VOEDINGSPROGRAM VIR SKAPE ONDER ... - Landbou.com
VOEDINGSPROGRAM VIR SKAPE ONDER ... - Landbou.com
VOEDINGSPROGRAM VIR SKAPE ONDER ... - Landbou.com
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>VOEDINGSPROGRAM</strong> <strong>VIR</strong> <strong>SKAPE</strong> <strong>ONDER</strong> EKSTENSIEWE EN SEMI-INTENSIEWE TOESTANDE<br />
Dr. Jasper Coetzee, Voermol Voere<br />
(021 - 8879559; 0833 86 83 82; jasperco@iafrica.<strong>com</strong>)<br />
Die doel van hierdie artikel is om slegs breë riglyne te gee met betrekking tot 'n voedings-program vir skape<br />
onder ekstensiewe en semi-intensiewe toestande. Indien meer spesifieke inligting verlang word, moet dr.<br />
Jasper Coetzee geskakel word.<br />
1. Prikkelvoeding van teelramme<br />
Produsente is dikwels bereid om aansienlike bedrae vir teelramme te betaal, maar is soms nie bereid om 'n<br />
bietjie moeite te doen asook 'n paar rand te spandeer om hierdie diere behoorlik voor te berei om<br />
maksimum reproduksietempo te verseker nie. Om 'n hoë besetting en 'n hoë persentasie tweelinggeboortes<br />
te verseker, moet ramme in 'n uitstekende kondisie (3.5 tot<br />
4.0 KP); vrugbaar en dekbehendig wees; oor 'n baie hoë geslagsdrang beskik en topfiks wees om ooie<br />
meermale gedurende haar hittesiklus te dek asook groot testes (skrotumomtrek van meer as 35 cm op 15<br />
maande ouderdom) hê om voldoende spermselle te produseer. Aangesien die ontwikkeling van spermselle<br />
ongeveer twee maande neem, moet byvoeding vir ten minste twee maande voorsien word. Teelramme<br />
moet gevolglik vanaf twee maande voor die paarseisoen 'n deurvloeiproteïengebaseerde ramprikkelrantsoen<br />
soos Voermol Superlam-korrels of 'n Ramprikkelmengsel (200 kg Voermol SS 200 + 150 kg Voermol<br />
Procon +<br />
80 kg Voermol Melassemeel + 575 kg gemaalde mielies of heel garspitte) teen 'n beperkte peil (500 – 1<br />
500 g/ram/dag) gevoer word. Daar moet voldoende vreetspasie (± 60 cm/ram) wees sodat alle ramme<br />
gelyktydig kan vreet. Indien die weiding skaars is, moet goeie kwaliteit lusernhooi ad lib. eenkant bygevoer<br />
word. As alternatief kan 'n volledige ramrantsoen [250 kg gemaalde lusern (25 mm) + 425 kg gemaalde<br />
mielies of heel garspitte + 200 kg Voermol SS 200 + 50 kg Voermol Procon + 80 kg Voermol<br />
Melassemeel) gevoer word.<br />
Sodra byvoeding 'n aanvang neem, moet met die oefening (30 minute vinnig stap twee maal daagliks) van<br />
die ramme begin word. Waar geoefende (fikse) ramme met ooie gepaar is, was die besetting van die ooie<br />
92 % teenoor die 76 % van die ongeoefende ramme se ooie. Alle ander aktiwiteite soos die nodige<br />
doserings (vir beide ronde- en neuswurm) en entings (bv. multi-klostridiale entstof) moet ongeveer ses weke<br />
voor die paarseisoen uitgevoer word. Daarbenewens moet Multimin (G1853) asook Vitamine A en E drie<br />
maande voor die paarseisoen gespuit word terwyl entings wat koors veroorsaak, soos byvoorbeeld bloutong,<br />
na die paarseisoen gespuit moet word. Voldoende koel en skoon drinkwater moet te alle tye beskikbaar en<br />
so na as moontlik aan die skaduwee wees. Voorsien skaduwee in warm maande en beskutting teen ongure<br />
weerstoestande. Saadkwaliteit van teelramme kan verbeter word deur hulle vanaf agt weke voor die<br />
paarseisoen met koringkiemolie (± 25 ml/ram) twee tot drie keer per week te doseer.<br />
2. Uitgroei van vervangingsooie (jongooie)<br />
Om 'n hoë lampersentasie te verseker, mag ooilammers geen massa verloor van speen totdat hulle die<br />
eerste keer lam nie. Verder moet hulle 80 % van volwasse liggaamsmassa met eerste paring weeg indien<br />
hulle op 12 maande of jonger vir die eerste keer gepaar word. Indien ouer as 12 maande gepaar word, is<br />
die teikenparingsmassa 90 % van volwasse liggaamsmassa. Die optimale uitgroei van vervangingsooie is<br />
noodsaaklik om hulle volle genetiese produksie- en reproduksiepotensiaal te ontsluit. Waar Dohnemerinojongooie<br />
80 % van die volwasse ooie se massa met paring op 11 of 14 maande ouderdom bereik het, was<br />
55 % van hierdie jongooie dragtig met tweelinge. Jongooie moet gevolglik altyd byvoeding, vanaf speen tot<br />
met speen van hulle eerste lammers, ontvang waarna hulle by die volwasse ooie se voedings-program<br />
ingeskakel kan word.
