kanporatzaileExpulsus, a, um, expello pi.Expultrix, icis, f. emakume kanporatzaileExpunctus, a, um, expungo pi.Expungo, is, ere, xi, ctum, tr. marratu, ezabatuExpurgatio, onis, f. aitzaki, estakuruExpurgo, as, are, tr. garbitu, ikuzi, xahatu ; purgatu ; zuzendu (idazkera) ; errugabetu, zurituExputo, as, are, tr. moztu, kimatu, ixerdekatu, xardekatu ; aztertuExquiro, is, ere, sivi, situm, tr. arretaz bilatu ; lortu gura izan, ikasi gura izan ; galdetu, galdegin ; eskatuExquisite, adb. arretaz, artoski, berezikiExquisitus, a, um, exquiro pi. ; adj. hautatua, berezia ; leun, sotil ; bikain ; eratsu, gisakoExsaevio, is, ire, intr. baretu, eztituExsanguis, e, odolgabe ; zentzorditua, hil ; adoregabe ; idor, lehor, utsal ; zurkail, zurpail ; zurkailgarriExsarcio, is, ire, tr. antolatuExsatio, as, are, tr. aseExsaturo, as, are, tr. aseExscalpo, ik. exsculpoExscendo, ik. escendoExscidi, exscindo perf.Exscidium, ii, n. hondamen, hondamendi, suntsipenExscindo, is, ere, cidi, cissum, tr. erdibitu, porrokatu ; erauzi, kendu ; hondatu, suntsitu, ezereztu, ezereztatuExscissus, a, um, exscindo pi.Exscreatio, onis, f. karkaixaExscreo, as, are, tr. tu egin, txu eginExscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. antzeratu, kopiatu, berridatzi ; irudi izan ; antzera izanExscriptus, a, um, exscripto pi.Exsculpo, is, ere, psi, ptum, tr. moztu, grabatu, zizelatu ; ezabatu ; apurtu, ostuExsculptus, a, um, exsculpo pi.Exseco, as, are, secui, sectum, tr. moztu, karrakatuExsecrabilis, e, gorrotagarri, higuingarri, hastiagarriExsecrandus, a, um, gorrotagarri, higuingarri, hastiagarriExsecratio, onis, f. birao, madarikazio, opagaixto ; araoExsecratus, a, um, exsecror pi. araokatzaile, arao egile, opagaixtotzaile ; araokatua, opagaixtotua, higuinduaExsecror, aris, ari dep. tr. madarikatu, biraokatu, araokatu, higuinduExsectio, onis, f. moztura, motzaldi ; ebakipenExsector, oris, m. mozle, motzaileExsectus, a, um, exseco pi.Exsecutio, onis, f. auzitarapen ; amaiera, bururapen ; kudeaketa, biderapen ; azalpenExsecutor, oris, m. auzitaratzaileExsecutus, a, um, exsequor pi. ; jarraitzaile ; egileExsequiae, arum, fpl. ehorzketak139

Exsequor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. intr. jarraitu, lagundu ; zigortu, apendu ; auzitaratu ; lotu, lehiatu ; bete,amaitu, bukatu ; exsequi officia regis, errege eginbideak bete ; azaldu, erakutsi ; exsequi laudes, (norbait) goretsi,goraipatu ; aztertu, ikertu ; galdetuExsequutus, a, um, ik. exsecutusExsero, is, ere, erui, ertum, tr. atera ; erakutsi, agertuExserto, as, are, atera, irten ; erakutsiExsertus, a, um, exsero pi.Exsibilo, as, are, intr. txistu egin ; txistukatuExsicco, as, are, tr. idortu, lehortu, txukatu ; hustu, agortuExsilio, is, ire, silii edo silui, intr. jauzi, jauzi egin, builtatuExsilium, ii, n. herbestaldi, herbesterapen, atzerrirapen ; atzerri ; exsilium ejicere, herbestetuExsisto, is, ere, exstiti, intr. atera ; jaio, sortu ; agertu ; -tik heldu ; crudelis exstitit in, -tzat anker, basati agertu zen ;bilakatu, izanExsolui = exsolvi, exsolvo perf.Exsolutio, onis, f. askapenExsolutus, a, um, exsolvo pi.Exsolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. askatu ; uztarria kendu ; berezi, urtu ; exsolvere glaciem, horma urtu ; ordaindu ; hitzaatxiki ; exsolvere aes alienum, zorrak ordainduExsomnis, e, ezlo, lo ihitzik egingabeExsorbeo, es, ere, ui, tr. ustio edan, irentsiExsordesco, is, ere, intr. zikindu, ohorea galduExsors, tis, ez zozkatua ; gabeExspatior, aris, ari, atus sum, dep. intr. hedatu, zabaldu, gainditu ; baztertu, saihestu, urrunduExspectatio, onis, f. itxaropen ; ikusmin, jakingura ; exspectationem movere, ikusmina piztu ; praeter omniumexspectationem, guztien ustegaberikExspecto, as, are, tr. iguriki ; exspectare responsum, erantzuna iguriki ; itxaron, opatu, nahi izan ; sumatu, beldur izan ;exspectare motum Galliae, Galiako oldarraldiaren beldur izan ; eskatu, behar izan ; gorde izanExspergo, is, ere, persum, tr. barreiatu, hedatu, zabalduExspersus, exspergo pi.Exspes, (nom. bakarrik) itxaropengabeExspiratio, onis, f. hats husteExspiro, as, are, tr. hatsa hustu ; oka egin, okatu, goiti egin ; intr. hil ; bafatuExsplendesco, is, ere, dui, intr. dirdiratu, distiratu ; gailenduExspolio, as, are, tr. bipildu, gabetu, ostuExspuo, is, ere, i, utum, intr. tu egin, txu egin ; okatuExstantia, ae, f. mutur ; hantura, hanpulotxExstillesco, is, ere, intr. tantaka, txortaka isuri, txortolatuExstillo, as, are, intr. tantaka, txortaka isuri, txortolatuExstimulator, oris, m. akuilatzaile, pizleExstimulo, as, are, tr. eztenkatu, ziztatu ; akuilatu, piztu, sustatuExstinctio, onis, f. iraungipen ; herio, hilketa, hiltzeExstinctor, oris, m. iraungitzaile, eraile ; hondatzaile, suntsitzaileExstinctus, a, um, exstinguo, pi.Exstinguo, is, ere, stinxi, stinctum, tr. iraungi, amatatu ; eho (sua…) ; agortu, idortu ; galarazi, ezereztu, sakailatu ;hilarazi ; baretu, eztituExstirpatio, onis, f. erauzpenExstirpo, as, are, tr. f. erauzi, errozgainditu, zainitzuli ; kenduExstiti, exsisto eta exsto perf.Exsto, as, are, stiti, statum, intr. mailadun izan, horzdun izan (harrortz), mutur izan ; azaldu, agertu, ageri izan ; egon,iraunExstructio, onis, f. eraikintza, etxegintzaExstructus, a, um, exstruo pi.Exstruo, is, ere, struxi, structum, tr. metatu, mukurutu ; eraikiExsuccus, a, um, ihartua, idortuaExsudo, as, are, intr. lurrindu ; ahalegindu, ahalak oro eginExsugo, is, ere, suxi, suctum, tr. edoski, surgatuExsul, ulis, m. atzerritua, herbestetuaExsulo, as, are, intr. atzerritu, herbesteratu ; atzerrian biziExsultabundus, a, um, alaitsu, bozkariatsu (bozkarioz jauzkari)Exsultatio, onis, f. jauzi ; alaialdi, alaibuiltaExsulto, as, are, intr. jauzi ; punpatu ; tzalapastatu (uhinak) ; alaitu, bozkariatu ; harrotuExsuperabilis, e, garaigarri, gaingarriExsuperantia, ae, f. nagusitasunExsupero, as, are, intr. nagusitu, nausi izan, igan, igo, gainditu, iragan, traukatu ; iraun ; gailendu, garaituExsurdo, as, are, tr. gortu, elkortu ; zoratu, zorabiatu ; kexatu, ehelegatu ; ahuldu (zentzumena)Exsurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. zutitu ; handitu, hazi ; bizkortu, zuzpertu140

Exsuscito, as, are, tr. iratzarri ; zirikatu, berotu, hunkituExta, orum, npl. erraiak ; aragiExtabesco, is, ere, bui, intr. idortu ; endurtu, kaxkartu ; itzali, galdu, lekutuExtemplo, adb. berehala, laster, ondorenExtemporalis, e, batbateko, ustekabekoExtemporalitas, atis, f. batbateko asmaketaExtendo, is, ere, tendi, tensum edo tentum, tr. zabaldu, handitu, gehitu ; hedatu ; extendere praedia, etxaltea handitu ;extendere pennas, hegalak luzatu ; luzatu (epea) ; extendere proelium, gudua luzatu ; uzkaili, irauli, lurreratuExtensus, a, um, extendo pi.Extento, as, are, tr. etzan, hedatu ; probatu, saiatuExtentus, a, um, extendo pi.Extenuatio, onis, f. mehetasun ; gutximen, urripen, eskastasun ; arindura, eztiduraExtenuo, as, are, tr. mehatu, ahuldu, ; gutxitu ; urritu ; arindu, eztituExter, era, erum, kanpoko, arrotz, atzerritarExterebro, as, are, tr. zulatuz atera ; erauzi ; behartuExtergeo, es, ere, tersi, tersum, tr. lehortu, xukatuExterior, us, exter komp.Exterius, adb. at, kanpoanExtermino, as, are, tr. kanporatu ; herbesteratu ; baztertuExternus, a, um, kanpoko ; arrotz, atzerritar ; arerio, etsaiExtero, is, ere, trivi, tritum, intr. aterarazi ; igurtzi, karrakatu, hoinperatu ; porrokatu, suntsitu, lehertuExterus, a, um, kanpoko, arrotz, atzerritarExterreo, es, ere, ui, itum, tr. izituExterritus, a, um, exterreo pi.Extersus, a, um, extergeo pi.Extimesco, is, ere, mui, intr. izitu ; beldur izan ; tr. beldurtuExtimus, a, um, exter sup. muturreko, buruko ; azkena, urrunena, urrutienaExtirpatio… ik. exstirpatioExtispex, icis, m. azti, erraiak begiratuz, aruspizioExispicium, ii, n. oparien erraien miaketaExtollo, is, ere, extuli, elatum, tr. goratu, goititu, jaso ; extollere caput, burua altxatu ; eraiki ; sorrarazi ; goretsi,handietsi ; adore eman ; harrotu ; extollere aliquem ad caelum, norbait goraipatuExtorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. erauzi ; atera, alderatu ; zainartatu, amurratu ; urrutira bultzatu ; kendu, ostu, lapurtu ;behartu, hertsatu, derrigortu ; extorsit ut fateretur, aitortzera derrigortu zuen ; oinazetuExtorreo, es, ere, tr. kiskaliExtorris, e, herritik kanporatua ; herbestetua, herbesteratuaExtorsi, extorqueo perf.Extortor, oris, m. iruzurtzaileExtortus, a, um, extorqueo pi.1.Extra, aurretitz, akusatibuaerekin. ; kanpo, haraindi ; bestalde, gabe ; extra periculum, gaizbidetik urrun ; extraconsuetudinem, ohituraren aurka ; ezik ; extra mulieres senesque, emakumeak eta zaharrak ezik2. Extra, adb. kanpoan, kanpotik ; bestalde, gaineraExtractus, a, um, extraho pi.Extraho, is, ere, traxi, tractum, tr. atera, erauzi, kendu ; extrahere telum, gezia zauritik atera ; luzatu ; extrahere somnum,loa luzatu ; iragan (denbora)Extraneus, a, um, kanpoko, arrotz, atezerriko ; iz.m. arrotza, atzeritarraExtraordinarius, a, um, ohi ez bezalako, bekan ; gainerako, osagarri ( gudutaldea)Extra quam, Extra quam si, -z beste, baizik eta, baizik ereExtrarius, a, um, arrotz, kanpokoExtraxi, extraho perf.Extremitas, atis, f. buru, mutur ; inguru, hedadura, zabalduraExtremo, adb. azkenean, azkenekoz,1. Extremum, adb. azkenean, azken aldiko , bider2. Extremum, i, n. bukaera ; buru, mutur ; epe, muga ; kinka, kinkatxarExtremus, a, um, muturreko, buruko ; azkena ; extrema aestas, uda bukaeran ; extremus anni mensis, urteko azkenhilabetea ; apal apaleko ; zola zolako, beheko, txar, ezdeus ; extremus sortis juvenis, izaera apaleneko gaztea ; gorenaExtrico, as, are, tr. askatu, askamatu, berezi ; nekez bildu (norbaitenganik dirua)Extrinsecus, adb. kanpoan, kanpotikExtritus, a, um, extero pi.Extrivi, extero perf.Extrudo, is, ere, trusi, trusum, tr. kanporatu, ohildu, atzerarazi, baztertu, urrundu ; bidali, igorriExtruo, ik. exstruoExtrusi, extrudo perf.Extrusus, a, um, extrudo pi.Extudi, extundo perf.Extuli, effero eta extullo perf.141

Extumeo, es, ere, ui, intr. hantu, hanpatu, puztuExtumesco, is, ere, intr. hantu, hanpatu, puztuExtumidus, a, um, hantuaExtundo, is, ere, udi, tr. kanporatu, aterarazi, ohildu ; egin, landu, tankeratuExturbo, as, are, tr. kanporatu, ohildu, herbesteratu ; nahasi, kezkatuExuberantia, ae, f. oparotasuna, ugaritasuna, nasaitasunaExubero, as, are, tr. anitz izan, oparo izan, ugari izanExul, Exulo… ik. exsul, exsulo…Exulceratio, onis, f. zauri, zauriduraExulcero, as, are, tr. zauritu ; gaitzandu, suhartu ; gaiztotu, mingostuExulto…, ik. exsultoExululo, as, are, intr. oihu egin, orro eginExundatio, onis, f. uraldiExundo, as, are, intr. gainezkatu ; jalgi ; saldoan atera, itoteka ateraExuo, is, ere, i, utum, tr. biluzi, erantzi ; kendu, jabegoa kendu ; uko eginExuro, is, ere, ussi, ustum, tr. kiskali, erre, sueman ; idortuExustio, onis, f. kiskalketa, sute ; bero mingarExustus, exuro pi.Exutus, a, um, exuo piExuviae, arum, fpl. jantzi baztertuak ; hondakin, larru ; gerra harrapakin, bilkinExuvium, ii, n. ik. Exuviae142

FFaba, ae, f. babaFabaceus, Fabacius, a, um, baba-, babenFabalis, e, baba-, babenFabata, ae, f. babaahiFabella, ae, f. ipuin, historioto ; antzerki1. Faber, bra, brum, langile-, langilearen ; arotz-, errementari-2. Faber, bri, m. langile, ofiziale ; faber lignarius, zurgin, maiasturu ; egile, sortzaileFaberrime, fabre sup.Fabre, adb. ederki, artez, trebekiFabrefactus, a, um, artez landuaFabrica, ae, f. lantegi, ola ; egite, -gintza ; eraikuntza, eraikidura ; lan, langileria ; langintzaFabricatio, onis, f. langintza, eraikuntza ; lanFabricator, oris, m. eraikitzaile, langileFabrico, as, are, tr. egin, landu, eraiki ; burdina landu ; zizelatu ; sortu ; fabricare verba, hitz berriak sortu ; asmatu,apailatuFabricor, aris, ari dep. tr. ik. fabricoFabrilia, ium, npl. errementari-tresnak, erremintak ; eskulanakFabrilis, e, ola-, olako ; burdinola- ; errementari- ; langile-1. Fabula, ae, f. baba txiki2. Fabula, ae, f. ipuin, solas, eleketa ; elapide ; fieri fabula, nausa, elapide bilakatu ; alegiazko ipuin ; antzerki, olerki ;gezurrak ; fabulam dare, antzeztu ; ezerez, itzal, mamuFabularis, e, alegiazkoFabulator, oris, m. kondalari ; alegilariFabulor, aris, ari, dep. solastatu, hitz egin, mintzatu, elestatu ; gezurra esanFabulose, adb. alegiaz, gezurrezFabulosus, a, um, alegiazko, alabadereko, sinetsezinFabulus, i, m. baba txikiFac, facio agintaldiaFace, fax abl. ; facio agintaldi arkaikoaFacessitus, a, um, facesso pi.Facesso, is, ivi edo ii, itum, tr. egin, bete ; sortu, eragin, piztu ; intr. joan, urrundu, urrutiratuFacete, adb. alaiki, gozoki, irriz, pozik ; ondo, oso ondoFacetiae, arum, fpl. alaitasun, gozotasun, sotiltasun, zorroztasun ; txantxa, txaskoiniFacetus, a, um, dotore, sotil, txairo, leun ; alai, gozo, antzetsu ; adeitsuFacies, ei, f. era, itxura, antz, egite ; urbis facies, hiriaren itxura ; aurpegi, begitarte ; planta, karantza ; irudi ; noscere defacie, ikustez ezagutu ; mota, kente, ikaFacile, adb. errazki, bere kabuz, bere oguz, nahitara ; alabaina, ezin uka, ziur, prefosta ; omnium facile pessimus, ororentxarrena alabaina ; gozoki, igeikiFacilior, us, facilis konp.Facilis, e, erraz, samur ; landuerraz, landuehi ; malgu, bihurkor ; iter facilius, bide hobe ; cibus facilis ad concoquendum,hazkurri lixerigarri ; oparo, ugari ; baliogabe, txiki, garrantzigabe ; facilis factura, kalte txiki ; egoki, on, gai, -dun, -tsu,-kor ; facilis ad irascendun, haserrakor ; jori, zoriontsu, zorioneko ; onginahiko, elkarkoi, lagunko, otzan ; egoki, aldeko ;facilem aurem praebere, gozoki adituFacilitas, atis, f. erraztasun, gaitasun, egokitasun ; adoregabe, jite-, aiurri-ahulezia ; onginahi, ontasun, ontzapenFacilius, facile konp. eta facilior neutroaFacillime, facile sup.Facillimus, a, um, facilis sup.Facinorosus, a, um, kriminal, gaixtaginFacinus, oris, n. ekintza, egintza ; krimen, gaixtakeriaFacio, is, ere, feci, factum, tr. egin, bete, facere iter, bide egin, ibili ; sorrarazi ; ekoiztu, ekarri ; eraiki, landu ; facerestatuam, itxura egin, zizelatu ; bilakarazi, hautatu, izenadatu ; eum consulem facere, hura kontsul hautatu ; aliquem disertumfacere, norbait mintzale bilakarazi ; facere aliquem certiorem, norbait argitu, norbaiti berri eman ; ari izan, bete ; faceremercaturas, salerospenetan ari izan ; facere medicinam, sendagile izan ; gauzatu, zitzikatu, piztu ; ekarri, eman, hornitu ;facere risum, irri eginarazi ; facere stomachum, haserretu, samurtu ; facere animum, adore eman, bihotz eman ; facerenegotium, nekeak sortu ; pairatu, jasan, egari ; facere jacturam, galera jasan ; uste izan, onetsi, aintzat hartu, jaramon egin ;facere magni, pluris, asko jaramon egin, gehiago jaramon egin ; alegia egin, onartu ; fac animum interire, eman dezagun,ezar dezagun arima betiereko dela ; intr. ari izan ; facere amice, adiskide bezala ari izan, adiskide agertu ; iragan ; aldekoedo ezaldeko izan ; egoki izan ; balios, gai, on izan ; -i ongi egin ; oparia eskaini (apezak) ; Jovi facere, Jupiteri opariaeskainiFacis, facio ind. or. 2. perts. edo fax gen.Facticius, a, um, aizun ; gezurrezko143

Factio, onis, f. egitate, egiteko, eginkizun ; alderdi, elkarte ; lagundi ; zimarkuFactiosus, a, um, egile, arizale, eraginkor, esku laster ; handius, handi nahi ; azpikari ; oldarkor, erauzleFactito, as, are, tr. askotan egin, egiinkatu ; lanbidea izanFacto, as, are, tr. askotan egin ; ogidea izanFactum, i, n. egintza, lan, sail ; facta edo facta egregia, balentria, aripenFactura, ae, f. –gintza, fabrikazio, egite, egintza ; langileriaFactus, a, um, facio pi.Facula, ae, f. argimutilto, zuziskaFacultas, atis, f. ahal, ahalmen, erraztasun ; facultatem dare, -ko ahalbidea eman ; ontasun, gaitasun, ganore, undulgu ;facultas dicendi, eleedertasun, mintzamen ; ugaritasun, oparotasun, ontasunak ; pro facultate quisque, norbera (k) bereahalaren araberaFacunde, adb. aho ederrezFacundia, ae, f. eleeder ; mintzaera, mintzamenFacundus, a, um, ahoeder, eleederFaecarius, Faecatus, a, um, mahaslapa-, mahaslapakoFaecis, faex gen.Faecosus, a, um, lohitsu, lapatsuFaecula, ae, f. hondakin ; fardillo zakar ; gesalFaeculentus, a, um, lapatsu, lohitsuFaesula, ae, f. eta Faesulae, arum, fpl., Fesula hiriaFaex, faecis, f. lapa, ondar, zabor ; gesal ; larrutinta, azaltinta ; faes populi, jente baztertua, jente ezdeusaFageus, Fagineus, Faginus, a, um , bago-, bagokoFagum, i, n. ezkurFagus, i, f. eta fagus, us, f. bagoFalarika, ae, f. falarika, jabalina luzeFalcarius, ii, m. errementari, segagileFalcatus, a, um, segaerako, makur ; segadunFalcifer, era, erum, segadunFalcula, ae, f. igitai ; atzapar, aztaparFalerii, orum, mpl. Falerio, Etruriako hiriaFalernum, i, n. Falernako ardo, (Kanpaniako lurraldean)Falernus, a, um, FalernakoFaliscae, arum, fpl. janaska, janteiaFalisci, orum, mpl. faliskatarrak, Etruriako biztanleakFaliscus, a, um, Faliskako, faliskatar-Fallacia, ae, f. amarrukeria, maltzurkeria ; erru, hutsFallaciter, adb. amarruki, maltzurki ; erruzFallax, acis, engainatzaile ; sabelzuri, gezurti ; falsutua ; maltzurFallens, entis, fallo po.Fallo, is, ere, fefelli, falsum, tr. engainatu, huts egin ; ager fefellit dominum, arloak nagusiari uste baino gutxiago emanzion ; saldu, hitza jan ; hitzeko ez izan ; fallere fidem datam, hitza jan ; ez ageri izan, ikusezin, ezkutatua izan, saihestu ; nonme fallit, badakit ; ezkutatu, gorde ; fallere furtum, lapurreta gorde ; liluratu ; ekin, ari izanFalsarius, ii, m. gezurrezko egileFalsidicus, a, um, sabelzuri, gezurti, gezurterFalsiloquus, a, um, gezurtiFalsimonia, ae, f. gezurFalso, adb. bidegabe, ezerezengatik, ezdeuserengatikFalsum, i, n. erru, huts, gezur ; adb. gezurrez1. Falsus, a, um, fallo pi. ; engainatu, errudun ; alegiazko, irudikatua ; engainatzaile, gezurti, amarrukor, funsgabe, makur,ametsezko2. Falsus, i, m. gezurti, engainatzaile, iruzurtiFalx, falcis, f. sega, igitai, aihotz ; ezpata makurFama, ae, f. fama, ospe, omen ; fama est, omen ; sineste orokorra ; ohitura ; omen txar ; Fama, jainkosaFamelicus, a, um, gose, gosetiFames, is, f. gose ; famem sustentare, ase ; gosete ; irrika, irrits, gutizia ; auri sacra fames, deabruko urre goseaFamigerator, oris, m. albistari, berriketariFamilia, ae, f. familia, etxe, aria, sendi ; senitarteko ; mutil, sehi, morroi ; antzerlari talde ; filosofo erakunde1. Familiaris, e, etxeko, senitarteko ; adiskide, maite ; vir mihi familiarissimus, nere adiskide maitemina ; ezagutua,ohizkoa ; arrunta2. Familiaris, is, m. mutil, morroi ; adiskideFamiliaritas, atis, f. adiskidetasun ; harreman, loturaFamiliariter, adb. adiskidetsuki, nabasiki ; osoki, txitFamilias, familia gen. arkaikoa ; paterfamilias, pater familias, etxeko jauna, etxeko nagusi ; mater familias, ama ;etxekandereFamosus, a, um, elapide emaile ; ezaguna, ospedun, famatua ; fama txarreko ; iraingarriFamula, ae, f. sehi, mirabe, neskato, miskandi ; esklabo144

Famularis, e, esklabo- esklaboaren, mutil-, mutilarenFamulatio, onis, f. esklabo taldeFamulatus, us, m. mendekotza, morrontzaFamulor, aris, ari, dep. intr. mutil izan, esklabo izan, zerbitzatu1. Famulus, a, um, etorkor, manakor, manaerraz2. Famulus, i, m. mutil, sehi, miskandi, morroi ; esklabo ; apaiz ; maide, brutxaFanaticus, a, um, haserre, berdatua, bitxi, eragabe ; amorratua, burubero ; paganoFandus, a, um, for aditz adj. haizu ; zuzenFanum, i, n. tenploFar, farris, n. gari, ogi, bihi tipilFarcimen, inis, n. odolki, buzkantz ; (lodi) urdainFarcio, is, ire, farsi, fartum, tr. bete, mukurutu ; sartu ; gizendu (hegaztiak)Fari, for inf.Farina, ae, f. irin ; izaera, motaFarinarius, a, um, irin-, irinekoFarinulentus, a, um, irintsuFarnus, i, f. lizarFarra, far pl.Farraceus, Farracius, a, um, gari-, garizkoFarrago, inis, f. bihi bazka (aberentzat) ; nahasdura ; ezerezkeria, huskeria, kujuberia, pegesaFarratus, a, um, irin-, irinezkoFarreum, i, n. ogi gozopil, ogi arroskilaFarreus, a, um, gari- ogi-Farsi, farcio perf .Fartilis, e, gizentua, gizentzekoFartor, oris, m. urdaisaltzaile ; hegazti gizentzaileFartura, ae, f. hegazti gizenketa1. Fartus, a, um, farcio pi.2. Fartus, us, m. eduki ; barruko ; aragi xehakin ; aragi oreFas, deklinaezin. n. jainko legea ; zuzenbidea ; fas jusque, jainko eta giza legeak ; fas atque nefas, ongia eta gaizkia ; fasest, haizu da (orokorki), zilegi da (giza legea), sori da ( erlijio legea)Fascea, ae, f. lotailu, lotura, xarpa ; ohe-uhal ; buraztun ; buru-uztaiFascia, ae, f. ik. fasceaFasciculus, i, n. azaoska ; sorta, flokaFascinatio, onis, f. lilura, zoraduraFascino, as, are, tr. liluratu, zoratuFascinum, i, n. lilura ; begizko, sorginkeriaFasciola, ae, f. xingola, zintaFascis, is, m. azao ; pakete ; liktoreen zigor azaoak ; submittere fasces, zigor azaoak makurtu ; utziFaselus, i, m. gabarra, txalupa ; babarrunFaseclus, i, m. babarrun, ilarFassus, a, um, fateor pi. ; agertzaile, erakusle, aitortzaile ; pasiboa. agertua, aitortua, erakutsiaFasti, orum, mpl. fastoak, egutegi erromatarra ; urtekariakFastidio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. gogaitu, nardatu, higuin izan ; gutietxi, nazkaz baztertuFastidiose, adb. erdeinuz, nazkaz, laidozFastidiosus, a, um, erdeintua, nazkatua, gutiesle ; erdeingarri, nardagarriFastidium, ii, n. milika, ahozuri, muturzuri ; gorroto, higuin, erdeinu ; gutiespen ; harrokeriaFastigate, adb. malda, aldats, behetigoraFastigatio, onis, f. mutur, punta, gainFastigatus, a, um, tontor, konkor, puntotsFastigium, ii, n. aurrekalde, etxeburu, ateburu ; bizkar, gailur, gain, kasko, tini ; in summo fastigio esse, omen goreneanizan ; aldapa, malda, patar ; barrunbe, zulo, sakontasun ; angustiore ad infimum fastigio, beheraino astiro estutuzFastigo, as, are, tr. muturreran eraiki, zorrotz bilakaraziFastosus, a, um, gutiesle, nardatzaile ; aldeko, on, zorihoneko1. Fastus, a, um, egoki, aldeko (auzietarako aldeko eguna)2. Fastus, us, m. harrokeria ; ospe, handikeriaFatalis, e, adur-, adurreko, patu-, patuko ; iragarpeneko ; arrunta (hiltzea) ; halabeharrezkoa ; zorigaiztokoFataliter, adb. halabeharrez, jinbeharrez, tamalezFateor, eris, eri, fassus sum, dep. tr. agertu, aitortu ; erakutsiFaticanus, Faticinus, a, um, halabeharraren iragarle, etorkizunaren iragarle ; ezinbestekoFatidica, ae, f. emakume azti1. Fatidicus, a, um, ik. faticanus…2. Fatidicus, i, m. iragarleFatifer, fera, ferum, zorigaiztoko ; galgarri, heriozkoFatigatio, onis, f. akiduraFatigo, as, are, tr. akitu, nekatu, unatu ; zirikatu, zitzikatu, ehelegatu ; akuilatu, berotu145

Fatiloquus, a, um, etorkizun iragarleFatisco, is, ere, intr. erdibitu, zabaldu, zabalzabala izan ; berezi ; urtu ; akitu, ahuldu ; baretu, eztituFatiscor, eris, i, dep. intr. ik. fatiscoFatua, ae, f. ero (emakumea)Fatue, adb. zozoki, ergelkiFatuitas, atis, f. mutirikeria, nabaskeria, zentzugabekeria, ergelkeriaFatum, i. n. orakulu ; fata implere, orakulua bete ; adur, patu, halabehar, jinbehar ; fato, halabeharrez, tamalez ; bizitza ;hiltze arrunta, berezko hiltze ; cedere fato, hiltze arrunta izan ; istripu, adur, zorigaitz ; Adurra (jainkoa)Fatuor, aris, ari, dep. intr. eragabekoa izan, bitxi izan ; burugabe izan ; gogargitua izan (olerkaria)Fatus, a, um, mintzatzaile1. Fatuus, a, um, geza ; burugabe, zentzugabe, ero, ertzo2. Fatuus, i, m. ero, ertzoFauce, abl. s. ik. faucesFauces, ium, fpl. eztarri, zintzur ; haitxarte, arroila, ateka ; bokale, ibaiaho ; iturburu ; luro (krater) ; aho, zuloFauni, orum, mpl. Faunoak, baserrietako jainkoakFaunus, i, m. Fauno, artzainen jainkoaFauste, adb. zorionezFaustus, a, um, zoriontsu, aldeko, egokiFautor, oris, m. aldekor, laguntzaile ; aldetiar ; zaintzaile, babestaileFautrix, icis, f. emakume babestaile, laguntzaileFaux, faucis, ik. faucesFaveo, es, ere, i, fautum, intr. lagundu, axola izan ; onetsi ; favere sententiae, onartu, onetsi ; egoki izan ; favere linguis,isil egon, eraspeneko isiltasuna ezkutatuFavilla, ae, f. errauts ; ke ; pindar, suFavonius, ii, m. sartaldeko haize, mendebalFavor, oris, m. mesede, onginahi, begikotasun, babespen, geriza ; favorem captare, -n mesedea bilatu ; oihu, eskuzarta,txalo, goraFavorabilis, e, ongietorri, herri-, herrikoiFavorabiliter, adb. –n onetan, alde, txalotu izateko eranFavus, i, m. abaraska, eztiorrazeFax, facis, f. lastargi, zuzi ; izarbeltz ; ezkontza ; kar, su, lehia, irrika ; haserre, suminFaxim, Faxo, fecerim eta fecero itxura arkaikoakFebricito, a, are, intr. sukarra izanFebricula, ae, f. sukar arinFebriculosus, a, um, sukardun ; sukar emaleFebrio, is, ire, intr. sukarra izanFebris, is, f. sukarFebruarius, ii, m. otsaila, garbiketako hilabeteaFebruatio, onis, f. garbiketaFebruo, as, are, tr. garbituFecialis, ik. fetialisFecunditas, atis, f. aberastasun, emankortasun, oparotasun, ugaritasunFecundius, Fecundissime, adb. oparoago, txit oparoFecundo, as, are, tr. ernaldu ; ondu, gizendu (lurra)Fecundus, a, um, emankor, ekarkor, oparo, jori ; irabazpidekoFefelli, fallo perf.Fel, fellis, n. ugormin, behazun ; eden, pozoi, zital ; haserre, garraztasun, mingostasunFeles, Felis, is, f. katu ; ipurtats, katupitotx ; lepahori, lepagorriFelicitas, atis, f. ugarotasun, emankortasun ; zorionFeliciter, adb. zorihonez ; gora !felix, icis, emankor, ekarkor, aberats ; aldeko, zorioneko ; zoriontsu, zoriongarri ; aberats, antzedun, trebeFelleus, a, um, ugormin-, ugorminezkoFello, as, are, tr. bularra hartu, edoskiFemen, inis, n. izterFemina, ae, f. emakume, emazte ; eme, urrixaFemineus, a, um, emakume-, emakumezko ; emalditu, maritxuFemininus, a, um, emakume-, emakumezkoFemur, oris, n. izterFenebris, e, lekurreria-, lukurreriazkoFeneratio, onis, f. lukurreria ; lukurreriatasaFenerato, adb. lukurreriazFenerator, oris, m. lukurFeneratrix, icis, f. emakume lukurFenero, as, are, tr. maileguz eman, lekurreria egin, lukurreriaz hondatu ; jokatu (diharu)Feneror, aris, ari, dep. ik. feneroFenestra, ae, f. leiho, armazulo146

Fenestro, as, are, tr. leihostatuFenestrula, ae, f. argiarte, leihoskaFeneus, a, um, belar-, belarraren ; ergel, zozo ; homo feneus, gizon ezerezaFeniculum, i, n. aneta, mihiluFenile, is, m. belartegi, sabaiFeniseca, ae, f. segalari, epaileFenisecia, ae, f. belar ; belarketa, bedakaFenisecium, ii, n. belarketaFenisector, oris, m. segalari, epaileFenisex, ecis, m. segalari, epaileFenisicium, ii, n. belarketaFenum, i, n. belarFenus, oris, n. hobari, irabazi (diharu mailegatuak) ; zorrak ; pecunias fenori dari, mailegatu, maileguz eman, fenore obrui,zorrez itotu, ito izanFer, fero agintaldiaFera, ae, f. ehiza, basabereFeracitas, atis, f. emankortasun, ekarkortasunFeraciter, adb. aberaski, emankorkiFeralia, ium edo orum, npl. Feraliak, manoen jaiak (hilen arimen)Feralis, e, mano-, manoen ; ehorzketetako ; goibel, zorigaiztoko ; galgarri, ezinbestekoFerax, acis, emankor, ekarkor, joriFerbui, ferveo perf.Ferculum, i, n. andak, angaila, jainkoen itxuren garraiatzeko ; azpil, erretilu ; janarri, otoruntzFere, adb. ia, nonbait han, ardura, gehienetanFerendus, a, um, fero aditz adj. ; jasangarri, egargarriFerens, entis, fero po. ; adj. jasaile ; aldekoFerentarius, ii, m. arma arindun soldadoFeretrius, ii, m. Feretrio, Jupiteren izengoitiaFeretrum, i, n. anda, arkutxFeriae, arum, fpl. jaiegunak ; oporrak ; langabezia ; hutsarte ; geldiune; feriae belli, gudarte, meniFeriatus, a, um, jaieguneko ; astitsuFerinus, a, um, basabere- ; ferina caro edo ferina, ehiziki, basaberekiFerio, is, ire, tr. jo, kaskatu, zanpatu ; eho, hil, oparitan hil ; heldu ; txanpondu ; ferire securi, burua moztu ; ferire foedus,itundu ; ferire oculos, ageri izanFerior, aris, ari, atus sum, dep. intr. besta eginFeritas, atis, f. izaera, jite basa, basakeria, abrekeria ; tankera basaFerme, adb. ia, nonbait han, ohi bezalaFermemodum, adb. iaFermentesco, is, ere, intr. irakin, jaiki, handuFermento, as, are, tr. irakinarazi, jaikiaraziFermentum, i, n. legami, orantxa ; edari irakituFero, fers, ferre, tuli, latum, tr. ekarri ; ferre coronam, buruestuna ekarri ; ferre prae se, agertu, erakutsi ; eraman, eskaini,aurkeztu, azaldu ; eman ; aurrerarazi ; tokiz aldatu, aldaratu ; ferre signa, gudutaldea aurreratu ; ferre se obviam, -n biderajoan ; ferre dona, ekaintzak egin ; ferre sacra, opariak eskaini ; ferre opem, urgatzi, heltura, sokorri egin ; lapurtu, ostu ; eho,hil ; hondatu, suntsitu ; jasan, pairatu, egari ; onartu ; ferre aequo animo, isilik jasan, etsitugabe jasan ; ferre aegre, graviter,moleste, nekez jasan ; haserretu ; ferre repulsum, eza izan ; ferre impetum, oldarra jasan, gogor egin ; lortu, erdietsi, bildu ;bozketan ezarri ; ferre victoriam, garaitu ; ferre legem, legea bozketan ezarri ; ferre sententiam, iritzia eman ; ferre judicium,erabaki, epaitu ; eman, ekarri, ekoiztu, sortu ; ferre fructum, ekoiztu edo ekoizpen bildu ; zabaldu (albiste), esan, goraipatu ;ferunt, fertur, omen, dioe ; ferre aliquem in caelum, ad astra, norbait goraipatu ; tr. eta intr. nahi izan, gura izan, eskatu,utzi ; si occasio tulerit, gertuz ; mihi fert animus (inf.), gogo, gura, nahi dut ; joan, jo (bidea) ; haec via fert ad Roman, bidehau Erromara badoa, bide honek Erromara joten du ; bultzatu, bulkatuFerocia, ae, f. harrotasun, harrokeria ; bortizkeria ; izaera bizi, bortitz ; adore, bihotzFerocio, is, ire, intr. basati izanFerocitas, atis, f. ik. ferociaFerociter, adb. harroki, adorezFerox, ocis, suhar, sutsu, oldartsu ; harro, basatiFerramentum, i, n. burdin lanabes, tresna ; armak, iskiluakFerraria, ae, f. burdin meatokiFerrarius, a, um, burdin-, burdinezko ; ferraria officina, burdinolaFerratus, a, um, burdindunFerrea, ae, f. aitzur, laiaFerreus, a, um, burdin-, burdinezko, burdingisako ; gogor, zorrotz, errukigabe ; os ferreum, bruntzezko belarriFerriterus, a, um, burdinetan maiz dagona (esklabua)Ferritribax, acis, burdinetan maiz dagonaFerrugineus, a, um, burdin margoko, beltzaran ilun ; gorrail ; beltz, ilun ; burdin kutsuFerrugo, inis, f. burdin herdoil ; herdoil margoko ; urdin ilun147

Ferrum, i, n. burdin (metala) ; burdin lanabes ; labaina, aizto ; aizkora ; kateak ; ezten, ezpata…Ferrumen, inis, n. soldaketaFerrumino, as, are, tr. soldatuFers, fero ind. or. 2. pers.Fertilis, e, ekarkor, emankor ; ekarrarazle, emanarazleFerula, ae, f. ferula (landarea) ; azote, zaharo, makilatxo1. Ferus, a, um, basa, antzakagabe, hezigabe ; landugabe ; ezikasia, baldres, zorrotz, bortitz2. Ferus, i, m. basabere ; abere menderagaitzFervefacio, is, ere, feci, factum, tr. berotu, irakinaraziFerventer, adb. kartsuki, suharkiFerveo, es, ere, ferbui, intr. irakin, barbar ari izan ; higitu, gaiztu ; mare fervet, itsasoa gaizten da ; fervet opus, lana berebetean dago, lanaren erdian izan ; oparo, bete, ugari izan ; sutan, sutsu, kartsu izanFervesco, is, ere, intr. berotu, irakiten hasiFervidus, a, um, bero, irakin, gori ; gaiztua (itsasoa) ; bizi, suhar, mutiriFervor, oris, m. goritasun ; irakidura ; ezinegon, inarrosaldi ; su, gar, irrika, lehiaFessus, a, um, akitua, eri, zahartua ; fessae res, kinka txarFestinabundus, a, um, lehiatzaileFestinanter, adb. lehiatuki, itsumustuan, lasterFestinatio, onis, f. lehia, itsumustu, tarrapata, itotekaFestinato, adb. tarrapataz, lasterka, hatsapasakaFestine, adb. goizik, laster, azkarFestino, as, are, intr. lehiatu, lastertu ; urduri izan ; tr. bultzatu, bulkatu ; lasterka, fixtifaxta egin ; festinare abitum,goizikago abiatuFestinus, a, um, zakar, zalu, erne ; goiztar ; festinae cohortes, arma arindun gudutaldeakFestive, adb. sotilki, xugunki ; oso ondo ! ezinobe ! ederki !Festivitas, atis, f. bozkario, alaitasun, ; sotiltasun, xuguntasun, otzantasunFestivus, a, um, alai, atsegingarri, pozgarri ; sotil, xoragarriFestuca, ae, f. lasto, lasto izpi, makilatxo (esklaboen askatzeko)Festum, i, n. jai, jaiegunFestus, a, um, jai-, jaiko ; alai, poz, zorihonekoFeteo… ik. foeteo…Fetiales, ium, mpl. feziolak, gerra hasteko saila zuten apaizakFetialis, e, feziola-, feziolenFetifeer, era, erum, ekarrarazle ; emanarazleFetificus, a, um, ekarrarazle, emanarazleFetura, ae, f. ernaldi, umedunaldi ; erditze, umaldi ; errunaldi, errutaldi ; ekoizpen ; sortze, arpatze (landareak)1. Fetus, a, um, ekarle (fruitua) ; ernari ; haurdun, izorra ; emankor, ekarkor, ekoizle ; erditua ; umatua2. Fetus, us, m. umaldi ; erditze ; errutaldi ; haur ; sabelaldi ; uzta ; ekoizpenFex, ik. faexFiber, bri, m. kastore (abere)Fibra, ae, f. izpi, piru ; (gibel edo birika) gilgil ; odol hodi ; beta, zain (meatoki)Fibrinus, a, um, kastor- ; kastorarenFibula, ae, f. gako, mako, grapa ; balazta, galgaFicarius, a, um, piko-, pikoenFicedula, ae, f. moko mehe txoriFicetum, i, n. pikotze, pikondoFicte, adb. amarruz, alegiazFicticius, Fictitius, a, um, alegiazko, itxurazko ; aizun, gezurrezkoFictile, is, n. eta Fictilia, ium, npl. ontzi, pitxer, txarro ; lurrontziFictilis, e, buztin-, buztinezkoFictio, onis, f. lan, eraketa, egintza ; alegia egite ; aiheru, hipotesiFictor, oris, m. zizelari ; itxura egile ; ofizialeFictrix, icis, f. emakume eratzaile1. Fictum, adb. gezurrez2. Fictum, i, n. gezur ; itxurapen, alegiaFictura, ae, f. eraketaFictus, a, um, fingo pi. ; adj. aizun, gezurrezkoFicula, ae, f. piko txikiFiculneus, Ficulnus, a, um, pikondo-, pikondoarenFicus, us eta i, f. pikondo, pikotze, pikoFidele, adb. leialki, zintzoki, hitza hitzFidelia, ae, f. pitxer, txarroFidelis, e, hitzeko, iraunkor ; zintzo ; emana, atxikia ; ziur, fidagarri ; adiskide, mamiFidelitas, atis, f. zintzotasun, iraunkortasunFideliter, adb. zintzoki, ziurki, iraunez ; adiskidetsuki ; beretik emanezFidens, entis, fidakor ; ausart, bipil, adoretsu, mutiri148

Fidenter, adb. atrebituki, mutiriki, nabasikiFidentia, ae, f. nabasitasun, ziurtasun, adore1. Fides, ei, f. sineste, uste on, omen on ; fidem facere, sinetsarazi ; fidem habere, sinetsi ; hitzemana ; zin ; kaudimen;fidem dare, obligare, hitza eman ; fidem liberare, solvere, conservare, hitza atxiki, hitzemana bete ; fidem fallere, mutare,frangere, hitza jan ; fidem dare de aliquo, norbaiten berme jarri ; arreta, konorte ; zintzotasun, leialtasun, egiatitasun ;atxikimendu ; vivere cum fide, zintzo bizi ; bona fide, egiaz, egiazki ; ut meam erga te fidem experireris, zuretako dutanatxikimendua erakusteko ; uste on, fidantza, zorgabe ; mercator sine fide, salerosle zorrek jana ; zaintza, geriza, urgaizgoa,heltura, laguntza, euskarri ; implorare fidem alicujus, norbaiten euskarria eskatu ; aginte, aginpide, lekukotasun, azalpen,agerpen, betepen, bururapen ; ad fidem criminum, salaketen argibide bezala ; manifesta fides est, argi, nabari dago ; Fidesjainkosa2. Fides, is, f. heste soka3. Fides, ium, fpl. liraFidi, findo perf.Fidicen, inis, n. lirajoleFidicina, ae, f. emakume lirajoleFidicula, ae, f. liratxo ; gorpuzkiak aldaratzeko sokaFido, is, ere, fisus sum, intr. fida izan, fidatu ; uste izan ; ausartu, haizu izanFiducia, ae, f. fidantza, ziurtasun ; harrokeria, adore, mutirikeria ; bahiFiduciarius, a, um, behin behinekoFidus, a, um, zintzo, hitzeko ; iraunkor, funtsezkoFiglina, ae, f. lurrontzi ; eltzeFiglinum, i, n. lurrontzi ; eltzeFiglinus, a, um, lur-, lurrezko ; eltzegile-Figmentum, i, n. itxuraFigo, is, ere, xi, xum, tr. sartu, iltzatu, lotu, josi ; eseki, zintzilikatu, txilintxautu ; figere cuneos, iltzeak sartu ; figere arma,iskiluak zintzilikatu ; figere legem, legea aldarrikatu, kobrezko laukian murrutik zintzilikatzen zen ; zulatu, zauritu ; figeredamam, orkatza geziz zaurituFigularis, e, lur-, lurrezko ; eltzegile-Figulinus, a, um, lur-, lurrezko ; eltzegile-Figulus, i, m. eltzegile, adreilugileFigura, ae, f. era, itxura, aurpegi, iduri, antz ; itzal, mamu ; mota ; figura dicendi, mintzabide motaFiguratio, onis, f. era, antzFiguro, as, are, tr. eratu, itxuratu, landu ; metaforaz aipatuFilex, icis, f. ira, iratzeFilia, ae, f. alaba, neska, neskatilaFilicatus, a, um, iradun, iratzedun, iraz apainduaFiliotum, i, n. iraleku, iraztor, iraztoiFiliola, ae, f. alabatxiFiliolus, i, m. semetxoFilius, ii, m. seme, haur ; filius familias, adingabeko semeFilix, icis, f. ira, iratzeFilum, i, n. hari, oihal ; amaraun, armiarma sare ; lira korda ; inguru ; itxura, era ; motaFimbriae, arum, fpl. lits, zerrendaFimetum, i, n. simaurtegi, goroztopoFimum, i, n. eta Fimus, i, m. simaur ; lohi, idoiFindo, is, ere, fidi, fissum, tr. erdibitu, ireki, zabaldu, zatitu ; findere terram, lurra itzuli, landu ; iragan, zeharkatu, traukatuFingo, is, ere, finxi, fictum, tr. egin, landu ; itxuratu, eratu ; ondu ; oratu ; fingi a Lysippo, Lisipporenganik itxura bildu ;leundu, antolatu, apailatu, doitu ; fingere comas, adatsa apaindu ; irakatsi, hezi ; fingere equum, zaldia hezi ; fingerealiquem bonum, norbait ondo eraiki, hezi ; asmatu ; itxurak egin, idurikatu, alegia egin, aizundu, ihakistatu ; fingere vultum,irudi izanFinio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. mugatu, amaitu, bukatu, bururatu ; erabaki, ebatzi ; finire locum, tokia ebatzi ; finiretempus, epea ebatzi ; finire bellum, gerra bukatu ; finire laborem, lana utzi ; intr. geratu, gelditu ; hil, zenduFinis, is, s. m.f. ; pl. m. muga, mugarri, baztzer ; pl. herri, herrialde, eskualde ; iter in Biturigum fines facere,Biturigotarren eskualderantz joan ; neurri ; hilketa ; amaiera, bukaera ; finem facere, constituere, amaitu, bukatu ; finemhabere, bururatu, utzi ; helburu, xede ; quem ad finem, zer xedetarat ?; goren, gain ; finis bonorum, on gorenaFinite, adb. doi, heinean, neurrian, zuhurkiFinitimi, orum, mpl. auzokoak, herri auzoakFinitimus, a, um, auzoko, mugako, ondoko, hurbileko ; irudikoFinitio, onis, f. mugapen, mugaketaFinitor, oris, m. neurtzaileFinxi, fingo perf.Fio, fis, fieri, factus sum, facio pasiboa ; egina izan ; gertatu, agitu ; fit saepe ut… , askotan gertatzen da… ; fieri potestut… , izan daiteke… ; ut fieri solet, ut fit, ohi bezala ; ex quo fit ut, ita fit ut…horren ondorioz, ondorez, hori dela eta ;bilakatu ; izendatu (da), hautatu (da) ; consul factus est, kontsul izendatua izan zen , izendatu zuten ; onetsi izan ; fierimagni, txit goretsia izan ; handizki aintzat hartua izan ; sortu, izan, bilatu ; fit, oparia eskaintzen duteFirmamen, inis, n. euskarri, sostengu, berme ; zurkaitz ; baieztapen, berrespen149

Firmamentum, i, n. euskarri, sostengu ; zurkaitz ; baieztapen, berrespenFirmator, oris, m. laguntzaile, euskarritzaile, sostengatzaileFirme, Firmiter, adb. azkarki, gotorki, sendokiFirmitas, atis, f. sendotasun, azkartasun, gotortasun, irmotasun, adore, iraunkortasumFirmitudo, inis, f. ik. firmitasFirmo, as, are, tr. azkartu, sendotu, indartu, indarberritu ; harresitu ; firmare locum munimentis, gunea gotortu ; firmarepacem, bakea sendotu ; adoretu, sustatu, bihotz eman, adventu nostros firmavit ; haren etortzeak guretarrei indar emanzioten ; baieztatu, baietsi, erakutsi ; ziurtatu ; rediturum se firmavit, ziurtatu züen berriz etorriko zegoelaFirmus, a, um, tinko, sendo, gogor, indartsu ; tinko, iraunkor ; hitzeko, zintzo, fidagarrifiscella, ae, f. saskitxoFiscellus, i, m. saskitxoFiscina, ae, f. ihi- edo zume-zaretxoFiscus, i, m. zume-zare ; enperadore-altxor ; herritar-zerrendaFissilis, e, erdibituerraz, erdibigarriFissio, onis, f. erdibiketaFissum, i, n. arraildura, zirritu, arrailaFissura, ae, f. arraildura, zirritu, arrailaFissus, a, um, findo pi.Fistuca, ae, f. tinkai (lurraren tinkatzeko lanabesa) ; mailumutu, gabikoFistuco, as, are, intr. tinkatu ; sartu (mailumutuz)Fistula, ae, f. hodi ; ubide, erreten ; txirula, txistu, txaranbelFistulator, oris, m. txistulari, txirulari, txaranbelariFistulosus, a, um, hoditsu, begitsu (ogia)Fisus, a, um, fido pi.Fixus, a, um, figo pi. ; sartua ; josi, lotu, geldiFlabellum, i, n. abaniko, haizemaileFlabilis, e, arnas-, aire-, airekoFlabra, orum, npl. haizeen buhada, ufakoFlacceo, es, ere, intr. adoregabe izan, adoregabetuFlacesco, is, ere, flaccui, intr. adoregabetu ; zimeldu, lehortuFlaccidus, a, um, bigun, guri, malgu, bera ; luze (belarri)Flaccus, a, um, malgu, guri, belarri luzedunFlagello, as, are, tr. zehatu, zigorkatu, zaharoztatu ; oinazetu ; bildu, metatuFlagellum, i, n. zaharo, azote (karrosazain) ; zigor, zartailu (esklabo zigortzeko)Flagitatio, onis, f. eskari, otoiFlagitator, oris, m. eskale, otoileFalgitiose, adb. lotsagarriki, ahalkerrarikiFlagitiosus, a, um, galdu, likits, zikin ; lotsagarri, ahalkegarriFlagitium, ii, n. lotsagabekeria ; likiskeria ; lotsa, ahalke ; gaizkorri, haserreFlagito, as, are, tr. irrikitu, gutiziatu ; eskatu, otoitu ; auziratuFlagrans, antis, flagro po. ; adj. bero ; sutsu, kartsu, biziFlagrantia, ae, f. kiskalpen, erretze, sute ; distiraFlagro, as, are, intr. erre, sutan izan ; pindartu, distiratu ; irrikak janik, errerik, -n eragipenean izan ; jorik izanFlagrum, i, n. zaharo, azote ; hede, uhal1. Flamen, inis, m. flamino, erromako apaiza2. Flamen, inis, n. putz, haizeFlamina via, Flamina, f. Flaminia bidea, Erroma eta Ariminoen arteanFlaminica, ae, f. flaminika, flaminoaren emaztea ; emakume apaizaFlaminium, ii, n flaminogoaFlamma, ae, gar, su ; flammam concipere, su hartu ; gutizia, irrika, irrits, maiteminFlammans, antis, sutan, distiratsu, pindartsuFlammatus, a, um, sutan, sutuFlammeolum, Flammeum, i, n. belaFlammeus, a, um, gar-, garreko, distiratsu, su koloreFlammifer, era, erum, sutan, gori, kiskalgarriFlammiger, era, erum, sutan, gori ; trumoiaren, ostotsaren ekarleFlammo, as, are, tr. sueman ; piztu, berotu, zirikatu ; su hartu, erre, zipilduFlammula, ae, f. gartxoFlatus, us, m. arnas, hats, putz, haize ; harrotasun, nahikeriaFlaveo, es, ere, intr. hori, horail, urre kolore izanFlavesco, is, ere, intr. hori, horail, urre kolore bilakatuFlavus, a, um, hori, horail, urre koloreFlebile, adb. gogoilun, goibelFlebilis, e, deitoragarri, samingarri, negargarri ; ilun, goibel, zinkurinFlebiliter, adb. negarrez150

Flecto, is, ere, flexi, flectum, tr. makurtu, konkortu ; tinkatu, tirandu (arkua) ; flectere ramos, adarrak makurtu ; bihurtu,birarazi ; flectere equum, zaldia birarazi ; hunkitu, baretu, irabazi ; flectere aliquem oratione ; norbait mintzabidez hunkitu ;flecti, flectere se, flectere (iter) ; jo, -antz joan, bihurtuFlendus, a, um, fleo aditz adj. deitoragarri, negargarriFleo, es, ere, flevi, fletum, intr. negar egin, intziri egin ; tr. deitoratu, damutu ; erre (destilatu)1. Fletus, a, um, fleo pi.2. Fletus, us, m. negar, negar malko, deitora, auhenFlexi, flecto perf.Flexibilis, e, malgu ; amoltsu, men ; aldakorFlexilis, e, malgu, toleskor, kizkur, kiribilatuaFlexiloquus, a, um, ezbaiezko, zalantzagarri, bitarakoFlexio, onis, f. makurketa, konkorketa ; bihurgune, itzulinguru ; hotsaldaduraFlexipes, etis, igokariFlexuosus, a, um, makur, malkartsu, okerFlexura, ae, f. bihurketa, makurketa ; bihurgune, okerrune1. Flexus, a, um, flecto pi.2. Flexus, us, m. bihurketa, makurketa ; okerrune ; kizkur ; hotsaldaketaFlictus, us, m. dandaba, kaska, zanpaFligo, is, ere, is, ere, xi, ctum, intr. elkar jo, kaskatuFlo, as, are, tr. intr. putz egin, ufatuFloccus, i, m. ile kanu, ile maluta ; oihal bilo ; harizpi, harizuntz ; huskeria, ezteuskeria ; non flocci facere, gutxietsiFlora, ae, f. Flora, jainkosaFloralia, ium, edo iorum, npl. Floraren jaiakFloralis, e, Flora-, Floraren ; lore-, loreen, lorezkoFlorens, entis, floreo po.Florentia, ae, f. Florentzia, hiriaFloreo, es, ere, ui, intr. loretu, loretan izan ; nerabezaro ; indartsu izan, zorioneko izan ; oparo izan ; menta izan, arrakastaizan ; florere gratia, omen handi izanFloresco, is, ere, intr. loretzen hasi, lilitzen hasi ; nerabe izan ; ospetsu bilakatuFloreus, a, um, lore-, lorezko ; loratua, loreztatuaFloridus, a, um, loretua, loreztatua, lilitua, liliztatua ; eder ederraFlorifer, era, erum, loredun, loreztatuaFlorilegus, a, um, hurrupatzaile, xurgatzaileFlos, floris, m. lore, lili ; ilaun, ile barban ; hauta, hoberena, bikain ; nerabezaro ; ahal, indar, distira, edertasun ;oparotasun, goraldiFlosculus, i, m. loretxo, lore ; hautaFluctifragus, a, um, uhin apurtzaileFluctivagus, a, um, uhinetan alderraiFluctuatio, onis, f. uhin-inarrosaldi ; ezbai, zalantzaFluctuo, as, are, intr. inarrosi (uhinak) ; igeri egon ; ezbaikor izan, zalantzakor izanFluctuor, aris, ari dep. intr. igeri egon ; inarrosia izan (uhinek) ; ezbaikor izanFluctus, us, m. olatu, uhin, itsaso ; asaldura, aztorraldi, jazarraldi ; fluctus civiles, iraultzaFluens, entis, fluo po. isurkor, jariakor ; zintzilik ; narraz ; igeri ; erorkor ; koloka, kordoka ; adoregabe, zainil ; elejario,elatsu ; errazFluenta, orum, npl. erreka, ibaiFluenter, adb. isuriz ; airean (biloa)Fluidus, a, um, isurkor, isurkari, jariakor ; adoregabe, zainil ; galkor, iragankorFluito, as, are, intr. igeri egon ; uhindu, kizkurtu ; aldakorFlumen, inis, erreka, ibai ; adverso, secundo flumine, ibaia goiti, ibaia beheiti ; kopuru, aniztasuna (negar, odol…) ;flumen verborum, ele turrustaFlumineus, a, um, ibai-, ibaikoFluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. isuri, jariatu ; lerratu, erori (eskutik) ; narraztu ; toga fluens, jantzi narraz ; erraz izan,elatsu izan ; oparo, nasai, ugari izan ; fluere luxuria, txit aberats izan ; iragan (denbora) ; hedatu, zabaldu ; adoregabe izan,ahuldu, erori ; heldu, etorriFluvialis, e, erreka-, ibai,Fluviatilis, e, erreketako, ibaietakoFluvius, ii, m. ibai ; hur biziFluxi, fluo perf.Fluxio, onis, f. jario, isurpen1. Fluxus, a, um, fluo pi. ; adj. isurkor, jariakor ; narraz, erorkor ; adoregabe, zainil ; beldurti, uzkur ; ahul, koloka,aldakor2. Fluxus, us, jario, isurpen, urlasterFocale, is, n. lepokoFocilo, as, are, tr. lotailu, lokailu, lotura ipini ; bizkortu, ontsatu, hobekituFocula, orum, npl. berogailuFoculus, i, m. sutegitxo ; aldare151

Focus, i, m. su, sutegi, sutondo, supazter ; ketoki ; etxe ; aldare, egurtokiFodico, as, are, tr. zulatu, akuilatu, eztenkatu ; oinazetuFodina, ae, f. meatoki, meatzeFodio, is, ere, fodi, fossum, tr. aitzurtu ; induskatu, zulatu ; eztenkatu ; lehertu, iratzi (begiak) ; fodere fossam, induskatu ;kendu, erauzi, atera ; samurtu, haserretu ; kitzikatuFoecundus, ik. fecundusFoede, adb. itsuski, iziki, lotsagarrikiFoederatus, a, um, aliatu, elkartu, kide ; civitates foederatae, hiri kideakFoeditas, atis, f. itsustasun ; zikintasun ; likiskeria, zatarkeriaFoedo, as, are, tr. itsustu, zikindu, zatartu, ebaki ; laidoztatu1. Foedus, a, um, itsusi, itxuragabe, zikin, kirats, zital ; lotsagarri2. Foedus, eris, n. hitzarmen, itun ; foedus facere, icere, itundu ; foedus rumpere, frangere, hitza jan, ituna urratu ;lokarriak, harremanak ; izadiaren legeakFoenum… ik. fen…Foenus… ik. fen…Foeteo, es, ere, intr. kirastuFoetidus, a, um, kirasdun, kiratsuFoetor, oris, m. kirats, sunda, keruFoetura, Fœtus… ik. fetura…Foliaceus, a, um, ostoeraFoliatum, i, n. akara (landare) ; usain gozoFoliatus, a, um, orridun, ostodun, ostotsuFoliosus, a, um, orridun, ostodunFolium, ii, n. orri, ostoFolliculus, i, zorrotxo ; zahagi ; baloi, pilota ; azal, lekaFollis, is, m. moltsa ; baloi ; hauspoFomenta, orum, npl. lotailu, lokailu (sendagailu) ; eztigarri, sorgarri ; eztidura, arinduraFomentum, i, n. ik. fomentaFomes, itis, m. egur idor, suhai, sukoi, suFons, fontis, m. iturri, iturburu ; jaiotza, sorrera, etorki, jatorri ; zergatiFontanus, a, um, iturri-, iturrikoFonticulus, i, m. iturritxoFor (ez erabilia), faris, fari, fatus sum, dep. tr. mintzatu, esan ; iragarri ; fando, mintzatuz, diotenez, omenForabilis, e, zulagarriForamen, inis, n. zulo ; irekigune, arte ; haizezulo, begi, poroForas, adb. at, kanpo ; kanpoan ; kanporaForceps, ipis, f. aliketak, orrikak ; suhatzak, porrikak ; emagin burdinakFore, sum inf. geroaldia ; foris abl. s.Forem, sum subj. iragana ; foris akus. s.Forensis, e, kanpoko ; enparantzako ; vestitus forensis, hirirako jantzi ; auziko ; herrikoFores, ium, fpl. ate ; ate orri, aterdi ; sarbide, sarreraForfex, icis, f. m. aliketak ; aizturak, artaziak, guraizeakForticula, ae, f. aizturtxoakFori, orum, mpl. musul ; arraunlari alkiak ; antzeztoki alkiak ; erlezuloakForinsecus, adb. at, kanpo ; kanpoko1. Foris, is, f. ik. fores2. Foris, adb. at, kanpo, kanpoan ; foris cenare, hirian afalduForma, ae, f. itxura, irudi ; marrazki ; egitasmo ; marko ; diru lorratz ; eredu ; molde, ohe ; orkoi (zapatariarena) ;gaztanazal ; edertasun ; gogoeta ; mota ; antolaketa (idazkera)Formalis, e, eredugarriFormamentum, i, n. itxura, irudiFormatio, onis, f. formakuntza, heziketa ; eraketa, itxura ; araberaketa, tankeraFormator, oris, m. itxuratzaile, eratzaileFormatura, ae, f. itxura, tankeraFormiae, arum, fpl. Formia, Laziomeko hiriaFormica, ae, f. xinaurri, txindurriFormicatio, onis, f. hazkura, hazmin, hazkordinaFormico, as, are, intr. hazkuratu, hatz emanFormicosus, a, um, txindurritsuFormicula, ae, f. txindurritxoFormidabilis, e, beldurgarri, izugarri1. Formido, as, are, tr. beldurtu, izutu, larritu2. Formido, inis, f. izudura, beldur ; malo, zomorroFormidolose, adb. izugarriki ; herabeki, uzkurkiFormidolosus, a, um, beldurti, herabe, uzkur ; izugarri152

Formo, as, are, tr. eratu, itxuratu, egin ; landu ; ondu, idatzi ; formare regnum, inperioa sortu ; formare orationem, idazkeralandu ; argitu, hezi, irakatsi, eraiki ; formare animus, gogoa edo bihotza hezi, eraikiFormose, adb. sotilki, txairokiFormositas, atis, f. edertasunFormosus, a, um, ederFormula, ae, f. formula ; egitura, itxura ; lege, eredu ; ikasbide filosofiko ; auzi ; formula excidere, auzia galduFornacula, ae, f. labetxoFornax, acis, f. labe ; ola, aroztegi, sutegiFornicatus, a, um, uztaidun ; kakotuaFornix, icis, m. arranbela, uztai ; kako ; arku ; lasaikeria etxeForo, as, are, tr. zulatu1.Fors, adb. agian, beharbada, heldubada, ustekabean, ustegabetarik2. Fors, fortis, f. adur, txiripa, ustekabe ; ut fors tulerit, harahona, mutsuka ; zorihona ; Fortuna, jainkosaForsan, Forsit, Forsitan, adb. agian, beharbadaFortasse, Fortassis, adb. agian ; gorabehera, inguru, gutxigoraForte, adb. ustegabean, ustegabetarikForticulus, a, um, nahiko adoretsuFortis, e, azkar, indartsu, gotor, sendo, nekagaitz ; garrantzitsu ; bortitz, oldartsu ; ausart, bipil, suhar, adoretsu ; zuzen,zintzoFortiter, adb. erneki, biziki, gotorki, gogorki, bortizki, suharkiFortitudo, inis, f. indar, ahalmen, sendotasun, gotortasun ; irmotasun, adoreFortuito, adb. ustegabe, ustegabean, ustegabetarikFortuitus, a, um, ustegabeko, batbatekoFortuna, ae, f. zori, asturu, adur, patu ; fortuna Priami, Priamen zoria ; gertakari, zorion, zorigaitz ; kausitze, lorpen ;fortunam a deo petere, lorpena jainkoari eskatu ; izaera, bizibide ; bizibide apaleneko jendeak ; Fortuna, jainkosa ; pl.ontarsunak, aberastasunak ; fortunis expers, ontarsungabeFortunate, adb. zorionezFortunatus, a, um, zorioneko ; aberatsFortuno, as, are, tr. zoriontsutu ; aurrera, gora eraginForuli, orum, mpl. apal, sail (liburutegi)Forum, i, n. foruma, enparantza ; forum agere, zuzena, auzia eragin ; foro decedere, jendeen aurrean oraindanik ez agertu ;foro cedere, kluk egin ; azoka, merkatu ; forum boarium, idiazoka ; forum olitorium, barazkiazokaForus, i, ik. foriFossa, ae, f. zulo, hobi ; arroila, orgaerreka, inta ; luebaki, meategi ; erreten, ubide ; fossam ducere, zuloa eginFossicius, Fossitius, a, um, eta Fossilis, e, lurretikoaFossio, onis, f. zulaketa, indusketa ; lurlanFossor, oris, m. nekazari ; zulatzaile ; trauskil, saskarFossula, ae, f. zulotxoFossura, ae, zulaketa, induspen, induskaduraFossus, a, um, fodio pi.Fotus, a, um, foveo pi.Fovea, ae, f. zulo ; segada, zelataFoveo, es, ere, fovi, fotum, tr. berotu ; besakatu, mainakatu ; artoski gorde ; artatu ; zaindu, babestu ; adoretu, lagundu,urgatzi ; lausengatu, balakatuFractura, ae, f. apurketa, haustura ; puska, zati ; ezpalFractus, a, um, frango pi.Fraenum… ik. fren…Fraga, orum, npl. arraga, marrubiFragilis, e, hauskor ; ahul, iragankorFragilitas, atis, f. hauskortasun, ahultasun, epe laburFragmen, inis, n. puska, zati, ezpal, hondarkinFragmentum, i, n. puska, zati, ezpal, hondarkinFragor, oris, m. abarrots, karraska, zartaFragosus, a, um, ozen, zaratatsu ; latz ; zut, maldatsuFragrans, antis, fragro po.Fragrantia, ae, f. kiratsFragro, as, are, intr. usainduFramea, ae, f. framea, germanitarren azkonaFrango, is, ere, fregi, fractum, tr. puskatu, porrokatu, lehertu ; xehatu, eho, irindu ; frangere brachium, besoa hautsi,amurratu ; frangere navem ad saxum, harkaitz batean untzia apurtu ; eten, moztu, hitza jan ; frangere foedus, ituna eten ;baretu, ematu, hezi, garaitu, honditu, ahuldu ; frangere audaciam, lotsagabekeria zapatuFrater, tris, m. anai, aurride, neba (arrebarena) ; frater germanus, aurride (aita eta amaganik) ; frater consanguineus,aurride aitaganik ; frater uterinus, aurride amaganik, sabelkide ; lehengusu ; anai, lekaide, fraide ; kide ; herrikideFraterculus, i, m. aurride maitemina ; aurride gazteaFraterne, adb. anai bezala, anaiak legezFraternitas, atis, f. aurridetasun153

Fraternus, a, um, anai-, anaien, aurride-, aurrideen, senide-, senideenFratricida, ae, m. aurride-eraile, -hiltzaileFraudatio, onis, f. iruzur, zipotz, marrokeriaFraudator, oris, m. iruzurti, gezurti ; oker, kaltegileFraudo, as, are, tr. atzipetu, iruzurtu, iruzur egin, kalte egin ; gabetu, lapurtu, ebatsiFraudulenter, adb. gezurrez, iruzurrez, azpikerizFraudulentia, ae, f. amarru, doilorkeria, zimarku, iruzur, zipotz,Fraudulentus, a, um, iruzur egileFraus, fraudis, f. amarru, doilorkeria, zimarku ; iruzur, zimarkunkeria, segada, zelata ; oker, huts, ustegabe ; in fraudemincidere, huts egin, okertu, ustegabean hartu ; baztertu (legea) ; kalte, gaitz ; id mihi fraudem tulit, horrek kalte egin dit ;krimen ; fraus capitalis, hiltzea zor zaion gaiztakeriaFraxineus, a, um, lizar-, lizarrezko1. Fraxinus, a, um, lizar-, lizarrezko2. Fraxinus, i, f. lizar ; jabalinaFregi, frango perf.Fremebundus, a, um, haserre gorriFremitus, us, m. zarata, zaratots ; - maris, itsasoaren orroa ; - equorum, zaldien irrintzia ; dardara, ikara ; oihu ; marmar ; -contionum, batzarreen iskanbila, tarrapataFremo, is, ere, ui, itum, intr. zarata egin ; oihu egin ,orro egin, irrintzi egin ; marmar ari izan ; txalotu ; txistukatu ;ozendu ; tr. esan, oihukatu ; ikara deitufremor, oris, m. zarata ; marmar ; dardaraFrenator, oris, m. galgatzaile ; neurritzaileFrendo, is, ere, fressum edo fresum, intr. haserretu, amorratu ; tr. porrokatu, zanpatu, lehertu ; ero, irinduFreni, orum, mpl. ik. frenumFreno, as, are, tr. ahokoa, galga ezarri ; eden, eutsi, jabaldu ; zigortu ; heziFrenum, i, n. pl. frena, orum, n. eta freni, orum, m. galga, balazta, ahoko ; lokarriFrequens, entis, atxikia, jarraitzaile ; erat Romae frequens ; maiz Erroman zagon ; arrunt, naharo ; ugari, oparo ; frequensauditorium, asko entzule ; jendeztatua, betea ; frequens via, iraganbide, iraganguneFrequentatio, onis, f. naharotasun, oparotasunFrequenter, adb. maiz, askotan; anitz, saldokaFrequentia, ae, f. aniztasun, oste, jendetzaFrequento, as, are, tr. maiztu, arduratu ; maiz ibili ; berritu, berriz egin, maiz erabili ; bildu, jendeztatu ; frequentareurbem, hiria jendez bete ; ospatu ; frequentare sacra, oparia eskainiFressus, Fresus, a, um, frendo pi.Fretensis, e, itsasarteko ; SizialiakoFretum, i, n. itsasarte, itsaso ; fretum, fretum Sicilense, Sizialiako itsasartea ; gar, su, oldarFretus, a, um, fidakor, ziur, harroFriabilis, Fricabilis, e, apurgarri, iringarri, uxterFricatio, onis, f. igurtzi ; leunketaFrico, as, are, cui, catum edo ctum, tr. igurtzi, marruskatu ; leunduFrictio, onis, f. igurtziFrictus, a, um, frico eta frigo pi.Fricui, frico perf.Frigens, frigeo po.Frigeo, es, ere, gui, intr. hoztu, hotz izan ; gogoko ez izan ; ez nahi izanFrigero, as, are, tr. hoztuxeFrigesco, is, ere, frixi, intr. hoztu ; auher, geldi izanFrigida, ae, f. ur hotzFrigidarius, a, um, hozkailuFrigide, adb. hozki, idorki ; adoregabeFrigidiusculus, Frigidulus, a, um, hozkara, pixka bat hotzFrigidus, a, um, hotz, hozkara ; izitua, herioak iziturik ; sor, sorgor ; ahul, adoregabe ; ergel, ezdeus, hutsalFrigo, is, ere, frixi, frictum edo frixum, tr. erre, kiskali, txigortuFrigus, oris, n. hotz, hoztasun ; herioaren izidura ; beldur ; ( itxuran) ezaxolkeria, axolagabekeria, hoztasun, idortasunFringillus, i, m. txonta, elurtxori, negutxoriFrio, as, are, tr. porrokatu ; puskatu, puskakatu, apurtuFrisii, orum, mpl. frisontarrak, germaniako biztanleakFrisius, a, um, frisontarrenFritillus, i, m. dadotutuFritinnio, is, ire, intr. txorrotxio egin, gurguriatuFrivola, orum, npl. arinkeriak, ergelkeriak ; ezerezkeriakFrivolus, a, um, arin, ezerezko, hutsalFrixi, frigesco eta frigo perf.Frixus, a, um, frigo pi.Frondator, oris, m. kimatzaile, modorratzaileFrondeo, es, ere, intr. hostodun, hostotsu izan154

Frondesco, is, ere, dui, intr. hostatuFrondeus, a, um, hostotsu ; hostaia-, hostaiarenFrondifer, era, erum, hostodunFrondosus, a, um, txit, erabat hostatsu1. Frons, dis, f. hostaia ; hosto-txirikorda2. Frons, tis, f. bekoki, belar ; aurpegi, aurpegiera, itxura ; frontem contrahere, bekokia zimurtu ; frons ferrea, gorritzen ezdakien bekokia, lotsagabekeria ; aurrealde ; aurrea (armada) ; in fronte, aurrean ; recta fronte, batean ; dextra fronte,eskuineanFrontalia, ium, npl. buruko ; burupekoFronto, onis, m. bekoki zabaldunFructifer, fera, ferum, fruitudun, ekoizleFructuarius, a, um, fruitutsu, fruitukor, ekoizleFructuosus, a, um, fruitukor, emankor, ekoizleFructus, us, m. fruituak, ekoizpen, lurremaitza, uzta ; humeak (abereak) ; vites fructu graves, mahatsez bete mahastiak ;irabazi, mozkin, emaitza ; fructus pecuniae, diruaren irabazkina, gozamena ; fructum ex re percipere, gauza baten mozkinakbildu ; gozamen ; gozaldiak, atseginak ; fructus vitae, bizitzako atseginakFruendus, a, um, fruor aditz adj. gozatu behar dena, gozatzekoaFrugalior, us, frugalis (ezerabilia) konp. ; zuhurrago, urriagoFrugalitas, atis, f. zuhurtasun, urritasun ; neurritasunFrugaliter, adb. urriki, zuhurki ; zuzenki, zintzokiFruge, frux abl.Fruges, um, ik. fruxFrugi, deklinaezin adj. zuhur, axolati ; zintzo, kastuFrugifer, fera, ferum, ekarkor, emankor, ekoizle, fruitukorFrugiferens, entis, ik. frugiferFrugilegus, a, um, bihibiltzaile, alebiltzaileFrugiparus, a, um, ekoizleFrugis, frux gen.Fruitus, a, um, fruor pi.1. Frumentarius, a, um, gari-, ogi- ; frumentaria res, gari hornidura ; gari2. Frumentarius, ii, m. gari-salerosle, gari-tratulariFrumentatio, onis, f. gari-hornialdi, gari-horniketa ; gari-banaketaFrumentator, oris, m. gari-salerosle, gari-tratulari ; soldado gari-ebakitzaileFrumentor, aris, ari, dep.intr. gari-hornialdira bilduFrumentum, i, n. zitu, bihi ; garizko zergaFruor, eris, i, fruitus eta fructus sum, dep. intr. baliatu, erabili ; gozamena izan ; ekoizpen bildu ; bozkariatu ; frui voto,opa, agiantza, betea, gauzatua ikusiFrustatim, adb. zatika, puskakaFrustillatim, adb. zatiskaFrustra, adb. alferretan, debaldetan, irabazigabe, galtzetan, bidegabe, behargabeFrustramen, inis, n. iruzurFrustatio, onis, f. iruzur, jukutria, segada, aitzaki, estakuru ; etsipenFrustratus, a, um, frusto eta frustror pi. ; atsekabe, ergel , hutsal, ondoriogabeFrustro, as, are, tr. iruzurtu, atzipetu, atsekabetu, huts egin, gabetu ; ezereztu, ezereztatuFrustror, aris, ari, dep. ik. frustroFrustulum, i , n. zatitxo, puskatoFrustum, i, n. puska, zati ; ahamen, otamenFrutectosus, a, um, zuhaiskaz beterik ; muskiltsu, kimutsuFrutectum, i, n. lahar, lahardi, sasiarte, tartaFrutetosus, Frutetum… ik. frutect…Frutex, icis, m. zuhaiska ; zurtoin, muskil, aldaka ; adakeraFruticesco, is, ere, intr. kimatu, muskilduFruticetum, i, n. lahardi, sasiarteFrutico, as, are, intr. eta fruticor, aris, ari dep.intr. kimatu, muskilduFruticosus, a, um, kimadun, muskildun ; lahartsuFrux, frugis eta maiz fruges, um, fpl. ekoizpenak, lurremaitzak ; betetasun, bikaintasun ; on ; baliagarritasun ; ad frugembonam se recipere, bide zuzenean sartuFuam, arkaiko = simFucatus, a, um, fuco pi. ; tindatua, apaindua ; aizun, alegiazko ; azaluts, ixurati, elezuriFuco, as, are, tr. tindatu, margotu ; apainduFucosus, a, um, apaindua ; aizun, alegiazko, itxurati1. Fucus, i, m. itsas-orbel, gorbel ; azalapain ; gorri ; txantxo, mozorro ; fucum facere alicui, norbaiti iruzur egin2. Fucus, i, m. mandeuli, uli berde ; liztorFudi, fundo perf.155

Fuga, ae, f. ihes ; atzerri, herbeste ; in fugam se conferre, se dare, fugam capere, ihes egin ; hostes in fugam dare,impellere, etsaia ihes igorri, uxatu ; facere fugam, ihes joan, uxatu ; ezabapen, kenketa ; ikusezin, aiherkunde ; izu, beldur ;fuga bellandi, gerra-beldurFugacius, adb., fugaciter (ez erabilia) konp. azkarrago, lasterragoFugax, acis, iheskor, ihesi ; isurle ; iragankor, labur ; aldakorFugiendus, a, um, fugio aditz adj. baztergarri, itzurgarriFugiens, entis, fugio po. ihesle, iheskari, beldurti, gorrototsu ; fugiens laboris, alferFugio, is, ere, fugi, intr. ihes egin, atzerritu ; lasterkatu, lasterka joan ; itzali ; utzi ; gaitzetsi ; saihestu ; fugere aliquemjudicem, norbait epaile bezala baztertu ; ez ohartu, ezezaguna izan ; id te non fugit, ez zaude ezjakineanFugitivus, a, um, ihesle, ihesi ; esklabu iheslari, iheskariFugito, as, are, tr. saihestu, baztertu ; ukatu, beldur izan ; ihes egin, joanFugo, as, are, tr. ihes igorri, uxatu, iraitzi ; herbestetu, saihestu, baztertu, zapuztuFulcimen, inis, n. euskarri, zurkaitz, euspenFulcimentum, i, n. euskarri, zurkaitz, euspenFulcio, is, ire, fulsi, fultum, tr. euskarritu, zurkaiztu, eutsiFulcrum, i, n. euskarri, zurkaitz ; mahai-, ohe-, etab., zango ; ohe ; ohe-zurFulgentius, adb. konp. distiratsukiagoFulgeo, es, ere, fulsi, intr. oinaztargi, tximista egin ; argitu, distiratu ; ospetsu, ezaguna izanFulgetra, ae, f. oinaztargi, tximistaFulgetrum, i, n. oinaztargi, tximistaFulgidus, a, um, argi, argitsuFulgo, is, ere, intr. ik. fulgeoFulgor, oris, m. oinaztargi, tximista ; distira, dirdai, argiduraFulgur, uris, n. oinaztargi ; oinaztarriFulguralis, e, oinaztargi-, oinaztarri-Fulguratio, onis, f. oinaztargiakFulgurator, oris, m. oinaztargi-aztiFulguro, as, are, eta Fulgurat inperts. argitu ; oinaztarriak egin ; distiratu, dirdaitu, pindartuFulica, ae, f. uhoiloFuligo, inis, f. kedar ; bekainetarako tinda beltzFulix, icis, f. uhoiloFullo, onis, m. ilagin, bolatzaileFullonicus edo Fullonius, a, um, ilagin-, ilaginaren1. Fulmen, inis, n. oinaztarri, habarrots, trumoi, ostots ; oinaztargi ; distira ; hondamendi ; bortizkeria, oldar2. Fulmen, inis, n. euskarri, zurkaitz, ohe-zangoFulmentum, i, n. euskarri, zurkaitz, ohe-zangoFulminatio, onis, f. oinaztarri-jaurtiketaFulminator, oris, m. oinaztarri-jaurtikitzaileFulmineus, a, um, oinaztarri- ; bortitz, oldartsuFulmino, as, are, intr. trumoi, ostots egin ; tr. tximistaz jo ; fulminat, inperts. oinaztarria erorten daFulsi, fulcio eta fulgeo perf.Fultura, ae, f. euskarri, zurkaitzFultus, a, um, fulgio pi.Fulvia, ae, f. Fulbia, Klaudioren eta gero Marko Aurelioren emazteaFulvius, ii, Fulbio, deituraFulvus, a, um, beltzaran, gorriska ; hori, horiska, urrezkoFumarium, ii, n. keatzeko toki (urdazpi, ardo…)Fumeus, a, um, keatua, ketatua ; ilun (itxurazkoa)Fumidus, a, um, ke egile ; ketatua ; keusaintsu ; beltzaranFumifer, fera, ferum, ketsuFumificus, a, um, kedun ; ketatuFumigo, as, are, tr. keatu, ketatu ; intr. ketan izanFumo, as,are, intr. ketatu ; lurrunduFumosus, a, um, ketatua ; keusaintsuFumus, i, m. ke ; funsgabekeria, ameskeriaFunale, is, n. soka ; argimutil, zuziFunalis, e, soka- ; sokazko ; gurtardatzetik kanpo lotua (zaldia)Funambulus, i, m. sokagainkari, sokadantzari ; akrobataFunctio, onis, f. bururapen, bukaera, betepenFunctus, a, um, fungor pi.Funda, ae, f. habaila ; birla (habailarekin igorria) ; sare (arrantza)Fundamen, inis, n. eta Fundamentum, i, n. oinarri, zimentarri, egarzola ; zolu ; fundamenta agere, ponere, oinarriakjarriFundator, oris, m. sortzaile, eraikitzaileFunditor, oris, m. habailariFunditus, adb. zola zolaraino, zolatik gain ; oso, sakonki156

1. Fundo, as, are, tr. jarri, eraiki, sortu2. Fundo, is, ere, fudi, fusum, tr. isuri ; erein ; aurtiki, iraitzi ; galdatu (metala) ; hedatu, zabaldu ; utzi ; eman ; fundereaniman, zendu, hil ; fundere vocem, hitzak erantzun, entzunarazi ; fundere habenas, hedeak ideki ; ekoiztu, sortu ; fundereflores, loreak sortu, loretu ; garaitu, ihes igorri, uzkailiFundula, ae, f. karrika hetsiFundulus, i, m. txinbo, enbolo, pistoiFundus, i, m. zola, zolu, hondo ; etxalde ; berme, bermatzaile, fundus fiebat, berme jarri zen, onartzen zuenFunebris, e, ehorzketa-, ehorzketako ; hil- ; funebria edo justa funebria, ehorzketak, azken egitekoak ; hilkorFunereus, a, um, ehorzketa-, hil- ; dolu-jantzidun ; kaltekor, zorigaitzezkoFunero, as, are,tr. azken eginbideak beteFunesto, as, are, tr. hilketaz zikinduFunestus, a, um, ehorzketa-, hil-, doluan ; hilgarri, hilkor ; kaltekor, zorigaitzezkoFungendus, a, um, fungor aditz adj. betagarri, egitekoaFungor, eris, i, functus sum, dep. intr. bete, burutu ; fungi voto, botoa bete ; fungi edo fungi morte, hilFungosus, a, um, harro, mardo, fardoFungus, i, m. onddo, perretxiko ; kozkor, trunbilFuniculus, i, m. soka, zingulu, lokarriFunis, i, m. soka lodi, unama ; dantzakordaFunus, eris, n. ehorzketa ; ehorzketaliarrak ; funus facere, ehorzketak egin ; hilketa ; hondamen ; hilotz, gorpuFur, furis, f. m. lapur, ohoin ; litxarreroFuracitas, atis, f. lapurkortasunFuracissime, adb. sup.osoki lapurrera ; osoki ohoingisaFuratim, adb. lapurrera ; ohoingisaFurax, acis, lapurkorFurca, ae, f. sarde, urka, zurkaitz ; urkabeFurciter, feri, m. eskugako, urkagaiFurcifera, ae, f. emakume urkagaiFurcilla, ae, f. sardeskaFurcillatus, a, um, sardedunFurcosus, a, um, sardedunFurcula, ae, f. zurkaitz ; ateka, mendateFurens, entis, furo po. amorratua, haserratua ; ero ; iradokia, zoratuaFurenter, adb. haserrakorki, suminkiFurfur, uris, m. zahi (ale) ; zolda, zahi (bilo)Furfureus, a, um, zahi-, zahizkoFurfurosus, a, um, zahi-, zahizkoFuria, ae, f. haserre, irrits, irrika ; izurriteFuriae, arum, fpl. Furiak, infernuko jainkoakFurialis, e, Furia-, Furien ; haserrati, sumin, haserragarriFurialiter, adb. haserrakorkiFuriatus, a, um, furio pi. ; zoro, suminduaFuribundus, a, um, suminFurinus, a, um, lapur-, ohoin-Furio, as, are, tr. sumindu, haserratuFuriose, adb. suminkiFuriosus, a, um, ero, zoro, burugabe ; haserragarri, sumingarriFurnaceus, a, um, labean erreaFurnaria, ae, f. okintzaFurnus, i, m. labe ; labe garaiaFuro, is, ere, intr. haserre izan ; galdu izan ; iradokia izan ; gaiztu (itsasoa) ; gura izan1. Furor, aris, ari, dep. tr. lapurtu, ebatsi, ostu2. Furor, oris, m. zoraldi ; iradokimen ; irrika, maitasun ; sumindura, amorru, hasarraldi, jazarraldiFurtim, adb. ezkutuan, gordeka, isilik, ustekabeanFurtive, adb. ebaskaFurtivus, a, um, lapurtua, ebatsia ; isil, ezkutuko, isilpekoFurto, adb. iruzurrez, ezkutuan, legez kontraFurtum, i, lapurketa, lapurreria ; segada, zelataFurunculus, i, m. lapur txiki ; zaldarFurvus, a, um, beltz, ilunFuscina, ae, f. sarde ; hiruhortzekoFusco, as, are, tr. belztu, beltzatuFuscus, a, um, beltz, beltzaranFuse, adb. hedatuz, zabalduz, isurizFusilis, e, galdatuaFusio, onis, f. hedaketa, zabalketa, hedakunde, zabalkundeFustis, is, egur, subil, enbor ; makila157

Fustuarium, ii, n. makilakadaFusura, ae, f. galda, urtze1. Fusus, a, um, fundo 2. pi.2. Fusus, i, m. ardatz, txaratilaFutile, adb. alferretan, debaldetanFutilis, e, isurkor ; ezdeus, hutsal, arinFutilitas, atis, f. arinkeria, zirtzilkeriaFuturus, a, um, sum partizipu geroaldia, izanen dena, dateana ; gerokoa ; futura, futurae res, futurum, etorkizunaGabii, orum, mpl. Gabio, Laziomeko hiriaGabinus, a, um, Gabio, Gabioko ; gabiotarGades, ium, fpl. KadizGaditanus, a, um, Kadiz-, Kadizeko ; Gaditanum fretum, Gibraltarreko Itsasartea ; kadiztarGaesum, i, n. geso, Galiako jabalinaGaetulia, ae, f. Getulia, Afrika ipar-sartaldeko eskualdeaGaetulus, a, um, Getulia-, Getuliako ; getuliarGalatae, arum, mpl. galatarrakGalatia, ae, f. Galazia, Asia Txikiko eskualdeaGalbanum, i, n. galbano (errexina, gerle)Galea, ae, f. kasko ; motots (hegazti)Galeatus, a, um, kaskodunGalena, ae, f. galenaGalenus, i, m. Galeno, Pergamako sendagile ezagunaGaleolus, i, m. txamilotx, burubeltzGalerus, i, m. larruzko txanoGallaecia, ae, f. GalitziaGalli, orum, mpl. galiarrak ; galoak, Zibelesen apaizakGallia, ae, f. Galia ; Gallia citerior edo togata, Galia Alpes-honaindikoa ; Galia ulterior, Galia Alpes-handikoa ; Galiabracata edo comata, Galia Zeltikoa ; Galia Belgica, Galia-BelgikaGallicae, arum, fpl. oski galiakoakGallice, adb. galiarren era, gisa ; Galiako mintzairanGallicus, a, um, Galia-, Galiako ; galiarGallina, ae, f. oiloGallinaceus, a, um, oilo-, oilar- ; gallinaceus gallus, oilar ; iz. oilarGallinarium, ii, n. oilategiGallinarius, a, um, oilo-, oilategi-, oilategiko ; hegaztizainGallinula, ae, f. oilandaGallograeci, orum, mpl. galatarrakGallograecia, ae, f. Galazia1. Gallus, i, m. oilar2. Gallus, i, m. galiar ; Galo, izen propio ; Zibelesen apaiz ; ibai-izenGanea, ae, f. ostatu, edaritegi ; asekeriaGanearius, a, um, edaritegi-, edaritegikoGaneo, onis, m. asekari, ezdeus, zirtzilGaneum, i, n. ostatu, edaritegi ; asekeriaGanges, is, edo ae, m. Ganges, Indiako ibaiGangeticus, a, um, Ganges-, GangesekoGangraena, ae, f. pasmo, satar, ugarGannio, is, ire, intr. marmar ari izan ; elestan, kalakan ari izan ; iskanbila, arramantza, kalapita eginGannitus, us, m. marmar, eskanbila, kalapita, orroGanymedes, is, m. Ganimedes, Jupiteren ardozainGaramantes, um, mpl. garamantarrak, Afrika Libia hegoaldeko biztanleakGargarizatio, onis, f. xafarrikuGarrio, is, ire, evi edo ii, itum, tr. intr. erasi, kalakan ari izan ; txio egin ; karakatu (igela)Garrulitas, atis, f. kalaka, eleketa, berriketa ; karaka, txio ; kalaka (haurra)Garrulus, a, um, kalakari, berriketari, ; txiokariGarumna, ae, m. Garuna, ibaiaGarumni, orum, mpl. garunarrakGaudeo, es, ere, gavisus sum, intr. tr. alaitu, bozkariatu, poz hartu, poztu ; laket izanGaudium, ii, n. bozkario, alaitasun, gozamen ; gaudio exultare, bozkarioz jauziGausapa, ae, f. ; Gausape, is, n. gausape, oihal iletsu ; beroki, soingaineko ; estalki ; eskuzapi, xukaderaGausapum, i, n. ik. gausapaG158

Gavia, ae, f. antxeta, kaioGavisus, a, um, gaudeo pi.Gaza, ae, f. Persiako erregeen altxora ; altxorak, aberastasunakGelasco, is, ere, intr. izoztuGelatio, onis, f. izotzGelicidium, ii, n. izotz ; izotzaldiGelida, ae, f. ur hotzGelide, adb. hozkiGelidus, a, um, izoztua, hormatuaGelo, as, are, tr. intr. izoztu, hormatu, karroinduGelu, n. (deklinaezin), Gelum, i, n. izotz, horma, karroinGemellipara, ae, f. biritxiren, bikiren amaGemellus, a, um, biritxi, biki ; bikoitz, bikun ; biko, bikote ; irudikoakGeminatio, onis, f. errepikapen ; bikoizketa (hitz, hizki)Geminatus, a, um, gemino pi. bikoitz, bikun, bikoiztua, errepikatua, irudikoGemine, adb. binaka, parekaGemini, orum, mpl. biritxiak, bikiak ; gemines (zodiakoan)Gemino, as, are, tr. bikoiztu, bikundu ; josi, elkartu, bateratu ; estali ; intr. bikoiztuGeminus, a, um, biritxi, biki ; bikoitz, bikun, binako ; gemini pedes, bi oinak ; irudiGemitus, us, m. hasperen, intziri, zinkurin, negar ; zarataGemma, ae, f. ernamin, hozi, ninika, begi (landare) ; harri-bitxi, perla ; edergailu, apaingarriGemmans, antis, gemmo po. ernaberritzen dena ; distiratsu, harri-bitxidunGemmasco, is, ere, intr. ernaberritzen ari, hozitzen ariGemmesco, is, ere, intr. ernaberritzen ari, hozitzen ariGemmeus, a, um, harri-bitxi-, harri-bitxidun ; distiratsuGemmifer, era, erum, harri-bitxidunGemmo, as, are, intr. ernaberritu, hozituGemmosus, a, um, harribitxitsuGemmula, ae, f. gemula (landarea)Gemo, is, ire, ui, itum, tr. intr. deitoratu, intziri eginGemoniae, arum, fpl. Gemoniak ( oinazetuen gorpuak erakusten zituzten Kapitolino mendiko mailak)Gemonius, a, um, GemoniakoakGemui, gemo perf.Genae, arum, fpl. masaila, betazalGenabensis, e, GenabokoGenabum, n. Genabo (Orleans, Galiako hiria)Genava, ae, f. GenebaGener, eri, m. suhi ; koinatGeneralis, e, motako, arrazako, endako, ariakoGeneraliter, adb. orokorkiGenerasco, is, ere, intr. ekoiztuGeneratim, adb. motaka, arrazaka, endaka ; batiz ere, batik bat ; larrian, handizki ; gehienetan ; txikika, xeheanGeneratio, onis, f. sortzapen, gizaldi, belaunaldiGenerator, oris, m. sortzaile, ekoizle ; aitaGenero, as, are, tr. sortu, bizia eman, ekoiztu ; sorraraziGenerositas, atis, f. tasun on ; aria onekoGenerosius, adb. konp. gizonkiago, gogorkiago, duinkiagoGenerosus, a, um, aitoren seme ; bikain ; sotil, eskuzabalGenesis, is, f. jaiotza, sorrera ; horoskopo ; Hasiera, Moisesen liburuaGenialis, e, ezkontza-, ezkontzako ; jai-, jaiko ; alaiGenialiter, adb. alaiki, pozikGeniculatus, a, um, begi, giltz (landare)Geniculum, i, n. belaun ; giltz, begi (landare)Geniculus, i, m. biragune, bihurduraGenista, ae, f. oteGenitabilis, e, ernerazle, ernerazgarriGenitalis, e, emankor, ekoizle, jaiotza-, jaiotzako : genitalis dies, sortzeko egunaGenitivus, a, um, jaiotza-, jaiotzako, sortzaile ; sendi-, sendikoGenitor, oris, m. aita, eraikizaile, sortzaileGenitrix, icis, f. amaGenitura, ae, f. sortzapen, ekoizpenGenitus, a, um, gigno pi.Genius, ii, m. maide, brutxa (norberaren zaintzeko jainkoa) ; gonbidatzaile ; sabel, asekeria, atsegin ; indulgere genio suo,asekeriari emana izanGens, entis, f. arraza, enda ; etorki, jatorri ; umeak ; jente ; herri, herridi ; jus gentium, jenteen zuzena ; nusquam gentium,inon ez ; aria (abere) ; pl. barbaroak159

Gentiana, ae, f. errosta (landare)Genticus, a, um, herri-, herriaren, herrikoGentilicius, a, um, enda-, endaren, endako ; nomen gentilicum, senitartearen izena ; deituraGentilis, e, herri-, herriaren, herriko ; senitarteko, ahaide ; herritarGentilitas, atis, f. ahaidetasun ; ahaideriaGentilitius, ik. gentiliciusGenu, us, n. belaunGenua, ae, f. Genua, Italiako hiriaGenuale, is, n. belaunetako, belaunoihalGenui, gigno perf.Genuine, adb. zinez, egiazki, benetan1. Genuinus, a, um, berezko, jaiotzetiko, jitezko2. Genuinus, i, Genuinus dens, m. haginGenus, eris, n. jaiotza, sorrera, etorri, jatorri ; enda, aria, herridi, sendi ; genus humanum, gizadi ; genus militaris,gudaroste ; era, gisa, jite, mota ; genus vivendi, bizitza-mota, zekuru ; homines ejus generis, mota horretako gizonakGeografia, ae, f. geografiaGeometres, ae, m. geometroGeometria, ae, f. geometriaGeometrica, orum, npl. geometriaGeometrice, es, f. geometriaGeometricus, a, um, geometrikoGeorgica, orum, npl. Georgikak, Birgilioren liburuaGeogicus, a, um, nekazaritza-, nekazaritzakoGergovia, ae, f. Gergobia, arbernetarren hirinagusiaGermana, ae, f. arreba, ahizpa, aita eta ama beretikGermane, adb. aurride bezala ; egiazkiGermani, orum, mpl. germaniarrakGermania, ae, f. Germania (Alemania)1. Germanicus, a, um, Germaniako, germaniar2. Germanicus, i, m. germaniko (izengoitikoa)Germanitas, atis, f. aurridetasun ; antz, egite1. Germanus, a, um, aita eta ama beretik, aurride- ; egiazko, zinezko, jator2. Germanus, a, um, germaniar3. Germanus, i, m. anaiGermen, inis, n. ernamuin, hozi ; begi, muskil, ninika ; zergati, zioGerminatio, onis, f. Germinatus, us, m. sorrera, hozidura, ernaldi, hozialdiGermino, a, are, intr. hozitu, buztandu, ernaberritu, ninikatu ; ekoiztu, emanGero, is, ere, gessi, gestum, tr. ekarri, eduki, jantzi ; eraman ; gerere flores, lorez jantzi ; eskaini, erakutsi ; gerereamicitiam cum, norbaiten adiskide izan ; egin, bete (kargu), kudeatu ; gerere comitia, batzarraren buru izan ; gerererempublicam, herriaren eginbideak kudeatu ; rem male gerere, bere egitekoak gaizki kudeatu, huts egin ; rem bene gerere,lortu ; iragan (denbora) ; gerere se edo gerere, ihardun, jokatuGerrae, arum, fpl. ezerezkeria, huskeria, pegeseria, kujuberiaGerulus, i, m. ekarle, zamaketariGeryon, onis, m. Gerion, hiru buruko herensugeaGessi, gero perf.Gesta, orum, npl. balentriak, egitandiak, aripenakGestamen, inis, n. ekarten den gauza guztia : jantzi, edergailu… ; garraiagailuGestatio, onis, f. ibilaldi edozoin garraiagailuz ; ibilbideGestator, oris, m. zamaketariGestatoria sella, ae, f. arkuts, anda, eskuoheGestatus, us, m. garraioGesticularia, ae, f. dantzarisa, sinularisaGesticularius, ii, m. ihakingile, dantzariGesticulatio, onis, f. keinu, keinuketa, igiduraGesticulator, oris, m. ihakingileGesticulor, aris, ari, atus sum, dep. keinulatu, ihakinztatu, dantzatu1. Gestio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. bozkarioz jauzi ; tr. gura izan, irristu, irrikatu2. Gestio, onis, f. kudeaketaGestito, as, are, tr. ekarri, eraman, garraiatuGesto, as, are, tr. ekarri, eraman, garraiatu ; zabaldu (albiste) ; beregan izanGestuosus, a, um, keinutsu1. Gestus, a, um, gero pi. ; res gestae, fpl. ; gesta gestorum, npl. gertakariak, gertaldiak, egitandiak ; garaipenak2. Gestus, us, m. keinu ; egoera, jarreraGesum, ik. gaesumGetae, arum, mpl. getarrak, Traziako biztanleakGetice, adb. getarren era, gisa160

Geticus, a, um, getarren-Getulus, ik. GaetulusGibba, ae, f. konkordura, kozkor1. Gibber, era, erum, konkor, konkordun, tontor, muturdun2. Gibber, eris, n. konkor, konkorduraGibberosus, a, um, konkor, konkordun1. Gibbus, a, um, konkor, korkoitz ; zubitua, handua2. Gibbus, i, m. konkor, konkorduraGiganteus, a, um, erraldoi-, erraldoienGigas, antis, m. erraldoi ; mpl. Erraldoiak, Lurraren semeak ; Jupiter bere Olinpiako alkitik aurtiki nahi zuten, bainaoinaztarriak jo zituenGignentia, ium, npl. landareakGigno, is, ere, genui, genitum, tr. jaio, sortu, bizia eman, egin ; Aeneas, quem Anchises genuit, Eneas, Ankisesen semea ;eman, eragin, piztu ; amicitiam gignere, adiskidantza piztuGilvus, a, um, hori argi, urdinabarGingiva, ae, f. oi, hagin-hobiGinnus, i, m. epotxa, nanoGlaber, bra, brum, bilogabe, tipildua ; burusoil, garbal, karsoil ; gazte bizargabeaGlabresco, is, ere, intr. bilogabetuGlabro, as, are, tr. bilogabetu, tipildu, bipilduGlacialis, e, izotz-, horma-, hozbiziGlacies, ei, f. izotz, horma ; izozki, hormakiGlaciesco, is, ere, intr. izoztu, hormatu, karroinduGlacio, as, are, tr. izoztu, hormatu, karroindu ; intr. gogortu, lotu, gatzatuGladiator, oris, m. gladiatore ; gladiatores dare, gladiatoren borroka emanGladiatorium, ii, n. gladiatore-sariaGladiatorius, a, um, gladiatore- ; gladiatore familia, gladiatore-taldeGladiatura, ae, f. gladiatoregoaGladiolus, i, m. ezpata ; sastakai ; ezpata, keheila, oilarbuztan (landare)Gladius, ii, m. ezpata, marraza ; gladium educere , zorrotik ezpata atera ; gladio stricto, ezpata agerian ; gladius plumbeus,zurrezko ezpata, hau da kaltezinezkoa ; goldemutur ; ezpatarrain, esparroiGlaeba… ik. glebaGlaesarius, a, um, anbar horiko ; anbar horidunGlaesum, i, n. anbar horiGlandarius, a, um, ezkur-, ezkurdunGlandifer, fera, ferum, ezkurdunGlandionida, ae, f. urde mihiki eta golaki ketatuGlandium, i, n. urde mihiki eta golaki ketatuGlandula, ae, f. guruin ; gangailaGlans, andis, f. ezkur ; berun edo buztin pilotaglarea, ae, f. legarGlareosus, a, um, legartsuGlaucus, a, um, orlegi urdinGleba, ae, f. mokil, mokor ; alor, soro ; puzkaGlebosus, a, um, biribilGlebula, ae, f. mokorska, alortxoGlessum, Glesum, i, n. anbar horiGlis, iris, m. muxar, basaku, gatubixarGlisco, is, ere, intr. handitu, ekindu, bilbatu ; tr. gutiziatuGlobo, as, are, tr. biribildu ; pasiboan, taldekatuGlobosus, a, um, biribilGlobulus, i, m. globulu ; biribilkoGlobus, i, m. kanika, esfera ; mordo, meta ; andana, talde, osteGlocio, is, ire, intr. lokatu, kolkatu, korokatuGlomeramen, inis, n. kanikak, esferak ; atomoakGlomero, as, are, tr. biribilkatu, metatu ; harilkatu ; taldekatuGlomerosus, a, um, erlakumetanGlomus, eris, n. talde, saldoGloria, ae, f. ospe, fama, omen ; lehiaketa ; harrokeriaGloriatio, onis, f. arrandi, burgoikeriaGloriola, ae, f. handiuskeria, hoilaGlorior, aris, ari, dep. intr. bere burua goratu, goretsi ; gloriari re, de re, in re, zerbaitez harro izanGloriose, adb. ospetsuki ; harroki ; handiuskiGloriosus, a, um, aintzagarri, ospetsu, ezaguna, entzutetsu ; harro, arranditsu, harroputzGlossarium, ii, n. hiztegiGlubo, is, ere, psi, ptum, intr. azal kendu161

Gluma, ae, f. mintz ; azal (ale, fruitu)Gluten, inis, n. lekeda, likaGlutino, as, are, tr. erantsi, likatu ; orbanduGlutinosus, a, um, lekedatsu, likatsu, limuriGlutinum, i, n. lekeda, likaGlutio, Gluttio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. irentsi, gaindituGluto, Glutto, onis, m. sabelkoi, tripazainGnaritas, atis, f. ezaguera, ezagutzaGnaruris, e, jakile, jakitun, ezagutzaile ; ezagutuaGnarus, a, um, jakile, jakitun, ezagutzaile ; ezagutuaGnata, ae, f. –n alabaGnatho, onis, m. Gnato, bizkarkoi-izena1. Gnatus, a, um, -tik jaio2. Gnatus, i, m. –n semeGnave… ik. nave…Gobius, ii, eta Gobio, onis, m. zarbo, talamazokaGordium, ii, n. Gordio, Frijiako hiriGorgones, um, fpl. Gorgonak (Medusa, Stenio eta Eurialea, Forkusen alabak) ; Gorgon edo Gorgo, hiru alabetatik batGorgoneus, a, um, Gorgonen, MedusarenGortyn, ynos, Gortyna, ae, Gortynia, ae, f. Gortina, Kretako hiria, Labirintoaren ondoan, Lete ibaia aldeanGortyniacus, -ius, a, um ; Gortiniacys, idis, f. Gortina-, GortinakoGrabatulus, Grabatus, i, m. ohe apal, kamainGracchanus, a, um, Grako-, GrakotarrenGracchus, i, m. Grako, deitura ; mpl. grakotarrak, Tiberio eta KaioGracilis, e, mehe, mehar ; ahul, hersi ; erraz (idazkera)Graciliter, adb. errazki (idazkera)Gracilitas, atis, f. mehetasun, lerdentasun ; dotoretasun ; erraztasun (idazkera)Graculus, i, m. eskilaso, belatxinga, belexegaGradatim, adb. maila maila, mailaka, gero eta gehiago, astiro, geldiroGradatio, onis, f. zurubi, eskailera, maila ; hitz mailakaGradatus, a, um, mailakatuaGradior, eris, gradi, gressus sum, dep. intr. ibili, aurreratu, urbilduGradivus, Mars Gradivus, Marzo, jainkoaGradus, us, m. pauso, urrats ; gradu pleno, ingenti, pauso handiz, lehiaz ; gradu presso, astiro, geldiro ; leku, toki, gune ;jarrera ; gradu depulsus est, amor eman zuen, atzera egin zuen, gibeldu zen ; (itxuran), burutik joan zen ; mail, zurubi,eskailera ; mail (adin, ahaide, gizarte) ; indar (doinu, sendimendu) ; gradus senatorius, senatoregoa ; per gradus, maila mailaGraecanice, adb. grekozGraecanicus, a, um, greko ; grekotikoGraece, adb. grekoz ; graece loqui ; grekoa mintzatuGraeci, orum, mpl. greziarrakGraecia, ae, f. GreziaGraeciensis, e, Greziako ; greko, greziarGraecor, aris, ari, atus sum, dep. intr. greziarren antzera bizi (motelki)Graeculio, onis, m. greziar (erdeinuz)Graeculus, a, um, greziar (arbuiatuz)Graecus, a, um, Greziako, greziarGraii, Gai, Graji, orum, mpl. greziarrakGraius, Grajus, a, um, Greziako, greziarGrajugena, ae, m. greziarGrallae, arum, fpl. trikimakoGrallator, oris, m. trikimakolariGramen, inis, n. belar, soropilGramineus, a, um, soropil-, soropiltsuGraminosus, a, um, belartsuGrammatica, ae, eta Grammatice, s, f. gramatikaGrammatice, adb. gramatikaz1. Grammaticus, a, um, gramatika-, gramatikako2. Grammaticus, i, m. gramatikari, jakitun ; elejakitun, hizkuntzalariGrammatista, ae, m. irakasleGranaria, orum, npl. bihitegiak, sabaiakGranatim, adb. alez ale, bihiz bihi, bihikaGranatum, i, n. punisagar, migruela, mingranaGranatus, a, um, bihitsu, aletsuGrandaevus, a, um, zahar, zahar okituaGrandesco, is, ere, intr. handitu, hazitu, sortuGrandiculus, a, um, handitto162

Grandifer, era, erum, emankor, aberatsGrandiloquus, a, um, mintzaera arranditsu ; iz. elestari ederGrandinat, are, inperts. harria ari daGrandinosus, a, um, harria maiz ari den tokiaGrandio, is, ire, tr. haziarazi, luzarazi (pausoa) ; handitu, haziGrandis, e, handi, gora ; zabal, luze, lodi ; adintsu ; bikain, goren, ospetsuGranditas, atis, f. duintasun ; edertasun (idazkera)Granditer, adb. handizkiGrando, inis, f. tzitzer, txingor, kazkabarGranicus, i, m. Graniko, Frigia Txikiko ibaiaGranifer, era, erum, aledun, bihidunGranosus, a, um, ale-, bihi-, aletsu, bihitsuGranum, i, n. ale, bihi, haziGraphiarium, ii, n. idazpunttako-ontzi1. Graphice, adb. ezinobeki, osoki2. Graphice, es, f. marrazkintzaGraphicus, a, um, bikain, margotzeko ; margoztatzekoGraphis, idis, f. marrazki, egitasmo, zirriborroGraphium, ii, n. idazpunttako, xixel, sastaGrassatio, onis, f. bidelapurketa ; armarekiko erasoaldiGrassator, oris, m. bidelapurGrassatura, ae, f. bidelapurketa ; iskiluekiko erasoaldiGrassor, aris, ari dep. lasterka ibili ; eraso ; lapurtu, ostu ; ari izan, erauntsi ; grassari dolo, azerikeriaz ari izan, maltzurizan ; artetik sartu, lortu, kausituGrate, adb. pozik, gogotik, atseginez ; eskerronezGrates, (ez genitiborik) fpl. eskerrak, eskerron ; grates agere alicui, norbaiti eskerrak eman ; grates habere, ikuspidetsu,eskerti izanGratia, ae, f. edertasun, gozaldi ; emaitza, emari ; onginahi ; laguntza, urgazgoa ; esker, eskerron ; gratiam edo gratiashabere, eskerti izan ; gratiam referre, reddere, ordainez eman ; mesede, eragin ; gratia valere, ahaldun izan, itzal izan,mahankadun izan ; konponbide, adostasun ; gratia genitiboarekin edo posesiboarekin : -gatik, bezala, gisa ; mea gratia,enegatik, nigatik, ni nizala medio ; exempli gratia, adibide gisaGratiae, arum, fpl. hiru Graziak (Aglae, Talia, Eufrosina)Gratificatio, onis, f. ongi, mesedeGratificor, aris, ari, dep. intr. tr. lagundu, urgatzi, sariztatu, emanGratiosus, a, um, gogarako, gogoko ; itzaldun, ahaldun ,ahaltsu ; laguntzaz emanaGratis, adb. urririk , dohainikGrator, aris, ari, dep.intr. zoriondu, lausengatu, goretsi ; bozkariatu, poz hartuGratuito, adb. arrazoigabe, funsgabeGratuitus, a, um, arrazoigabeko, funsgabe (ko) ; alferrikako, haborokin ; berezko, berekabuzkoGratulabundus, a, um, zoriontzaile, goresleGratulatio, onis, f. goresmen ; esker, eskerronGratulator, oris, m. goresleGratulor, aris, ari, dep. goretsi, atsegina erakutsi, zorionak eman ; gratulari alicui in re, de re, pro re, norbait zerbaitezgoretsi ; bozkariatu, poz hartu ; jainkoei eskerrak emanGratus, a, um, gogarako, gogolo, atsegingarri ; mihi gratissimum feceris, si …, atsegin egin zenezaket …bazintez,bazeneza ; eskergarri ; eskerroneko ; gratum se praebuit, eskerroneko, eskerti agertu zenGravanter, adb. atsekabez, nahigabez, ezinbestez, gogozgainti, gogotxarrezGravate, nekez, atsekabez, nahigabez, gogotxarrezGravatim, adb. geldiro, astiro ; gogoz beste, gogogaiztozGravatus, a, um, gravo pi. ; nekatua, lehertua ; ezinjasan, ezinegarGrave, adb. ik. graviterGravedinosus, a, um, marranta, marfundiGravedo, inis, f. marfundi, marrantaGraveolens, entis, kirasdun, kiratsu, urrintzutuGraveolentia, ae, f. kirats, sundaGravesco, is, ere, intr. zamatuegi ; ernaritu ; gaizkituGraviditas, atis, f. haurbide, haurdunaldiGravidus, a, um, zamatua, astun, betea ; gravida, haurdun, izorra, ernariGravis, e, astun, zamatua, kargatua ; haurdun, izorra ; ernari ; lehergarri, akigarri, nekagarri ; sargori, sapa, gohain ; gravisaestas, sargori, gorin ; gravis somnus, lomin ; azkar, sarkor ; kiratsu ; apal, luto (doinua) ; ilun, kaltegarri ; grave Martisopus, armadako lanbide gogorra ; garrantzitsu ; itzaldun, funtsezko, zuhur, lasai ; bortitz, zorrotz ; gora ( balioa)Gravitas, atis, f. astuntasun, hazta ; haurdunaldi ; gravitas armorum, iskiluen hazta ; osasungaitz, osoagungaiztasun ;gravitas klima, arogaitz ; keru, kino, sunda ; ozentasun ; aginpide, aginte ; zorroztasun ; iraupen, duintasunGraviter, adb. astunki ; bortizki ; ozenki ; nekez ; graviter aliquid ferre, zerbait nekez jasan ; sakonki, barnatik ; graviterdolere, sakonki hunkitua izan ; zorrozki, duinki, larrikiGravo, as, are, tr. zamatu ; astundu ; gaizkitu, gaiztotu163

Gravor, aris, ari, dep.tr. nekez jasanGregalis, e, talde bereko ; taldeko, saldoko ; arrunt, xehe, oies, nolanahiko ; mpl. kideak, lagunakGregarius, a, um, taldeetako ; arrunt, xehe ; gregarius miles, soldado arruntaGregatim, adb. taldeka, saldoka, saldoan, osteanGregis, grex gen.Gremium, ii, n. altzo, bular, beso, belaun ; erdigune, barne, barru ; zaintza, geriza, babes, urgazgo1. Gressus, a, um, gradior pi.2. Gressus, us, m. ibilera, pauso, urratsGrex, gregis, m. talde, saldo, osteGrillus, i, m. kilker, ttirritta ; zirrimarra, patuxGruis, is, f. lertxun, kurlo, kurrilo ; bele (gerrako tresna)Grunditus, us, m. kurrinka, erremuskadaGrunnio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. kurrinkatu, kurrinka eginGrus, gruis, f. lertxun, kurlo, kurrilo ; bele (gerrako tresna)Gryps, grypis, m. grifo (mitol.)Grypus, i, m. sudurkonkor, sudurmakoGubernaculum, i, eta gubernaclum, i, n. endaitz, lema ; zuzendaritza, jaurkintzaGubernatio, onis, f. untzi-gidaritza ; gidaritza, zuzendaritza, jaurkintzaGubernator, oris, m. lemazain ; zuzendariGubernatrix, icis, f. zuzendarisaGuberno, as, are, tr. lematu, zuzendu, zaindu, kudeatuGula, ae, f. eztarri, zintzurGulo, onis, m. sabelkoi, iresle, sabelandikoGulosus, a, um, sabelkoi, ahoxuriGummi, deklinaezin, n. eta Gummis, is, f. gomaGummosus, a, um, gomatsu, likatsuGurges, itis, m. leze ; zurrunbiloGurgulio, onis, m. eztarri, zintzur, hasbide, garrangilaGurgustium, ii, n. ostatu, ardandegiGustatio, onis, f. dastaketa ; zizkamizkakGustatorium, ii, n. zizkamizkak, jaki xehe ; krakadaGustatus, us, m. dastamen ; ahosabai ; gustuGusto, as, are, tr. dastatu ; gutxi jan edo edan ; askaldu ; arrastiriaskalduGustulum, i, n. zizkamizkak ; aitzinurratsak, lehenbideakGustus, us, m. dastamen ; txastapen ; gustu, gozoGutta, ae, f. xorta, tantaGuttatim, adb. tantaka, xortakaGuttatus, a, um, titakatua, pikartuaGuttula, ae, f. xortaini, tantaskaGuttur, uris, n. eztarri, zintzur ; jatunkeria, jalekeriaGuttus, i, n. pitxer, txarroGyges, ae edo is, m. Giges, Lidiako erregeGymnasiarchus, i. m. gimnasiarko, gimnasileku zaintzaileGymnasium, ii, n. gimnasia, kirol ikastetxea ; filosofi erakundeaGymnasticus, a, um, gimnastiko, soinketakoGymnicus, a, um, gimnastiko, soinketakoGymnosophistiae, arum, mpl. gimnosofistiarrak, Indiako sektaGynaeceum, i, n. ginezeo, emakumeen tokia Greziako etxeanGynaecium, ii, n. ginezeo, emakumeen tokia Greziako etxeanGynaeconitis, idis, f. ginezeo, emakumeen tokia Greziako etxeanGypso, as, are, tr. igeltsutu, zartatu (horma)Gypsum, i, n. gisu, igeltsuGyrus, i, m. inguru, biribil ; bira (zaldiak) ; zaldiheztegi ; harrobi ; kirolzelai ; mpl. zorroztasun,zolitasun164

HHa, (hasperen hitz), ai!, ai ene!Habena, ae, f. Habenae, arum, fpl. hede, ugal, ahougalHabeo, es, ere, ui, itum, tr. izan, ukan, eduki; habere villam, baserria ukan; amor habendi, aberastasun gosea; ekarri,eraman; atxiki, eden; bete, egon, bizi; habere frondes, hostailaz beterik; jasan, nozitu, pairatu; sortu, sorrarazi, eragin, piztu;habere febrem, sukarra izan; habere admirationem, mirespena sortu, piztu; habere invidiam, higuindua izan; habere facileegestatem, gabezia errazki jasan; zaindu, gorde, jagon, eusi; habere in vinculis, kateetan atxiki; ikusi, haintzat hartu;; haberealiquem pro hoste, norbait areriotzat hartu; habere aliquid magni, zerbaitez axolatu; hartu; habere aliquem male, norbaitgaizki hartu; habere dilectum, gadutaldeak bildu;habere comitia, batzarrea bildu ; habere iter ad, -rantz jokatu, joan. Intr. : aberats izan. Pasiboa : -tzat hartua izan ; jarriizan, ikusia izan ; haberi in magnis oratoribus, hizlari handien artean ikusia izan ; habere edo habere se, holakoa edohalakoa izan ; habere se bene, ondo izan ; sic se res habet, hola dago ; bene habet, ondo dago, aski dago ; habere pro certo,ziurtzat hartu ; habere religione, kezkati izan ; habere impune, zigortu gabe utzi ; habere satis, nahikoa izanHabilis, e, erraz ; azkar, zalu ; habiles brevitate enses, ezpata labur eta erabil errazak ; egoki, doi, ongi etorri ; bizkor,sendo osasundunHabilitas, atis, f. gaitasun, egokitasun, antze, ganoreHabitabilis, e, bizigarri, bizitzekoHabitaculum, i, n. bizileku, bizitoki, bizigia, egoitza, egongiaHabitatio, onis, f. bizitoki, egoitza ; annua habitatio, urteko akuraHabitator, oris, m. biztanle, bizitzaileHabitatrix, icis, f. emakume biztanleHabito, as, are, tr. intr. egon, bizi, bizi izan ; habitare in rostris, hiztokian egonHabitudo, inis, f. jarrera1. Habitus, a, um, habeo pi. ; holakoa edo halakoa izan2. Habitus, us, m. izaera, jarrera ; egoera ; itxura ; habitus oris, arpegi, karantz ; jantzi ; gaitasun, antze, ganoreHabui, habeo perf.1. Hac, hic abl. s.2. Hac, adb. hemendik ; hac atque illac, hac illac, han hemenka, batean bestean, tokikaHactenus, adb. orain arte ; toki honetara, hona arte ; aski, nahikoa, bakarrikHadriacus, Hadriaticus, a, um, HadriatikoHaec, hic nom. eta bokatibo f. s. ; hic nom., bok. eta akus. n. pl.Haedinus, a, um, ahume-, antxume-, aker-Haedulus, i, m. ahume, antxumeHaedus, i, m. ahume ; aketoHaematites, ae, m. hematites, burdin meaHaemorraghia, ae, f. odol jarioHaemus, i, m. Hemos, Boreoren eta Oritiaren semea, mendi bilakatuaHaerediolum… ik. herediolum…Haereo, es, ere, haesi, haesum, intr. atxikia izan, josia izan, lotua izan ; haeret in libris, liburuetan sartua dago ; haerere insua sententia, bere iritzian iraun, bere hartan iraun ; gelditua izan, harrapatua izan ; ezbaian, zalantzan izanHaeres, ik. heresHaeresco, is, ere, intr. ik. haereoHaeresis, is, f. sekta ; iritzi, aburu ; irakaspen ; heresiaHaereticus, a, um, heresia-, heresiako ; iz.m. heretikoHaesitabundus, a, um, zalantzakor, dudakor, herabeHaesitantia, ae, f. duda, ezbai, zalantzaHaesitatio, onis, f. moteltasun, toteltasun ; ezbai, zalantzaHaesitator, oris, m. zalantzakorHaesito, as, are, intr. gelditu, geratu ; haesitare lingua, moteldu, zezeldu ; ezbaian izan, zalantzatu ; haesitabat quidresponderet, ez zakien zer ihardetsiHalcyone, es, f. Halzione, Eolen alaba ; Halzione, Atlasen alabaHalec, Halex, icis, ik. alecHalicarnasseus, Halicarnassius, a, um, HalikarnasokoHalicarnassus, i, f. Halikarnaso, Asia Txikiko hiriaHalitus, us, m. putz, lurrin, alfor, ke ; arnasa, hatsHallec, Hallex, icis, n. ik. alecHallucinor… ik. aluc…Halo, as, are, intr. ufatu, buhatu, hats eman ; kirastu, usaindu, kinatuHalos, o, f. zisku, arginguru, bazter argiHama, ae, f. ontzi, pertzHamadryas, adis, f. Hamadrias, basoko ninfea165

Hamatilis, e, amu-, amukoHamatus, a, um, amudun ; makodun, kakodunHamilcar, aris, m. Hamilkar, Kartagoko generala, Hanibalen aitaHamiota, ae, f. hariz arrantzariHammon, Hammoniacus… ik. Amm.Hamula, ae, f. ontziskaHamulus, i, m. hamutoHamus, i, m. kako, mako ; bularroskol ; hamu ; piscari hama, hariz arrantzatu ; hamum vorare, hamua usukiHannibal, alis, m. HanibalHanno, onis, m. Hano, Kartagoko itsasgizon ezagutuaHara, ae, f. oilategi ; xerritegi ; izu, lazkeria, zabor, zikinkeriaHariola, ae, f. azti (emakumea)Hariolor, aris, ari, dep. intr. aztiatu, iragarri, igarri, asmatu ; pitxikeriaz mintzatu, oker mintzatuHariolus, i, m. aztiHarmonia, ae, f. soinu goxo; neurri, doi1. Harpago, as, are, tr. apurtu, ostu, ebatsi2. Harpago, onis, m. kako, mako, arpoi; lapur, ebasle, ohoinHarpe, es, ezpata kakotsuHarpocrates, is, m. Hapokrates, isiltasunaren jainkoaHarpyiae, arum, Harpiaiak, erdi emakume, erdi hegaztiHaruspex, icis, m. erraiazti, esteaztiHaruspica, ae, f. aztiHaruspicinus, a, um, erraiazti-; haruspicina (ars), erraiazti jakintzaHaruspicium, ii, erraiazti jakintzaHasdrubal, alis, m. Hasdrubal, Kartagoko guduaitzinadari batzuen deituraHasta, ae, f. azkon, gezi, ezten ; hastam torquere, jactare, vibrare, azkona aurtiki ; hasta edo hasta publica, zotza, lurreansartua enkanteak bazirela ezagutarazteko ; hasta edo hasta pampinea, tirsa, Bakusen makila, honen jaietan BakanteekzaukenaHastatus, a, um, azkondun ; iz. mpl. hastatuak, astunki armatu soldadoakHastile, is, n. azkon-gider ; azkon, gezi ; makila, hesola, kolteHaud, adb. ezHauddum, adb. ez are, ez orainoHaudquaquam, adb. iholaz ez, batere ez, ezetzHaurio, is, ire, hausi, haustum, tr. atera, irautzi, kendu, idoki ; haurire aquam e fonte, iturritik hura atera, jalgi ; lehortu,hustu, agortu ; edan, irentsi, zurgatu ; zulatu ; haurire ventrem ictu, saihetsa zulatu ; ulertu, ikusi, entzun ; ase, bete ; haurireoculis, zorrotz begiratu, begiak zorroztu ; haurire auribus, jaramon, aditu ; haurire dolorem, min izan1. Haustus, a, um, haurio pi.2. Haustus, us, m. ateraketa, edaketa, irensketaHebdomada, ae, f. asteHebdomas, adis, f. asteHebe, es, f. Hebes, gazteriaren jainkosaHebeo, es, ere, intr. kamustu, lanpustu ; ahuldu, adoregabetuHebes, etis, kamust, lanputs ; distiragabe, gozogabe ; gor ; sor, sorgor, adoregabe ; ergel, zozo, tentelHebesco, is, ere, intr. kamustu, indargabetu ; hebescunt sidera, izarrak zurpailtzen diraHebetatio, onis, f. ahuldura, ahulketaHebetesco, is, ere, intr. lanpustu ; ahulduHebeto, as, are, tr. lanpustu ; ahulduHebraei, orum, mpl. hebertarrakHebraeus, a, um, hebertar-, hebertarrenHebraice, adb. hebraieraHebraicus, a, um, hebertar-, hebertarrenHebrus, i, m. Hebro, Traziako ibaiaHecate, es, f. Hekates, aztizkerien jainkosaHecateis, idos, f. eta Hecateius, a, um, Hekates-, Hekatesen ; aztizkerizkoHecatombe, es, f. hilketa (ehun idi, ehun hilgaien oparia)Hector, oris, m. Hektor Priamen semeaHectoreus, a, um, Hektor-, Hektoren ; troastarHecuba, ae, f. eta Hecube, es, f. Hekuba, Priamen emazteaHedera, ae, f. huntz, xiraHederaceus, a, um, huntz-, huntzekoHederosus, a, um, unztatuaHei, hasperenitz. damurik, ai ! ai ene ! hei mihi misero ! hei mihi ! zorigaitz eni !Helena, ae, f. Elena, Leda eta Jupiteren alaba, Kastor, Polux eta Klitemnestreren arreba, Menelasen emaztea ; Troasekogerra sortu zuenHeliades, um, f.pl. heliadersak, Iguzkiaren eta Klimenen alabak, Faetonen arrebakHelice, es, f. Orga Handi, Sei Izarrak ; iparralde166

Helicon, onis, m. Helikon mendia, Beozian, Musei sakratuaHeliciniades, Heliconides, um, f.pl. MusakHeliotropion, Heliotropium, ii, n. iguzkilore, ekililiHellas, adis, f. Hellada, barruko GreziaHelleborus …ik. elle…Hellenes, um, mpl. greziarrakHellespontiacus, -ticus, -tius, a, um, HelespontokoHellespontus, i, m. Helesponto, Europaren eta Asiaren arteko itsasartea eta herrialdeaHelluatio… ik. Heluatio…Helotes, um, mpl. ilotak, Espartako esklaboakHeluatio, onis, f. tripazainkeria, sabelkeriaHeluo, onis, m. jale, iresle, sabelkoi ; ahoxuri, gozozaleHeluor, aris, ari, dep. intr. irentsi, iretsi, klikatuHelvetii, orum, mpl. helbetiarrak ( suitzarrak)Helvii, orum, mpl. helbiarrak, Galiako herritarHem, asperenitz. oi ! to ! no ! gora !Hemerodromi, Hemerodromioe, orum, mpl. lasterkariak, bidariakHemicyclium, ii, n. oboerdi, biribilerdi ; aulki, jargune, jarlekuHemina, ae, f. hemina ( neurria : o l. 27)Hapatarius, Hepaticus, a, um, gibel-, gibelekoHera, ae, f. etxekandere ; ohaide ; maitale, maitatzaileHeraclidae, arum, mpl. heraklidarrak, Herkuloren ondokoakHerba, ae, f. belar, sorobil ; landareHerbaceus, a, um, belarmargoko ; musker, orlegiHerbaria, ae, f. belarjakintzaHerbarius, ii, m. belarkari ; belarbiltzaile, belarsaltzaileHerbesco, is, ere, intr. belarra sortuHerbidus, a, um, belardun, belartsuHerbifer, fera, ferum, belardun, belartsuHerbosus, a, um, belardun, belartsuHerbula, ae, f. belarto, belarrizpiHerculaneus, Herculanus, a, um, Herkulo-, Herkuloren ; indartsu, indardunHerculanum, i, m. Herkulano, Kanpaniako hiriaHercule, Hercle ! asperenitz. ala Herkulo ! noski, segurki ; ene fedea !Hercules, is edo i, m. Herkulo, Jupiteren eta Alemaren semea ; Herkules ! ala Herkulo! Bai noski!Herculeus, a, um, Herkulo-, Herkuloren; indartsu, indardunHercyna silva, f. Hercynii saltus, Hertzinia basoa, Germaniako Baso BeltzaHerediolum, i, n. Herediolus, i, m. etxalde txikiHereditarius, a, um, odoreko, oinerdeko, jarauspenekoHereditas, atis, f. ondore, oinorde; jatorriHeredium, ii, n. etxalde, ondasun, primutzaHeres, edis, f. n. ondoko, ondorengo, ondoreko; heredem aliquem facere, scribere, norbait ondoko eginHeri, adb. atzoHerifuga, ae, m. esklabo ihesleHerilis, e, nagusi-, nagusiaren ; andere- anderearenHermae, arum, mpl. hermesak, Hermesen iduria zuten habeakHermes, Herma, ae, m. Hermes edo MerkuroHermione, es, eta Hermiona, ae, f. Hermiona, Menelas eta Helenaren alaba ; Argolidako portuaHerodotus, i, m. Herodoto, greziar historialariHeroicus, a, um, mitozko, mitozko aldikoa ; heroici, orum, mpl. ipuin olerkariak ; heroica, orum, ipuin olerkiakHeroine, es, eta herois, idis, f. erdijainkosaHeros, ois, m. erdijainkoHerous, a, um, ipuin-, ipuinekoHerus, i, m. etxekonagusi, etxekojaunHesiodus, i, m. Hesiodo, greziar olerkariHesperia, ae, f. Hesperia (Espaina ?)Hesperides, um, fpl. Hesperidarsak, Erebo eta Ilunaren alabakHesperius, a, um, Hesperiako, sartaldeko ; hesperium fretum, Atlant-itsasoHesperus, Hesperos, i, m. Hespero, Zefalo eta Egunsentiraren semea ; arratseko izarra, arratsalde ; mendebal, sartaldeHesternus, a, um, atzokoHeu, asperenitz. Ai ! zorigaitz ! oi !Heus, asperenitz deitzeko. hou !Hi, hic nom. pl.Hians, antis, hio po. zabal, ideki ; ahoa zabal ; harritu, geldi, alfer ; asezin, gose, egarriHiatus, us, m. zabalketa, erdiune, irekidura, tarte ; ahoa zabalik ; leze ; hantura, hantuste ; hiatu (hizkera)Hiber, Hiberia, ik. Iber167

Hiberna, orum, npl. neguko gudaltegiakHibernacula, orum, npl. neguko gudaltegiak, oihaltxabolakHibernia, ae, f. Hibernia, IrlandaHiberno, as, are, intr. negua iragan, negukatu ; negu-gudaltegietan izanHibernus, a, um, neguko ; ekaitzeko1. Hic, haec, hoc, erakusle adj. eta izenordea. ADJ. hau ; super hac re scribam, honetzaz idatziko dut ; addidit haec verba,hitz hauek erantsi zituen ; hi milites, soldado hauek ; Pergama hac dextra defensa fuissent, esku honek Troas babestukozuen ; hunc te aspicio, egoera honetan ikusten haut ; IZENORDE. Hos cognovit, (hauek) ezagutzen ditut ; hoc te oro, haueskatzen diat ; affirmat hic…negat ille, honek baietz dio, harek ezetz ; hic…hic…, honek, harek ; hic queritur, stupet hic,hau intziriz dago, hori harrituta dago ; neutroan eta genitiboarekin : hoc incommodi, makur hori2. Hic, adb. hemen ; orai, orduanHicce, haecce, hocce, adj. eta izenorde, ik. hic, haec, hoc1.Hiccine, haeccine, hoccine, galdezko adj. eta izenorde. hau…ote ?2. Hiccine, galdezko adb. hemen ote ?Hice… ik. hicceHiemalis, e, neguko, hotz ; euritsu, aizetsu, ortzitsuHiemo, as, are, intr. negua iragan, negukatu ; negu-gudatelgietan izan ; hotz izan ; ekaitzak joHiems, hiemis, f. negu, hotz ; ekaitz, galernaHiero, onis, m. koartza, amiamokoHierosolyma, orum, npl. eta Hierosolyma, ae, f. JerusalemeHilaratus, a, um, hilaro pi. alai, bozkariatsuHilare, adb. alaiki, pozikHilaresco, is, ere, intr. alaitu, bozkariatuHilaris, e, alai, bozkariatsu, poztunHilaritas, atis, f. alaitasun, bozkario, poztasun, barregarritasunHilaro, as, are, tr. alaitu, poztuHilarulus, a, um, nahiko alai, doi bat alaiHilarus, a, um, alai, bozkariatsu, poztunHilla, ae, f. Hilae, arum, fpl. erraiak, barrunbeak ; ziztor, andoilaHillum, i, n. ezerez, gutxi, apurHimera, ae, f. eta Himera, orum, npl. Himera, Siziliako hiriaHinc, adb. hemendik ; hinc…hinc eta hinc…illinc, alde batetik…bestetik ; orain, oraintxe, gaurgero, gaurgoitik ; gero,jagoitiHinnio, is, ire, ivi edo ii, intr. irrintzi eginHinnitus, us, m. irrintziHinnuleus, i, m. oreinkumeHinnulus, i, m. mando gazteHio, as, are, intr. irekia izan, zabaldu, erdibitu ; ahoa zabalik izan ; harritua izan ; nahi izan, gutiziatu, irrikatu ; barreiatuaizan (idazkera)Hippias, adis, f. zaldi itxuraHippocentaurus, i, m. zentauroHippocrates, is, m. Hipokrates, Ka. 5. mendeko greziar sendagileaHippocrene, es, f. Hipokrene, Musei sakratu Beoziako iturriaHippodromus, i, m. zaldilastertokiHippolytus, i, m. Hipolito, Teseo eta Hipolita Amazonaren semeaHippopera, ae, f. jantzikakoHippopotamus, i, m. ibaizaldiHippotoxotae, arum, mpl. zaldizko arkulariHircinus, a, um, aker-, ahuntz-Hircosus, a, um, akerrera, akerrusaindun ; bilotsuHirculus, i, m. akerko, ahume, ahuineHircus, i, m. aker ; akerrusain ; hircos mulgere, egin ahalak egin (akerrak jeztea saiatu)Hirnea, ae, f. ardontziHirpex, icis, m. are, itailaHirpini, orum, mpl. hirpinarrak, Samnioko herritarrakHirsutus, a, um, arantzadun ; latz, zakar, bilotsu ; saskar, trauskilHirtus, a, um, latz, elorritsu, harritsu, zakar ; bilotsu, iletsu ; saskar, trauskilHirudo, inis, f. izain, zizainHirundo, inis, f. aineraHisco, is, ere, intr. zabaldu, erdibitu, arraildu ; ahoa zabaldu (mintzatzeko) ; tr. kontatu, esanHispani, orum, mpl. espainiarrakHispania, ae, f. Espainia ; Hispania ulterior, Hegoa Espainia ; Hispania citerior, Ipar Espainia, Ebro Ibaiak bereziakHispanicus, a, um, Espainiako, espainiarHispaniensis, e, Espainiako, espainiar, Espainian dagonaHispanus, a, um, Espainiako, espainiarHispidus, a, um, latz, zakar ; saskar, trauskil168

Hister, tri, m. antzezlari, komedilariHistoria, ae, f. historia ; ipuin, kontaeraHistorice, adb. historiakoki ; historialari gisa1. Historicus, a, um, historia-, historiako, kondaira- kondairako2. Historicus, i, m. historialari, historia-idazle ; kondailariHistrio, onis, m. antzezlari, komedilariHistrionalis, e, antzezlari- ; komedilari- ; historialari-Histrionia, ae, f. antzezlaritzaHiulce, adb. hiatukaHiulco, as, are, tr. zabaldu, ireki ; arrailatu, erdiratu, zartatuHiulcus, a, um, zabaldua, arrailatua, erdiratua ; gogor (hiatuz betea) ; gutiziatsu, irritsuHo, hasperenitz. oi ! ai !Hoc, hic abl.m. n. s. ; hic nom., bok., ak. n. s.Hodie, adb. gaur, egun, orainHodiernus, a, um, gaurko, egungo, oraingoHoedus… ik. haedHomericus, a, um, Homero-, Homeroren ; homerikoHomerus, i, m. Homero, Iliades eta Odiseoren idazleaHomicida, ae, m. eraile, hiltzaile, gizeraile, gizahiltzaileHomicidium, ii, n. eraite, hilketa, gizaerahiltzaHomo, inis, m. gizaki, lagun, gizabanako ; homines, hominum genus, gizadi ; gizon ; pl. oinezkoakHomoeomeria, ae, f. homogeneo, endakideHomullus, i, m. gixon, gizaxoHomuncio, onis, eta homunculus, i, m. gixon, gizaxoHonestamentum, i, n. apaingailu, edergailuHonestas, atis, f. begiramen, onerizpen ; pl. handikiak, handimandiak : zintasun, zuzentasun, zintzotasun, edertasun,jatortasunHoneste, adb. zuzenki, zintzoki, duinki, ohorezki ; ospetsuki ; ederki, apainkiHonesto, as, are, tr. aintzat hartu, handietsi, onetsi ; edertu, apainduHonestum, i, n. zuzentasun, zintzotasun, onbideHonestus, a, um, zuzen, zintzo, gisako, bikain, ospetsu ; honesto loco natus, familia ospetsutik jaioa ; egoki, eder,goragarriHonor, Honos, oris, m. begirune, zuzentasun, adeitasun ; aliquem praecipio honore habere, norbait hainbat aintzat hartu ;kargu, sail, eginbide, nagusitasun ; honor regni, erregetza ; opari, emaitza ; ehorzketak ; sari (irabazleari) ; honor pugnae,gudusaria ; edergailu, apaingailu, edertasunHonorabilis, e, agurgarri, aintzagarri, omengarri, onesgarriHonorarius, a, um, omen-, ospe- ; ospetsuHonorate, adb. omenez, ospezHonorifice, adb. omenez, ohorezki, begirunezHonorificentior, us, honorificus konp.Honorificentissime, honorifice sup.Honorificentissimus, honorificus sup.Honorificentius, honorifice konp.Honorificus, a, um, ohoragarri, agurgarri, omengarri, ospetsuHonoro, as, are, tr. aintzat hartu, ospatu, goratu, goraipatu ; edertu, apaindu, parpinatuHonorus, a, um, ospetsu, omentsu, eskuzabalHonos, ik. honorHoplites, ae, m. hoplites, arma astundun soldadoaHora, ae, f. ordu, oren, tenore ; epe, garai, aldi ; quinta hora, bost ordutan ; composita hora, hitzartu ordutan, tenorean ;vivere in horam, egun eguneko gisa, gaur gaurko gisa bizi ; hora matutina, goiza ; hora vespera, arratsa, arratsalde ; pl.eguzki ordu, eguzki orratz ; Orduak, jainkoakHoraeus, a, um, urtaroko ; berriHoratii, orum, pl. Horazioak : hiru Horazioek hiru Kuriazioak garaitu zituztenHoratius, ii, m. Horazio, deituraHordeaceus, Hordeacius, a, um, garagar-, garagardunHordearius, a, um, garagar-, garagartsuHordeum, i, n. garagarHoria, ae, f. ontziskaHorizon, antis, m. hodeiertz, zeruertz, ikusmugaHornotinus, Hornus, a, um, urtekoHorologium, ii, n. ordulariHoroscopus, i, m. izarraiheru, aztikeriaHorrendum, adb. izugarriki, lazgarrikiHorrendus, a, um, horreo aditz adj. ; izugarri, lazgarri, larrigarri, beldurgarriHorrens, entis, horreo pi. zut, latz (bilo, ile) ; hotz ikaraHorreo, es, ere, ui, intr. laztu (bilo, ile) ; itsusi izan ; ikaratu, dardaratu ; beldur izan ; izuarazi169

Horreolum, i, n. bihitegitxoHorresco, is, ere, horrui, intr. tr. ik. horreoHorreum, i, n. bihitegi, hazitegi ; upategi, soto ; saltegiHorribilis, e, izugarri, harrigarri, ikaragarriHorride, adb. gogorki, zorrozkiHorridulus, a, um, baldar, narraz, tzirdila ; ikaraHorridus, a, um, bilotsu, iletsu ; narraz, saskar, trauskil ; basa ; gogor, zorrotz, beldurgarri, harrigarriHorrifer, fera, ferum, izugarriHorrifice, adb. ikaragarriro, izugarriroHorrifico, as, are, tr. laztu, metatu (uhinak) ; izutuHorrificus, a, um, lazgarri, lazkor, izugarriHorrisonus, a, um, burrunbatsu, herostiHorror, oris, m. lazdura ; ikara, dardara ; hotz, laztura, izialdura ; izukizun ; burrunba ; perfusus horrore, beldur santubatek hartutaHorsum, adb. hemendikHortamen, inis, n. eta Hortamentum, i, n. aholku, sustapenHortatio, onis, f. aholku, sustapenHortativus, a, um, erabaki-Hortator, oris, m. aholkulariHortatrix, icis, f ; aholkulari (emakumea)Hortatus, us, m. aholkuHortensia, orum, npl. baratzeko ekoizpenak, adeluak, korrodiakHortensis, e, baratzekoHortensius, a, um, baratzekoHortor, aris, ari, dep. tr. aholkatu, sustatu, eragin, zuzpertu ; lehiarazi ; mintzatu (soldadoei)Hortulanus, i, m. baratzain, baratzezainHortulus, i, m. baratzetto ; pl. parke, zugazti, lorebaratze, okolu, laketetxeHortus, i, m. baratze ; baratze-ekoizpenak, baratze-adeluakHorunc = horumHospes, itis, m. arrotz ; ostaler, ostatu-emale ; ostatu-hartzaileHospita, ae, f. arrotza (emakumea) ; ostalersaHospitalia, ium, npl. arrozgelaHospitalis, e, arrotz- ; ostatu- ; arrotzale, ostatzale ; iz.pl. arrotzakHospitalitas, atis, f. arrotzaletasunHospitaliter, adb. begi argiz, ongi-etorriz, eskerronezHospitium, ii, n. arroztetxe, ostatu, bizileku, egontoki ; ostatulokarriHospitor, aris, ari, dep. intr. ostatu hartu, egonHospitus, a, um, arrotz, ibilkari ; ostatu-emaleHostia, ae, f. opariHosticum, i, n. etsaien lurHosticus, a, um, etsai-, arerio ; aurkakoHostilis, e, arrotz-, etsai- ; aurkakoHostiliter, adb. etsaiki, etsai bezalaHostis, is, f. m. gerrako etsai ; arerio ; aurkako ; lehiakide ; arrotzHuc, adb. honetarantz ; huc ades, etor hadi honetarantz ; hemen ; huc illuc, huc et illuc, han hor ; hainbat, hainbeste, nahibezala, horrengatik, bestalde ; huc impudentiae, hainbeste lotsagabekerian ; adde huc, horrez beste, bestaldeHucine, Huccine, adb. hor dago ?Hucusque, adb. honaraino, hortarainoHui, hasperenitz. oi ! ai ! ene ! epa !Huic, Hujus, hic dat. eta gen. s.Hujuscemodi, Hujusmodi, halako, iduriko,Humane, adb. gizabidez, gizonki, onginahiz, begi onezHumanitas, atis, f. gizatasun, gizontasun ; gizadi, gizarte ; bihozberatasun, onginahi, erruki ; pro tua humanitate, zurebihozberatsunarekin ; gizabide, jentetasunHumaniter, adb. gizabidez, gizonki, onginahiz, begi onezHumanitus, adb. gizon bezala ; eztikiHumanus, a, um, giza-, gizon- ; gizaki- ; humanun genus, gizadi, gizarte ; bihozbera, errukior, errukitsu ; hezi, eskolatu,eratsu ; iz.pl. gizonak, gizakiaHumatio, onis, f. ehorzketa, ehorzte, lurperapenHumator, oris, m. ehorzleHumecto, as, are, tr. intr. busti, hezatu, letatu ; urtatu, ureztatuHumefactus, a, um, humefacio pi.Humefacio, is, ere, tr. busti, hezatu, lekatu, letatuHumens, entis, heze, bustiHumeo, es, ere, intr. bustituHumerus, i, m. besondo, besezur, besagain170

Humesco, is, ere, intr. hezatuHumi, lurreanHumidulus, a, um, hezeskaHumidus, a, um, heze, izerdi, busti, urtsuHumifer, fera, ferum, hezeHumificus, a, um, hezeHumilis, e, apal, txiki, txar, koxkor ; xume, arrunt ; humiles edo humiliores, apalak, jente arrunta, xumeak ; ixil, meneko,menpeko ; adoregabe ; doilor, ezdeus, zital, nolanahikoHumilitas, atis, f. apaltasun, txikitasun ; xumetasun, menpetasun ; doilorkeria, zatarkeria, zirtzilkeria, kaxkarkeriaHumiliter, adb. apalki, apalik, apalkiroHumillime, humiliter sup.Humillimus, humilis sup.Humo, as, are, tr. lurrez estali ; ehortzi, lurperatuHumor, oris, m. edozein isurki : ur, esne, negar, ebi, zorne… ; hezetasun, hats, laino, bafada, lurrin ; gerli, izerdi, sapaHumus, i, f. lur ; humi, lurrean ; lur landu, landa, alor, arlo ; herri, herrialdeHunc, hic akus. m. s.Hyacinthus, (os), i, Hiazinto, Apolok lore itxuraldatu zuena ; jazintuHyades, um, akus. as, fpl. Hiades, izarmoltzoHyaena, ae, f. hienaHyalus, i, m. musker, orlegiHybla, ae, f. Hibla, Siziliako mendia (ezti aipatua)Hyblaeus, a, um, HiblakoHybrida, Hibrida, f. m. mandoHydaspes, is, m. Hidaspes, Eneasen laguna ; ibaiHydra, ae, f. ursuge ; Lerneko ursugeaHydraulicus, a, um, ur-Hydraulus, i, m. urorgano (musika)Hydria, ae, f. bonbil, urontziHydromel, ellis, n. eztiurHydrophobus, a, um, uriguin ; amorruHydropicus, i, m. urmindun, ureria, uranduHydrops, opis, m. urmin, ureri, uranturaHydrus (os), m. ursuge ; pl. Furien sugeakHymen, inis, Hymeneus, ( -os), i, Himen, ezkontzako jainko ; ezkontzaHymettius, a, um, HimetokoHymettus, Hymettos, i, m. Himeto, Atikako mendia, eztiaz aipatuaHymnus, i, m. eresiHyperborei, orum, mpl. iparreko biztanleak, iparretarrakHyperboreus, a, um, iparrekoHypocaustum, i, n. lurpez berotu egoitzaHypocrita, Hypocrites, ae, m. komedilari, antzezlariHypodidascalus, i, m. irakasle lagunHyrcania, ae, f. Hirkania, Asia Txikiko eskualdeaHyrcanius, Hyrcanus, a, um, Hirkaniako; Hyrcanum mare, Hirkaniako itsasoa, Kaspiar itsasoa171

II, eo agintaldiaIacchus, i, m. Iakus, Bakusen izengoitiaIambeus, a, um, ianbikoIambus, i, m. ianbo ( u -) ; ianbo bertsutako olerkia ; iseka, zirtoIanthinus, a, um, more, ubelIanthum, i, n. lili-ubel, sagubelarIapetus, i, m. Iapeto, Prometeoren aitaIapyx, ygis, m. Iapix, Adriatikako haizeaIason, onis, m. JasonIaspideus, a, um, harrinabar-, harrinabarrekoIaspis, idis, f. harrinabarIaxartes, ae, Iaxartes, ibaiaIbam, eo iraganaIber, eris, m. ibertarIberi, orum, mpl. ibertarrakIberia, ae, f. IberiaIbericus, a, um, Iberiako1. Iberus, a, um, Iberiako2. Iberus, i, m. Ebro IbaiaIbex, icis, m. basahuntzaIbi, adb. hor ; aldi horretanIbidem, adb. horxe, bertan, hor berean ; aldi bereanIbis, is edo idis, f. ibis txoria ; eo etorkizunaIbo, eo etorkizunaIcarius, a, um, Ikaro-, ikarorenIcarus, i, m. Ikaro, Dedaloren semea, ezkoz lotu hegalez iguzkiari hurbildu beitzen, bere aitareki itsasora erori ziren ; hauda geroztik Ikaro-itsasoa deituaIchneumon, onis, m. ikneumon, Egiptoko arratoi, mangostaIco, is, ere, ivi, ictum, tr. jo ; egin (ituna)Ictericus, a, um, min hori-Ictis, idis, f. erbinude1. Ictus, a, um, ico pi.2. Ictus, us, m. zartako, ukaldi; kalte, makur; helmen; extra ictum, kalte lekora; hegal taupada, hegaldaka; musikataupada; pulsuId, is nom., bok., akus. n. s.Ida, ae, edo Ide, is, f. Ida mendia, Kretako FrigianIdaeus, a, um, Idako, troiatar; Idaea Mater, ZibelaIdalie, es, f. eredu, jatorrizkoIdalium, ii, n. Idalio, Xipreko hiri edo mendia, Benusi eskeiniaIdalius, a, um, Idalie-, Idalieren, Benus-Idcirco, adb. honegatik, beraz ; lokailu. idcirco quod, quia, ut, ne… -tarakoIdea, ae, f. eredu, jatorrizkoIdem, eadem, idem, bera, gauza bera ; idem et, atque, ac, ut…, -en beraIdentidem, adb. askotan, maizIdeo, adb. hortakoz, horregatik ; lokailu. ideo quod edo quia, zeren …beit-, …delakozIdota, Idiotes, ae, m. ezjakinaIdolum, Idolon, i, n. mamu, kuso, aujame ; itxuraIdonee, adb. behar bezala, egoki, trebekiIdoneus, a, um, trebe, artatsu, antzetsu, egoki, gai, gauza ; lagun, lagungarri ; behar bezalako ; sendo, gotor, ahaldun ;tempus idoneum, aldarteIdus, uum, fpl. idoak, erromatar hilaren 13. edo 15. egunaIdyllium, ii, n. artzain-olerki, artzain-eresiIons, euntis, eo po.Iesus, u, akus. um, m. JesukristoIgitur, lokailu. bada, beraz ; diotIgnarus, a, um, ezjakina, arrotza ; me ignaro, nik jakingabe ; ezezagunaIgnave, adb. adoregabe, nagiki ; indargabe, bizitasungabe (idazkera)Ignavia, ae, f. alferkeria, nagikeria, zabarkeria172

Ignavus, a, um, alfer, nagi, adoregabe, zabar ; beldurti, bihozgabe, soraio ; sorgorgarri, zurrungarriIgnesco, is, ere, intr ; piztu, su lotu, su hartuIgneus, a, um, suko, suzko, piztu, gori, sudun, sutsu, suharIgniculus, i, m. sutto, pindarIgnifer, fera, ferum, sudun, gardun, sutsu, gartsuIgnipes, edis, azkar, arin, lasterIgnipotens, entis, Bulkano, suaren jainkoaIgnis, is, m. su ; gar, sute ; supazter, sutegi ; oinazterri, tximista, oinaztargi ; zuzi ; ignem comprehendere, concipere, sulotu, su piztu, suak hartu ; (zerbaiten) berotasun, distira, argi ; maitasun, irrika ; tuus ignis, hire maiteminaIgnitus, a, um, sutsu, sudun, goriIgnobilis, e, ezezaguna ; doilor, arbuiagarri, gutxiesgarri, zital ; jatorri apalekoIgnobilitas, tis, f. jatorri apal ; sorterro apal ; izen txarIgnominia, ae, f. lotsa, ahalke, itsuskeria ; laidoIgnominiosus, a, um, aipu txarreko, lotsagarri, laidogarri, likits, lizunIgnorabilis, e, ezjakina, ezezagunaIgnorantia, ae, f. ezjakintza, jakineza, jakingabetasunIgnoratio, onis, f. ezjakintza, jakineza, jakingabetasunIgnoro, as, are, tr. ezjakin, ezezagutuIgnoscentia, ae, f. barkamen, barkapenIgnoscibilis, e, parkagarriIgnosco, is, ere, ignovi, ignotum, intr. tr. barkatuIgnotus, a, um, ezezaguna, ezjakina, ezaztertua ; berri, ezohikoa, bakan ; ezezagutzaile ; barkatuaIi, is nom., bok. mpl. ; eo perf.Ilex, icis, f. arte (haritz mota bat)Ilia, ium, npl. saihets, alpe ; este, errai, barrunbeIliacus, a, um, Ilioneko, Troiako, troiatarrek eraikiaIliades, um, fpl. troiatarsakIlias, adis, f. Iliadis, Homeroren olerkia ; troiatarsaIlicet, adb. berehala, luzatugabe ; horrek egin du, galdua daIlico, adb. berehala, luzatugabe, arruntIlienses, ium, mpl. troiatarrakIligneus, Ilignus, a, um, arte-, artezkoIlion, Ilium, ii, n. Ilion, TroiaIlius, a, um, TroiakoIlla, adb. hor gaindi, hor zehar ; ille nom., bok., abl. f. s. ; ille nom., bok., akus. pl. n.Illabefactus, a, um, ezinarrosia, iraunkorIllabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. erori, sartu, isuriIllaboratus, a, um, ezlandua ; berjina, bere gisa sortua ; indargabe eginaIllaboro, as, are, intr. egin, ari izanIllac, adb. han, han zeharIllacessitus, a, um, ez oldartuaIllacrimabilis, e, ez deitoratua, ez negarztatua ; urrikalgaitz, bihozgabeIllacrimo, as, are, intr. eta Illacrimor, aris, ari, dep. intr. negar egin, negarztatu, deitoratu ; izerditu, zurrutatu, zirriztatu,xortakatuIllaec, adb. ark.= illaIllaesus, a, um, ez zauritua, ez andeatuaIllastabilis, e, goibel, ilun, mingarriIllanc = illam1. Illapsus, a, um, illabor pi.2. Illapsus, us, m. erorketa ; oldar, eraso, sarraldiIllaqueo, as, are, tr. liluratu, gogatu, irabazi, bilduIllatro, as, are, intr. zaunkatuIllatus, a, um, infero pi.Illaudabilis, e, goraipagaitz, goresgaitzIllaudatus, e, um, ez goraipatua, ez goretsia ; ospegabe ; higuingarri, nardagarriIllautus, a, um, ez ikuzia, zikinIlle, illa, illum, adj. eta izenorde. hura ; in illa urbe, hiri hartan ; aipatua, handius, Alcibiades ille, Altzibiadesaipatua ; ille…ille, bata…besteaIllecebra, ae, f., eta Illecebrae, arum, fpl. beita, mazi ; lilura, enjogidura1. Illectus, a, um, illicio pi.2. Illectus, a, um, ezirakurriaIllepide, adb. dotoregabe, baldreskiIllepidus, a, um, dotoregabe, baldres, traketsIllevi, illino perf.Illex, icis, m. beita, maziIllexi, illicio perf.173

Illi, ille dat., f.m.n. s. ; ille nom. bok. pl. m.Illibatus, a, um, ezasia, osoIlliberalis, e, apal, arrunt, doilor, zitalIlliberalitas, atis, f. zekenkeria, zikoizkeriaIlliberaliter, adb. zikoizki, zekenki ; doilorki, zatarkiIllic, adb. hanIllicet, adb. berehala, luzatugabe ; horrek egin du, galdua daIllicio, is, ere, lexi, lectum, tr. lotu, bildu, liluratu, gogatuIllicitator, oris, m. eskainle, gehiagokari, goratzaileIllicite, adb. bidegabe, okerbidez, ezbidezIllicitus, a, um, lege-kontrako, ez zilegi, ez haizu, ez soriIllicium, ii, n. lilura, enjogidura ; dei, deialdiIllico, adb. berehala, ezusteanIllido, is, ere, lisi, lisum, tr. jo, kaskatu, aurtiki, porrokatuIlligo, as, are, tr. josi, lotu ; oztopatu, eragotziIllimis, e, garbiIllimo, as, are, tr. lohiztatuIllinc, adb. hantikIllinio, is, ire, itum, tr. gantzutu, koipeztatu, igurtziIllino, is, ere, levi, litum, tr. gantzutu, koipeztatu, igurtziIlliquefactus, a, um, hurtu, hurtsutuIllisi, illido perf.1. Illisus, a, um, illido pi.2. Illisus, us, m. kaska, koska, topo ; igurzketaIllitteratus, a, um, eskolagabe, ezikasia1. Illitus, a, um, illino pi.2. Illitus, us, m. gantzuketa, gantzupen, ezarpenIllius, ille gen. s.Illiusmodi, halakoaIllix, icis, m. beita, maziIllo, adb. han, harantzIllocabilis, e, ezkontezinIllotus, a, um, ez ikuzia, zikinIlluc, adb. han, harantzIlluceo, es, ere, intr. argitu, dirdiratuIllucesco, is, ere, luxi, intr. argitzen ari (eguna), egundu ; dirdiratu ; inperts. ubi illuxit, argihastean, egunsentianIllud, ille n. s.Illudo, is, ere, lusi, lusum, tr. intr. jostatu, jolastu, jokatu ; isekatu, irri egin, trufa egin ; illudere aliquem, in aliquem,norbait isekatu, norbaiti iseka egin ; andeatu, hondatu ; iraindu, saminduIlluminate, adb. dirdirazIllumino, as, are, tr. argitu ; dirdirarazi, agertuIllunis, e, ilargigabeIllunius, a, um, ilargigabeIllusio, onis, f. iseka, trufa ; zirto, irri-mirriIllustratio, onis, f. argiketa, argipenIllustris, e, argi, argitua ; argidun, argitsu ; ageriko, nabari ; aipatu, ospatsu, aipagarri, omen handikoIllustramentum, i, n. edergailu, apaingailuIllustrius, illustris konp. n.Illustrius, Illustrissime, adb. konp. eta sup., argikiago, oso argiroIllustro, as, are, tr. argitu ; tipildu, azaldu, adierazi ; goratu, goretsi, ospatuIllusus, a, um, illudo pi.Illutus, a, um, ez ikuzia, zikinIlluvies, iei, f. zikinkeria, zaborIlluxi, illucesco perf.Illyria, ae, f. IliriaIllyricum, i, n. IliriaIllyricus, a, um, IliriakoIllyrii, orum, mpl. iliriarrakIlotae, arum, mpl. ilotoak, Spartako esklaboakImaginarius, a, um, aizun, alegiazko, ustezko, idurizkoImaginatio, onis, f. iduripen, itxurapenImaginor, aris, ari, atus sum, dep. tr. itxuratu, idurituImago, inis, f. itxura, iduri, irudi ; zehazketa ; era, antz ; arrima herratua, mamu, iratxo ; gogoeta, oroipen ; concipere animoimaginem rei, zerbait itxuratu ; sub imagine amicitiae, adiskidantzaren itxuran ; oihartzun, aranaImbecillis, e, ahul, indargabe, agor (lurra) ; oilo, oilo-busti, uzkur, lotsorImbecillitas, atis, f. ahulezia, indargabe, sendotasungabe ; uzkurtasun, izitasun174

Imbecillius, adb. konp. ahulkiagoImbecillus, a, um, ahul, indargabe, agor (lurra) ; oilo, oilo-busti, uzkur, lotsorImbellis, e, baketiar, gerrari-ihesi, babesgabe ; kaltegabeko ; uzkur, lotsorImber, bris, m. euriketa, erauntsi, isola, uharre ; hodei ; negar ; odol zione, odoltzaImberbis, e, bizargabe ; ume-moko, ume-gorriImberbus, a, um, bizargabe ; ume-moko, ume-gorriImbibo, is, ere, bibi, tr. blaitu, lekatu, letatu ; zurgatu, zurrupatu, hurrupatu ; erabaki, gogohartuImbrex, icis, f. bizkar teilaImbricatus, a, um, teilakatua ; teila eran ezarriaImbrifer, fera, ferum, euri ekarleImbrius, a, um, InbrosekoImbrus, i, f. Inbros,Trazia ondoko uharteaImbuo, is, ere, bui, butum, tr. hurtatu, hureztatu, busti ; bete, hezi, eskolatu ; saiatu, entseatuImbutus, a, um, imbuo pi.Imitabilis, e, jarraigarri, antzeragarriImitamen, inis, n. itxurapen, iduripen, aldakiImitamentum, i, n. aldaki, biridazki ; antzeraketa, antzarpen ; maltzurkeria, sabelzurikeriaImitatio, onis, f. aldaki, biridazki ; antzeraketa, antzarpen ; maltzurkeria, sabelzurikeriaImitator, oris, m. jarraitaile, jarraikitzaile, antzegileImitatrix, icis, f. jarraitzaile, antzegile (emakumea)Imitatus, a, um, imitor pi. ; -ri jarrai, -ren antzera ; jarraitua, antzeratuaImitor, aris, ari, dep.tr. antzeratu, itxuratu, antzekotu; jarraitu, jarraikiImmaculatus, a, um, orbangabe, notagabe, nokugabeImmadesco, is, ere, madui, intr. bustiImmane, adb. neurrigabe, gehiegi, biziki; izugarrikiImmanis, e, neurrigabe, gaitz, harrigarri, izugarri; basa, basati, gogorImmanitas, atis, f. gehiegikeria, gaiztasun, okerkeria; gaiztakeria; immanitas sceleris, izugarriko gaiztakeria; zakarkeria,mokorkeria; basakeria, abrekeriaImmaniter, adb. neurrigabe, gehiegi, biziki; izugarrikiImmansuetus, a, um, basa, hezgaitzImmature, adb. goizikImmaturitas, atis, f. heldugabetasun, ondugabetasun ; adingabe ( neskatilaren ezkontzeko) ; urdurikeriaImmaturus, a, um, ondugabe ; goiz-, heldugabe, mugagabe, adinagabeImmedicabilis, e, sendaezin, sendagaitz, osaezin ; hilkorImmeditate, adb. gogarpengabe, ohartugabeImmemor, oris, ohartugabe, oroitgaitz, ahanzkor ; eskergabe, eskergaiztoImmemorabilis, e, ezoroitgarri, esanezinImmemoratus, a, um, berri, argitaragabeImmensitas, atis, f. mugabetasun, baztergabetasun, amaigabetasunImmensum, adb. neurrigabe, mugagabe, harrigarriro, izugarrikiImmensus, a, um, mugagabe, amaigabe, harrigarri, izugarriImmeo, as, are, intr. sartuImmerens, entis, merezigabe(ko), obengabeImmerenter, adb. merezigabe, zuzenkontraImmergo, is, ere, mersi, mersum, tr. sartu, ito, murgildu, urperatu ; immergere se studiis, irakasten jarriImmerito, adb. zuzenkontra, bidegabe ; haud immerito, zuzen, zuzenki, ederkiImmeritus, a, um, merezigabe ; obengabe ; zuzenkontrakoImmersabilis, e, hurperatuezin, hurperagaitz ; murgilduezinImmersi, immergo perf.Immersus, a, um, immergo pi.Immigro, as, are, intr. sartuImminens, entis, immineo po.Immineo, es ere, intr. goi izan, garai izan, pikatu ; hurbildu, bulkatu, bultzatu, jarraitu ; imminere hosti fugaci, etsaiihesiari jarraitu ; mehatxatu, zemaitu, hurbildu, alboratu ; imminet bellun, gerra hurbil dago ; zelatatu ; gutiziatuImminuo, is, ere, i, utum, tr. gutxitu, txikitu, ahuldu ; arindu, ematu ; honditu, porrokatuImminutio, onis, f. gutxipen, murrizpen, ahulduraImmisceo, es, ere, miscui, mixtum edo mistum, tr. nahasiImmiserabilis, e, ezurrikarri, ezerrukariImmisericors, ordis, bihozgabe, bihozgogorImmisi, immitto perf.Immissio, onis, f. –n kontra gudutaldeen ipinketaImmissus, a, um, immitto pi.Immistus, a, um, immisceo pi.Immitis, e, ondugabeko, ezondua ; basa, gogor, bihozgabe ; immite caelum, egutaro gogorra ; zorrotz, basatiImmitto, is, ere, misi, missum, tr. bidali, igorri, sartu ; utzi, askatu, handitzera utzi ; immettere habenas, tokariak, hedeakaskatu175

Immixtus, a, um, immisceo pi.Immo, adb. alderantziz, hortik ez urrun, bai ; eta ere, zer diot ?; quin immo, erranahi bera ; goazen, berazImmobilis, e, higiezin, higigaitz ; aldagaitz, iraunkor ; geldi, otzan ; soraio, urrikalgaitzImmobilitas, atis, f. gelditasun, higiezinaImmoderate, adb. neurrigabe, eragabe ; araugabeImmoderatio, onis, f. eragabekeria, neurrigabekeriaImmoderatus, a, um, neurrigabe, mugagabe, amaigabe, gehiegizkoImmodeste, adb. araugabe, neurrigabe, izarigabeImmodestia, ae, f. eragabeko, nabarmenkeria, gehiegikeriaImmodestus, a, um, eragabe, nabarmen, zentzugabekoImmodice, adb. gehiegiki, gainezka, neurrizgain, -egiImmodicus, a, um, mugagabe, amaigabe, neurrigabe, egundoko, egundanoko ; neurrizgorako, bortitz, zakar, mutiriImmodulatus, a, um, doinuaraugabe, doinuneurrigabeImmolatio, onis, f. opari, heriotzeImmolator, oris, m. opariegileImmolo, as, are, tr. heriotzerako eskaini, opari egin ; hil, eroImmorior, eris, i, mortuus sum, dep. intr. hilImmoror, aris, ari, dep. intr. geratu, gelditu, egon ; egondatu (urak) ; -n bermatu, jarri, tink egonImmorsus, a, um, ausikiaImmortalis, e, hilezina, hilezkor, jainkozko ; Immortales edo Dii immortales, Jainkoak, Hilezinak ; galdugaitz, ezingalduaImmortalitas, atis, f. ezilkortasun, ezinilaImmortaliter, adb. jainkoen era, jainkoen gisaImmortuus, a, um, immorior pi.Immotus, a, um, immoveo pi. ; geldi, igigabeko ; sor, soraio, bihozgabe, tinko, izugaitz, beldurgabe, kordokaezinImmugio, is, ire, ivi edo ii, intr. orro egin, marruma egin, ozenduImmulgeo, es, ere, tr. jetziImmunditia, ae, f. zikinkeria ; zakarreriaImmundus, a, um, zikin, lohitsu ; lizunImmunis, e, zergagabe, aske ; ogibidegabe, alfer ; gabe, arrotzImmunitas, atis, f. zergaeza, zergagabe ; eskubide, askatasunImmunitus, a, um, harresigabe, ez azkartua, idekia ; ibilgaitz, iragangaitz (bidea), zuloz beteaImmurmuro, as, are, intr. tr. marmar egin, marmaraka ari, marmaratuImmutabilis, e, aldaezina, aldagaitzImmutabilitas, atis, f. aldaezina, aldaezintasunImmutatio, onis, f. aldaketa, aldakuntza, aldapen ; immutatio verborum, aldakuntza, hitzordainImmutatus, a, um, aldaezina, aldagaitz ; asaldatua, estutua, larrituaImmutesco, is, ere, mutui, intr. isil egon, isilduImmuto, as, are, tr. aldatu, bestelatu ; hitzordainduImmutui, immutesco perf.Imo, ik. immoImpacatus, a, um, ezbaketua, ezematua, durduri, ezinegonaImpactio, onis, f. koska, topoImpactus, a, um, impingo pi.Impallesco, is, ere, pallui, intr. zurbildu, zurpailduImpar, aris, antzgabe, ezberdin, bereiziko ; zenbaki bakoitz ; impar certamen, borroka ezberdina ; impar dolori, minakgaraituaImparatus, a, um, ustekabean hartua, atzemana, gaineratuaImpariter, adb. ezberdin, ez era bereanImpartio, Impartior…ik. impert…Impastus, a, um, baraurikImpatibilis, e, jasanezina, jasangaitzImpatiens, entis, jasangaitz, menperaezin ; impatiens frigorum, hotza jasanezinImpatienter, adb. urduriki, jasanezinez ; biziroImpatientia, ae, f. urduritasun, ezinegona ; pairugabe(tasun)Impavide, adb., beldurgabeImpavidus, a, um, beldurgabe, izugaitz, bihoztu, bulartsuImpedatio, onis, f. zurkaizketa, zurkaizpenImpedimentum, i, n. eragozpen, oztopo ; eragozpide, lokarriak ; matratzu, tresneria ; zamariakImpedio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. eragotzi, debekatu, poxelu egin, ez utzi ; inguratu, lotu, tinkatu ; estutu ; impedire caputcorona, koroitu, koroia ezarriImpeditio, onis, f. eragozpen, oztopuImpeditus, a, um, impedio pi. ; eragotzia, trabatua ; impediti milites, tresneriaz zamatu soldadoak ; ilun, korapilatsu ;neketsu ; ibilgaitz, igarogaitzImpedo, as, are, tr. zurkaiztatuImpegi, impingo perf.176

