Juni 2012 - Stichting Oikos

OIKOS NIEUWS #66 juni 2012
‘VERLICHTEN’ VAN DE CRISIS
De seculiere samenleving kan veel leren van religies. De filosoof
Alain de Botton schreef het boek Religie voor Atheïsten (2011)
om deze stelling aannemelijk te maken. Religies reiken volgens
deze bestseller waardevolle praktijken en inzichten aan die het
leven aangenaam houden. De Botton betoogt dat het verstandig
is om in deze tijd van crises te bezien wat de seculiere samenleving
kan leren van religies en levensbeschouwingen. Oikos
voert binnen het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling een
verkenning uit naar de mogelijkheden van religies om de crises
te ‘verlichten’.
TEKST ESTHER DWARSWAARD EN DAVID RENKEMA
Het eerste decennium van de 1ste eeuw is uitgemond in een
nauwelijks te beheersen crisis. Nederland en andere westerse
landen kampen met een schuldenberg. Wereldwijd dreigen
voedsel-, klimaat-, water- en energiecrises. Religieuze en levensbeschouwelijke
leiders hebben de neiging om te spreken van een
crisis van de beschaving als geheel. Ze wijzen – afhankelijk van de
situatie en de religieuze traditie – op oorzaken in de menselijke
(schuld, systeemfalen e.d.), natuurlijke (catastrofe, noodlot e.d.) of
goddelijke (straf, les, beproeving e.d.) sfeer. Deze religieuze en levensbeschouwelijke
leiders stellen daar – elk op eigen wijze – waarden als
gemeenschap, rechtvaardigheid en compassie tegenover; waarden
die vorm hebben gekregen in tal van religieus geïnspireerde organisaties
zoals de Bisschoppelijke Vastenaktie, Islamic Relief Nederland en
Kerk in Actie. Hiermee dragen ze bij aan het verlichten van de crisis:
het verzachten van de pijn die de crisis met zich meebrengt.
Religieuze richtlijnen
Religieuze richtlijnen zijn vaak een bron voor verandering. In de
sfeer van de economie gaat het dan bijvoorbeeld om ‘spijswetten’,
die o.a. voorkomen bij jodendom, islam en christendom. Deze
spijswetten omvatten allerlei voorschriften rond het houden en
slachten van dieren, de keuze van gerechten en perioden van vasten.
Deze wetten inspireren organisaties en mensen om te werken
aan duurzame voedselproductie met respect voor plant en dier.
Het veel besproken renteverbod, waartoe zowel in christelijke als
islamitische bronnen wordt opgeroepen, heeft geleid tot allerlei
initiatieven om de risico’s op een eerlijker wijze te verdelen tussen
geldverstrekker en geldlener. Ook zijn er initiatieven waarbij
organi-saties tegen gunstige voorwaarden geld lenen aan mensen
en bedrijven die werken aan een economische transitie, zoals
bijvoorbeeld Oikocredit (van christelijke oorsprong), Triodos
(van antroposofische oorsprong) en Islamic Relief (islamitisch).
Levensbeschouwing is mede bepalend voor de keuzen die we maken.
Maar daarmee is nog niet gezegd dat levensbeschouwing altijd
verlichting brengt in deze tijd van crises. Het seminar over Islamic
Development Finance, dat in dit kader georganiseerd werd, liet zien
dat er ook kanttekeningen te plaatsen zijn. Levensbeschouwingen zijn
geen wondermiddel; ze hebben niet alle wijsheid in pacht. De kunst
is om te onderzoeken wat werkt en wat “verlichting” kan brengen.
Het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling zal bovengenoemde
initiatieven tegen het licht houden. De leidende vraag is daarbij wat
de seculiere samenleving in deze tijd van crises kan leren van religies
en levensbeschouwingen. Tijdens de afsluitende conferentie in het
najaar zal het Kenniscentrum zijn bevindingen bespreken met een
breed publiek.
ISLAMITISCH BANKIEREN
In februari organiseerde het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling in
samenwerking met Islamic Relief Nederland en het Institute of Social
Studies een bijeenkomst over Islamic Development Finance. Twee Britse
islamitische deskundigen gingen hierbij nader in op islamitisch bankieren
en islamitische microfinanciering. Een groot voordeel is dat beide
aansluiten bij de religieuze voorschriften. Islamitische banken mogen
niet participeren in economische activiteiten die onethisch zijn of
onverenigbaar met de Shari’ah zoals handel in wapens, varkensvlees of
alcohol. Bij Islamitische microfinanciering is een belangrijke richtlijn dat
de geldlener en de geldverstrekker gezamenlijk verantwoordelijk zijn
voor het succes van de investering. Winst en verlies worden samen
gedeeld.
Wat betreft islamitisch bankieren is er veel potentie om te groeien.
Lastig is alleen dat er weinig shar’ia geleerden zijn om de financiële
bankproducten halal te verklaren. Iedere innovatie moet eerst goedgekeurd
worden. Dat kost veel tijd, zodat de vernieuwing hoogstens
langzaam tot stand komt.