Afhangend van die gehalte en die hoeveelheid van die weiding, moet die jongooie die volgende<br />
kragvoermengsel op beide droë weiding (500 tot 1 000 g/ooi/dag) en groenweiding (100 tot 500 g/ooi/dag)<br />
gevoer word: 200 kg Voermol SS 200 + 50 kg Voermol Procon +<br />
40 kg Voermol Melassemeel + 700 kg gemaalde mielies of heel garspitte. Deur die jongooie of 'n<br />
merkergroep gereeld, elke twee tot drie weke, te weeg, kan die voedingspeil van die kragvoeraanvulling so<br />
gereguleer word dat die berekende groeitempo gehandhaaf word om die teikenmassa met eerste paring te<br />
bereik. Voer hierdie kragvoeraanvulling daagliks met vreetspasie vir elke dier om optimale uitgroei van<br />
jongooie te verseker. Speenooilammers wat op weimielies of mielie-oesreste met baie pitte uitgegroei word,<br />
moet Voermol Landelek (150 – 200 g/ooitjie/dag) gevoer word; 'n beter mengsel is 150 kg Voermol<br />
Landelek plus<br />
50 kg Voermol Procon (250 – 350 g/ooitjie/dag). Op staande sojahooi (ongeoeste sojabone) of op sojaoesreste<br />
met baie pitte word Voermol Molovite (200 g/ooitjie/dag) aanbeveel. Vir elke 1 kg wat sy<br />
swaarder is met eerste paring, styg haar lampersentasie met ongeveer 1.5 tot 2.5 %. Om 'n hoë<br />
lampersentasie te verseker, moet jongooie in 'n uitstekende kondisie<br />
(3.5 KP) met eerste paring wees en hulle teikenmassa met eerste paring bereik het. Daarbenewens word<br />
die hoogste lampersentasie verkry indien die voedingspeil van jongooie alreeds vanaf twee maande voor die<br />
paarseisoen verhoog word deur hulle in spaarkampe te plaas en voort te gaan met bogenoemde<br />
kragvoeraanvulling tot 21 dae voor die paarseisoen wanneer daar na prikkelvoeding oorgeskakel word.<br />
3. Prikkelvoeding van teelooie<br />
Ooie wat met paring in massa toeneem, is meer geneig om tweelinge te produseer as dié wat massa<br />
handhaaf of verloor. Besetting en tweelinggeboortes neem af indien die ooie kort voor die paarseisoen<br />
massa verloor. Ovulasietempo (aantal eiselle per hittesiklus afgeskei) bepaal die boonste limiet van die ooi<br />
se fekunditeit (meerlinggeboortes) en dit word geneties beheer. Die mate waarin 'n ooi haar genetiese<br />
reproduksiepotensiaal bereik, is afhanklik van omgewingsfaktore soos voeding en bestuur (Downing &<br />
Scaramuzzi, 1991). Voeding het volgens Rowe & Atkins (2005) die grootste invloed (> 70 %). Om dus 'n<br />
hoë lampersentasie te verseker, moet ooie in 'n uitstekende kondisie (3.5 KP) met paring wees en vir elke kg<br />
wat hulle swaarder is met paring, styg die lampersentasie met ongeveer 1.5 tot 2.5 %. Om ooie in 'n<br />
stygende massa te kry, moet hulle twee maande voor die paarseisoen in spaarkampe geplaas word en vanaf<br />
minstens drie weke voor die paarseisoen vir minstens ses weke 'n prikkellek gevoer word.<br />
Op droë weiding word Voermol Maxiwol Produksiekorrels as 'n prikkellek teen 300 tot 400 g/ooi/dag<br />
gevoer. Maxiwol Produksiekorrels moenie gevoer word waar die drinkwater brak is of waar baie brakbossies<br />
voorkom nie, want dit sal onvoldoende lekinname tot gevolg hê. Geen soutlek of -klip moet daarom gevoer<br />
word nie. Op groenweiding of waar die drinkwater brak is of waar baie brakbossies voorkom, moet 'n<br />
Maxiwollekmengsel (250 kg Voermol Maxiwolkonsentraat + 200 kg gemaalde mielies of heel garspitte +<br />
50 kg sout) teen 300 tot 400 g/ooi/dag as 'n prikkellek gevoer word. Waar koggelramme gebruik word, kan<br />
die voedingspeil van die prikkellek vir volwasse ooie teen die vierde week van die paarseisoen na 250<br />
g/ooi/dag en die volgende week na 200 g/ooi/dag verlaag word. Laasgenoemde is onderhoudvoedingspeil<br />
en behoort voldoende vir vroeë dragtige volwasse ooie te wees, totdat die ramme uitgehaal word, indien<br />