Impello, is, ere, puli, pulsum, tr. jo, koskatu ; kordokatu, inarrosi ; sakatu, bulkatu, bultzatu ; eragin, zirikatu, lehiarazi ;impellere aliquem ad scelus, norbait okerrera bulkatu ; impellere aliquem in fraudem, norbait iruzurtuImpendeo, es, ere, intr. gorago izan ; berehalakoa izan ; alderatu, hurbildu ; zemaituImpendio, adb. asko, ainitz, ausarkiImpendium, ii, n. igorpen, diruxahutze ; irabazi, mozkinImpendo, is, ere, pendi, pensum, tr. igorri, xahutu, erabili, lan egin, -ri lotu ; impendere operam in, -z arta hartuImpenetrabilis, e, sargaitz, zulagaitz ; ulertezin, ulergaitzImpensa, ae, f. igorpen, diruxahutze ; numma impensa, ordaingabeImpense, adb. garesti, aberaski, handizkiImpensus, a, um, impendo pi. ; adj. handi, ugari, oparo ; impenso pretio, garesti ; impensus amor, maitemin ; impensaepreces, otoitz suharrakImperator, oris, m. agintari, nausi ; aitzindari militar ; imperator, general garaitzailearen izena ; enperadoreImperatorius, a, um, agintari-, aitzindari-, enperadore-Imperatrix, icis, f. agintarisa ; andere, andreImperatum, i, n. aginteImperceptus, a, um, ohargaitz, sumagaitz, ulergaitz, ulertezinImpercussus, a, um, ezjoa, ezkaskatuaImperditus, a, um, ezilarazia, ezerana ; ezezereztatuaImperfecte, adb. gaizkiImperfectus, a, um, akastun, itzaldun, markets ; ezoso, amaitugabeImperfossus, a, um, ezulatuaImperiose, adb. larderiaz, harrokeriaz, zorrozkiImperiosus, a, um, aginkor, agintari; larderiatsu, zorrotzImperite, adb. antzegabe, moldegabe, maldarki, trabeskiImperitia, ae, f. ezjakina, moldegabekeria, trakeskeriaImperito, as, are, tr. intr. aginduImperitus, a, um, ezjakina, antzegabe, maldar, traketsImperium, ii, n. aginte, ahalmen; nagusigoa, agintaritza; Erromatik kanpoko agintaritza zibila, militarra, auzikoa; essecum imperio, agintea izan; imperia, nagusiak, buruzagiak; enperadoregoa;Impermissus, a, um, ezaizu, ezsori, ez zilegi, debekatuaImpero, as, are, intr. tr. nagusi izan, menpeko izan, agintaritza izan ; imperare sibi, bere buruaz jabe izan ; agindu, erabaki,leporatu, eragin, behartu, galdetu, eskatu ; imperare civitate obsides, bahituak hiriari eskatuImperspicuus, a, um, sargaitz ; ulergaitz, adigaitzImperterritus, a, um, izugaitz, beldurgabeImpertio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. adierazi, jakinarazi, esan ; banatu ; emanImpertior, iris, iri, dep. tr. adierazi, jakinarazi, esan ; banatu ; emanImperturbatus, a, um, izugabe, izuezin, izugaitzImpervius, a, um, ibilgaitz, igarogaitzImpes, impetis, ik. impetusImpetibilis, e, jasanezin, jasangaitzImpetigo, inis, f. azalmin, negalImpetitus, a, um, impeto pi.Impeto, is, ere, ivi, itum, tr. oldartu, eraso, jazarriImpetrabilis, e, lortugarri, erdiesgarri ; erdiesleImpetratio, onis, f. erdiespen, lorpenImpetro, as, are, tr. lortu, erdietsi, eskuratu ; amaitu, bukatu, bururatuImpetus, us, m. oldar, olde ; impetum sustinere hostium,, etsaiaren oldarra jasan ; su, gar, beroaldi, mutiritasun,suhartasun; divinus impetus, goiargi jainkozko; impetus libidinum, irriken oldarra; usna, sen; egitasmuImpexus, a, um, ezorraztua, baldar, zabar; ezikasia, basatiImpie, adb. erlijiogabe; gaizto; donausleImpietas, atis, f. dongakeria, fedegabekeria; sendiko eginbideen ahanzteaImpiger, gra, grum, bizi, bizkor, erneImpigre, adb. laster, zalantzagabeImpingo, is, ere, pegi, pactum, tr. bulkatu, bultzatu; aurtiki; jo, kaskatu; impingere pugnum in os, muturreko bat ema,muturrean, ukabilkada emanImpius, a, um, erlijiogabe, gaizto ; bihozgogor, bihozgabeImplacabilis, e, bihozgabe, errukigabe, ankerImplacabilius, adb. konp. gogorkiago, zorrozkiagoImplacatus, a, um, jabalduezin, bihozgogorImplacidus, a, um, urduri, ezinegon ; basati, oldarkorImplecto, is, ere, plexi, plexum, tr. korapilatu, nahastuImpleo, es, ere, evi, etum, tr. bete ; implere aliquem muneribus ; norbait emaitzez mukurutu ; gizendu, ase ; impleriferinae, ehizikiz ase ; bukatu, amaitu, gauzatu, implere spem, itxaropenei erantzun ; implere promissa, hitza atxikiImplerunt, Implesti… ik. impleverunt, implevisti…Impletus, a, um, impleo pi.1. Implexus, a, um, implecto pi.177

2. Implexus, us, m. lotura, tinkaldi, besarkadaImplicatio, onis, lotura, nahasketa ; korapilo, nahaspil, nahaskeriaImplicatus, Implicitus, a, um, implico pi.Implicite, adb. isilbidez, zeharbidez ; ilunkiImplico, as, are, plicui, catum edo citum, tr. korapilatu, inguratu, nahasi, azaldu ; josi, bateratu ; implicare manus, eskutikhartu ; implicare tempora lauro, ereinotzez koroatu ; oztopatu, trabatu ; implicari aliqua re, zerbait bere gain hartuImploratio, onis, f. eske, eskaera, otoiImploro, as, are, tr. eskatu, otoituImplumis, e, lumagabe, hegogabeImpluo, is, ere, ui, utum, inperts. intr. euri egin ; tr. busti, ureztatuImpluvium, ii, n. inplubioa, etxe sarguan dagon euriurtegiaImpolite, adb. arrunki, oieski, nabarmenkiImpolitus, a, um, latz, landugabe ; arrunt, ikasigabe, oies, nabarmenImpollutus, a, um, ez-zikina, garbi, osoImpono, is, ere, posui, positum, tr. ezarri, ipini, jarri, lotu ; imponere dona aris, aldareetan emaitzak ipini ; imponeremilites in naves, gudutaldeak untzietara igoarazi ; buruzagi jarri ; imponere aliquem regem, norbait errege jarri ; behartu,eragin, hertsatu ; imponere tributum, zerga ezarri ; imponere poenas, gaztigatu ; -n gain ezarri, agindu ; larderiatu, iruzurtuImporto, as, are, tr. ekarri, sartu, barruratu, herriratu ; eragin, piztu, sortuImportune, adb. behargabe, bidegabe, zuzengabe ; eskergabe, ezgaraiz, orduzkanpoImportunitas, atis, f. jarrera kaltegarri ; mutirikeria, isikeriaImportunus, a, um, nekagarri, nardagarri, lortuezin ; ezgaraizko, ezorduko ; gogor, zorrotz, jasanezin, egarezin ;neurrigabe ; eragabe, ordugabe ; tzirtzilImportuosus, a, um, portugabe, helgaitz, hurbilgaitz (itsasbazter)Impos, otis, ezjabeImpositio, onis, f. ezarketa, ezarpenImpositus, a, um, impono pi.Imposui, impono perf.Impotens, entis, ezindua, ahalgabe, ahul ; ezjabe ; impotens laetitia, bere bozkarioa eutsiezina ; impotens sui, bereburuaren ezjabe ; neurrigabe, gogor, basatiImpotenter, adb. gehiegi ; haserrakorki, gogorki, ankerkiImpotentia, ae, f. ezina, ezintasun, ahalgabetasun ; gogorkeria, haserraldiImpraesentiarum, adb. orainImpransus, a, um, baraurikImprecatio, onis, f. birao, maradikazio, opagaixtoImprecor, aris, ari, dep. tr. arao egin, biraokatu, opagaixtotuImpressi, imprimo perf.Impressio, onis, f. talka, kaska, oldar ; zauzkada, zirrara ; oharpen ; azkardura (azentu)Impressus, a, um, imprimo pi.Imprimis, adb. lehenik, lehengoz, lehenbizi ; batez ere, batik batImprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. tinkatu, zapaldu ; ezarri ; bihotzean tinko sartu ; eragin, bultzatuImprobabilis, e, jasanezinImprobatio, onis, f. gaitzespen, ezonarpenImprobe, adb. gaizki, oker ; bidegabe, zuzengabe, ez-zuzenImprobitas, atis, f. gaiztotasun ; gaiztakeria, okerkeria, zatarkeriaImprobo, as, are, tr. gaitzetsi, ezonartu, baztertu, ezereztuImprobulus, a, um, zitalsko, gizatzarttoImprobus, a, um, gaixto ; bihurri, zital, makur ; handi, neurrigabe, gose ; improbus labor, lan idorra ; lizun, likitsImprocerus, a, um, txikiImprodictus, a, um, epegabeImprofessus, a, um, aitorgabe, ezagertuImpromptus, a, um, ahul, adoregabe ; impromptus linguae, nekez mintzatzaileImproperatus, a, um, astitsu, geldi, makalImproperus, a, um, astitsu, geldi, makalImproprie, adb. ezegoki, ezgisakiImproprius, a, um, ezegoki, ezgisakiImprosper, era, erum, zorigaiztoko, kaltekor, kaltegarriImprospere, adb. zoritxarrez, lorpengabeImprovide, adb. itsuka, arinki, burugabeImprovidus, a, um, axolagabe, somagabe, aurrez ez ikusiaImproviso, adb. ustegabe, ustekabean, batbateanImprovisus, a, um, ustegabeko, ezusteko ; batbateko, tupusteko ; ex edo de improviso, ustekabeanImprudens, entis, ezjakina, jakingabe ; me imprudente, nik jakingabe, ene isilean ; imprudente hoc feci, hori egin dutustegabetarik ; atzemana, ustekabean hartua, ; imprudentes milites , soldado ustekabean hartuak ; arin, buruarin, txoriburu,zentzugabeImprudenter, adb. jakingabe, ezjakinean, ustegabe ; arinki, sengabeImprudentia, ae, f. jakingabe(tasun) ; arintasun, zentzugabetasun ; arinkeria, txoraldi178

Impubes, is, eta Impubis, is edo eris, f. m. helgabe, heldugabeImpudens, entis, lotsagabe, mutiri, tzirtzilImpudenter, adb. oker, lotsagabeImpudentia, ae, f. lotsagabe, ahalkegabe ; lizunkeria, likiskeria, zikinkeriaImpudicitia, ae, f. lizunkeria, likiskeria, mutirikeriaImpudicus, a, um, lizun, likits, lotsagabeImpugnantes, ium, mpl. jazarleak, aurkatzaileakImpugnatio, onis, f. oldar, eraso, jazarketaImpugno, as, are, tr. eraso, jazarriImpuli, impello perf.Impulsio, onis, f. bultzada, talka, topo; olde, oldar, jokada ; eraginImpulsor, oris, m. eragile, bultzagile1. Impulsus, a, um, impello pi.2. Impulsus, us, m. bultzada, talka, topo ; olde, oldar, jokada ; eraginImpune, adb. zigorgabe, apengabe, kaltegabe ; impune ferre, zigorgabe izan, ez-zigortuImpunitas, atis, f. zigorgabe(tasun), apengabeImpunitus, a, um, zigorgabe, apengabe ; neurrigabeImpure, adb. lizunki, lohiki, zikinkiImpuritas, atis, f. eta Impuritia, ae, f. lotsakeria, zikinkeria,likiskeriaImpurus, a, um, lohitsu, likits, zikin, satsuImputatus, a, um, motzgabeImputo, as, are, tr. kontuan ezarri, konturatu ; agertu, baliarazi, -n gain ezarri ; egotzi, ezarri, leporatu ; imputere culpamalicui, norbaiti okerra leporatu ; emanImulus, a, um, imula oricilla, belarri-puntaImum, i, n. oinarri, zola, pekalde, mutur ; ab imo, muturrean ; ad imum, azkenean, bururaino, bukaerarainoImus, a, um, inferus sup. ; apalena, sakonena, muturreko ; ima arbor, zuhaitzondoaIn, abl. tokia : non, sedere in solio, aulkian eseri ; ambulare in horto, baratzean ibili ; zuzen noiz edo epea, in senectute,zahartzaroan ; in dicendo, mintza zagolarik ; in sex mensibus, sei hilabete gero ; nola, era, esse in armis, armatu izan ; essein cothurnis, koturnoak jantzi ; nor, zer, zergatia, pietas in parentibus, gurasoentzat maitasuna ; esse in spe, itxaroan izan,itxaro ; artean, erdian, in clarissimis ducibus haberi, agintari handien artean jarria izan. Akus. norantz, proficisci inGermanos, germanotarren ganantz joan ; iter in Santonum fines facere, Santontarren herrirantz jo ; non ote, zer tokitan,proximum iter in Galliam, Galiarako bide hurbilena ; Belgae spectant in septentrionem et orientem solem, Belgika iparsortaldean dago ; noiz, noizko, in proximum annum, heldu den urtean ; in perpetuum, betiko, betiereko ; jarrera, pietas inparentes, gurasoen maitarsuna ; peccare in aliquem, norbaiti kalte egin ; bono animo esse in populum Romanum,erromatarren onartzera ekarria, erromatarrak onartu ; helburua, xedea, in consilium consurgere, boztatzeko jaso ; banaketa,Gallia est omnis divisa in tres partes, Galia osoa hiru zatitan banatua dago ; in singulos homines, gizonkal ; in capita,jentekal ; era, muga, zenbat, milia passuum tria in longitudinem patere, luzetasunean hiru mila oin neurtuInaccessus, a, um, helgaitz, hurbilgaitz, hurbilezinInacesco, is, ere, acui, intr. garraztu, mingostu ; nahigabetu, gogaituInadustus, a, um, ez erreaInaedifico, as, are, tr. gainean, barruan eraiki ; harresitu, itxiInaequabilis, e, ezberdin, ezleunInaequabiliter, adb. ezberdinInaequalis, e, ezleun, ezberdin ; antzgabe, bestelako ; aldakorInaequalitas, atis, ezberdintasun, ezleuntasun ; antzgabetasunInaequaliter, adb. ezberdinInaequo, as, are, tr. berdindu, leunduInaestimabilis, e, baliozgaineko, neurrizgaineko, ezinberdinduzkoInaestuo, as, are, intr. berotu, haserratuInaffectatus, a, um, arrunt, soil, lauInagitabilis, e, geldi, higiezinInalbeo, es, ere, intr. zurituInamabilis, e, higuin, nardagarri, ezatseginInamaresco, is, ere, intr. garraztu, mingostuInambitiosus, a, um, hotsandigabe, ospegabeInambulatio, onis, f. ibiltoki ; ibilaldiInambulo, as, are, intr. ibiliInamoenus, a, um, goibel, ilun, itsusi, ezatseginInane, is, n. hutsune; per inania, airez, hutsuneanInaniloquus, a, um, astakeria esaleInanimis, e, Inanimus, a, um, bizigabe, hatsgabe, arnasgabeInanio, is, ire, ivi, itum, tr. hustuInanis, e, huts, jendegabe ; barurik, urdailuts; inanis domus, etxe biztanlegabe; ezikugai, bizigabe; inanis umbra,gorpuzgabeko itzal; ezdeus, baliogabe, alfer, alferreko; inania verba, hitz zoro, ele zoro; harro, harroputzInanitas, atis, hutsune, zulo; ezerezkeria, ezdeuskeriaInaniter, adb. debaldetan, alferrik179

Inardesco, is, ere, arsi, intr. suhartu, sutu; erre, piztu (irrika)Inarefactus, a, um, legortua, idortuaInaresco, is, ere, arui, intr. legortu, idortuInargentatus, a, um, dirudunInargute,Inaro, as, ari, tr. lurperatu goldatuzInarsi, inardesco perf.Inartificialis, e, soil, lauInartificialiteer, adb. soilki, laukiInarui, inaresco perf.Inascensus, a, um, ezigoaInassatus, a, um, errea, kiskaliaInassuetus, a, um, ezohitua, ohigabeko ; ezohiko, ezohizkoaInaudax, acis, beldurkor, beldurtiInaudio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. entzun, ikasiInauditus, a, um, inaudio pi. ; adj. entzungabe, ezentzun, adigabe ; gorde, isilInauguratio, onis, f. hastapen, zabalaldiInauguro, as, are, intr. iragarri, auguroak galdetu ; hasi, zabalduInaures, ium, fpl. belarritakoakInauro, as, are, tr. urreztatu ; aberastuInauspicato, adb. auguroak galdetugabeInauspicatus, a, um, auguroak galdetugabeko, zorigaiztoko, kaltegarri, galgarriInausus, a, um, ezausarti, ezmutiri, eznabasiIncaeduus, a, um, ezmoztua, ezebakia (egurra)Incalesco, is, ere, calui, intr. berotu ; erre (irrika)Incalfacio, is, ere, tr. berotuIncallide, adb. moldegaizki, baldarkiIncallidus, a, um, baldar, trakets, moldegaitz, ezjakinaIncandesco, is, ere, candui, intr. su piztu, suak hartu, gorituIncantamentum, i, n. lilura, aztikeria, zoramen, xoraduraIncanto, as, are, tr. intr. liluratu, zoratu, zorabiatu, xaramalatuIncanui, incanesco perf.Incanus, a, um, zuri (biloak) ; aitzinako, aspaldiko, lehengoIncassum, adb. alferrik, debaldetanIncastigatus, a, um, zigortugabeIncaute, adb. arretagabe, ohargabeIncautus, a, um, arretagabe, burugabe, ohargabe, sengabeko ; ustegabean hartua ; ustegabeko, ezustekoIncavillor, aris, ari, dep. tr. barregarritu, parragarritu, irrigarrituIncedo, is, ere, cessi, intr. ibili, aurreratu, heldu, geratu, gertatu ; sartu ; hartu, nagusituInceleber, Incelebris, is, ezaipatua, ezezaguna, ospe txikikoIncelebratus, a, um, ezaipatua, ezesanaIncenatus, a, um, bazkaldugabeIncendiarius, a, um, sute-, suteko ; suemaile, supizleIncendium, ii, n. errete, sute ; goritasun ; grina biziIncendo, is, ere, cendi, censum, tr. piztu, erre, kiskaili ; kitzikatu, nahasiInceno, as, are, intr. ezbazkaldu ; -n bazkalduIncensio, onis, f. errete, sute1. Incensus, a, um, incendo pi.2. Incensus, a, um, ez-zentsatua, ezerroldatuIncepi, incipio perf.Inceptio, onis, f. hasiera, hastapen, abiamenIncepto, as, are, tr. hasi, abiatu ; mokoka ari, hizka-mizka egin, liskar egin, aharratuInceptum, i, n. hasiera, hastapen ; abiamen, egitasmo1. Inceptus, a, um, incipio pi.2. Inceptus, us, m. hasiera, hastapen ; abiamen, egitasmoIncerniculum, i, n. bahe, zetabeIncerno, is, ere, crevi, cretum, tr. bahetu, eralkiIncerto, adb. ziurgabe, zalantzan, ezbaian, jakingabeIncertum, i, n. zalantza, ezbai, koloka ; in incerto esse, ezbaizko izanIncertus, a, um, ezbaizko, zalantzazko, ez-ziur ; aldakor, galgarri, kaltegarri ; res incerta, ateka gaixto, kinka txar ;ezjakina, incertus quid ageret, ez-zakian zer eginIncessi, incedo eta incesso perf.Incesso, is, ere, ivi edo ii, tr. oldartu, jauzi, jazarri ; salatu ; hartuIncessus, us, m. ibilera ; oldar, olde ; sarrera, sarbide, igarobideInceste, adb. lizunki, likiskiIncesto, as, are, tr. zikindu, likistu, lizundu ; itsusitu, laidoztu180

Incestum, i, n. lizunkeria, likiskeria ; adulterio, ezkontzahauste ; ahaidekeria1. Incestus, a, um, zikin, likits ; adulteriogile ; ahaidekeriagile ; erlijiogabe2. Incestus, us, m. ahaidekeriaInchoo, as, are, tr. hasi, abiatu, zirriborratu1. Incido, is, ere, cidi, intr. erori, jauzi ; aurkitu, topatu ; inciderein hostem, etsaiarengaina jauzi ; incidere in mentem,gogoratu ; gertatu, geratu, buruz buru egin, forte incidit ut…, gertatu zen…2. Incido, is, ere, cidi, cisum, tr. moztu, erdiratu, arraildu ; kimatu, xedarratu ; incidere vites, mahatsa moztu ; incidere inaes, brontzea zizelatu ; gelditu, kenduIncinctus, a, um, incingo pi.Incingo, is, ere, ui, cinxi, cinctum, tr. inguratu, itxiIncino, is, ere, ui, centum, intr. jo (musika) ; tr. abestu (tresnareki laguntua)Incipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. hasi, abiatu, lotu ; intr. abiatuIncise, adb. eraskinez, arteko hitzezIncisim, adb. eraskinez, arteko hitzezIncisio, onis, f. eraskin, arteko hitzIncisum, i, n. eraskin, arteko hitzIncisura, ae, f. mozketa (soka, hari) ; ebaketa, ziristada, arraildura ; kimaketa ; marra1. Incisus, a, um, incido 2. pi.2. Incisus, us, m. ebaketa, mozketa (zuhaitzak)Incitamentum, i, n. zirika, ziztada, kiña, sustapenIncitatio, onis, f. kiña, zirikaldi ; oldar, eragin, ekinaldi, arintasunIncitatius, adb. lasterragoIncitatus, a, um, incito pi. ; adj. azkar, arin, bizi, mutiri, oldartsu, lehiatsu, suharIncito, as, are, tr. aurtiki, bulkatu, bultzatu, lehiatu ; eragin, berotu ; incitare ad bellum, gerrara bultzatu1. Incitus, a, um, azkar, arin, lehiatsu, oldartsu2. Incitus, us, m. higidura azkarIncivilis, e, oies, basati, gaizkikazi, gaizkihaziInciviliter, adb. oieski, arrunki, basakiInclamito, as, are, tr. intr. oihuka ariInclamo, as, are, intr. oihu egin ; tr. deitu, otoitu, eskatu ; gaiztu, erasiatu, iraindu, laidoztatuInclaresco, is, ere, clarui, intr. ospatua, goratua, aipatua izanInclemens, entis, gogor, gaitz, zorrotz, basatiInclementer, adb. gogorki, zorrozki, basaki, garrazkiInclementia, ae, f. gogorkeria, basakeria ; gogortasun, gaiztasun, garraztasun ; inclemntia caeli, aro gogorraInclinatio, onis, f. makurdura, okertasun ; zaletasun, griña, tirria, aiher, lixter ; aldaketa, gorabehera ; mintzorraInclino, as, are, tr. makurtu, kupuxtu, okertu ; inclinare caput, burua makurtu, kupuxtu ; inclinare, inclinare se, inclinari,makurtu, okertu ; saihestu, ihes egin (gudutaldeak) ; ahuldu, beheratu, utzi ; acies inclinatur, armadak atzera egiten du ;inclinat mihi animus ut…uste dutInclitus, ik. inclytusIncludo, is, ere, clusi, clusum, tr. hetsi , sartu ; moztu (bidea) ; mugatu, zedarritu, bukatu, gelditu, tinkatu ; includerevocem, ahotsa itoInclusio, onis, f. atxiloketaInclusus, a, um, includo pi.Inclytus, a, um, omendun, ospatsu, aipatua, aipagarriIncoactus, a, um, ezbehartua, oldezko, gogozko ; gatzatuaIncoactilia, ium, npl. estainuzko ontziak1. Incoctus, a, um, incoquo pi.2. Incoctus, a, um, ezerrea, ezegosia, gordinIncoenatus, ik. incenatusIncoepto …ik. incepto…Incogitans, antis, gogoetagabe, gogarpengabe, burugabeIncogitantia, ae, f. burugabe(tasun), buruarinduraIncogitatus, a, um, gogarpengabe, gogapengabeIncogito, as, are, tr. gogoetatu, gogartu, hausnartu, gogoan erabiliIncognitus, a, um, ezezaguna, aztergabe, ikusigabe ; ezgaldetua, jabegabeIncola, ae, m.f.. biztanle ; herritarIncolo, is, ere, colui, intr. tr. bizi, egonIncolumis, e, oso, ondo, kaltegabe, zaurigabeIncolumitas, atis, f. sendotasun, salbamen, zaintzaIncomis, e, gaizkikasi, gaizkihazi, oies, baldres, arruntIncomitatus, a, um, jarraigoagabeIncomitio, as, are, tr. guztien aurrean iraindu, laidoztatuIncommendatus, a, um, adeigabe, begiramengabeIncommode, adb. ezegoki, behar ezbezalaIncommoditas, atis, f. ezegokitasun ; neke, nekaldi, ezerosotasun ; mutirikeria, isiIncommodo, as, are, intr. hasarretu, asaldatu, mindu, kalte egin181

Incommodum, i, n. gaixotasun, eritasun ; nahigabe, neke, kalte, oben ; incommodum afferre, kalte eginIncommodus, a, um, gaixo, eri ; ordugaitz, ezorduko, nekagarri ; ezeroso, ezegoki, eragabe, esker gaixtoIncomparabilis, e, berdingabeko, kidegabeko, ezinberdinIncompertus, a, um, ezezaguna, apal, xumeIncomposite, adb. antolagabe, antzegabe, eragabeIncompositus, a, um, araugabe(ko), neurrizgabe(ko)Incompte, adb. antzegabeIncomptus, a, um, eragabe(ko), axolagabe, arretagabe, orraztugabe ; trakets, moldegaitzInconcessus, a, um, eragotzia, debekatuaInconcinnitas, atis, f. apintargabe, simetriagabe, ezedertasun, dotoregabetasunInconcinnus, a, um, ezsimetriko, ezeder, ezdotore, baldar, trakets, trauskilInconcussus, a, um, ez higikor, ezerabilkor, ezaldakor, gotor, tinkoIncondite, adb. nahas, nahas-mahas, araugabeInconditus, a, um, ilun, nahasi, eragabe, araugabeko, eragabekoInconfusus, a, um, eznahasgarri, nahasigabe, bare, jabal, otzanIncongruens, entis, ezegoki, eragabeko, gisagabeko, behar ezbezalakoInconsequentia, ae, f. jarraigabeInconsiderantia, ae, f. arinkeria, txolinkeriaInconsiderate, adb. arinki, ohartugabeInconsideratus, a, um, ohartugabe, txoriburu, arin, hausnartugabeInconsolabilis, e, arintezin, pozgaitz, ezinpotzInconstans, antis, aldabera, aldakor, arin, iraupengabe ;Inconstanter, adb. iraupengabe, arinki, tenkadaka, arteka, builtakaInconstantia, ae, f. aldakortasun, aldaberatasun, arintasunInconsulte, adb. arinki, jarraigabe, zentzugabeInconsultu, inconsulto meo, neri galdetu gabe, neri aholku galdetu gabeInconsultus, a, um, ohartugabe, hausnartugabe, sengabeko, buruarin ; aholkugabe ; aholkatugabeInconsumptus, a, um, higatugabe, endurtugabe; osoIncontaminatus, a, um, zikindugabe, garbiIncontentus, a, um, ez hedatua, ez-zabaldua; lasai, manuIncontinens, entis, lizun, lizunkoi, zakar, neurrigabeko; irritsez ez jabe, haserratuIncontinenter, adb. zuhurtasungabe, gehiegi, neurrigabeIncontinentia, ae, f. aldakortasun, aldaberatsun, arintasunInconveniens, entis, ezegoki, moldegabeko, behar ez bezalakoIncoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. erre, errarazi, egosi, egosiarazi, tindatuIncorporalis, e, gorpuzgabe, soingabekoIncorrectus, a, um, ez-zuzenduaIncorrupte, adb. zuzenki, garbiro ; osoki, zeharoIncorruptus, a, um, ustelgabe, andeagabe, oso, osasundun ; akasgabeko, ustelezin, ustelgaitz, oso, zintzo ; incorruptimores, ohitura akasgabekoak ; incorrupti judices, epaile akasgabekoakIncoxi, incoquo perf.Increbresco, is, ere, eta Increbesco, bui, intr. maizagotu ; handitu, aniztu ; loditu ; hedatu, zabalduIncredibilis, e, sinitsezin, sinisgaitz ; ezinasmaIncredibiliter, adb. ezinsinistuzIncredulus, a, um, sinisgogor, sinisgaitzIncrematus, a, um, errea, kiskailIncrementum, i, n. gehigarri, gehikuntza, emendio, berrapen ; gorapen (hilargia) ; osagarri, betegarri, eraskin ; goraldi,jasoaldi ; haurrak, ondokoak, ondorengoIncrepito, as, are, tr. intr. iraindu ; gaiztu, erasiatu, larderiatu ; zirikatu, piztu, aholkatuIncrepitus, a, um, increpo pi.Increpo, as, are, ui, itum, intr. zarata egin, zartatu, ozendu ; tr. entzunarazi ; salatu, larderiatu, liskar egin, erasiatu ;zirikatu, eragin, zuzpertuIncresco, is, ere, crevi, intr. hazi, sortu, handitu, larritu, bilbatuIncretus, a, um, nahasia ; bahatugabeIncruentatus, a, um, odolgabe(ko)Incruentus, a, um, odolgabe(ko) ; incruenta victoria, garaipen odolgabea ; ez zaurituaIncrusto, as, are, tr. azaldu, gantzutu, igurtzi ; zartatu, zurituIncubatio, onis, f. txitaldi, txitaketa ; lo (gaixotasuna)Incubito, as, are, atum, intr. etzan ; kokatu, berotu1. Incubitus, a, um, incubo pi.2. Incubitus, us, m. etzaketa ; txitaldi, txitaketaIncubo, as, are, ui edo avi, itum edo atum, tr. intr. etzan , makurtu, okertu, kupuxtu ; jauzi, jazarri ; kokatu, arraultzakberotuIncubui, incubo eta incumbo perf.Inculco, as, are, tr. estutu, tinkatu, zapaldu (oinez) ; sarrarazi, bete ; gogoan sarrarazi, sartuInculpatus, a, um, errugabe, hobengabe182

Inculte, adb. oieski, trakeski, moldegaizki1. Incultus, a, um, ezlandua, landugabe ; basa, basati, oies, ez-hezia, ezikasia2. Incultus, us, m. ezjakina, ezjakintasun ; zakarkeria, baldreskeriaIncumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. etzan, sakatu, bermatu, ipini, jarri ; incumbere remis, indarka arraun egin ; eraso,jauzi, jazarri, oldartu ; incumbere in hostem, etsaiari jazarri ; ekin, ari izan, lehiatu, -ra jo ; incumbere animo in bellum,gerra gogoan izanIncunabula, orum, npl. sehaska, ohako ; ab incunabulis, sehaskatik haste ; jatorri, etorki, sorterroIncuratus, a, um, artagabeIncuria, ae, f. artagabe ; lazokeria, zabarkeria, axolagabekeria, ezaxolkeria ; arduragabeIncuriose, adb. arduragabe, axolagabe, arretagabeIncuriosus, a, um, arduragabe(ko), axolagabe(ko), ezaxol ; ezartatua, utziaIncurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, intr. tr. jauzi, oldartu, eraso ; incedere (in) hostes a tergo, etsaiak atzetik jo ;heldu, hedatu, zabaldu, erori, irabazi, eskuratu, merezi ; gertatuIncursio, onis, f. joaldi, talka, kaska ; eraso, erasoaldi ; sarraldi, napurkeriaIncursito, as, ari, intr. jauzi, eraso, sartuIncurso, as, are, tr. intr. jauzi, oldartu, eraso, sartu ; heldu, gertatu, jazoIncursus, us, m. eraso, oldarIncurvatio, onis, f. makurketa, okerketa, kakoketa ; makurdura, makurtasunIncurvo, as, are, tr. makurtu, konkortu, bihurtu, uzkurtuIncurvus, a, um, makurtua, okertua, bihurtua, biribilduaIncus, udis, f. ingudeIncusatio, onis, f. erasi, gaitzespenIncuso, as, are, tr. salatu, gaitzetsi ; kexatu ; incusare aliquem inertiae, norbaiti nagikeria gaitzetsi1. Incussus, a, um, incutio pi.2. Incussus, us, m. talka, kaska, topoIncustoditus, a, um, ez zaindua, zaindugabe, utzia ; ez zuhur, ez-zentzuko, zentzugabeIncusus, a, um, mailuz landuaIncutio, is, ere, cussi, cussum, tr. bultzatu, bulkatu, igorri, jo, kaskatu, incutere telum, gezia igorri ; piztu, sortu,eragin,egin ; incudere terrorem, lazkeria, izukeria sortuIndagatio, onis, f. azterketa, bilaketaIndagator, oris, m. azterle, azterlariIndagatrix, icis, f. azterle, azterlari (emakumea)1. Indago, as, are, tr. aztertu, , bilatu, barnatu, somatu ; aztarnak hartu, aztarnatu, herexatu, usnatu2. Indago, inis, f. aztarnaketa ; ehizasare, ehiztari herrenkadaInde, adb. bertatik ; hinc…inde edo inde…inde, alde batetik… bestetik… ; horrengandik, horiengandik, hortik ; gero,geroztik, ondorenIndebitus, a, um, ez-zorIndecens, entis, itsusi, lohi, lotsagarri, lizunIndecenter, adb. itsuski, lotsagabe, lotsagarrikiIndecentia, ae, f. eragabekeria, lotsagabekeria, itsuskeria, lizunkeriaIndeceo, es, ere, intr. ez-egoki izan, lotsagabe izanIndeclinabilis, e, gotor, iraunkor, aldagaitz, aldaezinIndeclinatus, a, um, aldagaitz, aldaezin, iraunkorIndecore, adb. itsuski, lotsagabeIndecoris, e, itsusi, tzirtzil, lotsagarriIndecorus, a, um, itsusi, laidotsu, lotsagarri, ezegoki, moldegabeIndefatigabilis, e, Indefatigatus, a, um, nekaezin, nekagaitzIndefensus, a, um, babesgabe, laguntzagabeIndefinite, adb. mugagabe, taigabeIndefletus, a, um, eznegarztatuaIndeflexus, a, um, ezmakurtua (adinaz)Indejectus, a, um, eziraulia, ezuzkailiaIndelebilis, e, ezabaezin, ezabagaitz, kenduezin, suntsiezinIndelibatus, a, um, ezasia, oso, ukigabeIndemnatus, a, um, ezkondenatua, ezgaitzetsia ; epaiketagabe gaitzetsiaIndemnis, e, kaltegabe, zaurigabeIndenunciatus, a, um, ezagertua, ezaldarrikatuaIndeploratus, a, um, eznegarztatua, negarztatugabeIndepravatus, a, um, ezaldatua, aldatugabeIndeprecabilis, e, otoitzez batertezin, ezinbesteko, nahitaezIndeprensus, a, um, sumagaitz, sumaezinIndeptus, a, um, indipiscor pi. lortzaile, eskuratzaile ; lortu, eskuratu, ardietsiIndesertus, a, um, ezutzia, bizi, egonIndestrictus, a, um, zaurigabe, makurgabe, kaltegabeIndetonsus, a, um, ezmoztua (biloa), biloluzedun, ileluzedunIndevitatus, a, um, izana, jasana183

Index, icis, m. f. erakusle,iragarle, ezaungarri, ezaupide, zantzu ; erihandi, atzerakusle ; m. lekuko, jakile, salatzaile,zelatari ; ab indice Flavio, Flabioren salaketari esker ; aurkibide, lerro, izendegi, errolda ; ikerarri, azternarriIndi, orum, mpl. indiarrakIndia, ae, f. India ; India citerior, ulterior, Ganges alde honetako, alde besteko IndiaIndicatio, onis, f. ohar, oharpide, oharpen, adierazpen ; salneurri, zerga, petxaIndicatura, ae, f. ik indicatioIndicens, entis, esangabe ; me indicente, nik esangabeIndicium, ii, n. salaketa, salakuntza, salapen, aitortza, aitorpen ; conspirationis indicium facere, satorkeria salatu ; zantzu,aztarna, ezaupiude ; indicio esse, ezaupen hartu, eman ; azternarriz aztertu ; salaketasari1. Indico, as, are, tr. adierazi, ezagutarazi, agertu, salatu ; salneurria ezarri2. Indico, is, ere, dixi, dictum, tr. adierazi, erabaki, behartu, eragin ; indicere comitia, biltzarraren eguna erabaki, biltzarraepetu ; indicere tributum, zerga leporatuIndictio, onis, f. zerga, petxaIndictivus, a, um, (aldarrikariak) zabaldua, azalduaIndictus, a, um, esangabe ; auzigabe ; indicta causa aliquem damnare, norbait auzigabe gaitzetsiIndicus, a, um, India-, IndiakoIndidem, adb. toki beretik, gauza beretikIndidi, indo perf.Indifferens, entis, axolagabe, griñagabeIndifferenter, adb.nahasmahas ; axolagabeIndigena, ae, m. f. n. biztanle, herritar, bertakoIndigens, entis, indigo po. behartsu, behardun, ezergabe ; iz.mpl. behartsuakIndigentia, ae, f. behar, behartasun, eskastasun, txirotasunIndigeo, es, ere, ui, intr. beharrean, -gabe izan ; behar izanIndiges, etis, m. Indigetes, aberriaren jainkoIndigeste, adb. nahasIndigestus, a, um, nahasi, nahastu, nahaspilatuIndigetes, um, mpl. Indigetesak, aberriaren jainkoakIndignabundus, a, um, haserratsuIndignatio, onis, f. haserre, suminaldi, suminduraIndignatiuncula, ae, f. haserrattoIndigne, adb. zuzengabe, ezegoki, moldegabe, okerki ; suminki ; indigne ferre, haserratu, sumindu, samurtuIndignitas, atis, f. gaieza, oieskeria, arrunkeria, irain, laido ; haserre, suminduraIndignor, aris, ari, dep. tr. haserratu, sumindu, samurtu ; irain, laidostatu, baztertuIndignus, a, um, gaiez, ezgai, ezduin ; indignus ut edo qui impetraret, ez zaio zor lortzea, ardiestea ; ezegoki, ez beharbezalako ; non indignum mihi videtur, uste dut ; zuzengabe, doilor, zital ; indignum ! edo facinus indignum ! horiitsuskeria ! zer tzarkeria !Indigus, a, um, eskasdun, behardun ; aiher, gose ; -gura, -zale, -koiIndiligens, entis, ezaxol, arduragabe, nagiIndiligenter, adb. arduragabe, arretagabe, axolagabeIndiligentia, ae, f. ezaxolkeria, alferkeria, utzikeria, zehaztasungabeIndipiscor, eris, i, indeptus sum, dep. tr. lortu, hartu, atzeman, aurkituIndirectus, a, um, zeharreko, saihestua, baztertuaIndireptus, a, um, ezsakaildua, sarraskitugabeIndiscrete, adb. nahasmahas, nahasgarrikiIndiscretus, a, um, bereizgabe, bereizezin, zatiezinIndiserte, adb. mintzoedergabeIndisertus, a, um, eziztunIndisposite, adb. nahas, nahasmahasIndispositus, a, um, zehazgabe, eragabe, antolagabe, sailkatugabeIndissimilis, e, antzeko, irudikoIndissolubilis, e, askatuezin, hautsezin, etenezin; galduezin, ezingaldua, suntsiezinIndistincte, adb. nahasmahasIndistinctus, a, um, nahas, nahasi, zehazgabe, goibelInditus, a, um, indo pi.Individuus, a, um, zatiezin, zatigaitz, atalgaitz, bereizezin; individua corpora, apu, iski, pixkin, atomoIndivisus, a, um, zatigabe, zatigaitzIndo, is, ere, indidi, inditum, tr. ipini, ezarri, jarri, izendatu, sartuIndocilis, e, eskolaezin, hezigaitz ; bihurri, mutiri ; ezjakin ; ikaezin, ezikasiaIndocte, adb. ezjakinez, ikasgabe, moldegaizki, eragabeIndoctus, a, um, eskolagabe, ezjakin,ikasgabe ; moldegaitz, ez behar bezalakoaIndolentia, ae, f. soraiotasun, sortasun, sorgortasunIndoles, is, f. izakera, jiteIndolesco, is, ere, lui, intr. pairatu, min izan ; nahigabetu, atsekabetu ; zinkurinatu, intziri eginIndomabilis, e, hezigaitz, hezgaitz, menderagaitz, otzanduezinIndomitus, a, um, hezigabe, garaitezin ; haserre, gaitz, neurrigabe, mutiri, oldartsu184

Indormio, is, ire, ivi edo ii, itum, lo izan, adoregabe izan ; ezaxol izan, ezaxolatu, arduragabetuIndotatus, a, um, dotegabeIndubitabilis, e, ezbaigabekoIndubitate, adb. inolaz ere, ihondik ereIndubitatus, a, um, dudaezin, ziur, ukaezinIndubito, as, are, intr. zalantzatu, ezbaian egonIndubius, a, um, ukaezin, dudagabeInduc, induco agintaldiaInduciae, arum, fpl. suetena, indicias pacisci, facere, suetena jarri ; indicias tollere, suetena hautsi ; epe, amaiera ;atseden, atsedenaldiInduco, is, ere, duxi, ductum, tr. eraman, sartu, ekarri, antzeztu, aurkeztu, erakutsi ; inducere animum, in animum, buruanhartu ; inducere gladiatores, gladiatoreak borrokan ariarazi, borrokatzera eragin ; erabaki, bultzatu, liluratu ; inducere inerrorem, iruzurtu ; lotu, jarri, erantsi, igurtzi, estali, jantzi ; inducere calceos, oinekoak jantzi ; ezabatu, marratu, kenduInductio, onis, f. eragipen, sarrera ; erabaki, asmo1. Inductus, a, um, induco pi.2. Inductus, us, m. eragin, zirikaldi, aholkuIndulgens, entis, indulgo po. ; adj. on, barkatzaile, bihozbera, onginahi, laztan ; ahul ; ekarria, emanaIndulgenter, adb. atseginki, goxoki, maitagarrikiIndulgentia, ae, barkamen, eztitasun , ontzapen ; laguntza, ongi, mesede ; indulgentia filiarun, alabenganakobihozberatasunaIndulgeo, es, ere, dulsi, dultum, intr. on izan, aldeko izan ; atsegin izan, ederretsi ; indulgere sibi, bere buruari ederretsi ;utzi ; eman, ekin, ari izan ; indulgere irae, haserratu ; indulgere somno, lo egin, lokartu ; tr. eman, onartu ; zainkatuIndumentum, i, n. jantzi, janzkera, soinekoInduo, is, ere, i, utum, tr. jantzi ; induere alcui tunicam, norbaiti soineko jantzi ; hartu, hautatu, asmatu ; induereGraecorum mores, grekatarren ohiturak hartu ; induere metum, beldur izan ; estali, inguratu ; aldatu ; induere pueropaetextam, aitonen semeari jantzi pretexta harrarazi ; induere se, jantzi, estali ; sastatu (ezpataz) ; nahasi, lotu, jauzi, sartu ;induere se in laqueos, lakiotan eroriInduresco, is, ere, rui, intr. gogortu ; soraiotu, sorgortu ; tematuInduro, as, are, tr. gogortu, hormatu, harri bihurtu ; azkartu, soraiotu ; indurare frontem, lotsa galdu1. Indus, a, um, India-, Indiako ; indiar2. Indus, i, m. indiar ; Indus, Indiako ibaiaIndusiarius, ii, m. atorragileIndustria, ae, f. trebetasun, eskuantze ; lehia, arta, lan ; de industria, ex industria, industria, berariaz, nahitara, nahirik,asmozIndustrie, adb. artoski, antzez, lehiatukiIndustriosus, a, um, artatsu, antzedun ; egile, ekile ; langile, lehiatiIndustrius, a, um, egile, ekile, langileIndutiae, arum, fpl. ik. induciae1. Indutus, a, um, induo pi.2. Indutus, us, m. jantziketa ; jantzi, soinekoInduviae, arum, fpl. jantzi, soinekoInebrio, as, are, tr. mozkortu ; ase, bete, hautsi ; inebriare aures, belarriak hautsiInedia, ae, f. janurri, jangabe ; inedia vitam finire, bere burua utzi hiltzeraIneditus, a, um, agertugabe, argitaratugabeIneffabilis, e, ezinesandakoInefficax, acis, indargabe, ondoriogabeInelaboratus, a, um, landugabe, arrunta, apaingabeInelegans, antis, moldegaitz, apaingabe, itsusiIneleganter, adb. apaingabe, itsuskiIneluctabilis, e, ezinbesteko, ihesezina, halabeharrekoInemendabilis, e, zuzentezin, heziezinInemorior, eris, i, dep. intr. hilInemptus, Inemtus, a, um, ezerosia, dohakoInenarrabilis, e, ezinesandakoIneo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. -rantz joan, sartu, hasi, abiatu, egin, erabaki ; inire iter, bidean abiatu ; inire proelium,gudua hasi ; inire (in) urbem, hirian sartu ; inire societatem cum aliquo, norbaitekin elkartu, baltzutu ; intr. hasi, abiatu ;ineunte anno, urte hasieranInepte, adb. ergelki, tentelki, lelokiIneptiae, arum, fpl. ergelkeria, tentelkeria, lelokeria, inozokeriaIneptus, a, um, tentel, ergel, lelo, inozoInequitabilis, a, zaldunerian eginezinaInequito, as, are, intr. tr. zaldiz ibiliInermis, e, eta, Inermus, a, um, armagabe, izkilugabe ; laguntzagabe, kaltegabeko ; ahulInerrabilis, e, aldaezin ; sendo, tinko ; hutsezin, okerrezinInerrans, antis, geldi (izarrak)Inerro, as, are, intr. tr. ibili, bidean joan185

Iners, ertis, moldegaitz, ezgai ; alfer, nagi ; zabar, axolagabe ; geldi, geldo, adoregabe ; alferreko ; iners bellum,adoregabeko gerra ; eragozgarri, geldiarazle ; iners senectus, zahartzaro eragozgarriaInertia, ae, f. ezerezkeria, ezgai, trakeskeria, moldegaizkeria ; zeharo ezjakina ; geldokeria, zabarkeria, soraiokeriaInerudite, adb. jakingabe, ezjakitezIneruditus, a, um, jakingabe, ezjakina, eskolagabe, ezikasiaInesco, as, are, tr. enganatu, atzipetu, iruzurtuInesse, inest…ik. insumInevitabilis, e, ezinbestelako, halabeharreko, baztertezinInexcitabilis, e, sorgor-, lozorro-, sorgorko, lozorroko ; atzarriezin, iratzarriezinInexcitus, a, um, bare, otzanInexcogitatus, a, um, ezasmatua, asmatugabeInexcultus, a, um, utzia, landugabeInexcusabilis, e, barkaezin, barkagaitz ; ezbarkatzaileInexcercitatus, a, um, hasberri, jakin gutxikoInexhaustus, a, um, agortezin, hustuezin ; asezinInexorabilis, e, bihozgabe, errukigabe, bihozgogorInexpectatus, ik. inexsp…Inexperrectus, a, um, ezatzarri, loInexpertus, a, um, hasberri ; ezezaguna, dudazko, ; fidez inexperta, leialtasun zalantzakorraInexpiabilis, e, ordaineza, ezinordaindua ; gogor, bihozgogor, errukigabeInexplebilis, e, asezinInexpletus, a, um, asezin, asegabeInexplicabilis, e, askaezin, lokabetezin ; iraganezin (bidea) ; adigaitz, azalgaitzInexplicitus, a, um, ilun, asmagaitz ; beltzuri, kizkinInexplorate, Inexplorato, adb. aztertugabe, ikertugabeInexploratus, a, um, aztertugabe, ikertugabe, miatugabeInexpugnabilis, e, garaituezin, goitezin ; menderaezinInexspectatus, a, um, ezusteko, ustegabe(ko)Inexstinctus, a, um, itzaliezin ; asezin, galezin, suntsituezinInexsuperabilis, e, igaroezin, iragangaitz, traukaezin ; garaituezin, ezingaraituaInextricabilis, e, ateraezin ; askaezin, nahaspilatu, nahaspilduInfabre, adb. moldegabe, zatarki, itsuskiInfabricatus, a, um, landugabe, ezlandua ; eragabe, itxuragabeInfacundus, a, um, eziztun, ezmintzariInfamatus, a, um, omengabe, ospegabe, aiputxarrekoInfamia, ae, omentxar, laido, lotsa, belzkeria ; infamia notari, omentxarra izan ; infamias subire, zigor laidogarriak pairatuInfamis, e, omentxarreko, iraindua, laidoztuaInfamo, as, are, tr. laidoztatu, belztu ; salatuInfandus, a, um, isilgarri, esanezin, esateko ez haizu ; izugarri, harrigarriInfans, antis, hizgabe, mutu ; haurtxo, haurñi ; gazte ; berri ; haur-, haurren ; infans puer, haur gaztetxo, txikitxiki ; eziztunInfantia, ae, f. hizgabetasun ; haurtzaro ; haurrak, gazteak, gazteriaInfarcio, ik. infercioInfatigabilis, e, aspergabe, nekagabe, nekagaitzInfatuo, as, are, intr. erotu, zoratuInfaustus, a, um, zorigaiztoko, zorigaitzeko, zorigabekoInfeci, inficio perf.Infector, oris, m. tindalari, tindatzaile1. Infectus, a, um, ezegina, amaitugabe ; pace infecta, bakea egingabe ; landugabe ; ezin, ezinezko2. Infectus, inficio pi.3. Infectus, us, m. tindu, margoInfecunde, adb. alferkiInfecunditas, atis, f. agortasun, antzutasunInfecundus, a, um, agor, elkor, antzuInfelicitas, atis, f. agortasun, antzutasun, elkortasun ; zorigaitz, ezbehar, dohakabeInfeliciter, adb. zorigaitzez, zoritxarrez, zorigaiztoz ; hutseanInfelix, icis, ezemankor, agor, elkor, mantxorInfense, adb. etsai gisa, etsai bezala, amorruz, su eta garInfenso, as, are, itsai gisa hartu ; erraustu, porrokatu, sunsituInfensus, a, um, arerio, aurkako, etsai ; haserre, amorratuaInfer, infero agintaldiaInferbui, infervesco perf.Infercio, is, ire, fersi, fertum, tr. sartu, beteInferi, orum, mpl. Infernuak, hilen egongiakInferiae, arum, fpl. arrima herratuei eskaini opariakInferior, us, inferus konp. azpiko, behereko, apalago (tokia) ; geroko, ondoko ; txikiago, gutxiago, txarragoInferius, adb. infra konp. apalago, beherago, azpian, behe, behealdean ; gero, berantago ; ez hain ondo186

Inferna, arum, npl. InfernuakInferne, adb. behean, azpianInfernus, a, um, beheko, azpiko ; infernuko, InfernuetakoInfero, fers, ferre, tuli, illatum, ekarri ; sartu ; aurreratu, aurkeztu, eskaini, eman; inferre signa in hostem edo hostibus,etsaiari oldartu; eragin, bide eman, sortu, piztu; inferre vulnus alicui, norbait zauritu; inferre moram alicui, norbaitberantarazi; inferre se, inferre pedem, aurreratuInfersi, infercio perf.Inferus, a, um, beheko, azpiko; inferi dii, behealdeko jainkoak; Inferum mare, Tirraniar ItsasoaInfervefacio, is, ere, feci, factum, tr. beroarazi, irakinaraziInferveo, es, ere, intr. irakinInfervesco, is, ere, bui, intr. irakin, berotuInfestator, oris, m. zirikatzaile, ehelegatzaileInfeste, adb. etsaikiInfestivus, a, um, kankail, antzegaitz, traketsInfesto, as, are, tr. kutsatu, izurritu ; oldartu ; zirikatu ; erraustu, porrokatu ; sunsitu, lapurtu ; ustelduInfestus, a, um, arerio, etsai, kontrako, infesto exercitu edo infestis signis, etsaiki, etsai bezala ; ziurtasungabeInficete, adb. moldegabeInficetiae, arum, fpl. zentzugabekeriak, eragabekeriakInficetus, a, um, moldegaitz, moldegabe, trakets, zabar, burugabeInficias, ik. infitiasInficio, is, ere, feci, factum, tr. hezatu, busti ; tindatu, margotu ; gaiztotu, galdu, okerreratuInficior, ik. infitiorInfidelis, e, maltzur, hizgabe, hizjale, azpijale ; ziurtasungabe, eziraunkor, funsgabeInfidelitas, atis, f. salkeria, saldukeria ; azpikeria, malturkeriaInfideliter, adb. maltzurki, zitalki, azpikerizInfidus, a, um, ziurtasungabe ; ezleial ; azpijale, hizjale, hizgabe ; kaltegarri, galgarriInfigo, is, ere, fixi, fixum, sartu, sarrarazi ; infigere aliquid memoriae, gogoan zerbait tink ezarri,Infimus, a, um, inferus superl. apalena, sakonena; azkena, txikienaInfindo, is, ere, fidi, fissum, tr. erdibitu, erdizkatu, moztu, bereizi; zulatu (ildoa), ildoztatuInfinitas, atis, f. amaigabetasun, mugagabetasunInfinite, adb. amaigabe, mugagabeInfinitio, onis, f. amaigabetasun, mugagabetasunInfinito, adb. amaigabe, mugagabeInfinitus, a, um, amaigabe, mugagabe, zedarrigabe; asko, ainitz, zenbakaitz; mugagabe (gram.); orokorInfirmatio, onis, f. indargabeketa, ezereztapen; guzurtapenInfirme, adb. gutxi, lotsorrez, beldurrezInfirmitas, atis, f. ahultasun, ahulezia; jite, izate, zozko, sortitz; gaitz, eritasunInfirmo, as, are, tr. ahuldu, adoregabetu; indargabetu, ezereztuInfirmus, a, um, ahul; gaixo, eri; eziraunkor, adoregabe; ezgotor, ezsendoInfit, infio 3. p. hasi, abiatu; elestan hasiInfitias ire, tr. ukatu, bihurtu, ezeztatuInfitiatio, onis, f. ukapen; zorren ukapenInfitiator, oris, m. zorren ukatzaileInfitior, aris, ari, dep. tr. ukatu, ezeztatu, zorrak ukatu; ezonartu, gaitzetsi, gezurtatuInfixi, infigo perf.Infixus, a, um, infigo pi.Inflammatio, onis, f. suemate, suhartze ; gar, su, bizitasunInflammo, as, are, tr. suhartu, supiztu, sulotu, erre ; kiztzikatu, haserratu, gaiztu ; piztu, suztatuInflatio, onis, f. hanpadura, hantura ; hasbahidura ; hantura (urdaila)Inflatius, adb. konp. hitzarroz1. Inflatus, a, um, inflo pi. adj. harrotsu, hanpatua ; handua2. Inflatus, us, m. hats, putz ; hatsemate ; soinu ; hatsartzeInflecto, is, ere, flexi, flexum, tr. makurtu, bihurtu ; saihestu, baztertu ; inflectere in se oculos, soginarazi, bere buruaerakutsi ; hunkituInfletus, a, um, negargabeInflexibilis, e, bihurrezin, zail ; bihozgogor, errukigabeInflexio, onis, f. makurdura, makurrera, okertasun1. Inflexus, a, um, inflecto pi.2. Inflexus, us, m. makurgune, okergune ; bihurgune ; mintzorra, gorabeheraInflictus, a, um, infligo pi.Infligo, is, ere, flixi, flictum, tr. jo, kaskatu ; hondarra jo ; navis inflicta vadis, ontzia hondarrean sartua ; eman, ezarriInflo, as, are, tr. ufatu, putz egin ; handu ; inflare calamos, txirula jo ; putzanduInfluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. isuri ; Arar in Rhodanum influit, Arara Errodanora isurten da ; sartu, jazarri, eraso ;Gallorum copiae influxerunt in Italiam, Galiarren gudutaldeak Italian sartu ziren ; heldu, gertatu ; artezki sartu ; influere inanimos, bihotzetan artezki sartuInfodio, is, ere, fodi, fossum, tr. lurperatu, ehortzi, landatu187

Infoecundus, ik. infecundusInformatio, onis, f. bilaketa, bilakuntza, abiamen ; argibide, argitasun ; eraketa (hitza)Informis, e, eragabe, itxuragabe ; itsusi, moldegabeInformo, as, are, tr. eratu, itxuratu, antzatu ; erakutsi, hezi ; zirriborroa eginInfortunatus, a, um, zoritxarreko, zorigaiztokoInfortunium, ii, n. zorigaitz ; zigor, zigorraldiInfossus, a, um, infodio pi.1. Infra, aurretitz. (akus.) azpian, behean2. Infra, adb. azpian, behean, beherago ; leges infra, irakur beheragoInfractio, onis, f. hausketa, haustura, zatiketa ; infractio animi, ahulezia, bihozgabeziaInfractus, a, um, infringo pi.Infraenatus… ik. infren…Infragilis, e, hautsiezin, hausgaitz, urratuezinInfregi, infringo perf.Infremo, is, ere, ui, intr. dardaratu, ikaratu ; burrunbatu1. Infrenatus, a, um, ahokogabe, muturrekogabe2. Infrenatus, a, um, infreno pi. ahokodun, muturrekodun, txarrantxadunInfrendens, entis, infrendo po. hortz karraska ; haserre, suminduInfrendo, is, ere, intr. karrazkatu (hortzak)Infrenis, e, ahokogabe, txarrantxagabe ; menderaezinInfreno, as, are, tr. ahokoa ezarri ; lotu, eutsiInfrenus, a, um, ahokogabe, txarrantxagabe ; menderaezinInfrequens, entis, bakan, urri, gutxi erabilia ; senatus infrequens, senatua kopuru txikianInfrequentia, ae, f. kopuru txikia, bakantasun ; biztanlegabetasunInfrico, as, are, cui edo cavi, ctum edo catum, tr. igurtzi, torratuInfrictus, a, um, infrico pi.Infrigesco, is, ere, frixi, intr. hoztuInfringo, is, ere, fregi, fractum, tr. hautsi, porrokatu ; xehatu ; infringere colaphos alicui, norbaiti zartakoak eman ;ezeztatu, ezereztu, suntsitu, honditu, ahulduInfrixi, infrigesco perf.Infructuosus, a, um, agor, antzu, elkor, alferInfucatus, a, um, apainduaInfudi, infundo perf.Infui, insum perf.Infula, ae, eta Infulae, arum, fpl. xingola, zerrendaInfulatus, a, um, xingoladun (oparigaia)Infulcio, is, ire, fulsi, fultum, tr. sartuInfumatus, a, um, ketatu, keztatuInfundibulum, i, n. onilInfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. isuri, iraurri ; infundere alicui venenum, norbaiti edena isuri ; hedatu, zabaldu, sarrarazi ;infundere in aures, belarriara lerratu, esanInfusco, as, are, tr. belztu, ilundu ; galdu (ahotsa), hondatuInfuscus, a, um, beltzaranInfusio, onis, f. isurketa ; garbiketaInfusus, a, um, infundo pi.Ingemino, as, are, tr. bikoiztu, berriz egin, berritu ; intr. handitu, bikoiztu, gogortu, mutirituIngemisco, is, ere, mui, intr. zinkurinatu, intziri egin ; tr. deitoratu, auhenduIngemo, is, ere, ui, intr. zarata egin ; deitoratuIngemui, ingemo eta ingemisco perf.Ingeneratus, a, um, ingenero pi. adj. sotzarozko, sortzezko, berezkoIngenero, as, are, tr. sortu, ernaldu, ernatu ; sartu, ezarri, gogoan sarraraziIngeniose, adb. antzez, buruz, buru argizIngeniosus, a, um, asmari, asmakor, burudun ; antzedun, susperIngenitus, a, um, ingigno pi. sortzezko, jaiotzetiko, berezkoIngenium, ii, n. asmargi, asmamen, buruargitasun ; antze, trebetasun, ganore ; bereiztasun, izaera (gauza) ; ingenium loci,tokiaren izaera ; eraspen, joera ; ingenio suo vivere, bizi bere nahitaraIngens, entis, neurrigabe, handi, gaitz, larri, izugarri ; ingentia facta, egundoko egintzak, balentriakIngenue, adb. zinez, benetan, berejabeIngenui, ingigno perf.Ingenuitas, atis, f. askatasuna, beregaingoa, berejabetasuna ; jende asketasuna ; leialtasun, zuzentasun, zintzotasunIngenuus, a, um, guraso asketarik jaio ; garbi, zuzen, zintzo, benetako ; ingenuae artes, jende askeen ederlanakIngero, is, ere, gessi, gestum, tr. ezarri, ipini, ekarri, aurtiki ; metatu, multzotu ; ingerere saxa, harriak aurtiki ; ingererescelus sceleri, gaiztakeriak metatu ; errepikatu, esan ; ingerere contumelias, irainak aurtikiIngestus, a, um, ingero pi.Ingigno, is, ere, genui, genitum, tr. sortzaroz sarraraziInglomero, as, are, tr. metatu, multzotu188

Ingloriosus, a, um, ospegabe ; omengabe ; distiragabeInglorius, a, um, ospegabe ; omengabe ; distiragabeIngluvies, ei, f. birapo, gorgoil, paparo, papo ; urdail ; asekeria, sabelkeria, zintzurkeriaIngrandesco, is, ere, dui, intr. hazi, sortuIngrate, adb. eskergaiztoz, eskergabeIngratiis, ingratia abl.pl. eskergaiztoz, derrigorIngratus, a, um, eskergaiztoko, eskergabe ; atsekabe, atsekaitz ; agor, antzu, alferIngravesco, is, ere, intr. astundu ; haurdundu ; handitu, gaizkitu, larritu ; mingostu, saminduIngravo, as, are, tr. zamatu, sortatu ; astundu ; annis ingravantibus, adinen pisuaren azpian, adin okituaIngredior, eris, i, gressus sum, dep. tr. intr. aurreratu ; ibili ; barruratu, sartu ; ingredi vestigia, aztarnei jarraiki, herexatu ;ingredi tenplum, tenpluan sartu ; ingredi magistratum, kargua hartu ; hasi, abiatu ; ingredi in sermonem, elestan, solaseanhasiIngressio, onis, f. sarrera, sarraldi, ibilera ; hitzaurre, aitzinsolas1. Ingressus, a, um, ingredior pi.2. Ingressus, us, m. ibilera, tankera ; sarrera, sarbide ; hasiera, abiamenIngruo, is, ere, ui, intr. oldartu, eraso, jazarri ; gertatu ; urbil izan, urren izan, -ra izanInguen, inis, n. iztai, azpigiltzIngurgito, as, are, tr. irentsi, gurkatu, klikatu ; ingurgitare se, sartu ; ase, hurrupatuIngustatus, a, um, ezdastatuaInhabilis, e, kankail, trakets, moldegaitz, ezgai, ezgauza, ezerez; ezindu, ahalgabe; ezegoki;Inhabitabilis, e, ezinbizitzeko, ezbizigarriInhabito, as, are, tr. bizi izan, egonInhaero, es, ere, haesi, haesum, intr. lotua izan, atxikia izan, erantsi, -i eman, ekin; inhaerere ad scopulos, harkaitzei lotuaizan; inhaerere in mentem, gogoan sartua izan; inhaerere philosophiae, filosofiari ekinInhaeresco, is, ere, intr. lotuInhalatus, us, m. arnasa, hatsaInhalo, as, are, usaindu, urrindu, usai emanInhibeo, es, ere, ui, itum, tr. erabili, baliatu; inhibere imperium, agindu ; inhibere preces, otoitzez baliatu ; atxiki,geldiarazi, geratu, eragotzi ; inhibere frenos, galga tinkatu ; inhibere remos, arraunketa utziInhibitio, onis, f. kontrako arraunketaInhibitus, a, um, inhibeo pi.Inhio, as, are, avi, intr. ahoa zabal izan ; harritu ; begira egon, azterkatu ; gogo izan, gura izan ; irrikatu ; aditu, adi egonInhoneste, adb. itsuski, lizunki, likiskiInhonesto, as, are, tr. zikindu, lohistatuInhonestus, a, um, lizun, zikin, likits ; itsusiInhonoratus, a, um, sarigabe, omengabe, ospegabeInhonorus, a, um, ezospagarri, ezomenezko ; itsusiInhorreo, es, ere, ui, intr. laztuInhorresco, is, ere, horrui, intr. laztu (biloa) ; ikaratu, dildiratu ; beldurtu ; beldurgarri, izugarri izan, ilun izanInhospitalis, e, abegitxarreko ; arrotzetsaiInhospitalitas, atis, f. abegitxarInhospitus, a, um, abegitxarrekoInhumane, adb. gogorki, bihozgabeInhumanitas, atis, f. bihozgogorkeria, gogorkeria, basakeria ; baldreskeria, zakarkeriaInhumaniter, adb. gisagabe, oieskiInhumanus, a, um, basa, bihozgogor, gogor; gaizkikasia, baldresInhumatus, a, um, ehortzigabeInhumo, as, are, tr. landatu, lurperatu (landarea)Ini, ineo agintaldiaInibi, adb. hor, hor berean; sarri, berehalaIniens, euntis, ineo po.Inii, ineo perf.Inimica, ae, f. etsai (emakumea)Inimice, adb. etsaikiInimicitia, ae, f. eta Inimicitiae, arum, fpl. etsaigoa, etsaikeria, areriotasun; gorroto; inimicitias gerere, habere, gorrotu,higuindu; inimicitias ponere, adiskidetuInimico, as, are, tr. etsaitu, etsai egin1. Inimicus, a, um, etsai, aurkako, aurkari2. Inimicus, i, m. ixterbegi, etsaiInintellegens, entis, adigogor, ergel, inozo, lelo, tentelInique, adb. oker, bidegabe, zuzenkontraIniquitas, atis, f. maldatsutasun, aldapatsutasun ; zorigaitz, neke ; rerum iniquitas, ateka gaizto, kinka txar ;zuzengabekeriaIniquus, a, um, latz, maldatsu ; iniquus locus, toki maldatsua ; neurrigabe, itzel ; iniquum pondus, zama astuna ; aurkako,kaltegarri, nekagarri ; ilun ; locus iniquus, jarrera kaltegarria ; oker, zuzengabeko ; arerio, aurkako ; aldakor (izaera) ; iniquoanimo ferre, nekez jasan189

Initiamenta, orum, npl. eta Initiatio, onis, hastapen, lehenirakaspenInitio, as, are, tr. argitu, jakinarazi (misterioak) ; eskolatu, irakatsiInitium, ii, n. hastapen ; hasiera ; initium facere, capere, hasi, abiatu, aurrea hartu ; initio, ab initio, primis initiis, hasieran ;pl. aztikeriak, lehenirakaspen, opariak ; lehengaiak (zientzia)1. Initus, a, um, ineo pi. sartua ; hasia, abiatua, erabakia ; itundua ; bukatua, burutua2. Initus, us, m. hasiera ; etorrera, heldueraInivi, ineo perf.Injeci, injicio perf.Injectio, onis, f. jaurtiketa ; ezarreraInjecto, as, are, tr. jaurtiki1. Injectus, a, um, injicio pi.2. Injectus, us, m. jaurtiketa, estalpenInjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. jaurtiki, ezarri ; injicere se in medios hostes, etsaien erditara jauzi ; injicere manum alicui,norbait atxilotu ; piztu, sorrarazi, sortu, eragin ; injicere admirationem sui, bere burua erakutsi ; esanInjucundius, adb. konp. higuingarrikiagoInjucunditas, atis, f. atsekabe, nahigabeInjucundus, a, um, nardagarri, higuingarri ; gogor, zorrotzInjudicatus, a, um, epaitugabeInjunctus, a, um, injungo pi.Injungo, is, ere, junxi, junctum, tr. josi, lotu, elkartu, egokitu ; behartu, derrigortu, eman ; injungere leges, legeak emanInjuratus, a, um, zinik ez eginaInjuria, ae, f. bidegabekeria, zuzengabekeria ; per injuriam edo injuria, bidegabe ; injuriam inferre edo facere alicui,norbaiti kalte egin ; injurian accipere, kalte izan ; injuria vestra, zuk egin edo zuri egin kaltea; irain, laido, goitzarren; kalte;gogorkeria, zorrozkeriaInjuriose, adb. bidegabe, zuzengabeInjuriosus, a, um, kaltegarri, zuzengabe(ko)Injurius, a, um, bidegabe(ko), zuzengabe(ko)Injussu, injussus abl.; injussu alicujus, norbaiten aginduaren kontraInjussus, a, um, agindugabe, bere kabuz ari den, bere oguz ari den; aske, bere kabuzko, berezkoInjuste, adb. bidegabe, zuzengabe, oker; gehiegiInjustitia, ae, f. zuzengabekeria, okerkeriaInjustus, a, um, bidegabe, zuzengabe; gogor, zorrotz; neurrigabe; injustun onus, zama astunegiInl... ik. ill...Innabilis, e, ezuntzirakoInnascor, eris, i, natus sum, intr. sortu, jaioInnato, as, are, tr. intr. igerikatu, igeri egin; ur gainean egon, urazaleratu; untziz ibili, zalantzatuInnatus, a, um, innascor pi. jaioa, sortua; jaiotzetiko, sortzeko, berezkoInnavigabilis, e, ezuntzirakoInnecto, is, ere, nexui, nexum, intr. lotu, josi, elkartu; bilbatuInnexui, innecto perf.Innexus, a, um, innecto pi.Innisus, a, um, innitor pi.Innitor, eris, i, nixus edo nisus sum, dep. intr. bermatu, finkatu ; inniti baculo, makilari bermatu ; mende egon, mendekoizanInnixus, a, um, innitor pi.Inno, as, are, intr. igerikatu ; igeri egonInnocens, entis, gaizgabeko, kaltegabeko ; hobengabe, errugabeInnocenter, adb. kaltegabe, hobengabe ; amarrrugabe, lainokiInnocentia, ae, f. tr. kaltegabetasun ; errugabetasun, hobengabetasun ; zuzentasun ; eskuzabaltasunInnocue, adb. kaltegabe, hobengabeInnocuus, a, um, kaltegabeko, ezkaltekor ; hobengabe, errugabe, bertutedun ; oso, sendoInnotesco, is, ere, tui, intr. bere burua ezagutarazi ; ospetsu, omendun bilakatuInnoxie, adb. kaltegabe, hobengabeInnoxius, a, um, kaltegabeko, ezkaltekor ; hobengabe ; zuzen ; bertutedunInnuba, ae, f. ezezkondua (emakumea)Innubilus, a, um, hodeigabeInnubis, e, hodeigabeInnubo, is, ere, nupsi, nuptum, intr. ezkondu (emakumea)Innumerabilis, e, zenbatuezin, kontaezin, zenbagaitzInnumerabilitas, atis, f. zenbatuezina, kontaezinaInnumeralis, e, zenbatuezin, asko, anitzInnumerus, a, um, zenbatuezin, asko, anitzInnuo, is, re, ui, utum, intr. burukeinuz jakinaraziInnupsi, innubo perf.Innupta, ae, f. ezezkondua (emakumea)Innutrio, is, ire, ivi, itum, tr. bazkatu ; hazi190

Inoblitus, a, um, ezahanzkor ; ezeskergabekoInobrutus, a, um, ezlurperatua, ezurperatuaInobsequens, entis, mendegabe, bihurriInobservabilis, e, betezin, betegaitzInobservantia, ae, f. ezegite, ezbetetze ; legehauste, arauhausteInobservatus, a, um, ezbetea, ezegina, ezohartuaInocciduus, a, um, etzangabeInocco, as, are, tr. aratuInoculatio, onis, f. txertaketaInoculator, oris, m. txertatzaileInoculo, as, are, tr. txertatuInodorus, a, um, usaingabeko, usaingabedunInoffensus, a, um, oztopogabeInofficiosus, a, um, ezlaguntzaile, ezeginbidetsuInolesco, is, ere, levi, litum, intr. handitu, hazi, larritu, sortu ; errotu, zuztartuInominalis, e, Inominatus, a, um, kaltekor, aztikeriakoInopertus, a, um, zabal, ageriInopia, ae, f. behar, gabezia, txirotasun, urritasun, eskastasun ; behar gorri ; idortasun (idazkera)Inopinans, antis, ustegabean hartuaInopinanter, Inopinato, adb. ustegabe, batbateanInopinatus, a, um, ustegabe(ko), ohargabezkoInopinus, a, um, ustegabe(ko), ohargabezkoInops, opis, gabe, eskasdun, inops amicorum edo ab amicis, adiskidegabe ; inops consilii, xedegabe, adoregabe ; behardun,behartsu, txiro ; iz.pl. ahulak, txikiak, xumeakInoratus, a, um, alde mintzatugabe, azaldugabeInordinatum, i, n. eragabe, antolagabe, nahasdura, nahaspilInordinatus, a, um, araugabe(ko), eragabe(ko), nahasiaInorior, reris, riri, dep. ind. sortu, gertatu, jazoInornatus, a, um, apaingabe ; txiki, arininp…ik. imp…Inquam, is, it, diot, diok, dio…Inque, eta -n1. Inquies, inquam geroaldia 2. perts. s.2. Inquies, etis, f. kezka, kexadura, larrialdi, urduritasun3. Inquies, etis, atsedengabe, urduri, odolbizi, zaintsu, ezinegonaInquietatio, onis, f. kezka, larrialdi, ezinegon, kexaldiInquieto, as, are, tr. kezkarazi, kexarazi, urdurituInquietus, a, um, kexu, urduri, ezinegonaInquilina, ae, f. biztanle (emakumea) ; etxetiarsaInquilinus, i, m. biztanle, etxetiarInquinamentum, i, n. zikinkeria, zaborkeriaInquinate, adb. garbitasungabeInquinatus, a, um, inquino pi. zikin, usteldua, doilortua ; tindatua, bustiaInquino, as, are, tr. zikindu, ustelduInquiro, is, ere, sivi edo sii, situm, tr. intr. aztertu, ikertu, bilatu, barnatu ; inquirere sedes, bilatu non bizi ; galdetu,galdekatuInquisite, adb. artoski, errotik, osokiInquisitio, onis, f. azterketa, ikerketa, bilaketa ; inquisitio militum, soldadoen bilera ; galdeketaInquisitor, oris, m. aztertzaile, bilakari, galdekari ; galdeketari (auzi) ; zelatariInquisitus, a, um, inquiro pi.Insaluberrimus, a, um, insalubris sup.Insalubris, e, kaltegarri, osasungaitzInsalutatus, a, um, agurtugabeInasanabilis, e, sendaezin, sendagaitz ; konponezinInsane, adb. zoroki, biziro, bizikiInsania, ae, f. zorotasun, erotasun ; irrika, amorru ; zorokeria, gehiegikeria ; insania vestium, jantzietako gehiegikeriaInsanio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. zoro izan, burutik joana izan ; burua galdu ; haserre izanInsanitas, atis, f. gaixotasunInsanum, adb. zoroki, biziro, bizikiInsanus, a, um, zoro, ero ; haserre ; zentzugabe ; goiargitua ; itsu, neurrigabeko, ergel, zozoInsatiabilis, e, asezina, aspergaitzInsatiabiliter adb. asezinikInsaturabilis, e, asezina, asegaitzInsaturabiliter, adb. ; asezinikInscalpo, is, ere, psi, ptum, tr. grabatu, zizelatuInscendo, is, ere, di, sum, intr. igo, igan ; untziratu191

Inscensio, onis, f. igoeraInscensus, a, um, incendo pi. igoa, iganaInsciens, entis, ezjakinaInscienter, adb. ezjakinezInscientia, ae, f. ezjakintasun ; antzegabeInscindo, is, ere, tr. urratu, puskatu, zarratatuInscite, adb. ergelki, moldegabe, moldegaizki, gaizkiInscitia, ae, f. ezjakintasun ; antzegabe ; ergelkeria, zentzugabekeriaInscitus, a, um, ezjakina ; moldegaitz ; ergel, eragabeInscius, a, um, ezjakina ; ezikasia, hasiberri ; omnibus insciis, guztien isilean ; ustegabeanInscribo, is, ere, psi, ptum, tr. idatzi, marratu ; grabatu ; izendatu, izenburua ezarri ; liber qui Orator inscribitur, Orator(Hizlaria) izenburua duen liburua ; eman , ekarri, ezarri ; inscribere aliquem sceleri, norbait gaiztakeriaren hobendumekarri ; salgai ezarri ; izenpuruaz markatu, ozkatu ; gaiztakeria aipatuInscriptio, onis, f. idazpuru, idazkun1. Inscriptus, a, um, idatzigabe ; ustegabe, ezagertua2. Inscriptus, a, um, inscribo pi.Insculpo, is, ere, psi, ptum, tr. grabatuInsculptus, a, um, insculpo pi.Insecabilis, e, zatiezinInseco, as, are, cui, ctum tr. moztu, ebakiInsecta, orum, npl. intsektuakInsectatio, onis, f. oldar, jazarpen ; ahapaldiakInsectator, oris, m. oldartzaile, jazarle ; gaizkiesale, jorratzaile, larderiatzaileInsecto, a, are, tr. oldartu, jazarri ; jorratu, larderiatuInsector, aris, ari, dep. tr. oldartu, jazarri, jorratu, larderiatuInsectura, ae, f. ebaki, sarrastadaInsectus, a, um, inseco pi.Insecutus, a, um, insequor piInsedabiliter, adb. asezinezInsedi, insideo eta insido perf.Insenesco, is, ere, nui, intr. zahartu ; zurituInsensilis, e, ohargaitz, ohartuezinInseparabilis, e, bereizezin, zatigaitzInseptus, a, um, hetsia, inguratuaInsepultus, a, um, ezehortzia, ehortzigabeInsequor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. tr. jarrai, jarraitu ; oldartu, jazarri ; erasiatu ; langaia bukatuInsequutus, a, um, insequor pi1. Insero, is, ere, serui, sertum, tr. sartu, sarrarazi , tarteratu, tartean ipni2. Insero, is, ere, sevi, situm, tr. erein, landatu , txertatu ; ekin, sarraraziInserpo, is, ere, serpsi, serptum, intr. narrastu, herrestatuInsertio, onis, f. txertaketaInserto, as, are, tr. sartu, tartean sartuInsertus, a, um, insero 1. pi.Inserui, insero 1. perf.Inservio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. zerbitzatu ; menpeko izan, atsegin izan ; meneratu ; ekin, ari izan ; insere commodissuis, berea bilatuInservo, as, are, tr. artoski begiratu, zaindu, atxikiInsessus, a, um, insideo eta insido pi.Insevi, insero 2. perf.Insibilo, as, are, intr. txistua joInsideo, es, ere, sedi, sessum, intr. eseri ; egon ; grabatua izan, lotua izan ; insidere in memoria, gogoan sartu ; tr. jarriInsidiae, arum, fpl. sare, zelata ; salamen ; insidias facere, struere, moliri, sarea hedatu, goaitan egon ; es insidiis, perinsidias, ustegabean, ezustean, azpikerizInsidiator, oris, m. azpikari, zelatari, goaitariInsidior, aris, ari, dep. sarea hedatu ; lakioak ipini ; ustegabean hartu ; zelatatu, goaitatuInsidiose, adb. azpikerizInsidiosus, a, um, maltzur, atzipeti ; maltzurkerizko, gezurrezko, kaltegarriInsido, is, ere, sedi, sessum, intr. tr. eseri, jarri ; jabetu, nagusitu ; sartu ; insidere in memoria, gogoan sartuInsigne, is, edo Insignia, ium, npl. ezaupide, ezaugarri ; apaingailuak ; ezaugarri oihalak ; insignia regia, erregetzaoihalakInsignio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. ezagutarazi, agerian ezarri, erakutsi ; apaindu ; pasiboan. bere burua erakutsi ;gailendu, aurrendu, bere burua aiparaziInsignis, e, ezaugarridun ; eder ; itsusi ; itxuragabe ; ospetsu, aipatua ; harrigarriInsignite, adb. harrigarriki, ospetsukiInsigniter, adb. harrigarriki, ospetsukiInstigator, oris, m. bultzatzaile, zirikari, eragile192

Instigo, as, are, tr. bultzatu, bulkatu, eragin, zirikatu ; piztuInstillo, as, are, tr. tantaka isuri, xortatu ; adierazi, gogoraziInstimulator, oris, m. zirikatzaile, eragileInstimulo, as, are, tr. bultzatu, eraginInstinctor, oris, m. bultztzaile, zirikari, eragile1. Instinctus, a, um, instinguo pi.2. Instinctus, us, m. zirikaldi, eraginInstinguo, is, ere, stinxi, stinctum, tr. zirikatu, bultzatu, eraginInstipulor, ik. stipulorInstita, ae, f. jantzi apaingarriInstiti, insisto eta insto perf.Institio, onis, f. atsedenInstitor, oris, m. saltzaile, bizkarkariInstituo, is, ere, ui, utum, tr. ezarri, lotu ; eraiki, jarri, sortu, antolatu ; instituere naves, untziak egin, untziak tresnatu ;hasi, abiatu, erabaki ; instituere sermonem, eleketan hasi ; instituere iter, bidean abiatu, bideari lotu ; instituit docere,irakasten hasi zen ; hezi, eratu, irakatsi, instituere ad dicendum, mintzo ederra irakatsiInstitutio, onis, f. antolamentu, egitasmo ; ezarpen, hastapen ; ikaspen, irakaspen ; hezkuntza ; era, araudiInstitutor, oris, m. eraikitzaile, sortzaileInstitutum, i, n. egitasmo, asmo, xede ; ohidurak, gizalege, jarduera, jokaera ; irakaspenak, arauak ; instituta majorum,arbasoen erakundeak ; itunInstitutus, a, um, instituo pi.Insto, as, are, stiti, statum, intr. tr. ; egon, izan, jarri ; gorago izan ; hurbildu ; jarraitu, oldartu, jazarri ; hostes instare,etsaiari hurbiletik jarraitu ; iraun, lehiatu ; institit dicere, mintzatzen jarraitu zuen ; eskatu ; bultzatu, eraginInstratus, a, um, insterno pi.Instravi, insterno perf.Instrenue, adb. adoregabe, indargabeInstrenuus, a, um, beldurti, izukorInstrepo, is, ere, ui, itum, intr. zaratatu, zarata egin, oihu eginInstrictus, a, um, instringo pi.Instringo, is, ere, strictum, tr. josi, lotuInstructio, onis, f. antolabide, erabideInstructius, adb. konp. ospetsukiago, ederkiagoInstructor, oris, m. apaintzaile, antolatzaile1. Instructus, a, um, instruo pi.2. Instructus, us, m. antolabide, erabideInstrumentum, i, n. tresna, tresneria, ontziak, hatuak ; bide, baliabideak, ahalmenak, jakinduri ; agiriak, argibideakInstruo, is, ere, xi, ctum, tr. eraiki, jarri, zutitu, antolatu ; instruere insidias, sareak hedatu ; instruere torres, dorreakeraiki ; ; hornitu, tresnatu, dundu ; instruere clssem, untziak hornitu ; instruere accusationem, auzipetu, auzitan sartu ;instruere se ad…, se, jabetu, ikasi ; irakatsi, eratuInsuavis, e, moldegaitz, eragabeInsudo, as, are, intr. izerditu ; izerdi izanInsuefactus, a, um, hezia, ohituaInsuerit, edo insueverit …, ik. insuescoInsuesco, is, ere, evi, etum, intr. ohitu ; tr. hortaratu, hartaratu ; hezi1. Insuetus, a, um, ezohitua, eztrebatua ; ohi ez bezalako, berri2. Insuetus, a, um, insuesco pi. ohitua, azturatua, heziaInsula, ae, f. uharte ; etxe bakana, etxe multzoInsulanus, i, uhartetarInsularis, e, uharte-, uharteko ; iz. tenplo zaintzaileInsulse, adb. ergelki, leloki, tentelkiInsulsitas, atis, f. leletasun, gezatasun, lelekeria, zozokeriaInsulsus, a, um, gazgabe, gatzil ; lele, motel, ergel, zozoInsultatio, onis, f. irain ; harrokeria, balentriaInsulto, as, are, intr. tr. jauzi ; iraindu, irain egin, laidotu, oldartu ; insultare alicui, norbait iranduInsum, ines, inesse, infui, intr. izan, bizi, egonInsumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. eman, baliatu, erabili, lana eman ; insumere operam rei, in re, ad rem, zerbaitez artaizanInsuo, is, ere, i, utum, tr. josi ; lotu, eratxeki, erantsiInsuper, adb. gainean, gainetik ; bestalde, gainera, orobat ; aurretitz. gainean, bestaldeInsuperabilis, e, iragangaitz, igaroezin ; garaitezin, ezingaraitua ; baztertezin ; sendagaitzInsurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. eraiki, zutitu ; oldartu, jazarri ; handitu, larrituInsusurro, as, are, intr. tr. xuxurlatu, txutxumutxu egin, marmarratu ; murmur eginInsutus, a, um, insuo pi.Intabesco, is, ere, tabui, intr. urtu ; usteldu ; lehortu, idortu ; honditu, suntsituIntactilis, e, ezukigarri1. Intactus, a, um, ezukitua, ukiezin (ezko) ; ez-zauritua, sendo ; oso ; garbi, huts ; argitugabe (idazkia) ; bos intactus, idi193

uztartugabea ; exercitus intactus, gudaloste berriak2. Intactus, us, m. ukituezintasunIntaminatus, a, um, garbi, zikintugabeIntectus, a, um, ezestalia, ezjantzia, biluziInteger, gra, grum, ezukitua, ezasia, suntsitugabe, oso ; berri ; sano ; garbi ; integra loca, toki sartugabeak ; integraecopiae, gudaloste berriak ; in integrum restituere, berritu, berriztatu ; zuzen, zintzo, garbi, ezinustel ; integer testis, lekukozintzo ; mentis integer homo, gizon zentzuduna ; integrum est, haizu da ; integrum dare, libertate osoa utzi ; ab integro, exintegro, de integro, berriz, ostera, atzeraIntego, is, ere, texi, tectum, tr. estali ; zainduIntegre, adb. zuzenki ; garbiki, husgabe (idazkera)Integritas, atis, f. osotasun ; zuzentasun, zintzotasun ; garbitasun ; husgabe, bikain (idazkera)Integro, as, are, tr. osatu, jarri ; berritu ; integrare novam pugnam, gudu berri bat egin ; gozatu, ha tsartuIntegumentum, i, n. estalki ; jantzi ; mozorro, buruestalki ; geritzaile, babesgarri (armak, zaintzaileak)1. Intellectus, a, um, intellego pi.2. Intellectus, us, m. adipen, ulerpen ; oharpen, sentipen ; adimen, ulermen, adiera, ulerpide ; esanahi (hitza)Intellegens, entis, adimendun, ulermendun ; jakintsu, jakitun ; argi, burudunIntellegenter, adb. argiki, adigarrikiIntellegentia, ae, f. adiera, adimen, ulermen ; ezagutza ; antze ; ezaguera, argibide ; gogarpen, oharpenIntellegibilis, e, adigarri, ulergarriIntellego, is, ere, lexi, lectum, tr. aditu, ulertu ; ezagutu, jakin ; sumatu ; ikusi ; intr. onartu, onetsiIntelligens… ik. intellegensIntemeratus, a, um, ez-zikindua, zikindugabe ; garbi ; osoIntemperans, antis, neurrigabeko, zakarIntemperanter, adb. neurrigabe, gehiegi, gainezkaIntemperantia, ae, f. bisusti, arotxar ; neurrigabekeria, gehiegikeria ; araugabea, bihurrikeria ; intemperantia linguae,mingainluzeaIntemperate, adb. araugabe, neurrigabeIntemperatus, a, um, neurrigabe(ko) ; arotxarreko ; araugabeko, gehiegizkoIntemperiae, arum, fpl. arotxar ; haserrealdi ; FuriakIntemperies, ei, f. arotxar ; zorigaitz ; neurigabekeria, zuhurgabekeria, gehiegikeria ; aldarte, gogaldiIntempestive, adb. ordugabe ; orduzkanpo, ezorduanIntempestivitas, atis, f. orduzgabea, orduzkanpoaIntempenstivus, a, um, orduzgabeko, orduzkanpokoIntempestus, a, um, ordutxarreko ; orduzkanpoko, orduzgabekoIntendo, is, ere, tendi, tentum, tr. luzatu (soka) ; lotu, hedatu, luzatu ; intendere arcum, arkua hedatu ; ezarri, jarri,eraman ; aurtiki ; zuzendu ; intendere bellum, gerra eraman, zuzendu ; intendere litem, auzia egin ; indartu, gehitu, loditu,goratu (ahotsa) ; intendere pretia cibi, janarriak garestitu ; esan, baieztatu ; intendere iter, intendere se, intendere (intr.), jo,-rantz joan ; intendere animum, intendere se, intendere ad rem, alicui, rei, erabaki, gogo izan, lehiatuIntentatio, onis, f. hurbilketa1. Intentatus, a, um, ukigabe, oso ; saiatugabe2. Intentatus, a, um, intento pi.Intente, adb. indarka, lehiaz ; artoski, ohartukiIntentio, onis, f. lehia, indar ; adiera, oharpenIntento, as, are, tr. jo, -rantz joan ; zematu ; intendere manus in aliquem, norbait ezkuaz zematu ; auzipetu1. Intentus, a, um, intendo pi. ; adj. lehiati, gura izan ; bizi, bizkor ; indartsu, gogor2. Intentus, us, m. indar, oldar ; bizitasun, bizkortasun, lehiaketaIntepeo, es, ere, tepui, intr. epel izanIntepesco, is, ere, tepui, intr. epelduInter, arretitz (akus.), non : -n, -kin, erditan, inter stationes hostium, etsaien erditan ; noiz : inter haec, orduan ; antze,aurkatasun, elkartasun, hurrenkera : inter se, haien artean, elkar ; hautua, zatiketa : inter patres electus, senadoreen erditanhautatuaInteramenta, orum, npl. tresneria (untzia)Interaneum, i, n. errai, barrunbe, hesteInteraptus, a, um, elkartua, lotuaInteraresco, is, ere, intr. lehortu, agortuIntercalaris, e, eta Intercalarius, a, um, arteko, tarteko, bitarteko ; intercalaris annus, bisisturte, busurteIntercalatio, onis, f. tarteketa, tartekapenIntercalo, as, are, tr. artekatu, tartekatu, artean sartu (egun bat edo hilabete bat) ; intercalatum est, tartekapena izan da ;luzatu, epea ezarriIntercapedo, inis, f. mozte, epe, luzapen, beranduketaIntercedo, is, ere, cessi, cessum, intr. erditan jarri, erditara heldu, bitartetu, bitarteko izan ; moztu, eten, geldiarazi ; palusquae perpetua intercedebat, tarteko tokia estaltzen zuen zingira ; bihurtu, aurka egin ; intercessit praetori quominus,pretoreari oztopo egin zuen ez … ; gertatu ; igaro ; nullus dies intervenit quin, ez zen egun bakarrik igaro …gabe ; artekariizan ; berme jarri ; eskatuIntercepi, intercipio perf.Interceptio, onis, f. lapurketa, ebasketa194

Interceptor, oris, m. lapur, ebasleInterceptus, a, um, intercipio pi.Intercessi, intercedo perf.Intercessio, onis, f. eragozpen ; bitarte, bitartetza ; eskari, eskabideIntercessor, oris, m. eragozle ; berme, bere gain hartzaileIntercessus, us, m. tarteketa, tartekapen ; tartean sartu1. Intercido, is, ere, cidi, intr. erditan erori ; batbatean heldu ; galdu, suntsitu, zaharkitu2. Intercido, is, ere, cidi, cisum, tr. erdibitu ; bereiziIntercino, is, ere, tr. –n erditan abestuIntercipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. bidean hartu ; geldiarazi, gerarazi ; bidea itxi ; intercipere telum, beste bati buruzzagon gezia hartu ; intercipere commeatus, janarriketa hartu ; lapurtu, ebatsi, ostu ; intercipere aliquid ab aliquo edo alicui,norbaiti zerbait ostu ; gazterik hilarazi ; eramanIntercise, adb. moztuz, txikituz, xehakatuzIntercisus, a, um, intercido 2. pi.Intercludo, is, ere, clusi, clusum, tr. moztu (igarobidea) ; itxi (sarrera) ; hetsi, eragotzi ; intercludere iter, ihesbideamoztu ; bereizi, baztertu ; intercludere exercitum re frumentaria, hatuak armadari moztu ; inguratu, oztopatuInterclusio, onis, f. eragozpen, oztopo ; interclusio animae, itoaldi, itodura, arnasestuInterclusus, a, um, intercludo pi.Intercolumnium, ii, n. habearteIntercurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, intr. lasterkatu, laster ibili ; -n artean (toki edo denbora) hedatu ; arartekatu,erditan jarri, gertatuIntercurso, as, are, intr. erditan azkar ibiliIntercursus, us, m. ararteketa ; artean jarpen ; arteka agerpenIntercus, utis, larrupeko, larruazpikoInterdico, is, ere, dixi, dictum, intr. tr. debekatu, eragotzi ; kendu ; interdicere aqua et igni alicui, norbaiti hura eta suadebekatu, atzerriratuInterdictio, onis, f. debeku, eragozpen ; interdictio aquae eta ignis, atzerrirapenInterdictum, i, n. debeku, eragozpen ; aurre-erabaki ; agindu, legeInterdictus, a, um, iinterdico pi.Interdiu, adb. egunazInterdixi, interdico perf.Interdo, as, are, tr. banatu, emanInterductus, us, m. geraldi, geldiune, tiletezarketaInterdum, adb. noizean behin, noizbehinka, zenbait aldiz, zenbaitetan ; interdum…interdum, nahiz…nahiz ; bai…bai ;dela…dela ; haatik, halaereInterea, adb. orduan ; artean, bitarteanInteremi, interimo perf.Interemptor, oris, m. hiltzaile, eraileInteremptus, a, um, interimo pi.Interemtus, a, um, interimo pi.Intereo, is, ire, ii, itum, intr. galdu ; ohigabetu, zaharkitu ; hilarazi, suntsitu ; interire ab aliquo, norbaitek hilaraziInterequito, as, are, intr. erditan zaldiz ibili ; tr. zaldiz igaroIntererro, as, are, intr. erditan alderrai ibiliInterest, ik. intersumInterfatio, onis, f. arte (mintzoa)Interfectio, onis, f. hilketa, eraiketaInterfector, oris, m. hiltzaile, eraileInterfectrix, icis, f. hiltzaile, eraile (emakumea)Interfectus, a, um, interficio pi.Interficio, is, ere, feci, factum, tr. galarazi, suntsitu, hondatu ; hilarazi, eranInterfluo, is, ere, fluxi, intr. tr. artean isuri, jarioInterfluus, a, um, erditan isurkorInterfor, aris, ari, dep.tr. solasa hautsi, mintzoa moztuInterfringo, is, ere, fregi, fractum, tr. eten, moztu, porrokatuInterfugio, is, ere, intr. erditan ihes eginInterfui, intersum perf.Interfulgens, entis, erditan distiratsuInterfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. erditan isuri, jarioInterfusus, a, um, interfundere pi. erditan hedatua ; erditan isurkorInterim, adb. orduan, artean, bitartean, halaere, hala eta guztiz ere ; noizeanbehin, noizbehinka, zenbait aldiz, zenbaitetan ;interim…interim, nahiz…nahiz, bai…bai, dela…dela ; haatikInterimo, is, ere, emi, emptum edo emtum, tr. galarazi, suntsitu, hondatu ; hilaraziInterior, us, interus konp. barneko, barruko, erdiko ; sakon, gorde ; hurbil ; kanpo, urrun ; interior ictibus, zartakoetatikurrun, bazterInteritio, onis, f. galera, hondamen ; hilketaInteritus, us, m. galera, hondamen ; hilketa195

Interius, adb. konp. barruanInterjaceo, es, ere, ui, intr. tr. artean izan, egonInterjacio, is, ere, jeci, jectum, tr. artean ipini, ezarriInterjectio, onis, f. sartze, ezartze1. Interjectus, a, um, interjicio pi.2. Interjectus, us, m. artean jaurtiketa ; artean jarpen ; arte (denbora)Interjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. artean ipini, ezarriInterjunctus, a, um, interjungo pi.Interjungo, is, ere, junxi, junctum, tr. batu, josi, lotuInterlabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. isuri ; -n irrist egin, -n laban eginInterlateo, es, ere, intr. artean ezkutatuInterlego, is, ere, egi, ectum, tr. artean bilduInterlino, is, ere, levi, litum, tr. igurtzi ; nahasi ; marratuInterlitus, a, um, interlino pi.Interlocutio, onis, f. hizketa mozdura ; galdeInterloquor, eris, i, cutus sum, dep. moztu (mintzaldia) ; kontra jarriInterlucatio, onis, f. kimaketaInterluceo, es, ere, luxi, intr. argiztatu ; artean distiratu ; bakan izanInterluco, as, are, tr. kimatuInterlunium, ii, n. ilargi arte, ilargi berriaInterluo, is, ere, tr. artean isuri, busti, ureztatuIntermaneo, es, ere, intr. erdian egonIntermeo, as, are, intr. igaro, iragan, zeharkatu1. Interminatus, a, um, zedarrigabe2. Interminatus, a, um, debekatua, eragotziaInterminor, aris, ari, dep. intr. debekatu, galarazi, eragotziIntermisceo, es, ere, ui, mixtum edo mistum, nahasiIntermissio, onis, f. arte, hutsarte, etenaldi, tai ; zatiketa (esanaldia)1. Intermissus, a, um, intermitto pi. ; intermisso triduo, hiru egun buru, hiru egun buruan, hiru egunen buruan2. Intermissus, us, m. arte, etenaldiIntermistus, a, um, intermisceo pi.Intermitto, is, ere, misi, missum, tr. eten, hautsi, galarazi ; eragotzi, urratu ; intermittere proelium, gudua eten ; igarotzerautzi ; astitsu utzi ; ne quod tempus intermitteretur, geralderik ez zedin izan ; gelditu, geratu ; atsedenaldi bat hartuIntermixtus, a, um, intermisceo pi.Intermorior, eris, i, mortuus sum, dep. intr. astiro hil ; galdu (ohidura)Intermortuus, a, um, intermorior pi.Intermundium, ii, n. munduen arteIntermuralis, e, hormen artekoInternascor, eris, i, natus sum, dep. intr. artean, erdian jaioInternatus, a, um, internascor pi.Internecio, onis, f. suntsipen oso ; hondamen erabateko ; hilketa, sakaila, sarraskiInternecivus, a, um, heriozko ; sarraskikoInternecto, is, ere, tr. korapilatuInterniteo, es, ere, intr. arteka distiratu ; han hor distiratuInternodium, ii, n. bi ezurgiltzen arte ; bi koropiloen arteInternosco, is, ere, novi, intr. bereizi, ikusi, ezagutuInternuncia, ae, f. mandatari (emakumea)Internuncio, as, are, tr. mandatuz tratatuInternuncius, ii, m. mandatari, artekari, tarteko ; legarbiltzarkideInternuntia… ik. internuncia…Internus, a, um, barruko ; iz.npl. barru, barneIntero, is, ere, trivi, tritum, tr. –n txikitu, xehatuInterpellatio, onis, f. arte, hutsarte, etenaldi ; oztopo, eragozpenInterpellator, oris, m. geldiarazle, mozle : nardagarriInterpello, as, are, tr. moztu, eten (mintzaldia) ; nahasi, oztopatu ; deitu, galdetuInterpolatio, onis, f. tarterapen, tartean sartzapen ; berritzapenInterpolo, as, are, tr. aldartu, antolatu, berritu ; tartean sartuInterpono, is, ere, posui, positum, intr. artean ezarri, tartean sartu ; nahasi, lotu ; interponere verbum, hitz bat lerratu ;bitarteko jarri ; interponere se, erdian jarri ; interponere se quominus… gogor egin ez dadin… ; argudiatu, agertu, azaldu ;interponere judicium, bere iritzia jakinarazi ; interponere causam, aitzakia emanInterpositio, onis, f. arte, bitarte ; arterapen ; tartean sarrera ; marra, gainean ezarpen1. Interpositus, a, um, interpono pi.2. Interpositus, us, m. tartean sartzapenInterpres, etis, f. m. tarteko, ararteko, arartekari, eragile, lagun ; itzultzaileInterpretamentum, i, n. argitasun, adierazpen, azalpenInterpretatio, onis, f. azalpen, adierazpen, itzulera ; itzulpen196

Interpretatus, a, um, azaldua ; adierazia, itzuliaInterpretor, aris, ari, dep.tr. azaldu, itzuli (testua) ; ulertu, susmatu, uste izanInterpunctio, onis, f. tiletInterpunctum, i, n. arte, bitarte, atsedenInterpunctus, a, um, interpungo pi. , bereizia, zatituaInterpungo, is, ere, punxi, punctum, tr. irakurtzean gelditu, tiletak eginInterputo, as, are, tr. bakandu, moztuInterquiesco, is, ere, quievi, quietum, intr. arteka gelditu, solasa hautsiInterrado, is, ere, rasi, rasum, tr. zizelatu ; kimatuInterregnum, i, n. erregearte, erregegabe ; kontsulgo arte, kontsulgabeInterrex, egis, m. erregearte magistratuInterritus, a, um, izugabe, izugaitzInterrogatio, onis, f. galde, galderaInterrogatiuncula, ae, f. galdetxoInterrogo, as, are, tr. galdetu, galdekatu ; interrogare aliquem aliquid edo de aliqua re ; norbait zerbaitez galdetu ;auzitaratu, salatuInterrumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. erditik moztu, xehatu, moztu ; bidea eragotzi ; puzkatu (solasak), tartetik mintzatu ;nahasi, geldiaraziInterrupte, adb. etenka, harrutzika, harruzkaInterruptio, onis, f. ixilgune (idazkera)Interruptus, a, um, interrumpo pi.Intersaepio, is, ire, psi, ptum, tr. itxi, hertsi, zarratuIntersaeptus, a, um, intersaepio pi.Interscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. erditik zatitu, erdibitu ; moztu ; erdian sartu (solasa) ; nahasi, geldiarazi, geraraziInterscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. lerroen artean idatziIntersepio… ik. intersaepio…1. Intersero, is, ere, ui, tr. nahasi2. Intersero, is, ere, sevi, situm, tr. erdian erein edo landatu ; tartean sartu ; interserere se, artean sartu, sudurra sartuIntersisto, is, ere, stiti, intr. erditan geratu ; batbatean, ezustean geldituIntersistus, a, um, intersero 2. pi.Interspiratio, onis, f. arnasaldi (irakurtzean), geldiarteInterstringo, is, ere, tr. gogorki estutuIntersum, es, esse, fui, intr. izan, tartean egon ; intererat inter eos Tiberis, Tibroa beren artean zuten ; ezberdin izan ;hurbil izan, ondoan izan, parte hartu ; interesse proelio ; guduan izan ; interesse rebus divinis, oparian parte hartu ; inperts.interest, egoki da ; interest patris, aitari doakio ; interest mea, neri doakit ; interest ad salutem rei publicae, Errepublikarensalbamenari doakio ; artean ezberdintasun dago ; interest inter beluam et hominem, aberearen eta gizakiaren arteanezberdintasuna dagoIntertexo, is, ere, texui, textum, tr. eho, ehundu ; nahasi, koropilatuIntertextus, a, um, intertexo pi.Intertrigo, inis, f. zarrasta, urradura, larruduraIntertrimentum, i, n. higadura, hondakin, zabor ; hondamendi, kalteInterturbo, as, are, tr. nahasiIntervallum, i, n. arte, tarte, bitarte ; arte (denbora) ; geldialde, lanarte, epe ; ezberdintasunIntervello, is, ere, velli edo vulsi, vulsum, tr. bakanduIntervenio, is, ire, veni, ventum, intr. tr. artean izan ; ezustean heldu ; bitarteko izan, eskua hartu ; aurka egin,behaztopatu ; intervenerat foedus, itun bat gertatu zenInterventor, oris, m. artekariInterventus, us, m. gertakari ; interventu noctis, naves…gauak ezustean harrapatuak, untziak… ; bitartekotasun ; berme,gaudimenInterversus, a, um, interverto pi.Interverto, is, ere, verti, versum, tr. irauli, itzuli ; norabidea aldatu ; lapurtu, ebatsi, ostuInterviso, is, ere, visi, visum, tr. ikustera joan, itzuli bat eginIntervolito, as, are, intr. hegabirak egin, hegaldakatuIntervolo, as, are, intr. hegatu, hegaztu ; hegaldaka igaroIntervomo, is, ere, ui, itum, tr. erdian goitikatu, oka egin , okatuIntestabilis, e, gorrotagarri, higuingarriIntestato, adb. ordenugabeIntestatus, a, um, ordenugabe(ko)Intestinum, i, eta Intestina, orum, npl. erraiak, esteakIntestinus, a, um, barneko, barreneko ; etxeko, herriko ; intestina bella, gudu anaiartekoIntexo, is, ere, texui, textum, tr. eho, ehundu, bordatu ; nahasi ; txirikordatu ; -n sartu, -n sarrarazi ; intexere aurumvestibus, jantziak urrez bordatu1. Intextus, a, um, intexo pi.2. Intextus, us, m. elkar lotura, elkar josketaIntibum, Intibus…ik.intu…Intime, adb. minki, kutunki, barrenki197

Intimus, a, um, interus sup. barruko, barrengo, barreneko, isilpeko1. Intinctus, a, um, intingo pi.2. Intinctus, us, m. saltsaIntingo, Intinguo, is, ere, tinxi, tinctum, tr. –n busti ; tindatuIntolerabilis, e, jasanezin, jasangaitzIntolerandus, a, um, jasanezin, jasangaitzIntolerans, antis, jasangaitz, barkagaitz, amoregaitzIntoleranter, adb. tinkotasungabe ; jasanezinezIntolerantia, ae, f. ezinjasaite, jasanezina ; basakeria, nausikeriaIntonatus, a, um, intono pi. trumoiots antzekoIntondeo, es, ere, tr. inguruan moztu, ebakiIntono, as, are, ui, atum, tr. trumoi izan ; burrunba egin, orro egin ; tr. trumoi eginarazi, ozendarazi, tximistak jaurtiIntonsus, a, um, ebakigabea, moztugabea, kimatugabea ; basa, eragabe, baldresIntorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. bihurtu, itzuli, biribilkatu ; jaurti, aurtiki, eztendu, ziztatu ; lardaskatu (idazkera)Intortus, a, um, intorqueo pi.1. Intra, adb. barruan, barnen2. Intra, aurretitz akus. barnen, barruan, artean, erditan : intra moenia, hiriaren barruan ; fines suos recipere, bereherrialdean jaso ; intra Alpes, Alpesen onaindian ; intra centum, ehun baino apalago ; intra modum, neurria baino gutxiago ;artean, bitartean (denbora) ; intra viginti dies, hogei egun gabe, hogei egun baino lehenIntrabilis, e, bidedun, sarbidedunIntractabilis, e, erabilgaitz ; garaitezin, hezgaitzIntractatus, a, um, erabiligabe ; hezigabe ; sendo, ezineden (abere)Intraro = intraveroIntratus, a, um, intro 2. pi. sartua, jabetuaIntremisco, is, ere, ui, intr. ikaratu, dardaratuIntremo, is, ere, ui, intr. ikara izan, dardara izanIntrepide, adb. ikaragabe, bipilki, suharkiIntrepidus, a, um, bipil, bulartsu, suharIntribuo, is, ere, i, tum, tr. zerga ordainduIntrico, as, are, tr. trabatu, oztopatu, eragotziIntrimentum, i, n. ongailu, gozagarriIntrinsecus, adb. barnean, barruanIntrita, ae, f. eltzekari, salda1. Intritus, a, um, higatugabea, oso ; berri (gudosteak)2. Intritus, a, um, intero, pi.Intrivi, inero perf.1. Intro, adb. barnean, barruan2. Intro, as, are, tr. intr. sartu ; asmatu, aurkituIntroduco, is, ere, duxi, ductum, tr. sartu, barnean sartu, sarrarazi ; gogo izan, -ra lehiatuIntroductio, onis, f. sarrera, sarkuntzaIntroductus, a, um, introduco pi.Introeo, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. tr. sartuIntrofero, fers, ferre, tuli, latum, tr. barnera ekarriIntrogressus, a, um, barnean sartuaIntroitus, us, m. sarrera, sarkura ; hitzaurre, solasaurreIntromissus, a, um, intromitto pi.Intromitto, is, ere, misi, missum, tr. sarrarazi, sartu, barruratu ; onartu ; bidali, igorriIntrorepo, is, ere, epsi, eptum, intr. narraz, herresta sartuIntrorsum, Introrsus, adb. ; aurretitz. barnean, barruanIntrorumpo, is, ere, rupi, ruptum, intr. barnera lehiatuIntrospecto, as, are, tr. aztertu, ikertu, barnera begiratuIntrospicio, is, ere, spexi, spectum, tr. intr. barnera begiratu, aztertu, begiratuIntrovoco, as, are, tr. barrura deitu, sarraraziIntubum, i, n. eta Intubus, i, f.m. ostertxuri, hiltzebelarIntueor, eris, eri, itus sum, dep. tr. artoski begiratu, azterkatu ; gogoeman, begieman, soeginIntuitus, us, m. ikusmen, soIntuli, infero perf.Intumesco, is, ere, mui, intr. handu, hanpatu ; putzandu ; haserratu, samurtuIntumulatus, a, um, ehortzigabeInturbatus, Inturbidus, a, um, bare, baketsuIntus, adb. aurretitz. barnean, barruanIntutus, a, um, ziurtasungabeInula, ae, f. haltzaInultus, a, um, zigorgabe ; aspertugabe ; kaltegabe, arriskugabe, galbidegabeInumbro, as, are, tr. itzalpetu ; goibeldu, ilunduInunco, as, are, tr. atzaparretan hartu198

Inunctio, onis, f. igurzketa ; igurzpenInunctus, a, um, inungo pi.Inundatio, onis, f. uraldi, uholdeInundo, as, are, tr. intr. hurpetu, urez bete, urgainduInungo, is, ere, unxi, unctum, tr. igurtzi, gantzutu, marruskatuInunguo, is, ere, tr. igurtzi, gantzutu, marruskatuInurbane, adb. oieski, eragabe, moldegaizkiInurbanus, a, um, baldar, trakets, eragabe, moldegaitzInuro, is, ere, ussi, ustum, tr. erre, kiskaili ; burdin gorriaz markatu ; burdin gorriz kizkurtu ; zimalduInusitate, Inusitato, adb. ohigabe, ohi ez bezalakoInusitatus, a, um, ohigabe(ko), bekan, egundokoInustus, a, um, inuro pi. ; errea, kiskailia ; burdin gorriz markatua ; aspaldiko, zaharInutilis, e, baliogabe, alferreko, haborokin ; kaltegarriInutilitas, atis, f. ezdeuskeria, ezerezkeria ; kaltegarritasunInutiliter, adb. alferrikInvado, is, ere, vasi, vasum, tr. intr. barruan ibili, igaro, iragan, traukatu ; hasi, abiatu ; jauzi, oldartu, jazarri ; jabetu,nagusitu ; invadere in Asiam, Asian indarka sartu, Asia eraso ; galdetu, galde egin, erasiatuInvalesco, is, ere, lui, intr. azkartu, hazi, ekindu, indartuInvalidus, a, um, ahul, indargabe ; ondoriogabe ; adoregabeInvasi, invado perf.Invectio, onis, f. herriratzeInvectitius, a, um, herriratua, herrira ekarria1. Invectus, a, um, inveho pi.2. Invectus, us, m. garraioInveho, is, ere, vexi, vectum, tr. ekarri, garraiatu ; herriratu ; pas. oldartu, eraso ; erasiatuInvendibilis, e, salgaitzInvenio, is, ire, veni, ventum, tr. aurkitu, ediren , ezagutu ; lortu, bildu ; ikasi, jakinInventio, onis, f. asmaketa, sumaketa ; aurkikundeInventiuncula, ae, f. asmaketatxoInventor, oris, m. asmatzaile, asmalari, sortzaile, aurkitzaileInventrix, icis, f. asmatzaile, asmalari, sortzaile (rmakumea)Inventum, i, n. asmakari, asmaketa, aurkipen, aurkikuntza1. Inventus, a, um, invenio pi.2. Inventus, us, m. asmaketa, aurkipenInvenuste, adb. itsuski, moldegaizki, eragabe, baldarkiInvenustus, a, um, moldegaitz, baldres, baldar, traketsInverecunde, adb. lotsagabe, lizunki, likiskiInverecundus, a, um, lotsagabe(ko), lizun, likits, zikinInvergo, is, ere, tr. uzkaili, irauli ; gainera isuriInversio, onis, f. alderantzizko joera (idazkera) ; irri, irri-mirri, alegiaInversus, a, um, inverto pi.Inverto, is, ere, i, sum, tr. irauli, itzuli, uzkaili ; gainbeheratu, aldatu, bestelakotu ; invertere se cito, lehengoaz besteratuInvesperascit, ere, inperts. arratsa heldu daInvestigatio, onis, f. bilaketa, azterketaInvestigator, oris, m. bilakari, aztertzaileInvestigo, as, are, tr. bilatu, aztertu, ikertu ; aztarnak hartu, zantzua hartuInveterasco, is, ere, ravi, intr. zahartu ; indartu, gogortu ; erroak egin ; gaiztotu ; ahulduInveteratio, onis, f. gaixotasun zaharInveteratus, a, um, invetero pi. ; aspaldiko, zahar ; ezabatua, ezereztuaInvetero, as, are, tr. zahartzera utzi ; erroztatu, suztraitu ; ezereztu, ezabatu ; jarri, lotu, zahartuInvexi, inveho perf.Invicem, adb. aldizka, txandaka ; elkar, batak bestea ; invicem salutare, elkar agurtu ; aldiz, bestainezInvictus, a, um, ezgaraitua, garaile ; hezgaitz ; higigaitz, ezingaraitua, ustelezinInvidentia, ae, f. bekaizkeriaInvideo, es, ere, vidi, visum, intr. tr. bekaizti izan, gorrotatu, higuindu ; ukatu edo kendu (bekaizkeriaz) ; oztopatu ; noninvidere alicui laude sua, norbaiti ez kendu zor zaion ospeaInvidia, ae, f. bekaizkeria, gorroto ; invidia in aliquem edo alicujus, norbaiten bekaizti izate ; herrigorroto ; in invidia esse,haserrea sortu ; gorrotagarri, higuingarri ; invidia facti, egitate higuingarriaInvidiose, adb. bekaizkeriaz, gorrotozInvidiosus, a, um, bekaizti ; gorrotagarri, higuingarri, nardagarri ; gaitzesgarriInvidus, a, um, bekaitz ; etsai, aurkakoInvigilo, as, are, intr. atzarri izan, ez loegin ; erne egon ; ekin, ari izanInviolabilis, e, ukiezin, zauriezinInviolate, adb. ukigabeInviolatus, a, um, ukigabe, zaurigabe ; garbi, kutsugabeInvisitatus, a, um, ezikusia, ezezaguna199

Inviso, is, ere, visi, visum, tr. ikuskatu, agertu ; ikusi1. Invisus, a, um, inviso pi. ; ezikusia, uzkutua, ezezaguna2. Invisus, a, um, invideo pi. ; gorrotagarri, gorrotatua ; nardagarri ; gorrotatzaileInvitamentum, i, n. dei, gonbidapen ; erakarmendu, liluraInvitatio, onis, f. gonbidapen, dei ; zirikaldiInvitatus, us, m. gonbidapen, dei ; zirikaldiInvite, adb. hala eta gutiz ere ; gogozgaindiInvito, as, are, tr. gonbidatu, dei egin, deitu ; eragin, zirikatuInvitus, a, um, atsekabeki, gogozgaindi ; invita Minerva, gaitasungabeInvius, a, um, erabiliezin, erabilgaitz ; igaroezin, igarogaitz ; iz.pl. herri bidegabeakInvocatio, onis, f. dei, otsInvocatus, a, um, ezdeitua, deitugabe ; eskatuaInvoco, as, are, tr. deitu, arrenka eskatu ; laguntza eskatuInvolatus, us, m. hegada, hegaldiInvolito, as, are, intr. gainean hegaldatu, igeri egonInvolo, as, are, intr. tr. –rantz hegaldatu ; lapurtu, hartuInvolucer, cris, cre, hegaldaezinInvolucre, is, n. orrazoihalInvolucrum, i, n. azal ; lepaoihal, estalki ; mozorro, txantxoInvolutus, a, um, involvo pi. ilun, nahasi ; ezkutatuInvolvo, is, ere, i, volutum, tr. eraman ; inguratu, estali ; nahasiInvulgo, as, are, tr. zabaldu, hedatu, jakinaraziInvulnerabilis, e, zaurtuezinInvulneratus, a, um, zaurigabe1. Io, interj. iupi ! aufa ! beharrik ! ; oi ! ai ! ene !; haizu ! horra ! begira !2. Io, Ius eta Ionis, f . Io, Jupiterek miga aldatuaIocasta, ae, f. Iokasta, Ediporen ama eta emazteaIones, um, mpl. IoniarrakIonia, ae, f. Ionia, Asia txikiko lurraldeaIonice, adb. ionierazIonicus, Ionius, a, um, Ioniako, ioniarIonis, idis, f. ioniarsaIphigenia, ae, f. Ifigenia, Agamemnonen alabaIpse, a, um, erakusle. ego ipse, neu ; hoc ipso quod, horrexengatik… ; eo ipso die quo, hainzuzen egun hartan non …;berbera ; ipse Hannibal, Hanibal berbera ; ipse dixit, berak esan du ; berez ; ipsa fundit tellus, lurrak berez ematen duIpsi, ipse, a, um dat. s. ; ipse nom. eta bok. mpl.Ipsius, ipse, a, um gen. s.Ipsus, = ipseIra, ae, f. haserre, sumin ; haserraldi, amorraldi ; indar (haizeak, uhinak)Iracunde, adb. suminki, amorruzIracundia, ae, f. haserrekortasun, suminkortasun ; haserre, suminaldi ; amorruIracundus, a, um, suminkor, samurkor, haserrekor ; haserre, odolberoIrascor, eris, i, iratus sum, dep. intr. haserretu, amorratu, gaiztuIrate, adb. suminki, haserrezIratus, a, um, irascor pi. haserre, sumin ; iratum aliquem habere, norbaiten haserrea jasan1. Iris, is edo idis, f. ostadar ; opalarri ; atsolili2. Iris, is edo idis, f. Iris, Junonen mandatariaIronia, ae, f. irrimirri, zirtoIrrado, is, ere, tr. karrakatu, karraskatuIrrasus, a, um, irrado pi. ; karrakatugabe, leundugabe ; moztugabeIrrationnalis, e, adimengabeIrraucesco, is, ere, ausi, intr. erlastuIrraucio, is, ire, intr. erlastuIrreligatus, a, um, josigabe, lotugabeIrreligiose, adb. erlijiogabeIrreligiosus, a, um, erlijiogabeko, erlijioaurkakoIrremeabilis, e, itzuliezinIrremediabilis, e, ezinbesteko, osagaitzIrreparabilis, e, osagaitz, osatuezinIrrepertus, a, um, aurkitugabe, kausitugabeIrrepo, is, ere, repsi, intr. tr. –rantz narraztu ; sartu, barruratuIrreprehensus, a, um, akasgabekoIrrepto, as, are, tr. intr. –rantz narraztu ; sartu, barruratuIrrequietus, a, um, atsedengabe, etengabe, taigabeIrresectus, a, um, moztugabeIrresolutus, a, um, askatugabe, bereizgabe200

Irretio, is, ire, ivi, itum, tr. sarean hartu ; lotu, tinkatu ; estali, inguratu ; liluratuIrretortus, a, um, baztertugabeko, saihestugabekoIrreverens, entis, lotsagabeko, adeigabekoIrreverenter, adb. lotsagabe, adeigabeIrreverentia, ae, f. begirunegabe, lotsagabekeria, adeigabekeriaIrrevocabilis, e, atzeraezin, kenezinIrrevocatus, a, um, ez berriz deitua ; atzeraezinIrrideo, es, ere, risi, risum, intr. trufatu, isekatu ; irridere aliquem, norbait nausatuIrridicule, adb. irrigabe, ihikistagabeIrrigatio, onis, f. urtatze, urtaldi, ureztaldiIrrigo, as, are, tr. urtatu, ureztatuIrriguus, a, um, busti, ureztatua ; buztitzaile, urtatzaileIrrisi, irrideo perf.Irrisio, onis, f. trufa, iseka, ihakinIrrisor, oris, m. trufatzaile, ihakingile1. Irrisus, a, um, irrideo pi. ; trufatua, parragarri, irrigarri2. Irrisus, us, m. trufa, ihakin, isekaIrritabilis, e, haserrekor, suminkor, minberati, gaitzikorIrritamen, inis, n. haserregarri, jasangaitz, kitzika, akuilu, sustapenIrritamentum, i, n. haserregarri, jasangaitz, kitzika, akuilu, sustapenIirritatio, onis, f. sumindura, kitzika, haserre, sustapen, narritaduraIrritasso, = irritaveroIrritator, oris, m. kitzikatzaile, narritatzaileIrrito, as, are, tr. kitzikatu, narritatu, haserretu ; piztu, sortu, akuilatu, sustatuIrritus, a, um, hautsia, urratua, ezeztatua ; ondoriogabe, indargabe, antzu, ergel ; ad irritum cadere, indargabe bilakatu(egitasmoa) ; lortuezinIrrogatio, onis, f. kalte egite, gaitzespenIrrogo, as, are, tr. kalte egin, gaitz egin, gaitzetsi, zergapetuIrroro, as, are, tr. ihinztatu, bustixe ; tantaka isuri ; intr. txortatu, txortolatuIrrubesco, is, ere, bui, intr. gorrituIrructo, as, are, intr. poker eginIrrugo, as, are, tr. izurtu, zimurtuIrrumpo, is, ere, rupi, ruptum, intr. indarrez, indarka sartu ; hartu (kokaera) , erasoIrruo, is, ere, i, intr. tr. jauzi, oldartu, jazarri ; indarka sartu, indarrez kendu, napurtuIrrupi, irrumpo perf.Irruptio, onis, f. sarraldi, sarrera, napurkeriaIrruptus, a, um, irrumpo pi. ; hautsigabe, hautsiezin ;Is, ea, id, izenorde. eum adiit, haren ikustera joan zen ; erakusle : hau ; ea pugna, gudu hau ; esaera batzu ut, qui, etab…hitzekin : hau bera ; is sum, quem tu me esse vis, zuk ikusi gura nauzuna bera naiz ; in eo res est ut, gertatuko da ; id aetatisesse ut … , halako adinean izan non…Isara, ae, m. Isara, Galiako ibaiaIschias, adis, f. ankamin, iztaminIseum, i, n. Isisen tenploaIsiacus, a, um, Isis-, IsisenIsis, is edi idis, Isis, Egiptoko jainkoIsocrates, is, m. Isokrato, Atenaseko mintzaileIsocrateus, Isocratius, a, um, Isokrato-, IsokratorenIsrael, elis, m. Israel, JakobeIsraelita, ae, m. israeltarIsse, = ivisseIstac, adb. hor, hor gaindiIste, a, ud, erakusle. hori (gutiesgarri) : iste homo, maltzur hori ; handi, goresgarri : iste rex, errege handi hori ; iste,sabelzuri horiIster, tri, m. Istero, Danubuko alde azpiaIsthmia, orum, npl. jai istmikoakIsthmiacus, Isthmicus, Isthmius, a, um, istmiko, jai istmikoenIsthmos, Isthmus, i, m. Istmo, Korintoko lurbesoaIsti, iste, a, ud dat. s. ; iste nom. eta bok. mpl.1. Istic, istaec, istoc eta istuc, ik. iste2. Istic, adb. horIntinc, adb. hortik, hor gainditikIstius, iste… gen. s.Istiusmodi, adb. holatanIsto, adb. harantz ; horregatikIstri, orum, mpl. istriarrakIstria, ae, f. Istria, Iliriako lurralde auzokoa201

Istriani, orum, mpl. istriarrak1. Istuc, istic nom., bok., akus. n. s.2. Istuc, adb. horrantzIta, adb. era : hola, holatan, honela ; ita sit, hola izan bedi ; ita sentio, honela uste dut ; ut ita dicam, egiaren esatera ;baieztatzea : bai, noski, dudagabe, horrelaxe ; ita vero, ita plane, horrelaxe ; konparaketa : quemadmodum edo ut…ita ;nola…hala… ; neurria : bezain, bezainbat ; ita ut, hala non, gisabatez non ; non ita diu, ez luzaro ; -kotan ; orduan,ondoren ; beraz ; ita me dii juvent ; ala jainkoak !Itali, orum, mpl. ItaliarrakItalia, ae, f. ItaliaItalicus, Italus, a, um, Italia-, Italiako1. Itaque, lokailu. beraz, bada, horregatik2. Itaque, = et itaItem, adb. berdin, ere, are, halaber, gainera ; item uti edo quemadmodum, bezalaIter, itineris, n. bide, ibilaldi ; iter ingredi, abiatu, bidean abiatu ; iter facere, ibili ; in itinere, ex itinere, bidean zehar,bideñabar ; magnis edo extentis itineribus, azkar eta luzazko ibilaldiz ; iragangia, igarobide, ibilera ; iter ferro aperire,ezpatareki bidea zabalduIteratio, onis, f. berrizkunde, errepikamen ; bigarren goldaketaIterato, adb. berriro, berrizItero, as, are, tr. berriz hasi, berritu ; bigarrenez goldatu, bere aldetikIterum, adb. berriz, berriro, bigarren aldiko ; iterum atque iterum, askotan, maiz, sarritanIthaca, ae, Ithace, es, f. Itaka, uharteaIthacensis, e, ItakaIthacus, a, um, Itakako ; iz.m. Itakako erregea , UlisesItidem, adb. berdinItio, onis, f. ibilera, joaiteIto, as, are, intr. maiz joanItum, eo supinoaIturus, a, um, eo part. geroaldiaItus, us, m. joaite, abioIuleus, a, um, Iulo- ; erromatar ; enperadore- ; uztailakoIulus, i, m. Iulo, Eneasen semeaIvi, eo perf.Ixion, onis, m. Ixio, lapitoarren errege202

JJaceo, es, ere, ui, intr. etzan, etzana izan, ehortzia izan, ohean izan ; jacere humi, lurrean etzana izan ; graviter jacet, gaizkidoa ; hic jacet …, hemen datza… ; apal, lau izan, hedatu ; jacentia Romae loca, Erromako auzo apalak ; manu, lasai ; jacensvestis, jantzi manua ; auher, adoregabe, indargabe, etsitua izan ; gutietsia izan ; jacere in moerore, atsekabetua izan ; jacentpretia, balioa galdu ; erabiligabe, baliogabe, huts ; jacet pecunia, diharua lo dagoJacio, is, ere, jeci, jactum, tr. aurtiki, igorri, bidali ; eraiki, jarri ; jacere aggerem, larranda eraiki, galtzada eraiki ;entzunarazi, esan ; jacere quoedam de, -z eleak esanJactans, antis, jacto po. ; adj. harroputz, handinahi, burgoiJactanter, adb. burgoikeriaz, harrokeriazJactantia, ae, f. harrokeria, harropuzkeriaJactatio, onis, f. erabilera, ezinegon, larritasun ; harrokeria, burgoikeria ; arrakasta, ospe ; jactationem habere, arrakastaiizanJactator, oris, m. harro, harroputzJactatus, us, m. ezinegon, larritasun ; igidura, eraginJactito, as, are, tr. goratik esan ; goretsiJacto, as, are, tr. maiz aurtiki, erein, igorri ; erabili, higitu, inarrosi ; jactare pennas, hegoak, hegalak inarrosi ; jactare se,ari izan ; jactari fluctibus, uhinek inarrosia ; durduzatu, oinaztatu ; eztabadatu ; esan, entzunarazi ; jactare querimonias,intziriz ari zan ; goretsi, handietsi, hedatu ; jactare se, harropuztu, burgoituJactura, ae, f. itsasora jaurtiketa ; galera, kalte, hondamen, uko ; magnis jacturis, uko handien kostuz ; facturam facere,kalteak izan1. Jactus, a, um, jacio pi.2. Jactus, us, m. jaurtiketa ; jactus retis edo jactus, sarekadaJacui, jaceo perf.Jaculabilis, e, aurtikigarriJaculatio, onis, f. aurtikiketaJaculator, oris, m. aurtikitzaile ; soldado azkondunJaculatrix, icis, f. ehiztarisa (Dianaren izengoitikoa)Jaculatus, a, um, igorria ; igorri duenaJaculor, aris, ari, dep. tr. igorri, jaurtiki ; jaculari in aliquem tela, norbaiten aurka geziak aurtiki ; jo, ukituJaculum, i, n. azkon, gezi, ezten ; sareJaculus, a, um, aurtikitzekoaJam, adb. dagoeneko, jada, orain ; jam nunc, oraindanik ; jam…jam…, ala…ala…,edo…edo… ; non jam edo jam non, ez ;oraino ez ; laster, sarri ; jam jamque iterus, abioan, abiatzekotan ; jam nemo, hemendik aurrera inor ; orduan ; are, ere,bestalde ; jam vero, gehiago dena, bestaldeJamdudum, adb. oraintxe ; aspalditik, aspaldidanikJamjam, adb. ordutik, ordudanikJampridem, adb. aspalditik, aspaldidanikJamtum, adb. orduan ; ordutik, ordudanikJaniculum, i, n. Janikulo, Erromako mendiska batJanitor, oris, m. atezainJanitrix, icis, f. atezaintsaJantaculum… ik. jentaculumJanua, ae, f. ate ; sargu, sarrera, arte1. Januarius, a, um, urtarrilako2. Januarius, (mensis), ii, m. urtarril1. Janus, i, m. Janus, bi aurpegiko jainkoa ; urtarril ; dirularien ataria forumean2. Janus, i, m. arku, arkupeJason, ik. IasonJeci, jacio perf.Jecur, oris, jecinoris, jocinoris, n. gibelJecusculum, i, n. gibeltxoJejune, adb. idorki (idazkera), apaingabeJejunitas, atis, f. gosegorri ; eskas, gabetasun ; idortasun, moztasun (idazkera)Jejunium, ii, n. jangabe, janurri ; barur ; gose ; mehetasun ; agortasun (lurra)Jejunus, a, um, jangabe, edangabe, barur ; gose, egarri ; jejunius imperii, agintearen gosea ; argal, mehe, idor (lurra) ;203

akan, urri ; idor, motz (idazkera) ; gogohertsi, asmuluzJentaculum, i, n. gosariJento, as, are, intr. gosalduJesus, ik. IesusJoca, orum, npl. ik. jocusJocabundus, a, um, jolasti, jostariJocatio, onis, f. txantxa, jolasketa, irri, txaskoiniJocor, aris, ari, dep.intr. jolastu, jostatu, txantxa eginJocose, adb. txantxaka, irrizJocosus, a, um, jostari ; alai, zirtolari ; atsegingarriJoculans, antis, txantxa egileJocularis, e, barregarri, zirtolari, irrikorJoculariter, adb. zirtoz, barrez, barregarriroJocularius, a, um, barregarri, zirtolariJoculatorius, a, um, jostari, zirtolariJoculor, aris, ari, dep. jolastu, jostatu, txantxa eginJoculus, i, m. txantxa, irrisolas, hitz gozoJocus, i, m. pl. joci, m. eta Joca, n. orum, jostaketa, irrisolas, zirto ; per jocum edo joco, zirtoz, barrez ; remoto joco,barreaz beste ; iz. mpl. Jokoak, Venusen ondoko jainkottoakJordanes, is, m. Jordanes ibaiaJovis, Jupiter gen.Juba, ae, f. txima, kima (abere) ; galdur, gandor, kurkur ; buru, gain, gailur ; izar-buztanJubar, aris, n. iparrizar, artizar ; distira, leinuru, izpi ; dirdira, argitasun (aurpegia)Jubatus, a, um, tximadun, kurkurdunJubedum, = jubeo. jubeJubeo, es, ere, jussi, jussum, tr. agindu, erabaki ; jubere aliquid aliquem, norbaiti zerbait agindu ; eskaini, aurreratu, eman,onartu ; jubere legem, legea erabaki ; jubere foedus, ituna baietsi ; adoretu, sustatu, aholkatu ; jubere valere, agur eginJucunde, adb. gogara, atseginezJucunditas, atis, f. bozkario, poz, poztasun, atsegin, alaialdiJucundus, a, um, alai, atsegingarri, pozgarri ; in rebus jucundis, zorionaldianJudaea, ae, f. JudeaJudaeus, a, um, Judeako, judu ; iz. mpl. juduakJudaicus, a, um, Judeako, juduJudex, icis, m. f. ebazle, epaile ; judicem dicere, epailea hautatu, auzitan sartu ; judex ferre alicui, auzipetu, auzitaraeraman, epailea eskaini ; me judice, ene ustezJudicatio, onis, f. epaiketa, auzi ; erabaki ; iritzi, usteJudicato, adb. gogoetak eginik, gogartuz, oro harJudicatrix, icis, f. epaile (emakumea)Judicatum, i, n. epaiketa, erabakiJudicatus, us, m. epaikaritza, epaikintzaJudicialis, e, epai-, auzi-Judiciarius, a, um, epai-, auzi-Judicium, ii, n. epaiketa ; epaikintza ; judicium exercere, epaikari izan ; auzi, epaikuntza ; judicio aliquem arcessere,norbait auzitara eraman ; judicium capitis, gaizkin auzi ; auzitegi, epaitalde ; in judicium vocare, auzitara deitu ; judiciumsortiri, epailea zotz egin ; iritzi, irizpide, uste ; judicio meo, ene ustez ; judicium facere de ..., -z iritzia eman; zuhurtasun,zintzotasun; judicio, zuhurki; sari, ordenu; judicia suprema, azken ordenuakJudico, as, are, tr. epaitu, erabaki, ebatzi; gaitzetsi, hobendun jarri; judicare aliquem exulem, norbait atzerriratu; aizipetu;judicare alicui pecuniae, norbaiten aurka isun eskatu; uste izan, ederretsi, balioztatu; sic judico (inf.), uste dut, nik diotJugalis, e, uztarri-; equi jugales, gurdizaldiak, zaldiuztarri; ezkontza-, ezkontzakoJugatio, onis, f. burdinsareari aihenaren lotzeaJugerum, i, pl. jugera, um, ibus, n. Jugerum, neurria (25 a 18)Jugis, is, isurkor, agorrezin ; jugis aqua, hur lasterJuglans, andis, f. intzaur, intzarrondo, intzaurtzeJugo, as, are, lotu, josi ; batu ; ezkonduJugosus, a, um, menditsuJugulo, as, are, tr. lepoa moztu, hil, sarraskitu ; ahulduJugulum, i, n. eztarri, zintzurJugulus, i, m. eztarri, zintzurJugum, i, n. uztarri ; idiuztarri ; mendekotza, morrontza ; jugum accipere, mendekotu ; jugum exuere, jazarri, oldartu ;etsaientzako uztarria : sub jugum mittere, uztarripetu ; tolda, tosta ; hegi, gailur ( mendi), mendikatea, zelaiJugurtha, ae, m. JugurtaJugurthinus, a, um, Jugurta-1. Julianus, a, um, Julio Zezarren ; iz. pl. zezarretarrak2. Julianus, i, m. Julio, enperadore erromatarra1. Julius, a, um, Julio-, Julio-sendiko ; uztailako2. Julius, ii, Julio, Zezarren sendiaren deitura204

3. Julius (mensis), ii, m. uztailaJumentum, i, n. uztarri-abereJunceus, a, um, ihi- ; mehe (ihia bezala)Juncetum, i, n. ihidoi, ihitokiJuncinus, a, um, ihi-Juncosus, a, um, ihitsuJunctio, onis, f. elkar josketa ; eransketaJunctura, ae, f. eransketa, giltzadura, lotura ; uztarri ; hizloturaJunctus, a, um, jungo pi.Juncus, i, m. ihiJungo, is, ere, junxi, junctum, tr. uztarri berean lotu ; birazkatu, uztartu ; bildu, elkartu, batu, elkarganatu ; jungere tignainter se, habeak urbildu, alboratu ; jungere amicitiam cum aliquo, norbaitekin elkartu, adiskidetu ; ezkondu ; jarraiarazi,jarraitu, ezgeratu ; junctis quinque diebus, bost egun jarraianJunior, juvenis konp. bitarik gazteena ; gudoste bizkorJuniores, um, mpl. gazteak ; gudoste bizkorrekoak (17-tatik 45 urteetara)Juniperus, i, f. orre, epuru1. Junius, a, um, ekainako2. Junius (mensis), ii, m. ekainaJuno, onis, f. Juno, Jupiteren emaztea eta arreba ; Juno Inferna edo Averna, ProserpinaJunonicola, ae, m. f. Junonen gurtzaileJunonigena, ae, m. Junonganik jaioa (Bulkano)Junonius, a, um, Junon-, Junonius custos, Argus ; Junonius mensis, ekaina ; Junonius ales, indioilarJunxi, jungo perf.Jupiter, Juppiter , Jovis, m. Jupiter, jainkoen erregea ; Jupiter aequoreus, Neptuno ; Jupiter Niger, Stygius, Tratareus,Pluton ; Jovis dies, osteguna ; Jupiter, izarbela ; egurats, ortzi, arotxar ; sub Jove, sub Jove frigido, izarpean ; Jupitermetuendus, euria ; Jovem loci ferre, arogaitza jasanJurandum, i, n. ik. jusjurandumJuratus, a, um, juro, juror pi. , zin-, zinezko ; zineztatua ; hitzeko, zintzo, egiati1. Jure, abl.adb. zuzenki, zinez2. Jure, jus 1 eta 2 abl. s.Jurejuro, ik. juroJureus, a, um, salda-, saldatsuJurgium, ii, n. jazarraldi, auzi ; liskar, eztabaida ; prorumpere ad jurgia, gaizkiak esan ; jurgia facere, liskarrean ibiliJurgo, as, are, intr. auzitan izan, liskarrean ibili ; tr. erasiatu, larderiatuJurgor, aris, ari, dep. auzitan izan, liskarrean ibili ; erasiatu, larderiatuJuridicus, a, um, lege-, legezko, legebidezkoJurisconsultus, i, m. lege-gizon, legejakintsuJurisdictio, onis, f. esku, eskubide, eskuera ; eremu, sailJurisperitus, i, m. legejakitunJuro, as, are, intr. zin egin, zin egotzi ; tr. baietsi, zinez hitzeman ; jurare falsum, gezurrezko zin egin ; jurare vere, baiezkozin egin ; jurare in legem, legearen mende izatea hitzeman ; lekuko hartuJuror, (juratus sum bakarrik), ik. juro1. Jus, juris, n. saltsa ; ur, zumo2. Jus, juris, pl. jurium, n. zuzen, zuzenbide ; araudi, legedi ; jus humanum, jus naturae, sortezko legea ; jus gentium,herriarteko legea ; jus civile, herrilegea ; auzi, auzitegi, magistratuak, in jus vocare, auziratu ; jus dicere, zuzenbidea eragin ;eskatasun, baimen, burujabetza ; civis optimo jure, oso hiritar ; jus suffagii, bozketa zuzenbidea ; jus honorum,hautagarritasun zuzenbidea ; jus provocationis, herriari dei egiteko zuzena ; jus connubii, legez ezkontzeko zuzena ; jusmancipii, legez jabe izateko eskubidea ; jus commercii, salerospen-zuzenbideaJusjurandum, i, n. lekukoaren zinaJussi, jubeo perf. ; jussum eta jussus 1 gen.Jusso, = jussero ; jussum eta jussus 1 dat.Jussum, i, n. eta Jussa, orum, npl. agindu, erabaki, legeak1. Jussus, a, um, jubeo pi. agindua, erabakia, behartua2. Jussus, us, m. agindu, erabakiJusta, orum, npl. zor, eginbehar, sail ; justa reddere, bere saila bete ; ehorzketak ; ordenu ; ohizko izapideak ; justa facere,peragere, azken eginbideak beteJuste, adb. zuzenki, bidezJustitia, ae, zuzen, zuzenbide, zuzentasunJustitium, ii, n. Justitium, auzitegien oporrak ; justitium edicere, auzitegiak hetsiJustum, i, n. zuzen, zuzentasun ; egokidura : plus justo, gehiegiJustus, a, um, bidezko, zuzen, zuzenbidezko, egoki ; justus in socios, aliatuen zuzen ; justa supplicia, zor zigorrak ; ezti,on ; justa servitus, menpekotasun neurriduna ; oso, nahiko ; justa altitudo, goratasun egokia ; justum iter, ibilaldi egokia ;justi dies, epe (zorren ordaintzeko 30 egunak)Jutus, a, um, juvo pi.Juvat, inperts. ik. juvoJuvenalis, e, gazte-205

Juvenca, ae, f. miga, migantxa ; neskatila1. Juvencus, a, um, gazte (aberea)2. Juvencus, i, m. zezen gazte, ergi, zekor ; potiko gazteJuvenesco, is, ere, intr. handitu, hazi, azkartu ; gaztetuJuvenilis, e, gazte-Juveniliter, adb. gazte bezala1. Juvenis, e, gazte2. Juvenis, is, m. potiko gazte ; sodadogai hiritar ; nestatilaJuvenix, icis, f. miga, migantxa ; neskatilaJuvenor, aris, ari, dep. intr. gaztea bezala ari izan edo mintzatuJuventa, ae, f. gazteria (17 urteetatik 45 etara) ; Gaztetasuna, jainkosaJuventas, atis, f. Gaztetasuna, jainkosa ; gaztezaro, gaztaroJuventus, utis, f. gaztzeria, gazteak, soldado izateko adinekoak ; gaztezaro, gaztaroJuvi, juvo perf.Juvo, as, are, juvi, jutum, tr. lagundu, urgatzi, arindu, eztitu, gai izan ; juvare aliquem cibo, norbaiti janari eman ; juvansmedicina, sendagailu ematen duen sendagintza ; quid juvat ? zer balio du ?, zerengatik ?; atsegin izan, laket izan, liluratu ;inperts. balio du, maite dugu ; juvit me (inf.), pozik nago1. Juxta, adb. ondoan, alboan, hurbil, hola, horrenbeste ; juxta ac edo atque edo quam, adina, bezain, bezainbat,bezainbeste ; juxta ac si, hala bezala bezala2. Juxta, aurretitz, akus. -n ondoan, alboan, eretzean ; juxta viam, bide bazterrean ; -n ondoren –ena ; juxta Hippocratemdoctissimus, Hipokratesen ondoren jakintsunena ; arabera ; -kin, erdian, artean206

KKalendae, ik. calendaeKanna, ik. cannaKanus, ik. canusKaput, ik. caputKarthago, ik. CarthagoKlepsydra, ik. clepsydra207

LLabasco, is, ere, intr. kolokatu, kordokatu ; makaldu, motelduLabdacidae, arum, mpl. labdakidarrak, tebatarrakLabecula, ae, f. zikindurattoLabefacio, is, ere, feci, factum, tr. inarrosi, kordokatu ; irauli, uzkailiLabefactatio, onis, f. inarrosaldi, kordokaldiLabefacto, as, are, tr. kordokarazi, irauli ; nahasi (iritzia), nahastekatu, aldrebestuLabefactus, a, um, labefio pi.Labefio, is, fieri, factus sum, kordokatua izan1. Labellum, i, n. haur-ezpain2. Labellum, i, n. ontzittoLabens, entis, labor po.Labeo, onis, m. ezpainlodiLabeosus, a, um, lodi (ezpaina)Labes, is, f. eroriko, erorketa, eroraldi ; dare labem, erori ; hondamendi, suntsipen, ezeztapen, itxes, izurrite ; zikinkeria,zimeldura ; labem inferre alicujus dignitati, norbaiten omena zikinduLabia, orum, npl. ezpainakLabiosus, a, um, ezpainloditsuLabo, as, are, intr. kordokatu, ; zalantzan izan, ahuldu ; moteldu1. Labor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. lerratu, labaindu, erori, lurreratu ; ahuldu, endekatu ; labi mente, burua galdu ; hutsegin ; labi consilio, alderdi gaixtoa hartu ; jarri izan, tokitu izan, okertu ; labi ad opinionem, iritziaren alde jarri2. Labor, oris, m. indar, lan, neke, lanbide ; multo labore, lan handiz ; eginbehar ; oinaze, zorigaitz ; ahulduraLaborifer, fera, ferum, nekaezin, nekagaitz, langileLaboriose, adb. nekez, zailkiLaboriosus, a, um, neketsu, zail, nekegarri, gaitz ; jarraikiaLaboro, as, are, intr. lanegin, lanean ari ; jasan ; laborare podagra, itoia, ezueria jasan ; behargorrian izan ; laborare a refrumentaria, hautu beharrean izan ; laborare aere alieno, zorrez muinoaturik izan, zorpetua izan ; itzali (astroak) ; grinatu,urduritu ; de se nihil laborat, ez da bere buruaz urduritzen ; bete, landuLabos, labor 2 arkaikoLabrum, i, n. ezpainmutur ; hegi (ontzi) ; ontsi, aska, bainuontziLabrusca, ae, f. basamahasti, sasimahastiLabruscum, i, n. basamahatsLabyrinthus, i, m. galgune, irtezinLac, lactis, n. esne, izerdi (landare) ; eztitasunLacaenus, a, um, lakedemoniar, LakoniakoLacedaemon, onis, f. Lakedemon edo EspartoLacedaemonius, a, um, Lakedemoneko, Espartoko, lakedemoniar, espartoarLacer, era, erum, urratua, puzkatua ; kendua (biloa), suntsitua (hiria)Laceratio, onis, f. urradura, urraketaLacerna, ae, f. euritakoLacernatus, a, um, euritakodunLacero, as, are, tr. urratu, puzkatu ; jorratu, orraztatu, gaitzetsi ; lacerare famam, omena zikindu ; gaizkierabili, kalteekarri, kalte egin ; lacerare fame, gosean atxiki ; maeror me lacerat, atsekabeak jaten nauLacerta, ae, f. sugandilaLacertosus, a, um, indartsu, gihartsu, zaintsu, zainart1. Lacertus, i, m. besagain, beso ; indar, zain, adore2. Lacertus, i, m. sugandilaLacessitus, a, um, lacesso pi.Lacesso, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. kitzikatu, zirikatu ; oldartu, jazarri ; nekatu, aspertu ; lacessere aliquem jurgiis, norbaiterasiz aspertu ; jo : lacessere pectora manibus, bularra jo ; hoben egin, kalte egin ; sortu, piztu, eragin ; lacessere pugnam,gudua hasiLachesis, is, f. Lakesis, hiru Parketarik batLacinia, ae, f. lurpuzka, lursail ; hegi, hegal (jantzi)Laciniosus, a, um, farfaildun, puzkatuaLaco, Lacon, onis, m. lakoniar ; lakedemoniar208

Laconia, ae, eta Laconica, ae, f. LakoniaLaconicus, a, um, Lakoniako, lakoniar, lakedemoniarLacrima, Lacrimae, arum, fpl. negarrak ; negar (zuhaitz)Lacrimabilis, e, negargarriLacrimabundus, a, um, negarti, negarruntziLacrimatio, onis, f. negarjario, malkojarioLacrimatus, a, um, malkoantzekoLacrimo, as, are, intr. negarregin ; isuri, izerditu (landare) ; tr. negarreztatu, deitoratu ; jario, xortaka isuriLacrimose, adb. negarrezLacrimosus, a, um, negartsu, negargile ; oculi lacrimosi, begi negartsuak ; negargarri, negarrarazleLacrimula, ae, f. malko bat, negar gutxiLactarius, a, um, esne-, esnezko, esnetsuLactens, entis, edoskitzaile, bularreko, ugatzaur ; lactens annus, sortzen den urtea, udaberria, bedatseaLacteo, es, ere, intr. edoski, titihartu ; esneantzeko izan (landare ura)Lactes, ium, fpl. hesteak ; arrainaziLactesco, is, ere, intr. esneantzeko egin, esneduntuLacteus, a, um, esne-, esnezko ; edoskitzaile ; esneantzeko ; lacteus orbis, esnebide, ErromakozubiLacto, as, are, tr. eradoski, bularra eman, titia eman ; liluratu, iruzurtuLactuca, ae, f. uraza, letxugaLacuna, ae, f. aintzira, urlanga ; hutsune, barrunbe, zulo, zulogune : huts ; zorLacunar, aris, n. selaurpeLacuno, as, are, tr. selaurantzeko apainduLacunosus, a, um, sakon, zulotsuLacus, us, m. idoi, aintzira, urlanga ; aska, iturriLaedo, is, ere, laesi, laesum, tr. jo, koskatu, hondatu, andeatu ; laedere naves ad saxa, untziak harkaitzen aurka andeatu ;zauritu, kalte egin ; aerugo laedit ferrum, herdoilak burdina jaten du ; laedere famam, omena zikindu ; laedere fidem, hitzajan ; iraindu, laidoztatuLaena, ae, f. neguko soingainekoLaerta, Laertes, ae, m. Laertes, Ulisesen aitaLaertiades, ae, m. Laertesen semea, UlisesLaertius, a, um, Laertes-, LaertesenLaesi, laedo perf.Laesus, a, um, laedo pi.Laetabilis, e, atsegingarri, pozgarriLaetabundus, a, um, alaiLaetandus, a, um, pozgarriLaetamen, inis, n. ongarri, simaur, gorotzLaetans, antis, alaiLaetatio, onis, f. alaitasun, bozkarioLaete, adb. alaiki, pozik ; nasaiki, ugariLaetifico, as, are,tr. alaitu, bozkariatu ; joritu ; ondu, gizendu (lurra)Laetificus, a, um, alaigarri, alaitsu, pozgarriLaetitia, ae, f. alaitasun, bozkario ; laetitiam capere, accipere, alaitu, pztu, bozkario izan ; laetitia exsultare, bozkariozjauzi egin ; edertasun, apaingailu (idazkera)Laetor, aris, ari, dep. intr. poztu, alaitu ; laetari re, de re, in re, -z poztuLaetus, a, um, poztua, alai, pozik ; fronte laetus, bozkarioa aurpegian ; laetus animi quod, -z pozik ; pozgarri, pozemaile ;on, aldeko ; his omnia erant facta laetiora, hauentzat guztia ondo zihoan ; eder, alaitsu ; laetus color, margo eder ; jori,aberatsLaeva, ae, f. (manus) esku ezkerra ; (pars) ezkarra ; a laeva, ad laevam, in laevam, ezkerreanLaeve, adb. baldarki, trakeski, aldrebeskiLaevigo, Laevis… ik. levigo, levis…Laevorsum, Laevorsus, adb ezkerreraLaevum, adb. ezker, ezkerreanLaevus, a, um, ezkerreko ; in laevum latus, ezkerreko aldean ; trakets, aldrebes ; zorigaiztoko, kaltekor ; aldeko(auguroak) ; intonuit laevum, ezkerrean trumoi egin du (zoriona)Laganum, i, n. kausera, kruspetLagoena, ae, f. xahako, zahato, bonbil, bonbiltxoLaguncula, ae, f. pitxer, bonbiltxoLaiades, ae, m. Laiusen semea, EdipoLaius, ii, m. Laius, Tebako erregeLama, ae, f. lohitegi, basatza, lokatzLambo, is, ere, i, tr. miazkatu, mihikatu ; ureztatu (ibai) ; bailakatuLamella, Lamellula, ae, f. plantxa, xaflaLamenta, orum, npl. intziri, deitore ; garrangaLamentabilis, e, deitoragarri, tamalgarri ; zinkurin, minberaLamentatio, onis, f. intziri, deitore209

Lamentatus, a, um, lamentor pi. ; deitoratzaile, zinkurinkari ; deitoratuLamentor, aris, ari, dep. intr. tr. deitoratu, auhendatu, auhenka ari ; lamentari mortem alicujus, norbaiten hiltzea deitoratuLamia, ae, f. mamu haurjaleLamina, ae, f. burnixafla, zerra ; burdingorri (oinazetan) ; ohol mehe ; doliorum laminae, upelohol ; belarri gingilLamna, ae, f. ik. laminaLampas, adis, f. argiontzi, kriseilu, zuzi ; argi (izar) ; distiraLampter, eris, m. argimutilLampyris, idis, f. ipurtargiLana, ae, f. ile ; artile ; lanam ducere, ilea irun ; de lana sua cogitare, norberak bere onaz grina izan ; bilo, lumatxaLanarius, ii, m. ilagin ; ile salerosleLanata, ae, f. ardiLanatus, a, um, iletsu ; bilotsu ; bixartsu, firfilzu, ilauntsuLancea, ae, f. azkon, lantzaLances, lanx pl.Lancino, as, are, tr. moztu, puzkatu, porrokatuLaneus, a, um, ile- ilezko ; ileantzekoLanguefacio, is, ere, tr. ahuldu, makaldu ; intr. baretu, eztitu, jabalduLangueo, es, ere, ui, intr. gaixo, eri izan ; etsitu ; ahuldu, indargabetu, makaldu ; languet aequor, itsasoa baretu da ;languet mihi credito, ene omen ona apalduz doaLanguesco, is, ere, gui, intr. gaixotu, eritu ; ahuldu ; endurtu, ihartu (landare) ; baretu (arokaitz)Languide, adb. ahulki, indargabe, adoregabeLanguidulus, a, um, ahul, argal, zainilLanguidus, a, um, ahul, argal, zainil ; gaixo, eri, bigundu, samurtu ; languidus vino, lohordi ; indargabe, geldi, makal ;languidus dies, egun zurpail ; languidi ignes, su hil hilakLanguor, oris, m. ahuldura, ahulezia, gaitzaldi, gaixotasun ; epeltasun, epelkeria ; barealdi (itsasoa)Laniarium, ii, n. harategiLaniarius, ii, m. harakinLaniatio, onis, f. zatiketa, urraketa, ausiki ; atsekabe, bihozminLaniatus, us, m. ik. laniatioLanicium, ii, n. ilemozketa, bixkarratze ; artileLaniena, ae, f. harakingoa ; harategi ; hiltegiLanifer, era, erum, iledun, iletsuLanificium, ii, n. ilegintza ; ilekiLanificus, a, um, ilagile ; Lanificae Sorores, Parkak1. Laniger, era, erum, iledun, iletsu2. Laniger, eri, m. ileduna, ahariLanigera, ae, f. ardiLanio, as, are, tr. urratu, puzkatu, zatitu, laurdenkatu ; laniare crinem manibus, biloak kenduLanionius, a, um, harakin-, harakinarenLanista, ae, m. lanista, gladiadoreen hezleaLanitium, ii, n. ilemozketa, bixkarratze ; artileLanius, ii, m. harakin ; oparigile, oparimutilLanosus, a, um, iledun, iletsu ; ileantzekoLanterna… ik. laterna…Lanugineus, Lanuginosus, a, um, lumatxadun ; kotoiantzekoLanugo, inis, f. lumatxa, kotoi ; bixar, biloska ; a prima lanugine, gaztezarodanikLanx, lancis, f. erretilo, azpil ; opariontzi ; aztaontzi ; aequa lance, zuzenkiLaocoon, ontis, m. Laokoon, Apoloren apezaLapathum, i, n. Lapathus, i, f. lapatina, usobelarLapicida, ae, m. harlangile, harlantzaileLapicidinae, arum, fpl. harrobiLapidarius, a, um, harri-, harrizko ; iz.m. harlangileLapidatio, onis, f. harrika, harrikaldi, harriurtikaLapidator, oris, m. harriurtikatzaileLapidesco, is, ere, intr. harriegin, harrituLapideus, a, um, harri-, harrizko ; harritsu, harrizu ; geldi ; harritu, izitu ; gogor, bihotzidorLapidicinae, arum, fpl. harrobiLapido, as, are, tr ; harrikaldikatu, harrikaldizkatu ; inperts. harri erauntsia ari daLapidosus, a, um, harritsu, harrizu ; harri gogor antzeLapillus, i, m. harri, harriska ; harri baliotsu ; harrimin, hurminLapis, idis, m. harri ; lapidem terere, errotarria itzulikatu ; hilarri ; mugarri ; ad vicesimum lapidem, hogeigarrenmugarrian ; nabarri, atxurdin, harbizi ; harrimin ; ergela, zozoa ; lapides loqui, hitz gogorrak esanLappa, ae, f. lapa, lapabelar ; apoliliLapsana, ae, f. bazazaLapsio, onis, f. eroriko, erorketaLapso, as, are, intr. labaindu, kordokatu, erori210

1. Lapsus, a, um, labor pi. eroria, iragana ; kordoka, etsitua ; lapsus spe, itxaropena galdua ; lapsis paucis diebus, egungutxi ondoren ; huts egina ; sartua ; ihes egina2. Lapsus, us, m. eroraldi ; hegada ; ibaibide ; hutsLaqueare, aris, n. Laquearia, ium, npl. selaurpeLaqueatus, a, um, apaindu, igeltsutuaLaqueus, i, m. bilur, lokarri ; soka ; sokalaster ; laqueo gulum alicui frangere, norbait urkatu ; sare ; segada, tranpa,zelada ; laqueus legum, legeen irtezinaLar, laris, Lares, um edo ium, m. etxeko jainkoak ; sukalde, supazter ; etxe, bizitegi ; homo sine lare, gizon bizigiagabe ; larconductus, egongia akuratuaLardum, i, n. urdaiLarge, adb. ugari, nasaiki, oparo ; large donare, eskuzabal izanLargificus, a, um, oparo, nasai, ugari, joriLargifluus, a, um, oparo isurkorLargiloquus, a, um, kalakari, eleketari, hitzontziLargior, iris, iri, itus sum, dep. nasaiki eman ; largiri agros, lurrak banatu ; erosi, eskua bete ; largiri civitatem, herritargoaeman ; barkatu, utzi, ardurarik ez hartuLargitas, atis, f. eskuzabaltasun, oparotasunLargiter, adb. oparo, nasaiki, joriki, handizkiLargitio, onis, f. emate, emaitza ; banaketa ; fagore, lausengukeria ; largitio civitatis, herritargoaren emaitzaLargitor, oris, m. banatzaile, erosle (emaitzez), doilortuLargitus, a, um, largior pi. emale, emana, oparo emanaLargus, a, um, oparo, ugari, nasai, aberats ; largissima praeda, harrapakin oparo ; largus sanguis, odol jori ; eskuzabal,emankorLaridum, i, n. urdaiLarifuga, ae, m. arlote, ibildaunLarix, icis, f. alertzeLarva, ae, f. har ; mamu, iretxo ; larvarum plenus, haserre, amorratuLarvalis, e, har-Larvatus, a, um, haserre, amorratuLasanum, i, n. pixontziLascive, adb. lizunki, likiskiLascivia, ae, f. jostaritasun, jolastitasun ; per lasciviam, eroska ; gordinkeria, likiskeria, lizunkeria ; idazkera bilatuaLascivio, is, ire, ii, itum, intr. jostatu, jostaka ari ; jauzi ; lizundu, likistu ; idazkera bilatua, apainduaLascivus, a, um, jostari, jolasti, jauzkor ; lizun, likits, gordin ; apaindu (idazkera)Laser, eris, n. lasera, sifomak eman gozagarriaLassesco, is, ere, intr. nekatu, unatuLassitudo, inis, f. neke, ahulduraLasso, as, are, tr. nekatu, akituLassus, a, um, nekatua, akitua, ahulduaLate, adb. urrutian ; longe lateque, zabal zabalean ; oparo, nasaiki ; luzaroLatebra, ae, eta Latebrae, arum f. ihestoki, ezkutatoki ; misterio, iluntasun, isileko ; aitzaki, estakuru, itzurbideLatebricola, ae, m. etxegaldukariLatebrosus, a, um, ezkutua, gorde, bazter ; ilun, estali, goibelLatens, entis, ezkutua, gorde, misteriotsuLatenter, adb. isilik, ezkutuanLateo, es, ere, ui, intr. ezkutatu, gorde, itzalean bizi, ilunpean bizi ; ezezaguna izan ; latet qua ratione…, ezjakin nola…Lateramen, inis, n. ontzimasailaLater, eris, m. adrilu, buztinerre ; laterem lavare, debaldetan nekatuLateraria, ae, f. adreilugintza ; barra (urre…)Laterarius, a, um, adreilu-, adreiluko ; iz. m. adreilugileLaterculus, i, m. adreilutxo ; adreiluantzeko gozopilLatericius, a, um, adreilu-, adreiluzkoLatericium, ii, n. adreilulanLatericulus, i, m. adreilutxo ; adreiluantzeko gozopilLateritius, a, um, adreilu-, adreiluko ; iz. m. adreilugileLaterna, ae, f. eskuargiLaternarius, ii, m. eskuargidun, esklabo maila apalekoa1. Latesco, is, ere, intr. ezkutatu, gorde2. Latesco, is, ere, intr. hedatu, zabaldu, lodituLatex, icis, m. isurkiLatialis, e, Lazioko ; Jupiter LaziotarrarenLatiar, aris, n. Jupiter Laziotarraren jaiaLatiaris, e, Latiarius, a, um, Jupiter LaziotarrarenLatibulum, i, n. aterbe, tegi, zulo, gordelekuLaticlavius, a, um, latiklabiodun, gorribizizko zerrenda zabala duena (senadore…)Latifolius, a, um, hostozabaldun211

Latifundium, ii, n. funts zabal, lur zabalLatine, adb. lateraz, latinez ; latine scire, lateraz jakin, hitzegin ; latine reddere, laterara itzuli ; latine loqui, lateraz ederkimintzatu ; latera onez, argi eta garbiLatini, orum, mpl. laziotarrak, latindarrakLatinitas, atis, f. latera, latin ; lazioherritargoaLatinus, a, um, Lazio-, LaziokoLatio, onis, f. erabakikuntza, aurrerapen (legea) ; latio suffragii, bozketazuzena, bozketa ; expensi latio, maileguLatito, as, are, intr. ezkutua egon, gorderik egon ; huts egin (auzian) ; ihes egin, baztertuLatitudo, inis, f. zabalera, zabaldura ; verborum latitudo, zabaltasun (idazkera), ahozkera onaLatium, ii, n. Lazio ; lazioherritargoa ; dare latium, lazioherritargoa emanLatius, a, um, Lazioko, latindar, laziotarLato, us, f. Lato (Apoloren aita)Latoia, ae, f. Latoren alaba=DianaLatois, idis, adj. f. Lato-, Latoren ; iz. f. Diana1. Latoius, a, um, Lato-, Latoren2. Latoius, ii, m. Latoren semea, ApoloLatomiae, ik. lautumiaeLatona, ae, f. Latona, Apoloren eta Dianaren amaLatonia, ae, f. Latonaren alaba, DianaLatonigena, ae, mf. Latonaren seme alabak, Apolo eta DianaLator, oris, m. aurreratzaile (legea)1. Latous, a, um, Latonaren2. Latous, i, m. ApoloLatrans, antis, latro, po. ; iz. m. txakur, tzakur, oraLatrator, oris, m. txanpakari, ahausikari ; oihukariLatratus, us, m. ahausi, zainga, zaunkaLatrina, ae, f. isurtegi, komun1. Latro, as, are, intr. ahausiegin, txanpaegin ; oihuegin, orroegin ; latrans stomachus, urdail eskale, gose ; gaitzetsi2. Latro, onis, m. lapur, ebasle, ohoin ; itsaslapurLatrocinatio, onis, f. lapurketa, ohointzaLatrocinium, ii, n. lapurketa, itsaslapurketa ; oldar ; lapurtaldeLatrocinor, aris, ari, dep. intr. lapurtu, ebatsi ; lapurketari, ohointzari emana izanLatrunculus, i, m. lapur, ohoin ; zotz (jokuan)1. Latus, a, um, fero pi.2. Latus, a, um, hedatua, zabal ; latus tres pedes, pedum trium, tribus pedibus, hiru oinbete zabal ; handi ; oparo, nasai ;aberats (idazkera)3. Latus, eris, n. alde, saihets, albo ; lateris dolor, saihesmin ; laterum inclinatio, gorputz malgudura ; alicujus lateriadstare, norbaiten alboan egon, norbait ez utzi ; latus praebere, handimendu eman ; birikak ; indar, ahots ; latera medeficiunt, indarrik ez dut ; latus montis, mendi masaila, mendi papatxa ; aggredi latere edo ex latere, saihetsetik oldartu ;adiskideminLaudabilis, e, goragari, goresgarriLaudabiliter, adb. goretsizLaudandus, a, um, goragarri, goresteko, goresgarri ; iz. npl. balentriak, egitandiakLaudatio, onis, f. goraipamen, gorespen, goraketa ; hilmintzaldiLaudativus, a, um, erakusgarri (eleder)Laudator, oris, m.hilmintzaile ; lekuko, jakileLaudatrix, icis, f. goresle (emakumea)Laudo, as, are, tr. goratu, goraipatu, goretsi ; laudare amplissime, effuse, handiki goraipatu ; hilmintzaldia egin ; lekukohartu ; auctores laudare, agintariak aipatu ; Jovem testem laudo, Jupiter lekuko hartzen dut ; lekukoa egin (auzian)Laurea, ae, f. ereinotz ; ereinotzadar, ereinozkoroi, garaipe, aintzaLaureatus, a, um, ereinoztatuaLaureola, ae, f. ereinotzosto ; garaipentxoLaureus, a, um, ereinotz-, ereinozkoLauricomus, a, um, ereinoztadunLaurifer, fera, ferum, ereinoztunLauriger, gera, gerum, ereinoztunLaurinus, a, um, ereinotz-, ereinozkoLaurus, i edo us ; ereinotz ; ereinozkoroi ; garaipen, garaitzaLaus, laudis, f. gorespen, goraipamen, handiespen ; laudibus aliquem cumulare, ornare, ad caelum efferre, norbaitgoraipatu ; supremae laudes, hilmintzaldi ; ospe, aintza, aipamen ; antze, gaitasun ; aliquid laudi ducere, zerbait ospetzathartu ; in maxima laude esse, ospetsu izan ; laus eloquentiae edo dicendi, hizlari omenLaute, adb. ospetsuki, handizki ; laude vivere, handizki bizi ; ederki (idazkera) ; osoki ; lautissime aliquem irridere, norbaitezin haboro isekatu ; ondo !Lautia, orum, npl. ostatuemaitzak, Erroman enbaxadorei eginakLautitia, ae, f. gehiegikeria, handikeria, ospeLautumiae, arum, fpl. harrobietako espetxeak212

Lautus, a, um, lavo pi. garbitua, ureztatua ; suo sanguine lautus, odolez beterik etzana ; adj. handi, eder, aberats,atsegingarri ; lauta convivia, sekulako otoruntz ; lauta civitas, hiri aberats ; apain, eder (idazkera)Lavatio, onis, f. garbiketa, ikuzketa ; bainaldi ; ikuztoki, garbitegiLavi, lavo 1 eta 2 perf.1. Lavo, as, are, lavi, lautum, intr. tr. ikuzi, garbitu, zuritu, lavare vestimenta, jantziak zuritu2. Lavo, is, ere, lavi, lautum edo lotum, tr. ikuzi, garbitu ; busti, ureztatuLaxamentum, i, n. zabalgune, zabaldura ; laxamentum habere, zabal izan ; lasaidura ; laxamentum ventris, elkite ;geldialdiLaxe, adb. handizki, zabalki ; laxe habitare, bizitoki ederrean bizi ; lasaiki, urdurigabe ; oparo ; lizunkiLaxitas, atis, f. zabalgune, zabalduraLaxo, as, are, tr. zabaldu, handitu ; atzeratu, luzatu, laxare tempus fugae, ihesaldia berandu ; deslotu, lasaitu ; laxarearcum, geziuztaia askatu ; gutxitu, eztitu, arindu, askatu ; laxare membra, atseden hartu ; laxare annonam, gari balioa apalduLaxus, a, um, zabal, hedatua ; laxa tunika, soinpeko zabala ; dies satis laxa, epe nahikoa ; laxiore agmine, nahasi ; laxaannona, janari merkeakLea, ae, f. lehoi urrixaLeaena, ae, f. lehoi urrixaLebes, etis, m. eskugarbitzeko ontziLecte, adb. hautuz ; lectissime dicere, hitz hautuekin mintzatuLectica, ae, f. andak, eskuoheLecticarius, ii, m. andaketariLecticula, ae, f. ohe, eskuohe, andakLectio, onis, f. bilketa, uztaketa ; lectio lapidum, harrikenketa ; hautu, bozketa ; irakurketa, irakurraldi, irakaskizun,irakasgaiLectissimus, a, um, lectus sup. ; ezinobe, bikain, hoberenLectisternium, ii, n. otoruntz, jainkoei eskainiaLectito, as, are, tr. irakurri eta irakurriLectiuncula, ae, f. irakurketa laburLecto, as, are, tr. irakurri eta irakurriLector, oris, m. irakurle, irakurlariLectulus, i, m. ohetxo1. Lectus, a, um, lego 2. pi.2. Lectus, i, m. atseden ohe ; in lecto esse, etzana izan ; in lecto jacere edo lecto teneri, oheztatu, ohean egon ; lectosurgere, ohetik jaiki, jaiki ; lecto desilere, descendere, ohetik jauzi ; hiloheLeda, ae, f. Leda, Tindaroren emaztea, Polux, Helena, Kastor eta Klitemnestraren amaLedaeus, a, um, Leda-, Ledaren, Kastor eta PoluxenLede, es, f. LedaLegalis, e, legezko, legeko, legearauzkoLegatio, onis, f. ordaritza, ordealdi ; legationem suscipere, sumere, ordaritu ; ordeztu ; legationem peragere, gerere,ordaritza bete ; legationem referre, ordaritzaren berri eman ; legatione fungi, ordari bezala heldu ; aldunak, enbasadoreak ;agintaritzaLegator, oris, m. ordeinuegileLegatorius, a, um, enbasadore-, legatoria provincia, lurralde ordaridun, ordezkoLegatum, i, n. ondare ; ordeinu ; legatum capere, ondorez bildu ; legatum solvere, ordeinua beteLegatus, i, m. igorria, bidalia, enbasadore ; orde, ordariLege, lex abl. s. ; lego 2. agintaldiaLegi, lex abl. s. ; lego 2. perf. eta infinitibo pasiboaLegifer, fera, ferum, legegileLegio, onis, f. legioi ; gudutaldeLegionarius, a, um, legioi-, legioiko ; iz.mpl. legioikoakLegislator, Legumlator, oris, m. lege aurkeztaileLegitima, orum, npl. tramiteak, izapideakLegitime, adb. legez, legearauz, zuzenki, behar bezala, egokiLegitimus, a, um, legezko, legeko ; legitima conficere, baitezpadako urratsak bete ; zuzen, zuzenezko, bidezko, egoki ;legitimus hostis, etsai amorratua ; legitimum est, egoki da, zuzen da ; oso, bikainLegiuncula, ae, f. legioi ez osoa1. Lego, as, are, tr. ordea bidali, izendatu ; -n eskuetan utzi, -n gain ezarri2. Lego, is, ere, legi, lectum, tr. bildu, uztatu ; legere flores, loreak bildu ; biribilkatu, tolestu ; legere vela, zapiak bildu ;legere fila, haria biribilkatu, harilkatu ; aukeratu, bereizi, hautatu, izendatu ; sorte legi, zozkatua ; aztertu, ikertu, ezagutu,legere vestigia, hurbiletik jarraitu ; iragan, hegiz ibili, saihetsez ibili, goiharatu ; legere oram, itsasoaren hegiz ibili ; legerepontum, goihara ibili, goiharatu, itsasoa igaro ; irakurri, argitu, azaldu ; pessime legere, gaizki irakurri ; legit poetas,olerkariak adierazten dituLegulejus, i, m. arauzale, auzilariLegumen, inis, n. barazki, lekadun ; bihiLema, ae, f. bekar, beteriLembus, i, m. untzi arinLemma, atis, n. idazpuru, atzalburu213