daar voldoende weiding beskikbaar is. Indien koggelramme nie gebruik word nie, moet die<br />
prikkelvoedingspeil eers vanaf die sesde week van die paarseisoen verlaag word. Die rede hoekom die<br />
prikkelvoedingspeil verlaag word, is omdat navorsing toon dat die hoogste embrio-oorlewing geskied waar<br />
ooie kort na besetting op 'n onderhoudvoedingspeil gevoer word. Daarenteen word die prikkellek vir<br />
jongooie, totdat die ramme uitgehaal word, teen dieselfde vlak (300 g/ooi/dag) as vir prikkelvoeding<br />
voorsien om hulle aanbevole teikenmassatoenames (± 70 tot 180 g/ooi/dag) te handhaaf. Enige<br />
massaverlies moet by beide die jong- en volwasse ooie gedurende die paarseisoen voorkom word, want dit<br />
kan embrio-resorpsie tot gevolg hê. Die nuutste navorsing toon dat dit ekonomiese geregverdig en<br />
ononderhandelbaar is om prikkelvoeding te voorsien aan ooie wat hulle laaste lamseisoen tweelinge gelam<br />
het asook aan jongooie wat die eerste keer gepaar word. Die res van die ooie word slegs prikkelvoer gevoer<br />
indien hulle maer of skraal (< 3.0 KP) is, maar nie as hulle in 'n uitstekende kondisie (3.5 KP) is nie omdat<br />
dit dan nie ekonomies geregverdig is nie.<br />
Ooie moet vier tot ses weke voor die paarseisoen met Multimin (G1853) plus Vitamien A & E gespuit word
asook die nodige doserings en entings (multiklostridiale entstof & Ensoöties aborsie) ontvang. Vanaf vier<br />
weke voor die paarseisoen moet ooie rustig gehou word en geen stresvolle aktiwiteite moet in hierdie<br />
periode uitgevoer word nie. Waar ooie twee tot vier weke voor die paarseisoen geskeer en gedip is, was die<br />
besetting 89 % as gevolg van hierdie stresvolle aktiwiteite teenoor 96 % waar hierdie aktiwiteite langer as<br />
vier weke voor die paarseisoen uitgevoer is. Waar ooie kort voor paring oor 'n lang afstand aangejaag is,<br />
het die stres as gevolg daarvan hulle ovulasietempo met tot 60 % verlaag. Vermy die paring van ooie op<br />
klawer- en lusernweiding wat aan 'n vogstremming ly, deur insekte beskadig of met virusse of swamme<br />
besmet is omdat hierdie plante onder hierdie omstandighede hormone produseer wat die lampersentasie<br />
nadelig kan beïnvloed.<br />
4. Voeding gedurende vroeë dragtigheid<br />
Enige faktore wat spanning kan veroorsaak, moet gedurende vroeë (eerste maand van) dragtigheid vermy<br />
word, want dit kan embriomortaliteite tot gevolg hê. Waar ooie gedurende paring gehanteer is deur hulle<br />
elke vierde dag kraal toe te bring om gedekte ooie te identifiseer, was hulle lampersentasie 65 % teenoor die<br />
98 % van die ooie wat nie gehanteer is nie. Om embriomortaliteite en afsterwing van die fetusse te<br />
voorkom, moet waar moontlik, geen stresvolle aktiwiteite (bv. dosering, ent, skeer, dip, ensovoorts)<br />
gedurende die paarseisoen tot minstens een maand nadat die ramme uitgehaal is, uitgevoer word nie. Die<br />
verskil (ook bekend as verdwynfaktor) tussen die aantal lammers geskandeer en dié wat werklik gebore<br />
(dood en lewendig) word, is 'n aanduiding van die embrionale en fetale verliese (fetusse wat afsterf) en kan<br />
maklik so hoog as 23 % en selfs hoër wees.<br />
Gedurende die eerste maand van dragtigheid moet volwasse ooie hulle massa handhaaf terwyl jongooie<br />
ongeveer 70 tot 180 g/ooi/dag in massa moet toeneem (NRC, 2007). Weens die risiko van resorpsie mag<br />
ooie nie gedurende vroeë dragtigheid geweeg word nie. Die gebruik van koggelramme is hoogs aan te<br />
beveel omdat dit prikkelvoeding nog meer betalend maak. Waar ooie vanaf drie weke voor die paarseisoen<br />
vir ses weke prikkelvoeding (300 g/ooi/dag) ontvang het, word volwasse ooie se voedingspeil na ses weke<br />
van prikkelvoeding aangepas indien koggelramme gebruik is. Waar koggelramme gebruik word, kan die<br />
voedingspeil van die prikkellek vir volwasse ooie dus teen die vierde week van die paarseisoen na 250 g/ooi/<br />
dag en die volgende week na 200 g/ooi/dag verlaag word. Laasgenoemde is onderhoudvoedingspeil en<br />
indien daar voldoende weiding beskikbaar is, behoort dit voldoende vir vroeë dragtige volwasse ooie te wees<br />
totdat die ramme uitgehaal word. Indien koggelramme nie gebruik word nie, moet die prikkelvoedingspeil<br />
eers vanaf die sesde week van die paarseisoen verlaag word. Die rede hoekom die prikkelvoedingspeil<br />
verlaag word, is omdat navorsing toon dat die hoogste embrio-oorlewing geskied waar ooie kort na<br />
besetting op 'n onderhoudvoedingspeil gevoer word. Daarenteen word die prikkellek vir jongooie, totdat die<br />
ramme uitgehaal word, teen dieselfde vlak (300 g/ooi/dag) as vir prikkelvoeding, voorsien om hulle<br />
aanbevole teikenmassatoenames te handhaaf.<br />
Enige massaverlies moet by beide jong- en volwasse ooie gedurende vroeë dragtigheid voorkom word, want<br />
dit kan embrio-resorpsie tot gevolg hê. Wanneer die ramme uitgehaal word, word die byvoedingspeil van<br />
beide die jong- en volwasse ooie aangepas en word daar gewoonlik na ander lekke oorgeskakel. Die lekke<br />
moet verseker dat 'n matige massatoename gedurende middragtigheid gehandhaaf word (sien<br />
Middragtigheid, Afdeling 5). Hou ooie rustig en staak alle aktiwiteite gedurende die paarseisoen en die<br />
eerste paar weke (± 4 – 6 weke) nadat die ramme uitgehaal is om embrionale en fetale vrektes te beperk<br />
(Henderson, 1990). Voorsien skaduwee (in die vorm van bome of skadunet) as die dagtemperatuur meer as<br />
28 ° C, maar definitief as dit meer as 32 ° C is. Ooie moet altyd vrylik toegang tot skoon en goeie gehalte<br />
drinkwater hê wat so na as moontlik aan die skaduwee moet wees. Baie brak- en soutwater verhoog die<br />
hittespanning wat die risiko vir embrionale en fetale verliese verhoog.<br />
5. Voeding gedurende middragtigheid<br />
Gedurende middragtigheid (Maand twee en drie van dragtigheid) is die optimale groei van die plasenta<br />
(nageboorte) van kritieke belang. 'n Klein nageboorte gee aanleiding tot 'n toename in lamvrektes weens te<br />
klein lammers (minder as 3.5 kg) met geboorte as gevolg van swak lewensvatbaarheid van die pasgebore<br />
lammers; swak moedereienskappe en 'n lae melk-produksie van die ooie (Kelly en Ralph, 1990). Die
plasenta produseer hormone wat noodsaaklik is vir die instandhouding van dragtigheid; ontwikkeling van die<br />
uier en die stimulering van moedereienskappe. 'n Afname van tot 25 % in melkproduksie is by ooie<br />
waargeneem wat voor Dag 100 van dragtigheid ondervoed is ten spyte daarvan dat hulle ad lib.-voeding<br />
gedurende die laaste ses weke van dragtigheid ontvang het (Mavrogenis et al., 1980).<br />
Gedurende die tweede en derde maand van dragtigheid moet volwasse ooie met enkelingfetusse ± 50<br />
g/dag; dié met tweelingfetusse ± 80 g/dag; dié met drielingfetusse ± 100 g/dag in massa toeneem. In die<br />
geval van jongooie is die onderskeie massatoenames ongeveer 100; 110 en 140 g/dag (NRC, 2007).<br />
Voedingspeile vir die onderskeie groepe ooie kan eers aangepas word na skandering, wat geskied ongeveer<br />
42 dae nadat die ramme uitgehaal is.<br />
Dit gebeur dikwels dat weens baie goeie voedingstoestande die produsent min beheer het oor die<br />
weidingsinname van die middragtige ooi wat soms tot gevolg het dat die ooie baie en selfs uitermatig vet<br />
kan word. Dit kan grootliks voorkom word deur die drakrag te verhoog. Ooie moet met skandering in<br />
groepe (droë ooie; ooie met enkelingfetusse; ooie met tweelingfetusse en ooie met drielingfetusse) verdeel<br />
word sodat differensiële voeding (voeding volgens behoefte) toegepas kan word. Dragtige jongooie moet<br />