Lemniacus, a, um, Lemniensis, e, Lemnoseko, Egeo itsasoko uharteaLemnicola, ae, m. Lemnoseko jainkoa= BulkanoLemniscus, i, m. lemnisko, buruko zerrendaLemnius, a, um, Lemnoseko ; iz. m. BulkanoLemures, um, mpl. lemuroak, mamuak, arima herratuak ; hoien jaiakLemuria, orum edo ium, npl. lemuroen jaiakLena, ae, f. putazain (emakumea)Lenaeus, a, um, Bakus-, Bakusen ; iz. m. BakusLene, adb. goxoki, eztikiLenimen, inis, eta Lenimentum, i, n. eztitasun, legunketa ; eztigailu, aringarriLenio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. arindu, eztitu, leundu ; lenire animum, izaera hezi ; lenire malum odorem, usaingaixtoa bigunduLenis, e, arin, ezti ; lenis frictio, igurtzi arin ; lene vocis genus, ahots eztia ; ezgogor, legun, bigun ; ezmalkar,ezmalkartsu ; lenis somnus, lo goxoa ; lenis ventus, haize eztia ; lenis ignis, su goxoa ; bihozbera, onginahi, adeitsu ; lenis inhostem, etsaiei barkatzaile, errukior ; erraz (idazkera) ; lenis sermo, ele erraza, arruntaLenitas, atis, f. eztitasun ; guritasun, uxtertasun ; bihozberatasun, erruki ; isuri geldi (ibaia)Leniter, adb. eztiki, geldiro, astiro ; folia leniter agitata, hosto eztiki astinduak ; gozoki, errukiorki, neurriz ; lenitertraducere vitam, gozoki bizi izan ; axolgabe, adoregabeLenitudo, inis, f. eztitasun, onginahi ; ontasunLeno, onis, m. putazain ; usteltzaile, doilortzaile, liluratzaileLenocinium, ii, n. emagaldukeria, urdainkeria, prostituzio ; lenocinia cupiditatum, irriken ekardura, enjogidura ; edergailuLenocinor, aris, ari, dep. intr. emakumea ondatu, urdaindu ; gordeatu, gordea egin, liluratu ; alicui lenocinari, norbaitgordeatu ; lagundu, aldeko izan, urgatzi ; lenocinari gloriae alicujus, norbaiten aipamena urgatzi1. Lens, lendis, f. (pl. m), bartz2. Lens, lentis, f. dilista, ilarxabalLente, adb. makurtuz, zaluki, malguki ; lente ferre, pairatu, jasan ; astiro, geldiro ; idorki (mintzaldi)Lentesco, is, ere, intr. malgutu, beratu, guritu, lingirdatu ; ahuldu, baretuLenticula, ae, f. dilista ; orezta, txintila, txinti (larruan)Lenticulatus, a, um, dilistaerako, dilistantzekoLentiginosus, a, um, txintiladun, oreztadunLentigo, inis, f. orezta, txintila, txintiLentiscus, i, f. Lentiscum, i, n. legeltxor, lurlastanLentitia, ae, f. malgutasun, beratasun ; guritasun, lingirdaLentitudo, inis, f. malgutasun, zalutasun ; guritasun, lingirda ; soraiotasun, sortasun ; ahultasun (idazkera)Lento, as, are, tr. makurtu, malgutu ; luzatuLentor, oris, m. ik. lentitudoLentus, a, um, malgu, zalu ; lentissima brachia, besoak zintzilik ; lingirdatsu ; lentum virus, hezabizi, odolgaldu lodi ;hotz, sor, sorgor ; at ille lentus, hura, aldiz, kordokatugabe ; geldi, astikor, bare, lentus amnis, ibai alper ; luze, iraunkor ;ahul, motel ; lentior color, margo beltzaranLenullus, i, m. ik. lenoLenunculus, i, m. itsasuntziLeo, onis, m. lehoi ; gizon beldurgabe, ausarti, bihozdunLepide, adb. eztiki, leunki, luzakorki ; gogara, gogotik, atsegingarriki ; gora !Lepidus, a, um, gogoko, atsegin ; lirain ; maitagarri, leun ; alai ; apain (idazkera)Lepor, Lepos, oris, m. edertasun, xuguntasun, sotiltasun ; maitagarritasun ; dotoretasunLeporinus, a, um, erbi-, erbiarenLeprae, arum, fpl. legenbeltzLepus, oris, m. erbiLepusculus, i, m. erbikumeLerna, ae, f. Lerna, Argolidako zingira ; han Herkulok Hidra ero zuenLernaeus, a, um, LernakoLesbis, idis, f. Safo, Lesboseko olerkarisaLesbius, a, um, Lesboseko ; iz. f. SafoLesbos, i, f. Lesbos, Egea itsasoko uharteaLesbous, a, um, Lesboseko ; lirikoLetalis, e, heriozko, herioemaile ; eraileLetaliter, adb. hilbidean, hiltzekotanLethaeus, a, um, Leteseko, Infernuetako ; loeragileLethargicus, a, um, sorgor-, lozorro- ; sorgor, lozorroLethargus, i, m. sorgor, lokuma, lohasnaLethe, es, f. Letes, Infernuko ibaia ; haren hurak iraganaldia ahantziarazten zuenLetifer, fera, ferum, erioekarle ; heriozko ; eraileLetum, i, m. heriotza ; letum ferre alicui, norbait ehoLeucacantha, ae, f. Leucacanthos, i, f. arantza, elorri xuriLeuctra, orum, Leuktro, Beoziako baserriLeuctricus, a, um, Leuktroko214

Levamen, inis, n. arindura, eztitasun, lasaitasunLevamentum, i, n. arindura, eztitasun, lasaitasunLevatio, onis, f. lasaitasun, eztitasun ; jasoaldi ; askapen ; levatione periculi, gaizbidea baztertuz1. Levi, lino perf. levis 2. dat eta abl. s.2. Levi, levi 1. dat eta abl. s.Leviculus, a, um, arin ; ergel ; xumeLevigo, as, are, tr. leundu, marrusketatu ; biloa kendu, tipilduLevir, iri, m. koinat, koinatu1. Levis, e, arin ; levis cibus, janari arin ; zalu ; ergel, kaxkar, funsgabe ; in levi habere, ez du ezertan hartu, ez dioeskerrik ematen ; aldakor2. Levis, (laev.), e, leun, labain, labainkor, lerrakor ; argi, distiratsu ; levis coma, bilo leunduak ; bizargabe, bipildua ; levecaput, burusoil, karsoil ; landu (idazkera)Levisomnus, a, um, erdilo1. Levitas, atis, f. arintasun ; arinkeria, ergelkeria ; levitates, apeta, kasketaldi, nahikeria2. Levitas, (laev.) atis, f. leuntasun ; garbitasun (idazkera)Leviter, adb. arinki, gutxi ; leviter aegrotans, eriska ; azaletik, ergelki ; nekegabe ; errazki ; leviter ferre, nekegabe jasan1. Levo, as, are, tr. jaso, eraiki, goititu, zutitu ; levare se alis, hegan egin, hegaldatu ; kendu ; piztu, zuzpertu ; levare seaere alieno, zorrak ordaindu, bardindu ; arindu, ahuldu, baretu, ematu2. Levo, (laev.), as, are, tr. leundu, ; igurtziz bipildu ; landu (idazkera)Levor, oris, m. leuntasunLex, legis, f. lege, arau ; legem rogare, legea aurkeztu ; legem perferre, legea sarrarazi, iganarazi ; legem figere, legeairagarri ; lege, legibus, legez, legebidez ; lege agere, legea bete ; itun, hitzarmen, baldintza ; legem parendi dicere,menperatzeko baldintzak eman ; ea lege ut…, his legibus ut… -kotan, -koz, itzean ; irakaspenak, legeak, arauak ; lexgrammatica, gramatika arauak ; mota, izaera, tasunLibamen, inis, n. opari ; hasikin, saioLibamentum, i, n. opari ; hasikin, saioLibanus, i, m. Libano, Siriako mendiaLibarius, ii, m. gozoegileLibatio, onis, f. opakuntza, eskaintza ; opariLibatus, a, um, libo pi. ; -tik jario ; ahulduaLibella, ae, f. zilar pezatto ; urgain, urazalLibellio, onis, m. liburusaltzaileLibellus, i, m. liburuska, idazki ; libellus famosus, irainidazki ; oharliburu, oharidazki, iragarki, egitarau ; agiri, eskutitz ;salaketa, eskaeraLibens, entis, bere kabuz, bere oguz ; libente animo, pozik, gogotik, atseginez ; atsegin, alai ; libentissimis omnibus,guztien atseginetanLibenter, adb. pozik, gogotik, atseginez ; libenter cenare, gogoz bazkalduLibentia, ae, f. atseginLibentina, ae, f. Atsegina, jainkosa1. Liber, era, erum, burujabe, berejabe ; quid minus libero indignum ?, zer itsusiago gizon berejabe batenganik ?; aske,lokagabe ; oso, mugagabe ; libera mandata, aginte mugagabe ; libera fide, hitza eman gabe ; bihuri, hezigaitz, likits ; gabe,liber cura, grinagabe ; soil, huts, oztopogabe2. Liber, eri, m. Liber, Bakusen deitura ; ardo3. Liber, bri, m. beldor, pintz, idazteko baliatua ; idazki, liburu ; librum edere, emittere, liburua argitaratu ; oharliburu,errolda, bilduma ; antzerki ; atalLiberalia, ium edo iorum, npl. Bakusen jaiakLiberalis, e, askatasuneko ; berejabeko ; zuzen, zintzo, eskuzabaleko ; liberales artes edo doctrinae, ikaskizun aitorrak,liberalak ; ariaoneko, sendioneko ; emankor, onginahi, on ; oparo, nasaiLiberalitas, atis, f. eskuzabaltasun, emankortasun, oparotasun, onginahiLiberaliter, adb. eskuzabalez, oparo, ugariLiberatio, onis, f. askatze, askapen ; ordainagiri ; errukiLiberator, oris, m. askatzaile; Liberator (Askatzailea), Jupiteren izengoitiaLibere, adb. zuhurki, zintzoki; lasaiki, oztopogabe, errazki; liberius loqui, harrokiegi mintzatu; oparo, ugariLiberi, orum edo um, mpl. sendioneko haurrakLibero, as, are, tr. askatu; kendu, zaindu; liberare aliquem ab errore, norbait okerretik zaindu; salbuetsi (zerga); xuritu,utzi; barkatu; liberare se ex aere alieno, zorrak ordainduLibertas, atis, askatasun, eskukotasun; libertatem servo dare, esklaboa beregain utzi; berejabetasun, beregaintasun ;aukera, hautesmen ; adore, ausardia ; Askatasuna, jainkosaLibertina, ae, f. askatua (emakumea)1. Libertinus, a, um, askatu-, askatuaren2. Libertinus, i, m. askatua, askatusemeLibertus, i, m. askatuaLibet, ere, uit edo itum est, inperts. atsegin da ; laket da ; ut libet, zuk nahi bezala, zure gogaraLibidinor, aris, ari, dep. intr. lizunkerian biziLibidinose, adb. gogara, nahierara, nahitara, bidegabeLibidinosus, a, um, lizun, likits ; bidegabeko, apetatsu215

Libido, inis, f. gutizia, irrits ; jaidura, enjogidura ; apeta, nahikeria ; ad libidinem suam, ex libidine, bere kabuz, berenahitara ; lizunkeria, likiskeriaLibita, orum, npl. apetaldiak, koskaldiakLibitina, ae, f. Libitina, ehorzketako jainkosa ; zerraldo, andak, ehorzketakoak ; HerioaLibitum est, libet perf.Libo, as, are, jan, edan ; dastatu, gozatu ; ukituxe, irristadan ukitu ; libare oscula, pota, musu eman ; irauri, isuri, opariaeskainiLibra, ae, f. azta, libera (327 gr. 45) ; isurki neurria ; txonpela, pisu ; oreka ; goimail, gain, azal, hein ; ad librum, heinberean ; Aztaga (izar)Libralis, e, liberakoLibramentum, i, m. oreka, berdingarri ; hein ,gain, azalLibraria, ae, f. liburutegi, liburudendaLibrariolus, i, m. berridazleLibrarium, ii, n. artxibo, agiritegi ; paperzorro1. Librarius, a, um, libera-, liberatako2. Librarius, a, um, liberako3. Librarius, ii, m. liburudun, berridazle ; basaidazleLibratio, onis, f. berdinketaLibrator, oris, m. berdintzaile ; gerratresnetako soldadoLibrilis, e, habailaz aurtikiaLibro, as, are, tr. berdintu, ordokitu, lautu ; orekatu, haztatu, zintzilikatu ; higitu, aurtiki ; ziztatu, eztenkatu ; gogoetatuLibs, libis, m. hegomendebaleko haizeLibum, i, n. gozopil sakratu ; ardo eskaintzaLiburna, ae, f. (navis), gerrauntzi arinLiburni, orum, mpl. liburniarrakLiburnia, ae, f. Liburnia (Iliria)Liburnicus, a, um, Liburniako ; liburniar-Liburnus, a, um, Liburniako ; liburniar-Libya, ae, f. Libia, AfrikaLibycus, a, um, Libiako ; libiar ; Afrikako ; afrikarLibye, es, f. Libia, AfrikaLibyes, um, mpl. libiarrakLibyus, a, um, Libiako, libiar ; Afrikako, afrikarLicens, entis, licet po. ; ausart, bipil ; lizunLicenter, adb. ausarki, bipilki ; lizunkiLicentia, ae, f. baimen, baietz, esku ; ausarkeria, haizukeria, lasaikeria ; araugabe, neurrigabe ; licentia regni, nausikeriaLicentiosus, a, um, araugabeko, neurrigabeko, lizunLiceo, es, ere, cui, citum, intr. enkantean saldu, gehiagoka saldu ; balioztatuLiceor, eris, eri, itus sum, dep. tr. garestitu ; liceri hortos, parkea, okolua erosi ; contra liceri, garestiagotu ; balioztatu,balioa ezarri1. Licet, ere, cuit edo citum est, inperts. haizu da, izan daiteke, eskujabe gira ; si per te licitum erit, zure baimenarekin2. Licet, lokailu. arren, nahiz etaLichen, enis, m. auka, liken ; larruko, azaleko minLicitatio, onis, f. enkanteLicitator, oris, m. garestiagokariLicitor, aris, ari, dep. tr. ik. liceorLiciturus, a, um, licet p. geroaldia ; haizu, legezkoLicitus, a, um, licet eta liceor pi.Licium, ii, m. bilbe, hari, soka, xarpaLictor, oris, m. liktore, magistratuen zerbitzukoLictorius, a, um, liktore-, liktorearenLicui, liceo, liqueo eta liquesco perf.Lien, enis, m. bareLienis, is, m. bareLigamen, inis, eta Ligamentum, i, n. lokarri, soka, bihur, billurLiger, eris, m. Ligera, Galiako ibai (Loire)Lignatio, onis, f. egurketa, zurlorLignator, oris, m. soldado egurkariLigneolus, Ligneus, a, um, zur-, zurezkoLignor, aris, ari, dep. intr. egurkara joan, egurketara joanLignosus, a, um, zurezko, zurantzekoLignum, i, n. egur, zur ; egurki ; frutuen zailgunea1. Ligo, as, are, tr. josi, lotu, estekatu, erantsi, lokarriztatu, koropilatu ; baietsi, itundu2. Ligo, onis, m. haitzurzabal ; nekazaritzaLigula, ae, f. mingaintxo ; koilara, zaliLigur, uris, m. f. liguriar, liguriarsaLiguria, ae, f. Liguria, Alpesetako lurraldea216

Ligurio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. miazkatu, miaztu ; xurgatu, murtxatuLiguritio, onis, f. gozokiLigurrio...ik. Ligurio...Ligus, ik. LigurLigustrum, i, m. zuhandor ; zuhandor liliLilium, ii, n. Jondoni Joani lili, zitorLima, ae, f. karraka, xafla, marrusketa ; zuzenketa, orraztaketa, berrikusketaLimatulus, a, um, karrakatua ; sotil, leun, ikasia, jakintsuLimatus, a, um, limo pi. karrakatua, legundua ; landua, orraztatua, zuzendua ; ikasia, jakintsuLimax, acis, m. f. bare, baranga ; lapur, ohoin ; gortemakume, jauregiko emakumeLimbus, i, m. jantzi ertz, hegal, bazterLimen, inis, n. ate-sarrera, sargu ; etxe, bizitegi ; muga ; hasiera ; in primo limine vitae, bizitzaren hasieranLimes, itis, m. bideska, bidezidor ; bide, ildo, lerro ; limite recto, zuzenean ; tarte, muga, mugarriLimitatio, onis, f. mugakera, mugaduraLimito, as, are, tr. mugatu, mugarriztatu, bereiziLimo, as, are, tr. karrakatu, igurtzi ; orraztu, berregin ; aztertu, ikertu, asmatu ; kendu, gutxitu, laburtuLimosus, a, um, lohitsu, istiltsuLimpidus, a, um, txukun, garbi, zeargi, garden1. Limus, a, um, zehar, saihetseko ; limis (oculis), saihetsetik,, saiheska, begizehar2. Limus, i, m. lohi, mala, uharlo, buztin ; ondar (isurkin)3. Limus, i, m. zaia gorribizi hegaldunLinamentum, i, n. lihoihal ; ilazki, herskailu, lotura1. Linctus, a, um, lingo pi.2. Linctus, us, m. xurgapenLinea, ae, f. hari, soka, zurda ; plomu, berunari ; muga, mutur, bazter, buru ; mors ultima linea rerum, hiltzea ororenbazterra; lerro, marra ; ad lineam, rectis lineis, marra zuzenean, lerro-lerro, zutik, elkarzutik ; lineam ducere, marratu, marraeginLineamentum, i, n. marra, lerro, marradura ; pl. inguru, itxura ; lineamenta oris, aurpegia ; zirriborro, egitasmo ;berregite, apainketaLinearis, e, marra-, lerro- ; linearis ratio, geometriaLineo, as, are, tr. lerrotu, herronkatuLineola, ae, f. marratxoLineus, a, um, liho-, lihozkoLingo, is, ere, linxi, linctum, tr. miazkatu, xurgatuLingua, ae, f. mingain, mihi ; ele, mintzo, solas, eleder ; mintzaera, hizkuntza, mintzadar ; lurmutur, lurbesoLingula, ae, f. mingaintxo ; koilara, zaliLingulaca, ae, f. m. kalakari, eleketari, hitzontziLiniger, gera, gerum, lihodun, lihoz jantziaLinio, is, ire, ivi, itum, tr. gantzutu, koipeztatu ; birjantziLinitus, us, m. igurzpen, igurzketa ; ezarpen (sendagailu)Lino, is, ere, livi edo levi, litum, tr. gantzutu, koipeztatu ; birjantzi ; hetsi ; zikinduLinquo, is, ere, liqui, tr. utzi, baztertu, urrundu, uko egin ; linqui animo edo linqui, konortea galdu, alditxartu ; linquitur ut,behar da ; gelditu, gutxituLinteatus, a, um, lihoz jantziaLinteo, onis, m. ehuleLinteolum, i, n. oihal ; eskuzapi ; mukizapiLinter, tris, f. m. untzi, untziska ; askaLinteum, i, n. lihoihal ; bela ; mukizapi, eskuzapi ; errezelLinteus, a, um, liho-, lihozkoLintriculus, i, m. untziskaLinum, i, n. liho (landare) ; oihal ; sare ; bela, hari ; linum incidere, gutuna idekiLippio, is, ire, ivi, intr. makartsu izanLippitudo, inis, f. beteri, makarLippus, a, um, makartsu, makardunLiquamen, inis, n. isurki, isurkariLiquefacio, is, ere, feci, factum, tr. urtarazi, urtu, ; emalditu, indargabetuLiquefactus, a, um, liquefacio eta liquefio pi.Liquefio, fis, fieri, factus sum, urtu ; ahuldu, esmeriatu, higatuLiquens, entis, liqueo eta liqueor po. ; isurgarri, isurkari, garbi ; egiati, zintzoLiqueo, es, ere, licui edo liqui, intr. isurki izan ; argi izan ; nabari izan ; mihi non liquet, ez zait argi, zalantzan nagoLiquesco, is, ere, licui edo liqui, urtu ; usteldu ; ezereztu, suntsitu ; haserratu, urdurituLiqui, linquo eta liqueo perf.Liquido, adb. argi, argi eta garbi ; ezinukaLiquidum, i, n. isurki ; argitasun, nabaritasun ; rem ad liquidem perducere, zerbait argitu217

Liquidus, a, um, isurkor, isurgarri, urtu ; argi , garbi ; liquidus aer, zeru zohardi ; liquida vox, ahots ezti, goxo ; geldi,bare, otzan, aldeko ; ageriko, nabari ; liquida oratio, idazkera argi ; egiati, leial, zintzoLiquo, as, are, tr. urtu ; argitu, iragazi, irazi1. Liquor, eris, i, dep. isurgarri izan, urtu, isuri, xortatu, xortakatu ; higatu, ahuldu, esmeriatu2. Liquor, oris, m. isurkortasun, isurkitasun ; isurkiLira, ae, f. ildoLiro, as, are, tr. ildokatuLiroe, mpl. nukukeriak, ergelkeriakLis, litis, abl. lite, gen. pl. litium, f. auzi ; litem intendere alicui edo inferre in aliquem, norbait auziratu, auzitan sartu ;litem obtinere, auzia irabazi ; litem dare, epaitu, erabaki ; litis aestimatio, auzi eralgi, auzi balioLitamen, inis, n. opariLiternus, Literninus, a, um, LiternokoLiternum, i, n. Literno, Kanpaniako portua ; Skipionen landetxeaLitatio, onis, f. opariLitera...ik litteraLithostrotus, a, um, mosaiku- mosaikuko ; iz. m. mosaikuLiticen, inis, m. tutujoile, turutajoileLitigator, oris, m. auzilariLitigiosus, a, um, auzigai, auzibide ; liskarti, liskartsuLitigium, ii, n. auzi, auzitaldi, epaiketa ; eztabaida, liskarLitigo, as, are, intr. auzitan ari ; liskartu, hizkatu, eztabaidatuLito, as, are, intr. tr. oparia eskaini ; susmo onak emanLitoralis...ik. littoralis...Littera, ae, f. hizki ; ad litteram, hitzez hitz ; idazketa ; hilartitz ; gutunLitterae, arum, fpl. hizkiak ; gutun, eskutitz ; litteras dare alicui, norbaiti gutun eman (bidaltzeko), norbaiten gomendiangutuna utzi ; litteras mittere ad aliquem, norbaiti eskutitza bidali ; oharliburu, kontuliburu ; aldarrikapen ; idazki, idazlan ;elerti, eleder ; ikaskuntza, irakaskuntza, ikasketa ; litteras nescire, ikasgabe, ezjakina izanLitterarius, a, um, irakaskuntza-, ikaskuntza- ; paedagogus litterarius, irakasleLitterate, adb. elertiarauz, jakintsuki, dotoreLitteratio, onis, f. lehengaiak, hasigaiakLitterator, oris, m. gramatikari ; sasijakintsu, sasijakitunLitteratoria, ae, f. gramatika (zientzia)Litteratura, ae, f. idazketa ; gramatika ; abeze, hizkitegi ; jakintza, jakitate, jakituria1. Litteratus, a, um, ikasi, ikastun, jakitun ; burdin gorriz markatua (esklabo iheslari)2. Litteratus, i. m. liburuzain ; idazkari ; gramatikari ; adierazle, argitzaile ; azterlariLitterula, ae, f. hizki, idazketa ; gutun, eskutitz ; agiri ; ezjakintzaLittoralis, e, itsasaldekoLittoreus, a, um, itsasondoko ; itsasondokari, itsasondoarduradunLittus, oris, n. itsasbazter, itsasertz, itsasegi ; ibaiertz ; kaiLitura, ae, f. gantzugailu ; zuzenketa, marradura, zikin1. Litus, a, um, lino pi. gantzutu, igurtzi, apaindu2. Litus, oris, ik. itsasbazter, ibaiertz, kai3. Litus, us, m. igurzketa, igurzpenLituus, i, m. auguro makila ; turutaLivedo, inis, f. odolguriLiveo, es, ere, intr. zurpail, hits, ubel izan ; gutiziatu, bekaiztuLivesco, is, ere, intr. ubeldu, zurpaildu ; bekaiztituLividus, a, um, zurpail, beltxaran, hits ; gutiziatu, bekaiztiLivius, ii, m. Libio, deitura ; Tito-Libio, historialariaLivor, oris, m. zurpailtasun, histasun, ubeltasun ; odolguri ; gutizia, irritsLixa, ae, m. armadamutil, salerosle ; zirtzilLixivia, ae, f. bokata, xuriketaLixivius, a, um, bokata-Loca, orum, locus npl.Locatio, onis, f. antolaketa, jarrera ; locatio verborum, hizjoskera ; akura ; enkantea (lanak) ; akurasariLocator, oris, m. enkantetako irabazle, lan kudeatzaileLocellus, i, m. kutxatilaLocito, as, are, tr. akuratuLoco, as, are, tr. ezarri, ipini, jarri, antolatu, eman ; locare industriam in re, zerbaiti emana izan ; locare in matrimonio,alaba ezkontzaz eman ; akuratu ; maiztergoan eman, gozoalat eman ; irabazian eman (dirua) ; locare vectigalia, zergenbilketa maiztergoan eman ; locare nomen, hitza eman ; enkantean eman ; locare templum (exstruendum), temploareneraikitzea enkantean emanLocrensis, e, Lokroko ; lokroar ; iz.pl. lokroarrakLocri, orum, mpl. Lokro, Britiumeko hiria ; lokroarrakLocris, idis, f. Lokrida, Greziako lurraldeaLoculamentum, i, n. kutxa ; pl. liburutegi sailak ; zuloak, habiak ; hobiak, zulotxoak (erle)218

Loculatus, Loculosus, a, um, xokotan sailkatua, banatuaLoculus, i, m. zerraldo ; kutxa, kutxatila ; zorro ; zulo, tegi, hutsuneLocuples, etis, gen. pl. etum edo etium, aberats ; oparo, emankor, jori ; locupletia munera, eskaintza aberatsak ; locuplesannus, urte emankorra ; locuples oratio, idazkera aberatsa ; sinesgarri, ziur ; locupletes auctores, agintari zentudunakLocupleto, as, are, tr. aberastuLocus, i, m. pl. loci edo loca orum, n. ; toki, leku, gune, bazter, alde ; locum relinquere, tokia utzi ; locum tenere, tokiaatxiki;in hoc loco, hemen ; in eo loco, hor ; eskualde, lurralde, herri, tegi ; aukera, astia, arte, zergati, zio, egokiera, bide ;dare locum suscipioni, susmoari bide eman ; loco, in locu, behar orduan ; egoera, izaera, lanbide, sendi, etorki, jatorri, maila; quo in loco res esset, gauzak zertan zauden ; dicere priore loco, lehenik mintzatu ; natus inferiore loco, jatorri apalekoa ;aldi, garai ; ad id locorum, orain arte ; pasarte, une, zati (liburu, zientzia) ; loco (gen.), orde, ordez, ordain ; praemii locodare, saritako emanLocusta, ae, f. larrapote ; otarrainLocutio, onis, f. mintzaera, hizkera ; hitza, mintzo ; ahoskera ; adierazpenak, esakuneak1. Locutus, a, um, loquor pi.2. Locutus, us, m. hizketaLodicula, ae, f. estalki (ohe)Lodix, icis, f. estalki (ohe)Logicus, a, um, logiko, segidazko, jarraidunLogos, Logus, m. ipuin ; kalaka, eleketa, berriketa ; hitz zorrotz, adoretsuLoliaceus, Loliarius, a, um, iraka-, zalge-Loligo, inis, f. txipiroiLolium, ii, n. iraka, zalgeLolligo, inis, f. txipirioLongaevus, a, um, zahar, adineko, zahar okituaLonge, adb. urrun (denbora eta toki), aspaldi, luzaro ; res repetere longius, gauzak urrundik berrartu ; luzaro, zehazki ;luzaran ; anitz, asko, ondo ; longe dissentire, ez batere iritzi bereko izanLonginque, adb. urrundik, aspaldidanikLonginquitas, atis, f. urruntasun ; epe luze, iraupen luzeLonginquus, a, um, urrun, urruneko, urrutiko ; arrotz, atzerriko ; e edo ex longinquo, urrutik ; aspaldiko, luze (denbora) ;iraunkor ; aintzinako, lehenengo, zahar ; geldi, luzakorLongipes, edis, zangaluzeLongitudo, inis, f. luze, luzera, luzetasun ; in longitudinem diffindere, luzean erdibitu ; CC passus in longitudinem,berrehun urrats luze ; epe luzeaLongule, adb. urruntxoLongiusculus, a, um, luzexeagoLongulus, a, um, zabalxeago, luzexkaLongum, adb. luzaro, aspaldi, luzaraLongurius, ii, m. haga luzeLongus, a, um, luze, zabal ; in longum edo longo, luzan, urrun, urruti ; luze, aintzinako, aspaldiko, luzakor ; longum est(inf.) luzegi lizateke ; ne longum sit edo fiat, ez luzegi izateko ; luzegi, elatsuLoquacitas, atis, f. luzekeria, gehiegikeria, eleketaLoquaciter, adb. elejarioz, zehazkiLoquax, acis, elestari, elatsu, solasti, solasturu ; fama loquax, anitz aipatua ; adierazgarriLoquela, ae, f. hizkera, hizkuntza, mintzaera ; hitz, hizketa, esaera, erranduraLoquens, entis, loquor po. ; adierazgarri, adierazkorLoquentia, ae, f. hizjario, hizkera goren, mintzo erraztasunLoquitor, aris, ari, dep. intr. erasi, kalakatuLoquor, eris, i, cutus edo quutus, dep. intr. mintzatu, elestatu, mintzo izan ; loqui cum aliquo, ad aliquem, norbatekinmintzatu ; loqui de aliquo, de aliqua re, zerbaitez mintzatu, loqui ad populum, herriari mintzatu ; esan, aipatu ; loqui proelia,guduak aipatuLora, ae, f. pitar, minatLoramentum, i, n. hedeLorarius, ii, m. zigorkari, azotekari, zaharoztatzaileLoreus, a, um, larru-, larruzkoLorica, ae, f. bularroskol, bularbabes ; hesi, babeski ; babestoki, pezoi, luebakiLorico, as, are, tr. bularbabestu ; zartatu, zurituLoripes, edis, m. f. ankaoker ; astiro ibiltzaileLorum, i, n. hede, uhal ; larruzigor ; ahosoka ; larruzko anpuluLotos, Lotus, i, f. lotus (landare) ; txirula, landare horretaz eginaLotus, a, um, lavo 2 pi.Lubens, lubet... ik. libens...Lubrico, as, are, tr. labain bilakaraziLubricum, i, n. toki labainkor ; ateka gaixto, kinka txar, gaizbide, nekeLubricus, a, um, labain, labaingarri, leun ; neketsu, gaitz ; lubricus locus, egoera gaitz ; iragankor, iragangarri, aldakor,halaholako ; lubrica spes, itxaropen galkorLucania, ae, f. Lukania, Italia hegoaldeko eskualdea219

Lucanica, ae, f. lukainka, ziztorLucanus, a, um, Lukaniako ; lukaniarLucellum, i, n. irabazi gutxiLuceo, es, ere, luxi, intr. argitu, distiratu, pindartu ; inperts. argitu du ; ageri izan ; nabari izanLucerna, ae, f. argimutil, argiontzi ; beilakLucesco, is, ere, luxi, intr. argitzen ari ; inperts. argitzen duLuci, lux abl. ; adb. egunazLucide, adb. argi, garbi ; buruargizLucidus, a, um, argi, distiratsu, argal ; zuri zuria, eder ederra ; nabari1. Lucifer, fera, ferum, distiratsu, argi, argidun2. Lucifer, feri, m. Luzifer, goizizar, artizarLucifera, ae, f. DianaLucifuga, ae, m. eta Lucifugus, a, um, arginarda, ilunzaleLucina, ae, f. Luzina (Juno edo Diana), jaioerako jainkosa ; erditzeLucrantes, ium, mpl. salerosleakLucrativus, a, um, irabazbide, irabaztekoLucrifacio, Lucri facio, is, ere, feci, factum, tr. irabazi, baliatuLucrifio, Lucri fio, fis, fieri, irabazia izan, baliagarri izanLucrinus, (lacus), i, m. Lukrino, Kanpaniako aintziraLucror, aris, ari, dep. tr. irabazi, lortuLucrosus, a, um, aberasbide, irabazbideLucrum, i, n. irabazi, irabazkin ; bilkin, ospil ; baliagarritasun ; in lucro esse, baliagarri izan : urre, aberastasun ; hobari ;zekenkeria, zikoizkeriaLuctamen, inis, n. borroka, gudu, ahaleginLuctatio, onis, f. borrokaldi, guduka, indarka ; eztabaida, liskarLuctator, oris, m. borrokari, gudulari1. Luctatus, a, um, luctor pi.2. Luctatus, us, m. borroka, borrokaldiLuctificus, a, um, negargarri, tamalgarriLuctisonus, a, um, harrabots negargarriLuctor, aris, ari, dep. intr. borrokatu, gudukatu ; borrokan ari ; ahaleginak egin, indar egin, lotu ; luctari in arido solo, luridorrari aurka eginLuctuose, adb. goibelki, ilunkiLuctuosus, a, um, mingarri, negargarri, tamalgarri ; hiletak joa, atsekabetua ; zorigaiztokoLuctus, us, m. nahigabe (hiletak), atsekabe ; negar, intziri, deitore, auhen, oihu ; hileta jantzi ; senatus consulto diebustriginta luctus est finitus, senatu-erabakiaren bidez hogeita hamar egun ondoren hileta amaitu zen ; heriotza, galduketa,suntsipen, itxes ; hiletagarriLucubratio, onis, f. gaulanLucubro, as, are, intr. gauaz lan egin ; gauaz egin, indar handiz eginLuculente, Luculenter, adb. argiki, argi eta garbi ; ondo, ezin hobekiLuculentus, a, um, argi, garbi, distiratsu ; eder, apain, dotore ; handi, garrantzizko ; nagusi ; luculentus auctor, idazlezintzoLucus, i, m. baso sakratua, lukua ; baso, oihanLudibrium, ii, n. irri, iseka, laido, irain, joko ; ludibria Fortunae, Fortunaren jokoak ; eskumakil, isekagarri, jostailu,parragarri ; esse ludibrio alicui, norbaiten parragarri izan ; liluratzaile ; ludibirum oculorum, begibazkaLudibundus, a, um, jolasti, jostari ; argi (begia) ; nekegabe aritzaileLudicer, Ludicrus, era, erum, jostagarri, jolasgarri ; ludicrae artes, atsegin egitekoak ; antzerki-, joko- ; ludicra praemia,jokosariakLudicre, adb. jostatuz, jolastuzLudicrum, i, n. josteta, jostaketa, atsegin ; ikuskizunLudificatio, onis, f. iseka, iruzur, trufa, irriLudificatus, a, um, ludifio pi. iruzurtu, ; ludificor pi. iruzurgileLudifico, as, are, tr. intr. isekatu, iruzurtu, trufatuLudificor, aris, ari, dep. isekatu, iruzurtu, trufatu ; huts eginarazi ; itzuri, saihestu, baztertuLudimagister, tri, m. eskola emaileLudio, onis, eta Ludius, ii, m. pantomimo, sokadantzariLudo, is, ere, lusi, lusum, intr. jolastu, jostatu ; ludere pila, pilotan ari ; ari izan ; jo (musika) ; ludere palaestra, lehia tokianari izan ; irri egin, iseka egin, trufa egin ; tr. isekatu, trufatu, iruzurtu ; esku hartu, parte hartu ; aizundu, antzeratuLudus, i, m. jolasketa, jostaketa, atsegin ; dare ludum alicui, norbait jostarazi ; kirola, ariketa, ekitaldi ; agerraldi ; ludosfacere, edere, antzerki agerraldiak eman ; iseka, irri, ihakin ; ludus est, jostaketa bat dago ; amoto ludo, irria bazter utzirik ;irakastetxeLuela, luella, ae, f. zigor, zentzaldiLues, is, f. usteldura, izurrite, helde ; zorigaitz, gaitz, itxesLugdunensis, e, LionekoLugdunum, i, n. Lion, Galiako hiriLugeo, es, ere, luxi, luctum, tr. intr. negar egin, deitoratu, auhendatu ; lugere aliquem, norbait negarztatu220

Lugubre, adb. goibelki, ilunkiLugubria, ium, npl. hileta jantziakLugubris, e, goibel, ilun ; mingarri, dolugarri ; negarretan, zinkurinkariLumbricus, i, m. zizareLumbulus, i, m. giltzurrinLumbus, i, eta Lumbi, orum, mpl. gerri, gerruntza, bizkar ; solomo, azpizun, gerrikiLumen, inis, n. argi, distira, argitasun ; argizuzi, gar, argiontzi, su ; ad lumina, zuziekin ; bizi ; cassus lumine, biziagaldua ; ikuspegi ; argizulo, leiho, leihoska, leihotila ; luminibus obstruere, ikuspegia ezkutatu ; begi, so, ikusmen ; amitterelumina, ikusmena galdu, itsutu ; ospe, aintza ; lumina civitatis, hiriko ospea, hoberena ; argitasun (idazkera)Luminosus, a, um, argi (idazkera)Luna, ae, f. ilargi, argizagi ; luna minor, luna prima, ilberri ; luna tertia, ilargi hirugarren eguna ; luna crescens, gorapena ;luna decrescens edo senescens, beherapena, estiapena ; per lunam, ilargitan ; hilabete ; Ilargi, jainkosaLunaris, e, ilargi-Luno, as, are, tr. kakotu, makotu, makurtu,Luo, is, ere, ui, luitum edo lutum, tr. ikuzi, urtatu ; garbitu, ezabatu ; ordaindu, jasan ; luere poenam edo poenas, pairatu ;luere poenas alicui, norbaiten ordez zigortua izanLupa, ae, f. otseme ; emagalduLupanar, aris, n. galetxe, uxategiLupata, (frena), npl. ahoburdinLupercal, alis, n. Panen harpea, ErromanLupercalia, ium, iorum, npl. Luperkaliak, Pan Lizearraren jaiak, Erroman (otsaila 15)Lupercus, i, m. Luperko, Panen deitura bat ; Luperko, Luperkoren apaiza1. Lupinus, a, um, otso-, otsoaren2. Lupinus, i, m. eskuzuri, baratzekafi ; xotx, antzokian sartzekoLupus, i, m. otso ; itsasotso ; kako, mako ; ahoburdinLurco, onis, m. sabelkoiLuridus, a, um, zubil, zuhail, hits ; zurpailgarriLuror, oris, m. margo horiskaLuscinia, ae, f. urretxindorLusciniola, ae, f. urretxindortxoLuscinius, ii, m. urretxindorLuscus, a, um, begibakarLusi, luso perf.Lusio, onis, f. jokaldi, joko, jolasaldiLusitani, orum, mpl. lusitaniarrak (portugalarrak)Lusitania, ae, f. Lusitania (Portugal)Lusitanus, a, um, LusitaniakoLusor, oris, m. jokolari, ; liluratzaileLusorius, a, um, joko-, jokozko ; jolasgarri, jostagarri ; ondoregabe, ergel, huts, debaldeLustralis, e, garbitzeko, jainkoen baregarriLustratio, onis, f. garbiketa, ; opagarbitze ; joanetorriak ; lustratio solis, iguzkiaren itzulinguruaLustricus, a, um, garbitzeko, jainkoen baregarriLustro, as, are, tr. opagarbitu ; iragan, igaro, ikustatu, aztertu, ikertu ; argitu, distiratu (izar)Lustra, orum, npl. basoak, ihizizulo ; lizunkeriakLustrum, i, n. oparia, erroldatik ondoren ; lustrum condere, errolda bukatu ; lustrum agere, perficere, errolda egin, bukatu ;bost urteren tartea1. Lusus, a, um, ludo pi.2. Lusus, us, m. jolasketa, jostaketa, atsegin ; lan arin ; iseka, trufa, ihakin ; dare de se lusus, bere burua isekaraziLutarius, a, um, eta Lutensis, e, lohian bizitzaileLuteolus, a, um, horiskaLutetia, ae, f. Lutezia, Galiako hiri (Paris) ; Lutetia Parisiorum, Lutezia1. Luteus, a, um, lohizko, buztinezko ; lohitsu, zikin ; doilor, ezdeus, zital2. Luteus, a, um, hori, urrekoloreko ; lutum, i, n. urremargoLuto, as, are, tr. lohiztatu ; lohiz zikinduLutosus, a, um, lohitsu, malatsuLutra, ae, f. igaraba, ugaderaLutulentus, a, um, lohidun, lohitsu, istiltsu ; zikin, lizun1. Lutum, i, n. lur busti, lohi, istil, lokatz ; in medio luto esse edo haerere, bere egitekoa ezin burutu ; buztin, lur gizen2. Lutum, i, n. hereze (landarea, horiz tintatzeko) ; margo hori, azafraiLux, lucis, f. argi, distira, egun, eguraldi, urtaro ; prima edo cum prima luce, egunsentian, argiurratzean ; bizia ; lucemintueri edo adspicere, bizi izan ; in lucem edi edo suscipi, jaio, sortu ; ikusmen, begi ; ospe, omen, nabaritasunLuxi, luceo, lucesco, lugeo perf.Luxo, as, are, tr. bihurtu, zainartatuLuxuria, ae, f. joritasun, oparotasun, gehiegikeria ; ospe, apaindura ; likiskeria, gurikeria, ustelkeriaLuxuries, ei, f. ik. luxuriaLuxurio, as, are, intr. oparo izan, ugari izan, larrituegi ; bizitoi izan, adoretsu izan ; lizunkerian bizi, gehiegikerian bizi221

Luxurior, aris, ari, dep. intr. ik. luxurioLuxuriose, adb. ospetsuki, apainkeriz, lizunki, oparo, nasaikiLuxuriosus, a, um, oparo, nasai, ugari, jori ; neurrigabe, -egi ; luxuriosa laetitia, bozkariotsuegi, bozkario zoroa ; ospatsu,handius ; limuri, lizun, atsegale1. Luxus, a, um, bihurtua, zainartatua, amurratua (ezurra)2. Luxus, us, m. aberastasun, gehikeria, handikeria ; auherkeria, nagikeria, gurikeria ; lizunkeria, likiskeria1. Lyaeus, a, um, Bakus-, Bakusen2. Lyaeus, i, m. Liaeo, Bakusen deitura ; ardo1. Lycaeus, a, um, Lizeo-, Lizeoko ; Lycaeus deus edo Lycaeus, Pan, Lizeoko jainkoa2. Lycaeus, i, m. Lizeo, Arkadiako mendiaLycaonia, ae, f. Likaonia, Asiako lurraldeaLycaonius, a, um, Likaonia-, LikaoniakoLyceum, i, n. Lizeoa, Atenaseko kiroltegia ; Aristotelesek han irakasten zuenLyceus, ik. LycaeusLychnuchus, i, m. argiontzi, argimutilLychnus, i, m. argiontzi, argimutilLycia, ae, f. Lizia, Asia txikiko eskualdeaLycium, ii, n. ik. LyceumLycius, a, um, Liziako, liziar ; Lycius deus, ApoloLycurgeus, a, um, Likurgo- Likurgoren ; zorrotz, gogor, bihozgogorLycurgus, i, m. Likurgo, Spartako legegileaLydia, ae, f. Lidia, Asia txikiko eskualdeaLydius, Lidus, a, um, lidiar, Lidiako ; mpl. lidiarrakLympha, ae, f. urLymphaticus, a, um, ero, zorabioko, zoroLympho, as, are, tr. erotu, zorabiatu ; intr. edo lymphari, burutik joan, burua galduLynceus, a, um, begizorrotz ; begizuhurLynx, lyncis, mf. katamotzLyra, ae, f. lira, laut ; bihotzolerki ; olerkiLyricus, a, um, liriko, bihotz- ; iz.mpl. bihotzolerkariakLyristes, ae, m. lirajole, lautjole222

MMacedo, Macedon, onis, m. Mazedoniako, mazedoniar ; Filipo erregeaMacedonia, ae, f. MazedoniaMacedonicus, Macedonius, a, um, Mazedoniensis, e, Mazedoniako, mazedoniarMacellarius, a, um, haragiazokako, janariazokako ; macellaria taberna, harategi ; iz.m. harakin, janari-salerosleMacellum, i, n. janariazoka ; janariak, bizitzekoak, anuaMacellus, i, m. janariazoka ; janariak, bizitzekoak, anuaMaceo, es, ere, intr. mehe izan, mehats izanMacer, era, erum, argal, meheMaceria, ae, f. harbarat (harri idorrezko harresi)Macero, as, are, tr. beratu, astindu ; macerare linum, lihoa zanporatu, urtatu ; ahuldu, akitu, galarazi ; macerare aliquemfame, norbait gosez hilaraziMacesco, is, ere, intr. mehatu, endurtu, herbaldu, esmeriatuMachaera, ae, f. ezpata, marrazaMachaerium, ii, n. ezpatatxoMachina, ae, f. tresna, lanabes ; gerramakina ; azpijoko, azpilan, azpikeria, jukutria ; omnes adhibere machinas,eginahalak eginMachinamentum, i, n. tresna, lanabes, makinaMachinatio, onis, f. mekanikeria ; azpikeria, isiljoko, jukutriaMachinator, oris, m. mekanikari ; eraikile, etxegile ; asmatzaile, nahastaile, -gile, -kari ; machinator doli, isiljokari,azpikariMachinatus, a, um, machinor pi. ; isiljokatzaile ; mekanikaz egina ; azpijokatua, zimarkatuaMachinor, aris, ari, dep. tr. asmatu, aurkitu, landu, egin ; azpijokatu, isiljokatu ; machinari perniciem alicui, norbaitengaltzea antolatuMacies, ei, f. mehetasuna, argaltasuna ; idortasun, lehortasun (lurra) ; ahultasun (idazkera)Macilentus, a, um, mehe, mehatsMacresco, is, ere, macrui, intr. mehatu ; idortu, ihartu, endurtuMacrocollum, i, n. paper handiMactabilis, e, hilgarri, hilkor ; heriozkoMacte, Macti, ik. mactus bokatibo s. eta pl.Macto, as, are, tr. bete, mukurutu, duntu ; oparitan eskaini, opari egin ; suntsitu, ezereztuMactus, a, um, opariz goretsia ; macte animo edo macte, ondo, aupa !; macte virtute esto edo macti virtute estote, aupa !gora! aurrera !Macula, ae, f. belxkura, tona ; zikindura, narrio, orbain, kutsu, laido ; saremailaMaculo, as, are, tr. beltzatu, tonatu ; zikindu, orbandu, narriatu ; andeatu, suntsitu, hondituMaculosus, a, um, beltzatua, tonatua, zikindua, zimeldua, lokaztua,Madefacio, is, ere, feci, factum, tr. busti, urtatu, hezetu, letatu ; beratu, zanporatu, talatuMadefactus, a, um , madefacio eta madefio pi.Madefio, fis, fieri, factus sum, bustitua izan, urtatua izan ; beratua izan, talatua izan, zanporatua izanMadens, entis, madeo po.Madeo, es ,ere, ui, intr. busti izan, heze izan, letatua izan ; mozkor izan ; errea izan, egosia izan ; betea izan ; nasai izanmukuru izan ; madet philosophorum doctrinis, filosofoeren irakaspenek hanturik dagoMadesco, is, ere, dui, intr. busti, hezatu, letatu ; beratu, talatu, zanporatuMadidus, a, um, bustia, heze, urtatua ; betea, asebetea ; mozkor ; egosia, erreaMador, oris, m. hezetasun, lekein, izerdilintxaMadui, madeo eta madesco perf.Maeander, Maeandros, Maeandrus, dri, m. Meandro, Frigiako ibaikakotsua ; ibaikako, bihurgune ; pl. itzulimitzuliMaecenas, atis, m. MezenasMaenas, adis, f. bakanta, apaiz (emakumea)Maeonia, ae, f. Meonia, Lidiako lurraldeaMaeonides, ae, m. meoniar ; HomeroMaeonius, a, um, Meoniako, Lidiako ; homeriko, epiko, aripenezkoMaeoticus, Maeotius, a, um, Palus-MeotisekoMaeotis, idis, edo, idos, is, meotiseko ; Maeotis palus, Palus-Meotis, (Azof, itsasoa)Maerens, entis, ilun, bihozgaldu, gogoilun, goibel ; goibeltsuMaereo, es, ere, intr. atsekabetua izan, ilun izan ; deitoratu, intziri egin, zinkurin eginMaeror, oris, m. atsekabe, ilunaldiMaestitia, ae, f. atsekabe, ilunduraMaestus, a, um, ilun, goibel, bihozgaldu : kaltekor, galgarriMaga, ae, m. sorgin, aztiMagalia, ium, npl. txabola, txosna, oihaletxolaMage = magis, adb. gehiago223

Magia, ae, f. aztikeria, sorginkeriaMagice, es, f. aztikeria, sorginkeriaMagicus, a, um, aztikeria- sorginkeria, aztikeriazko, sorginkeriazko1. Magis, adb. gehiago, haboro ; quo magis... eo magis, -ago eta -ago ; quo magis...eo minus, -ago eta -ago ; eo magis edohoc magis quo edo quod, zonbatenaz -ago, hanbat -ago ; magis et magis, gero eta gehiago ; non magis...quam, bezainbeste,bezain gutxi ; ahalaz, hobe, segurrago2. Magis, idis, f. azpil1. Magister, tra, trum, irakasle, kudeatzaile2. Magister, tri, m, agintari, irakasle, zuzendari, aholkari ; buruzagi, gobernador, egile, akuilatzaileMagisterium, ii, n. irakaskuntza, aholkaritza, buruzagitza ; irakaspen, aholkuakMagistra, ae, f. irakasle (emakumea)Magistratus, us, m. agintaritza, epaikaritza, magistergoa ; magistratum gerere, habere, kargu ukan, kargudun izan ;magistratum deponere, kargua utzi ; magistratum committere, kargu eman ; magistratum inire, karguan sartu ; magistratuMagnanimitas, atis, f. bihotzandi, bihotzabalMagnanimus, a, um, bihotzabaldun, bihotzandikoMagnes, etis, m. (lapis) iman, otanMagneticus, a, um, iman-, otan-Magni, adb. ainitz, asko, hainbat ; magni interest, beharrezkoa dagoMagnidicus, a, um, ahohandi, ahobero ; hitzarroMagnifacio, is, ere, feci, factum, tr. axol handi izanMagnifice, adb. handiro ; magnifice donare aliquem, norbaiti emaitza handiak egin ; ospetsuki ; ederki, harroki(mintzaera), asko, hainbatMagnificenter, ik. magnificeMagnificentia, ae, f. eskuzabaltasun, emankortasun ; ospe ; distira (gauza) ; bikaintasun, gogohanditasun ; distira(idazkera)Magnifico, as, are, tr. goratu, goretsi ; haintzat hartu, ederretsiMagnificus, a, um, eskuzabal, emaile ; xahutzaile, ondatzaile ; ospetsu, aberats, ospagarri ; spolia magnifica, bilkinaberatsak; eder, bikain (idazkera) ; ahobero, hitzarro ; eragile, indartsuMagniloquentia, a e, f. ezinobe, bikaintasun (idazkera) ; espantu, burgoikeria, balentria, jergunantzaMagniloquus, a, um, burgoi, ahozabalMagnitudo, inis, f. handitasun ; luze, luzetasun, zabaltasun, loditasun, oparotasun, askotasun ; indar, gogortasun (aroa) ;epe, iraupen ; noctium magnitudo, gauen luzetasun ; magnitudo animi, bihotzanditasunMagno, adb. garestiMagnopere, Magno opere, adb. asko, ainitz, hainbat ; magnopere desiderare, biziro gutuziatu ; magno opere petere,lehiatuki eskatuMagnum, adb. ozenki, ainitz, asko ; luzaro, luzaz1. Magnus, a, um, handi ; zabal ; hedatua ; asko, ainitz ; gaitz, harrigarri ; magna ex parte, magnam partem, gehienean ;ozen, azkar (ahotsa) ; larri, indartsu, ospetsu, aipatu ; magni amici, adiskide aipatuak ; garrantzizko ; jacturam magnamfacere, ainitz galdu ; harro, burgoi ; magna lingua, hizkera eder ; nekegarri ; magnum est efficere ut..., gaitz da...-n egitea ;luze (denbora) ; magno tempore, luzaro, luzaz ; egoki, on ; major, maximus2. Magnus = Handia (izengoitia)1. Magus, a, um, sorginkerizko, aztikerizko2. Magus, i, m. mago, Persiako jakintsu ; zoratzaile, liluratzaileMaia, Maja, ae, f. Maia, Merkuroren ama1. Maius, a, um, maiatzeko2. Maius, ii, m. (mensis) maiatzMajestas, atis, f. handitasun, goitasun ; ahalmen, aginte, jauntasun ; laesa majestas edo majestas, erregekalte ; majestatiscrimen, salaketa erregekaltezko ; majestas reus, erregekaltez hobendun ; aipamen, ospe, garrantzi ; argitasun (idazkera)Major, neut. majus, handiago, garrantzitsuago, zaharrago, gehienMajores, um, mpl. zaharrak, agureak ; majores natu, agureak ; senadoreak ; arbasoak, aurrekoak, asabakMajus, ik. majorMajusculus, a, um, handitxoMala, ae, f. Malae, arum, fpl. matrail, masailMalacia, ae, f. baretasun (itsasoa) ; ahuldura, ahulezia ; goseMalacisso, as, are, tr. heziMalagma, atis, n. gantzugailu, ukenduMale, adb. gaizki, zeharka, gutxi, ez ; male firmus, indargabe ; animo male esse, alditxartu, konortea galdu ; zuzengabeki,gaiztoki ; male loqui alicui, norbaiti gaizki mintzatu ; asko, ainitz ; male odisse, ainitz gorrotatu, higuindu ; zoritxarrez,zorigaiztoz ; txiroki, zuhurki ; male vivere, zorigaizki bizi ; pejus, pessimeMaledicax, acis, gaizkiesale, mardailariMaledice, adb. gaizkiesaka, irainezMaledicens, entis, gaizkiesaleMaledicentia, ae, f. gaitzespen, gaitzesate, irainMaledico, is, ere, dixi, dictum, tr. gaitzetsi, gaizkiesaka ari izan ; irainduMaledictio, onis, f. gaitzespen, mardaileria ; irainMaledictito, as, are, ik. maledico224

Maledictum, i, n. irain, laido, belzkeria ; maledicta in aliquem dicere, norbait irainduMaledicus, a, um, gaizkiesaleMalefacio, is, ere, feci, factum, intr. hoben egin, kalte egin, min eman ; gaizki ari, okerrean izanMalefactum, i, n. huts, hoben, oker, gaizkiMalefecundus, a, um, gutxiemankorMalefice, adb. gaiztoki, okerMaleficentia, ae, f. gaiztotasunMaleficium, ii, n. gaiztakeria, okerkeria, hoben, kalte ; sine malefici, kaltegabe ; sorginkeriak, aztikeriakMaleficus, a, um, gaizkigile, hobendun ; homines malefici, gaiztaginak ; kaltegarri, kaltekor, galgarri ; malefica sidera,izar kaltekorrak ; maleficentior, -ius, maleficentissimusMalefidus, a, um, ziurgabeMalefirmus, a, um, ahul, ezgotorMaleloquor, eris, i, locutus sum, dep. intr. norbaitez gaizki mintzatuMalenotus, a, um, ezezaguna, gutxiezagunaMaleodoratus, a, um, usaingaixtoko, kinozuMalesanus, a, um, eroMalesuadus, a, um, gaizkirakorMalevolens, entis, gogotzarreko, bekaitz, bekaizti, gaiztoMalevolentia, ae, f. gaiztakeria, gorroto, bekaizkeria, bekaizteriaMalevolus, a, um, bekaitz, bekaizti, gogotzarreko ; iz. m. etsai, arerioMalifer, fera, ferum, sagardunMaligne, adb. gaiztoki, bekaiztiki ; neurriz, xuhurki, urriroMalignitas, atis, f. tasun gaizto (gauzak) ; maltzurkeria ; gaiztakeria, bekaizkeria ; xuhurtasun, urritasunMalignus, a, um, gaizto, maltzur ; kaltegarri, kaltekor ; zikoitz, zeken ; agor, ezemankor, alfer ; txiki, ahul ; hersiMalinus, a, um, sagarrondoko, sagartzekoMalitia, ae, f. tzartasun, gaiztotasun, maltzurkeria ; usmo ; gaiztotasun (gauzak)Malitiose, adb. gaitzustez, maltzurkiMalitiosus, a, um, maltzur, amarrutsu, gaiztoMalivolens, Malivolus...ik. malevolens...Malleator, oris, m. mailukariMalleatus, a, um, mailukatuaMalleolus, i, m. mailu ; suzko geziMalleus, i, m. mailuMalo, mavis, malle, malui, tr. nahiago izan, hobetsiMalobathrum, i, m. malobatro (zuhaitz)Maltha, ae, f. pike, mudrun, erkista1. Malum, adb. gaizki2. Malum, i, n. min, gaixotasun ; atsegaitz, zorigaitz ; zigor, kaska, indarkeriak, joaldiak ; malum habere, zigortua izan ;kalte; alicui malo esse, norbaitentzat kategarri izan ; malo cum tuo, zure kaltetan ; huts, gaiztakeria, hoben, iruzur3. Malum, i, n. sagar ; malum aureum, irasagar ; malum punicum, punisagar, migruela1. Malus, a, um, tzar, gaitz, gaizto ; malus ager, arlo alfer, agor ; malus odor, usain gaizto, kino ; itsusi, kaskar ; bihurri,gaizkigile ; lizun ; mali mores, lizunkeriak ; maltzur ; kaltegarri, kaltekor ; zorigaiztoko, atsekabe, nahigabezko ; mala res,behargorri, kinka txar ; pejor, pessimus2. Malus, i, m. sagarrondo, sagartze3. Malus, i, m. mastaMalva, ae, f. malba, ziguinMalvaceus, a, um, malbakide, malbantzeMamertinus, a, um, Mesinako ; mesinatarMamilla, ae, f. bular, titi, herrape ; ene maitea ! ene maitagarria ! ene arraroa !Mamma, ae, f. titi, bular, herrape ; amaMammeatus, Mammosus, a, um, herrapehandi ; bularrandi ; bularrantze, herrapeantzeMimmicula, ae, f. herrapetxo, bulartxoManceps, cipis, m. garestitzaile, enkantetako irabasle ; etxetiar, enpresari ; bermatzaile, beregain hartzaileMancipatio,onis, f. salerospen, salerosketa, tratularitza1. Mancipatus, a, um, esklabotua2. Mancipatus, us, m. salerospen, salerosketa, tratularitzaMancipium, ii, n. salerosketa, tratularitza ; jabetasun ; lex mancipii, sal-hitzarmena ; mancipio dare, accipere, jabetu ; essesui mancipii, nagusi izan ; esse mancipium alicujus, norbaiten jabetasunean izan ; esklaboMancipo, as, are, tr. utzi, saldu, baztertuMancupatio, Mancupium... ik. mancip...Mancus, a, um, motz, eskumotz, besomotz ; ezoso, akasdunMandatum, i, n. kargu, aginte, agintza ; dare alicui mandata ad aliquem, norbaiti norbaitenganako gomendioa emanMandatus, us, m. mezu, aginte, gomendio1. Mando, as, are, tr. norbaiten gomendioan ezarri ; gomendatu, aholkatu, agindu ; bidali, igorri, jakinarazi ; mandare adaliquem, norbaiti jakinarazi ; eman, gomendiotan utzi ; mandare se fugae, biziaren salbatzeko ihes egin ; mandare scriptis,agirian idatzi225

2. Mando, is, ere, mandi, mansum, tr. mastekatu, murtxikatu ; jan, erreMandragoras, ae, m. urrilobelar1. Manduco, as, are, tr. mastekatu ; jan2. Manduco, onis, m. jale handiManducus, i, m. hortz handizko zomorro1. Mane, deklinaezin. n. goiza, goizaldia ; mane erat, argia zen ; primo mane, artastean2. Mane, adb. goizean ; hodie mane, goiz honetan ; bene mane, goizean goizik3. Mane, maneo agintaldiaManeo, es ,ere, manui, mansum, intr. tr. egon, bizi izan ; iraun, jarraiki ; manere in sententia, iritziz ez aldatu ; igurikatu,itxaron, zain egon ; mane, dum narro, esan dezadan itxaron ; manere hostium impetum ; etsaien oldarraren zain egon ;-tarako begiratu, gorde, zor izan ; fata quae manent culpas, hobendunei zor zaien erabakiaManes, ium, mpl. arima herratuak, hilen itzalak ; Infernuak (hauen bizitokia) ; uzkinakMango, onis, m. esklabo salerosle ; errekardariMangonicus, a, um, errekardari-, tratukari-Mangonium, ii, n. errekardaritza, tratuManicae, arum, fpl. zaia mahukak ; eskuzorro ; eskuburdinak ; kako, makoManicatus, a, um, mahuka luzedunManicia, Manicula, ae, f. eskutxo (haurtxoa), mahunka, gider, irtenManifeste, Manifesto, adb. argiki, garbiro, prefostaManifesto, as, are, tr. agertu, azaldu, erakutsi, jakinaraziManifestus, a, um, argi, nabari ; erakusle, agerrarazle ; manifestus mendacii, gezurdun agerraraziaManiplus, i, m. ik manipulusManipretium... ik. manupretiumManipularis, e, soldado- ; iz. m. soldadoManipularius, a, um, soldado-Manipulatim, adb. ahurretaka, ahurka ; ehuntzaz (mil.)Manipulus, a, um, ahurreta, ahur, ahurkada ; ehuntza, legioiaren 30. zatiaManlianus, a, um, Manliusantzeko ; gogor, zorrotzMannulus, Mannus, i, m. pottokMano, as, are, isuri ; heldu, ibili ; hedatu, zabaldu ; manat rumor, omena hedatu da ; jaio, sortu, etorri ; jario, xortaka isuriMansi, maneo perf.Mansio, onis, f. egonaldi, geldialdi ; egoitza, egongia, bizitoki ; ostatu ; gelditoki, baralekuMansito, as, are, intr. bizi izan, egonMansuefacio, is, ere, feci, factum, tr. hezi ; eztitu, baretu, ematu ; jendetu, amondu, antzakatuMansuefio, fis, fieri, factus sum, hezi ; eztituMansuesco, is, ere, suevi, suetum, intr. eztitu, baretu, ematu ; jendetu, amondu, antzakatu ; hobetu, onduMansuete, adb. eztiki, geldiro, lasaiMansuetudo, inis, f. etxekotasun (abereak) ; eztitasun (jarrera)Mansuetus, a, um, etxeko, hezi ; ezti, onginahi, on ; baketsuMansuevi, mansuesco perf.Mansum, maneo eta mando 2. aditzizenMansus, a, um, mando pi.Mantele, is, n. eta Mantelium, ii, n. ik. manti...Mantica, ae, f. alportxa, biesak, zakutoMantile, is, n. eskuzapi, xukadera ; mahaiestalki, mahaioihalMantilium, ii, n. eskuzapi, xukadera ; mahaizapiMantua, ae, fr. Mantua, hiriaMantuanus, a, um, mantuatar ; Mantuako, Birgilio-Manualis, e, erabilkor, eskuhargarriManubiae, arum, fpl. bilkin, harrapakin, ospilManubialis, e, bilkineko, harrapakinekoManubrium, ii, n. eskutoki, kirten, gider, iguinManufactus, a, um, eskuz landua, egina ; ezetorrizkoa, ezberezkoaManullarius, ii, m. zaia besodun jostunManuleatus, a, um, mahuka luzedunManumissio, onis, f. askapen (esklabo)Manumitto, is, ere, misi, missum, tr. askatuManupretium, Manus pretium, ii, n. ordari, sari ; lansariManus, us, f. esku ; tendere manus alicui edo ad aliquem, norbaiti eskuak eskaini, luzatu, eman ; ...ad caelum, zerurantzeskuak luzatu ; de manu in manum, eskutik eskura, eskuz esku ; manus conserere, eskuetaratu, borrokatu ; manu gerere,tenere, gestare, eskuan izan ; per manus, eskuz esku, bidez ; indar, indarkeria, borroka ; manu edo per manus, armakeskutan, borrokatuz ; manu aequa, hein berean, oro berdin ; manu fortis, gerran adoretsu ; venire ad manus, in manus,eskuetaratu, borrokatu ; manus alicui injicere, atzeman, harrapatu ; sibi manus afferre, manu sua cadere, bere buruaz besteegin ; ahal, aginte, aginpide ; haec non sunt in nostra manu, hauek ez daude gure esku ; lan, langileak ; manus extrema,ultima, amaiera, bukaera, bururapen ; idazki ; era, gisa (ederzale) ; kako, mako ; sudurbihur (elefanta) ; oin aurreko (aberea); adar (zuhaitze) ; gudutalde ; oste226

Mapalia, ium, npl. txabolak, etxolak, olak, oihaltxabolak ; baserri ; ergelkeriak, zozokeriakMappa, ae, f. mahaizapi ; mittere mappam, jokoen ikurra eman ( h.h. zirkura zapia aurtiki)Marathrum, i, n. muhuilu, milu, anetaMarcens, entis, marceo po.Marceo, es, ere, ui, intr. zimeldua, igartua izan ; ahuldua, urduritua, gogortua izan ; corpus marcens annis, urteek higatugorputzaMarcesco, is, ere, intr. zimeldu, ihartu, hondatu ; ahuldu, urdurituMarcidus, a, um, zimeldua, igartua, ihartua, hondatua ; ahuldua ; mozkor, edanaMarcomani, Marcomanni, orum, mpl. markomanotarrak, germaniako herrialdekoakMarcor, oris, m. idorte, lehorte, usteldura (landare) ; ahuldura, ahulezia, soraiotasunMare, is, n. itsaso ; Mare nostrum, Lurrarteko Itsaso ; terra marique, itsas lurrean ; mare ingredi, itsasoan ibili ; MagnumMare, Ozeano Atlantiko ; itsasur ; musker, orlegiMareoticum, i, n. Egipto Mareotidiseko ardoMareotis, idis, idos, f. Mareotidiseko ; Mareotis palus, Mareotidis aintziraMarga, ae, f. buztin, lapitzMargarita, ae, f. eta Margaritum, i, n. perlaMargino, as, are, tr. inguratuMargo, inis, m. f. bazter, hegi, mutur ; muga ; sargu, sarreraMarinus, a, um, itsasokoMaris, mare eta mas gen.Marisca, ae, f. piko (frutu) ; odolpikoMarita, ae, f. emazte (ezkondua)Maritalis, e, ezkon-Maritimus, a, um, itsasoko ; maritimus cursus, itsasoz ibilketa ; maritimae res, itsaskuntza ; itsasaldeko biztanleak ;itsasertzMarito, as, are, tr. ezkondu, ezkontzez eman ; batu, bateratu, elkartu1. Maritus, a, um, ezkon-, eztai- ; batua, elkartua2. Maritus, i, m. senarMarmor, oris, n. nabarri, atxurdin ; irudi, antz, mahai ; itsasgain lauMarmorarius, ii, m. harrigile ; nabarrizizelariMarmoreus, a, um, nabarri-, nabarrizko ; zuri, leun ; nabarriantze gogor ; marmorea cervix, lepo zuriskaMarmorosus, a, um, nabarriantzeko , nabarriantzeko gogorMaro, onis, m. Maro, Birgilioren izengoitaMaroneus, Maronianus, a,um, Birgilio-, BirgiliorenMars, tis, m. Martitz, gerrako jainkoa ; Martitz, izarbela ; gerra, gudu, gudutaldeak, gudosteak ; Marte nostro, guregudutaldeekin bakarrik ; ondorio (gerraren) ; aequo, vario Marte, ondorio berdinekin, ezberdinekin ; Mars dubius,zalantzazko ondorio ; adore, bihotzMarsi, orum, mpl. marsorrak, Laziumeko eta Germaniako herritarrakMarsupium, ii, n. sakel, zorroMarsus, a, um, marsorren, aztikerizkoMartialis, e, Martitz-, Martitzen ; iz. pl. Martitzen apaizak ; Martitz legioiaren soldadoakMarticola, ae, m. Martitzen gurtzaileMartigena, ae, m. f. Martizganik jaioaMartius, a, um, Martitz- ; Martia legio, Martizlegioia ; Martius campus, Martizlanda, Erroman ; gerlari, gerlagose ;Martitz izarbelaren ; martxoko ; Martius mensis edo Martius, martxoaMas, maris, adj. eta iz. ar, gizon ; azkar, bizkor, sendoMasculinus, a, um, ar, ordots, orots, kotxoMasculus, a, um, ar, ordots, orots, kotxo ; giza-, gizonarenMasinissa, ae, m. Masinisa, Numidiako erregeMassa, ae, f. moltso, meta, mukuru, mokor ; nahasmahasMassagetae, arum, mpl. masagetarrak, zitoarrak1. Massicus, a, um, Masikoko ; Massicum (vinum), Masikoko ardo2. Massicus, i, m. Masiko, Kanpaniako mendiaMassilia, ae, f. Masilia, MarseilaMassiliensis, e, masiliar, marseilarMastigia, ae, m. zigortua, zaharoztatua ; zigortukoaMatara, ae, eta Mataris, is, f. matara, Galiako azkonMatella, ae, f. oliontzi, pitxer ; pixontzi, ohapekoMatellio, onis, f. pixontzi, ohapekoMater, tris, f. ama ; unide, inude ; ama, jainkosen deitura ; Magna mater, Mater deum, Zibela ; Mater frugum, Zeres ; Terramater, Lur hazle ; iturri, etorki, jatorri, sorrera ; luxuria, avaritiae mater, gehiegikeria, diru gosearen iturria : pl. emakumeakMatercula, ae, f. amatxoMaterfamiliae, matrisfamiliae, f. etxekandereMaterfamilias, matrisfamiliae, f. etxekandereMateria, ae, f. gai, ekai ; zur ; ikaskizun, ikasgai, sail ; zio, zergati, aitzaki ; jite, tankera, izaeraMateriarius, a, um, zurezko227

Materies, ei, ik. materiaMaterio, as, are, tr. zurez eraikiMaterior, aris, ari, dep. intr. zura bilduMateris, is, f. matara, Galiako azkonMaternus, a, um, ama, amaren, amaldekoMatertera, ae, f. amaldeko izebaMathematika, ae, f. matematika ; astrologia1. Mathematicus, a, um, matematiko2. Mathematicus, i, m. matematikari ; astrologoMatricida, ae, m. f. amahiltzaile ; amaeraile ; amahilketa, amaeraiteMatricidium, ii, n. amahilketa, amaeraiteMatrimonium, ii, n. ezkontza, in matrimonium virginem ducere, neskatilareki ezkondu ; matrimonium alicujus tenere,norbaiten emazte izan ; pl. emazteakMatrimus, a, um, ama bizi duenaMatrix, icis, f. eme, urrixa1. Matrona, ae, f. andere ; emazte2. Matrona, ae, m. Marna, Galiako ibaiMatronalia, ium, npl. matronalioak, anderejaiak Junonen ospetanMatronalis, e, andere-Mattea, Mattya, ae, f. gozokia, litxarreriaMatula, ae, f. pixontzi, ohapeko ; zozo, ergelMaturate, adb. azkar, berehalaMature, adb. behar orduz, garaiz ; doi, azkar, berehala, sarri ; ordugabe, goizegi ; maturissime eta maturrimeMaturesco, is, ere, rui, intr. heldu, ondu, zohitu ; hezi, tankeratu, larritu, ekinduMaturitas, atis, f. heldutasun, zohitasun ; egokiera, une egokiaMaturo, as, are, tr. intr. ondu, zohitu (frutuak) ; amaitu, bururatu ; azkartu, lehiatuMaturui, maturesco perf.Maturus, a, um, ondua, zohitua ; adinonekoa, heldua ; matura virgo viro, neskatila ezkonadineko ; maturus militiae,soldadoadineko, soldadogai ; zahar, zaharrokitua ; maturi patres, senadore ospetsuak ; zuhur, zintzo ; goiztiar ; maturaehiemes, negu goiztiarrak ; maturissimus, maturrimusMatuta, ae, f. Matuta jainkosaMatutino, adb. goiz, goizean, egunsentianMatutinum, i, n. goiz, goizaldiMatutinus, a, um, goizeko, goizaldikoMauritania, ae, f. Mauritania ( Maroko)Maurus, a, um, mauritaniar ; mairutar ; iz. m. mairuMausoleum, i, n. jaunilarri, jaunobiMausolus, i, m. Mausolo, Kariako erregeMavors, ortis, m. Martitz jainkoa ; gerraMavortius, a, um, Martitz-, Martitzen ; gerra-, gerrako ; gerlariMaxilla, ae, f. matrailaMaxime, adb. txit, gehien, guztiz, biziki ; batez ere, batik bat, orozgain ; berezikiMaximopere, ik. magnopereMaximus, magnus sup.Maxume, ik. maximeMazonomus, i, m. azpil handi ; urtegi, uraskaMeabilis, e, iragangarri, iragankor, traukagarri, isurkorMeatus, us, m. iragaitza, iraganaldi ; bide, iraganbide, ubide, ireki, arte; meatus spirandi, hatsodi, tzintorkoskorMecastor! ala Kastor! (emakumeak egin zina)Mechanicus, a, um, makina-, mekanika-, mekaniko; iz. m. mekanikari, burdinarotzMeconium, ii, n. opio, lobelarMedea, ae, f. Medea, azti ezaguna, sumurgile ezagunaMedeis, idis, f. Medea-, aztikerizkoMedela, ae, f. sendabide, sendaketa; sendagai, sendagailuMedens, entis, medeor po. iz. m. sendagileMedeor, eris, eri, dep. intr. sendatu, artatu; ars medendi, sendagintza; eraginkor izan; antolatu, konponduMedi, orum, mpl. mediarrakMedia, ae, f. Media, Asiako lurraldeMediastinus, i, m. esklabo ezdeusMedica, ae, f. alpapa, luzerna ; sendagile (emakumea) ; gaixozain ; emaginMedicabilis, e, sendagarri, sendakorMedicamen, inis, n. sendagailu ; zital ; ongarri, ongailu ; aztikeria, begizko ; apaingailuMedicamentaria, ae, f. (ars), sendakintzaMedicamentarius, ii, m. sendagaigileMedicamentum, i, n. sendagai, sendagarri ; zital, pozoi ; liluraldi, sorginkeria ; margo, apaingailu, ukendu, usaingozoMedicatio, onis, f. sendaketa, osabide228

1. Medicatus, a, um, medico, medicor pi. ; sendagarri, sendatzeko, sendakor ; gantzutua, igurtzia ; zitaldua, pozoitua2. Medicatus, us, m. aztisendagailuMedicina, ae, f. sendakintza ; sendagailu ; arinketa ; kimaketa (mahatsa) ; apaingailuMedicinalis, e, osa-, senda-, osasungarri, sendatzeko, osasunkorMedicinus, a, um, osa-, osasungarri, sendatzeko, osasunkorMedico, as, are, tr. intr. artatu, osatu, sendatu ; gantzutu, igurtzi ; margotuMedicor, aris, ari, dep. artatu, osatu, sendatu ; medicari alicui edo aliquem, norbait sendotu1. Medicus, a, um, Mediako ; mediatar2. Medicus, a, um, osasungarri, sendagarri3. Medicus, i, m. sendagile ; ebakitzaileMedie, adb. halahola, halaxe, ahal bezala, doi batMedietas, atis, f. erdi, arteMedimnum, i, n. Medimnus, i, m. medimno, hatu idorren neurriaMediocris, e, erdiko, arteko ; nolabaiteko, halaholako ; neurridun, zuhurMediocritas, atis, f. eskastasun, urritasun ; mediocritas ingenii, adimen eskasa ; neurri, arte, erdi, hein, doiMediocriter, adb. zuhurki, doi ; halahola, zikoizki ; geldiroMediolanum, i, n. Mediolano (Milano)Meditabundus, a, um, gogoetatu, pentsakorMeditamenta, orum, npl. lehenlan, antolaketa, lehen argibideakMeditate, adb. nahitaraMeditatio, onis, f. hausnarketa, gogoeta ; antolaketa, ariketa, ikasketaMediterraneus, a, um, lurren erdiko ; mediterranea (loca), erdiko lurrakMeditor, aris, ari, dep. tr. gogoetatu, gogoan erabili, hausnartu ; aztertu, barnatu ; ari izan, jardun ; erabaki, gogoan hartu,egingai izanMedium, ii, n. erdi, arte, erdiune ; oste, argizabal, on orokorra ; in medio, guztien ikuemenean, helmenean ; hein, doiMedius, a, um, erdiko, arteko, tarteko, -erdi, zatitua ; in medio foro, forumaren (enparantzaren erditan), in medio urbe,hiriaren erditan ; medius dies, eguerdi ; erdia ; arrunta, halaholako ; doiko, heineko ; media oratio, mintzaldi heineko ;zalantzako, bitarako, bi zentzuko ; aldegabeko ; ararteko, arartekariMedius Fidius, (juvet), ene fedea !, balinba ! noski ! segurki !Medulla, ae, f. ezurmuin ; bihotz (landare) ; mami (frutu) ; irin (ale) ; barrunbeMedullitus, adb. pozik, gogotik1. Medus, a, um, Mediako2. Medus, i, m. mediarMedusa, ae, f. Medusa, Gorgonetatik batMegalensis, e, Zibela-, Zibelaren ; megalenses ludi, Zibelaren osperako jaiakMegalesia, orum, npl. Zibelaren osperako jaiakMegara, ae, f. Megara, orum, npl. Megara hiriaMegaricus, Megarus, a, um, MegarakoMehercule, Mehercle, (juvante), Mehercules (juvet), ala Herkules ! bai noski, ene fedea !Mel, mellis, n. ezti (erle) ; gauza gozo, on ; mintzaera ezti ; hoc mihi melli est, hori gozo zaitMelancholicus, a, um, goibel, ilun, gogoilunMeles, Melis, is, f. azkonar, harzku ; lepagorri, martinaMelica, ae, f. oda (eresi)1. Melicus, a, um, musika-, eres- ; ezti, goxo ; liriko, bihotz-2. Melicus, m. bihotzolerkari, olekari lirikoMelilotos, i, f. itsabalki, usobelar, irustaMelina, ae, f. larruzorroMelinus, a, um, irasagar- ; irasagarra bezala horiMelior, us, oris, bonus konp. hobe ; hobeki ; baliosago ; garrantzitsuago, adoretsuago, eztiago ; ik. bonusMelisphyllum, i, n. garraiska, larainMelita, ae, f. Melita (Malta) ; Dalmaziako uharte ; Ioniako hiriMelitensis, e, MelitakoMelitinus, a, um, ezti-, eztizkoMelius, adb. bene konp. ; hobeki, hobeto, gehiago ; melius est, hobe da ; ik. beneMeliuscule, adb. hobekitoMeliusculus, a, um, melior txikigarria, hobetxoMellarius, a, um, eztidun, eztitsu ; iz. m. erlezain, erlejabe, eztigileMelleus, a, um, ezti-, eztizkoMellifer, era, erum, eztidun, eztitsuMellilla, ae, f. nire kutuna ! nire maitea !Mellitulus, a, um, ezti-, eztizko ; gozo ; nire kuttuna ! nire arraroa !Mellitus, a, um, ezti-, eztizko ; gozo ; nire kuttuna ! nire arraroa !Mellopepo, onis, m. meloiMelos, i, n. eresiMelpomene, es, f. Melpomenes, trageriako musaMembrana, ae, f. mintz, azal ; larru ; pergamino, ohol229

Membranaceus, a, um, azaldun, minzdun ; leunMembranula, ae, f. minztxo ; pergamino, oholMembratim, adb. zatika, atalka, puskaka ; xehean, xehekaMembrum, i, n., Membra, orum, npl. gorputz ; gorpuzki ; atal, zati, puskaMemini, isti, isse, tr. intr. oroitu, gogoratu, oroitarazi ; meminisse de aliquo, norbait aipatuMemor, oris, m. oroiti ; jarraitzaile, eskerroneko, eskergaiztoko ; oroitarazleMemorabilis, e, oroitgarri, gogoragarri, aipagarriMemorandus, a, um, memoro aditzadj. esateko, oroitzeko ; ospetsu, aipatua, oroitgarriMemoratus, a, um, gogoratua, aipatua ; ospetsu, ezagunaMemoria, ae, f. oroitmen, gogo, buru ; memoria vacillare, oroitmen eskas izan ; oroipen, oroitzapen ; memoriam reiconservare, zerbaiten oroitzapena gorde ; garai, garai historikoa ; usque ad memoriam nostram, gutaraino ; aipu, ospe, omen; historia, ageri, agerbide, txosten, ohituraMemorialis, e, oroitlagunMemoriola, ae, f. oroitmen, oroitagiriMemoriter, adb. gogoz, buruzMemoro, as, are, tr. oroitu, gogoratu ; aipatu, esan, azaldu ; memorant (inf.), dioeMemphis, is edo idis, Memfis, Egiptoko hiriMenaechmus, i, m. Menekmo, deitura ; pl. Menekmoak, Plautoren komediaMenda, ae, f. akats, noku, orezta ; huts ( antzeko, kopia)Mendacium, ii, n. gezur, iruzur, azpikeria ; antzekoMendaciunculum, i, n. gezurtxoMendax, acis, gezurti ; gezurrezko, alegiazko, izun, antzeratuaMendicatio, onis, f. eskaletasun ; eske, eskean ibiltzeMendice, adb. behartsuki, txirokiMendicitas, atis, f. eskaletasun ; behargorriMendico, as, are, tr. intr. ; Mendicor, aris, ari, dep. intr. eske ibili, eskean ibili1. Mendicus, a, um, eskale-, behartsu2. Mendicus, i, eskaleMendose, adb. oker, eskaski, huts eginezMendosus, a, um, oker, okerreko, akastun, makur ; mendosus liber, idazki gezurrezko ; hutsegileMendum, i, n. akats, noku, orezta ; huts (antzeko, kopia)Menelaus, Menelaos, i, m. Menelao, Spartako erregeMennipus, i, m. Menipo, filosofo zinikoMens, tis, f. arima ; gogo, buru, adimen, adimendu ; mentis acies, gogo zorroztasun ; zuhurtasun, compos suae mentis,zuhur; jarrera, izaera, tankera ; bihotz, adore, indar ; mentes alicui dare, norbaiti bihotz eman ; asmo,xede, helburu,eginahi ; in mentem mihi venit, gogo dut, gura dut ; eodem mente esse, erabaki berean iraun ; erranahiMensa, ae, f. mahai, janari ; secunda mensa, secundae mensae, mahaiazken, onkeria ; erakusmahai, langela, diruetxe ;mensa publica, herrialtxor1. Mensarius, a, um, dirutza-, finantza-2. Mensarius, ii, m. dirulariMensio, onis, f. neurri, neurketaMensis, is, m. hil, hilabete ; singulis mensibus, in singulos menses, hileroMensor, oris, m. neurtzaile ; geometraMenstruus, a, um, hileroko ; hileko, hilabeteko, menstrua cibaria, janari hilabetekoaMensula, ae, f. mahaitxoMensularius, ii, m. dirulariMensura, ae, f. neurketa ; neurgailu ; neurrera, kopuru ; majore mensura reddere, irabazitan itzuli ; hein, garrantziMensus, a, um, metior pi. ; neurtzaile ; iragaile ; pasibo. neurtu, izartu, igaroa, iraganaMenta, Mentha, ae, f. menda, peldoMentio, onis, f. aipamen, aipu ; mentionem alicujus rei, de aliqua re, de aliquo facere, zerbait aipatu, gogorazi ;adierazpen, iritzi, aburuMentior, iris, iri, itus sum, dep. gezur egin, iruzurtu ; hitza jan ; alegia egin ; huts egin ; spem mentita seges, uztak ustebaino gutxiago eman zuen ; ihakin egin, aizundu, okertu ; asmatu ; mailegatu, jesan, iduri egin ; bonum civem mentitur,hiritar onaren iduria egiten du ; mentiri varios colores, margo ezberdinez bere burua tindatuMentitus, a, um, mentior pi. ; gezurti ; hizjale, uduri egile, alegia egile ; gezurrezko, alegiazko, antzeratua, itxuratuaMentor, oris, m. Mentor, Ulixesen adiskideaMentum, i, n. kokots ; bizarMeo, as, are, intr. joan, igaro, ibiliMephitis, is, f. kirats gaixto, kirats ustelMeracus, a, um, garbi, huts ; osoMercabilis, e, erosgarriMercatio, onis, f. salerospen, tratu, irabazpideMercator, oris, m. salerosle, tratulari ; saltzaileMercatorius, a, um, salerosle-, salerospen-Mercatura, ae, f. salerospen, tratu, irabazpideMercatus, us, m. salerospen, tratu ; azoka, saltoki ; biltzarre230

Mercedarius, ii, m. saristatzaileMercedula, ae, f. sarito ; irabazitxo1. Mercennarius, a, um, sariko, saripeko2. Mercennarius, ii, m. langile, morroi, mutilMerces, edis, f. sari, lansari ; mercede aliquem conducere, diharu orde norbait lanerako hartu ; zigor ; mercedemproditionis habere, saldukeriagatik zigortua izan ; kalte ; irabazi, etekin, hobariMercimonium, ii, n. erospen, jabeketa ; salgaiak, erosgaiakMercor, aris, ari, dep. intr. salerosi ; tr. erosiMercurialis, e, Merkurio-, MerkuriorenMercurius, ii, m. Merkurio, eleder-, salerospen-, lapur- jainkoa, Merkurioren itxura ; Merkuri (izarbel)Merda, ae, f. gorotz, kakaMere, adb. oso, osoki, txitMerenda, ae, f. askari, arrastiriaskariMerens, entis, mereo eta mereor po. ; gai,merezidun ; duin, laguntza ekarleMereo, es, ere, ui, itum, tr. intr. irabazi, gai izan, merezi ; sarigarri izan, ospegarri izan, ; bene mereri de re publica,herriaren ospegarri izan ; lortu, ardietsi, iritxi, eskatu, bildu, eskuratu ; mereri stipendia, gudari-saria eskuratu, sodado izan ;mereri immortalitem, hilezina lortuMereor, eris, eri, itus sum, ik. mereoMeretricius, a, um, ematxar-Meretricula, ae, f. ematxarMeretrix, icis, f. ematxarMergae, arum, fpl. sarde ; matxardeMerges, itis, f. azao, sortaMergo, is, ere, mersi, mersum, tr. murgildu, urperatu ; sartu, aurtiki, xurgatu ; mersus vino somnoque, lohordi, ordilapa ;ezkutatu, gordeMergus, i, m. itsasbele, uherroi ; aldaska (mahats)Meridianus, a, um, eguerdiko ; hegoaldeko ; iguzkibegikoMeridiatio, onis, f. bazkalondo, eguerdiloMeridies, ei, m. eguerdi ; hegoaldeMeridio, as, are, intr. eguerdiloa egin1. Merito, adb. hain zuzen, hain zuzen ere2. Merito, as, are, tr. irabaziMeritorius, a, um, sarigarri, duin, gai ; astekal akuratua ; saltzeko, salgarriMeritum, i, n. irabazi, merezi ; sari, zigor ; merezimendu, ezmerezimendu ; esker, sarigai, ongi1. Meritus, a, um, mereo pi. merezitua, zor zaiona, zuzen ; lortua, erdietsia2. Meritus, a, um, mereor pi. irabazle ; sarigarri ; soldado mutilMerops, opis, f. erlatxori, sagartxoriMersi, mergo perf.Merso, as, are, tr. murgildu, urperatu, ureztatuMersus, a, um, mergo pi.Merula, ae, f. xoxoMerum, i, n. ardo hutsMerus, a, um, huts, nahasgabe ; soil, bakar, egiazko ; merae nugae, huskeria egiazkoakMerx, cis, f. salgaiak, erosgaiak ; hatuakMesopotamia, ae, f. Mesopotamia, Asiako lurraldeMespilum, i, n. mizpiraMespilus, i, f. mizpirondo, mizpiratzeMessana, ae, f. Mesina, Sizialako hiri ; Mesena, Meseniako hirinagusiMessena, ae, eta Mesene, es, f. Mesena, Meseniako hirinagusiMessenia, ae, f. Mesenia, Peloponeseko lurraldeaMessenius, a, um, Meseneko, Meseniako, mesenetar, meseniarMessio, onis, f. uztaketaMessis, is, f. uzta ; uztaketa ; uztaroMessor, oris, m. uzta biltzaileMessorius, a, um, uzta biltzaile-, uzta biltzailearenMessus, a, um, meto 2. pi.Met, meus eta suus izenorde, adjektiboei lotu hizkia : egomet, mihimet, memet, nosmet ...Meta, ae, f. kono, txuntxur ; zirkuko mugarri : horren ingurua egin behar zen ; muga, helburuMetallicus, a, um, metal-, metalezkoMetallifer, era, erum, metaldun, metaltsuMetallum, i, n. meatoki ; metalla exercere, meak baliatu ; mealan ; damnare in metallum, mealanetara kondenatu ; metalMetamorphosis, eos eta is, f. itxuraldaketa, antzaldaketaMetaphora, ae, f. metaforaMetatio, onis, f. neurketa, mugaketaMetator, oris, m. neurtzaile ; mugatzaileMeticulosus, a, um, beldurti, uzkur, izukor ; ximen231

Metior, iris, iri, mensus sum, dep. tr. neurtu, igaro ; banatu ; metiri frumentum exercitui, soldadoei garia banatu ; onetsi,balioztatu1. Meto, as, are, tr. neurtu2. Meto, is, ere, messui, messum, intr. uzta egin ; tr. bildu, uzta bildu, moztu, ebaki ; hil, zendu, ehoMetor, aris, ari, dep. tr. neurtu, mugatu; mutari castra, kanpatu, oihaletxolategia jarri; igaro, iraganMetricus, a, um, neurrizko, metrikoMetrum, i, n. neurri, hizneurriaMetuendus, a, um, metuo aditz adj.; beldurgarri, izugarri, lazgarriMetuens, entis, metuo po.Metuo, is, ere, ui, utum, tr. intr. beldurtu, izutu, dilindan izan, zalantzan egon; metuere ab aliquo, norbaitenganik beldurizan; metuere de vita sua, bere biziarengatik beldur izan; metuere de aliquo, norbaitenganik beldur izan; metuo ne, beldurnaiz...; saihestu, baztertuMetus, us, m. beldur ; grina, urduritasun, erreustasun ; metum afferre alicui, norbaiti beldurra sortu ; larderiaMeus, a, um, ene, enea, nere, nerea ; meum est illud facere, enea da hori egitea ; mea injuria, jasan dudan kaltea ; neremaitea: meus Nero, Nero nere adiskidea ; mintzo naizen hori : homo meus, ene gizon hori ; iz. meum edo mea, nereontasunak ; mei, neretarrak, ene adiskideak, ene herritarrakMi, mihi laburra ; meus bok.Mica, ae, f. puska, bihi, ale, apurMicans, antis, mico po. ; argi, distiratsuMico, as, are, micui, intr. dardaratu, ikaratu, jauzi, pilpiratu ; distiratu, argitu ; micare (digitis), hatz jokoan ari izanMicturio, is, ire, intr. pixagale izan ; maiz pixeginMicui, mico perf.Midas, ae, m. Midas, Frigiako erregeMigratio, onis, f. herrialdaketa ; esanahialdaketaMigro, as, are, intr. herrialdatu, igaro, iragan ; atzerritu, herbestetu ; migrare e edo de vita, hil, zendu ; itxuraldatu ; tr.eraman tokiz aldatu ; hautsi (legea)Miles, itis, m. soladado, gudutalde ; oinezko, oinezkotaldeMilesius, a, um, Miletoko, miletoar ; maitezko ; iz.mpl. miletoarrakMiletus, i, f. Mileto, Ioniako hiri (ile, purpura, Talesen aberria ; lizunkeria)Milia, mille pl.Miliens, adb. milatan, mila aldizMilies, adb. milatan, mila aldizMilitaris, e, gudulari-, gudu-, gudako ; militaris aetas, gudako adin ; gerla gose, gerlariMilitariter, adb. gudulari legezMilitia, ae, f. soldadotza, gudaritza ; gerra, gudaldi ; prima militia, lehen gudaldia ; militiae, gudaldian, gerran ;gudutalde ; militiam cogere, gudutaldeak jaso ; magister militiae, gudalaitzindariMilito, as, are, intr. gudulari izan ; gerra egin1. Milium, mille gen.pl.2. Milium, ii, n. artatxiki, urria, hagana (landare)1. Mille, zenbateko deklinaezina, mila2. Mille, s. npl., Milia, milium, Millia, millium ; mila bat ; mille hominum, mila bat gizon ; multa milia, mila asko ; mille(passuum), milako (1478 m. 5) ; mille (modiorum), mila gaitzeru ; mille frumenti, mila gari gaitzeru ; mille (assium edosestertium) mila sesterzioMillesimus, a, um, milagarren ; millesimo ante anno, mila urte lehenMillia, ium, ik. milleMilliarium, ii, n. milarri, mila urratsMilliarius, a, um, milako, mila urratsekoMilliens, adb. milatan, mila aldizMillies, adb. milatan, mila aldizMiltiades, is, m. Miltziades, Atenaseko gudalaitzindariaMiluus, i, m. miru, ulainMilvinus, a, um, miru-, ulain- ; miruantzekoMilvus, i, m. miru, ulain ; gizon kakoMima, ae, f. antzezlarisaMimallonides, um, f.pl. BakantakMimice, adb. antzezlariera, antzezlari gisaMimicus, a, um, antzezlari-, irriantzezlari- ; izun, itxurati, nabarMimula, ae, f. antzezlarisa gazteMimus, i, m. irriantzezlari ; irriantzerki, jostagailuMina, ae, f. mina, ehun drakmako hazta, pisua ; zilarmeaztegi ; xehe (diru)Minaciter, adb. zemaiz, mehatxuzMinae, arum, f.pl. zemaiak, mehatxuak, galbideak ; mutur (lur, etxe...)Minanter, adb. zemaiz, mehatxuzMinatio, onis, f. zemaiketa, mehatxuketaMinax, acis, zemaigarri, mehatxugarri ; muturdun232

Minerva, ae, f. Minerba, zuhurtasunaren jainkosa ; invita Minerva, Minerbagatik, hau da jarreragabe, adimena bortxatuz,bere burua eraginez ; adimen, adieraMingo, is, ere, minxi edo mixi, mi(n)ctum, intr. pixeginMiniarius, a, um, berungorri-, berungorrizko ; gorribiziMiniatulus, a, um, gorrailMinime, parum sup. ; batere ez , ez ezeretan, ez deusetan ; gutxienik ; quam minime, den gutxiena, ahal gutxienik ;bederen, behintzat1. Minimum, adb. gutxienik ; non minimum, ainitz, asko, batez ere, batik bat ; bederen, behintzat2. Minimum, i, n. gutxienMinimus, a, um, parvus sup. ; txikien ; gutxien ; minimus natu, gazteena (hirutatik harantz)Minio, as, are, tr. hargorriz igurtzi1. Minister, tra, trum, lagungarri, laguntzaile ; ministro baculo, makilaren bidez, makilari esker2. Minister, tri, m. morroi, mutil ; apaiz ; aholkari, egile, kide ; minister sceleris, gaizkiaren kide, eskumakilaMinisterium, ii, n. mutilgo, laguntza ; ministerium facere alicui, norbaiten sehi izan ; ministerium nauticum, marinelgoMinistra, ae, f. mirabe, miskandi, neskato ; apaiz (emakumea) ; laguntzaile, egileMinistrator, oris, m. morroi, mutil ; aholkariMinistratrix, icis, f. mirabe, miskandi, neskato ; aholkarisaMinistro, as, are, tr. intr. -n sehi, mutil, neskato, miskandi izan ; egin, ari izan, joanarazi ; ekarri, emanMinitabundus, a, um, zimaigileMinitor, aris, ari, dep. tr. zimaitu, mehatxatu ; minitari alicui aliquid edo aliqua re, norbait zerbaitez larderiatuMinium, ii, n. hargorri ; gorribiziMinius, a, um, hargorriko ; gorribizi1. Minor, aris, ari, dep. mutur izan, gora izan ; zimaitu ; minari mortem alicui, norbait ehaiteaz mehatxatu ; aldarrikatu,oihustatu2. Minor, us, gen. oris, parvus konp. gutxiago ; dimidio minus, erdiaz gutxiago ; apalago : minores facere, apaldu ;minores vendere, ez karioago saldu, merkeago saldu ; gazteago : minor natu, gazteena (bietatik) ; iz. pl. gazteak, ondokoak,ondorengoaMinos, ois, m. Minos, Kretako errege, Infernuetan epaileMinotaurus, i, m. Minotauroa, erdi gizon, erdi zezenMinous, a, um, Minos-, KretakoMinume, Minumus... ik. minime...Minuo, is, ere, i, utum, tr. puskatu, xehatu, apurtu, hautsi, lehertu; gutxitu, txikitu; capite minuere se, hiritargoako zuzenakgaldu; honditu, suntsitu, ezereztuMinus, adb. parum konp. gutxiago, apurrago; minus triginta diebus, hogeita hamar egun gutxiago: minus atque minus,gero eta gutxiago; quo minus...eo minus, gutxiago ... eta gutxiago...; eo minus...quo edo quod, hainbat gutxiago...non...; nonedo haud minus, hain, hainbat; ez, gutxi, batere ez; minus intellexi, ez dut batere ulertu; si edo sin minus, bestela, baizikMinusculus, a, um, txikixeagoMinutatim, adb. puskaka, zatitxoka, txikika,xeheki ; astiro, geldiro, emeki emekiMinute, adb. pusketan, hizki txikietan ; txikika, xehean ; zikoizkiMinutim, adb. pusketan, xeheanMinutio, onis, f. gutxipen, murrizketaMinutus, a, um, minuo pi. ; xehe ; reticulum minutis maculis, maila xehedun sare ; apal, arrunt, oihes ; minuta plebes,jende apala ; puskatua (idazki)Minyae, arum, mpl. ArgonautakMirabilis, e, harrigarri, izugarri, egundokoMirabiliter, adb. izugarriki, harrigarriki, ezinobeMirabundus, a, um, harritua, izutua,Miraculum, i, n. edertasun, mirari, harrigarri ; esse miraculi alicui, norbait harriaraziMirandus, a, um, miror aditzadj. harrigarri, izugarri, miragarriMiratio, onis, f. harridura, mirespenMirator, oris, m. goresle, miresleMiratrix, icis, f. goresle, miresle (emakumea)Mire, adb. harrigarriki, izugarrikiMirifice, adb. harrigarriki, izugarrikiMirificus, a, um, egundoko, harrigarri, izugarri ; mirificentissimusMiror, aris, ari, dep. tr. harritu ; mirari (inf. edo quod, si, cur), harritu...delakotz, beit- ; miror unde, qua causa, nahi nukejakin zerengatik ; miretsi, goretsi ; maite izan, aztertu, bilatu, lehiatuMirus, a, um, harrigarri, miragarri, miresgarri, goresgarriMiscellaneus, Miscellus, a, um, nahas, nahasmahas ; gaixto, kente gaixtokoMisceo, es, ere, miscui, mixtum edo mistum, tr. nahasi, bateratu, elkartu ; edaria antolatu ; sartu, abiatu (borroka) ; miscerecertamina, borrokatu, gudukatu ; irauli, nahasmahas ezarri ; miscere rempublicam, herria erautzi ; nahaspilatuMisellus, a, um, txar, urrikalgarri, ahul ; misella spes, itxaropen ahulaMisena, arum, npl. Miseno, Kanpaniako hirinagusiMisenensis, e, MisenokoMisenum, i, n. MisenoMiser, era , erum, zorigaiztoko, zorigabeko ; txiro, behartsu, ahul, baliogabe : eri, gaixo233

Miserabile, adb. zorigaiztoz, zoritxarrez, ondikoz, errukizMiserabilis, e, urrikarri, deitoragarri, ilun, gogogabe, bihozgabeMiserabiliter, adb. zorigaiztoz, zoritxarrez, ondikoz, urrukizMiserandus, a, um, miseror aditz adj. ; urrikarri, urrikalgarriMiseratio, onis, f. erruki, urrikalmendu, urrikaltasunMiseratus, a, um, miseror pi. ; urrikarri, urrikalgarriMisere, adb. zoritxarrez, zoritgaitzez ; urrikariz, urrikalduz ; itsutuki, zoroki, nahasikiMisereo, es, ere, ui, eritum eta ertum, intr. errukitu, urrikaldu ; ik. misereor eta miseretMisereor, eris, ereri, eritus eta ertus sum, dep. intr. errukitu, urrikaldu ; inperts. ; me eorum miseretur, urrikal dietMiseresco, is, ere, intr. errukiz beterik izan, samurtu, bigunduMiseret, ere, inperts. me miseret tui, hitaz urrikal naizMiseria, ae, f. zorigaitz, helgaitz, behargorri ; neke, nahigabe ; urduritasun, atsekabe, kezkaMisericordia, ae, f. urrikalmendu, erruki ; misericordiam habere, urrikaldua edo urrikalgarri izanMisericors, cordis, errukior, urrikalkorMiseror, aris, ari, dep. tr. deitoratu, urrikalduMisi, mitto perf.Missicius, a, um, askatua (gudularia)Missile, is, eta Missilia, ium, npl. aurtikigaiak : gezi, azkon, ezten ; herriari aurtiki emaitzakMissilis, e, aurtikigarri ; missile telum, azkonMissio, onis, f. aurtiketa, bidalketa ; opor, lanuzte, zaharsari, gudulari-askapen, askapen (atxilotu) ; barreiadura (biltzarre),barkamen : sine missione pugnare, heriotzeraino borrokatuMissitius, a, um, askatua (gudularia)Missito, as, are, tr. askotan, sarritan bidaliMissor, oris, m. oinaztarri igorlea1. Missus, a, um, mitto pi. ; bidalia, igorria ; aurtikia ; vox nulla missa est, hitz bakarrik ez zuten esan ; kargua utzia,zaharsaridun, askatua (gudulari), kargutik kendua, amaitua ; missos facere honores, nagusitzak utzi ; isildua, kendua ; uthaec missa faciam, horietaz isil egon nadin2. Missus, us, m. bidalketa ; aurtiketa ; missus sagittae, geziaren helmenaMistio, Mistus...ik. mixt...Mite, adb. eztiki, etsituzMitella, ae, f. buruzerrenda ; herskailu (sendatzeko)Mitesco, is, ere, intr. eztitu, beratu, berotu ; hezi (abere) ; erraztu (malda)Mithridates, is, m. Mitridates, Pontoko erregeMithridateus, Mithridaticus, a, um , Mitridates-Mitifico, as, are, tr. beratu, leundu, liseritu ; hezi, antzakatu ; samurtu, bigunduMitigatio, onis, f. samurketa, baketze, emaketaMitigo, as, are, tr. eztitu, ondu, zohitu, beratu, bigundu ; egosiarazi, errarazi ; hezi ; eztitu, ematuMitis, e, gozo, bera, guri, uxter, zohi ; bihozbera, errukior ; ezti, eme, bare, baketsu, hezia ; emankorMitra, ae, f. mitra, Frigiako txanoMitratus, a, um, mitradunMitto, is, ere, misi, missum, tr. bidali, igorri, helarazi, idatzi ; mittere litteras alcui, norbaiti eskutitza bidali ; mitterelegatos, ordezkoak bidali ; bultzatu, aurtiki, irauli ; mittere sub jugum, uztarpean iraganarazi ; mittere se in aquas, urrerajauzi ; entzunarazi, sortu (landare) ; mittere vocem, cantus, mintzatu, abestu ; mittere radices, erroak sortu ; utzi, gelditu,barkatu ; mittere milites, gudulariak askatu ; mittere senatum, senatua geldiarazi ; mittere reum, gaiztagina askatuMitulus, i, m. muskulu, xirlaMitylenae, arum, fpl. Mitilene, Lebos uharteko hirinagusiaMitylenaeus, a, um, Mitylenensis, e, Mitileneko, mitilinetarMitylene, es, f. MitileneMixtim, adb. nahasmahasMixtio, onis, f. nahasduraMixtura, ae, f. nahasketa, nahasduraMixtus, a, um, misceo pi.Mnemonides, um, akus. as, fpl. Musak, Mnemosineren alabakMnemosyne, es f. Mnemosine, Orroitmenaren jainkosaMobilis, e, higikor, higigarri ; res mobiles, altzarriak ; azkar, zalu, arin ; mobile agmen, gudutalde arinak ; alditsu, aldakor,harruzkaMobilitas, atis, f. higikortasun, ibilkortasun, arintasun ; aldakortasun, fluxatasun ; bizitasun (gogoa)Mobilito, as, are, tr. higikortuMobiliter, adb. biziki, arinkiModerabilis, e, eztigarri, aringarri, hezigarriModeramen, inis, n. bideratzaile, zuzentzaile ; moderamen navis, endaitz, lema ; zuzendaritza, gobernuModerate, adb. neurriz, neurtuz, zuhurki ; moderate ferre, lasai, geldiro jasanModeratio, onis, f. gobernu, zuzendaritza, zuzenketa, eztidura ; neurri, hein, eredu, oreka, neurritasunModerator, oris, m. gobernatzaile, zuzendari ; moderator exercitus, gudosteko zuzendari ; moderator navis, untzizain ;eztitzaile, jabaltzaileModeratrix, icis, f. gobernatzaile, zuzendari ; eztitzaile, jabaltzaile (emakumea)234

Moderatus, a, um, zuhur, zentzudun, burudun, urri ; neurridun, arautua, antolatua ; moderati mores, ohitura neurridunak ;moderata oratio, idazkera eratsuModeror, aris, ari, dep. tr. intr. lagundu, eraman, gidatu, zuzendu, antolatu, menderatu ; jabaldu, eztitu ; moderari currum,gurdia gidatu ; moderari linguae, zuhurki mintzatuModeste, adb. eraz, erabidezModestia, ae, f. neurri, neurritasun, eratasun ; apaltasun, begirune, menpetasun, sotiltasun ; lotsaModestus, a, um, txiki, xume ; eratsu, erakor, lotsakor, zintzo, zuhur ; apal, isilModice, adb. neurtuz, eraz, zuhurki, zintzoki ; modice aliqua re uti, zerbait zuhurki baliatu ; isilki, apalki ; ahulki, xuhurki,eskaskiModicum, i, n. gutxi bat, apur batModicus, a, um, neurridun, neurtua ; doi, halaholako, biarteko ; modicus homo, gizon biarteko ; txiki, ahul, urri ; modicuspecuniae, diru gutxidunModificatus, a, um, neurtua, mugatuaModiolus, i, m. orgardatz, gurpegiModium, ii, n. modio, eduki neurri, lakari (8 l. 75) ; modio pleno, ugari, oparoModius, ii, m. ik. modium1. Modo, adb. bakarrik ; non modo...sed etiam, ...ez ezik...ere bai ; modo non, ia ; si modo, baldin ba- ; tu modo, hi,behintzat; orain ; sarri, laster ; arestian, berriki, oraintsu ; modo..modo ; modo...nunc ; modo...tum, eatb., noiz...noiz ;batean...batean2. Modo, bakarrik edo modo dum, ut, si, lokailu., -n berModulate, adb. eztiki, gozokiModulatio, onis, f. antolaketa, eraketa, neurriketa ; neurri, eztitasun, eresi, melodia ; doinualdaModulator, oris, m. neurritzaile, antolatzaile ; soinujoileModulatus, a, um, modulor pi. ; abestu duena ; jokatu duena ; abestua, jokatua ; musika-, eres- ; neurridunModulor, aris, ari dep. tr. eresneurtu ; abestu ; jo (tresna)Modulus, i, m. neurri, armonia, soinu goxo ; erregelaModus, i, m. neurri, izari ; neurritasun, hedadura, luzetasun, kopuru ; modus agri, arlo hedadura ; melodia, eresi, doinu ;modi tibicinis, txirula doinu ; hein, doi, eratasun ; extra, supra, praeter modum, neurrigabe, gehiegi ; bono modo, doi,heinean; muga, mugarri, amaiera, bukaera ; modum facere sumptibus, gastuer hein bat ezarri ; erabaki, lege ; era, bide,jarduera ; in edo ad modum (gen.), eran, gisanMoecha, ae, f. ohaideMoechor, aris, ari, dep. adulteriogileMoechus, a, um, lizun, likitsMoenia, ium, npl. harresiak, hiriesparru ; hiriMoerens... ik. maerens...Mola, ae, f. errotarri ; irin sakratuMolaris, e, errota-, errotako ; iz.m. molaris (lapis), harrikozkor, harrimokor ; molaris (dens), haginMolarius, a, um, errota-, errotakoMoles, is, f. mukuru, zama, azta ; rudis indigestaque moles, meta itsusi eta itxuragabeko ; luebaki ; harginlan ; kai, etxe ;gerra tresna ; oste, sorta, handitasun, garrantzi, neke, oztopo ; totam belli molem sustinere, gerraren zama osoa jasanMoleste, adb. nardagarriki, higuingarriki ; nekez, nahigabez, ezinbestez ; moleste ferre, nekez jasan ; urrikitu, damutuMolestia, ae, f. atsegabe, nahigabe, neke, grina, kezka ; bilaketa (hizkera)Molestus, a, um, nekagarri, aspergarri, unagarri, gogaikarri ; bilatua (hizkera)Moletrina, ae, f. errotaMolimen, inis, n. indarka, handitasun, garrantzi ; jarduera, sinoMolimentum, i, n. indarka ; sine magno molimento, neke asko gabe, errazki, ehikiMolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. eraiki, metatu, mukurutu, harresitu ; moliri vallum, babestu ; inarrosi, irauli, aurtiki,jaso ; moliri navem, lematu ; moliri portam, atea jauzarazi ; moliri fundamenta ab imo, oinarriak zulatu ; egin, -ri lotu,abiatu ; gogartu, hausnartu ; isilik jokatu; moliri defectionem, saldutzeko gogoa izan ; piztu, sortu, eragin ; moliri somnum,loaraziMolitio, onis, f. higiketa, metaketa, pilaketa, eraikintza ; aldaraketa ; molitio agri, lurritzuleraMolitor, oris, m. eraikitzaile, egile ; pizle, eragileMolitrix, icis, f. sorrarazle, pizle (emakumea)Molitus, a, um, molo eta molior pi.Mollesco, is, ere, intr. legundu, biguindu ; andregixondu ; hezi, otzanduMolliculus, a, um, beraskaMollimentum, i, m. eztiduraMollio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. eztitu, txikitu, gutxitu, guritu, leundu ; mollire clivum, aldapa leundu, berdindu ; mollirevocem, ahotsa eztitu ; hezi, otzandu, baretu, ematu ; mollire mores, usantxak, ohiturak baretu ; mollire iras, haserreak eten ;etsitu, jo, bihozgabetu ; molliri : eztitu, baretu, guritu ; atzeratu, utziMollis, e, malgu, zoli ; mollia brachia, beso malguak ; ezti, bigun, uxter ; egosia ; gazte, bihozbera, minbera ; molles anni,haurtzaro ; ahul, andereantzeko ; mollis philosophus, filosofo maritxu ; amultsu, maitagarri, maitale ; arrunt, berezko ;hunkigarri (hizkera) ; molles querelae, intziri amultsuak ; lau, zapal ; egokiMolliter, adb. malguki, airoski ; ahulki, indargabe ; molliter aegritudinem pati, nahigabearen kontra adoregabe ;atseginkoiki; eztiki, emeki, bihozberaki, errukiorki ; isilka, isilik, arinki ; aldapaska, patarska235

Mollitia, ae, f. malgutasun, arintasun, guritasun, mardotasun ; ahuldura, ahulezia ; minberatasun ; animi est ista mollitia,hori izakeraren ahulezia dago ; lizunkeria, atseginkeriaMollities, ei, f. ik. mollitiaMollitudo, inis, f. malgutasun ; zolitasun (ahots) ; malgutasun, adoregabeMoio, is, ere, ui, itum, tr. eho, irindu ; zehatu, apurtuMolossus, a, um, molosiatar- ; molossus canis, alandor, horalanoMolui, molo perf.Moly, yos, n. molios, baratxuri mota batMomentum, i, n. higidura, aldaketa ; momenta Fortunae, Gorabeheraren aldaketak ; garrantzi, eragin ; esse maximimomenti, garrantzi handikoa izan, eragin handia izan ; aliquid levi momento aestimare ; zerbaitez axol gutxi izan ; gutxibat, apur bat, zatitxo, arte, une, lipar ; parvo momento, arte laburrez, desara laburrezMomordi, mordeo perf.Monaulos, Monaulus, i, m. txirulaMonedula, ae, f. belatxinga, belexegaMoneo, es, ere, ui, itum, tr. oharrarazi, oroitarazi ; monere aliquem de re edo rem edo rei alicujus, norbait zerbatetazoroitarazi ; aholkatu, piztu, bultzatu, berotu ; eos moneo, aholkatzen ditut ; adierazi, argitu, jakinarazi ; iragarri ; gaitzetsizigortuMoneris, is, f. arruan lerro bakoitzeko untziMoneta, ae, f. Moneta, Junonen izengoitia; Junonen tenplua (han zen dirutegia); diru, dirugintza; diru egteko molde, oheMonetalis, e, diru-Monile, is, n. iduneko, lepoko, pl. bitxiak, joiakMonimentum...ik. monum...Monitio, onis, f. gaztigu, iritzi, irizpide, aholku, oharpen, zentzaldi, gaitzespenMonitor, oris, m. aholkari, gidari; irakurle; ohortarazle, isilesale (antzerkian); gaitzesleMonitum, i, n. edo Monita, orum, npl. aholkuak, oharrak; iragarpenak, orakuluak1. Monitus, a, um, moneo pi.2. Monitus, us, m. aholku, ohar, oharpen ; iragarpen, orakuluMonopolium, ii, n. monopolio, jabeosoMons, montis, m. mendi, muno ; harrimokor ; meta, pilaMonstrabilis, e, ohargarri, aipagarriMonstrator, oris, m. erakusle,irakasleMonstrifer, era, erum, mamuekoizleMonstro, as, are, tr. erakutsi, ikusarazi, ezagutarazi, agertu ; probatu ; zirikatu, piztu, berotuMonstrose, ik. monstruoseMonstrosus, ik. monstruosusMonstrum, i, n. susmo (jainkoek bidali zantzu) ; bitxikeria ; mamu, mamutzar ; zorigaitz, izurrite, itxes, gaiztakeria ;mirari ; monstra dicere, liluragarriak esanMonstruose, adb. izugarrikiMonstruosus, a, um, izugarri, gaitz, berezi, miragarriMontanus, a, um, mendi-, mendiko, mendietako ; menditar, menditsu ; iz. mpl. herri menditsuak ; goikerriakMonticola, ae, m. f. menditarMontivagus, a, um, mendizale, bortuzaleMontosus, a, um, menditsu ; malkar, ikeltsuMontuosus, a, um, menditsu ; malkar, ikeltsuMonumentum, i, n. oroitgarri, oroitgai ; etxe bikain ; hilobi ; itxura ; pl. agiriak, argibideak, urtekariakMora, ae, f. epe, luzapen ; oztopo, eragozpen, traba ; arte ; mora temporis, epe, hutsarteMoralis, e, ohitura-, ohiturazkoMorans, antis, moror po. ; adj. astitsu, geldi, baratx ; berantiar, luzakorMoratius, adb.morate konp. astiroago, geldiago, baratxiagoMorator, oris, m. luzatzaile, trabatzaile, oztopo egile ; berantiar, luzakor ; sasiabokatu1. Moratus, a, um, moror pi. luzakor, berantiar, egona2. Moratus, a, um, bidezko, legezko ; egiazko, ohiturazko, berezko, jitezkoMorbidus, a, um, gaixo, eri ; kaltegarriMorbosus, a, um, gaixo, eri ; ahul, erikorMorbus, i, m. gaixotasun, gaitz, eritasun ; in morbum incidere, gaixotu ; grina, kezkaMordacitas, atis, f. garraztasun, bizitasun (gustu) ; erregarri, erretzaileMordaciter, adb. karrakatuz, marruskatuz, jatez (lima) ; sarkorki, zorrozkiMordax, acis, ausikitzaile ; ziztari ; mingar, mingaitz, mingots ; zorrotz ; higagarri ; erregarri ; eztenkari, pikokari,kitzikariMordeo, es, ere, momordi, morsum, tr. ausiki, horzkatu ; mingar, mingots izanMordicus, adb. ausikiz, hortzekin ; tematsuki, isikorki, gogorki1. More, mos abl. s.2. More, adb. zozoki, ergelkiMoretum, i, n. jateko, janari (baratxuri, belar, gaztan, ardo...)Moribundus, a, um, hiltzeko, hiltzer, hilurren ; hilgarri, hilkorMorigero, as, are, intr. atsegin hartu, onartu, on izan, gogalgin izan236

Morigeror, aris, ari, dep. intr. ik. morigeroMorio, onis, m. jostari, sokarrariMorior, moreris, mori, mortuus sum, dep. intr. hil, zendu, azken hatsa eman ; endurtu, herbaldu, makaldu ; amaitu, itzali ;zimelduMoriturus, a, um, morior p.etorkizuna ; zendukoa, hiltzekoaMoror, aris, ari, dep. intr. luzatu, berandu, geldiro ari izan ; morando, luzean ; ne multis morer, laburki, azkenean ; egon,bizi; akusatiboarekin. atxiki, gogor egin ; morari impetum hostium, etsaiaren oldarari gogor egin ; axolatuMorose, adb. ubelki, gogoilunkiMorositas, atis, f. ubeldura, ilunduraMorosus, a, um, ubel, gogoilun, gogolarriMorpheus, ei eta eos, m. Morfeo, loaren jainkoaMors, mortis, f. herio, heriotza ; mortem obire, hil, zendu ; mortem alicui inferre, afferre, norbait hil ; mors necessaria,heriotza berezko ; mors arcessita, bere buruaz beste egite ; mors memoriae, oroitmen galera ; gizon hiltzer, gorpu, hilotzMorsico, as, are, tr. jankatu, haskilatuMorsiuncula, ae, f. ausiki arin1. Morsus, a, um, mordeo pi.2. Morsus, us, m. ausiki, hozkada ; mingostasun ; zirika, bekaizteria, belzdura ; neke, buruhauste1. Mortalis, e, hilkor, hilbehar ; iragankor, iragangarri ; gizaki-, gizakiaren, gizatiar2. Mortalis, is, m. gizaki ; pl. gizonak, gizadiMortalitas, atis, f. hilkortasun ; ahulezia, laburpen, iragankortasun ; gizadi, gizakiakMortarium, ii, n. kareorre, saltsarri ; askaMortifer, Mortiferus, a, um, heriozko, herioemaile, hilgarriMortifere, adb. hilzorian, hilbideanMortuus, a, um, morior pi. ; hila, zendua ; elbarritua, gelditua ; ahul, ezeztatua, adoregabe ; indargabetua (legea)Morum, i, n. masusta, martzukaMorus, i, m. martzukaondoMos, moris, m. ohi, ohitura ; mos est, ohi da ; de more, ohi bezala ; izaera, biziera, aztura ; Graecorum more, grekatarrakbezala ; jazkera ; bakoiztasun ; eredu, arau, lege ; morem sibi facere, bere eginbidea bezala hartu ; nahikeria, suo morevivere, bere kabuz eginMosa, ae, f. Mosa, Galiako ibaiMosella, Mosula, m. Mosela, ibaiMotacilla, ae, f. urtxori, buztanikaraMotio, onis, f. higialdi, higiduraMotiuncula, ae, f. sukartxoMoto, as, are, tr. higitu, inarrosi1. Motus, a, um, moveo pi.2. Motus, us, m. higidura, inarrosaldi ; motus terrae edo motus, lurrikara ; pl. dantza, gorputz ariketak ; bizitasun (hizkera); joanetorriak ; keinu ; bihozximiko, irrika, durduza ; bihozkada, zoramen ; jazarraldi, oldar ; arrazoi, zergatiMovens, entis, moveo pi. garaiagarri, eramangarri ; ondasun xehe ; higikor, biziMoveo, es, ere, movi, motum, tr. higitu, inarrosi ; movere se, higitu ; movere alas, hegalak higitu ; movere membra edomoveri, dantzatu ; abiarazi, aurrerarazi ; movere hostem in fugam, etsaiari ihes eginarazi; moveri, movere edo movere se,abiatu, joan, ihes egin; aldarazi, baztertu, saihestu, aterarazi; movere aliquem ex possessione, norbaiti jabetasuna kendu;movere aliquem ex edo de sententia, norbait iritzez aldarazi; ukitu, beldurtu, urduritu, uzkurtu; bilem movere, haserratu;kitzikatu, zirikatu, berotu, piztu; movere risum, irri eginarazi; kordokatu, durduzatu; hautsi, urratu; movere fidem foederis,ituna urratu; hasi; movere bellum, gerra hasi; sortu, ekoiztu (landare)Mox, adb. laster, sarri, berehala ; gero, ondorenMucesco, is, ere, intr. usteldu ; mindu, zurminduMucidus, a, um, mindua, zurmindua ; mukitsuMucor, oris, m. mindura, minkuraMucosus, a, um, ligatsu, ligardatsuMucro, onis, f. moko, mutur ; aho (tresna) ; ezpataMucronatus, a, um, mokodunMucus, i, m. lanburi, zintzehunMugil, ilis, m. murlaMuginor, aris, ari, dep. denbora iragan, auzepaitu ; zalantzatu ; hausnartu, gogoan erabiliMugio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. orro, marruma egin ; mugientes, abelarriak ; ozendu, aranatu, durunda eginMugitus, us, m. orro, marruma, marruka, azantz, arrabots, zarataMula, ae, f. mandoemeMularis, e, mandoeme-, mando-Mulceo, es, ere, mulsi, mulsum, intr. laztandu, balakatu ; lausengatu, goretsi ; eztitu, ematu, baretu ; mulcere iram,haserrea eztitu ; jostatu, liluratu ; mulcere aures, belarrietarako atsegin, entzutea laket izanMulciber, beri, m. Mulziber, Bulkanoren deitura ; suaMulco, as, are, tr. jo, kaskatu ; gaizki erabili ; male mulcare, andeatu, hondatuMulcta, ae, f. isun, xixa ; mulctam dicere, isuna eman ; mulctam committere, isundua izanMulctaticius, a, um, isunaren ondoko, isunaretikoMulctatio, onis, f. isunketa237

Mulcto, as, are, tr. isundu, zigortu ; mulctare mortis, hiltzera emanMulctra, ae, f. eraisketa ; esne ; esneontzi, kotxuMulctrarium, ii, n. eta Mulctrum, i, n. eraisketa, esne, kotxuMulctus, us, m. eraisketaMulgeo, es, ere, mulsi, mulsum, tr. eraitsi, jetsi ; mulgere hircos, eginahalak egin, zazpi ahalak egin (h. h. akerreneraistera saiatu)Muliebris, e, emakume-, emakumeen, emakumeetako ; malgu, motel, maritxuMuliebriter, adb. emakumeantze, emakume bezala ; adoregabe, axolgabeMulier, eris, f. emakume, andre ; emazteMuliercula, ae, f. emaztetto, emaztekinoMulierosus, a, um, andrezale, andrekoiMulinus, a, um, mando-, mandoeme-Mulio, onis, m. mandozain ; eltxoMulionius, a, um, mandozain-Mulleus (calceus), i, m. oski gorri (gurdimagistratuen)Mullus, i, m. arraingorri, barbarinMulseus, a, um, eztidun, eztitsuMulsi, mulceo eta mulgeo perf.Mulsum, i, n. (vinum), ardo eztidunMulsus, a, um, mulceo pi. eztidun, eztitsu ; otzan, maitagarriMulta...ik. mulct...Multesimus, a, um, askotarik bat ; txiki, niminoMulti, ae, a, ik. multusMultibibus, a, um, edatun, zurrutariMulticavus, a, um, zuloaskodunMultifacio, is, ere, tr. goretsi, goratuMultifariam, adb. toki askotanMultifer, fera, ferum, ekarkor, emankorMultifidus, a, um, zatitua ; bereizia ; ibai ahoaskodunMultiforis, e, sarrera askodunMultiformis, e, askotariko, taiuaskodun ; aldakorMultiforus, a, um, zuloaskodun (txirula)Multigeneris, e, mota askotakoMultigenerus, Multigenus, a, um, mota askotakoMultijugis, e, Multijugus, a, um, beste askorekin uztartua ; asko, anitz ; korapilotsuMultiloquium, ii, elaketa, kalaka, berriketaMultiloquus, a, um, kalakari, elaketari, berriketariMultimodis, adb. era askotan, gisa anitzetaraMultimodus, a, um, era askotako, askotariko, ezberdinMultiplex, icis, izurtua, tolestatua; bihur ; nahasia ; anitz, asko, zenbakoitz ; askotariko, aldakor, ezberdinMultiplicabilis, e, ugalgarri ; anizgarriMultiplicatio, onis, f. ugalketa ; anizketaMultipliciter, adb. era askotan ; askotan, maiz, arduraMultiplico, as, are, tr. ugaldu, aniztu, askotuMultitudo, inis, f. multzotasun, oste, saldo, talde ; jente xehe, xeheriaMultivagus, a, um, alderrai, harahonakari, ibildaunMulto, adb. asko, anitz ; multo magis, askoz gehiago ; multo alter, beste gisaz ; multo ante, ante multo, aspaldi ; haudmulto post, post non multo, geroxeago ; ceteros anteibant, anitzez indartsuago zauden1. Multum, adb. asko, anitz ; non multum, gutxi ; plus, plurimum2. Multum, i, multus n. izen bezala ; kopuruMultus, a, um, anitz, asko ; multi, gizon asko ; quid multa ?, zerengatik hainbeste ele ?; ne multa, laburzki ; unus a multisedo de multis, giza xehe bat, zoinahia ; luze, aurreratua ; multus sermo, elkarrizketa luzea ; multo mane, goizean goizik ;hedatua, zabaldua ; garrantzitsua, handi ; multo labore, lan handiren bidez ; nekagarri, barreiat ; ne multus sim, laburtuz ;multum est , luzegi lizate ; plus, plurimumMulus, i, m. mandoMundanus, a, um, mundu-, munduko, lurreko ; iz. lurtar, mundutarMunde, adb. garbiki, argiki ; antzez, ederki, txukunkiMunditer, adb. garbiki, argiki ; antzez, ederki, txukunkiMunditia, ae, f. garbitasun ; txukuntasunMundicies, ei, f. garbitasun, txukuntasunMundo, as, are, garbitu, ukuziMundulus, a, um, garbitxo1. Mundus, a, um, garbi, txukun, apain2. Mundus, i, m. apaindura, edergailu ; ukuzgailuak ; izadi ; Lurra, herridiakMunerarius, ii, m. gladiadore borroka antolatzaileMunero, as, are, tr. eman, opari eman238

Muneror, aris, ari, dep. tr. eman, opari emanMunia, iorum, npl. egitekoak, eginbidea ; kargu, lansail, zereginMuniceps, cipis, m. f. hiritar, hiritarsa, herrikideMunicipalis, e, herri-, herrikoMunicipium, ii, n. udalerriMunifice, adb. oparo, nasaikiMunificentia, ae, f. oparotasun, nasaitasun, eskuzabaltasunMunificus, a, um, eskuzabal, emankor, emaile ; munificentissimusMunimen, inis, n. harresi, babespide, babestoki, geriza ; aterbe, laguntza, urgaizgoaMunimentum, i, n. harresi, babesgarri, geriza ; aterbe, laguntzaMunio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. eraiki, gotortu, harresitu, babestu, gerizpetu ; munire montem, mendia gaztelutu ; zabaldu(bidea) ; munire viam, bidea zabalduMunitio, onis, f. eraikuntza, babeskuntza ; gotorlekuMunito, as, are, tr. zabaldu (bidea)Munitor, oris, m. erakitzaile, ingeniari ; gudulari langileMunitus, a, um, munio pi. ; gotortua, harresitua, babestua, gerizatua ; zabaldua (bide)Munus, eris, n. eginbide, lansail, zeregin, ekintza ; munera civilia, herri lansailak ; munere suo fungi, bere lana burutu ;ongi; ehorzketak ; efferre amplo munere, ospe handitan ehortzi ; emaitza, opari ; mittere alicui munera, emaitzak norbaitibidali ; ikuskizun, gladiadore borrokak ; munus dare, jokoak antolatuMunusculum, i, n. oparitxoMunychia, ae, f. Munikia, Atenaseko portuaMunychius, a, um, MunikiakoMuraena, ae, f. itsasugeMuralis, e, orma-, ormakoMurex, icis, m. maskor ; gorribeltz ; mutur (arkaitz) ; atxemarteMuria, ae, f. gesalMuriaticus, a, um, gesalduaMurinus, a, um, sagu-Murmur, oris, n. gargara, gurguria (urak) ; murmur, burrunba, orro ; marmar, zurrumurruMurmuratio, onis, f. marmar ; intziri, auhen, zinkurinMurmurillum, i, n. gargara, gurguria ; murmur, burrunba, orro ; marmar ; zurrumurruMurmuro, as, are, intr. gargara, gurguria egin ; ahapetik mintzatuMurra, Murrha, ae, f. murra, ontzi baliozko egiteko mineralMurreus, a, um, murrazkoMurrinus, a, um, murrazko ; murrina (vasa), ontzi murrazkoakMurus, i, m. orma ; harresi ; aterbe, gerizaMus, muris, gen.pl. murium, m. arratoi, saguMusa, ae, f. Musa ; olerki, eresi ; jakintza, jakinduriMusae, arum, fpl. Musak, jakintza, eresi, olerki...jainkosakMusca, ae, f. euliMuscarium, ii, n. euliuxagailuMuscarius, a, um, euli-Muscipula, ae, f. arratel, atsemarte, satarteMuscipulum, i, n. arratel, atsemarte, satarteMuscosus, a, um, goroldio-, goroldiozko, goroldiotsuMusculus, i, m. arratoitxo, sagutxo ; gihar, giharre ; muskulo, gerra tresnaMuscus, i, m. goroldioMuseum, i, n. museo, Musen tenplo ; liburutegi, erakustoki, akademia ; egindako harpe1. Musica, ae, f. musika, soinu ; olerki2. Musica, orum, npl. musika, soinuMusice, es, f. musika, soinu ; olerki1. Musicus, a, um, musika-, eresi- ; olerki-, jakintza-2. Musicus, i, m. soinulari, soinujoileMussito, a, are, intr. isildu, isil egon ; marmar egin ; ahapetik mintzatuMusso, as, are, intr. ahapetik mintzatu, hitz egin, mamar egin ; burrunba egin (erle) ; isildu, ezkutatuMustela, Mustella, ae, f. satandere, andereder ; toilaMustelinus, a, um, satandere-Musteus, a, um, fardilo-, fardilotsu, muztio-Mustum, i, n. fardilo, muztioMutabilis, e, aldaragarri, higikor ; aldagarri, aldakorMutabilitas, atis, f. higikortasun, aldakortasunMutatio, onis, f. aldaketa, aldakuntza ; gorabehera ; mutatio rerum edo mutatio, iraultza ; harreman, salerospenMutator, oris, m. aldatzaileMutilo, as, are, tr. ebaki, epaitu, moztu, murriztuMutilus, a, um, ebakia, moztua, murriztuaMutina, ae, f. Mutina, Modena, Galiako hiria239

Mutinensis, e, MutinakoMutio, is, ire, ivi, itum, tr. intr. marmar ari izan, marmar egin, ahapetik esan ; kirrinkatu, kurrizkatuMuto, as, are, tr. higitu, aldaratu ; aldatu, bestelakotu ; mutare sententiam, iritziz aldatu ; margotu, tindatu ; saldu ; intr.aldatu, bilakatu, luzatuMuttio, is, ire, ik. mutioMutuatio, onis, f. mailegu, jesaiteMutue, adb. elkar ; ordainezMutum, adb. isilikMutuo, adb. elkarMutuor, aris, ari, dep. tr. mailegatu ; atera, bildu, lortu ; mutuari nomen a, -tik deitura ateraMutus, a, um, mutu, hizgabe ; muta, abereak ; isil, isilkor ; mutum forum, enparantza isil ; ezezagunaMutuum, i, n. elkartasun ; maileguMutuus, a, um, elkar, elkarren, elkarren arteko ; mailegatuMycale, es, f. Mikales, Ioniako itsasmuturMycenae, arum, fpl. Mikene, Argoseko hiriMycenenis, idis, f. Mikeneko ; IfigeniaMyoparo, onis, m. untzi arin, itsaslapurruntziMyrica, ae eta Myrice, es, f. tamarisko; brana, txilarMyropola, ae, m. lurringileMyropolium, ii, n. usaingintzaMyrrha, ae, f. mirra ; mirraondoMyrreus, a, um, mirraztatua ; mirramargo, horiMyrtetum, i, n. mirtoguneMyrteus, a, um, mirto-, mirtozko ; mirtodun, mirtotsu ; mirtomargo, berdeilunMyrtum, i, n. mirto fruituMyrtus, i eta us, f. mirto, Benusi sakratu zuhaitz ; azkon, mirto zurezkoMysi, orum, mpl. misiarrakMysia, ae, f. Misia, Asia txikiko lurraldeMystagogus, i, m. tenploan altxor zaintzaileMysterium, ii, eta Myteria, orum, npl. misterioak, jainkoen ospakizunak ; mysteria facere, misterioak ospatu ; asmakari,igarkizun, izkutuMystes, ae, m. misteriozaleMysticus, a, um, misteriotsu, izkituzko, izkitukoMythicus, a, um, mito, ipui-, mitozko ; ipuiezko240

NNactus, a, um, nanciscor pi. ustekabean aurkitu duen ; lortzaile, eskuratzaile ; biltzaile, harrapatzaile ( marfundi,marranta…)Nae, adb. noski, segurki, ziurki, prefostaNaenia, ae, f. eresi, hiletasoinu ; unideipuin ; aztikeria ; zozokeriaNaevus, i, m. orbain ; garatxa, hikaNaias, adis, eta Nais, idis edo idos, akus. ida, f. Naiada, iturrietako ninfea ; Nereida ; pl. NaiadakNam, Namque, lokailu. ezen, -lako, beit- ; orduan, badaNanciscor, eris, i, nactus edo nanctus sum, dep. tr. aurkitu, kausitu ; hartu, lortu, harrapatu, bildu (gaixotasun) ; eskuratuNanctus, a, um, nanciscor pi.Nans, antis, no po.Nanus, i, m. ipotx, nanoNapaeae, arum, f.pl. Napeak, basoko ninfeakNaphta, ae, f. naftaNapus, i, m. arbiNarbo, onis, m. f. Narbona, Galiako hiriaNarbonensis, e, NarbonakoNarcissus, i, m. lilipa (lore)Nardum, i, n. akar, akarloreNardus, i, m. akar, akarloreNaris, is, eta Nares, ium, fpl. sudur ; usaimen, usna ; corrugare nares, sumindu ; mutur (abere), muturzulo ; zorroztasun,gogobizitasun ; iseka, trufa ; emunctae naris senex, zahar zuhur, axolati ( h. h. sudur zintz egina)Narrabilis, e, esangarri, kontagarriNarratio, onis, f. kontaketa ; kondairaNarratiuncula, ae, f. ipuinNarrator, oris, m. kontari, kontalari ; historidazleNarratus, us, m. kontaera, ipuinNarro, as, are, tr. jakinarazi, kondatu, esan ; narrant, narratur, omen, dioeNarthecium, ii, n. sendagailu, usainon kutxatilaNarthex, ecis, f. futa, otzerribelarNascor, eris, i, natus sum, dep. intr. jaio, sortu, - urtetako izan ; certo padre nasci, legezko seme izan ; gorpuztu ; jaiki(izar, haize) ; ex palide nascitur amnis, zingiratik, urtokitik sortzen da ibaia ; atera, heldu, etorriNaso, onis, Naso, Obidoren izengoitia = ObidoNassa, ae, f. naza, perttolNasturtium, ii, n. buminka, baratzekresunNasum, i, n. sudur ; usaimen ; zolitasun, zorroztasun, usna ; iseka, ihakinNasus, i, m. sudur ; usaimen ; zolitasun, zorroztasun, usna ; iseka, ihakinNasute, adb. zoliki, isekatuzNasutus, a, um, sudurluze ; zoli, zuhur, isekariNata, ae, f. neskatilaNatales, ium, mpl. jaioera, sorrera ; hasiera, hastapen ; jatorri, etorki ; jaioturteurren, jaioturtemugaNatalicia, orum, npl. jaioturtemuga, jaioturteurrenNatalicius, a, um, jaioturtemuga-, jaioturtemugako ; natalicia praedicta, aztikeria, horozkopoNatalis, e, jaio-, sort- ; iz.m. jaiotegun ; sortegun ; sex mihi natales ierant, sei urte nuen, sei urteak nituen ; jaioarenjainkoaNatalitius, ik. nataliciusNatatio, onis, f. igeriketa, igerialdiNatator, oris, m. igerilari, igerizkariNatatus, us, m. igeriketa, igerialdiNates, ium, fpl. ipurmasail ; uzkorno (hegazti)Natio, onis, f. jendeki, jendaia, aria ; nazio, herridiNativus, a, um, jaioa ; berezko, sortzarozkoNato, as, are, intr. igerikatu ; hegaldatu, hegan egin ; urgain egon ; kizkurtu ; natando, igerikan ; hedatu, gainditu ;ureztatua izan ; itxi (begiak) ; natantia lumina, ixten diren begiak ; tr. igerikan igaroNatryx, icis, f. ursugeNatu, ik. natu 3.Natura, ae, f. izadi ; natura rerum, izadi ; izatasun, izate ; naturae cedere, zendu, hil ; nolente natura edo contra natura,izatearen aurka ; izakera ; zantzu ; mutsu, usna (abere) ; mota, aria ; bereizitasun ; setsuNaturalis, e, berezko, etorrizko ; izadiko ; jatorrizko, ohikoNaturaliter, adb. berez, jatorriz241

1. Natus, a, um, nascor pi. ; jaioa, sortua ; libertino patre natus, aita librotik jaioa ; ante filium natum, semea jaio aintzin ;adineko, urteko ; natus viginti annos, hogei urte adineko, hogei urteko ; profectio nata ab…, abiatua –ngatik ; egina2. Natus, i, m. seme3. Natus, us, m. abl. s. bakarrik ; jaiotza ; natu major, lehena (bietatik ) ; natus maximus, lehena (askotatik)Nauarchus, i, m. untzinagusiNauclericus, a, um, untzijabe-, untzijabearenNauclerus, i, m. untzijabeNaucum, i, n. intxaurpintz ; ezer, baliogabe ; non nauci facere, -z axolik ez izanNaufragium, ii, n. untzigalera, untzihondaketa ; hondakinak ; itsasoan galduak ; galera, hondamen, hondamendiNaufragus, a, um, hondatuak, lurjoak, patrimonio naufragus, ondarejale ; galbidetsuNaumachia, ae, f. untziguduNaumachiarius, a, um, untzigudu-, untziguduko ; iz.m. untzigudulariNausea, ae, f. itsasjo ; goitigale, goitinahi, okada ; higuin, nardaNauseabundus, a, um, itsasjoa ; nazkagarri, higuingarriNauseator, oris, m. itsasjoaNauseo, as, are, intr. itsasjoa izan ; goitigale izan ; goitigaletu, goitinahi izan ; higuindu, nardatu, nazkatuNauseola, ae, f. goitigale, goitinahiNauseosus, a, um, okaztagarriNauta, ae, f. itsasgizon, itsasmutil ; itsasalerosleNauticus, a, um, itsasgizon- ; itsas-, itsasoko ; nauticae res, itsasketa, itsaskuntza ; nautici, untzigizonakNavale, is edo Navalia, orum, npl. untzilangintza ; kai ; untzitresnakNavalis, e, itsas-, untzi-Navarchus, i, m. untzijabe, untzinagusi1. Nave, adb. lehiatuki, biziki, arretaz2. Nave, navis abl. s.Navicula, ae, f. untziska, untzitxoNavicula ria, ae, (res) f. itsasmerkataritza, untzijabegoaNavicularius, ii, m. untzijabeNavifragus, a, um, untzigaltzaileNavigabilis, e, untzi-, untzirakoNavigans, antis, navigo po. untziz ibiltzaile ; itsasgizon, itsasmutilNavigatio, onis, f. itsaskuntzaNavigator, oris, m. itsasgizonNaviger, gera, gerum, untzigarraiatzaileNavigiolum, i, n. untziska, untzitxoNavigium, ii, n. untzi, itsasuntzi, uruntziNavigo, as, are, intr. untziz ibili, itsasoa iragan ; plenissimis velis navigare, oihal beteaz, bizkarrez haizeari untziz ibili ;igerikatuNavis, is, f. itsasuntzi ; navis oneraria, zamauntzi ; navis longa, guduntzi ; in eadem esse navi, elkarrakin –ti lotu,elkarrekin egin ; navibus eta quadrigis (atsotitz), ahal oroz, indar guztizNavita, ae, m. itsasgizon ; lemari, lemazainNavitas, atis, f. lehiaNaviter, adb. lehiakorki, arretaz ; oso, txitNavo, as, are, tr. lehiatu ; arretaz egin ; navare rempublicam, herria zerbitzatu ; navare benevolentiam alicui edo inaliquem, norbaiti onginahia erakutsiNavus, a, um, arretatsu, ardurati, arduratsu, lehiakor, axolati1. Ne, adb. ezezkoa, ez ; ne quidem…, ez eta… ; ne multa, ez asko, gutxi ; ne jura, ez birao egin2. Ne, adb. baiezkoa, bai ; bai noski, segurki ; prefosta3.Ne adb. galdezkoa, zuzenezkoa eta zeharrezkoa4. Ne, lokailu. agindu, nahi, arren, eske. imperare ne, agindu … (egin) ez (dezan) ; rogare ne, eskatu …(egin) ez (dezan) ;oztopo, beldur ; impedire ne, ez utzi (egite) –ra ; timere ne, beldur izan (egin) ez (dezan) ; cavere ne, adi egon (egin) ez(dezan) ; periculum est ne non possit, beldur izaiteko da (egin) ez dezakela ; eman dezagun, ez -n ber ; ne sit malum, emandezagun ez dela kalte bat, kalte bat ez den ber5. Ne, neo agintaldiNeapolis, is, f. Napoli, Kanpaniako hiriNeapolitanus, a, um, Napoliko ; napolitarNebula, ae, f. hodei, laino ; ilunpe ; lanbro ; hauslaino, kelaino ; lurrinketaNebulo, onis, m. elezuri, maltzurNebulosus, a, um, lainotsu, lanbrotsuNec, ik. nequeNecdum, lokailu. ez oraino, ez oraindik, ez areNecessaria, ae, f. ahaide, adiskide (emakume)Necessarie, Necessario, adb. halabeharrez, ezinbestez, nahi eta ez1. Necessarius, a, um, baitezpadako, ezinbesteko, beharrezko ; necessaria, beharrak ; lotua, elkar atxikia2. Necessarius, ii, m. ahaide, askazi, adiskide, nagusi eta bezeroNecesse, n. deklinaezin ; behar, beharrezko ; necesse est ut, (subj.), beharrezkoa da (subj.)242

Necessitas, atis, f. halabehar, ezinbeste ; per necessitatem, halabeharrez, ezinbestean, ezinbestez ; behargorria,beharrezkoak ; behar, beharraldi, kinkatxar ; lokarriak (ahaide, adiskide)Necessitudo, inis, f. behar, betebehar, ezinbeste ; behartasun, txirotasun ; kinkatxar ; lokarri, lotura (odol, adiskikide) ; pl.ahaideak, adiskideakNecessum est, ik. necesseNecis, nex gen.Necne, adb. edo ez, ala ezNecnon, Neque non, lokailu. eta, bai eta, eta ere, are, hala ereNeco, as, are, avi edo necui, necatum, tr. eho, hil ; gogaitu, zirikatu, nardatu, ehelegatuNecopinans, antis, ustegabean dagonaNecopinato, adb. ustegabean, tupusteanNecopinatus, a, um, ustegabeko, ezusteko ; ex necopinato, ustegabean, ezusteanNecopinus, a, um, ustegabeko, ezusteko ; ezustean harrapatua, hartuaNectar, aris, n. nektare, jainkoen edari gozo ; edari gozoNectareus, a, um, nektare- ; gozo, eztiNecto, is, ere, nexui edo nexi, nexum, tr. koropilatu, lotu, josi, elkartu ; nectere flores, loreustaiak egin, naharrak egin ;atxilotu ; asmatu ; omnes virtutes inter se nectuntur, onbide guztiek bat egiten duteNecubi = ne alicubi, adb. inon … ez dezan (egin)Necui, neco perf.Necunde = ne alicunde, adb. inondik…ez dezan (egin)Nedum, lokailu. (egin) baino lehen ; adb. are gehiago ; ez ezikNefande, adb. lazgarriki, itsusgarriki, zitalkiNefandum, i, n. oker, gaiztakeriaNefandus, a, um, doilor, itsusgarri, lazgarri, zitalNefarie, adb. lazgarriki, itsusgarriki, zitalkiNefarium, ii, n. oker, gaiztakeria, gogorkeriaNefarius, a, um, itsusi, oker, zital, izugarri, gorrotogarriNefas, deklinagabe, n. zitalkeria, izugarrikeria, gaiztakeria ; per fas et nefas, nolanahi, bide guztiez, indar guztiez ;magnum nefas contrahere, gaiztakeria handia egin ; nefas ! hau lotsa !; ikusgarri, mirari ; gaizkile, zital, gaiztoNefastus, a, um, galgarri, ilun ; gaizto, zital, doilor, oker ; jainkolegez debekatua ; nefasti dies, egun debekatuakNegans, antis, nego po.Negantia, ae, f. ezezko hitzNegatio, onis, f. uko, ukapenNegito, as, are, intr. uko egin, ukatu, ezeztatuNeglectio, onis, f. axolagabekeria, uzkeria1. Neglectus, a, um, negligo pi.2. Neglectus, us, m. ezaxolakeriaNeglegens… ik. negligens…Neglexi, negligo perf.Negligens, entis, negligo po. ; adj. axolagabe, arduragabe, ezaxol, arretagabe ; negligens amicis eligendis, adiskideenhautatzeko ezaxol ; zirtzil, herabeztiNegligenter, adb. arretagabe, axolagabeNegligentia, ae, f. utzikeria, zabarkeria, gutxiespen ; ezaxolkeria, axolagabekeriaNegligo, is, ere, lexi, lectum, tr. baztertu, saihestu, ezaxolatu ; axolagabe izan, gutxietsi, arbuiatu ; auzian ez ezarri,zigorgabe utziNego, as, are, intr. ez esan ; tr. ezeztatu, ukatu ; negabat se vidisse, ez zuela ikusi zion ; ezonartu, nardatu, ez nahi ; negareopem alicui, norbaiti laguntza emaitea gaitzetsiNegotialis, e, salerospen-, salerospeneko ; egintza-, egintzazko, sail-Negotians, antis, negotior po. ; iz.m. salerosle, azokari, merkatariNegotiatio, onis, f. salerosketa, salerospenNegotiator, oris, m. salerosle, azokari, merkatariNegotiolum, i, n. salerosketatxoNegotior, aris, ari, dep. intr. salerosi, salerosketan ari izanNegotiosus, a, um, axoladun, lantsu, lehiatsu ; lan-, laneko (egun) ; gaitz, eragozgarri, trabagarri, zailNegotium, ii, n. eginbehar, zeregin, lan, eginbide, sail, arlo ; negotia (publica), administralgoa, gobernu ; alicui darenegotium, norbaiten bizkar ezarri… ; salerospen ; hobariak ; joanetorriak ; suum negotium gerere, bere aberastasunazaindu ; neke, eragozpen, oztopo ; nihil est negotii, ez da gaitz… ; negotium alicui contrahere, norbaiti oztopo egin ; auzi,eztabaidaNemea, ae, eta Nemee, es, f. Nemea, Argolidako hiri eta basoNemea, orum, npl. Nemeajokoak, Greziako jaiegunakNemeaeus, a, um, Nemea-, NemeakoNemesis, is edo eos, f. Nemesis, gaiztakerien jainkosa zigortzaileNemo, inis, m. nehor ; nemo unus, nemo omnium, nehor, bakoitzik ere ez ; nemo alius, beste nehor ; non nemo, inor,norbait, nemo non, guztiak ; neminem novi poetam, olerkaririk ez dut ezagutzen ; baliogabe, ezerezko, is quem tu neminemputas, ezdeustako hartzen duzunaNemoralis, e, eta Nemorensis, e, baso-, basoko243

Nemoricultrix, icis, f. basokobiztanle (emakumea)Nemorosus, a, um, basotsu ; ostodun, zuhaitzez beteaNempe, adb. ezen, esan nahi beitu, hau da, dudagabe, bada, berazNemus, oris, n. baso, oihan ; okoluNenia, ik. naeniaNens, neo po.Neo, es, ere, evi, etum, tr. irun ; eho, ehundu, txirikordatuNepa, Nepas, ae, m. lupu, ha rrule ; zodiako : lupuizarNepos, otis, m. iloba ; biloba, ilobaso ; ondokoak, ondorengoak ; ondore ; ezdeus, kiskilNeptis, is, f. bilobaNeptunus, i, m. Neptuno, itsasjainko ; itsaso1. Nequa, ik. nequis 1 eta 2.2. Nequa, lokailu. amorekatik eta ; beldurrez eta (egin ) ez dezanNequam, adj. deklinaezin. gaixto, galgarri, tzar, lizun, oker ; quid hoc nequius ? zer da hori baino tzarragorik ?; iz.m.kalte, makurkeria, zatarkeria, txaskoiniNequando = nealiquando, lokailu. beldurrez egun batez (egin) ez dezanNequaquam, adb. inola, inolaz ereNeque, lokailu= et non. eta ez, ez eta ; adb. ezezkoa. ezNequedum, lokailu. ez oraino, ez oraindikNequeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. ezindu ; ezin izanNequicquam, Nequidquam, adb. alferretan, alferrik, ondoriogabe ; bidegabe, ziogabeNequior, us, nequam konp.1. Nequis, nequa, nequid, izenorde. beldurrez eta norbait edo zerbait…2. Nequis, nequa, nequod, adj. beldurrez eta zerbait …Nequissimus, a, um, nequam sup.Nequiter, adb. oker, gaizki, zuzengabe ; gaiztoki, iruzurki ; nequius, nequissimeNequitia, ae, f. gaiztakeria, bihurrikeria, zuzengabekeria ; tasun gaisto ; aldaketa ; oparotasun ; lizunkeria ; alferkeria ;iruzurkeria, doilorkeriaNequties, ei, f. ik. nequitiaNequo = ne aliquo, lokailu. beldurrez eta norabait…Nereis, idis, . Nereoren alaba, Nereida, itsaslamia. Nereides, um, fpl. NereidakNereius, a, um, Nereo-Nereus, ei edo eos, m. Nereo, itsasjainkoNero, onis, m. NeroNeroneus, Neronianus, Neronius, a, um, Nero-Nerunt = neverunt laburpenNervii, orum, mpl. Nerbiarrak, Galiako biztanleNervose, adb. azkarki, indartsukiNervosus, a, um, zaintsu, giharretsu ; azkar, indartsu ; bizi (idazkera)Nervulus, i, m. zain, indar, adore, kemenNervus, i, m. giharri, zain ; idizain, idizurda ; bizitasun (idazki) ; korda, hari (mus.) ; kateak (esklaboak lotzeko), espetxe ;buruzagi ; indar nagusi ; nervi belli pecunia, gerraren indarra diruaNesciens, entis, nescio po. ezjakin, ezdakienNescio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. ezjakin ; nemo nescit, guztiek badakite ; nescio quis, ezdakit nor ; nescio quando,ezdakit noiz ; ezezagutu, ezulertu, ezohartu ; gaitasunik ez izan ; nescire Graece loqui, grekoeraz hitzegiten ezjakinNescius, a, um, ezjakin, ezdakien ; ustegabeko, ezohi ; ezezagun ; nescium habere aliquid, zerbait ez ezagutuNeu, ik. neveNeuter, tra, trum, bata ez bestea ; bietatik bakarri ere ez ; berdin, alderagabe ; neutro (gr.)Neutiquam, adb. inola ez, inolaz ere ezNeutro, adb. inora ez, inora ere ezNeutrubi, adb. inon ez, inon ere ezNeve, adb. ez, eztaNevi, neo perf.Nex, ecis, f. heriotza gogor, hilketa, sakaila, sarraski ; necem alicui inferre, norbait ehoNexilis, e, korapilagarri, lotgarriNexo, as, are, tr. ik. nectoNexui, necto perf.Nexum, i, n. uzketa (ontasun), salketa ; eskuratzeko zuzentasun ; zoragiri1. Nexus, a, um, necto pi.2. Nexus, us, m. koropilo, lokarri, lotura ; korapilketa, korapiltasun ; zorroztasun (lege) ; zoragiri ; betebehar, agintza1. Ni, ik. ne ; ez ezta2. Ni, lokailu. baldin…ez ; hainzuzen ereNictatio, onis, f. begikeinuNictor, aris, ari, dep. intr. begikeinuz, begikeinuka ari izanNictus, us, m. begikeinuNidifico, as, are, intr. habia, kabia egin ; ohantzea egin244

Nidulor, aris, ari, dep. intr. kabia egin ; bizi, egonNidor, oris, m. erreusainNidulus, i, m. kabiatxo ; ihestokiNidus, i, m. habia, kabia, ohantze ; nidum facere, fingere, habia egin ; habialdi, arrautzaldi ; sail (liburutegi)Nigellus, a, um, beltzaranNiger, gra, grum, beltz, ilunpetsu ; hileta- ; kaltekor ; maltzur, gaizto, lapurNigrans, antis, nigro po. ; adj. beltz, ilun, ilungarriNigresco, is, ere, grui, intr. belztu, ilunduNigrico, as, are, intr. beltzaran izanNigritia, ae, f. beltz, belztasunNigritudo, inis, f. beltz, belztasunNigro, as, are, intr. beltz izan ; tr. beltzatu, ubelduNigror, oris, m. beltz, ilunpe, iluntasunNigrum, i, n. beltzNihil, Nil, n. ezerez, baterez, deuserez, ezdeus ; nihil loqui, deus ez esan ; nihil non, guztia, oro ; non nihil, zerbait ; nihilpraemii, saririk baterez ; si nihil alicui, besterikgabe, behintzat ; adb. batere, ezerezean ; arrazoigabe, zergatigabe ; nihil adnos, hori ez da gure egitekoa ; nihil minus, nihil vero minus, inondik ere, inolaz ereNihildum, oraindik ezerezNihilominus, ik. nihilumNihilum, i, n. ezerez, deusez, huts ; ex nihilo oriri, de nihilo fieri, ezdeusganik sortu, etorri ; pro nihilo habere, baztertu,bazter utzi ; nihilominus, hala ere, hala eta guztiz ere, haatik ; nihilominus quam edo ac…, …bezainbeste, bezainbatNiliacus, a, um, Nilo-, NilokoNiloticus, a, um, NilokoNilum, ik. nihilumNilus, i, m. Nilo, ibaiaNimbifer, era, erum, euri ekarleNimbosus, a, um, euritsu, ortzitsuNimbus, i, m. erauntsi, isola ; hodei, laino ; lurrin, labio ; nimbus arenae, harea laino ; lazkeria, zorigaitz ; kopuru ;atzizkiak : -tza, -keta, -tze, jentetze, dirutza, euriketaNimio, adb. gehiegi ; plus nimio, nimio plus, behar baino, neurrigabe ; askoNimiopere, adb. gehiegi, neurrizgain, -egiNimirum, adb. noski, bai noski, segurki ; idurizNimis, adb. gehiegi, larregi, neurrizgain, sobera, -egi ; non nimis, haud nimis, ez gehiegi ; gutxi, hanbat ez1. Nimium, adb. gehiegi, larregi, behar baino ; nimium multi, behar baino gehiegi jente ; nimis eta gen. ; -egi2. Nimium, ii, n. gaindi, gainerako, gehiegikeria, gehiegitasunNimius, a, um, gehiegi, lar, larregi, neurrigabe, handiegi ; gaitz, handiNingit, ere, intr. inperts. elurra ari da, elurra daNisi, lokailu. ba-, balin ba- -ezkero ; quod nisi esset, hori ez balitz, bestela ; nulla alia merces nisi, ez beste saririk…baino,spem, nisi in virtuten, habent, uste onik ez dute beren adorean baino ; haatik, hala ere, hala eta guztiz ere1. Nisus, a, um, nitor pi. –n bermatzen dena, lehiatzaile, ahalegintzaile2. Nisus, i, m. belatz, gabirai3. Nisus, us, m. eginahal, ahalegin, indar ; bermaketaNitedula, Nitela, Nitella, ae, f. saturdin, sorosagu1. Nitens, entis, nitor po.2. Nitens, entis, niteo po.Niteo, es, ere, ui, intr. argitu, distiratu ; distiratsu izan ; ondo izan, gizen izan, ondo sortu (landare) ; unde sic nites ?nondik duk itxura distirant hori ?; ospetsua, aipatua izan ; oparo izanNitesco, is, ere, nitui, intr. argitu, distiratu ; eder bilakatu, gizendu ; ondo sortu (landare) ; aipu bildu, bere buruaezagutaraziNitide, adb. distiratsukiNitidus, a, um, argi, distiratsu, garbi, leun ; eder, bizkor, osasundun, gizen eta lodi, emankor ; ospatsu, apain, dotore ;apain (idazkera)1. Nitor, eris, i, nisus edo nixus sum, dep. intr. bermatu, zurkaiztu ; niti baculo, makilari bermatu ; lan egin, ahalegin,igan, jaso, -rantz jo ; niti ad gloriam, omenarantz lehiatu2. Nitor, oris, m. distira, argi, leuntasun, margo ; edertasun ; itxura on ; gantza, loditasun ; apaindura (idazkera)Nitrum, i, n. gatzunNivalis, e, elur-, elurtsu ; hotz, izoztua, hormatua ; zuri, elurra bezalaNivatus, a, um, elurrez hoztuaNiveus, a, um, elur-, elurrezko ; elurtsu, hotz ; zuri, elurra bezalaNivosus, a, um, elurtsu, elurdunNix, nivis, f. elurNixus, ik. nisus 1 eta 2No, a, are, intr. igerikatu ; itsasuntziz ibiliNobilis, e, ezagugarri, ikusgarri, ospetsu ; jaiotzaz, jatortasunez ospetsu ; bikain, nagusi, aria oneko (abere) ; duinNobilitas, atis, f. omen, aipu, aintza, ospe ; jaiotza, jatortasun ospetsu ; aitoren semeak, handizkiak ; bikaintasun ; aria,odol ona (abere) ; duintasun245

Nobiliter, adb. sotilki, xugunki, bikainkiNobilito, as, are, tr. ezagutarazi, aipatu ; goratu, handizkituNobiscum, gurekinNocens, entis, noceo po. ; galgarri, kaltegarri, kaltekor ; hobendun, errudun, gaizkileNocenter, adb. kaltegarriki, kaltekorkiNoceo, es, ere, ui, itum, intr. kalte egin ; kaltegile izanNociturus, a, um, noceo p. etorkizuna ; kalte egingo duenaNocivus, a, um, kaltegarri, galgarriNocte, Noctu, abl. adberbio bezala, gauazNoctiluca, ae, f. ilargia, argizagiaNoctivagus, a, um, gauaz han hemenka ibiltzaileNoctu, adb. gauazNoctua, ae, f. hontza, mozolo, kahakaNoctuabundus, a, um, gauaz bidez ibiltzaileNocturnus, a, um, gau-, gauko, gautar ; iz.m. gauko izarNocui, noceo perf.Nocuus, a, um, kaltegarri, kaltekorNodo, as, are, tr. lotu, koropilatu, elkartu, koropilaztatuNodosus, a, um, koropilatsu, latz ; nahasi, ilun, misteriozko ; lotzeko, tinkatzekoNodulus, i, m. adar, adarbegi ; bilo izurduraNodus, i, m. koropilo, lotura ; koropilo higikorra, oropilolaster ; kate, bilur ; giltz (ezur), orno, bizkarrezur ; adar,adarbegi ; begi (zuhaitz), kima, ernamuin, broka, burno ; lokarri, elkarratxikidura ; neke, zailtasunNoli, Nolito, nolo agintaldiaNolo, non vis, nolle, nolui, tr. eznahi, eza eman ; ezonartu, gaizto izanNomen, inis, n. deitura, izen ; nomen habere, capere ex, -tik deitura bildu ; nomen dare, profiteri, edere, soldado sartu,hautagai izan ; nomen accipere, izena hartu ; nomen rei accipere, salaketa (epailearena) eskuratu ; omena, aipu, ospe ;habere nomen, aipatua izan ; itxura, iduri ; rex nomine, non potestate, errege izenaz, ez izanaz ; bereiztasun, nolakotasun ;nomine amico, adiskide bezala ; zergati, arrazoi, aitzaki ; eo nomine, horregatik ; diru mailegu, zor ; nomina facere, dirumaileguz eman ; nomina solvere, zorrak ordaindu ; hitz, izenordeNomenclatio, onis, f. biltzarrerako deiNomenclator, oris, m. (esklabo) izentegikariNomenclatura, ae, f. izendegi, izenzerrenda ; izendapenNomenculator…ik. nomencl…Nominalis, e, izen-, izeneko, izenezkoNominatim, adb. bere izenez, izendatuz ; beraizik, berarizNominatio, onis, f. deitura, izendapen, izeneztapen ; aukera, hautaketaNominatus, a, um, nomino pi. aipatua, ospetsuNominito, as, are, tr. deitu, izendatu, izena emanNomino, as, are, tr. deitu, izendatu, izena eman ; goraipatu ; nominari, aipatua izan, ezagutua izan ; bere izenaz deitu ;auziratu, salatuNon, ezezko adb. ez ; non minime, asko, anitz ; non est quod, ez da zerez… ; galdezko adb. non solebas ?, ohi ez huen ? ;non modum edo non solum…, sed…, …ez ezik, …ere bai ; non quod, non quo, non quia, ez …nizalaNonae, arum, fpl. nonak ( erromatar hilabetearen 5. edo 7. eguna)Nonagenarius, a, um, larrogeita hamar-Nonageni, ae, a, larrogeita hamarnaNonagesimus, a, um, larrogeita hamargarrenNonagiens, Nonagies, adb. larrogeita hamar aldiz, biderNonaginta, deklinaezin. larrogeita hamarNondum, adb. oraindik ezNongenti, ae, a, bederatzi ehunNongentiens, Noningenties, adb. bederatzi ehun aldiz, biderNonne ?, galdezko adb.Nonnihil, ik. nihilNonnullus, a, um, norbait, zerbait, batzukNonnumquam, adb. batzutan, inoizNonnusquam, adb. toki batzuetanNonus, a, um, bederatzigarren ; post nonam (horam), bederatzi orduak ondoren ; nonae, (partes) praedae, harrapakinetarikbederatzigarrenaNonusdecimus, nonadecima, nonumdecimum, himeretzigarrenNoram = noveram ik. noscoNoricum, i, n. Noriko, Danubio hegoaldean Errezia eta Panonia arteko herriaNoricus, a, um, Noriko-, NorikokoNorim = noverim, ik. noscoNorma, ae, f. eskuadra ; lege, arau, ereduNormalis, e, eskuadraz egina, zuzenNormatus, a, um, eskuadraz neurritua edo egina246

Norunt = noverunt, ik. noscoNos, nostri eta nostrum, dat. eta abl. nobis, gu, guk ; amor nostri, guretzat duten maitasunaNoscito, as, are, tr. jakin nahi izan, ezagutu nahi izan ; behatu, begiratu ; jakin, ezagutuNosco, is, ere, novi, notum, tr. jakin, ezagutu ; aitortu ; aztertu ; noscere causam, auzia bideratuNosmet, guhaur, nihaurNosse, Nossem = novisse, novissem, ik. noscoNoster, tra, trum, gure, ene, gurea, enea ; non nostrum est, … ez zait emana ; guretzat duten ; noster amor, ekartendiguten, guretzat duten maitasuna ; guretar ; nostri, guretarrak ; geronen, geurenNosti = novisti ik. noscoNostras, atis, gure herritar ; iz. mpl. herrikideakNota, ae, f. ezaugarri, ezaubide, zantzu ; hizki ; argibide, ohar, oharpen ; idazki ; mota, tasun ; diru irudi ; larrantza(esklabo iheslari), lotsa, belzkeria, laidoNotabilis, e, ohargarri, ikusgarri, ezagugarri ; nabarmen, bikain, ospetsuNotabiliter, adb. nabarmenki ; ohargarrikiNotarius, ii, m. arinidazleNotatio, onis, f. zantzuketa, zantzu, ezagugarri ; oharketa, azterketa (zentsuratzaile) ; zuzenketa ; gaitzespen ; aiputxar,laidoNotesco, is, ere, tui, intr. ezagutua izan, aipu izan ; bere burua erakutsi, buragertuNothus, a, um, bort, sasiko ; aria kurutxatuzko (abere) ; izun, oker, narriodun, akastun, nokudunNotio, onis, f. ikasketa, ezagumendu, argibide ; erranahi ; zuzen ; azterketa (zentsuratzaile)Notitia, ae, f. jakintza, ezagutza, ezaguera ; aipamen, omen ; harremanakNotities, ei, f. jakintza, ezagueraNoto, as, are, tr. marratu, zantzutu ; ohar xeheak ezarri ; esan, agertu, oharrak ipini ; oharteman, sogin ; larderiatu,zentsuratuNotos, i, m. Notos, haize hegoaNotui, notesco perf.1. Notus, a, um, nosco pi. ; ezagutua ; habere aliquem, aliquid notum, norbait, zerbait ezagutu ; iz. mpl. ezagunak ;aipatua, ospetsua ; ezagutzen duen, dakien ; notis est derisui, ezagutzen duenen trufagarri da2. Notus, i, m. Notos, haize hegoaNovacula, ae, f. bizar nabalaNovale, is, n. luberri ; labaki ; pl. landak, arloakNovalis, e, alfer (lur) ; novalis (terra), labakiNovator, oris, m. Novatrix, icis, f. berritzaileNove, adb. era berriz ; novissime, oraintsu, oraindik orain ; azkeneanNovellus, a, um, berri, ezohi, gazteNovem, deklinaezin, bederatziNovember, Novembris, is, m. azaro, erromatar urteko 9. hilabeteaNovember, novembris, bris, bre, azaro-, azarokoNovemdecim, adb. himeretziNovemdialis, Novendialis, e, bederatzi eguneko ; bederatzigarrenekoNovenus, a, um, eta Noveni, ae, a, bederatziko ; bederatzibanaNoverca, ae, f. amaizun, amaordeNovercalis, e, amaizun-Novi, nosco perf. b adakitNovicius, a, um, berri ; erosi berria (esklaboa) ; hasiberriNoviens, adb. bederatzi aldiz, biderNovies, adb. bederatzi aldiz, biderNovissimus, novus sup.Novitas, atis, f. berritasun ; gauza berri ; handizki berriak ; bitxikeria, izugarritasunNovitius, ik. noviciusNovo, as, are, tr. berritu, zaharberritu, berriztatu ; novare agrum, lehen itzulaldi bat eman ; aldatu ; irauli, jazarri ; asmatuNovum, i, n. gauza berriNovus, a, um, berri, hasiberri, gazte ; novae res, iraultza ; vere novo, udaberri hasieran ; beste, ezbeharrezko, ordeko ;ezohiko, ezezaguna ; ezjakina, antzegabe ; novissimus, azken ; novissimo tempore, azkenean ; novissimum agmen,novissimi, atzeko armadaNox, noctis, f. gaua, ilun, ilunpe ; sub nocte, ilunabarrean ; nocte, de nocte, gauaz ; lo ; aments ; Ifernuak ; itsutasun,itsukeria ; okerbide ; Gaua, jainkosaNoxa, ae, f. kalte, hoben, oker, hondamen ; huts, legehauste ; zigorNoxia, ae, f. legehauste ; kalte, gaitz, oker ; kaltekortasunNoxiosus, a, um, kaltegarri, kaltezko ; obendun, errudunNoxius, a, um, kaltegarri, galgarri, kaltezko ; hobendun, errudunNubecula, ae, f. hodeitxo, lainotxoNubes, is, f. hodei, laino ; zeru, egurats ; oste, andana, talde ; nubes locustarum, larrapote saldo ; goibeldura, ilundura ;zorigaitz urren, atsekabeNubifer, fera, ferum, hodei, laino ekarle ; ekaiztun, ekaizkariNubigena, ae, f. hodeietatik jaio247

Nubilis, e, ezkongai, ezkongarriNubilo, as, are, intr. hodeitsu, lainotsu izanNubilum, i, n. zeru lainotsu ; hodeiak, lainoak ; ilunpe, goibeltasunNubilus, a, um, hodeitsu, lainotsu ; ekaiztun ; ilun, goibel, beltz ; zorigaiztoko, galgarriNubo, is, ere, nupsi, nuptum, intr. ezkondu (emakumea) ; nubere alicui, norbaitekin ezkondu ; virginem nuptum darealicui, norbaiti alaba ezkontzez eman ; elkartu, elkar lotu (landare)Nucis, nux gen.Nucleus, i, m. almendra ; ezur (landare), pipita ; zerbaiten barneko zati gogorraNucula, ae, f. intxaurtxoNudatio, onis, f. biluzketaNuditas, atis, f. apaingabe (idazkera)Nudius, adb. gaur dago …eguna ; nudius tertius, gaur hirugarren eguna, etziNudo, as, are, tr. biluzi ; agertu, estalkia kendu, utzi ; lapurtu, ebatsi ; erakutsi, azalduNudus, a, um, biluzia, jantzigabe ; buras ; nudis pedibus, oinuts, ortutsik ; zorrotik kendua (ezpata) ; ehortzigabe ;lapurtua, hustua, huts ; nudam domum reddere, etxea lapurtu ; agor, antzu ; soil, bakar, bakun ; nudum nomen uxorisafferre, emaztetasuna bakarrik ekarri (doterik gabe) ; berezko, apaingabe, arintxo (eleketa), egiatiNugae, arum, fpl. ergelkeria, ezerezkeria, ezdeuskeria, huskeria, kujuberiaNugator, oris, m. txantxa egile, ergel, zozo ; ezdeus, petral ; maltzurNugatorius, a, um, arin, baliogabe ; zirtzil ; maltzur, gezurtiNugor, aris, ari, dep. intr. ergelkeriak, huskeriak esan ; iruzurtu, gezur esanNullus, a, um, izenorde. inor, batere ez, bakoitzik ez ; non nullus, bitarik bat, asko ; nullus non, guztiak , guztiek ; adj.bakoitzik ez ; ezdena, ezereztatua, hondatua, hila ; baliogabe, ezdeus, xume, txar1. Num, galdeko adb. ote ?; num quis ? norbait, norbaitek… ote ? ; interrogare num, galdetu ea…2. Num, adb. ik. nunc, orain, areNumantia, ae, f. Numanzia, Espainiako hiriaNumantinus, a, um, Numanzia-, NumanziakoNumella, ae, f. txarrantxa ; lepoko, zigorgailuNumen, inis, n. jainkotasun, jainko, jainkoaginduNumerabilis, e, zenbagarri ; gutxiNumeratio, onis, f. zenbaketa ; ordainketaNumeratum, i, n. dirua eskutan ordainduNumeratus, a, um, numero pi. ; zenbatua ; ordainduaNumero, as, are, tr. kontatu, zenbatu ; ordaindu ; …bezala ezarri, hartuNumerose, adb. asko, ugari, anitz ; neurriz ; apainki (idazkera)Numerosus, a, um, asko, anitz, koporutsu ; askotarako, askotariko, nahastu ; emankor ; neurriko, neurrizko, arauzko,egokiNumerus, i, m. zenbaki, kopuru ; pedites, decem milia numero, hamar mila kopuruko oinezkoak ; habere suum numerum,kopuru osoan gaude, ez dago tokirik ; numero, oro har ; super numerum, kopurutik gain ; ad numerum, zenbaki nahikoan,doian, nahiko, doi ; batzar, talde ; gudutalde ; mota, mail ; esse in aliquo numero, mail onean izan ; privati militis numero,gudulari soil bezala ; aliquem in numero mittere, norbait …mailean sartu ; zati ; neurri, doinuneurri ; in numerum, neurrian ;extra numerum, araugabe, neurrigabe ; neurri, hitz neurkera ; hein (gr.) ; dado ; aritmetikaNumida, ae, a, eta izen, numidar, NumidiakoNumidia, ae, f. Numidia, Afrikako lurraldeNumidica, ae, f. Numidiako oiloNumidicus, a, um, Numidiako ; numidiarNummarius, a, um, diru-, diruko ; sarigudariNummatus, a, um, aberats, dirudunNummularius, ii, m. dirulari, dirualdatzaileNummulus, i, m. diru xeheNummus, i, m. diru, diru xeheNumnam, numne = numNumquam, ik. nunquamNumquando, ik. nunquandoNumquid, n. galdezko adb. eta zehargalde1. Numquis, qua, quid, izenorde ; norbait ? edonor ?; zerbait ? edozer ?; zehar galdeetan ere2. Numquis, qua, quod, … batzu, … bazuk ?Numus, ik. nummusNunc, adb. orain ; ut nunc est, oraintxe, orain bertan ; orduan (iragana eta geroa) ; nunc …nunc…, noiz…noiz… ; baina,alderantziz ; badaNunccine, Nuncine ? adb. orain da ?Nuncio… ik. berri eman, jakinarazi, aldarrikatu, oihukatuNuncubi ? adb. nonbait ? noizbait ?Nuncupatio, onis, f. izendapen ; ahozko ordeinu ; erabaki (boto) ; eskaintza (liburu)Nuncupo, as, are, tr. izendatze ; deitu ; otoiztu, arrendu ; ahozko ordeinua egin ; aldarrikatu, oihukatu, eskainiNundinae, arum, fpl. azoka eguna, Erroman bederatzi egunetarik ; merkatu, azoka ; salerosketaNundinalis, e, merkatu-, azoka-248