egter apart van dragtige volwasse ooie gehou en bestuur word. Om bestuur te vergemaklik, kan van die<br />
onderskeie groepe met oorleg bymekaar gevoeg word. Met differensiële voeding kan presisievoeding<br />
toegepas word. Dit is die mees koste-doeltreffende en ekonomiese manier om ooie te voer. Alle droë ooie,<br />
insluitend jongooie wat vir die eerste keer gepaar is, moet met skandering uitgeskot word. As alternatief<br />
kan droë ooie na 'n kruisteeltkudde geskuif word, maar met hulle eerste mislukking (nie 'n lam speen nie)<br />
moet hulle summier geprul word.<br />
Indien middragtige ooie nie in staat is om hulle teikenmassatoename op die beskikbare weiding te handhaaf<br />
nie, skakel op die stadium wanneer die ramme uitgehaal word oor na 'n geskikte onderhoudslek. Die tipe<br />
lek hang van die tipe weiding asook die gehalte en hoeveelheid daarvan af. Op volop droë weiding kan een<br />
van die volgende onderhoudslekke (100 tot 180 g/ooi/dag) voorsien word:<br />
(1) Rumevite Ekonolek (V11147).<br />
(2) 250 kg Voermol Winslekkonsentraat (V17865) + 50 kg gemaalde mielies, heel garspitte of<br />
Voermol Melassemeel (V1995) + 100 kg sout.<br />
(3) Voermol Proteïenblok (V10448).<br />
Indien die droë weiding skaars is of as die aanbevole onderhoudslekke nie die voorgeskrewe<br />
massatoenames, veral in die geval van jongooie, handhaaf nie, kan een van die volgende produksielekke<br />
(250 tot 350 g/ooi/dag) voorsien word:<br />
(1) 700 kg Rumevite Ekonolek + 300 kg gemaalde mielies of heel garspitte.<br />
(2) 400 kg Voermol Winslekkonsentraat + 400 kg gemaalde mielies of heel garspitte +<br />
150 kg sout.<br />
(3) Voermol Energieblok (V11456) of Voermol Produksielek (V10108) of Voermol Maxiwol<br />
Produksiekorrels (V15415).<br />
Op groen aangeplante weiding kan Voermol Molovite (V7266) teen 200 g/ooi/dag en op groen natuurlike<br />
veldweiding Voermol Supermol (V7267) teen 250 g/ooi/dag aangevul word om die voorgeskrewe<br />
massatoenames te handhaaf. Indien die voorgeskrewe massatoenames nie met hierdie lekke op<br />
groenweiding gehandhaaf kan word nie, moet dit om die helfte met gemaalde mielies of heel garspitte<br />
gemeng en teen onderskeidelik teen 400 en 500 g/ooi/dag gevoer word.<br />
6. Voeding gedurende laatdragtigheid<br />
Laatdragtigheid (vierde en vyfde maand van dragtigheid) is een van dié belangrikste stadiums in die
eproduksiesiklus van die ooi omdat ongeveer 80 % van die fetusgroei gedurende hierdie stadium van<br />
dragtigheid plaasvind wat 'n betekenisvolle toename in die voedingsbehoeftes van die laatdragtige ooi tot<br />
gevolg het (Bell, 1995; Dawson et al., 1999). Die feit dat ongeveer 80 % van lamvrektes verband hou met<br />
die voeding van die ooi gedurende die laaste paar weke voor en onmiddellik na lam, beklemtoon verder die<br />
belangrikheid van voldoende en korrekte voeding gedurende laatdragtigheid (Seymour, 1998). Indien ooie<br />
slegs vir een week gedurende laatdragtigheid ondervoed word, kan goeie voeding daarna nooit ten volle<br />
daarvoor vergoed nie (Mellor & Matheson, 1979). Laatdragtige ooie met enkelingfetusse moet dus vanaf<br />
vier weke voor lam; dié met tweelingfetusse vanaf ses weke en dié met drielingfetusse vanaf agt weke<br />
voldoende voedingstowwe (d.i. deurvloeiproteïen, energie, minerale, spoorelemente en vitamines) inneem<br />
om uier-ontwikkeling te stimuleer; bies- en melkproduksie te verhoog; moeder-eienskappe van die ooie en<br />
lewenskragtigheid van lammers te verbeter asook geboorteprobleme (geel lammers met geboorte) en<br />
abnormale dik en taai bies te beperk en om 'n ideale geboortemassa (3.5 tot 5.5 kg) te verseker wat<br />
maksimum lamoorlewing tot gevolg het en wat almal meehelp om lamvrektes te beperk en/of lamgroei te<br />
verhoog. Volgens Robinson (1990) is uierontwikkeling direk afhanklik van die hoeveelheid deurvloeiproteïen<br />