Nundinatio, onis, f. salerosketa, azoka, merkatuNundinarius, a ,um, merkatutokikoNundinor, aris, ari, dep. intr. merkatu egin ; erosi, saldu ; tratu egin ; saldoka, trumilka bilduNundinum, i, n. merkatu egunNunquando ? adb. … inoiz ?Nunquam, adb. nehoiz, inoiz ez ; nunquam non, beti ; ez, batere ezNuntia, ae, f. mezulari, berriesale (emakume)Nuntio, as, are,tr. berri eman, jakinarazi, esan, aldarrikatu1. Nuntius, a, um, mezulari, azaltzaile2. Nuntius, ii, m. mezulari, ordezkari, mandatari ; berri, mandatu ; agindu ; ezkontza hauste agiri ; nuntium uxori remisit,emazteari ezkontza hauste agiria bidali zionNuper, adb. oraintsu, berrikitan, berriki ; arestian, oraindik orainNuperus, a, um, berriNupsi, nubo perf.Nupta, ae, f. ezkondua, emazte, lagunNuptiae, arum, fpl. ezkontza, eztaiakNuptialis, e, ezkontza-, eztai-, eztaietakoNuptura, ae, f. ezkongai (emakumea)Nupturio, is, ire, intr. ezkontirrikitu1. Nuptus, a, um, nubo pi. ezkondua2. Nuptus, us, m. ezkontza, eztaiNurus, us, f. errain ; emakume gazteNusquam, adb. nehon, nehora, ezerezetan ; nehondik nehoraNutatio, onis, f. burkeinuketa ; kordoketaNuto, as, are, intr. burkeinu egin ; zalantzatu, kordokatu ; makurtuNutricatio, onis, f. hazkuntza, lixeriketaNutricatus, us, m. hazkuntza, lixeriketaNutricium, ii, n. hazarretak, hazkezkakNutricius, ii, m. aitorde, ugazamaNutrico, as, are, tr. eta Nutricor, aris, ari, dep. tr. hazi, eraiki (haurra) ; sorrarazi (landare)Nutricula, ae, f. unide, hazamaNutrimen, inis, n. hazkurri, janari, bazkaNutrimentum, i, n. hazkurri, janari, jateko ; hazgaiNutrio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. hazi, bazkatu, bularra eman, eraiki ; sorrarazi (landare) ; artatu, sendatu, osatuNutrior, iris, iri, dep. tr. ik. nutrioNutritor, oris, m. hazle, eraikitzaileNutrix, icis, f. unide, amaorde, ugazamaNutus, us, m. burkeinu ; keinu ; agindu, gogo, nahi ; erakarrindarNux, nucis, f. intxaur ; azal gogor fruitu : ur, gaztaina, almendra ; intxaurtze, intxaurrondo, almendraondoNympha, ae, f. ninfa, urlamia,Nymphaea, ae, f. igelbelarNymphe, es, f. ninfa, urlamiaNysa, ae, f. Nisa, Indiako hiri eta mendi, Bakusi sakratuaNysaeus, Nyseius,a, um, Nisa-, NisakoNysaeus, i, m. Niseo, Bakusen izengoitia249

OO, harridurazko. ( min, boztario, nahi…) oi ! Ai ! O me miserum, oi, nizan dohakabea !Ob, aurretitz, akus. aurrean, aurrez aurre, ertzean ; -gatik ; ob patriam servatam, aberria salbatzeagatik ; ordainez, ordainetan ; ob tacendum,isiltzeagatik, isiltasunaren ordainezObaerarius, ii, m. ordainduezin, esklabo eginaObaeratus, a, um, zordun, zorrati ; iz. m. esklabo egin zordunObambulo, as, are, intr. aurrean, luzean, inguruan ibili ; iragan, igaroObarmo, as, are, tr. armatuObaro, as, are, tr. landu, itzuli (lurra)Obba, ae, f. pitxer ; eskaintza txarroObbrutesco, is, ere, tui, intr. alditxartu, konortea galduObc…ik. occ.Obdidi, obdo perf.Obditus, a, um, obdo pi.Obdo, is, ere, didi, ditum, tr. aurrean ipini ; hertsi, itxi ; azaldu, aurkeztuObdormio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. loak eginObdormisco, is, ere, mivi, mitum, intr. loak hartuObduco, is, ee, duxi, ductum, tr. aurrera eraman, kontrajarri ; zulatu ; estali ; aurrean hedatu, gainera barreiatu, iraurri ;obducere ceram, ezkoa hedatu ; uzkurtu ; kendu ; zimurtu ; zurrupatu, irentsiObductio, onis, f. estalpenObductus, a, um, obduco pi. ; uzkurtua, zimurtua ; ilundua ; kezkati, urduriObduresco, is, ere, rui, intr. gogortu, zaildu ; soraiotuObduro, as, are, intr. iraunObduxi, obduco perf.Obediens, entis, obedio po. men, menpeko ; manuerraz, etorkor, otzanObedienter, adb. menpez, obedituzObedientia, ae, f. menpe, menpetasun ; etorkortasun, manukortasunObedio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. aditu, entzun ; menpetu, -ren menpean egonObeliscus, i, m. obelisku, harritzutObeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. –rantz joan, aurrean edo aurka ibili ; tr. inguruan ibili ; iragan, igaro, ikuskatu ; bete,egin, burutu ; aurre egin , jarki ; obire pericula, galbideari bihurtu ; intr. hil, zendu ,amaitu ; itzali (izarrak)Obequito, as, are, intr. aurrean, ondoan, inguruan zaldiz ibili ; tr. zaldiz iraganOberro, as, are, tr. intr. aurrean, ondoan, inguruan alderrai ibili ; harahonaka ibiliObesitas, atis, f. loditasun, gizentasunObesus, a, um, lodi, gizen, zorrohandi, hantu ; baldres, trauskil, zakarObeundus, a, um, obeo aditzadj.Obeuntis, obiens gen. s.Obex, obicis eta objicis, m. f. oztopo, traba ; hesi ; maratila, zarrapo ; naza ; eragozpen, neke, zailtasunObf… ik. off.Obfui, obsum perf.Obhaereo, es, ere, haesi, haesum, intr. itsasi, eratxeki, lotuObhaeresco, is, ere, haesi, intr. itsasi, eratxeki, lotu ; - in medio flumine, ibaian erdian gelditu ; - alicui, norbaiteki bateginObhaesi, obhaereo eta obhaeresco perf.Obiens, euntis, obeo po.Obii, obeo perf.Obirascor, eris, i, iratus sum, dep. intr. aurka haserratuObiratio, onis, f. gaitzondo, haserreObiter, adb. bidean ; gertuz ; berehala, ondoren, sarri1.Obitus, a, um, obeo pi.2. Obitus, us, m. herio, heriotza ; amaiera, bukaera ; hondamen, suntsipen ; itzaltze (izar)Obivi, obeo perf.Objaceo, es, ere, ui, intr. aurrean, ondoan, alboan etzan ; agerian izanObjeci, objicio perf.Objectatio, onis, f. salaketa, -n bizkar ezarte, leporatazeObjecto, as, are, tr. aurrean ipini, aurrera aurtiki ; objectare caput fretis, itsasoan murgildu ; erasiatu, eragotzi, kontrajarri1. Objectus, a, um, objicio pi. aurrean ipinia, eskainia ; aurrez aurre jarria ; insula urbi objecta, hiriaren aurrez aurre jarriuhartea ; -n bizkar ezarria, - n gain emana ; iz. pl. erasiak2. Objectus, us, m. aurrean ipinketa ; oztopo ; gauza ikusia250

Objicio, is, ere, jeci, jectum, tr. aurrean ezarri, eskaini, adierazi, jakinarazi ; objicere alicui terrorem, norbait izurrarazi ;bihurtu, aurka jarri ; objicere se civium furori, herritarren haserreari bihurtu ; leporatu, eragotziObjurgatio, onis, f. gaizkiak, gaitzespen, zentzaldi, erasia, larderiaObjurgator, oris, m. gaizki esale, gaitzesle ; zentzatzaile, larderiatzaileObjurgatorius, a, um, zentzaldi-, erasia-, larderia-Objurgo, a, are, tr. erasiatu, zentzatu, larderiatu, gaitzetsiOblanguesco, is, ere, gui, intr. ahuldu, makalduOblatro, as, are, intr. zaunka egin, zaunkatu ; oblatrare alicui, norbaiten aurka gaiztü, oldartuOblatum, i, n. eskaintzaOblatus, a, um, offero pi.Oblectamen, inis, n. atsegin, jostetaOblectamentum, i, n. atsegin, jostetaOblectatio, onis, f. atsegin, josteta, jostaketaOblecto, as, are, tr. jostatu, jolastu ; lasaitu, xoratu, atsegin emanOblenio, is, ire, ivi, itum, tr. baretu, eztituOblevi, oblino perf.Oblido, is, ere, ivi, isum, tr. estutu, ito, lehertuObligatio, onis, f. eginbide, eginbehar ; hitzemana, lokarriObligo, as, are, tr. lotu, elkartu, josi, oztopatu, kateatu, zigilatu (gutun) ; behartu, estutu, bultzatu ; bahitu (ontasunak) ;itundu, gaistakide sarraraziOblimo, as, are, tr. igurtzi ; hetsi, estaliOblino, is, ere, levi, litum, tr. igurtzi, estali, istinkatu ; hetsi ; marratu ; ezabatu ; zikinduOblique, adb. saiheska, zeharka, makurka ; saihetsetikObliquitas, atis, f. zehartasun, okertasunObliquo, as, are, tr. zeartu, zeharkatu, saihestuObliquus, a, um, zehar, zeharreko, saihetseko ; ab edo ex obliquo, in edo per obliquum, zeharka, saiheska, koneska ;saihetseko ; ezkutu, gorde ; bekaizti, etsai, jeloskor ; obliquo oculo, begiohil, betohilOblisi, oblido perf.Oblisus, a, um, oblido pi.Oblitero…ik. oblitt…Oblitesco, is, ere, tui, intr. ezkutatu, gordeOblittero as, are, tr. ezabatu ; suntsitu, ezereztatuOblitui, oblitesco perf.1. Oblitus, a, um, oblino pi.2. Oblitus, a, um, obliviscor pi. ahantzi duen ; ahantziaOblivio, onis, f. ahanzpen, ahazte ; in oblivionem adduci, gogotik joan ; lex oblivionis, barkamendu legeObliviosus, a, um, ahanzkor ; ahantzarazgarriObliviscor, eris, i. oblitus sum, dep. ahantzi, gogotik joan ; zerbait edo norbait utzi, bazter utziOblivium, ii, eta Oblivia, orum, npl. ahanzpenObloco, as, are, tr. akuratu (jabeak)Oblocutor, oris, m. geldiarazle, aurka egileOblongus, a, um, luzanga, luzekara, luzaskaObloquor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep.intr. norbaiti hitza moztu ; norbait isilarazi ; gezurtatu ; irain ; batera abestuObluctor, aris, ari, dep. intr. aurka borrokatuObludo, is, ere, lusi, lusum, intr. aurrean jostatuObmolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. aurrean edo alboan eraiki ; obmoliri arborum truncos, zuhaitz enborrak eraikiObmurmuro, as, ari, intr. marmar ari izanObmutesco, is, ere, tui, intr. mututu, isildu ; gelditu, geratu ; dolor obmutuit, mina geratu daObnatus, a, um, - alboan jaioa, sortuaObnise… ik. obnix…Obnitor, eris, i, ixus sum, dep. intr. euskarritu, bermatu ; aurka borrokatu, jazarri ; ahaleginak, eginahalak eginObnixe, adb. indar guztiz, temaz, tinkoObnixus, a, um, obnitor pi. –ti bermatua ; borrokari, eusleObnoxie, adb. mendeginaz, goxokiObnoxius, a, um, hobendun, errudun ; gai, -i ekarria ; menpeko, meneko ; ut obnoxios vidit, bere eskupeko ikusizituenean ; apal, doilorObnubilo, as, are ; Obnubo, is, ere, psii, ptum, tr. oihal batez estaliObnuntiatio, onis, f. aztikeria kaltegarrien agerpenObnuntio, as, are, tr. aztikeriak kaltegarri direla agertu ; herribatzarrari gogor egin, herribatzarra luzatu ; aurka eginObnupsi, obnubo perf.Obnuptus, a, um, obnubo pi.Oboediens…ik. obediensOboleo, es, ere, ui, tr. intr. ufatu, bafatu ; usnatu, sumatuObolus, i, m. obolo (diru greko) eta (hazta)Oborior, eris, iri, ortus sum, dep. intr. jaio, sortu, hazi, gertatuObortus, a, um, oborior pi.251

Obp… ik. opp…Obrepo, is, ere, psi, ptum, intr. –rantz narraztu, herrestatu ; ezustean sartuObrepto, as, are, intr. sartu, ezustean sartuObrigeo, es, ere, ui, intr. hotzak malgortuObrigesco, is, ere, gui, intr. hoztu, gogortu ; soraiotuObrodo, is, ere, rosi, rosum, tr. inguruan jankatu, haskilatuObrogo, as, are, tr. (legea) kendu, aldatuObruo, is, ere, rui, rutum, tr. estali, ezkutu, lurperatu, ehortzi ; murgildu (untzia) ; obruere rei memoriam, zerbaitenoroitzapena ito ; lehertu, zapaldu ; obrui aere alieno, zorrez itoa, zorrez kunkuino izanObrussa, ae, f. urre arragoketa ; saiaketaObrutus, a, um obruo pi.Obsaepio, ik. obsepioObscene, adb. lizunki, likiskiObscenitas, atis, f. lizunkeria, likiskeriaObscenus, a, um, ilun, kaltekor ; zikin, itsusi ; lizun, likitsObscuratio, onis, f. ilun, ilunpe, ilunaldi, ilunduraObscure, adb. ilunki, ezargiki ; ebaska, ezkutuanObscuritas, atis, f. ilundura, ilunpe, iluntasun ; sorrera apalaObscuro, as, are, tr. ilundu, goibeldu ; ezkutu, gorde ; histu, ahuldu, txikitu, baztertuObscurum, i, n. iluntasun, goibeltasun ; adb. ilunpeanObscurus, a, um, ilun, argigabe, beltz, goibel ; ezkutua, ezageri ; ezezaguna, apal, xume ; badaezpadako, halaholako,ulertezinObsecratio, onis, f. eske, herriko otoitzak jainkoen baretzeko ; gaitzespen (zin eginez)Obsecro, as, are, tr. eskatu, arrendu, otoituObsecundo, as, are, tr. onartu, on izan, lagunduObsedi, obsideo eta obsido perf.Obsepio, is, ire, psi, ptum, tr. hetsi, itsi, geraraziObseptus, obsepio pi.Obsequens, entis, obsequor po. ; adj. zalu, malgu ; adeitsu, gogalgin ; aldeko, egokiObsequenter, adb. gogalginki ; onartzezObsequentia, ae, f. gogalgintasun, baimen, onarpen ; mendekotasunObsequiosus, a, um, gurkari, agurkariObsequium, ii, n. begirune ; uzte, jasaite, onarpen ; menpetasunObsequor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. intr. onartu, on izan, lagundu, utzi, menpetu, meneratu ; obsequi cordi etanimo, bere nahitara egin1. Obsero, as, are, tr. morroilatu, giltzarrapotu2. Obsero, is, ere, sevi, situm, tr. han hor ereinObservabilis, e, ageri, ohargarriObservans, antis, observo po. ; adj. arretatsu, adeitsu ; betetzaile (lege)Observanter, adb. arretazObservantia, ae, f. azterketa, zelaketa ; legebetatze ; begiruneObservate, adb. arretazObservatio, onis, f. oharpen, oharmen, soegite ; betatze (arau)Observator, oris, m. oharkari, soegile ; betetzaileObservito, as, are, tr. arretaz behatu, ohartuObservo, as, are, tr. ohartu, sogin, aztertu ; zelatu ; gogartu, gogoeman, oharteman, zaindu ; observandum est ut…,oharteman behar da… ; observandum est ne, oharteman behar da ez… ; bete, gorde, atxiki ; begiratu ; adeitsu izan, begiruneizanObses, idis, m. gerrako bahitua ; bahi, bahitura, bermeObsessio, onis, f. inguraketa, setioObsessor, oris, m. alboko ; setiatzaileObsessus, a, um, obsideo pi.Obsevi, obsero 2. perf.Obsideo, es, ere, sedi, sessum, tr. inguratu, setiatu ; jazarri ; zelatu, goaitatu ; intr. eseriObsidio, onis, f. inguruketa, setio ; obsidionem relinquere, setioa kendu ; atxiloketa, bahituraObsidionalis, e, inguruketa-, setio-Obsidium, ii, setio, oldar ; segada, zelata ; bahikuntzaObsido, is, ere, tr. jazarri ; inguratu, setiatu ; hartuObsignator, oris, m. zigilatzaile, alboan izenpetzaileObsigno, as, are, zigilatu, hetsi ; izenpetu ; obsignare testamentum, ordeinua eginObsipo, as, are, tr. aurrerantz aurtikiObsisto, is, ere, stiti, intr. aurrean jarri ; bihurtu, gogor egin, aurka eginObsitus, a, um, obsero 2. pi.Obsolefactus, a, um, obsolefio pi.Obsolefio, is, fieri, factus sum, zikindua izan, doilortua izanObsoleo, es, ere, intr. higatu, zakar okitu, zahartu, baliogabetu252

Obsolesco, is, ere, levi, intr. higatu, zahar okitu, zahartu, baliogabetuObsolete, adb. moda zaharrekoObsoletus, a, um, zahartua, higatua, moda zaharreko, zimeldua ; arrunt, trauskil ; obsoleta gaudia, atsegin arruntakObsolevi, obsolesco perf.Obsonium, ii, n. ano, janari, jateko, jangai1. Obsono, as, are, intr. zarata eginez geldiarazi2. Obsono, as, are, tr. anoak erosi, janari erosi ; aseObsonor, aris, ari, dep. tr. anoak erosi, janari erosi ; aseObsorbeo, es, ere, ui, tr. irentsi, kurkatuObstetrix, icis, f. emaginObstinate, adb. iraupenez, temaz, tinkObstinatio, onis, f. iraupen, irmotasun, tinkotasun ; burugogortasun, burkoitasun, burugogorkeria, burkoikeria, isi,obstinatio taciturno, isilkeriaObstinatus, a, um, obstino pi. ; adj. irmo, tinko, iraunkor ; burkoi, setati, burugogor, isikor ; obstinatus ad mortem, hiltzeaerabakia ; id obstinatum est, erabaki gogorra dagoObstino, as ; are, tr. tink egon, setatu, burkoitu ; tinko egonObstipus, a, um, makurtua, ukurtua, okertuaObstiti, obsto eta obsisto perf.Obstitus, a, um, oinaztarriak joaObsto, as, are, stiti, intr. aurrean egon, aurrean jarri ; oztopatu, aurka egin, gogor egin ; kalte egin ; eragotzi ; obstare ne,eragotzi ez … ; non obstare quin edo quominus, ez gogor egin …Obstrepo, is, ere, ui, itum, intr. aurrean, alboan zarata egin, hots egin ; pluvia obstrepit, ebi erauntsia ari da ; zarataz moztu(mintzaria) ; tuba obstrepit clamoribus, turutak arrabotsak estaltzen ditu ; nahasi, nardatu ; obstrepens conscientia,ezagumenaren, kontzentziaren oihuaObstrictus, a, um, obstringo pi.Obstringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. lokarriz lotu, estutu, tinkatu ; obstringere collum suum laqueo, bilurraz bere buruaurkatu ; behartu, hersatu ; obstringi foedere, ituna egin ; hobendun, errudun egin ; obstringere aliquem scelere, norbaitgaizkiaz errudun jarriObstructio, onis, f. ezkutaketa, gordeketa ; estalki, oihal ; txantxo, mozorroObstructus, a, um, obstruo pi.Obstrudo… ik. obtr…Obstruo, is, ere, struxi, structum, tr. aurrean edo ondoan eraiki ; hetsi, itxi ; intr. oztopatu, aurka eginObstupefacio, is, ere, feci, factum, tr. izutu, harritu, geraraziObstupefactus, a, um, izitua, harritua, ergelObstupefio, fis, fieri, izutua izan, harritua izanObstupesco, is, ere, stupui, intr. gogortu, inurritu ; izutu, harrituObstupui, obstupeco perf.Obsum, es, esse, obfui edo offui, intr. behaztopatu, kalte eginObsuo, is, ere, utum, tr. inguruan josi ; hetsi, itxiObsurdesco, is, ere, dui, intr. gortu ; belarria hetsiObsutus, a, um, obsuo pi. josia ; hetsia, itxia ; obsuta lectica, eskuohea hetsiaObtectus, a, um, obtego pi.Obtego, is, ere, texi, tectum, tr. estali, inguratu, ezkutatu ; obtegere vitium, akatsa, nokua ezkutatuObtemperatio, onis, f. menperatasun, menekotasunObtempero, as, are, intr. menperatu, menpetu ; baieztatu, amor eginObtendo, is, ere, di, tum, tr. aurrera luzatu ; pasiboa : jarri, kokatua izan ; haec insula Galliae obtenditur, uharte hori Galiaaurrean kokatua dago ; esan, aurreratu, argudiatu ; estali, gordeObtento, as, are, tr. ik. obtineo1. Obtentus, a, um, obtendo eta obtineo pi.2. Obtentus, us, m. hedaketa, luzapen ; oihal ; aitzakia, estakuruObtero, is, ere, trivi, tritum, tr. lehertu, apurtu, puskatu, xehatu ; ezereztu ; gutietsi, laidoztatuObtestatio, onis, f. hitzemaite, jainkoak lekuko hartuz ; arren, eskeObtestor, aris, ari, dep. tr. lekuko hartu, lekuko izan ; arrenduObtexi, obtego perf. ; obtexo inf. pas.Obtexo, is, ere, texui, intr. aurrean edo inguruan eho, ehundu, estali, inguratuObticentia, ae, f. uzkurtasun, isiltasunObticeo, es, ere, cui, intr. isilduObtigi, obtingo perf.Obtineo, es, ere, tinui, tentum, tr. eskuan atxiki ; izan, ukan, zaindu (toki, lan) ; obtinere provinciam, probintziakoburuzagi izendatua izan ; eskuratu, erdietsi, lortu ; gorde ; egon ; nagusitu, jarri ; fama obtinuit, iritzia nagusitu zenObtingit, ere, obtigit, inperts. gertatu, helduObtinui, obtineo perf.Obtorpesco, is, ere, torpui, intr. gelditu, geratu ; harritu, izutuObtorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. tinkatu, bihurkatu, okertuObtorsi, obtorquere perf.Obtortus, a, um, obtorqueo pi.253

Obtrectatio, onis, f. bekaizkeria, belzkeriaObtrectator, oris, m. gaizki esale, beltzaile, bekaiztiObtrecto, as, are, intr. tr. gutietsi, apaldu, laidoztatu ; aurka egin ; obtrectare legi, legeari aurka egin1. Obtritus, a, um, obtero pi.2. Obtritus, us, m. oinperatze, zapalketa, leherketaObtrivi, obtero perf.Obtrudo, is, ere, usi, usum, tr. aurka bultzatu ; irentsi, kurkatu ; sinetsaraziObtruncatio, onis, f. ebakidura, mozketaObtrunco, as, are, tr. inguruan moztu, kimatu ; puzkatu ; lepoa moztuObtrusus, a, um, obtrudo pi.Obtudi, obtundo perf.Obtueor, eris, eri, itus sum, dep. tr. aurrean sogin, begiratuObtuli, offero perf.Obtundo, is, ere, tudi, tusum, tr. jo, puzkatu ; kamustu, lanpustu ; ahuldu, arindu ; obtundere telum, gezia kamustu ; akitu,gogaitu ; obtundere rogando, galdeketez nardatu, ehelegatuObturamentum, i, n. kortxo, tortotx, tapailuObturbo, as, are, tr. nahasi, uhertu ; aztoratu, kezkatu, moztu (hizlaria)Obturo, as, are, tr. hetsi, itxiObtusus, a, um, obtundo pi. ; joa, zauritua ; zartatua, zurratua ; kamuts ; adigoggor, ulergaitzObtutus, us, m. zorrotz begiratu, so hikikaObumbro, as, are, tr. itzali, ilundu ; obumbrare nomen alicujus, norbaiten omena zikindu ; estali, gorde ; babestu, gerizatu,zainduObuncus, a, um, makodunObustus, a, um, oburo pi. erre, kiskali ; txigortu (hotzak)Obvallo, as, are, tr. lubakitu, lubakiz itxiObvenio, is, ire, veni, ventum, intr. aurreratu, agertu ; banatu ; gertatuObversor, aris, ari, dep. intr. aurrean izan, agertu, heldu, etorri ; observari animo, gogora helduObversus, a, um, obverto pi.Obverto, is, ere, ti, sum, aurka, -rantz itzuli, bihurtuObviam, aurretitz. aurrerantz ; alicui obviam esse, fieri, norbait aurkitu, kausituObvius, a, um, aurrerantz doana, aurkitzen dena ; dare se obvium alicui, norbaitek aurkitua izan ; gogor egile,ihardukitzaile ; ageri, aurrean dagona ; erraz, eskuragarri, eginbidetsuObvolutus, a, um, obvolvo pi.Obvolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. estali, inguratu ; kiribilduOcca, ae, f. are, landarOccaeco, as, are, tr. itsutu ; bete ; estali (lurrez) ; ilunduOccallatus, a, um, gogor, sor, sorgor, soraioOccalesco, is, ere, callui, intr. maskurtu ; sorgortuOccano, is, ere, ui, tr. jo (sonu), ozenduOccanui, occano perf.Occasio, onis, f. aldi, egokiera, aukera ; occasionem amittere edo praetermittere, aukera galdu ; occasione, noizik behinka,gertuz ; ex occasione, ex occasionibus, aldikoa aldian ; erraztasun, ahal, ahalmen ; uneOccasus, us, m. erorpen, eroraldi, suntsipen, heriotza ; itzaltze (eguna), sartze (izar) ; sartalde, sortalde ; ab ortu adoccasum, sortaldetik sartalderaOccatio, onis, f . landarketa, araketaOccator, oris, m. landartzaile, aratzaileOccatorius, a, um, landarketakoOccedo, is, ere, intr. aurrerantz joanOccento, a, are, tr. aurrean arabots egin, abestu, jo (musika)Occepi, occipio perf.Occeptus, a, um, occipio pi.1. Occidens, entis, occido 1. eta 2. po.2. Occidens, entis, m. mendebal, sartaldeOccidentalis, e, sartaldekoOccidi, occido 1 eta 2. perf. ; occido 2. inf. pas.Occidio, onis, f. erailtza, odoleriotza ; sakaila, sarraski ; occidione caedere, sarraskitu1. Occido, is, ere, cidi, casum, intr. erori ; hil ; suntsitua izan, ezereztua izan ; ilundu (eguna) ; sartu (izar)2. Occido, is, ere, cidi, cisum, tr. gogorki jo ; ero, hil, suntsitu, galdu ; nardatu, higuinduOcciduus, a, um, amaiatzera, hiltzera (doana) ; sartaldekoOccillo, as, are, tr. landartu, aratuOccino, is, ere, cinui, intr. zorigaiztoko oihu edo abesti bat entzunaraziOccipio, is ,ere, cepi, ceptum, tr. intr. hasi, abiatu ; occipere sermonen, elkarrizketa hasiOcciput, itis, n. lepondo, garondoOccisio, onis, f. eraite, erahiltza, hilketaOccisor, oris, m. eraileOccisus, a, um, occido 2. pi.254

Occludo, is, ere, clusi, clusum, tr. hetsi, itxiOcclusus, a, um, occludo pi.Occo, as, are, tr. landartu, aratuOccubo, as, are, ui, intr. lurrean etzana izan, hila ; -n alboan etzana izanOccubui, occumbo et occubo perf.Occulco, as, are, tr. oinperatuOcculo, is, ere, cului, cultum, tr. estali ; ezkutatu, gorde, isilduOccultatio, onis, f. estalketa, ezkutaketaOccultator, oris, m. estaltzaile, ezkutatzaileOcculte, adb. isilik, isilka, ebaskaOcculto, as, are, tr. estali, ezkutu, isildu, gordeOccultus, a, um, occulo pi. ; estalia, ezkutua, isilpeko, itzalpeko ; ex occulto, isilik, isilean, isil isilaOccului, occulo perf.Occumbo, is, ere, cubui, cubitum, tr. intr. hil ; mortem occumbere, odoletan hil ; intr. sartu (izar)Occupatio, onis, f. hartze, jabeketa, nagusiketa ; jarduera, lan, egiteko, bizipide, irabazpideOccupatus, a, um, occupo pi. ; lantsu, lanpetuaOccupo, as, are, tr. hartu ; jabetu, nagusitu, bete, atxiki ; occupare urbem, hiriaz nagusitu ; ari izan ; hartu (gogoa) ;irabazian ezarri (dirua) ; ezustean hartu ; iragarri ; aitzindu, aurrea hartu ; occupare ortum solis, iguzkiaren jeikitzea aitzinduOccurro, is, ere, curri, cursum, intr. aurreratu, –n aurrera joan ; heldu, jin ; occurere alicui, norbaitengana joan ; gogoratu,bururatu ; occurrit, gogora, burura jiten zait ; jazarri, oldartu ; buru eman, ihardetsi ; antolatu, konponduOccursatio, onis, f. arreta lehiatsu ; adei, adeitasunOccurso, as, are, intr. aurreratu ; aurkitu, kausitu ; bururatu, gogoratu ; jazarri, oldartu, aurka egin ; oztopo izanOccursus, us, m. aurreraketa, topaketaOceanitis, idis, f. Ozeanitis, itsaslamiaOceanus, i, m. Atlantitsaso ; itsaso ; Ozeano, Zeru eta Lurraren semeaOcellus, i, m. begi, begitxo ; begi (landare) ; altxor, perla ; kutunOcimum, i, n. brazilia (landare)Ocior, Ocius, oris, azkarrago, zaluagoOcissime, adb. sup. ahalik azkarrenaOcissimus, a, um, azkar azkarra, oso azkarOcius, adb. konp. azkarkiago, goizikago ; serius ocius, goiz edo berantOcrea, ae, f. galtzamotzOcreatus, a, um, galtzamozdun1. Octavianus, a, um, Oktabio-, Oktabioren2. Octavianus, i, m. Oktabo, Augusto enperadorea izango denaOctavius, a, um, Oktabio-, OktabiorenOctavum, adb. zortzigarren aldikoOctavus, a, um, zortzigarrenOctavusdecimus, octavadecima, octavumdecimum, hamazortzigarrenOctiens, Octies, adb. zortzi aldiz, biderOctingentesimus, a, um, zortziehungarrenOctingenti, ae, a, zortziehunOcto, deklinaezin, zortziOctober, bris, m. urril, urria ; erromatar urtearen zortzigarren hilabeteaOctobris, bris, bre, urriaren, urriakoOctodecim, deklinaezin, hamazortziOctogenarius, a, um, larogei urteko, larogei urtedunOctogeni, ae, a, larogei bana edo betan ; larogeiOctogesimus, a, um, larogeita zortzigarrenOctogiens, Octogies, adb. larogei aldiz, biderOctoginta, deklinaezin, larogeiOctonarius, a, um, zortzi banakodunOctoni, ae, a, zortzi bana edo betan ; zortziOctuagiens, Octuagies, Octuaginta… ik. octogiens…Octuplicatus, a, um, zortzi bider gehiagoOctuplus, a, um, zortzikoitzOculatus, a, um, ikusle, ikustzaile ; oculatus spectator, ikusle ; argitu, ageriOculeus, a, um, begidun, begi argidun ; argi, ageri ; begidun (landare)Oculus, i, m. begi, ikusmen, so ; in edo sub oculis, ante oculos alicujus, norbaiten aurrean ; begi (landare) ; izpil, begiitxurazko ; kutun, ospegarri ; alicui edo alicujus esse in oculis, norbaiten maite maitea izanOderam, odi iraganaOdeum, i, n. antzoki txiki (mus.), erestokiOdi, isti, isse, tr. higuindu, gorrotatu ; jasanezin, beldurtuOdiose, adb. gorrotoz, higuingarrikiOdiosus, a, um, gorrotogarri, higuingarri, gaitzesgarriOdisse, odi inf.255

1. Odium, ii, n. gorroto, higuintasun ; habere aliquem edo aliquid odio, norbait edo zerbait gorroto izan ; esse in odioapud aliquem edo alicui, norbaiti gorrotogarri izan ; gogait, ezinikusi, aiherkunde ; hoc odio mihi est, hori ezinjasan dut2. Odium, ii, n. antzoki txiki (mus.), erestokiOdor, oris, m. usain, lurrin ; usainonOdoramentum, i, n. usainonOdoratio, onis, f. usnaketa, usainketa1. Odoratus, a, um, odoro pi. ; usaindun, usaintsu ; odoror pi. : usaintzaile, usnatzaile2. Odoratus, us, m. usaimen, usna ; usainketa, usnaketa ; usainOdorifer, fera, ferum, usaindun, lurrintsuOdoro, as, are, tr. usainon hedatu, usainztatu, lurrinduOdoror, aris, ari dep. usaindu, lurrindu ; aztertu, ikertu ; lasterkatuOdorus, a, um, usaindun, usaintsu ; usnadun (txakur)Odyssea, ae, f. Odisea, Homeroren olerkiaOeagrius, a, um, Orfeo-, Orfeoren ; TrazakoOebalidae, arum ; Oebalii fratres, mpl. Kastor eta Polux, Lakoniako (Ebaliako) erregina Ledaren semeakOedipus, i, edo odis, m. Edipo, Tebako erregeOenophorum, i, n. ardu ontziOestrus, i, m. euli, ezpara, mandaeuliOeta, ae, eta Oete, es, f. Eta, Greziako mendiOetaeus, a, um, Etaren, Etako ; iz. m. HerkuloOffa, ae, f. ore, okel : olerkitxoOffatim, adb. zatitxotanOffeci, officio perf.Offendiculum, i, n. oztopoOffendo, is, ere, di, sum, tr. jo, heldu, ukitu, aurkitu ; zauritu, kalte egin , min eman, gogaitu, nahigabetu ; intr. aurka jo ;topatu ; ondarra jo ; offendere terra et mari, kalte izan lurrean eta itsasoan ; huts egin ; baztertua, gaizki ikusia izan ;offendere apud aliquem, norbaitek gaizki ikusia izan ; pasiboan : zauritua izan, harritua izan ; minberatua, gaitzitua izan ;offendi aliqua re edo in aliquo, zerbaitez kexatua izanOffensa, ae, f. topaketa ; ezegokitasun, ondoez, txarraldi ; irain, laido ; haserre, nahigabe, atsekabe ; bazterketaOffensatio, onis, f. topaketa ; huts, erru, okerOffensio, onis, f. topaketa ; offensio pedis, behaztopaketa (zaldi) ; ondoez, gaitz, gaixotasun ; huts, galera, kalte,offensiones belli, gerrrako kalteak ; irain, laido ; haserre, atsekabe, gorroto, nahigabe ; bazterketa ; offensionem alicujussubire, norbaitek haserratua izanOffensiuncula ae, f. huts txiki ; hisitxoOffenso, as, are, tr. jo, kozkatu ; behaztopatu ; zezeldu1. Offensus, a, um, offendo pi. ; joa, kozkatua, kaskatua ; topatua ; gaixo, nahasia ; zaurtua ; iraindua ; samurtua,gaitzitua ; offensa voluntas, bidegabekeria ; gorrotogarri, higuingarri2. Offensus, us, m. topo, elkarjo, koskaOffero, fers, ferre, obtuli, oblatum, tr. agertu, azaldu, erakutsi ; offerre se advenientibus, jileer bere burua agertu ; eskaini ;kontra jarri ; offerre se ad mortem, morti, hiltzeari gogor egin ; eman ; offerre operam suam alicui, norbaiti laguntza emanOfferumentae, arum, fpl. eskainiak, opariak ; zafraldiOfficina, ae, f. lan, -gintza ; langela, lantokiOfficio, is, ere, feci, fectum, intr. tr. geratu, hetsi ; gogor egin, topo egin, kalte eginOfficiose, adb. agintegabe1. Officiosus, a, um, egoki, zuzen, bidezko ; eginbidetsu2. Officiosus, i, m. doilor, zitalOfficium, ii, n. lan, bizipide, sail, kargu, langintza, ogibide ; officio praeesse, lan bati apailatua izan ; eginbide, eginbehar,betebehar ; officio fungi, bere eginbidea bete ; menpekotasun ; officio assuefactus, menpetasunari ohitua ; laguntza, ongi ;officia in aliquem conferre, norbaiti laguntza ekarri ; adiskidantza ; adeitasun, begiramen ; officia suprema, azkeneginbideak ; adiskideak, euskarriak, jarraigo, zaintzaOffirmate, adb. gotorkiOffirmatus, a, um, iraunkor, indartsuOffirmo, as, are, tr. indartu, gotortuOffoco, as, are, tr. itoOffrenatus, a, um, uhaleztatua, uhaldunOffudi, offundo perf.Offula, ae, f. zatitxoOffulgeo, es, ere, fulsi, intr. argitu, distiratu, agertuOffulsi, offulgeo perf.Offundo, is, ere, fudi, fusum, tr. aurrean, inguruan hedatu, iraurri ; estali, gordeOffusus, a, um, offundo pi.Oggannio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. esan eta esan, errepikatu, arrakotxeratuOggero, is, ere, tr. oparo, nasaiki banatu, emanOh, hasperenitz. oi !Oi, hasperenitz, ai !Olea, ae, f. oliba ; olibondo, olibatze256

Oleaceus, a, um, olibondo antzeko ; oliotsu, oliodunOleagineus, Oleaginus, a, um, olibondo- ; olibondo antzekoOlearis, e, oliotsu, olioztatuaOlearius, a, um, olio-, oliozkoOleaster, tri, m. basaolibondoOleitas, atis, f. olibaroOlens, entis, oleo po. ; usaintsu, usainoneko, lurrintsu, usaingozodun ; kirastua, zaharminduaOleo, es, ere, ui, intr. tr. usaindu ; olere bene, usainon izan ; olere male, kirastu ; sumatu, asmatu ; olere nihil peregrinum,inolaz ere arrotza ez irudituOleosus, a, um, oliotsu, oliodunOleraceus, a, um, lekadun, lekatsuOleum, i, n. oliba olio ; olio ; argiontzi olio ; neke, gaulan ; operam et oleum perdere, bere neke eta gaulanak galdu ;borrokaOlfacio, is, ere, feci, factum, tr. usaindu, usnatu ; somatu, asmatuOlfacto, as, are, tr. gogorki usnatu, usaindu1. Olfactus, a, um, olfacio pi.2. Olfactus, us, m. usain, lurrin, usainon ; usna, usaimenOlfeci, olfacio perf.Olidus, a, um, usaiontsu ; usaingaixtodun, kirasdunOlim, adb. aintzina, lehenago, behiala, behinola ; aspaldidanik ; egun batez, ondoren ; inoiz, gehienetanOlitor, oris, m. baratzain, barazki saltzaileOlitorius, a, um, barazki- ; olitorium (forum) barazkiazokaOliva, ae, f. oliba, olibondo ; olibondo adarOlivetum, i, n. oliotokiOlivifer, fera, ferum, olibatzekarleOlivitas, atis, f. olibaroOlivum, i, n. oliba olio ; olio usainontsu, lurrinOlla, ae, f. pitxer, txarro ; eltze, lapikoOllarius, a, um, txarro-, txarroko ; eltze-, eltzekoOlli, Ollis, ark. olle=ille, dat. s. eta pl.Ollula, ae, f. txarrotxo, lapikotxoOlor, oris, m. usain, lurrin ; beltxargaOlorinus, a, um, beltxarga-Olui, oleo perf.Olus, eris, n. barazkiOlusculum, i, n. barazkitxo ; aza1. Olympia, ae, f. Olinpia, hiria2. Olympia, orum, npl. Olinpijolasak, OlinpijaiakOlympiacus, a, um, Olinpi-, OlinpikoOlympias, adis, f. Olinpiada ( lauurte) ; bosturte ; pl. Olinpiko MusakOlympicus, a, um, Olinpi-, OlinpikoOlympionica, ae, m. Olinpijaietako irabazleOlympium, ii, n. Jupiter olinpiarraren tenploaOlympius, a, um, Olinpiko, olinpiar ; Jupiter olinpiarOlympus, Olympos, i, m. Olinpo mendi ; Olinpo, jainkoen bizitokiaOmasum, i. n. idisabelkiOmen, inis, n. jainkoek bidali susmo, iragarri ; aztikeria, asmakeria ; secundo omine, asmakeriak lagunOminatus, a, um, ominor pi.Ominor, aris, ari, dep. tr. igarriOminosus, a, um, susmodun, asmakeriadunOmisi, omitto perf.Omissus, a, um, omitto pi. ; adj. axolagabe, ezaxolatua, arretagabeOmitto, is, ere, misi, missum, tr. utzi, baztertu ; uko egin ; ipini, ezarri ; isildu, ezaipatuOmnifer, fera, ferum, guzi emankorOmnigenus, a, um, mota guzikoOmnimodis, Omnimodo, adb. guzietarako, erabatOmnino, adb. erabat, osoki ; omnino nihil, ererez, deusere ; omnino nusquam, inon ere ; gehienetan, orokorki ; bakarrik ;noski, segurikOmniparens, entis, guzi emaileOmnipotens, entis, guziahaldun, guziahaltsu ; iz.m. GuziahaldunaOmnis, e, izenorde eta adj. guzti, dena ; omnes, guztiak, gizon guztiak ; omnia, guztia, oro ; alia omnia sentire, besteiritzirik izan ; sine omni periculo, galbiderik bateregabe ; oso ; omnis Gallia, Galia osoaOmnivagus, a, um, adj. alderrai, iragaileOmnivorus, a, um, guzijaleOnager, gri edo Onagrus, i, m. basastoOnerarius, a, um, zama-, zamadun ; oneraria navis edo oneraria, zamauntziak ; oneraria jumenta, zamariak257

Onero, as, are, tr. zamatu, bete ; onerare naves, untziak zamatu ; gehitu, larritu, ugaldu, emendatu ; salatuOnerosus, a, um, astun, sorta ; asegarri, aspergarri, higuingarriOnus, eris, n. astuntasun, zama ; haurbide ; jumentis onera deponere, zamariak zamatu ; neke ; zergaOnustus, a, um, zamatua, bete ; aseOnyx, ychis, m. onisarri ; onisontziOpacitas, atis, f. itzal ; gau, ilunpeOpaco, as, are, tr. itzal eginOpacus, a, um, lodi, iluneko, itzaleko ; itzaltsu, beltz, ilun, goibelOpalus, i, m. opal, opalarriOpella, ae, f. lantxoOpera, ae, f. lan, egintza, neke, arreta, ardura ; operam in re consumere, zerbaitez arreta hartu ; operam dare ut, arduratu,axolatu …, dedita opera, berariaz, nahitara ; operam perdere, alferretan ari izan ; operae pretium facere, zerbait balios egin ;operae pretium est, balio du ; zerbitzu, laguntza ; mea, tua opera, ni, nizala, hi hizala esker ; asti, aukera, abagune ; operaemihi est audire, entzuteko gertu nago ; besalangileOperaria, ae, f. langile (emakumea)Operarius, a, um, lan-, laneko ; langile- ; operarius (homo), besalangileOperatio, onis, f. lanketa, egintzaOperculo, as, are, tr. estaliOperculum, i, n. estalgarri, estalkiOperimentum, i, n. estalkiOperio, is, ire, perui, pertum, tr. estali, ehortzi, lurperatu ; ezkutatu, gorde ; hetsi, itxiOperor, aris, ari, dep. intr. lan egin, ari izan, arduratu ; oparia eskainiOperose, adb. nekez ; arretazOperositas, atis, f. nekezia ; ardurakeriaOperosus, a, um, eragile, erazle, eginkor ; nekegarri, nekezkoOperte, adb. besteen isilkaOpertorium, ii, n. estalkiOpertus, a, um, operio pi.Operui, operio perf.Opes, um, fpl. ik. ops, opisOpifer, fera, ferum, osasungarri, lagungarriOpifex, ficis, m. f. langile, egile, ofizialeOpilio, onis, m. artzainOpime, adb. ugariki , joriki, oparoOpimo, as, are, tr. gizendu, ondu, oparotu, ugaldu, aberastuOpimus, a, um, emankor, ekarkor ; gizen , osasuntsu ; ugari, oparo, aberats ; opima edo opima spolia, harrapakinaberats ; apain (idazkera)Opinabilis, e, irizgarri, uste izatekoOpinatio, onis, f. iritzi, irizpen, aburu, uste, ustekeriaOpinator, oris, m. iriztaile, iritzidun ; ustedun ; sinesgogor1. Opinatus, a, um, opinor pi. iritzi emana ; antzemana, ustezko, asmatua2. Opinatus, us, m. irizpen, usteOpinio, onis, f. aburu, iritzi, uste ; opinio est… uste dute… ; venit mihi in opinionem, uste dut… , nere ustez… ;itxaropen ; contra edo praeter opinionem omnium, guztien ustekeriaren aurka ; opinione citius, uste baino lasterrago ; aipu,omen, ospe ; homo magnae opinionis, omen handiko gizonaOpinor, aris, ari, dep. iritzi, uste izan, aurriritzi, susmatu ; ut opinor, nere ustez, nere idurizOpipare, adb. oparo, ugari, aberaskiOpiparus, a, um, ugari, oparo, aberatsOpitulor, aris, ari, dep. intr. urgatzi, lagundu, heltura eginOpium, Opion, ii, n. opiumOpobalsametum, i, n. balsamo, balsamondoOpobalsamum, i, n. balsamo ; gantzugailuOportet, ere, uit, intr. inperts. behar da, beharrezkoa da… ; oportet exstent vestigia, aztarnak, zantzuak izan ditezenbeharrezko da.Oppecto, is, ere, tr. hexurrak kenduOppedo, is, ere, intr. tzarki irainOpperior, iris, iri, peritus eta pertus sum, dep. tr. intr. itxaron, zain egon, igurikatuOppessulatus, a, um, zarrapoz itxiaOppeto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. aurreratu, aurka ibili ; jasan ; oppetere (mortem) , heriotzari aurre egin, hilOppidanus, a, um, hiri-, hiriko, gotorgune- ; iz. mpl. hiritarrakOppidatim, adb. hiriz hiriOppido, adb. anitz, asko, oso, biziro, guztiz, txit ; bai, noskiOppidulum, i, n. hiriskaOppidum, i, n. hiri, gotorgune ; Erroma, Atenas, TebaOppignero, as, are, tr. bahitu, bahi emanOppilo, as, are, tr. hetsi, itxi258

Oppleo, es, ere, evi, etum, tr. oso beteOppletus, a, um, oppleo pi.Oppono, is, ere, posui, positum, tr. aurreratu, ezarri ; opponere manum ad oculos, eskuak begien aurrean ezarri ; aurkaipini, ezutzi ; opponere se alicui, ezutzi iragaitera ; esan, argudiatu, eragotzi ; berdinkatu, parekatu, erkatu ; bahi ezarriOpportune, adb. toki onean ; garaiz, aldionez ; gainezka, oso ondoOpportunitas, atis, f. egokiera, erraztasun ; era, une, aukera ; opportunitatem habere, aukera eskaini ; opportunitas animi,gogoaren baliabideak ; ondorio onOpportunus, a, um, ongarri, on, aldeko, egoki, gai, behar bezalako, gertu ; eskuragarri1. Oppositus, a, um, oppono pi.2. Oppositus, us, m. bitarte, bitartekotasun ; oztopoOpposui, oppono perf.Oppressi, opprimo perf.Oppressio, onis, f. tinkaldi, bortizkeria, suntsipen, hondamenOppressiuncula, ae, f. hersturatxo ; zapalditxoOppressor, oris, m. zapatzaile, suntsitzaileOppressus, a, um, opprimo pi.Opprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. tinkatu, zapaldu, ito ; hezi, garaitu, lehertu, oinperatu, menperatu ; opprimereseditionem, asaldura zapatu ; ustekabean hartu, jazarri ; estali, ezkutatu, gorde ; opprimere infamiam, gauzaren belzkeriaestaliOpprobrium, ii, n. belzkeria, laido, lotsabide, itsuskeria, irainOpprobro, as, are, tr. gaitzetsi, erasiOppugnatio, onis, f. jazarraldi, oldarOppugnator, oris, m. jazarle, oldartzaile1. Oppugno, as, are, tr. jazarri, oldartu ; oppugnare aliquem pecunia, norbait diruz erosi ; salatu, auziratu2. Oppugno, as, are, tr. ukabilka jo1. Ops, opis, fs. indar, ahal ; omni ope, summa ope, ahal oroz ; geriza, babes, laguntza ; opem dare, lagundu, urgatzi ; pl.opes, opum, aginte, esku ; aberastasun, joritasun, oparotasun ; opes ingenii, izaeraren baliabideak ; militar ahalmen,gudutaldeak2. Ops, Opis, f. Ops, Zibela, joritasunaren jainkosaOpsonium, ik. obs…Optabilis, e, gutiziagarriOptabiliter, adb. lehiatuki, lehiazOptandus, a, um, opto aditz adj. ; gutiziagarriOptatio, onis, f. agiantza, opaOptato, adb. nahita, nahitara, gurataOptatum, i, n. gura, agiantza, opa ; tibi in optatis sit (inf.), opa ezak…, nahi ukan ezak…Optatus, a, um, opto pi. ; opatua, nahi izana ; maitea, kutunOptimas, atis, hoberen, bikain, handikien ; iz.m. handizkiak, jaun handiakOptimates, ium eta um, mpl. handizkiak, jaun handiak, aitonsemeakOptime, adb. bene sup. ; oso ondo ; optime excipi, oso ondo onartua ; doi, behar orduan, bai, noski, bikainki, ezin hobetoOptimum, i, n. ona, bikaintasuna, helburu, xedeOptimus, a, um, bonus sup. ; on ona, bikain, den hoberena ; optimo genere natus, jaiotza bikaineko ; optimum fuerat, hobezatekeen ; oso ongile (Jupiter)1. Optio, onis, f. aukera, hautu ; optio eligendi, hautulibertatea ; optio tua est, hautua baduk, hire duk hautatzea2. Optio, onis, m. ordeko ; guduatzindari ordekoOptivus, a, um, opatua, hautatuaOpto, as, are, tr. aukeratu, hautatu, hautua egin ; gura izan, opatu, galdetu ; optare aliquid ab aliquo, norbaiti zerbaitgaldetuOpulens, entis, aberats, jori, ospetsu, eragindun, itzaldunOpulente, Opulenter, adb. aberaski, oparoOpulentia, ae, f. oparotasun, ugaritasun, aberastasunOpulento, as, are, tr. aberastuOpulentus, a, um, aberats, jori, ospetsu, eragindun, itzaldun1. Opus, eris, n. lan, egintza, ahalegin, langintza ; era guztiko lanak ; liburu, idazki, eskulan ; ondorio ; sensit opus hastae,ene azkonaren ondorioa sentitu zuen2. Opus, deklinaezin. n. behar, hobari, baliagarritasun ; opus est magistratibus, magistratu beharra da ; dux nobis opus est,buzuzagi bat behar dugu ; quid opus est tot verbis ? zerengatik hainbeste hitz ?Opusculum, i, n. lantxoOra, ae, f. mutur, hegi, muga, bazter ; ora maritima, itsasbazter ; lurralde, eskualde ; lokarriOraclum, i, ik. oraculumOraculum, i, n. orakulu, jainkoen erantzun ; oracula dare, edere, canere, goiko erantzunak eman ; tenplo ; jainkoa, apaiza ;iragarpen ; atsotitzOrarius, a, um, itsasbazterrekoOrata, orum, npl. otoitzak, arrenak259

Oratio, onis, f. mintzaera, mintzaira, hizkera ; ratio eta oratio, gogoa eta mintzaera ; hitzaldi, mintzaldi ; orationem habere,mintzaldi bat eman, mintzatu ; ahozkera, esaera, esaldi, idazkera ; oratio ornata, idazkera apaindua ; hizkuntza ; hitz lau ;gutunOratiuncula, ae, f. esalditxoOrator, oris, m. ordezkari, ordezko ; oratores foederum, itun egile ordezkoak ; mintzalari, abokatu ; arartekari, bitarteko,bitartekariOratorie, adb. mintzalariak bezalaOratorius, a, um, mintza-, mintzatzeko ; oratoria (arte), mintzaantze, hizlaritzaOratrix, icis, f. arartekaritsa ; mintzaantzeOratus, us, m. eske, arren, otoitz ; oratu tuo, hik eskatuaOrba, ae, f. alabazurtzOrbatio, onis, f. gabeziaOrbator, oris, m. haur bahitzaileOrbiculatus, a, um, biribil, borobilOrbiculus, i, m. zirrindola ; pirringilatxo ; txirrikaOrbis, is, m. biribil, obo ; aztun ; inguru ; orbis genuum, belaunezur ; orbes finientes, zeruertz ; orbis crinis, bilo kuskuila ;orbis trahit serpens, sugea herresta doa ; ludi, lurbira ; zerualde ; orbis terrarum, lurra ; herri, eskualde, herrialde ; izarbide ;itzulera ; in orbem, ondoz ondo, elkar ondozka ; in orbem pugnare, elkar ondozka borrokatu ; jarraia, jarraipen ; talde,saldo ; betinguru, begi ; gurdi ; haril ; eraztun ; ttunttun, danbolinOrbita, ae, f. marra biribil ; orgaerreka ; ingurubira, itsulinguruOrbitas, atis, f. ahaide hilketa ; ahaide galdu duten izaera ; gabezia, galera, galtzapenOrbo, a, are, tr. burasoez, haurrez gabetu ; biluzi, kenduOrbus, a, um, humetzurtz ; haurgabe, alargun, alarguntsa ; gabeOrca, ae, f. pitxer, txarro ; mazopa, itsasurdeOrchestra, ae, f. orkesta, senadoreen antzoki zokoa ; senatuaOrcinianus, a, um, Infernu-, InfernuetakoOrcula, ae, f. pitxertxoOrcus, i, m. Pluto ; Infernuak ; HerioOrdeum,…ik. hord…Ordinarius, a, um, antolatua ; eratua, zuzendua ; zuzenki izendatua ; ordeko ez ezarriaOrdinatim, adb. behar bezala ; erabidezOrdinatio, onis, f. antola, antolabide, erabide ; administeritza, izendapenOrdino, as, are, tr. antolatu, eratu ; ordinare aciem, gudarostea errunkatu ; ordinare suas res, bere gauzak sailkatu ;izendatuOrdior, iris, iri, orsus sum, dep. tr. intr. eho, ehundu, bilbatu ; hasi, abiatuOrdo, inis, m. antola, era, tankera ; arau, lege ; ordine, zuzenki, eraz ; nullo ordine, nahasmahas, tirripititarrapata ; extraordinem, noizean behin ; jarrai, lerro, hurrenkera ; ordine, in ordine, aldika, aldizka ; per ordinem, jarraika, ondoz ondo ;errunka, mail ; ordo senatorius, senadoreak ; errunka (gudaroste) ; ehuntza, ehuneko ; ordinem ducere, ehunekoa agindu ;pl. ehuntariakOreades, um, fpl. Oreadesak, mendilamiakOrestes, ae edo is, m. OretesOresteus, a, um, Orestes-Organicus, i, m. soinulari, soinujoileOrganum, i, n. soinugailu ; eragingailu ; eragingarriOrgia, orum, mpl. orgiak, Bakusen misterioakOrichalcum, i, n. orikalko, kobre zuriOriens, entis, orior po. ; iz.m. sortalde, ekialde ; egun sentiOrientalis, e, sortaldeko ; iz.mpl. sortaldetarrakOriganon, Origanum, i, n. ainduri (landare)Origo, inis, f. etorki, jaiotza, sorterro ; originem ab aliquo ducere, habere, norbaitetatik jaio ; askazi, enda, aria ; sortzaile,egile ; hasiera, hastapen, iturriOrion, onis, m. Orion, deitura ; izarrakOrior, eris, iri, ortus sum, dep. intr. –tik jaio, sortu, heldu ; hasi, abiatu, jalgi, agertu ; oriens sol, sortaldea ; clamor oritur,oihu bat erantzun zenOriturus, a, um, orior p. geroaldiaOriundus, a, um, - tik,-an jaioa, sortua, heldua ; oriundus ex Achaia, Akaian jaioa, Akaiako semeOrnamentum, i, n. hornidura, tresneria, armak ; zaltoki, zela ; edergailu, apaindura, apaingarri ; ornamenta consularia,kontsul jantziak ; duintasun, jauntasunOrnate, adb. ederki, apainkiOrnatio, onis, f. ederketa, apainketaOrnatrix, icis, f. barneneskato ; ile apaintzaile (emakumea)1. Ornatus, a, um, orno pi. ; adj. dotore ; apain (idazkera)2. Ornatus, us, m. hornidura, tresneria ; zaltoki, zela ; jantzi, apaindura, edergailu ; apaingailu (idazkera)Orneus, a, um, lizar-, lizarrezkoOrnithon, onis, f. kaiola, txoritegi260

Orno, as, are, tr. hornitu, dundu, bete, armatu ; ornare classem, untzidia hornitu ; ornare milites, gudulariak armatu ;edertu, apaindu, adelatu ; goratu, goraipatu, goretsi ; ornare honoribus, goretsi ; handietsiOrnus, i, f. lizarOro, as, are, tr. intr. mintzatu, esan ; orare causam, litem, -n alde auzian mintzatu ; eskatu, otoiztu, arren egin ; illud te oro,ut… eskatzen diat1. Orpheus, a, um, Orfeo-, Orfeoren2. Orpheus, ei, m. Orfeo, Kaliopa musaren semea, lira joile aipatua, Euridizeren senarraOrphicus, a, um, Orfeo- ; orphica sacra, Orfikoak, Bakusen jaiakOrsa, arum, npl. xedeak, helburuak, egitarauak ; hitzak, mintzaldi1. Orsus, a, um, ordior pi. hasia ; orsus edo orsus loqui, mintzatzen hasia2. Orsus, us, m. saio, ekinaldi, abiamen, hastapenOrthographia, ae, f. ortografia ; irudizut (ark.)1. Ortus, a, um, orior pi. ; -tik jaioa ; -tik heldua, etorria ; orta luce, egun sentian, argitzean2. Ortus, us, m. jaiotza, iturri, sorrera, jatorri, abiamen, hastapen ; ortus juris, eskubidearen iturria ; sortze (izar) ; sortalde1. Ortygia, ae, f. Ortigia, Delos uhartea ; Sirakusa aurreko uhartea2. Ortygia, ae, dea, ae, DianaOrtygie, es, f. OrtigiaOrtygometra, ae, f. zurruburru, farrrasta (ura)Oryx, ygis, m. oreinOryza, ae, f. arroz1. Os, oris, n. aho, mutur, moko, mosko ; ele, mintzaira, mintzaera ; habere aliquid in ore, zerbait maiz aipatu ; volitare perora, ahoz aho hedatu ; uno ore, aho batez ; aurpegi, buru ; alicui os percutere, norbaiti zartako bat eman ; ante ora alicujus,norbaiten aurrean ; itxura (begitarte), bekoki, mutirikeria ; os impudens, lizunkeria, lotsagabekeria ; ore duro est qui, ausartubehar du…-ko ; zulo, begi, bokale ; os fluminis, ibaimuga, uhobi ; os portus, portu sarrera, kaisarrera2. Os, ossis, gen.pl. ossium, n. hezur ; gorpu, hezurreria, hautsak, gorpuzkinak ; muin (hezur), bihotz (zuhaitz)Oscen, inis, m. abesti iragarleko txoriOscillum, i, n. itxura (zuhaitzetan ipini ordaintzeko oparia )Oscitans, antis, oscito po. ; adj. logale, adoregabe, nagiOscitanter, adb. adoregabe, nagikiOscitatio, onis, f. aharrausi ; nagitasun, logaletasunOscito, as, are, intr. eta oscitor, aris, ari, dep. intr. aharrausiz ari ; ahoa zabaldu ; zabaldu (landare) ; nagi izan, geldi izan,soraio izanOsculabundus, a, um, potkari, mastakari, musukariOsculatio, onis, f. musu, potOsculor, aris, ari, dep. tr. musu eman, pot eman ; maitatu, maite izanOsculum, i, n. ahotxo ; musu, potOscus, a, um, Oska-, oskatar, Kanpania ondoko biztanleOsiris, is edo idis, m. Osiris, Egiptoko jainko1. Ossa, ae, f. Osa, Tesaliako mendi2. Ossa, os 2. pl.Ossaeus, a, um, Osa-, OsakoOsseus, a, um, hezur-, hezurreko, hezurrezko, hezurdun ; gogor (ezurra bezala)Ossiculum, i, n. hezurtxoOssifraga, ae, f. ; Ossifragus, i, m. itsasarranoOstendo, is, ere, tendi, tensum eta tentum, tr. erakutsi, ikusarazi, agertu, adierazi, esan, aipatu, iragarri ; ostendere seinimicum, bere burua etsai agertuOstensus, a, um, ostendo pi.Ostentatio, onis, f. agertu nahia, agerkeria, nabarkeria, itxurakeria ; ahoberokeria, jergunantza ; ad edo in ostentationem,erakustekotan, agertzekotan ; harrokeria, burkoikeria ; iruzur, amarruOstentator, oris, m. agerzale, agertunahia, handius, harroOstento, as, are, tr. aurrean hedatu, agertu, erakutsi ; ezagutarazi, eskaini, aurkeztu, azaldu ; ostentare jugula gladio,ezpatari lepoa eman ; itxuratu, harro erakutsiOstentum, i, n. agerkunde, agerraldi, agerpen ; izukari, mirari ; sinetsezin1. Ostentus, a, um, ostendo pi.2. Ostentus, us, m. agerketa, erakustaldi ; ezaugarri, argibide ; lilura, handikeria, huskeriaOstia, ae, f. Ostia, Tibro uhobiko kaiaOstiarium, ii, n. ate zergaOstiarius, ii, m. atezainOstiatim, adb. atez ateOstiensis, e, Ostia-, OstiakoOstiolum, i, n. atetxoOstium, ii, n. sarrera, sarbide, sargu ; ostia portus, kai sarrera ; ostia fluminis, uhobiaOstracismus, i, m. herbeste, atzerriOstracium, ii, n. onis, sardonizeOstrea, ae, f. txirla, maskor, ostraOstrearium, ii, maskortegi, txirlatoki, ostratoki261

Ostreatus, a, um, gogor, txirlantzekoOstreum, i, n. ostra, txirla, maskorOstrifer, fera, ferum, txirlahazle ; txirladun, txirlatsuOstrinus, a, um, gorribeltz-Ostrum, i, n. gorribeltz ; gorribelzjantzi, jantzigorriOsurus, a, um, odi p. geroaldi, higuintzaileOtior, aris, ari, dep. intr. lana utzi, oporregin, astidun izan ; atseden hartu, langabe izanOtiose, adb. alfer, langabe ; gozoki, axolagabe, gustuan, lazokiOtiosus, a, um, astidun, astitsu, langabe ; lo ; geratua, bare, axolagabe ; buruaren jabe ; ezaxol ; alferreko, hutsOtis, idis, f. basoilo, larroiloOtium, ii, n. atseden, asti, hutsarte ; habere otium faciendi edo ad faciendum, zerbait egiteko astia izan ; gudu geraketa,bake, zorion, lasaitasunOvatio, onis, f. txaloaldi, txaloketa (ardi bat bakarrik eskaintzen zen))Ovatus, a, um, arraultzantz, burluz, luzaranOviarius, a, um, ardi-, ardiaren, ardienOvicula, ae, f. arditxoOvidius, ii, m. Obidio, olerkari latindarOvile, is, n. artegi ; Martitz zelaiko esparruOvillus, a, um, ardi-Ovis, is, f. ardiOviparus, a, um, erruleOvo, as, are, intr. goretsia izan ; harro izan, harrotu, alaide izan,Ovum, i, n. arraultze ; ovum gignere, errun ; esse tam similem alicui quam ovum ovo ; norbaiten hain iduriko izan nolaarraultzea arraultzearen, norbaiten irudiko izan arraultzea arraultzearen bezainbatOxymeli, itis, n. eta Oxymel, mellis, n. ozpinezti262

PPabularis, e, hazkurri-, hazkurriko, bazka-, bazkakoPabulatio, onis, f. alaketa, larraketa ; bazkaketa, bedaketaPabulator, oris, m. bazkazain ; geinatzaile, hazlePabulatorius, a, um, bazka-Pabulor, aris, ari, dep. intr. bazkatu, larratu ; bazkaketa eginPabulum, i, n. hazkurri, janari, bazka, belar ; jatekoPacalis, e, bake-, bakezko, baketiar, baketsu, gozo, otzanPacator, oris, m. bakezale, bakegilePacatus, a, um, paco pi. ; adj. baketua ; bare, eme, otzanPace, pax abl. s.Pacifer, fera, ferum, bakezale, bakegilePacificatio, onis, f. baketze, bakealdi, bakerazpenPacificator, oris, m. bakegile, bakerazle, arartekariPacificatorius, a, um, bakezko, baketiarPacificatus, a, um pacifico eta pacificor pi. ; baketua, eme, otzanPacifico, as, are, intr. baketu, bakea egin ; bakeaz mintzatu ; ematu, eztituPacificor, aris, ari, dep. intr. bakea eginPacificus, a, um, bakezale, baketiar, bakezkoPacis, pax gen.Paciscor, eris, i, pactus sum, dep. intr. tr. itundu, hitzartu ; pactum est ut…erabaki zuten ; pascisci de mercibus, topatuPaco, as, are, tr. baketu, adiskidetu ; menperatu, nausituPacta, ae, f. emaztegai, emaztePactio, onis, f. itun, hitzarmen, antolamendu ; pactionem facere, itundu ; zergaitun ; geldiune, menperatzePactolus, i, m. Paktolo, urre hareaz beterik zagon ibaiaPactor, oris, m. itun egile, antolatzailePactum, i, n. itun, hitzarmen, antolamendu ; pactum infirmare, ituna hautsi, hitza jan ; era, bide (abl. bakarrik), quo pacto,nola ?1. Pactus, a, um, paciscor pi. ; itun egina, hitzartua ; pactus nuptius filiae cum, -ti alaba ezkontzeko hitzemana ; itundua,erabakia, hitzartua, hitzemana, ezkongai ; Turnus, cui Lavinia pacta fuerat, Labinia ezkontzeko hitzemana zitzaion Turnus2. Pactus, a, um, pango pi.3. Pactus, i, m. ezkongai, senargaiPadus, i, m. Pado, Italiako ibaiPaean, anis, m. Paean, Apoloren izengoitia ; paean, jainkoen eta bereziki Apoloren ohoretato abestiPaedagogium, ii, n. esklabo gazteen ikastegi ; ikasleakPaedagogus, i, m. haurzain, emezain, aitzindari, zuzentzaile ; sasijakintsuPaedor, oris, m. zikintasun, kirats, keruPaene, adb. ia, nonbait horPaeninsula, ae, f. lurbeso, lurmuturPaenitendus, a, um, paenitet aditzadj. damugarri, atsekabegarri, negargarriPaenitens, entis, paenitet po.Paenitentia, ae, f. damu, urriki, nahigabePaenitet, ere, uit, imperts. damutu, urrikitu ; paenituit eos proditionis, ihes egin zutelakotz damutu ziren ; atsekabetu,nahigabetu ; kexatu ; paenitebat eos suscepti belli adversus …, …-n aurka gerra abiatu zelakoz atsekabetuak zaudenPaenula, ae, f. penula, soingaineko txanodunPaenulatus, a, um, penulaz estaliaPaeonia, ae, f. Peonia, Mazedoniako eskualde1. Paeonius, a, um, Peoniatar-2. Paeonius, a, um, Peon- (Apolo-) ; sendagarri ; osasungarri, sendatzekoPaetulus, a, um, betokertxo, ezkeltxoPaetus, a, um, betokertxo, ezkeltxo1. Paganus, a, um, baserri-, baserriko ; baldres, trauskil, gisagabe2. Paganus, i, m. baserritar, nekazariPagatim, adb. baserriz baserriPagella, ae, f. orrialdePagina, ae, f. papirus orria, orrialde ; idazki, liburu, gutunPaginula, ae, f. orrialdetxoPagus, i, m. herri, eskualde, herrialdePala, ae, f. haitzur, matraza ; eraztunbegiPalaestina, ae, eta Palaestine, es, f. PalestinaPalaestinus, a, um, Palestina-, Palestinako ; iz.mpl. palestinatarrak263

Palaestra, ae, f. borrokatoki, gimnasitoki ; borroka, gimnasia ; akademia, ikastegi ; ikasgaiakPalaestrica, adb. gimnasia, soinketaPalaestrice, adb. borrokariantzoPalaestricus, a, um, gimnasi-, gimnastiko ; palaestricus (magister), gimnasirakaslePalaestrita, ae, m. gimnasirakaslePalam, adb. agerian, denen jakitean ; in forum palam, enparantzaren erditan ; argiki, argi eta garbi ; aurretitz (abl.), palamomnibus, denen aurreanPalatinus, a, um, Palatino-, Palatinoko ; Zezaren jauregikoPalatium, ii, n. Palatino, Erromako mendia ; Zezaren jauregiaPalatum, i, n. aho sabai ; gozo ; gose1. Palatus, a, um, palo pi. ; zurkaizdun2. Palatus, a, um, palor pi. barreiatua, alderrai3. Palatus, i, m. aho sabai ; gozo ; gosePalea, ae, f. lastoPalear, aris, n. girgilo, kokospePalearia, ium, npl. lasto sabaiPaleatus, a, um, lastotsu, lastodun ; paleatum ludum, lur eta lastoPales, is, f. Pales, artzainen jainkosaPalilia, ium edo iorum, npl. Paliliak, Palesen jaiak (apirila 25.)Palilis, e, Pales-, PalesenPalimpsestus, i, m. pergamu, berridazteko ezabatuaPalitor, aris, ari, dep. alderrai ibili, noragabe ibiliPaliurus, i, m. lapar, lahar, kapar, naharPalla, ae, f. soineko zabal, soingaineko, beroki ; kaputxina ; musikarien … jantzi luze ; oihal, zurpetaPallacana, ae, f. porrutipulaPalladium, ii, n. Paladio, Palasen itxura, Troaseko zaintzaileaPalladius, a, um, Palas-, PalasenPallantias, adis, f. Aurora, Palas gizandiaren ondokoPallantis, idis, f. Aurora, Palas erraldoiaren ondokoPallantius, a, um, Palas-, Palasen ; Pallas heros, EbandroPallas, adis eta ados, Palas edo Minerba, jainkosa ; Palladis ales, hontza ; Palladis arbor, olibondoa ; Paladio, Palasenitxura ; olio, oliba, olibondoPallens, entis, palleo po. ; zurbilgarriPalleo, es, ere, ui, tr. intr. zurbildu, zurbil izan, histu ; pallet dies, eguna histen daPallesco, is, ere, pallui, intr. zurbildu, margogabetu ; histuPalliatus, a, um, soingaineko grekoaz jantziaPallidus, a, um , zurbil, hits, horiska ; zurbilgarriPalliolatus, a, um, txanodunPalliolum, i, n. txano, berokitxoPallium, ii, n. soingaineko, beroki ; hiljantzi, hilmihise ; ohestalkiPallor, oris, m. zurbiltasun, histasun ; margo zurbil, goibelPallula, ae, f. berokitxoPalma, ae, f. esku ; eskupe, ahur ; atzapar palmantzeko ; arraun ; palmondo, datil ; garaileen abarra, garaipen ; palmamferre, garaituPalmaris, e, palma- ; palmadun ; palmagarriPalmarius, a, um, palma- ; palmadun ; palmagarriPalmatus, a, um, palmantzeko ; abarrez apainduaPalmes, itis, m. aihen ; adar, abarPalmetum, i, n. palmadoi, palmadi1. Palmeus, a, um, palma-, palmazko2. Palmeus, a, um, zehe bat luze, arra bat luzePalmifer, fera, ferum, palmadun, palmatsuPalmiger, gera, gerum, palmadunPalmipedalis, e, oinbete eta zehe bat luze edo gora1. Palmipes, edis, oinpalmadun2. Palmipes, edis, oinbete eta zehe bat luze edo goraPalmo, a, are, tr. zurkaiztuPalmosus, a, um, palmatsuPalmula, ae, f. esku ; eskupe, ahur ; arraun ; datilPalmus, i, m. arra, zehe ; eskuzabaltasun, eskuloditasunPalmyra, ae, f. Palmira, hiriPalo, as, are, tr. zurkaiztuPalor, aris, ari, dep. intr. alderrai ibili, noragabe ibili ; barreiatuPalpatio, onis, f. hunkitze, laztanPalpebrae, arum, fpl. betazalakPalpitatio, onis, f. ; Palpitatus, us, m. pilpira264

Palpito, as, are, intr. higitu, dardaratu ; pilpiratu1. Palpo, as, are, tr. unkitu, ukitu ; eskutatu ; bailakatu, ferekatu2. Palpo, onis, m. bailakariPalpor, aris, ari, dep. ferekatu, bailakatuPalpum, i, n. fereka, bailakaPalpus, i, m. fereka, bailakaPaludamentum, i, n. soldado beroki, general berokiPaludatus, a, um, soldado berokidunPaludis, palus 2. gen.Paludosus, a, um, aintzira-, aintziratsuPalumba, ae, f. usoPalumbes, is, m. f. uso ; gazte maitati, maitalari ; musututsPalumbulus, i, m. gazte maitati1. Palumbus, a, um, uso-2. Palumbus, i, m. uso ; gazte maitati ; musututs1. Palus, i, m. zurkaitz, kolte, habe, haga2. Palus, udis, f. aintzira, urtokiPaluster, tris, tre, aintzira-, aintziratsuPalustria, ium, npl. aintzirakPampinaceus, a, um, aihen-, aihentsu ; ardo-, mahasti-Pampinarius, a, um, oso aihendunPampinatio, onis, f. aihengarbiketaPampinator, oris, m. aihengarbitzailePampineus, a, um, aihen-, aihentsu ; ardo-, mahasti-Pampino, as, are, tr. aihena garbituPampinosus, a, um, oso aihentsu, hostodunPampinus, i, m. begi, kima, muskil ; aihenPan, Panos, m. Pan, artzainen jainkoaPanacea, ae, f. ; Panaces, is, n. orosendakiPanaricium, ii, n. erpuruko, itzemin, zolduPanarium, ii, n. oraska ; zare, otarrePanathenaica, npl. ; Panathenaici, mpl. orum, panatenaikoak, Atenaren jaiakPanax, acis, f. orosendakiPanchaeus, a, um, Pankaia-, Pankaiako, Arabia- ArabiakoPanchaia, ae, f. Pankaia, Arabiako eskualde, itsensuz aberatsPanchaicus, Panchaius, a, um, Pankaia-, Pankaiako, Arabia-, ArabiakoPanchrestus, a, um, orokor, orotako (sendagailu)Pancratiastes, ae, m. Pankratiastes, borroka eta ukabilka atletaPancratium, Pancration, ii, n. pankrazio (borroka eta ukabilka)Pandataria, Pandateria, ae, f. Pandataria, atzerri uhartea1. Pando, as, are, tr. makurtu, okertu ; intr. etzan2. Pando, is, ere, pandi, pansum eta passum, tr. hedatu, zabaldu ; pandere vela orationis, mintzatzeko indar bildu ; pandereviam, bidea zabaldu ; ezagutarazi, erakutsi, agertu, esan ; pandere fata, jinbeharrak ezagutaraziPandora, ae, f. Pandora, Bulkainek egin eta antze guztiak zituen emazteaPandus, a, um, makur, okerPanegyricus, i, m. goratzarre, gorespen ; Panegirikoa, Isokratesen liburuaPanes, um, mpl. Panesak, baserriko jainkoakPango, is, ere, pepigi, pactum, tr. sartu, pangere clavum, iltzea sartu ; ondu, idatzi, esan, abestu, ospatu ; pangere poemata,olerkiak ondu, idatzi ; itundu, hitzeman ; pacem pepigere, bakea egin zuten ; obsides dare pepigerunt, bahien emateahitzeman zutenPanhormos…ik. panormosPanicum, i, n. urri, hagana (landare)Panificium, ii, n. okintza, ogiketa ; ogi, arroskila, gozopilPanis, is, m. ogi ; panis siligineus, pulcherrimus, ogi zuri ; panis secundus, secundarius, etxogi ; panis, cibarius, plebejus,sordidus, zanpor, biandaPanniculus, i, m. tzarpa, piltzar, xirxika, tarratada, oihal puskaPannonia, ae, f. Panonia (Hongria)Pannonicus, Pannonius, a, um, PanoniakoPannonis, idis, f. panoniarsaPannosus, Pannuceus, a, um, pildatsu, zarpail, zirtzil, zarpatsu, pedatxatuaPannulus, i, m. Pannus, i, m. pedatxu, oihal puska, peza ; jantzi ; pilda, piltzar, zarpa ; herskailu, lokailu ; eskuzapi ;haur oihal, xatar, troxaPanormitanus, a, um, PanormokoPanormos, f. ; Panormum, n. ; Panormus, i, f. Panormo (Palermo, Sizilian ; beste hiri batzu)Pansus, pando 2. pi.Panthera, ae, f. lehoinabar265

Pantherinus, a, um, lehoinabar- ; tantotua, zipriztindua ; maltzurPantices, um, mpl. sabel, gilbor, zorroPantomima, ae, f. keinularisaPantomimicus, a, um, keinuketa-Pantomimus, i, m. keinuketa ; keinulariPapae, harridura. ala ! oi ! ai ! ene !Papaver, eris, n. lo belarPapavereus, a, um, lo belar-Paphiacus, Paphius, a, um, Pafoseko, Benus-, BenusenPaphlago, Paphlagon, onis, m. paflagoniarPaphlagonia, ae, f. Paflagonia, Asia txikiko lurraldeaPaphos, Paphus, i, f. Pafos, Xipreko hiriaPapilio, onis, m. pinpilinpausa, tximiletaPapilla, ae, f. bular, titi, ugatzPa(p)po, as, are, tr. janPapula, ae, f. pikortaPapyraceus, a, um, papiro-, zume-Papyrifer, fera, ferum, papirotsu, papirodunPapyrum, i, n. ; Papyrus, i, f. papiro, Egiptoko zume ; orri, orrialde, eskutitz1. Par, paris, berdin, antzeko, kideko, erako ; paria facere cum aliquo, norbaiti ordaria eman ; par proelium, guduondoriogabe ; -kide ; aurkari, lehiakide ; par oneri tanto sustinendo, halako zamaren jasateko indartsu ; duo juvenes aetatepares, bi gazte adin bereko, adinkide ; biko, bikote, bikoitz ; paribus nitens alis, hego biko batez eutsia ; egoki ; par est,egoki da ; izenkide2. Par, paris, n. bikote, pare ; iz.m.f. lagun ; senar, emazte ; ar, emeParabilis, e, eskuragarriParadoxon, i, n. ustegabekeria, gezurrantzParallelus, a, um, biki, elkarrezinParalysis, is, n. elbarritasunParalyticus, i, m. elbarri, elbarrituPararius, ii, m. bitarteko, arartekariParasanga, ae, m. parasanga, Persiako neurri (5 km)Parasita, ae, f. bizkarroi (emakumea)Parasitatio, onis, f. goresmen, goraipamen ; bizkarroikeriaParasiticus, a, um, bizkarroi-Parasitor, aris, ari, dep. intr. –n bizkarroi izanParasitus, i, m. bizkarroiParastas, adis, f ; Parastates, ae, m. ; Parastatica, ae, f. habe, harrabe, zutabeParate, adb. landuz, arretaz ; jakitezParatio, onis, f. antolaketa, antolamendu ; eskurapen1. Paratus, a, um, paro pi. adj. gertu, prest, eskutik eskura (dirua) ; habebat paratum quid responderet, bazakian zererantzun ; aberats ; -dun, -tsu, dundu ; antzetsu ; erabaki ; ita natura paratum est ut…zuzen da…, egoki da… ; eskuratua,erosia2. Paratus, us, m. antolaketak, aparailu, ospe, handikeriaParca, ae, f. Parka, Adurra, Halabeharra ; Parkak, Infernuetako jainkoakParce, adb. zikoizki, urriki ; neurriz, gutxi, gutxitanParcimonia, ik. parsimoniaParcitas, atis, f. eskasia, murriztasunParco, is, ere, peperci edo parsi, parsum, intr. tr. bazterrera eman, aurreratu, aurreztu ; parcere impensae, ez xahutu ;parcere tempori, astia hartu ; non parcere labori, beretik eman ; baztertu, saihestu, utzi ; parce jactare, ez dezala goraipa ;parce lamentis, intziriak geldi, isil ; antolatu, axolatu, neurritu ; parcere subjectis, menpekoentzat izan errukiorParcus, a, um, zikoitz, urri, zintzo, zuhur ; parcus vini, ardo gutxi edale ; somni haud parcissimus, lozaku, ohezulo ; txiki,labur, ahul, gutxi ; parcum sal aspergere, gatz gutxi ezarri ; bihozbera, barkaberaPardalis, is, f. lehoinabarPardus, i, m. lehoinabarPareas, ae, m. suge1. Parens, entis, aita, ama, amaso, aitaso, ahaide ; pl. gurasoak ; arbasoak ; egile, sortzaile, eraikitzaile2. Parens, entis, pareo po. ; iz. pl. menpekoakParentalia, ium, iorum, npl. Parentaliak, hilen jaiakParentalis, e, aita-, ama-, guraso-Parento, as, are, intr. ehorzketak egin, hilak ospatu ; mendekatu1. Pareo, es, ere, ui, itum, intr. agertu, ageri izan, nabaritu ; si paret, hala agertzen bada2. Pareo, es, ere, ui, itum, intr. sinetsi, bete ; utzi, jarraitu ; parere tempori, egoeraren arabera ari izanParies, etis, m. horma, murruParietinae, arum, fpl. hondar, zabor, hondarkinParilia, ik. palilia1. Parilis, e, ik. palilis266

2. Parilis, e, berdin, bezalako, antzeko, idurikoParilitas, atis, f. berdintasun ; erkidetasun (gizaki)Pario, is, ere, peperi, partum eta paritum, tr. intr. haur izan, humatu, humea izan, erditu, errun ; cum mula pepererit= behinere ez, inoiz ez ; ekarri, eman, sorrarazi ; parere ficus, piko eman ; asmatu, somatu, egin ; parere verba, hitzak asmatu ;eragin, egin ; parere dolorem, min egin ; parere sibi, bildu, irabazi, izan, eskuratu ; parere sibi gratiam, omen on izan ;parere victoriam ex hoste, etsaia garaituParisii, orum, mpl. paristarrakPariter, adb. berdin, bezala, halaber ; pariter atque edo ac, bezala, bezainbat ; elkarrekin, betanParito, as, are, intr. abiatu, sartu1. Pariturus, a, um, pareo 1. eta 2. p. geroaldia2. Pariturus, a, um, pario p. geroaldiaParius, a, um, Paroseko ; parostar1. Parma, ae, f. parma, erredolatxo biribil2. Parma, ae, f. Parma, hiriaParmatus, a, um, parmadunParmula, ae, f. parma, erredolatxo biribilParnasius, Parnassius, a, um, Parnasoko ; Musa-, MusenParnasos, Parnassos, i, m. Parnaso mendia, Musen bizitokiaParnasus, Parnassus, i, m. Parnaso mendia1. Paro, as, are, tr. antolatu, adelatu, atondu, sailkatu ; parare navem, untzia hornitu ; intr. abiatu ; parare ad iter, bidianabiatu ; bildu, eskuratu, jabetu, erosi ; parare sibi regnum, erregetzaz jabetu ; parare sibi divitias, aberastu2. Paro, as, are, tr. berdinkatu ; -i alderatu, berdinean ipini, eman, ezarri ; banatu, erdibitu3. Paro, onis, m. gudu untzitxo, untziskaParochus, i, m. bidaian magistratuen hornitzaile ; etxeko jaun, mahaijabe, afaltiarPaonychia, ae, f. ertitz, itzeminParonychium, ii, n. ertitz, itzeminParopsis, idis, f. erretilu, azpilParos, i, f. Paros, Zikladoetako uharteParotis, idis, f. belarripeko, belarriondokoParra, ae, f. zorigaiztoko txoriParrhasis, idis, f. Arkadiako ; arkadiatarsa, KalistoParrhasis Arctos edo Ursa, Orgahandi, SeiizarrakParrhasius, a, um, ArkadiakoParricida, ae, m. gurasohiltzaile ; ahaideraile ; Estatuburuhiltzaile ; aberrisaltzaileParricidalis, e, gurasohiltzaile-Parricidium, ii, n. gurasoerahiltza ; ahaiderahiltza, Estatuburuerahiltza ; aberrisalketaPars, paris, f. zati, atal, puska, -ki ; pars tertia, quarta, heren, laurden ; maxima pars hominum, gizon gehienak ; in partepericuli esse, gaizbidean partaide izan ; pars… alii…, batzu…besteak ; pars fugiunt, pars…batzuk ihes egin zuten, besteak,besteek… ; alde, eskualde, toki ; partes caeli quattuor, zeruko lau hegalak ; partes Orientis, sortaldea ; iritzi, aburupen,arreta, oharmen ; omnibus partibus, omni ex parte, in omnes partes, era guztira, gisa guztira, gisa orotara ; aliquid inoptimam partem accipere, zerbait pozik onartu ; pro mea parte, nere aldetik, niketz ; honenbestegarren ; alderdi ; adversapars, aurkako, partes Syllae sequi, tenere, pro partibus Syllae stare, Silaren alderdia hartu ; agiri, paper (antzerki) ; kargu,sail, lan, laguntza ; partes accusatoris subire, zalatzaile saila hartuParsi, parco perf.Parsimoia, ae, f. zuhurtasun, urritasun ; neurri ( hizlari)Parsurus, a, um, parco p. geroaldiaParthenon, onis, m. ParrtenonaParthenope, es, f. Partenope (Napoli)Parthenopeius, a, um, Partenopeko, NapolikoParthi, orum, mpl. partiatarrakParthia, ae, f. Partia, Asiako eskualde, Eufratatik beste aldeanParthicus, Parthus, a, um, partiatar-Particeps, cipis, partzuer, zatidun, erdikide, -kide ; particeps praemiorum, sarikide ; particeps sceleris, gaiztakeriakideParticipialis, e, aditzizen-, aditzizenekoParticipium, ii, n. aditzizenParticipo, as, are, tr. parte hartu, esku hartu, banatu ; erdibitu, erdizkatu ; zatitu ; adierazi, jakinarazi ; participare aliquidcum aliquo, zerbait norbaitekin algarri emanParticula, ae, f. zatitxo, puska, pixka, pitzikaPartim, adb. batzu, batzuk ; partim ex illis negarunt, haietatik batzuk ukatu zuten ; partim …partim…,batzu…besteak… ;batez ere, batik bat, berezikiPartio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. zatitu, puskatu, erditik egin, bereizi, banatuPartior, iris, iri, itus sum, dep. tr. zatitu, zatikatu ; banatu ; partaide izan, barne izan ; zatitua izanPartite, adb. zatituz, sailkatuzPartitio, onis, f. zatiketa, erdibiketa ; banaketa, sailketaPartitus, a, um, partio eta partior pi.267

Parturio, is, ire, ivi edo ii, intr. erditu, haurkatu ; mons parturiebat, mendia haurminetan zagon ; jasan, urduritu, grinatu ;tr. ekoiztu, eman, ekarri, sortu, sorrarazi ; parturire periculum, galbidea sorrarazi1. Partus, a, um pario pi. ; sortua, jaioa ; eskuratua, irabazia ; humatua ; parta (ovis) ardi humedun2. Partus, us, m. haurgintza, erdialdi, erditze ; humealdi, humegintza ; fruituakParum, adb. izena genitiboan ; edo adj., aditz, adberbiorekin ; gutxi, apur, piska bat, eznahiko, ezaski ; parum sapientiae,zuhurtasun gutxi ; parum est, gutxiegi da, ez da askiParumper, adb. apur batez, garai gutxi batez ; aldi batetarakoParunculus, i, m. untzitxoParus, i, f. ik Paros, uharteaParvi, adb. gutxi, apur ; parvi pendere, aestimare, ducere, facere, gutxi balioztatuParvitas, atis, f. txikitasun, urritasun ; ezdeuskeria, garrantzigabe ; ahulduraParvo, adb. berdinketa esanahia ; gutxi, apur ; parvo altiores, goraxeagoak ; parvo praestare, ia nagusitu ; balioa : merke,gutxitan ; parvo post, parvo ante, geroxeago, lehentxeagoParvulum, adb. gutxitxoParvulus, a, um, txiki, txikitxo, xume ; gaztetxo ; ab parvulis, haurtzarotik ; ahul, ezdeus, arinParvum, i, n. gutxitasun ; parvo contentus, aski duenParvus, a, um, txiki, ez heldua, gazte ; parvus Iulus, Iulo gaztea ; a parvis, haurtzarotik ; labur ; parva tempora, aldilaburrak ; ezdeus, baliogabe, xume ; parva pecunia, diru xume ; parva manus, talde xume ; apal, txiro, ahalgabe ; zikoitz,ahul, beldurti ; minor, minimusPasco, is, ere, pavi, pastum, tr. intr. alarazi, bazkarazi, alatu, bazkatu, larrutu ; pascere boves, idiak alarazi ; hazi, hezi,eraiki, sorrarazi, handitzera utzi ; pascere barbam, bizarra utzi handitzera ; ase ; pascere hordeacea farina, garagar irinezhazi ; pascere oculos cruciatu ; oinazetaz begiak ase ; pascentes oves, ardiak alanPascor, eris, i, pastus sum, dep. tr. alatu, bazkatu, larrean ibili ; janPascuum, i, edo Pascua, orum, npl. abelbazka, larre, pentze, zelai, soroPascuus, a, um, larre-, larrekoPasser, eris, m. txolarre, etxetxori ; xabaloi ; ene gaizoaPasserculus, i, m. etxetxoritxo ; ene pottoloPassim, adb. han hor, harat honat, bazter guztietatik ; nahasmahas, ezustean, nolanahiPassum, i, n. mahats idor ardo1. Passus, a, um, pando eta patior pi.2. Passus, us, m ; urrats, oinkada, tranku, ibilketa ; oinarte (m. 1/ 4875)Pastillus, i, m. pastila, hontto ; pilula, pildun ; zerraPastinatio, onis, f. aitzurketaPastinator, oris, m. aitzurtzailePastinatum, (solum), lur aitzurtuaPastinatus, us, m. aitzurketaPastino, as, are, tr. aitzurtuPastinum, i, n. aitzurPastio, onis, f. larrealdi, alaldi ; hazkuntza ; larre, bazkagiaPastor, oris, m. artzai, artzain, -zai, -zainPastoralis, e, artzai-, artzain-Pastoricius, Pastorius, a, um, artzai-, artzain-Pastura, ae, f. alaketa, alaldi1. Pastus, a, um, pasco pi. asea, bazkatua, hazia ; jana, alatua ; pascor. asea, jana2. Pastus, us, m. bazka, janari, geinu ; larre, pentze ; hazkurri (gogoaren)Patavinus, a, um, PatabiokoPatavium, ii, n. Patabio, hiri (Padu)Patefacio, is, ere, feci, factum, tr. ideki, zabaldu (atea) ; patefacere iter in, -rantz bidea zabaldu ; estalgia kendu ; agertu,asmatu, aurkitu ; argitaratuPatefactio, onis f. ezagutaraztePatefactus, patefio pi.Patefio, fis, fieri, factus sum, pas. zabaldua, idekia izan ; agertuPatella, ae, f. aska, azpil zabal (oparientzat) ; platerPatens, entis, pateo po. idekia, zabala, ageria ; hedatua ; agerikoPatentius, adb. agerikiagoPateo, es, ere, tui, intr. idekia izan, eskuragarri, egingarri, iragangarri ; patuit quibusdam fuga, zonbaitek ihes eginzitzakeen ; -n eragipenean izan, menpean izan ; patere morbis, gaixotasunen menpean izan ; zabaldua izan, hedatua izan ;fines in latitudinem decem milia passuum patent, herrialdeak hamar mila oinarte zabal egiten du ; argi izan, nabari izan ;patet (inf.), argi daPater, tris, m. aita ; nagusi ; pater divum edo pater, Jupiter, jainkoen nagusia ; pater patriae, aberriaren aita ; asabak,arbasoak ; senadoreakPatera, ae, f. edontzi ; ontzi (oparietako)Paterfamilias, Parefamiliae, m. etxeko nausiPaternus, a, um, aita- ; aitaren duin, arbasoen gaiPatesco, is, ere, patui, intr. ideki, zabaldu, hedatu ; estalgia kenduPatibilis, e, jasangarri ; minbera268

Patibulum, i, n. urkabe, gurutzePatiens, entis, patior po. jasankor, iraunkor, zail ; patiens inediae, gose jasankor ; patiens laboris, gogor, iraunkor ; amnispatiens navibus, untzibaiPatienter, adb. eramankorki, onartuz, pairakorkiPatientia, ae, f. bati, jasaite, pairamen ; iraupen ; etsipen ; menpekotasun, mendetasunPatina, ae, f. azpil, platerPatior, eris, i, passus sum, dep. tr. pairatu ; iraun, jasan ; pati exsilium, atzerria jasan ; pati aequo animo, isilik jasan ; utzi,onartu, onetsi ; non possum pati ut…ez dezaket onar…Patrator, oris, m. egile, betetzaile, burutzailePatria, ae, f. aberriPatriciatus, us, m. handikitasunPatricida, ae, m. gurasohiltzaile1. Patricius, a, um, handi, duin2. Patricius, ii, m. handikiPatrie, adb. aita gisa, aita bezalaPatrimonium, ii, n. ondare ; aberastasunPatrimus, a, um, oraino aitadunPatrisso, as, are, intr. aita gisa ari izanPatritus, a, um ; aita-, aitarenPatrius, a, um, aita-, aitaren ; guraso-, ondore-, aintzinako ; aberriko, sorterriko ; patrius sermo, ama hizkuntzaPatro, as, are, tr. egin, bete, bukatu, amaituPatrocinium, ii, n. babes, geriza ; auzi laguntza ; laguntza, urgazgoPatrocinor, aris, ari, dep. intr. auzian alde jarri, zaindu, babestuPatrona, ae, f. babestaile (emakumea)Patronus, i, m. nagusi, buruzagi, zaindari ; abokatu ; begirale, euskarri1. Patruelis, e, lehengusu-2. Patruelis, is, m. f. lehengusu (aitaren aldetik)1. Patruus, a, um, osaba- ; murmuzikari, muturri2. Patruus, i, m. osaba ; erasiale, larderiatzailePatui, pateo eta patesco perf.Patulus, a, um, idekia, zabalzabalaPauci, ae, a, gutxi, apur ; iz.pl. jente gutxi ; pauca, gauza gutxiPauciloquium, ii, n. moztasun (hizkera)Paucitas, atis, f. gutxiPauculi, ae, a, txit gutxi, oso apurPaucus, a, um, gutxi, apurPaulatim, adb. geldiro, astiro, emekiPaulisper, adb. arteska bat, apur bat, piska batPaullatim, ik. paulatim…Paulo, adb. apur bat, piska bat ; paulo post, geroxeago1. Paululum, adb. gutxitxo bat, apurtto bat2. Paululum, i, n. gutxitxo, apurttoPaululus, a, um, ondo gutxi, oso txiki1. Paulum, adb. gutxi, apur ; arinki, azaletik2. Paulum, i, n. apur, gutxi, pilistaPaulus, a, um, txiki, gutxi1. Pauper, eris, behartsu, behardun, txiro ; zikoitz, txar ; pauperior, pauperrimus2. Pauper, eris, m.f. behardun, txiroPauperculus, a, um ; behartsu, behardun, urrikalgarriPauperies, ei, f. behartasun , gabeziaPaupero, as, are, tr. txirotu ; biluziPaupertas, atis, f. behartasun, eskasia, gabeziaPausa, ae, f. geldialdi, geraldi, atseden, tregoa, amaieraPausillatim…ik. pauxill…Pauxillatim, adb. astiro, geldiroPauxillisper, adb. apur batez, arte laburrez, desara laburrezPauxillulus, a, um, gutxi, apur1. Pauxillum, adb. gutxi bat, gutxiñi bat2. Pauxillum, i, n. gutxi, gutxiñiPauxillus, a, um, gutxi, apurPavefactus, a, um, izitua, harrituaPavens, entis, paveo po. ukitua ; harritua, izituaPaveo, es, ere, pavi, intr. oso ukitua izan ; izitua izan, harritua izan ; beldurtuPavesco, is, ere, tr. intr. beldurtu, izitu, harrituPavi, pasco eta paveo perf.Pavide, adb. ikara, lotsaz, ahalkez269

Pavidum, adb. ikara, lotsaz, ahalkezPavidus, a, um, oso lotsati, oso ahalketi, txit beldurti,Pavimentatus, a, um, harriztatua, lauzatua, zolatuaPavimento, as, are, tr. tinkatu (lurra) ; berdindu, lautu ; harriztatu, lauzatuPavimentum, i, n. zoladura ; lauzadura ; larrain, zelaiPavio, is, ire, ivi, itum, tr. tinkatu (lurra) ; lautu, zelaituPavito, as, are, intr. izitua izan, harritua izan ; tr. beldurtuPavitus, a, um, pavio pi.Pavo, onis, m. egazteren, paluin (hegazti)Pavonaceus, a, um, nabarPavoninus, a, um, egazteren-Pavor, oris, m. ezinegon, inarrosaldi, durduza ; larritasun, iziduraPax, acis, f. bake, bakealdi ; itun ; pace uti, pacem agitare, pacem exercere, bakean bizi ; pacem configere, pangere, bakeakegin, baketu ; in pace, bakean ; bello ac pace, bakean gerran bezala ; atseden, lasaitasun ; onginahi, babes, baimen ; pacetua, zure baimenarekin ; sine pace tua, zure aitormena gabe ; (harridura) pax !, aski !, xo !Paxillus, i, m. hagatxo, zurkaiztxo ; hesola, kolte ; ziriPeccatum, i, n. abl. peccatu ; huts, oker, gaiztakeria, erru, hobenPecco, as, are, intr. hutsegin, bekatu egin, gaizki egin ; peccare in aliquem, norbaiti huts egin ; hobendun izan, akastunizan ; eskaz izan ; tr. hutsegin, gaintiegin ; multa alia peccat Empedocles, Enpedoklesek beste huts asko egin duPecoris, pecus 1. gen. s.Pecten, inis, m. orrazi, txarrantxa orrazi ; eskuare, arrestelu ; sonuztai ; lira (musika)Pectitus, a, um, pecto pi.Pecto, is, ere, pexi edo pexui, pexum (pectitum), intr. orraztatu, eskuarez garbituPectorale, is, n. bularreko, soinburdinPectoralis, e, bular-, bularrekoPectus, oris, n. bular ; barne, bihotz, gogo ; amare toto pectore, bihotz oroz maitatu ; pectus consulis gerere, kontsularengogoa izan ; indar, adore, kemen, oroitza, oroitzapenPecua, uum, npl. abereak1. Pecuaria, ae, f. (res), hazkuntza2. Pecuaria, orum, npl. abereak ; -alde, saldo1. Percuarius, a, um, abere-, abereen2. Pecuarius, ii, m. hazle, abere jabe ; herri larre etxetiarPecudes, um, pecus 2. pl.Peculator, oris, m. kargudun ohoinPeculatus, us, m. ohointza, bidegabekeriaPeculiaris, e, eskuarte-, eskuarteko ; norberaren, bakoitzarenPeculiariter, adb. bereziki, berarizPeculiatus, a, um, aurreztuz aberastuaPeculiolum, i, n. eskuartetxoPeculiosus, a, um, eskuartedunPeculium, ii, n. jabetasun, jabetza ; aurrezki, eskuarte ; diru, oparitxoPeculor, aris, ari, dep. intr. ebatsiPecunia, ae, f. dirutza, aberastasun, ontasunak ; magnas pecunias facere, aberastu ; diru, txanpon, xehe ; pecunia publica,herrialtxor ; pecunia numerata, pecunia praesens, dirua eskutan ; dies pecuniae, ordainepe, ordainaldiPecuniarius, a, um, diru-Pecuniosus, a, um, aberats ; irabazpideko1. Pecus, oris, talde, saldo (abereak) ; abelxehe, abelarri ; talde, saldo (gizakiak)2. Pecus, udis,f. abere ; ergel, zozoPedalis, e, oinekoko, beserdiko (neurri)Pedamen, inis, n. zurkaitzPedamentum, i, n. zurkaitzPedarius, a, um, pedario, senadore bozketa zuzena bakarrik dutenaPedatu, abl. m. –n oldarrean, alboratzean1. Pedes, pedo 1. subj.oraialdia. ; pedo 2. geroaldia2. Pedes, itis, m. oinezko ; gudutalde oinezkoak ; gizaki xumeak3. Pedes, um, pes pl.Pedester, tris, tre, oinezko, oinkari ; statua pedestris, itxura oinezko ; ordo pedester, gizaki xumeak ; oinezko- ; pedesterexercitus, pedestres, mpl. gudulari oinezkoak ; lur-, lurreko ; pedestria itinera, bide lurrekoak ; pedestris pugna, borrokalurrekoa ; hitz lauko ; pedestris oratio, hitz lauPedetentim, adb. urratsez urrats, geldiro, astiroPedica, ae, f. oinlokarri, behaztopo, lakio, segadaPedicularis, e, eta Pedicularius, a, um, zorri- ; morbus pedicularis, zorrieri1. Pediculus, i, m. oin txiki ; kirten, kider2. Pediculus, i, zorriPedis, pes gen. s. ; pedo 2. ind. or.Pedisequa, ae, f. neskato esklabo270

Pedisequus, i, m. morroi onezkoa, miskandiPeditatus, us, m. gudutalde oinezkoPedites, pedes 2, pl.1. Pedo, as, are, tr. zurkaiztu2. Pedo, is, ere, pepedi, peditum, intr. uzker egin, purrut egin1. Pedum, pes gen.pl.2. Pedum, i, n. makilaPegaseius, Pegaseus, a, um, Pegaso- ; MusenPegasides, um, fpl. MusakPegasis, idis, adj. f. Pegaso-Pegasus, Pegasos, i, m. Pegaso, alegiazko zaldiPegma, atis, n. oholtza ; antzokigailu ; liburutegiPejero, as, are, intr. gezur zina egin, birao eginPejor, us, gen. oris, malus konp. ; gaiztoago, zorigaiztokoagoPejus, male konp. sordei ; gaizkiago ; pejus valere, gaizkiago izan ; gehiago, haboro ; oderam multo pejus hunc, osohiguingarriago nuenPelagicus, a, um, itsaso-, itsasokoPelagius, a, um, itsaso-, itsasoko ; itsasozko ; pelagio cursu , itsasozPelagus, i, n. itsaso ; ur gainezkatuakPelasgi, orum, mpl. greziarrakPelasgicus, Pelasgius, Pelasgus, a, um, greziar, grekoPeleius, a, um, Peleoren, AkileorenPelides, ae, m. Peleoren seme, AkileoPelion, ii, eta Pelios, ii, m. Pelioi, Tesaliako mendiPellacia, ae, f. azpikeria, saldukeriaPellax, acis, gaizto, maltzur, doilor, makurPellecebra, ae, f. lilura, liluramenduPellectio, Pellego ik. perl…1. Pellectus, a, um, pellicio pi.2. Pellectus, ik. perl…Pellex, icis, f. ohaide, ohekide, emaztordePellexi, pellicio perf.Pellicatus, us, m. ohaidekeriaPellicio, is, ere, lexi, lectum, tr. erakarri, bildu, liluratu, gogatu ; amarruz lortuPellicis, pellex gen. s. ; pellicio ind. or.Pellicula, ae, f. azaltxo, larruxehe ; (itxuraz) : pelliculam curare, bereaz axolatuPellio, onis, m. larrugin ; larrusaltzailePellis, is, f. azal, larru ; larrujantzi, larruoinekoak ; larrutxabola ; vivere sub pellibus, larruetxoletan biziPellitus, a, um, larruz jantziaPello, is, ere, pepuli, pulsum, tr. jo, kaskatu ; pellere terram pedibus, oinaz lurra jo, dantzatu ; aurtiki ; bultzatu, bulkatu ;ihes ipini ; haizatu, ohildu, atzerritu, urrundu ; pellere aliquem foro edo ex foro, norbait enparantzatik haizatu, kanporatu ;pellere maestitiam, ilundura baztertu ; ukitu, bihotz erdiratuPelluceo, es, ere, luxi, intr. -tik agertu, distiratu, zulatu ; garden izan, argal izan ; txit dirdiratuPellucidus, a, um, garden, argal ; argi, distiratsuPelopidas, ae, m. Pelopidas, Tebako armada buruzagiPeloponnenses, ium, mpl. peloponesoarrakPeloponnesiacus, Peloponnesius, a, um, Peloponesoko ; peloponesoarPeloponnesus, i, f. Peloponeso, grezia hegoaldianPelops, opis, m. Pelops, Tantaloren semeaPeloris, idis, f. xirlaPelta, ae, f. pelta, erredolatxoPeltastae, arum, mpl. Peltastak, soldado peltadunakPeltatus, a, um, peltadunPeltifer, era, erum, peltadunPelusiacus, a, um, Pelusioko ; pelusioarPelusium, ii, n. Pelusio, Egiptoko hiriaPelusius, a, um, PelusiokoPelvis, is, f. aska ; pazia, pertzPenarius, a, um, janari- ; cella penaria, upategi, sotoPenates, um edo ium, etxejainkoak ; bizitoki, egongiaPendens, entis, pendo eta pendeo po.Pendeo, es, ere, pependi, intr. dilindan egon, txilintxau izan, zintzilikatu ; lotua izan ; pharetra pendebat ab humero, azkonzorroa haren besagainetik dilindan zagon ; pendere de rupe, harkaitzetik zintzilikatu ; adi izan, aditu ; pendere ab orenarrantis, esalea arretaz entzun, esalea erpae aditu ; zemaitu ; moztu, luzatu, auziratu ; urduritu, ezbaikor izan, zalantzatipendere ab aliquo, norbaitez urduritu ; mendeko izan, pendere ex arbitrio alicujus, norbaiten mendeko izan271

Pendo, is, ere, pependi, pensum, tr. haztatu ; aztertu, ikertu, neurtu ; pendere magni, axol handia izan, ordaindu ; penderepoenas, zigortua izanPendulus, a, um, zintzilik, zintzilika, dilindan, dilingo, aldapatsu, maldatsu, patarPene, adb. ik. paenePenelopa, ae, eta Penelope, es, f. Penelopa, Ulisesen emazteaPenes, aurretitz (akus.), -n etxean, baitan, -n eskuetan, -n menpean ; penes se esse, bere onean izanPenetrabilis, e, sarkor, zulagarri ; sarkor, bizi (hotza), hozminPenetrale, is, eta Penetralia, ium, barru, barne, hondo, zola ; saintutegi ; ilunak, izkutuakPenetralis, e, barru, urrun, urruti ; penetrales dii, etxejainkoak ; sarkor, biziPenetro, as, are, intr. tr. sartu, zulatu, barrundu, barneratu ; in templa penetrare, tenpluan sartuPenicillum, i, n. pintzelPenicillus, i, m. pintzelPeninsula, ik. paeninsulaPenis, is, m. buztan, isats1. Penitus, adb. barna, urrun, urrutian ; oso, osoki2. Penitus, a, um, sakon, barru, barna, bazter ; isilPenna, ae, f. hegats ; hegal, hego ; geziPennatus, a, um, hegaldun, hegodunPenniger, gera, gerum, hegaldun, hegodunPenninus, a, um, Penninae Alpes ; Penninus mons, Alpes PeninoakPennipes, edis, zango hegadun ; galtzadunPennipotentes, um, fpl. hegaztiakPensilis, e, zintzilik, zintzilika ; pensilis uva, mahats idor ; gangetan eraikiaPensio, onis, f. pisualdi ; bizisari ; errentak, irabaziak, akuraPensito, as, are, tr. pisatu, aztertu, hausnartu ; ordainduPensiuncula, ae, f. ordaintxoPenso, as, are, tr. pisatu ; aztertu, ikertu, erkatu, alderatu ; pensare malefactis beneficia, gaizkiak eta hongiak alderatu ;ordaindu, berrerosi, sariztatu ; pensare beneficiis beneficia, hongia hongiaren truku ordaindu ; laburtuPensum, i, n. esklabo emakumeak egunean egin behar zuen gerualdia ; eginbide, lan, sailPensus, a, um, pendo pi. adj. onesgarri, baliotsu, bikain ; illi nihil pensi est, ezerez ez du axolikPenula, ik. paenul…Penum, i, n. janari, ano, jatekoPenuria, ae, f. gabezia, eskas ; jateko eskas1. Penus, i edo us, m. f. janari, ano, jateko2. Penus, oris, n. janari, ano, jatekoPependi, pendeo eta pendo perf.Peperci, parco perf.Peperi, pario perf.Pepigi, pango perf.Peplum, i, n. jantzi arin ; jainkoen itxuren oihalPepo, onis, m. meloiPepuli, pello perf.Per, aurretitz (akus.) ; nondik : per forum, enparatzatik ; per domos, etxez etxe ; noiz : per haec, orduan ; per decem annos,hamar urtez ; nola : era, zergatia, tartekoa, bidea : per nuntios, mandatarien bidez ; per vim, ezinbestez, indarka ; perfraudem, iruzurtuz, maltzurkeriaz ; per me factum est ut…, ni nizala medio…, niri esker… ; aukera, aitzakia : per speciem,aitzakian ;-lakoan ; noren : per deos, jainkoen izenean ; elkartua, adjektibo. edo adberbioekin., asko, oso, txit, per brevis, asko labur,labur laburra ; perbonus, bikain ; aditzarekin, osotasun, amaiera, iraupena, ik.peraequo, etb….Pera, ae, f. alportxa, biesak, zakutto,Perabsurdus, a, um, oso zentzugabePeraccommodatus, a, um, oso egokiaPeracer, crie, cre, oso mingots ; oso bizi, oso sarkorPeracerbus, a, um, oso mingots, oso gozagaitzPeracesco, is, ere, cui, intr. oso mingostu, oso garrastu, oso ozpinduPeractio, onis, f. bukaera, amaiera, bururapenPeractus, a, um, perago pi.Peracute, adb. ahots zorrotzez ; oso antzetsukiPeracutus, a, um, txit ozen ; oso antzetsuPeradulescens, entis, gaztetxoPeradulescentulus, i, m. gaztetxoPeraedificatus, a, um, oso eraikiaPeraeque, adb. berdin berdinaPeraequo, as, are, tr. berdindu, lautu ; mailara helduPeragito, as, are, tr. gogor inarrosi ; bortizki zirikatu272

Perago, is, ere, egi, actum, tr. biziro bulkatu ; auziratu, zirikatu ; igaro, iragan, zulatu ; peragere noctem, gaua iragan ;bukatu, burutu, amaitu, bete ; peragere mandata, aginduak bete ; peragere senatum, senatua bildu ; esan, idatzi, aldemintzatu ; res populi romani peragere, erromatar herriaren historia idatziPeragratio, onis, f. ibilaldiPeragro, as, are, tr. intr. ibili, iragan, ikustatu ; sudurra sartuPeralbus, a, um, zuri bizi, zuri zuriaPeraltus, a, um, txit goi, gora goraPeramans, antis, oso maitale, oso maitariPeramanter, adb. oso maitekiPerambulo, as, are, tr. alderrai ibili, iragan, igaro ; txandaka, jarraika ikustatuPeramoenus, a, um, oso gozo, oso atseginPeramplus, a, um, oso zabalPeranguste, adb. oso laburki, oso tinkiPerangustus, a, um, oso hertsi, oso estuPerantiquus, a, um, txit zaharPerappositus, a, um, oso egokiaPerarduus, a, um, oso zail, oso gaitzPeraresco, is, ere, arui, intr. osoki idortu, agortu, lehortuPerargutus, a, um, txit ozen ; bizi, zorrotzPeraridus, a, um, txit idor, lehor, xukuPerarmatus, a, um, ondo armatua, hornituaPeraro, as, are, tr. goldatu, irauli, itzuli ; itsasoz ibili ; marratu, idatziPerattente, adb. txit artoski, osoki ohartukiPerattentus, a, um, oso atzarri, oso erne, oso arretatsuPeracchor, aris, ari, dep. intr. asekeria egin, asekatu, xanfart eginPerbeatus, a, um, oso zorioneko, oso zoriontsuPerbelle, adb. oso ondo, oso ederkiPerbene, adb. oso ongi, gora !Perbenevolus, a, um, oso onginahi, oso xedeonekoPerbenigne, adb. bihozberaPerbibo, is, ere, bibi, tr. hurrupatu ; blaitu, letatu ; ondo gogoratuPerblandus, a, um, txit bera, oso samur, oso gozo ; oso sarkorPerbonus, a, um, bikainPerbrevi, adb. sarrixe, lastertxoPerbrevis, e, oso laburPerbreviter, oso laburkiPerca, ae, f. lutxo, buztanbeltz (arrain)Percalefacio, is, ere, feci, factum, tr. gogor berotuPercalesco, is, ere, lui, intr. oso berotuPercallesco, is, ere, callui, intr. oso gogortu ; barnatik ikasi, sakondu ; ondo jakinPercarus, a, um, oso garesti ; maite maiteaPercautus, a, um, oso zuhur, oso ohartuPercelebratus, a, um, guztiz aipatuaPercelebro, as, are, tr. hedatu, barreiatu, errepikatuPerceler, eris, ere, txit azkar, txit zaluPerceleriter, adb. azkar azkarra, arin arinaPercello, is, ere, culi, culsum, tr. bortizki jo, irauli, lurreratu ; ezereztu, hondatu, aurritu ; percellere hostes, arerioabortizki atzeratu ; oso ukitu , oso inarrosiPercenseo, es, ere, ui, tr. erroldatu, zenbatu ; aztertu ; igaro, iragan, -n gaindi ibili ; alde batetik bestera ikustatuPercepi, percipio perf.Perceptio, onis, f. bilketa, eskuraketa, uzta bilketa ; oharpen, gogarpenPerceptus, a, um, percipio pi.Percido, is, ere, idi, isum, tr. sakailatu ; porrokatu, egotziPercieo, es, ere, eta Percio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. inarrosi, astinduPercipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. bildu, eskuratu, jabetu, hartu ; percipere civitatem, hiritiartasunaz jabetu ; somatu(zentzumenen bidez) : ikusi, entzun, uki… ; ulertu ; ikasi ; jakin ; percipere luctus, atsekabetuPercisus, a, um, percido pi.Percitus, a, um, percieo eta percio pi. ; hukitua, inarrosia ; haserratua, haserrakorPercivilis, e, oso adeitsu, oso lainoPercoctus, a, um, percoquo pi.Percognosco, is, ere, gnovi, gnitum, tr. ondo ezagutu, ondo jakin1. Percolo, as, are, tr. iragazi, irazi2. Percolo, is, ere, colui, cultum, tr. bukatu, bururatu ; apaindu, edertu ; guztiz axolatuPercomis, e, adeitsu adeitsua, laino lainoaPercommode, adb. guztiz egoki ; behar orduanPercommodus, a, um, behar orduko, doi ; oso baliotsu273

Percontatio, onis, f. galde, galdeketa, galderaPercontor, aris, ari, dep. tr. galdetu, galdegin ; bildu (berriak)Percoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. oso erre, oso egosi ; heldu, ondu, zorituPercrebesco, Percrebresco, is, ere, bui edo brui, intr. arrundu, naharotu, ohitu ; aniztu, askotu ; hedatu, arratu, berretuPercrepo, as, are, ui, itum, intr. ozendu, aranatuPercrucio, as, are, tr. asko nekarazi, oinaztatuPercucurri, percurro perf.Perculi, percello perf.Perculsus, a, um, percello pi.Percunctatio…ik. percont…Percupidus, a, um, oso emana, laguntzailePercupio, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. biziki gutiziatu, nahi izanPercuriosus, a, um, txit atzar, txit ernePercuro, as, are, tr. oso sendatu, oso osatuPercurri, percurro perf. edo inf. pas.Percurro, is ,ere, curri eta cucurri, cursum, intr. geratugabe lasterka ibili ; tr. iragan, igaro ; Italiam percurrere, Italiairagan ; so bat egin, gogoratu ; zenbatu, doi doia ukitu ; libri paginas percurrere, orriak aldatuPercursatio, onis, f. iragaitza, iraganaldi ; itzuli, biraPercusio, onis, f. azkar ikusi, so bat eginPercurso, as, are, tr. intr. han hor lasterka ibili ; maiz iraganPercursus, a, um, percurro pi.Percussi, percutio perf.Percussio, onis, f. kaska, tanka, danbada, zarta ; digitorum percussio, eri kaska ; banba ; neurriPercussor, oris, m. joile ; erahiltzaile1. Percussus, a, um, percutio pi.2. Percussus, us, m. joaldi, kaska, danbada, zarta ; venarum percussus, pultsu, pilpiraPercutio, is, ere, cussi, cussum, tr. joz zulatu ; jo, erahil ; percutere securi, lepoa moztu ; dirua kudeatu ; jo (musika) ;itundu ; gogor ukitu (zentzumen, gogo) ; iruzurtu, liluratuPerdecorus, a, um, txit ederPerdelirus, a, um, oso ero, oso zozoPerdensus, a, um, oso lodi, oso tinko, oso laburbilduaPerdicis, perdix gen.Perdidi, perdo perf.Perdidici, perdisco perf.Perdifficilis, e, oso nekagarriPerdifficiliter, adb. oso nekagarriki, oso nekezPerdiligens, entis, oso eraginkor, oso bizkor, oso artatsuPerdiligenter, adb. osoki arduraz, osoki arretazPerdisco, is, ere, didici, tr. barnatik ikasiPerdiserte, adb. elederrez, hitzederrezPerdite, adb. arbuiagarriki, zitalki, doilorki ; biziki, guztiz, txitPerditor, oris, m. hondatzaile, suntsitzailePerditus, a, um, perdo pi. ; galdua, ezereztatua, suntsitua ; gaixo, zorigaiztoko, etsitua ; perditae res, inka txarrean izan ;lizun, doilor, zitalPerdiu, adb. luzaz, luzaroPerdius, a, um, egun osorokoPerdiuturnus, a, um, luzazko, luzarokoPerdives, itis, guztiz aberatsPerdix, icis, m. f. eperPerdo, is, ere, didi, ditum, tr. galdu, galarazi, suntsitu, hondatu ; xahutu ; perdere oleum et operam, denbora galdu,galtzaile izan (H.h. olioa eta nekea galdu) ; usteldu, lizundu ; perdere liberos, haurrak galdu, hiltzen ikusiPerdoceo, es, ere, cui, ctum, tr. osoki irakatsiPerdoctus, a, um, perdoceo pi. guztiz jakintsuPerdolesco, ere, lui, intr. min bortitza izanPerdolet, uit edo itum est, inperts. tandem perdoluit, azkenean min izan zuenPerdomitus, a, um, perdomo pi.Perdomo, as, are, ui, itum, tr. oso menperatu, oso nagusitu ; oratu ; arindu, harrotu (lurra)Perdormisco, is, ere, intr. lozorroa egin, lo gogorra eginPerduco, is, ere, duxi, ductum, tr. bazterrera eraman, lagundu ; perducere ad aliquem, norbaitengana eraman ; luzatu,helarazi ; perducere fossam ad montem, erretena mendiraino luzatu ; bildu, sinestarazi, erakarri ; perducere in sententiam,bere iritzira erakarri ; gantzutu, estaliPerducto, as, are, tr. iruzurtu, liluratuPerductor, oris, m. iruzurtzaile, liluratzaile, eginbidetik baztertzailePerductus, a, um, perduco pi.Perdudum, adb. aspaldidanik, aspalditikPerduellio, onis, f. aginpideariko jazarpen ; herri saldukeria274

Perduellis, is, m. etsaiPerdulcis, e, oso eztiPerduro, as, are, intr. iraun, luzatu, jarraituPerduxi, perduco perf.Peredo, is, ere, edi, esum, tr. klukatu, irentsi, osorik jan ; higatu, endurtuPeregi, perago perf.Peregre, Peregri, adb. atzerrian ; kanpotik, atzerritikPeregrinabundus, a, um, arrotzibilkor ; bidez bide ibiltzailePeregrinatio, onis, f. atzerrialdi, arrotzaldi ; bidealdi, joanaldiPeregrinator, oris, m. bidelari, ibilkariPeregrinatus, a, um, peregrinor pi. ; bidaiaz joana ; bertan ezPeregrinitas, atis, f. arroztasun ; mintzaera, itxura, usantxa ; arrozmintzo, arrozperdoPeregrinor, aris, ari, dep. intr. atzerrian ibili ; atzerrian egon ; bidealdi luzea egin ; bidez bide ibili, haizepaiten ari izan ;arretagabe izan1. Peregrinus, a, um, arrotz-, atzerri- ; hasiberri2. Peregrinus, i, m. arrotz, ez erromatar hiritarPerelegans, antis, dotore, apain, sotil, ximenPereleganter, adb. apainki, sotilki, ximenkiPereloquens, entis, txit hizlari, txit mintzalariPeremi, perimo perf.Peremptus, Peremtus, a, um, perimo pi.Perendie, adb. etziPerendinus, a, um, biharamunagoko (iragana), etzidamuko (geroa) ; perendinus dies, biharamunago ;Perennis, e, urteroko, iraungarri, betiko, taigabeko ; agorrezin ; geldi, higiezin, aldaezin, iraunkorPerennitas, atis, f. epe, betitasun, betieraPerenno, as, are, intr. urtea iraun ; iraun, betikotuPereo, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. iragan ; hil, zendu, galdu ; perire ab aliquo, norbaiten eskuz hil, norbaitegatik hil ;endurtu, ahuldu, esmeriatu ; erre ; bukatu, suntsitu, hondatu ; pereunt nives, elurra hurtzen da ; gaizki erabilia izan,ondoriogabe izan ; opera nequidquam periit tua, alferretan nekatu haiz ; kendu ; tr. maitemin izanPerequito, as, are, intr. han hor zaldiz ibili ; tr. zaldiz iraganPererro, as, are, tr. alderrai ibili, igaro ; iraganPereruditus, a, um, txit jakintsu, txit jakitunPeresus, a, um, peredo pi.Pereuntis, periens gen. s., pereo po.Perexcelsus, a, um, gora goraPerexcrucio, as, are, tr. oinazetuPerexigue, adb. gutxitxoPerexiguus, a, um, apurtxo, urritxo, gutxitxo ; txikitxoPerexilis, e, mehatxo, txar txar, txarñiPerfabrico, as, are, tr. oso iruzurtu, oso liluratuPerfacete, adb. oso bitxiki, jostazPerfacetus, a, um, bitxi, zirtolari, jostariPerfacile, adb. oso errazki, ehiki ; oso gogotik, oso pozikPerfacilis, e, txit erraz, txit ehi ; oso etorkor, oso amorregilePerfacundus, a, um, txit hizlari, txit mintzalariPerfamilaris, e, -i zinez atxikia, lotua ; adiskideminPerfeci, perficio perf.Perfecte, adb. osoro, osoki, ezinobeto, oso ederki, guztizPerfectio, onis, f. amaiera, bururapen ; bikaintasun, zintzotasunPerfector, oris, m. bururatzaile, betetzaile ; bikaintzailePerfectrix, icis, f. bururatzaile (emakumea)Perfectus, a, um, perficiio pi. ; adj. bikain, egina, onbete, bete, ezinobePerferens, entis, perfero po. ; adj. jasankor ; perferens injuriarum, irain jasankorPerfero, fers, ferre, tuli, latum, tr. eraman, ekarri ; perferre litteras, gutuna eskura eman ; berri eman, jakinarazi ; perferturad me (inf.), jakiten dut … ; amaitu, bukatu, igaranarazi, onararazi (legea) ; inceptum laborem perferre, hasi lana bururatu ;jasan, pairatu ; perferre famem, gosea eutsiPerferus, a, um, oso basatiPerficio, is, ere, feci, fectum, tr. amaitu, bukatu, bururatu ; arretaz egin ; bikaindu ; vasa perficere, ontziak apaindu ;perficere opus, lana bukatu ; ut + subj. : ahaleginak egin, lortu ; norbaiten hezkuntza, ikaskuntza amaitu ; lixeritu ; egunajarri, egunkina ezarri ; decem perficere annos, hamar urte egunkituPerfide, adb. maltzurki, azpikerizPerfidelis, e, txit hitzeko, txit ziurPerfidia, ae, f. saldukeria, azpikeria, maltzurkeriaPerfidiose, adb. maltzurki, saldukerizPerfidiosus, a, um, saltzaile, maltzur, hizjalePerfidum, adb. maltzurki275

Perfidus, a, um, maltzur, hizjale, saltzailePerfinio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. amaitu, bukatu, bururatuPerflabilis, e, haizemaile, aireztatuaPerflagitiosus, a, um, lotsagarri, ahalkegarriPerflatus, us, m. haizePerflo, as, are, tr. intr. taigabe haize egin, bortizki ufatu, bere haizeaz inarrosiPerfluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. jario, isuri ; galdu ; herrestatuPerfodio, is, ere, fodi, fossum, tr. zulatu, induzkatuPerforo, as, are, tr. zulatuPerfossus, a, um, perfodio pi.Perfractus, a, um, perfringo pi.Perfregi, perfringo perf.Perfrequens, entis, guztiz jendeztatua, txit asko ; mukuru, bete beteaPerfrico, as, are, cui, catum edo ctum, tr. luzaz igurtzi ; perfricare os, lotsa oso galduPerfrictio, onis, f. karraka, zarrasta ; gorputz osoko dardara, ikaraPerfricui, perfrico perf.Perfrigesco, is, ere, frixi, intr. hoztu ; hotz hartuPerfrigidus, a, um, oso hotz, hotz hotzaPerfringo, is, ere, fregi, fractum, tr. hautsi, puskatu, irauli, garaitu, suntsituPerfrio, as, are, tr. puskatu, xeheki, marruskatu, irinduPerfrixi, perfrigesco perf.Perfructus, a, um, perfruor pi.Perfruor, eris, i, fructus sum, dep. oso gozatu, atsegin oso hartuPerfudi, perfundo perf.Perfuga, ae, m. iheslari, arrentzaile ; iheskari, saltzailePerfugio, is, ere, fugi, intr. aterbetu, gerizatu ; ihes joan, etsaiarengana bildu ; argudiatu, -rantz joPerfugium, ii, n. aterbe, babes, gerizaPerfunctio, onis, f. ariketa, ekitaldiPerfunctus, a, um, perfungor pi. ; oso bete duen (egitekoa) ; gozatu duen ; pasiboan ; bete, jasanPerfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. -ra isuri ; busti, ureztatu, blai egin ; sudore perfundi, izerdi lapa izan ; estali ; margotu ;perfundere auro, urreztatu ; perfundere aliquem studiis, norbait azaletik irakatsi ; egin, bete, perfundere aliquem timore,norbait beldurrez betePerfungor, eris, i, functus sum, dep.intr. bete (eginbidea) ; jasan ; bukatu, perfungi rei publicae muneribus, herrikokarguak bukatu ; gozatuPerfuro, is, ere, intr. haserre izanPerfusio, onis, f. bustialdi, ureztapenPerfusus, a, um, perfundo pi.Pergama, npl. Pergamo, Troiako goihiriaPergameus, a, um, Pergamoko, TroaikoPergamum, i, n. Pergamo, TroiaPergamus, i, m. Pergamo, TroiaPergaudeo, es, ere, intr. guztiz alaitu, guztiz bozkariatuPergnarus, a, um, ondo jakile, ondo jakindunPergo, is, ere, perrexi, perrectum, tr. intr. aurrerantz joan, aurrerantz jo ; pergere in Galliam, Galiarantz jo ; jarraitu,jarraiki, heldu ; iraun (+ inf.)Pergracilis, e, mehetxo, meheini, zehetxo, zeheiniPergraecor, aris, ar, dep. intr. oturruntz egin, xanfart eginPergrandis, e, guztiz handi ; pergrandis natu, adin handikoPergratus, a, um, oso atsegingarri, oso atseginkorPergravis, e, txit astun, txit pisudun ; oso garrantzitsuPergraviter, adb. zorrotz zorrozki, oso itsuskiPergula, ae, f. parra, mahatsare ; seaska ; balkoi, aldamioPerhaurio, is, ire, hausi, haustum, tr. oso hustu ; perhaurire auribus, oso adi izanPerhibeo, es, ere, ui, itum, tr. esan, aipatu ; eman, hornitu, dunduPerhiemo, as, are, intr. negua iraganPerhonorifice, adb. ohorezki, omenezPerhonorificus, a, um, goragarri, omenezko, ospagarri ; arretatsu, begirunezkoPerhorreo, es, ere, tr. txit beldurtu ; intr. harrotu ; laztuPerhorresco, is, ere, horrui, intr. guztiz dardaratu ; jazarri ; laztu, izutu ; tr. gorrotatu, higuindu ; beldurtuPerhorridus, a, um, latz, itsusi, izugarri, lazgarriPerhumaniter, adb. oso gizonki, oso gizabidezPerhumanus, a, um, txit errukior, txit bihozberaPericles, is, edo i, m. Perikles, atenastar ezagunaPericlitatio, onis, f. saio, entsegu, abiamenPericlitatus, a, um, periclitor pi ; saiatua, atrebitua, ausartua276

Periclitor, aris, ari, dep. tr. intr. saiatu, entseatu, abiatu, eginahalak egin ; periclitari omnia, eginahalak oro egin ;arriskatu, galbidean ezarri, galbidean jarri ; periclitari vita, hiltzeko menean izan, hiltzeko zorian izanPericlum, i, n. ik. periculumPericulose, adb. arriskuz, galbidean, galtzorianPericulosus, a, um , galgarri, galbidetsu, galbidezkoPericulum, i, n. saio, gertakari, abiamen, ikertzapen ; sui periculum facere, bere indarrak ikertu ; galbide, gaizbide ;periculum adire edo suscipere, galbideari buru eman ; alicui periculum inferre, norbait galbidean jarri ; esse periculo edo inpericulo, galbidean izan ; kinka txar ; auzi, salaketa, erabakiPeridoneus, a, um, oso egokiPeriens, pereuntis, pereo po.Perii, pereo perf.Perillustris, e, oso ezaguna, oso aipatuaPerimbecillus, a, um, guztiz ahulPerimo, is, ere, emi, emptum edo emtum, tr. suntsitu, hondatu, ezereztatu, ezabatu ; hil, erahilPerinanis, e, oso hutsPerincertus, a, um, oso zalantzazkoPerincommode, adb. desgarai, desordu, destenorePerincommodus, a, um, txit eragabe, oso ezegokiaPerinde, adb. berdin, orobat ; perinde ac edo atque, hala, halaber ; perinde tanquam, perinde ac si edo quam si, hala balitzPerindigne, adb. haserre handizPerindulgens, entis, oso urrikalkor, oso errukior, oso bihozberaPerinfamis, e, aipu txarrekoPerinfirmus, a, um, guztiz ahulPeringeniosus, a, um, oso burudun, oso asmakorPeringratus, a, um, txit eskergabe(ko)Periniquus, a, um, oso zuzengabe(ko) ; oso samur, oso eskergaixtoPerinsignis, e, ospatsu, aipatu, izendun, omen handiko ; harroputz, handiusPerinvisus, a, um, asegarri, gorrotagarriPerinvitus, a, um, gogoz kontrako, gogoz gaindikoPeriodus, i, f. epe, aldi, garai ; esaldi, esaeraPeripatetici, orum, mpl. Peripatetikoak, Aristotelesen ikasleakPeripetasma, atis, n. zurpeta, alfondraPeriphrasis, is, f. zeharritz, itzulinguruPeriratus, a, um, guztiz haserrePeriscelis, idis, f. aztun baliotsu emakumeen orkatila ondoanPerisse, ik. periissePeristroma, atis, n. ohestalkiPeristylium, ii, Peristylum, i, n. lobio, lorio, estaupePerite, adb. arretaz, artoski, jakinezPeritia, ae, f. antze, eskudantza, jakitePeriturus, a, um, pereo pf. galtzeko, galtzera doanaPeritus, a, um, antzetsu, jakintsu, ikasia, undulgutsu ; usu periti, zentzu borogatu, aditu, jakitun ; dux peritus belli, guduburuzagi antzetsuPerjero… ik. pejeroPerjucunde, adb. txit gozoki, oso atsegingarrikiPerjucundus, a, um, oso gozo, txit atsegingarriPerjuratus, a, um, perjuro pi. gezur zinezkoPerjuriosus, a, um, gezur zin egilePerjurium, ii, n. gezur zin, gezurrezko zinPerjuro, as, are, intr. zina hautsi, hitza jan ; gezur zina eginPerjurus, a, um, hizjale, gezurti, maltzurPerlabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. lerratu, labaindu ; heldu ; tr. iraganPerlaetus, a, um, txit alaide, txit bozkariotsuPerlapsus, a, um, perlabor pi.Perlate, adb. oso urruti, oso urrunPerlateo, es, ere, tui, intr. beti ezkutua egon, beti gorderik egonPerlatus, a, um, perfero pi.Perlavo, as, are, tr. osoki ikuziPerlectio, onis, f. irakurketa osoPerlectus, a, um, perlego pi.Perlego, is, ere, legi, lectum, tr. so bat egin ; osoki irakurtu ; hautatuPerlepide, adb. oso gozoki, txit atsegingarrikiPerlevi, perlino perf. ; perlevis dat. eta abl. s.Perlevis, e, arin arina, txiki txikia, txit ahulPerliviter, adb. oso arinki, oso ahulkiPerlexi, perlicio perf.277

Perlibens, entis, egile, onartzaile, pozik ; me perlibente, pozik naiz…Perlibenter, adb. oso pozikPerliberaliter, adb. oso eskuzabalaz, oso bihotzonezPerlibet, ere, uit (+ inf.), guztiz gozo da… ; -i oso laket zaio …Perlibro, as, are, tr. oso lautu, zelaituPerlicio, ik. pellicioPerlinio, is, ire, ivi, itum, tr. oso osoa igurtzi, gantzutuPerlino, is, ere, levi, litum, tr. oso osoa igurtzi, gantzutuPerlito, as, are, tr. intr. opari gogokoakjainkoer ezkainiPerlitus, a, um, perlino pi.Perlonge, adb. guztiz urrutiPerlongiquus, a, um, luzaro iraunkorPerlongus, a, um, luze luzea (aldi eta toki)Perlubens… ik. perlib…Perluceo… ik. pelluceo…Perluctuosus, a, um, txit ilun, txit etsigarriPerluo, is, ere, lui, lutum, tr. ikuzi, garbitu, xafarratu ; perlui, bainatu ; ugaro ureztatuPerlustro, as, are, tr. opariz garbitu ; igaro, iragan, herrunkan ikustatu ; so bat egin, oso aztertuPerlutus, a, um, perluo pi.Permacer, cra, crum, txit mehePermadesco, is, ere, dui, intr. busti, hezatu ; beratu, bigundu ; berotu, urdurituPermagni, adb. oso garesti ; askoPermagno, adb. txit garesti, oso garestiPermagnus, a, um, handi handia, oso garrantzitsu, egundokoPermale, adb. oso gaizkiPermananter, adb. hedatuz, zabalduzPermanasco, is, ere, intr. -ra heldu (albistea)Permaneo, es, ere, mansi, mansum, intr. taigabe egon, iraun, jarraitu ; permanere officio, bere eginbideari jarraituPermano, as, are, tr. intr. jario, isuri, biraka ibili, joanetorri ; joanjin ; intr. agertu, nabaritu (albistea)Permansi, permaneo perf.Permansio, onis, f. egonaldi luze ; iraupenPermarini (lares edo dii), mpl. itsasjainkoakPermaturesco, is, ere, rui, intr. oso heldu, ondu, zorituPermaturus, a, um, oso zorituaPermeatus, us, m. irteera, sarera, igarobide, iragangiaPermediocris, e, oso ahulPermensus, a, um, permetior pi. ; oso neurtua, oso iraganaPermeo, as, are, tr. intr. bazterraraino ibili, oso igaroPermessus, i, m. Permeso, Beoziako ibai, Apoloni eta Musei sagaratuaPermetior, iris, iri, mensus sum, dep. tr. oso neurtu, igaro, iraganPermingo, is, ere, inxi, tr. gernuz zikinduPerminutus, a, um, batere baliogabePermirus, a, um, oso harrigarriPermisceo, es, ere, miscui, mixtum edo mistum, tr. nahasi , elkartuPermisi, permitto perf.Permissio, onis, f. uzketa, ematePermissum, i, n. baimen1. Permissus, a, um, permitto pi.2. Permissus, us, m. baimenPermiste…permixte…Permitis, e, txit ezti, oso zorituaPermitto, is, ere, misi, missum, tr. aurrerantz bultzatu, igorri, bidali, aurtiki, aurrerarazi ; permittere equum, zaldiabultzatu, utzi, -n esku utzi ; permittere duci summam belli, gerra aintzindariaren bizkar utzi ; permittere habenas, hedeakaskatu ; baimena eman, eman ; permitto aliquid adulescentiae tuae, zure gaztetasunari zerbait barkatzen diot ; consulipermiserunt ut, kontsulari baimena eman zioten…Permixte, adb. nahasmahasPermixtio, onis, f. nahasketa, nahasduraPermixtus, a, um, permisceo pi.Permodestus, a, um, txit apal, txit xume ; txit neurridunPermodice, adb. oso arinki, gutxitxoPermodicus, a, um, gutxitxoPermoestus…ik. permaestusPermoleste, adb. guztiz atsekabekiPermolestus, a, um, guztiz neketsu, oso gaitzPermollis, e, ezti eztiaPermotio, onis, f. larritasun gogor (gogoa) ; bihotz ikarra handi ; irrits, irrika278

Permotus, a, um, permoveo pi.Permoveo, eo, ere, movi, motum, tr. bortizki inarrosi ; gogor ukitu, nahasi ; permanere animo, etsitu ; zirikatu, berotu,piztuPermulceo, es, ere, mulsi, mulsum edo mulctum, tr. ukitu, ferekatu, laztandu ; liluratu ; balakatu, lausengatu ; eztitu,baretuPermulctus, a, um, eta Permulsus, a, um, permulceo pi.Permulto, adb. ezinago, guztizPermultum, adb. ezinago, askoPermultus, a, um, asko, anitzPermundus, a, um, oso garbiPermunio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. harresitzea bururatuPermutatio, onis, f. aldaketa oso, iraultza, gorabeheraPermuto, as, are, tr. oso aldatu ; baztertu, inguratu, saihestu ; trukatu ; erosi, trukez jabetu, ordaindu ; duo milia sestertiumpermutare, bi mila sestertioren ordaintzeko gutuna bidaliPerna, ae, f. urdazpiPernavigatus, a, um, untziz igaroPernecessarius, a, um, behar beharrezko, derrigorrezko ; min (maite)Pernecesse, deklinaezin, n. behar beharrezkoPernego, as, are, tr. intr. bortizki ukatu ; eza emanPerneo, es, ere, evi, etum, tr. bazterraraino irunPerniciabilis, e, eta Pernicialis, e, heriozko, galgarri, kaltegarriPernicies, ei, f. hondamen, hondamendi ; galgarri ; galera, gaitz, kalte, zorigaitz, gaixotasun ; gaitzespenPerniciose, adb. kaltegarriroPerniciosus, a, um, galgarri, kaltegarriPernicitas, atis, f. arintasun, malgutasun, lastertasunPerniciter, adb. arinki, laster, azkarkiPernix, icis, arin, laster, azkarPernobilis, e, oso aipatua, oso ezagunaPernocto, as, are, intr. gaua iraganPernosco, is, ere, novi, notum, tr. oso ikasi, oso jakinPernotesco, is, ere, tui, intr. guztiez ezagutua izanPernotus, a, um, pernosco pi. ondo ezagutuaPernox, octis, gauko, gauezko, gautarPernumero, as, are, tr. zehazki zenbatu ; osoki ordainduPero, onis, m. oihal edo larruzko azpantarPerobscurus, a, um, txit ilunPerodiosus, a, um, oso gorrotogarri, oso higuingarriPerofficiose, adb. arreta handiz, ardura handizPeroleo, es, ere, ui, intr. kirastu, kiñatuPeropportune, adb. mugonez, garaizPeropportunus, a, um, erazko, orduoneko, egokiPeroptato, adb. oso nahibezalaPeropus est, nahi ala ez behar daPeroratio, onis, f. azkenitz ; mintzaldi luzePeroratus, a, um, peroro pi. ; causa perorata, -n alde mintzatu ondorenPerorno, as, are, tr. osoki apainduPeroro, as, are, tr. amaitu (mintzaldi), -n alde mintzatu ; osoki landu (gaia) ; gaitzetsiPerosus, a, um, guztiz gorrotatzaile ; gorrotogarriPerpaco, as, are, tr. oso baketuPerparce, adb. zikoizki, zekenkiPerparvulus, a, um, ezinago txikiPerparvus, a, um, oso txikiPerpasco, is, ere, pastum, intr. larratu, alatu, bazkatuPerpastus, a, um, perpasco pi. ondo hazia, lodi eta gizenPerpauci, ae, a, oso gutxiPerpauculi, ae, a, oso gutxiPerpaululum, i, n. gutxi, apur,Perpaulum, adb. oso gutxi, oso apurPerpauper, eris, txit behardun, txit txiroPerpauxilium, adb. gutxitxoPerpavefacio, is, ere, feci, factum, tr. izutuPerpello, is, ere, puli, pulsum, tr. bihotza ukitu, bultzatu, bulkatu, erakarriPerpendiculum, i, n. berun, berunari ; ad perpendiculum, zuzen, elkar zutikPerpendo, is, ere, pendi, pensum, tr. zuzen haztatu, pisatu ; arretaz aztertu, onetsiPerpensatio, onis, f. azterketa arretatsu, onespen zuzenPerpensus, perpendo pi.279

Perperam, adb. oker, zeharka, saiheska ; ustegabePerpes, etis, etengabeko, taigabeko, betikoPerpessio, onis, f. iraupen, etsipenPerpessus, a, um, perpetior pi.Perpetior, eris, i, pessus sum, dep. tr. taigabe jasan, iraun ; indar izanPerpetro, as, are, tr. oso egin, amaitu, bukatuPerpetualis, e, orokorPerpetuitas, atis, f. iraupen, jarraipen, etengabetasun, taigabetasun ; betitasun, betikotasun1. Perpetuo, adb. etengabe, taigabe ; beti, orozbakoz, betikoz2. Perpetuo, as, are, tr. etengabe egin ; luzatu, luzaraziPerpetuus, a, um, etengabeko, jarraitua, oso ; oratio perpetua, mintzaldi jarraitua ; betiko, betiereko, orozbako ; inperpetuum, betikoz, orozbakoz ; orokorPerplaceo, es, ere, ui, intr. guztiz laket izan, guztiz atsegin izanPerplexe, adb. ezbaian, zalantzan, dilindanPerplexor, aris, ari, dep. intr. bihitzeko izan ; ezbaian izanPerplexus, a, um, nahasi, korapilatsu, zamar, makur, oker, ilunPerpluo, is, ere, eta Perpluit, inperts. zeharka euria ari izan ; euria sartzera utziPerpolio, is, ire, ivi itum, tr. oso leundu, hobetu, osatu, arretaz zuzenduPerpolitus, a, um, perpolio pi. ; oso leundua ; guztiz apaindua ; bikain, bukatua ; parpiñatua, osatuaPerpopulatus, a, um, perpopulor pi. osoki suntsitu duen, osoki hondatu duen ; osoki suntsitua, osoki hondatuaPerpopulor, aris, ari, dep. tr. osoki suntsitu, osoki hondatuPerporto, as, are, tr. behar tokira eramanPerpotatio, onis, intr. neurrigabeko edakera ; asekeriaPerpoto, as, are, intr. gaindika edan, asePerprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. etengabe tinkatu, zanpatu, zapaldu ; zukutu, jalgiaraziPerpropinquus, i, n. ahaide hurbil hurbilaPerprosper, era, erum, guztiz emankor, guztiz ekarkor ; jori (osasuna)Perprurisco, is, ere, intr. hatz handia izan ; hazkordiña handia emanPerpugnax, acis, burkoi, setati, burugogorPerpulcher, chra, chrum, txit ederPerpuli, perpello perf.Perpulsus, perpello pi.Perpurgo, as, are, tr. osoki ikuzi ; purgatu ; osoki argitu (gauza) ; egiaztatu (kontuak)Perpusillum, adb. txit gutxiPerpusillus, a, um, txiki txikiaPerquam, adb. asko, anitz, biziki, guztizPerquiro, is, ere, sivi, situm, tr. guztitan bilatu ; arretaz aztertu ; berri bilduPerquisitius, adb. (ezerabilia den perquisite konp.) ; arreta handiagorekinPerquisitor, oris, m. bilatzaile ; aztertzailePerquisitus, a, um, perquiro pi.Perraro, adb. oso bakanPerrarus, a, um, oso bakanPerreconditus, a, um, guztiz ezkutuaPerrecturus, a, um, pergo p. geroaldiaPerrepo, is, ere, psi, ptum, tr. intr. labaindu, herreztatuPerrepto, as, are, intr. arrastaka ibili, herresta ibili ; arrastaka iragan, sartuPerrexi, pergo perf.Perridicule, adb. oso barregarriki, irrigarrikiPerridiculus, a, um, txit barregarriPerrodo, is, ere, rosi, tr. osoki marraskatu, jankatuPerrogo, as, are, tr. galdetu eta galdetu (iritziak) ; bozkaraziPerrumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. intr. batbatean sartu, indarka sartu, hertsatu ; perrumpere in urbem, indarka hiriansartu ; tr. hautsi, puskatu ; bortizki ireki ; sakondu ; iragan ; garaitu, nagusitu ; itzuri, ihes egin ; urratu ; perrumpere leges,legeak hautsi ; perrumpere per medios hostes, etsaien erditik iragan, etsaiak uzkailiPerruptus, a, um, perrumpo pi. oso hautsia, oso puskatua ; indarka sartuaPersa, Perses, ae, m. pertsiarPersae, arum, mpl. pertsiarrakPersaepe, adb. txit maiz, asko askotanPersalse, adb. ziztakorki, biziro, zorrozkiPersalsus, a, um, bizi, zorrotzPersalutatio, onis, f. agur eta agurPersaluto, as, are, tr. guztiak agurtuPersancte, adb. oso jainkozalez, oso erlijiozkiPersano, as, are, tr. errotik sendatu, osatuPersanus, a, um, oso osasundunPersapiens, entis, oso zuhur280

Persapienter, adb. oso zintzokiPerscienter, adb. oso zuhurkiPerscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. erdiratu, erdibitu, urratu, ireki, zabalduPerscissus, a, um, perscindo pi.Perscitus, a, um, txit eder ; txit anzetsuPerscribo,is, ere, scripsi, scriptum, tr. zeheki idatzi ; esan ; birridatzi ; erroldatu ; izenpetuPerscriptio, onis, f. egintza publiko idazketa ; errolda ; kondu liburu ; ordain agiri ; txekePerscriptor, oris, m. idazkariPerscriptus, a, um, perscribo pi.Perscrutatio, onis, f. ikerketa, azterlanPerscrutor, aris, ari, dep. tr. arretaz bilatu, aztertu, ikertu ; barnatu, sakonduPerseco, as, are, secui, sectum, tr. erdibitu, erditik moztu ; ebaki ; zulatu (suhar, zorne) ; apaldu ( balio, salneurri)Persector, aris, ari, dep. tr. taigabe jarraitu ; bilatuPersecutio, onis, f. jarraiketa, jarraialdi ; auziraketaPersecutus, a, um, persequor pi. jarraitu dena ; oso landu duena ; jarraitua, oldartuaPersedeo, es, ere, sedi, sessum, intr. eseria egon ; jarraikia (ikaslea)Persedi, persedeo, persido perf.Persegnis, e, txit ahul, txit adoregabePersenex, senis, oso zahar ; zahar okituaPersentio, is, ire, sensi, sensum, tr. guztiz nabari izan ; ohartu, sumatuPersentisco, is, ere, intr. guztiz nabari izan ; ohartu, sumatuPersenui, persenesco (ez erabilia) perf. zahar okituPersephonae, es, f. Proserpina ; HerioaPersequor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. tr. noranahi, taigabe jarraitu ; zirikatu ; auziratu ; jazarri ; persequi hostes,etsaiak oldartu ; persequi vestigia alicujus, norbaiten aztarnei jarraitu ; persequi aliquem in judicium, norbait auziratu ;bilatu, bildu ; persequi hereditates, oinordea bildu ; eskatu ; mendekatu, apendu ; persequi jus suum, bere zuzena eskatu ;persequi mortem patris, aitaren hilketa mendekatu ; lanari jarraitu, lana amaitu, iraun ; bete (agindua) ; persequi artes,ikaskuntzari oso emana izan ; oso landu (gaia) ; zenbatuPersequutio… ik. persec…Perses, ae, m. Perseo, Mazedoniako errege ; pertsiarPerseus, a, um, Perseo- ; pertsiarPerseus, eos, ei edo i, m. Perseo, Jupiteren eta Danaeren semea ; Perseo, Mazedoniako erregePerseverans, antis, persevero po. ; adj. iraunkor, jarraikorPerseveranter, adb. jarraikorki, iraunkiroPerseverantia, ae, f. iraupen, jarraipen ; epe luze, luzamenPersevere, adb. zorrozkiPersevero, as, are, intr. iraun, jarraitu ; tematu, hisitu ; tr. esan, egiaztatu, jarraikiPerseverus, a, um, oso zorrotzPersia, ae, f. PertsiaPersice, adb. pertsieraz ; pertsiarren gisaPersicum, i, n. (malum), mertxika, tuasa1. Persicus, a, um, Pertsiako ; persicus sinus, Pertsiako itsasadar ; persica arbor, mertxikatze, mertxikaondo ; persicumpomum, mertxika2. Persicus, i, f. mertxikaondoPersideo, es, sedi, sessum, intr. geratu, gelditu ; eseri ; egon, bizi izanPersido, is, ere, sedi, sessum, intr. geratu, gelditu ; eseri ; egon, bizi izanPersigno, as, are, tr. erroldatuPersimilis, e, oso antzeko, oso irudi, oso berdintsuPersimplex, icis, arrunt, soil, lau ; arin, urriPersis, idis, adj. f. Persiako, pertsiar ; iz. f. Pertsia, Asiako lurraldePersisto, is, ere, stiti, intr. iraun, jarraituPersolutus, a, um, persolvo pi.Persolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. osoki ordaindu ; gutunari erantzun ; jasan, pairatu, egari ; persolvere poenas, zigortuaizanPersona, ae, f. mozorro (antzerki) ; jokalari, aritzaile ; joko ; itxura : personam exuere, den bezala agertu ; egitate, sail,egiteko, eginbehar ; personam gerere, tenere, egitekoa egin ; gizakiPersonatus, a, um, mozorrotua ; itxurazkoPersono, as, are, nui, itum, intr. ozendu, aranatu ; tr. ozendarazi ; oihu egin ; aldarrikatu, oihukatuPersorbeo, es, ere, ui, intr. osoki irentsi, xurgatuPerspecte, adb. ondo aztertu ondorenPerspecto, as, are, tr. arretaz sogin,Perspectus, a, um, perspicio pi. ondo aztertua, hausnartua ; nabari, ezagutuaPerspeculor, aris, ari, dep. tr. arretaz begiratu ; zelatatuPerspergo, is, ere, tr. ugari ureztatu ; atondu, gozatu ; -ztatuPerspexi, perspicio perf.Perspicax, acis, zoli, zorrotz281

Perspicientia, ae, f. zorroztasun, ezagutza bikainPerspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. barna, zehar begiratu, sakondu, aztertu ; hausnartu ; bereizi, ezagutu, argituPerspicue, adb. argi eta garbi, esangabe, ziurkiPerspicuitas, atis, f. gardentasun, argitasun ; nabaritasunPerspicuus, a, um, garden, argal ; argi, nabariPerspiro, as, are, intr. barna ufatu (haizeak)Persterno, is, ere, stravi, stratum, tr. osoki harriztatuPerstimulo, as, are, tr. biziro zirikatu ; sutan jarri, sumindu, ehelegatuPerstiti, persisto eta persto perf.Persto, as, are, stiti, statum, intr. geldi egon ; zutik egon ; tinko egon ; iraun, jarraituPerstratus, a, um, persterno pi.Perstrepo, is, ere, ui, intr. azantz egin, ozenduPerstrictus, a, um perstringo pi.Perstringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. tinko elkartu ; bihotzukitu, kordokatu ; perstringereanimos horrore, bihotzak laztu ;ik. praestringoPerstudiose, adb. txit lehiatukiPerstudiosus, a, um, txit lehiatu, txit arretatsuPersuadeo, es, ere, suasi, suasum, intr. sinetsarazi ; mihi persuaseram, buruan sartu nuen ; habeo persuasum edo mihipersuasum est, ziur naiz, uste dut ; bildu, gogorazi ; huic persuadet ut veniat, gogorazi zion heldu ledinPersuasio, onis, f. eragite, sinestarazpen ; iritzi ; uste, segurtamen1. Persuasus, a, um, persuadeo pi. ziur, erabakia, buruan sartua ; habeo persuasum, ziur naiz2. Persuasus, us, m. aholku ; eraginPersuptilis, e, antzetsuPersulto, as, are, intr. jauzi ; hara honarantz azkar ibili ; tr. oinpetuPertaedet, ere, taesum est, inperts. akitua, nazkatua, okaztatuaPertaesus, a, um, pertaedet pi.Pertego, is, ere, texi, tectum, tr. teilatu, hegatza ezarriPertendo, is, ere, di, tensum edo tentum, tr. heltzeko eginahalak egin, bazterrera heldu ; amaituPertento, as, are, tr. saiatu, egiaztatu ; sakondu, ikertu ; liluratu nahi ; jo ; ukitu (zentzu gogoak)Pertenuis, e, oso xehe, oso koxkor ; guztiz ahul, guztiz arin, guztiz txikiPerterebro, as, are, tr. zulatu ; agertu, jalgiPertergeo, es, ere, tersi, tersum, tr. arretaz lehortu, igurtzi, marruskatuPertergo, is, ere, tersi, tersum, tr. arretaz lehortu, igurtzi, marruskatuPertero, is, ere, trivi, tritum, tr. oso puskatu, irindu, erraustu, zapatuPerterreo, es, ere, ui, itum, tr. izituPerterritus, perterreo pi.Perterrui, perterreo perf.Pertersi, pertergeo eta pertergo perf.Pertexo, is, ere, texui, tectum, tr. osoki esan ; zeheki aipatuPertica, ae, f. haga, zurkaitz, kolte ; kana (neurri, 2m. 95) ; hagamuturPerticalis, e, hagagaiPertimesco, is, ere, mui, intr. guztiz beldurtuPertinacia, ae, f. isi, burkoikeria, burugogorkeria ; iraupen, jarraipenPertinaciter, adb. gogorki, tematsuki, burkoikiPertinax, acis, tinko, gogor, iraunkor ; tematsu, burkoi, burugogor ; kordokagaitz, iraungarriPertinens, entis, pertineo po.Pertineo, es, ere ui, intr. hedatu, zabaldu ; bukatu ; isuri (ibaia), -rantz jo ; Belgae pertinent ad … Belgika –rarainohedatzen da ; joan, gogoan izan, helburu izan ; quorsus haec pertinent ?, zertako hori ?; -i egoki izan ; -i buruz izan ;arduratu ; hoc ad me pertinet, hori nire egitekoa da, hori niri dagokitPertolero, as, are, tr. azken arte jasanPertorqueo, es, ere, tr. ihakin eginaraziPertractatio, onis, f. administraritza, gobernu ; irakurketa jarraitua ; ikerketa (zauri)Pertracto, as, are, tr. askotan ukitu ; erabili ; eskutatu, haztatu ; arretaz ikertu, aztertuPertractus, a, um, pertraho pi.Pertraho, is, ere, traxi, tractum, tr. bortxaz eraman, erakarriPertranseo, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. iragan, igaroPertraxi, pertraho perf.Pertrectatio…ik. pertract…Pertristis, e, guztiz ilun, guztiz kaltekor ; oso zorrotzPertritus, a, um, pertero pi. ; adj. arrunt, zikin, higatuaPertrivi, pertero perf.Pertudi, pertundo perf.Pertuli, perfero perf.Pertumultuose, adb. oso nahamahasPertundo, is, ere, tudi, tusum,tr. zulatu, sakondu, induskatuPerturbate, adb. nahasmahas282

Perturbatio, onis, f. nahasdura ; nahaskeria ; irrika, irrits, bihoztzarrasta bortitzaPerturbatrix, icis, f. nahasle (emakumea)Perturbo, as, are, tr. nahasi, irauli, uzkaili ; moztu ; puskatu ; perturbare hostium aciem, etsaiak uzkaili ; ukitu ; harritu ;inarrosiPerturpis, e, guztiz lotsagarri, ahalkegarriPertusus, a, um, pertundo pi.Perula, ae, f. alportxa, zakuttoPerunctio, onis, f. gantzuketa, igurzketaPerunctus, a, um, perungo pi.Perungo, is, ere, unxi, unctum, tr. gantzutu, igurtzi ; zikindu ; busti (zauria)Perurbanus, a, um, zoli, gogo bizi, xorrotx ; hiritar ; sotilPerurgeo, es, ere, ursi, tr. hurbil jarraitu, zirikatuPeruro, is, ere, ussi, ustum, tr. oso erre ; berotu ; piztu (irritsa) ; haserratu, gaiztuPerusia, ae, f. Perusa, hiriaPerustus, a, um, peruro pi.Perutilis, e, gutiz baliosPervado, is, ere, vasi, vasum, tr. intr. -ra sartu, -ra isuri, iragan, -an gaindi ibiliPervagatus, a, um, pervagor pi. han hor ibilia, alderrai ibilia ; arrunt ; higatua, errepikatuaPervagor, aria, ari, dep. intr. han hor ibili, alderrai ibili ; arrunt bilakatu ; hedatu, iragan, igaroPervagus, a, um, alderrai, ibildaunPervarie, adb. oso ezberdinPervasi, pervado perf.Pervasto, as, are, tr. osoki hondatu, suntsituPervectus, a, um, perveho perf.Perveho, is, ere, vexi, vectum, tr. gurdiz eraman, garraiatu ; bere burua garraiaraziPervelim, Pervelle, Pervellem, ik. pervolo 2.Pervello, is, ere, velli, vulsum, tr. beharria tximikatu ; bizarra erautzi ; berotu, piztu, inarrosi, iratzarri ; belztuPervenio, is, ire, veni, ventum, intr. heldu, iritsi ; pervenire in portum, lurreratu ; pervenire in senatum, senatuan sartu ;pervenire ad D. denarios, bost ehun denario kostatuPervenor, aris, ari, dep. tr. harahonakatu, iragan, -an gaindi ibiliPerverro, is, ere, tr. artoski, arraheinki erraztatu, isastuPerverse, adb. oker, zeharka ; gaindi okerrera, gibelkaPerversitas, atis, f. zentzugabekeria, burugabekeria, itxuragabekeria ; galdukeria, gaiztakeriaPerversus, a, um, iraulia, uzkailia ; oker (begia) ; doilor, lizun, gaizto ; zentzugabe, burugabePerverto, is, ere, verti, versum, tr. okertu, oker ezarri, nahasi, bihurtu, irauli ; ezereztu, suntsitu ; gaiztotuPervesperi, adb. oso berantPervestigatio, onis, f. azterketa zehatz, azterraldi zehatzPervestigo, as, are, intr. sasiarteen gaindi ibili ; aztarnatu, herrexatu ; arretaz aztertu, ikertuPervetus, eris, asko zahar, zahar okituPervetustus, a, um, oso zahar, zahar zaharraPerviam, adb. perviam facere (viam), bidea zabalduPervicacia, ae, f. tema, seta, hisi ; iraupen, amorru ; epe luze, sendotasun, gotortasunPervicaciter, adb. iraunkorki, tematsuki, gogorkiPervicax, acis, tematsu, gogor, iraunkor, jarraitu ; burkoi ; sendo, gotor ; luzerako, luzakorPervici, pervinco perf.Pervictus, a, um, pervinco pi.Pervideo, es, ere, vidi, visum, tr. osoki ikusi ; ondo ulertu, hartuPervigeo, es, ere, gui, intr. ahaldun izan, oparo izanPervigil, ilis, gau xuritzaile ; gauaz atzarririk egon ; logabe ; nox pervigil, gau xuriPervigilatio, onis, f. logabePervigilium, ii, n. logabe luze ; gauko gurketaPervigilo, as, are, intr. gaua oso atzarririk egonPervilis, e, oso merkePervinco, is, ere, vici, victum, intr. oso garaitu, oso nagusitu ; tr. oso garaitu, oso menperatu ; eragin, erakarri ; erdietsi,lortu ; frogatu, erakutsiPerviridis, e, txit musker, txit orlegiPervium, ii, n. iraganbide, iragangiaPervius, a, um, zabaldua ; perviam facere (viam), (bidea) zabalduPervolito, as, are, tr. intr. azkar, -an gaindi hegaldatu1. Pervolo, as, are, tr. intr. azkar, -an gaindi hegaldatu2. Pervolo, vis, velle, volui, tr. gogor nahi izan, gogor gura izanPervoluto, as, are, tr. jarraituki irakurriPervolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. anbilkatu, biribilkatu ; irakurriPervulga te, adb. arruntki ; jende arruntaren araberaPervulgatus, a, um, pervulgo pi. ; adj. arrunt, ohikoPervulgo, as, are, tr. zabaldu, hedatu, ezagutarazi ; barreiatu283

Pervulsus, a, um, pervello pi.Pes, pedis, m. oin (gizaki) ; pedem ferre, ibili ; pedem aferre, atera, irten ; pedem inferre, sartu ; pedem referre, atzeratu,gibeldu ; pedibus ire, oinez ibili ; pedibus mereri, gudulari oinezko izan ; collato pede, buruzburu, besalegean ; pedibussubjicere ; oinperatu, gutxietsi ; sub pedibus jacere, oinpean lehertua izan ; hanka, zango, aztapar (abere, hegazti) ; erro,zain, ondo (landare) ; zango (ohe) ; neurri, piko ; pes porrectus, oin luzea (30 zent.) ; pes constratus edo quadratus, oinkarratua (0 m 2 0870)Pessime, male superl. guztiz gaizki, guztiz abreki, guztiz basaki ; guztiz zorigaizkiPessimus, a, um, malus superl. ; guztiz gaizto, guztiz basati ; txit gaixo, eri ; oso gaizki ; ik. malusPessulus, i, m. maratila, zarrapoPessum, adb. azpian, zolan, pean ; pessum ire edo abire, murgildu, urperatu, suntsitua izanPessumdo, as, are, dedi, datum, tr. murgildu ; ezereztatu, hondatuPessume…ik. pessimePessumus, a, um, ik. pessimusPessundo, ik. pessumdoPestifer, fera, ferum, izurridun, kutsudun, usteldu, karats ; kaltegarri, zorigaitze(z)koPestifere, adb. zorigaizki, kaltegarrikiPestilens, entis, izurridun, kutsudun, usteldu, karats ; kaltegarri, zorigaitze(z)koPestilentia, ae, f. izurri, kutsu, kozadura ; osasungaitzPestilitas, atis, f. izurriPestis, is, f. zorigaitz, hondamendi, suntsipen ; galgarri (gizaki edo gauza) ; izurri, izurritePetasatus, a, um, petasodun, kapeludunPetasio, Petaso, onis, m. urdazpiPetasunculus, i, m. kamota (urdazpi besoa)Petasus, i, m. petaso, kapelu hegal zabaldun ; tini, uztaiPetaurista, Petauristes, ae, m. orekariPetaurum, i, n. petauro, orekari jauztokiPetesso, is, ere, tr. arretaz bilatu ; biziro gura izan, gutiziatuPetii, peto perf.Petiolus, i, m. oin txiki ; txorten, giderPetitio, onis, f. eraso, jazarraldi ; galde, eske, eskaera ; -gaitasun ; gutizia, azpikeria, jukutria ; auzirapenPetitor, oris, m. –gai, -nahi ; ezkongai ; auzilariPetitrix, icis, f. –gai, -nahi (emakumea)Petitum, i, n. eske, eskaeraPetiturio, is, ire, intr. gutiziatu (kargua)Petitus, a, um, peto pi.Petivi, peto perf..Peto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. begiztatu ; iritsi, heldu ; jazarri, oldartu ; petere pectus, bularra begiztatu ; -rantz jo, -rajoan ; petere Athenas, Atenasera joan ; petere in altum (mare), itsasoratu ; hartu, bildu, eskuratu ; petere fugam, ihes egin ;gutiziatu, nahi izan ; petere consulatum, kontsulatua gutiziatu ; petere veniam, erruki eskatu ; petere poenas ab aliquo,norbaiti mendekatu ; auziratuPetorritum, Petoritum, i, n. lau gurpileko gurdiPetra, ae, f. harkaitz, botxe, haitz, arroka, harpiñaPetraea, ae, f. Petraea, ArabiaPetrosus, a, um, harritsu ; iz. mpl. hartoki, harriagaPetulans, antis, liskarti, oldarkor ; haserretua, suhar, gartsu, odolbero ; harro, burgoi, ahozabal ; lizunPetulanter, adb. bortizki ; ahozabal, ozarki, lotsagabe ; lizunkiPetulantia, ae, f. liskartitasun, oldargura ; gaiztakeria ; gar, su, haserraldi ; lotsagabe, bekokia, ausarkeriaPetulcus, a, um, adarrez joilePexui, pecto perf.Pexus, a, um, pecto pi. ; ondo orraztatua ; berri, ez higatuaPezicae, arum, fpl. tripazuzi (onddo)Phaeaces, um, mpl. faeazearrakPhaeacasia, ae, f., Phaecasium, ii, n. faekasio (oinetakoa)Phaedra, ae, f. Fedra, Minosen alabaPhaeton, ontis, m. Faetoi, igazkiaren semea, Jupiterek oinaztarritua ; iguzkiaPhaethonius, Phaethontius, a, um, faetoi-Phalangae, arum, fpl. hagak, palankak, garioak, unkuak ; garroteakPhalangitae, arum, mpl. gudarisailekoakPhalangium, ii, n. amiarmaPhalanx, angis, f. gudarisail ; phalangem facere, elkartu, taldekatu ; gudutaldePhalarica, ik. falaricaPhalerae, arum, fpl. falerak (idunekoak)Phaleratus, a, um, falerez apainduaPhalereus, Phalericus, a, um, FalerokoPhalerum, Phaleron, i, n. Falero, Atenaseko kaiaPhantasma, atis, n. mamu, iratxo284

Pharetra, ae, f. gezizorroPharetratus, a, um, gezizorrodunPharius, a, um, Faroseko, EgiptokoPharmacopola, ae, m. botikari ; ahohandi, eleontzi, solastiPharos, Pharus, i, f. Faros, Egiptoko hiri, Alexandria ondoanPharsalicus, Pharsalius, a, um, FarsalosokoPharsalos, Pharsalus, i, f. Farsalos, Tesaliako hiriPhaselos, Phaselus, i, m. f. baba ; untziskaPhaseolus, i, m. babatxo1. Phasianus, a, um, Fasiseko ; phasiana (avis), faisai2. Phasianus, i, m. faisaiPhasis, is, m. Fasis, ibaiPherae, arum, fpl. Ferae, hiriPhiala, ae, f. edontziPhidias, ae, m. Fidias, itxuragile greziar ezagunaPhilema, atis, n. musu, potPhilippensis, e, FilipokoPhilippeus, a, um, Filipo-, Mazedoniako errege ; philippeus nummus, filipo, urrezko diru ; Filipoko1. Philippi, orum, mpl. filipoak, urrezko diruak2. Philippi, orum, mpl. Filipo, Mazedoniako hiriPhilippicus, a, um, Filipo-, Filiporen ; Philippica oratio edo Philippica, filipiko, Demostenesen mintzaldia Filiporenaurka ; Zizeronen mintzaldia Antonioren aurka ; Filipoko, FarsalosekoPhilippus, i, m. Filipo, Mazedoniako errege ; Filipo, deituraPhilitia, orum, npl. Espartan, oturuntz publikoPhilologia, ae, f. elerti maitasuna ; jakite ; filologia, elejakintzaPhilologus, i, um, jakitun, jakintsu ; filologo, elejakitunPhilomela, ae, f. Filomela, Pandionen alaba, urretxindor itxuraldatua ; urretxindorPhilosopha, ae, f. filosofo (emakumea)Philosophe, adb. filosofikokiPhilosophia, ae, f. filosofiaPhilosophice, adb. filosofikokiPhilosophor, aris, ari, dep. intr. filosofiaz mintzatu, aztertu1. Philosophus, a, um, filosofo-, filosofiko2. Philosophus, i, m. filisofoPhiltra, orum, npl. maite edari, zora edariPhilyra, Philura, ae, f. ezki zurgizena, ezkiaren bigarren azala, xerrenda eta koroa egiteko ; papiro orriPhlegeton, ontis, m. Flegeton, Infernuetako ibaiPhlox, plogis, f. liliubel, sagubelarPhoca, ae, f. , Phoce, es, f. itsasotsoPhocaea, ae, f. Fokea, hiriPhocaeensis, e, Fokeako ; iz.mpl. fokearrakPhocaei, orum, mpl. fokearrakPhocaicus, a, um, Fokeako ; FozidosekoPhocenses, ium, mpl. fozidosarrakPhocii, orum, mpl. fokearrak ; fozidosarrakPhocis, idis, idos, f. Fozidos, Ipar Greziako lurralde ; FokeaPhoebas, atis, f. Febusen edo Apoloren apaiz (emakumea)Phoebe, es, f. Febes, Febusen arreba : Diana edo ilargiaPhoebeius, a, um, Febus-, Apolo-Phoebeus, a, um, Febus-, Apolo- ; foebea ars, sendagintza ; foebea lampas, iguzkiaPhoebigena, ae, m. Apoloren semea = EskulapioPhoebus, i, m. Febus, Apoloren izengoitia ; iguzkiaPhoenica, ae, f. Fenizia, Siriako itsasbazterPhoenice, es, f. Fenizia, Siriako itsasbazterPhoenices, um, mpl. feniziarrak1. Phoeniceus, a, um, gorribizi2. Phoeniceus, Phoenicius, a, um, Feniziako ; feniziarPhoenicia, ae, f. Fenizia, Siriako itsasbazterPhoenicobalanus, i, m. datilPhoenicopterus, i, m. flamenko (hegazti)Phoenissa, ae, f. Feniziarsa, Didon ; KartagoPhoenix, icis, m. fenix, ipuin hegaztiPhrasis, is, f. mintzaera ; idazkeraPhrenesis, is, f. eroaldi, sukarraldiPhreneticus, Phreniticus, a, um, eroamorratuPhryges, um, mpl. frigiarrak, troiarrak285