ingeneem. Die aanvulling van deurvloeiproteïen op swak gehalte droë weiding het die massa lam gespeen<br />
per ooi gepaar met tot 5.1 kg verhoog asook die daaropvolgende lampersentasie met tot 28 persentasieeenhede<br />
(Brand, 1999). Volwasse ooie moet minstens 15 % (d.i. 7.5 kg vir 'n<br />
50 kg ooi) en jongooie 10 % in massa gedurende die laaste twee maande van dragtigheid toeneem om 'n<br />
gewenste geboortemassa (3.5 – 5.5 kg) vir hoë lamoorlewing te verseker.<br />
Die voorsiening van 'n hoë deurvloeiproteïenlek (300 – 500 g/ooi/dag) soos 'n Maxiwol-lekmengsel (250 kg<br />
Voermol Maxiwol + 200 kg gemaalde mielies of heel garspitte + 50 kg sout); Maxiwol<br />
Produksiekorrels; Maxiwol Readymix of Maxiblok voor lam is ononder-handelbaar. Indien die weiding<br />
skaars is of waar ooie in lamkampe of lamhokke laat lam word, moet 'n volledige rantsoen [375 kg<br />
gemaalde lusern (20 – 25 mm lengtes) + 350 kg gemaalde mielies of heel garspitte + 150 kg Voermol<br />
Maxiwolkonsentraat + 50 kg Voermol Procon + 80 kg Voermol Melassemeel] vanaf vier of selfs ses<br />
weke voor lam gevoer word. Aangesien hierdie rantsoen ureum bevat, moet die maksimum inname tot 2.5<br />
kg/ooi/dag beperk word om ureumvergiftiging te voorkom. Indien hoër peile gevoer moet word, skakel dr.<br />
Jasper Coetzee vir 'n alternatiewe rantsoen. Ooie moet stadig en geleidelik op hierdie volledige rantsoen<br />
aangepas word om suurpens te voorkom. Ooie wat gedurende laatdragtigheid ondervoed is se piek en<br />
volhoubaarheid van melkproduksie is laer as goed gevoerde ooie. Ooie moet ook vier tot ses weke voor lam<br />
met Multimin (G1853) asook Vitamien A en E ingespuit word asook die nodige doserings en entings<br />
(multiklostridiale) ontvang.<br />
7. Voeding gedurende laktasie<br />
Die voedingspeil gedurende die eerste twee maande na lam moet sodanig wees dat ooie nie meer as 10 %<br />
van hulle massa verloor nie. Proewe toon dat waar die ooie meer massa verloor het, hulle daaropvolgende<br />
lampersentasie tot 25 en in een geval tot 51 persentasie-eenhede laer was. Dit is toelaatbaar dat ooie in<br />
vroeë laktasie kondisie verloor solank die kondisiepunt nie laer as 2.0, maar verkieslik nie laer as 2.5 daal<br />
nie. Die doelwit moet wees dat jongooie wat vir die eerste keer lam, nie meer as 3 % en volwasse ooie nie<br />
meer as 7 % in massa gedurende die eerste twee maande van laktasie verloor nie.<br />
'n Beperking van voerinname kan melkproduksie met tot 50 % verlaag. Die groei van tweelinglammers word<br />
nadelig beïnvloed indien lakterende ooie vir langer as 10 dae 'n voedingsbeperking ervaar. Melkproduksie<br />
van lakterende ooie word nadelig beïnvloed deur 'n voedingsbeperking van vier weke en geen styging in<br />
melkproduksie vind plaas nie al word ad lib-voeding na hierdie periode voorsien. Die ideaal is dat ooie na<br />
lam na groen aangeplante weiding of weimielies geskuif word. Om 'n hoë speenmassa te verseker asook 'n<br />
hoë lampersentasie met die daaropvolgende lamseisoen, moet dieselfde deurvloeiproteïen-gebaseerde lek of<br />
volledige rantsoen wat gedurende laatdragtigheid gevoer word ook gedurende vroeë laktasie op die<br />
beskikbare weiding gevoer word. Na lam word die onderskeie laatdragtigheidsvoedingspeile van die<br />
Maxiwollekke met ± 100 g/ooi/dag verhoog terwyl volledige voere vir ooie wat onderskeidelik een- en<br />
tweelinglammers soog teen ongeveer 3 % en 4 % van liggaamsmassa gevoer word. Lakterende ooie op<br />
weimielies of mielie-oesreste met baie pitte, moet 'n spesiale lekmengsel (150 kg Voermol Landelek plus<br />
50 kg Voermol Procon) teen 250 tot 350 g/ooi/dag gevoer word. Op staande sojahooi (ongeoeste<br />
sojabone) of op soja-oesreste met baie pitte word Voermol Molovite (200 g/ooi/dag) aanbeveel.