Phrygia, ae, f. Frigia, Asia txikiko lurraldea ; pl. frigiarsak, troiarsakPhrygius, a, um, Frigiako, frigiar ; Troiako, troiar ; Phrygia mater, Zibela ; Phrygiae vestes, jantzi urrez bordatuakPhryx, ygis, m. Frigiako, frigiar ; Zibelaren apaizPhtisicus, a, um, birikeri(dun), bularreri(dun)Phtisis, is, f. bularreri, birikeriPhui, Phy, harridura. utikan ! kaka zaharra !Phylarchus, i, m. Filarko (Grezian, leinu, gizeli buruzagi)Physeter, eris, m. izurdePhysica, ae, f., Physica, orum, npl. fisika, natur jakintzakPhysice, adb. fisikari legez1. Physicus, a, um, fisika- ; physica ratio, fisika, natur jakintzak2. Physicus, i, m. fisikari ; natur jakitunPhysiognomon, onis, m. ezagupegionekoPhysiologia, ae, f. fisika, natur jakintzakPiabilis, e, ordaingarri, zurigarriPiacularis, e, ordaintzekoPiaculum, i, n. ordain opari ; apentza, ordain zigor ; sakrilegio ; krimen, gaiztakeria ; zorigaitz, itxesPiamen, inis, n. ordari, espe ; espelekutanPiamentum, i, n. ordari, espe ; espelekutanPiatio, onis, f. ordain, ordaintzePica, ae, f. pikaPicatus, a, um, pico pi. bike gustuko eta usainekoPice, pix, abl. s.Picea, ae, f. basa izaiPiceatus, a, um, bikedun, biketsuPicentes, ium edo um, mpl. pizenoarrakPicentinus, a, um, Pizenoko, pizenoar-Picenum, i, n. Pizeno, Italiako lurraldePicenus, a, um, Pizenoko, pizenoar-Piceus, a, um, beltz, ilunPico, as, are, tr. bikeztatuPictor, oris, m. margolariPictura, ae, f. margoki ; margo, margokintza ; laukiPicturatus, a, um, bereizgarri, nabar ; bordatuaPictus, a, um, pingo pi. ; adj. nabar, zipriztindua ; bordatua ; apain (idazkera)Picus, i, m. okil, berdantza ; llabritPie, adb. gartsuki, suharki, erlijiosoki, zuzenki ; ahaide on gisa, hiritar on gisa ; zintzoki, leialki ; maiteki, maitagarriki,gizonkiPierides, um, fpl. Pieridesak, Pierusen alabak ; MusakPieris, idis, f. Musa batPierius, a, um, Pieruseko, Musa- ; iz. fpl. MusakPierus, i, m. Pierus, Muser sagaratu mendiaPietas, atis, f. jaiera, jainkozaletasun ; maitasun, beretik emate ; pietas in parentes edo pietas, gurasoen maitasun ;ontzapen, onginahiPigeo, es, ere, intr. ik. pigetPiger, gra, grum, nagi, geldi, alfer ; ezbaikor ; bare (itsasoa) ; bildu (ur) ; indargabe (sendagailu) ; agor ; luzakor ; pigrior,pigerrimusPiget, ere, uit edo itum est, inperts. samurtu, atsekabe izan, nahigabe izan ; zalantzatu ; urrikitu, urrikitan sartu ; pigereeum facti coepit, bere egintzaz urrikitzen hasi zenPigmentarius, ii, m. larruapain saltzaile, margo saltzailePigmentum, i, Pigmenta, orum, npl. margo, margoki, larruapain ; apaindura (idazki)Pignerator, oris, m. bahi hartzailePigneratus, a, um, pignero pi. ; bahitua ; behartua, lotua ; pigneror pi. bahitzailePignero, as, are, intr. lotu, behartu, bahituPigneror, aris, ari, dep. tr. bahitu, egiaztatuPignus, oris, bahi, bahitura ; pignora capere, kaudimena eskatu ; pignori aliquid accipere, norbaitenganik bahidura izan ;bahituak ; sari, apustu, joku ; ponere pignus cum aliquo, norbaitekin apustu egin, -i jokatu ; ezagugarri, lekukotasun,jakilegoa ; pignus amoris, maitasun froga ; maitasun bermeak (haur, ahaide, adiskide)Pigre, adb. alferki, geldiro ; pigrius, pigerrimusPigresco, is, ere, intr. urritu, geldituPigritia, ae, f. alfertasun, nagikeria, alferkeriaPigror, aris, ari, dep. intr. nagi izan, luzatu, beranduPiguit, piget perf.1. Pila, ae, f. pilota ; biribil, esfera2. Pila, ae, f. almaitz ; harrabe, harroin ; pilae ponis, zubibular ; nazaPilanus, i, m. soldado azkondun286

Pilarius, ii, m. eskudantzari, eskuketariPilatus, a, um, azkondunPileatus, a, um, azkondun ; askatua (esklaboa)Pilentum, i, n. gurdiPileolus, i, m. txanotxoPileus, i, m. eta pileum, i, n. txano (askatasunaren ezagugarri) ; servi ad pileum vocati, askatasunera deitu esklaboPilo, as , are, tr. bipildu, tipilduPilosus, a, um, iletsu, bilotsuPilula, ae, f. pilotatxo ; aletxo, bihiPilum, i, n. ehaitz, zaparri ; azkon ; garaitsari, gudakin1. Pilus, i, m. ile, bilo, zurda ; apur bat ; non pili facere, axolik ez izan2. Pilus, i, m. azkondun taldea ; centurio primi pili, hirugarren lerroko azkondun taldeko ehuntariaPinacotheca, ae eta Pinacothece, es, f. lauki galeria, erakustokiPinaster, tri, m. basa leherPindaricus, a, um, Pindaro-, pindariko, bihotzolerki-Pindarus, i, m.Pindaro, bihotzolerkari greziarPindos, Pindus, i, m. Pindo, Tesaliako mendi, Apolori eta Musei sagaratuaPinea, ae, (nux), f. lehersagarPinetum, i, n. leherdiPineus, a, um, leher-, leherrezkoPingo, is, ere, pinxi, pinctum, tr. tindatu, margoztu ; margotu ; antzeratu, itxuratua ; bordatu ; pingi ab Apelle, Apelesekitxuratua ; pingere Britaniam, Britania zeazki azaldu, Britania tipildu ; apaindu (idazkia)Pingue, is, n. gurin, koipe, gizen ; gizentasunPinguedo, inis, f. gurin, koipe, gizen ; gizentasunPinguefacio, is, ere, feci, factum, tr. gizentaraziPinguesco, is, ere, intr. gizendu, loditu ; goroztatu, simaurtu ; gurindu, oliotsutuPinguis, e, gizen, lodi, lodrot, zorrodun ; emankor, ekoizle, nasai ; urintsu, koipetsu ; tinko ; pingue caelum, aire pisu ;ozen ; guztiz tindatua ; trakets, moldegabe ; eme, barePinguitudo, inis, f. urin ; gizentasun, loditasun ; ahozkera dorpe, geldo, motelaPinifer, Piniger, era, erum, leherrez landatua ; leherrez koroatua1. Pinna, ae, f. azpitrola, marraskilo2. Pinna, ae…ik. penna…Pinsito, as, are, tr. eho, irindu, txikituPinso, is, ere, si edo sui, pinsum edo pistum, tr. eho, irindu, txikituPinsus, a, um, pinso pi.Pinus, i edo us, f. leher ; leher koroa ; untzi, arraun ; azkon ; leherzuzi, epeiteko, errotsaPinxi, pingo perf.Pio, as, are, tr. garbitu, opariaren bidez eztitu ; atsegin eman ; ordaindu, apenduPiper, eris, n. piper beltzPiperatum, i, n. piperadaPiperatus, a, um, piperdun ; (itxurazko) sarkor, mingarPiperitis, is edo idis, f. piperPipilo, as, are, intr. piokatu, txiokatuPipio, is, ire, intr. txioka ari izanPipo, as, are, intr. kolokan ariPiraeeus, ei edo eos, m. Pireo, Atenaseko portua1. Piraeus, a, um, Pireoko2. Piraeus, i, m. Pireo, Atenaseko portuaPirata, ae, m. itsaslapurPiratica, ae, f. (ars), itsaslapurketaPiraticus, a, um, itsaslapur-Pirum, i, n. madari, udarePirus, i, f. madariondoPisa, ae, f. Pisa, Olinpia auzoko hiriaPisaeus, a, um, Pisako ; OlinpikoPiscaria, ae, f. arrandegi1. Piscarius, a, um, arrain-, arrantzaile-2. Piscarius, ii, m. arrantzaile, arrain saltzailePiscatorius, a, um, arrain-, arraintza-Piscator, oris, m. arraintzaile, arrain saltzailePiscatrix, icis, f. arraintzaile, arrain saltzaile (emakumea)Piscatus, us, m. arraintza, arrantzaketa ; arrain atzamanakPisciculus, i, m. arraintxoPiscina, ae, f. arraintegi ; igerileku ; edaska ; uraskaPiscinarius, ii, m. arrain hazlePiscinula, ae, f. arraintegitxo, uraskatxo287

Piscis, is, m. arrain ; Arrainak (zodiako)Piscor, aris, ari dep. arraintzan ari, arrainkatuPiscosus, a, um, arraintsuPisculentus, a, um, arraintsuPisistrtatidae, arum, m. Pisistratoren semeak (Hiparko eta Hipias)Pisistratus, i, m. Pisistrato, Atenaseko tiranoPiso, is, ere, tr. eho, irindu, txikituPissinus, a, um, bike-Pistacium, ii, n. piztatxaPistillus, i, m. almaiz, zaparri, motrailuPistor, oris, m. zaparrian kuzkatzaile ; errotari, eiherazain ; okin, gozogilePistorius, a, um, okin-, gozogile-Pistrina, ae, f. okindegi, gozotegiPistrinalis, e, okindegian haziaPistrinensis, e, errotarri itzultzailePistrinum, i, m. gari errota ; okintza ; langintza gogorPistris, is, f. balea, marrazoPistrix, icis, f. balea ; Balea (zodiako) ; okintsaPistura, ae, f. zaparrian kuzkaketa, ehoaldiPistus, a, um, pinso pi.Pisum, i, n. ilarPithecium, ii, n. tximu, ziminoPittacium, ii, n. txartelPituita, ae, f. mukai ; marranta, marfundi ; aholagar (hegaztien gaixotasun) ; izerdi (zuhaitz) ; zornePituitosus, a, um, mukaidunPius, a, um, jainkozale ; on, bihotzon ; pius in parentes, seme bihotzon ; zuzen, zintzo, onbidetsu ; saindu, santu, deun ;haizuPix, icis, f. bikePlacabilis, e, baregarri, eztigarri, jabalgarri ; errukior, onPlacabilitas, atis, f. jabalgarritasun ; errukiPlacabiliter, adb. eztigarrikiPlacamen, inis, eta Placamentum, i, n. eztitzeko ahalmenPlacate, adb. eztiki, otzankiPlacatio, onis, f. jabalketa, bareketaPlacatus, a, um, placo pi. ; adj. egoki, gozo, on ; bare, otzan ; jabalPlacens, entis, placeo po. maite ; gogokoPlacenta, ae, f. opil, gozopilPlaceo, es, ere, cui, intr. atsegin eman, gogoko izan ; sibi placere, bere buruaz pozik izan, bere buruaz harrotu ; inperts.placet, placuit, onartu dute, uste dugu, erabaki dute ; senatui placuit (inf. edo ut eta subj.) senatuak erabaki zuen…Placide, adb. eztiki, onginahiz ; geldiro, lasai ; parere placidius, pozikago sinetsiPlaciditas, atis f. otzantasun, eztitasunPlacidus, a, um, otzan, ezti ; on ; onginahi, aldeko ; baketsu, atsegingarri, gozo ; placidissima pax, bake barrenenaPlacito, as, are, ik. placeoPlacitum, i, n. atsegin, poz ; agindu, errekeitu (sendagile) ; pl. arauak (zientzia)Placiturus, a, um, placeo p.geroaldiaPlacitus, a, um, placeo pi. ; laket, atsegin, gogoko, atsegingarriPlaco, as, are, tr. gogoko egin ; baketu, baretu, eztitu ; placare iram deorum, jainkoen haserrea eztituPlacui, Placuit, placeo perf.Plaga, ae, f. herrialde, lurralde, eskualde ; ehizasare, segada, lakio ; amaraun ; makila kaska, ubeldura, odoluriPlagiarius, ii, m. besteen idatzien beretzaile, esklaboen lapurtzailePlagiger, era, erum, askotan jipoitua, zafratuaPlagipatida, ae, m. asto, belarriluze, barraburuPlagosus, a, um, joile, gaizto, basa, abrePlagula, ae, f. ohe oihal ; eskoil, hegal (jantzi) ; paper zerrenda, orrilaurdenPlanctus, us, m. kaska ; intziri, deitore, auhenPlane, adb. zuzen ; argi, zintzoki, zinez ; dicere plane, argi eta garbi mintzatu ; oso, osoki, txit ; plane, eruditus, osojakitun ; noski, bai noskiPlango, is, ere, planxi, planctum, tr. jo, kraskatu ; zauritu ; plangere se, bularra jo ; tr. intr. negar egin, deitoratu1. Plangor, plango pas.2. Plangor, oris, m. kaska, kraska, bular joite ; auhen, deitorePlanguncula, ae, f. ezkopanpinaPlaniloquus, a, um, argi mintzatzaile, argi mintzoPlanitas, atis, f. lautasun (hizkera)Planitia, ae, f. ordoki, zelaiPlanities, ei, f. toki lau, zabalgune ; ordoki, zelaiPlanta, ae, f. aldaka, kimu, muskil, landare ; zango zola, oinzola288

Plantago, inis, f. zainbelar, behorzainbelarPlantaria, ium, npl. –antxu (azantxu, porruantxu), kimu, muskil ; -ondo, barazki, lekadunPlantarium, ii, n.mintegiPlantatio, onis, f. landaketa, landarePlanto, as, are, tr. landatuPlanum, i, n. toki lau, ordoki, zelai ; in planum ducere, ordokitu, lautu ; sakailatu (hiri)1. Planus, a, um, lau, zapal ; lautu, ordokitu ; oztopogabe, erraz ; planus aditus, sarrera erraz ; de plano, errazki, ehiki ;argi, nabari ; planum facere, erakutsi2. Planus, i, m. ibilkor, txerpolariPlanxi, plango perf.Plastes, ae, m. moldatzaile, eredugilePlastice, es, f. plastika, moldegintzaPlataeae, arum, fpl. Platea, Beoziako hiriPlataninus, a, um, albo-, albozkoPlatanus, i edo us, f. albo (zuhaitz)Platea, ae, f. karrika luze ; enparantzaPlato, Platon, onis, m. Platon, filosofo greziarPlatonicus, a, um, Platon- ; platoniko, ameslariPlaudo, is, ere, plausi, plausum, tr. elkar jo, elkar kaskatu ; eskuzarta eginPlausi, plaudo perf.Plausibilis, e, onargarri, onesgarriPlausor, oris, m. eskuzartakariPlaustellum, i, n. orgatxoPlaustrum, i, n. gurdi, orga ; Zazpizarrak1. Plausus, a, um, plaudo pi.2. Plausus, us, m. kaska ; eskuzartaPlautus, i, m. Plauto, olerkari komiko latinPlebecula, ae, f. jente xehe, jente arruntPlebeius, Plebejus, a, um, jente xehe-, jente xeheko ; gisagabe, baldres, zakarPlebes, plebis, f. jente xehe, jente arruntPlebicola, ae, m. herri bailakariPlebis, plebes eta plebs gen.Plebiscitum, i, n. ; Plebiscitus, us, m. plebizitu, herri hautapenPlebs, plebis, f. jente xehe, jente arrunt1. Plecto, is, ere, tr. jo ; zigortu ; tergo plecti, oloak izan, gaizki hartua izan2. Plecto, is, ere, plexi edo plexui, plexum, tr. tolestu ; txirikordatuPlectrum, i, n. zotz, lira joteko ; lira ; bihotzolerkiPleiades, Pliades, um, fpl. Pleiadak (izarrak)Plias, Plias, f. Pleiada zazpi izarretarik batPlene, adb. oso, bete betea, txit, guztiz, erabat, zeharoPlenilunium, ii, n. ilbetePlenitudo, inis, f. osotasun, betetasunPlenus, a, um, bete, bete betea, mukuru ; ase ; ernari ; oso, bikain ; plenissimus legio, legio osoa ; plenum gaudium,alaitasun bikaina ; ozen ; plena voce, ozenki, goratik ; guri, gizen, lodi, gogor ; plenior caeli natura, aire tinkago ; oparo,ugari, aberats ; plena mensa, mahai oparo ; aberats (idazkera)Pleraque, adb. gehienetan, haboroenetan ; askotan, zoin aldizPlerique, aeque, aque, adj. gehienak ; plerique equites, zaldizko gehienakPlerumque, adb. gehienetan, haboroenetan ; askotan, zoin aldizPlerusque, raque, rumque, gehienakPleuritis, idis, f. saihetsminPlexi, plecto 2. perf.Plexui, plecto 2. perf.Plexus, a, um, plecto 2. pi.Plico, as, are, tr. tolestu, biribildu, ezkurtuPlinius, ii, m. Plinio zaharra edo gaztea, iloba, idazleakPlodo, ik. plaudoPloratus, us, m. negar, zinkurin, intziri ; negar ; izerdi (zuhaitz)Ploro, as, are, intr. zinkurin egin, negar hipaka ari izan ; tr. deitoratuPluit, pluo oraia eta perf.Pluma, ae, f. luma ; lumatxa ; soinburdin ezkatakPlumatus, a, um, plumo pi. lumadun ; burdin ezkatadunPlumbago, inis, f. berun meatokiPlumbarius, a, um, berun-, berunezko ; berungile-Plumbatus, a, um, plumbo pi. ; berun-, berundun, beruneko, berunezkoPlumbeus, a, um, berun-, berunezko ; indargabe, gaizto ; plumbeus gladius, birao ; trakets, motelPlumbo, as, are, tr. berunztu, berunztatu289

Plumbosus, a, um, berundun, beruntsuPlumbum, i, n. berun ; plumbum album edo candidum, eztainu ; berunodi ; berunpotor, berunpulukaPlumesco, is, ere, intr. lumaztatuPlumeus, a, um, luma-, lumazko ; lumatxa-Plumiger, gera, gerum, lumadun, lumatsuPlumo, as, are, tr. intr. lumaztatuPlumosus, a, um, lumadun ; lumatsuPlumula, ae, f. lumatxo, lumatxaPluo, it, ere, intr. inperts. euri egin, euria ari izan ; lapidibus pluit, kopuru eroriPluralia, ium, npl. izen pluralak, askoren izenakPluralis, e, askoren ; plurala, aniztasun ; askoren izenakPlures, plura, plurum, plus plurala ; gehiago ; ne plura (dicam), hots ; asko, anitzPlurifariam, adb. era anitzetara, gisa anitzetara, era askotaraPlurimi, adb. anitz, asko ; plurimi facere, arreta handia izanPlurimo, adb. asko, guztiz garesti1. Plurimum, adb. asko, anitz, ezingehiago, gehien ; hunc plurimum diligebam, hura maite maitea nuen ; gehienetik ;quam plurimum, ahalik gehienik2. Plurimum, i, n. anitz, gehienPlurimus, a, um, plus sup. anitz, asko, plurima carmina, olerki asko ; oso oparo, oso lodi, oso handi ; oparoena, lodiena ;verba plurima, hitz txit ugari ; asko zabal, asko arduraPluris, adb. garestiago, maiteago ; pluris esse, garestiago izan ; pluris aestimare, facere, axol gehiago izan1. Plus, adb. gehiago, haboro ; plus plusque in dies, egunetik egunera gehiago ; plus minus, nonbait han, gorabehera2. Plus, uris, n. gehi, areago1. Plusculum, adb. gehiaxeago, gehiegixe2. Plusculum, i, n. gehiaxeagoa, gehiexeagoaPlusculus, a, um, gehiaxeagoPlusquam, lokailu. gehiago, … besterik, baino ; plusquam satis est , behar baino gehiagoPluteus, i, m. Pluteum, i, babeskitxo (mil.) ; bizkar (alki, ohe) ; arasa, oholttoPluto, Pluton, onis, m. Pluton, infernuetako jainkoPlutonius, a, um, Pluton-, PlutonenPlutus, i, m. Plutus, aberastasunen jainkoPluvia, ae, f. euri ; euriuraPluvialis, e, euritsu, , euri-, eurizkoPluviatilis, e, euritsuPluviosus, a, um, euritsu, euri-, eurizkoPluvius, a, um, euritsu, euri-, eurizkoPocillum, i, n. edontzi, goporPoculum, i, n. edontzi, gopor ; edari ; edakera ; in poculis, edatean ; edari zitaldu, zoraedariPodagra, ae, f. oinitoi, oinzainarPodagricus, Podagrosus, a, um, oinitoidunPodex, icis, m. ipurdi, uzkuPodium, ii, n. balkoi (antzoki)Poecile, es, f. Poekiles, itxuraz apaindu Atenaseko atariaPoema, atis, n. olerki, antzerkiPoematium, ii, n. olerkitxoPoena, ae, f. zigor, zigorraldi, erruordain ; poenas pendere, dare, persilvere, subire, zigortua izan, nekatu, nekeak jasan ;apentza ; isun, diruzigor ; oinaze, nahigabe, atsekabe ; post tam longam poenarum patientiam, horrenbeste oinaze jasanondorenPoenarius, a, um, zigor-Poeni, orum, mpl. kartagoarrakPoenice, adb. kartagoerazPoenitendus… ik. paenitendus…Poenus, a, um, Kartago-, Kartagoko ; afrikar ; iz.m. kartagoar ; HanibalPoesis, is edo eos, f. olerti, poesia ; olerki, neurtitzPoeta, ae, m. olerkari, bertsolari, koblakari ; ofizialePoetica, ae, f. olerti, poesia ; olertilegeak1. Poetice, adb. olertilegez2. Poetice, es, f. olerti, poesia ; olertilegeakPoeticus, a, um, olerkari- ; olerti-Poetria, ae ; Poetris, idis, f. olerkarisaPol, harridura. egiaz ! zinez ! noski ! segurki !Polenta, ae, f. polenta, suan lehortu garagar irinPolio, is, ire, ivi, itum, tr. leundu, berdindu ; landu ; argitu ; zartatu, zuritu (horma), distiraraziPolite, adb. arretaz, apainki, bikainkiPoliticus, a, um, politikoPolitio, onis, f. garbitasun, leunketa ; zuriketa (horma) ; distira (oihal)290

Politura, ae, f. leunketa, garbitasun ; zuriketaPollen, inis, n. irin ; loreirinPollens, entis, polleo po. ; indartsu, ahaltsuPolleo, es, ere, intr. indartsu izan, ahaltsu izan ; eragin ; arrakasta izan (gauza)Pollex, icis, m. erpuru, behatz ; pollicem premere, (erpurua atzerakusleari bermatu), onartu : pollicem vertere, gaitzetsi ;utroque pollice laudari, handizki goretsia izan ; eriak, atzak, eskua ; oinbehatzPolliceor, eris, eri, itus sum, dep. tr. eskaini ; hitzeman, aginduPollicitatio, onis, f. eskaintza, hitz, agintzaPollicitor, oris, m. ehorzlePollicitum, i, n. agintza, hitzemanPollicitus, a, um, polliceor pi.Pollinctor, oris, m. ehorzlePollingo, is, ere, inxi, inctum, tr. ehortziPollis, inis, m. f. irin ; loreirinPolluceo, es, ere, uxi, uctum, tr. oparitan eskaini ; gozatu ; intr. oparia eskainiPolluctum, i, n. opari ; oturuntz, xanfartPolluctura, ae, f. orrits, oturuntzPolluctus, a, um, polluceo pi.Polluo, is, ere, ui, utum, tr. zikindu ; likistu, laidoztatu ; urratu, hautsi (legea)Pollutus, a, um, polluo pi.Pollux, ucis, m. Polux, Kastoren bikiaPolus, i, m. lurburu ; iparrizar ; zeru, ortziPolyhymnia, ae, f. Polihimnia, Musa batPolynices, is, m. Polinikes, Ediporen seme eta Eteoklesen anai etsaiPolypus, i, m. olagarro ; hanpuruPomarium, ii, n. igali zuhaizti1. Pomarius, a, um, igali zuhaizti-2. Pomarius, ii, m. igali saltzailePomeridianus, a, um, arratsaldekoPomeridiem, ik. post meridiem, arrats, arratsaldePomerium, ii, n. Pomoerio, Erromako harresien ondoko tokia, landuagabe eta etxerik gabePometum, i, n. igali zuhaiztiPomifer, fera, ferum, igalidunPomoerium, ii, n. Pomoerio, Erromako harresien ondoko tokia, landuagabe eta etxerik gabePomona, ae, f. Pomona, igalien jainkosaPomosus, a, um, igalitsuPompa, ae, f. ospe, oste, jarraipen ; joanjin ; ehorzketak ; handikeria, itxurakeria ; harrabots, burrunba ; hitzanturaPompeiani, orum, mpl. ponpeiotarrak, Ponpeioren aldekoak ; ponpeiarrak, PonpeikoakPompeianus, a, um, Ponpeio- ; ponpeiotar ; PonpeikoPompeii, orum, mpl. Ponpei, Kanpaniako hiri, K.o. 79-an Besubiok ihortzia1. Pompeius, a, um, Ponpeio-, Ponpeioren2. Pompeius, ii, m. Ponpeio, Zesaren etsaia ; beste jende batzu erePompejani… ik. PonpeianiPomptinus, a, um, Pontinoko ; Pomptina palus, Pontinoko zingirakPomum, i, n. igali, fruitu ; igali zuhaitzPomus, i, m. igali zuhaitzPonderatio, onis, f. haztaketaPondero, as, are, tr. haztatu, pisatu ; gogoratu, aztertu, goretsiPonderosus, a, um, astun, pisu ; itzaldun, itzal handiko, zuhurPondo, pondus, i. m. ez erabiliaren abl. astun, pisu ; libra pondo, pondo, libera bat astun ; auri pondo viginti milia, hogeimila libera urre astunPondus, eris, n. astuntasun, hazta ; astunindar ; emi pondere, pisura erosi ; haztakin, haztagailu ; sorta, zama, kopuru ;magnum auri pondus, urre kopuru ; adore, indar, eragin, zergati ; aginte, esku, larderia, itzal, balio ; pondus habere, aginteizan ; vir maximi ponderis, itzal handiko gizona ; iraupen, larritasun ; vultus pondus, itxura axolati ; nahigabe, neke ;pondere senectutis, adinaren zama, nekeaPondusculum, i, n. hazta arinPone, adb. atzean, atzetik ; aurretitz (akus.) -n atzean ; manibus pone tergum vinctis, eskuak bizkar atzean lotuakPono, is, ere, posui, positum, tr. ipini, ezarri, jarri ; ponere castra, oihaltxabolategia jarri ; ponere legiones suas, berelegioiak jarri ; eraiki, goititu, sortu, egin ; ponere statuas, itxurak eraiki ; eskaini ; bahi ezarri ; saristatu ; irabazian ezarri(dirua) ; haec pocula ponam, edontzi hau irabazlearentzat uzten dut ; ponere venenum cum vino, ardoari zital nahasi ;antolatu, apailatu ; ponere leges, legeak jarri ; ponere aciem, gudutaldea gudurako antolatu ; saihestu, utzi, kendu, ilki ;ponere vestem, jantziak kendu ; ponere arma, armak utzi ; eman ; ponere alicui custodes, norbaiti zaintzaileak eman ; hartu,ikusi ; ponere dolorem in malis, pairamena gaizto bezala ikusi ; aipatu, egiaztatu, esan, baieztatu ; ponere verba ipsaalicujus, norbaiten hitzak hitzez hitz eman ; ponere aliquid pro certo, zerbait egiaztatu ; uste izan, onartu (agintaldian)Pons, pontis, m. zubi ; zaldain ; zubi altxagarri ; untzigainPonticulus, i, m. zubiska291

Ponticum mare, n. Ponto Euxino, ItsasbeltzaPonticus, a, um, PontokoPontifex, ficis, m. apaiz ; pontifex maximus, pontifex, apaiznagusiPontificalis, e, apaiz-Pontificatus, us, m. apaizgoa, apaiznagusigoaPontificius, a, um, apaiz-, apaiznagusi-Pontinus, a, um, Pontinoko ; Pontina palus, Pontinoko zingiraPontis, pons gen. s. ; pontus dat. eta abl. pl.Ponto, onis, m. garraiountzi ; untzizubi1. Pontus, i, m. itsaso ; olatu, uhin2. Pontus, i, m. Ponto, Asia txikiko lurralde3. Pontus, i, m. Ponto Euxino, ItsasbeltzPontus Euxinus, m. Ponto Euxino, ItsasbeltzPopa, ae, m. oparigilePopellus, i, m. jente xehePopina, ae, f. ostatu txarPopinalis, e, ostatu txarrekoPopinator, oris, m. edale, edatunPopino, onis, m. edale, edatunPoples, itis, m. belaun ; belaunpe, iztazainPoposci, posco perf.Populabilis, e, suntsigarri, hondagarriPopulabundus, a, um, zuntsitzaile, hondatzailePopularia, ium, npl. aulkiak, jarlekuak (antzokian)1. Popularis, e, herri-, herriko ; herritar, herritiar ; herrikoi, arrunt, zikin2. Popularis, i, m. herrikide, hirikide ; lagun, kidePopularitas, atis, f. herrikidegoa ; herritiartasun, jente bailakaPopulariter, adb. herriaren antze, herriaren gisa ; arrunki, oieski ; herriaren atseginez ; irautziz, oldartuzPopulatio, onis, f. suntsipen, hondapen, hondamendi ; pl. harrapakinPopulator, oris, m. suntsitzaile, hondatzaile1. Populatus, a, um, populor pi. hondatzaile ; populo eta populor pi. hondatua, suntsitua2. Populatus, us, m. hondamendi, sarraski, sakail, itxesPopuletum, i, n. lertxundi, burzuntzadiPopuleus, a, um, makal-, lertxun-Populifer, fera, ferum, lertxundun, burzuntzadunPopulinus, a, um, lertxun-, zurzuri-Populiscitum, i, n. herrierabakiPopulo, as, are, tr. hondatu, itxestuPopulor, aris, ari, dep. tr. hondatu, suntsitu1. Populus, i, m. herri, herridi ; herri, herrialde, lurralde ; biztanleak, herritarrak, hiritarrak ; populus urbanus, herriko,gudulari ezdana ; oste, jendetza, gizoste ; erlekume2. Populus, i, f. makal, lertxun, burzuntza, zurzuriPorca, ae, f. urdeme, urdahardi, urdangaPorcarius, a, um, urde-Porcella, ae, f. urdeme gaztePorcellus, i, m. serraska, bilaska, bargotxa ; basurdeumePorcina, ae, f. urdeki, zerrikiPorcinarius, ii, m. urdekisaltzailePorcinus, a, um, urde-, zerri-1. Porcius, a, um, Porzio-, Porzioren ; Porcia lex, Porziolege2. Porcius, ii, m. Porzio KatonPorcula, ae, f. urdangatxoPorculator, oris, m. urdehazle, zerrihazlePorculetum, i, n. txankalPorculus, i, m. urde gazte, bargotxa ; porculus marinus, izurdePorcus, i, m. urde, zerri ; porcus marinus, izurdePorphyrites, ae, m. porfiraPorraceus, a, um, porru-Porrectio, onis, f. hedadura, zabaltasun1. Porrectus, a, um, porricio pi.2. Porrectus, a, um, porrigo pi. ; hedatua, zabal, luzatua ; etzana ; aurtikia, uzkailia, iraulia ; opari eskainia ; luze (bokal,dildilots)Porrexi, porrigo perf.Porricio, is, ere, rectum, tr. oparien barrunbeak jainkoer eskaini1. Porrigo, inis, f. ezkabia, zeden2. Porrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. hedatu, etzan ; aurtiki, irauli ; luzatu, iraunarazi ; eskaini, aurkeztu, agerrarazi292

Porro, adb. urrun, urruti, aurrerantz ; porro ire, aurreratu ; lehen, gero, gerokoan, oraidanik, bestalde ; lokailu. hala ere,haatik, aldiz, berriz, bada, beraz ; harridura. ea !, ikus bada !, kontuz !, aizu !, begira !Porrum, i, n. ; Porrus, i, m. porruPorta, ae, f. ate, irteera, sarrera ; ateka, mendate, itsasartePortatio, onis, f. garraioPortendo, is, ere, tendi, tentum, tr. erakutsi, jakinarazi, iragarri, igarriPortentosus, a, um, zoragarri, miragarri, izugarri, harrigarriPortentum, i, n. mirari, edertasun, susmo ; bidutzi, mamu ; izurrite ; ipuinak, itxurapenakPortentus, a, um, portendo pi.Porticula, ae, f. ataritxoPorticus, us, f. atari, atondo, ataurre, kalostra ; arkupe ; Portikoa (eztozismoa, Zenonen erakaspena)Portio, onis, f. zati, puska, atal ; doitasun, neurri ; pro portione, araberaPortitor, oris, m. mugazain ; untzizain ; Karon, Infernuetako untzijabePortiuncula, ae, f. zatitxoPorto, as, are, tr. ekarri, eraman, garraiatu ; commeatum secum portare, anua eramanPortorium, ii, n. bidesariPortula, ae, f. atetxo ; ataka, atatilaPortuosus, a, um, kaidunPortus, us, m. kai, portu ; itsasadar ; e portu exire, itsasoan abiatu ; babes, geriza, aterbe ; in portu navigare, ederretik elkiPosco, is, ere, poposci, tr. eskatu, galdetu, galdegin ; poscere aliquem judicem, norbait epaile eskatu ; poscere munera abaliquo, norbaiti laguntza eskatu ; zirikatu ; garestitu ; bere burua argituPositio, onis, f. ezarpen, ezarrera, jarpen, ereintza ; egoera ; gai, baieztapenPositor, oris, m. sortzaile, eraikitzailePositura, ae, f. egoera, jarrera, antolamendu ; konponketa1. Positus, a, um, pono pi.2. Positus, us, m. egoera, jarrera, antolamendu ; konponketaPossedi, possideo eta possido perf.Possessio, onis, f. jabetasun, jabetza, gozamen ; de possessione demovere, deturbare, jabetza kendu ; ontasunak,etxaldeak, lurrak ; jabeketaPossessiuncula, ae, f. ontasun txikiPossessor, oris, m. jabe, nagusi, auzitako begiralePossessus, a, um, possideo eta possido pi.Possibilis, e, eginkor, izan daitekenPossideo, es, ere, sedi, sessum, tr. izan, euki, eduki ; jabe izan ; hartu, jabetuPossido, is, ere, sedi, sessum, tr. jabetu, hartu, bildu, eskuratuPossum, potes, posse, potui, intr. ahal izan, gauza izan ; non possum non (inf.) edo quin (subj.), ez dezaket ez… , ezindezaket ez…(egin) ; potest fieri ut…, izan daiteke ; itzal izan, esku izan, eragin izan ; largiter posse, ahal handia izan, itzalhandikoa izan1. Post, aurretitz. atzean, gibelean ; post terga, bizkar atzean, atzetik ; gero, geroztik, ondoren ; post sex dies, sei egunondoren ; post reges expulsos, erregeak haizatuz geroz ; post annum quartum quam edo quo, lau urte …ondoren ; azpian2. Post, adb. gero, orduan ; berantago, handik ; paulo post, handik berehala ; decem post annis, hamar urte geroPostea, adb. gero, ondoren ; brevi postea, ordutik laster, harez gero laster ; bestalde, gainera ; quid postea ?, zer, bada,bestalde ?Posteaquam, lokailu. geroz, geroztikPosteri, orum, mpl. semeak, ondokoak, ondorengoakPosterior, us, posterus konp. atzeko, ondoko, gibeleko ; geroko, geroztikako ; bigarren, apalago ; virtutem nummisposteriorem duxere, dirua zuzentasuna baino nahiago izan zutenPosteritas, atis, f. ondore, ondorengo, etorkizun ; in posteritatem, gero, etorkizunean ; ondokoak, ondorengoakPosterius, adb. gero, geroztik, geroagoPosterus, a, um, ( ez erabilia), geroko, ondoko ; postero die, biharamuneanPostfero, fers, ferre, tuli, latum, tr. atzeratu, baztertu, bazter utzi, aintzat ez hartu, gutxietsiPostfui, postsum perf. atzetik helduPostfuturus, a, um, postsum p. geroaldia ; geroko ; ondokoak, ondorengoak ; iz.n. etorkizunPostgeniti, orum, mpl. ondokoak, ondorengoakPosthabeo, es, ere, ui, itum, tr. geroko utzi, baztertu, aintzat ez hartu, gutxietsiPostahabitus, a, um, posthabeo pi.Posthac, adb. gero, ordutik, ordudanik, handik haraPosthaec, adb. gero, ordutik, ordudanik, handik haraPosthinc, adb. aurrerantzean, gerokoan, oraidanikPosthumus, a, um, azkena, aita hilondokoPosticum, i, n. atzeko ate, etxe atzePosticus, a, um, atzeko, gibelekoPostidea, adb. geroPostilena, ae, f. buztanpeko, aztaluhalPostis, is, m. ate ; aterdi, ate orriPosliminium, ii, n. herrira itzulketa ; eskurapen293

Postmeridianus, a, um, ik. pomeridianusPostmodo, Postmodum, adb. laster, berehala, geroPostpono, is, ere, posui, positum, tr. atzean ipini, aintzat ez hartu, gutxietsiPostpositus, a, um, postpono pi.Postputo, as, are, tr. atzean ipini, atzeratuPostquam, lokailu. aurrezkero, -ez gero ; … ezkero ; quartum post annum quam redierat, lau urte itzuli ezkero : baitaPostremo, adb. azkenean, azkenekotz, azkenikPostremum, adb. azkenez, azkenean ; azken aldikoPostremus, a, um, posterus sup. azken ; atzeneko, amaierako, bukaerako, ondarreko ; in postremo libro, liburuarenbukaeran ; tzarrago, okerrago, sordeisPostridie, adb. biharamunean ; postridie nonas, nonas biharamuneanPostriduo, adb. biharamuneanPostscaenium, Postscenium, ii, n. antzeztoki atzeaPostscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. -en ondotik idatziPostulatio, onis, f. eske, galde ; jainkoek eskatu ordain ; auzitan sarrera ; salaketaPostulator, oris, m. salatzaile, auziratzailePostulatum, i, m. auzirapen ; gauza galdetuaPostulatus, us, m. auzirapen ; salaketaPostulo, as, are, tr. eskatu, galdetu, galde egin ; nahi izan, opatu ; postulare de colloquio, elkarrizketa galdegin ; auziratu,auzipetu, salatu ; postulare aliquem de ambitu, norbait jukutriarengatik salatu, norbait azpijokoarengatik salatuPostumus, a, um, azkena ; aita hilondokoPostus, a, um, = positusPostveniens, entis, atzekoPosui, pono perf.Potatio, onis, f. edakera ; mozkorreria, hordikeriaPotator, oris, m. ardanoi, horditzaile, edalePotatus, us, m. edakeraPote, deklinaezin. ahaldun, gaiPotens, entis, ahaldun, gai ; agintzaile, ahaltsu, indartsu ; eraginkor (sendagailu) ; garrantzitsu ; potentissima argumenta,argudio erabatekoak ; nagusi, jabe ; potens sui, bere buruaren jabe ; lortu duen, egile, gozatzaile ; potens voti, opa gauzatuaduena ; iz.mpl. handikiak, ahaltsuakPotentatus, us, m. aginte (politiko), ahalmen, nagusitasunPotenter, adb. handizki, eraginkorki, biziro, adorez ; bere indarren araberaPotentia, ae, f. ahal, ahalmen, eragin, indar, aginte, nagusitasun, esku, menderapen, itzal ; potentia morbi, gaixotasunarenbortizkeriaPotes, potest, ik. possumPotestas, atis, f. ahal, ahalmen, nagusitasun, esku, menderapen ; esse in potestate alicujus, norbaiten menpean izan ; essein sua potestate, suae potestatis, bere egintzen jabe izan, burujabe izan ; aginte, aginpide, jauntasun, duintasun ; gererepotestatem, kargua bete ; askapen, baimen, eskubide ; est in mea potestate (inf.), ene ahalmenean dago ; potestatem facere(gerondiboa edo gen.), baimena eman, haizu utzi ; ondorio, balio, eragin ; magistratuakPotiendus, a, um, potior aditz. adj. nagusi izan behar den, gozatu behar denPotio, onis, f. edakera ; edari ; edari zitaldun ; droga, errekeitu1. Potior, iris, iri, itus sum, dep. eskuratu, jabetu, nagusitu, dundu, gozatu ; potiri rerun, jauntasuna izan ; potirivoluptatibus, atseginak gozatu2. Potior, tius, potis konp. hobe, gorago ; nihil mihi potius fuit quam ut …, ezer ez zen enetzat …baino ; kutun, nahiago,maiteagoPotis, deklinaezin. ahaldun, ahaltsu, gai, gauza ; inperts ; potis est, izan daitekePotissimus, Potissimum, adb. bereziki, oroz gaindi, batez ere, batik batPotissimus, a, um, potis sup. hoberen, beharren, garrantzitsuenPotito, as, are, tr. ardura edan ; edaten ohi izanPotitus, a, um, potior 1. pi. ; jabetua, nagusitua, gozatzailePotiuncula, ae, f. edari urriPotius, adb. potis konp. hobe, segurrago, gehienbat ; malle potius, nahiago izanPoto, as, are, avi, potatum eta potum, tr. edan ; busti, hezatu, letatu ; mozkortu, hordituPotor, oris, m. edale, horditzailePotorium, (vas), ii, n. edontziPotorius, a, um, edatekoPotrix, icis, f. edale (emakumea)Potui, possum perf. ; potus 2. dat. s.Potulentus, a, um, edangarri ; mozkor ; iz.n.pl. edariakPotum, poto supino ; mozkor, hordi1. Potus, a, um, poto pi. edana ; mozkor2. Potus, us, m. edakera ; edari ; mozkorraldi, hordikeria1. Prae, aurretitz (abl.) ; aurrera (non), aitzin (noiz) : prae se ferre, bere aurrean eraman, igarri, agertu ; lehentasuna etakonparaketa : nahiago, maiteago, ikusiz ; hunc prae ceteris diligo, hau besteak baino maiteago dut ; zergatia : -gatik ; praelacrimis non possum, negarrengatik ez dezaket… ; nagusitasuna : praepotens, guztizahaldun294

2. Prae, adb. aurrean, aitzinean, lehen, aitzinetikPraeacutus, a, um, zorrotzPraealtus, a, um, guztiz gora ; guztiz sakonPraebeo, es, ere, ui, itum, tr. eskaini, erakutsi ; praebere se clementem, errukior agertu ; eman, hornitu, utzi ; praebereegenis panem, behatsuer ogia eman ; eragin, sorrarazi ; praebere suspicionem, aierua sorraraziPraebibo, is, ere, bibi, intr. – n osagarriari edanPraebita, orum, npl. zainketa, -sari, bizitzeko beharrezkoakPraebitio, onis, f. aterbeketa, etxean hartze ; emaitzaPraebitor, oris, m. hornitzaile, emailePraebitus, a, um, praebeo pi.Praebui, praebeo perf.Praecalidus, a, um, guztiz beroPraecalvus, a, um, oso garsoil, gaztedanik burusoilPraecanus, a, um, goizik zuriPraecaveo, es, ere, cavi, cautum, intr. gaitzeari aurreratu ; gaitzetik burua zaindu, oharteman, bazter jarri ; praecavere apiratis, lapurretatik bere burua babestu ; tr. baztertu, saihestuPraecedo, is, ere, cessi, cessum, tr. intr. aurrean ibili ; aurreratu, aitzindu ; gainditu, garaitu ; praecedere Gallos virtute,Galiarrak adorez gaindituPraeceler, eris, ere, txit azkar, txit arinPraecellens, entis, praecelleo eta praecello po.Praecelleo, es, ere, tr. intr. gailendu, gainditu, garaitu ; agindu, buruzagi izanPraecello, is, ere, tr. intr. gailendu, gainditu, garaitu ; agindu, buruzagi izanPraecelsus, a, um, oso goraPraecentio, onis, f. sarrera, abiamenPraecento, as, are, intr. hitz zorakorrak esanPraecepi, praecipio perf.1. Praeceps, adb. zolan2. Praeceps, cipitis, amildua, trumilkatua ; buruz piko eroria ; praecipitem dare aliquem, norbait amilduarazi ; aurrerantzbultzatua ; haizatua, azkar, lehiati ; hostem praecipitem agere, etsaia hurbiletik bultzatu ; praeceps Roma exiit, lasterka,lehiatuki Erromatik joan zen ; -kor, -koi, ekarria ; praeceps in crudelitatem, basakeriara ekarria ; itzaltzen dena, galtzendena ; praecipiti die, ilun nabarrean ; tzut, maldatsu, aldapatsu ; praeceps saxum, arkaitz tzut ; galgarri ; iz. n. praeceps edopraecipitia, amil, amildegi, leize ; Rem publicam in praeceps dare, herria galbideetan jarriPraeceptio, onis, f. diru kenketa ; diru kendua ; aurriritzi, aurreasmo ; arau, irakaspenPraeceptor, oris, m. irakaslePraeceptrix, icis, f. irakasle (emakumea)Praeceptum, i, n. agindu, iritzi, erabaki ; arau, irakaspenPraeceptus, a, um, praecipio pi.Praecerpo, is, ere, psi, ptum, tr. heldu aitzin uztatu ; zuhatza bildu, sapa bildu ; eskuratu, jabetu ; zimeldu, hondatuPraecerptus, a, um praecerpo pi.Praecessi, praecedo perf.Praecido, is, ere, cidi, cisum, tr. aurretik jo ; aurretik, muturretik moztu ; moztu, haskilatu ; praecidere ancoras, abiatu(aingurak moztu) ; kendu, laburtu, gelditu (hizkera) ; praecide ! aski, bego hor !Praecinctus, a, um, praecingo pi. ; adj. arin, gonak bildua dituenaPraecingo, is, ere, cinxi, cinctum, tr. jantzi, koroatu ; ezpata gerriratu ; inguratu, giltzatu, giltzapetu ; kokatuPraecino, is, ere, cinui edo cecini, centum, tr. intr. aurrean abestu edo jo ; kantan abiatu ; iragarriPraecinxi, praecingo perf.Praecipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. aurrez hartu edo bildu, besteak baino lehen hartu edo bildu ; kendu ; aurrerarazi(dirua) ; si me praeceperit fatum, adurrak hilarazten banau lehen ; aurreratu ; praecipere mortem veneno, hiltzea zitalazlehiatu ; aurrean jakin, ulertu ; asmatu ; praecipere consilia conjurationis, azpikeriaren berri asmatu ; aholkatu, erabaki,agindu ; irakatsiPraecipitanter, adb. azkarki, lasterka, tarrapatakaPraecipitatio, onis, f. eroriko, erorketa, jaitsiera, beherapenPraecipitatus, a, um, praecipito pi. ; adj. garai aurreko, orduragabeko, goiztiar, itzaltzera doana, amaituaPraecipitis, praeceps gen. s. ; praecipio ind. oraialdiaPraecipitium, ii, n. erorketa sakona ; haitzarte, amildegi, leizePraecipito, as, are, tr. gain behera amildu, erorarazi, aurtiki, suntsitu ; praecipitare se in Tiberim, Tiberora jauzi ; bultzatu,eraman, baztertu, laburtu, lastertu, lehiatu ; intr. erori (in eta akus. ; ex eta abl.) ; hondatu, aurritu, itzali, amaitu ; Rhodanuspraecipitat ex montibus, Rodanoa mendietatik jaisten da ; hiems praecipitat, negua bukatzen daPraecipue, adb. bereziki, batez ere, batik bat, oroz gaindi ; askoPraecipuus, a, um, berezi, berezko, norberaren ; nabarmen, ohargarri, nagusi ; osagarriPraecise, adb. laburzki, hitz gutxiz ; hitz batezPraecisus, a, um, praecido pi. laburtua ; kendua ; maldatsu, tzut ; laburPraeclare, adb. argi eta garbi ; bikainki, nagusiki ; eraginkorki ; gora !, aupa !Praeclarus, a, um, guztiz distiratsu, guztiz argi ; aberats, bikain, eragile, indartsu ; osptasu, aipatu, ezagunaPraecludo, is, ere, clusi, clusum, tr. hetsi, estali, eragotzi, debekatu ; praecludere cavernam muris, saguaren zulua hetsiPraeclusus, a, um, praecludo pi.295

Praeco, onis, m. aldarrikari, giltzain ; per praeconem venire, enkantean saldu ; goresle, goraipatzailePraecocis, praecox gen. s.Praecoctus, a, um, praecoquo pi. ; goiztiar, zohitua ; ondo errea, egosiaPraecogito, as, are, tr. lehen gogoetatu, lehen somatuPraecognitus, a, um, lehen ezagutua,Praecolo, is, ere, colui, cultum, tr. lehen landuPraecommoveo, es, ere, movi, motum, tr. guztiz ukituPraecompositus, a, um, lehen antolatua, lehen apailatuaPraeconium, ii, n. aldarrikaritza ; azalpen, dei, aldarrikapen ; gorespen, handiespenPraeconius, a, um, aldarrikari-Praeconsumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. aurretik suntsituPraecontrecto, as, are, tr. aurretik ukituPraecoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. goizik onduaraziPraecordia, orum, npl. sabel sabai, barrunbe, urdail ; bular ; bihotzPraecorrumpo, is, ere, rupi, tum, tr. aurretik ustelduPraecorruptus, a, um, praecorrumpo pi.Praecox, ocis, goiztiar, goizik zohitu, zoritu ; garai aurreko ; praecox gaudium, bozkario garai aurrekoPraecoxi, praecoquo perf.Praecrassus, a, um, guztiz lodiPraecucurri, praecurro perf.Praecultus, a, um, praecolo pi. –bera, -kor, -ti ; guztiz apaindua (idazkera)Praecupidus, a, um, txit lehiatsu, txit suharPraecurro, is, ere, curri eta cucurri, cursum, intr. aurrean ibili, aurrean lasterkatu ; tr. aurreratu, aitzindu ; garaitu,gailendu, nagusituPraecursio, onis, f. aurrerapen ; gudutxo ; bide, zergati, xedePraecursor, oris, m. aurreko, aitzinbidari, lasterkari ; miatzailePraecursorius, a, um, aurreko, aurrenPraecursus, us, m. aurrerapenPraecutio, is, ere, cussi, cussum, tr. aurrean astindu, inarrosiPraeda, ae, f. harrapakin, bilkin ; lapurketa, ebasketa ; bazka ; irabazi, mozkinPraedabundus, a, um, lapur, honditzailePraedamnatus, a, um, aurretik gaitzetsia, aurretik utziaPraedamno, as, are, tr. aurrez gaitzetsi, kondenatuPraedatio, onis, f. lapurketa, ohointzaPraedator, oris, m. lapur, itsaslapur, ohoinPraedatorius, a, um, lapur-, itsaslapur-Praedatus, a, um, praedor pi.Praedelasso, as, are, tr. arindu, eztituPraedensus, a, um, oso tinkoPraedes, praes pl.Praedestino, as, are, tr. aurretik bereziPraediator, oris, m. jabetzaile, eskuratzailePraediatorius, a, um, jabetzaile-, eskuratzaile-Praedicabilis, e, goresgarri, aipagarriPraedicatio, onis, f. aldarriketa ; gorespen, handiespenPraedicator, oris, m. aldarrikari ; goresle1. Praedico, as, are, tr. aldarrikatu, goratik esan, ezagutarazi, agertu, azaldu, iragarri ; goretsi, aipatu, handietsi2. Praedico, is, ere, dixi, dictum, tr. aurrez esan, iragarri ; erabaki, aholkatu ; praedicare ut, …erabaki, aholkatuPraedictio, onis, f. iragarpen, iragarketaPraedictum, i, n. aurresana, iragarki ; hitzarmen, itunPraedictus, a, um, praedico 2. pi.Praediolum, i, n. etxalde txikiPraedis, pres gen.Praedisco, is, ere, didici, tr. ikasi, aurrez jakinPraedispositus, a, um, aurretik ikasia, ondoikasiaPraeditus, a, um (abl.), hornitua, dundua, duena, jabePraedium, ii, n. etxalde, ontasunPraedives, itis, oso aberatsPraedivinatio, onis, f. aurreikuspen, suma, susmoPraedivino, as, are, tr. sumatu, usnatu, aurretik ikusiPraedivinus, a, um, iragarpeneko, iragarle-Praedixi, praedico 2. perf.Praedo, onis, m. lapur, ohoin, itsaslapur ; maritimus praedo, itsaslapurPraedoctus, a, um, aurrez jakina,aurrez entzunaPraedomo, as, are, ui, itum, tr. aurretik hezi, aurretik nagusitu, aurretik gainditu296

Praedor, aris, ari, dep. tr. gerran harrapatu ; lapurtu, eraman ; hondatu ; desjabetu ; ehizean, arrantzan hartu, ehizatu ;arrantzatuPraeduco, is, ere, duxi, ductum, tr. aurrean eraman ; aurrez eraiki, aurrez zulatuPraeductus, praeduco pi.Praedulce, adb. oso eztiki, oso geldiro, oso astiro ; praedulcis nom., bok. eta akus. s. n.Praedulcis, e, guztiz ezti, guztiz geldi ; guztiz gozoPraeduratus, a, um, oso gogortuaPraedurus, a, um, guztiz gogor ; oso gaitz ; soraioPraeduxi, praeduco perf.Praeemineo, es, ere, ui, tr. intr. gora izan, jaso izan ; garaitu, nagusituPraeeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. aurrean ibili, aurreratu, aitzindu ; gidatu ; lehen esan ; diktatu ; erabaki ; agindu ;praeire preces alicui, norbaiti otoitza diktatuPraeesse, praesum inf.Praeeuntis, praeeo po. gen.Praefandus, a, um, praefor aditz adj. likits, lizun, baldresPraefari, praefor inf.Praefatio, onis, f. aurrez mintzaera ; hitzaurre, solasaurre, aitzinsolas (opari aitzin, mintzaldi aitzin, idazki atzin)Praefeci, praeficio perf.Praefectura, ae, f. aginte, administraritza, agintaritza, zuzendaritza ; buruzagiherri, Italiako hiria magistratuerromatarraren eskuan1. Praefectus, a, um, praeficio pi.2. Praefectus, i, m. buruzagi, agintari ; praefectus moribus edo morum, ohiduren begirale ; praefectus classis, untzidiarenjabe ; praefectus praetorii edo praetoris, pretorretxearen agintari ; praefectus annonae, uzta eta bizigailu buruzagi ;praefectus vigilum, gauzainen buruzagi ; aitzindari ordariPraefecundus, a, um, guztiz emankorPraefero, fers, ferre, tuli, latum, tr. aurrean eraman, aurrerantz eraman, ekarri ; fasces consulibus praeferebantur,kontsuluen aurretik ziren makila azauak ; erakutsi, agerrarazi, esan ; hedatu, iragarri ; praeferre vultu gaudium animi,bihotzeko bozkarioa aurpegian erakutsi ; nahiago izan, aurrean ipini ; praeferre Homerum Vergilio, Homero Bergilio bainonahiago izanPraeferox, ocis, guztiz bortitz, basati, burgoiPraeferratus, a, um, burdindun, ferratua, burdinztatuaPraefervidus, a, um, oso bero ; suhar, gartsuPraefestinatus, a, um, perfestino pi. goiztiarPraefestino, as, are, intr. lehiatu, ernatuPraefica, ae, f. negargile (emakume saritua)Praeficio, is, ere, feci, fectum, tr. buru jarri, buruzagi ezarri ; praeficere aliquem bello gerendo, gerra buruzagitza norbaitiemanPraefidens, entis, fidakorregi, burgoiegiPraefigo, is, ere, fixi, fictum, tr. landatu, aurrean edo muturrean lotu ; trabatu (ikusmena) ; sorginduPraefinio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. antolatu, apailatu, aurrez erabakiPraefiscine, adb. ez zaizula gaitzit ! ez haserra !Praefixus, a, um, praefigo pi.Praefloreo, es, ere, ui, intr. goizik loretuPraefloro, as, are, tr. zimelduPraefluo, is, ere, tr. intr. aurrean jario, isuri ; urtatuPraefluus, a, um, aurrean isurlePraefodio, is, ere, fodi, fossum, tr. aurrean zulatu ; aurrez ehortziPraefoecundus, ik. praefec.Praefor, aris, ari, atus sum, dep. hasieran esan ; aurrez esan, aipatu ; lehen mintzatu, barkamena galdetu ; iragarriPraeformido, as, are, aurrez beldurtuPraeformo, as, are, tr. aurrez zirriborratuPraefracte, adb. zorrozki, gogorki, tinkoPraefractus, a, um, praefringo pi. ; adj. gogor, zorrotz, tematsu ; idor (idazkera)Praefrigidus, a, um, guztiz hotzPraefringo, is, ere, fregi, fractum, muturrean moztu, lanpustuPraefui, praesum perf.Praefulcio, is, ere, fulsi, fultum, tr. zurkaiztu ; (norbait) berme hartuPraefulgeo, es, ere, fulsi, intr. txit distiratuPraefulsi, praefulgeo eta praefulcio perf.Praefultus, a, um, praefulcio pi.Praefuro, is, ere, intr. amorratu, haserre izanPraegelidus, a, um, oso hotz, izoztua, hormatuaPraegermino, as, are, intr. goizik ernaminduPraegestio, is, ire, intr. biziro gutiziatu ; urduritu, berantetsiPraegnans, antis, ernari ; praegnans ovis, ardi ernari ; hantua, puztua, betea, emankorPraegnas, atis, ernari ; hantua, puztua, betea, emankor297

Praegnatio, onis, f. ernaldura, haurdunaldiPraegracilis, e, txit mehe ; mehe meheaPraegrandis, e, oso handi, handi handia, gaitzeko, egundokoPraegravis, e, oso astun ; higigaitz, toldotu ; garesti, eralkigarri ; gaitz, nekegarriPraegravo, as, are, tr. intr. astundu, pisutu ; akitu, gainkargatu ; lehertu ; garaitu, nagusituPraegredior, eris, i, gressus sum, dep. aurrean ibili ; gainditu, aurreratuPraegressio, onis, f. aurrerapenPraegressus, a, um, praegredior pi.Praegustator, oris, m. txestatzaile, dastatzaile (jan-edanak dastatzen zituen esklabua)Praegusto, as, are, tr. aurrez dastatu, lehen dastatuPraehibeo, es, ere, ui, itum, tr. eman, hornituPraejaceo, es, ere, ui, tr. intr. aurrean izan, aurrean etzana izanPraejacio, is, ere, tr. aurrean eraikiPraejudicatum, i, n. aurreko epaiketa ; aurriritzi, aurreasmoPraejudicatus, a, um, praejudico pi. ; praejudicata opinio, aurriritzi, aurreasmoPraejudicium, ii, n. aurreko epaiketa ; aurrerabaki ; sine praejudicio causam dicimus, auzitan jarten gira aurrez kondenatuizan gabe ; epai jarraibide ; kalte, okerPraejudico, as, are, tr. intr. aurrepaitu, lehendik epaitu ; uste izanPraejuvo, as, are, juvi, tr. aurretik lagunduPraelabor, eris, i, lapsus sum, dep. tr. alboan jario, alboan isuri ; aurrerantz lerratu, aurrerantz herrestatu ; hegiz hegi ibili,iragan (denbora)Praelambo, is, ere, tr. lehen dastatuPraelapsus, a, um, praelabor pi.Praelatio, onis, f. hautu, aukera, hobespenPraelatus, a, um, praefero pi.Praelautus, a, um, bikain, egundokoPraelavo, is, ere, tr. aurrez ikuziPraelectio, onis, f. irakurketa adierazgarriPraelector, oris, m. irakurketa adierazlePraelego, is, ere, legi, lectum, tr. irakurtuz adierazi ; hegiz hegi ibiliPraeliator, ik. proeliatorPraelibo, as, are, tr. intr. edatera eman ; so bat egin ; azaletik landu (gaia)Praeligo, as, are, tr. (aurretik, burutik, gainetik, ingurutik) lotu, elkartu ; hersi (zauria)Praelino, is, ere, levi, litum, tr. aurrez gantzutu, igurtziPraelior, Praelium, ik. proelior, proelium.Praelocutio, onis, f. lehendiko hitzaldiPraelongo, as, are, luzatu, hedatuPraelongus, a, um, guztiz luzePraeloquor, eris, i, loquutus edo locutus sum, dep. lehen mintzatu ; hitzaurrea egin, sarrera eginPraeluceo, es, ere, luxi, intr. aurrean distiratu, argitu (norbait) ; guztiz distiratuPraelucidus, a, um, oso distiratsuPraeludo, is, ere, lusi, lusum, intr. abiatu, hasiPraelum, ik. prelumPraelusi, praeludo perf.Praelusio, onis, f. abiamen, hasieraPraelustris, e, oso argi, oso distiratsuPraeluxi, praeluceo perf.Praemandata, orum, npl. bahiaginte1. Praemando, as, are, tr. aurrez agindu, aholkatu2. Praemando, is, ere, tr. aurrez mastekatu, murtxikatu ; lana oso antolatuPraemature, adb. goizegi, goizikPraematurus, a, um, goiztiar, heldugabePraemedicatus, a, um, begiragarri, begirabidezkoPraemeditatio, onis, f. gogoeta, gogaketa ; lehenoharPraemeditatus, a, um, praemeditor pi. lehendik gogoetatua, aurrez ikusia ; aurrez ikusle, aurrez gogoetatzailePraemeditor, aris, ari, dep. tr. aurrez gogoetatu ; gogartu ; lotu, abiatu ; lira aurrea joPraemercor, aris, ari, dep. aurretik erosiPraemetuo, is, ere, intr. aurrez beldurtu, asko beldurtuPraemineo, es, ik. praeemineoPraeminister, tri, m. zerbitzari, miskandi, mutil ; Praeministra, ae, f. jainkosa mirabe, neskatoPraemior, aris, ari, dep. irabaziak eginPraemisi, praemitto perf.Praemissus, a, um, praemitto pi.Praemitto, is, ere, misi, missum, tr. aurrerantz bidali, aurrez bidali ; aurrean ipiniPraemium, ii, n. irabazi, harrapakin ; hobari, ontasun ; praemia vitae, bizitzako ongiak ; sari, ordain, lansari, zigor ;dignum accipies praemium, zor zaian saria izanen duk298

Praemodulatus, a, um, aurrez (bere egintza) gogoetatu zuenaPraemolestia, ae, f. aurretiko kezka, urduritasunaPraemolior, iris, iri, dep. tr. aurrez antolatuPraemollio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. aurrez eztitu, leunduPraemollis, e, oso bigunPraemoneo, es, ere, ui, itum, tr. aurrez jakinarazi, oharrarazi ; iragarri, igarri1. Praemonitus, a, um praemoneo pi.2. Praemonitus, us, m. aitzinohar, lehenoharpidePraemonstro, as, are, tr. aurrez erakutsi, irakatsi ; iragarri, igarriPraemonui, praemoneo perf.Praemordeo, es, ere, mordi, morsum, tr. ausiki ; muturretik ausiki, jankatu, marraskatuPraemorior, eris, i, mortuus sum, dep.intr. goizik, gazterik hilPraemorsus, a, um, praemordeo pi.Praemortuus, a, um, praemorior pi. ; dagoeneko hila, jada hila ; baldatua, elbarrituaPraemunio, is, ire, ivi, itum, tr. aurrez gotortu, aurrez harresitu ; indartu ; gaitu (hizlari)Praemunitio, onis, f. hizneurri, antolaketaPraenato, as, are, intr. aurrean igerikatu ; alboan jario, urtatuPraenavigatio, onis, f. hegiz hegi itsasketaPraenavigo, as, are, tr. intr. hegiz hegi itsasoan ibili ; aurrean itsasoan ibiliPraeniteo, es, ere, ui, intr. oso distirant izan ; distirantago izan, itzali (bere distiraz)Praenomen, inis, n. izena, ots ; praenomine imperatoris, enperador otsezPraenosco, is, ere, novi, notum, intr. aurrez ikasi, jakin ; asmatu, sumatuPraenosse, praenovisse orde, praenosco inf. iraganaPraenotio, onis, f. aurrezko ezagueraPraenubilus, a, um, oso ilunPraenuncia, ae, f. mandatarisaPraenuncio, as, are, tr. iragarri, azalduPraenuncius, a, um, iragarle, azaltzaile ; mandatariPraenuntia… ik. praenuncia…Praeoccido, is, ere, intr. lehen sartu (izar)Praeoccopatio, onis, f. aurrezko kokaduraPraeccupo, as, are, tr. lehen kokatu, lehen hartu ; praeoccupare collem, mendiska hartu ; kezkatu, urduritu ; arreta izan,axola izan ; aitzindu, aurrea hartu ; praeoccupare consilia alicujus, norbaiten xedeak aitzinduPraeopto, as, are, tr. nahiago izanPraepando, is, ere, tr. aurrean hedatu, luzatu ; ideki, iragarri, azalduPraeparatio, onis, f. antolaketa, apailaketa ; aitzinbideak, abiamenakPraeparato, adb. gogoetaz, lehen ohartuz1. Praeparatus, a, um, praeparo pi. ; adj. gertu2. Praeparatus, us, m. aitzinbideak, abiamenak, adeluakPraeparcus, a, um, oso zuhur, zikoitzPraeparo, as, are, tr. aurrez antolatu, aurrez apailatu, aurrez egin ; praeparare se ad proelia, gudurako abiatu, gudurakogertutu ; aurrez jabetu, aurrez bildu ; praeparare cibos hiemi, neguko hatuak bilduPraepedimentum, i, n. oztopoPraepedio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. ibiltera ez utzi ; eragotzi, oztopatuPraepeditus, praepedio pi.Praependeo, es, ere, intr. dilindan jarri, zintzilikatu1. Praepes, itis, azkar, laster ; laster hegaldatzen dena ; zorihoneko2. Praepes, etis, f. m. hegaizti, txoriPraepilatus, a, um, mutur biribildun ; kamutsPraepinguis, e, oso gizen ; lodi, torroilPraepollens, entis, praepolleo po.Praepolleo, es, ere, ui, intr. nagusi izan, nagusitu, gailendu ; guztizahaldun izanPraepondero, as, are, intr. astunago izan, makurtu ; nagusitu, garaitu ; (pas.) utzi, amor emanPraepono, is, ere, posui, positum, tr. aurrean ipini ; buru jarri ; praeponere bello, gerraren buru jarri1. Praepositus, a, um, praepono pi.2. Praepositus, i, m. buru, buruzagi, aitzindariPraepostere, adb. atzerrerantz, gibelka, atzekoz aurre, orduz kanpo, desgarai, saiheska, okerPraeposterus, a, um, itzulia, uzkailia, iraulia ; orduz kanpo, desgarai ; oker, nahasmahas ari denaPraepostus = praepositusPraeposui, praepono perf.Praeproperanter, Praepropere, adb. azkar, lasterka, lehiatukiPraepoperus, a, um, oso azkar, oso laster, oso lehiati ; azkarregi, lasterregiPraequam, adb. konparatuz ; ikusiz, soginik ; -n aldeanPraequestus, a, um, lehen kexatuPraeradio, as, are, intr. guztiz distiratu ; tr. itzali (bere distiraz)Praerapidus, a, um, guztiz laster, guztiz azkar, guztiz arin ; oldartsu, suhar299

Praereptus, a, um, praeripio pi.Praerigeo, es, ere, ui. intr. hotz hotza izanPraerigui, praerigeo perf.Praeripio, is, ere, ripui, reptum, tr. kendu, eraman, urratu, erautzi ; orduz kanpo kendu ; lehen hartu ; aurreratu, aitzindu ;adierazi, jakinean jarri ; hatsapatsaka egin, lasterka eginPraerodo, is, ere, rosi, rosum, tr. muturretik marraskatu, jankatu ; oso karraskatu ; marraskatuz suntsitu1. Praerogativa, ae, f. ik. praerogativus ; aurrezko hautu, aukera ; ezagugarri, zantzu, lekukotasun, uste, asma2. Praerogativa, orum, npl. lehen bozketakPraerogativus, a, um, lehen bozkatzaile ; praerogativa edo praerogativa centuria, lehen bozketakPraerosus, a, um, praerodo pi.Praerumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. muturretik hautsi, laburtu, moztuPraeruptus, a, um, praerumpo pi. ; adj. tzut, malkar ; praerupta edo praerupta loca, gune tzutak ; oso gora ; bizi, gartsu,sutsuPraes, aedis, m. berme, bermatzaile, bahi, bahitura ; praedem accipere, bahitako onartuPraesaepe, is, n. ; Praesaepes, is, f. ; Praesaepium, ii, n. ukuilu ; artegi ; behitegi ; zalditegi ; janaska ; bizitegi,egongia ; jatetxe ; erlategi ; galetxe, likitsetxePraesaepio, is, ire, saepui, saeptum, tr. hetsi, estali ; hesitu , maratilatuPraesaeptus, a, um, praesaepio pi.Praesagio, is, ire, ivi, tr. sumatu, usnatu, aurrez ikusi ; azaldu, iragarri, igarriPraesagitio, onis, f. suma, susmo, usnaPraesagium, ii, n. susmaketa, usnaketa, azalketa ; iragarpenPraesagus, a, um, sumatzaile, usnatzaile ; iragarlePraescio, is, ire, ivi edo ii, itum, aurrez jakinPraescisco, is, ere, ivi edo ii, tr. sumatu nahi izan, aurrez jakin nahi izanPraescius, a, um, aurrez jakitun, aurrez sumatzaile, iragarlePraescribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. idazpurua ipini ; agindu, erabaki, jarri, ezarri ; praescribere jura civibus, hiritarrerlegeak jarri ; aitzakia jarri, haizu izan, haizutuPraescriptio, onis, f. idazpuru ; erabaki, agindu, arau ; aitziki, estakuruPraescriptum, i, n. idazkera eredu ; erabaki, agindu, arau ; ad praescriptum, aginduen araberaPraescriptus, a, um, praescribo pi.Praeseco, as, are, cui, ctum edo catum, tr. muturretik moztu, laburtu ; marraskatu, jankatuPraesectus, a, um, praeseco pi.Praesedi, praesideo perf.Praesegmen, inis, n. marraskaduraPraesens, entis, praesum po., (hemen, hor, han) dagona, aurreko, bertako, alboko ; oraingo ; praesens sermo, elkarrizketa ;praesens tempus, orainaldi, oraina ; berehalako, batbateko, laster ; eskuan dagona (dirua) ; praesens pecunia, dirua eskuan ;praesens poena, zigor berehalakoa ; gertu, erne ; praesens animus, gogo, adore ; bizi, adoretsu, indartsu ; egoki, aldeko,lagungarri ; praesens deus, jainko zaintzailePraesensio, onis, f. sortzarozko asmo ; susmo, usnaPraesensus, a, um, praesentio pi.Praesentaneus, a, um, batbateko (sendagailu)Praesentia, ae, f. aurre, arpegi ; oraina ; in praesentia, oraingoz ; praesentia animi, beregaintasun, burujabetasun ; eragin(sendagailu)Praesentio, is, ire, sensi, sensum, tr. aurrez ikusi, lehen somatuPraesepe…ik. praesaepePraesertim, adb. bereziki, oroz gaindi, batez ere, batik batPraeservio, is, ire, intr. esklabu gisa zerbitzatuPraeses, idis, f.m. buru, buruzagi, lehendakari ; zaintzailePraesideo, es, ere, sedi, tr. intr. aurrean eseri ; buru izan ; agindu, zuzendu ; praesidere classi, untzidiaren buru izan ;zaindu, babestu, gerizatu ; praesidere Urbi, Erroma babestuPraesidiarius, a, um, gudari talde-, gudaritza-Praesidium, ii, n. gudaritza, gudari talde ; praesidium dare, gudaritza eman ; praesidium collocare, ponere, gudari taldeaipini ; gaztelu, gotortoki ; sogune ; guduari eman tokia ; praesidium relinquere, bere tokia utzi ; laguntza, laguntasun ; anoa,bizibideak, sendagailuPraesignifico, as, are, aurrez ezagutaraziPraesignis, e, ohargarriPraesigno, as, are, tr. lehen markatu, ozkatuPraesilio, is, ire, intr. jalgiPraesono, as, are, ui, intr. lehen ozenduPraestabilis, e, bikain, goien, ospetsu ; baliagarri, ongarri, mesedegarriPraestans, antis, praesto po. garaile, nagusi, ahaltsu, eraginkor (sendagailu)Praestantia, ae, f. bikaintasun, nagusitasun ; eraginkortasun (sendagailu)Praestat, inperts. ik. praesto 2.Praestaturus, a, um, praesto 2. p.geroaldiaPraesterno, is, ere, tr. hedatu, estaliPraestes, itis, f. m. zaintzaile, babesle, buruzagi300

Praestigia, ae, f. ; Prestigiae, arum, fpl. eskujoko, inkamina ; liluraldi, zoraldi ; gezurrezko (idazkera)Praestigiator, oris, m. inkaminari, eskuketari ; maltzur, iruzurtiPraestigiatrix, icis, f. inkaminari ; maltzur, zimarkun (emakumea)Praestigiosus, a, um, itxurati (idazkera)Praestinguo, is, ere, inxi, inctum, tr. ilundu, itzaliPraestino, as, are, tr. erosiPraestiti, praesto 2. perf.Praestitor, oris, m. emailePraestituo, is, ere, i, utum, tr. jarri, ezarri, erabaki, ebatziPraestitutus, a, um, praestituo pi.1. Praesto, adb. hemen, alde aldean ; praesto esse, (hemen, hor, han) izan, eskuko izan, gertu izan ; praesto esse alicui,norbait babestu, gerizatu2. Praesto, as, are, stiti, stitum edo statum (dat. edo akus.), nagusitu, gainditu, garaitu, gailendu, gorago izan ; hominesbestiis praestant, gizakia aberea baino gorago dago ; praestat, praestitit, inperts. hobe da, egokiago da ; mori praestat quam,hobe hiltzea, eziez.., hobe hiltzea…baino ; tr. intr. berme izan, berme jarri, bermatu, bere gain hartu, bere bizkar hartu,itundu ; praestare de aliquo, norbaiten berme agertu ; egin, bete, gauzatu, bururatu ; praestare fidem, hitza atxiki ; praestarepacem, ituna bete ; hornitu, eman, eskaini, - esku utzi ; praestare copias, frumentum, gudutaldeak, garia hornitu ; erakutsi,agertu ; praestare benevolentiam, onginahia agertu ; praestare se superbum, harro agertu ; atxiki, gorde, gerizatu, zaindu,lagundu ; praestare ut… ne…hala egin non… bait- ; egin gisabatez non…beit-Praestolor, aris, ari, dep. itxaron, iguriki, zain egonPraestrictus, a, um, praestringo pi.Praestringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. gogor tinkatu ; ukituxe, doidoia ukitu ; zauritu ; itsutuPraestructus, a, um, praestruo piPraestruo, is, ere, struxi, structum, tr. aurrean eraiki, jaso ; antolatu, apailatu ; hertsi, itxiPraesul, ulis, m. dantzari buruzagi ; iz. f. lehendakarisaPraesulsus, a, um, oso gaziPraesultator, oris, m. dantzari buruzagiPraesulto, as, are, intr. aurrerantz jauzi, builtatuPraesultor, oris, m. dantzari buruzagiPraesum, es, esse, fui, int. lehen izan, buru izan, zuzendu, kudeatu, agindu ; praeesse classi, untzidia agindu ; akuilatzaileizan, gidari izanPraesumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. aurrez hartu, kendu ; bestenean sartu ; aitzindu ; aurrez somatu, usnatu ; aurrezsentitu ; praesumere gaudium, aurrez alaituPraesumptio, onis, f. aurrezko alaitasun ; uste, itxarote, aurrikuspen ; contra praesumptionem omnium, guztien itxaroteazbestela, besteek uste ez bezalaPraesumptus, a, um, praesumo pi.Praesuo, is, ere, utum, tr. josiz estaliPraesutus, a, um, praesuo pi.Praetego, is, ere, texi, tectum, tr. estali, babestu, gerizatuPraetendo, iis, ere, tendi, tentum, tr. aurrean hedatu, aurrerantz zabaldu ; aurkeztu ; praetendere togam oculis, togazbegiak estali ; praetendere se edo praetendi (pas.), hegiz hegi joan, hegitik joan, luzean ibili ; nahi izan, argudiatu, aitzakiaeman ; praetendere ignorantiam, ez dakialakoanPraetentatus, us, m. saio, aztamuPraetento, as, are, tr. aurrean hedatu ; ikertu, aztertu, bilatu ; praetendere vires, bere indarrak aztertuPraetentus, a, um, praetendo pi ;Praetenuis, e, xehe xehea, mehe meheaPraetepeo, es, ere, ui, intr. aurrez berotuaPraeter, aurretitz (akus.) aurrean, aintzinean, alboan, hurbil, luzean ; praeter oculos, begien aurrean ; bestela, aitzitik ;praeter naturam, izadiaz bestela ; haraindi, gainean, gainetik, gehiago, betalde ; praeter modum, gehiegi ; ezik, salbu ;gaineraPraeterea, adb. bestalde, gainera, orabat ; gero, geroztikPraetereo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. aurrean iragan ; saihestu, baztertu, itzuri ; praeterire Romam , Erroma irian iragan ;utzi, ixildu, jaramonik ez egin ; hoc praeteribo quod, ez dut aipatuko ; bazter utzi ; iragan (denbora) ; intr. haud praeterit me,badakitPraeterequitans, antis, aurrean zaldiz iragailePraetereundus, a, um, praetereo aditz adj. isiltzekoa, aipagabe(ko)Praeterferor, feris, ferri, latus sum, pas. haraindira iraganPraeterfluo, is, ere, tr. intr. luzean isuri, jario, ureztatu ; galduPraetergredior, eris, i, gressus sum, dep. intr. aurrean ibili, urrunago joan, aurreratuPraeterhac, Praeterhaec, ik. praetereaPraeteriens, euntis, praetereo po.Praeteritus, a, um, praetereo pi. ; iz. n. praeteritum, i, eta praeterita orum, iragana ; venia in praeteritum donare, barkatuPraeterlabor, eris, i, lapsus sum, dep. tr. hegiz hegi ibili, hegika joan ; ureztatu, hurbil jario ; itzuri, ihes eginPraeterlatus, a, um, praeterferor pi.Praetermeo, as, are, intr. aurrerantz joan ; tr. ureztatu, urtatuPraetermissio, onis, f. bazterketa, saihesketa ; ukapen ; uzte ; huts (hautagai)301

Praetermissus, a, um, praetermitto pi.Praetermitto, is, ere, misi, missum, tr. utzi, ezegin, egingabe utzi ; ardurarik ez hartu ; isildu, ezaipatu ; praetermitterenullum officium, eginbide bakoitxi ez huts egin ; barkatu ; praetermisit poenam, zigorra barkatu zionPraeternavigo, as, are, tr. intr. itsasoz ibili, hegiz hegi untziz ibili ; untziz aurreratu, aitzinatuPraetero, is, ere, trivi, tritum, tr. puskatu, porrokatu, suntsituPraeter propter, adb. inguru, gutxi gorabehera, nonbait han, hor nonbaitPraeterquam, adb. bestalde, ezik ; praeterquam ut edo quod, -z beste ; praeterquam si … balitz, baledi, …badu, badezaPraetervectio, onis, f. untzizko ibilbidePraetervectus, a, um, praetervehor pi. ; aurreratu duena, iragan denaPraetervehens, entis, praetervehor po.Praetervehor, eris, i, vectus sum, dep. tr. aurrean untziz ibili, hegiz hegi itsasoz joan ; ukituxe, doidoia ukituPraeterverto, is, ere, tr. aurrerantz ibili, gaindi okerrean ibili ; buruz buru eginPraetervolo, as, are, intr. hurbil hegaldatu ; iragan (abagunea) ; hegaldatuz aurreratu, ezikusia izan, ohartugabe iraganPraetexo, is, ere, texui, tectum, tr. aurrean tirikordatu ; aurrean ezari, ipini ; luzean bete ; mugatu ; estali, gorde ;argudiatu, aitzakia emanPraetexta, ae, f. (toga), jantzi pretexta, 11 urtetatik 17-tarako handikiek zutena, magistratuek eta apaizek ere bai ; inpraetexta, gaztaroanPraetextatus, a, um, pretextadunPraetextum, i, n. apaindura, apaingarri, edergailu ; aitzaki, estakuru1. Praetextus, a, um, praetexo pi. aspildua, hegi (jantzi) ; toga praetexta, jantzi pretexta ; pretextadun ; apaindua, edertua,tapizatua2. Praetextus, us, m. distira, agerraldi ; estalki, tapailu ; aitzakiPraestimo, es, ere, ui, tr. intr. aurrez beldurtuPraetor, oris, m. buru ; praetor maximus, pretore gorena (diktadore, kontsul) ; praetor aerarii, ogasun buru ; militaraitzindari ; praetor urbanus, hiriko pretore, Erromako hiritarren epaile ; praetor peregrinus, pretor peregrino, hiritarren etaarrotzen arteko epaile ; eskualdeko buruzagiPraetorianus, a, um, pretore- ; auzitegikoPraetorium, ii, n. pretoretegia, generalaren oihaltxabola ; auzitegi ; landetxe, jauregi ; pretorezaintza1. Praetorius, a, um, pretore-, agintari- ; praetoria cohors, pretorezaintza ; praetore navis, untziagintari ; pretorgo- ;praetoria potestas, pretorgoa ; praetoria comitia, pretorebozketak ; pretore turba, auzilariak2. Praetorius, ii, m. pretor ohiPraetorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. lehen bihurrituPraetrepidus, a, um, ikare barrasta, oso bihotz erdiratuaPraetrivi, praetero perf.Praetrunco, as, are, tr. muturrean moztu, marruskatuPraetuli, praefero perf.Praetura, ae, f. pretergoaPraeumbrans, antis, ezabatzaile, estaltzaile, itzaltzailePraeuro, is, ere, ussi, ustum, tr. aurretik edo muturretik erre, lehortuPraeustus, a, um, praeuro pi. muturrean errea, oso errea, sustaltua ; izoztua, kiskaliaPraeut, lokailu. –n aldean, soginikPraevalens, entis, praevaleo po. ; guztizahaldun ; guztiz indartsuPraevaleo, es, ere, ui, intr. indartsuena izan, nagusitu ; bikaindu, gailendu ; viribus praevaluit sapientia, antzea indarrarinagusitu zen ; eragin izan ; eraginkor izan (sendagailu)Praevalesco, is, ere, intr. guztiz indartsu izanPraevalide, adb. oso gotorkiPraevalidus, a, um, oso indartsu, oso gotor ; oso harresitua ; oso eraginkor, guztiz handietsiaPraevaricatio, onis, f. bihurrikeria, makurkeriaPraevaricator, oris, m. obendari, gaizto, bihurri, okerPraevaricor, aris, ari, dep. intr. makurtu, okertu, huts egin ; legea hautsi ; elkar adituPraevectus, a, um, praevehor pi. harantz eramanaPraevehor, eris, i, vectus sum, dep. intr. aurrerantz zaldiz joan ; tr. hegiz hegi joan, aurrean igaro ; urtatuPraevelox, ocis, guztiz arin, guztiz lasterPraevenio, is, ire, veni, ventum, intr. aurrez gertu ; tr. aurreratu, lehendu, aitzindu ; nagusitu, garaituPraeventus,a, um, praevenio pi. aurreratua ; oztopatua ; lehen hartua ; jakinean jarriaPraevernat, inperts. udaberria goizik dagoPraeverro, is, ere, tr. lehen edo aurrean erraztatuPraeverto, is, ere, verti, versum, tr. intr. lehen, aurrez hartu, harrapatu, eskuratu ; aurreratu, lehendu ; nagusitu, garaitu ;cursu pra evertere equos, lasterketan zaldiak lehendu ; baztertu, saihestu ; nahiago izan ; praevertere uxorem rei publicae,emaztea estaduan grinari nahiago izan ; lehen ari izan, lehen ekinPraevertor, eris, i, dep. tr. aurreratu, gailendu ; lehen ari izan, lehen ekin ; praeverti ad opprimendum equites, zalduntzalehen suntsituPraevideo, es, ere, vidi, visum, tr. aurrez ikusi, lehen ikusiPraevisus, a, um, praevideo pi.Praevitio, as, are, tr. aurrez a ndeatu, hondatuPraevius, a, um, aurrez ibiltzaile, aurrez iragarle, biderakusle302

Praevolo, as, are, intr. aurrerantz hegaldatuPraevorto…ik. praeverto…1. Pragmaticus, a, um, antzetsu, trebatua, aditua2. Pragmaticus, i, m. egile ; legegizon, auzigizon ; abokatu aholkulariPrandeo, es, ere, di, sum, intr. bazkaldu ; prandere sine mensa, laster lasterra jan ; tr. bazkaritako janPrandium, ii, n. bazkari, apairu, otordu ; bazka (abereak)Pransito, as, are, ik. prandeoPransor, oris, m gonbit, bazkaltiarPransus, a, um, prandeo pi. bazkalondo ; pransus, ondo jana ; potus, ondo edanaPrasinus, a, um, orlegi, musker, berde ; Berdeak, gurdizainak, orlegiz jantziakPratensis, e, soroko, pentzekoPratulum, i, n. soropilPratum, i, n. pentze, soro ; soropil, belar, barazki ; arlo, zelai, lautada, ordokiPrave, adb. saiheska, zeharka ; oker ; gaindi okerrera ; gaizki, gaiztokiPravitas, atis, f. tankera makur ; itxuragabetasun ; corporis pravitates, gorputz itxuragabetasunak ; akats, huts, narrio ;zentzugabetasun, eromen, erotasun ; gaiztakeria, bihurrikeria, galdukeriaPravus, a, um, oker, makur ; itxuragabe, araugabe, zentzugabe(ko) ; bihurri, gaizto, galdua, zitalPraxiteles, is, m. Praxiteles, tailugile greziarPrecario, adb. otoizka, arrenka ; kordoka ; bitartean, anartean, oraingoz, ziurtatugabePrecarius, a, um, arrenez lortua ; zalantzazko, aldakor ; arrotz, ezberezkoPrecatio, onis, f. arren, otoitz ; biraoak ; sorginleriaPrece, f. prex abl. s. ik. precesPreces, um, fpl. arrenak, otoitzak, agiantzak, opak, sorginkeriak, opagaiztoakPrecor, aris, ari, dep. tr. otoiztu, arrendu ; precari aliquid ab aliquo, norbaiti zerbait eskatu ; opatu ; alicui bene precari,norbait opaondu ; alicui mala precari, norbait opagaiztotuPrehendo, is, ere, endi, ensum, tr. hartu, atzeman, harrapatu ; prehendere aliquem manu, norbait eskutik hartu ; bereizhartu, saihets bildu ; atxilotu ; ustegabean hartuPrehenso, as, are, tr. biziro harrapatu ; gogorki hartu, tinkatu, besarkatu ; bereiz hartu ; arrendu, eskatu, galdeginPrehensus, a, um, prehendo pi.Prelum, i, n. dolare ; prentsa (paper edo oihal), tinkailuPremo, is, ere, pressi, pressum, tr. tinkatu, zanpatu, aurizki, urixki, oinperatu ; -i bermatu ; gainkargatu ; premere olivas,olibak urixki, aurizki ; hurbiletik jarraitu, zirikatu ; gertu iragan ; premere terga hostis fugientis, ihes doan etsaiari gertutikjarraitu ; premere vestigia alicujus, norbaiten aztal aztalean izan, norbaiti hurbiletik jarraiki ; garaitu, lehertu, menperatu,jasanarazi ; premi aere alieno, zorpetua izan, zorrek ito, zorrez muinoaturik izan ; ateratzera ez utzi, geldiarazi, eden, atxiki,estali, gorde, ezkutatu ; premere iram, haserrea eutsi ; premere vocem, isildu ; sartu, landatu, lurperatu, zulatu ; premerevirgulta, landare gazteak lurperatu ; moztu, kimatu, inausi ; premere falce vitem, mahatsa inausi ; apaldu, beheratu,gutxietsi ; garaitu, gailendu ; facta alicujus premere, norbaiten balentriak gutxietsi ; bulkatuPrendo, ik. prehendoPresatio, onis, f. indarketa ; jukutria, zipozkeriaPrensio…ik. prehensioPrenso, as, are, ik. prehensoPrensus, a, um, prendo pi.Presse, adb. tinkatuz, zanpatuz ; ondo ahoskatuz ; presse loqui, ondo ahoskatu ; laburki, soilki, neurrizPressi, premo perf.Pressio, onis, f. tinkaldi, zanpaldi, hazta, astuntasun ; katu (lanabes), gindaxPresso, as, are, tr. tinkatu, urixki, aurizki, oinperatuPressura, ae, f. tinkaldi, zanpaldi, urixkaldi1. Pressus, a, um, premo pi. ; atj. adi, erne ; eratsu, neurridun, zuhur ; tink, soil ; labur, zehatz (idazkera) ; geldi ; pressogradu edo pede, geldiro, astiro, baratx ; apal (ahotsa)2. Pressus, us, m. tinkaldi, zanpaldi ; ahosketa ; haztaPretiose, adb. aberaskiPretiosus, a, um, garesti, emankor ; baliotsu, bikain ; eskuzabalPretium, ii, n. balio, sari ; permagno pretio, guztiz garesti ; parvo pretio, merke ; maximis pretiis, gorago emaileari ;infimis pretiis, apalago emaileari ; aipu, ospe, merezimendu, bikaintasun, garrantzi ; pretium habere, balio izan ; homomagni pretii, balio handiko gizona, itzal handiko gizona ; diru, aberastasunPrex, (ezerabilia), preci, prece, precem, ik. precesPriapus, i, m. Priapo, baratzeen jainkoaPridem, adb. aspaldi, luzaro ; non ita pridem, ez du aspaldi, orain berri, arestianPridianus, a, um, bardakoPridie, adb. barda, aurregunean ; pridie ejus die, bardaPrima, orum, npl. ik. primusPrimae, arum, fpl. ik. primusPrimaevus, a, um, gaztetxo, gazteiniPrimani, orum, mpl. lehen legioieko soldadoakPrimarius, a, um, lehen mailako ; ohargarri, ospetsu, dotore ; hobenPrimatus, us, m. lehen maila, nagusitasun, gorentasun303

Primipilaris, is, m. primipiloPrimipilarius, ii, m. primipiloPrimipilus, i, m. primipilo, ehuntarien agindari handienaPrimitiae, arum, fpl. lehen uzta ; hasiera, hastapen ; ezagutza azalekoPrimo, adb. lehen, lehenik, lehenbizian, hasieranPrimogenitus, a, um, lehen jaio, lehen sortuPrimordium, ii, eta Primordia, orum, npl. hasiera, hastapen, etorki, jatorriPrimoris, e, lehen, aurrerako, buruburuko ; primores cadebant, gudari aurrerakoak erorten ziren ; primores dentes, hortzaurrerakoak ; primores, um, mpl. nagusiak, jaunak, buruzagiak ; aitonen semeakPrimum, adb. lehen, lehenik, aurrenik ; primum omnium, lehengoz, lehendabizi ; lehen aldiko ; ut primum, ubi primum,cum primum, …bezain laster ; quam primum, ahalik lasterrena, ahalik goizikenaPrimus, a, um, lehen, lehengo, lehenbiziko ; ondoko lehen, datorren ; primo hostium impetu, etsaiaren geroko lehenoldarrean ; prima nocte, ilun nabarrean ; primo quoque die, ondoko lehen egunean, urren aldian ; a primo, lehenik,lehenengoz ; aurreko, buruburuko ; prima tenere (loca), buruburuko leroan izan ; primi dentes, aurreko hortzak ; primislabiis, gogoz kontra, gogoz gaindi ; in primo, in primum, aurrean, aitzinean ; hoben, indartsuen, handien, nagusi, dotore,ezinobe ; vir magnus in primis, gizonetarik dotorena ; ik. imprimis, cumprimis ; primas agere edo primas partes agere,aurrean izan ; primas ferre, tenere, nagusi izan, garaitu ; primas dare, tribuere, lehenetan ezarri, lehen lehen ezarriPrinceps, cipis, f. m. lehen, lehena ; princeps fugiendi, lehena ihes egile ; bikain, handien, nagusi, nabarmenen, buru,aitzindari, agintari ; principes plebis, jente xeheko nabarmenenak ; princeps senatus, senatuko lehendakari ; principes edoprincipes cives edo civitatis, aitonen semeak, senadoreak, handikiak ; enperadore, lehendakari ; eragile, egile, aholkari,akuilatzaile ; princeps sceleris, gaizkigile ; princeps belli inferendi, gerra bultzatzaile ; zuzendari, etxezain ; printzeak,gudulari oinezkoakPrincipalis, e, hasiereko, hastapeneko, lehendabiziko ; lehen, aurren, buru, nagusi ; enperadore-, errege-, printze-Principaliter, adb. printzegisa, handizkiPrincipatus, us, m. hasiera, haste, hastapen, hatsarre, etorburu, iturburu ; lehentasun, gailentasun, nagusitasun ;zuzendaritza, tenere principatum, lehen maila eutsi ; senatuko lehendakari, senadoregoa ; Herriko lehen maila, agintegoihena, jaurlaritza, inperio (Erroman)Principes, ik. princepsPrincipia, orum, npl. lehengaiak, hasigaiak ; sortarauak, oinarriak ; gudutoki ; printzeak, ik. princeps ; gudaltegiPrincipialis, e, jatorrizko, ha stapeneko, aitzinakoPrincipium, ii, n. sortarau, iturburu, etorburu, hasiera, hastapen ; principio, a principio, lehen, hasieran, lehenengoan,lehenbizian ; ducere principium a…, -tik etorri ; oinarri, harroin ; aurreko talde, aurrerakoakPrior, neutr. prius, gehiena, aurreko, aitzineko, iragan (denbora) ; Dionysius prior, Dionisio Zaharra ; priores pedes,aurreko oinak ; lehen, hobe, nagusi, garrantzitsuago ; nullam curam habuit quam ut… harentzat deus ez zengarrantzitsuagorik … baino ; iz. mpl. aintzinakoak, asabakPrisce, adb. gogorkiPriscus, a, um, aintzinako, lehenagoko, zakarkitua, zahar ; prisci viri, aintzinako gizonak ; gogor, garratz, zorrotzPristinus, a, um, aurreko, aitzineko, lehengo, behinolako, zahar ; pristini mores, ohitura zaharrak ; dies pristinus, aurregunPristis, is, f. balea, marrazoPrius, adb. lehen, lehenago, goizikago, lehen aldian (bietatik) ; aintzina, behinola ; nahiago, ahalaz, hobePriusquam, lokailu, …baino lehen ; …aitzin ; eziez, eziz etaPrivatim, adb. bere izenean, berbera ; publice privatimque gratiam petere, Estaduarentzat eta berarentzat eskatu ; bereiz,bakarka, bakarrik, etxenPrivatio, onis, f. ezizate, eztasun, eskasPrivatus, a, um, norberaren, bakoitzaren, bakar, etxeko ; privatus edo privatus vir, norbait, gizon arrunt ; in privato, etxen,bereiz ; ex privato, etxetik kanpo, bere kostuzPrivigna, ae, f. alabaizun, errainPrivignus, i, m. semeorde, suhiPrivilegium, ii, n. lege berezi, eskubide, zuzen ; salbuespen ; privilegium aetatis, lehenseme eskubideaPrivo, as, are, tr. kendu, bilaizi, gabetu ; askatuPrivus, a, um, soil, berbera, norberaren, bakoitzaren, norbaiten ; banako, eskas, gabe1. Pro, aurretitz. aurrean, aitzinean, gainean, aldegainean ; pro castris, oihaltxabola aurrean ; pro tribunali,epaimahaiarengain ; alde, -n (izenean, onez, -tzat) ; obsecrare pro aliquo, norbaitentzat eskatu ; orde ; pro aliquo mori,norbaiten orde hil ; solvere pro vectura, garraioa ordaindu ; gisa, bezala, -ako ; pro occiso relinqui, hiltako utzi ; esse propremio, saritako baliatu ; arabera, soginik, ikusiz, -gatik ; pro viribus, bere indarren arabera ; pro tua prudentia, hirezuhurtzearengatik ; pro se quisque, bakoitza bere aldetik, bakoitzaren ahalen arabera ; pro ut, bezala, arabera2. Pro, harridura. noski ! beharrik !; oi ! ai ! bego hor !Proavia, ae, f. birramon, herenamaProavitus, i, m. birraiton, herenaitaProavus, i, m. birraiton, herenaita ; arbasoProbabilis, e, onesgarri, goresgarri, on, bikain, gogoko ; itxuradun, itxurazko, kanoretsu ; gerta daiteken ; probabiliscausa, zio gerta daitekenaProbabilitas, atis, f. kanore, onargarritasunProbabiliter, adb. beharbada, noski ; egiaz, idurizProbandus, a, um, probo aditz adj. goresgarriProbatio, onis, f. saio, egiaztapen, baieztapen ; azterketa, azterraldi304

Probator, oris, m. egiaztatzaile, baieztatzaileProbe, adb. ondo, oso ondo ; probe ! probissime !, ezinobe ! gora !; erabat, asko, txit ; duinki, gizonkiProbitas, atis, f. zuzentasun, zintzotasun, gizatasunProblema, atis, n. auzi, galde, arazoProbo, as, are, tr. aztertu, ikertu, egiaztatu ; probare virtutem alicujus, norbaiten adorea aztertu ; goretsi, goratu, onartu,onetsi ; onarrarazi, baieztarazi ; erakutsi, adieraziProboscis, idis, f. mutur ; muturbihurProbrose, adb. irainez, laidozkiProbrosus, a, um, lotsagarri, ahalkegarri, doilor ; iraintsu, iraingarri, laidotsu, laidogarriProbrum, i, n. belzkeria, itsuskeria, doilorkeria, zitalkeria ; pl. irainak, laidoakProbus, a, um, on, lege oneko, balio oneko ; probi nummi, diru balio oneko ; zuzen, zintzo, dontsuProcacitas, atis, f. ausarkeria, lotsagabekeria, mutirikeria, bekokiProcaciter, adb. lotsagabe, ausarki, mutirikiProcax, acis, lotsagabe(ko), mutiri, ausart ; lizun, likitsProcedo, is, ere, cessi, cessum, intr. aurrerrantz joan, aurreratu, aitzinatu ; ibili ; mutur izan, ozketu ; lerroan ibili ; cumviam tridui processisset, hiru egun ibili ondoren ; procedere in aciem, gudurantz aurreratu ; procedere obviam alicui,norbaiti aurkez etorri, norbaiti aurreratu, norbaiten baratzera joan ; lortu, ardietsi, joritu ; annona processit, uzta on izanzen ; cum venenum non processisset, edenak ondoriorik ez baitzuen ; iragan (denbora), processit dies, eguna aitzina badoa ;balio izan, on izan, baliagarri izanProcella, ae, f. ekaitz, haize bolada, zirimola, zurrunbilo ; suntsipen, hondamen, itxes ; oldar (zalduntza) ; jazarraldi,iskanbila, zalaparta ; asalduraProcellosus, a, um, ekaitsu, ekaiztunProceres, um, mpl. lehen mailako hiritarrak, handikiak, aitonen semeak, buruzagiak, nagusiak ; proceres gulae, ahazuriak,litxarrakProceritas, atis, f. luzetasun, hedadura ; goratasun, goitasun ; handitasunProcerius, procere adb. konp. aurregi, aitzinegiProcerus, a, um, luze, hedatua ; gora, tzutProcessi, procedo perf.Processio, onis, f. aurrerapen, ibilketaProcessus, us, m. aurrerakuntza ; aurrerabide (gaixotasun) ; aurrerapen, aurreraldi ; processus dicendi, mintzoederrekoaurrerapen ; lorpen, arrakastaProcido, is, ere, cidi, intr. erori ; ahozpeztu, ahozpez emanProciduus, a, um, aurrerantz eroria, ahozpez emanaProcinctus, us, m. (akus. eta abl.). hornidura ; gudurako jantziak ; in procinctu habere, gudurako gertu izan ; gudu,gudualdi, ibilaldiProclamatio, onis, f. oihuakProclamator, oris, m. abokatu oihukari, abokatu txar, hizlari txarProclamo, as, are, intr. oihu egin, oihuz ari, oihukatu ; aurka agertu, egin ; goratik esanProclinatus, a, um, proclino pi. ; re jam proclinata, gauzak kinka txarrean daudeneanProclino, as, are, tr. aurrerantz makurtu1. Proclive, Proclivi, adb. patar ; azkar, laster2. Proclive, is, n. malda, aldapa, patar ; erraztasun, ehitasunProclivis, e, aurrerantz makur, oker, patar : -i ekarria, -bera, -kor, -tsu, -ti, -koi, -oi ; erraz, ehi ; proclivis misericordia,erruki berezkoProclivitas, atis, f. malda, aldapa, makurdura, jaitsiera ; enjogidura, joera, ekardura, zaletasunProcliviter, adb. maldatsu ; errazki, ehikiProcne, es, f. Prokne, Pandionen alaba, enara bilakatuaProco, as, are, tr. eskatu, galdetuProconsul, ulis, eta pro consule (deklinaezin), m. kontsulorde, erromatar eskualdeetan buruProconsularis, e, kontsulorde- ; proconsularis (vir), kontsulorde ohiProconsulatus, us, m. kontsulordegoaProcor, aris, ari, dep. tr. eskatu, galdetuProcrastinatio, onis, f. epea emaite, luzapenProcrastino, as, are, tr. biharamunera luzatu, luzatu, epea emanProcreatio, onis, f. humeketa, ernealdiProcreator, oris, m. aita, sortzaile, humetarakoProcreatrix, icis, f. amaProcreo, as, are, tr. ernaldu, sortu, bizia eman ; sortaraziProcresco, is, ere, intr. hazi, handituProcubo, as, are, bui, intr. aurrerantz etzan ; luzatu (itzala)Procubui, procubo eta procumbo perf.Procucurri, procurro perf.Procudo, is, ere, udi, usum, tr. burdina landu ; dirua egin ; asmatu, sumatu ; edertu, apaindu, apailatu, landuProcul, adb. urruti, urrundanik ; aurretitz (abl. ab edo ab gabe), urrun, babespean ; procul dubio, ziurki, zalantzagabe ;procul a terra, lurretik urrunProculcatio, onis, f. oinperaketa ; gutxiespen305

Proculco, as, are, tr. oinperatu, lehertu, zapaldu ; gutxietsiProcumbo, iis, ere, cubui, cubitum, intr. aurrerantz makurtu, kupustu ; procumbere remis, gotorki arraun egin ; secundumnaturam fluminis tigna procumbunt, habeak ibai lasterraren arabera makur daude ; etzan, erori (hil edo zauritua), amilkatu,aurritu, suntsitu ; procumbere alicui ad pedes, norbaiten oinetara ahozpekatu edo erori ; apalduProcuratio, onis, f. ardura, arta, axola, arreta ; eskubide, ordaritza, lan, kargu ; eskualdeko aginte ; opariordainProcuratiuncula, ae, f. azpiko, eskupeko lanProcurator, oris, m. arduradun, kudeatzaile, zuzendari, hornitzaile ; ahaldun, ordeko, eskudun ; eskualdeko buruzagi ;procurator regni, erregeorde ; mandatariProcuratrix, icis, f. zaintzaile, zaindari, begirale (emakume)Procuro, as, are, tr. artatu, ahalegina egin, ari izan ; procurare se, bere buruaz arduratu ; kudeatu, zain izan, ordezkariizan ; procurare sacrificia, opariez arduratu ; oparien bidez baztertu ; procurare monstrum, mirarien ondorioa saihestuProcurro, is, ere, curri eta cucurri, cursum, intr. lasterka aurreratu ; (ozke, mutur) izan (lurra) ; aurrera hedatu, luzatuProcursatio, onis, f. eraso, erasoaldi ; lerro aurreko guduProcursatores, um, mpl. lerro aurreko gudariakProcursio, onis, f. aurrerantz ibilketa ; bazter solasProcurso, as, are, intr. aurrerantz ibili ; harahonakatu, harahona ibiliProcursus, us, m. lasterketa ; eraso, oldar ; mutur (lurra) ; aurrerapen, hobekuntza, oldar, bultaProcurvo, as, are, tr. aurrerantz makurtuProcurvus, a, um, aurrerantz makurtua ; makur (bide)Procus, i, m. maitati, maiteminduProdegi, prodigo perf.Prodeo, is, ire, ii, itum, intr. aurreratu, aurrerantz joan ; agertu ; prodire edo prodire in publicum, jenteen aurrean agertu ;prodire ex portu, kaiatik atera ; prodire in hostem, etsaiaren aurka gogor egin ; lurretik jalgi, sortu ; luzatu, mutur izanProdesse, Prodest, ik. prosumProdico, is, ere, dixi, dictum, tr. aurrez finkatu, iragarri ; atzeratu, luzatuProdictator, oris, eta Pro dictatore, deklinaezin, m. diktadoreordeProdictus, a, um, prodigo pi.Prodidi, prodo perf.Prodiens, euntis, prodeo po.Prodige, adb. parrastaka, burrustaka, nahiainaProdigentia, ae, f. nasaikeria, oparotasunProdigialis, e, asmakeria baztergarri, amakeria saihesgarriProdigialiter, adb. miresgarrikiProdigiose, adb. izugarriki, harrigarrikiProdigiosus, a, um, miragarri, miresgarri ; izugarri, harrigarri ; egundoko, ohi ez bezalakoProdigium, ii, n. harrigarri, mirari ; bidutzi, mamu ; izurrite, gaitz, itxesProdigo, is, ere, egi, actum, tr. aurrerantz bultzatu ; parrastan eman, oparo eman ; xahutuProdigus, a, um, hondatzaile, etxejale, ontasunjale ; emankor, eskuzabalProdii, prodeo perf.Proditio, onis, f. salaketa, maltzurkeriaProditor, oris, m. salatzaile, barreiatzaile (berriak)Proditus, a, um, prodo pi.Prodo, is, ere, didi, ditum, tr. agertu, ezagutarazi, salatu, iragarri, igarri ; prodere se, den bezala agertu ; prodere secretumuxori, emazteari segretua agertu ; zabaldu, hedatu, askotu ; egin, oihuztatu, aldarrikatu, izendatu ; prodere flaminem,flaminoa izendatu ; esan ; iraganarazi, helarazi ; ordeinuz utzi, oinordekotzan eman ; prodere memoriae, kontatu ; proderememoriam rei, -n oroitzapena betikotu ; utzi, baztertu, iruzurtu ; galdu, suntsitu ; prodere causam populi, herriaren gauzaukatu ; prodere naves praedonibus, itsaslapurrei untziak eman ; berandu, atzeratu, luzatuProdoceo, es, ere, tr. publikoki erakatsiProdromus, i, m. bideaurreko, aitzinbidari, mandatariProduco, is, ere, duxi, ductum, tr. aurrerarazi, aurrerantz bulkatu ; aterarazi ; agertarazi, erakutsi, aurkeztu ; gomendatu,ezagutarazi ; producere testes in aliquem, norbaiten aurka jakileak agertarazi ; producere legiones, legioiak aurrerarazi ;producere aliquem ad honores, norbait jauntasunera ekarri ; lagundu, zaindu ; sortu, egin, ernaldu, ekarri (fruitu) ; hezi ;erakutsi, saldu ; producere servos, esklabuak saldu ; luzatu, hedatu, zabaldu, gehitu ; vitam produxit ad, -raino bizi izanzen ; producere sermonem longius, elkarrizketa luzatu ; producere syllabas, silabak luzatu ; atzeratu, gibelatu, berandu ,geroratuProducte, adb. luzatuz (silaba)Productio, onis, f. luzakizun (denbora), luzapen (denbora, silaba)Productus, a, um, produco pi. ; iz. mpl. lekukoak, jakileakProduxi, produco perf.Proeliaris, e, gudu-, guduko, borroka-Proeliator, oris, m. gudulari, borrokariProelior, aris, ari, dep. intr. gudukatu, borrokatu ; liskartu, aharran ariPoelium, ii, n. borroka, gudu, gudualdi ; proelium committere, inire, gudua, borroka hasi ; proelia decertare, gudukatu,borrokatu ; gerraProfano, as, are, tr. zikindu, lohitu ; jainkoer eskaini (gutxi erabilia) ; laidoztatu, likistuProfanus, a, um, erlijioezeko, ezsagaratu ; likits, lizun, zikin, donausle ; zorigaiztoko306

Profatum, i, n. esaera, irakaspen1. Profatus, a, um, profor pi. hitz egile, mintzatua ; esana2. Profatus, us, m. hitz, hitzaldi, mintzaldi ; mintzairaProfeci, proficio perf.Profectio, onis, f. abiamen, alderaketa, alde egintzaProfecto, adb. noski, bai noski, egiazki, zinez, ziurki,Profecturus, a, um, proficio p. geroaldia1. Profectus, a, um, proficio pi.2. Profectus, a, um, proficiscor pi.3. Profectus, us, m. aurrerapen, gehipen ; arrakasta, irabaziProfero, fers, ferre, tuli, latum, tr. aurrerantz ekarri ; aurrerarazi, higitarazi ; eskaini ; proferre signa, abiatu, aurrerantzjoan ; proferre brachium, besoa luzatu ; aterarazi, kanpora ezarri, kendu ; agertarazi, erakutsi, ezagutarazi , argitu ; proferrenummos ex arca, dirua kutxatik kendu ; esan, aipatu, adierazi, aitortu ; proferre sententiam, erabakia hartu ; agertu,aurkeztu, sorrarazi ; luzatu, atzeratu, gibeldu, iraunarazi ; proferre auctionis diem, salpena gibeltu ; proferre imperii finesad…, -raino inperioaren mugak hedatu ; proferre diem de die, egunetik egunera luzatuProfessio, onis, f. adierazpen, agerpen, aitormen ; zergaerrolda ; ederlan irakaspen ; bizipide, lanbide, sail ; -goa, -gintza,-zaintzaProfessor, oris, m. irakasleProfessus, a, um, profiteor pi. ; aitortzaile ; harrotzaile ; pasiboan. ezagutua, aitortua, ageriko ; ex professo, agerianProfestus, a, um, ezsagaratua, ezjaietako ; profesti dies, astegun, lanegunProficio, is, ere, feci, factum, intr. aurreratu, aitzinatu ; kausitu, lortu, ardietsi ; proficere in philosophia, filosofiankausitu ; baliatu, balio izan, eraginkor izan, indartsu izanProficiscor, eris, i, fectus sum, dep. intr. joan, abiatu ; urrundu, -ra jo ; proficisci ad aliquem, norbaitengana jo ; proficisciab aliquo, norbaitenganik joan ; iragan ; atera, etorri, heldu ; eratorri (gram.) ; qui a Platone profecti sunt, Platonen ikasleakProfiteor, eris, eri, fessus sum, dep. tr. bere kabuz agertu, goraki aitortu ; profiteri frumentum, gari uzta agertu ; profiteriedo profiteri nomen, izena eman ; hautagai agertu ; harrotu ; profiteri se oratorem, hizlari izateaz harrotu1. Proflatus, a, um, proflo pi.2. Proflatus, us, (abl. s. bakarrik) putz, haizeProfligator, oris, m. xahutzaile, igorle, barreiatzaileProfligatus, a, um, profligo pi. ; adj. galdua, zimeldua, ustelduaProfligo, as, are, tr. lurrera aurtiki, uzkaili ; oso garaitu ; ezereztatu, hondatu ; profligare hostes, etsaia garaitu ; bukatu,amaitu, gogorki jo ; profligare bellum, gerra bukatuProflo, as, are, tr. goitikatu, okatu, oka egin ; urtu (metala)1. Profluens, entis, profluo po. jariakor, isurkor ; profluens aqua, ur laster ; erraz (idazkera)2. Profluens, entis, m. erreka, ibaiProfluenter, adb. errazki, ehiki ; oztopogabeProfluentia, ae, f. hitzjarioProfluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. isuri, jario ; bildu, oparo atera ; erraz izan (idazkera), helduProfluus, a, um, isurkor, jariakorProfluvium, ii, n. jario, jarioaldi, isurpenProfluxi, profluo perf.Profor, aris, ari, atus sum, dep.tr. goratik esan, iragarriProfore, prosum inf. geroaldiaProfudi, profundo perf.Profugio, is, ere, fugi, tr. intr. ihes egin, itzuri ; profugere ad aliquem, norbaitengana ihes joan ; utzi, saihestu ; profugeredominum, nagusiaren etxea utziProfugus, a, um, iheslari ; atzerritua, herrizbestetua ; alderrai, arloteProfui, prosum perf.Profundo, is, ere, fudi, fusum, tr. hedatu, isuri ; igorri, bafatu, hats egin ; esan ; zabaldu, luzatu ; profundere vimlacrimarum, negar turrustaz ari, negar hipaka ari ; profundere se in questus, intziriz ari, deitoratu ; nasai eman, xahutu ;profundere rem suam, bere ontasuna xahutu ; ekarri, ekoiztu, emanProfundum, i, n. sakonera, hondo, zola ; leize, amildegi ; goratasun, goitasun ; hedadura, zabaltasun, mukuruProfundus, a, um, sakon, barna, luto ; barrengo, barneko, gangadun ; profundum maris, itsasoa ; goi, gora ; bizi, zorrotz,isil, ulerghaitz ; mugagabe, neurrigabe ; profunda libido, lizunkeria neurrigabeaProfuse, adb. nahasmahas, tirripititarrapata ; oparo, parrastaka ; barbar, luzazegi (idazkera)Profusio, onis, f. isurpen, jario ; nasaitasun, eskuzabaltasun, oparotasun ; xahuketa neurrigabeaProfusus, a, um, profundo pi. ; adj. luze ; eskuzabal ; xahutzaile ; xahutua ; garesti, galgarri ; bikain, ospagarri, ospetsu,eder ederra ; profusae epulae, otoruntz ospetsu ; neurrigabeProfuturus, a, um, p. geroaldiaProgener, eri, m. bilobaren senarProgeneratio, onis, f. humeketaProgenero, as, are, tr. sortu, sortarazi, ernaldu, bizia emanProgenies, ei, f. etorki, jatorri, leinu, aria ; humeak, haurrak, ondorengo, sendi ; humeak (abereak) ; kimuak, muskilakProgenitor, oris, m. asaba, arbasoProgenitus, a, um, progigno pi.Progenui, progigno perf.307

Progermino, as, are, intr. aldaskatu, muskildu ; sortu (landare)Progero, is, ere, gessi, gestum, tr. aurrerantz ekarri, eramanProgigno, is, ere, genui, genitum, tr. sortu, bizia emanPrognatus, a, um, jaioa, sortua ; ekoiztuaProgne, es, f. Prokne, Pandionen alaba, enara bilakatuaProgredior, eris, i, gressus sum, dep. aurreratu, aitzinatu, aurrera joan ; progredi in concionem, biltzarrera joan ; progrediex domo, etxetik atera ; hazi, handitu, azkartuProgressio, onis, f. aurrerapen, aurrerapide, hobekuntza, aitzinamendu, garapen1. Progressus, a, um, progredior pi.2. Progressus, us, m. aurrerapen, aurreraldi, aurrerapide ; ibilbide, itzuli (izarrak) ; progressus aetatis, gehikuntzaProh, Pro, harridura. noski ! beharrik !; oi ! ai ! bego hor !Prohibeo, es, ere, ui, itum, tr. saihestu, baztertu, urrundu ; oztopatu, eduki ; prohibere hostem aditu urbis, etsaia hiriansartzera ez utzi ; prohibere haedos matribus, antxumeak tititik kendu ; debekatu, eragotzi, galarazi ; prohibere ne edoquominus, -ra ez utzi ; gorde, begiratu, gerizatu, zaindu, bermatu ; prohibere aliquem ab impetu, norbait oldarraren aurkagerizatu ; prohibere aliquem a periculo, norbait galbidetik zainduProhibita, orum, npl. debekatua, gaizkiaProhibitio, onis, f. debeku, eragozpenProhibitus, a, um, prohibeo pi.Prohibui, prohibeo perf.Proin, Proinde, adb. bada, beraz ; era berean, berdin ; proinde ac, bezala ; proinde quasi edo ac si, hala balitz, halabezainbatProjeci, projicio perf.Projecticius, a, um, utziaProjectio, onis, f. luzapen, hedaketa, hedadura1. Projectus, a, um, projicio pi. ; adj. tzar, doilor, zital2. Projectus, us, m. egozpen, aurtikitzeProjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. aurtiki, egotzi ; proficere se in muliebres fletus, emazteak bezala negar egitera apaldu ;baztertu, saihestu, utzi ; proficere arma, armak utzi, gudukatzea baztertu ; projicere militum corpora inhumata, gudariengorputzak ehortzi gabe utzi ; atzeratu, gibeltu, luzatuProlabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. aurrera, behera labaindu, jaitsi, erori ; prolabi ex equo, zalditik erori ; amor eman,utzi, etsi ; prolabi in misericordiam, erruki izan, errukitu ; apaldu, endakatu, eskastu, kaxkartu ; prolapsa est disciplina,larderia eskastu da ; huts eginProlapsio, onis, f. hondapen, suntsipen ; erorketa, erorikoProlapsus, a, um, prolabor pi.Prolatio, onis, f. aipamen ; ahozkera ; hedadura, zabaldura ; atzerapen, luzapen, epeProlato, as, are, tr. aurrera ekarri, eraman ; atzeratu, luzatu ; hedatu, handituProlatus, a, um, profero pi. ; prolatae res, auzi geldialdiProlecto, as, are, tr. zoratu, liluratu, gogatuProles, is, f. etorki, jatorri, sendi, leinua, aria ; ondorengoak ; haur, haurrak ; hume, mota (abere); kimu, muskil, fruituak,igaliakProletarius, ii, m. jente xehe, jente xumeProlexi, prolicio perf.Prolibo, as, are, tr. intr. isuropariak eskainiProlicio, is, ere, lexi, tr. bildu, gogatu, liluratu ; akuilatu, kitzikatuProlixe, adb. nasaiki, oparo, ugari ; lehiatuki, onginahizProlixus, a, um, luze, hedatua, zabaldua ; barreiat, luzeegiProlocutus, a, um, proloquor pi.Prologus, i, m. sarrera, aitzinsolas, hitzaurre ; aurrehizlariProloquor, eris, i, cutus edo quutus sum, dep. hitz egin, mintzatu, elestatu, esan ; breviter proloquor, laburki mintzatukonaizProludo, is, ere, lusi, lusum, intr. entseatu, saiatu ; abiatu, hasiProluo, is, ere, i, utum, tr. urak eraman ; ukuzi, garbitu ; ureztatu, urtatu ; xahutu (dirua)Prolusi, proludo perf.Prolusio, onis, f. sarrera, hitzaurre, lan abiamenProlutus, a, um, proluo pi.Proluvies, ei, f. urte, uholde ; elkite, beherako, zirinPro magistro, deklinaezin. m. buruorde, zuzendariordePromereo, es, ere, ui, itum, tr. intr. merezitu, zor izan, gai izan ; bene promereri de aliquo, laguntza egin, norbaiteknorbaiti zor izan ; norbait irabazi, bildu, norbait aldeko eginPromereor, eris, eri, itus sum, dep. ik. promereoPromeritum, i, n. merezimendu, irabazi, eskerron ; gaitzespen, ezmerezimendu, eskergaiztoPromeritus, a, um, promereo eta promereor pi. irabazi, merezitu duena, laguntza egile ; pas. merezituaPrometheus, ei edo eos, m. Prometeo, Japeten semeaPromethiades, Promethides, ae, m. Prometeoren semea, DeukalionProminens, entis, promineo po. muturdun, tontordun, mendi gailurProminentia, ae, f. mutur, tontor, gain, tini, gailur308

Promineo, es, ere, ui, intr. mutur izan, tontor izan, hedatu, luzatu ; gorendu, gora izanPromiscue, adb. nahamahas, ilun, elkarrekin, botinPromiscuus, a, um, nahas, ororen, elkarren, orokor ; in promiscuo esse, ororena izan ; arrunt, ohiko, nolanahikoPromisi, promitto perf.Promissio, onis, f. hitzemaite, hitzemana, agintzaPromissor, oris, m. hitzemailePromissum, i, n. agintza, hitzemana ; promissum servare, facere, hitza atxiki ; promissis stare, hitza atxikiPromissus, a, um, promitto piu.Promitto, is, ere, misi, missum, tr. handitzera utzi, luzatu, hedatu ; promittere barbam, bizarra utzi handitzera ; iragarri ;hitzeman, agintza egin, egiaztatu, ziurtatu ; promittere ad cenam, afaritako deia onartu ; opatu, boto egin ; eskainiPromo, is, ere, prompsi, promptum, tr. aterarazi ; irten ; promere vina dolio, dupan ardoa irten ; agertu, azaldu, adierazi,erakutsiPromontorium, ii, n. lurmutur, tontorPromotus, a, um, promoveo pi.Promoveo, es, ere, movi, motum, tr. aurrerarazi, aterarazi ; promovere castra ad Romam, Erroma ondoan oihaltxabolakjarri ; bultzatu, lehiarazi, eragin, goratu ; hedatu, zabaldu ; tr. aurreratu, kausitu, lortu, ardietsiPrompsi, promo perf.Promptarius, a, um, gordatzeko, umoegiteko, goititzekoPrompte, adb. pozik, lehiatuki ; laster ; errazki, ehiki1. Promptus, a, um, promo pi. ; ageri, erakutsia ; gladius vagina promptus, ezpata zorrogabe ; oso gertu ; erraz, ehi, eroso,laster ; promptum est, eroso dago ; gertu, bizkor, eraginkor ; promptus edo promptus manu, gizon bizkor2. Promptus, (abl) in Promptu, agerian, nabari ; in promptu est, nabari dago ; eskueran ; in promptu habere, eskueranizan ; in promptu esse, erabilgarri izan ; in promptu est (inf.), eroso dago…Promptuarius, a, um, gordatzeko, umoegiteko, goititzekoPromsi, Promtus… ik. prompsi, promptus…Promulgatio, onis, f. aldarriketa, oihuketaPromulgo, as, are, tr. intr. argitaratu, jakinarazi, zabaldu, atera (legea) ; promulgare de, -z legea ateraPromulsis, idis, f. zizkamizka, jaki xehePromunturium…ik. promuntorium…Promus, i, m. ardozain ; mahaizainPromutuus, a, um, aurrez ordainduaProne, adb. malda, patar ; burua makurPronecto, is, ere, tr. irun, eho, ehunduPronepos, otis, m. birbiloba, arrailobaProneptis, is, f. biriloba, arraalbasoPronis, e, makurPronoea, ae, f. ArduraPronomen, inis, n. izenPronuba, ae, f. emazte ezkonberriaren lagun ; Juno pronuba, Junon, ezkontzako buruPronunciatio, Pronuntiatio, onis, f. aldarriketa, aterapen (legea) ; epai, epaiketa, erabaki ; esaldi, hitz ; testu,testuinguru ; oguzkeraPronuntiator, oris, m. kontalariPronuntiatum, i, n. baieztapenPronuntio, as, are, tr. intr. aldarrikatu, oihuztatu, azaldu, esan, goraki hitzeman ; pronuntiavit jam oppidum captum, hiriajada harturik zagola azaldu zuen ; pronuntiavit praemia militibus, sariak gudulariei hitzeman zieten ; jakinarazi, oihukatu ;pronuntiare aliquem aedilem, norbait edilo izendatua dela jakinarazi ; epaitu, erabaki ; pronuntiare de pecuniis repetundis,ohointza auzia epaitu ; jardun, agerian esan ; ahoskatu, oguzi, mintzatuPronurus, us, f. ilobaren emazteaPronus, a, um, makur, aurrera erorkor, maldatsu, patar ; belauniko ; prona via, bide maldatsu ; pronus cecidit, buruzpikoerori zen ; itzaltzen ; pronus dies, ilunabar ; bihurtua, itzulia ; pronus ad solem, iguzkira itzulia ; eraso ; -ra ekarria, -raemana, enjogi ; pronus ad iram, haserrera ekarria ; onginahi, aldeko, on ; pronis auribus audire, onez aditu, entzunProoemium, ii, n. hitzaurre, solasaitzin, aitzinsolasPropagatio, onis, f. ugalketa (landare), aldaskaketa, probenaketa ; hedamen, zabalkunde, luzapenPropagator, oris, m. luzatzaile1. Propago, as, are, tr. aldaskatu, probenatu, ugaldu ; hedatu, handitu, zabaldu ; propagare fines imperii, inperioarenmugak hedatu ; luzatu, iraunarazi ; propagare imperium consuli, kontsuloren agintea luzatu2. Propago, inis, f. aldaka, aldaska, muskil ; haurrak, ondorengoPropalam, adb. agerian, agertukiPropatulus, a, um, ideki, ageri ; in propatulo, agerian, agerikiPrope, adb. hurbil, gertu ; sarri, berehala ; prope adest ut, hurbiltzen ari da noiz… ; prope est factum ut, doi doia… ; ia ;aurretitz. hurbil, ondoan, alboan ; prope castra, oihaltxabolatik hurbil ; prope ab domo, etxe ondoan ; propius, proximePropediem, adb. lehen egunean, laster, ondorenPropello, is, ere, puli, pulsum, tr. aurrera bultzatu, aurrerarazi ; eroan (abereak) ; atzerarazi, gibelarazi ; aurtiki, amilduPropemodo, Propemodum, adb. ia, nonbait han, hor nonbaitPropendeo, es, ere, pendi, pensum, intr. aurrera makurtu ; apaldu (haztaontzi) ; jaidura, joera, injogidura izanPropendo, is, ere, intr. haztatu, pisatuPropense, adb. bere kabuz ; onginahiz309

Propensio, onis, f. jaidura, joera, enjogidura, zaletasunPropensus, a, um, propendeo pi. ; adj. makur, ekarria, emana, enjogi ; aldeko, onProperans, antis, propero po. arin, azkar, laster, lehiatsuProperanter, adb. lehiatuki, lasterkaProperantia, ae, f. arintasun, lehia ; itsumustu, tarrapataProperatio, onis, f. ardura, axola, lehiaProperato, adb. arinki, lasterka, lehiatukiProperatus, a, um, propero pi. laster egina, tarrapataka egina, azkar, zaluPropere, adb. arinki, azkarki, lehiatukiPropero, as, are, tr. intr. ernatu, lehiatu ; properare in patriam, aberrira laster joProperus, a, um, lehiakor, lehiatsu, arin, azkarPropexus, a, um, propecto pi. luze, dilindan, zintzilik ; aurrera orraztatuaPropheta, Prophetes, ae, m. igarle, igarlariPropinatio, onis, f. edanarazte, eradapen ; edaleaupadaPropino, as, are, tr. intr. lehen edan ; -n grazira edan, -n osagarrira edan ; aupadatu ; propinare alicui, norbaiten grazira,osagarrira edan ; eskainiPropinque, adb. hurbil, gertuPropinquitas, atis, f. hurbiltasun, urretasun ; ahaidetasun ; elkartasun ; adiskidantza, harremanPropinquo, as, are, tr. intr. hurbildu, urrendu, aurreratu ; arindu, azkartu, lehiatuPropinquus, a, um, hurbil, auzoko, inguruko, ondoko ; harreman-, harremaneko, antzeko, berdintsu ; senitarteko ; iz. m. f.ahaide, askaziPropior, ius, konp. hurbilago, gertuago ; antzekoago ; propius fidem est, kanoreago da, sinesgarriago da ; senitartekoago ;egokiagoPropitio, as, are, tr. aldekatu, egokitu ; eztitu, baretuPropitius, a, um, aldeko, egokiPropius, prope konp. adb. eta aurretitz. hurbilago, gertuago, hurbilagotik ; zuzenkiago, tinkago ; propius Roman,Erromatik hurbilago ; propius occasum solis, iguzkiaren sartzeko zorian, itzaltzeko zorianPropola, ae, m. saltzailePropono, is, ere, posui, positum, tr. aurrean ipini, aurreratu ; erakutsi, agertu, jakinarazi ; proponere signum, ikurrinaagertu ; eskaini, adierazi ; proponere animo, proponere sibi, asmoa hartu, erabaki ; aurrean jarri, esan ; proponere deGermanorum moribus, Germanoen ohiturak azaldu ; proponere victis voluntatem senatus, senatuaren baldintzak jakinarazi ;hitzeman, eman ; proponere praemia, emaitzak eginPropontis, idis, f. Propontis (Marmarako itsasoa)Proportio, onis, f. neurri, neurketa, lotura, antz, iduriPropositio, onis, f. aurrean ezarrera ; adierazpen, asmo agertze, asmo, xede, galde, galdekizunPropositum, i, n. gogo, hizbide, nahi, helburu, xede, gai ; a proposito declinare, egredi, hizbidetik baztertu ; propositumtenere, helburua atxiki ; jokabide arauPropositus, a, um, propono pi.Proposui, propono perf.Propraetor, oris, m. edo Pro praetore, dekinaezin, m. pretoreordeProprie, adb. banaka, bakoizka, bakoixka ; egoki, egokiro ; iraunkorki, luzazProprietas, atis, f. bakoiztasun ; jabetza, jabetasun ; egokitasunProprium, ii, n. ontasuna ; bakoiztasun, bereiztasun, egokitasunProprius, a, um, –ren, norberaren, bakoitzaren, berezko, banako, bere gisako ; esse proprium alicujus, norberarena izan ;egoki ; iraunkorPropter, adb. auzoan, ondoan, hurbil ; aurretitz (akus.). ondoan, hurbil, luzean ; -gatik ; propter metum, beldurrarengatik,beldurrezPropterea, adb. horrengatik, hargatik, hortakoz, beraz ; lokailu. propterea quia edo quod, zeren …beita, beituPropudiosus, a, um, gaizto, mutiri, doilor, zitalPropudium, ii, n. zitalkeria, mutirikeria, lizunkeria ; izaki zitalaPropugnaculum, i, n. harresi, gaztelu ; babespidePropugnatio, onis, f. zaintza, gerizaPropugnator, oris, m. zaintzaile, borrokari, gudulari ; geritzaile, babesle ; propugnator sceleris, gaiztakeriaren babeslePropugno, as, are,intr. borrokatu, gudukatu ; tr. zaindu, gerizatuPropuli, propello…perf.Propulsatio, onis, f. bazterketa, zapuzketa, egozketaPropulsator, oris, m. eragile, baztertzaile, zaintzaile, babeslePropulso, as, are, tr. aurrera eragin, bultzatu, urrundu, baztertuPropulsus, a, um, propello pi.Propylaeon, i, eta Propilaea, orum, npl. Propileoak, Atenasen, Akropolako atariaProquaestor, oris, m. eta Pro quaestore, deklinaezin. m. kuestoreordeProquam, lokailu. araberaProra, ae, f. untziaitzin, branka, untziProrepo, is, ere, repui, intr. herrestan ibili, narrastan ibili ; astiro hedatuProreta, ae, Proreus, ei edo eos, m. gabizainProripio, is, ere, ripui, reptum, tr. aurrera eragin, bultzatu, eraman ; proripere se, aurrera laster joan, oldartu, jauzi, itzuri310

Prorito, as, are, tr. aterarazi ; piztu, sustatuProrogatio, onis, f. atzerapen, luzapen, epeProrogo, as, are, tr. luzatu ; berandu, geroratu ; prorogare consuli imperium, -n konsulgoa luzatuProrsum, Prorsus, adb. aurrera ; zuzenean ; oso, erabat ; laburkiProrumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. intr. jauzi, oldartu, bultzatu ; indarka jalgi (isurkari) ; lehertu, zapart egin ; hedatu(albiste))Proruo, is, ere, rui, rutum, intr. jauzi, oldartu, lehiatu, lastertu ; erori, lurreratu ; tr. bultzatu, irauli, aurtiki ; sakailatuProrupi, prorumpo perf.Proruptus, prorumpo pi.Prorutus, proruo pi.Prosa, ae, f. hitz lauProsapia, ae, f. jatorri, sorterroProscenium, ii, n. aurretaulada, aurreantzeztokiProscindo, is, ere, scidi, scissum, tr. aurrean erdibitu, ideki, zabaldu, lurra itzuli, landu ; iraindu, belztuProscissio, onis, f. baite (lurraren lehen itzultzea)Proscissum, i, n. ildoProscissus, proscindo pi.Proscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. idatziz azaldu, aldarrikatu ; salgai ezarri, bahitu ; proscribere aliquem, proscriberebona alicujus, norbaiten ontasunak kendu ; herbesteratu, herbestetu ; norbaiten aurka saria emanProscriptio, onis, f. salpen idatzizko aldarrikapen ; norgehiagoka saldu ; ontasun kenketa ; atzerriratzeProscriptor, oris, m. eragozle, debekatzaileProscripturio, is, ire, intr. atzerritu nahi1. Proscriptus, a, um, proscribo pi.2. Proscriptus, i, m. atzerrituaProseco, as, are, secui, sectum, tr. ebaki, moztu ; lurra itzuli, lurra landu ; puskatu (oparien barrunbeak)Prosectum, i, eta Prosecta, orum, npl. oparien barrunbe zatikatuak, haskinakProsectus, a, um, proseco pi.Prosecui, proseco perf.Prosecutus, prosequor pi.Prosemino, as, are, tr. erein ; sortu, bizia emanProsequor, eris, i, secutus edo sequutus sum, dep. tr. lagundu, zaindu ; jarraitu ; prosequi aliquem, norbait zaindu ;aztertu, ikertu ; aurrera eman (hitzaldi, idazki), azaldu, erakutsi, landu ; prosequi aliquid verbis, scripto, zerbaitez mintzatuedo idatzi ; eman, bete, dohainstatu ; prosequi aliquem laudibus, norbait goresmenez beteProsequutus, prosequor pi.Proserpina, ae, f. Proserpina, Platonen emazteaProsilio, is, ire, ui edo ivi edo ii, intr. aurrera jauzi, lasterkatu, lasterrez heldu ; prosilire e edo ab loco, tokitik lasterkaabiatu ; ugari jalgi, isuri ; sortu, arpatu, handitu ; luzatu, hedatu ; argituProsocer, eri, m. aitaginarrebaren aitaProsopopoeia, ae, f. prosopopeiaProspecto, as, re, tr. aurrera sogin, urrunera begiratu ; arretaz begiratu, begietsi ; barrandan egon, zelatatu1. Prospectus, a, um, prospiciio pi.2. Prospectus, us, m. urrunerako ikusketa ; ikusmen ; esse in prospectu, ikusteko heinean izan ; ikuspegi ; prospectumimpedire, ikusmena oztopatu ; gorune, mendi bizkarProspeculor, aris, ari, dep. tr. urrunetik begiratu ; ikuskatu, ikertu (mil.) ; zelatatuProsper, era, erum, zorioneko, zoriontsu, jori, oparo ; aldeko, on, egokiProspera, orum, npl. joritasun, oparotasun, lorpenProspere, adb. beharrik, nahi bezala ; egoki, onez, zorionezProsperitas, atis, f. goraldi, zorion, joritasun ; sanotasun, bizkortasunProspero, as, are, tr. zoriona ekarri, hobetu ; aldeko egin ; intr. alde izan, urgatzi ; zoriontsu izanProsperus, a, um, zorioneko, zoriontsu, jori, oparo ; aldeko, on, egokiProspexi, prospicio perf.Prospicienter, adb. arretaz, zuhurkiProspicientia, ae, f. zuhurtzia, aurreikuspenProspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. aurrera sogin, ikusi ; goratik sogin, ikusi ; prospicere Italiam, urrunetik Italia ikusi ;prospicere lacum, -tik aintzira ageri dago ; aztertu, behatu, zelatatu, zaindari izan ; prospexit tota nocte, gau guztian zaindariizan zen ; sumatu, aurrez ikusi ; eskuratu nahi, zaindu ; prospicere rei publicae, errepublika zainduProspicuus, a, um, urrunetik ageri, goraProsterno, is, ere, stravi, stratum, tr. aurrera aurtiki, irauli, lurreratu ; prosternere corpus humi, lurrean etzan ; prosternerehostem, etsaia uzkaili ; prosternere se, ahozpeztu, ahozpezkatu ; belaunikatuProstiti, prosto perf.Prostituta, ae, f. emagalduProstituo, is, ere, ui, utum, tr. saldu ; lizunduProtitutus, a, um, prostituo pi.Prosto, as, are, stiti, intr. erukutsi, saltzekotan ezarri ; aurreratu ; lizunduProstratus, a, um, prosterno, pi.Prostravi, prosterno perf.311

Prostypa, orum, npl. apaindura, zizeladura (ark.)Prosubigo, is, ere, tr. jo, burdina landu ; oinperatu, lehertu ; lurra karrakatu (aurreko oinez)Prosum, prodes, prodesse, profui, intr. baliatu, gai izan ; quid prodest ? zertarako ?; on izan, eraginkor izanProsus, a, um, hitz lauzProtectum, i, n. teilatu, hegatzProtectus, a, um, protego pi.Protego, is, ere, texi, tectum, tr. estali, estalpetu ; zaindu, babestu, gerizatuProtelum, i, n. uztarri ; egintza jarraikiaProtendo, is, ere, tendi, tentum edo tensum, tr. aurrera hedatu, luzatuProtentus, a, um, protendo pi.Protenus, adb. ik. protinusProtero, is, ere, trivi, tritum, tr. oinperatu, lehertu, puskatu ; ezereztu, suntsituProterreo, es, ere, ui, itum, tr. ohildu, beldurtuz uxatuProterritus, a, um, perterreo pi.Proterve, adb. lotsagabeProtervitas, atis, f. lotsagabekeria, mutirikeria ; lizunkeriaProtervus, a, um, bortitz, gaitz, basati, abre, mutiri ; lizun, lotsagabe, ahalkegabeProtestor, aris, ari, dep. tr. asmoa agertu, gogoa adierazi ; aurka egin, bihurtuProteus, ei eta eos, m. Proteo, itsasjainko, etorkizunaren iragarleProtexi, protego perf.Protinus, adb. aurrera, urrunago, urruti, urrunera, urrundik ; capellas protinus agere, ahuntzak aurrean eroan ; etengabe,taigabe, aldi bakoitz, gelditugabe ; berehala, ezustean, sarri, laster ; ondorioz, berazProtractus, a, um, protraho pi.Protraho, is, ere, traxi, tractum, tr. aurrera eraman, ateratu ; agertu, agerrarazi, salatu ; luzatu, berandu ; hedatu, gehituProtritus, a, um, protero pi. ; oinperatua, lehertua, lurreratua, ezereztua ; errepikatua, higatua, arruntProtrivi, protero perf.Protrudo, is, ere, truxi, trusum, tr. aurrerantz bultzatu ; luzatu, beranduProtuli, profero perf.Proturbo, as, are, tr. bortizki bultzatu, uxatu, aizatu, ohildu ; aurtiki, erorarazi, lurreratuProut, lokailu. araberaProvectus, a, um, proveho pi. aurreratua ; luzatua ; jam provecta nox erat, gaua jada ondo aurreratua zagon ; aetateprovectus, adineko, adindun, zahar ; izendatuaProveho, is, ere, vexi, vectum, tr. aurrerarazi, garraiatu ; aurreratu ; provehi in portum, portura heldu, portuan sartu ; jaso,goratu, helarazi, izendatu ; pas. heldu, iritsi ; abiatu ; provehere aliquem in consulatum, norbait kontsul izendatu ; adcensuram provehi, zentsore izendatua izan ; eraman, erakarri ; provehi in convicia, iraintzera lerratu, irainetaratuProvenio, is, ire, veni, ventum, intr. jaio, sortu, -tik etorri, -ganik heldu, izan ; frumentum angustias provenerat, gari uztaurri izan zen ; gertatu, jazo ; lortu, ardietsi ; agertuProventus, us, m. jaiotze, sortze ; humeak (abere) ; ekoizpen ; uzta ; oparotasun, joritasun, nasaitasun, kopuru ; ondorio,emaitza, lorpenProverbium, ii, n. atsotitz, zuhurtitz, erran zahar ; cedere in proverbium, atsotitz bilakatuProvexi, proveho perf.Provide, adb. zuhurkiProvidens, entis, provideo po. zuhur, arretatsu ; ziurProvidenter, adb. zuhurki, arretazProvidentia, ae, f. aurrikuspen, lehen jakintza, etorkizunaren jakintza ; ardura, arreta, axola, zuhurtzia ; ArduraProvideo, es, ere, vidi, visum, tr. intr. aurrera ikusi ; aurrez ikusi, sumatu, igarri ; hausnartu, gogoetatu ; provisa res, gauzahausnartua ; axolatu, arduratu, erne egon, gogoeman, begiratu, hornitu ; providere rem frumentarium, rei frumentarii edo dere frumentaria, gari hornialdia eginProvidus, a, um, aurrez ikusle, etorkizunaren ikusle ; zuhur, axolati ; hornitzaile, zaintzaileProvincia, ae, f. probintzia, eskualde, lurralde ; eskualde administraritza ; provinciam obtinere, probintziarenadmininistraritza lortu ; provinciam deponere, probintziaren administraritza utzi ; kargu, sailProvincialis, e, probintzia-, probintziaren, probintziakoProvinciatim, adb. eskualdekalProvisio, onis, f. aurrez ikuspen ; zuhurtzia, horniketa, hornialdi, ardura, arreta1. Proviso, adb. aurrez gogartuz, odol hotzean2. Proviso, is, ere, tr. intr. aurrez ikusi, arduratu, axolatuProvisor, oris, m. aurrez ikusle ; hornitzaile ; arduradun1. Provisus, a, um, provideo pi.2. Provisus, us, m. aurrera ikuspen ; aurrikuspen, susmo, suma ; arreta, arduraProvivo, is, ere, vixi, intr. bizitzen jarraituProvocatio, onis, f. zirikaldi ; aupada ; auzirapen, dei ; provocatio ad populum, herriari deiProvocator, oris, m. kitzikari, aupari ; gladiadoreProvoco, as, are, tr. aterarazi, deitu, hots egin ; gonbidatu, aupakatu ; lehiatu, norgehiagokoan ari izan ; sorrarazi, eragin,zirikatu ; intr. auziratu, dei egin ; provocare ad populum, herriari dei egin ; provocare a duumviris, duumbiren erabakiariaurka eginProvolo, as, are, intr. hegaldatuz ihes egin ; jauzi, heldu ; aurrera lehiatu ; hedatu, zabaldu (hotsa)312

Provolutus, a, um, provolvo pi.Provolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. aurrera itzulikatu, anbilkatu ; irauli, uzkaili, lurreratu ; prosolvere se edo prosolvi adpedes, oinetara itzulikatuProvomo, is, ere, tr. goitika, oka eginProxime, prope sup. ; adj. ondo gertu ; orduan berean, azkenean ; arestian, berriki, sarri ; ia, gutxi gora behera, nonbaithor ; ia bezala, berdin ; proxime atque ille, hura bezalaska, harek bezain beste ; aurretitz (akus. eta dat.), hurbil ;gero,ondoren ; proxime hostem, etsaitik hurbil ; proxime castris hostium, etsaiaren oihaltxabolaren ondo ondoanProximitas, atis, f. auzo, auzotegi, inguru ; ahaidetasun, askazgoa ; antze, iduripenProximo, adb. arestian, berrikitanProximus, a, um, propis sup. hurbil, auzoko, aldeko ; hurbilena ; proxima urbis, hiri hurbilena ; proxime iter in galliam,Galiarako bide laburrena ; proxima nocte, barda edo biharko gaua ; tuae proximae litterae, hire azken gutuna ; erraz, ehi,helmenean ; ahaide ; lotua (adiskide, zerbitzari…) ; proximus alicui amore, norbaiten maitemin izan ; antzekoenaPrudens, entis, jakitun, antzetsu, aditu ; prudens locorum, tokien ezagutzaile ; prudens belli, gerran hezia ; berariaz,nahitara ; prudens ac sciens, jakinez ; zuhur, zentzudun, zentzuko, burutsuPrudenter, adb. zentzuz, zuhurki, zintzokiPrudentia, ae, f. aurrikuspen, zuhurtzia, jakintza, gaitasun, trebetasun, antze ; prudentia juris, zuzenbide jakintza ; buru,ernetasunPruina, ae, f. izotz, elur ; neguPruinosus, a, um, izoztua, hormatua ; hozbiziPruna, ae, f. txingar, ikatz bizi, murraPruniceus, a, um, aranondo-, aranondozkoPrunum, i, n. aranPrunus, i, m. arantze, aranondoPrurigo, inis, f. hazmin, hazkurdinaPrurio, is, ire, tr. hatz izanPruritivus, a, um, hatzeragile, hatzerazlePruritus, us, m. hazkuraPrytaneum, i, n. pritanoen egoitzaPrytanis, is, m. pritano, greziar magistratuPsallo, is, ere, psalli, tr. intr. kitara, lauta jo ; abestuPsalterium, ii, n. salteri, nebelPsaltes, ae, m. kitara joile, abeslariPsaltria, ae, f. kitara joile, abeslari (emakumea)Pseudothyrum, i, n. aterabide, itzurbidePsilocitharista, ae, m. kitara joilePsithia, Psithium… ik. psyt…Psittacus, i, m. loro, papagaiPsora, ae, f. hazteriPsoricus, a, um, hazteri sendagarriPsythia vitis, edo Psythia, ae, f. ardo egosi egiteko mahastiPsythium, ii, n. ardu egosiPte, adjektibo eta izenordei josi hizki ezinberezia, bereziki ablatiboan, indar emaiteko : meapte, tuopte, mepte…Ptisana, ae, f. garagar garbitua ; garagar ur, garagar nutenaPtisanarium, ii, n. garagar nutenaPtolemaeius, a, um, Ptolemeo-Ptolemaeus, i, m. Ptolemeo, Alexandriako general eta Egiptoko erregePtolemais, idis, f. Kleopatra, Ptolemeo Auletesen alaba ; Ptolemais, hiri askoen izenaPubens, entis, pubeo po. ; nerabe adineko ; ilaindun, lumaxadun, gaztePuber, eris, gehitu, larritu, ekindu ; berri, gaztePubertas, atis, f. nerabetasun ; gehituak, helduak ; gazteria1. Pubes, eris, gehitu, larritu, ekindu ; berri, gazte2. Pubes, is, f. bizar, bilo, ile ; iztarte, istape ; pube tenus, gerriraino ; helduak, gehituak ; gazteak, gazteria, oste, talde,herri, herridiPubesco, is, ere, bui, intr. bizardundu ; heldu, gehitu ; lumaxaz estali (landare) ; lorez, igaliz bete ; hazi, azkartu, ekinduPubis, eris, gehitu, larritu, ekindu ; berri, gaztePublicana, ae, f. zerga biltzailearen emazteaPublicanus, i, m. zerga biltzailePublicatio, onis, f. bahikuntza ; norgehiagokaPublice, adb. Herriaren izenean ; ogasunaren kostuz ; publice efferri, gobernuaren kostuz ; ororentzat ; agirian, nabarian,ostean, saldoanPublico, as, are, tr. bahitu ; ogasunari eman ; zabaldu, azaldu ; argitaratuPublicum, i, n. Herria ; herri hobaria, herri gauza ; ogasuna ; de publico, ogasunaren kostuz ; zerga ; toki agiri, herrienparantza1. Publicus, a, um, Herri-, Herriko, guztien ; publica sacrificia, herri opariak ; si quis aut privatus aut publicus, gizonarrunt bat edo magistratu bat ; publica via, herri karrika ; orokor2. Publicus, i, m. herri gizon, magistratu313

Pudendus, a, um, pudet aditz adj. ; lotsagarri, ahalkegarri, lizun, likits, doilorPudens, entis, pudet po. lotsor, lotsati, lotsadun, ahalketsu ; garbi, eratsu, erako, xume, apalPudenter, adb. neurriz, zuhurkiPudet, ere, puduit edo puditum est, inperts. lotsa izan, ahalke izan ; pudet me dicere, lotsa naiz esateraPudibundus, a, um, lotsati, lotsakor, ahalketsu, txukun, apain ; xume, apal, uzkurPudice, adb. garbiki, txukunkiPudicitia, ae, f. garbitasun, txukuntasun, txahutasunPudicus, a, um, garbi, txukun, apain ; apal, xume, uzkurPuditum est, pudet perf.Pudor, oris, m. lotsa, begirune, ahalke ; xumetasun, apaltasun ; garbitasun, txukuntasun ; omen on, aipu on ; laido,belzkeria, itsuskeria ; gauza lotsagarriaPuduit, pudet perf.Puella, ae, f. neskatila ; emakume gazteaPuellaris, e, neskatila- ; sinesbera, xaloPuellariter, adb. neskatila gisa ; xalokiPuellula, ae, f. neskatxuna, neskatxi, neskatoPuellus, i, m. haurtxo, mutikoxePuer, eri, m. haur, mutiko ; a pueris, a puero, haurtzarotik ; nerabe, gazte ; esklabuPuerasco, is, ere, intr. haurtzaroan sartuPuerilis, e, haur-, haurren, humeen ; puerilis aetas, haurtzaroa ; funsgabe, huts, ezerez, esdeus, buruarinPuerilitas, atis, f. haurtzaro, haurtasun, umetasun ; haurkeriaPueriliter, adb. haurren antzera, haurrak bezala ; xalokiPueritia, ae, f. haurtzaro ( zazpi urtetatik hamazazpitara) ; a pueritia, haurtzarotikPuerpera, ae, f. emerdi, erdiberri, haurdunPuerperium, ii, n. erditze, haurgintza ; haurrakPuerulus, i, m. esklabu gaztePugil, ilis, m. ukabilkari, borrokariPugilatorius, a, um, ukabil- ; ukabilaz aurtikiaPugilatus, us, m. ukabilketa, ukabilkaPugillares, ium, mpl. oharliburu, idaztoholtxoPugillus, i, m. ukabil ; eskutara, eskukada, ahurkada, ahurretaraPugio, onis, m. sastakaiPugiunculus, is, m. sastakaitxoPugna, ae, f. ukabilketa ; borroka, borrokaldi ; bakoitz borroka ; pugna gallorum, oilar joku ; gudu, gudaldi ; pugnaequestris, pedestris, zaldizkoen, oinezkoen gudua ; gudutalde lerrokatuak ; media pugna, gadutaldearen erditokia ; eztabaidaPugnaciter, adb. su eta gar, tematsukiPugnacitas, atis, f. gudatirria, gudagrinaPugnans, antis, pugno po. borrokari, gudulari ; aurkako ; pugnantia loqui, bihitzeko izan ; iz. mpl. borrokariak, gudulariakPugnator, oris, m. borrokari, gudulariPugnatorius, a, um, borroka-, borrokako, gudu-, gudukoPugnatus, a, um, pugno pi. borrokatua, gudukatua ; pugnata pugna, gudua hasiaPugnax, acis, borrokari, gudukari ; aurkako ; tematsu, setati, burkoi ; gaitz, gogor (idazkera)Pugno, as, are, tr. intr. ukabilka ari izan, buruz buru borrokatu ; gudukatu ; pugnare cum hoste, in hostem, etsaiarekingudukatu ; kontrajarri, ezinkonpondu ; pugnare secum, bihitzeko izan ; eztabaidatu ; eginahalak egin, ahalegindu, lehiatuPugnus, i, m. ukabil ; pugnum facere, ukabila tinkatu ; ukabilkada ; ukabilketa, ukabilkaPulchellus, a, um, sotil, poxpolin, txukun, apain , xugunPulcher, chra, chrum, eder ; ospetsu, goresgarri, aipagarri ; pulchrum est (inf.), … eder da ; adoretsu, bihozdun, suhar ;oparo, ugari, jori ; pulchrior, pulcherrimusPulchre, adb. ederki, ondo, ezinobeki, bikainki ; pulchre negare, indar oroz ukatu ; pulchre ! ondo ! gora !; zorionez ; mihipulchre est, enetzat guztia oso ondo dago ; osoki, erabat ; pulchrius, pulcherrimePulchritudo, dinis, f. edertasun, apaindura, bikaintasunPulejum, i, eta Puleium, ii, n. bitxingurai (landare) ; usain gozo, apaindura, gozoaldiPulex, icis, m. arkakuso, kukuso ; zorriPulicosus, a, um, arkakusotsuPullarius, ii, m. oilasko sakratuen zaintzaile auguroPullatio, onis, f. lokaldi, korokaldiPullatus, a, um, jantzi ilundun ; dolu jantzidun ; pullati, mpl. edo pullata turba, zirziluak, gizatzarrakPulligo, inis, f. margo ilunPullinus, a, um, moxal-, potro-Pullities, ei, f. habialdi, habiata, lokadaPullulo, as, are, intr. sortu, hozitu, gehitu, ugaldu ; hedatu, zabaldu1. Pullulus, a, um, ilun, belxka2. Pullulus, i, m. ene maitetto, ene pottolo, ene urreaPullum, i, n. margo beltz, jantzi ilun1. Pullus, a, um, ilun, nabar, beltzaran, nabarxka ; pulla vestis, jantzi ilun314

2. Pullus, i, m. ume (abere) ; pullus gallinaceus, oilasko, xito, txitxa, oilasko sakratua ; moxal, potro ; haurtxo ; enemaitetto, ene urrea, ene arraroaPulmentaris cibus, ogiarekiko janari : haragi saltsa, haragi xehakin, konpota… ; jatekoak ; hegaztientako orePulmentarium, ii, n. ik. pulmentaris cibusPulmentum, i, n. ik. pulmentaris cibusPulmo, onis, m. biri, biraka, birikiPulmonarius, a, um, birikeri-, berieri-Pulmoneus, a, um, birika-, biriko, birietakoPulpa, ae, f. haragi, haragimamiPulpamen, inis, n. haragi, -ki (xeriki), arrainki ; erregosiPulpamentum, i, n. ik. pulpamenPulpitum, i, n. oholtza, taulada ; mintza aulki ; antzoki aurrePuls, pultis, f. ahi, ogale, zihain ; orePulsatio, onis, f. joaldi, jote (atea) ; kaskakPulso, as, are, tr. jo, kaskatu, dardarazi (kordak) ; inarrosi, bihotz ukitu ; saihestu, baztertu1. Pulsus, a, um, pello pi.2. Pulsus, us, m. kaska, talka, panpa, joaldi ; inarrosaldi, astinketa ; pulsus venarun, pilpil, pilpira, taupada ; dardara(mus.) ; zirraraPultarius, ii, m. ore egosarazteko ontziPultatio, onis, f. kaska, talka ; banba (atean)Pulticula, ae, f. ahi, ogale, orePultis, puls gen.Pulto, as, are, tr. jo (atean)Pulvereus, a, um, hautseztatu, errautsuPulveris, pulvis gen.Pulvero, as, are, tr. hautsez bete ; intr. hautsez bete izanPulverulentus, a, um, errautsu, hautsez beteaPulvillus, i, m. bururditxoPulvinar, aris, n. bururdi, lumardi ; ezkonohe ; mahaiohe ; kala idorPulvinarium, ii, n. bururdi, lumardi ; ezkonohe ; mahaiohe ; kala idorPulvinatus, a, um, bururdierako, betea, -statuaPulvinus, i, m. bururdi ; ipurpeko, aulki, jarleku ; baratzesail, baratzesendaPulvis, eris, m. hauts, errauts ; glebas in pulverem resolvere, lur sokilak porrokatu, aratu, ildautsi ; ondar ; harrobi ;lansail ; akidura ; borroka ; forensis pulvis, forumeko liskarrak ; palma sine pulvere, borrokagabe palma irabazia ; homo apulvere, geometro ; hilen hautsakPumex, icis, m. toba, harrigeldo ; aquam a pumice postulare, (tobatik hura atera nahi), ezinezkoa eskatu, ametsetakolukainka, antsoat joan ; harkaitz, botxuPumicatus, a, um, tobaztatu, legunduPumiceus, a, um, toba-Pumicosus, a, um, tobatsu, harro, fardoPumilio, onis, f. m. epotx, ñaino1. Pumilus, a, um, txiki2. Pumilus, i, m. epotxPunctim, adb. puntzetazPunctum, i, n. zizta, ziztada ; xaki, piko ; tita, tilet ; tanto ; botz, hautu ; omne tulit punctum, botz guztiak bildu ditu ; zati(hitzaldi) ; lursail, puska ; arte, une, menuto ; puncto temporis, batbatean ; esalditxo1. Punctus, a, um, pungo pi. ; labur2. Punctus, us, m. zizta ; tanto, ttitta, tiletPungo, is, ere, pupugi, punctum, tr. ziztatu, zulatu ; kitzikatu, zitzikatu, oinaztatuPunicanus, a, um, kartagoarPunice, adb. kartagoerazPuniceus, a, um, gorribiziPunicum, i, n. mingranaPunicus, a, um, Kartago-, Kartagoko ; punica fides, Kartago fede (maltzurkeria) ; punica malus edo arbor, mingranaondo ;punicum pomum, mingrana ; gorribiziPunio, is, ire, ivi, itum, tr. zigortu ; apenduPunior, iris, iri, itus sum, dep. tr. zigortu ; apenduPunitio, onis, f. zigorketa, zigorraldiPunitor, oris, m. zigortzaile ; apentzailePupa, ae, f. panpinaPupilla, ae, f. zurtz, humezurtz, jaurripeko (neskatila) ; betsein, begininiPupillaris, e, jaurripeko-, jaurripekoaren ; betsein-, beginini-, begininikoPupillus, i, m. zurtz, haurzurtz, jaurripekoPuppis, is, f. txopa, untzigibel ; untziPupugi, pungo perf.Pupula, ae, f. betsein, beginini315

Pupus, i, m. puttiko, mutiltxoPure, adb. garbiki ; argiki ; apainki (idazkera) ; txit, erabat, osoPurgamen, inis, n. zikinkeria, zaborreria ; hobenordain, espePurgamentum, i, n. zikinkeria, zaborreria ; purgamenta urbis, hiriko zikinkeriak ; doilor, gizatxar, ezerezPurgatio, onis, f. garbiketa, garbikuntza ; aringarri (sendagailu) ; hobenordain, espe ; zuribidePurgo, as, are, tr. garbitu, txahutu ; purgare domum muribus, etxetik arratoiak ohildu ; kendu, baztertu ; purgare rudera,zaborrak kendu ; purgare metum, beldurra baztertu ; ordaindu, zuritu, errugabetu ; purgare suscipionem, bere burua zuritu ;purgare innocentiam, bere errugabetasuna ageraraziPurificatio, onis, f. garbikuntzaPurifico, as, are, tr. garbitu, zuritu, txahutuPurpura, ae, f. purpura (maskor) ; gorribizi ; oihalgorri ; jantzigorri (handikiena) ; magistratuak, kontsulgoa, enperadoretzaPurpurasco, is, ere, intr. gorritu1. Purpuratus, a, um, gorribiziz jantzia2. Purpuratus, i, m. handikiPurpureus, a, um, gorribizi, gorribeltz, gorri, ilun, belzkaran ; purpureum pallium, soingaineko gorribizi ; gorribizidun,jantzigorridun ; distiratsuPurpurtissatus, a, um, gorribeltz, larruapainduaPurpurissum, i, n. gorribizi ; larruapainPurulente, adb. zornatsukiPurulentus, a, um, zornatsu, gerletsu, hirotuPurum, i, n. aire, eguratsPurus, a, um, garbi, argi, zohardi, zuri, xahu, husgabe, notagabe, nokugabe ; purae manus, eskuak garbi ; purum caelum,zeru zohardi ; huts, soil, apainduragabe ; pura toga, toga (gorribizigabe) ; purissima mella, ezti garbi garbiena ; sakratua ;jator, zuzen (idazkera) ; baldintzagabePus, uris, n. zorne, zorna, hiroPusillum, adb. gutxiPusillus, a, um, oso txiki ; ahul, baliogabe ; pusillus animus, gogo txarPusio, onis, m. puttiko, mutiltxoPustula, ae, f. zakar, pikorta, printz, maskurio ; punpuilaPusula, ae, f. zakar, maskurio ; isapel, suazalPusulatus, a, um, zakardun, pikordun ; urtu (metal)Pusulosus, a, um, zakartsu, pikortsuPuta, puto agintaldi ; adb. ezar dezagun, hau da, hots, adibidezPutamen, inis, n. kusku, koskor, maskorPutatio, onis, f. kimaketa, mozketaPutator, oris, m. motzaile, kimatzailePuteal, alis, n. putzu hegi ; puteal, diruzainen forumeko tokiaPutealis, e, putzu-, putzuaren, putzukoPuteanus, a, um, putzu-, putzuaren, putzukoPutearius, ii, m. putzuegilePuteo, es, ere, ui, intr. kirastuPuteoli, orum, mpl. Puteolo, Kanpaniako hiriPuter, tris, tre, ustel, usteldua ; hardun, harjoa ; bera, guri, uxter, xehegarriPutesco, Putisco, is, ere, iui, intr. ustelduPuteus, i, m. putzu, uhaskaPutide, adb. itxurakeriaz (idazki)Putidiusculus, a, um, itxurati, harro, burgoiPutidulus, a, um, itxurati, harro, burgoiPutidus, a, um, kirasdun, kiratsu, ustel ; itxurati, harro, burgoi1. Puto, as, are, tr. hausnartu, gogoetatu ; aztertu ; multa secum putans, gogoeta asko eginez ; balioztatu, preziatu, goratu,goretsi ; putare denariis quadringentis, lau ehun denario preziatu ; putare magni, pluris, asko goretsi, gehiago goretsi ; putarepro nihilo, gutxietsi, pustatu ; uste izan, iduritu ; puta te dicere causam, ezar ezazu zure auzia zuritzen duzula ; putat videsse,uste du ikusi duela ; puto, ut puto, iduri zait ; putes, putares, iduri luke2. Puto, as, are, tr. kimatu, moztu ; zuritu (barazkiak) ; zuzendu (kontuak) ; kopuratu, zenbatuPutredo, inis, f. ustelduraPutrefacio, is, ere, feci, factum, tr. usteldu ; andeatu, galduPutrefio, is, fieri, factus sum, putrefacio pas. usteldu, andeatu, galdu, ezereztuPutresco, is, ere, trui, intr. usteldu, tzustatu, hirotu ; bigundu (lurra)Putridus, a, um, ustel, andeatua ; harjoa ; bera, guri, zimelPutris, e, ik. puterPutus, a, um, garbi, garbitua, nahasgabe, huts ; putissimae orationes, hitzaldi ondo landuak, orraztuakPucta, Pyctes, ae, m. ukabilkari ; oilarrauzka, oilarguduPygmasi, orum, mpl. pigmeoak, ipotx herri alegiazkoPygmasus, a, um pigmeo-Pylades, is eta ae, m. Pilades, Oresteren adiskidea ; Pilades (adiskide ona)Pyladeus, a, um, (adiskide) leial, on, atxikia, zuhur316

Pylae, arum, fpl. ateak, ateka, mendate ; Termopilak, Etako mendateaPyra, ae, f. sendor, txondarPyramidatus, a, um, piramidalPyramis, idis, f. piramidaPyrenaei montes, mpl. Pyrenaeus, i, m. AhuinamendiPyrene, es, f. AhuinamendiPyrites, ae, m. pirita, xalurPyropus, i, m. sardigorriPyrrha, ae, eta Phyrre, es, f. Pirra, Deukalionen amaPyrricha, ae, eta Pyrriche, es, f. Pirrika, espatarren gudu dantzaPyrrho, onis, m. Pirron, filosofo, talde septikoaren buruPyrrhonii, orum, mpl. pirronarrak, Pirronen ikasleak, septikoakPyrrhus, i, m. Pirrus edo Neoptolemo, Akilesen semea ; Pirrus, Epirako erregePythagoras, ae, m. Pitagoras, Samoseko, greziar filosofoPythagoreus, Pythagoricus, a, um, Pitagoras-, Pitagorasen ; iz. mpl. pitagorastarrak1. Pythia, ae, f. Pitia edo Pitonisa, Delfon Apolonen apaizsa2. Pythia, orum, npl. jai pitiakoak, Apolonen omenetanPythicus, a, um, Pitia-, PitiakoPythius, a, um, Pitia-, Pitiako ; Pythius Apollo, Apolon PitiakoPytho, us, f. Pito, haraintzine DelfoPython, onis, m. Piton, Apolonek ero sugeaPyxis, idis, f. ikuzigailu kutxatila317

Q1. Qua, qui eta quis abl.f.s. ; quis = aliquis nom. eta abl. f. s.2. Qua, (via), lokailu eta adb. nondik, non ; eadem, qua ceteri, fugit, besteen alde beretik ihes egin zuen ; bezala, arabera,adina, bezain, bezainbat ; qua …qua…, gainti bat… beste bat…, alde bat…beste bat… ; qua consules, qua exercitus,kontsuluak gudutaldeak bezala, kontsuluak gudutaldea bezainbeste ; galdezka. nondik ? nola ? zer moduz ?Quacumque, Quacunque, lokailu eta adb. non eta, nondik eta, zoin nahi bidezQuadamtenus, adb. hein batean, apur bat, pixka batQuadra, ae, f. mahai karratu, laukiQuadragenarius, a, um, berrogei-, berrogeiko ; berrogei urtetakoQuadrageni, ae, a, berrogei ; berrogei batean edo banaQuadragesima, ae, f. (pars), berrogeigarren (zerga)Quadragesimus, a, um, berrogeigarrenQuadragiens, Quadragies, adb. berrogei aldiz, biderQuadraginta, deklinaezin, berrogeiQuadrangulus, a, um, lauzokodun, laukantoikoQuadrans, antis, m. laurden ; heres ex quadrante, laurden batez oinordeko ; asaren laudenaren dirua ; baliogabeko dirua ;liberaren laurdena (82 gr.) ; lur neurri (6 are)Quadrantal, alis, n. kubu ; eduki neurri (26 l.)Quadrantalis, e, laurden batekoQuadrantarius, a, um, laurden, laurdeneko ; lau aseko balioQuadratio, onis, f. laukiQuadratum, i, n. laukiQuadratus, a, um, quadro pi. laukatua, lauzkatua ; quadratus lapis, harri laukatua ; lauki berdin, lauki luze ; quadratumagmen, batailoi lauki ; pes quadratum, oin lauki ; neurkideko, ondo eratua ; landua (idazkera)Quadriduum, i, n. lau egun arte, epeQuadriennium, ii, n. lau urte arte, epeQuadrifariam, adb. lau zatitanQuadrifidus, a, um, lau zatitan erdibitua ; lau muturdun ; lau puzkatan zatituaQuadriforis, e, lau irekiduradunQuadriga, ae, eta Quadrigae, arum, fpl. lau abereen uztarri ; quadriga, kuadriga, lau zaldizko gurdi ; quadrigis, laster,lauoinka, lauhazka ; navibus atque quadrigis, ahal oroz, ahalbide guztizQuadrigarius, a, um, gurdi- ; iz. m kuadriga gidariQuadrigatus, i, m. diru kuadriga itxuradunQuadrigeminus, a, um, lau kopurukoQuadrigula, ae, eta Quadrigulae, arum, fpl. kuadrigatxoQuadrijugis, e ; Quadrijugus, a, um, lau zaldizko gurdi-, kuadriga- ; quadrijugi eta quadrijuges equi, lau zaldizkogurdi, kuadrigaQuadrilibris, e, lau liberako (hazta)Quadrimatus, us, m. lau urteQuadrimestris, e, lau hilabetekoQuadrimulus, Quadrimus, a, um, lau urtetakoQuadringenarius, a, um, lau ehunekoQuadringeni, ae, a, lau ehun batean, lau ehun banaQuadringentesimus, a, um, ehuneko laurdenQuadringenti, ae, a, lau ehunQuadringentiens, Quadringenties, adb. lau ehun bider, aldizQuadrini, a, um, laukoQuadripartito, adb. lau puzketanQuadripartitus, a, um, lau zatikoQuadriremis, is, f. lau mailako arraunQuadrivium, ii, n. bidarte, bidegurutzeQuadro, as, are, tr. laukitu ; egokitu, landu, bikaindu ; lauki berdin izan, neurkideko izan ; egoki izan, erara izan, doi izan ;quadrare in aliquem, norbaiti ongi bazoakioQuadrum, i, n. lauki berdin ; neurkidetasun, arauen araberatasunQuadrupedans, antis, lauoindun ; lauoinka, lauazka doana ; zaldiQuadrupedia, ium, npl. lauoineko, lauzangodunQuadrupes, edis, lauoindun ; lauoinka, lahapoka doana ; iz. f.m. lauoindunQuadruplator, oris, m. salatzaile (leporatuaren ontasun laurdena lortzen zuen)Quadruplex, icis, laukote, laukoitz318

Quadruplicato, adb. lau aldiz honenbesteQuadruplico, as, are, tr. laukoiztuQuadruplum, i, n. laukote, laukoitz ; quadruplo minor, lau bider txikiagoQuadruplus, a, um, laukoitzQuae, ik. qui eta quisQuaerito, as, are, tr. etengabe, taigabe bilatu ; eskatu, galdetu, galde eginQuaero, is, ere, sivi edo sii, situm, tr. bilatu, aztertu, aurkitu ; quaerere locum in quo …, toki bat lilatu non… ; ardietsi,lortu ; quaerere sibi edo alicui honores, beretzat edo besteentzat omen bila ibili ; eskatu, galdetu, galdekatu, itaundu ;quaerere ex, edo ab, edo de aliquo, norbaiti galde egin ; quaerere num, cur, quare, galdetu ea, zergatik ; azterketa, galdeketaegin ; oinazetu ; quaerere de pecuniis repetundis, ohointzagatik jaukitu, auziratu ; quaerere de servo in dominum, esklabuaoinazetu nausiaren salatzeko ; behar izan ; vitis quaerit putare, mahastiak kimatu behar duQuaesisse, Quaesissem, ik. quaesivisse…Quaesitio, onis, f. oinazeQuaesitor, oris, m. bilatzaile, sinesgogor ; epaile argitzaileQuaesitum, i, n. irabazia, metatua, bildua ; quaesita, hornidurak, anoa ; itaun, eske1. Quaesitus, a, um, quaero pi. ; adj. bakan, dotore, itxurati, bikain2. Quaesitus, us, m. –keria ; handikeriaQuaesivi, quaero eta quaeso perf.Quaeso, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. eskatu, arrendu, otoiztu, otoitu ; a vobis quaeso, ut… otoi, zuek… ; quaeso, otoiQuaesticulus, i, m. irabazitxoQuaestio, onis, f. bilaketa, azterketa ; arazo, eztaibada, azalkizun ; quaestio est an…,jakin behar da ea… ; quaestionemhabere de aliqua re, gai bat eztabaidatu ; galdeketa, jaukimen ; quaestionem instituere de, …argitu, -z aztertu ; judexquaestionis, epaile argitzaile ; oinaze ; quaestionem habere de servo, esklabua oinazetu ; quaestiones perpetuae, epaimahaibetikoa ; quaestiones extraordinariae, epaimahai ezohizkoaQuaestiuncula, ae, f. arazotxo, korapilotxoQuaestor, oris, m. kuestoreQuaestorium, ii, n. kuestoretegi1. Quaestorius, a, um, kuestore-, kuestoregoa ; aetate quaestorius, kuestoregoako adineko2. Questorius, ii, m. kuestore ohiQuaestuosius, adb. balioskiagoQuaestuosus, a, um, mesedegarri, onuragarri, emankor, ekarkor ; aberastua, aberats ; zeken, zikoitzQuaestura, ae, f. kuestorgoaQuaestus, us, m. irabazi, hobari ; mediocri quaestu contentum esse, irabazi neurridunaz aski izan ; illi omnia quaestuierant, gauza guztiez baliatzen zen, gauza guztietan irabazle izan ; irabazpide, bizibideQualibet, adb. nolabaitQualis, e, den bezala, den bezalako, zertan ; cernis quales sint, ikusten duk zertan diren ; talis edo beste holako hitz batenondoren ; talis erat qualem te esse cernimus, hi ikusten haugun bezala zen ; qualis…talis … , nola…hala… ; qualis pater,talis filius, nola aita, hala semea ; iduri ; quales fugiunt columbae, ihes doatzan usoak iduri ; harridura. hei mihi ! qualis erat,oi ! zer kinka txarrean zagon !Qualicumque, qualecumque, Qualicunque, edozer, edonolakoQualislibet, qualelibet, nolanahikoQualitas, atis, f. tasun, zeintasun ; bereiztasun, berezkoQualiter, adb. bezala ; galde ; nola ?Qualitercumque, Qualitercunque, adb. nolanahi , zer nahi den, dena delaQualubet, adb. nolabaitQualus, i, m. zare, saski, otarreQuam, adb. baino, bezain ; tam molestus quam peritus, antzetsu bezain apal ; tam doctus quam qui maxime, ahalikjakitunena ; (superlatiboarekin) quam celerrime edo quam celerrime potest, ahalik azkarrena ; quam maximas potest copiaslegit, ahalik gehien gudulari biltzen du ; quam magnis itineribus, ahalik lasterrena ; (konparatiboarekin) fortius quamfelicius, lorpenez baino adore gehiagoz ; lautius quam pro opibus, bere ahalak baino ospetsukiago, gravius vulneratus estquam ut viveret, bizirik egoteko zauriturikegi izan zen ; (ezberdina eta denbora) nihil aliud quam, ezer besterik …baino ;die quinto quam, bost egun …ondoren ; (galde edo harridura ) zein ; quam pulcher est, zein eder den !; quam lepide dicit,zein ederki hitz egiten duen !; scis quam piger sit, badekik zein alferrra den !Quamdiu, lokailu eta adb. deno, noiznahi, edonoiz ; quamdiu regnavit, errege izan zeno ; zenbat denbora ? noizdanik ?Quamdudum, adb. noizdanik ?Quamlibet, adb. nahi bezainbeste ; lokailu. ba-, baldin ba-, -z keroQuamobrem, adb. eta lokailu. bada, beraz, horrengatik ; galde. Zertan ? Zergatik ?Quamplures, a, txit askoQuamplurimus, a, um, ahalik anitzena, arraz askoQuampridem, adb. aspaldi, aspaldidanikQuamprimum, adb. ahalik goizikienikQuamquam, lokailu. …arren, -gatik ; …ere ; nahizta…, nahiz… ; quamquam excellebat abstinentia, eskuzabal agertzenzen arren, eskuzabal agertzen bazen ere ; nahiz eskuzabal agertzen zen ; haatik, hala ere, hala eta guztiz ereQuamvis, adb. ahalaz, adina, bezain, bezainbeste ; lokailu. …arren, -gatik ; …ere ; nahiz… ; quamquam vis careretdivitiis, behartsu izanagatik, izan arren, izan ereQuanam, adb. zein aldetik ? nondik ? Nola ?319

Quandiu, ik. quamdiuQuando, lokailu. –nean ; -duenean ; -la, -larik ; adb. galde. noiz ? ; si, ne, num…ostean : noiztenka, batzuetan, noiz etabehin, ustekabeanQuandocumque, Quandocunque, lokailu. –n aldi oroz, -n bakoitzean ; adb. edonoiz, noiznahi, behin, behin edo beste1. Quandoque = et quando2. Quandoque, lokailu. –nean, -duenean, -n aldi oroz, -n bakoitzean ; adb. edonoiz, noiznahi, behin edo besteQuandoquidem, lokailu. bait-, - geroQuanquam, lokailu. ik. quamquamQuanti, adb. tanti ondoren ; emit tanti quanti Pythius voluit, ematen du Pitiusek nahi duena ; zenbatetan : quanti quanti,nahi ala ez, baitezpada, edo mandoak adar ; galde. zenbatean ? ; vide quanti apud me sis, ikus zer axola dudan hitzazQuantillus, a, um, hain txikia, oso txikiaQuantitas, atis, f. askotasunQuanto, adb. tanto-rekin ; tanto modestior quanto doctior erat, jakitunago eta apalago zegoen ; hanbatez apalago zenzonbatez jakitunago ; quanto diutius exspecto, tanto spes fit minor, igurikitzea luzeago eta itxaropena ahulago ; galde.zenbat ; quanto praestat, zenbat ez da hobe ! zenbat ez du balio handiagoa !Quantopere, tantopere ondoren, adb. (zenbat) … hanbat ; galde. zenbatQuantulum, i, n. (eta tantulum) bezain gutxi ; galde. zein gutxiQuantulus, a, um, zein txiki ; (eta tantulus) bezain txikiQuantuluscumque, Quantuluscunque, acumque, umcumque, hain txiki non, hain txiki izanagatik ; meaquantulacumque est facultas, nere ahalmena hain txiki izanagatikQuantulusquisque, aquaeque, umquodque, zenbat ere txiki baita1. Quantum, i, n. kopuru bera, bezain beste ; quantum pecuniae erat ei, bere diru guztia2. Quantum, adb. zenbat ; bezain besteQuantumcumque, Quantumcunque, adb. bezain besteQuantumlibet, adb. gorenean1. Quantumvis, n. ik. quantusvis2. Quantumvis, adb. eta lokailu. nahia oro, nahi bezain beste ; arren, nahiz etaQuantus, a, um, (tantus…) ; non ; tanta maestitia quantam, histura hain sakona non… ; bezain handi, bezain beste ;pecunia, quantam vellent, diru, nahi zuketen bezain beste ; galde. eta harridura. zein ?, zein !; zein handi ? zein handi !quantae clades ! zein hondamendiak ! zein hondamendi handiak !Quantuscumque, Quantuscunque, acumque, umcumque, zein handi ; edozein ; quanticumque (pretii), edozeinbaliotanQuantuslibet, alibet, umlibet, edozein, zein handi ere delaQuantusvis, avis, umvis, den handiena, zein handi izanagatikQuapropter, adb. horregatik ; galde. zergatik ?Quaqua, adb. nonahi ereQuaquam, adb. baitezpada, zernahi den, nontik nahi denQuaquaversus, adb. alde guztietatikQuare, adb. horregatik, beraz, bada ; lokailu. -gatik, nahiz eta, -ko ; galde. zergatik ?Quarta, ae, ik. quartusQuartana, ae edo Quartana febris, helgaitz laurdenQuartani, orum, mpl. legioi laugarreneko gudulariakQuartarius, ii, m. laurdenaQuarto, adb. laugarrenez, laugarrenekoz1. Quartum, adb. laugarren aldiko2. Quartum, i, n. laurdenaQuartus, a, um, laugarren ; quarta pars, laurdenaQuartusdecimus, tadecima, tumdecimum, hamalaugarrenQuasi, lokailu. ba-, baldin ba- ; proinde quasi, ba-, baldin ba- ; quasi vero, bada bezala (barrez) ; quasi vero me pudeat,lotza banu bezala ; hala ; adb. hor nonbait, egiaz esatera ; ia,Quasillum, i, n. eta Quasillus, i, m. otarreQuassabilis, e, kordokagarri, astingarriQuassans,antis, quasso po. ; adj. kordoka, dardar, ikaraQuassatio, onis, f. inarrosaldi, astinketaQuasso, as, are, tr. inarrosi, astinduQuassus, a, um, quatio pi.Quatefacio, is, ere, feci, factum, tr. kordokatu, inarrosiQuatenus, adb. galde. noraino, zer heinetaraino ; noizartino, zenbatez ; lokailu. bezala, baitQuater, adb. lau aldiz, lau biderQuaterdeciens, Quaterdecies, adb. hamalau aldiz, hamalau biderQuaterni, ae, a, launazka ; lau batean ; lau bana ; quaterni versus, lau bertsutako ; lauQuatinus, ik. quatenusQuatio, is, ere, quasi, quassum, tr. inarrosi ; jaso (azkona) ; irauli, uzkaili, kordokarazi ; ukitu, aztoratu, kezkatuQuatriduum, i, n. lau egun arteQuattuor, deklinaezin. lauQuattuordeciens, Quattuordecies, adb. hamalau aldiz, hamalau bider320

Quattuordecim, deklinaezin. hamalau ; antzokian, zaldunen hamalau alkiakQuatuor…ik. quattuorQuavis, adb. dena dela, nola nahi ere, ahal orozQue, lokailu hitzaren ondoren. eta ; regesque ducesque, eta erregeak eta aitzindariak ; edo ; bestalde, ere ; baina,alderantziz ; beraz, badaQueis = quibusQuemadmodum, adb. eta lokailu. bezala, arabera, gisa bera ; quemadmodum spero, uste dutan bezala ; sic, ita, itemlagunekin : bezala ; galde. nola ?Queo, is, ire, ivi eta ii, itum, tr. ahal izan, gai izanQuercetum, i, n. hariztoi, harizti, artadiQuerceus, a, um, haritz-, arte- ; haritzezkoQuercinus, a, um, haritz-, arte- ; haritzezko, artezkoQuercus, us, f. haritz, arte ; aberri koronaQuerela, ae, f. zinkurin, kexa, salaketa ; kanka, oihumin ; kantu (hegazti) ; soinu ; gaitz, minQueribundus, a, um, kurrinkari, zinkurinkariQuerimonia, ae, f. zinkurin, salaketa ; querimoniam habere de…-z kexu izan ; urriki, nahigabe ; eztabaida, liskar, gataskaQuerneus, Quernus, a, um, haritz, haritzezkoQueror, eris, i, questus sum, dep. zinkurin egin, kexu izan, kexatu ; queri fatum suum, bere zoria deitoratu, auhendatu ;queri cum aliquo, norbaitentzat kexu izan ; queri de re, zerbaitez kexu izan ; auziratu ; zinkurin egin, hasperen egin ;urrumatu ; txio eginQuerquedula, ae, f. ahatetxiki, zarzetaQuerquetulanus mons, m. Kuerketulano mendia edo Zelio mendia, Erroman ; Querquetulana porta, Kuerketulano ateaQuerulus, a, um, zinkurinkari, atsekabeztatu ; herosti1. Questus, a, um, queror pi.2. Questus, us, m. zinkurin, kurrinka, mindurika ; salaketa, erasia1. Qui, quae, quod, izenorde. –n, -na, -la, -lako ; bait- ; -teko ; ratio, qua nihil est divinius, gogoa, ezer besterik ez baitajainkozkoagorik ; quod cum animadvertisset Caesar, Zesarek hauteman beitzuen ; lokailu bezala. eta, ezen, baina ; validavox conscientiae, quam qui neglegent, kontzentziaren ahotsa azkar dago, baina entzungo ez dutenak (ek)… ; hospes, quinihil suspicaretur, arrotza(k), ezer ez baitzuen somatzen ; regem petiere qui compesceret, erregea eskatu zuten zanpatzeko ;non is es qui nescias, ez zare jakingabe ; eadem utilitatis, quae honestatis est, regula, onaren eta zuzenaren araua bera dago ;quae tua natura est, zure izaera ikusi ta2. Qui, quae, quod, adj. –n, -na ; hau, hori, hura ; quibus de rebus Caesar certior factus, gertakari horietzaz argiturik,Zesar… ; galde eta harridura. quod negotium geris ? zer ari hiz ? ; qui clamor ! zer oihua !3. Qui edo Quis, quae edo qua, quod, mugagabea. nor edo nor, norbait ; zer edo zer, zerbait4. Qui, galde adb. ; zeharrezkoa. zerekin, zertan, zertaz, -ko ; qui efferretur, vix reliquit, bere ehorzketen ordaitzekoa doidoia utzi zuen ; zuzenezkoa. nola ? zergatik ? zenbat ?; qui fit ut… ? nondik da… ?; harridura adb. qui tibi di irati (sint) !jainkoek lotsaraz hazaten !Quia, lokailu. –lako, zeren, bait-Quianam, adb. zergatik bada ?Quiane, adb. –lako da ? bait- da ?Quibo, queo geroaldiaQuicquam, Quicquid, ik. quidquam, quidquidQuicum = quocum, quacum, quibuscumQuicumque, Quicunque, quaecumque, quodcumque ; izenorde eta adj. edonor, nornahi ; edozer, zernahi ; quacumqueratione, zernahi gisazQuid, quis akus. s. n. galde zuzenezko izenorde. zer ? quid istud ad nos ? zertarako hori guretzat ? zer zaigu hori ?; quidtibi ego aetatis videor ? zer adin dutan uste duk ?; quid huic cum …? zer ikustekorik du horrek …–kin ?; quid tum, quidinde ? zer esan ?; quid vero, quid ergo, quid enim ? zer ? zer bada ?; galde zeharrezko. zer ; nescivit quid responderet, ezzakien zer esan ; mugabea. zerbait ; si quid habes novi, zerbait berri balin badakik ; adb. zergatik ?1. Quidam, quaedam, quiddam, izenorde mugagabe. norbait, zerbait2. Quidam, quaedam, quoddam, adj. mugagabe. bat, batzuek, batzuQuidem, adb. noski, bai noski, segurik, segurki, prefosta ; te quidem est scelerior nemo, segur hi baino gaiztoagorik ezda ; bada, beraz, alabaina, hala ere, bederen ; fidelis quidem certe, bai noski hitzekoa ; bai eta, ere, oraino, izan ere, hainzuzen ; et quidem uno die, bai eta hori egun bakar batez ; ne…quidem, ez eta ; cum quidem, hain zuzen …-laQuidni, adb. zergatik ez ?Quidpiam, ik. quispiamQuidquam, ik. quisquamQuidque, ik. quisqueQuidquid, quisquis n. guztia, dena, oro ; quidquid deorum, jainko guztiak ; quiquid caedis erit, izan ziren sakaila guztiak,izan ziren sakailak oroQuidvis, ik. quivisQuies, etis, f. atseden, jabalaldi, lasaitasun, baretasun ; nulla quies ab armis dabatur, taigabe gudukatzen ziren ; lo, amets ;quieti se dare, quietem capere, loak hartu, loari eman ; herio, atseden betikoQuiesco, is, ere, quievi, quietum, intr. atseden hartu, geldi egon, baretu ; quiescere in pugna, guduan ez parte hartu ; loegin, hil izan ; ez urduritu, ez uzkurtu ; utzi ; isilduQuiesse, Quiessem, ik. quievisse, quievissem321

Quiete, adb. geldiro, astiro, eztiki, lasaiki, haserregabeQuietus, a, um, bare, baketsu, geldi ; quieta Gallia, Galia baketua ; lo ; axolagabe ; ezti, otzan, isilQuii, ik. quivi1. Quilibet, quaelibet, quidlibet, izenorde mugagabea. edonor, zeinahi ; edozer, zernahi ; quilibet unus, edonor, zeinahi2. Quilibet, quaelibet, quodlibet, adj. mugagabea. edonor, edozer ; guztiaQuin, adb. nola ez ? zergatik ez ?; quin tu loqueris ? zergatik ez haiz mintzatzen ; oi, mintza hadi ! agintaldiarekin : oi !,bada ! quin sic attendite, beha zakitzadate, entzun apur bat ; quin edo quin imo, bai eta, ere, bestalde, gehiago ; quin contra,baina, ordea, berriz ; esanaldi ezezko edo galdezkoaren ondoren : gabe, orde ; neminem aspiciebat quin eum compelleret,inor ez zuen ikusten hari dei egin gabe, hari hertsatu gabe ; non possum quin dicam, ez naiteke egon mintzatu gabe ;dudazko aditzarekin : dubitabant quin vindicarent, apentzera ez ziren haizu ; quin= ut ille non, nor(k) ez, zer(k)) ez ; nonmultum abest quin, doidoia … -n (gutxiz egin du nor (zer) … ez –n)Quinam, ik. quisnam 1. eta 2.Quinarius, ii, m. bost aseko diru puskaQuincuncialis, e, hiruzuloan, lukananQuincunx, uncis, m. oso baten hamarrena ; bost ontza ; lukana, hiruzuloQuindeciens, Quindecies, adb. hamabost aldiz, biderQuindecim, deklinaezin, hamabostQuindecimprimi, orum, mpl. herriko hamabost magistratu lehenakQuindecimviri, orum eta um,mpl. kuindezinbiroak, batzordeko hamabost lagunakQuindeni, ae, a, bakoitzak hamabost, hamabosna ; hamabostQuine, quaene, quodne, -na da ?Quinetiam, ik. quinQuingenarius, a, um, bostehunekoQuingeni, ae, a, bakoitzak bostehun, bostehuna, bostehun batera ; bostehunQuingentesimus, a, um, bostehungarrenQuingenti, ae, a, bostehunQuingentiens, Quingenties, adb. bostehun aldiz, bider ; quigentiens sestertium, berrogeita hamar milioi sestertzioQuini, ae, a, bost batera ; bosnaka, bakoitzak bost, bosna; bostQuinideni, ae, a, bakoitzak hamabost, hamabosna ; hamabostQuinimo, k. quin eta nimoQuiniviceni, ae, a, bakoitzak hogeita bost, hogeita bosna ; hogeita bostQuinquagenarius, a, um, berrogei- ; quinquegenarius homo, berrogeita hamar urtetako gizonaQuinquageni, ae, a, berrogeita hamar batera, berrogeitamar bakoitzari ; berrogeitahamarQuinquagiens, Quinquagies, adb. berrogeita hamar aldiz, biderQuinquaginta, deklinaezin. berrogeita hamarQuinquatria, iorum, npl. edo Quinquatrus, uum, fpl. Kuinkuatroak, Minebaren omenetako jaiak, martxoko idesetarikbost egunen ondoren ; Quinquatrus minores, Kuinkuatro txikiak, ekainako idesetanQuinque, deklinaezin. bostQuinquefolius, a, um, bost hostodunQuinquennalis, e, bost urteroko ; bost urtekoQuinquennis, e, bost urtetako ; bost urterokoQuinquennium, ii, n. bost urteQuinquepartito, adb. bost zatikoQuinqueprimi, orum, mpl. herriko bost lehen handikiakQuiqueremis, is, f. edo Quinqueremis navis, bost arraun mailako untziaQuinquevir, viri, m. kuinkuebir ; pl. kuinkuebirak, bost magistratu kudeatzailen batzordeaQuinqueviratus, us, m. kuinkuebirgoaQuinquiens,Quinquies, adb. bost aldiz, biderQuinquiplico, as, are, tr. boskoiztuQuinquadecimani, orum, mpl. legioi bosgarrenaren gudulariakQuintanus, a, um, bosnaka ; bosgarren- ; iz. mpl. legioi bosgarrenaren gudulariakQuintilis, is m. edo Quintilis mensis, uztaila (urte erromatarraren bosgarren hilabetea)Quinto, adb. bosgarrenezQuintum, adb. bosgarren aldikozQuintus, a, um, bosgarren ; quinta pars, bostenQuintusdecimus, adecima, umdecimum, hamabosgarrenQuippe, adb. egiaz, zinez, bai noski ; bezala, esan nahi baita ; zeren, bait- ; quippe reputans, zeren gogartzen zuen ; quippeut… zeren… ; quippe qui, -z geroQuippiam, quispiam1. Quique, quisque pl.2. Quique = et quiQuirina, ae, f. Kuirina gizelia, leinuaQuirinalis, e, Kuirino- (Romulo-) ; Quirinalis collis, Kuirinala ; iz. npl. Quirinalia, ium edo iorum, Kuirinalak, Kuirinorenomenetako jaiak (otsailaren 17)1. Quirinus, a, um, ik. kuirinalis2. Quirinus, i, m. Kuirino, Romuloren hil ondoko deitura322

1. Quiris, is, f. azkon, gezi2. Quiris, itis, m. erromatar hiritar ; erromatar, herriko ; ik. quiritesQuiritatio, onis, f. eta Quiritatus, us, m. izudura oihuQuirites, um eta ium, mpl. kiritoarrak, erromatarrak ; jus Quiritium, herrilege ; herrikoakQuirito, as, are, intr. eta Quiritor, aris, ari, dep. intr. oihu egin1. Quis, quae, quid ? galde izenorde. nor, zein ?2. Quis, quae, quod, galde adj. zer, zein ; quis senator, zein senadore(k)3. Quis, quae edo qua, quid, quod, mugagabea. norbait, zerbait, inor, ezer, batzu, batzuk ; si quis dixerit, norbaitek esanbalezaQuis, Queis = quibusQuisnam, quaenam, quidnam, quodnam, galde. nor(k) ; zer(k) ; zein(ek)Quispiam, quaepiam, quidpiam, quodpiam, mugagabea. norbait, zerbait, bat, batzu ; adb. apur, gutxiQuisquam, quaequam, quidquam edo quicquam, norbait, zerbait ; adb. zerbaitetan1. Quisque, quaeque, quidque, quodque, mugagabea. bakoitz, norbera, bana ; pro se quisque, bakoitzak bere aldetik ; bat,bata eta bestea ; edozein, edonor ; edozer ; -ro, -ero, -kal ; decimo quoque anno, hamar urtero, hamar urtekal, hamarurtetarikQuisquiliae, arum, fpl. jente ezdeusak, kiskillakQuisquis, quidquid, quicquid, mugagabea. edonor, edozer, zeinahi den, zernahi denQuisse, Quissem = quivisse, quivissemQuivi, queo perf.1. Quivis, quaevis, quidvis, quodvis, mugagabea. nornahi, zernahi, guztia, oroQuo, adb. non, norabait ; zenbatenaz…(hanbat), konparatiboarekin ; quo difficilius, eo praeclarius ; zenbatenaz gaitzagohanbat ospetsuago ; galde. nora(ntz), noraraino, -raino ; quo tendis, nora zoaz ? quo amentiae ? zein zoramen mailara ?;lokailu. –lakotz ; non eo dico quo…hola hitz egiten badut, ez da…-lakotz ; non quo…, sed quia, ez…-lakotz,baina …-lakotz ; horrengatik, bada ; quo factum est ut, horrengatik, gertatu da … ; helburua. quo sint certiores, hobeki jakindezatenQuoad, lokailu, -deno, arte, arteanQuocirca, adb. horrengatik, hortakotzQuocum = cum quoQuocumque, Quocunque, adb. alde guztietatik, nontiknahi ; alde guztietara ; lokailu. non eta ere ; norat eta ere ;quicumque abl. s. m. n.1. Quod, qui eta quis nom. eta akus. s. n.2. Quod, lokailu. zeren, bait-, -lako ; gaudeo quod tibi profuerim, pozik naiz gai izan natzaizulako ; illud me sollicitat,quod aegrotas, horrek urduritzen nau, gaixo baitzira ; -z bezainbatean, -ri buruz ; zergatik ; nihil est quod, ez da zertaz… ;adina, bezain, bezainbeste ; quod sciam, dakidanez, dakidan bezainbeste ; betegarri. quod si, beraz ; quod ubi, quod cum,-nean ; quod utinam, gerta dadila…Quodammodo, adb. nolanahi, nolanahi ere, nolabait, dena delaQuodnam, Quodvis, quisnam, quivis n.Quolibet, adb. nonahi, edonon ; noranahi, edonoraQuom, ik. cumQuo minus = eo minus ; helburua= (ut eo) minusQuominus, lokailu. eragozpen aditzekin ; impedire quominus, trabare ez …(subj.)Quomodo, adb. bezala ; quomodo nunc est, gauzak orai diren bezala ; quomodo…, sic…, nola…hala ; hala…non ; galde.nola ( ?)Quomodocumque, adb. nolanahi, nolanahi ereQuomodonam, adb. nola bada ? zergatik ?Quonam, adb. galde. nora (?), noraino (?), zertarako ( ?)Quondam, adb. aintzina, behiala ; itorkizunean ; noizean behin, zenbait aldiz ; behin batez, aldi bateanQuoniam, lokailu. zeren ; bait-, -lakoQuopiam, adb. norabait ; quispiam abl. s. m. n.Quoquam, adb. norabait ; quisquam abl. s. m. n.1. Quoque, adb. baina, ere, halaber ; non modo, sed… quoque, ez ezik, baita…ere ; quisque abl. s. m. n. ; = et quoQuoquo, lokailu. non eta ere, edonon ; nora eta ere, edonora ; quisquis abl. s. m. n.Quoquomodo, adb. nolanahi ere, edonola, zernahi ereQuoquoversus, adb. alde guztietatik, alde guztietaraQuorsum, Quorsus, adb. galde. zertako ( ?), zertarako ( ?), zerenganako ( ?) ; quorsum haec (spectant), zertako horiek ?Quot, deklinaezin. tot aurrean ; adina, bezain, bezainbeste, bezainbat ; tot capita … tot sensus, buru bezain iritzi ; quotmensibus, hilabetero; quotannis, quot annos, urteroQuotannis, adb. urteroQuotcumque, deklinaezin. bezain, bezainbat, bezainbesteQuoteni, ae, a, zenbat ?Quotidianus, Quotidie…ik. cotidianus, cotidieQuotiens, Quotienscumque, Quoties, adb. noiz eta noiz, noiz eta ere ; galde eta harridura. zenbat aldiz ? zenbatetan !Quotiescumque, adb. noiz eta noiz, noiz eta ereQuotquot, deklinaezin. guztiak, oro, denakQuotus, a, um, galde adj. zenbat (?), zer (?) ; hora quota est ? zer ordu da ? zer tenore da ?; zein gutxi !323

Quotusquisque, aquaque, umquodque, zein gutxi !Quousque, adb. zertaraino ? noiztaraino ?Quovis, adb. noranahiQuum, ik. Cum324

RRabide, adb. amorruz, haserrezRabidus, a, um, amorratu ; haserre, basati, ohil ; gaitz ; gehiegi, neurrigabe ; rabide sitis, egarsu, egari bizi ; argitua(olerkari…)Rabies, ei, f. amorru, haserre ; oldarraldi (uhinak) ; argi, argialdi (gogoa)Rabiose, adb. amorru bizianRabiosulus, a, um, haserrekortxoRabiosus, a, um, amorratu, haserrekor ; bizi, oldartsu, gogorRabula, ae, m. sasi abokatu ; asegarri, hastialRacemifer, fera, ferum, mahats mordodun ; mordotsu, molkotsuRacemosus, a, um, mordo handidun ; mordo itxurakoRacemus, i, m. mahats ; mahats bihi, mahats muhuri ; ardoRadians, antis, radio po.Radiatio, onis, f. dirdira, dirdaiRadiatus, a, um, besodun, ainadun (gurpil) ; dirdiradun, dirdiratsuRadicatus, a, um, radicor pi. ; errodun, sustraidunRadicesco, is, ere, intr. erroak egin, zainak egin, arpatuRadicitus, adb. errotik, ondotik ; erabat, arruntRadicor, aris, ari, dep. intr. erroak egin, zainak egin, arpatuRadicosus, a, um, errotsu, zaintsuRadicula, ae, f. erroino, hozi ; lutxarbiRadio, as, are, intr. edo Radior, aris, ari, dep. intr. distiratu, dirdiratu, argituRadius, ii, m. zotz ; konpas, bipunttako ; aina, beso (gurpil) ; martzoka ; izpi, zirrintaRadix, icis, gen.pl. icum, f. erro, ondo, zain ; azpi, oin ; etorburu, etorki, jatorriRado, is, ere, rasi, rasum, tr. karrakatu ; moztu, ilea moztu ; radi, bizarra egin ; garbitu, leundu ; doi doia ukitu, irristatu ;kendu, ezabatu, hondatu ; (beharriak) hautsiRadula, ae, f. marruzkagailuRaeda…ik. rhedaRaia, ae, f. arraimarra, tramanaRallum, i, n. marruzkagailu, apurtailuRamale, i, eta Ramalia, ium, npl. abar lehorrak, abar sorta, abar haxeRamenta, ae, f. egur idor, karrakin, ezpal, txirbilRamentum, i, eta Ramenta, orum, npl. egur idor, karrakin, ezpal, txirbilRameus, a, um, adar-, abar-Ramex, icis, m. zurkaitz, kolte, makilaRamnes, Ramnenses, ium, mpl. ramnestarrak, lehen hiru gizeli latindarretatik batRamosus, a, um, abartsu, adartsu ; (bide)gurutzedun ; asko, anitz, korapilatsu ; ramosa hydra, buru askodun ursugeRamulosus, a, um, adarskadun, adaskadunRamulus, i, m. abar, adaska, adarxkoRamus, i, m. adar ; zuhaitz ekoizpen ; hostaila ; adarta, adantzu (orein) ; bide gurutzune ; beso (ibai) ; ahaidegoaRana, ae, f. igelRancens, entis, gardanga, mingotsRancidulus, a, um, gardanga, mingotsRancidus, a, um, gardanga, ustel ; gozakaitz, nardagarri, higuingarriRanula, ae, f. igeltxoRanunculus, i, m. igeltxoRapacida, Rapacides, ae, m. lapur semeRapacitas, atis, f. lapurreria, litxarkeriaRapax, acis, zikoitz, zeken, gose ; rapacia scientiae ingenia, jakintza gose gogoak ; eramaile, lapur, hondatzaile ; arrapari,aztaparkari ; rapaces aves, hegazti arrapariRaphanus, i, m. arbana, lutxarbi beltzRapide, adb. azkar, laster, lasterkaRapiditas, atis, f. (ur) lasterRapidus, a, um, gose, egarri, (su, itsas) irensle, arrapari, lapur (hegazti) ; arin, laster, azkar, bizkor, biziRapina, ae, f. lapurkeria, ohoinkeria, ebaskeria ; bahiketa ; ebasketa, harrapakinRapio, is, ere, rapui, raptum, tr. hartu, jabetu ; rapere regionem, lurraldeaz jabetu ; eraman, indarrez eraman, garraiatu,erauzi ; rapere ad supplicium, hiltzera eraman ; rapi in errorem, okerrera erakarri ; ebatsi, lapurtu, harrapatu, ostu, kendu ;iragan, igaro, -an gaindi ibili, lehiatu, bultzatu ; rapere gressus, lehiatu, azkartu ; rapere fugam, laster ihes eginRaptim, adb. hartuz, eramanez ; azkar, batbatean, lehiaz, lehiatukiRaptio, onis, f. ebasketa, bahiketa325

Rapto, as, are, tr. indarrez eraman ; lapurtu, ebatsi, ostu, suntsituRaptor, oris, m. bahitzaile, harrapatzaileRaptum, i, n. ebasketa, lapurketa, ohoinkeria1. Raptus, a, um, rapio pi.2. Raptus, us, m. bahiketa, harrapaketa ; ebasketa, lapurketa, harrapakinRapui, rapio perf.Rapulum, i, n. lutxarbitxoRapum, i, n. lutxarbi, arbiRare, adb. gutxitan, bakanka, batzutan ; han hor, argalki, bakanduzRarefacio, is, ere, feci, factum, tr. bakanduRaresco, is, ere, intr. bakandu, , handu, zabalduRaritas, atis, f. f. arintasun, aroltasun , fardotasun ; arte, tarte, zulo, huts ; bakantasun, pixka, apur ; bitxikeria, ikusgarriRaritudo, inis, f. arintasun, aroltasun, bakanduraRaro, adb. bakanka, han hor, batzutan, gutxitanRarus, a, um, bakan, barreiat ; rarus aer, aire bakandua ; urri, gutxi, nabari ; nagiRasi, rado perf.Rasilis, e, leungarri ; karrakatua, marruzkatuaRasito, a, are, tr. maiz bizarra eginRastellus, i, eta Rastelli, orum, mpl. eskuaretxo, jorraitxoRastri, orum, mpl. eskuare, jorraiRastra, orum, npl. eskuare, jorraiRasura, ae, f. marruzketa, jorraldi, hazkaldi, karrakaldiRasus, a, um, rado pi. karrakatua, leundua ; labur (ile) ; zuritua, larrutua ; moztua ; irristatua, azaletik ukitua ; urratua,pikatuaRatio, onis, f. antolaketa, egitasmo ; arauak, legeak, era ; teoria, jakintza ; vitae ratio, bizitza arauak ; ratio rei militaris,gudu jakintza ; nec usu nec ratione, ez egintzaz ez teoriaz ; ratio Epicureorum, epikureorren erkaspena ; jokabide, jokaera,ondatz ; nulla ratione, inolaz ere ; rationem inire, aterabidea hartu, erabaki ; uste, zenbaketa, kontaketa ; rationem reddere,kontuak eman ; rationem conficere, kontuak zuzendu ; ratio carceris, espetxeko arrola ; adimen, ezagumen, zuhurtasun ;rationis expers, ero, zentzugabe ; argudio, zio, zergati, azalpen, argibide ; ratione fecisti quod, ederki egin duzu… ondo eginduzu… ; iritzi, aburupen ; ejus ratio non valuit, haren iritzia ez zen onartua izan ; harreman ; habere cum aliquo aliquidrationis, norbaitekin harremanak izan ; auzi, dirubide, hobari ; ratio nummaria, diru auziak ; ratio popularis, herri alderdiaRatiocinatio, onis, f. argudio, arrazoiketaRatiocinativus, a, um, argudiagarri, azalgaiRatiocinator, oris, m. kontu eramaile, kopuratzaileRatiocinium, ii, n. kontaketa, zenbaketaRatiocinor, aris, ari, zenbatu, kontatu ; uste izan, idurituRationabilis, e, zentzudun, burudun, zuhurRationalis, e, bidezko, zuzenbidezko ; zuzen ; pars rationalis philosophiae, logika ; zentzudun, burudunRationaliter, adb. artez, zentzuz, zuhurkiRationarium, ii, n. zenbaketaRatis, is, f. almadia, baltsa ; untzi ; untzizubiRatiuncula, ae, f. argudio ahul ; zenbaketatxoRatus, a, um, reor pi. ; ziur ; finkatua, erabakia, ezinaldakor ; bukatua, amaitua, ratum aliquid facere, habere, ducere,zerbait baliagarri, egoki onetsi ; zenbatua, kopuratua ; pro rata parte edo portione, behar den neurrian, behar den heineanRauca, Raucum, adb. erlaskiRaucisonus, a, um, erlats, arkoil, karranka, marrailoRaucitas, atis, f. erlastura, marrailoduraRaucus, a, um, karranka, arkoil, erlats, marrailoRaudus, Raudusculum, ik. rudus…Ravenna, ae, f. Rabena, Italiako hiriRavennas, atis, RabenakoRavidus, a, um, nabar, ilunRavio, is, ire, intr. erlastu, marrailotuRavis, is, f. erlastura, marrailoduraRavus, a, um, nabar horiska1. Re, res, abl. s.2. Re, hitz osatuetan ; atzera : reducere ; berriro, erantzun : recidere, rescribere, rebellareRea, ae, f. leporatua (emakumea)Reapse, adb. ezen, egiaz, egiazkiReatus, us, m. leporaketa ; bada ezpadako bahituraRebellatio, onis, f. oldarraldi, jazarraldi, bihurrialdiRebellatrix, icis, f. jazarle, bihurri (emakumea)Rebellio, onis, f. gerra berraspen, asaldu, bihurrialdi, jazarraldiRebellis, e, oldartu, asaldari, bihurri ; hezigaitz, mutiriRebello, as, are, intr. gerra berrasi, jazarri, oldartuReboo, as, are, intr. marrumaz erantzun ; errepikatu ; tr. intr. ozendu326

Recalcitro, as, are, intr. –i gogor egin, buru eman, aurka egon, oldartu ; piztu, zuzpertuRecaleo, es, ere, ui, intr. berotua izanRecalesco, is, ere, calui, intr. berotuRecalfacio, is, ere, feci, tr. berotu ; piztu, zuzpertuRecandesco, is, ere, dui, intr. zurpaildu, zuritu ; berotu, gorituRecano, is, ere, intr. abestuz erantzun ; xarmadura kenduRecantatus, a, um, ukatua, sorginkeriez sendotua ; xarmadura kenduRecanto, as, are, tr. berriz egin, errepikatuRecedo, is, ere, cessi, cessum, intr. atzeratu, gibeldu ; urrundu, saihestu, baztertu ; utzi, uko egin ; recedere loco, atzeratu ;recedere ab armis, amore eman ; recedere ab oppugnatione, setioa utzi ; bihurtu, aurka egin ; recedere ab officio, bereegitekotik baztertu ; gibelean izan; indartu ; bazter biziRecello, is, ere, intr. atzeratu, gibeldu ; atzera erori1. Recens, entis, berri, oraiko, azken ; sortu berri, gazte ; rencentissimae tuae litterae, hire azken gutuna ; recenti re, gero,ondoren ; recentiores, oraikoak, egunkoak ; ondo, sendo, heinean, hokian, ongi izan, recentes milites, gudulari berriak2. Recens, adb. oraintsu, orain berean, arestianRecenseo, es, ere, ui, sum, tr. zenbatu, erroldatu ; aipatuRecensio, onis, f. zenbaketa, erroldaRecensus, us, m. zenbaketa, erroldaRecepi, recipio perf.Receptaculum, i, n. biltegi, saltegi, bilgune ; ihestoki, zuloReceptio, onis, f. ezkutaketaRecepto, as, are, tr. kendu, hartu ; gorde, ezkutatuReceptor, oris, m. ezkutatzaile, gordatzaileReceptrix, icis, f. ezkutatzaile, gordatzaile (emakumea)Receptum, i, n. hitz, hitzeman1. Receptus, recipio pi.2. Receptus, us, m. kenketa, hitz jate, ukapen, gezurtapen ; atzerapen ; receptui canere, atzerapena jo ; aterbe, gerizaRecessi, recedo perf.Recessim, adb. gibelka, atzerakaRecessus, us, m. atzeraketa, ; recessui cani jubere, atzeraketa joarazi ; itsasgora, itsasgoraldi ; zulo, zoko, sakonune, aterbeRecidivus, a, um, berpiztzaile1. Recido, is, ere, recidi edo recidi, intr. berriz eritu; in morbum recidere, berriz gaixotu; betan gertatu; bukatu, amaitu;recidere ad nihilum, ezer amaitu2. Recido, is, ere, cidi, cissum, tr. karrakatu, kendu, laburtu, jankatu; txikitu, gutxitu, murriztuRecinctus, a, um, recingo pi. ideki, zabaldu, bildu (jantzi)Recingo, is, ere, cinxi, cinctum, tr. askatu, lokabetu; pasiboan: utzi, kenduRecino, is, ere, tr. errepikatu; intr. oendu, oihu gaixto eginRecipero... ik. Recup...Recipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. berriz hartu, berjabetu; recipere oppidum ex hostibus, etsaiari hiria berriz hartu; reciperese, bere baitaratu; atzera eraman, atzerarazi, berriz helarazi; recipere se, baztertu, aterbetu, bildu; se recipere ad aliquem,norbaitengana bildu, jo; se recipere ad signa, ikurrinen inguruan bildu; hartu, ongi etorria egin, batzarri egin; reciperealiquem tecto, ad epulas, norbait etxean hartu, jatera gonbitatu; recipere in fidem, babestu, gerizatu; recipere inmatrimonium, emaztea ezkontzez hartu; onartu, onetsi; recipere aliquem reum, norbaiten aurka salaketa onartu; bere gainhartu, erabaki, hitzeman; recipere mandatum, egitekoa bere gain hartu; berezi, salbuetsiReciprocatio, onis, f. hara honaka; bide beretik berriz etorri; reciprocatio aestus, itsas behera; itsasaldi, itsasgorabeherak;joan etorria; aukeraReciproco, as, are, tr. atzerarazi, atzera erakarri, atzera eragin; atzeratu, gibelduReciprocus, a, um, atzeratzaile, hara honakari, elkarren, aldizkako; reciprocus aestus, reciprocum mare, itsasbehera;itzulia (soinu), oihartzundu; norberekiko (gr.)Recisamentum, i, n. karrakakinRecisio, onis, f. mozketaRecisus, a, um, recido 2 pi.Recitatio, onis, f. irakurketa, oguzketaRecitator, oris, m. irakurtzaileRecito, as, are, goratik irakurri, oguzi, ahozkatu; izendatu, aipatuReclamatio, onis, f. baiespen, onespen; gaitzespenReclamito, as, are, intr. aurka egin, oihu eginReclamo, as, are, intr. aurka egin, ukatu, gezurtatu; ozendu, arrapikatu (soinu)Reclinis, e, makurtua, okertua, bermatuaReclino, as, are, tr. makurtu, okertu, bermatu, etzan; reclinare se, bermatu; reclinari, itzuli, bihurtuRecludo, is, ere, clusi, clusum, tr. ideki, zabaldu; zorrotik kendu, atera; agertu, aurkitu, ediren; recludere thesaurum,altxora aurkitu; recludere fata, berbiziaraziReclusus, a, um, recludo piRecoctus, a, um, recoquo pi.Recogito, as, are, intr. gogoetatu; berriz gogartuRecognitio, onis, f. ikuskaritza, azterketa, birikusketa327

Recognitus, a, um, recognosco pi.Recognosco, is, ere, gnovi, gnitum, tr. aztertu, ikertu, egiaztatu, kontatu, zenbatu; berrikusi; oroitu, ezagutuRecollectus, a, um, recolligo pi.Recolligo, is, ere, legi, lectum, tr. elkartu, bildu, berriz hartu; recolligere parvulum, haurra berriz hartu (utzi ondoan);recolligere se, bere baitaratu; bildu, eragotzi (idazki); oroitu, gogoratu; adiskidetu, baketuRecolo, is, ere, colui, cultum, tr. lurra birlandu; lanbidea berriz hartu; berriz bizi izan (tokian); berriz ospatu (jaia);gogoetatu, gogoratu, hausnartuRecompositus, a, um, birantolatua, berrituaReconciliatio, onis, f. adiskidantza, adiskideketa ; berriz ezarteReconciliator, oris, m. adiskidarazle, baketzaileReconcilio, as, are, tr. birekarri; antolatu, berjarri; batu, adiskidetu, baketu; reconciliare aliquem inimico, norbait bereetsaiarekin adiskidetuReconcinno, as, are, tr. adabatu, sareztatu, lotu, eratxiki, birantolatuRecondidi, recondo perf.Reconditus, a, um, recondo pi.; adj. sakon, baztertua, misteriotsuRecondo, is, ere, didi, ditum, tr. begietatik kendu, ehortzi, lurperatu, sakonki ezkutatu; estali; bere tokian berriz ezarri;recondere ensem in vaginam, ezpata bere zorroan sartu; bildu, biltegiratuReconfio, as, are, tr. birantolatu, burdina berlanduRecoquo, is, ere, coxi, coctum, tr. biregosi, birerre, bergaldatu; indarberritu, berbizkortu (gogoa); gaztetu, eraberrituRecordatio, onis, f. oroitzapen, gogorapen; oroimen, gogoRecordatus, a, um, recordor pi. oroitzaile, oroidunRecordor, aris, ari, dep. tr. intr. oroitu, gogoan (izan,erabili), gogoratu; recordari aliquid edo aliqua re, zerbaitez oroituRecorrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. zuzendu, eraberritu, birantolatuRecoxi, recoquo perf.Recreatio, onis, f. bizkorpen, indarberriketaRecreo, as, are, tr. berriz egin, biregin; bizkortu, sendatu, osatu, birantolatu; atsegin eman; piztu (gogoa), indarberritu;alaituRecrepo, as, are, tr. intr. ozenduRecresco, is, ere, crevi, intr. gehitu, bersortu, berriz haziRecrudesco, is, ere, crudui, intr. amorratu, gorbiztu, larritu, gaiztotuRecta, adb. zuzenean, zuzen zuzenaRecte, adb. zuzenki, zuzenean; egoki, ondo, artez, zintzoki; duinki, ederki, handizki; osasun onean, mesedegarriki, ondoreonez; ados, bai noski, eskerrik askoRectio, onis, f. administraritza, nausigoaRector, oris, m. zuzendari, gidari, untzizain, artzain; gudaitzindari; jaurlari, nagusi, buruzagi, agintariRectrix, icis, f. gidatzaile, kudeatzaile, zuzendari (emakumea)Rectum, i, n. marra zuzen, lerro zuzen; ona, zuzenaRectus, a, um, rego pi.; adj. zuzen, zut; recta via, bide zuzena; rectis oculis intueri, begiz begi soegin; bidezko, legezko,zuzenbidezko; garbi (idazkera); recta edo recta cena, arauzko otoruntz; doi, zintzo, zentzudun, leial, hitzekoRecubo, as, are, bui, bitum, etzana izan, etzan, biretzanRecubui, recubo eta recumbo perf.Recultus, a, um, recolo pi.Recumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. etzan, atsegin hartu , etzana izan; mahaian jarri; hil; erori, bireroriRecuperatio, onis, f. berriz bilketa, birjabetzeRecuperator, oris, m. berbiltzaile, birjabetzaile; jabetza epaileRecuperatorius, a, um, berbiltzaile-, birjabetzaile-Recupero, as, are, tr. berbildu, birartu, birjabetu; recuperare pecuniam, dirua berbilduRecuro, as, are, tr. artatu, bizkortuRecurro, is, ere, curri, cursum, intr. (-ra, -gana) jo, itzuli, joan, berriz etorri; berriz gogoratu, gogoetaratu; baliatuRecurso, as, are, intr. atzera jo, lasterka itzuli; maiz gogoratuRecursus, us, m. atzerako lasterketa, itzulera, bihurpenRecurvatus, a, um, recurvo pi.Recurvo, as, are, tr. biribildu, bihurtu, makotuRecurvus, a, um, biribil, mako, bihur; makur, malkartsuRecusatio, onis, f. ukapen, ezeztapen; eska, galde, erantzun, ihardespenRecuso, as, are, tr. aintzat ez hartu, ezonartu, baztertu; aurka egin, bihurtu, ukatu; nullo recusante, kontrakogabe; eskatu,galdetu, salaketari erantzun1. Recussus, a, um, inarrosia, kordokatua, dardarakor2. Recussus, us, m. ondoko gorabeheraRedactus, a, um, redigo pi.Redamo, as, are, tr. adiskide agertuRedarguo, is, ere, ui, utum, tr. ukatu, gaitzetsi, gezurtatuReddidi, reddo perf.Redditio, onis, f. itzultzeRedditus, a, um, reddo pi.328

Reddo, is, ere, didi, ditum, tr. itzuli; eman; berriz eman; ekarri, ordaindu; reddere epistulam, gutuna eman, gutunarierantzun; reddere unicuique suum, bakoitzari berea eman; reddere vota, botoa bete; reddere poenas, zigortua izan; redderegratiam, eskerrak eman; goitikatu; entzunarazi, ozendu; islatu; errepikatu (ikasgaia); esan, kontatu, aipatu; itxuratu, iduritu,antzeratu; reddere vultum alicujus, norbaiten aurpegia itxuratu; bilakarazi, bihurtaraziRedegi, redigo perf.Redemi, redimo perf.Redemptio, onis, f. birerospen, erosketa; azoka, salerospen, legez emateRedemptor, oris, m. lankudeatzaile, tratugile; legar biltzaile, enkantetako irabazle, hornitzaileRedemptura, ae, f. enpresa, enkantetako emaitza; legar bilketaRedemptus, a, um, redimo pi.Redemtio ... ik. redemptio...Redeo, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. biritzuli, berriz etorri; redire domum, etxera berriz etorri; redire Romam, Erromaraberriz etorri; redire in gratiam, adiskidetu; redire ad se, baitaratu; redire ad rem, beharrezkora heldu; berriz hasi, berrizgertatu; dei egin, -ra, -ngana jo, bilakatu; redire ad gladios, armetara jo; itzuli, -ratu; ekoiztua izanRedeuntis, rediens gen. redeo po.Redhalo, as, are, tr. bafatu, hats eginRedhibeo, es, ere, ui, itum, tr. itzuli (gauza erosia); berriz hartu (gauza saldua)Redhibitio, onis, f. itzultze (erosia edo saldua)Redhibitus, a, um, redhibeo pi.Rediens, euntis, redeo po.Redigo, is, ere, egi, actum, tr. birekarri, berriz helduarazi, sarrarazi; redigere aves, ardiak sarrarazi; redigere in memoriam,biroroitu; menderatu, bilakarazi, bihurtu; redigere in ditionem, menderatu; redigere aliquid facilius, errazago bihurtu;mugatu, murriztu, urritu; redigere ad quingentos nummos, bostehun sesterziotara murriztuRedii, redeo perf.Redimiculum, i, n. zerrenda, xarpa, xingola, zinta, herskailuRedimio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. inguratu, koroatuRedimo, is, ere, emi, emptum edo emtum, tr. berriz erosi, birerosi; redimere captivos ab hoste, atxilotuak etsaiari birerosi;atera, askatu; lortu, erosi, eskuratu; redimere pacem, bakea erosi; baztertu, saihestu, urrundu; ordaindu; gozora hartu,alokairatuRedintegratio, onis, f. berritzapen, berriz ezarteRedintegro, as, are, tr. berritu, berriz hasi, antolatu; berpiztu, birosotu; errepikatuRedipiscor, eris, i, dep. bireskuratuReditio, onis, f. itzulera, bihurreraReditus, us, m. itzulera, atzeraldi (armada); ingurubira, itzulinguru (izar); irabaziRediviae, ik. reduviaeRedivivus, a, um, bizkortua, zuzpertua; berriz erabilia; iz.npl. ekai zaharrakRedoleo, es, ere, ui edo evi, tr. intr. usaindu; reddere antiquitatem, zaharkitua izanRedono, as, are, tr. berriz eman, bihurtu, itzuli; utzi, emanRedordior, iris, iri, dep. tr. harilkatu, matazatuRedormio, is, ire, intr. berriz lo egin, berriz loak hartuRedormitatio, onis, f. berriz lo egiteReducis, redux gen. s.; reduco ind. or. 2. pers.Reduco, is, ere, duxi, ductum, tr. erakarri, itzularazi; reducere copias, gudutaldeak itzularazi; reducere aliquem domum,norbait bere etxera berriz lagundu; reducere aliquem de exilio, norbait atzerritik itzularazi; reducere ad officium, onerabildu; atzerarazi; reducere munitiones a fossa CCC pedes, babestokiak isakatik 300 urratsetan jarri; antolatu, berriz eraiki,berriz biziarazi; mugatu, urritu, murriztuReductio, onis, f. atzerapen, birezarreraReductor, oris, m. ekarle, birezarle, bizkortzaile, zuzpertzaileReductus, a, um, reduco pi; adj. saihets, bazter, urruti, bakartiReduncus, a, um, oker, makur, kakodun, makodunRedundans, antis, redundo po.Redundanter, adb. eleharroz, hitzjarioz, gaindikaRedundantia, ae, f. gehiegi, gehiegikeria; hitzjario, harrotasun (idazkera)Redundatio, onis, f. gehiegi, gehiegikeriaRedundo, as, are, intr. gainditu, gaindi egin, gainez isuri; redundare sanguine, odolez gainditu; ugari, oparo, nasai izan;ilun izan (idazkera); neurrigabe izan, gainezko izan; itzuli, bihurtu, - gain izanReduvia, ae, edo Reduviae, arum, fpl. gutizia; huskeria, ezdeuskeriaRedux, ucis, m. f. berriz ekarria, berriz helduaReduxi, reduco perf.Refeci, reficio perf;Refectio, onis, f. bireraiketa, antolaketa, berritzapen; bizkorketa, gaixondo, ongialdi; atsedenRefector, oris, m. antolatzaile1. Refectus, a, um, reficio pi.2. Refectus, us, m. zuzperketa, bizkorketaRefello, is, ere, felli, tr. gezurtatu, ukatu, baztertuRefercio, is, ire, fersi, fertum, tr. osoki bete, mukurutu, ase; refercire aures, belarriak hautsi; metatu329

Referio, is, ire, tr. ukaldia itzuli; islatuRefero, fers, ferre, retuli eta rettuli, relatum, tr. eraman, lortu, erdietsi; referre victoriam ex hoste, de hoste, etsaiarinagusitu; atzera eraman, berriz ezarri; referre pedem, referre se, referri, atzeratu, gibeldu; referre se iterum Romam,Erromara berriz itzuli; ordaindu; referre gratiam, ordaina eman; goitikatu, okatu; berriz oroitarazi, berriz pitzarazi; antzekoizan, iduriko izan; referre os patris, aitaren antzeko izan, aitaren egite izan; referre veteres mores, ohidura zaharrakpitzarazi; itxuratu, esan, kontatu, aipatu, idatzi; referre legationem, bere ordaritzaz berri eman; agertu, ekarri; referre adpopulum, herriari dei egin; eman, leporatu, egotzi; referre omnia ad voluptatem, guztia atseginean sartu, bilduRefersi, refercio perf.Refert, ferre, rettulit, intr. inperts. axola izan, egoki izan; mea refert, eni doakit; mea permagni refert, enetzat beharrezkoadaRefertus, a, um, refercio pi; adj. oparo, ugari, aberatsRefervens, entis, gori, iraki, heraki; betea (abl.); suhar, sutsuRefervesco, is, ere, fervi, intr. iraki gainditu; irakitu , goritu; hoztuRefibulo, as, are, tr. kortxoa kendu, irekiReficio, is, ere, feci, factum, tr. berregin, berriz hasi; reficere templa avulsa, tenplo hondatuak berriz eraiki; antolatu,berritu, osotu, edertu; reficere copias ex delectibus, gudulari berriz gudutaldeak osotu; bizkortu, zuzpertu, indarberritu;reficere vires cibo, janez indarberritu; reficere se ex labore, bere akiduretatik bizkortu; berriz izendatu (magistratu)Refigo, is, ere, fixi, fixum, tr. kendu, askatu, lokabetu; refigere leges, legeak ezereztatuRefingo, is, ere, tr. berregin, berriz moldatu; adobatuRefixus, a, um, refigo pi.Reflatus, us, m. haize aurkako; hats hartze (itsasabere)Reflecto, is, ere, flexi, flexum, tr. makurtu, okertu; bihurtu; atzera itzuli, baztertu; reflectere oculos, atzera sogin; baretu,eztitu, ematuReflexus, a, um, reflecto pi.Reflo, as, are, intr. alde aurka ufatu; aurkako izan (haizea)Refloresco, is, ere, rui, intr. birloratuRefluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. atzera egin, atzeratu (isurki); gaindituRefluus, a, um, atzerakari, atzeragileRefodio, is, ere, fodi, fossum, tr. zulatu, sakondu; lurretik ateraReformatio, onis, f. berrikuntzaReformator, oris, m. berriztari, zahar berritzaileReformidatio, onis, f. beldur, laztura, larritasunReformido, as, are, tr. biziki berldurtu, izutuReformo, as, are, tr. berritu, berriztu, zahar berritu; zuzenduRefossus, refodio pi.Refotus, a, um, refoveo pi.Refoveo, es, ere, fovi, fotum, tr. berotu, birberotu; bizkortu, zuzpertu, indarberritu; adore emanRefractariolus, a, um, liskarti, nahastaileRefractarius, a, um, zail, gogor, hezigaitz, menperagaitzRefractus, a, um, refringo pi.Refragor, aris, ari , dep. intr; bihurtu, aurka jo; gogor egin, eutsiRefregi, refringo perf.Refrenatio, onis, f. zapaketa, zanpaketaRefreno, as, are, tr. peiarekin geldiarazi, geratu; zapatu, zanpatu; menderatu, nagusituRefrico, as, are, fricui, tr. berriz igurtzi; berriz ireki (zauria); iratzarri, berriz piztu, berrituRefrigeratio, onis, f. hoztura, hozketa; hozkaraRefrigeratorius, a, um, hozgarriRefrigeratrix, icis, adj. f. hozgarriRefrigero, as, are, tr. hoztu, hozberritu; refrigerari, hoztu; intr. hozgarri izanRefrigesco, is ,ere, intr. hoztu; omena galduRefringo, is, ere, fregi, fractum, tr. indarka iredi, okertu, hautsi (atea); aurtiki, suntsitu, hondatu, irauli; islatuRefudi, refundo perf.Refugio, is, ere, fugi, tr. intr. atzeratu, ihes egin; refugere ex acie, atzera egin; baztertu, saihestu, urrundu; ezonartu(epailea)Refugium, ii, n. ihes egite, aterbe bilaketa; aterbe, geriza, ihestokiRefugus, a, um, ihesi, ihesle, atzeratzaile, itzultzaileRefulgeo, es, ere, fulsi, intr. argi eman, distiratu, dirdiratuRefundo, is, ere, fudi, fusum, tr. isuri, iraurri, berriz isuri; urtu, birgaldatu; atzerarazi, haizatu, zapuztuRefusus, a, um, refundo pi.Refutatio, onis, f. gezurtapenRefuto, as, are, tr. gezurtatu, ezeztatu; erantzun, ukatuRegalis, e, errege-, erregeren; eder, bikainRegaliter, adb. ezin ederkiago, errege bezala, erregeantzeraRegelo, as, are, tr. urtarazi; berotuRegenero, as, are, tr. berritu, berriztu; berriz sorrarazi; antza izan, iduri izanRegerminatio, onis, f. muskilketa, aldaxeta, ernaberriztapen; kimu, muskil, aldaxka330

Regermino, as, are, intr. birozitu, berriz ernatu, buztanduRegero, is, ere, gessi, gestum, tr. berrezarri, berriz ekarri, erakarri; eraman, kendu; erantzun, ihardetsi; berriz igorri,birislatu; biridatziRegestus, a, um, regero pi.Regia, ae, f. jauregi; errege oihaltxabola; erregetxe; erregegoa, erregetasun;Regie, adb. errege bezala, erregeantzera; ezin ederkiago, aberaskiRegifice, adb. errege bezala, erregeantzera; ederki, aberaskiRegificus, a, um, errege-, ezin ederrago, bikainRegigno, is, ere, tr. ugaritu, ernaberritu, kopuratuRegimen, inis, n. kudeaketa, zuzendaritza, gidaritza; jaurpide, gobernu, administraritza, aginteRegina, ae, f. erregina; jainkosaRegio, onis, f. marra, lerro, norabide; recta regione, zuzenean; mugak, mugarriak; eskualde, alde; regiones caeli quattuor,zeruko lau hegalak, lau haizeak; herri, lurralde, zoko, barruti; eskuera, lanbide, bizipideRegionatim, adb. herrialdekal, auzokalRegis, rex, gen. s.; rego ind. oraialdia 2; s.Regius, a, um, errege-, erregeren; aberats, bikain, ezin ederrago; regius morbus, horitasun, minori; nausikerizkoRegnator, oris, m. erregeRegnatrix, icis, f. erreginaRegnatus, a, um, regno pi.; erregek aginduaRegno, as, are, intr. errege izan; agindu; regnante Tarquinio, Tarquinio errege zela; nagusitu, nagusi izan, menperatu;jauntzar izan, basanagusi izan, gogor izan; regnante Roma, Erroma nagusi zela; regnari, erregek agindua izanRegnum, i, n. erregegoa; erregetza; regnum obtinere, errege izan; regno expellere, spoliare, erregetza kendu; menderapen,nagusitasun, eragin, aginte, ahal; erreinu; regnum Micipsae, Mizipzaren Estatuak; etxald e, lurrak, egontokiRego, is, ere, rexi, rectum, tr. agindu, zaindu, kudeatu; zuzendu; menperatu; regere navem, untziaren buru izan; regerejuvenes, gazteak arteztu; regere aliquem errantem, oker doana zuzendu; regere se ad aliquem, norbait jarraibidetzat hartu;regere summam rerum, errege izan, nagusi oso izanRegredior, eris, i, gressus sum, dep. intr. atzeratu, atzera egin, itzuli1. Regressus, a, um, regredior pi.2. Regressus, us, m. atzerakada; dei (auzi)Regula, ae, f. erregela, eskuadra; haga; arau, legeRegulus, i, m. erregetxo; errege semeRegusto, as, are, tr. berriz dastatu; atseginez berriz irakurriReicio, ik. rejicioReipsa, adb. ezen, egiaz, hotsRejeci, rejicio perf.Rejectaneus, a, um, baztergarri, uzgarriRejectio, onis, f. bazterketa, uzketa; ukapen, gaitzespen, bazterrerapenRejecto, as, are, tr. oiharzundu, aranatuRejectus, a, um, rejcio pi.Rejicio, is, ere, jeci, jectum, tr; berriz aurtiki, berbidali, egotzi, biregotzi, atzera aurtiki; rejicere tela in hostes, etsaieigeziak biraurtiki; atzean ezarri; reficere manus post terga, eskuak bizkar atzean ezarri; rejicere togam in humerum, jantziabesagainera bildu; baztertu, saihestu, urrundu, utzi; rejicere vestem de corpore, jantzia utzi; atzerarazi, gibelarazi; rejicerehostem in oppidum, etsaia hirira gibelarazi; rejicere hostem ab oppido, etsaia hiritik aizatu; zapuztu, ezonartu, kanporaeman; rejicere judicem, epailea ezonartu; -n gain ezarri, -n bizkar ezarri; rejicere aliquid ad senatum, erabakia senatuarengain utzi; rejicere invidiam in Patres, senatua gorrotagarri egin; luzatu, beranduRelabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. atzera jario, atzera jo; atzera erori; biritzuliRelanguesco, is, ere, gui, intr. ahuldu, zorabiatu, alditxartu, adoregabetu; baretu, ematu, eztitu; ilundu, itzali (izar)Relapsus, a, um, relabor pi.Relatio, onis, f. ekarpen; -n gain ezarte; itzulketa; relatio gratiae, eskerketa; argibide, argitasun, txosten, erabaki; postrelationem Claudii, Klaudioren txostenaren araberaRelator, oris, m. berriemaile1. Relatus, a, um, refero pi.; atzera eramana; itzulia, birekarria, ordaindua; irabazia, lortua; victoria e Cartaginiensibusrelata, kartagoarrei aurka lortu garaipena; esana, aipatua, idatzia2. Relatus, us, m. argitasun, argibide; oguzkera; adierazpen, aipamenRelaxatio, onis, f. atseden, aisia, astia, oporketaRelaxo, as, are, tr. askatu, lasaitu; luzatu, zabaldu; eztitu, baretu, otzandu; intr. atseden hartu, lana utziRelaxus, a, um, arindua, harrotua (lurra)Relectus, a, um, relego pi.Relegatio, onis, f. herbesteratze, atzerriraketa1. Relego, as, are, tr. saihestu, baztertu, urrundu, bakandu; atzerriratu; -bizkar ezarri2. Relego, is, ere, legi, lectum, tr. berbildu; biriragan, birigaro; gogoetatu, gogartu, hausnartu; irakurri, birirakurriRelentesco, is, ere, intr. gutxitu, murriztu, urrituRelevi, relino perf.Relevo, as, are, tr. bireraiki, zutitu; arindu, hustu; zerga arindu; bizkortu, indarberrituRelictio, onis, f. malartasun, babesgabetasunRelictus, a, um, relinquo pi.331

Religatio, onis, f. birlotura (mahatsa)Religio, Relligio, onis, f. erlijio; religio est..., erlijio eginbidea da...; gur, begirune; religio signi, itxuraren begirunea;tenpluak, itxurak, iduriak; sakrilegio, fedegabekeria; mendacii religione obstrictus, gezur hobendun; itsutasun, aztikeria; sibireligiones fingere, aztikeriei eman; zin sakratu; leialtasun, eginbidezaletasun, zintzotasun; religio officii, egitekoarenbetebeharra; homo sine ulla religione, gizon zintzotasungabea; kezka; religionem alcui injicere, aferre, incutere, norbaitikezkak sorrarazi; aliquid religioni habere, zerbaitez kezka izanReligiose, adb. zintzoki, leialki, zuzenki, zehazki; erlijioz, erlijiozkiReligiosus, a, um, erlijiozko; relijiosum est, betebeharrezkoa da; erlijiodun, jainkozale, jainkotiar; sakratu; religiosus dies,egun zorigaiztoko; kezkati; sineskeriazko, sineskeriatsu; zintzo, zuzen, ezti, leunReligo, as, are, tr. lotu, josi; askatu, kenduRelino, is, ere, levi, tr. ideki, zabalduRelinquo, is, ere, liqui, lictum, tr. utzi, ezeraman; ordeinuz utzi; atzean utzi, aurreratu; saihestu, baztertu, jaramonik ezegin, isildu; relinquo expilationes, lapurketak ez ditut aipatzen; baimena eman, haizu utziReliqui, relinquo perf. ; reliquum, gen. s.Reliquiae, arum, fpl. hondar, hondarkin; jankin; hautsak (hilak)Reliquum, i, n. eta Reliqua, orum, npl. hondarkin, haborokin; de reliquo, bestalde; gainerako (zenbaketak)Reliquus, a, um, gainerako, gaineratiko; in reliquum tempus, etorkizunean, ondoren; reliquum est ut, egin beharra da;quod reliquum est, gainera, bestalde; aliquid reliquum facere, zerbait utziRelligio, ik. religioRelliquiae... ik. reliquiae...Reluceo, es, ere, luxi, intr. islatu, dirdiratu, distiratuRelucesco, is, ere, luxi, intr. berriz distiratu, birargituReluctor, aris, ari, dep. intr. bihurtu, eutsi, gogor eginReluxi, relucesco eta reluceo perf.Remando, is, ere, intr. hausnartuRemaneo, es, ere, mansi, mansum, intr. gelditu, geratu, egon; bizi izan, iraun; remanent vestigia, aztarnek iraunten duteRemano, as, are, intr. atzera egin, atzera joRemansi, remaneo perf.Remansio, onis, f. egonaldiRemeabilis, e, atzera heldutzaile, itzultzaile; atzera itzulgarriRemedium, ii, n. sendagailu, sendagarri, gerizagarri; remedium timoris, beldurraren aurkako laguntza; bide, ihespide,baliabideRemensus, a, um, remetior pi. ; pas. berriz iraganaRemeo, as, are, intr. itzuli; tr. berriz iragan; birsartuRemetior, iris, iri, mensus sum, dep. intr. berneurritu; bidea berriz egin; iragan; gogoan erabiliRemex, igis, m. arraunlari; remige, arraunkaRemigatio, onis, f. arraunketaRemigium, ii, n. arraun maila; arraunketa; arraunlariak; hegaladaRemigo, as, are, intr. arraun eginRemigro, as, are, intr. itzuli, bizitera itzuliReminiscor, eris, i, dep. tr. oroitu ; somatu, asmatuRemisceo, es, ere, ui, mixtum edo mistum, tr. bernahasiRemisi, remitto perf.Remisse, adb. eztiki, begirunez, otzankiRemissio, onis, f. igorpen, bidaltze; ahuldura, eztidura, atseden, lasaidura; remissio laboris, opor, lanuzte; remissio vocis,ahots apaltze; remissio animi, aisialdi; erruki, parkamendu; zergarindura; zerga salbuespenRemissus, a, um, remitto pi.; adj. neurritua, eztitua; bare, baketsu; urri, geldi, adoregabe, ezaxol, axolagabe; apal, xume;haizu, onartua, emanaRemitto, is, ere, misi, missum, tr. igorri, bidali, bihurtu, joatera utzi; uko egin; emittere contionem, biltzarra geldiarazi;remittere provinciam, administraritza utzi; atzera bidali, baztertu, zapuztu; remittere calces, ostikatu; islatu; oihartzundu;ihardetsi, buru eman, erantzun; remittere litteras alicui, norbaiten gutunari erantzun; askatu, eztitu, ematu, lasaitu; remittereanimum, remittere se, remitti, atseden hartu; barkatu, eman, baimena eman, onartu; nihil remittere, ezer barkatu ez nahi;ahuldu, eztitu (haizea)Remixtus, a, um, remisceo pi.Remolior, iris, iri, itus sum, dep. tr. jaso, eraiki, indarrez tokiz aldatu; puskatuRemolitus, a, um, remolior pi.Remollesco, is, ere, intr. beratu, bigundu; samurtu, urdurituRemollio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. haserretu; samurtu; amor emanRemora, ae, f. oztopo, eragozpen; berant, atzerapen, luzamenRemoramen, inis, n. oztopo, eragozpen; berant, atzerapen luzamenRemoratus, a, um, remoror pi.; pas. berandua, luzatua, oztopatua, eragotziaRemordeo, es, ere, mordi, morsum, tr. bere aldian ausiki; berriz ausiki; kezkatu, zirikatuRemoror, aris, ari, dep. intr. gelditu, geratu, luzatu; dep. tr. luzarazi, beranduarazi, eragotzi; remorari aliquem quominus...,norbait ez utzi, eragotzi...-tera; luzatu, geldiaraziRemotio, onis, f. bazterketaRemotius, adb. urrunago332

Remotus, a, um, removeo pi.; saihestua, baztertua; remotus e conspectu, urrundua; remoto joco, irria baztertu ta; remotustribunus, kargutik kendutako tribuna; gabe, aske; remotus ab ira, haserregabe; urrun, urruti, urrutiko, urrungo, ezkutua;ezohiko (hitza)Removeo, es, ere, movi, motum, tr. saihestu, baztertu, urrundu; kenduRemugio, is, ire, intr. marrumaz erantzun; ozenduRemulceo, es, ere, si, sum, tr. atzera bildu, hedatu, zabaldu; baretu, eztitu, laztandu, liluratu, xoratuRemulcum, i, n. zirga sokaRemuneratio, onis, f. sari, lansariRemuneror, aris, ari, dep. intr. sariztatu, ordainduRemurmuro, as, are, tr. intr. marmaratu, berriz esanRemus, i, m. arraun; velis remisque, lehiaz, lehiatuki, indar guztizRenarro, as, are, tr. berkontatuRenascor, eris, i, natus sum, dep. intr. berriz jaio, birjaio; ernaberritu, emendatuRenavigo, as, are, intr. untziz itzuli; tr. untziz igaroReneo, es, ere, tr. berriz irunRenes, um edo ium, mpl. giltzurrinakRenideo, es, ere, intr. argitu; alaitu, poztu, pozik izanRenidesco, is, ere, intr. argitzen, distiratzen hasiRenisus, a, um, renitor pi.Renitor, eris, i, nisus edo nixus sum, dep. bihurtu, oldartuRenixus, a, um, renitor pi.1. Reno, as, are, intr. ur azalean egon, ur gainean egon2. Reno, onis, m. ipar oreinRenodatus, a, um, lokabetuaRenodo, as, are, tr. lokabetu, atzetik korabilatu; asmakeria argituRenovamen, inis, n. eraldaketa, itxuraldaketaRenovatio, onis, f. eraberritze, berritze, berrikuntza; irazbazi metaketa; errepikapen, biresan, bireginRenovo, as, are, tr. berritu, berriztu; berregin; berriz biziarazi; berriz hartu, berriz hasi; renovare cursum, lasterka berrizhasi; irabaziak metatuRenumero, as, are, tr. zenbatuRenunciatio, onis, f. iragarki, aldarrikapen, deiRenuncio, as, are, tr. iragarri, jakinarazi, aldarrikatu; renunciare legationem, ordaritzaren emaitzaren berri eman; tr. intr.gonbita ezonartu, hitzajan, ukatu; renunciare amicitiam alicui, norbaitekin kexatu, norbaitetarik urrundu, norbaitekin artoakbarreiatuRenuntio... ik. renunc...Renuo, is, ere, ui, intr. buru keinuz eza egin, ezonartu; tr. ukatu; debekatuRenuto, as, are, intr. buru keinuz eza egin, ezonartu; tr. ukatu; debekatuRenutus, us, m. ukapenReor, reris, rexi, ratus sum, dep. tr. uste izan . ik. ratusRepagula, orum, npl. morroilo, zarrapo; hesi, kihillaRepandus, a, um, bildua; garai, gorenReparabilis, e, erosgarri, jabegarri; bizi berrigarri, antolagarriReparco, is, ere, intr. utzi, ezeginReparo, as, are, tr. antolatu, berritu, berriz hasi, berriz biziarazi; berjabetu, berbildu; reparare gratiam, berriz gogoko izan;birerosi, ordaindu, ordezkatu, aldizkatuRepastinatio, onis, f. jorraldi, haitzurketaRepastino, as, are, tr. jorratu, haitzurtuRepecto, is, ere, pexum, tr. orraztu, orraztatuRepello, is, ere, repuli edo reppuli, repulsum, tr. atzeratu, egotzi, baztertu, urrundu, zapuztu; bere burua babestu, zaindu;repellere hostes, etsaiak atzeratu; gaitzetsiRependo, is, ere, pendi, pensum, tr. birerosi, ordezkatu; haztatu; ordaindu; zorra berdindu; jasan, nozitu; botoa bete1. Repens, entis, batbateko, berehalako, tupusteko; berri2. Repens, entis, repo po.Repenso, as, are, tr. ordaindu, ordezkatu; ordaritako emanRepensus, a, um, rependo pi.Repente, adb. batbatean, tankez, tupustez, berehala, ustegabeanRepentino, adb. batbatean, tankez, tupustez, batbateanRepentinus, a, um, batbateko, berehalako, tupusteko, ustegabeko; repentinus homo, gizon berriReperco, ik. reparcoRepercussio, onis, f. isladura, dirdiradura; oihartzun1. Repercussus, a, um, repercutio pi.2. Repercussus, us, m. atzerapen, tinkaldi, zapaldura; oihartzun, aran; isladuraRepercutio, is, ere, cussi, cussum, tr. atzerarazi,; itsutu; zapuztu, baztertu; erantzun, ihardetsi; saihestu, urrundu(zorigaitza); ozenduReperi, reperio perf.333

Reperio, is, ire, reperi edo repperi, repertum, tr. berbildu, bireskuratu; idoro, aurkitu, kausitu; reperias multos qui... -njende asko aurkitzen duk; lortu, ardietsi, jabetu; reperire sibi salutem, salbamena lortu; biraurkitu, asmatu, sumatuRepertor, oris, m. aurkitzaile, edireile, asmatzaile, egileRepertum, i, n. aurkikuntza, asmapen, asmaketaRepertus, a, um, reperio pi.Repetendae, ik. repetundaeRepetitio, onis, f. berrizte, berriz esateRepetitor, oris, m. berriz galdetzaile, berriz galdegile, bireskatzaileRepetitus, a, um, repeto pi.Repeto, is, ere, ivi edo ii, itum, tr. erdietsi, lortu, -ra jo; berriz oldartu, ordaria eman, iharduki; berriz heldu, berriz sartu;berriz hartu, berriz hasi; berriz agertu; berriz lotu; repetere res paulo altius, gauzak goraxeago berriz hartu; bergaldetu, beregain hartu; repetere poenas ab aliquo, norbait zigortu; repetere (memoria), biroroitu, gogoetatu, gogora ekarriRepetundae, arum edo Repetundae pecuniae, fpl. bidegabekeria, kargudun ohointza; lex de pecuniis repetundis edo lexrepetundarum, kargudun ohointzaren aurkako legeaRepexus, a, um, repecto pi.Repleo, es, ere, evi, etum tr. bete, berriz bete; ase; ordezkatu, osatuRepletus, repleo pi.Replexus, a, um, makur, bildua, tolestuaReplicatio, onis, f. gogoetaketa; itzulinguru (izar)Replico, as, are, tr. bildu, makurtu, tolestu; islatu; irakurri, aholkua eskatu, aztertuReplumbo, as, are, tr. galda kenduRepo, is, ere, repsi, reptum, intr. narrastu, herrestatu; erroak egin; astiro ibili; baldarki hegaldatu; geldiro isuri; apaingabeizan (idazkera)Repolio is, ire, tr. garbitu, xahatuRepono, is, ere, posui, positum, tr. ezarri, ipini; goititu, bildu, gorde, metatu, topatu (uztak); hedailo etzanik; burua atzeraeman; utzi, uko egin, baztertu; reponere arma, armak bazter utzi ; biritzuli, berriz ezarri, berritu, antolatu; berriz mahaianezarri; berriz emanarazi (antzerki); ordaindu, ordaria eman, ordezkatu; reponere equum pro bove, zaldia idiaren orde ezarri;berriz sartu, artean sartu; reponere in numerum, in numero, -n artean sartu; -n gain ezarri; reponere omnia in se, guztia beregain hartuReporto, as, are, tr. atzera eraman; bere tokian ezarri; irabazi; garaitu, nagusitu; lortu, erdietsi; jakinarazi, berri eman;oiharzunduReposco, is, ere, tr. bergaldetu, berriz galdegin, bireskatu; reponere aliquid ab aliquo, reponere aliquid aliquem, norbaitizerbait bireskatuRepositorium, ii, n. mahaigaineko oihalRepositus, Repostus, a, um, repono pi.Repperi, reperio perf.Reppuli, repello perf.Repraesentatio, onis, f. itxura, iduri; eskutik eskura ordainketaRepraesento, as, are, tr. begien aurrean ipini; itxuratu, iruditu; agertu, azaldu, adierazi; repraesentare cupiditatem suam,bere zekenkeria agertu; agerrarazi, gogorarazi, antzeratu; eskutik eskura ordaindu; aurrez ordaindu; lehiatu, laster eraginReprehendo, is, ere, endi, ensum, tr. berriz atzeman, berriz hartu, eutsi; larderiatu, zentzatu, gaitzetsi; ukatu, gezurtatuReprehensio, onis, f. ukapen, zuzenketa, jorraketa; gezurtapen; larderia, gaitzespenReprehenso, as, are, tr. eutsi, geldiarazi, geraraziReprehensor, oris, m. zentzatzaile, jorratzaile; eraberritzaileReprehensus, a, um, reprehendo pi.Reprendo...ik. reprehendo...Repressi, reprimo perf.Repressius, adb. konp. zuhurkiagoRepressor, oris, m. eragozle, zebatzaileRepressus, a, um, reprimo pi.Reprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. eutsi, zebatu, eragotzi, atzerarazi, geldiarazi, hertsatu; reprimere fugam, ihes egiteneragotzi; reprimere se, bere buruaz jabe izan, bere burua eutsiReprobo, as, are, tr. ezonartu, gaitzetsiRepromissio, onis, f. elkar hitzemateRepromitto, is, ere, misi, missum, tr. berriz hitzeman, batak besteari hitzeman; hitza berrituRepsi, repo perf.Reptabundus, a, um, narratzaile, herrestatzaileReptatio, onis, f. narra, narratzeRepto, as, are, intr. narratu, narra egin, herrestatu; nekez ibili, nekez aurreratuRepubesco, is, ere, intr. bergaztetuRepudiatio, onis, f. ukapen, gaitzespen, zapuzketaRepudio, as, are, tr. saihestu, baztertu, zapuztu, utzi; emaztea utzi; eza eman (alderdia)Repudium, ii, n. eza emate (alderdiari), ezkontze barreiatze, ezkontze hauste; berezteRepuerasco, is, ere, intr. haurtu, gaztetuRepugnanter, adb. gogoz gaindi, gogoz kontra; higuingarriki334

1. Repugnantia, ae, f. arma, aurka egiteko; ; jazarketa, etsaitasun, ezinikusia; borroka (ekaiak); konpoezina, liskar,elkartezin2. Repugnantia, ium, npl. aurkakoakRepugno, as, are, intr. bihurtu, jazarri, oldartu; aurre egin, aurka egin; non repugnare quominus ..., (egit )-eari ez aurkaegin; elkar ezin, aurkako izan, bekaitz izan, ezinikusia izan, higuin izan; haec inter se repugnant, horiek elkarezin daudeRepuli, repello perf.Repullesco, is, ere, intr. bersortu, haniztu, ugarituRepullulo, as, are, intr. bersortu, haniztu, ugarituRepulsa, ae, f. turrut, ezetza (izendapen); repulsum ferre edo referre, (bozketan) egotzi, turrut egin; irain, laido1. Repulsus, a, um, repello pi.2. Repulsus, us, m. oihartzun, isladura; kaska, talkaRepungo, is, ere, repupugi, tr. bere aldian ziztatu, eztenkatuRepurgo, as, are, tr. garbitu, xahatu, ikuzi, araztu; zuzenduReputatio, onis, f; azterketa, gogoeta, hausnarketaReputo, as, are, tr. gogartu, gogoetatu, aztertu, hausnartuRequie, requies abl.Requies, etis, f. atseden, lasaialdi, asialdiRequiesco, is, ere, quievi, quietum, intr. atseden hartu; lo egin; hil izan; ematu, baretu, baketuRequietus, a, um, hatsartua, geldituaRequirito, as, are, tr. bilatu, aztertu, eskatuRequiro, is, ere, sivi eta sii, situm, tr. aztertu, ikertu; bilatu, eskatu, galdetu; requirere aliquid ab edo ex aliquo, norbaitizerbait galdetu; res prudentiam requirit, gauzak zuhurtzea eskatzen du; gura izan, gogo izan, nahi izan, gutiziatu; berrizbildu, berriz eskuratuRequisitio, onis, f. azterketa, ikerketaRequisitus, a, um, requiro pi.Rere, reor ind. oraialdi eta agintaldi 2. p.Res, rei, f. gauza, gorputz, izaki; rerum natura, izadia; izaera, izate; gertakari, gertaera, gertaldi; res secunda, joritasun,oparotasun, zorion; res adversa, zorigaitz; pro se, aldian aldian; quid hoc rei est, zer da hori?; ontasuna, aberastasuna; resfamiliaris, ondare; egintza, aripen, egitandi, balentria; res gesta, balentria; res multae operae, iharduketa gaitza; antze,zientzia; res militaris, gerralana; irabazi, dirubide, hobari; esse suarum rerum, bere gauzez kezkatu; tua res agitur, zureonetan da; suis rebus contentus, bere gauzez pozik izan; herri egiteko, inperio, nagusitasun; res publica, res civitatis, herriegitekoak; summa rerum, nagusitasuna; gai; rem agitare, gai bat landu; ad rem redeo, nere gaia berriz aipatzen dut; xede,zergati, zio; ad hanc rem, hori buruz, horregatik; auzi; res capitalis, gaiztakeria auziaResacro, as, ...ik. resecroResaevio, is, ire, intr. berriz amorratu, berriz haserratuResalutatio, onis, f. agur itzuliaResaluto, as, are, tr. agurra itzuliResanesco, is, ere, sanui, intr. berzentzutuResarcio, is, ire, sarsi, sartum, tr. antolatu, betatxatu, adabatu; ordaindu; berdinduRescindo, is, ere, sidi, scissum, tr. berriz urratu, bortizti bereizi; uzkaili; moztu (bide, zubi); ezereztu, ezeztatu; hautsi;rescindere pactionem, ituna hautsiRescio, is, ire, ivi edo ii, tr. ikasi, jakinRescisco, is, ere, scivi edo scii, scitum, tr. ikasi, jakinRescissus, a, um, rescindo pi.Rescribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. izena eman; beste gudutaldean ezarri; rescribere ad equum, salduntzara iraganarazi;biregin, zuzendu, birantolatu; idatziz erantzun; rescribere alicui, ad aliquem; norbaiti erantzun; rescribere litteris, ad litteras,gutunari ihardetsi; bihurtu, itzuli (dirua)Rescriptum, i, n. gutunezko erantzun; erabaki (enperadoreak)Rescriptus, a, um, rescribo pi.Reseco, as, are, secui, sectum, tr. moztu; kimatu, kendu, laburtuResecro, as, are, tr. arrendu, otoiztu; debekutik askatu, debekua kenduResectio, onis, f. kimaketa (mahatsa)Resectus, a, um, reseco pi.Resecutus, a, um, resequor pi.Resedi, resideo, resido perf.Resedo, as, are, tr. eztitu, sendatuResegmen, inis, n. karrakakin, ondarkinResemino, as, are, tr. ernaberrituResequor, eris, i, sequutus edo secutus sum, dep. laster erantzun1. Resero, as, are, tr. zabaldu, ideki (muga); agertu, jakinarazi2. Resero, is, ere, sevi, tr. berriz erein, berlandatuReservo, as, are, tr. bazter ezarri, gorde, begiratu; sendatu, osatuReses, idis, geldi, astidun; alfer, nagiResevi, resedo 2. perf.Resideo, es, ere, sedi, sessum, tr. intr. eseri izan, jarri; residens quercu, haritzaren gainean jarria; egon, bizi; iraun; oporegin, ospatu (jaia)335

Residis, reses gen.; resido ind. oraialdi 2. p. s.Resido, is, ere, sedi, sessum, intr. eseri, jarri; gelditu, bizi izan, egon; apaldu, erori; eztitu, baretu; hondar egin (kimika)Residuum, i, n. –kin, hondar, hondarkin; gainezko, gaindizko, gainerakoResiduus, a, um, gainezko, gainerako; residuum odium, gorroto iturri; ordaintzekoResigno,as, are, tr. ideki, zabaldu; agertu, jakinarazi, azaldu; hautsi, ezeztatu; utzi (kargua)Resilio, is, ire, ui edo ii, intr. atzera jauzi; berriz jauzi, berjalgi; bildu, uzkurtu; sartu (bare adarrak)Resimus, a, um, bihur, makur, gakotua, okerResina, ae, f. erretxina, lerdaminResinaceus, a, um, errtxinatsuResinatus, a, um, errexinazkoResinosus, a, um, errexina-, errexinatsu, errexinazkoResipii, resipisco perf.Resipio, is, ere, resipui edo ipivi edo ipui, tr. –n zaporea, gustua izanResipisco, is, ere, pui edo pivi edo pii, intr. bere beitaratu; bere beitan sartu, zentzatu; urrikitu, urrikitan sartuResipui, resipio eta resipisco perf.Resisto, is, ere, restiti, intr. gelditu, geratu; bihurtu, buru eman, oldartu, jazarri; restitit, ne... , (sub.) aurka egin zuenResolutio, onis, f. lokabeketaResolutus, a, um, resolvo pi.Resolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. urtu, barreiatu, eragabetu; lokabetu, askatu, bereizi; resolvere litteras, gutuna zabaldu;erabaki, azaldu, adierazi; uzkurtu, baretu, eztitu; murriztu, geldiarazi, lasaitu; ordainduResonabilis, e, oiharzuntsu, durundatsu, aranatsuResono, as, are, ui, tr. intr. durundatu, oiharzundu, aranatu, ozendu, biresan, errepikatuResonus, a, um, ozen, durundatsuResorbeo, es, ere, tr. birirentsi, xurgatu, zurrupatu; resorbere lacrimas, negarrak zurrupatuRespecto, as, are, tr. intr. atzera soegin; norbaiti soegin; -z arreta, axola izan; itxaro, igurikatu1. Respectus, a, um, respicio pi.2. Respectus, us, m. atzera soegite; axola, begirune; respectum habere amicitiae, adiskidantzaren axola izan; ihestoki,babestoki; respectum habere ad..., -z baliatuRespergo, is, ere, spersi, spersum, tr. busti, ureztatu, ihiztatuRespersio, onis, f. isurketa, isurpen; ehorzisurketak1. Respersus, a, um, respergo pi.; bustia, zipriztindua, zikindua, estalia, barreiatua2. Respersus, us, m. bustialdi, zipriztin, xapastaRespicio, is, ere, spexi, spectum, intr. atzera soegin, gibel soegin; tr. norbaiti soegin; babestu; gogartu, bermatu, fidatu;babestu, gerizatu, zaindu; respicere commoda alicujus, norbaiten griña izan; egoki, joan; hoc ad me respicit, hori dagokitRespiramen, inis, n. zintzur este; arnasRespiratio, onis, f. arnas, arnasaldi, hats; lurrin; atseden, geldialdiRespiratus, us, m. arnas; hatsRespiro, as, are, tr. bafatu, hats egin; respirare animam, azken hatsa eman; intr. hatsartu, atseden hartuResplendeo, es, ere, ui, intr. distiratu, dirdiratu; argitu, islatuRespondeo, es, ere, spondi, sponsum, tr. intr. erantzun, ihardetsi; gezurtatu, ukatu; repondere epistolae edo ad epistolam,gutunari erantzun; respondere criminibus, salaketak ukatu; deiari ihardetsi, auzira agertu; soldado sartu; durundatu, islatu;aurrean izan; ; antzeko izan, iduriko izan; ber hitzeko izan; araberako izan; respondere opinioni, iritziaren arabera izan;ordaindu, itzuli; bete (egitekoa); respondere amori amore, maitasuna maitasunaz ordaindu; respondere ad tempus, egunepatuan ordaindu; atsegin eman; kausitu, joritu; respondere ad spem, itxaroaren arabera izan; respondere votis, botoak beteResponsio, onis, f. erantzuera, ihardespenResponsito, as, are, tr. intr. galdei erantzun (abokatu...)Responso, as, are, intr. erantzun; marmarratu; ozendu; durundatu; bihurtu, aurka eginResponsor, oris, m. erantzule; abokatu aholkariResponsum, i, n. erantzun; orakulu, iragarpen; argipen, azalpen; erabakiRes publica, reipublicae, f. herrigauzak; Republika, Estatua; gobernua, administraritza, herriaginte; herrialtxor;herrizuzenak; rem publicam gerere, administrare, herriko gauzak kudeatu; rempublicam attingere, herriko karguetaraizendatua izan; rempublicam evertere, Estatua irauli; rempublicam suscipere, Estatua bere bizkar hartuRespuo, is, ere, i, tr. okatu, goitikatu, goiti egin; kakaegin; atzerarazi, ihes egin, gaitzetsi; ezonartu, zapuztu, baztertuRestagnatio, onis, f. gaindi egite (ibaia)Restagno, as, are, intr. gaindi egin, ureztatu; ureztatua izan, urgaindu; urgaindua izan; urtokia eginRestauro, as, are, tr. antolatu, berritu, berriztu; berriz eraikiRestibilis, e, urtero landua eta ereina; ernaberrikorResticula, ae, f. lokarriRestillo, as, are, tr. tantaka, txortaka isuriRestinctio, onis, f. (egarri) hauste, itotzeRestinctus, a, um, restinguo pi.Restinguo, is, ere, inxi, inctum, tr. itzali, eho (sua); eztitu, egarria hautsi; restinguere ardorem animi, adorea hoztu;ezereztu, hondatu, suntsitu, ito, ezabatuRestio, onis, m, m. sokaegile, sokasaltzaileRestipulatio, onis, f. hitzarmen, itunRestipulor, aris, ari, dep. tr. elkar hitzartu, elkar aditu336

Restis, is, f. soka, lokarri; buztan (tipula)Restiti, resisto eta resto perf.Restito, as, are, intr. atzean egon, maiz gelditu; eutsi, gogor eginRestituo, is, ere, ui, utum, tr. bere tokian berriz ezarri, bireraiki, antolatu; restituere aedes, etxea berriz eraiki; restituerealiquem in dignitatem, norbait bere karguan berriz jarri; restituere aciem, armadara berriz bildu; ordaindu, bihurtu, itzuli,berriz eman; berritu, berriztu, erakarri (atzerritua), zuritu (hobenetik); restituere aliquem in integrum, norbait bere zuzenbideosoan berriz jarri; eraberritu, zuzendu, indargabetu (erabakia)Restitutio, onis, f. ordain, konponketa; berriz ezarpen, berriz ezarrera; erakarketa (atzerritua); zuriketa, zuribide(kondenatua)Restitutor, oris, m. antolatzaile, birerakitzaile, salbatzaileRestitutus, restituo pi.Resto, as, are, restiti, intr. jazarri, oldartu, eutsi; egon, geratu, gelditu; iraun, bizi; illud restabat ut...behar zen oraino...;quod restat, etorkizunean, egundanik, jagoiti, hemendik haraRestricte, adb. zorrozki, hersiki, zehazki; begirunez, uzkurkiRestrictus, a, um, restringo pi.; adj. labur, hersi; zorrotz; zeken, zikoitzRestringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. lotu, kateatu, estutu, tinkatu; laburtu, urritu, murriztu; ideki, zabaldu; lasaitu(hortzak)Resudo, as, are, intr. izerdi izan, izerditu; izerdixka izan, busti izan, heze izanResulto, as, are, intr. atzera jauzi, berriz jauzi, berriz jalgi; ozendu, durundatu; higuin izan, okaztatuResumo, is, ere, sumpsi, sumptum, tr. berriz hartu; berriz hasiResumptus, a, um, resumo pi.Resupino, as, are, tr. makurrarazi, atzera bildu, irauli, uzkaili; hedailo ezarri, atzera eroraraziResupinus, a, um, atzera makurtua, uzkaili; hedailo etzana; burgoi, zutitua (harro); adoregabeResurgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. zutitu; agertu (izar); sendotu, osatuResurrecturus, a, um, resurgo p. geroaldiaResuscito, as, are, tr. piztu, pitzarazi, zuzpertuResutus, a, um, josturak kendua, urratuaRetardatio, onis, f. berant, epe, luzamen, luzapenRetardo, as, are, tr. berandu, luzatu, geratu, gelditu; zapatu, eduki, eutsi; saihestu, eragotzi, oztopatu; atzerarazi; intr.atzean egon, berandu arte egonRetaxo, as, are, tr. ezetsi, iharduki, jazarriRete, is, n. sare; amaraun, armiarma sareRetectus, a, um, retego pi.Retego, is, ere, texi, tectum, tr. ideki, zabaldu, agertu; jakinaraziRetendo, is, ere, tendi, tensum edo tentum, tr. askatu, lasaituRetensus, a, um, retendo pi.Retentio, onis, f. atxikitze, geldialdi, geraldi; zuhurtasun; luzakeria1. Retento, as, are, tr. eutsi, atxiki; gorde, eduki, zaindu2. Retento, as, are, tr. jo; berriz saiatu, berriz abiatu, berriz hasi; gogoan erabiliRetentus, a, um, retineo eta retendo pi.Retexi, retego perf.; retexo pasiboaRetexo, is, ere, texui, textum, tr. ehuna barreiatu; ezereztu, ezabatu, suntsitu; berriz ehundu; berriz hasi; esan, kontatuRetextus, a, um, retexo pi.Retiarius, ii, m. gladiadore saredunReticentia, ae, f. isiltasun; isilkeriaReticeo, es, ere, ui, tr. intr. isildu; isil egon; ezaipatuReticulatus, a, um, burdin sarezko; sare antzekoReticulum, i, n. sare, sarezko ehun; ehizazorro; usainon zorro; bilosareRetinaculum, i, n. lotura, lokarri; soka; kabestru, tokariRetinens, entis, retineo po.; adj. atxikikor; zaletua, gordatzaileRetineo, es, ere, ui, tentum, tr. gorde, atxiki, eutsi, iraun, zaindu, geldiarazi, bahitu; retinere aliquem obsidem, norbaitbahitu; retinere aliquid memoria, zerbait gogoan hartu; retinere sententiam, bere iritzian iraunRetinnio, is, ire, intr. durundatu, ozenduRetinui, retineo perf.Retonsus, a, um, moztua; alatuaRetorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. bihurtu, itzuli; atzera aurtiki; retorquere oculos ad, -ra begiak itzuli; berriz bihurtu;zeharrarazi (gudutaldeak); -n gain ezarri, -n bizkar jarriRetorresco, is, ere, intr. agortu, lehortuRetorridus, a, um, agor, lehor; hazgaitz, txar; zimur, zimelRetorsi, retorqueo perf.Retortus, a, um, retorqueo pi.; adj. oker, makurRetostus, a, um, berriz errea, berriz egosiaRetractatio, onis, f. hizjate, uko, ukapen, ihardukitze; zuzenketa, hobetze, apainketaRetracto, as, are,; tr. berriz ukitu; apaindu, hobetu; berriz landu, zuzendu; gogoratu; kendu, esana zuzendu; eza eman,baztertu; apaldu, gutxietsiRetractus, a, um, retraho pi.; adj. bazter, saihets, atzera den337

Retraho, is, ere, traxi, tractum, tr. atzera bildu, atzera ekarri, -rantz eraman; baztertu; retrahere pedem, atzeratu; kendu,moztuRetrectatio... ik. retractatio...Retribuo, is, ere, ui, utum, tr. ordaina eman; ordainduRetro, adb. atzetik, atzeraka, gibelka; aintzina, iraganaldietan; atzerakoanRetroago, is, ere, egi, actum, tr. atzera bultzatu, atzerarazi; aldakatuRetrocedo, is, ere, cessi, intr. atzeratu, atzera joanRetroegi, retroago perf.Retroeo, is, ire, ivi edo ii, intr. atzeratu, atzera joanRetrofero, fers, ferre, tr. atzera ekarriRetrogradior, eris, gressus sum i, dep.intr. atzeratu, atzera joanRetrogradus, a, um, atzeratua, atzerakoiRetrorsum, Retrorsus, adb. atzeraka, gibelka; beste aldera, aldez beste; elkar, batak besteaRetroversus, a, um, atzera itzuliaRetrudo, is, ere, truxi, trusum, tr. atzeraraziRetrusus, a, um, retrudo pi. saihestua, baztertua; ezkutatuaRettudi, retundo perf.Retuli, refero perf.Retulit, refert perf.Retundo, is, ere, rettudi edo retudi, tusum, tr. kamustu, lanpustu; atzerarazi; zapatu, zanpatu; ahuldu, arindu, eztituRetusus, a, um, retundo pi.; adj. kamuts, lanputs; asmuluz, adigogor, ulergaitz, ergel; ahul, adoregabeReus, i, m. auziratua; auzilari; hartzekodun, zordun; hobendun ekarria; hobendun; reum aliquem facere, agere, norbaitauzian salatu; reus peculatu, ohointzaz hobendun ekarria; reus de vi, bortizkeriaz hobendun ekarria; hitzartzaile; zin egileRevalesco, is, ere, valui, intr. sendotu, hobekitu, osatu; indarberritu; bizkortuRevectus, a, um, reveho pi.Reveho, is, ere, vexi, vectum, tr. berriz garraiatu; revehi, (zaldiz, gurdiz, untziz) itzuliRevello, is, ere, velli edo vulsi, vulsum, tr. kendu, erauzi; erdibitu; claustra portarum revellit, ateak uzkaili zituen;suntsitu, hondituRevelo, as, are, tr. estalgia kendu, agerian ezarri; argitu, ezagutarazi, jakinaraziRevenio, is, ire, veni, ventum, intr. berriz heldu, itzuliRevento, as, aris, intr. itzuliRevera, adb. benetan, zinez, egiatan, egiazki, egiaren esateraReverbero, as, are, tr. atzerarazi; atzera baztertuReverendus, a, um, revereor aditz adj. agurgarriReverens, entis, revereor po. lotsakor, lotsor, adeitsu, beldurti; agurgarriReverenter, adb. begirunez, larderiaz, adeitasunezReverentia, ae, f. beldur, lotseria; begirune, adeitasunRevereor, eris, eri, veritus sum, dep. tr. beldur izan, beldurtu; agurtu; begirune izan, arreta izan, jaramon eginReveritus, a, um, revereor pi.Reversio, onis, f. itzuli, itzulaldi, itzulera; itzulinguru (izar)Reversus, a, um, revertor pi. itzuliaReverti, revertor inf.; reverto eta revertor perf.Reverto, is, ere, verti, versum, intr. atzeratu, itzuliRevertor, eris, i, versus sum edo reverti, dep. intr. itzuli, berriz heldu; reverti ad propositum, gaiara itzuliRevexi, revero perf.Revictus, a, um, revingo pi.Revideo, es, ere, intr. ikustera berriz itzuliRevilesco, is, ere, intr. balioa galdu, balioa murriztuRevincio, is, ire, vinxi, vinctum, tr. atzean lotu; kateatu; askatu, lokabetuRevinco, is, ere, vici, victum, tr. bergarraitu; ukatzea kausitu, gezurtatzea kausituRevinctus, a, um, revincio pi.Reviresco, is, ere, virui, intr. berriz berdatu; gaztetu, bergaztetu; berriz loratu, piztu, zuzpertu, berriz sortuRevisito, as, are, tr. berriz ikustatu, maiz begiztatuReviso, is, ere, visi, visum, tr. intr. berriz ikusi, berriz ikustatu; atzera heldu, itzuliRevivisco, is, ere, vixi, intr. piztu, berpiztu; muskildu, ernaberritu; berriz jaio, berloratu, bizkortu, indarberrituRevocabilis, e, berriz deigarri; antolagarriRevocamen, inis, n. berriz deitze; berbazterketa; deiRevocatio, onis, f. berriz deitze, berriz ekarrazte; berriz hartze (hitz bat)Revoco, as, are,; tr. berriz deitu, berriz gonbidatu; ekarrarazi; berriz atzerarazi; baztertu, urrundu; revocare equitatum,zalduntza atzerarazi; revocare edo revocare de exilio, atzerritik ekarrarazi; revocare aliquem a scelere, norbait gaizkitikurrundu; revocare se, askatu, bere buruaz jabetu; zuzenera itzuli, ukatu; berriz biziarazi, bizkortu, berritu, berriztu; revocarevires, indarberritu; revocare pristinos mores, ohitura zaharrak berpiztu; saioa egin, berriz egin; eskatu; ezereztatu; revocareverba, hitza jan, hitza ukatu; lotu, eratxiki; revocare omnia ad philosophiam, guztia filosofiari lotuRevolo, as, are, intr. berriz hegaldatu, berriz hegan egin; lehiatuki itzuliRevolubilis, e, atzera bihurgarri; ezeztagarri, hausgarriRevolutus, a, um, revolvo pi.338

Revolvo, i, ere, volvi, volutum, tr. atzera anbilkatu, atzera itzulikatu; biregin; berriz iragan; gogoan erabili, gogoratu;oroitarazi; esan, berriz esan; berriz irakurri; itzulingurua egin (izar); iragan (denbora)Revomo, is, ere, vomui, tr. goitikatu, okatu, oka eginRevulsi, revello perf.Revulsio, onis, f. erauzketa, erauzpenRevulsus, a, um, revello pi.Rex, regis, m. errege; herri nagusi; Alexander, Macedonum rex, Alexandro, Mazedoniarren errege; buruzagia,lehendakaria, bikainena; Rex deorum, jainkoen erregea (Jupiter); Rex aequoreus, itsasoen erregea (Neptuno); rex ferarum,abereen erregea (leoia); rex avium, hegaztien erregea (arranoa); rex sacrorum, oparien erregea; rex convivii, otoruntzarenerregea; errege seme, printze; nagusi, handiki, babestaile; irakasle, maisuRexi, rego perf.Rhadamanthus, edo –os, i, m. Radamanto, Jupiter eta Europaren semea, Infernuko epaile batRhaeti, orum, mpl. retiarrakRhaetia, ae, f. Retia, Suizako eskualdeRhamnenses, Rhamnes, ium, mpl. Ik. Ramn.Rhapsodia, ae, f. rapsodia, Homeroren olerki abestiRhea, ae, f. Rea edo Zibela; Rhea silvia, Romulo eta Remoren amaRheda, ae, f. gurdi, karrosaRhedarius, ii, m. gurdizainRheno, onis, m. ardi larruzko txalekoRhenum flumen, n. Reno ibaiaRhenus, i, m. Reno, ibaiaRhetor, oris, m. erretorRhetorica, ae, f. eta Retorice, es, f. erretorika, ele ederraRhetorice, adb. erretor gisa, erretor antzeraRhetoricus, a, um, erretorika-; rhetorica, arum, iz. npl. erretorikarauak; rhetoriki, orum, mpl. Zizeronen erretorikaliburuakRheumatismus, i, m. marfundi, marranta, erlastasunRhinoceros, otis, m. muturradar; muturradar adarrezko ontziRhodanus, i, m. Errodano, ibaiaRhodiacus, a, um; Rodiensis, e, Errodano-, Errodanoko; iz. mpl. errodanoarrakRhodii, orum, mpl. errodanoarrakRhodius, a, um, Errodas-, ErrodasekoRhodope, es, f. Errodopa, Traziako mendiRhodopeius, Rhodopeus, a, um, Errodopa-, Errodopako; Rodopeius vales, OrfeoRhodos, Rhodus, i, f. Errodas, Egeo itsasoko uharte eta hiriaRhoeteius, Rhoeteus, a, um, Retea lurmuturreko,TroadakoRhombus, i, m. ardatz edo zartailu liluragarria; errebollo (arraina)Rhonchus, i, m. karranka, kurrunka; iseka, irainRhythmici, orum, mpl. neurrizale hizlariakRhythmus, i, m. neurri, eresneurriRhytium, ii, n. erritiumo, abere buruantzeko edontziRicinium, ii, n. erriziniumo; hiletaoihaltxoRicinus, i, m. akain, lakasta; kormio (landare)Rictum, i, n. eta Rictus, us, m. ahoinguru; irrigaisto; muturRidendus, a, um, rideo aditz adj. irri egingarri; barregarriRideo, es, ere, risi, risum, intr. irri egin, barre egin; risisti in hoc edo de hoc, horrek irri eginarazi dik; non rideo, ez duttxantxa egiten, ez naiz irriz ari; ridere in stomacho, gogoz kontra irri egin; joritu; aldeko izan; gogoko izan; angulus illemihi ridet, zokotxo hura gogoko zait; isekatu, trufatu; ridere aliquem, norbait isekatu, norbaitez trufatuRidibundus, a, um, karkazaz aritzaile, karkailotsez irri egileRidicularia, orum, npl. txantxa, iseka, irribide, txaskoiniRidicule, adb. barregarriki; nausatuz, ihikistazRidiculum, i, n. txantxa, iseka, irribide, txaskoini1. Ridiculus, a, um, barregarri, irrigarri; bitxi; barreragile; homo admodum ridiculus, gizon txit jolasgarri, gizon txitjostakin; eragabe, zentzugabe; ridiculus est (inf.), ... (egitea) zozokeria bat da2. Ridiculus, i, m. isekari, trufariRigatio, onis, f. ureztaketaRigens, entis, rigeo po.Rigeo, es, ere, ui, intr. gogor izan, gogortu, zurrundu, izoztu, hormatu; geldi izan, geratua izan; sohikika izan; laztu(biloak); sor, soraio izanRigesco, is, ere, rigui, intr. zurrundu, gogortu, hormatu, izoztu; laztu (biloak); sohikika izanRigide, adb. gogorki, zorrozki, garrazkiRigiditas, atis, f. zurruntasun, gogortasun, zailtasunRigido, as, are, tr. gogortu, zaildu, zurrunduRigidus, a, um, gogor, zail, zurrun; hotzak argillaturik, izoztua, hormatua; geldi, higiezin; zorrotz, garratz, larderiatsu; sor,sorgor339

Rigo, as, are, tr. ureztatu, urtatu, busti; isurarazi, jarioaraziRigor, oris, m. zurruntasun, gogortasun, zailtasun; hotz, izotz; idortasun (bihotza), soraiotasun, sorgortasun; zorroztasun,garraztasunRigui, rigesco et rigeo perf.Riguus, a, um, ureztatzaile; ureztatua, urtatua, heze; iz. mpl. erretenak, arroilak; hurtokiakRima, ae, f. arrakala, pitzadura, artesi, erdio, erdiune; rimas agere, erdibitu; ihesbide, itzurbideRimor, aris, ari, dep. tr. arrakalatu, pitzatu, erdibitu, erdiratu; zulatu, aztertu, induzkatu; barnatu, sakonduRimosus, a, um, arrakaladun, pitzatua, arrailatua, zirriztatuaRingor, eris, i, dep. amorratu, errabiatu, haserratu, suminduRipa, ae, f. bazter, ertz, hegiRisi, rideo perf.Risio, onis, f. barre, irriRisor, oris, m. barregile, jostakin, jostariRisus, us, m. barre, irri; risus captare, irrieragin; risu corruere, irriz zapartatu, irriz urratu; iseka, ihakin, trufa; barregarri,isekagarri; risum praebere, risui esse, isekagarri izan, trufagarri izanRite, adb. jaiarauz, jailegez, behar bezala, egoki, ondo, zuzenki; ohituren araberaRitus, us, m. ohitura, arau, lege; erlijioarau; era, bide, jardun; ritu pecudum, abereen gisa, abereen eran;1. Rivalis, e, erreka-, errekako; iz. m. errekondoko2. Rivalis, is, m. (maitasun) arerio, ixterbegiRivalitas, atis, f. bekaixkeria, etsaitasunRivulus, i, m. errekilaRivus, i, m. erreka; erreten, ubidea; ardanketa; odol errekada; negarturrusta...Rixa, ae, f. aharra, eztabaida, gataska, liskar, mokokaldi, kalapita; borrokaRixator, oris, m. zimardikari, liskarti, mokokariRixor, aris, ari, dep. intr. aharratu, liskartu, eztabaidatu; gaitzetsi, jorratu; eutsi, ihardukiRobiginosus, a, um, erdoilatuaRobigo, inis, f. erdoila; lizun, berdet; ilinti, lano (gari); hortzusteldura; aisia, alferkeria, okerbide, galdukeriaRoboreus, a, um, haritz-, arte-, harizko, artezkoRoboro, as, are, tr. indartu, azkartu, gotortu; baietsi, egiaztatuRobur, oris, n. arte; harizko gauza, artezko gauza; gogortasun, gotortasun; indar, adore, albidata, kemen; (gauzaren)bihotza, mamia, muina; robur senatus, senatuko hauta, hoberena; leotz, ziegaRobusteus, a, um, arte-, artezkoRobustus, a, um, arte- artezko; haritz- harizko; gogor, gotor, zail, indartsu; sendo, adoretsuRodo, is, ere, rosi, rosum, tr. jankatu, haskilatu, higatu; belztu, gaitz esan, gaizki mintzatu, gutxietsiRogalis, e, sutegi-, sutegikoRogatio, onis, f. lege egitasmo, lege xede; rogationem ferre, lege bat aurreratu; rogationem perferre, legea erabaki; eske,arren, otoitzRogatiuncula, ae, f. galdetxo; lege xedetxoRogator, oris, m. botz biltzaile; eskale, galdegile; txartel zenbatzaileRogatum, i, n. eske, galde; arren, otoitzRogatus, us, m. eske, arrenRogitatio, onis, f. lege aurrerapenRogito, as, are, tr. galdezkatu, itaundu; eskatu, arrenduRogo, as, are, tr. eskatu, galdetu, itaundu; rogare aliquem aliquid, zerbait norbaiti galdegin; (iritzia) galdetu, aholkuaeskatu; (lege, hautagai) aurreratu; rogare aliqem sententiam, norbaiti iritzia eskatu, norbaiten botza bildu; rogare legem,legea aurreratu; rogare milites sacramento, gudulariei zina eginarazi; arrendu, otoiztu; rogare ut, rogare ne..., ... (ez) (egitea,egiteko) eskatu; gonbidatu, ekarrarazi, deituRogus, i, m. (hilketa) sutegi ; hilobiRoma, ae, f. Erroma, hiriaRomane, adb. erromatar eran, gisaRomanus, a, um, Erromako, erromatar; iz. mpl. erromatarrakRomuleus, a, um, Erromulo-, Erromuloren; Erroma-, Erromako; erromatarRomulidae, arum edo um, mpl. erromatarrak1. Romulus, a, um, Erromulo-, Erromuloren; Erroma-, Erromako; erromatar2. Romulus, i, m. Erromulo , Erromaren sortzaileRoralis, e, ihintz-Rorans, antis, roro po. ihinztatua, heze, busti; ihintza bezala erortenRorarii, orum, mpl. gudulari arma arindunRoratio, onis, f. ihinztaldi, bustialdiRoratus, a, um, roro pi. ihinz bezala erorten, ihinztatuaRorifer, era, erum, ihinztatzaileRoro, as, are, intr. ihintz egin; rorat (inperts.), ihintz egiten du; tantaka, txortaka isuri; busti izan; busti, ureztatu, urtatuRorulentus, a, um, ihinzdun, ihinztokiRos, roris, m. ihintz; ihintz gisa erorten den isurkiaRosa, ae, f. arrosa; arrosaondo, arrosatzeRosaceus, a, um, arrosa-340

Rosarium, ii, n. arrosagune, arrosatokiRosarius, a, um, arrosa-Roscidus, a, um, ihintz-; heze, busti; tantaka isurkor; ihinztatzaileRosetum, i, n. arrosatzeRoseus, a, um, arrosa-; gorrizuri; gorribiziRosi, rodo perf.Rosio, onis, f. sabelmin, jelkiteRosmarinus, rorismarini, m. erremuleRostellum, i, n. mokotxo; muturRostra, orum, ik. rostrumRostratus, a, um, mokodun, mokotsu; ezproidun; rostrata columna, ezproi habea ( Duiliusek Kartagoren aurkako lehengaraitzari esker hartu ezproiekin eraikia)Rostrum, i, n. moko, mutur; lurmutur, untzimutur: npl. errostroak, hiztoki; ad rostra ascendere, hiztokira igan; pro rostris,hiztokitik, hiztokian, batzarreanRosus, a, um, rodo pi.Rota, ae, f. gurpil, gurdi; anbil, zanpagailu; aldakortasun; itzulinguru (izar)Rotatio, onis, f. itzulika, biraketa, inguraketaRotatus, us, m. itzulika, biraketa, inguraketaRoto, as, are, intr. birundarazi, birarazi, itzularazi, itzuli, bihurtu; buztana harrotu (indioilar)Rotula, ae, f. gurpiltxoRotunde, adb. biribilka; ederki, apainkiRotunditas, atis, f. biribil, biribiltasunRotundo, as, are, tr. biribiltu; gehitu (dirua)Rotundus, a, um, biribil; apain, garbi (idazkera); ore rotundo loqui, garbiki mintzatuRubefacio, is, ere, feci, factum, tr. gorrituRubellio, onis, f. barbarinRubellus, a, um, gorrail, gorriska, gorraskaRubens, entis, rubeo po.Rubeo, es, ere, ui, intr. gorri izan, lotsa izanRuber, bra, brum, gorri; Rubrum Mare, Eritreako itsasoa, Itsasadar Persikoa, (batzutan) Itsas GorriaRubesco, is, ere, bui, intr. gorritu, lotsatu1. Rubeta, ae, f. sasigel, apottoro2. Rubeta, orum, npl. kaparztoi, lapardi1. Rubeus, a, um, gorri, gorriska, gorkara2. Rubeus, a, um, sasi-, lapar-Rubico, Rubicon, onis, m. Errubiko, ibaiaRubicundus, a, um, gorribiziRubidus, a, um, gorriRubiginosus...ik. robiginosus...Rubor, oris, m. gorri; margo gorri, tinta gorri, apaindura; lotsa; esse rubori, lotsa sortuRubrica, ae, f. büztin hori; arkatz, lapitz gorri; idazburu, argitasun; arau, zuzenbideRubui, rubeo eta rubesco perf.Rubus, i, m. sasi, lapar; rubus idaeus, masusta gorriRucto, as, are, intr. poker egin, opets egin; goitikatu, okatu, oka eginRuctor, aris, ari, dep. tr. intr. poker egin, opets egin; goitikatu, okatu, oka egin; garrasi egin, orro eginRuctus, us, m. poker, opets1. Rudens, entis, rudo po. orro egile , burrunbatzaile, azantz egile; karraskatzaile2. Rudens, entis, m. sokaRudera, um, rudus pl.Ruderatio, onis, f. betun lanRudero, as, are, tr. betunduRudimentum, i, n. hasigaiak, lehengaiak; hastapen, hasiera; rudimentum militare, hasigai militarrak1. Rudis, e, landugabe, berezko; gazte, berri, baliatugabe; ezikasia, ezjakin, baldres, trakets; mulier non rudis, emaztebizitoi, bizkor2. Rudis, is, f. gladiadoreen zotz, edo jarduntzeko edo borrokatik kentzeko emana; atsedenaldi, erretreta; accipere rudem,erretreta hartuRuditus, us, m. orro (astoa)Rudo, is, ere, ivi, itum, intr. orro egin, marruma egin, marraka egin; kirrinka eginRudus, eris, n. hondar, zabor; betun; brunzazko diruRudusculum, i, n. diru kopurutxo, zortxoRufesco, is, ere, intr. gorriskatuRufius, ii, m. lakoin (abere)Rufo, as, are, tr. gorriskaraziRufulus, a, um, gorrats, gorrailskaRufus, a, um, gorri, gorraskaRuga, ae, f. zimurdura; aurpegi beltzuri; izur, tolestura341

Rugatus, a, um, zimur, lakatzRugosus, a, um, zimur, zimurdun, lakatz, latz, izurtua, tolestuaRui, ruo perf.Ruina, ae, f. erorpen, hondamen; ruinam dare, trahere, erori, hondatu, suntsitu; ezeztapen, suntsipen; edere ruinas,erraustu, porrokatu, itxestu; hondamendi, galtze, sakaila; pl. zaborrak, hondarrakRuinosus, a, um, hondagarri, galgarri, erorkor; hondatua, eroriaRuiturus, a, um, ruo p. geroaldiaRumex, icis, m. f. mingots, mineta xehe, ustabelarRuminalis, e, hausnartzaile, hausnarlariRuminatio, onis, f. hausnarketaRumino, as, are, tr. intr. hausnartu; gogoan hartu, gogoratuRuminor, aris, ari, dep. hausnartu, gogoan hartu, gogartuRumor, oris, m. zeresan; rumor perseverat (inf.), ...omen; rumorem spargere, differre, serere, zeresanak hedatu; omen,ospe, aipu; iritzi; rumorem popularem quaerere, jendeen aipua bilatu; rumore optimo esse, omen hoberena izan; Omena,jainkosaRumpo, is, ere, rupi, ruptum, tr. moztu, kraskatu, hautsi, urratu; zartatu; indarrez bereizi, ideki; zulatu, lehertu; rumpereordines, etsaien mailak barreiatu, sakabanatu; rumpere vincula, kateak hautsi; rumpere pontem, zubia moztu; ezereztu;rumpere foedus, ituna urratu; akitu, kezkatu, nekatu, gainditu, jo; oztopatu, trabatu, nahasi; rumpere somnum, loa eten,entzunarazi (oihua), jalgiarazi (ura)Rumusculus, i, m. zurumurru, kalaka, eleketa, traputzeriaRuncatio, onis, f. haizurketa, jorraldi; haitzurkinakRuncator, oris, m. haitzurtzaile, jorratzaileRuncina, ae, f. arrabota, marrusketaRunco, as, are, tr. haitzurtu, jorratuRuo, is, ere, i, intr. erori; huts egin, porrot egin, ahuldu; jauzi, oldartu; ruere in hostem, etsaiari oldartu, eraso; ruere inmortem, heriotzara laster ibili; tr. bultzatu, bulkatu, anbilkatu; erauzi; uzkaili, erorarazi, jaso (uhinak); suntsitu, iraili; ruererempublicam, errepublika irailiRupes, is, f. harkaitz, arrokaRupi, rumpo perf.Rupicapra, ae, f. basahuntzRuptor, oris, m. moztaile, hausleRuptus, a, um, rumpo pi.Ruri, adb. baserrian; rus dat.Ruricola, ae, m. nekazari, baserritarRurigena, ae, m. nekazariRuror, aris, ari, dep. baserrian bizi, arloak landuRursum, Rursus, adb. atzera; rursum se recepit, atzera joan zen; alderantziz, aitzitik, bestalde, elkar; berriz, beste behin,osteraRus, ruris, n. baserria, arloa; rure, baserrian; etxalde; oiestasun, ikasgabetasun, arruntasunRusculum, i, n. etxanoRuscus, i, f. mitreRussatus, a, um, gorraska, gorriskaRusseus, a, um, gorraskaRustica, ae, f. nekazari emakume, nekazarisa, baserritarsa; emakume trauskila1. Rusticanus, a, um, baserri-, baserriko; zakar, baldres2. Rusticanus, i, m. baserritarRusticatio, onis, f. baserriko bizitza, landabiziRusticatus, us, m. landabiziRustice, adb. baserriaren gisa, baserriaren antzera, baldreskiRusticitas, atis, f. landabizi, baserritarrak; baldrestasun, oiestasun, zakartasunRusticor, aris, ari, dep. baserrian bizi; arloak landuRusticula, ae, f. oilagor, azaia1. Rusticulus, a, um, baldar, moldagaitz2. Rusticulus, i, baserritar1. Rusticus, a, um, baserri-, baserriko, landa-, landako; rustica res, nekazaritza; arrunt, apal, xume; baldres, baldar, oies,zozo2. Rusticus, i, m. baserritar, nekazari; baldres, oiesRuta, ae, f. bortusai, usabelarRutilans, antis, rutilo po. gorriargi, gorridirdiratsuRutilatus, a, um, rutilo pi tinta gorridunRutilesco, is, ere, intr. gorrailduRutilo, as, are, tr. intr. gorri izan, dirdiratu, distiratu; gorrailduRutilus, a, um, gorrail, gorraska, gorriska; dirdiratsu, distiratsuRutrum, i, n. haitzur, matraza, palaRutula, ae, f. bortusai, usabelarRutuli, orum edo um, mpl. rutuloarrak, Lazioko biztanleak342

SS, laburpen; S. = Sextus (iz.); Sp. = Spurius (iz.); S. = semissis; S. C. = senatus consultus; S. P. = sua pecunia; S. P. Q. R. =senatus populusque romanus; S. D. = salutem dicit; S.T.T.L. = sit tibi terra levis; S. V. B. E. E. Q. V. = si vales bene est,ego quoque valeo = ondo bahiz, hobe, ni ere ondo nukSabaea, ae, f. Sabea, Arabia Zoriontsuaren eskualdeaSabaeaus, a, um, Sabea-, Sabeako; intsentsu-; iz mpl. sabearrakSabbatum, i, n. Sabbata, orum, npl. sabato, judioren jaiegunaSabellus, a, um, Sabino-; sabinoar; iz.mpl. sabinoarrakSabini, orum, mpl. sabinoarrak, Italia erdiko biztanleakSabis, is, m. Sabis, Belgiako ibaiaSablum, i, n. legar, itsaslegar, garailaSabuleta, orum, npl. ondartzaSabulo, onis, m. legar, itsaslegar, garailaSabulosus, a, um, legartsuSabulum, i, n. legar, garailaSaburra, ae, f. lasta, galiaSaburro, as, are, tr. lastatu, galiatuSaccarius, a, um, zaku-, zorro-, zakudun, zorroz beteaSaccellus, i, m. zakuto, moltsa; oihal iragazkiSaccharon, Saccharum, i, n. azukre, banbu izerdiSacciperium, ii, n. moltxa handiSacco, as, are, tr. iragazi, iraziSacculus, i, m. zakuto, moltsa; oihal iragazkiSaccus, i, m. zaku, zorro; oihal iragazki; zare; moltsa, alportxaSacellum, i, n. saintutegitxo, otoizgitxoSacer, cra, crum, sakratua, agurgarri, ospatsu; jainkoen eskuetako; madarikatu, opagaiztotua, gorrotagarriSacerdos, otis, m.f. apaiz, apaizsaSacerdotalis, e, apaiz-Sacerdotium, ii, n. apaizgoa, apaiztasunSacra, ik. sacer, sacrumSacramentum, i, n. gudulari zin; milites sacramento rogare, gudulariei zin eginarazi, gudulariak behartu; diceresakramentum alicui, norbaiti gudulari zin egin; norbaiti gudulari antzera izena eman; zin; sakramento se obstringere; zineginez lotu; arteskutan uzketaSacrarium, ii, n. saintutegi, otoizgi; ihestoki; babestokiSacricola, ae, m. apaizSacrifer, fera, ferum, gauza sakratu ekarleSacrificatio, onis, f. eskeintza, opariSacrificatus, us, m. eskeintza, opariSacrificium, ii, n. eskeintza, opariSacrifico, as, are, tr. intr. eskaini, opari eginSacrificulus, i, m. oparigile, apaiz; rex sacrificulus, oparierregeSacrificus, a, um, opari-, oparien, eskeintza-, eskeintzen; sacrificus rex, oparierregeSacrilegium, ii, n. gauza sakratuen lapurketa; sakrilejio; sacrilegii damnatus, sakrilejiogatik kondenatua1. Sacrilegus, a, um, sakrilejiogile; fedegabe; gaizkile2. Sacrilegus, i, m. sakrilejiogile; gauza sakratuen lapur; gaiztaginSacro, as, are, tr. sagaratu, saindutu; betikotu; maradikatu, jainko mendekazaileen eskutan jarriSacrosanctus, a, um, sakratu, saindu; hautsezin, ukiezinSacrum, i, n. gauza sakratua; tenplu; erlijiojai; opari, eskeintza; sakratasun; pl. misterioakSaeculum, Saeclum, i, n. mende, ehun urte; epe luze; etorkizun; aldi; setsuSaepe, adb. maiz, ardura, askotan, bigabostetan, sarri; saepius, maizago; quam saepissimue, ahalik maizenaSaepenumero, adb. maiz, ardura, askotan, sarritanSaepes, is, f. hesi; langa, lata, kihillaSaepimen, inis, n. itxitura, lata, harresiSaepimentum, i, n. itxitura, lata, harresiSaepio, is, saepi, saeptum, tr. hesitu, hesiz inguratu; setiatuSaeps, is, f. hesi; langa, lata, kihillaSaeptio, onis, f. hesiketaSaeptum, i, n. itxidura; lata; artegi, esparru, barrutiSaeptus, a, um, seapio pi.Saeta, Saetiger... ik. set...Saeve, adb. gogorki, zorrozki, garrazki343

Saevio, is, ire, ii, itum, intr. haserre izan; haserratu, amorratu; gaiztuSaevitia, ae, f. haserre, amorru, bortizkeria, basakeria, zorrozkeria, ankerkeria; saevitia temporis, aroaren gogorkeriaSaevus, a, um, haserre, amorratu, basa, gogor, zorrotz, bihozgabe; guduan gaitz, beldurgarri1. Saga, ae, f. azti, sorgin2. Saga, orum, sagum pl.Sagacitas, atis, f. usmo, sudur; zorroztasun, ernetasun, gogousna, begizorrotzSagaciter, adb. sudur onarekin; zuhurki, zorrozki, sotilkiSagatus, a, um, jantzi arrundunSagax, acis, sudurdun; usnadun, sotil, erne, begizorrotz, zuhurSagina, ae, f. gizenketa; janari gizen; asealdi, asebete, xanfart; gizentasun, loditasun, gantzSaginatio, onis, f. gizenketa, gizenduraSagino, as, are, tr. gizendu, aseSagio, is, ire, intr. sudur izan, usnadun izanSagitta, ae, f. gezi; urpunttako (landare)1. Sagittarius, a, um, gezi-, gezizko2. Sagittarius, ii, m. gezilari; geziaga (izar)Sagittifer, era, erum, gezidunSagittipotens, entis, m. geziaga (izar)Sagitto, as, are, tr. gezikatu, geziz joSagittula, ae, f. gezitxoSagmen, inis, n. belar sakratuSagulatus, a, um, jantzi arrundunSagulum, i, n. gudulari jantzi arruntSagum, i, n. jantzi arrunt; gerrasoingaineko; saga sumere, soingainekoa ezarri, gerrarako gaitu, prestatu; estalkiSaguntinus, a, um, Sagunto-, SaguntokoSaguntum, i, n. eta Saguntus, i, f. Sagunto, Tarrakonesako hiriSagus, a, um, igarle-, iragarle-Sal, salis, m. n. pl. sales; gatz, ur gazi, itsaso; apaindura (idazkera); zorroztasun, sotiltasun, urguritasunSalacitas, atis, f. likiskeria, lizunkoikeriaSalaco, onis, m. ahobero, ahohandiSalamandra, ae, f. arruli, arrubioSalamina, ae, f. Salamina, Greziako uharte eta hiriSalaminius, a, um, Salamina-, SalaminakoSalamis, inis edo inos, f. Salamina, Greziako uharte eta hiriSalarium, ii, n. sari, lansariSalarius, a, um, gatz-, gatzeko; iz. m. gatz saltzaile; arrain gazitu saltzaileSalax, acis, likits, lizunkoi, lizunzaleSalebra, ae, f. lur ezberdin, bide ezbardin; laztasun; idortasun (idazkera)Salebrosus, a, um, ezberdin, latz, idorSales, ik. salSaliaris, e, Salio-, Salioen, Marzoren edo Herkuloren apaizen; bikain (otoruntz); jauzkariSaliatus, us, m. SaliogoaSalicis, salix gen.Salictum, i, n. sahatsaga; sahatsSaliens, entis, salio po. jauzkor, jauzkari, jalgikor; iz. mpl. ur zurrustak, xirrixtakSaligneus, Salignus, a, um, sahats- , sahatsezkoSalii, orum, mpl. Salioak, Marzoren edo Herkuloren apaizakSalinae, arum, fpl. gatzobi, gatzaga, itsasgatz; Salinae Romanae, Ostiako gatzobiak; gatz, zirtoSalinarius, a, um, gatzobiko, gatzagakoSalinum, i, n. gatzontzi1. Salio, is, ire, ii, itum, tr. gazitu2. Salio, is, ire, ui, saltum, intr. jauzi, dantzatu; jaio, sortu (landarea)Salitor, oris, m. gatz zergalariSalitura, ae, f. gaziketa, gaziduraSaliunca, ae, f. basakara (landarea)Salius, a, um, Salio-, SalioenSaliva, ae, f. listu, ahogozo, tu; salivam movere, hortzak izerditu; izerdi, jario, habuin, hagun, elder; gustu, dastamenSalivarius, a, um, listu antzeko; listu baldekoSalivo, as, are, tr. likatsu egin, lindirgatsu eginSalivosus, a, um, habuintsu; listu antzekoSalix, icis, f. sahats, mihimen, zumeSallitura, ae, f. gaziketa, gaziduraSallustius, ii, m. SalustioSalmo, onis, m. izokinSalo, is, ere, salsum, tr. gazituSalpa, ae, f. legatz344

Salsa, orum, npl. gazikiak; zirto, dritxoSalsamentarius, a, um, gaziki-; iz. m. gaziki saltzaileSalsamentum, i, n. gaziki; gesalSalse, adb. xorroskiSalsipotens, entis, itsasoen erregea = NeptunoSalsugo, inis, f. gazidura, ur gazi, itsasurSalsura, ae, f. gaziketa, gazidura; gesal, gazikiakSalsus, a, um, salo pi.; adj. gazi, garratz; bizi, txistakor (gogo); sotil; gordin, lizun, barregarriSaltabundus, a, um, jauzkariSaltatio, onis, f. jauzketa, dantzaketa, dantza, dantzaldiSaltator, oris, m. dantzari; jauzkari, saltari, inkaminariSaltatorius, a, um, dantza-, dantzako; saltatorius orbis, biribilketaSaltatricula, ae, f. dantzarisaSaltatrix, icis, f. dantzarisa1. Saltatus, a, um, salto pi. dantzan abestua2. Saltatus, us, m. (abl. bakarrik) dantzaSaltem, adb. bederen, behintzat; vix saltim, doidoia ereSaltito, as, are, intr. jauzi, dantzatu; ihakindatu, ihakin egin; puskakatua (idazkera)Salto, as, are, tr. intr jauzi, dantzatu, ihakindatu, ihakin egin; puskakatu (idazkera)Saltuosus, a, um, oihandun, basodun1. Saltus, us, m. jauzi, oldar, dantza2. Saltus, us, m. mendiarte, haitzarte; baso, oihan; argiune; basotxo; larre, bazkagia, alagia; saltus hiberni, aestivi, neguko,udako bazkagiaSaluber, bris, bre, osasungarri, osasuntsu, sendogarri; on, behar bezalako, neurridun; indartsu, ondo, ososundun, azkar;salubrior, saluberrimusSalubris, is, e, ik. saluberSalubritas, atis, f. osasun, osagarri, sanotasun; argitasun (idazkera)Salubriter, adb. sanoki, osasungarriki, osasuntsuki; behar bezala, ondo, merke, eraginkorki; salubrius, saluberrimeSalum, i. n. itsaso; itsandi; uhinakSalus, utis, f. osasun, osagarri; zorion, hobari, pizkortasun; id saluti fuit Graeciae, hori Greziarentzat zoriontsu izan zen;bizi, bizibide, irabazbide; sendagailu; alicui salutem dare, norbaiti bizia utzi; agur, agurka, goraintziak; salute dataredditaque, elkar agurtu eta...; dic a me illi salutem, ene partez agur ezak, nik exi agur ezak; Cicero Attico salutem,Zizeronek Atikori agur; salutem dicere foro, auzitegilana utziSalutantes, ium, mpl. ikusleak, babespekoak, eskaleakSalutaris, e, osasungarri, osasunkor, pizkorgarri, sendakorSalutariter, adb. osasungarriki, eraginkorki, osasunkorkiSalutatio, onis, f. agurketa, agurka, goraintziak; harrera, ikustaldi, gorazarreak, omenaldiakSalutator, oris, m. ikusle, babespeko, lausengari, legunkariSalutatorius, a, um, agurketako; salutatorium cubile, agurketako gelaSalutifer, fera, ferum, osasungarri, osasuntsu, osoasunerakoSaluto, as, are, tr. intr. agurtu, agur egin; egun on esan, omenaldiak eman, goraintziak bidali; aldarrikatu, oihustatu,ikustera joan; gurtu, arrendu (jainkoak)1. Salve, salveo agintaldea; agur, egun on, kaixo; izan ondo2. Salve, adb. ondo, osasun onean, kinka oneanSalveo, es, ere, intr. ondo izan, osasun izan, ososun onean izan; agurra hartu; salvebis a me, ene agurra emaiten diatSalvia, ae, f. zauribelar, sobeSalvus, a, um, ondo, osasundun; oso, kaltegabe, zaurigabe; salva fide, hitza jan gabe; ne salvus sim si, ez naizela bizi... ba-Sambuca, ae, f. sanbuka, harpa mota bat; sanbuka jole (emakumea)Sambuceus, a, um, intsusa-, sabuka-, kukutze-Sambucistria, ae, f. sanbuka jole (emakumea)Sambucus, i, f. intsusa, sabuka, kukutzeSamius, a, um, Samos-, Samoseko; iz. mpl. samosarrak; samnia, orum, npl. Samoseko ontziakSamnis, itis, f. m. Samnioneko, samnionar; samnites, um edo ium, mpl. samnionarrrakSamnium, ii, n. Samnion, Italia erdiko lurraldeaSamos, i, f. Samos, Egeo itsasoko uharteSamothraca, ae, eta Samothrace, es, f. Samotrazia, Egeo itsasoko uharteaSamothraces, um, mpl. samotraziarrakSamothracia, ae, f. Samotrazia, Egeo itsasoko uharteaSamothracicus, Samothracius, Samothracus, a, um, Samotrazio-, SamotraziokoSampsuchum, i, n. mendaro, txoribelar, gatubelar, ainduriSampsuchus, i, f. m. mendaro, txoribelar, gatubelar, ainduriSamus, i, f. Samos, Egeo itsasoko uharteaSanabilis, e, sendagarriSanatio, onis, f. sendamen, sendapen345

Sancio, is, ire, sanxi, sanctum edo sancitum, tr. sakratu, jainkoei eskeini; eraiki, jarri, baietsi, onartu, onetsi; itundu;izendatu; erabaki, agindu; lex sanxit ne edo quominus... legeak debekatu zuen...; astindu, zehatu, zigortu; capite sanxit, siquis, hilzigorra agindu zuen, norbaitek ...ba-; indartu, bizkortuSancitus, a, um, sancio pi.Sancte, adb. santuki, sainduki; arretaz, zintzoki, leialki; sanctissime se gerere, zintzoki jokatu, ari izan; begirunez, garbiki,xahuki; captivas sancte habuit, (emakume) atxilotuak zaindu zituen; garbiki (idazkera)Sanctimonia, ae, f. santutasun, deuntasun; leialtasun, zintzotasun, zuzentasun, urguritasun; garbitasun, xahutasunSanctio, onis, f. baimen, (lege-, itun-) onespen; lege, arau; ordain, sari, zigorSanctitas, atis, f. santutasun, donetasun, deuntasun; hautsezintasunSanctitudo, inis, f. santutasun, donetasun, deuntasunSanctus, a, um, sancio pi.; adj. santu, done, saindu; sakratua; hautsezin; hospites santos habere, arrotzak sakratu antzekohartu; jainkozko, agurgarri; sanctus Hercules, Herkulo agurgarria; zintzo, garbi, xahu, zuzenSandapila, ae, f. hilkutxa, zerraldoSandix, Sandyx, icis edo ycis, f. m. minio, berungorri, gorribiziSane, adb. sanoki, sendoki, zintzoki, zuhurki; oso, txit, asko; sane quam, txit, asko, oso, ahal bezain, ahalik -na; sane quamcito, ahal bezain laster, ahalik lasterrena; bai, noski, bai noski, egiaz, zinez; sit ita sane, sed ..., bai noski, baina...; beraz,badaSanesco, is, ere, intr. sendatu, hobekituSanguinarius, a, um, odol-; basati, abre, odolzale, odoltiSanguineus, a, um, odol-, odolezko, odoldun, odoltsu; odolmargoko, gorri; odolzale, odolti, basati, abreSanguino, as, are, intr. odoleztatu; odolagaldu, odolustuSanguinolentus, a, um, odoltsu, odolezkoSanguis, inis, m. odol; sanguinem venis emittere, extrahere, odola atera, zaina ebaki; sanguinem cohibere, supprimere,odola geldiarazi; sanguinem fundere, odola isuri, odola jario; odol, ahaidetasun, jatorri, etorki, sorterro, ondoko, aria, leinu,gizeli; meus sanguis, ene semea; adore, indar, kemen, albidata; gozo, ur, izerdi (landare), sapaSanguisuga, ae, f. izain, xintximariSanies, ei, f. zorne, hiro; babuin, hagun; zital, eden; izerdi (landare), lingirdaSaniosus, a, um, zornatsu, hirodunSanitas, atis, f. osasun, osagarri; zentzutasun, sen; ad sanitatem revocare, senera erakarri; garbitasun, neurri (idazkera)Sanna, ae, f. keinu, imentzio, ihakinSannio, onis, m. keinugile, imentziogile, ihakingileSano, as, are, tr. sendotu, eztitu; antolatu, ordaindu; histu, ahulduSanqualis, is, f. itsasarranoSanus, a, um, ondo, osasundun; bizkor, sendo, azkar; oso, kaltegabe; zentzudun, zintzo, zuhur; garbi, neurridun (idazkera)Sanxi, sancio perf.Sapa, ae, f. ardo egosiSaperda, ae, f. arraintxo gazituSapidus, a, um, gozo, gozagarriSapiens, entis, sapio po. adj. ahazuri, litxar; aditu, jakitun, jakintsu; zentzudun, zentzuko, burudun, zuhur; iz. mpl.zuhurrak, filosofoak; septem sapientes, zazpi zuhurrak (Grezian)Sapienter, adb. zintzoki, zuhurki ; jakinduriz, jakintsukiSapientia, ae, f. sen, zuhurtasun, zintzotasun, neurritasun; jakintza, jakinduri; filosofiaSapineus, Sapinius, a, um, izai-, izaizkoSapinus, i, f. izai, leherSapio, is, ere, ivi edo ii, intr. gozatu, gozo izan; usaindu; zuhur izan, zentzuko, zentzudun izan; tr. –n gozoa izan; jokatu,ari izan; sapere patruos, osaba antze jokatu, hau da, erasiatu, gaizkiak esan, inarrosi; jakin, ezagutu; baliatu; recte rem suamsapit, bere gauzak ondo badakitzaSapo, onis, m. jaboiSapor, oris, m. gozo; janari gozo; usain; gauza usaindunSaporatus, a, um, gozagarri; gazitua, onduaSapphirus, i, f. zeruharri, sapirarriSappho, us, f. Safo, olerkarisaSarcimen, inis, n. adabakiSarcina, ae, f. haxe, sorta, zama, bideko hatuak; sarcinas colligere, hatuak tolestu, joan; eragozpen, oztopoSarcinaria jumenta, orum, npl. zamariakSarcinator, oris, m. jostun, petatxatzaile, adabatzaileSarcinula, ae, f. sortatxo, zamatxo, hatuskaSarcio, is, ire, sarsi, sartum, tr. adabatu, petatxatu; antolatu, konpondu, hobetu, berriz ezarri; sarcire injuriam,zuzengabekeria konponduSarcophagus, i, m. hilobi, harrihilobiSarculatio, onis, f. haitzurketa, jorraldiSarculo, as, are, tr. hatzurtu, jorratuSarculum, i, n. eta Sarculus, i, m. haitzur, jorraiSarda, ae, f. sardinaSardes, ium, fpl. Sardes, Lidiako hiriaSardi, orum, mpl. sardesarrak346

Sardianus, a, um, Sardes-, Sardeseko; iz. pl. sardesarrakSardina, ae, f. sardinaSardinia, ae, f. Sardinia, Erdiko itsasoko uharteaSardis, ium, fpl. Sardes, Lidiako hiriaSardius, a, um, Sardes-, SardesekoSardonyx, ycis, f. m. sardiharri, odolmargoko harriSardous, Sardus, a, um, Sardinia-, SardiniakoSario, is, ire, sarivi edo sarii, sartum, tr. aitzurtu, jorratu; sarire saxum, harkaitza aitzurtu, hau da, alferretan nekatu,haizepaiten ariSarissa, ae, f. sarisa, mazedoniarren azkonaSarissophorus, i, m. gudulari sarisadunSarmata, ae, m. sarmaziarSarmatia, ae, f. Sarmazia (Polonia)Sarmatice, adb. sarmazierazSarmaticus, a, um, Sarmazia-, SarmaziakoSarmaticius, a, um, aihen-, laia-Sarmentosus, a, um, aihentsu, laiatsuSarmentum, i, n. aihen, laia, adar; abarsorta, abarraxe, abarkiakSarracum, i, n. gurdi, orgaSarranus, a, um, tiriar, feniziar; gorribiziSarrio, is, ire, ivi edo ii, sarritum, tr. aitzurtu, jorratu; sarrire saxum, harkaitza aitzurtu, hau da, alferretan nekatu,aizepaiten ariSarritio, onis, f. aitzurketa, jorraldiSarritor, oris, m. aitzurtzaile, jorratzaileSarritorius, a, um, aitzurketa-, jorraldi-; aitzurketako, jorraldikoSarritura, ae, f. aitzurketa, jorraldiSarsi, sarcio perf.Sartago, inis, f. zartagina, zartai, paderaSartor, oris, m. aitzurtzaile, jorratzaileSartura, ae, f. petatxadura, adabaketa; aitzurketa, jorraldiSartus, a, um, sarcio eta sario pi.Sat, adb. ik. satisSata, orum, npl. landa ereinak, uztakSatagito, as, are, intr. zer egin izan; ahaleginak egin; ezinegon; kezkatuSatago, is, ere, egi, intr. zer egin izan; ahaleginak egin; ezinegon; kezkatuSategi, satago perf.Satelles, itis, f. m. zaintzaile, morroi; jarraile, lagun; aldetar, gaizkide, babesleSatias, atis, f. ase, asetasun; ad satiatem, asegoitian, oparo, nasaikiSatietas, atis, f. asealdi, betekada, higuin, narda; satietatem afferre, akitu, nardatuSatin, Satine, = satisne1. Satio, as, are, tr. ase, asebete; baretu, eztitu, poztu, atsegin eman; akitu, nazkatu; busti, blaitu, letatu2. Satio, onis, f. ereintza, landaketa; arlo, landaSatira, ae, f. jorra eresiSatis, Sat, adj. aski, asko, nahikoa; satis superque, aski eta gehiegi; satis de hoc, hortan aski; satisne ille nos ludibriohabuit? gutaz ote aski isekatu da?; satis est (inf.), satis est si..., ... aski da; satis habeo (inf.), ... nahikoa zait; adjektiboarekin:satis doctus, jakintsutxo; satis multi, hanixko; genitiboarekin: satis est praesidii in virtute ad...-tzat onbidea nahikoa da;arras, txit, ainitz, ondo; satis constat, ondo jakina dago; satis mihi persuasum est, niretzat ez da zalantzarik; vix satis, gutxi,halaholaSatisaccipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. kaudimena hartuSatisago, is, ere, egi, intr. zer egin izan; ahaleginak egin; ezinegon; kezkatuSatisdatio, onis, f. kaudimen; bermaketaSatisdato, adb. bermegoarekin; berme, -n erantzupeanSatisdatum, i, n. ordaingaiSatisdo, as, are, dedi, datum, intr. berme jarri; kaudimen emanSatisfacio, is, ere, feci, factum, intr. eginahalak egin; bete, egin; atsegin eman, poztu; ordaindu, kalteak ordaindu;satisfacere alicui pro suis injuriis, norbaiti kalteak ordaindu; satisfacere rei publicae, aberriari zorrak ordaindu; kausitu,ardietsi, lortu; aski izanSatisfactio, onis, f. ordainketa, ordaintza; ordainsari; zigorSatisfio, satisfacio pas. ordaina izanSatius, konp. hobe, egokiago; satius est, hobe daSativus, a, um, ereina, ereindako, landatuaSator, oris, m. ereile, landatzaileSatrapes, ae, m. satrapes, Persiako lurralde gobernadoreSatrapia, ae, f. satrapia, lurraldeaSatraps, apis, m. satrapesSatur, ura, urum, ase, asebete; bete; margoz bete, beltzaran; oparo, ugari, nasai347

Satura, ae, f. nahasdura ( hitz lau eta neurtitz); per saturam, nahasmahasSatureia, Satureja, ae, f. azarri (landare)Satureium, Saturejum, i, n. azarri (landare)Saturitas, atis, f. mukuru (margo); joritasun, oparotasun, ugaritasun; betetasun, asealdiSaturnalia, ium edo orum, npl. Saturnojaiak (abendu 17 –an)Saturnia, ae, f. Junon, Saturnoren alaba; Italia; Italiako hiriI. Saturnius, a, um, Saturno-, Saturnoren; saturnio (bersu)2. Saturnius, ii, m. Saturnoren semea: Herkulo edo PlutonSaturnus, i, m. SaturnoSaturo, as, are, tr. ase, mozkortu, horditu, bete; hezatu, blaitu1. Satus, a, um, sero 3. pi. jaio, sortu; satus de..., ab..., ex..., -tik jaioa, -n seme2. Satus, us, m. ereintza; ekoizpen; gizaldi, belaunaldi; aitatasun; jaiotza, sorreraSatyra, ik. satira eta saturaSatyricus, a, um, eztenkari, isekariSatyriscus, i, m. AkergizontxoSatyrus, i, m. Akergizon; antzerki lizunSauciatio, onis, f. zauriketa, zauriSaucio, as, are, tr. zauritu, kalte egin, hondatu; urratu (lurra), aitzurtu, landu (lurra)Saucius, a, um, zauritua; ahuldua; gaixo, eri; hondatua, urratua; kezkatuaSaviatio, onis, f. musu samurSaviolum, i, n. musu samurSavior, aris, ari, dep. tr. musu samur emanSavium, ii, n. musu samurSaxatilis, e, harkaitzeko; harkaitzetako biztanleSaxetum, i, m. hartoka, harrobi, hardoiSaxeus, a, um, harkaitz-, harri-, harrizko, haitzezko; bihozgogor, bihozgabeSaxifer, era, erum, harri aurtikitzaile; harriekarleSaxificus, a, um, harriztatzaileSaxifragum, i, n. harrilandare, hostopegorriSaxosus, a, um, harritsu, harridun, harrizkoSaxulum, i, n. harkaiztxoSaxum, i, n. harkaitz, harroka, botxu; uharri; Harkaitz Tarpeio, Erroman; harri, harrimokor, harbizi, hatxurdin; hobi; klera;zozo, ergel, gogohertsi, asmuluzScabellum, i, n. aulkitxa, kaxeta; txistu joileen oinpeko dardaratsuScaber, bra, brum, latz, zakar, ezberdin; zikin, zoldatsu; zaragartsuScabies, ei, f. laztasun, zakartasun, herdoil; zaragar, legenbeltz; erakartasun biziScabiosus, a, um, latz, zakar; zaragartsu, legenbelzdunScabo, is, ere, scabi, tr. intr. hazkatu, karrakatuScabratus, a, um, ezberdinki moztuaScabritia, ae, f. laztasun, zakartasun; zaragar, legenbeltzScabrities ei, f. laztasun, zakartasun; zaragar, legenbeltzScaena ... ik. scena...Scaeptrum ... ik. sceptrum...Scaeva, ae, f. susmo, asmakeriaScaevitas, atis, f. maldarkeria, traskeskeriaScaevus, a, um, ezker, ezkerreko; baldar, trakets, trauskil; galgarri, zorigaiztokoScalae, arum, fpl. zurubi, eskailera; solairuScaldis, is, m. Eskaldis, ibaiaScalmus, i, m. arraun, arraun ziri; untziskaScalpellum, i, n. ziztailu, ziztagaiScalpellus, i, eta Scalper, pri, m. ziztailu, ziztagaiScalpo, is, ere, scalpi, scalptum, tr. hazkatu, igurtzi, karrakatu, zulatu; zizelatuScalpratus, a, um, zorrotzScalprum, i, n. ebakigailu, ebakitzeko, mozkailu; zizel; ziztailu, karrakailu; labanaScalpsi, scalpo perf.Scalptor, oris, m. zizelkariScalptura, ae, f. zizelketa, zizeladuraScalpturio, is, ire, tr. gogor karrakatu, hazkatuScalptus, a, um, scalpo pi.Scambus, a, um, ankoker, zangozabalScammonea, Scammonia, ae, f. eskamonia (landare)Scamnum, i, n. aulki, jarleku, aulkitxoScando, is, ere, scandi, scansum, tr. intr. igan, igo; iragan, traukatuScansilis, e, igangarriScapha, ae, f. untzixkaScaphium, ii, n. edontzi348

Scapulae, arum, fpl. sorbalda, besagain, soin; bizkarScapus, i, m. zurtoin; habeScarabaeus, i, m. kakalardo, kakamarloScarificatio, onis, f. piko, tzarrasta, ebakiduratxo; karrakadura, lur azaleko lanScarifico, as, are, tr. pikatuxe, tzarraztatuxeScarus, i, m. artarrainScatebra, ae, f. ur turrustaScateo, es, ere, eta Scato, is, ere, intr. jalgi, sortu; asko izan, ugari izan, mukuru izanScaturiginosus, a, um, iturri hanizdunScaturex, igis, f. iturriScaturigo, inis, f. iturriScaturio, is, ire, ivi, intr. jalgi, sortu; asko izan, ugari izan, mukuru izanScaturrex, igis, f. iturriScaurus, a, um, oinokerScelerate, adb. gaizki, okerki, zitalki, tzarkiSceleratus, a, um, krimoaz zikindua; Scelerartus vicus, bide Gaiztoa; gaizto, oker; galgarri, zorigaiztokoScelero, as, are, tr. krimoaz zikindu; gaizkigile bihurtuScelerosus, Scelerus, a, um, gaizkigile, gaizto, tzarSceleste, adb. okerki, zitalki, tzarkiScelestus, a, um, gaizkigile, gaizto, tzarScelus, eris, n. gaiztakeria, tzarkeria; gaizkigile, tzar; hondamendi, zorigaitz, suntsipenScena, ae, f. antzoki; agerraldi, ikusgarri; zuhazti bideScenaticus, a, um edo Scenatilis, e, antzez-Scenice, adb. antzerki gisa1. Scenicus, a, um; antzez-; scenicus rex, antzezerrege, errege irudimenezko2. Scenicus, i, m. antzezlagun, antzezaritzaileSceptrifer, fera, ferum, errege makiladunSceptriger, era, erum, errege makiladunSceptrum, i, n. errege makila; erregegoa, erreinuScheda, ae, f. orri, orrialde; liburu, eskuidatziSchedium, ii, n. batbatekoSchedula, ae, f. txartelSchema, ae, f. edo Schema, atis, n. jantzi; itxuraSchoenobates, ae, m. sokadantzariSchoenum, i, n. ihi; usainon merkeSchoenus, i, m. ihi; usainon merkeSchola, ae, f. ikaskuntza, irakaskuntza, irakaspen; ikastegi, ikastola, ikasgela; egonleku (bainuak)1. Scholastica, ae, f. hitzaldikaspen2. Scholastica, orum, npl. hitzaldikaspen1. Scholasticus, a, um, eskola-, eskolako2. Scholasticus, i, m. ikasle; irakasle; jakitun, gramatikariScida, ae, f. orri, orrialde; liburu, eskuidatziScidi, scindo perf.Scidola, ae, f. orri, orrialde; liburu, eskuidatziSciens, entis, scio po. ; argitua, dakiena; adj. jakinean ari dena; scientibus omnibus, guztien agerian; ikasia, aditua, jakitun,gai, trebe; sciens juris, legejakintzan aditua; sciens lyrae, lira jole trebeScienter, adb. jakinez, jakinean; jakintsukiScientia, ae, f. jakintza, jakinduri; jakintasun; ezagutza, ezaguera; teoria, antzeScilicet, adb. noski, bai noski, segurik, segurki; ezen, -lako, bait-Scilla, ae, f. itsasoko tipula; sorotipulaScindo, is, ere, scidi, scissum, tr. erdibitu, arrailatu; ideki; urratu (lurra); moztu, puskatu, zatitu, bereizi; scindere aera,airea urratu; suntsitu, hondatu; scindere vallum, gerizalekua indarka hartuScintilla, ae, f. pindar; dirdiraScintillatio, onis, f. itsumen, itsualdi; dirdira, distira, distiradura, distirapenScintillo, as, are, intr. dirdiratu, distiratu; nirniratuScintillula, ae, f. pindartxoScio, is, ire, scivi edo scii, scitum, tr. intr. jakin, entzun; scire velim cur, jakingo nahi nuke zergatik; hic de Marcello scirepoteris, hori Marzelorenganik jakin zenezake; quod scio, quod sciam, dakidanez; antzedun izan, ahal izan, gauza izan, gaiizan; scire loculenter Graece, grekoeraren jabe izan, grekoeraz mintzatuScipiada, ae, m. SipioScipiadas, ae, m. SipioScipiades, ae, m. Sipio; Scipiadae, arum, mpl. Sipiokoak1. Scipio, onis, m. Sipio; mpl. Sipiokoak2. Scipio, onis, m. makila; errege makilaScirpea, ae, f. saski, zare, otzara; ihizko otarreScirpeus, a, um, ihi-, ihizko349

1. Scirpiculus, a, um, ihizko2. Scirpiculus, i, m. ihizko perttolScirpo, as, are, tr. ihiz lotu, ihiz txirrikordatuScirpus, i, m. ihiScir(r)os, i, m. hantura, punpuiloSciscitatio, onis, f. galdeketa, azterketaSciscitor, aris, ari, dep. galdetu, aztertu, galdekatu, aholkua eskatuScisco, is, ere, scivi, scitum, tr. intr. onartu, baietsi, erabaki; ikasi, jakin, galdetuScissio, onis, f. zatiketaScissor, oris, m. zatikatzaile (mahaian)Scissura, ae, f. zirritu, arraila, arrakala, tarte, artesi; karramintx, tzarraka; zatiketa, ebaki, zatiduraScissus, a, um, scindo pi.Scite, adb. jakintsuki, antzez, gogobidez, zorrozkiScitor, aris, ari, dep. tr. galdetu, eskatu, aztertu; scitari aliquid aliquem, norbaiti zerbait galdetu; scitari vatem, aztiarigaldeginScitule, adb. apainki, dotore, sotilkiScitulus, a, um, apain, dotore, sotil, karan, maitagarri, gisakoScitum, i, n. agindu, erabaki; populi scita, herrihautapen; egia argi1. Scitus, a, um, scio pi.; adj. jakintsu, ikasia, antzetsu, trebe; argi (gogoa); scitus pugnandi, borrokako trebe; scitum est,zuhurki ari izan behar da; apain, maitagarri, gisako2. Scitus, a, um, scisco pi.3. Scitus, us, m. herrihautapenSciurus, i, m. urtxintxaScivi, scio eta scisco perf.Scobina, ae, f. karrakailuScobis, is, f. m. karrakakin, zerrazahi, hondarScola... ik. schola...Scolex, ecis, m. gardingaScolopendra, ae, f. ehunzango; itsaslamiaScomber, bri, m. berdel (arrain)Scopae, arum, fpl. abar, izpi, erkatz, erratz; scopas dissolvere, erkatza barreiatu, hau da, huskeria egin, aizepaiten ari izanScopula, ae, f. scopulae, arum, fpl. erkaztxoScopulosus, a, um, harkaizdun, arrokatsu, botxudun, uharritsuScopulus, i, m. harkaitz, arroka, botxu, uharri; allidi ad scopulos, harkaizetan apurtu; scopulos in corde gestare, harrizkobihotza izan, bihozgogor izanScopus, i, m. jomuga, terreilScordalia, ae, f. aharra, eztabaida, liskarScordalus, i, m. aharrari, liskartiScoria, ae, f. hondar, zepaScorpio, onis, m. lupu, harrule; (zodiako) lupuizar, karramarruaga; baleztaScorpios, Scorpius, ii, m. ik. scorpioScortator, oris, m. galdua, likits, bestagileScortatus, us, m. okerkeria, arloteriaScortea, ae, f. soingaineko larruzkoScorteus, a, um, larru-, larruzko; adoregabeScortinus, a, um, larru-, larruzkoScortum, i, n. galdua, likits, bestagile; zikina! (iraina)Screator, oris, m. listuegile, tuegileScreatus, us, m. karkaixa, tuScreo, as, are, tr. listuegin, tueginScriba, ae, m. idazkari, biridazle, idazleScribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. intr. marratu, marraztu, ozkatu; scribere formam porticus, atariaren egitasmoa agertu;izkiribatu, idatzi; gutuna idatzi, aditzera eman, jakinarazi; scribere ad aliquem, norbaiti idatzi; scribitur mihi, idatzi dautate;ondu, kontatu, adierazi, agertu; scribere bellum, gerra kontatu; izenpetu; ordeinua egin; scribere leges, arauak idatzi;scribere aliquem heredem, norbait oinorde egin; arrolatuScrinium, ii, n. kutxatilaScriptio, onis, f. idazketa; onduketa, idazlan; hizkiScriptito, as, are, tr. intr. ardura idatziScripto, as, are, tr. ardura idatziScriptor, oris, m. biridazle, idazkari, idazle; idazlari, ontzaile; scriptor rerum, historialariScriptum, i, n. idazki, idazlanScriptura, ae, f. idazketa, idazpen; eskuizkiribu; idazkun, idazpuru; idazlan, idazki; agiri1. Scriptus, a, um, scribo pi.2. Scriptus, us, m. idaztari, idazkariScripulum, i, n. eskrupulo, untzaren 24. zatia; kopuru txit txikia; kezka, narda, nekeScrobiculus, i, m. hobitxo, zulaska350

Scrobis, is, m. hobi, zuloScrobs, is, f. m. hobi, zulo; hilobiScrota, ae, f. ahardi, zerri emeScrupeus, a, um, harritsu, harkaizdun, uharritsuScruposus, a, um, harritsu, harkaizdun; gaitz, neketsu, zail; ximen, artatsuScrupulose, adb. arretaz, ximenki, zehatz mehatzScrupulosus, a, um, harritsu, harkaizdun; gaitz, neketsu, zail; ximen, artatsuScrupulum, i, n. eskrupulo, untzaren 24. zatia; kopuru txit txikia; kezka, narda, nekeScrupulus, i. m. eskrupulo, untzaren 24. zatia; kopuru txit txikia; kezka, narda, nekeScrupus, i, m. kezka, axola, arrangura, urduritasunScruta, orum, npl. zaharkeria, zaharkin, pilda, pilta, piltzarScrutaria, ae, f. pildasalketa, pildasalpenScrutarius, ii, m. pildasaltzaileScrutatio, onis, f. azterketa; aburupen, iritzipenScrutator, oris, m. azterlari, aztertzaileScrutor, aris, ari, dep. tr. aztertu, ikertu, ikusmiratuSculpo, is, ere, scupsi, sculptum, tr. zizelatu; zura, harria landuSculponeae, arum, fpl. eskalapoiScupsi, sculpo perf.Sculptilis, e, zizelatuaSculptor, oris, m. zizelkari, irudigileSculptura, ae, f. zizeladura, irudiSculptus, a, um, sculpto pi.Scurra, ae, m. apain, buru arin; bailakari, losentxari, bizkarroi, trufatzaileScurrilis, e, jolasgarri, jostakin, barregarri, zirtolariScurrilitas, atis, f. iseka, txantxa, zurikeriaScurriliter, adb. irriz, isekazScurror, aris, ari, dep. intr. bailakatu, lausengatuScutale, is, n. abaila zorroScutarius, ii, m. erredolaegileScutatus, a, um, erredoladunScutella, ae, f. erretilu, azpiltxo; gopor, katiluScutica, ae, f. hede; xingana, zartailu, azoteScutigerulus, is, m. ezkutari, zamaltzainScutra, ae, f. erretilu, gopor1. Scutula, ae, f. azpiltxo; erretilu, gopor; baldosa, lauza; txerto; trikota2. Scutula, ae, f. iraulkin, zapailu, unkuScutulatus, a, um, mailadun, begidun, galtzorraztatuaScutulum, i, n. erredolatxoScutum, i, n. erredolaScylla, ae, f. Zkila, Mesina itsasarteko uharria; Skila, itsasmamuScyllaeus, a, um, Zkila-, ZkilakoScymnus, i, m. abere umeScyphus, i, m. edontzi; inter scyphos, edatean, edontzia eskuanScyreis, idis, Scyreticus, Scyrius, a, um, Skiros-, SkirosekoScyros, Scyrus, i, f. Skiros, Sporadeseko uharteaScytala, ae, f. makila; sugeScytale, es, f. makila; sugeScytha, Scythes, ae, Skitia-, Skitiako; skitiarScythia, ae, f. Skitia, Siberia aldeko lurraldeScythicus, a, um, Skitia-, Skitiako; Scythicum fretum, Ponto Euxino, ItsasbeltzaScytissa, ae, f. skitiarsa1. Se, (lotua) bereiz, bazter, urrun esan nahi du: seducere, sejungere; eskas ere esan dezake: securitas2. Se, sui akus. eta abl.Sebo, as, are, tr. zihoztatu, bilgorztatuSebosus, a, um, zihozko, zihotsu, bilgortsuSebum, i, n. ziho, bilgorSecale, is, n. zekale, zikirioSecedo, is, ere, cessi, cessum, intr. baztertu, urrundu; aterbetu, gerizatu; uko ein, bereizi; urruti izanSecerno, is, ere, crevi, cretum, tr. bereizi, zatitu, bazter ezarri; gorde, goititu; sailkatuSecessi, secedo perf.Secessio, onis, f. baztertze; bereizketa, jazarketa, oldarraldiSecessus, us, m. bazterketa, urruntasun; bereizketa, zatiketa; jazarketa; bakartasun; bazter, aterbe; bakartegiSecius, secus konp. adb. nihilo secius, haatik, hala ere, hala eta guztiz ereSecludo, is, ere, usi, usum, tr. bereizi, banandu; igorri, ohildu, uxatuSeclusus, a, um; secludo pi.; adj. bazter, saihets, urruti, bakarti351

Seco, as, are, secui, sectum, tr. moztu, ebaki, puzkatu; secare collum, lepoa moztu; secare in frusta, puzkatu, puzkakatu,zatikatu; bereizi, erdibitu; iragan; jarraiki (bidea); urratu, zauritu, lardaskatu; secare aequora, uhinak urratu; erabakiSecordia...ik. socordia...Secretio, onis, f. bereizkuntza, barreiaduraSecreto, adb. bereiz; isilik, ebaska, ezkutuanSecretum, i, n. eta Secreta, orum, npl. bazter ; in secretis, bazter; bakartasun; ixilitz, sekretu; misterio; babespekopaperakSecretus, a, um, secerno pi.; adj. berezi; bazter, bakar; isil, ezkutua, ikusezin; bakan, okertua, saihestuaSecrevi, secerno perf.Secta, ae, f. jokaera arauak, bizimolde; alderdi, sekta, irakaspen (filosofia)Sectator, oris, m. lagun, kide; jarraitzaileak; ikasle, aldeko, -ar, -zaleSectilis, e, hautsia, moztua, ebakia: moztugarriSectio, onis, f. mozketa, ekaketa; zatiketa, sailketa, enkanteko salketa1. Sector, aris, ari, dep. tr. jarraitu, jarraiki, lagundu, gorde, zaindu; sectari capellas, ahuntzak zaindu; jazarri, lasterkatu;nahi izan, irrikatu; antzeratu, -n antzeko izan2. Sector, oris, m. mozle, zatitzaile, ebakitzaile; sector collorum, lepo mozle; erosle, garestitzaile, gehiagokari; saldua(bere burua)Sectrix, icis, f. enkantean erosle (emakumea)Sectura, ae, f. ebaketaSectus, a, um, seco pi.Secubo, as, are, ui, itum, intr. berak lo egin; etxetik kanpo lo egin; bakarti biziSecui, seco perf.Secula, ae, f. igitaiSecularis ...ik. saecularis...Secundani, orum, mpl. legioi bigerreneko gudulariakSecundarius, a, um, bigarren mailako; panis secundarius, bigarren mailako ogi1. Secundo, adb. bigarrenez, bigarrenik2. Secundo, as, are, tr. alde izan, urgatzi, lagundu; zoriontsu bilakarazi, entzun, onartu1. Secundum, aurretitz (akus.), atzean, atzetik, ondoren, gero; secundum haec tacuit, hortatik landa isildu zen; alboan,ondoan, luzean; secundum mare iter facere, itsasoaren luzean ibili; arabera; secundum naturam, izadiaren arabera; artean,bitartean; -lako, -rako, -entzat2. Secundum, adb. bigarren aldiko, bigarrenekorik; atzetikSecundus, a, um, bigarren, ondorengo, atzeko, menpeko; bigarren mailako (ogia); berri; mensa secunda, bigarren mahaia;uraren jarioaren arabera; zoriontsu, jori; egoki, alde; secunda plebe, jende xumea alde; secundae res, fpl. edo secunda, arum,npl. goraldi, joritasun, oparotasunSecure, adb. gozoki, lasai, lainokiSecuricula, ae, f. aizkoltaSecurifer, Securiger, era, erum, aizkoradunSecuris, is, f. aizkora; liktoraren aizkora; kontsulgoa; securi ferire, lepoa moztu; petere a populo secures, kontsulgoabilatu; haitzur; suntsipen, hondapenSecuritas, atis, f. lasaitasun, bake, atseden; ezaxolkeria, nagikeria, utzikeria, nabarkeria; ziurtasun, segurtasunSecurus, a, um, beldurgabe; axolagabe; lasai, bare, baretsu; adoretsu, bipil; arretagabe, zabar; lasaikor, ziur1. Secus, n. (nom. eta akus. bakarrik) sexu, armagi2. Secus, aurretitz (akus.), luzean3. Secus, adb. bestela, bestenaz; longe secus, guztiz bestela; recte an secus, ondo edo gaizki, oker edo zuzen; haud secusquam si, ac si, ac, bada, badu; non multo secus, hor nonbait, gorabehera, inguru; gaizki, oker, gaiztoki; secus loquide...norbaitez gaizki mintzatuSecutor, oris, m. ondoko, ondorengoSecutus, a, um, sequor pi. jarraile, -i lotua; ondoko, ondorengo, gerokoSed, lokailu, alderantziz, aldiz, baina, ordea; sed tamen, baina, bai baina; sed etiam, baina ere; agian; eta ere, bestaldeSedamen, inis, n. arindura, eztidura, lasaitasunSedate, adb. bareki, isilki, lasaiki; astiro (mus.)Sedatio, onis, f. lasaialdi, jabalaldi, arinduraSedatus, a, um, sedo pi.; adj. bare, neurritsu, odolotzik; sedato gradu, astiro, geldiro; sedatus cantus, abesti astitsuSedeciens, Sedecies, adb. hamasei aldiz, hamasei biderSedecim, deklinaezin, hamaseiSedecula, ae, f. aulkitxaSedenim, adb. baina, aldizSedentarius, a, um, eseria lanean ari dena; eseria egiten denaSedeo, es, ere, sedi, sessum, intr. eseri, jarri; ezarri, ipini; egon; sartu, lotu; in scuto tela sedere, geziak haren erredolansartu ziren; izan, bizi, gelditu, geldi egon; sedere totos dies, egun guztiak iragan; sedere ad Capuan, Kapuaren aitzineanjarri, Kapua inguratu; baretu, ematu, eztitu (aizea); erabakia izan, geratua izan; sententia sedit, erabakia izan zen1. Sedes, sedeo ind. oraialdia; sedo subj. oraialdia2. Sedes, is, gen.pl. ium, f. aulki, jarleku, jargia, kadira; sedes regia, errege aulki; egongia, egonleku, egoitza, bizigia,bizitoki, etxe; leku, gune, toki; antzoki, enparantza; egarzolak, oinarriak; a sedibus eruere, oso irauli, oso uzkaili; uzki,ipurtzulo352

Sedile, is, n. aulki, jarleku, zizeilu, zuzulu; aulki mailak, arraun mailakSeditio, onis, f. eztabaida, aharra, bereizkeria, apurketa; asaldura, nahaskeria, nahasdura, iraulketa, iraultzaSeditiose, adb. bihurtuz, oldartuz, iraulizSeditiosus, a, um, gaitz, herrinahasle, supizle, suemaileSedo, as, are, tr. baretu, ematu; (egarria) eztitu, ito; (sua) hilSeduco, is, ere, duxi, ductum, tr. saihets eraman, bazter bildu; bereizi, saihestu, baztertu, urrundu; bereganatu, irabaziSeductio, onis, f. saihesketa, bazterketa; lekukogabeko elkarrizketaSeductus, a, um, seduco pi.; adj. urruti; bakar, bazter, bakan; iz.n. ihesleku, bazterlekuSedule, adb. artoski, arretaz, ximenki, lehiatuki; zuzenkiSedulitas, atis, f. ardura, axola, arreta; lehia, neurrigabekeria, nardaSedulo, adb. artoski, arretaz, ximenki, lehiatuki; zuzenkiSedulus, a, um, adi, erne, arretatsu; nardagarri; onesgarri, axolati (idazle)Seduxi, seduco perf.Seges, etis, f. arlo, landa; hazi, ondo, landare; uzta; ekoizpen, emaitza, mozkin, irabazi; leher, mukuru, seges telorum, gezileherra, gezi askoSegesta, ae, f. Segesta, hiriaSegestre, is, n. lastaira; zarpail, zatar; oihal arrunteko soingainekoSegmen, inis, n. zati, puzka, atalSegmentum, i, n. piko, zarrasta, sakaila; arkamina, xingolaSegnipes, edis, astiro ibiltzaile, astitsuSegnis, e, astitsu, geldi, makal; alfer; huts (lur); sor, soraio, beldurtiSegniter, adb. astiro, geldiro, arretagabe, ahulkiSegnitia, ae, f. astitasun, gelditasun, nagikeria, zabarkeria, alferkeriaSegnities, ei, f. astitasun, gelditasun, nagikeria, zakarkeria, alferkeriaSegrego, as, are, tr. bereizi, baztertuSejugatus, a, um, bereizia, baztertua,Sejuges, um, mpl. sei zaldi buztarriaSejunctim, adb. bereiz, berexSejunctio, onis, f. bereizketa, bereizkuntza; adiezin, liskarSejunctus, a, um, sejungo pi.Sejungo, is, ere, junxi, junctum, tr. bereizi, baztertu, saihestuSelectio, onis, f. aukera, hautespen, hautu, bereizketaSelectus, a, um, seligo pi.Selegi, seligo perf.Selibra, ae, f. libera erdiSeligo, is, ere, legi, lectum, tr. aukeratu, hautatu, bereiziSelinon, i, n. peresil; apiSelinus, untis, f. Selinonte, hiri eta ibaiSella, ae, f. aulki, aulkitxa; katedra; auzitegi; erregeaulki; sella curulis, aulki kurulo; arkutx, bidekohe, anda; jarleku(gurdi), gurdizain jarlekuSellaria, ae, f. areto, gelaSellisternium, ii, n. Selisternio, aulkian jarritako jainko itxurari eskentu otorduaSellula, ae, f. andatxo, eskuohetxoSellularius, a, um, etxetiar, etxekoi; eseria; sellutarius edo sellutarius artifex, eserita ari den langileaSema...ik. semiaSemel, adb. behin, behin batez, lehenik, lehenengoz; semel atque iterum, behin eta berriro, bi aldiz, bi bider;semel...iterum... tertio...lehenengoz... ondoren... hirugarren aldikoz; behin bakarrik; haud semen, behin baino gehiagotan;behin betiko, betiko, batbateanSemele, es, f. Semeles, Bakusen amaSemelaeus, Semeleius, Semeleus, Semeles-Semen, inis, n. hazi, landare gazte, aldaka, zotz; etorki, jatorri, sorburu, aria, odol; ortus regio semine, errege odoleko;ekaiak; zergati, zio, iturri; semen malorum, gazkien, gaitzen iturriaSementis, is, f. ereintza, ereinketa, haziaro, hazialdi; uzta heldugabeSementivus, a, um, ereintza-Semermis, e, erdiarmatuaSemestris, e, hamabosteko, hilabeterdiko; seihilabeteroko, urterdirokoSemestrium, ii, n. hilabeterdi, hamabostSemesus, a, um, erdijana, erdijankatua; semesa membra, gorpuzki moztuakSemet, suimet akus. eta abl.Semhomo inis, m. erdi gizon erdi abereSemi, (loturetan), erdi; erditaraSemiadapertus, a, um, erdidekia, erdizabalSemiambustus, a, um, erdierreaSemianimis, e, eta Semianimus, a, um, erdihila, arnasagabeSemiapertus, a, um, erdirekia, erdizabalSemi barbarus, a, um, erdibasa353