Indien ooie nie skandeer word nie, moet die soog- en droogtegniek gebruik word om droë ooie asook ooie<br />
wat gelam het, maar met stertsny geen lam soog nie, te identifiseer. Al hierdie ooie, insluitend jongooie wat<br />
die eerste keer gepaar is, moet uitgeskot word. Hierdie ooie moet verkoop word en die inkomste kan<br />
gebruik word om dragtige ooie, verkieslik dié wat met tweelinge dragtig is, in te koop. As alternatief kan<br />
droë ooie na 'n kruisteeltkudde geskuif word, maar met hulle eerste mislukking (nie 'n lam speen nie) moet<br />
hulle summier geprul word.<br />
8. Kruipvoeding van sogende lammers<br />
Weens die uiters doeltreffende voeromsetting van die jong lam, moet alles moontlik gedoen word om te<br />
verseker dat die lam volgens sy maksimum genetiese groeipotensiaal groei. Die twee hooffaktore wat die<br />
groei van sogende lammers op weiding beperk, is die onvermoë van die lam se rumen om die weiding<br />
doeltreffend te benut en die lam se relatief klein rumengrootte wanneer 'n weiding met 'n hoë voginhoud<br />
bewei word (Joyce & Rattray, 1970). Die voorsiening van kruipvoer aan sogende lammers is<br />
ononderhandelbaar vir winsgewende skaapproduksie. Kruipvoeding verhoed speenskok en maak dit<br />
moontlik om lammers alreeds op 72 dae ouderdom op 'n minimum massa van 25 kg vroeg te speen. Waar<br />
lammers op 100 dae gespeen word, sal kruipvoeding verseker dat lammers se speenmassa minstens 45 %,<br />
maar verkieslik 50 % van hulle volwasse massa is. Lammers wat kruipvoeding ontvang, kan 10 tot 20 %<br />
swaarder met speen wees en tot 50 dae vroeër bemark word terwyl 'n groot persentasie lammers direk van<br />
die ooie op drie tot vier maande ouderdom bemark kan word. Sogende lammers wat direk van die ooie<br />
bemark word, het 'n baie hoë uitslagpersentasie<br />
(> 50 %). 'n Ooilam wie se moeder goeie voeding vanaf vier weke voor lam tot speen ontvang het asook<br />
die ooilam self tot op 14 weke ouderdom, maar verkieslik tot geslagsrypheid sal maksimum ontwikkeling van<br />
die toekomstige reproduksiepotensiaal van die ooilam verseker. Spiersel-vermeerdering by lammers vind tot<br />
op drie maande ouderdom en spiergroei tot op ongeveer nege maande ouderdom plaas. Die maksimering<br />
van beide verhoog die karkaswaarde van slaglammers en die uiteindelike volwasse grootte van jongramme<br />
asook -ooie, wat in laasgenoemde geval verhoogde leeftydproduksie en<br />
-reproduksie tot gevolg het.<br />
'n Gemaalde kruipvoermengsel (150 kg Voermol SS 200 + 175 kg Voermol Procon + 40 kg Voermol<br />
Melassemeel + 625 kg gemaalde mielies of heel garspitte) of kruippille (150 kg Voermol SS 200 + 150<br />
kg Voermol Procon + 600 kg gemaalde mielies of heel garspitte + 100 kg lusern) kan vanaf twee weke<br />
ouderdom tot ongeveer twee weke na speen ad lib. gevoer word. Lammers wat kruipvoeding ontvang en vir<br />
die slagmark bestem is, kan op ses weke ouderdom met 'n geskikte oorinplantaat (bv. Ralgro® of Zeraplix)<br />
geïnplanteer word omdat dit groei en voeromsetting verbeter.<br />
9. Voeding van droë ooie<br />
Na speen moet droë ooie voldoende geleentheid gebied word om hulle massa, wat hulle sedert die vorige<br />
paarseisoen verloor het, te herwin. Om prikkelvoeding te spaar, moet ooie reeds op die stadium wat hulle<br />
lammers gespeen word, in minstens twee groepe volgens kondisie (skraal vs. goeie kondisie) verdeel word.<br />
Die skraal ooie moet dan op beter weiding geplaas word om hulle kondisie te herwin sodat hulle met die<br />
aanvang van die prikkelvoedingsperiode in 'n goeie kondisie (minstens 3.0 KP) is. Afhangend van die<br />
kondisie van die ooie met speentyd blyk dit dat die beste resultate in terme van lampersentasie verkry word<br />