Semibos, bovis, m. erdidi; semibos vir, erdidi, gizidiSemicaper, pri, m. erdiaker, gizakerSemicirculus, a, um, erdibiribil, biribilerdiSemicoctus, a, um, erdiegosia, erdierreaSemicremus, a, um, erdi kizkailiaSemicrudus, a, um, erdigordin, erkordinSemicubitalis, e, beserdi luzeSemidea, ae, f. erdijainkosaSemideus, i, m. erdijainkoSemidoctus, a, um, erdijakitunSemiermis, e eta Semiermus, a, um, erdiarmatuaSemiesus, a, um, erdijana, erdijankatua; semiesa membra, gorpuzki moztuakSemifactus, a, um, erdieginaSemifer, fera, ferum, gizabere; erdi basa; iz. m. Gizazezen; bidutzi, mamuSemiformis, e, erdieratuSemigermanus, a, um, erdigermanoSemigravis, e, erdimozkor, berotuaSemigro, as, are, intr. bereiziSemihians, antis, erdirekia, izkintuaSemihomo, inis, m. gizabere; basaskaSemihora, ae, f. orduerdiSemiinanis, e, erdihutsSemilacer, era, erum, erdiurratuaSemiliber, era, erum, erdiaskeSemilibra, ae, f. liberaerdiSemilixa, ae, m. lotsagabeSeminalis, e, hazi-, hazikoSeminarium, ii, n. mintegi; seminarium senatus, senatuko mintegi; jatorri, iturburu, zio, zergatiSeminarius, a, um, ereinteko gaiSeminator, oris, m. ereile; egile, aita; jatorri, iturburu, zergatiSeminex, icis, erdihila, azken hatsean dagonaSeminium, ii, n. hazi, bihiSemino, as, are, tr. erein; sortu, bizia eman; eman, ekarri, ekoiztuSeminudus, a, um, erdibiluzi, erdipikarraiSemiorbis, is, m. biribilerdi, bolerdiSemipedalis, e, eta Semipedaneus, a, um, oinekoerdi-Semiperfectus, a, um, erdiamaitua, ezosoSemipes, pedis, m. oinekoerdi (neurri)Semiplenus, a, um, erdibete, ezosoSemireductus, a, um, atzera erdimakurtaSemirefectus, a, um, erdieraikia, erdiberrituaSemirutus, a, um, erdisuntsitua, erdihondatuaSemis, deklinaezin. aserdi (diru); osoerdiSemisenex, senis, m. zahartxoSemisepultus, a, um, erdiehortziSemisomnis, e, eta Semisomnus, a, um, erdilo, lomokorSemisopitus, a, um, erdilokartua, loskaSemissis, is, m. aserdi (diru); osoerdi; pl. iz. eta adj. % 6 hobariSemisupinus, a, um, bizkarrez erdietzanikSemita, ae, f. bideska, xendra, bidezidorSemitalis, e, bidegurutzeko zain (jainkoa)Semitectus, a, um, erdiestalia, erdibiluziaSemitritus, a, um, erdipuskatua, erditxikituaSemiustulandus, a, um, erdierregarri, erdierretzekoSemiustulo, as, are, tr. erdierreSemiustus, a, um, erdierreaSemivir, viri, m. gizabere; iren, lizunSemivivus, a, um, erdihila, azken hatsean dagonaSemodialis, e, gaitzeruerdi-, gaitzeruerdikoSemodius, ii, m. gaitzeruerdi, lakarierdiSemotus, a, um, semoveo pi.Semoveo, es, ere, movi, motum, tr. urrundu, baztertu, saihestu, atzerrituSemper, adb. beti, betidanik, betiko, behin betiko, taigabe, etengabeSemperflorens, entis, hilezinSemperfrondens, entis, beti berde (zuhaitz)Sempiternum, adb. beti354

Sempiternus, a, um, betiko, galduezin, suntsiezinSemuncia, ae, f. ontzaerdi; kopuru txiki, balio gutxiSemuncialis, e, eta Semunciarius, a, um, ontzaerdi-, ontzaerdiko; % ½ hobariSemustus, ik. semiustusSenaculum, i, n. senatugelaSenapi, n. deklinaezin, senapis, is, f. zerbaSenarioli, orum, mpl. seiko bertsuSenarius, a, um, sei-, seiko; senarius versus, seiko bertsuSenator, oris, m. senadoreSenatorius, a, um, senadore-Senatus, us, m. senatu; senatum vocare, senatua bildu; legatis senatus datus est, senatuak ordezkariak entzun zituen;senatum dimittere, senatubatzarra geldiarazi; senatugela; senadoreen antzokiko tokiakSenatusconsultum, i, n. senatuerabaki, senatulegeSenecio, onis, m. zornabelarSenecta, ae, f. zahartzaro, zahartasun1. Senectus, a, um, zahar, zahartua2. Senectus, utis, f. zahartasun, atsotasun (emakumea), aguretasun (gizona); zahartzaro, antzinatasun; zorroztasun,ahulezia, adoregabeSeneo, es, ere, ui, intr. zahartu; galdu, zurmindu, lardaskatuSenesco, is, ere, senui, intr. zahartu, aguretu; agortu (lurra); mehatu, ahuldu; apaldu (hilargia); zaharkituSenex, senis, adj. zahar, adintsu; iz.m. zahar, agure (65 urte gora)Seni, ae, a, seinaka; senis horis, sei ordu guztiz, sei ordutarik; seina, seira; seiSeniculus, i, m. zahartxoSenideni, ae, a, hamaseina; hamaseiSenilis, e, agure-, zahar-, atso-Seniliter, adb. zahar gisaSenio, onis, m. seia dadoetanSenior, oris, senex konp.; zaharrago ; zaharragoa; zahartxo, jada zahar; iz. m. agure; mpl. zaharrak, senadoreak; ordaingogudariSenis, senex gen. s.Senium, ii, n. adina, zahartasun; indargabetasun, ahuldura; suntsipen, hondapen, beheraldi; gelditasun; atsekabe, nahigabe,kezkaSenones, um, mpl. senonarrak, Galiako biztanleakSensa, orum, npl. gogoetak, gogapenak, sentipenakSensi, sentio perf.Sensilis, e, aztagarri, ukigarriSensim, adb. astiro, geldiro, emeki emeki; eztiki; neurriz, halahola, gutxiSensus, us, m. oharmen, sentimen, sentiberatasun; sentipen; bost zentzumenak; zentzualderki, zentzuzati: esse sine sensu,edo carere sensu, sor izan, sentimengabe izan; sensus oculorum edo videndi, ikusmena; bihotzikara, irrika, iritzi; gogoeta,gogapen, ulerpen, iritzi, ezaguera; elephanti, non sine sensu captivitatis ..., elefantak, beren katigutasuna usnatuz...; sensuscommunis, sen, zentzutasun; adiera, esanahi; verba duo sensus significantia, esanahi biko hitzak; esaldiSententia, ae, f. aburu, iritzi, uste; descendere de sententia, iritziz aldatu; mea quidem sententia, ene ustez; helburu,egitasmo, nahi, agiantza, opa; ex sententia, nahibezala; ex tua sententia, hire nahitara; ikusmolde; bozketa, hautu; erabaki; inmeam sententiam, ene ikusmoldearen arabera; sententias exquirere, rogare, botzak eskatu; sententiam ferre edo dicere, bereikusmoldea eman; sententiam pronunciare, erabaki; adiera, esanahi; gogoeta, gogapen, esaera, esaldiSententiola, ae, f. zirto, tzizta, pikoSententiose, adb. hots handiz, esaerazSententiosus, a, um, hots handiko, ahots beteko; esaerakoSentes, ium, mpl. lahar, sasi, elorriSentisetum, i, n. sasiarte, sasitza, lahardi,Sentina, ae, f. untziondar, sastegi; hondakin, utzikinSentio, is, ire, sensi, sensum, tr. intr. sentitu, nabaritu, somatu; sentire suavitatem cibi, jatekoa gozatu; jasan, pairatu;ezagutu, ulertu, jakin; ohartu, sumatu; senserunt de proditione eorum ex... –gatik ezagutu zuten haien azpijokoa; gogoetatu,gogoratu, uste izan, iritzi izan; optime sentire de aliquo, norbait ondo ikusiSentisco, is, ere, intr. ohartzen hasiSentus, a, um, itsusiSenui, senesco eta seneo perf.Seorsum, Seorsus, adb. bereiz, banaka, bakarka, bakoizka, berderazkaSeparabilis, e, bereizgarri, banagarriSeparate, Separatim, adb. bereiz, bereziki; nonahi eta betiSeparatio, onis, f. bereizkuntza, bereizketaSeparo, as, are, tr. bereizi, baztertu, saihestu; banandu, bakanduSepelio, is, ire, ivi edo ii, pultum, tr. ehortzi1. Sepes, edis, sei oineko gora2. Sepes, is, f. hesi; langa, lata, kihillaSepia, ae, f. potz, potxa, xibia (arrain)355

Sepimentum, i, n. itxitura, lata, harresiSepio, is, sepi, septum, tr. hesitu, hesiz inguratu; setiatuSepis, sepes edo seps gen. sepio ind. oraialdiaSepono, is, ere, posui, positum, tr. bazterrean ezarri, baztertu, bereizi, saihestu, bakandu; uxatu, herbestetu, atzerritu;gorde, begiratu; ikusi, nabarmenduSepositus, a, um, sepono pi.1. Seps, sepis, m. f. seps, suge zitaltsu; ehunzango2. Seps, is, f. hesi, langa, lata, kihillaSepsi, sepio perf.Septem, deklinaezin. zazpi; septem edo septem Sapientes, (Greziako) zazpi ZuhurrakSeptember, bris, m. iraila, buruila, erromatar urtearen zazpigarren hilabetea; adj. iraila-, irailakoSeptemdecim, deklinaezin, hamazazpiSeptemfluus, a, um, zazpi besodun (ibai)Septemgeminus, a, um, zazpi aldiz edukitzen duena; zazpikoSeptempedalis, e, zazpi oinez goraSeptemplex, plicis, zazpi larruz estalia; zazpi aho duena (ibai)Septemtrio...ik. septent...Septemvir, viri, m. ik. septemviriSeptemviralis, e, septenbiri-, septenbiriago-; iz. pl. septenbiri ohiakSeptemviratus, us, m. septenbirigoaSeptemviri, orum edo um, mpl. septenbiriak, jainkoer eskentutako otoruntzen antolatzaile zazpi apaizak; lurrenzatikatzeko izendatu zazpi magistratu1. Septenarius, a, um, zazpiko2. Septenarius, ii, m. zazpiko bertsuSepteni, ae, a, zazpina; zazpika, zazpinanSeptentrio, onis, eta Sepentriones, um, mpl. zazpi izarrak (izartalde txikia); zazpi ohoinak, orga handi (izartaldehandia); ipar, iparralde; ipar haizeSeptentrionalis, e, ipar-, iparreko; iz. mpl. iparraldeSeptentriones, ik. septentrioSeptiens, Septies, adb. zazpi aldiz, zazpi biderSeptifluus, a, um, zazpi adardun (ibai)Septimani, orum, mpl. legioi zazpigarreneko gudulariakSeptimum, adb. zazpigarren aldikozSeptimus, a, um, zazpigarrenSeptimusdecimus, septima decima, septimum decimum, hamazazpigarrenSeptingeni, ae, a, zazpiehunka, zazpiehuna; zazpiehunSeptingentesimus, a, um, ehuneko zazpiSeptingenti, ae, a, zazpiehunSeptingentiens, Septingenties, adb. zazpiehun aldiz, zazpiehun biderSeptiremis, is, f. zazpi arraun mailako untziSeptuageni, ae, a, hiru hogeita hamarka; hiru hogeita hamarna; hiru hogeita hamarSeptuagesimus, a, um, hiru hogeita hamargarrenSeptuagiens, Septuagies, adb. hiru hogeita hamar aldiz, hiru hogeita hamargarrenSeptuaginta, deklinaezin. hiru hogeita hamarSeptum, i, n. itxidura; lata; artegi, esparru, barrutiSeptunx, uncis, m. zazpi ontzaSeptus, a, um, sepio = saepio piSepulcralis, e, hilobi-, hilobiko, hilerrikoSepulcretum, i, n. hilerriSepulcrum, i, n. hobi, hilobiSepultura, ae, f. ehorzketak; hobi, hilobiSepultus, a, um, sepelio pi.Sequana, ae, m. Sekuana, ibaiSequani, orum, mpl. sekuanarrakSequax, acis, etengabe jarraitzaile, -i lotua; bere bidean doana, beti hedakor; manakor, otzan, etorkor; likatsu, lingirdatsu,zail; malgu1. Sequens, entis, sequor po.; adj. etorkor, manukor; ondoko, ondorengo, geroko2. Sequens, entis, n. izenlagunSequentes, ium, mpl. oraingoak1. Sequester, tra, trum, eta sequester, tris, tre, ararteko-, artekari-, bitartekari-; biltegi-, biltegiko; bahikuntza-2. Sequester, tri edo tris, m. ararteko, artekari, bitartekari; bahitzaile, zainpean duenaSequestra, ae, f. ararteko, arartekari, bitartekari (emakumea)Sequestre, is, eta sequestrum, i, n. bahikuntza, bahikundeSequior, Sequius, txikiago, gutxiago, okerrago, sordeis; ik. seciusSequor, eris, i, secutus edo sequutus sum, dep. tr. jarraiki, jarraitu, ondotik ibili; lagundu; zirikatu; behartu, bultzatu,estutu; jazarri; sequi proconsulem in provinciam, bere eskualdean kontsulordea lagundu; sequi hostes, etsaia bultzatu; izan,356

ari, jardun; sequi castra, armadan ari; jo, heldu, bilatu, aztertu; sequi Athenas, Atenaserantz jo; sequi gratiam alicujus,norbait irabazi; antzeratu, -en esku jarri, menderatu, menpeko izan; hitzeko izan; erabaki; sequi Platonem, Platonen aldekoizan; hanc culpam nova culpa secuta est, huts horren ondotik beste bat heldu zen; sequitur, inperts. –tik heldu da; sequitur utnarrem, esan behar dut; sequitur ut haec testimonia falsa sint, horretatik da lekukotasun horik gezurrezkoak daudela; esan,ihardetsi, erantzun, irakurri; Aenas sic sequitur, Aenasek holaxe erantzun zuen; perge hanc legem sequi, lege hori aurrerairakurri; victorem haec pocula sequentur, edontzi hau garaitzailearena date (izango da)Sequutus, a, um, sequor pi.; jarraile, -i lotua; ondoko, ondorengo, geroko1. Sera, adb. berant2. Sera, ae, f. (ate)haga; sarraila, zerrapo, giltzerrapoSerenitas, atis, f. barealdi, zohardi, zohardura; baretasun, lasaitasunSereno, as, are, tr. argitu, zohartu; baketu, ematu, eztituSerenum, i, n. barealdi, zohardiSerenus, a, um, argi, garbi, zohar, zohardi; bare, eme; alde, on; ozen, ezti (ahotsa)Seres, um, mpl. serarrak (xinatarrak, indiarrak)Seria, ae, f. pegar, txarroSerica, orum, npl. (seda-, sedazko) jantziSericatus, a, um, sedaz jantzia1. Sericus, a, um, seda-, sedazko2. Sericus, a, um, serarren, ik. seresSeries, ei, f. lerro, herrenkada, zerrenda; sail, talde, andana; lotune, lotura (idazkera)Serio, adb. benetan, zinez1. Serius, adb. sero konp.2. Serius, a, um, benetako, zinezko; burudun, zentzudun; garrantzidun, garrantzizko, funtsezko; iz. n.pl. gauzagarrantzizkoakSermo, onis, m. hizketa, hitzaldi, elkarrizketa, solas; elapide; sermonem cum aliquo habere, conferre, norbaitekinmintzatu; mintzaldi, jardunaldi; mintzaera nabasi, hizkera ohiko; hitz lau; gutun; omen, zuzmur, kalaka, jorraldi; idazkera,hizkeraSermocinor, aris, ari, dep. intr. mintzatu, elestatu, solastatu, hitz egin, berrikatuSermunculus, i, m. kalaka, traputzeria, tzaputeria; susmo txar1. Sero, adb. berant, gauaz; serius ocius, goiz edo berant; sero est, berantegi dago; serius, serissime2. Sero, is, ere, sertum, tr. josi, lotu, kateatu, elkartu, nahasi; serere sermones inter se, elkarrizketatu3. Sero, is, ere, sevi, satum, tr. erein, landatu; sortu, bizia eman; barreiatu, zabaldu, hedatu (ahotsa); egin, eraiki, sorrarazi;serere aliquid sermonibus, berria hedatuSerotinus, a, um, gau-, gauko; berankor, berantiar, luzakor1. Serpens, entis, serpo po.2. Serpens, entis, f. m. sugeSerpentifer, era, erum, sugedun, sugez beteaSerpentigena, ae, m. sugeak sortuaSerpillum, i, n. sarpol, sarpot, barantolaSerpo, is, ere, serpsi, intr. narrastu, herresta ibili; igo, igan (landarea); bihurka ibili, inguruminguru ibili (ura, sua); sartu,zabaldu, hedatu (berria); gaizkitu; apal, arrunt (idazkera)Serpullum, Serpyllum, i, n. sarpol, sarpot, barantolaSerra, ae, f. zerra, sega; karraspio, amundieta (arrain)Serratus, a, um, hozkedun, hozkatua, horzdunSerrula, ae, f. zerratxo, zerraskaSerta, ae, f. txirrikorda, nahar, (lore, hosto) uztaiSerta, orum, npl. txirrikorda, nahar, (hosto, lore) uztaiSertus, a, um, sero 2. pi.; josia, lotua, nahasia; sertae loricae, burdinmailazko gona, zaia1. Serum, i, n. gazur; gerle2. Serum, i, n. berant; in serum noctis producere, gauaz berant luzatu; in serum, gauarainoSerus, a, um, aurreratua, aitzinatua (gaua, eguna); gauko; berantiar; zahar okitua, zaharkitua; geroko; seri anni, atsotasunaguretasun, zahartasun; asti, geldi, berankor; alfer ,ezdeus, debalde; serum est, berantegi da ..., ordu da...Serva, ae, f. esklabosaServabilis, e, salbagarri; gordagarri ( igali)Servans, antis, servo po.; adj. –en menpeko dena, betetzaileServatio, onis, f. betetze, gordetzeServator, oris, m. salbatzaile, askatzaile; begiratzaile, zaintzaileServatrix, icis, f. emakume salbatzaile, askatzaile, begiratzaile, zaintzaileServilis, e, esklabo-, menpeko-; servilis tumultus, esklaboldar; apal, itsusiServiliter, adb. esklabo gisa, esklabo antzeraServio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. esklabo izan, menpeko izan; morroi izan ; menperatu, uko egin, utzi; servire sibi, bereazaindu; servire tempori, aldikoa aldian egin; on, gai izanServitium, ii, n. esklabogoa, menpekotasun; servitio objicere, esklabo egin; hezkunde, hezkuntza (abereak); pl. esklaboak,menpekoak, etxekoakServitudo, inis, f. esklabotasun, morroitasunServitus, utis, f. esklabotasun, menpekotasun, morroitasun; hezkunde; eginbehar, betebehar; esklaboak357

Servo, as, are, tr. intr. salbatu, askatu, gerizatu, zaindu; gorde, iraunarazi, axolatu, antolatu; servare officio, eginbideakbete; servare legem, legea bete; goaitatu, jaramon egin, zelatatu; begiratu (izarrak); servare hostium itinera, etsaien ibilaldiazelatatu; servare ut, gogoeman, oharteman; servare ne, ez onar, eragotzi; egon, biziServula, ae, f. esklabo xumeServulicula, ae, f. emakume esklabo xumezaleServulus, i, m. esklabo xume1. Servus, a, um, esklabo, menpeko; esklabo-; eginbehar-, eginbeharreko2. Servus, i, m. esklabo, morroiSesama, ae, f., Sesamum, n. sesamo, ailargiSesceni...ik. sexcenti...Sescuncia, ae, f. ontzaterdiSescunx, uncis, m. ontzaterdiSescuplex...ik. sesquiplex...Sese, ik. suiSesquialter, era, erum, baterdiz gehiagoSesquidigitus, i, m. behatzeterdiSesquihora, ae, f. orduterdiSesquilibra, ae, f. liberaterdiSesquimensis, is, m. hilabeterdiSesquimodius, ii, m. lakariterdiSesquioctavus, a, um, bederatzitarik zortzigarren, 9/8Sesquiopera, ae, f. egunterdi lanSesquiopus, eris, n. egunterdi lanSesquipedalis, e, ointerdiko; luzegiSesquipedaneus, a, um, ointerdikoSesquipes, edis, m. ointerdiSesquiplex, icis, baterdikoSesquiplus, a, um, baterdikoSesquitertius, a, um, batirurenSesquunx, uncis, m. ontzaterdiSessibulum, i, n. ohapekoSessilis, e, eserigarri; girtengabe; ez goraSessio, onis, f. eserialdi, jarraldi; aulki, jarleku; geldialdiSessito, as, are, intr. eseri, jarri; atseden hartuSessiuncula, ae, f. batzarretxoSessor, oris, m. ikusle, soegile; zaldun, zaldizko; biztanleSestertium, ii, n. sestertzio handia, zazpi mila sestertzio; septem sestertia, zazpi sestertzio handi, zazpi mila sestertzio,deciens sestertium, milioi bat sestertzio1. Sestertius, a, um, biterdiko2. Sestertius, ii, gen. mpl. sestertiorum edo sestertium, sestertzio; tres sestertii, hiru sestertzio; decem milia sestertium,hamar mila sestertzioSeta, ae, f. bilo, zurda; elorri; amuhari1. Setiger, gera, gerum, bilodun, sedadun2. Setiger, eri, m. basurdeSetius, ik. seciusSetosus, a, um, bilotsu, iletsuSeu, lokailu. ala, edo; seu... seu..., ala...ala..., edo... edo...Severe, adb. zorrozki, zinez; basaki, gogorki, garrazkiSeveritas, atis, f. zorroztasun, zentzutasun, zintzotasun; gogortasun, garraztasunSeverus, a, um, zorrotz, zuhur, neurridun; garratz, gogor, bihozgabe, basatiSevi, sero 3. perf.Sevoco, as, are, tr. bazter, bereiz deitu, hartu; okerrarazi, gaizkiratu; bereganatu, irabaziSevo...ik. sebo...Sex, deklinaezin. seiSexagenarius, a, um, hiruhogei urteko, urtedunSexageni, ae, a, hiruhogei bana, hiruhogeikaSexagesimus, a, um, hiruhogeigarren; iz. f. hiruhogeirenSexagiens, Sexagies, adb. hiruhogei aldiz, biderSexaginta, deklinaezin. hiruhogeiSexcenarius, a, um, seiehunekoSexceni, Sexcenteni, ae, a, seiehun bana, seiehunka; seiehun, hamaikaSexcentesimus, a, um, seiehungarrenSexcenti, ae, a, seiehun; zenbataezin, hamaikaSexcentiens, Sexcenties, adb. seiehun aldiz, bider; hamaika aldizSexcentoplagus, a, um, astindua, joa, zafratuaSexdecim, ik. deklinaezin. hamasei358

Sexennis, e, sei urtekoSexennium, ii, n. sei urte (arte, epe)Sexiens, Sexies, adb. sei aldiz, sei biderSextans, antis, m. oboseiren; seirenSextarius, ii, m. seiren; sextario (0 l. 54 neurri)Sextidecimani, orum, mpl. legioi hamaseigarreneko gudulariakSextilis, e, m. abuztu, agorrila (erromatar urteko seigarren hilabetea); abuztuko; sextiles calendas, abuztuko kalendakSextula, ae, f. hiruhogeita hamabiren; ontza seirenSextum, adb. seigarren aldikoz, seigarrenekozSextus, a, um, seigarrenSextus decimus, sexta decima, sextum decimum, hamaseigarrenSexus, us, m. setsu, armagiSi, lokailu. ba-, baldin ba-, -ezkero; si non, si minus, ez ba-, ez baldin ba-; si forte, ote ba-; si modo, ...ber; quod si, beraz–ba-; si non, si minus, bestela; si nihil aliud, besterik ezean; -nean; -bait, eta, -ez gero; nahiz eta, arren; bait-; accessit, siforte posset intrare, hurbildu zen, (ea sar zitekeen, bai ote sar zitekeen)Sibi, sui dat.Sibilo, as, are, tr. intr. txistu egin, txistukatuSibilum, i, n. txistu, ziztu1. Sibilus, a, um, txistuegile2. Sibilus, i, eta mpl. txistu, ziztuSibimet, suimet dat.Sibylla, ae, f. Sibila, azti (emakumea)Sibyllinus, a, um, azti-, izkutu, ilunSic, adb. honela, hola, honelaxe, holaxe, horrela, horrelaxe, hala, halaxe; sic ait, holaxe mintzatu zen; ; bai, hori da;quemadmodum edo ut...sic, ...bezala, hala...; sic...ut edo tanquam, adina, bezainbat, bezainbeste; sic...ut diligentissimepotui, egin dezakedan hobekienik; hain...non; sic eum diligebat, hain maite zuen non...; hor nonbait; horrengatikSica, ae, f. sastakaiSicambri, orum, mpl. sikanbriarrak, Germaniako biztanleakSicani, orum, mpl. sikaniarrak, siziliarrakSicania, ae, f. Sikania, SiziliaSicanus, Sicanius, a, um, Sikaniako, SiziliakoSicarius, ii, m. gizeraile, gizon hiltzaile; sikario (gladiadore)Siccatio, onis, f. ihardura, agordura, idordura, lehorduraSiccatus, a, um, sicco pi. idortua, lehortua, agortua; egarri1. Sicce, adb. idorrean, lehorrean; laburki2. Sicce? = siccine?Siccesco, is, ere, intr. idortu, lehortu, agortu, txukatuSiccine?, adb. honela beraz?Siccitas, atis, f. idordura, idortasun, lehortasun; idorte, lehorteSicco, as, are, tr. idortu, idorrarazi, lehortu, txukatu; agortu, agorrarazi, hustuSiccum, i, n. lur idorra, lur lehorra, lur utsala; leihor, lehor, luidor; in sicco, idorrean, txukuan, itsas bazterreanSiccus, a, um, lehor, idor, txuku; siccis oculis, negargabe; agor, huts; egarri; neurridun; mehats, ihar; sendo, adoretsu,indartsu; zorrotz, garratzSicelis, idis, SiziliakoSicelisso, as, are, itr. siziliarren antzera mintzatuSicilia, ae, f. SiziliaSicilicula, ae, f. sastakaitxoSiciliensis, e, Siziliako, siziliarSicin, sicine, adb. honela beraz?Sicubi, = si alicubi, lokailu. nonbait ba-, noizpait ba-Sicula, ae, f. igitai, aihotz, sastakaitxoSiculi, orum, mpl. sikaniarrak, siziliarrakSiculus, a, um, Siziliako, siziliarSicunde, = si alicunde, edonondik ba-Sicut, Sicuti, lokailu. bezala, legez; sicut...sic, sicut...ita,...bezala...(hala, halaber); nolabait, adibidezSidereus, a, um, izar-, izarreko, izarretako, izartsu, distira; zeruko, jainko-, jainkozko; goren, bikainSideris, sidus gen. s.Siderites, ae, m. iman; diamanteSideritis, is, f. iman; diamante; atauski (landare)Sideror, aris, ari, dep.intr. izarrek joaSido, is, ere, sedi edo sidi, intr. eseri, jarri, apaldu, erori, kordokatu, suntsitu; lurperatu; sartu; gelditu, geratu; egon, biziSidon, onis, f. Sidon, hiriaSidonicus, a, um, SidonekoSidonis, idis, f. Sidoneko, sidonarsaSidonius, a, um, Sidoneko, sidonar; iz. mpl. sidonarrak359

Sidus, eris, n. izar, izarbeltz, izartalde, zerua; sidera vaga edo errantia, izarbelak; sidera vertice ferire, zorion betean izan(bekokiaz izarrak ukitu); ad sidera aliquem ferre, norbait goratu, goretsi; aro; eskualde; herri; sidus patrium, aberria;zoriaren izar; sidere ictus, izar gaixtoan jaioaSigeus, Sigeius, a, um, Sigeako, sigear, TroiakoSigillaria, orum, npl. sigilariak, Saturnalen ondoko jaia; jai horien karietara emaitza bezala eskentzen ziren itxuratxoak;Erromako auzoaSigillatim, adb. banaka, bakarka, bederazka, bereiz, xeheanSigillatus, a, um, itxuratxoz apaindua, zizelatua, bordatua, orraztatuaSigillum, i, n. itxuratxo, iduritxo; zigilu; bordalan, orrazlanSignator, oris, m. lekuko, jakile; falsi signatores, gezurrezko egile1. Signifer, fera, ferum, izartsu; itxuradun, itxurazko2. Signifer, feri, m. Zodiako; entseinari, banderazain; buru, aitzindariSignificans, antis, significo po.; adj. argi, adierazkor, adierazgarriSignificanter, adb. argiki, argi eta garbi, zehazki; biziki, adorezSignificantia, ae, f. adiera, esanahiaSignificatio, onis, f. aieru, keinu, seinale, zantzu; facere significationem, keinu egin; adierazgarri, susmo, iragarpen;baieztapen, onespen; adiera; hitz erdikako aipamenSignifico, as, are, tr. intr. keinu egin; eskatu; iragarri; significare deditionem, amor emateko keinu egin; erakutsi,ezagutarazi, lekuko izan; agertu; eorum timor concursu significabatur, haien harramantzak haien beldurra salatzen zuen;asmatu, igarri, azaldu; esanahi, adierazi, aipatuSigno, as, are, tr. ozkea egin, ozkatu; (herexa, aztarna, zantzua) egin; grabatu, zizelatu; signare aes, kobrea grabatu;signare argentum, zilarra ozkatu; izenpetu, zigilatu, hertsi, itxi; baietsi; ezagutarazi, agertu, azaldu, igarriSignum, i, n. keinu, aztarna, ikur, ozke, herexa, zantzu, iragarpen; idazpuru; itxura; ikurrin, bandera; gudutalde; signasubsequi, ikurrinei jarraiki, guduari jarraiki; a signis discedere, ikurrinak utzi, ihes egin; signa cum hoste conferre; etsaiarijazarri; signa movere, abiatu; seinale, guduseinale; signum dare edo canere, gudua hasi; iduri, itxura; zigilu; izar, izartaldeSilarus, i, m. Silaro, Lukaniako ibaiSilens, entis, sileo po. isil, azanzgabeSilentium, ii, n. isiltasun; silentium facere, isildu, isilararazi; baretasun, atseden, aisia, nagikeriaSilenus, i, m. Sileno, Bakusen hazleSileo, es, ere, ui, intr. isil egon, isildu; bare izan, lasaitu, atseden hartu; ezaipatu, ezkutatu, gordeSiler, eris, n. zumeSilesco, is, ere, intr. isil bilakatuSilex, icis, f. m. suharri, mugerrarri; harkaitz, botxuSiliceus, a, um, suharri-, suharrizkoSilicula, ae, f. lekatxoSiligineus, a, um, garizko, irin xehezkoSiligo, inis, f. gari mota oneko, irin xeheSiliqua, ae, f. leka; lekadun idorSillus, i, m. silo, olerki (eztenkari, jorratzaile)Silo, onis, m. sudurmotzSilui, sileo perf.Silurus, i, m. gatuarrainSilus, a, um, sudurmotzSilva, ae, f. baso, oihan; zuhaizti; landaredi; oparotasun, nasaitasunSilvanus, i, m. Silbano, basoetako jainko; pl. SilbanotarrakSilvaticus, a, um, basoko; basa, basatiSilvesco, is, ere, intr. adartsu izanSilvester, tris, tre, basa-, basako, larre-; basatsu, oihantsu; basako, oihanekoSilvestris, e, basa-, basako, larre-; basatsu, oihantsu; basako, oihanekoSilvicola, ae, basotar, oihandarSilviger, gera, gerum, basatsu, oihantsuSilvosus, a, um, basatsu, oihantsuSilvula, ae, f. basatxo, oihantxoSimia, ae, f. tximu eme; ihakintzaile, antzegileSimila, ae, f. irin xeheSimile, is, n. antz, antzekotasun, berdintasunSimilis, e, antzeko, berdin, baldeko, iduriko; veri similis, kanorezko, sinesgarri; similis ac edo atque, -n antzeko, bezalako,iduriSimiliter, adb. bezala, legez, halahala, berdintsu, -n antzera; simillime atque, berdin berdina; similiter ac si edo ut si,bezala ba-; soinu bereanSimilitudo, inis, f. antzekotasun, berdintasun, lotura, zerikusia; similitudinem ferre edo reddere, antzeko, iduri izan;aldaki, biridazki; irudiantza; itxura; berdintasun, eraberakotasunSimiolus, i, m. tximutxoSimius, ii, m. tximu, zimino; ihakintzaile, antzegileSimois, entis edo entos, m. Simois, Troadako ibaiSimplex, icis, bakar, bakun; huts, txoil; apaingabe, lau; tolesgabe, xalo, zintzo; ergel, zozo360

Simplicitas, atis, f. bakuntasun, bakartasun, batasun; arruntasun, lainotasun, tolesgabetasun; ergeltasun, zozotasun;zintzotasun, xalotasun, egiatasunSimpliciter, adb. bakunki, soilki, bereiz; apaingabe, arrunki, den bezala, zintzoki; ergelki, zozokiSimplum, i, n. banako, batasun , bakoiztasunSimplus, a, um, bat, bakar, bakoitzSimpulum, i, n. jainkoei buruz eginitako eskaintzen edontziSimpuvium, ii, n. jainkoei buruz eginitako eskaintzen edontziSimul, adb. betan, elkarrekin; lokailu. simul ac, atque, ut, bezain sarri, bezain laster, etaSimulacrum, i, n. itxura, margozki; biridazki, isladura; mamu, arima herratu; gezur, maltzurkeria, zurikeriaSimulamen, inis, n. itxuraSimulate, adb. gezurrez, maltzurki, alegiaz, itxura hutsezSimulatio, onis, f. jarraibide, amarru, gezur, alegia, itxurapen, zurikeria; per simulationem amicitiae, adiskidetasunarenitxuranSimulator, oris, m. itxuraegile, alegiaegile; maltzur, elezuriSimulatrix, icis, f. emakume itxuraegile, alegiaegile; maltzur, elezuriSimulo, as, are, tr. itxuratu, berregin; antzeratu; ihakindatu; alegia egin, itxura egin, itxura hartu; simulare aegrum, alegiaeria eginSimultas, atis, f. aiherkunde, gorroto, herra, etsaigoaSimulus, a, um, sudurmoskaSimus, a, um, sudurmotzSin, lokailu. bestalde ba-, baina ba-, sin autem, bestalde ba-, baina ba- ; bestela, bestenaz, baizik; sin aliter, sin minus,bestela, bestenaz, baizikSinapi, n. deklinaezin eta Sinapis, is, f. mustarda, zerbaSincere, adb. zintzoki, zinez, zinki, benetanSinceritas, atis, f. garbitasun; zintasun, zintzotasun, egiatasun, lainotasunSincerus, a, um, garbi, xahu, orbangabe, notagabe, nokugabe; huts, nahasgabe, soil; sincera axungia, urin garbia; oso,sendo, sincerum judicium, (zentzu, adimen) sendoa; garbi (idazkera); zintzo, egiati, zuzenSinciput, pitis, n. buruerdi; buru, burmuinSindon, onis, f. oihal, lioihal1. Sine, aurretitz (abl.). gabe, ezik, ezean2. Sine, sino agintaldiaSingillatim, adb. banaka, bakarka, bederazka; bereiz, xeheanSingularis, e, bakar, bakan, bakoitz; soil; berdingabeko, paregabeko, ohargarri, bikain, goren; singulare omniumsaeculorum exemplum, mendeen luzean adibide bakarra; berezi, berezko, norberarenSingulariter, adb. banaka, bakarka; batez ere, batikbatSingulatim, adb. banaka, bakarka, bederazka; bereiz, xeheanSinguli, ae, a, banaka, bana, bakoitz, norbera; duodena jugera in singulos homines, hamabi itegun bana; in dies singulos,eguneroSingultatus, a, um, singulto pi. negar zotinek etenaSingultim, adb. hitz etenezSingultio, is, ire, intr. negar zotinka ari izan, negar hipaka ari izan; klokan ari izanSingulto, as, are, intr. negar zotinka ari izan, hatsalbotuSingultus, us, m. urxirrista etenak; negar zotin; korroka (hiltze irian); zotin; klokaSinister, tra, trum, ezker, ezkerreko; sinistra manus, esku ezkerra; sinistra pars, alde ezkerra; zorioneko (erromatarrekdiotenez); zorigaiztoko (greziarrek diotenez); etsai, gaizto, aurkako; oker, bihurri, zitalSinisterior, us, ezkerreko (bietatik)Sinisteritas, atis, f. baldarkeria, trakeskeriaSinistra, ae, f. (manus), esku ezkerra; sinistra, a sinistra, ezkerreanSinistre, adb. okerka, zeharka, saiheska, kaltekorkiSinistrorsum, Sinistrorsus, adb. ezkerreraSino, is, ere, sivi, situm, tr. utzi, baztertu; onartu, baimena emanSinum, i, n. kaiku, ontziSinuo, as, are, tr. makurtu; kupustu; hedatu (uztaia); sinuari, makur izanSinuosus, a, um, oker, makur, hedatua (uztaia)1. Sinus, i, m. kaiku, ontzi2. Sinus, us, m. okertasun, makurdura; inguruminguru; zulo, barrunbe; golko, itsasadar; mendate, garate; sare, bela(untzi); jantzi, zaia, gerriko, tolestura; jantzihegal; sinu ex toga facto, bere jantzihegalarekin toles bat egin eta; bular, golko,papo; colubram sinu fovere, sugea bularrean berotu; in sinu gaudere, irria (ezkutu, gorde); barru, erdiSiparium, ii, n. errezel; post siparium, atzean, ezkutuan; komediaSipho, onis, m. odi; subonbaSiphunculus, i, m. oditxoSiqua, lokailu. nonbait baldin ba-, nolabait baldin ba-; ik. siqui eta siquisSiquando, ihoiz baldin ba-; ik. quando1. Siqui, lokailu. nolabait baldin ba-2. Siqui, siquae eta siqua, siquod, adj. norbait baldin ba-Siquidem, lokailu. baldin ba-, ber; -bait, eta; (-az, -ez gero); arren, nahiz eta361

Siquis, siquae eta siqua, siquid, izenorde. norbait baldin ba-, zerbait baldin ba-Siquo, ik. quoSiren, enis, f. itsaslamia; arrainandre; sorgin1. Sirius, a, um, Sirius-, Siriusen, udabihotz-2. Sirius, ii, m. Sirius, udabihotz izar; udabihotzSirus, i, m. garizulo, gariobi1. Sis, sum subj. or. 2. perts.2. Sis, = si vis, nahi badukSirpea... ik. scirpea...Sisara, ae, f. brana, txilarSiser, eris, n. sisera (landare)Sisset ... = sivisset...Sisto, is, ere, stiti, statum, tr. ipini, ezarri, jarri ; sistere legiones, legioiak ezarri; ekarrarazi, auziratu; eraiki, zutitu;geldiarazi; sistere equos, zaldiak geldiarazi; sistere gradum, gelditu, geratu; azkartu, indartu, irmotu; intr. azaldu, auzianagertu, iraunSistrum, i, n. kalaka, karrakaSitella, ae, f. ontzi; bozkako kutxaSiticulosus, a, um, agortua, lehortua; egarri emaileSitienter, adb. egarrizSitio, is, ire, ivi edo ii, intr. egarritu, egarri izan; agortu, agor izan, utsaltu, utsal izan, lehortu, lehor izan; tr. gutiziatu,irrikatuSitis, is, f. egarri; idorte, idortasun, lehortasun; gutizia, tirria, irrikaSitula, ae, f. ontzi; bozkako kutxaSitulus, i, m. ontziSiturus, a, um, sino p. geroaldia1. Situs, a, um, sino pi.2. Situs, us, m. kokaera, leku, toki, gune; jarrera; antoladura, antolaketa; eskualde, herrialde; eraikuntza; geratasun,gelditasun; osasun gaixto, gaizkitze; zikinkeria; herdoil, lizunSive, lokailu. ala ba-, edo ba-; ala, edoSivi, sino perf.Smaragdus, i, f. m. esmeralda; margo orlegiSmilax, acis, f. lurruntz (landare); hagintze (zuhaitz); arte (zuhaitz)Smintheus, i, m. Esminteo, Apolonen izengoitia; ApolonSmyrna, ae, f. Esmirna, hiriSmyrnaeus, a, um, Esmirnako; esmirnatarSoboles, is, f. muskil, kimu, aldaka; sabelaldi, umeak; aria, ondokoak; ondorengo, seme, haurSobolesco, is, ere, intr. gero jaioSobrie, adb. neurriz, urrikiSobrietas, atis, f. janurri, janurritasun; neurriSobrina, ae, f. lehengusinaSobrinus, i, m. lehengusiSobrius, a, um, ezedana; neurridun; janurri, edanurri; neurritoki; bare, eme, sano, arretatsu, erne, adi, axolati, ximenSoccatus, a, um, zatadunSocculus, i, m. zatatxoSoccus, i, m. zata, abarka; komeria, irriantzerkiSocer, eri, m. aitaginarrebaSocia, ae, f. (emakume) kide, lagun; ik. sociusSociabilis, e, josgarri, bateragarri, bilgarri; lagunkoi; lagunkari, lagunarteko gizartekoSocialis, e, gizarte-, gizarteko; ituneko; elkarteko; ezkon-, eztai-Socialitas, atis, f. kidetasun, laguntasun; kideak, lagunak, inguruneSocialiter, adb. lagun antzera, adiskide antzeraSocietas, atis, f. alderdi, elkartasun, itun; societatem cum aliquo facere, norbaitekin itun egin; lagunarte; kidegoa,eskuhartze; antz, egite, iduriSocio, as, are, tr. elkartu, josi, bildu; ahaide izan, ezkondu; zatitu; guztiena izan; partzuer, partaide ezarri1. Socius, a, um, elkartua, batua, bildua; ezkondua, ezkon-; alderdikide; lagun, lankide; denen, guztien2. Socius, ii, m. kide, lagun, adiskideSocordia, ae, f. sortasun, axolgabekeria, ezaxolkeria; ergelkeria, zozokeriaSocordius, adb. konp. adoregabeagoki; axolgabeagokiSocors, ordis, adoregabe(ko), axolgabe(ko); ergel, zozoSocrates, is, m. Sokrates, greziar filosofoSocraticus, a, um, sokrates-Socrus, us, f. amaginarrebaSodalicium, ii, n. laguntasun, kidetasun; aldekeria, kidekeriaSodalicius, a, um, adiskide-, lagun-1. Sodalis, e, adiskide-; lagun-2. Sodalis, is, m. adiskide, lagun; kide; anaide, anaikide; aldekeri lagun362

Sodalitas, atis, f. elkartasun, adiskidetasun; lagunarte, lagun otoruntz; anaidi; aldekeriaSodalit...ik. sodalic...Sodes, = si audes, otoiSol, solis, m. eguzki, eki; sol oriens, guzki irtera, artaste; sol occidens edo praecipitans, eguzki sarrera; eguzki argi, distira;egun, eguraldi; zeru, klima; Eguzki (jainkoa)Solacium, ii, n. eztitasun, eztidura, arintasun , arinduraSolamen, inis, n. eztitasun, arintasunSolaris, e, eguzki-, eki-Solarium, ii, n. eguzkiordu, eguzkiorratz, urordu; aldamioSolarius, a, um, eguzki-Solatium, ii, n. eztitasun, eztidura, arintasun, arinduraSolator, oris, m. bihotzarintzaile, kontsolatzaile1. Solatus, a, um, solor pi. bihotzaringarri; solo pi. jendez gabetua, hustua; hondatua, erraustua2. Solatus, a, um, eguzkiak joaSoldum, i, n. diru peza; zenbatekoSoldurii, orum, mpl. aldeko, aldetarSoldus, a, um, oso, tinko; beteSolea, ae, f. espartin; ferra; dolare, prentsa; mihiarrainSolearius, ii, m. espartinegileSoleatus, a, um, espartintariSolemne, is, n. ohikuneak; jai, jaialdi, ospe; ehorzketak; ohitura; ezaugarriak, ikurrakSolenne, is, n. ik. solemneSolennis, e, urteroko; ospetsu; arrunt, ohiko; solenne est (inf.), ohi daSolennitas, atis, f. jaialdi, ospe, ohikuneSolenniter, adb. ospetsuki; ohi bezalaSoleo, es, ere, itus sum, intr. ohi izan, ohitu; inperts. ut solet fieri, ut solet, ohi bezala, ohi den bezalaSolers, Solerter, ...ik. sollersSoli, solum gen. s.; solus dat. s., nom. eta bok. pl.Solide, adb. sendo, sendoro, sendoki, gogorkiSolidipes, pedis, adj. eta n. oineko hatz bakardunSoliditas, atis, f. sendotasun, gogortasun, tinkotasun, zorroztasun; mukuruak, mokorrak; loditasun, trinkotasunSolido, as, are, tr. azkartu, indartu, finkatu, sendotu, gogortuSolidum, i, n. lur tinko; lehor; in solido, lehorrean, seguraski, segurean; osoa (zenbatekoa)Solidus, a, um, tinko, gogor, lodi, azkar, sendo; oso, bete; solidus annus, urte oso, urtebete; solido columna, habe azkar,iraunkor, higitezin, kordokaezinSoliferreum, i, n. burdin azkonSolistimum Solistumum (tripudium), i, n. oilasko sakratuek jan bihitikako iragarpen aldekoaSolitarius, a, um, bakan, bazter, urrun, bakar, soil; bakoitz, berdingabeSolitaurilia, ium, npl. suovetauriliak, ahardi, ardi edo zezen baten opariaSolitudo, inis, f. bakartasun, bakantasun; bakargune, basabazter, basarte, eremu, basabortu; facere solitudinem,solitudines, lurraldea eremu bilakaraziSolitum, i, n. ohi, ohitura; ex solito, ohi bezala; solito magis, ohi baino gehiagoSolitus, a, um, soleo pi. ohiko, ohituzkoSolium, ii, n. aulki, erregeaulki, jarleku; erregetasun; besaulki; bainu ontzi, hiloheSolivagus, a, um, bakarti; isilkoi, uzkurSollenne, Sollennis...ik. solenne...Sollers, tis, antzetsu, gai, trebe, asmotsu, argi, burutsu; urguri, bihozberaSollerter, adb. artez, trebeki, buruz, buru argizSollertia, ae, f. jeinutasun, suspertasun, antze, adimen, ulermen, ernetasun, usmo, sudurSollicitatio, onis, f. eske, galde, zirikaldi; kezka, urduritasunSollicite, adb. kezkaz, urduriki; arduraz, arretaz, axolazSollicito, as, are, tr. eragin; higitu; kordokatu, inarrosi; sollicitare remis freta, uhinak arraunka jo; nahasi, urduritu,kezkatu; morbus tuus me sollicitat, hire gaixotasunak kezkatzen nau; eskatu; gogatu, bereganatu, bildu; zirikatu, bultzatu;sollicitare aliquem ut...,norbait bultzatu (zerbaiten egitera)Sollicitudo, inis, f. urduritasun, kezka, grina, ezinegonSollicitus, a, um, inarrosia, kezkati; nahasia, urduri, erreus; sollicitum habere aliquem, norbait kezkarazi; nahasle,urduritzaile; gaitz, beldurgarri, galgarri; erne, iratzarri, barrandan dagoenaSoloecismus, i, m. erdalkeriaSolon, Solo, onis, m. Solon, Atenaseko legegizonaSolor, ari, ari, dep. tr. eztitu, arindu, baretu, ematu; solari lacrimas alicujus, norbaiten negarrak lehortu , xukatu; alaitu,poztu gozatuSolstitialis, e, udaburuko, udako, eguzki-, hegoaldikoSolstitium, ii, n. udaburu, neguburu; udako beroa1. Solum, adb. bakarrik, soilki; non solum... sed etiam, ...ez ezik... ere bai2. Solum, i, n. oinarri, egarzola, sustrai, zola; solum fluminis, ibaiaren zola; oinpe, oinetako zola; lur, toki, gune; aequaresolo urbem, hiria hondatu; lurralde, eskualde; solum vertere edo mutare, herrizbestetu363

Solummodo, adb. ik. solum 1.Solus, a, um, bakan, bakar, bakoitz, soil; bazter, huts, jendegabeSolute, adb. libroki, hersatugabe; arretagabe, nagikiSolutio, onis, f. urtze, aldaketa, barreiadura; azalpen; okerdura, askapen, erraztasun, erosotasun; solutio linguae,mintzoaren erraztasun; ordainketaSolutus, a, um; solvo pi.; aldatu, urtu; higikor (lurra); azaldua, argitua; askatua, libratua; oztopogabe; soluta ancora,aingura bildua; solutus scelere, krimoatik barkatua; neurrigabe, eragabeko; galdu, zikin, lizun; soluta licentia, likiskeria;barreiat (ele, idazkera), lau; oratio soluta, hitz lau; hautsia, bereizia, etena, urratua, puskatua; soluta obsidia, setioa jasoa;ahul, ordainduaSolvo, is, ere, solvi, solutum, tr. barreiatu, bereizi, urtu; solvere nives, elurra urtu; askatu, jaregin, lokabetu, uztarria kendu;aske utzi; solvere juga tauris, zezenak uztarritik kendu; solvere cupiditates, irrikak askatu; angera bildu; portua utzi, untzizabiatu; naves ex portu solverant, untziek kaia utzi zuten; moztu, urratu, ideki, zabaldu, hautsi (araua), geldiarazi, gerarazi;solvere epistulam, gutuna ideki; solvere obisidionem, setioa jaso; azaldu, argitu, adierazi; solvere carmen, igarkizuna argitu;ahuldu, zirikatu, urduritu; atseden hartu; omnes solverat alta quies, lozorroak guztiak hartu zituen; ordaindu, zorra bardindu,jasan; solvendo edo ad solvendum non esse, ordainezin; solvere justa alicui, norbaiti azken egitekoak bete; solvere poenascapite, hiltzera kondenatua izan; baztertu, urrundu, ohiltu, atzerritu, herrizbestetu; solvite corde metum, beldurra baztertuSolyma, orum, npl. eta Solymi, orum, mpl. JerusalemeSomniator, oris, m. amesgile, ameslariSomniculosus, a, um, logale, logose; loti; alfer, nagi, zabar, arretagabe, axolagabeSomnifer, era, erum, loarazleSomnificus, a, um, loarazleSomnio, as, are, intr. amets egin; somniare de aliquo, norbaitez amets egin; eldarniatu, zorabiatu; tr. buruan sartu, asmatu,irudikatuSomnium, ii, n. amets; ameskeriaSomnolentus, a, um, lokartua, erdiloSomnus, i, m. lo; somnum petere, lotzera joan; somno se dare, loak hartu, lokartu; somno excitare, lotik iratzarri; somnumnon videre, loak hartuezin; Loa edo Morfeo, jainkoa; gelditasun, lozorro; nagikeria, alferkeriaSonabilis, e, ozen, zoliSonans, antis, sono po.; adj. ozen, burrunbatsu, zaratatsu; handu (idazkera), doinutsuSonaturus, a, um, sono p. geroaldiaSonax, acis, ozen, zoli, zaratatsuSonchos, Sonchus, i, m. eznebelar, ipular, triagaSonipes, edis, m. zaldiSonitus, us, m. zarata, burrunba, harrabots; verborum sonitus inanis, hitz handu hutsakSono, as, are, ui, itum, intr. dei egin, hots egin, ozendu, durunda egin; oihu egin, abestu, mintzatu; ospatu, aipatu, esan;esanahi, adieraziSonor, oris, m. zarata, burrunba, oihuak, orro; txinka, zarta, zirtaSonore, adb. ozenkiSonorus, a, um, ozen, zoli, zaratatsuSons, sontis, m. f. hobendun, kriminalSonui, sono perf.Sonus, i, m. ots, soinu, zarata; oihu, mintzaira, hitz, ele; doinu, azentu, azkarduraSophisma, atis, n. sofisma, gezurrarrazoiSphista, Sophistes, ae, m. sofistaSophocles, is edo i , m. Sofokles, greziar antzezl ariSophocleus, a, um, Sofokles-Sophos, i, m. zuhur, filosofoSophus, i, m. zuhur, filosofoSopio, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. loarazi; sorgortu, zurrundu; hilarazi, ero; baretu, ematu, eztituSopitus, a, um, sopio pi.Sopor, oris, m. loarazle, loeragile; lozorro, lokuma; Loa berberaSoporatus, a, um, soporo pi.; lokartua; baretua, eztituaSoporifer, fera, ferum, loarazle, loeragile, lotarakoSoporo, as, are, tr. loaraziSoporus, a, um, loarazleSorbeo, es, ere, ui, sorptum, tr. urrupatu, zurrupatu; edan; irentsi, klukatu; ezkutu, gordeSorbilis, e, urrupagarri, zurrupagarriSorbitio, onis, f. edari, edateko; ahi, zihainSorbui, sorbeo perf.Sorbum, i, n. axpil (axpiltzearen igalia)Sorbus, i, f. axpiltzeSordeo, es, ere, ui, intr. zikin izan; zeken, zikoitz izan; gutxiesgarri izan; baliogabe izan1. Sordes, sordeo ind. or. 2. perts.2. Sordes, ium, fpl. zikintasun, zikinkeria; baldarkeria, zabarkeria, arretagabe; dolu, dolumen; jacere in sordibus, dulumenhanditan izan; zekenkeria, zikoizkeria; apaltasun, xumetasun; likiskeria, lizunkeria, lohikeriaSordesco, is, ere, ui, intr. zikindu364

Sordidatus, a, um, zikin, pildatsu; zirzil (dolumenean)Sordide, adb. zekenki, zikoizki; xumeki; gordin (idazkera)Sordidus, a, um, zikin, lohi, pildatsu, zirtzil; zeken, zikoitz; apal, xume; arrunt, beltz (ogi); sordidus panis, bianda;lotsagarri, likits, lizunSorex, icis, m. saguSoricinus, a, um, sagu-Sorites, ae, m. sorites (argibide, jardungai)Soror, oris, f. ahizpa (emakumearena); arreba (gizonarena)Sororcula, ae, f. ahizpatxo, arrebatxoSororicida, ae, m. ahizpa eraile, arreba eraileSororius, a, um, ahizpa-, arreba-Sors, sortis, f. zozketa; zori, adur, asturu; zozketa txartel; sortem edo sortes ducere, conjicere, zotz egin; sortes dejicere,conjicere, zotz txartelak kutxan ipini; iragarpen; izendaketa (magistratu); alor, sail, zati; halabehar, jinbehar; lerro, mota,mail; irabazitako dirutzaSorticula, ae, f. bozka txartel1. Sortilegus, a, um, iragarpen-, igarlari2. Sortilegus, i, m. aztiSortio, is, ire, tr. intr. zotz egin; zotzak atera; zatituSortior, iris, iri, itus sum, dep. zotz egin, zotzak atera; zatituSortitio, onis, f. zozketaSortito, adb. zozka, zotzean; halabeharrez, tamalez, zorigaiztoz, ezinbeste1. Sortitus, a, um, sortior pi.; zotzean izana, zotzean banatua; zozketan irabazia2. Sortitus, us, m. zozketa, zozkeraSospes, itis, ondo, sendo; askatzaileSospita, ae, f. askatzailea (Junon)Sospito, as, are, tr. askatu, babestu, gerizatuSoter, eris, m. Soter (Jupiter askatzaile)Spadix, icis, m. lira; adj. gorrail, gorraskaSpado, onis, m. iren; agorSpargo, is, ere, sparsi, sparsum, tr. erein; isuri, barreiatu; banandu, zatitu; hedatu, zabaldu (berriak); spargere nummospopulo, herriari dirua aurtiki; spargere radios, dirdiratu, distiratu; estali; ihinztatu, urtatuSparsim, adb. han horSparsio, onis, f. ihinztaldiSparsus, a, um, spargo pi.Sparta, ae, eta Sparte, es, f. Esparta, Grezian Peloponeseko hiriSpartanus, a, um, Esparta-, Espartako; iz.mpl. espartarrakSpartarius, a, um, espartzudun, sargadun; espartzuaga, sargadiSpartea, ae, f. oski zola espartzuzkoSparteus, a, um, espartzu-, espartzuzkoSpartiates, ae, m. espartarSpartiaticus, Sparticus, a, um, EspartakoSpartum, i, n. espartzu, sarga; sargasokaSparulus, i, m. arraingorri1. Sparus, i, m. arraingorri2. Sparus, i, m. azkon, ezpataSpasma, atis, n. eta Spasmus, i, m. hozmin, hertsaldiSpatha, ae, f. koilara, palote; ezpata zabal; palma ahotzSpatiatus, a, um, spatior pi.Spatior, aris, ari, dep. intr. ibili; hedatu, zabalduSpatiose, adb. urrutiSpatiosus, a, um, hedatua, zabal, handi; luze, gaitzeko, neurrigabe; luzazko, luzerakoSpatium, ii, n. hedadura, zabaldura, arte, tarte ; tantum spatii, arte nahikoa; ab tanto spatio, hain urrundik; luzetasunhanditasun; leku, toki, gune; ibilgune, ibilgia; spatia communia, herriko enparantzak; itzulinguru (izar); harrobi; lansail,bizipide; aldi, arte, epe luze, barru; hiemis spatio, neguan; asti, astiune, hutsarte; abagune, aukera; alicui spatium dare,norbaiti aukera utzi...; spatium sumere ad..., astia, tartea hartu...-koSpecialis, e, eta speciarius, a, um, berezi, banako, beregisakoSpecies, ei, f. ikusmen, begirada, behako; prima specie, lehen begiradan; itxura, egite, iduri; ikusgarri; species inusitata,ikusgarri ezohikoa; in speciem montis, mendiaren antzeko; edertasun; eredu, molde; aitzaki; antz; alegia; per speciem,specie, in speciem, sub specie, ad speciem, iduriz, alegia, aitzakian; agerraldi; mamu, inguma; mota berezi; beregisako;salgaiSpecillum, i, n. zunda, aztergailuSpecimen, inis, n. argibide, egiaztabide, zantzu; specimen dare, bere ahala erakutsi; jarraibide, eredu, lagin; itxura, ikur,sinboloSpeciose, adb. apainki, distirazSpeciosus, a, um, eder, apain; distiratsu, bikain; itxurazko, lilurazkoSpectabilis, e, ageri; bikain, distiratsu, gailen, dotore365

Spectaculum, i, n. ikuspegi, ikusgarri, ikusgai; esse spectaculo, ikusgai izan; jai, antzerki, zirku; pl. antzokiko aulkiakSpectamen, inis, n. argibide, egiaztabide; ikusgarri, ikuskizunSpectandus, a, um, specto aditz adj. ikusgarri, ohargarriSpectatio, onis, f. ikusketa; ikuspegi, ikuskizun; saio, saialdi; arretaSpectativus, a, um, buruzko, argibidekoSpectator, oris, m. ikusle, soegile, behatzaileSpectatrix, icis, f. (emakume) ikusle, soegile, behatzaileSpectatus, a, um, specto pi.; adj. ziur, onartua, egiaztatua; spectata integritas, zuzentasun osoa; ohargarri, apain, gaitzekoSpectio, onis, f. asturuen, igarpenen ikerketa edo ikertzeko zuzenaSpecto, as, are, tr. intr. soegin, behatu; ikusi; -buruz izan, itzulia; spectare ad edo in orientem, sortaldera buruz itzulia;aztertu, ikertu, gogoratu, iritzia eman; onartu, onetsi; begiztatu, -ra jo, gogoa izan, gogoan hartu; adierazi, esanahi; hoc eospectabat ut, horrek esanahi zuen...Spectrum, i, n. mamu, inguma, iratxo, arima herratu1. Specula, ae, f. behatoki; behaketa, zelata; in speculis esse, zelatan egon2. Specula, ae, f. itxaro ahulaSpeculabundus, a, um, behatzaile, zelatariSpecularia, ium eta orum, npl. beira, berinaSpecularis, e, ispilu-; gardenSpeculator, oris, m. behatzaile; zelatari; bidalekarle; dirujokolariSpeculatorius, a, um, zelatari-; speculatoria edo speculatoria navis, gurutzuntziSpeculatrix, icis, f. (emakume) behatzaile, zelatariSpeculatus, a, um, speculor pi.Speculor, aris, ari, dep. intr. behatu, arretaz sogin; zelatatu, zelatan egon, aztertuSpeculum, i, n. ispilu; itxura, iduriSpecus, us, m. n. haitzulo, harpe; urodi, burrunbe, meatokiSpelaeum, i, n. haitzulo, harpe, basaberezuloSpelunca, ae, f. haitzulo, harpe, basaberezuloSperabilis, e, itxarongarriSpero, as, are, tr. intr. itxaron; sperare bene edo recte, uste sendoa izan; sperare aliquid ab aliquo, norbaitenganik zerbaitiguriki; sperare bene de aliquo, norbaiten etorkizuna itxaron; uste izan, gura izan, nahi izan; beldur izan, etsituSpes, ei, f. itxaropen; esse in magna spe, uste sendoa izan; in spem vocare, itxaropide eman; ad spem (gen.), buruz, -gatik;contra spem, nahitaez; eximia spe juvenis, etorkizun bikaineko gaztea; beldur, suma, susmoSphaera, ae, f. borobil, esfera, lurbira; ortzibira, zerusabai; itzulinguru (izar)Sphaeristerium, ii, n. jaialaiSphaeromachia, ae, f. jaialaiko borrokaSphinx, ingis edo ingos, f. anderelehoi, gizonlehoiSphragis, idis, f. lehortailu, idortailuSpica, ae, f. buru (landare, gari, garagar...); lekaSpicatus, a, um, burutsu, burudun, zorrotzSpiceus, a, um, buru-, burukoSpiculum, i, n. zotz, ziri, ezten; gezi, azkonSpina, ae, f. arantza, elorri; ezten, hexur (arrain); bizkarrezur; neke, arrenkura, kezkaSpinetum, i, n. sasiarte, tartaSpineus, a, um, arantzadun, arantzatsuSpinosus, a, um, arantza-, elorri-; gaitz, neketsu, zailSpinus, i, eta us, f. arantzabeltz, elorribeltzSpira, ae, f. bihur, ingurubil; obo, biribil; adar; zur (zain, beta); txirrikorda (bilo)Spirabilis, e, arnasgarri, hatsargarri; pizgarri, bizkortzaile; arnasegiteko, arnaserakoSpiraculum, i, n. haizezulo, argibide, leioska, sabaileihoSpiramen, inis, n. haizezulo, argibide, leioska, sabaileihoSpiramentum, i, n. haizezulo, argibide, leioska, sabaileiho; zulo, xularme; arnasbideak, hasbideak; atseden; arnas, hatsSpiritus, us, m. arnas, hats, haize; usain on (lore); uno ac continuato spiritu, bat batean, aldi bakar; spiritus extremus edopostremus, azken arnasa, azken hatsa; gogo, bizi; argidura; sendimenduak: adore, bihozabaltasun, haserre, harrotasun;spiritus afferre, harroputz agertuSpiro, as, are, intr. ufatu, putz egin; jalgi; fons spirat, iturria jalgitzen da; hatsartu, bizi; argitua (olekari...); antzeko izan,iduri izanSpissamentum, i, n. tapailu, zipotzSpisse, adb. tinki, hertsiki; astiro, geldiroSpissesco, is, ere, intr. loditu, trinkotu, bilduSpissitudo, inis, f. bilketa, lodiketa, trinkotasunSpisso, as, are, tr. loditu, trinkotuSpissus, a, um, lodi, trinko, irmo, gogor; geldi, luzakor, berankor; neketsu, gaitz, zailSplen, splenis, m. bareSplendens, entis, splendeo po.Splendeo, es, ere, ui, intr. argitu, distiratu, dirdiratu; ezagutua izanSplendesco, is, ere, ui, intr. argitu, argi bilakatu366

Splendide, adb. distiratsuki, bikainki, ospetsuki; maila goran; aintzaz, ospez; apainki, ederki (idazki)Splendidus, a, um, dirdiradun, distiratsu; dirdaitsu, pindartsu; argi, garden, garbi; naharo, ugari, ospetsu, bikain, aipatua;apain, duin (idazkia)Splendor, oris, m. argi, distira; ospe, begirune, fama, omen; apaindura (idazki)Splendui, splendeo eta splendesco perf.Spolatio, onis, f. lapurketa, ebasketa, ohoitzaSpoliator, oris, m. ohoin, lapur, ebasleSpoliatrix, icis, m. ohointsa, (emakume) ebasle, lapurSpolio, as, are, tr. gabetu, larrutu; ebatsi, lapurtu; jabegoa kendu; kendu, eraman, harrapatuSpolium, ii, n. larru, arrastroak (abere); harrapakinak, ospilSponda, ae, f. ohe, ohebazter, ohezurSpondeo, es, ere, spopondi, sponsum, tr. intr. berme jarri, hitzeman, agindu; bermatu; advocare aliquem sponsum, norbaitiberme izatea eskatu; spondebant animis, uste zuten; iragarriSpondeus, i, m. espondeo, bi neurritako pikoa, oina (bertsutan)Spondylus, i, m. ornoSpongia, ae, f. belaki; gladiadorearen bular aurrekoaSpongiosus, a, um, harro, mardoSpongitis, itis, f. harriharro, harritoxkaSponsa, ae, f. emaztegai, andregaiSponsalia, ium, npl. ezkontitz, ezkontitzjaiakSponsalis, e, ezkontitz- ezkontzitzekoSponsio, onis, f. hitz, agintza, itun, hitzarmen; sponsionem faciunt uti..., hitzartu zuten ...-ko; auziraketa, auzi, sponsioneedo sponsionem vincere, auzia irabazi; apustu, jokatzeSponsor, oris, m. bermatzaileSponsum, i, n. agintza, hitzeman1. Sponsus, a, um, spondeo pi.2. Sponsus, i, m. senargai3. Sponsus, us, m. agintza, hitzemanSpontaneus, a, um, berezko, gogozko, kabuzko, oguzkoSponte, ik. spontisSpontis, Sponte, spons ezerabiliaren gen. eta abl.; olde, bereztasun; (norberaren) ahalak, indarrak, adoreak; sponte,sponte sua, bere kabuz, bere oldez, bere nahitara, berez, beretatikSpopondi, spondeo perf.Sporades, um, fpl. Esporadesak, Egeo itsasoko uharteakSporta, ae, f. zare, otarre, saskiSportella, ae, f. otarretxo, saskitxoSportula, ae, f. otarretxo, zareto; nagusiek bezeroentzat zituzten emaitza zareak; emaitza, opariSpretio, onis, f. gutxiespen, arbuio, muzinSpretor, oris, m. gutxiesle, arbuiatzaileSpretus, a, um, sperno pi.Sprevi, sperno perf.Spuma, ae, f. hagun, elder, lerde1. Spumatus, a, um, hagunti, haguntsu, eldertsu2. Spumatus, us, m. (suge) hagunSpumesco, is, ere, intr. hagunduSpumeus, a, um, hagun-, elder-, lerde-; haguntsu, eldertsu, lerdetsuSpumo, as, are, intr. hagundu; irakin, muztiatuSpumosus, a, um, hagunti, haguntsu, eldertsu, lerdetsuSpuo, is, ere, ui, utum, intr. listu egin, tu egin, txu egin; tr. tuz bete, tustatuSpurce, adb. zikinki, lizunki, gordinkiSpurcidicus, a, um, likits, lizun, zikinSpurcitia, ae, f. lizunkeria, likiskeria; zabor, zaborreriaSpurcities, ei, f. lizunkeria, likiskeria; zabor, zaborreriaSpurcus, a, um, zikin, higuingarri , nazkagarri; likits, lizunSputator, oris, m. txukorSputo, as, are, tr. intr. tu egin, tustatuSputum, i, n. tu, txuSqualeo, es, ere, ui, intr. latz, zakar, lakatz; landugabe, lehor, alfer izan (lurra); zikin izan, zirtzil izanSqualidius, adb. squalide konp. zirtzilkiago, alferrikagoSqualidus, a, um, zikin, higuingarri, zoldatsu; pilda txarreko, zirtzil: idor, lehor; gozagaitz, ezemankor; latz, lakatzSqualor, oris, m. zikinkeria, zolda, grosa; zurmin; zirzilkeria, pilda txar; dolumen, behargorri; landugabe (idazkera)Squalui, squaleo perf.Squalus, i, m. marrazoSquama, ae, f. ezkata; burdinmailaSquamatim, adb. ezkata eran, ezkata antzeraSquameus, a, um, ezkatatsu, ezkatadun367

Squamifer, fera, ferum, eta Squamiger, gera, gerum, ezkatatsu, ezkatadunSquamigeri, orum, mpl. arrainakSquamosus, a, um, ezkatatsu, ezkatadunSt! interj. isil! xo!Stabilimentum, i, n. euskarri, zurkaitz, bermeStabilio, is, ire, ivi, itum, tr. bermatu, zurkaiztu, finkatu, euskarrituStabilis, e, azkar, tinko, irmo, gotor; geldi, iraunkor, iraungarri, luzaroko; stabili grada, atzeratugabeStabilitas, atis, f. irmotasun, tinkotasun, gotortasun, gelditasunStabiliter, adb. tinkoki, azkarki, irmokiStabilitor, oris, m. euskarri, berme, zurkaitzStabularium, ii, n. ikuilu, abeltegi, zalditegi, zamaldegi; behitegiStabularius, ii, m. zaldizain, zamaltzain; ostalari, ostalerStabulatio, onis, f. ikuiluan uzte; ostatuStabulo, as, are, tr. ikuiluan atxiki, hazi; intr. egon, bizi; ikuiluan egonStabulor, aris, ari, dep. intr.ikuiluan hazirik izan; egonStabulum, i, ikuilu, behitegi, artegi, okolu; egonleku, tegi, zulo; oilategi; erlauntza; arraintegi; ostatuStadium, ii, n. estadi (bideneurri); jolastoki, lastertokiStagirites, ae, m. Estagiriko filosofoa (Aristoteles)Stagnans, antis, stagno 1.1. Stagno, as, are, intr. geldirik egon (ur), ezjario; ureztatua izan, urgaindu izan; tr. urgaindu, urperatu2. Stagno, as, are, tr. eztainuztu, eztainuztatuStagnum, i, n. uregonkatu, urgeldi, zingira, aintziraStamen, inis, n. ehungailu; goruhari, kilohari; amaraun; hari (lira)Stanneus, a, um, eztainu-, eztainuzkoStannum, i, n. eztainuStans, antis, sto po.Statarius, a, um, geldi, higitezin; statarius miles, gudulari tinko; bare, lasaiStatera, ae, f. pisugailu; salneurriStaticulum, i, n. itxuratxoStaticulus, i, m. dantza astitsuStatim, adb. zutik, atzeragabe, berala, ezustean, laster; statim ut, ...bezain laster, ...ordukoStatio, onis, f. atsedenaldi, gelditasun; egoera; bizitoki, egontoki, biltoki; ibilaldi; begirari, zelatari; in statione esse,stationem agere, zaindari izan; kaibarru; in statione esse, ainguratu, aingura egotziStativa, orum, npl., Stativae, arum, fpl. geldialdiak, geraldiak; egonaldiStativus, a, um, geldi, lo (ur); zaintza tokiko; stativum praesidium, zaintza; gelditoki-1. Stator, oris, m. zaindari2. Stator, oris, m. Stator (Jupiteren izengoitia,iheslarien geldiarazle)Statua, ae, f. itxura, iduri1. Statuarius, a, um, itxura-, itxurako; statuarius (ars), itxuragintza2. Statuarius, ii, m. itxuragintzaStatui, statuo perf.; status 2. dat. sStatumen, inis, n. euskarri, zurkaitz, berme, habe, paldo, kolte; oinarriak, egarzolak; zuraje, zureria (untzi)Statumino, a, are, tr. euskarritu, zurkaiztu, bermatuStatuo, is, ere, i, utum, tr. irmatu, tinkatu, eraiki, ezarri, ipini, jarri; statuere modum, muga jarri, mugatu; statuere signum,ikurrina ipini, gelditu; agertu, azaldu, erakutsi; uste izan, ; sic statuo et judico, ziur nik uste dut; agindu, erabaki, arautu,finkatu; statuere sibi eam legem ut... lege bezala bere buruari agindu...; statuere de aliquo, norbaiten etorkizuna ebatzi;statuere ut... erabakiStatura, ae, f. handitasun, luzetasun, goratasunStaturus, a, um, sto p. geroaldia1. Status, a, um, sisto pi.; adj. josia, lotua; geldi, aldaezin, arautu, antolatu, jarraikia; stata sacrficia, opari jarraikiak,epatuak2. Status, us, m. gelditasun, atsedenaldi; egoera, jarrera; toki, kokaera; statu movere hostem, bere tokitik etsaia kendu;izaera; status vitae, bizipide; status naturae, izatearen arauak; luzera, handitasun, irazkiStatutus, a, um, statuo pi. ezarria, ipinia, jarria, eraikia; arautua, erabakia, antolatua, aldaezin, ezaldakor; habere statutumcum animo..., ...-ko erabakia hartua izanStega, ae, f. musulStella, ae, f. izar; izarmultxo; stellae errantes, izarbelakStellans, antis, izartsu, izardun, distiratsu, argiStellatus, a, um, izartsu, izardun; izar-, izar bilakatua; izar antzekoStellifer, Stelliger, era, erum, izartsuStellio, onis, m. sugandil, erubeStemma, atis, n. koroi; loreustai, nahar; jaioterroStercorarius, a, um, gorotz-, zimaur-Stercoratio, onis, f. lur goroztatzea, ongarriketaStercoro, as, are, tr. goroztatu, ongarritu; ondu (lurra)Sterculinium, ii, eta Sterculinum, i, n. goroztopo; ongarritegi, zimaurtegi368

Stercus, oris, n. gorotz, zimaur; ongarri; stercus! ezereza! ezdeusa!Sterilis, e, antxu, agor; agortzaile; hutsal, ezemankor, ekoiztegabeSterilesco, is, ere, intr. agortuSterilitas, atis, f. agordura, agortasunSterno, is, ere, stravi, stratum, tr. hedatu, zabaldu, ezarri; uzkaili, erorarazi, aurtiki, eragotzi; berdindu, lautu, zelaitu;estali, lauzatu, harriztatu; sternere mensam, mahaia ezarri; sternere equos, zaltokiak ezarriSternumentum, i, n. urtzintz, useiSternuo, is, ere, i, utum, intr. usei egin, urtzintz eginSterquilinium, ii, n. goroztopo, ongarritegi, zimaurtegiSterto, is ,ere, tui, intr. korrokatu, kurrunkatuSteti, sto perf.Stibadium, ii, n. atsedenoheStibi, is, n. betile, bekain tintaStibium, ii, n. betile, bekain tintaStigma, atis, n. ozke, xaki, piko; irain, laidoStigmatias, ae, m. suz ozkatu esklaboStilla, ae, f. tanta, xorta; ezerez, ezdeusStillaticius, a, um, tantaka ari den, xortaka isurten denStillatim, adb. tantaka, xortakaStillicidium, ii, n. jario, isurdura; itaizurStillo, as, are, intr. tantaka isuri, xortaka erori; isuri, jario; tr. tantaka erorarazi; stillare lacrymam, negarsko bat isuri;stillare aliquid in aurem, belarrira zerbait lerratuStilus, i, m. muskil, zurtoin; zotz zorrotz ( zalduntzaren geldiarazteko), zur zalditxo eztendun: ezten, ziri; stylum vertere,eztena bihurtu, hau da, ezabatu, zuzendu; idazlan; idazkeraStimulatio, onis, f. zirikaldi; akuilu, ziri, ezten; zirikari, pizgarriStimuleus, a, um, akuilu-, ezten-, ziri-Stimulo, as, are, tr. akuilatu, zistatu; eragin, zuzpertu, piztu; stimulare ad edo ut...eragin, berotu; zirikatu, kitzikatuStimulus, i, m. akuilu; zaharo, zartailu, zigorkada; ziztagarri, pizgarri, sustapen; stimulos admovere alicui, norbaitzirikatu, berotu; txista, oinaze, min, pairamen; stimuli doloris, minaren txista; mutur zorrotz; arte, atxemarte; zur zalditxoeztendunStinguo... ik. exstinguo...Stipatio, onis, f. tinkaldi, izerdi, hezetasuna; jendetza, jendeketa; oste, jarraigoStipator, oris, m. jarraitzaileStipendarius, a, um, zergapeko; saridunStipendior, ari, ari, dep. intr. zerbitzatu, saridun izanStipendium, ii, n. zerga, legar, petxa; stipendia pendere, zerga ordaindu; sari, irabazi; stipendium numerare, saria eman;soldadutza; stipendia facere, merere, gudulari izan, soldadu izan; soldadutza urte, gudaldiStipes, itis, m. adar; enbor; habe, paldo; kolte, zurkaitz; zur; egur; stipes! patotx! buruto! burutus!Stipo, as, are, tr. tinkatu, metatu; bete; inguratu, lagundu, jarraituStips, stipis, f. diru pezatxo, oparitxo, emaitzato; stipem cogere, eske egin; zergatxo; irabazitxoStipula, ae, f. muskil, zurtoin, lasto, agotz; txilibitu, xaramelaStipulatio, onis, f. hitzarmen, itun; aipamen, eginbehar, betebeharStipulatiuncula, ae, f. hitzarmentxoStipulo, as, are, tr. hitzeman, hitzemanaraziStipulor, aris, ari, dep. hitzeman, hitzemanaraziStiria, ae, f. tanta, xorta; muki, zintzStirpes, is, f. ik. stirpsStirpesco, is, ere, intr. kimuak, muskilak sortuStirpis, is, f. ik. stirpsStirpitus, adb. errotik; erabatStirps, stirpis, f. m. zuntoi, errondo; muskil, kimu, aldaka; zuhaitz, belar; jatorri, etorki; etorkizun, ondorengoStiva, ae, f. golde giderSto, as, are, steti, statum, intr. zutitu, eraiki, igan; gelditu, geldi izan, egon, bizi; stare nescit, ezinegona du; ondo izan,iraun, joritu; eutsi; stare animo, astinduezin; alboan izan; mahaia ezarri; aldeko izan; auzian lagundu; stare ab, cum edo proaliquo, norbaiten aldeko izan; stare sub armis, gudostean izan; stare contra aliqem, norbaiten aurkako izan, norbaiten aurkaegin; gelditu, egontatu (ur); lotu, gatzatu, loditu; bihurritu; erabaki, muger izan, gogor izan; sententia stat, ez naiz iritzizaldatu; stare in fide, hitza atxiki; moldatua izan; esku izan, mende egon, mendeko izan; per me non stetit quominus, ez zennere esku...; balio izan; stare magno, balio handikoa izan, garesti izanStoica, orum, npl. estoizismoStoice, adb. sorraioki, gogorkiStoicida, ae, m. estoitarStoicus, a, um, estoiko, estoitarren; iz.m. estoitarStola, ae, f. soineko, zaiaStolatus, a, um, soinekodun, zaiadunStolide, adb. ergelki, zozoki; neurrigabe, zoroki, erokiStoliditas, atis, f. zentzugabekeria, zorakeria, zozokeria, ergelkeria, tentelkeria369

Stolidus, a, um, zentzugabe, sengabe, ergel, zozo, tentelStolo, onis, m. kimu, muskil, aldaka, kozkor; herrestaxuntxStomachor, aris, ari, dep. intr. haserretu, amorratu, samurtu, gaiztuStomachosius, adb. konp. haserrez, kexuStomachosus, a, um, haserre, amorru, kexu, samurtuStomachus, i, m. urdail, zorro; gose, gutizia, irrika, gogo; ludi non tui stomachi, zure gogoko ez jokoak; higuintasun;haserre, kexu, amorru; alicui esse stomacho, norbait haserretuStorea, Storia, ae, f. lastairaStrabo, onis, m. ezkel, begioker, betoker; bekaiztiStrabus, a, um, ezkel, begiokerStrages, is, f. eroriko, erorketa, hondakinak; similis ruinae strages erat, etxe suntsitua bezala erorten ziren; sakaila,sarraski; strages edere edo facere, sarraski handia eginStragula, ae, f. estalki, koltxoi; hiloihal; etzangia, etzauntza, ohe, habiaStragulum, i, n. estalki, koltxoi, hiloihal; etzangia, etzauntza, ohe, habiaStragulus, a, um, hedagarri; stragula vestis, ohestalki, oinoihalStramen, inis, n. lastohe; lastoestalkiStramentarius, a, um, gari ebakitzekoStramentum, i, n. lastohe; lasto, bazka; estalki; oinoihalStramineus, a, um, lasto-, lastozkoStrangulatio, onis, f. itomen, itodura, urkadura; hertsiduraStrangulo, as, are, tr. ito, urkatu, lepoa tinkatu; estutu, trinkotuStrategema, atis, n. gudamarru; amarru, maltzurkeriaStrategus, i, m. gudaburuzagiStratioticus, a, um, gudulari-Stratum, i, n. estalki, ohe, bururdi ; zela, zaltoki; bide, karrika, zoladuraStratura, ae, f. harriztatze; zoladura; gorotzaldiStratus, a, um, sterno pi.Stravi, sterno perf.Strena, ae, f. emaitza, opariStrenue, adb. arraheinki, bizkorki, biziro; adorez, bipilkiStrenuitas, atis, f. adore, bizkortasun, lehiaStrenuus, a, um, arrahein, bizkor, azkar, adoretsu, bihozdun; higikor, ezinegon, zalapartari; bizi, indartsu (edari)Strepito, as, are, intr. zarata egin, harrabots egin; ozendu; txio eginStrepitus, us, m. arrabots, zarata, azantz, zalapart; oihu; harramantza, iskanbila; soinuStrepo, is, ere, ui, intr. zarata egin; ozendu; tr. oihukatu, oihuz esanStria, ae, f. ozkadura, ildaskaStricte, adb. zeharo, hertsiki; zorrozkiStrictim, adb. zeharo, hertsiki, gertutik, hurbiletik; attondere strictim, biloak zeharo moztu; azaletik, gainetik, doidoia;lehiatukiStrictura, ae, f. uzta, bilketa; burdingaldaStrictus, a, um, stringo pi.Strideo, es, ere, intr. soinu mingarra entzunarazi; txistu egin; oihu egin, kirrinka eginStrido, is, ere, intr. soinu mingarra entzunarazi; txistu egin; oihu egin, kirrinka eginStridor, oris, m. soinu mingar; burrunba, beharrijote; kirrinka, kurrinka; oihu; garrasiStridulus, a, um, mingar, zorrotz, oihukari, saminStriga, ae, f. belar meta, belar naia; sorginStriges, um, strix pl.Strigilis, is, f. igurztailu, bainatzaileendakoStrigis, strix gen.Strigo, as, are, intr. atseden hartu, hatsartuStrigosus, a, um, mehe, mehats, ezurdun; apaingabe, idor (idazkera)Stringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. tinkatu, trinkotu, estutu; bildu, moztu, kendu; zorrotik kendu (arma); stringere ferrum,armatu; ukituxe, azalukitu, doidoia ukitu; erdietsi, lortu, zaurituStrinxi, stringo perf.Strix, igis, f. gabontz, gaubele; sorginStropha, ae, f. amarrukeria, azpikeria, jukutria, gibeljokoStrophium, ii, n. bularretako, xarpa, zerrendaStructilis, e, eraikina-, hargintza-Structor, oris, m. eraikile, etxagileStructura, ae, f. eraikidura, eraikuntza, etxagintza; antolaketa; egituraStructus, a, um, struo pi.Strues, is, f. meta, moltxo; gozopil sakratuStruma, ae, f. gangailen, lepotxerri, umorotzStrumosus, a, um, umorozdunStruo, is, ere, struxi, structum, tr. metatu, josi, bildu, elkartu; eraiki, egin, antolatu; struere aciem, gudostea gudurakoantolatu; jauzi, oldartu; struere alicui insidias, norbaiti segada hedatu, norbaiti azpikeria egin370

Strup(p)us, i, m. hede, uhal; zerrendaStrutheus, Struthius, a, um, irasagar-, irasagarrezkoStrutiocamelus, i, m. ostrukaStruxi, struo perf.Studeo, es, ere, ui, intr. landu, lan egin, ekin; bilatu, gura izan, irrikatu; studere memoriae, oroimena ariarazi; studere ne...,ekin ez...; -ra ekarria izan; arduratu, axolatu, lagundu, lotu, maitemindu; studere alicui, norbait lagundu, norbaitez axolatu;ikasi, ikasten ari; studere litteras, idazlanak ikasiStudiose, adb. arduraz, arraheinki, ikas guraz, lehiaz, arretaz, biziroStudiosus, a, um, arduradun, arrahein, ikaszale, lehiati; studiosus dicendi, elederrari ekarria; aldeko, aldetar, atxikia,jakitun, jakintsu; iz.pl. idazlanakStudium, ii, n. ardura, arreta, lehia; studio, summo studio, arretaz, lehiatuki; grina, jaidura, irrits, irrika; suo duci studio,bere jaidurei jarraitu; onginahi, maitasun, eraspen; hobespen, lehentasun, alderdikaritasun; studium reipublicae, herriariberetik emaite; studium edo studium partium, aldetiargoa; ahalegin, eginahal, ikaskuntza, ikaspen; idazlan; ikasgaiak,jakitate, jakituriaStulte, adb. ergelki, teteleki, zoroki, zozokiStultiloquentia, ae, f. ergelkeriak, astakeriak, aldrebeskeriakStultiloquium, ii, n. ergelkeriak, astakeriak, aldrebeskeriakStultiloquus, a, um, astakeria esaleStultitia, ae, f. ergelkeria, erokeria, zozokeria, zentzugabekeriaStultus, a, um, ergel, tetele, zozo, zentzugabe; stulta gloria, airehuts, handiusgoaStupa...ik. stuppa...Stupefacio, is, ere, feci, factum, tr. zoratu, zentzorditu, harrituStupefactus, a, um, stupefacere pi. zoratua, harritua, txundituaStupendus, a, um, stupeo aditz adj. harrigarri, harritzeko, izugarri, miresgarriStupens, entis, stupeo po.Stupeo, es, ere, ui, intr. geldi egon, higiezin izan; harritu; tr. miretsi, ederretsiStupesco, is, ere, intr. harrituStupeus, ik. stuppeusStupiditas, atis, f. ergeltasun, zozotasunStupidus, a, um, harritua; ergel, zozo, zoroStupor, oris, m. gogordura, soraiotasun; harridura, laztura; liluraldi; ergeltasun, zozotasunStuppa, ae, f. amelu, iztupaStupparius, a, um, amelu-, iztupa-Stuppeus, a, um, amelu-, iztupa-Stuprator, oris, m. neskagaltzaile, liluratzaile, gaiztatzaileStupro, as, are, tr. zikindu, likistu, laidoztatuStuprum, i, m. lotsagabekeria, neskagaltze, lilura, lizunkeriaStupui, stupeo perf.Sturnus, i, m. zozabar, behortxoriStygialis, e, Estigos-, EstigosekoStygius, a, um, Estigos-, Estigoseko, Infernu-, Infernuetako; stygius rex, Pluton; stygius canis, Zerbero; stygia Juno,Proserpina; stygiae canes, Furiak; galgarri, kaltekorStylus, ik. stillusStyx, ygis edo ygos, Estigos, Arkadiako iturria; Estiagos, Infernuetako ibai, InfernuakSua, orum, npl. ik. suus 2°Suadela, ae, f. eraginindar, eragindarSuadeo, es, ere, suasi, suasum, tr. aholkatu; gogarazi, buruan sartu; suadere sibi aliquid, zerbait gogoan sartu; suadere ut,aholkatu; suadere ne, -tik atzerarazi, gibelarazi; suadere legem, rogationem, legegaia eragin; suadere de pace, bakearen aldemintzatuSuamet, Suapte, ik. suusmet, suuspte1. Suarius, a, um, txerri-, urde-2. Suarius, ii, m. urdezainSuasi, suadeo perf.Suasio, onis, f. aholku; hitzaldi (legearen alde)Suasor, oris, m. aholkulari, eragile; legearen alde hizlariSuasorius, a, um, eraginkor, eragileSuave, adb. gozoki, samurki, eztikiSuaviloquens, entis, hizkera eztidunSuaviloquentia, ae, f. hizkera eztiSuaviolum...ik. sav...Suavis, e, ezti, gozo, samur; suavis aura, usain gozo; gogoko, atsegingarri, laket; suavissimum est, atsegin handia da...Suavitas, atis, f. gozotasun, eztitasun; atsegin, liluraSuaviter, adb. gozoki, eztiki, samurkiSuavitudo, inis, f. mea suavitudo, ene maitemina1. Sub, aurretiz (abl. eta akus.); behean, azpian, behealdean, barruan, ondoan; sub pellibus hiemare, oihal txaboletan neguairagan; sub sarcinis, hatuz, puskaz zamatua; sub monte, mendi azpian; sub sinistra, ezkerrean; esker, bidez, medio; sub371

umbra, itzalari esker; sub die, egunaz; sub nocte, gauaz; -ra, -rantz, buruz, inguruan; sub noctem, ilun nabarrean; ondorez,ondoren, jarraian; sub eas litteras, gutun horretatik ondoren2. Sub, elkartua. azpian, beherean ipinketa edo ondorioa: substruo, substructum; ordezketa: subdocere; hurbiltasuna,geratasuna (aldia eta tokia); subsequor; txikigarri: subamarus, subaudioSubabsurde, adb. eragabetxo, zentzugabetxoSubabsurdus, a, um, nahiko zentzugabe, nahiko eragabeSubaccuso, as, are, tr. grinagabe salatuSubacidus, a, um, mingoska, saminskaSubactio, onis, f. jakitate, jakintza; burujardun, gogojardun1. Subactus, a, um, subigo pi.; hezia, menpekotua, garaitua; landua, leundua; ikasia, jakintsua; gaitua, trebatua2. Subactus, us, m. oraketa, apurketaSubagrestis, e, basatitxo, ezjakintxoSubalaris, e, besapeko; subalare telum, sastakaiSubalbidus, a, um, zurbil, zurpailSubalbicans, antis, zurbil, zurpailSubalbus, a, um, zurbil, zurpailSubalpinus, a, um, Alpes azpikoSubamarus, a, um, samintxo, kiraskaSubaro, as, are, tr. azpian induskatu, zulatuSubarroganter, adb. harrokiskaSubaudio, is, ire, ivi, itum, tr. ez ondo entzun, doi entzunSubausculto, as, are, tr. zelatatu; izkutuan adituSubbibo, is, ere, intr. edantxeSubcenturio, onis, m. ehuntari ordeSubc...ik. succ...Subcontumeliose, adb. lotsagarrikitxoSubcrispus, a, um, kizkurtxoSubdebilis, e, ahulska, indar txikikoSubdebilitatus, a, um, apur bat ahultua edo etsituaSubdialis, e, ageri, estalgabe; iz. npl. heiagorak, begiratokiakSubdidi, subdo perf.Subdifficilis, e, nahiko neketsu; hein bat zail, gaitzSubdiffido, is, ere, tr. etsituxe, apur bat beldur izanSubditicius, Subdititius, a, um, ustezko; alegiazkoSubditivus, a, um, ustezko; ordezkatua, ordezkoSubditus, a, um, subdo pi. adj. ustezko, alegiazko, gezurrezko; bort, sasikoSubdiu, adb. egunazSubdo, is, ere, didi, ditum, tr. azpian ezarri, ipini; subdere calcaria equo, zaldia ezproinatu; subdere se undis, murgildu;subdere boves jugo, idiak uztartu; menperatu; erantsi, ondoren edo azpian ezarri; ordezkatu; subdere in locum alicujus,norbaiten orde ezarri; uste izan, iduritu; subdere crimina, gezurrezko salaketak asmatuSubdoceo, es, ere, docui, doctum, tr. (irakaslea) ordezkatuSubdole, adb. iruzurki, maltzurkiSubdolous, a, um, iruzur, maltzur, amarruti, doilorSubdomo, as, are, tr. heziSubdubito, as, are, intr. zalantzatu, ezbaian egonSubduc, subduco agintaldiaSubduco, is, ere, duxi, ductum, tr. kendu, baztertu, saihestu; subducere fundamenta, oinarriak zulatu; subducere se abaliquo, norbaitenganik baztertu; aldaratu, tokiz aldatu; subduci, atzeratu; subducere copias, gudutaldeak kendu; apaldu,jaitsi; subducere vela, belak, zapiak bildu; eraiki, goititu, goratu, jaso; subducere naves, untziak itsas hegira jaso; subducererationem, kontatu, zenbakituSubductio, onis, f. itsas hegira untzien jasoketa; zenbaketaSubductus, a, um, subduco pi.Subdulcis, e, melenga, eztitxaSubdurus, a, um, gogorskaSubduxi, subduco perf.Subedo, is, ere, edi, esum, tr. zulatu, azpitik karrakatuSubegi, subigo perf.Subeo, is, ire, ivi edo ii, itum, tr. intr. azpira joan; sartu; -rantz joan; igan; subire ad hostes, itsaiaren aurka ibili; subireauxilio, urgaitzi; subire murrum, harresira igan; bihurtu, aurre egin, eutsi, jasan; subire odia, gorrotoa eutsi; subire poenamcapitis, hiltzea jasan; azpian jarri; ekarri, eraman (zama); -ri ekin; subire jugum, uztarrian jarri; subire parentem humeris,aita soinean eraman; jarraitu, ondotik ibili; ihardetsi, erantzun; subiit argenta proles, zilarradina heldu zen; jalgi, sortu,handitu; gertatu; subeunt herbae inutiles, belar gaistoak sortzen dira; gogoratu, gogartu, asmatu, sumatu; subiit animum(inf.), gogoratu zen, gogoratu zeionSuber, eris, n. kortxo, tortotxSubereus, a, um, kortxo-, tortotx-Subesse, Subest, ik. subsum372

Subeundus, a, um, subeo aditz adj.Subf....ik. suff....Subgrandis, e, handitoSubhorridus, a, um, baldreska, trauskilska, zarpailtxoSubjicio... ik. subjicioSubiens, euntis, subeo po.Subigo, is, ere, egi, actum, tr. lagundu, bultzatu, iraganarazi, aurrerarazi; subjicere sub jugum, uztarrian iraganarazi;menpekotu, garaitu, nausitu; behartu, hertsatu; subjicere ad edo in deditionem, amore ematera behartu; lurlandu, oratu;eratu, tankeratu; apurtu, puskatu, txikitu; subigere glebas, mokorrak hautsi; landu, eztitu, jardunSubii, subeo perf.Subimpudens, entis, mutiriskaSubinanis, e, huska, apur bat ezerez, ezdeustoSubinde, adb. askotan, txandaka, bigabostetan; beralaxeSubinfluo, is, ere, intr. azpian jarioSubinjectus, a, um, gainean ezarriaSubinsulsus, a, um, gatzilska; ergelskaSubinvideo, es, ere, intr. bekaiztuxeSubinvisus, a, um, gaiskikusiskoSubinvito, as, are, tr. zirikatuxe, zitzikatuxeSubirascor, eris, i, dep. samurtuxeSubiratus, a, um, subirascor pi. samurtuxea, samurtuxerikSubissem, Subisti = ik. subiissem, subiistiSubitaneus, a, um, batbateko, berehalako, ustegabekoSubitarius, a, um, batbatean, lasterka egina; subitarius miles, gudulari batbatekoSubito, adb. batbatean, ustegabean, lasterSubitus, a, um, batbateko, berehalako, lasterka egina, lehiazko, erabateko; subita oratio, hitzaldi batbateko; subitum eratmihi redire, berriz heltzea berantzen zaitan; berri; subitus miles, gudulari berriaSubjaceo, es, ere ui, intr. azpian etzana, jarria; mendeko izanSubjeci, subjicio perf.Subjectio, onis, f. azpian edo aurrean ipinketa; uste, iduripen; ordezketaSubjectissime, adb. apal apalaSubjecto, as, are, tr. azpian ipini; azpitik goiti bulkatu; airean aurtikiSubjector, oris, m. ordeinu egileSujectus, a, um, subjicio pi.Subjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. azpian ezarri, ipini; azpira eraman; hurbildu; subjicere copias muris, harresien azpiragudutaldeak eraman; menpetu, garaitu; subjicere se imperio alicujus, norbaiten agintean menpetu; azaldu, erakutsi, salgaiezarri; aliquid subjicere voci praeconis edo sub praecone, zerbait enkantean saldu; eman, utzi, mare ventis subjectum,itsasoa haizeen eragipenean izan; eskaini, hornitu, aurkeztu; subjicere libellum, txartela aurkeztu; erantzun, ihardetsi;ordezkatu, erosi; subjicere testamenta, ordeinu okerrak egin; azpitik aurtiki, airean aurtiki; jaso, igan; subjicere maturas,azkonak aurtiki (petik)Subjugo, as, are, intr. menderatu, azpiratuSubjunctus, a, um, subjungo pi.Subjungo, is, ere, junxi, junctum, tr. uztarrian ezarri; menderatu, azpiratu, ; lotu, elkartu ondoren ezarri; luzatu, gero esanSublabor, eris, i, lapsus sum, dep. azpian sartu; erori, eztiki joanSublapsus, a, um, sublabor pi. artetik sartua; eroria, suntsituaSublate, asb. harroki, bikainki; hantustez, burgoikiSublatio, onis, f. jaso (zama); gorapen (musika); gorespen; gorapen, bozkario; ezeztapen (auzi erabakia)Sublatus, a, um, tollo pi.Sublecto, as, are, tr. liluratu, gogatuSublectus, a, um, sublego pi.Sublego, is, ere, legi, lectum, tr. azpian edo lurrean bildu; eraman, kendu, harrapatu; orde izendatu, lotuSublevi, sublino perf.Sublevo, as, are, tr. eraiki, goratu, jaso; sublevare se, jaiki, zutitu; eraman, ekarri; lagundu, eutsi, urgatzi; eztitu; arindu,txikitu, ahulduSublica, ae, f. zurkaitz, paldoSublicius pons, Subliziuz zubi, Erroman, ( zurrezkoa eta paldoetan eraikia)Subligaculum,i, eta Subligar, aris, n. galtzazpikoSubligo, as, are, tr. lotu, josi; azpitik lotu; gerrian lotu (ezpata)Sublime, adb. gainean, goran, airean; goraki, ozenki; duinki, bikainkiSublimis, e, goren, goihen, goreneko; handi; sublime os, aurpegia zerura bihurtua; aipatua, bikain, duin, ezagutua,ezinobe; harroputz, burgoi; apain, eder (idazkera, hizkera); sublime genus dicendi, hizkera ederrenaSublimitas, atis, f. goratasun, gorentasun, bikaintasunSublimiter, adb. gora; gainean, goran, airean; goraki, ozenki; bikainkiSublingio, onis, f. sukalmorroi, sukaldemutilSublinio, is, ire, tr. igurtzi, gantzutu; zartatu, zuritu; sublinere os alicui, (norbaiti aurpegia zikindu), norbaitez isekatu,trufatu373

Sublino, is, ere, levi, litum, tr. ik. sublinioSublitus, a, um, sublino pi.Sublucanus, a, um, argitu aitzintxe, argitu lehentxeSubluceo, es, ere, luxi, intr. argituxe, distiratuxeSublucidus, a, um, argixeSubluo, is, ere, i, utum, tr. azpian garbitu; azpian jario, isuriSublustris, e, argituxe, ilunxeSubmergo, is, ere, mersi, mersum, tr. urpetu, murgilarazi, murgilduSubmersus, a, um, submergo pi.Submerus, a, um, ia huts (ardoa)Subministrator, oris, m. HornitzaileSubministro, as, are, tr. hornitu, dunduSubmisi, submitto perf.Submisse, adb. ahapetik, astiro, emeki; apalki; arrunt (idazkera)Submissim, adb. eztiki, astiro, geldiro; isilka, gordailuzSubmissio, onis, f. apalketa (ahotsa); arruntasun (idazkera)Submissus, a, um, submitto pi.; adj. apaldua, makur, oker; garaitua, menderatua; apal; xume; submissa voce, ahapetik,eztiki; arrunt (idazkera); doilor, arbuiagarri, zital; handitua, hezia; ordeko, ordezko; erosia (lekukoa)Submitto, is, ere, misi, missum, tr. azpian ezarri; apaldu; garaitu, menperatu, beheratu; submittere se ad pedes regis,erregeren oinetan ahozpeztu; submittere animum, etsi, uzkurtu; sortzera, handitzera utzi; eman, sortu; submittere crinem,barbam, ilea, bizarra handitzera utzi; isilka bidali; ordezkatu; hornitu, dundu, submittere subsidia, laguntzak bidali; bildu,erosi (norbait)Submoleste, adb. haserretxo, hisiskaSubmolestus, a, um, hisiatitxo, higuingarriska, nardagarriskaSubmoneo, es, ere, ui, itum, tr. isilka jakinarazi, isilka, oharrarazi; ahapetik esan (antzezlariari)Submorosus, a, um, zapuztua; moldegaitz, baldres, traketsSubmotor, oris, m. (jenteketa) baztertzaile, liktoreSubmotus, a, um, submoveo pi.Submoveo, es, ere, movi, motum, tr. baztertu, saihestu; atzerarazi; submovere hostes vallo, e vallo, etsaiak berengotorgunetik bultzatu; herbestetu, herrizbestetu, atzerritu; kendu; submovere aliquem a republica, norbait jaurlaritzatikbaztertuSubmuto, as, are, tr. aldatu, bestelatu; trukatuSubnascor, eris, i, natus sum, dep. intr. azpian sortu; gero sortu, aldaskatu, ernaberritu, berriz agertuSubnatus, subnascor pi.Subnecto, is, ere, nexui, nexum, tr. (azpitik) koropilatu, lotu; (bestalde) esanSubnego, as, are, malguki ukatu, zapuztuSubnexus, a, um, subnecto pi.Subniger, gra, grum, beltzaranSubinisus, Subnixus, a, um, subnitor ez erabiliaren pi. bermatua, sakatua, eseria; fidatua; harro, burgoiSubnoto, as, are, tr. oharrak ezarri, idatzi; antolatu; izenpetuSubnubilus, a, m, iluntxo, hodeitsuSubobscenus, a, um, likiska, lizuntxoSubobscurus, a, um, ilunska, nahasiskaSubodiosus, a, um, aspergarritxo, nardagarriskaSuboffendo, is, ere, intr. gogaituxe, nahigabetuxeSuboleo, es, ere, intr. usaindu, usain eman; id subolet mihi, hori badakit, hori jada asmatu nuenSuboles... ik. soboles...Subolfacio, is, ere, feci, factum, tr. usnatuSuborior, eris, iri, ortus sum, dep. intr. azpitik jalgi, atera; bersortu, ernaberrituSuborno, as, are, tr. hornitu, dundu; armatu, jantzi; erosi, usteldu; subornare aliquem ad rem, norbait erosi zerbaitentzat;isilka antolatu; zitzikatu, isilka bidali1. Subortus, a, um, suborior pi.2. Subortus, us, m. sortze (izarrak)Subpallidus, a, um, zurbil, zurpailSubrado,is, ere, rasi, rasum, tr. azpian karrakatu; hureztatuSubrancidus, a, um, gardingatxo, mingoska, karratuxeSubraucus, a, um, erlaskaSubrectus, a, um, subrigo pi. zut, goraSubremigo, as, are, azpitik arraun egin, azpitik igeri eginSubrepo, is, ere, repsi, reptum, tr. intr. azpian narrastu, herrestatu; isilka, ezkutuan aurreratu; artetik sartuSubrepticius, a, um, lapurtua, ebatsia; ezkutuko, isilpekoSubreptio, onis, f. lapurreta, ohointza, ebasketaSubreptitius, a, um, lapurtua, ebatsia; ezkutuko, isilpekoSubreptus, a, um, subripio pi.Subrexi, subrigo perf.Subrideo, es, ere, risi, risum, intr. irribarre, irrino eginSubridicule, adb. barregarriki, irrigarriki374

Subrigo, is, ere, rexi, rectum, tr. zutitu, eraiki, goititu, goratu, jasoSubriguus, a, um, hezetxoSubringor, eris, i, dep. intr. marmazikatu, gaizkiz ariSubripio, is, ere, ripui, reptum, tr. ezustean eraman, ebatsiSubrogo, as, are, tr. ordezkatu, ordez izendatu; subrogati sunt consules, kontsul berriak izendatu zuten; subrogare legi,legea gehitu zutenSubrubeo, es, ere, intr. gorriska izanSubrubicundus,a, um, gorriska, gorrailSubrufus, a, um, gorriska, gorrail; ilagorri, bilagorriSubrumo,as, are, tr. eradoski (bildotsak)Subrumus, a, um, oraino edoskitzen duen, herrapekoSubruo, is, ere, i, utum, tr. azpitik induskatu, zulatu; geldiro hondatuSubrusticus, a, um, moldegaitz, baldar, traketsSubrutilus, a, um, gorriska, gorrailSubrutus, a, um, subruo pi.Subsalsus, a, um, gazituxeaSubscribo, is, ere, scripsi, sriptum, tr. intr. zolan idatzi; azpian zizelatu (itxura, hilobi); onartu, baietsi, izenpetu; auziratu,salaketa baieztatu; zentsuratu; oharrak idatziSubscriptio, onis, f. idazkun; izenpeketa; salaketa; auzigaiak; zentsura, agirika; zerrenda, lerroSubscriptor, oris, m. aldeko, aldetarSubscriptus, a, um, subscribo pi.Subsecivus, a, um, astiko, oporreko; subsecivum tempus, aisia, oporSubseco, as, are, secui, sectum, tr. zolatik moztu; goihara moztuSubsectus, a, um, subseco pi.Subsecutus, a, um, subsequor pi.Subsedi, subsideo eta subsido perf.Subsellium, ii, n. aulki, jarleku; auzigela; rem a subsidiis in rostra deferre, senatutik herriaren aurrera auziratuSubsequor, eris, i, secutus sum edo sequutus sum, dep. gertutik, hurbiletik jarraitu; antzeratu; -tik atera1. Subsero, is, ere, ui, sertum, tr. sartu; gaineratu, gainera esan2. Subsero, is, ere, sevi, tr. ordeztu (landare)Subservio, is, ire, ivi, itum, intr. zerbitzatu; mendeko izanSubsicivus, a, um, astiko, oporreko; subsicivum tempus, aisia, oporSubsideo, es, ere, sedi, sessum, intr. gainerako izan; ordaingo gudariak bildu, atzeko armada bildu; gelditu, egon, bizi; tr.ezustean hartu, liluratu, zoratuSubsidiarius, a, um, ordaingo gudarien, atzeko armada-; iz. mpl. atzeko armada, ordaingo gudariakSubsidior, aris, ari, dep. intr. atzeko armada bildu; ordaingo gudariak bilduSubsidium, ii, n. ordaingo gudariak; gudari berriak, laguntza; subsidia mittere, laguntza bidali; urgazgo, euskarri, geriza,babes; esse subsidio, lagundu, urgatzi; ihes, ihestoki, babeslekuSubsido, is, ere, sedi, sessum, tr. intr. apaldu, kupustu, makurtu; zelatatu, zelatan izan; sartu, ureztatu; erori; baretu, ematu(haizea); lautu, zelaitu; zulatu, sakondu; geratu, egon bizi; tr. azpikeria, iruzur eginSubsigno, as, are, tr. zolan idatzi; izenpetu; kaudimen bezala eman; ezarri, bilduSubsilio, is, ire, ii edo ui, intr. jauzi; jauzika ihes egin, itzuriSubsimus, a, um, sudurmoskaSubsipio, is, ere, intr. gustu goxoa izanSubsisto, is, ere, stiti, intr. bihurtu, aurka egin; egon, bizi, gelditu; in itinere subsidere, bidean geratu; iraun, eutsiSubsolanus, a, um, ekaldera itzulia; iz. m. ekaldeko haizeaSubsortior, iris, iri, itus sum, dep. tr. zotzen bidez ordeztu; bigarren zozketa eginSubsortitio, onis, f. zotzen bidez ordezketa; bigarren zozketa; hautuen zerrendaSubstantia, ae, f. ekai, mami; gauza, izaki egiazkoa; aberastasuna, ontarsunakSubsterno, is, ere, stravi, stratum, tr. azpian hedatu, zabaldu; gainean hedatu; azalaz estali; bete, -ztatu; barreiatu, isuri;azpiratuSubstiti, subsisto eta substo perf.Substituo, is, ere, i, utum, tr. azpian ipini, azaldu, aurkeztu; ordeztu, ordeko ezarri; ondotik ezarri (ordeinuan)Substitutus, a, um, substituo pi.Substo, as, are, stiti, intr. azpian izan; gogor eginSubstramen, inis, n. ihaurkin, azpigarri1. Substratus, a, um, substerno pi.2. Substratus, us, m. azpiko edo gaineko hedapenSubstravi, substerno perf.Substrictus, a, um, substringo pi.; adj. trinko; hertsi, estu, mehar, mehats, meheSubstringo, is, ere, strinxi, strictum, tr. azpitik lotu; korapilatu, estutu, tinkatu; bildu (belak); hertsitu, trinkotu, inausi,kimatuSubstructio, onis, f. eta Substructum, i, n. oinarriak, egarzolak; zuntoi horma; eraikuntza gaitzSubstructus, a, um, substruo pi. zolan eraikia; gainean eraikia, jarriaSubstruo, is, ere, struxi, structum, tr. azpian eraiki; onarriak jarri, eraikiSubsultim, adb. jauzika375

Subsulto, as, are, intr. jauzkatu, jauzi (alaitasunez); ezberdin (idazkera)Subsum, es, esse, intr. azpian izan, azpian jarria; hurbil, gertu izanSubsurdus, a, um, apaltxo (hotsa)Subsutus, a, um, azpian josiaSubtemen, inis, n. hari, oihal, bilbe; Parken hariaSubtenuis, e, mehatsSubter, aurretitz (abl. edo akus.) eta adb. azpian, pean, zolan, beheanSubterduco, is, ere, duxi, ductum, tr. lapurtu, ebatsi, ostuSubterfluo, is, ere, fluxi, fluxum, intr. azpian jario, isuri; ihes egin, itzuriSubterfugio, is, ere, fugi, tr. baztertu, saihestu; intr. ihes egin, itzuriSubterlabor, eris, i, lapsus sum, dep. azpian jario, isuri; baztertu, ihes egin, itzuriSubterlino, is, ere, levi, litum, tr. azpian gantzutu edo igurtziSubternavigo, as, are, tr. azpian untziz ibiliSubtero, is, ere, trivi, tritum, tr. azpian higatu; puskatu, xehatuSubterraneus, a, um, lurpekoSubterseco, as, are, secui, sectum, tr. azpian moztuSubtertenuo, as, are, tr. azpitik higatuSubtervacans, antis, azpian hutsSubtexo, is, ere, texui, textum, tr. azpian edo aurrean ehundu; josi; erantsi, gehitu (mintzaeran, idazkeran); subtexit huicfabulae, kontaera horri erantsi zuen; estali (oihal legez); ezkutatu, gorde; ilunduSubtextus, subtexo pi.Subtexui, subtexo perf.Subtilis, e, mehe, mehar, zorrotz; antzetsu, zoli, sotil; zehatz, zuzen, artatsu, axolati; arrunt, doi, neurridun (idazkera)Subtilitas, atis, f. mehetasun; zorroztasun, zolitasun; betetasun, bete; zehaztasun; arreta, jaramon, doitasun, arruntasun,egokitasun (mintzaera)Subtiliter, adb. meheki; puskaka; zorrozki, zoliki; arrunki, doi, neurriz (idazkera)Subtimeo, es ,ere, ui, intr. beldurtuxe, izituxeSubtractus, a, um, subtraho pi.Subtraho, is, ere, traxi, tractum, tr. azpitik kendu; ezkutuan, gordeka kendu, eraman, baztertu, saihestu; subtraxit eummors poenae, hiltzeak zigorraganik baztertu duSubtristis, e, iluntxoSubtritus, a, um, subtero pi.Subturpiculus, a, um, apur bat itsusiSubturpis, e, itsusiskaSubtus, adb. azpian, azpitikSubucula, ae, f. alkondara, atorra; mantarraSubula, ae, f. ezten (zapatariarena)Subulcus, i, m. xerrizain, urdezainSubura, ae, f. Subura, Erroman, jente xumearen auzoaSuburanus, a, um, Subura-, SuburakoSuburbanitas, atis, f. Erromatik hurbiltasunSuburbanum, i, n. Erroma auzoko baserriSuburbanus, a, um, hiri-, Erroma auzuneko; auzo-, auzune-Suburbium, ii, n. auzo, auzuneSuburgeo, es, ere, tr. –n gerturantz bultzatu; -rantz zuzenduSuburo, is, ere, ussi, ustum, tr. azpitik erre, arinki erreSuburra, Suburranus, ik. Subura, SuburanusSubus, sus, dat eta abl. pl.Subvectio, onis, f. garraio; untzizko garraio; untzizko ibilketaSubvecto, as, are, tr. garraiatu; untziz garraiatu1. Subvectus, a, um, subveho pi.2. Subvectus, us, m. garraio; untzizko garraio; untzizko ibilaldiSubveho, is, ere, vexi, vectum, tr. gora ekarri, goititu, goratu, jaso; azpitik gorantz garraiatu; lurrez, untziz garraiatuSubvenio, is, ire, veni, ventum, intr. gertatu; gogoratu; lagundu, urgatzi; babestu; artatu; arindu; arartekatu, auzian aldekoizanSubvento, as, are, intr. laguntzera helduSubverbustus, a, um, astindua, zafratua, zartatuaSubvereor, eris, eri, veritus sum, dep. beldurtuxeSubverso, as, are, tr. nahaspilatu, uzkaili, irauli, aurtiki, suntsitu; ezereztatu, eten, hautsiSubversor, oris, m. iraultzaileSubversus, a, um, subverto pi.Subverto, is, ere, verti, versum, tr. nahaspilatu, uzkaili, irauli, aurtiki, suntsitu; ezereztatu, eten, hautsiSubvexi, subveho perf.Subviridis, e, orlegitxoSubvolo, as, are, intr. gorantz hegaldatu, hegan eginSubvolvo, is, ere, volvi, volutum, tr. itsulikatuz jaso376

Subvulturius, a, um, nabarska, uherskaSuccedaneus, a, um, ordain, ordezkoSuccedo, is, ere, cessi, cessum, tr. intr. azpian aurreratu; azpian, barruan sartu; kaian sartu; geratu, hurbildu; succedere submontem, mendi zolara aurreratu; succedere ad moenia, moenibus, harresietara hurbildu; igan; succedere collem, mendiskaraigan; ondotik ibili, ondotik heldu; aldizkatu, ordezkatu; succedere in locum alicujus, norbait aldizkatu, ordezkatu; lortu,ardietsi, kausitu, joritu; hoc succedit bene, prospere, gauza burutan doa (ondo); inperts. si quando minus succedet, porrotegin balediSuccendo, is, ere, cendi, censum, tr. sua piztu, erre; zitzikatu, zirikatu, berotuSuccenseo, es, ere, sui, sum, intr. haserre izan, amorru izan; succensere alicui, norbaiten aurka haserretuSuccensus, a, um, succendo pi.Succenturio, as, are, tr. atxiki, gordeSuccerno, is, ere, crevi, cretum, tr. bahetu, zetabatu, eralkiSuccessi, succedo perf.Successio, onis, f. jarraipen, jarraikera; zerrenda; ordezketa; ondore, ondoriotasun, etorkiSuccessor, oris, m. ondoko, ondorengo; jarraileSuccessus, us, m. aurrerakada, hurbilketa, etorrera, helduera; aldi, epe, arte, tarte; ondore on, arrakastaSuccidia, ae, f. xingar gazitu; eskugain, eskuarte, bizibide1.Succido, is, ere, idi, intr. erori, hondatu, suntsitu2. Succido, is, ere, cidi, cisum, tr. azpian moztu; uzta bilduSuccidus, a, um, heze, busti; gizen, gantzutsuSucciduus, a, um, erorkor, hondakorSuccinctus, a, um, succingo pi. bildua (jantzia); jantzi laburdun; zalu; jantzi estudun; gerrian duen; succinctus pugione,sastakaia gerrian duena; armatua; inguratua; bete; labur, trinko, motzSuccingo, is, ere, cinxi, cinctum, tr. bildu; gerrikoa ezarri; inguratu, hornituSuccingulum, i, n. ezpatazorroSuccino, is, ere, ui, intr. erantzun, ihardetsi, ondotik heldu ; onartu, baieztatuSuccinum, i, n. erretsin idorSuccinus, a, um, erretsin idor-Succinxi, succingo perf.Succisus, a, um, succido 2. pi.Succlamatio, onis, f. oihuak, deiadarrakSucclamo, as, are, intr. oihu egin; oihuz erantzun, gaiztuSuccollo, as, are, tr. bizkarrean ekarri, eramanSuccosus, a, um, heze; urtsu, sapadun, izerdidunSuccresco, is, ere, crevi, cretum, intr. handitu, sortu, hazi; bersortu, ernaberritu; ondotik heldu ; aldizkatu; ondotik etorriSuccrevi, succresco perf.Succubui, succumbo perf.Succumbo, is, ere, cubui, cubitum, intr. azpira erori; amor eman, ezindu, garraitua izan, menderatu; succumbere animo,etsi, adoregabetuSuccurro, is, ere, curri, cursum, intr. aurre egin, aupadatu, eragin; lagundu, urgatzi, arindu; succurrere auxilio cedentibus,amor emaiten duten gudularien laguntzera lehiatu; gogoratuSuccus, i, m. gerli, izerdi, ur, sapa, likore; succus uvae, ardo; gozo, gustu; adore, indarSuccussi, succutio perf.Succussio, onis, f. inarrosaldi; lurikaraSucussus, a, um, succutio pi.Succutio, is, ere, cussi, cussum, tr. inarrosi, higitu, astinduSucinum... ik. succ...1. Suctus, a, um, sugo pi.2. Suctus, us, m. zurga, zurgaldi, edoskaldi, edosketaSucula, ae, f. ahardi gazte, urdanga gazteSucus, i, m. ik. succusSudarium, ii, n. izerdi oihalSudatio, onis, f. izerdi; labetxo, berogailuSudatorium, ii, n. labetxo, berogailuSudatorius, a, um, izerdikor, izerdigarriSudatus, a, um, sudo pi.; adj. jarioa, isuria; izerdi lapa, izerdi leka, izertza; gaitz, zailSudis, is, f. zurkaitz, paldo, haga; burdin makila, makila zorrotzSudo, as, are, intr. izerditu, izertu, izerdi izan, xortaka jario, heze izan; nekez jardun; tr. jario, isuriSudor, oris, m. izerdi; isuri, isurpen; ihintz, ur, isurkari; lan, neke, eginahalak; esse multi sudoris, gaitz izan, zail izanSudum, i, n. zohardi, aro ederSudus, a, um, ez heze, lehor, idor, argi, zohardiSuebi ik. sueviSuerunt, Suerint, ik. sueverunt, sueverintSues, sus pl.Suesco, is, ere, suevi, suetum, tr. intr. azturatu, ohitu, ohitura izanSuetus, a, um, suesco pi. ohitua, azturatua; ohiko377

1. Suevi, suesco perf.2. Suevi, orum, mpl. suebiarrak, Germaniako biztanleakSuevicus, Suevus, a, um, suebiarrenSuffarcino, as, are, tr. ase, beteSuffeci, sufficio perf.Suffectus, a, um, sufficio pi. tindatua, margotua, zikindua; ordeztua, lotua, elkartua, erantsiaSuffero, fers, ferre, sustuli, sublatum, tr. azpira eraman, azpian ezarri; eskuko, gain utzi; eutsi, jasanSuffertus, a, um, beteaSuffervefacio, is, ere, feci, factum, tr. eztiki irakinaraziSuffes, etis, m. sufetis, Kartagoko lehen magistratuaSufficiens, entis, sufficio po.Sufficio, is, ere, feci, fectum, tr. intr. ordeztu; eman, hornitu; sufficere animos alicui, norbaiti adore eman; tindatu (ilea);nahikoa izan, ahal izan; sufficere hostibus edo adversus hostes, etsaiak eutsiSuffigo, is, ere, fixi, fixum, tr. lotu, josi, iltzatu; suffugere in cruce, gurutziltzatu; suffigere trabes auro, zurrunak urreztatuSuffimen, inis, eta Suffimentum, i, n. ke, keztadura, usainonSuffio, is, ire, ivi, itum, tr. keztatu, usainona hedatu, usaingozotu, kutsatuSuffitio, onis, f. keztadura, usaingozaldiSuffitor, oris, m. keztaile, keztatzaile1. Suffitus, a, um, suffio pi.2. Suffitus, us, m. keztaduraSuffixus, a, um, suffigo pi.Sufflamen, inis, n. geragailu, oztopogailuSufflamino, as, are, tr. geldiarazi, oztopatuSufflatio, onis, f. hanturaSufflatus, a, um, sufflo pi.; adj. hantua, hanpatua, harrotuaSufflavus, a, um, horailSufflo, as, are, intr. ufatu, buhatu, putz egin; tr. hantu, hanpatuSuffocatio, onis, f. itoaldiSuffoco, as, are, tr. itoSuffodio, is, ere, fodi, fossum, tr. induskatu, zulatu, sakondu; suffodere equos, zaldien esteak kendu, zaldien sabela idekiSuffossio, onis, f. indusketa, zulaketaSuffossus, a, um, suffodio pi.Suffragatio, onis, f. gorespen (hautagaiaren), bozketa, onespen, babesSuffragator, oris, m. (hautagai) goresle; boz emaile; aldetar, onesleSuffragium, ii, boztxartel, boz, hautu; suffragium ferre, bozkatu, boza eman; omnium suffragio, gogo batez; suffragiumedo jus suffragium, bozketa zuzena; cives sine suffragio, bozketa zuzengabeak; onespenSuffragor, aris, ari, dep. intr. (hautagaia) onetsi; baietsi, lagunduSuffrigide, adb. hozkixe, idorkixeSuffringo, is, ere, fregi, fractum, tr. zolatik urratu, moztu; suffringere crura alicui, norbaiti zangoak hautsiSuffudi, suffundo perf.Suffugio, is, ere, fugi, fugitum, tr. intr. aterbetu, gerizatu; itzuriSuffugium, ii, n. ihestoki, aterbe, babesSuffulcio, is, ire, fulsi, fultum, tr. eutsi, zurkaiztu; jaten emanSuffumigo, as, are, tr. keztatuSuffundo, is, ere, fudi, fusum, tr. azpian jario; gainera jario; nahasiz isuri, ureztatu, tindatu; busti, sarraraziSuffuror, aris, ari, dep. tr. lapurtu, ebatsiSuffuscus, a, um, beltzaranSuffusio, onis, f. jario (larrumintzean)Suffusus, a, um, suffundo î.Suggero, is, ere, gessi, gestum, tr. (azpira, albora, aurrera) eraman; ekarri, eman; bururatu, burutara eman, argitu; ondotikezarri, ondotik joanarazi; metatuSuggestum, i, n. gorune, goratasun; oholtza1. Suggestus, a, um, suggero pi.2. Suggestus, us, m. gorune, gailur, goratasun; oholtza, tauladaSuggredior, eris, i, gressus sum, dep. hurbildu, geratu; ezkutuan jazarriSugilatio, onis, f. ubelune, odoluri; orezta, nota, zimelduraSugillata, orum, npl. ubelune, odoluri; orezta, nota, zimelduraSugilo, as, are, tr. kozkatu, ubeldu, odoluritu; laidostatu, irainduSugo, is, ere, suxi, suctum, tr. edoski, xurgatu1. Sui, sibi, se, izenorde bihurkari: bera, bere, berak, beraien, euren; amor sui, bere buruaren maitasuna2. Sui, suus, gen.m.n. s.; nom. bok. mpl.3. Sui, sus, dat. s.Suile, is, n. xerritegi, urdantegiSuilla, ae, f. (caro); xerriki, urdankiSuillus, a, um, xerri-, urde-Suimet, sibimet, semet, bera, bere, berari378

Suinus, a, um, xerri-, urde-Suis, sus gen. s.; suus dat. abl. pl.; suo ind. oraialdia 2.pers;Sulcator, oris, m. goldatzaile; ildokatzaile, urratzaileSulco, as, are, tr. goldatu, lurlandu, ildokatu, erdiratu, idekiSulcus, i, m. ildo, lurlan, lurgintza; erroten, arroila, zulo; uhara; argi, su herresta, herrenkada; zimurduraSulfur, uris, n. sufre; sufre bainuak; supizgailu, pospoluSulfurata, orum, npl. sufre meatokiak; supizgailu, pospoluSulfuratio, onis, f. sufrehobiSulfuratus, a, um, sufredun, sufretsuSulfureus, a, um, sufre-, sufredunSulla... ik. Sylla...Sulphur...ik. sulf....Sum, es, esse, fui. izan, bizi, egon; dum ero, bizi izango naizeno; sunt qui, batzu badira; esse Romae, Erroman bizi;gertatu, jazo; est ubi, gertatzen da; est quod gaudeam, badut zerik alaitu; hala izan; sunt ista, est vero, hala da; holakoa edohalakoa izan; holako izatea, tasuna izan; esse magni judicii, ezagutza, zentzu handia izan; esse summi laboris, indar handiakgura izan; esse aegre corpore, gaixo izan; helburua izan; zergatia, bidea izan; egoki izan; gai izan, baliatu; esse argumento,egiaztabide izan; esse laudi, ohoragarri izan; on izan, aldeko izan, -rena izan, -n egitekoa izan, -n onetan izan; esseAlexandri, Alexandroren aldeko izan; est sapientis subvenire, zuhurrari konpontzea doakio; balio izan, kostatu; esseplurimi, garesti izanSumen, inis, n. xerri titia; lur emankorSumma, ae, f. goien, goren; summa rerum, aginte gorena; garrantzia, beharrezkoa, baitezpadako; summas attingere,mamiak, beharrenak landu; summa reipublicae, herriko behar handiak; magna exercitus, gudostearen gehiena; kopuru,guztitasun, talde, laburpen; in summa, ad summam, laburzki, hots, esate baterako, orohar; dirutzaSummarium, ii, n. laburketa, laburpenSummas, atis, maila goienekoSummatim, adb. azalean, goihara; arinki; azaletik, laburzki, larrianSummatus, us, m. goientasun, lehentasunSumme, adb. gorenean, guztiz, bizikiSummergo...ik. submergo...Summo, adb. azkenean, azkenikSummopere, adb. arreta handiz, axola handizSummoveo ik. submoveoSummula, ae, f. kopurutxo, dirutzatxo1. Summum, adb. gehienbat, gehienez2. Summum, i, n. goien, goren, mutur; ad summum, gehienez; azal, gainSummus, a, um, goien, goren; summa rupes, arkaitzaren goiena; summa aqua, uraren azala; summa ore, gogoz kontra;azkena (aldian); summa senectus, zahartasun handia; summam manum imponere, amaitu, bukatu; gorago, bikain, ospetsu;summi eta infimi, handiki eta xumeak; garrantzitsuena, beharrezkoa, baitezpadakoa; summae res, aginte gorenaSumo, as, are, sumpsi edo sumsi, sumptum edo sumtum, tr. hartu, bildu, jabetu; jan, edan; jantzi; sumere arma, armakhartu; hautatu; sumere diem ad..., eguna hautatu..., egunaz hitzartu; sumere sibi studium, azterketari lotu; erabili, eralki,xahutu; sumere frusta laborem, alferrik akitu, nekatu; bere gain hartu, bere bizkar hartu, abiatu; mihi non sumo tantum ut,-ko handikeriarik ez dut; uste izan, idurituSumpsi, sumo perf.Sumptuarius, a, um, gastu-, xahutze-; eralkipenekoSumptuose, adb. aberaski, apaingehikerizSumptuosus, a, um, baliotsu, balio handiko, sekulako; hondatzaile, barreiatzaile, iriole1. Sumptus, a, um, sumo pi.2. Sumptus, us, m. gastu, kostu, xahutze; sumpto publiko, herriaren kostuzSumsi...ik. sumpsi...Sunto, sum agintaldi 3. pers. pl., izan bitezSuo, is, ere, i, sutum, tr. josi; ik. suum, suusSuomet, Suopte, ik. suusmet, suuspteSuavetaurilia, Suavitaurilia, ium, npl. suabetauriliak, xerrama, ardi edo zezen opariaSupellex, lectilis, f. sukaldetresnak, altzari, tresnak; tresneria; hatuak, puskak1. Super, aurretitz (akus. eta abl. gain, gainean, gainetik; super rivas, urertz gainetik; bestalde, haraindi; super modum,gehiegi, neurrigabe; super Tiberim, Tiberoz haraindian; super omnia, ororen gainetik, orotan gaindi; artean; super cenamedo cena, otorduaren artean; -gatik; super tali causa, horregatik2. Super, adb. bestalde, gaineko, gainean; infra superque, azpian eta gainean; bestalde, gainera; satis superque, aski etagehiegi, super quam quod, gehiago dena; nihil super erat, praeter, ezer gelditzen ez zen, ... ezikSuperabilis, e, igarogarri; garaigarri, gaindigarriSuperaddo, is, ere, addidi, additum, tr. gainetik ezarri, gainean erantsiSuperadsto, as, are, stiti, statum, intr. aldegainean jarriSuperans, antis, supero po. igarotzaile, igotzaile; bikain, goren; gehiegiko, behar bainoSuperanteactus, a, um, iraganaSuperator, oris, m. garaileSuperauratus, a, um, azalean urreztatua379

Superbe, adb. harroki, burgoikiSuperbia, ae, f. nausikeria, mutirikeria; harrokeria, lotsagabekeria; harrotasun, jatortasunSuperbio, is, ire, ivi, itum, intr. harro izan, burgoi izan, handikor izanSuperbus, a, um, anker, larderiatsu; mutiri, gogor; Superbus edo Tarquinius superbus, Tarkinio jauntzarra; harroputz,burgoi, lotsagabe; eder, ospetsu, bikain, goren; aberatsSuperciliosus, a, um, beltzuri, kizkin, mokorSupercilium, ii, n. bekain; gailur, gain, gorune; harrotasun, harrokeria; zorroztasun, garraztasun, larritasunSupercresco, is, ere, crevi, intr. gainetik hazi; kozkor izan; erantsiSupercubo, as, are, intr. gainean etzanSupercurro, is, ere, tr. gainditu, gainezka eginSupereditus, a, um, gainean jaso, goratuaSuperedo, is, ere, tr. gero janSuperemineo, es, ere, tr. intr. gainditu, nagusitu; gorago izan, iganSuperenato, as, are, intr. ur gainean egon, igeri egonSuperevolo, as, are, tr. intr. gainean, gora hegaldatu; gainean, gora hegan eginSuperfero, fers, ferre, tuli, latum, tr. luzatu (epea); gainean eutsi, azalean edukiSuperficies, ei, f. gaineko edo kanpoko zatia; gain; azal, hedaduraSuperfio, fis, fieri, pasiboa. gainerako izanSuperfixus, a, um, gainean jarriaSuperfluitas, atis, f. ugaritasun, joritasunSuperfluo, is, ere, intr. gainditu, gainetik jario; ugaritu, oparo izan, ugari izan; superfluere pecunia, aberastasunakgainezka izan; -ra iragan, -i itzuriSuperfluus, a, um, gainditua; gainezko, behargabeSuperfore, supersum inf. geroaldiaSuperfudi, superfundo perf.Superfui, supersum perf.Superfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. gainera jario, isuri; oparo aurtiki (geziak); superfundi, urgainduSuperfusus, a, um, superfundo pi.Superfuturus, a, um, supersum p. geroaldiaSupergredior, eris, i, gressus sum, dep. intr. gainean ibili; -ra joan, gainditu, gainezka egin, iragan, traukatuSupergressus, a, um, supergredior pi.Superi, orum, mpl. ik. superusSuperimmineo, es, ere, ui, intr. gainean zintzilikatua izan; zemaituSuperimpono, is, ere, posui, positum, tr. gainean ezarriSuperimpositus, a, um, superimponere pi.Seperincendo, is, ere, i, tr. gehiago piztu, sustatuSuperincido, is, ere, i, intr. gainetik gain eroriSuperincubans, antis, gainean etzanaSuperincumbo, is, ere, cubui, intr. gainean etzanSuperinduo, is, ere, i, utum, tr. gainean jantziSuperingero, is, ere, gessi, gestum, gainean ekarri edo ezarriSuperinjicio, is, ere, jeci, jectum, tr. gainetik aurtiki, gainean ezarriSuperinsideo, es, ere, sedi, intr. egon, gelditu, geratuSuperinsterno, is, ere, stravi, tratum, tr. hedatu, gainean ezarri; estali, jantziSuperinstratus, superinsterno pi.Superintego, is, ere, texi, tectum, tr. estaliSuperintono, as, are, tonui, intr. gainean ozenduSuperior, us, superus konp. gorago, garaiago; domus superior, etxearen gaina; aurreko, lehenagoko, iragana, zaharrago;superioribus diebus, egun aurrekoak; anno superiore, aurreko urtea, iragan urtea; superior Dionysius, Dionisio zaharra;garaile; nagusi, indartsuago; iz. mpl. agureak, arbasoak, antzinakoakSuperius, adb. gorago; ik. superiorSuperjacio, is, ere, jeci, jectum edo jactum, tr. gainetik aurtiki, gainean ipini; erantsiSuperjactus, a, um, superjacio pi.Superjeci, superjacio perf.Superjectus, a, um, superjacio pi.Superlabor, eris, i, lapsus sum, dep. intr. gainean ezarri, ipiniSuperlatio, onis,; f. gehiegikeria, ahoberokeriaSuperlatus, a, um, superfero pi.; adj. goragokoSuperlino, is, ere, levi, litum, tr. gainean ezarri; gantzutu, igurtziSuperlitus, superlino pi.Supermeo, as, are, tr. intr. gainean jarioSupermitto, is, ere, misi, missum, tr. gainera aurtiki, gainean ezarriSupernato, as, are, intr. ur gainean egon, igeri egonSuperne, adb. gain, gainean, gainetik, azaleanSupernus, us, um, gorako, gaineko; gainetiko, zerutiko; lurretiko (ez Infernuetako)380

Supero, as, are, tr. intr. gorago igan, gainetik iragan, traukatu, zeharkatu; superare montem, mendia iragan, traukatu;nagusitu, garaitu, goitu; gainditu, urrunegi joan, neurriak hautsi; superare Germanos bello, gerran Germanoak garaitu;gailendu; superavit sententia Sullae, Silaren iritzia nagusi izan zen; oparo, ugari, nasai izan; egon, gainezka egin; iraun,jarraitu, bizirik iraunSuperobruo, is, ere, i, tr. gainetik lehertu, zapalduSuperpendens, entis, gainean zintzilikSuperpondium, ii, n. pizu, hazta gainerakoaSuperpono, is, ere, posui, positum, tr. gainean ezarri; nahiago izanSuperpositus, a, um, superpono pi.Superposui, superpono perf.Superscando, Superscendo, is, ere, i, tr. gainditu, jauziSuperscribo, tr. intr. gainean idatziSuperscriptus, a, um, superscribo pi.Supersedeo, es, ere, sedi, sessum, tr. intr. gainean eseria izan, gain igana izan, gainean ezarria izan; eten, geratu,geldiarazi, moztu; berandu, luzatu; ez egin, baztertuSuperstagno, as, are, intr. aintzira, zingira egin; gainditu (ura)Supersterno, is, ere, stravi, stratum, tr. gainean hedatu, zabaldu; estaliSuperstes, itis, zutik dagona; osorik, kaltegabe, sendo; bizirik iraule, garaileSuperstitio, onis, f. aztikeria, sineskeria; erlijio, gur, gurketaSuperstitiose, adb. aztikeriz, siniskeriz; zeharo, zehazkiSuperstitiosus, a, um, sinesberaSuperstitis, superstes gen. s.Supersto, as, are, steti, tr. intr. gainean egon, gainean jarriSuperstratus, a, um, supersterno pi.Superstruo, is, ere, struxi, structum, tr. gainean eraikiSupersum, es, esse, fui, intr. gainerako izan, gelditu, geratu; quod superest, bestalde, gainera; egon, bizi egon, sendo izan,iraun, bizi iraun; oparo izan, ugari izan, nasai izanSupertectus, a, um, supertego pi.Supertego, is, ere, texi, tectum, tr. gainean estali; teilaberrituSupertraho, is, ere, traxi, tractum, tr. gainetik arrastaka eramanSuperum, i, n. gain, goiSuperus, a, um, gaineko, goiko; mare Superum, Gorengo itsasoa, Adriatikoa; zeruko; Superi edo Di superi, zerukojainkoak, jainkoak; lurreko (ez Infernuetako); superi, orum, mpl. biztanleakSupervacaneus, a, um, oparo, ugari, nasai; alferriko, behargabeko, gehiegizko, betegarriSupervacuo, adb. ugariki, nasaiki, behargabeSupervacuus, a, um, oparo, ugari, nasai; alferriko, behargabeko, gehiegizko, betagarri; ex supervacuo, behargabe,bidegabe, arrazoigabeSupervado, is, ere, tr. iganSupervectus, a, um, supervehor pi.Supervehor, eris, i, vectus sum, (zentzu aktiboko pasiboa) iragan, igaroSupervenio, is, ire, veni, ventum, tr. gain heldu; gertatu; ustekabean heldu, batbatean etorri; gain jauzi; aurreratu (aldia),gorago izan, gaindituSuperventus, us, m. batbateko etorreraSupervivo, is, ere, vixi, intr. bizi iraunSupervolito, as, are, tr. gainean hegaldatu, gainean hegan eginSupervolo, as, are, tr. intr. gainean hegaldatu, gainean hegan eginSupervolutus, a, um, gainean biribilkatuaSupinitas, atis, f. atzerako makurketaSupino, as, are, tr. atzera makurtu; bizkarrean etzan, ahozgora etzan; gorantz jaso, eraikiSupinus, a, um, atzera makurtua, bizkarrean etzana, zerura itzulia, arrentzaile; supinae manus, esku otoizleak (eskusagarra zerura itzulia); atzera bildua (ibaia); azpikozgain irakurtua; harro, burgoi, bihurkor, jauzkor; arretagabe, nagiSuppaenitet, ere, perts. bakar. urrikituxeSuppalpor, aris, ari, dep. intr. bailakatu, losentxatu, goretsiSuppar, aris, antzekoxe, baldekoxeSupparasitor, aris, ari, dep. bailakatu, losentxatu, goretsiSupparum, i, eta Supparus, i, m. oihaljantzi, estalki; belatxo (untzi)Suppateo, es, ere, ui, intr. azpian idekia izanSuppeditatio, onis, f. oparotasun, joritasunSuppedito, as, are, intr. eskupean izan, oparo izan; -z aberats izan; beharrean dena hornitu, dunduSuppedo, is, ere, intr. puzker, uzker eginSuppetiae, arum, fpl. laguntza, urgazgoSuppeto, is, ere, ii edo ivi, itum, intr. nahikoa izan; urgatzi, lagundu; sumptibus suppetere, gastuei laguntza ekarri;eskupean izanSuppilo, as, are, tr. lapurtu, ebatsi, ohostuSuppingo, is, ere, egi, pactum, tr. azpian iltzatuSupplanto, as, are, tr. zangartez aurtiki; etzan, hondatu, suntsitu381

Supplaudo... ik. supplodo...Supplementum, i, n. osagai, osagarri, betagarri; gudulari berriak; scribere legionibus supplementum, legioiei gudulariberriak erantsiSuppleo, es, ere, evi, etum, tr. berriz bete, osatu; supplere remigio navem, untzi lagunak osatu; ordezkatu; (kaltea)konpondu, antolatu; erantsiSuppletus, a, um, suppleo pi.Supplex, icis, arrentzaile, otoizleSupplicatio, onis, f. herriarrenak, eskerronak, eskaintza ospetsuSuppliciter, adb. apalik, apalki; arrenga, otoizkaSupplicium, ii, n. herriarrenak, opariak, eskaintzak; eskaera (norbaiti); zigor, hiltze, oinaze; supplicium sumere de aliquo,norbait hiltzera emanSupplico, as, are, intr. (jainkoak) arrendu; eskerrak eman, eskaintzak egin; eskatu (norbaiti)Supplodo, is, ere, osi, osum, tr. oinez lurra jo, ankak eraginSupplosio, onis, f. oinez lurjoiteSuppenitet, ik. suppaenitetSuppono, is, ere, posui, positum, tr. azpian ezarri, arraultza berorazi; iruzurki ordeztu; uste izan, iduritu; supponerepuerum, haurra gezurrez ordeztu; supponere testamentum, gezurrezko ordeinua agertu; ostean ezarri; menderatu; erantsi,beretu; Demostheni Ciceronem supponere, Demostenes baino Zizeron nahiago izanSupporto, as, are, tr. ekarri, eraman, garraiatuSuppositicius, a, um, orde, ordeko, ordezkoSuppositio, onis, f. azpian ezarrera, gezurrezko ordezketaSuppositus, Suppostus, a, um, suppono pi.Suppressi, supprimo perf.Suppressio, onis, f. itoaldi, hats zurrunka; ohointza, (diru) bazterketaSuppressus, a, um, supprimo pi.; adj. apal (ahotsa)Supprimo, is, ere, pressi, pressum, tr. sartu, hondoratu, urperatu, murgildu; supprimere navem, untzia murgildu; gelditu,geratu, eutsi, amaitu; supprimere iter, geratu; ezeztatu; baztertu, lapurtu; supprimere testamentum, ordeinua ezeztatuSuppromus, i, m. kudeatzaile ordeSuppudet, ere, inperts. lotsatuxe, ahalketuxeSuppuratio, onis, f. zornejario, zornadura, hiroduraSuppuratus, a, um, zornedun, zornetsu, hirotsu; zauri zornedunakSuppuro, as, are, intr. zornetu, hirotu; okatua izan, goiti egina izanSupputo, as, are, tr. moztu, kimatu; zenbatu, kondukatu1. Supra, adb. gainean; gorago, aurrez, lehenago; ut supra dixi, gorago esan dutan bezala; bestalde, gehiago; nil supradeos lacesso, jainkoei ez diet ezer besterik eskatzen2. Supra, aurretitz (akus.) gain, gainean, gainetik; supra nubem volare, odeien alde gainetik hegaldatu; aitzin, lehen; suprahanc memoriam, gu aitzin, gu baino lehen; bestalde, gorago; supra leges, arauen gainetik, arauak baino gorago; supramodum, neurrigabe; aurreanSupradictus, a, um, jada esana, gorago aipatuaSuprascando, is, ere, i, tr. gainditu, urrunegi izanSuprascribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. lehen idatzi edo aipatuSuprema, orum, npl. goihentza, azken bizialdiak; azken nahiak; azken eginbideak, ehorzketakSupremo, adb. azkeneanSupremum, adb. azken aldikoz, azkeneanSupremus, a, um, bazterreko, muturreko; azken, azkeneko; supremus vitae dies edo supremus dies, bizitzako azkeneguna; goihen, goren, handienSura, ae, f. aztal; hanka, zangoSurculaceus, surculosus, a, um, egurtsu, zurtsuSurculus, i, m. aldaka, kimu, muskil, zuhaiztxo; adar, zotzSurdaster, tra, trum, erkor, erdigor, gorskaSurditas, atis, f. gortasunSurdus, a, um, gor; entzungor, soraio; surdis auribus canere, entzungor bati mintzatu; entzunezin, ezagutzagabe; isil, ahul(usaina, margoa, soinua)Surgo, is, ere, surrexi, surrectum, intr. jaiki, zutitu; jaio, sortu, hezi, gertatu, entzun; rumor surgit, berria hedatu zenSurpere, surpite... ik. surripere...Surr... ik. subr.Surrecturus, a, um, surgo p. geroaldiaSurrexe = surrexisseSurrexi, surgo perf.Sursum, adb. gainerantz, gorantz; sursum versus, itzultzeanSus, suis, dat. pl. suibus, subus, f. m. xerri, xerrama, urde; sus Minervam (docet), urdeak Minerbari irakatsi nahi dio,burgoi izanSuscenseo, ik. succenseoSuscepi, suscipio perf.Susceptio, onis, f. bere gain hartze; laguntzaSusceptor, oris, m. enpresari, lan kudeatzaile382

Susceptum, i, n. iharduketa, lanketaSusceptus, a, um, suscipio pi.Suscipio, is, ere, cepi, ceptum, tr. zurkaiztu; bildu; bizia eman, sortu; semetzat hartu, alabatzat hartu; hazi, hezi, zaindu(haurra); abiatu, hasi, egin, bere gain hartu; suscipere bellum, gerra hasi; aurre egin, jasan; suscipere inimicitias edo odiumalicujus, norbaiten gorrotoa jasan; onartu, ongi etorria egin, batzarri egin; suscipere aliquem in civitatem, norbaitihiritiargoa eman; bete (erlijio gauza); erantzun, ihardetsiSuscito, as, are, tr. jaso, goititu, goratu; eraiki, berotu, piztu, sustatu, sorrarazi, iratzarri; suscitare aliquem e somno,norbait iratzarri; sendotuSuspecto, as, are, tr. intr. gora begiratu, begietsi, so egon; susmatu, aiher izan1. Suspectus, a, um, suspicio pi. susmatua, susmagarri; gorrotatua2. Suspectus, us, m. gorantz soegite, azpitik gorako ikusmen, goratasun, gailur; mirespenSuspendium, ii, n. zintziliketa; urkaketaSuspendo, is, ere, pendi, pensum, tr. zintzilikatu, urkatu; suspendere arbori infelici, urkatu (zuhaitz igaligabeari lotu);jaso, jaiki, eraiki; zalantzan atxiki; geldiarazi, gerarazi, moztuSuspensus, a, um, zintzilika, dilindan; eutsia, jasana; (harrotua, landua) lurra; hegaltatzaile, hegan egile; azaleko, ezti,arin; suspensa pede, urrats arinez; suspensa manu, azalean; josia, lotua, mendeko; dilindan dagona, dudakor, herabe;kezkagarri; gelditua, geratua, bukatugabe, luzatua (epea)Suspexi, suspicio perf.Suspicatus, a, um, suspicor pi. susmatzaileSuspicax, acis, kezkatsu, aierukor, sinesgaitz, susmagarri1. Suspicio, is, ere, spexi, spectum, tr. intr. azpitik begiratu; miretsi, handietsi; se suspicere, handius izan; susmatu, aiherizan2. Suspicio, onis, f. aieru, susmo; suspicionem dare, excitare, susmoak sortu, piztu; suspicionem cadere, vocari,susmagarri bilakatu; suspicione carere, susmagabe izan; ustekeria, usna; fuit suspicio ..., iruditu zien...; antz, itxuraSuspiciose, adb. aierukorki, susmakorkiSuspiciosus, a, um, sinesgaitz, kezkatsu, aierukor; susmagarriSuspicor, aris ,ari, dep. tr. aiher izan, susmatu, mesfidatu; uste izan, somatuSuspiratio, onis, f. hasperen, intziri, zinkurinSuspiratus, us, m. hasperen, intziri, zinkurinSuspiritus, us, m. hasperen, intziri, zinkurinSuspirium, ii, n. hats, arnasa; arnasneke, arnasestuSuspiro, as, are, tr. intr. barna arnasa hartu, hasperendu; irrikatu, irrikitu, intziriz ari, kexatuSusquedeque, azpitik gora, susquedeque habere, ez arduratu, ez axolatuSustentaculum, i, n. zurkaitz, euskarri, bermeSustentatio, onis, f. luzapen, epeSustento, as, are, tr. eutsi, jasan; hazi, artatu, iraunarazi, gorde; adore eman, adoretu, bihotz eman; gogor egin, iharduki;aegre eo die sustentatum est, egun hartan nekez gogor egin zuten; luzatu, beranduSustineo, es, ere, tinui, tentum, tr. ekarri, eraman; hazi, jatera eman, artatu, zaindu, lagundu, adoretu; bere gain hartu;bizkar ezarri; sustinere causam, auzia ber gain hartu; sustinere personam, antzezlagun izan; jasan, gogor izan; geldiarazi,oztopatu; luzatu, beranduSustollo, is, ere, tr. gora goititu, jaso; sorrarazi, sortu; ebatsiSustuli, suffero eta tollo perf.Susurro, as, are, intr. burrunba egin; txio egin; dardaratu (haizea); murmurikatu, marmarka ari izan, xuxurlatuSusurrus, i, m. azantz ito, burrunba, marmar; dardara, xuxurlaSutela, ae, f. zimarku, doilorkeriaSutilis, e, josia, adobatuaSutor, oris, m. zapatari, zapatagin, oskigileSutorius, a, um, zapatari-, oskigile-; iz.m. oskigile ohiSutrina, ae, f. oskitegi, oskidendaSutrinum, i, n. zapatagintza, oskigintzaSutrinus, a, um, zapatagin-, oskigile-Sutum, i, n. gauza josiaSutura, ae, f. jostura, joskura; joskune, lokuneSutus, a, um, suo pi.Suum, i, n. ik. suusSuus, a, um, haren, haien, bere, beraien; iz. n. haren, bere (ontasuna, aberastasuna, etxaldea); de suo, berea, beraren; sesuaque omnia defendunt, beraien burua eta beraien ontasunak zaintzen dute; iz.mpl. sui, beretarrak (askazi, adiskide...);suos proelio continuit, bere gudulariak gudutik eragotzi zituen; berarena, beregain dena, bere buruaren jabe; bere maitea,maitatzaile; aldeko, on, egoki; berezko, zuzen, bidezko, legezko, zilegi, haizu; petere consulatum anno suo, behar adineankontsulatua nahi izan; sua morte defungi, hiltze ederra izanSuusmet, suamet, suummet eta Suuspte, suapte, suumpte, bereaSuxi, sugo perf.Sybaris, is, f. Sibaris, hiriaSybarita, ae, m. sibaristarSybaritanus, Sybariticus, a, um, Sibarisko; lizun, likits, emaldituSycophanta, ae, m. zimarkun, doilor; salatari; balakari, losintxari383

Sycophantia, ae, f. zimarku, doilorkeriaSycophantiose, adb. doilorki, makurkiSycophantor, aris, ari, dep. intr. amarruz ari izanSyllaba, ae, f. silabaSyllabatim, adb. hitzez hitzSyllanus, a, um, Sila-Syllaturio, is, ire, intr. Silaren antzeko nahi izan, Sila antzeratu nahiSyllogismus, i, m. silogismoSyllogisticus, a, um, silogismo-, silogistikoSylva...ik. silv...Symbola, ae, f. sariSymbolus, i, m. keinu, zantzu, ezagugarri; zigiluSympathia, ae, f. maitasun, begikotasun, antz, kidetasunSymphonia, ae, f. ahotskidetasun, soinutresnakidetasun; sinfonia, abestaldi, kontzertuSymphoniacus, a, um, sinfonia-, kontzertu-; iz.m. soinulariSymplegma, atis, n. talde zizelatuaSymposiaca, orum, npl. Oturuntza, Platonen elkarrizketaSymposiacus, a, um, oturuntz-Symposion, Symposium, ii, oturuntz; Oturuntza, Platonen elkarrizketaSynanche, es, f. zintzurmin, eskudantzaSyncerastum, i, n. erregosiSynecdoche, es, f. erranahi berri; hizkenketaSynedrus, i, m. aholkari, senadoreSyngrapha, ae, f. txartel, agiriSyracusae, arum, fpl. Sirakusa, Sizialako hiriaSyracusanus, a, um, Sirakusako, sirakusar; iz.mpl. sirakusarrakSyracosius, Syracusius, a, um, Sirakusako, sirakusar, iz.mpl. sirakusarrakSyria, ae, f. Siria; AsiriaSyriacus, Syricus, a, um, siriar, SiriakoSyrius, a, um, Siriako; iz.mpl. siriarrakSyrma, atis, n. jantzi luze (antzezlagunena)Syros, i, f. Siros, uharteaSyrtes, ium, fpl. Sirtesak, ik. SirtisSyrticus, a, um, SirtesetakoSyrtis, is eta idos, f. ; Syrtis major, Sirtes handia; Syrtis minor, Sirtes txikia, Kartago alboko itsasapalune; amildegi, leizeSyrus, a, um, siriar, Siriako; iz.mpl. siriarrrak384

TTabanus, i, m. ezpada, mandoeuliaTabella, ae, f. oholtxo: idatzohol, txartel, agiri; tabellae publicae, herri agiriak; bozketa txartel; bozketa, erabaki; tabellasdiribere, botz zenbaketa egin; zurirudi; zinoroitgarri; jokomahai; haizemaile; itun hitzarmen1. Tabellarius, a, um, gutun-2. Tabellarius, ii, m. mandatari, bidari, gutunbanatzaileTabeo, es, ere, tabui, intr. urtu; suntsituTaberna, ae, f. zurezko etxe, txabola, lastetxe; denda, saltoki; taberna argentaria, banketxola, diharu txabola; edaritegi;jarleku (antzokian)Tabernaculum, i, n. oihaltxabola; tabernaculum detendere, oihaltxabola bildu; bizitoki, egontoki1. Tabernarius, a, um, saltoki-, saltokiko; edaritegi-, edaritegiko; baldres, zakar2. Tabernarius, ii, m. saltzaile, salerosleTabernula, ae, f. saltokitxo, edaritegitxoTabes, is, f. urtze, jario; tabes nivis, elurrurtze; elurbusti, elurgesal; usteldura, ustelketa; zorne; kirats, keru; higadura,ahuldura; birikeritasun; kutsapen, izurriteTabesco, is, ere, tabui, intr. urtu; usteldu; idortu, lehortu, gutxitu, ahuldu, makalduTabidus, a, um, urtua; usteldua; ahuldua, makaldua, ezindua, birikeri; ahulgarri, galkor, suntsikorTabificus, a,; um, urtzaile, ustelkor, suntsikor, galkorTabitudo, inis, f. ahuldura, ahuleziaTablinum, i, n. agiriak, agiritegiTabui, tabesco eta tabeo perf.Tabula, ae, f. olo, taula ; idatzolo; idazki, gutun; agiriak; tabulae novae, porrot; bozketa zerrenda, bozketa txartel; itun,ordeinu; mapa; zurirudi; zinoroitgarri; jokomahai; jalgibide, aterabideTabularia, ium, npl. oholtxoak (zigor egiteko)Tabularium, ii, n. herriagiriak, agiritegiTabularius, ii, m. kontulariTabulatio, onis, f. zurezko tronadura, zurezko zoladura; selauruTabulatum, i, n. zurezko tronadura; selauru; untzi zubi; ohe; adar besorakoakTabulatus, a, um, zureztatua, oholeztatuaTabulinum, i, n. agiriak, agiritegiTabum, i, n. zorne; izurriteTaceo, es, ere, tacui, tacitum, tr. intr. isildu, isilik egon, isil egon, ez agertuTacite, adb. isilean, isilik, bere baitan, ahapetik; ebaska, ezkutuanTacitum, i, n. sekretu; isiltasun, baretasunTaciturnitas, atis, f. isiltasun; isilkeria, uzkurkeria; zuhurtasunTaciturnus, a, um, isil, isilkoi, uzkur, mutuTaciturus, taceo p. geroaldiaTacitus, a, um, taceo pi. isildua; esangabe, isileko; tacitus consensus, baimen isileko; ezkutua, apal; tacita voce, ahotsapalean; isil, mutu; me tacito, nik esan behar gabe; eme, bare,otzanTactilis, e, ukigarriTactio, onis, f. ukitze, ukipen; ukimen1. Tactus, a, um, tango pi.2. Tactus, us, m. ukipen; eragin (airea, izar); ukimenTacui, taceo perf.Taeda, ae, f. leher, izai; leherrolo; leherzuzi, epeiteko, errotsa; ezkontza, eztaiakTaedet, ere, taeduit edo taesum est, inperts., akitua izan, kezkatua izan, nardatua izanTaedifer, fera, ferum, zuzidun, zuzi ekarleTaedium, ii, n. higuin, narda, nazka; nardagarriTaenarius, a, um, Tenaroko, Lakoniako, Lazedemoniako; Tenaro-, InfernuetakoTaenaros, i, f. m. Tenaro, Lakoniako itsasmutur eta hiri; Infernuetako ate, InfernuakTaenarum, i, n. eta Taenara, orum, npl. ik. TaenarosTaenarus, i, f. m. ik. TaenarosTaenia, ae, f. zerrenda, xingola, girgil; zizareluzeTaeniola, ae, f. zerrendatxo, xingolatxoTaesum est, taedet perf.Taeter... ik. Teter...Tagax, acis, m. lapur, ohoin, ebasleTagus, i, m. Tago, ibaiaTalaria, ium, npl. zangalepo, aztalbelarri; espartin, oinetako hegalak; talaria videre, ihes abiatu (oinetako hegalak aztertu),jantzi luzeTalaris, e, luze, arrastaka, herresta385

Talarius, a, um, joko (antzerki, ikuskizun) lizun (tunika talaris jantziak?)Talea, ae, f. hesolatxo, paldotxo; muskil, aldaka, kimu; barra (dirua)Talentum, i, gen.pl. orum edo um, talento (hazta, 27 kilo; urre edo zilar diru)Talio, onis, f. ordain zigor, ordain; sine talione, zigorgabeTalis, e, berdin, antzeko, bezalako; talis erat qualem te video, zu ikusten zaitutan bezalako zen; hain handi, haingarrantzitsuTalitrum, i, n. koxka, behaztankaTalpa, ae, f. m. satorTalus, i, m. oinburu, aztal, orpo; talum torquere, oinzartadura; recto stare talo, lortu (antzerkia); txotx, seiko, kurkuluxTam, adb. hain, hainbat, hainbeste; tam modestus, hain xume; tam ...quam..., tam...ut...,hain...non...; nihil est morti tamsimilis quam somnus, ezer ez da herioari hain iduriko non ez den loa, ezer ez da herioari hain iduri loa bezainTamdiu, adb.hain luzaz, hain luzaro; tamdiu ...quamdiu, tamdiu quam, quoad, dum, deno, deneko, ordukoTamen, lokailu. alabaina, aldiz, berriz, hala ere, hala eta guztiz ere; nisi tamen, non ez den; azkeneanTamenetsi, lokailu. arren, nahiz eta; hala ere, berrizTamesa, ae, m. Tamesis, Inglaterrako ibaiaTamesis, is, m. TamesisTametsi, lokailu. arren, nahiz eta; hala ere, berrizTamquam, lokailu. bezain, bezainbeste, bezala; tamquam ..., sic edo item..., nola..., hala...; tamquam si, bezala ba-Tanais, is, m. Tanais, ibaiaTandem, adb. azkenean, azkenekoz; ba, bada, berazTandiu, adb. ik. tamdiuTango, is, ere, tetigi, tactum, tr. ukitu, eskutatu; sartu, heldu; alboan izan, etxekara izan; Helvetii Rhenum tangunt,Helbeziarrak Renoren bazterrean daude, Helbetiarrak Renori etxekara daude; jabetu, beretu, izan (diru); jo, kaskatu; tangi ecaelo, oinaztarriak jo; igurtzi, gantzutu, busti; dastatu; bihotz ukitu; iruzurtu, atzipetu; isekatu, trufatu, txantxa egin, minegin (hitzez); landuTanquam, lokailu. ik. tamquam1.Tantaleus, a, um, Tantalo-, Tantaloren2.Tantaleus, ei, eos, m. TantaloTantalicus, a, um, Tantalo-, TantalorenTantalides, ae, m. Tantaloren seme edo ondoko (Atro, Tiestes, Pelops...)Tantalis, idis, f. Tantaloren alaba edo biloba (Niobe, Hermiona...)Tantalus, i, m. Tantalo, Frigiako erregeTanti, adb. hain, horrenbeste garesti; tanti esse, horrenbeste balio izan; tanti ego te facio quanti me facis, zuk gorestennauzun bezainbeste nik goresten zaututTantidem, adb. ber balioko; hain, hainbeste, bezainbesteTantillum, i, n. ezerez, ezdeus, den gutxienaTantillus, a, um, hain txikiTantisper, adb. luzaro; orduan; artean, bitartean, anarteanTanto, adb. hain; tanto brevius responsum fuit, quam..., erantzuna hain labur izan zen, non...; tanto antecedit ceteros poetaquanto... beste olerkariak baino gorago dago non...; quinquies tanto amplius, bost bider horrenbeste; tanto melior, hanbathobe; aldiko adberbiorekin: tanto ante, hain aspaldiTantopere, adb. hain, hainbeste; tantopere quantopere edo quam, lokailu. bezainbesteTantulo, adb. hain merkeTantulum, i, n. gutxi gutxia, apur; adb. den gutxienaTantulus, a, um, hain txiki, hain ahul; hain labur (aldia)1. Tantum, adb. hain, asko; bakarrik; non tantum...sed..., ...ez ezik, ...ere bai; tantum non, ia, gutxi gora behera, inguru,nonbait hor2. Tantum, i, tantus neutroa, izen bezala hartua. hain, hainbeste; kopuru hori, handitasun hori; tantum habuit, zor horibazuen; alterum tantum, bikoitz; tantum animi ut..., adore nahikoa ... –ko; tantum momenti ut, halako garrantzia ... –ko;tantum modestiae quantum scientiae, jakitura bezainbeste xumetasunTantumdem, n., izen bezala hartua. hain, hainbat, hainbeste, ik. tantidem; adb. honenbeste, bitarte berdineanTantummodo, adb. bakarrik; non tantummodo ... sed, ...ez ezik, ...ere baiTantus, a, um, hain handi, bezain handi, bezainbat handi; tantus...quantus, ...bezainbat handi; tanta fuit audacia ut..., hainhandi izan zuen ausardia non...; hainbeste; hain txiki, hain ahulTantusdem, adem, umdem, bezain handiTapes, etis, m. tapiz, tapizeriaTapete, is, n. eta Tapetum, i, n. tapiz, tapizeria, estalkiTarde, adb. geldiro, astiro; berantTardesco, is, ere, intr. inurritu, gogortu, toldotu; baraxtu, makaldu, motelduTardiloquus, a, um, astiro mintzoTarditas, atis, f. geldotasun, nagitasun, adoregabe; moteltasun, asmuluzTardiusculus, a, um, baraxni, makaltxo, gelditxoTardo, as, are, tr. intr. berandu, luzatu, gelditu; tardare animis, adoregabetuTardus, a, um, adoregabe, nagi, motel, alfer; berantiar (fruitua); trakets, asmuluz, gogohertsi, ergel; geldi, luzakor; pisu(idazkera); geldiarazle: tarda podagra: oinitoi trabatzaileTarentinus, a, um, Tarentoko; tarentoarrak386

Tarentum, i, n. eta Tarentus, i, f. Tarento, hiriTarpeius, a, um, Tarpeioko; Tarpeius mons, Tarpei rupes, Tarpeioko mendia; Tarpeia sedes, KapitoloaTarquiniensis, e, Tarkinioko; iz.mpl. tarkinioarrakTarquinii, orum, mpl. Tarkinio, Etruriako hiri1. Tarquinius, a, um, Tarkinio-2. Tarquinius, ii, m. Tarkinio, Erromako bi erregeTarraco, onis, f. Tarrako, Espainiako hiriTarraconensis, e, TarrakokoTarsus, i, f. Tarso, Ziliziako hiri nagusiTartara, orum, npl. Tartaro; InfernuakTartareus, a, um, Tartaroko, Infernuetako; izugarriTartaros, Tartarus, i, m. Tartaro; InfernuakTat, Tatae, hasperen hitz. ik. atatTatienses, ium, mpl. tatiarrak, latin herriko hiru leinukoak; zaldun hiru eunekoakTaureus, a, um, zezen-Tauri, orum, mpl. tauroarrak, Tauridako biztaleakTauricus, a, um, TauridakoTaurifer, era, erum, zezen hazleTauriformis, e, zezen erakoTaurii, orum, mpl. Tauriak, Infernuetako jainkoen osperako jai eta opariakTaurinus, a, um, zezen-; idilarruko1. Taurus, i, m. zezen; idilarru; apobelatz, zezentxori; (astr.) zezenaga2. Taurus, i, m. Tauro, Asia txikiko mendiTaxatio, onis, f. balioztapen, neurketa1. Taxeus, a, um, hagintzezko2. Taxeus, i, f. hagintzeTaxicus, a, um, hagintzezkoTaxillus, i, m. txotx, seikoTaxo, as, are, tr. gaiztu, gaitzetsi, larderiatu; balioztatu, neurtuTaxus, i, f. hagintzeTaygeta, orum, npl. Taigeto, Lakoniako mendiTaygetus, i, m. Taigeto, Lakoniako mendiTe, tu, akus. eta abl. s.Techna, ae, f. amarru, maltzurkeriaTechnicus, i, m. teknikariTecte, adb. isilka, isilik, ezkutuan; hitz erdikaTector, oris, m. gisuztaileTectoriolum, i, n. gisulanTectorium, ii, n. gisulan, zartadura; larruapainTectorius, a, um, gisu-, zartadura-Tectosages, um, eta Tectosagi, orum, mpl. tektosagesarrak (Narbonesako eta Asia Txikiko biztanleak)Tectum, i, n. teilatu, etxegain; etxe, egontoki, bizitokiTectus, a, um, tego pi. estalia; tecta navis, untzi zubidun; ezkutua, gordea, isil, zuhur; zaindua, babestuaTecum = cum te, hirekinTeda, ik. taed....Teges, etis, f. zerriTegeticula, ae, f. zerritxoTegillum, i, n. ihitxanoTegmen, inis, n. edozein estalki (jantzi, erredola, soinburdina...); aterbe, ihestoki; zerusabaiTegmentum, i, n. estalki, azal; jantzi; zorroTego, is, ere, texi, tectum, tr. estali, teilaberritu; jantzi; ezkutatu, gorde, isildu; tegere commissa, sekretua gorde, zaindu,gerizatu; tegere equites, zalduntza babestuTegula, ae, f. teila; teilatua, sabaiTegulum, i, n. teila, teilatua, hegatzaTegumen, inis, n. edozein estalki (jantzi, erredola, soinburdina...); aterbe, ihestoki; zerusabaiTegumentum, i, n. edozein estalki (jantzi, erredola, soinburdina...); aterbe, ihestoki; zerusabaiTela, ae, f. ehundegi; oihal; amaraun; azpilan, jukutriaTelamoniades, ae, eta Telamonius, ii, m. Telamonen semea (Ajax)Telifer, Teliger, era, erum, gezi ekarleTellus, uris, f. lurra; lurbira; Lur, jainkoa; herri, herrialde, lurralde, eskualdeTelum, i, n. azkon, gezi, ezten ; arma, izkilu; oinaztarri; jinbeharraTemerarius, a, um, arin, burugabe, buruarin; temerarium est (inf.), ... erokeria da; ergel, dudazko, aldakor; ustegabeko;gezurreko, aizun; beldurgabeTemere, adb. arinki, ustekabean; nahasmahas, nolanahi; berekabuz, nahitara; non temere, nekezTemeritas, atis, f. ausartasun, ausarkeria; ustekabe, halabehar, zoriTemero, as, are, tr. zikindu; liluratu, gogatu; bortxatu, iraindu387

Temet, tumet akus. eta abl. s.Temetum, i, n. ardoTemno, is, ere, tr. gutxietsi, nardatuTemo, onis, m. endaitz; (astr.) Zazpi Ohoinak, Zazpi IzarrakTempe, npl. deklinaezin. Tenpe zelaia, Tesalian; zelai gozagarriaTemperamentum, i, n. neurritasun, neurri on; izaera, izantza, tankera; giro, eguraldi; temperamentum caeli, giro,eguraldi, tenperaturaTemperans, antis, tempero po.; adj. neurridun, janurri, edanurriTemperanter, adb. neurriz, doian, zuhurkiTemperantia, ae, f. neurri, neurri on; janurritasun, edanurritasunTemperate, adb. neurriz, heinean, zuhurkiTemperatio, onis, f. nahasketa, nahasdura; elkarketa; izaera, izantza, tankera, oreka; antoladura; temperatio caeli, aro,eguraldi; temperatio civitatis, herriantoladura; neurriketa; oreraketaTemperator, oris, m. antolatzaile, neurritzaile, neurridunTemperatura, ae, f. nahasketa, nahasdura; izaera, izantza, tankera; aroTemperi, adb. sarri, ordutan, behar ordutan, garaiz; temperius, goizago, lehenTemperies, ei, f. eztitasun; neurritasun, neurriTemperius, adb. goizago, lehenTempero, as, are, tr. nahasi, elkartu; eztitu; busti (ardoa, burdina); apailatu, atondu; antolatu, kudeatu; intr. egokitu,menderatu, baztertu, saihestu, utzi, eutsi, jabe egon; temperare lacrymis, negarrak eutsiTempestas, atis, f. denbora, eguraldi, aldi, garai; urtaro; nocturna tempestate, gauaz; ea tempestate, garai hartan; aro, aroeder, ekaitza; zorigaitz, izurrite, itses, hondamendi, suntsipen; oparotasun, ugaritasun; tempestas telorum, gezi ugaritasunTempestive, adb. behar ordutan, garaizTempestivitas, atis, f. adiontasun, erosotasun; osasunonTempestivo, adb. behar ordutan, garaizTempestivus, a, um, orduoneko, orduko, behar bezalako, aldeko; tempestas oratio, garaizko hitzaldi; mugoneko;goiztiar, luzakor; tempestiva cena, otoruntz luzatuaTemplum, i, n. zeruko behatoki (auguroentzat); templa capiunt, ...behatoki bezala hartzen dute; auzitegi; tenplo, otoiztokiTempora, tempus 1. eta 2. pl.Temporalis, e, aldiko, aldi batekoTemporarius, a, um, aldiko, aldi bateko; galkor, joankorTempori, Temporius... ik. temperi...Temptabundus... ik. tenta...1. Tempus, oris, n. denbora, aldi, garai; tempore, tempore procedente, luzaro, luzaroan; asti, epe; tempus ponere in re,zerbaitetarako astia hartu; tempora matutina, goizean; tempore vespertina, arratsaldean; anni tempora, denboraldiak,urtaroak; erit tempus cum, eguna helduko da noiz...; ex tempore, sarri, laster; eguraldi, giro, egokiera, aukera; tempus estconsulendi, gogartzeko ordua dago; tempore, ad tempus, in tempore, ordu deno, ordutan; post tempus, berantegi; une, giro,egoera, temporis causa, pro tempore, uneko beharren arabera; homo temporis, aldian aldiko gizona, gizon mugonzale;cedere tempori, jinbeharra hartu2. Tempus, oris, eta Tempora, orum, npl. loki, lokiakTemulenter, adb. morkortasunean, orditasuneanTemulentia, ae, f. mozkortasun, orditasun, ordikeriaTemulentus, a, um, mozkor, ordiTenacitas, atis, f. gotortasun, zailtasun, burugogortasun, burugogorkeria, burkoikeria; zekenkeria, zikoizkeriaTenaciter, adb. gotorki; burkoikiTenax, acis, harkor, atxikia; gogor, zail, iraunkor; inimicitia tenacissima, gorroto iraunkor; burugogor, buruti, buruzkin;zeken, zikoitzTendicula, ae, f. lakio, segadaTendo, is, ere, tetendi, tentum eta tensum, tr. intr. hedatu, zabaldu; tendere arcum, arkua hedatu; tendere vela, belakzabaldu; eskaini, azaldu, aurkeztu; tendere opem, laguntza eman; intr. ibili, jarraiki, jo; tendere iter ad, -rantz jo; bilatu,irrikatu, begiztatu; sententiae in diversum tendebant, iritziak elkar aurkakoak zauden; bihurtu, gogor egin, eginahalak egin;gelditu (gudalosteak)1. Tene? = te, tu akus. eta ne lotua2. Tene, teneo agintaldiaTenebrae, arum, fpl. iluntasun, ilunpe, ilun, gaua, itzal; itsutasun; herio; isiltasun, isilbizi, apaltasun, atsekabe; misterio;iraultzaTenebricosus, a, um, ilun, goibel, beltzTenebricus, a, um, ilun, goibelTenebrosus, a, um, goibel, ilun, beltz, itzaltsuTenedius, a, um, Tenedos-, TenedosekoTenedos, Tenedus, i, f. Tenedos, Egeo itsasoko uharteTenellus, a, um, samur, bigun, berats, mardo, guri, uxterTeneo, es, ere, ui, tentum, tr. eduki, atxiki; izan, hartu; bizi, kudeatu, agindu; spes me tenet, uste dut; teneri studio, maiteizan; tenere rempublicam, herria agindu; tenere collem praesidio, gudaltaldearekin mendia hartu; eutsi, euki; ulertu, jakin,oroitu; jarraitu, gorde, iraun; tenere fidem, hitzeko izan; tenere cursum, bideari jarraitu; tenere oculos in, arretaz begiratu,sohikika egon; berandu, luzatu, eragotzi; teneri vento, haizeak trabatua izan; tenere os, isil egon; tenere manus a, ez ukitu;388

vix posse teneri quin, ez egiteko nekea izan; jaso, lortu; tenere causam, auzia irabazi; tenere ut edo ne, (egitea, ez egitea)lortu, erdietsi; josi, lotu, behartu; hobendum atxikia izan; lex tenet, legeak behartzen du; teneri poena, zigorgarri izan;bermatu; baieztatu, esanTener, era, erum, beratz, mardo, guri, uxter; gazte; a teneris, haurtzarotik; ezti, minbera, sotil, otzan, amultsu; maitati,maitale; emalditu, arduragabe, zainilTenerasco, is, ere, intr. beratu, bigundu; gazte izan1.Tenere, adb. nagiki, axolagabe; leunki, eztiki2.Tenere, teneo inf. oraialdia; ind. oraialdia eta agintaldi pas. 2. perts.Teneresco, is, ere, intr. beratu, bigunduTeneritas, atis, f. samurtasun, samurdura, bihozberatasun; beraztasun, ahultasun, ahuldura; guritasun, biguntasunTeneritudo, inis, f. ik. teneritasTenor, oris, m. higidura jarraikia, etengabe; jarraipen; tenorem servare, bideari jarraitu; uno tenere, etengabe, erabat,arnasbatean; tenor rerum, gertakariak; era orokorra (mintzaera, idazkera, margoera)Tensa, ae, f. jainko itxurak garraiatzeko gurdi sakratuaTensus, a, um, tendo pi.Tentabundus, a, um, saiotzaile, aztertzaileTentamen, inis, n. saio, azterketa, ekinaldiTentamentum, i, n. saio, azterketa, ekinaldiTentatio, onis, f. eraso, aldi, joaldi (gaisotasun); saio, azterketa, ekinaldiTentator, oris, m. liluratzaile, gogatzaileTento, as, are, tr. ukitu, eskutatu; aztertu, ikertu, egiaztatu, saiatu; tentare militum animos, gudularien adorea aztertu;usteldu, liluratu, inganatu, bildu; oldartu, jasan; vina tentant caput, arduak burua berotzen duTentorium, ii, n. oihaltxabolaTentum, i, n. oihaltxabolaTentus, a, um, tendo eta teneo pi.Tenui, teneo perf. ; tenuis dat. abl. s.Tenuiculus, a, um, mehe, mehats, mendre, ahulTenuis, e, mehe, mehats, segail; argal (ur); txiki, txar, ahul; zikoitz; tenuis valetudo, osasun koloka; xume, txiro; antzetsu,zoli, zorrotz; arrunt (idazkera)Tenuitas, atis, f. mehetasun, lerdentasun; zolitasun, zorroztasun; arruntasun (idazkera); behartsutasun, txirotasun, gabeziaTenuiter, adb. eztiki, leunki; azaletik; apurki, urrikiTenuo, as, are, tr. gutxitu, mehatu, txikitu; hedatu; ahuldu, apaldu, indargabetuTenus, aurretiz (abl. gen.) –aino bakarrik; ea tenus, hac tenus, qua tenus, ik. eatenus...Tepefacio, is, ere, feci, factum, tr. epelarazi, berotuxeTepefio, fis, fieri, tepefacio pas. epelduTepens, entis, epel, beroxetan hasiaTepeo, es, ere, intr. epel izan; maitatu (irrikagabe); adoregabe izanTepesco, is, ere, tepui, intr. epeldu, beroxetan hasi, hozxetan hasiTepide, adb. epelkiTepido, as, are, tr. epelaraziTepidus, a, um, epel; adoregabe, lehiagabe, hoztua (itxuran)Tepor, oris, m. epeltasun; hoztasun (idazkera)Tepui, tepesco perf.Ter, adb. hiru aldiz, hiru bider; askotan, maiz; txit: ter beatus, txit zoriontsuTercentum, . hiruehun; kopuru handiTerdeciens, Terdecies, adb. hamahiru aldiz, hamahiru biderTerdeni, ae, a, hogeita hamarreko; hogeita hamar bana, hogeita hamar betanTerebinthus, i, f. ahuntzadar, lerrinTerebra, ae, f. daratulu; ginbalet; zulagailuTerebratio, onis, f. zulaketa; zuloTerebro, as, are, tr. zulatu; burua zulatu; nardatu, zirikatuTeredo, inis, f. itsasbipi, itsaszizkaTeres, etis, biribil, biribildua, zubilantzeko; leun; ondo apaindua; minbera (belarria); ozen, argi, arin (ahotsa); ezti, gozo(idazkera)Tergeminus, a, um, ik. hirugarren jaioa, hirukote, hirukoitz; trigemini fratres, hirunakinakTergeo, es, ere, tersi, tersum, tr. garbitu, ukuzi, leundu, argitu; tergere nares, zintz egin; zuzenduTerginum, i, n. xingana, zartailu, azoteTergiversatio, onis, f. ezbai, zalantza, aterabide, itzurbide, jukutria; auzi uzketaTergiversator, oris, m. zalantzakorTergiversor, aris, ari, dep. intr. ezbaian egon, zalantzatu; auzia utziTergo, is, ere, ik. tergeo eta tergumTergoris, tergus gen. s.Tergum, i, n. bizkar (gizakia); terga vertere edo dare, bizkarrez jarri, itzuli, ihes egin; tergum candere, atzean etsaia jo;bizkarrezur (abere); atze alde (mendi, orri); azal (ur, lur); larru (abere); larruki, larruzko gauzakTergus, oris, n. bizkarrezur (abere); larru, larruki, larruzko gauzaTerminalia, ium edo iorum, terminaliak ( Termo jainkoaren jaiak, otsailaren 23-an)389

Terminatio, onis, f. mugaketa, azalpen, adierazpen, argibide; (esaldi) amaieraTerminatus, a, um, termino pi.; adj. apain, gozo (idazkera)Termino, as, are, tr. mugatu; terminare oculis, begiztatu; terminare templum, azterketa eremua mugatu (auguro), amaitu,bukatuTero, is, ere, trivi, tritum, tr. igurtzi, xehatu, puskatu, lehertu; jo (bihia); leundu; karrakatu; kamustu, lanpustu; maiz joan;maiz erabili (hitza); galdu (denbora); ahuldu, agortuTerpsichore, es, f. Terpsikores, dantzaren musaTerra, ae, f. lur, lurbira; lehor, luhidor; terra marique, lehorrez eta itsasoz; zelai, lur azal; herri, herrialde, eskualde,mundua, gizakiak; ubi terrarum, non?Terraemotus, us, m. lurrikaraTerraneola, ae, f. larratxori, urxapalTerrenum, i, n. lur, lurzola, zelai, toki, larre, landaTerrenus, a, um, lur-, lurrezko; lurreko, hilkor, giza-, gizonezkoTerreo, es, ere, ui, itum, tr. harritu, izutu, beldurtu, laztu; ihesarazi; beldurragatik baztertuTerrester, tris, tre, lur-, lurreko; hilkor, giza-, gizonezkoTerrestris, e, lur-, lurreko; terrestris exercitus, lurreko gudoste; hilkor, giza-, gizonezkoTerreus, a, um, lur-, lurrekoTerribilis, e, harrigarri, izugarri, lazgarriTerricula, orum, npl. maloTerrifico, as, are, tr. laztu, izutuTerrificus, a, um, izugarri, lazgarriTerrigena, ae, f. m. lurretik jaioa; lurseme; mpl. ErraldoiakTerrito, as, are, tr. laztu, izutuTerritorium, ii, n. eremu, barrutiTerritus, a, um, terreo pi.Terror, oris, m. lazdura, izidura, larridura, lotseria; alicui terrorem inferre, norbait izuduraz jo; izaki lazgarriaTersi, tergeo eta tergo perf.Tersus, a, um, tergeo eta tergo pi.; adj. garbitua, ikuzia; leundua; garbi; apain, dotore, erazkoTertiadecimani, orum, legioi hamahirugarren gudariakTertiae, arum (partes), fpl. guztiaren heren; hirugarren paper (antzerki)Tertianus, a, um, hiru egunetariko; tertiana febris, herenmin, sukarrerenTertio, adb. hirugarren aldiko, hirugarrenekorikTertium, adb. hirugarren aldikoTertius, a, um, heren, hirugarrenTertiusdecimus, a, um, hamahirugarrenTertiusvicesimus, a, um, hogeita hirugarrenTeruncius, ii, n. guztiaren laurdena; teruntzio, asaren laurdeneko dirua; nullus teruncius, ezer, txanponik ezTesca, Tesqua, orum, npl. toki ohilak, basak; larreakTessella, ae, f. titaharriTessera, ae, f. puska (lauzaduretan); txotx, seiko; tesseras facere, txotxak egin; idatzoholtxo; ezaupide; agiri, tesserafrumenti, garagiri; txartel (antzokiko)Tesserarius, ii, ezaupideTesserula, ae, ik. tesseraTesta, ae, f. lur erre, adreilu, teila; lurresko ontzi, txarro; adreilu hauskin; oskol, maskor; marraskilo; ezkata (bozketan);testarum suffragia, bazterketa, atzerriketaTestabilis, e, auziko lekukoTestaceum, i, n. adreiluTestaceus, a, um, adreilu-; gorri, ezkatadun, maskordun1. Testamentarius, a, um, ordeinu-, ordeinuko2. Testamentarius, ii, m. ordeinu aizuntzaile, ordeinu aldatzaileTestamentum, i, n. ordeinu; testamentum rumpere, ordeinua ezeztatuTestatio, onis, f. lekukotasun, jakilegoaTestatus, a, um, testor pi. lekuko (izana, hartua); aitortua, egiaztatua, argi eta garbi, ukaezinTestificatio, onis, f. lekukotasun, aitorpen, argibide, egiaztabideTestificatus, a, um, testificor pi. auziratu, egiaztatu duena; lekuko hartu duena; egiaztatua, aitortua, segurtatuaTestificor, aris, ari, dep. intr. lekuko izan, agiaztatu; lekuko hartuTestimonium, ii, n. lekukotasun, egiaztapen; testimonium dicere in aliquem, norbaiten aurka lekuko izan; ezagugarri,zantzuTestis, is, m. lekuko, jakile; testem dare, citare, adhibere, lekukoa agertu; testis in aliquem, lekuko kontrako; entzule,ikusleTestor, aris, ari,, dep. intr. lekuko izan; tr. lekukotasuna egin; egiaztatu, aitortu, adierazi; erakutsi; lekuko hartuTestu, deklinaezin. lurrezko estalkiTestudineus, a, um, apoarmatu-, ezkata-, koskol-; geldiTestudo, inis, f. apoarmatu, dortoka; maskor; teilatu, hegatz gangatu; dortoka (gerra tresna, erredolekin egin babes);testudine facta, testudine objecta, dortoka eginaTestula, ae, f. puska, zati; ezkata (bozketan); atzerriketa390

Tete, tute akus eta abl. s.Tetendi, tendo perf.Teter, tra, trum, itsusi, gorrotagarri, higuingarri; doilor, zitalTethys, yos, f. Tetis, Ozeanoaren emaztea, Ninfaen ama; itsasoaTetigi, tango perf.Tetrachma, orum edo um, tetrakmo, Greziako diruTetrarcha, Tetrarches, ae, m. tetrarko, Asia Txikiko buruzagiTetrarchia, ae, f. tetrarkiaTetre, adb. lotsagarriki, itsuskiTetricus, a, um, ilun, zorrotz, gogor, zemaigarriTeucri, orum, mpl. troiarrakTeucrius, Teucrus, a, um, Troiako, troiarTeutoni, orum, mpl. teutondarrak, Germaniako biztanleakTexi, tego perf. ; texo inf. pasiboaTexo, is, ere, texui, textum, tr. ehundu; bildu, korapilatu, txirikordatuTextile, is, n. ehun, oihalTextilis, ehun-, oihal-Textor, oris, m. ehungin, ehuleTextorius, a, um, oihal-, txirikorda-; nahasi, korapilatsuTextrina, ae, f. oihalkintza, ehungintzaTextrinum, i, n. ehungintza, oihalgintzaTextrix, icis, f. ehungin (emakume)Textum, i, n. oihal, jantzi; armazoi, zureria, galgetalan; bilbe (hitzaldi)Textura, ae, f. oihal; tankera, egitura, egitamu; antolabide1. Textus, a, um, texo pi.2. Textus, us, m. oihal; lotune, korapilo, lotpide; egitura (idazkera), lotura (gogoetak)Texui, texo perf.Thalamus, i, m. logela; ohe, ezkonohe, ezkontza; egontoki, bizitokiThalassicus, Thalassinus, a, um, urdinberdeThalia, ae, f. Talia, musa; hiru Grazietarik batTheatralis, e, antzerki-Theatrum, i, n. antzoki; ikusleak; gertakaritoki, ikustokiThebae, arum, fpl. Teba, Egiptoko hiri; Teba, Beoziako hirinagusiThebaicus, a, um, Teba-, Tebako, tebatarrak1. Thebais, idis, f. Tebaidis, Egiptoko lurralde, Tebaidis-, Tebaidiseko2. Thebais, idis, f. Teba-, Tebako (Beozian), tebatarsaThebanus, a, um, Teba-, Tebako (Beozian); tebatar; iz. pl. tebatarrakThebe, es, f. Teba (Egiptoan)Theca, ae, f. azal, zorro, kutxatila; eltzeitsu, itsulapikoThema, atis, n. gai, egitasmo; ikasgai, hizgaiThemis, idis, f. Temidis, zuzenbidearen jainkosaThemistocles, is edo i, m. Temistokles, Atenaseko guduaitzindariThemistocleus, a, um, Temistokles-Thensa, ae, f. tensa, jainko itxurak garraiatzeko gurdi sakratuaTheocritus, i, m. Teokrito, olerkariTheologus, i, m. teologoThermae, arum, fpl. urbero, urberoaga; bainuberoakThermopylae, arum, fpl. Termopilak, Etako mendiarteThesaurus, i, m. altxor; gordailuTheseius, a, um, Teseo-; Teseius heros, Hipolito, Teseoren semeaTheseus, ei edo eos, f. Teseo, Atenaseko erregeThesides, ae, m. Hipolito, Teseoren semea; pl. atenastarrakThesis, is edo eos, f. gai, hizpide, ebazkizun, galde, auzi, azalkizunThesmophoria, orum, npl. Tesmoforiak, Zeresen jaiakThespis, is, m. Tespis, trageria grekoaren sortzaileThessali, orum, mpl. tesaliarrakThessalia, ae, f. Tesalia, Grezia iparraldeko lurraldeaThessalicus, a, um, Tesaliako; tesaliarThessalis, idis, f. tesaliarsaThessalonica, ae, Tesalonika, Mazedoniako hiriThessalonice, es, f. TesalonikaThessalonicenses, ium, mpl. tesalonikarrakThessalus, a, um, Tesalia-, Tesaliako; iz. m. tesaliar; AkilesThetis, idis edo idos, Tetis, Akilesen amaThiasus, i, m. tiaso, Bakusen omenetako dantzaTholus, i, m. tenplosabai, tenploustai391

Thoracatus, a, um, korazadun, soinburdinadunThorax, acis, m. bular, papar; barneko, barreneko (jantzi); soinburdinThraca, ae, Thrace, es, f. Trazia, Grezia iparreanThraces, um, mpl. ik. Thrax; traziarrakThracia, ae, f. Trazia, Grezia iparreanThracius, a, um, Trazia-, TraziakoThracus, a, um, Trazia-, TraziakoThraecidicus, a, um, traziar-, traziarren (gladiatoreak); thraecidica (arma), gladiatoreen armakThraecius...ik. Thracius...Thraeissa, ae, f. traziarsaThraex, ecis, m. Trazia; gladiatore (traziarren legez armatua)Thrax, acis, m. Trazia; traziarThrecidicus, a, um, traziar-, traziarren (gladiatoreak); threcidica (arma), gladiatoreen armakThreicius, a, um, Trazia-, TraziakoThreissa, ae, f. traziarsaThressa, ae, f. traziarsaThrex, ecis, m. galdiatore (traziarren legez armatua)Thronus, i, m. goiaulki; erregeaulkiThucydides, ae, m. Tuzidides, greziar historialariThunnus, i, m. atunThureus...ik. tur...Thya, Thyia, ae, f. tuia, leher mota batThyas, adis, f. bakantaThybris, is edo idis, Tibro, Erromako ibai; Tibro, ibaiaren jainkoaThyestes, ae, m. Tiestes, Pelopsen semea, Atreoren anaiaThyias, adis, f. bakanta1. Thymbra, ae, f. azarri (landare)2. Thymbra, ae, f. Tinbra, Troadako hiri, Apoloren tenploarekinThymbraeus, a, um, Tinbra-, Tinbrako; iz. m. Apolo, Tinbrako jainkoaThymum, i, n. xarbot, tumaThymus, i, m. xarbot, tumaThynnus, i, m. atunThyrsus, i, m. zurtoin; tirso, Bakusen jaietako makila; argi, eragin (olerkiak)Tiara, ae, f. Tiaras, ae, m. tiara, turrino (ekaldekoen txano)Tiberinis, idis, f. Tibro-, Tibroko1. Tiberinus, a, um, Tibro-, Tibroko; Tiberina ostia, Ostiako kaia2. Tiberinus, i, m. Tibroa; Tibroko jainkoaTiberis, is edo idis, m. Tibroa, Erromako ibaia; Tibroko jainkoaTibi, tu dat.Tibia, ae, f. bernazaki, bernezur, zangar; txistu, xirula; bihotzolerkiTibiale, is, n. galtzerdiTibicen, inis, m. txistulari, xirulariTibicina, ae, f. (emakume) txistulari, xirulariTibicinium, ii, n. txistuketa, xiruketaTibris, is edo idis, m. Tibroa, Erromako ibaia; Tibroko jainkoaTigillum, i, n. gapirioTignarius, a, um, armazoi-, zureria-; tignarius faber, arotz, zurgin, maiasturuTignum, i, n. gapirioTignus, i, m. gapirioTigrinus, a, um, tantotua, jinetritua1. Tigris, is edo idis, f. m. katamotz2. Tigris, is edo idis, Tigroa, Asiako ibaia; Tigrisa, untziaTilia, ae, f. ezkiTimefactus, a, um, izutua, harrituaTimens, entis, timeo p.o.Timendus, a, um, timeo aditz adj. izugarri, harrituaTimeo, es, ere, ui, tr. intr. beldurtu, izutu, beldur izan, zalantzatu, ezbaian egon; timere aliquem edo ab aliquo, norbaitenbeldur izan; timere aliquo, norbaitentzat beldur izan; timebant ne circumvenirentur, inguratuak izanagatik beldur ziren;timebat exercitum objicere..., ...gudostea galzorian jartea beldur zegoenTimide, adb. lotsorrezTimiditas, atis, f. lotsa, uzkurtasunTimidus, a, um, beldurkor, beldurti, lotsakor, lotsatiTimor, oris, m. beldur, izu; timor de te meus, zuregatik dutan beldurra; timorem alicui injicere, norbait beldurrarazi;beldurgarri, izugarriTimui, timeo perf.Tincta, orum, npl. oihal tindatuak392

Tinctilis, e, tindatzekoTinctorius, a, um, tindatzekoTinctura, ae, f. tindu1. Tinctus, a, um, tingo pi.2. Tinctus, us, m. tinduTinea, ae, f. ezkabia, zeden, bipiTingo, Tinguo, is, ere, tinxi, tinctum, tr. urean sartu, busti, letatu; tingere ferrum aqua, burdina urean sartu; tindatu;tingere purpuram, gorriz tindatu, gorritu; abiarazi, argitu, irakatsi; tinctus litteris, ikasia, eskolatuaTinnimentum, i, n. dundurio, durdurioTinnio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. jo (soinu), hotsegin; belarrietara oihu eginTinnitus, us, m. metalezko hots egin, hots ozen; dundurio, durdurio; elestots, hitzotsTinnulus, a, um, hots ozen, metalots, metalezko hotsTinnunculus, i, m. zapelaitz, apobelatzTintinnabulum, i, n. txilin, txilintxa, kaskabiloTinus, i, f. ereinotz (landare)Tinxi, tingo perf.Tiro, onis, m. gudulari berri; tiro exercitus, gudulari berriak; hasiberri, ikasberri; tirones gladiatores, gladiatore hasiberriakTirocinium, ii, n. arma ikaskuntza; tirocinium ponere, gudurako lehen urratsak; hasiera, hastapenTiruncula, ae, f. (emakume) ikasle, ikasberriTirunculus, i, m. gudulari berri; hasiberri, ikasberriTirynthius, a, um, Tirinto-, Tirintoko; Tirynthius (heros), Herkolo ( Tirinton hazia)Titan, anis, m. Titano, Titanoen aita; iguzkiaTitanes, um, mpl. Titanoak, Titanoren eta Lurraren semeakTitanius, a, um, Titano-; Titanoen-; iguzki-, iguzkiarenTithonia, ae, f. Egunsentia, Titonen emazteaTithonis, idis, f. Egunsentia, Titonen emazteaTithonos, Tithonus, i, m. Titon, Egunsentiaren senarraTitienses, ik. TatientesTitillatio, onis, f. kilika, kilimaTitillatus us, m. kilika, kilimaTitilo, as, are, tr. kilikatu, kilimatu; lausengatu, losentxatu, goretsi; liluratuTitubanter, adb. koloka, zalantzan, ezbaianTitubantia, ae, f. koloka, zalantza; ahots ikaraTitubatio, onis, f. ibilera koloka; titubatio linguae, moteltasun, ahots ikara; oztopo, ezbai, zalantzaTitubatus, a, um, kolokaTitubo, as, are, intr. kolokatu, kordokatu; zezeldu; titubanti pede, koloka, kordoka; zalantzatu, ezbaian egonTitulus, i, m.Tocul(l)io, Tofaceus,Tofinus,Tofus,Toga,Togatarius,1. Togatus,2. Togatus,Togula,Tolerabilis,Tolerabiliter,Tolerandus,Tolerans,Toleranter,Tolerantia,Toleratio,Tolero,Tolleno,1. Tollo,2. Tollo,Tolosa, Tolossa,Tolosanus,Tolosates,Tolosensis,Tolutarius equus,Tolutilis,Tolutim,Tomacina,Tomaclum, Tomaculum,Tomentum,Tolutarius equus, m. zaldi trostari, trostakari393

Tolutilis, e, trostari, trostakariTolutim, adb. trostakaTomacina, ae, f. ziztor, lukainkaTomaclum, Tomaculum, i, n. ziztor, lukainkaTomentum, i, n. muilazkar, perrestupeTomex, Tomix, icis, f. lizasoka, lizalokarriTomus, i, m. zati, atalTonans, antis, tono po. ostots, ortzantz egileTondeo, es, ere, totondi, tonsum, tr. moztu, ebaki, segatu; kimatu, xedarratu; alatu, bazkatu, larratu; irentsi, klikatu;baliatu, norbaiten bizkar bizi, norbait zurgatuTonitralis, e, ostots, ortzantz egileTonitrus, us, m. ostots, ortzantz, durunda; oinaztarriTonitruum, i, n. ostots, ortzantz, durunda; oinaztarriTono, as, are, ui, itum, intr. ostots, ortzantz egin; inperts.: tonat, ortzantz egiten du; tonuit, ortzantz egin zuen; suharkimintzatu; azkarki ozendu; tr. oihuz aipatuTonsa, ae, f. Tonsae, arum, fpl. arraunTonsilis, e, mozgarri, ebakagarri, kimagarriTonsillae, arum, fpl. gangaila, gangarTonsio, onis, f. ile mozketaTonsor, oris, m. ilemozle; ileordegileTonsorius, a, um, mozgailuTonstricula, ae, f. (emakume) ileordegileTonstrina, ae, f. ilemoztegi, bizartegiTonstrix, icis, f. (emakume) ileordegileTonsura, ae, f. ile mozketa; kimaketa; ebaketa (belarra)Tonsus, a, um, tondeo pi.Tonui, tono perf.Tonus, i, m. doinu; nabardura (margoa)Topazion, ii, n. topazarriTopazos, Topazus, i, f. topazarriTophus, i, m. tufa, tufarri, arbelTopia, orum, npl. hormamargoak, murrumargoakTopiaria, ae, f. kimagintzaTopiarium, ii, n. lorezaintzaTopiarius, i, m. lorezain, baratzainTopica, orum, npl. egiarruntakTopice, es, f. argudioketaToral, alis, edo Torale, is, n. ohestalkiToraria, ae, f. gaixozainTorcular, aris, n. dolare; ardolakoTorcularium, ii, n. dolare; ardolakoTorcularius, Torculus, a, um, dolare-Torculum, i, n. dolare; ardolakoToreuma, atis, n. zizelanTormentum, i, n. soka, gindax; jaurtigailu; oinazegailu, oinaze, nahigabe, neke, herstura, larrialdiTormina, um, npl. sabelmin, zirin, kakeriaTorminosus, a, um, kakaontzi, kakati, zirindiTorno, as, are, tr. estokatu, torneatuTornus, i, m. estoka, tornuTorosus, a, um, gihartsu, aragitsu; lodi, gotor, indartsuTorpedo, inis, f. kankailtasun, baldartasun, trakestasun; marmoka (arrain)Torpeo, es, ere, intr. gelditua, gogortua, elbarritua izan; astiro, astikor, geldi izan; balditua, zoratua izanTorpesco, is, ere, pui, intr. gogortu, gelditu, ahuldu, urduritu; histuTorpidus, a, um, gogortua, zurrunduaTorpor, oris, m. gogordura, gogortasun, nagitasun, sortasun, gelditasunTorpui, torpesco perf.Torquatus, a, um, lepokodun, idunekodun; Torkuato, izengoitiaTorqueo, es, ere, torsi, tortum, tr. bihurtu, bihurritu, okertu; torquere ora, imentzio, ihakin egin; itzularazi, birarazi;itzulikatu, anbilkatu; airatu (hautsa); arteztu, zuzendu; saihestu, baztertu; aurtiki, airean itzulikatu; torquere jaculum, azkonaaurtiki; oinazetu; aztertu, ikertu; torquere vitam alicujus, norbaiten bizitza aztertu; nahigabetu, atsekabetuTorques, is, f. m. lepoko, idunekoTorrefacio, is, ere, feci, factum, tr. kiskailtu, kiskali1. Torrens, entis, torreo po. kiskalgarri; bero, galda, gori; azkar; mutiri, odolbero2. Torrens, entis, m. turrusta, uholde; oparotasun,Torreo, es ,ere, torrui, tostum, tr. lehortu, erre, kiskaldu; zimeldu, beltzatu (hotzak); jan, erre (sukarrak); sustatu (irrikak)Torresco, is, ere, intr. erratzen hasi394

Torridus, a, um, lehor, agor; errea, kiskalia; belztua (iguzkia, hotza); bero, kiskalgarriTorris, is, m. ilintiTorrui, torreo perf.Torsi, torqueo perf.Torte, adb. saiheska, zeharkaTortilis, e, bira egina, inguratua, bihurdikatu, biribilkatu1. Tortor, aris, ari, dep. intr. ezinbestean izan, min gogor izan2. Tortor, oris, m. urkari, zigorkariTortuosus, a, um, oker, makur, bihurri; azpikari, maltzur; oinazagarri1. Tortus, a, um, torqueo pi.2. Tortus, us, m. bihurketa, makurketa; suge biribilketa; kiribilTorus, i, m. lasto ohe; koltxoi; hilohe; mahaiohe, ezkontohe, gihar lodi; pl. adore (hizlari)Torva, Torvum, adb. saiheska, zeharka, so beltzaz, begi zeharrezTorve, adb. saiheska, zeharka, so beltzaz, begi zeharrezTorvitas, atis, f. begi zehar, begi ohil; zorroztasunTorvus, a, um, begi zehar, begi beltz, begi ohilTostus, a, um, torreo pi.Tot, deklianezin. honenbeste, horrenbeste, hainbeste; tot...quot, hanbat...honenbeste...Toti, totus dat. s. mfn; totus nom. eta bok. mplTotidem, deklinaezin.honenbestetan, horrenbestetan, hainbestetanTotiens, Toties, adb. honenbeste aldiz, horrenbeste aldiz, hainbeste aldiz; toties...quoties, aldi guztiz, aldi oroz, ahalbezainbeste askotanTotius, totus gen. s.Totondi, tondeo perf.Totum, i, n. guztu, guzi, dena, oro; beharrezkoa; garrantzizkoa; totum in eo est, ut..., baitezpadakoa da...; in toto, orokorkiTotus, a, um, oso, guzti; tota nocte, gau osoazToxicum, i, n. eden, pozoiTrabalis, e, gapirio-; lodiTrabea, ae, f. trabea, jantzi zuri, marra gorridun (errege, kontsul...); kontsulego; zalduneriaTrabeatus, a, um, trabeadun; trabeata, ae, f. (fabula), komeria (zaldunak ditu antzezlagunak)Trabecula, ae, f. gapiriotxoTrabs, abis, f. gapirio; zuhaitz gora; untzi; teilatua, hegatza, etxeTractabilis, e, ukigarri, ukitugarri; higigarri, baliagarri; malgu; adeitsu, gogaldi onekoTractatio, onis, f. ukipen, eraketa, erabilpen, ikasketa; tractatio artis oratoriae, hitzaldi ikaskuntza; harrera, jardun,jokaera, egitate; idazkera; esanahi, adieraTractator, oris, m. igurtzaileTractatrix, icis, f. (emakume) igurtzaileTractatus, us, m. jarduera, jokaera, jokabide, erabilpen, ikaskuntza; idazki, liburu; harrera, ihardupideTractim, adb. astiro, geldiroTractio, onis, f. eratorpenTracto, as, are, tr. gogorki kendu, atera; ukikatu, erabili; eratu, tankeratu; zuzendu, kudeatu; tractare lanam, ileatxarrantxatu, irun; tractare pecuniam publicam, herri dirua kudeatu; tractare personam, antzezkide izan; ongi etorri egin,batzarri egin; landu, argudiatu, mintzatu, hitzegin; harremanak izan, jardun; tractare condiciones de redimendis captivis,askapen sariaz hitzartu; gogoetatu, gogartu, hausnartu1. Tractus, a, um, traho pi.2. Tractus, us, m. ekarketa, erakarketa; ibilketa, ibilera; isurketa, jariapen, tankera, lasterka; edakera, arnasketa;txarrantxaketa, irute; luzapen; saihesketa, bazterketa; eremu, bazter, lurralde, herri, herrialde, toki, guneTradidi, trado perf.Traditio, onis, f. emate, ekarpen, ekarketa; ahojakintza, kontaera, ipuin; irakaskuntza, ikasgaiakTraditor, oris, m. saltzaile, hizjaleTraditus, a, um, trado pi.Trado, Transdo, is, ere, didi, ditum, tr. eman, ekarri, -n eskuetan ezarri, utzi; tradere obsides, gizonak bahi eman; traderese studio, ikasten ari izan; saldu; eskaini, aholkatu; kontatu, iragan; ordeinu utzi; tradere aliquid memoriae, ondokoer zerbaitutzi; irakatsiTraduco, is, ere, duxi, ductum, tr. iraganarazi, eraman, erakarri, garraiatu; transduci jubet ad se impedimenta, hatuakeratorri zituen; traducere copias flumen, gudutaldei ibaia iraganazi zuen; irabazi, aldarazi, bildu; traducere aliquem adsententiam suam, norbait bere ikuspegira bildu; -ra itzuli, bihurtu, aldatu; agertu, azaldu, adierazi; traducere aliquem per orahominum, norbaitez gaitz erran, norbait gutietsi; iragan (denbora), biziTraductio, onis, f. itzulpen, aldaketa; aldi; metafora, aldakuntza; metonimia, izenordeTraductor, oris, m. bilakatzaile, aldatzaileTraductus, a, um, traduco pi.Traduxi, traduco perf.Tragice, adb. lazki, garrazkiTragicomoedia, ae, f. tragikomedia, parnegar antzerki1. Tragicus, a, um, tragediako; izugarri, lazgarri, negargarri; harro, harrotsu (idazkera)2. Tragicus, i, m, olerkari tragiko, antzezlari tragiko395

Tragoedia, ae, f. tragedia, izuantzerki; izuantzerti; idazkera apain; sentipen harroak, bihotzukigarriakTragoedus, i, m. olekari tragiko; antzezlari tragikoTragula, ae, f. azkon, urpekarrakailu; iruzur, jukutriaTrahax, acis, koi, arrapakariTrahea, ae, f. are, landerTraho, is, ere, traxi, tractum, tr. eraman, arrastaka eraman, herrestaka eraman, garraiatu, erakarri, eratorri; trahere aliquemcrinibus, norbait iletatik arrastaka eraman; magnes ferrum ad se trahit, imanak burdina beregana erakarten du; bildu, irabazi,bereganatu; biluzi, kendu, lapurtu; trahere socios, aliatuak lapurtu; zotz egin; jalgi, erauzi, xurgatu, idoki; trahere aquam exputeo, putzutik ura atera; trahere originem de, -tik sortua izan, -n ondoko izan; edan, hurrupatu; hats hartu; bildu(gaixotasuna); bilakatu ; trahere pocula, edontzi bat edan; trahere nigrum colorem, beltz bilakatu; eman, leporatu, -n gaineman; trahere decus ad consulem, kontsulari ospea eman; luzatu, zabaldu; irun; trahere lanam, ilea irun; luzatu (aldia),berandu, iraunarazi; iraun; trahere pugnam, borroka iraunarazi; txikitu, uzkurtu, estutu, hersitu; iragan (denbora); traherenoctem sermonibus, gaua elkarriketetan iragan; nahasi, inarrosi (gogoa), zalantzan jarri; trahi ad diversas curas, ezjakin zereginTrajeci, trajicio perf.Trajectio, onis, f. ibilaldi, iraganaldi; itzulinguru (izar); hitziraulpen; bizi (idazkera); hiperbola1. Trajectus, a, um, trajicio pi.2. Trajectus, us, m. ibilaldi, iraganaldi, ibilarte, bideketaTrajicio, is, ere, jeci, jectum, tr. -rantz aurtiki; trajicere murum jaculis, azkonak hormaren haraindirantz aurtiki; eraman,iraganarazi, garraiatu; trajicere milites Rhenum, gudulariei Renoa iraganarazi; trajicere culpam in alium, hobena bestearenbizkar ezarri; iragan, traukatu; trajicere flumen vado, oinez ibaia iragan; zulatu, moztu, sartu; trajicere se gladio, bereganezpata sartu; trajicere mediam aciem, (etsaien) erditara sartu; untziz ibili, itsasoz ibiliTrama, ae, f. bilbe; amaraun; ezerezkeria, ezdeuskeria, huskeriaTrames, itis, m. laburbide, bideska, bidezidor; bideTranato, as, are, avi, tr. igerika iraganTrano, as, are, tr. intr. igerika iragan; trano ad... –rantz igerika jo; iragan, igaroTranquille, adb. lasai, gozaro, gozoki, bakeanTranquillitas, atis, f. barealdi, baretasun; bake, lasaitasun, gelditasun, antsigabe, jabalduraTranquillo, as, are, tr. baretu; eztitu, jabaldu, lasaitu, otzandu, ematuTranquillum, i, n. barealdi, baretasun; bake, lasaitasun, gelditasun, antsigabe, jabalduraTranquillus, a, um, bare, ezti; lasai, lasaigarri, geldi, jabalTrans, aurretitz (akus.). osteko, harako, handiko, haraindiko, zeharTransabeo, is, ire, ivi edo ii, tr. intr. aurrerantz joan, aurreratu; zulatuTransactor, oris, m. arartekoTransactus, a, um, transigo pi.Transadigo, is, ere, egi, actum, tr. sartu, zulatu, sastatuTransalpinus, a, um, Alpes handiko, haraindikoTranscendo, is, ere, cendi, censum, tr. intr. igan, igo, gainezkatu, gainditu; transcendere in hostium naves, etsaienuntzietara igan; transcendere Caucasum, Kaukasoa iragan, traukatu; (legea) hautsi, urratuTranscido, is, ere, cidi, cisum, tr. lardaskatu, larrutu, astindu, zafratuTranscribo, is, ere, scripsi, scriptum, tr. birridatzi, idatzaldatu; lerroan ezarri; eskuz aldatu, jabe aldatu; saldu, utziTranscriptus, a, um, transcribo pi.Transcurro, is, ere, curri edo cucurri, cursum, tr. intr. lasterka ibili, lasterkatu, han hor lasterka ibili; aldatu; lasterkairagan; azalez ukitu (gaia); gainetik irakurriTrancursus, us, m. igaroaldi azkar; hitzaldi laburTransditus...ik. trad...Transegi, transigo perf.Transenna, ae, f. soka, sare, lakio, segada; leiho burdin sare; per transennam, larrian, larrikiTranseo, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. intr. igaran, igaro; transire in Galliam, Galiara igaro; aldatu, alde jarri, etsaiarengana jo;transire in sententiam alicujus, norbaiten iritziaren alde jarri; bestelakotu, bilakatu, itxuraldatu; transiit in saxum, harkaitzbilakatu zen; ganditu, -rantz joan; transire Sequanam, Sekuana iragan; transire modum, neurria ganditu; transire per corporahostium, etsaien gorputzen gainetik igaro; isildu, saihestu, bazter utzi; gainetik irakurri; azalez ukitu (gaia)Transfero, fers, ferre, tuli, latum, tr. eraman, lekuz aldatu (zuhaitza), garraiatu; jarri (kolonoak); transferre bellum inAfricam, Afrikara gerra ekarri; gain ezarri, bizkar ezarri; transferre culpam in; -n bizkar hobena ezarri; luzatu, epetu,berandu; aldatu, itxuraldatu; itzuli (mintzaera); birridatziTransfigo, is, ere, fixi, fixum, tr. zulatuTransfiguratio, onis, f. antzaldaketa, eraldakuntzaTransfiguro, as, are, tr. aldatu, antzaldatuTransfixi, transfigo perf.Transfixus, a, um, transfigo pi.Transfluo, is, ere, fluxi, intr. kanpora jario, isuriTransfodio, is, ere, fodi, fossum, tr. zulatu, sastatuTransformis, e, eraldakorTransformo, as, are, tr. aldatu, antzaldatu, eraldatuTransforo, as, are, tr. zulatu, sastatuTransfossus, a, um, transfodio pi.396

Transfreto, as, are, intr. itsasoz ibiliTransfudi, transfundo perf.Transfuga, ae, f. iheslari, ihesgileTransfugio, is, ere, fugi, intr. ihes egin, urrundu, utzi, etsaiengana bilduTransfugium, ii, n. ihes, ihesaldi; etsaiengana bilketaTransfulgeo, es, ere, intr. zehar distiratu, -tik distiratuTransfundo, is, ere, fudi, fusum, tr. ontziz aldatu, zurrustatu; partaide egin, eman, helaraziTransfusio, onis, f. ontziz aldaketa; (enda, aria) nahasketaTransfusus, a, um, transfundo pi.Transgero, is, ere, tr. garraiatu, eramanTransgredior, eris, i, gressus sum, dep. iragan, traukatu; transgredi Rhenum, Errenoa igaro; joan, alde jarri; transgredi inGraeciam, Greziara jo, joan; transgredi ad Pompeium, Ponpeioren alde jarri; gainditu, gainezka egin, neurria hautsiTransgressio, onis, f. iraganaldi, igaropen; igaroaldi (hitzaldi)1. Transgressus, a, um, transgredior pi.2. Transgressus, us, m. iraganaldiTransiens, euntis, transeo po.Transigo, is, ere, egi, actum, tr. intr. zulatu, sastatu; transegit se gladio, ezpataz bere burua sastatu zuen; amaitu, bukatu,urrendu; antolatu, elkar adituTransii, transeo perf.Transilio, is, ire, ivi edo ii edo ui, tr. intr. jauzi, iragan, igaro; isildu, ezaipatu; gainditu, urrunegi izan, neurria hautsiTransitio, onis, iraganaldi, igaropen; ihesketa; gizarte mailaz aldaketa; transitio a plebe, handimandi aldaketa; kutsapen;igaroaldi (hitzaldi)1. Transitus, a, um, transeo pi. iragana2. Transitus, us, m. iraganaldi, igaroaldi; igaropide, iragangia; aldaketa; uzketa, ihesketa; nabardura, nahasdura(margoak); aldakera, aldakuntza; igaroaldi (hitzaldi)Transivi, transeo perf.Transjicio... ik. trajicio...Translaticius, a, um, ohiko, ohiturako; metaforazko, ikurraldazkoTranslatio, onis, f. garraio, aldaketa, aldakuntza; tokiz aldaketa (zuhaitza); jarpen (kolonoak); salaketa; itzulpen;metaforo, ikurraldaTranslatitius, a, um, ohiko, ohiturako; metaforazko, ikurraldazkoTranslativus, a, um, (eskumen) aldatzekoTranslator, oris, m. aldatzaile (beretzat)1. Translatus, a, um, transfero pi.2. Translatus, us, m. ibilketaTranslego, is, ere, legi, lectum, tr. azkar, laster irakurriTransluceo, es, ere, intr. –tik distiratu; garden, zeargi izanTranslucidus, a, um, argal, garden; bilatua, apain (hizkera)Transmarinus, a,um, itsasoz haindikoTransmeo, as, are, tr. intr. igaro, iraganTransmigro, as, are, intr. herriz aldatu, atzerriratu; tokiz aldatuTransmineo, es, ere intr. mutur izanTransmisi, transmitto perf.Transmissio, onis, f. ibilaldi, iraganaldi1. Transmissus, a, um, transmitto pi.2. Transmissus, us, m. iraganaldiTransmitto, is, ere, misi, missum, tr. bidali, igorri, aldatu, ekarri, eraman; transmittere bellum in Africam, Afrikara gerraekarri; iragaitera utzi; transmittere copias per fines suos, gudulostea bere herritik iragaitera utzi; iragan, igaro; transmittereflumen ponte, zubitik ibaia igaro; eman, utzi, ordeinuz eman; isildu, ezaipatu, gutxietsi; iragan (denbora), transmitterevitam, bere bizitza iragan; intr. itsasoz joan, lehorreratuTransmontanus, a, um, mendi haindiko; iz.mpl. mendi haindikoakTransmotus, a, um, transmoveo pi.Transmoveo, es, ere, movi, motum, tr. garraiatu, eramanTransmutatio, onis, f. aldaketa, bihurketa (hizkiak)Transmuto, as, are, tr. aldatu, tokiz aldatuTransnato. ik. tranatoTransno. Ik. tranoTranspadanus, a, um, Po ibaiaren haindiko; iz. mpl. Po ibaiaren haindikoakTranspectus, us, m. zehar ikuspegiTranspicio, is, ere, tr. zehar ikusiTranspono, is, ere, posui, positum, tr. aldatu; tokiz aldatu, birraldatuTransportatio, onis, f. herriz aldaketa, atzerraldiTransporto, as, are, tr. garraiatu, eraman, iraganarazi; transportare milites Rhodanum, Errodanoa gudulariei iraganarazi;atzerrituTranspositus, a, um, transpono pi.Transrhenanus, a, um, Errenoko haindiko; iz. mpl. Errenoko haindikoak397

Transsc... ik. transc...Transsilio... ik. transi...Transtiberinus, a, um, Tibroko haindiko; iz. mpl. Tibroko haindikoakTranstrum, i, n. gapirio; untzi zubi; pl. arraunlari aulkiTranstuli, transfero perf.Transulto, as, are, intr. jauzi (zaldi batetik bestera)Transvectio, onis, f. garraio; iraganaldi; erakusketa, erronka, lerroka (gudutalde)Transvectus, a, um, transveho pi.Transveho, is, ere, vexi, vectum, tr. beste tokiratu, aldaratu, tokiz aldatu (gudutalde, hatu...); omenez eraman; iragan,igaro,; garraiatu; herriaren aurrera ekarrarazi, zaldiz lerroan ibili; iragan (denbora)Transverbero, as, are, tr. joz zulatuTransversa, npl. adb. gisa. alboka, saiheska, zeharkaTransversarius, a, um, zehar-, zeharreko, zeharkakoTransversum, i, n. zeharkadura, makurdura; zeharbideTransversus, a, um, transverto pi.; adj. zehar, zeharreko, saihets-, saihetseko; labur (bide); transversos hostes invadere,etsaiak saihetsetik jo; transversi oculi, begi zeharrak, betokerrak; ex transverso, per transversum, zeharka, saiheska; galkor;gaizkiratua, okerrera bultzatua; aurkako, etsai; ex transverso, batbatean, ezusteanTransverto, is, ere, verti, versum, tr. aldatuTransvolito, as, are, tr. intr. hegan egin, hegaldatu; ezohartu; saihets utzi, jaramonik ez eginTransvolo, as, are, tr. intr. hegan egin, hegaldatu; ezohartu; saihets utzi, jaramonik ez eginTrapetes, um, mpl. oliba errota, dolareTrapetum, i, n. eta Trapetus, , m. oliba errota, dolareTrapezus, untis, f. Trapezonto, Pontoko hiri1. Trasimenus, a, um, Trasimeneko2. Trasimenus, i, m. Trasimeno aintziraTrasumen(n)us, i, m. Trasimeno aintziraTravectio... ik. trans...Traxe = traho > traxisseTrebia, ae, m. Trebia, Galia honaindiko ibaiaTreceni, ae, a, hiruehun betan, hiruehun bana; hiruehunTrecentesimus, a, um, hiruehungarrenTrecenti, ae, a, hiruehunTrecentiens, Trecenties, adb. hiruehun aldiz, hiruehun biderTredecim, deklinaezin. hiruehunTremebundus, a, um, ikara, daldara; ikarati, dardarati, izutuaTremefacio, is, ere, feci, factum, tr. dardarazi, ikararazi, izutuTremefactus, a, um, tremefacio pi. dardaratua, inarrosia, kordokatua, izutuaTremendus, a, um, tremo aditz adj. izugarri, harrigarri, beldurgarriTremisco, is, ere, intr. dardaratu, ikaratu, izutu, beldurtu; tr. beldur izanTremo, is, ere, ui, intr. ikaratu, dardaratu, higitu, astindu, izutu; tr. beldur izan, lotsa izanTremor, oris, m. dardara, ikara, inarrosaldi; tremor terrae, lur ikara; hotzikara, izuduraTremule, Tremulum, adb. ikaraz, dardar, dardarazTremulus, a, um, ikara, ikarati, dardarati, kordoka, botzikara; dardaragarri, ikaragarri, izugarriTrepidanter, adb. dardaraz, ikaraz, beldurrezTrepidatio, onis, f. dardara, ikara; nahasdura, nahasaldi; ezinegon, larritasun, inarrosaldi, beldur, izuduraTrepide, adb. nahasmahas, tarrapatan, tarrapataka, itsumustuan; ikaraz, dardarazTrepido, as, are, intr. ikaratu, dardaratu, kezkatu, larritu; lastertu, lehiatu; nahasi, beldurtu, izutu; tr. beldur izan, lotsa izanTrepidus, a, um, ezinegon, erabilia; lehiati; nahasi, asaldatu, urduri, grinatsu; beldurgarri, kezkagarri, asaldagarri,grinagarriTres, tria, hiru; kopuru txikiTresviri, triumvirorum edo triumvirum, mpl. triunbiroakTriangulum, i, n. hiruzokoTriangulus, a, um, hiruzokodun, hiruzokokoTriarii, orum, mpl. triarioak, gudulari gehituak, hirugarren gudulerroan zaudenakTribuarius, a, um, leinuko, gizelikoTribulis, is, leinu bereko; xume, behartsuTribulo, as, are, tr. (alea, bihia) jo, aletu, bihituTribulum, i, n. ale joteko, bihi jotekoTribulus, i, m. nahar, lahar, naparTribunal, alis, n. auzitegi, epaitegi; sedere in tribunali, auziepaile izan; pro tribunali, auzitegian; pretororen aulkiaantzokianTribunatus, us, m. tribunogoa1. Tribunicius, a, um, tribunogoa-, tribunogoako; tribunicia potestas, tribuno aginte2. Tribunicius, ii, tribuno ohiTribunitius...ik. tribunicius 1. eta 2.398

Tribunus, i, m. tribuno; tribunus aerarius, ogasun tribuno; tribunus plebi, jende xumearen tribuno; tribunus militaris edomilitum, guda tribuno; tribunus legionis, legioi buru; tribunus cohortis, bostehun gudulari buruTribuo, is, ere, ui, utum, tr. izendatu, eman; zatitu, banatu; tribuere alicui praemia, norbaiti saria eman; goretsi, handietsi,jaramon egin; tribuere alicujus virtuti, norbaiten merezimenduei adei egin; -n gain ezarri, -n bizkar ezarri, tribuere clademculpae ducis, gudu galtzea agintariaren bizkar ezarri1. Tribus, tres dat. eta abl.2. Tribus, us, f. leinu, gizeli; tribus vocare, leinuak bildu; tribus describere, leinuen bozketak zenbatu; tribus renunciare,leinuen hautuak oihustatu; gizarte, lagunarteTributarius, a, um, zerga-; zergako; zergapekoTributim, adb. leinukaTributio, onis, f. zatiketa, banaketaTributum, i, n. zerga; tributum imponere, zerga ezarri; tributum dimittere, zerga kendu; tributum tolerare, zergapetu1. Tributus, a, um, tribuo pi.2. Tributus, a, um, leinuko; leinuka; tributa comitia, batzarreak leinukaTricae, arum, fpl. ezdeuskeriak, ezerezkeriak, huskeriak; aitzikiak, oztopoak, eragozpenakTricenarius, a, um, hogeita hamarrekoTriceni, ae, a, hogeita hamar betan, hogeita hamar bana; hogeita hamarTricentesimus... ik. trec...Triceps, cipitis, hiru buruko, hiru burudun; hirukoitzTricesimus, a, um, hogeita hamargarren, hogeita hamarrenTrichila, ae, f. sehaska, ohako; zuhaizti; txosna, itzalpeTriciens, Tricies, adb. hogeita hamar aldiz, hogeita hamar bider; sestertium tricies (centena milia), hiru milioi sesterzioTricliniaris, hiru mahaiohe-, hiru mahaioheko; iz. npl. mahaiohe estalki; hiruoheko jantokiTricliniarius, a, um, jantoki-, jantokiko; mahaiohe-, mahaiohekoTriclinium, ii, n. hiru tokiko mahaiohe; hiru mahaiohe; triclinium sternere, mahaia ezarriTrico, onis, m. ordaintzaile gaixto, zimardikariTricor, aris, ari, dep. intr. itzulikatu, zirimolatu; zimardikatuTricornis, e, hiru adarreko, hiru adardunTricorpor, oris, hiru gorputzeko, hiru gorpuzdunTricuspis, idis, hiru ziztako, hiru hortzekoTridens, entis, hiru ziztako, hiru hortzeko; iz. m. hiru kako, hiru hortzeko (Neptunoren errege makila); arpoiTridentifer, Tridentiger, era, erum, hiru hortzeko ekarleTriduum, i, n. hiru egun arte, hiru egunTriennia, ium, npl. hiru urteroko Bakusen jaiakTriennium, ii, n. hiru urte arte, hiru urteTriens, entis, m. heren, hirugarren; herens ex triente, heren baten ondokoTrientalis, e, oineko hereneko ( lau ontza)Trierarchus, i, m. trierarko, hiru arraun mailako untziaren agintariTrieris, (navis), is, f. hiru arraun mailako untziaTrietericus, a, um, hiru urtetariko, hiru urteroko; triderica edo triderica orgia edo sacra, asekariak, hiru urteroko BakusenjaiakTrieteris, idis, f. hiru urte; pl. asekariak, hiru urteroko Bakusen jaiakTritariam, adb. hiru aldez, hiru zatizTrifaux, faucis, hiru eztarritikoTrifer, fera, ferum, urtean hirutan fruitu ekarleTrifidus, a, um, hiru zatiko, hiru muturdunTrifolium, ii, n. iruztaTriformis, e, hiru erako, hiru gorputzeko, hirukoitzTrifur, uris, m. lapur okituTrifurcifer, eri, m. lapur okitu, gaiztagin, gaizkileTrifurcus, a, um, hiru muturrekoTrigeminus, a, um, iruki, hirugarren sortua; trigemini fratres, irukiak; hiru erako, hiru eradun; hirukoitzTrigemmis, e, hiru begidun (landare), hiru ernamuinekoTrigesimus, a, um, hogeita hamargarren, hogeita hamarrenTriginta, deklinezin. hogeita hamarTrigon, onis, m. hiruzokoko pilota joko; joko horretako pilotaTrilibris, e, hiru liberako haztadunTrilinguis, e, hiru hizkeradun, elehirudunTrilix, icis, hiru oihalekoTrimatus, a, um, hiru urtekoTrimestris, e, hiru hilebeteroko; iz. npl. hiru hilabeteko haziakTrimodia, ae, f. eta Trimodium, ii, n. hiru gaitzeruko neurriTrimulus, a, um, hiru urteko, hiru urtedunTrimus, a, um, hiru urteko, hiru urtedunTrinacria, ae, f. Trinakria ( Siziliako uharte hiru muturrekoa)Trinacris, idis, f. Siziliako, siziliarsa; Trinacris edo Trinacris insula, Sizilia399

Trini, ae, a, hirunako, hirukoitzTrinoctium, ii, n. hiru gauerokoTrinodis, e, hiru koropilodun, hiru koropilokoTrinummus, i, m. gizon hiru urrezkoduna (Plautoren komedia)Trinundinum, i, n. Erroman, hiru merkaturen arteko hogeita zazpi egunakTriobulus, i, m. hiru oboloko diruTriones, um, mpl. uztarriko idiak; Sei Izarrak; Zazpi IzarrakTriparcus, a, um, zeken, zikoitzTripartito, adb. hiru zatitanTripartitus, a, um, hiru zatiko, hiru zatidunTripatinum, i, n. hiru janariko otoruntzTripectorus, a, um, hiru bularreko, hiru bulardunTripedalis, e, eta Tripedaneus, a, um, hiru oineko neurridunTripertito... ik. tripar...Tripes, edis, hiru oineko, hiru oindun1. Triplex, plicis, hirukoitz; triplex acies, hiru taldeko gudostea; triplices deae, hiru Parkak2. Triplex, icis, n. hirukoitzaTriplices, um, mpl. hiru orriko oholakTriplico, as, are, tr. hirukoiztuTriplus, a, um, hirukoitzTripodes, um, ik. tripusTripudio, as, are, intr. dantzatu, dantzan ari, jauzi, lurra joTripudium, ii, n. dantza sakratua; dantza; auguro aldeko, oilaskoek bihiak erortera uzten zituzten araberaTripus, podis, m. hiru zangoko; Delfon, Pitiaren hiru zangokoa; Delfoko orakulua; orakulua (orokorki)Triquetra, ae, eta Triquetrum, i, n. hiru zokoko, hiru zokodunTriquetrus, a, um, hiru zokoko, hiru zokodun1. Triremis, e, hiru arraun mailadun2. Triremis, is, f. hiru arraun mailako untziTriste, adb. hiski; gogorki, nekezTristiculus, a, um, ilunska, goibeltxoTristificus, a, um, hisgarri, ilungarriTristis, e, hits, ilun, goibel; zorrotz, garratz, atsekabe, mutiri; zorigaiztoko, galgarri, kaltekor, lazgarri, zemaigarri; tristia,zorigaitz; itsusiTristitia, ae; Tristities, ei, f. ilundura, atsekabe, gaitz, min, oinaze; goibeltasun, zorroztasun, garraztasunTrisulcus, a, um, hiru muturreko, hiru muturdunTriticeus, a, um, gari-, garizkoTriticum, i, n. gariTriton, onis, m. Triton, itsas jainko; Tritonak, itsas bidutziakTritonia, ae, f. Minerbaren izengoitia; MinerbaTritoniacus, a, um, Minerba-Tritonis, idis edo idos, f. Minerba-; Minerba; olibondoTritonius, a, um, Minerba-; Tritonia Pallas edo virgo, MinerbaTritor, oris, m. apurtzaile, irintzaile (margoak); tritor stimulorum, lapur okituTritura, ae, f. ogijoaldi, ogijotze; uzta; marruskaldi1. Tritus, a, um, tero pi.2. Tritus, us, m. igurtzi, marruskaldi; a purketa; higaduraTriumphalis, e, garai-; triumphalis vir, garaile ospetu; iz.mpl. garai apaingarriak; garaile ikurrakTriumphatus, a, um, triumpho pi. garaitua; garaile sartua; menderatua; etsaiari hartuaTriumpho, as, are, intr. garaitu; omen handia izan; triumphare de Poenis, Kartagoarrak garaitu; bozkariatu, alaitu;nagusitu, menderatu, azpiratu, oinperatu; triumphari, garaitzailearen gurdiari jarraituTriumphus, i, m. garai jaia; garai oste; triumphus Boiorum, boiarren aurkako garaipen; garaipen, garaitzaTriumvir, ri, gen. pl. orum edo um, m. triunbir, hiruko; hirukonde kideTriumviralis, e, triunbir-, hiruko-Triumviratus, us, m. hirukondeTrivi, tero perf.Trivia, ae, f. Diana edo Hekates, bidarteko jainkosaTrivialis, e, arrunt, oies, baldres, trauskilTrivium, ii, n. bidarte, bidegurutze; enparantza; karrika1. Troas, Tros akus. pl.2. Troas, adis edo ados, f. troiarsa, Troiako; TroialdeaTrochaeus, i, m. trokeo, bertsutan luze bat eta labur batTrochilus, i, m. txepetx, txori errege, sorgin txoriTrochlaea, ae, f. txirrita, txirritolTroes, um, Tros pl.Troglodytae, arum, mpl. trogloditarrak, Etiopiako biztanleak, haitzulotan biziTroicus, a, um, Troia-, Troiako; iz. mpl. troiarrak400

Troja, ae, f. Troia, Frigiako hiriaTrojanus, a, um, troiar, Troiako; iz. mpl. troiarrakTrojugena, ae, adj. eta izen. Troian jaioa, troiar; (eta ere) erromatarTropaeum, i, n. garai ikur; garaipen, garaitza; oroitarri, oroigarriTropus, i, m. hitzordainTros, ois, m. troiar; pl. troiarrakTrossulus, i, m. jauntxo; txairo, pinpirinTrucidatio, onis, f. sakaila, sarraskiTrucido, as, are, tr. hil, lepoa moztu, sarraskitu; lehertuTructus, i, m. amuarrainTruculentia, ae, f. gogorkeria, bihozgabekeria; gogortasun, gogordura (aroa)Truculentius, adb. konp. basakiago, gogorkiago, lazkiagoTruculentus, a, um, gogor, bihozgogor, bihozgabe, abre, basa, errukigabeTrudis, is, f. pertika; haga kakodunTrudo, is, ere, usi, usum, tr. bulkatu; ohildu, uxatu, kanporatu; trudere foras, kanporatu; sorrarazi (landare); ekoiztu, eman,ekarri (landare)Trulla, ae, f. bitsadera; pitxer, txarro; pisontzi, ohapekoTrulleum, i, n. eta Trulleus, i, m. ontziTrunco, as, are, tr. moztu, ebaki; burua moztu, tinikatu (zuhaitz)1. Truncus, a, um, moztua, ebakia, motz, kendua; ezoso, erdioso, akastun2. Truncus, i, m. enbor, adar lodi; soin burugabe; soin, soin motz; urdazpi; zurabe; ergel, zozoTrusi, trudo perf.Trusus, a, um, trudo pi.Trutina, ae, f. pisu, aztaga; iritziTrux, ucis, basa, basati, gogor, oies, mutiriTu, tui, tibi, te, hi; hizki betagarri: ecce tibi..., hona non...Tua, orum, n.pl. hire ontasunak; tuus f. s. eta n. pl.Tuba, ae, f. turut handi1. Tuber, eris, n. handitu, hantura, punpuilo, konkor, kozkor; adarbegi; boil, grisola2. Tuber, eris, f. azpiltze, maspilondo; m. azpil, maspilTuberculum, i, n. burno, pikor (landare); kozkortxo, punpuilotxo, hanturatxo; muturTuberosus, a, um, muturdunTubicen, inis, m. tutulariTubula, ae, f. tututxoTubulatus, a, um, sakon, hodizko, tutuzko, hodi antzekoTubulus, i, m. hoditxo, tututxoTubus, i, m. hodi, tutuTueor, eris, eri, tuitus sum, dep. tr. begiratu, soegin, aztertu, arakatu; kudeatu, agindu; tueri dextrum cornu, alde eskubiaagindu; artatu, zaindu, gorde; tueri aedes, tenplua zaindu; babestu, gerizatu, aldeztu; tueri domum, etxea babestu; ez utzi, ezukatu, ez gezurtatu; tueri personam, bere burua ez ukatu; tueri dignitatem, duintasuna gordeTugurium, ii, txabola, etxola, borda1. Tui, tu gen.2. Tui, orum, mpl. hiriak ( ahaideak, adiskideak, jenteak...)3. Tui, tuus, um, gen. s.; nom. eta bok. mpl.Tuitio, onis, f. zaintza, babes, babespe, gerizaTuitus, a, um, tueor pi.Tuli, fero perf.Tullianum, i, n. Tuliano, Serbio Tuliok eraiki leotza, ziegaTullius, ii, m. Tulio, izena; Serbio Tulio erromako errege; ZizeroTum, adb. orduan, garai hartan, artean; tum temporis, garai hartan; tum primum, orduan lehen aldizko; etiam tum, orduanere; tum maxime, orduan batik bat, orduan batez ere; tum cum, -denean, -la, -larik; beraz, horrenbestez, ondorioz; gero,ondoren, jarraian, bestalde, gainera; quid tum? Quid tum inde?, eta gero?, zer esan?; tum...tum..., batean...bestean...,nahiz...nahiz..., noiz...noiz..., dela...dela...; cum...tum, alde batetik... bestetik..., gainti bat...beste bat..., edo...edo..., ala...ala...Tumefacio, is, ere, feci, factum, intr. handu, handitu, puztu, hanpatu, harrotuTumeo, es, ere, ui, intr. handua, harrotua, hanpatua izan; haserretu, amorratu; urguiluz handua; berotu, abiatu, lo izan(gaixotasuna) ; handu, harrotu (idazkera)Tumesco, is, ere, tumui, intr. handu, handitu, puztu, hanpatu, harrotu; haserretu; putzandu; abiatu, lo izan (gaixotasuna);Tumidissime, adb. superl. hanpatuz, hanpuruskiTumidus, a, um, handua, hanpatua, harro, lodi; gainditua (ibaia); haserre, amorru; putzandua; harro (idazkera);putzantugarri, handugarri, hanpagarriTumor, oris, m. hanpadura, hantura, punpuilo, minotso; kezka, haserre, gaitzaldi, amorru; harrokeria, burgoikeria;irakidura; zikindura, nahasdura (gauzak); harrotasun, hantura (idazkera)Tumui, tumeo eta tumesco perf.Tumulo, as, are, tr. ehortzi, lurrez estaliTumulosus, a, um, maldatsu, patar, ezberdin (lurra)Tumultuarius, a, um, azkarki egina, nahasmahas egina; nahasmahas; erberdin bildua401

Tumultatio, onis, f. nahaskeria, asaldura, nahaspilaTumultuo, as, are, intr. nahasi, azantz egin, ezinegon izan, asaldatu, jazarri, oldartuTumultuor, aris, ari, dep. intr. nahasi, kezkatu, bihurri egin, zarata egin, jauzi, asaldatu, jazarri, oldartuTumultuose, adb. zalapartaka, zalapartan, zarataka, iskanbilka, ezustean, batbateanTumultuosus, a, um, nahasi, ilun, zaratatsu; iskanbilagarri, zalapartagarri, bihurri, eskanbilari; izugarri, harrigarriTumultus, us, m. nahastura, nahasmen; arrabots, zalaparta; oldar, bihurrialdi; tumultum servilis, esklabo oldarraldi;tumultum decernere, oldarraldia aldarrikatu, herriari deia egin; tumultum injicere in... –n nahaskeria ezarri; ekaitz, galerna,erauntsi; larritasun, inarrosaldi, grina, kezka, urduritasun; jendetza, osteTumulus, i, m. muino, tontor, mendiska, ezponda; hilobi, ehorztokiTun’ = tune? zu ote?, zuk ote?Tunc, adb. ik. tumTundo, is, ere, tutudi, tunsum edo tusum, tr. astindu, jo, zafratu, zartatu, xehatu, irindu, porrokatu; akitu, belarriak hautsiTunica, ae, f. tunika, soinpeko, jantzi luze; mintz, azal; leka, zurikin, kosko, kuskuTunicatus, a, um, tunikadun; tunicatus popellus, jende tunikadun, jende xumeTunicula, ae, f. tunikatxo; azal, mintz; lekaTunsus, a, um, tundo pi.Tuor, eris, i, dep. ik. tueorTurba, ae, f. nahasmen, nahaspuila, oldarraldi, bihurrialdi; arrabots, zalaparta, azantz, iskanbila, aharra, liskar, kalapita;nahasdura, urduritasun; oste, jendeketa, laguntalde; oparotasun, ugaritasun, joritasunTurbamentum, i, n. nahasbide, oldarbide; herri oldarraldiakTurbate, adb. nahasmahas, zurruburruka, nahastekaTurbatio, onis, f. nahasmen, nahasdura, nahasketa, asaldura, asalpen; kezka, kexaduraTurbator, oris, m. nahasle, nahastari, asaldari, supizle, suemaileTurbatrix, icis, f. (emakume) nahasle, nahastari, asaldari, supizle, suemaileTurbelae, Turbellae, arum, fpl. azantz, arrabots, zalaparta, zarataTurben, inis, n. zirimola, zurrunbilo; ziba, zibotaTurbide, adb. nahasmahas, zurruburruka, nahastekaTurbidum, adb. nahasmahas, zurruburruka, nahastekaTurbidus, a, um, nahasia, ezinegona, ilun, goibel; urdin, zikin (hura); amorratu, haserra, berdatu, gaitz; handi, harrotua(itsasoa); kezkatua, larritua, bihotz erdiratua, aztoratua; jazarria, oldartua; izugarri, beldurgarriTurbineus, a, um, zurrunbilatsu, zirimolatua1. Turbo, as, are, tr. nahasi, nahaspilatu, irauli, asaldatu, uzkaili; eten, hautsi, urratu; kezkatu, urduritu, harritu, beldurtu;xahutu (ontasuna)2. Turbo, inis, m. zirimola, zurrunbilo; kurubilo; ekaitz, erauntsi; nahasmen, nahaspila, zurruburru; biraketa, itzulika; bira,itzuli (izar); ardatz inguru, ardatz; kono; ziba, zibota, turrintxaTurbulente, adb. baregabe, nahasikiTurbulenter, adb. mutiriki, bortizki, oldarrezTurbulentus, a, um, nahasi, nahastu, urdin (hura); nahasmahas, nahaspilatu; jazarria, oldartua, iraultzaile, bihurri,ezinegonTurdus, i, m. birigarro; txitxarroTureus, a, um, intsentsu-, intsentsukoTurgeo, es, ere, tursi, intr. handua izan, hanpatua izan; haserre izan, amorru izan; harro izan (idazkera)Turgesco, is, ere, intr. handu, hanpatu; putzandua, haserratu, amorratu; harrotu (idazkera)Turgidus, a, um, handua, hanpatua, haserratua, amorratua; harro (idazkera)Turibulum, i, n. intsentsugailuTuricremus, a, um, intsentsu erratzekoTurifer, fera, ferum, intsentsu ekoizleTurilegus, a, um, intsentsu biltzaileTurio, onis, f. kimu, muskil, aldaxka, talikaTurma, ae, f. zaldun talde (hogeita hamar zaldizko); oste, jendetza, jendeketa1. Turmalis, e, zalduntza-; zaldun-; zaldi-, zaldizko2. Turmalis, is, m. zaldizkoTurmatim, adb. zaldun taldekaTurones, um, Turoni, orum, mpl. turontarrak, Galiako biztanle; Turon hiriaTuronii, orum, mpl. turontarrak, Galiako biztanle; Turon hiriaTurpiculus, a, um, itsuskaTurpificatus, a, um, zikinduaTurpis, e, itsusi, gorrotagarri, zikin, maker, itxuragabe; lizun, likits, lotsagarri; omengaldua, laidogarriTurpiter, adb. itsuski, baldarki, lizunki, lotsagarrikiTurpitudo, inis, f. itsustasun; lizuntasun, likistasun, zikintasun, itsuskeria, lotsa, ahalkeTurpo, as, are, tr. itsustu, itxuragabetu, eragabetu, zikindu, laidoztatu, zimelduTurricula, ae, f. dorretxoTurrifer, Turriger, era, erum, dorredun; ozkekoroadun (Zibela)Turris, is, f. dorre, jauregi, gaztelu, gotorgune; zurezko dorre, hiriaren setiatzekoTurritus, a, um, dorredun; ozkekoroadunTurtur, uris, f. m. usapal, tortoil402

Turturilla, ae, f. emazteto; oilo busti, uzkur, beldurtiTus, uris, n. intsentsuTusce, adb. toskanaeraz, etrurierazTusci, orum, mpl. toskanarrak, etruriarrakTuscia, ae, f. Toskana, EtruriaTusculanensis, e, Tuskulo-, TuskulokoTusculanus, a, um, Tuskuloko; iz. mpl. tuskuloarrak; Tuskulo, Zizeroren landetxea1. Tusculum, i, n. intsentsu gutxi bat2. Tusculum, i, n. Tuskulo, Lazioko hiriaTuscus, a, um, Etruria-, Etruriako; Tuscum mare, Tirrenia itsasoa; Tuscus amnis, TibroaTussicula, ae, f. eztultxoTussilago, inis, f. ugezi, eztulbelar, zuharrostoTussio, is, ire, intr. eztul eginTussis, is, f. eztulTuta, orum, npl. aterbe, estalpeTutamen, inis, n. aterbe, babes, babestoki, gerizaTutamentum, i, n. aterbe, babes, babestoki, gerizaTutatus, a, um, tutor pi.1. Tute, akus. tete. hihaur, heu2. Tute, adb. ziurki, errezki, galbidegabe; beldurgabeTutela, ae, f. zaintza, babes, geriza, laguntza, zainketa; axola, ardura; bazka (abereak); zaintzaile, babesle; untzietakojainko itxura; gurasordetasun; tutelam gerere, gurasorde izan; suae tutelae fieri, gehitu, adinak izan; umezurtz ontasunak;umezurtzTuto, adb. ziurki, errezki, galbidegabe; beldurgabe1. Tutor, aris, ari, dep. tr. zaindu, babestu, gerizatu; baztertu, saihestu; hazi, bazkatu, elikatu; ari izan (papera)2. Tutor, oris, m. laguntzaile, zaintzaile, babesle; gurasorde, aitordeTutorius, a, um, gurasorde-, aitorde-Tutudi, tundo perf.Tutum, i, n. aterbe, babes, babestoki, geriza; esse in tuto, aterbean izanTutus, a, um, aterbetua, zaindua, babestua; tutus a periculo, galbidetik urruti; ziur, egiazko, sendo, fidagarri, sinesgarri;mare tutum facere, itsasoa baretu; beldurgabe, lasai; zuhur, zintzoTuus, tua, tuum, hire, eure; hoc tuum est, hori hirea duk; eure maitea, aldeko; Tiro tuus, Tiro eure maitea; tuum est (inf.),hire egitekoa duk, egoki duk egin hazan; ik. tua, tuiTydides, ae, m. Tididesen semea, DiomedoTympanum, i, n. atabal, danbor, ttunttun; gurpil beteTyndareus, ei, m. Tindareo, Espartako errege, Ledaren senarTyndarides, ae, m. Tindareoren seme (Kastor edo Polux); Tindaridae edo Tindaridae fratres, Tindareorrak, Kastor etaPoluxTyndaris, idis edo idos, f. Tindareoren alaba ( Klitemnestra, Elena)Typus, i, m. itxura moldatu, itxura eredetuaTyrannice, adb. ankerki, legegabeTyrannicida, ae, m. jauntxo eraileTyrannicidium, ii, n. jauntxo erailketaTyrannicus, a, um, jauntxo-, nausikerizko, anker, basati, gaitzTyrannis, idis, f. jauntxokeria, nausikeria; erregetzaTyrannus, i, m. basanausi, jauntxo; jauntzar, nausi garratzTyrius, a, um, Tiro-, Tiroko, tiroar, kartagoar; iz.mpl. tiroarrak, feniziarak, kartagoarrakTyrrhenus, a, um, Etruriako, etruriar, tirreniarTyrtaeus, i, m. Tirteo, olerkari greziarraTyrus, Tyros, i, f. Tiro, Feniziako hiria403

U1. Uber, eris, n. bular esnadun; titi, herrape; emankortasun (lurra)2. Uber, eris, emankor, ekarkor, oparo, jori, ugari; regio aeris uberrima, eskualde kobrez aberats; lodi, gizen; aberats(idazkera); uberior, uberrimusUberius, adb. oparoago, gaindikago, ugariago; luzaroago, xehekiago (idazkera)Ubero, as, are, tr. joritu, ondu, ongarria eman; emankor izan, fruitu oparo emanUbertas, atis, f. esne oparotasun; ugaritasun, joritasun; aberastasun (idazkera)Ubertim, adb. oparo, jori, ugari; ubertim flere, negarrez urtuUberto, as, are, tr. joritu, ondu, ongarria eman; emankor izan, fruitu oparo emanUbi, adb. non, non ere; horretan, horrengan; ubi ubi, nonahi eta..., edonon; ubi terrarum edo gentium?, non?, zer tokitan?;lokailu. –nean, -ala; ubi primun, -nean, -ala; -nean, -ala bezain lasterUbicumque, Ubicunque, adb. non eta ere, edonon, nonahi; ubicumque terrarum edo gentium, edonon, nonahi eta ereUbilibet, adb. nonahi, edononUbinam, adb. non?; ubinam gentium? non?Ubiquaque, adb. edonon, denetan, nonahi1. Ubique, adb. edonon, denetan, nonahi2. Ubique = et ubiUbiubi, adb. edonon, non eta ereUbivis, adb. edonon, nonahiUdus, a, um, oso bustiaUlceratio, onis, f. zornadura, zaurpenUlceris, ulcus gen.Ulcero, as, are, tr. zauritu, zaurtuUlcerosus, a, um, zauritsu, zornatsu; grinatsu, gartsu, lehiatsuUlciscor, eris, i, ultus sum, dep. tr. zigortu, apendu; pas. apendua izanUlcus, eris, n. zauri, zorne; bihozmin, nahigabeUliginosus, a, um, heze, busti, aintziratsu, zingiratsu, lohitsuUligo, ins, f. hezetasun, bustitasun (lurra)Ulli, ullus dat. s.; nom. bok. pl.Ullius, ullus gen.s.Ullus, a, um, adj. eta izenorde. -a, bat; scellus ullum cogitare, gaiztakeria hausnartu; ez bat, batere ez, inor, nehor; neminiullum nummum debere, inori dirurik zor ez izan; nehoren diruzordun izanUlmarium, ii, m. zumardiUlmeus, a, um, zumar-Ulmitriba, ae, f. m. zumar zigorrari emana, ohitua; bihurri, maltzurUlmus, i, f. zumarUlna, ae, f. beso, besondo, ukalondo, ukondo; besatara, besada, besakadaUlterior, ius, konp. urrunago, urrengo; ulterior Gallia, bestaldeko Galia; ulterior ripa, bestaldeko ibaiertza; ondoko,gaineko (aldia)Ulterius, adb. ultra konp.; urrunago; luzaroagoUltimo, adb. azkenean, azkenez, azkenikUltimum, i, n. amaiera, bukaera, azken; hasiera, iraganaldi, lehenaldi, azkenaldi, ondarraldi; ad ultimum, azkenean,amaieraino, bukaeraino; muturreko, ondar; azken lerro; ultima audere, azkena jo, erabaki gogorrak hartuUltimus, a, um, ulter superl. azken, muturreko, ondarreko, amaierako, bukaerako, urruneko, urrungo, urrutiko; ultimaeterrarum orae, lurbirako azken mugak; antzinakoena, zaharrena, gailen, lehen; ultima memoriae, lehen oroitzapenak; goren,goragoko, goren, goien, handien, garrantzitsuen, apalen, xumeen; ultimum supplicium, azken oinazea, hilketa; ultima spes,azken itxaropena, itxaropen txikienaUltio, onis, f. apentza, aiherkunde, ordari, zigor, zentzabideUltor, oris, adj. eta iz.m. ultor (Marzoren izengoitia); mendekatzaile, apentzaile1. Ultra, adb. urrunago, haratako, urrutiago; ondoren, gero; luzaroago, luzazago; bestalde, gainera, landa; ultra quam satisest, behar baino gehiago, gehiegi2. Ultra, aurretitz (akus.) –z haindiko, -z bestaldeko, -z osteko; Rhenum ultra, Errenoz haindiko; ondoren, gero; gehiago,areago; ultra modum, gehiegiUltrix, icis, adj. eta iz. f. (emakume) zigortzaile, apentzaile404

Ultro, adb. atzean, haindian, han hor, alde guztietan; elkar; urrun, urruti, gainera, bestalde, gehiago; bere kabuz, bere oguz,aukeranUltroneus, a, um, bere kabuzko, bere oguzko, bere nahitara; aske, gogoko, bere baitako, bere nahitarakoUltus, a, um, ulciscor pi.; zigortzaile, apentzaile; pas. zigortua, apenduaUlula, ae, f. mozolo, kahaka1. Ululatus, a, um, ululo pi. oihuz deitua, oihuz otoiztua2. Ululatus, us, m. orro, oihu, deiadar, garrasi, arramaUlulo, as, are, intr. orru egin, arrama egin (abereak); oihu egin, oihukatu; oihuka deituUlva, ae, f. alga, itsasbelarUlysses, is edo ei edo i, m. Ulises, Itako erregeUmbella, ae, f. eguzkitako, ekitakoUmber, bra, brum, Onbria-, OnbriakoUmbilicus, i, m. zil, zilbor; erdiune, erdi; idazkien iraulkin; maskorUmbo, onis, m. erredola mutur, tontor; gain, kasko, tini, gailurUmbra, ae, f. itzal; gaua, ilunbe, iluntasun, goibelaldi; zuhaitz, adar, toki itzaltsu; arima herratu; antz, itxura; aitziki; subumbra foederis, itunaren aitzikian; gelditasun, geratasun, gerizaUmbraculum, i, n. itzalpe, itzalgune; iguzkitako, ekitakoUmbraticus, a, um, bulego-, irakastegi-Umbratilis, e, etxetiar, itzalkoi; alfer, nagi; eskolatuUmbria, ae, f. Onbria, Italiako eskualdeUmbrifer, fera, ferum, itzalgile, itzaltsuUmbro, as, are, intr. itzala luzatu; tr. ilundu, itzaldu, itzal eginUmbrosus, a, um, itzalgile, itzaltsu; ilun, goibelUna, adb. batera, elkarrekin, betanUnanimis, e, gogo bateko, iritzi bateko, aho bateko, bihozkide, gogaide, irizkideUnanimitas, atis, f. gogo bat, aho bat; bihozkidetasunUnanimus, a, um, gogo bateko, iritzi bateko, aho bateko, bihozkide, gogaide, irizkideUncia, ae, f. osoaren hamabiren ; ontza, liberaren hamabirena; kopurutxo, apurUncialis, e, ontzako, behatzeko (neurri)Unciarius, a, um, ontzako, hamabirenekoUnciatim, adb. diru pezakaUncinatus, a, um, kakodun, makurUnctio, onis, f. gantzudura, gantzupen, igurtzi; gantzu, ukendu; gimnasiako ariketakUnctor, oris, m. igurtzaileUnctorium, ii, n. igurzgelaUnctum, i, n. usainon; olio, ukendu; janedan, oturuntzUnctura, ae, f. gantzupen, gantzuketa1. Unctus, a, um, ungo pi.; adj. gizen, zikin; egokitu, adelatu (janariak); janedateko; janedale; apain (idazkera)2. Unctus, us, m. gantzuketa, gantzupen, igurtzi1. Uncus, i, m. kako, mako, arpoi2. Uncus, a, um, kakodun, makodunUnda, ae, f. ur, uhin, olatu; ekaitz, nahasduraUndatus, a, um, uhindua, olatuaUnde, adb. arrunta eta galdezkoa. nondik, nongo, norenganik, zertatik, zerengatik; is unde natus es, hau hi sortu haizanaUndeceni, ae, a, laurogeita himeretzi betan edo bana; laurogeita himeretziUndecentesimus, a, um, laurogeita himeretzigarren, - himeretzirenUndecentum, deklinaezin. laurogeita himeretziUndeciens, Undecies, adb. hamaika aldiz, hamaika biderUndecim, deklinaezin. hamaikaUndecimus, a, um, hamaikagarren, hamaikarenUndecumque, Undecunque, adb. nondiknahi, edonondik, nonahiUndelibet, adb. edonondik, nondiknahiUndeni, ae, a, hamaika beta edo bana; hamaikaUndenonaginta, deklinaezin. laurogeita bederatziUndeoctoginta, deklinaezin. hiruhogeita himeretziUndequadragesimus, a, um, hogeita himeretzigarren, - himeretzirenUndequadragiens, Undequadragies, adb. hogeita himeretzu aldiz, hogeita himeretzi biderUndequadraginta, deklinaezin. hogeita himeretziUndequinquagesimus, a, um, berrogeita bederatzigarren, - bederatzirenUndequinquaginta, deklinaezin. berrogeita bederatziUndesexaginta, deklinaezin. berrogeita himeretziUndetricesimus, a, um, hogeita bederatzigarren, - bederatzirenUndetriginta, deklinaezin. hogeita bederatziUndeunde, ik. undeUndeviceni, ae, a, himeretzi betan edo bana; himeretziUndevicesimus, a, um, himeretzigarren, himeretziren405

Undeviginti, deklinaezin. himeretziUndique, adb. gaindi, alde, bazter guztietatikUndo, as, are, intr. biribilkatu (uhinak); handu (hurak); uhindu; irakin; zabunkatu (hedeak); tr.urgainduUndosus, a, um, sagailotsuUnedo, onis, m. gurbitz, gurbitzondo, aniamaniaUngo, is, ere, unxi, unctum, tr. gantzutu; igurtzi, torratu; usain ona hedatu; atondu, gozatuUnguen, inis, n. olio, gizenki, bikeUnguentaria, ae, f. gantzutegi1. Unguentarius, a, um, gantzu-, usainon-2. Unguentarius, ii, m. gantzugileUnguentatus, a, um, gantzutuaUnguentum, i, m. gantzugailu, okendu, usainonUnguiculus, i, m. azkazal; a teneris unguiculis, haurtzarotikUnguis, is, m. azkazal; transversum unguem, hatz trebes batez; in edo ad unguem, arretaz, osoki, ezinobeki; zango; abimis unguibus usque ad summum verticem, zango zolatik buru gainera; aztapar, erpeUngula, ae, f. apatxUnguo, is, ere, tr. gantzutu; igurtzi, torratu; usainona hedatu; atondu, gozatuUni, unus, nom. bok. pl.; dat. s.Unice, adb. bakarrik, bakar bakarrik, soilik, ohi ez bezala, orozgain; unice diligere aliquem, norbait inor ez bezala maitatu,norbait orozgain maitatuUnicolor, oris, margobakarrekoUnicus, a, um, bakar, bakoitz, soil; bere biziko, bere gisako, paregabe; maiteminUniformis, e, erabateko, eraberekoUnigena, ae, f. m. seme bakar, alaba bakarUnimanus, a, um, eskubateko, eskubakarUnio, onis, m. perla handiUnitas, atis, f. bat; batasun, bakartasun, bakoiztasun; antz, sorkidetasun, kidekotasun; elkarte, elkartasun; in unitatemcoire, bat eginUniter, adb. denak bat, bat eginezUnitus, a, um, elkartua, bat eginaUnius, unus gen. s.Uniusmodi, mota bereko, kente bereko, melga berekoUniversalis, e, guztien, orokor, nonahiko, edonongoUniverse, adb. orokorki, gehienetanUniversim, adb. orokorki, gehienetanUniversitas, atis, f. osotasun, orokortasun, oso, dena, guzti, oro, multzo, talde; universitas edo universitas rerum, mundu,izadiUniversum, i, n.s. eta Universa, orum, npl. mundu, izadi; in universum, orokorkiUniversus, a, um, oso, orokor; universa vitae, bizitza osoa; iz. mpl. guztiak, denak, oroUnoculus, i, m. begibakardun, begibakarUnquam, adb. inoiz, behin batez, behin batean; magis quam unquam, edoinoiz, inoiz baino gehiago, nehoiz bezala; nonunquam, neque unquam, eta nehoiz; nemo unquam, nehoiz inorUnus, a, um, gen. unius, dat. uni, -a, bat; unus ex parte, alde batetik; unus et alter, bat edo beste; omnes ad unum, guztiakazkeneraino; uni...alteri, batak...besteak; bera, berbera, bedera, berdin; unus et idem, berbera, norbera; uno modo, denakberdin, era berean; uno tempore, aldi berean, betan, batera; bakar, bakoitz; unus atque solus, bakar bakarra; unus exomnibus edo inter omnes, guztietatik bakarra; vir unus acutissimus, gizon antzetsuena; nulla res una, nihil unum, ez etaezer, ez eta deus; nemo unus, nehor ere, nehork ere, inor ere...ez, inork ee...ez; nor edo nor, norbait, inor, ezein; quivis edoquilibet unus, nornahi; unus ex multis, jendetzatik norbait; iz. n. in uno, in unum, gizon bakar, gizon bakoitz, toki berean;in unum colligi, bat egin, batera bildu1. Unusquisque, unaquaeque, unumquidque, izenorde mugagabea. bakoitz, bana, norbera2. Unusquisque, unaquaeque, unumquodque, adj. mugagabea. bakoitzUnxi, ungo perf.Upilio, onis, m. artzainUpupa, ae, f. argioilar, marxoilarUrania, ae, eta Uranie, es, f. Urania, astronomiako musaUrbane, adb. adeiz, adeitsuki, gizabidez, jendeki; zoliki, zorrozkiUrbanitas, atis, f. hiriko egonaldi, Erromako bizitza; adeitasun, jendetasun, dotoretasun, txairotasun; txantxa1. Urbanus, a, um, hiri-, hiriko; rus urbanum, hiri auzoko baserri; arrunt (ez militar); ondo ikasia, gizatsu, adeitsu,dotore; apain (idazkera); jostari, zirtolari, nausakari, trufakari2. Urbanus, i, m. hiritarUrbicus, a, um, hiriko, ErromakoUrbs, urbis, f. hiri; hiritarrak; ErromaUrceatim, adb. zurrustaka, isurka, turrustakaUrceolus, i, m. pegartxo, txarrotxoUrceus, i, m. pegar, txarro, suilaUredo, inis, f. albetxe, sugilar, garmu, ugalatz (landare); erdoil (gari)406

Urgeo, es, ere, ursi, tr. bulkatu, bultzatu; jazarri; uxatu, atzerrarazi; urgeri ab hoste, etsaiak bulkatua izan; lehiatu, akuilatu,eragin; akitu, beheititu, oinaztatu, toleatu; fames me urget, goseak jana naiz; urgere aliquem interrogando, norbait galdezhertsatu; tematu, esan, egiaztatu, gogor egin, gogor egon, iraun; urgere propositum, bere egitasmoan gogor egon; tinkatu,trinkotu, estutu; intr. lehiazko izan, erabatekoa izan, behar beharrezkoa izanUrica, ae, f. beldar, har, orugaUrina, ae, f. gernu, pixa, urxuriUrinator, oris, m. buzo, urpekariUrinor, aris, ari, dep. intr. murgildu, urperatuUrna, ae, f. hutxa, kutxa, urontzi; hautsutxa; bozontzi; neurri (10 l.)Uro, is, ere, ussi, ustum, tr. erre, suntsitu; berotu, idortu, ihartu, lehortu; gorritu, beltzatu (hotzak); sustatu, zauritu, larrutu,lardaskatu; oinaztatu, ostikatu, gaizki erabili, durduzatu, kezkatu, narritatu, zitaldu; piztu (irrika)Ursa, ae, f. hartz eme; hartz; Orga handi, Orga txiki (izar); IparraldeaUrsi, urgeo perf.; ursus gen. s.Ursinus, a, um, hartz-, hartzarenUrsus, i, m. hartzUrtica, ae, f. asunUrus, i, m. bufaloUsitate, adb. ohi bezala, ohiturazUsitatus, a, um, arrunt, arrunteko, ohituzko, ohiturazko; usitatum est, ohi daUspiam, adb. nonbaitUsquam, adb. nonbait; zerbaitetanUsque, adb. etengabe, taigabe, beti, orainarte, amaiarte; aurretitz. akus. (ad, in) –raino; usque ad verticem, gaineraino,gailurraino; usque Cretam, Kretaraino; abl. eta ab edo ex . –ik; usque ex extrema Syria, Siria bazterretik; usque a Romulo,Erromulogandik; inde usque, ordutik, ordudanik, geroztik; adb. edo lokailuarekin. –arte, -artean, hain ... non; harik eta-arte ; usque eo, horrenbat, horrenbeste; usque eo ut, hala non; usque eo (donec, dum, quoad) -arte, -artean; usque adeo,honenbeste, horrenbeste, hainbesteUsquedum, lokailu. –arte, -arteanUsquequaque, adb. nonahi, edonon; beti; erabat, zeharoUsquequo, adb. norainoUssi, uro perf.Ustio, onis, f. erreketa, erredura, errealdiUstor, oris, m. erretzaile (gorputzak)Ustus, a, um, uro pi.1. Usucapio, is, ere, cepi, captum, tr. iraun jabetu, iraun legez iritsi, epez bildu2. Usucapio, onis, f. iraun lege, epez bilketaUsucaptus, a, um, usucapio pi.Usura, ae, f. gozamen, erabilera; erabil eskubide; hobari; lukuru; irabazi, mozkinUsurpatio, onis, f. erabilera, baliakuntza, gozamen, gaudimenUsurpo, as, are, tr. erabili, baliatu; usurpare verbum, hitz bat erabili; beretu, bildu, jabetu, nagusitu, indarrez kendu;izendatu, aipatu, deitu; qui sapiens usurpatur, zuhurra deitua1. Usus, a, um, utor pi. baliatu; beretu, jabetu, izana2. Usus, us, m. erabilera, erabilketa, erabilaldi; ariketa, jarduera, ekitaldi; usus artis, arte ariketa; scientia atque usus, ars etusus, teoria eta jarduera, jakitea eta izatea; esse in usu, erabilia izan; habere in usu aliquid, zerbait baliatu; ohitura,ohikuntza; magnum usum rei edo in re, ondo ikasia; era, gisa, bizimolde; harremanak, kidego, kutuntasun; usu conjuncti,maiteminduak; adiskidetuak; retinere usum alicujus, norbaitekin harremanak gorde; gaudimen, gozamen; usus et fructus,gozamen, gaudimen; irabazi, hobari, baliagarritasun; esse ex usu, baliagarri izan; magnos usus afferre, txit ongarri izan;behar, behargorri, beharrordu; usus belli, gerra betebeharrak; si usus fuerik, beharra balitz; gertaera, egoera, aukera,abagune; usus est, aukera dagoUsusfructus, us, m. gaudimen, gozamen1. Ut, Uti, adb. bezala, bezalako, legez, nola; ut aiunt, dioten bezala; ut mihi videtur, ene ustez; ut plurimun, ahal bezainbeste; ut blandissime, ahalik ederrenez, ahalik losentxagarrienez; ut...ita, nola...hala; ut in tali re, holako aukeran egoki denbezala; ut qui, jende legez2. Ut, Uti, lokailu. (subj.), -ko, -arren; subj. ut verum loquor, egiaren esateko, egia esan dezadan; ut (ita, sic, adeo, eo,huc, is, hic, talis...) hain non; -la, -en; sequitur ut, horretatik heldu da (egin dezakezula); facere ut, egin hala non ( helzaitezen); locus est ut, ordu da (mintzatzeko, mintza zaitezen); est mos ut, ohi da (elkarrekin biltzea); (ind.) -ean, -laUtcumque, Utcunque, adb. nola nahi, nola nahi ere, dena dela, edozelan, zer nahi den; utcumque erit, zer gerta ere;-deno, -tzeanUtendus, a, um, utor aditz adj. baliagarri, erabilgarriUtens, entis, utor po. adj. jabe, edukitzaile, aberats, dundua, hornituaUtensilia, ium, npl. gauza baliagarriak1. Uter, utra, utrum, gen. utrius. (elkartzekoa) bietarik zein, zeinek; (galdezkoa) zein; (mugagabea) bietarik bata2. Uter, tris, gen. pl. ium, m. zahagiUtercumque, Utercunque, utracumque, utrumcumque, (mugagabea), bietarik zein nahi, bietarik edonorUterlibet, utralibet, utrumlibet, (mugagabea), bietarik edozeinUterne, utrane, utrumne ? bietarik zein?, bietarik zeinek?Uterque, utraque, utrumque, gen. utriusque, dat. utrique; (mugagabea) bietarik norbera, bakoitza; biak; bata eta bestea407

Uterus, i, m. sabel, sabelpe; bular, ugatz; haur, xume, sabelaldi; barrunbe, zuloUtervis, utravis, utrumvis, (mugagabea) bietarik edozein; biak1. Uti, ik. utor inf. oraialdia2. Uti, adb. eta lokailu ik. utUtica, ae, f. Utika, Afrikako hiriaUticensis, e, UtikakoUtibilis, e, baliagarri, balios, egoki, gai, on, eragile, eraginkor; jarrera oneanUtilis, e, baliagarri, balios, egoki, gai, on, eragile, eraginkor, jarrera oneanUtilitas, atis, f. egokitasun, gaitasun; habere utilitatem, balios izan; onura, mozkin, hobari, irabazkin; utilitas communis,hobari orokorra; laguntzak; bizibideakUtiliter, adb. onuraz, balioski, behar bezalaUtinam, lokailu. agian!, ba-, balinba!, ailu!1. Utique, adb. erabat, beti, aldi guztiz, ziurki; batez ere, batik bat2. Utique = et uti 1 eta 2Utor, eris, i, usus sum, dep. baliatu, erabili; uti more alicujus, norbait antzeratu; uti temporibus, abaguneaz baliatu; uticonditione, baldintza onartu; eduki, jabe izan; bizi (norbaitekin); uti valetudine non bona, ez ondo izan; uti aliquofamiliariter, norbaiten adiskide izanUtpote, adb. bezala, legez, bezainbat, -z ezkero, -z gero; utpote qui solemus, ohi dugunaz geroUtrarius, ii, m. urkariUtribi, adb. toki bietarik zeinetan?Utricularius, ii, m. txaranbel, zahamiolaUtriculus, i, m. zahagitxoUtrimque, Utrinque, adb. bi aldeetatikUtrique, uterque dat. f. n. m.; nom. eta bok. mpl.Utrius, uter 1. gen.Utro, adb. bi aldeetako zeinetara; uter 1. abl. m. n. s.Utrobique, adb. bi aldeetatikUtrolibet, adb. bi aldeetako batetara; alde batetara edo besteraUtroque, adb. toki batetara eta bestera, bi aldeetara; uterque abl. m. n. s.Utrubi, adb. bi tokitako zeinetan?Utrum, adb. galde zuzenezkoa; ote?; utrum venit an non? heldu ote da ala ez?; galde zeharrezkoa; ea; videamus utrumculpa nostra sit, an vestra, ikus dezagun ea gure hutsa ala zuena denUtrumnam, Utrumne, ik. utrumUva, ae, f. mahats; mahats pikor, mahats muhuri; mahastiUvesco, is, ere, intr. busti, hezetu; urrupatu, zurgatu, zurrupatuUvidus, a, um, busti, heze; mozkorska, beroskaUvor, oris, m. hezedura, hezetasunUxor, oris, f. emazte; uxorem ducere, emazte hartuUxorcula, ae, f. emazte maitetoUxorius, a, um, emazte-, emaztearen; galtz handi, andregin, gixon, gizontxo, emazteari menperatua408

VVacanter, adb. gaindika, mukuruka, ugariVacatio, onis, f. salbuespen, askapen (zerga); baimen; hutsaldi, hutsarte (auzi)Vacca, ae, f. behi, behiantxaVaccinium, ii, n. ahabi, mahuri beltx, ahabaleVaccula, ae, f. behitxo, behiantxaVacefio, is, fieri, hustuVacillatio, onis, f. zabu, kulunkaVacillo, as, are, intr. kolokatu, zalantzatu, kordokatu; vacillare memoria, oroimen gutxi izanVacive, adb. astiro, geldiroVacivitas, atis, f. gabeziaVacivus, a, um, gabe; huts, inorgabeko, jabegabeVaco, as, are, intr. huts izan, inorgabe izan, jendegabe izan; aske izan; ezkongabe (emakumea); langabe izan, opor egin,atseden hartu; alfer izan, nagi izan; ahal izan, ahalmena izan; hactenus indulsisse vacat, hori eman diezaaket; gabe izan, ezizan, aske izan; vacare culpa, hobengabe izan; vacare metu, beldurgabe izan; vacare a publico officio, magistratuan ezihardun; ari izan, ihardun; entzun, adi izan, -i emana izan; vacare philosophiae, filosofiari emana izanVacuefacio, is, ere, feci, factum, tr. hustu, jendez gabetuVacuitas, atis, f. hutsune, hutsarte; hustasunVacuo, as, are, tr. hustu, jendez gabetuVacuum, i, n. hutsune, hutsarte, hutsa, toki; jabegabeko ontasunaVacuus, a, um, huts, inorgabe; vacuus equus, zaldi zaldungabea; vacuae tabellae, taulatxo hutsak, idazkigabeak; gabe;vacuus curis, grinagabe, kezkagabe; vacuus odio, gorrotogabe; aske, langabe, alfer, astitsu; harro, hantuts; bare, ezti, otzan,baketsu, geldi; ezkongabe, banatua, alargun; bidezko, legezko, haizu, sori, zilegiVadatus, a, um, vador pi.Vadimonium, ii, n. agintza, hitz (auzirako); auzitarapen, jaukipen; auzi; vadimonium obire, auzitara joan; vadimoniumdeserere, auzitara ez joan; vadimonium alicui imponere, norbait auzitaratu; vadimonium differre, auzia berandu;vadimonium missum facere, salaketa baztertuVado, is, ere, intr. joan, ibili, aurreratuVador, aris, ari, dep. auzitaratu, jaukitu; agindu, hitzeman (auzian agertzea)Vadosus, a, um, ibitsu; ezsakon, urmehetsuVadum, i, n. urpe; ibi; pl. urak, uhinak, itsaso, erreka; uharriak, zolaguneVadus, i, m. urpe; ibi; pl. urak, uhinak, itsaso, erreka; uharriak, zolaguneVae, harridura. ene!, damurik!; vae victis!, zorigaitz menderatuei!Vae...ik. ve...Vafer, vafra, vafrum, maltzur, doilor, zimarkun; vaferrimusVaframentum, i, n. maltzurkeria, amarruVafre, adb. artez, trebekiVafritia, ae, f. antze, arte, trebetasun, zolitasunVagatus, a, um, vagor pi.Vage, adb. han hemen, han horVagina, ae, f. azal, zorro (ezpata), gladium e vagina educere, ezpata zorrotik atera; garkoskol, ahotz (gari); artakoskol,peroka (arto)Vagio, is, ire, ivi edo ii, itum, intr. marraka eginVagitus, us, m. marraka1. Vagor, aris, ari, dep. intr. alderrai ibili, han hemenka ibili2. Vagor, oris, m. marrakaVagus, a, um, alderrai, ibildaun; higikor, ibilkor; vaga sidera, izarbelak; galdua, eragabe, itxuragabe, aldakor, zalantzati,zehazgabeVah, harridura. oi!, ai!Valde, adb. asko, azkarki, gogorkiVale, Valete, valeo agintaldia; izan ondo; agur; ikus arte, berriz arte; iz. n. vale: agur, agurraldi, ik. valeoValedico, is, ere, dixi, intr. agurtu, agur eginValens, entis, valeo po.; adj. azkar, gotor, indartsu, sendo, osasuntsu; eraginkor, ahaldunValenter, adb. indarrez, eragitezValeo, es, ere, ui, intr. indartsu izan, gotor izan, sendo izan, ondo izan; si vales, bene est, ondo bahaiz, hobe; bene vale,bene valeas, vive valeque, vale atque salve, agur, ikus arte, berriz arte, sarri arte, gero arte, izan ondo; cura ut valeas, vale,valeas, valebis, (gutunetan), agur, izan ondo; aliquem valere jubere, alicui valere dicere, norbaiti ikus arte esan; valeas!habil!, ken hemendik!; indar izan, aginte izan, esku izan; nagusi izan, ahal izan; valere plurimum peditatu, oinetakoak gotor409

izan; sententia ejus valuit, haren iritziari jarri ziren; sendagarri izan, eraginkor izan (sendagailu), esanahi, adierazi; balioizanValesco, is, ere, valui, intr. bizkortu, indarberritu; ; sendotu, azkartu, aurreratuValete, ik. valeValetudinarium, ii, n. eritegiValetudinarius, a, um, gaixo, eri, erikor, gaizpera; iz. m. eri bat, gaixo batValetudo, inis, f. osasun egoera; osasun on, osasun gaixto, eritasunValide, adb. indarrez, asko, azkarki, gogorki; baietzValidus, a, um, azkar, bizkor, indartsu, osasundun; gotor, gogor, sendo; eraginkor, bizi (sendagailu); haserre, amorratu,oldartsu; itzal handiko, ahaldun, eskudun, joriValiturus, a, um, valeo p. geroaldiaVallaris, e, harresi-, babes-; vallaris corona, hormakoroa (harresian lehen sartuaren saria)Vallatus, a, um, vallo pi.Vallis, Valles, is, f. haran, ibar, nabaVallo, as, are, tr. harresitu, babestu, gerizpetu; hesiz inguratuVallum, i, n. hesi, babes, gotorleku; harresi, langaVallus, i, m. hesola, paldo; hesi, babes; bahe, iraiskunValvae, arum, fpl. aterdiakValvulae, arum, fpl. azal, lekaVanesco, is, ere, intr. galdu, lekutu, xahutu, baretu; ezerez izanVanidicus, a, um, ahobero, ahozabal, arranditsu, harroputz; gezurti, buhaVaniloquentia, ae, f. kalaka, eleketa, berriketa; harrokeria, arrandia, espantuVaniloquidorus, i, m. gezurti, ahozabal; bere mingainari atsegingileVaniloquus, a, um, ahobero, ahozabal; arranditsu, harroputz; gezurti, buhaVanitas, atis, f. hustasun, ezdeustasun; gezur; handikeria, harrokeria; arinkeria, ezdeuskeria, burugabekeria, huskeria,aldakortasunVannus, i, m. bahe, iraiskunVanus, a, um, huts, itxurazko; ondoriogabe, ezdeus, alfer, alferriko; oker, funsgabe, gogoarin, buruarin; maltzur, gezurti,iruzurti; iruzurtua, engainatua; arranditsu, harroputzVapidus, a, um, mingartua, ozpindua (ardoa); asegarri, moldegaitzVapor, oris, m. hats, bafada, lurrin; ke; bero, berotasun, suVaporarium, ii, n. lurringailuVaporatio, onis, f. hats, lurrinketa; izerdiVaporifer, era, erum, berotzaile, kegile, ketan denVaporo, as, are, intr. lurrin egin, ufatu; tr. lurrinez edo kez bete, berotuVaporosus, a, um, bero, lurrintsu1. Vappa, ae, f. ardo mingartua, ozpindua2. Vappa, ae, m. ezdeus, kiskil, zital, gizatxarVapularis, e, joa, astindua, zafratua, zigortuaVapulo, as, are, intr. joa izan, astindua izan, zigortua izan; garaitua izanVariantia, ae, f. aldakuntza, aldaketaVariatio, onis, f. aldaketa, banaketa (bozketan); sine ulle variatione, aho batez, gogo batezVariatus, a, um, vario pi. askotariko, aberats; nabar, nabardun, zipriztindua, titakatua, pikartua: aldatua, aniztatua, berezia,bananduaVaricis, varix gen.Varico, as, are, intr. zangoak gehiegi zabalduVaricosus, a, um, odoluritsu1. Varicus, adb. zangoak zabalduz2. Varicus, a, um, zango zabaltzaileVarie, adb. nabargarriki; bestela, erberdinkiVarietas, atis, f. bestelakotasun, nabardura, ezberdintasun, aldaketa, gorabeherak; arinkeria, aldakortasunVario, as, are, tr. berezi, bestelakotu, aldatu; variare sententias, iritzi ezberdinak eman; intr. bestelako, ezberdin izan,besteratuVarius, a, um, berezi, bestelako, ezberdin; nabar, nabardun, titakatua, pikartua; arin, aldakor, alditsu, ezbaikoVarix, icis, f. m. zainarro, zainodoluri1. Varus, a, um, hankazabal, zangozabal, zangoker; tolestua, makur, oker2. Varus, is, m. pikorta1. Vas, vadis, m. bahi, berme2. Vas, vasis, n. ontzi, eltze, txarro, erabilgailu, tresna; pl. vasa, orum, ontziteria; altzariak, tresnak; hatuak, puskak(gudutalde)Vasarium, ii, n. bidesari, jartzapensari (magistratu)Vascularius, ii, m. ontzigile (metalezko)Vasculum, i, n. ontzitxoVastatio, onis, f. suntsidura, hondaketa, hondamendi, sarraski, itxes, jendegabeketaVastator, oris, m. suntzitzaile, hondatzaile, lapurtzaileVastatrix, icis, f. (emakume) hondatzaile, lapurtzaile410

Vaste, adb. urrun, urrutian; indarrez, handiki, anitz; arrunt, antzegabeVastificus, a, um, suntsitzaile, hondatzaile, sakailatzaileVastitas, atis, f. zabalera, zabaltasun; neurrigabeko handitasun; eremu, basabortu; suntsiketa, hondamendi, jendegabeketaVastities, ei, f. zabalera, zabaltasun; neurrigabeko handitasun; eremu, basabortu; suntsiketa, hondamendi, jendegabeketaVasto, as, are, tr. suntsitu, hondatu, sakailatu; nahaspilatu, iraultzi (gogoa)Vastus, a, um, huts, jendegabe, hondatua; zabal, hedatsu, handigaitz, neurrigabe, neurriezin; arrunt, antzegabeVates, is, f. m. azti; igarle; olerkari, bertsulari; lanmaisu, artemaisu1. Vaticanus, a, um, Batikano-, Batikanoko2. Vaticanus, Vaticanus mons, m. Batikano, Erromako mendiskaVaticinatio, onis, f. igarpen, igarketaVaticinator, oris, m. azti, igarle, iragarleVaticinium, ii, n. igarpen, igarketaVaticinius, a, um, igar-, igarle, iragartzekoVaticinor, aris, ari, dep. tr. intr. igarri, iragarri; aurretik asmatu; jainkoen izenean mintzatu; orakulu legez irakatsi;eldarniatu, zorabiatu, ele nahasiak esanVaticinus, a, um, igar-, igarle, iragatzekoVatis, is, m. azti; igarle; olerkari, bertsulari; lanmaisu, artemaisu1. Ve, lokailu. edo, ala; eta2. Ve, harridura. ene!, damurik!; ve victis; zorigaitz menderatuei!Vecordia, ae, f. eromen, zorotasun, zoraldi, zorakeria; errukigabekeria, sorgortasunVecors, cordis, ero, zoro; ergel, zozoVectabilis, e, garraiagarri, eramangarriVectarius, a, um, palankariVectatio, onis, f. garraio; zaldizko ibilaldiVectigal, alis, n. aduana, bidesari, petxu, zerga; vectigal statuere, zerga ezarri; vectigal solvere, pondere, zerga ordaindu;vectigal liberare, zergatik askatu; irabazi; mozkin, etekinVectigalis, e, bidesari-, zerga-; zergapeko; akura-, akuragarriVectio, onis, f. garraio, garraiaketa, garraialdiVectis, is, m. palanka, morroilo, maratilaVecto, as, are, tr. eraman, garraiatu; anbilkatuVector, oris, m. eramaile, garraiatzaile; zaldun, zaldizko; bidaiari, bidazti (untziz)Vectorius, a, um, garraiagailuVectura, ae, f. karrosa, gurdi; garraio, garraiosariVectus, a, um, veho pi.Vegetus, a, um, bizi, bizkor, suhar, indartsu, adoretsu; argi (begi, margo)Vegrandis, e, txiki, mehe, mehats; erabat handiVehemens, entis, zakar, mutiri, gogor, suhar; adoretsu, eraginkor, bizkor, indartsuVehementer, adb. oldarrez, mutiriki, suharki; gogorkiVehementia, ae, f. oldar, su, suhartasun, adore, indar, irrika, lehiaVehens, entis, veho po. eramaile, garraiatzaile; ekarria, eramanaVehes, Vehis, is, f. gurkada, gurditara, orgataraVehiculum, i, n. garraiagailu; gurdi, orgaVeho, is, ere, vexi, vectum, tr. eraman, garraiatu; vehi in equo edo equo, zaldira igan; anbilkatu (erreka); intr. higitu,eramana izan, aurreratuVeiens, entis, Beio-, Beioko; beioarrakVeientanus, a, um, Beio-, Beioko; iz. mpl. beioarrak; iz. n. Beioko etxalde; Beioko ardo (arrunta)Veii, orum, mpl. Beio, Etruriako hiriaVejens...ik. VeiensVejovis, is, m. Jupiter haurVel, lokailu. edo, ala, eta, ere, eta ere, bestalde, gainera; vel unus, bera izana ere; superlatiboarekin. vel optime, denhobekienik; vel saepissime, ahalik maizena; adibidezVelabrum, i, n. Belabro, Erromako auzuneaVelamen, inis, n. jantzi, zaia; oihal, lotailu, zarranda; larruVelamentum, i, n. azal; oihal, errezel; pl. otoizleen ikurrak (zarrandaz apaindu aldaska)Velarium, ii, n. estalki; haizoihal, eguzkioihal; antzokioihalVelatus, a, um, velo pi.Veles, itis, m. belito, arinki armatu oinezkoaVelifer, era, erum, beladunVelificatio, onis, f. bela zabalketaVelifico, as, are, intr. untziz ibiliVelificor, aris, ari, dep. belak hedatu; untziz ibili; ahaleginak egin; lagundu, urgatziVelim, volo 1. subj. oraialdiVelitaris, e, belito-Velitatio, onis, f. gudutxo; irainaldi, liskarVelites, um, ik. velesVelitor, aris, ari, dep. liskartu, aharran ibili, aharratu411

Velivolus, a, um, beladun; belazkoVelle, vellem, volo 1. inf. oraialdia eta subj. iraganaVellicatio, onis, f. zizta, ziztada, sastada; ixkilinga sastada; zirto, pikoVellico, as, are, tr. atximurkatu; mokokatu, xurgatu; inarrosi, kitzikatu, zirikatu, iratzarri; ernegarazi, nardatu, hozkatuVello, is, ere, vulsi edo velli, vulsum, tr. erauzi, errotik izan; bipildu, ilea kendu; vellere signa, oihal txabolatik atera;atximurkatuVellus, eris, n. ile, ile malo; larru; zeru izurtu; ardiVelo, as, are, tr. estali; jantzi, inguratu; eskutatu, kukatu, gordeVelocitas, atis, f. abiadura, lastertasun, arintasunVelociter, adb. azkar, laster, berehalaVelox, ocis, azkar, laster, bizkor; argi, bizi, bizitoiVelum, i, n. bela; vela pandere, belak hedatu; vela contrahere, legere, belak bildu; vela facere, untziz ibili; velisplenissimis, velis passis, oihal beteaz, aizea eskualde; estalki, oihal, errezel; antzoki oihalVelut, Veluti, lokailu. bezala, legez; -la; ba-, balin; velut...ita, ...bezala, hala...; velut edo velut si, ba-, -lakoa; honela,horrela, hala; hotsVemens = vehemensVena, ae, f. odolzain, zaingorri, zainandi; venas tentare, pilpira haztatu; venam incidere, odola atera; odi, urbide, urnegar;zain (burdin, zur, harri), meatoki; barrua (lurra); goiargi, etorrialdiVenabulum, i, n. ehiza sastakaiVenalicius, a, um, saltzeko, salgai; iz. m. esklabo saltzaileVenalis, e, saltzeko, salgarri, salkoi, salkor; iz. m. esklabo salgai, esklabo; iz. mpl. gauza salgaiakVenaticus, a, um, ehiza-, ehizakoVenatio, onis, f. ehiza, ehizaldi, ehizaketa; ehiziVenator, oris, adj. iz. ehiza-, ehizako; iz. m. ehiztari; bilatzaile, zelatari,Venatorius, a, um, ehiza-, ehizako, ehiztari-Venatrix, icis, adj. iz. f. (emakume) ehiztari, ehizako; iz. f. (emakume) ehiztariVenatura, ae, f. ehiza, ehizaldi; zelaketa1. Venatus, a, um, venor pi. ehiztari2. Venatus, us, m. ehiza, ehizaldi; ehizi; azterketa, bilaketaVendiblis, e, salgai, salgarri, saltzeko; baliozko, gomendagarriVendidi, vendo perf.Venditatio, onis, f. balioztapen; erakusketaVenditator, oris, m. itxuratzaile, harro, arrandiegileVenditio, onis, f. salketaVendito, as, are, tr. saldu, salketan ezarri; goretsi, goraipatu; venditare se alicui, norbaiten aurrean arrandiak eginVenditor, oris, m. saltzaile, saltun, salerosleVenditum, i, n. salketa, salpenVenditus, a, um, vendo pi.Vendo, is, ere, didi, ditum, tr. saldu, salerosi; goretsi, goraipatuVenefica, ae, f. (emakume) azti, sorgin; pozoitzaileVeneficium, ii, n. pozoiketa; aztikeria, sorginkeria1. Veneficus, a, um, pozoi-, zital-, pozoitsu, pozoidun, zitaltsu, zitaldun; liluratua, sorgindua, liluragarri2. Veneficus, i, m. pozoitzaile; azti, sorginVenenarius, ii, m. pozoitzaileVenenatus, a, um, veneno pi. pozoitua, zitaldua; zitaldun, zitaltsu; sarkor, gaizto (hitza); liluratua, liluragarriVenenifer, era, erum, pozoi-, pozoitsu, pozoidunVeneno, as, are, tr. pozoituVenenum, i, n. pozoi, zital, eden; liluraldi, sorginkeria, aztikeria; margo, tinduVeneo, is, ivi edo ii, itum, intr. saldua izan; salgai erakutsia izanVenerabilis, e, agurgarri, itzaltsu, duinVenerabiliter, adb. begirunezVenerabundus, a, um, gizabidetsu, adeitsu, lotsatiVenerandus, a, um, veneror aditz adj. itzaltsu, agurgarriVeneratio, onis, f. begirune, begiramen, omen, gurketa; duintasun, itzalVenerator, oris, m. agurtzaile, gurtzaile, agurgileVeneratus, a, um, veneror pi. agurgile; agurtua, gurtuaVenereus, Venerius, a, um, Benus-; res veneriae, maitasun atseginakVeneris, Venus1. gen.Venero, as, are, tr. apaindu, edertuVeneror, aris, ari, dep. tr. agurtu, gurtu, agur egin, jauretsi, arrenduVeneti, orum, mpl. beneziarrakVenetia, ae, f. Benezia, Italiako eskulade; Benezia, Galiako eskualdeVeneticus, Venetus, a, um, beneziar-Veni, venio perf. eta agintaldi; veneo agintaldi; venum gen. s.Venia, ae, f. baia, baimen, baietza; dare hanc veniam alicui ut..., ... norbaiti -ko baimena eman; bona venia tua dixerim,zure baimenarekin, zuri min egin gabe, gaitzitugabe; barkamen; onginahi, erruki, bihozberatasun412

Venibam, Venibo, Venii, veneo iragana, geroaldia, perf.Venio, is, ire, veni, ventum, intr. etorri, heldu, joan; venire Athenas in Graeciam, Greziako Atenasera etorri; venire invitam, mundura etorri, jaio, sortu; eo cum ventum esset, horra heldu ginela; jauzi, jazarri, oldartu; agertu, gertatu; venietdies cum, egun batean gertatuko da; veniens aevum, etorkizuna; erori (zelutik), jalgi, isuri; agertu, jaso (izar); handitu,hozitu, ernamindu, ekarria izan; -ra jo; jasan, nozitu, pairatu; venire in potestatem hostium, etsaiaren eskuetara erori; venirein controversiam, eztabaidatu; venire in modum, in consuetudinem, ohikuntza egin; venire in odium alicui, norbaitengorrotagarri bilakatu; hinc variae venire artes, horretatik arte ezberdinak sortu dira; banatu, zatitu, ondorez izan; Ptolemeuscui Aegyptus sorte venerat, Ptolemeok Egiptoa ondorez izan zuen; imperts. Venit in contentionem utrum... eztabaidatuaizan zen ea...Venire, veneo eta venio inf.Venivi, veneo perf.Venor, aris, ari, dep. tr. ehizekatu, arrantzatu; ehizan hartu, arrantzan hartu; jarraitu, zelatatu, ataizean egonVenosus, a, um, zain-, zainetako, zaindunVenter, tris, m. sabel, hesteak; gose, asezintasun, sabelkoi, jale; mutur, konkor, kozkorVentilabrum, i, n. baheVentilator, oris, m. bahatzaile; inkaminariVentilo, as, are, tr. airean inarrosi, airean itzuli; egurastu, haizeztatu; baheztatu; haize berritu; zirikatu, kitzikatu, berotuVentio, onis, f. etorrera, heldueraVentito, as, are, intr. etortzea ohi izan, ohituraz etorriVentosus, a, um, haize-, haitzetsu; haizeak handua, inarrosia, haizatua; haizea bezala arin edo azkar; aldakor, xoriburu,burumehe; handius, harro; huts, ametseko; handu (idazkia)Ventriculus, i, m. zorro, hutsune (bihotza)Ventriosus, a, um, sabel handi, zorro handiVentulus, i, m. haize arinVenturus, a, um, venio p. geroaldia; etorriko, geroko, gertatzeko; iz. n. etorkizunVentus, i, m. haize, aire; venti secundi, haize aldekoak (untziz ibilteko); verba dare in ventos, alferrik mintzatu, hegaltazigaraiten diren eleak esan; arnas, hats, arnasaldi; zoriaren arnasa, herri fagore; zorigaixtoak, zorigaitzak; alios ventos vidi,besterik ikusi dut, gorriak ikusi ditut!Venum, i, n. salpen, salketa, salkuntza; venum ire, saldua izanVenumdo, Venundo, as, are, dedi, datum, tr. saldu1. Venus, eris, f. Benus, edertasunaren eta maitasunaren jainkosa; emazte eder, edertasuna, emazte maite; maitasuna,irrika, apaindura (hizkera, idazkera); artizar, goizizar2. Venus, us, m. salpen, salketa, salkuntzaVenustas, atis, f. edertasun, guztiz ederra, erakarmenduak; lilurak, dotoretasunVenuste, adb. apainki, aderki, airoskiVenustulus, a, um, lirain, politVenustus, a, um, apain, gogoko, atsegingarri, xoragarri, liluragarri; maitagarri, dotore, txairoVepallidus, a, um, txit zurpail, txit zurbilVeprecula, ae, f. lahar, elorriarte, laharrarteVepres, is, m. elorriarteVepretum, i, n. elorriarteVer, veris, n. udaberri; udaberriko ekoizpenak, loreak; gaztaroVeratrum, i, n. otsabelar, pikobelarVerax, acis, egiati, egiazko, zintzoVerbena, ae, f. abar sakratua (oliba, erramu...); ihizbelar, izuztaVerbenaca, ae, f. ihizbelar, izuztaVerber, eris eta Verbera, um, npl. makila, zaharo, zigor; xingana, zartailu; zartako, makilkada; talka, kaska, kalte;arraunkadaVerberabilis, e, zehagarri, zigorgarriVerberabundus, a, um, zehatzaile, zigortzaile, joleVerberatus, us, m. kaska, zartaVerbereus, a, um, maiz zigortua, zehatua, zaharoztatua1. Verbero, as, are, tr. jo, zigortu, zartatu, zehatu, zaharoztatu; gaizki hartu, gaizki erabili2. Verbero, onis, m. bihurri, kiskil, maltzur, ezdeusVerbose, adb. luzaro, luzazegi, barbarVerbosus, a, um, elekari, solasti, luze, ilun, hizjarioVerbum, i, n. hitz, ele, mintzo, mintzaera, hitzaldi; verba facere, erasi, mintzatu; ad verbum, verbum pro verbo, hitzezhitz; verbi causa edo gratia, adibidez, esatebaterako; meis verbis, ene izeneam, nik exi; atsotitz, zuhurritz, erranzahar;esaera, esakune, gogoeta; irain, laido, liskar, aharra; antz, itxura; verbo sunt liberi, re servi, izenaz aske daude, izatezesklaboVere, adb. egiaz, egiazki, benetan, zinki, hain zuzenVerecunde, adb. lotsaz, zuhurki, zentzuki, apalki, xumekiVerecundia, ae, f. begirune; lotsa, uzkurtasun, apaltasun, xumetasunVerecundor, aris, ari, dep. begiramen izan, zuhur izan; ez haizu izanVerecundus, a, um, zuhur, apal, xume, garbi, lotsati; lotsagarri, ahalkegarriVerendus, a, um, vereor aditz adj. agurgarri, gurgarri, duin; izugarri413

Vereor, eris, eri, itus sum, dep. tr. agurtu, gurtu, begiratu, men egin; beldur izan, ezbaian egon, zalantzan egon; vereri ne...beldur izan ea...; vereri ut edo ne non, beldur izan ea ez...Vergiliae, arum, fpl. bost izarrak, bost oiloak, oilo kolokaVergilianus, a, um, Bergilio-Vergiliensis, e, Bergilio-Vergilius, ii, m. BergilioVergo, is, ere, versi edo verxi, tr. itzuli, bihurtu, irauli, makurtu, isuri; intr. okertu, ukurtu; -ra itzulia izan, -ra bihurtuaizan, so egin; vergere ad septentriones, iparrera itzulia izan, iparrean jarria, kokatua; apaldu, itzaldu; vergente jam dies,ilunabarreanVergobretus, i, m. bergobreto, heduarren lehen magistratu, GalianVeridicus, a, um, egiati; egizko, egiazkoVeris, ver gen. s.; verus, a, um, abl. pl.Verisimilis, e, egiantzeko, itxurazkoVerisimilitudo, inis, f. egiantz, egiduriVeritas, atis, f. egi, egia; egitasun; zuzentasun, zuzenbide; zintzotasunVeritus, a, um, vereor pi.Vermiculate, adb. mosaikoaren antzeraVermiculatio, onis, f. harrek ziztatu zuraVermiculatus, a, um, harrantzeko; mosaikoantzeko, marratuaVermiculor, aris, ari, dep. harrak sortu; hartsu, hardun izanVermiculus, i, m. hartxo, eltxarVermina, um, npl. dardarizo, ikaraVerminatio, onis, f. zizare eri(tasun); min handi, ziperVermino, as, are, intr. harrek ziztatua, jana izan; hatz izanVerminor, aris, ari, dep. ziztatu, jan, oinazetu, min eman (hezueri, itoi)Verminosus, Vermiosus, a, um, hartsu, hardun, harjo, baleiu (fruitua)Vermis, is, m. har, eltxar, zizare; sedar; zizka (zur), zerren (oihal)Verna, ae, f. m. esklabo, etxean sortu esklabo1. Vernaculus, a, um, esklabo-; etxeko; herriko2. Vernaculus, i, m. sehi, morroiVernalis, e, udaberrikoVernatio, onis, f. larruberriketa, larrualdaketaVernilis, e, esklabo-; apal, kaskar, txiki; arrunt, traketsVernilitas, atis, f. zatarkeria, zitalkeria; arrunkeria, trakeskeriaVerniliter, adb. esklaboren antzera; koipekeriz; arrunki, trakeskiVerno, as, are, intr. udaberrian izan; loretu, berdatu; kantan hasi (xoriak); urrupatu, xurrupatu (erleak); larruberritu,lumaberritu; gazte izan; jori izan; distiratsu izanVernula, ae, f. m. etxean sortu esklabo gazte; morroi, sehi; mirabe, neskameVernus, a, um, udaberrikoVero, adb. egiaz, egiazki, benetan, zinez, zinki; et vero, imo vero, bai noski, baietz; bada, beraz, orduan, bestalde, ere;baina, berriz, ordea, alta, haatik; ego vero, nik berriz, nire aldetik1. Verres, is, m. urde, zerri, aketz, apote, urdeordots2. Verres, is, m. Berres, Siziliako pretoreVerriculum, i, n. sare1. Verrinus, a, um, Berres-2. Verrinus, a, um, urde-, aketz-Verro, is, ere, versi, versum, tr. erraztatu, erraztu, isastu; bulkatu, bultzatu, higiarazi, inarrosi; kendu, lapurtu, ebatsiVerruca, ae, f. porru; kalitxa, hika, marruka; akats, orezta, nota, nokuVerrucosus, a, um, lakar, lakatz, latzVerrunco, as, are, intr. itzuli, bihurtu; verruncare bene, lortu, ardietsi, kausituVersabilis, e, itzulkor, itzulkoi; aldakor, alditsu, aldati, aldabera, arinVersabundus, a, um, biratzaile, bihurtzaileVersatilis, e, itzulkor, itzulkoi; aldakor, alditsu, aldati, aldabera, arinVersatio, onis, f. bihurketa, bihurpen, itzulera, itzulaldi; aldaketa, iraultza1. Versatus, a, um, verso pi. bihurtua, itzulia, bihurtekatua, itzulikatua; goldatua, landua (lurra); beste aldera itzulia2. Versatus, a, um, versor pi. bizi izana, bizitua; ikasia, ohitua, jakina, adituaVersicapillus, i, m. gizon ile urdinduaVersicolor, oris, nabar, margotsu, pikart, pikarda; margoaldakor; gorribizi; dirdiratsu, dirdaiVersiculus, i, m. ataltxo, txatal (idazkera); bertsuinoVersificatio, onis, f. bertsugintza, olerki, neurtitzVersificator, oris, m. betsugile, bertsolari, koblakariVersificor, aris, ari, dep. bertsoak egin, koblak onduVerso, as, are, tr. itzuli, bihurtu; goldatu, landu (lurra); versate exemplaria graeca, Greziako ereduak irakur; bultzakatu,bulkatu, eroan, eraman; versare oves, ardiak zaindu; versare domum, etxea kudeatu; nahasi, kezkatu, durduzatu; gogoratu,gogoetatu, hausnartu, aztertu, arakatu; aldatu, irauli; enganatu, iruzurtu, atzipetu; jo, gaizki hartu, gaizki erabili414

Versor, aris, ari, verso pas.; bihurtu, itzuli; egon, bizi, izan; versari in culpa, hutsean, okerrean izan; versari in pace,bakean izan; jardun, ari izan; - z aipu izan, mintzatu; -n sartzen, biltzenVersum, aurretitz; -rantzVersura, ae, f. bihurketa, norabide, zuzenbide; bihurgune; bazter, zoko; mailegu; versura solvere, mailegatuz zorraordaindu1. Versus, a, um, verro pi.2. Versus, a, um, verto pi.3. Versus, aurretitz. -rantz4. Versus, us, m. ildo; lerro, maila; bertsu, neurtitz, olerki; txinta, txioketa; dantzaVersute, adb. artez; amarruz, maltzurkiVersutia, ae, f. amarru, maltzurkeria, doilorkeriaVersutus, a, um, gai, trebe, antzetsu, burutsu; amarrukor, amarruti, maltzurVertebra, ae, f. ezur, ornoVertex, icis, m. burugain, buru; mendi, gailur, tini, tontor, mutur; zurrunbilo, tira, urlaster; goiena, gorena, goimailaVertigo, inis, f. biraketa, itzulika; alditxar, burtzoroVerto, is, ere, verti, versum, tr. bihurtu, itzuli; vertere se, itzuli; vertere terga, bizkarrez itzuli, ihes egin; vertere hostem infugam, etsaiari ihes eginarazi; gibelera igorri, higitu; landu (lurra), irauli, uzkaili, suntsitu, hondatu; vertere urbem solo,hiria azpitik suntsitu; aldatu, birmoldatu, itxuraldatu; leporatu, gain eman; vertere aliquid crimini, krimo antzeko zerbaitleporatu; vertere sententiam, iritziz aldatu; vertere multa ex graeco in latinum, anitz grekoeratik laterara itzuli; -ra jo; ondojoan, oker joan; quod bene vertat, gauza ondo dagola!; itzul ingurua, itzul bira egin (izar); pas. verti. higitu; itzul bira egin(izar); -z aipu izan, aipatu, mintzatu, lotua izan; -n sartu, biltzen; omnia in unius potestate vertuntur, guztiak bakarren bateneskuetan biltzen dira; verti in jure, zuzenbidea ukitu, zuzenbideari lotua izanVertumnus, i, m. Bertumno, urtaroen aldaketen jainkoaVeru, n. deklinaezin. burduntzi, gerrenVeruculum, i, n. burduntzitxo, gerrentxoVeruina, ae, f. azkon, gezi1. Verum, adb. egiaz, bai, bai noski, benetan; lokailu. baina, berriz, aitzitik, bestalde, beste aldera edo: verum enimvero2. Verum, i, n. egi, egia; egitasunVerumtamen, Veruntamen, lokailu. hala ere, alabaina, berriz, haatikVerus, a, um, egizko, egiazko; bidezko, zuzen; verum est (inf.), zuzen da; erazko (hizkera); egiati, zin, zinezkoVerutum, i, n. gezi, azkonVerutus, a, um, azkondunVervactum, i, n. labakiVervex, ecis, m. ahari; zirtzil, ezdeus, oiliatVesania, ae, f. zoraldi, eromen, zoramenVesanus, a, um, ero, zoro, burugabe, zentzugabe; basa, basati, haserre, amorratu; haseragarri, amorragarriVescor, eris, i, dep. jan, hazi, bazkatu; baliatu, gozatuVescus, a, um, jankatzaile; meheVesica, ae, f. bixika, maskuri; handitu, hantura, koskor; handikeriaVesicula, ae, f. maskuri, puspulo, xixku; lekaVesontio, onis, f. Bezonzio, Galiako hiriVespa, ae, f. listor, listafin, lozabiVesper, eris edo eri, m. arrats, arratsalde; primo vespere, ilunabarrean; gauizar; sartalde, mendebalVespera, ae, f. arrats; prima vespera, ilunabarrean; sartalde, mendebalVesperasco, is, ere, ravi, intr. ilundu; vesperascente caelo, iluntzean, ilunabarrean; imperts. vesperascit, beranta daVesperi, adb. arratsean, arratsaldeanVespertilio, onis, m. saguzar, gauenaraVespertinus, a, um, arratseko, arratsaldeko; vespertino (tempore), arratsean, arratsaldean; sartaldeko, mendebalekoVesperus, i, m. ik. vesperVespillo, onis, m. hilketariVesta, ae, f. Besta edo Lurra, jainkosaVestalis, e, Besta-; vestalis edo vestalis virgo, Besta apaiz (emakume)Vester, tra, trum, posesibo adj. eta izenorde. zure, zuen; vestrum est (inf.), zuri dago...; odio vestro, zure gorrotoz; iz. mpl.zureak, zuretarrak ( ahaide, adiskide...); iz. n. zure ondasuna, zure izaera...Vestiarium, ii, n. aldagela, jantzitegi; jantziakVestibulum, i, n. atari, atalondo, etxaurre; sarrera, hasera, hitzaurre, aintzinsolasVestigator, oris, m. bilatzaile, barrandari, zelatariVestigium, ii, n. aztarna, oinatz, herexa, zola (oski); nec vestigio quisquam movebatur, inor ez zen haizu pauso batenegitera; per vestigia alicujus ire, norbaiten oinatzei jarraiki; in vestigio, leku berean; oinazpi, oinzola, oinpe; hondakin,kondarra, apurra; arte, aldi, une; e vestigio, ordu bereanVestigo, as, are, tr. aztarnatu, herexatu; bilatu, aztertu; aurkitu, edirenVestimentum, i, n. jantzi; estalki, zorroVestio, is, ire, ii edo ivi, itum, tr. estali; azaldu, inguratu, bete; apaindu (gogoeta)Vestis, i, f. jantzi, jazkera, janzkera; estalki; azal, zorro, oinoihal; oihal zati, oihal; amaraun; larru (sugeak utzia)Vestispica, ae, f. gelari1. Vestitus, a, um, vestio pi.415

2. Vestitus, us, m. jantzi, jazkera, janzkera; apaingarri, apaingailu; edergarri, ederra (lurra); viridis riparum vestitus, urertzeko edergarri berdea; apaindura (gogoeta); vestitus orationis, idazkeraren apaindura1. Vestrum, vos gen.2. Vestrum, i, n. zurea, zure ondasunaVesuvius, ii, m. Besubio mendiaVeteranus, a, um, gudari ohi; veterani (milites), gudari ohiakVeterasco, is, ere, intr. zahartuVeterator, oris, m. trebe, trebetu, aditu, ohitu, ikasia; maltzur, amarratsuVeteratorie, adb. artez, antzezVeteratorius, a, um, bihurri, maltzurVeteratus, a, um, aspaldiko, zaharVeteres, um, mpl. zaharrak, antzinakoak, lehengoakVeteretum, i, n. labaki1. Veterinarius, a, um, zamal-, abere-, abel-2. Veterinarius, ii, m. abelsendagileVeterinus, a, um, zama-, zamako, zamari-; zamariakVeternosos, a, um, lozorro, modortua; lotan, nagiVeternus, i, m. lozorro, modor; lokuma, losun; logale, logura; alfertasun, nagitasun, ahulduraVetero, as, are, intr. zahartuVetitum, i, n. gauza debekatua; debekuVetitus, a, um, veto pi.Veto, as, are, vetui, vetitum, tr. intr. debekatu, eza eman; eragotzi, oztopatu; baztertu, saihestu, gelditu, geratu; vetor abire,joatea debekatu didate; ez utzi; aurkakoak izan (zori, zantzu)Vetui, veto perf.Vetula, ae, f. atso, amona1. Vetulus, a, um, zahartxo; aspaldiko2. Vetulus, i, m. agure, aitonaVetus, eris, zahar, zahar okitu, zaharkin; aspaldiko, antzinako; iz. mpl. zaharrak, antzinakoak, lehengoakVetustas, atis, f. zahartasun, zahartzaro; aguretasun, atsotasun; zahartzapen; zaharrikasia; aitzinakoak, lehengoak,antzinatasun; geroko mendeakVetuste, adb. antzina, aintzina; zahar gisa, zaharren antzeraVetustus, a, um, zahar, aspaldiko, adin handiko; antzinakoVexamen, inis, n. inarrosaldi, astinaldi, dardara, ikaraVexatio, onis, f. inarrosaldi, astinaldi, dardara, ikara; irain, laido, jazarpen, goitzarren; oinaze, pairamen, neke, min; zauri;kalte, gaitzVexator, oris, m. jazarle, goitzarrenegile, nekarazleVexi, veho perf.Vexillarius, ii, m. banderadun, entseinari; iz. mpl. gudari ohizko gudutaldeaVexillum, i, n. zaldun ikurrin; ikurrin; signa et vexilla, ikurrinak (erromatarrenak) eta banderak (aliatuenak); ikurrin gorri(guduaren hasiera); gudutaldeVexo, as, are, tr. inarrosi, ikaratu, dardaratu; kalte egin, andeatu, hondatu; oinazetu, gaizki erabiliVia, ae, f. bide, bideska, ibilbide, karrika; munire viam, bidea zabaldu; viam dare alicui, norbait utzi iragaitera; viamrumpere, bidea bortxatu; ibiladi, ibilera; via maris, itsasibilera; via tridui, hiru egun ibilaldi; inter viam, bidenabar;iragangia, irteera, irekidura, tarte; erreten, ubide; era, bide, metodo; via docendi, irakasbide; via vivendi, jokabide, jokaeraViaticum, i, eta Viatica, orum; npl. bideko; bideko hatu; bidesari; ziskudiru, eskuarteViaticus, a, um, bide-, bidekoViator, oris, m. bidazti, ibiltari, iragaile; herri mandatari; giltzainViatorius, a, um, ibilera-, ibilaldi-Vibro, as, are, tr. dardaratu, dardarazi, dardarikatu; dirdiratu, distiratu; higitu, kulunkatu; ikaratu; argituViburnum, i, n. gaukar, apozurVicanus, a, um, herri-, herriko, herritar1. Vicarius, a, um, ordeko, ordezko2. Vicarius, ii. m. ordeko, ordezko, ordezkari; esklabo beste esklabo baten menpekoVicatim, adb. karrikaz karrika, auzoz auzo; alderriz alderriVice, Vicem ik. vicisViceni, ae, a, hogeina; hogei betan eta bana; hogeiVicesima, ae, f. hogeirren zergaVicesimani, orum, mpl. legioi hogeigarrenaren gudulariakVicesimarius, a, um, hogeirren zerga-Vicesimus, a, um, hogeirren, hogeigarrenVici, vinco perf.; vicus gen. s.; vix 2. dat.Vicia, ae, f. aizkol, zalkeViciens, Vicies, adb. hogei aldiz, hogei bider; sestertium vicies (centena milia), bi milioi sesterzioVicina, ae, f. (emakume) auzokoVicinalis, e, auzo-, auzoko, herri-, herrikoVicinia, ae, f. auzotasun, auzogoa; auzokoak; antz, kidetasun416

Vicinitas, atis, f. auzotasun, auzogoa; auzotegi; auzokoak, harreman, zerikusi; bizilagunak, inguruak, auzotegi1. Vicinus, a, um, auzo-, auzoko; hurbil, gertu; in vicino, auzoan, urbilean; berehalako, hurbil; vicina mors, hiltzeberehalako; antzeko, kideko, berdintsu2. Vicinus, i, m. auzokoVicis, gen., nom.gabe, dat. vici, akus. vicem, abl. vice; pl. vices, vicibus, f. segida, herrenkada, zerrenda, gorabehera,aldaketa, aldi, txanda; vice sua quisque, norbera bere aldian; versa vice, per vices, in vicem, ondozka, jarraika, urrenezurren, behin banan; ordari, elkartasun; zori, adur, halabeharra, patu; sollicitus vicem alicujus, bakoitzaren patuaz urduri;sail, egiteko, lan, ogibide; ad vicem alicujus accedere, vice alicujus fungi, norbait ordezkatu; in vicem, ad vicem, vicem,vice, ordez; bezala, legez; oraculi vice, orakulua bezalaVicissatim, Vicissim, adb. txandaka, aldizka, ondoz ondo, jarraika; elkar, batak besteaVicissitudo, inis, f. gorabehera, aldaketa, segida, herrenkada; elkartasunVictima, ae, f. opari, hilgai; barraburu, espeluket, kaltedun, kaltear1. Victimarius, a, um, opari-, oparietako2. Victimarius, ii, m. opari abere salerosle; opari apaizVictito, as, are, intr. bizitu; doi biziVictor, oris, m. garaile, irabazle, goitzaile; victor belli, gerrako garaile; victor Olympiae, Olinpio jokoetako garaile; adj.garaile, irabazle; victor divitiarum, aberastasunen ez menpekoVictoria, ae, f. garaipen, garaitza; victoriam reportare ab aliquo, ex aliquo victoriam ferre, norbaiten garaitza lortu;nagusitasun, lorpen; Garaitza, jainkosaVictoriatus, i, m. Biktoriato, Garaitzaren omenetako diru pezaVictoriola, ae, f. Garaitzaren itxuraVictrix, icis, f. (emakume) garai-; irabazleVictum, vinco eta vivo supinoa; victus 2. akus. s.; victus 1. akus. m. s., nom. eta akus. n. s.Victurus, a, um, vinco eta vivo p. geroaldia1. Victus, a, um, vinco pi.2. Victus, us, m. janari, jateko; jokaera, jokabide, ondatz, zekuruViculus, i, m. alderri, herriskaVicus, i, m. herri; auzune, karrika; baserri, etxaldeVidelicet, adb. alabaina, ezin uka; noski, segurki; hau da, alegia, hotsViden’ = videsne?Video, es, ere, vidi, visum, intr. ikusi; videre acriter, ikusmen zorrotza izan; tr. ikusi, begiratu, behatu, nabari izan, sumatu;videas, videres, vidisses, ikusiko huke; videre somnia, amets egin; videre diem, bizitu; lekuko izan, garaikide izan; ulertu,asmatu; videre animo, aurrez ikusi; -ra joan, -rantz jo, ikuskatu (sendagilea); gogartu, begiztatu; beha egon, soegin;videamus quatenus, ikus dezagun zenbateraino; vide quid agas, ikus zer egiten duan; videndum est ne..., arduratu ez...; egovidero, begira egongo naiz; tu videris, hik ikus, hire egitekoa duk; irrikitu, gutiziatuVideor, eris, eri, visus sum, video pas. agertu, ikusia izan; mirabile visu, ikuskizun ederra; iduritu, iduri izan; videor, idurizait, ene ustez; mihi videor videre, iduri zait ikustea; ut videtur, dirudinez, iduriz; uste izan, erabaki; visum est mihiscribere, idaztea erabaki dut; si ei videtur, uste baduVidua, ae, f. alarguntsaViduatus, a, um, viduo pi. gabetua, hustua, kendua, biluzia; viduata, alarguntsatuaViduitas, atis, f. alarguntza; gabeziaViduo, as, are, tr. gabetu, hustu, biluzi1. Viduus, a, um, huts, gabetua, kendua; alargun; ezkongabe; alarguntsa; alargun-2. Viduus, i, m. alargunVietus, a, um, lehortua, agortua, idortua; usteldua; zahitua, leindua (fruitua); toldo, hautsia (adina)Vigeo, es, ere, vigui, intr. sendo izan, indartsu izan, adoretsu izan; jori izan, joritu, menta izan, arrakasta handia izanVigesco, is, ere, intr. joritzen hasi, bizkortzen hasiVigil, ilis, atzarri, erne; bizkorVigilans, antis, vigilo po.Vigilanter, adb. artoski, ohartuki, arretaz, ardurazVigilantia, ae, f. atzarritasun; atzarrialdi, esnaldi; arreta, arduraVigilate, adb. artoski, ohartuki, arretaz, ardurazVigilatus, a, um, vigilo pi. logabe; gau zuritzaile, lokentzaileVigilax, acis, iratzarri egoile, goiztiar; esnatzaileVigiles, um, mpl. gauzainak, gaubeilariakVigilia, ae, f. esnaldi, esnaketa; logabe,loezin; gaualdi; gauzati; vigilia prima, lehen gauzatia; vigilia secunda, bigarrengauzatia; arreta, ardura; lan jarraikia; pl. gauzaintokiakVigiliarium, ii, n. barrantetxe; zaintxabolaVigilo, as, are, intr. esna, atzarri egon; logabe izan; erne izan, adi izan, zaindu; tr. arretaz egin; logabe iragan; noctevigilantur, gauak zuritzen dituzteViginti, deklinaezin. hogeiVigintiviratus, us, m. hogeikidetasunaVigintiviri, orum edo um, mpl. hogeikideko batzordeVigor, oris, m. bizitasun, bizkortasun; indar, sendotasun; adore, kemen; distira (harri bitxi)Vigui, vigeo perf.Vilica...ik. villica...417

Vilis, e, apal, merke; baliogabe, ezdeus, gutxiesgarri; vile aliquid habere, zerbait gutxietsi; arrunt, txit zabaldua, nasaiVilitas, atis, f. apaltasun, merke; ugari, nasai (saltzekoak); arruntasun (hizkera); gutxiespen, arbuioViliter, adb. apal, merkeVilla, ae, f. etxe, etxalde, landetxeVillaris, e, landetxe-, landetxekoVillica, ae, f. etxekoandre, baserritarsaVillicatio, onis, f. etxezaintzaVillico, as, are, intr. etxezain izanVillicus, i, m. etxezain, erkide; baserritarVillosus, a, um, iletsu, bilotsuVillula, ae, f. landetxetoVillum, i, m. pitar, pitikin, patsardo, miñetaVillus, i, m. ile zirdil, txerlo; goroldioVimen, inis, n. zigor, zotz, zaharo; zumeondo; zare, otarreVimentum, i, n. zume adar, sahats adar1. Viminalis, e, malgu, loturako2. Viminalis collis, m. Biminale mendia, ErromanViminetum, i, n. zumediVimineus, a, um, adar malguko, adar malguzko; malgu, loturakoVin = visne, gura duk?Vinacea, Vinacia, ae, f. mahats pipita; mahats lapaVinaceum, i, Vinacium, ii, n. mahats pipita; mahats lapaVinaceus, i, m. mahats pipita; mahats lapaVinalia, ium, iorum, npl. Binaliak, mahasti eta mahats bilketa jaiakVinarium, ii, n. gurbil, pegar1. Vinarius, a, um, ardo-, ardoko2. Vinarius, ii, m. ardo salerosleVincio, is, ire, vinxi, vinctum, tr. lotu, bildu, inguratu; kateatu; gudutaldez inguratu, harresitu; irabazi, liluratu, gogatuVincium, ik. vinculumVinco, is, ere, vici, victum, tr. garaitu, goitu, menperatu, vincere hostes proelio, guduan etsaiak garaitu; gaina hartu,irabazi (borroka, joko, auzi...); vincere judicio edo judicium, auzia irabazi; gainditu, gaindu, etsirazi, nagusitu, azpiratu;vincere hostes crudelitate, etsaiak baino basatiago izan; sinetsarazi; erakutsi, eragin, buruan sartu, egiaztatu; vince hunc taliadixisse, holakoak esan dituela erakuts ezak; intr. lortu, ardietsi, jabetuVinctura, ae, f. lotura, lotune, koropilo, lotailu, lokarri, lokeraVinctus, a, um, vincio pi.Vinculum, i, n. lokailu, lokarri, lotura, gerriko, bilur; soka (untzi); kateak, oztopoak, oinbilur, oinboil; in vinculaconjicere, espetxean sartu; harreman, koropilo, hitzVindemia, ae, f. mahats bilketa; mahats (ez bildua)Vindemiator, oris, m. mahats biltzaileVindemio, as, are, intr. mahats bildu; tr. bildu (mordoak)Vindemiola, ae, f. uztatxo; irabazitxoak, eskuartetxoakVindemitor, oris, m. mahats biltzaileVindex, icis, f. m. bahi, berme, bermatzaile; ordezko (auzian); zain, zaintzaile, babesle; mendekatzaile, apentzaileVindicatio, onis, f. zuribide; eskapen; babesketa, zainketa; zigorketa, apentza, mendekuVindiciae, arum, fpl. eskapen, zuribideVindico, as, are, tr. eskatu, galdetu, emanarazi; vindicare filiam in libertate, albaren askapena eskatu; beregain hartu,birjabetu, berriro eskuratu; vindicare sibi regnum, errege aulkia nahi izan; askatu, zaindu, babestu; vindicare in libertatem,askatu; apendu, mendekatu, zigortu; vindicari, behin behin askatua izanVindicta, ae, f. zotz (esklaboen askatzeko erabilia); babes, geriza, zaintza; zigor, zigorraldi, apen, apentzaVinea, ae, f. mahasti; setio tresna; vineas agere, setio tresnak aurreratuVinealis, e, mahasti-, mahastikoVinearius, a, um, mahasti-, mahastikoVineaticus, a, um, mahasti-, mahastikoVinetum, i, n. mahasti; vineta sua caedere, bere buruaz gaizkiak esan, bere burua zikinduVinitor, oris, m. mahastizain; mahats biltzaileVinnulus, a, um, ezti (ahotsa)Vinolentia, ae, f. hordikeria, mozkorkeria, ardanoikeriaVinolentus, a, um, hordi, mozkor; ardoz nahasiaVinosus, a, um, hordi, mozkor; ardotsu, ardo antzekoVinum, i, n. ardo; in vino, hordikerianVinxi, vincio perf.Viola, ae, f. liliubel, sagubelar; margo more, ubelViolabilis, e, hausgarri, kutsagarriViolaceus, a, um, more, ubelViolarium, ii, m. liliubeltegiViolatio, onis, f. hauste; kutsadura, kutsaketa; hondamendi, kalte418

Violator, oris, n. hausle, gogor, kutsatzaile ; bortxatzaileViolens, entis, gogor, mutiri, zangar, oldartsu, haserreViolenter, adb. gogorki; mutiriki; haserre, amorruz; gogo txarrez, gogoz kontra, gogoz gaindiViolentia, ae, f. indar, oldar; gogortasun, mutiritasun; gogorkeria, mutirikeria; basakeria; halabeharraViolentus, a, um, gogor, mutiri; indartsu, ahaltsu, adoretsu; basati, larderiatsuViolo, as, are, tr. oldartu, jazarri, jo; kutsatu, zikindu; hautsi (legea); violare fidem, hitza jan; kalte egin, andeatu, hondatuVipera, ae, f. sugegorriVipereus, a, um, suge-, sugegorri-Viperinus, a, um, suge-, sugegorri-Vir, viri, m. gizon; senar; (abereak) ar, kotxo, ordots, orots...; gehitu, heldu; gizaki; gudulari; equites virique edo equivirique, zadizkoak eta oinezkoakVirago, inis, f. zukut, marimutil, marikoskoilVireo, es, ere, ui, intr. berde, musker, heze izan; adoretsu, indartsu izan; jori izanVires, vis 2. nom., akus. pl.; vireo ind. oraialdia 2. perts.Viresco, is, ere, virui, intr. berdatu, muskertu; adoretu, indartu; jorituViretum, i, n. pentze, belardi, soropil, zuhaiztiVirga, ae, f. adar, talika, muskil, aldaka; zotz, makila; zotz magiko; mezulariaren, Merkuroren zotza; zaharo, zartailu,azote; zurkaitzVirgator, oris, m. zartatzaile, zaharoztatzaileVirgatus, a, um, marratsuVirgetum, i, n. zumediVirgeus, a, um, zume-, abar-, zumezko, abarrezkoVirgilius... ik. Vergil...Virginalis, e, neskatila-; garbi, kutsugabeVirgineus, a, um, neskatila-; birjina-; garbi, kutsugabeVirginitas, atis, f. birjintasun; ezkongabeVirgo, inis, f. neska, neskatila, birjina; bestala, Bestaren apaizsa; Neskaga (zodiaka); adj. ezkongabe, berri (ez oraindikerabilia)Virgula, ae, f. abartxo; zotz, zaharoVirgulta, orum, npl. kimu, muskil, abartxoak; abar idorrak; sasi, sastraka, laharrak, lahardiVirgultus, a, um, sasidun, lahartsuVirguncula, ae, f. neskaViridans, antis, berde, muskerViridarium, ii, n. zuhaiztiViridia, ium eta orum, npl. zuhaitzak, itzalpeak, zuhaiztiakViridis, e, berde, musker; berri; indartsu, adoretsu, kementsu, bizkorViriditas, atis, f. berdedura, berdetasun; gizontasun, gizaro; adore, indarVirido, as, are, tr. berdatu, muskertuVirilis, e, giza-; ar-; heldu-, gehitu-; virilis toga, heldu jantzi; banako, norberako; pro virili parte, pro virili portione, bereahalen arabera; iz. npl. egintza adoretsuakVirilitas, atis, f. gizaro, gizon adin; gizontasunViriliter, adb. gizon antzera, gizon gisa, gizonki, adorezViritim, adb. bana, banaka, gizonkal, berez; viritim legere, banaka, bederazka hautatuVirium, vis 2. gen. pl.Virosus, a, um, kirats, zital, urrintzutuVirtus, utis, f. onbide, ontasun; indar, merezimendu; eragin; izaera, nolakotasun, tasun; virtus equi, zaldiaren tasuna;zintzotasun, adoreVirui, vireo eta viresco perf.Virus, i, m. zorne, hiro; zital, pozoi; kirats, sunda, keru; garraztasun, mingostasun1. Vis, volo 1. ind. oraialdi 2. perts.2. Vis, vis, pl.: Vires, ium, f. indar, adore, kemen; vis tempestatis, ekaitzaren indarra; gogorkeria, gaiztakeria, lizunkeria;alicui vim afferre, norbait gaizki hartu, gaizki erabili; jendetza, kopuru; vis locustarum, larrapote odeia; vim lacrimarumprofundere, negarrez urtu, negar turrustaz ari izan, negar hipaka ari izan; pl. gudutaldeak; nahikunde; aginte, ahalmen,baliabideak; ondorio, eragin; vis veneni, zitalaren eragina; esanahi, adiera; izaera (gauzena)Viscatus, a, um, visco pi. lekedatsu, likatsuViscera, i, n. viscus pl.Visceratio, onis, f. haragi banaketa; oparien haragia jaten zen otorduVisco, as, are, tr. lekedastu, likastuViscosus, a, um, lekedatsu, likatsuViscum, i, n. mihura; lekada; segada, lakioViscus, eris, Viscera, um, npl. haragi, errai; ama bular; humeak, haurrak; mami, bihotz (gauza); bizibideakVisio, onis, f. ikusketa , ikusmen; ikuskizun; ameskeria, liluraldi, agerraldi; asmo, ikusmoldeVisito, as, are, tr. maiz ikusi, ardura ikusi; ikuskatuViso, is, ere, visi, visum, tr. intr. ikusi, aztertu, begiztatu; ikuskatuVisum, i, n. ikusgarri, ikuskizun; ameskeria, liluraldi, agerraldi; harrigarri1. Visus, a, um, video eta videor pi.419

2. Visus, us, m. ikusmen, ikuspide; so, begiak; ikuskizun, ikusgarri; itxura, iduri, antz; ameskeria, liluraldi, agerraldiVita, ae, f. bizi, bizitza, bizialdi; vita frui, bizi izan; vitam agere, bizikera izan; e vita abire, discedere, hil; irabazbide,lanbide, ogibide, bizitzeko ; bizipide, bizimolde; jokaera, jokamolde, ohiturak, bizi egitasmo; bizigertakariak, historia;vitam alicujus scribere, norbaiten bizitza idatzi; maitemina; vita edo mea vita!, ene maitemina!, gizadiaVitabilis, e, saihesgarri, baztergarriVitabundus, a, um, baztertzaile, saihesgileVitalia, ium, npl. biziko baitezpadakoak, bizirako zatiak; bizioinarriakVitalis, e, biziko, bizitzeko, bizirako; iraunkor (landare)Vitalitas, atis, f. bizitasun, bizi indar; bizkortasun, adoreVitatio, onis, f. bazterketa, saihesketaVitellus, i, m. gorringo; txahal gazte; ene maite!Viteus, a, um, mahasti-, ardo-Vitiarium, ii, n. mahasti, ardantzaVitiatio, onis, f. gaiztoketa, okerketa, ustelketa, lizunketaVitiator, oris, m. galtzaile, lizuntzaileViticula, ae, f. mahatsondotxoVitifer, fera, ferum, mahastitsuVitigeneus, a, um, mahasti-Vitigenus, a, um, mahasti-Vitiligo, inis, f. negalVitilis, e, adar malgu-; zume-; iz. npl. zume zare, saski, otarreVitio, as, are, tr. kalte egin, andeatu, kutsatu; aldatu, okertu, bihurdikatu; zikindu, lizundu; indar gabetu (aztikeriak) ,ezereztu, hautsi (bozketak)Vitiose, adb. okerki, itsuski; vitiose se habere, markets, akastun izan; gaizki, gaiztoki; bidegabeki, zuzengabeki,araugabekiVitiositas, atis, f. makurkeria, galdukeria, ohitura gaiztoVitiosus, a, um, ustel, usteldu; akastun, markets, narriodun; lizun, gaizto, doilor; araugabe, zuzengabe (agiri)Vitis, is, f. mahasti; aihen; ehuntari zotz; ehuntarigoaVitium, ii, n. akats, aje, noku, herbaldura; vitium corporis, gorputz akats; gaitz, makurkeria, galdukeria, ohitura gaizto;vitium fugere, okerbideari ihes egin; hoben, huts, erruduntasun; vitio caret, ez du hobenik, hobengabe dago; susmo gaizto;erritu aurkako hutsakVito, as, are, tr. ihes egin, itzuri, saihestu; ez egin, beldur izanVitreus, a, um, berin, berinezko; berin antzeko; iz. npl. beringintza, berintegi, berineriaVitricus, i, m. aitaizun, aitordeVitrum, i, n. berin, berinki; urdinbelarVitta, ae, f. xingola, zinta, girgil; lotailu, lotura, xarpa, eskatzaileen oliba adar xarpadunVittatus, a, um, zintadun; xarpaz elkartuaVitula, ae, f. biga, bigantxaVitulina, ae, edo Vitulina, orum, npl. txahalkiVitulinus, a, um, txahal-Vitulus, i, m. txahal; moxal, potro; abere ume; vitulus marinus, itsasotsoVituperabilis, e, gaitzesgarri, larderiagarriVituperatio, onis, f. gaitzespen, larderia, zentzaldi; in vituperationem cadere, gaitzesgarri izanVituperator, oris, m. gaitzesle, larderiatzaile, jorratzaileVitupero, as, are, tr. gaitzetsi, larderiatu, zentzatu, jorratuVivacitas, atis, f. bizkortasun, bizi indar, adore; bizi luzeVivarium, ii, n. ehizategi, ehizatoki; arraindegiVivax, acis, bizi luzedun; iraunkor; bizi, bizkor, bizitoiVivesco, is, ere, vixi, intr. bizitzen hasi, sortu, ernamindu, haziVividus, a, um, bizi, bizkor, indartsu; indargarri, eragileViviparus, a, um, erditzaile, bizi emaileViviradix, icis, f. aldaska; landare bere erroekinVivisco ik. vivescoVivo, is, ere, vixi, victum , intr. bizitu, bizi izan, izan; vixit, hil da, zendu da; ita vivam, nere biziaz zin egiten dut; jan,hazi, vivere piscibus, arrainez hazten, bizi naiz; egon; vivere male, gaizki bizi; iraun; vivet nomen meum, nere izenakiraungo du, nere izena biziko da; vive, vivete, vivat, agur!Vivum, i, n. dirutza; nihil detrahere de vivo, nere dirutza ez hasiVivus, a, um, bizi, bizidun; me vivo, bizi naizeno; emankor, irabazle (urtesari); viva aqua, ur bizi, ur laster; bizkor,adoretsu, arin, laster, zorrotz (gogoa), sutsu; iraunkor, galezin1. Vix, adb. nekez, indarka; ozta ozta, doi doia; vix ad ducentos redigi, ozta ozta berrehunetaraino gutxituak, urrituak;vix...cum, ...bezain laster, noiz, (non)...2. Vix, vicis, ik. vicisVixdum, adb. ozta ozta, doi doia; vixdum... cum, ...bezain laster...noiz, (non) ...Vixi, vivesco eta vivo perf.Vobis, vos dat. abl.Vobiscum, zuekin420

Vocabulum, i, n. hitz, ele, izen, izengoiti, deitura1. Vocalis, e, ahots-; ahosdun, hitzegile; hiztun, ahots ozendun, ele eder2. Vocalis, is, f. bokal, lagungabeVocalitas, atis, f. ots eztiVocamen, inis, n. izenVocatio, onis, f. dei, gonbit; auzitarapenVocator, oris, m. deitzaile, gonbitatzaileVocatus, us, m. dei, deialdi; otorduko gonbit; otoitz, arrenVociferatio, onis, f.deiadar, orro, oihuVociferatus, us, m. orroVocifero, as, are intr. deiadar egin, oihu egin; marruma egin; tr. aldarrikatu, oihuztatu, oihukatuVociferor, aris, ari, dep. intr. deiadar egin, oihu egin; marruma egin; tr. aldarrikatu, oihuztatu, oihukatuVocis, vox, gen. s.Vocito, as, are, tr. anitz aldiz deitu, izendatu, deituVoco, as, are, tr. deitu, hots egin, dei egin; zirikatu, kitzikatu; vocare in jus, salatu, auziratu; vocare ad prandium,bazkaltzera gonbitatu; arrendu, otoiztu, eskatu; agiantzatu; bultzatu, eragin, aholkatu, akuilatu; vocat eum in spem,itxaropen izateko aholkatzen du; ekarri, jarri, hertsatu; vocare in discrimen, gaitzbidean ezarri; -tzat izan, izendatu; hitzegin, mintzatu; izenaz deituVocula, ae, f. hots ahul; ahapetikako eleak, gaizki esate, mardailaVola, ae, f. eskugain, ahur; oinzola, oinpeVolam, volo 1. geroaldia; vola akus. s.Volaticus, a, um, arin, funsgabe, aldakorVolatilis, e, hegadun; volatile pecus, hegaztia; azkar, laster; iragankor, galkorVolatura, ae, f. hegaldi, hegada; hegaztiak, txoriakVolatus, us, m. hegaldi, hegaldaketaVolens, entis, volo 1. po.; adj. bere kabuzko, onesle; aldeko, egoki, on; atsegingarriVolgo, Volgus, ik. vulgo...Volito, as, are, intr. hega birak egin, hegaldatu; zabaldu, hedatu (albistak); xoratua izan (irrikak)1. Volo, vis, velle, volui, tr. intr. gura izan, gogo izan, nahi izan; opatu, agiantzatu; volo (uti) mihi respondeas, ea, ihardetsizadak! Velit nolit, nahitaez; proficisci volo, joatea gogo dut; paucis te volo, bi hitz, otoi!; galde egin; quid sibi vult?, zerduk hori?; erabaki, jarri (legez); ongi nahi, onetsi; gaitzetsi; alicui bene velle, norbait onetsi; eskatu, -n beharra izan2. Volo, as, are, intr. hegatu, hegaldatu; laster ibili, lasterkatu; ihes egin, bat batean joan, sistaz joanVolones, um, mpl. oldezko gudulariak ( ogasunak erositako esklaboak )Volsci, orum, mpl. Bolzkoak, Laziomeko biztanleVolscus, a, um, Bolzko-, BolzkoenVolubilis, e, itzulerrez, itzulkor, itzulkoi; biribil; errez (idazkera), hiztun, hitzegile, hitzontzi, hitzjario; aldakor, alditsu,arin, txoriburu, burumeheVolubilitas, atis, f. itzuliketa, biraketa, birahigidura; biribiltasun; hitzetorri, hizjariotasun; aldakortasun, arinkeriaVolubiliter, adb. errezki, ugari, nasai1. Volucer, cris, cre, hegadun, hegazti; volucres bestiae, hegaztiak; laster, azkar, arin; galkor, iragankor2. Volucer, cris, f. m. hegaztiVolucris, is, f. hegazti; mamorro hegadun, zomorro hegadun, eltxoVolumen, inis, n. itzulbira, itzulera, bira; biribilketa; zimur, kiribil (suge); makurtasun, okertasun, kurubil, jirabira,itzulinguru; zurrunbilo, gorabehera, iraultza, jazarraldi; eskuizkiribu biribilkatua, idazti, liburu, atal (liburu)Voluntarius, a, um, bere kabuzko, oldezko, gogozko, bere baitako; voluntarii edo voluntarii milites, oldezko gudulariak;berezko, bere gain; voluntaria mors, buruerailtza, bere buruaz beste egiteVoluntas, atis, f. nahimen, nahi, gogo, asmo, gura; helburu, xede, nahikunde, egitasmo; voluntate edo mea, tua, suavoluntate, nahitara, bere kabuz, bere oguz, atseginekin, gogotik, gogoz, oldez; quid esset suae voluntatis rogavere, zer nahizuen eskatu zioten; jarrera; onginahi, ongura; qua voluntate esset in regem, zertan zen erregeri buruz; ordeinu; adieraVoluptarius, a, um, atsegingarri, gogoko: atsegin-, atsegineko; atseginzaleVoluptas, atis, f. atsegin, pozaldi; esse voluptati, atsegin eman, xoratu; lizunkeria; Atsegina (jainkosa)Voluptuosus, a, um, atsegingarri, gozagarri, gozoVolutabrum, i, n. basatza, lokatza, zingira; basurdezuloVolutabundus, a, um, ihauzkakor, ihalozkakorVolutatio, onis, f. itzulika, iraulketa; kulunka, zabu; zirimola, zurrunbilo; ihauzketa; kezka, inarrosaldi (gogoa);aldakortasunVoluto, as, are, tr. itzuli, itzulikatu; volutari, volutare se, ihauzkatu, ihalozkatu; in luto volutari, lohian ihauzkatu;entzunarazi, ozendu; gogoratu, gogoetatu, hausnartu; volutare aliquid in animo, zerbait hausnartu, zerbait gogoan erabili;nahasi, kezkatuVolutus, a, um, volvo pi.Volvo, is, ere, volvi, volutum, tr. irauli, itzulikatu, bihurdikatu; birundaz aurtiki, amildu; itzuli (begiak); volvere fluctus adlittora, uhinak itsas ertzera anbilkatu; huc illuc volvens oculos, ezker eskuin begiratuz; biribildua zabaldu, bildua hedatu,irakurri; iragan (denbora); geldigabe esan, tarrapataz esan; celeriter verba volvere, hitzejario izan; usnatu, asmatu, gogoratu,hausnartu; multa secun volvens, gogoeta anitz eginez; volvere edo volvi, volvere se, itzulikatu; hedatu, luzatu (suge); landu(lurra); gertatu, geratu; volvitur orbis, lurra biratzen da; volvere ante pedes alicujus, norbaiten oinetara erori; volvi undis,uhinetan astindua izan421

Vomer, eris, m. golde, golde hortzVomica, ae, f. minotso, zorne; izurriteVomis, eris, m. golde, golde nabar, golde hortzVomitio, onis, f. oka, goitikaVomito, as, are, intr. goitika egin, oka egin; goitikatu, goiti aurtikiVomitor, oris, m. goitiegile, okaegileVomitoria, orum, npl. antzokiko ate handiak1. Vomitus, a, um, vomo pi.2. Vomitus, us, m. oka, goitikaVomo, is, ere, ui, itum, tr. goitika egin, oka egin; esan, ateraVoracitas, atis, f. jatunkeria, jalekeria, sabelkeria, itoteka jateVoraciter, adb. asezinez, itoka, itotekaVoraginosus, a, um, zulotsu; istiltsu, lohitsuVorago, inis, f. leize, zulo; istil, kinta; ontasunjale; hondatzaile, xahutzaile, igorleVorax, acis, jale, jatun, sabelkoi, tripa handi, ezinaseVoro, as, are, tr. irentsi, klikatu, gurkatu; itoteka jan; hondatu, suntsitu, ezereztu; igorri, xahutu, jan (ontasunak); erdiirakurriVortex, icis, m. zurrunbilo, erauntsi, ebi tzurrusta, ur laster, uhin; leizeVorticosus, a, um, zurrunbilotsuVos, gen. vestri eta vestrum, zu, zuekVosmet, zerori, zuhaurVotivus, a, um, zinitz-, zinezko, zinpeko; jainkoei eskainiaVotum, i, n. eskaini, eskaintza; eskainitz, zineskaintza, zinitz, opari; vota facere, zin egin, zinitz egin; votum edo votasolvere, persolvere, reddere, zina bete; ex voto, zinaren arabera; arren, otoitz, eske, opa , gura, goraintzi; voti compos, eskegauzatua; ex voto edo ad omne votum, aukeran, nahi bezala; eskatu gauza; herri arrenakVotus, a, um, voveo pi. zinezko, eskainia; voti ludi, joko eskainiakVoveo, es, ere, vovi, votum, tr. eskaini, opa egin; zin eginez agindu; vovere aedem, tenploa zin eginez agindu; eskatuVox, vocis, f. ahots, mintzo; oihu; maga voce, ozenki, goratik; hoskera, soinu, doinu; hitz, ele; vocem mittere, mintzatu,hitz egin; hizkera, mintzaera, mintzaira, hizkuntza; civem ex voce cognoscere, hiritarra bere hizkuntzatik ezagutu; hitzaldi,iritziakVulcanalia, ium edo iorum, npl. Bulkanaliak, Bulkanoren jaiakVulcanalis, e, Bulkano-Vulcanius, a, um, Bulkano-; su-, suzkoVulcanus, i, Bulkano, suaren jainkoa; su, gar, sute, argiVulgaris, e, askoren, denen, guztien; ohiko, arrunt; herriko, herritarrenVulgariter, adb. ohi bezala, ohi denez, gehienetan, gehienik, sarriVulgator, oris, m. barreiatzaile, zabaltzaile, hedatzaileVulgatus, a, um, vulgo pi. zabaldua, hedatua; agertua, ezagutua, ohikoa, ohiturazko, arrunt, orotariko, orokor1. Vulgo, adb. denen aurrean, agerian, agertuki, orokorki, erabat; alde guztietan, bazter guztietan; arrunki, gehienetan,gehienik, ohi bezala2. Vulgo, as, are, tr. herrian hedatu, zabaldu; argitaratu (liburu); vulgare se edo vulgari, zabaldu, barreiatu, maiz ibili,arrolatu; doilortu, gutxietsiVulgus, i, n. herri, jende, jendetza, jendeketa; jende arrunt, jentaila, jendexeheria, jendepurruska; in vulgus, agerian,ageriki; gudulariak, gudarosteVulneratio, onis, zauriVulnero, as, are, tr. zauritu; andeatu, hondatu, hasi, jankatu; iraindu, nahigabetuVulnificus, a, um, zaurtzaileVulnus, eris, n. zauri, zartako, kaska; vulnus inferre, zauritu; vulnus accipere, zauritua izan; urradura, zarrasta, ebaki; gezi,jaurtikai; zorigaitz, oinaze, min, nahigabe, atsekabe; post vulnus acceptum, hondamendia izan ondorenVulpecula, ae, f. azeri gazteVulpes, is, f. azeriVulpinor, aris, ari, dep. intr. azeri izan, maltzur izan, maltzurki ari izanVulpinus, a, um, azeri-Vulpis, is, f. azeriVulsi, vello perf.Vulsus, a, um, vello pi.Vult, volo 1. ind. oraialdia 3. perts.Vulticulus, i, m. aurpegi mehe; garraztasun, zorroztasunVultis, volo 1. ind. oraialdia 2. perts. pl.Vultuosus, a, um, handius, harro, handinahi; garratz, zorrotz, betilun, beltzuriVultur, uris, m. sai; gako, gizon eskugakoVulturinus, a, um, sai-Vulturius, ii, m. sai; gako, gizon eskugakoVultus, us, m. aurpegi, musu; itxura, izaera; iduri; tankera (idazkera)422

XXanthus, Xanthos, i, m. Xantos, ibaiXeniclum, i, n. emaitzatxoXenium, ii, n. emaitzaXenophon, ontis, m. Xenofon, idazle greziarXenophonteus, Xenophontius, a, um, Xenofon-Xerxes, is eta i, m. XerxesXiphias, ae, m. ezpatarrain, esparroiXylinus, a, um, kotoi-, kotoizkoXylon, i, n. kotoiondoXysticus, i, m. atletaXystum, i, n., Xystus, i, m. baranda, aldamu, atari; kiroltegi423

Zacynthus, Zacynthos, i, m. Zazintos, Ionia itsasoko uharteZama, ae, f. Zama, Numidiako hiriZeno, Zenon, onis, m. Zenon, filosofo greziar, estozismuaren sortzailea; Zenon deituraZephyrus, i. m. sartaldeko haize, mendebalZeuxis, is eta idis, m. Zeuxis, margolari greziarZingiber, eris, n. jinjibre (landare)Zodiacus, i, m. ortzigerri, zodiakoZoilus, i, m. Zoilo, Homeroren iraintzaile; jorratzaile zorrotzZona, ae, f. gerriko; diru gerriko; alde, eskualdeZonarius, ii, m. gerrikoegileZotheca, ae, f. atsegin gelaZothecula, ae, f. atsegin gelatxoZythum, i, n. garagardoZ424