as lammers minstens drie maande voor die volgende paarseisoen gespeen word. Proewe in dié verband<br />
toon dat dit die besetting van ooie bevoordeel (98 % vs. 90 % en 94 % vs. 79 %). Daar moet gepoog word<br />
om droë ooie met die aanvang van die prikkelperiode in 'n goeie kondisie (minstens 3.0 KP) te hê. Indien<br />
die gehalte en hoeveelheid van die beskikbare weiding van so 'n aard is dat hierdie mikpunt (d.i. 3.0 KP) nie<br />
haalbaar is nie, moet 'n lek verskaf word. Die tipe lek hang van die tipe weiding asook die gehalte en<br />
hoeveelheid daarvan af. Een van die volgende produksielekke (250 tot 350 g/ooi/dag) kan oorweeg word:<br />
(1) 700 kg Rumevite Ekonolek + 300 kg gemaalde mielies of heel garspitte.<br />
(2) 400 kg Voermol Winslekkonsentraat + 400 kg gemaalde mielies of heel garspitte +
150 kg sout.<br />
(3) Voermol Energieblok (V11456) of Voermol Produksielek (V10108) of Voermol Maxiwol<br />
Produksiekorrels (V15415).<br />
Op groen aangeplante weiding kan Voermol Molovite (V7266) teen 200 g/ooi/dag en op groen natuurlike<br />
veldweiding Voermol Supermol (V7267) teen 250 g/ooi/dag aangevul word om die voorgeskrewe<br />
massatoenames te handhaaf. Indien die voorgeskrewe massatoenames nie met hierdie lekke op<br />
groenweiding gehandhaaf kan word nie, moet dit om die helfte met gemaalde mielies of heel garspitte<br />
gemeng en teen onderskeidelik teen 400 en 500 g/ooi/dag gevoer word.<br />
10. Afronding van speenlammers op aangeplante weiding<br />
Speenlammers wat vir die slagmark bestem is, kan met die gebruik van 'n spesiale deurvloeiproteïenlek<br />
asook deur die volg van spesifieke bestuursriglyne meestal heelwat meer winsgewend op aangeplante<br />
weiding as in 'n voerkraal afgerond word. Afgesien daarvan dat die lammers in hierdie stelsel dieselfde<br />
groeitempo as in 'n voerkraal kan handhaaf, kan hulle tot 30 dae en sommige gevalle tot 60 dae gouer as<br />
dié wat geen byvoeding op die weiding ontvang het nie, afgerond word. Dit het tot gevolg dat meer diere<br />
op die weiding afgerond kan word of dat meer weiding vir die res van die kudde beskikbaar is.<br />
Voorvereistes vir suksesvolle afronding is goed uitgegroeide (28 – 32 kg) en gesonde lammers wat met<br />
Ralgro® of Zeraplix geïnplanteer is en die voorsiening van Voermol Superlamkorrels op 'n digte stand,<br />
volop aktief-groeiende, goeie kwaliteit, groen blaarryke en smaaklike aangeplante weiding. Voermol<br />
Superlamkorrels moet daagliks in bakke teen 300 tot 800 g/lam/dag gevoer word. Daar moet voldoende<br />
vreetspasie wees sodat alle lammers gelyktydig kan vreet. Die lammers moet die nodige doserings en<br />
entings (multiklostridiale) ontvang voordat afronding 'n aanvang neem.<br />
11. Afronding van speenlammers in 'n voerkraal<br />
Diversifisering word algemeen aanvaar as 'n strategie om die risiko in landbou te beperk. In hierdie verband<br />
behoort voerkraalafronding van eie lammers 'n integrale deel van 'n skaapboerdery uit te maak om die risiko<br />
te verlaag. Om maksimum wins in 'n voerkraal te realiseer, is dit van kritieke belang om die voerkoste per<br />
kg massatoename te verlaag hoofsaaklik deur verbetering van die voeromsetting (kg voer ingeneem/kg<br />
massatoename). Voeromsettingverhouding (VOV) verbeter soos die energie-konsentrasie van die rantsoen<br />
verhoog deurdat die voerinname daal terwyl die groeitempo (GDT) toeneem. Maksimum winsgenerering kan<br />
egter nie geskied deur die voerkraalrantsoen goedkoper te maak deur goedkoper grondstowwe (bv.<br />
laegraadse ruvoer, newe- en/of afvalprodukte) met 'n lae energiedigtheid en voedingswaarde te gebruik nie<br />
omdat dit tot 'n drastiese verlaging van voeromsetting sal lei. Daarenteen, hoe duurder hoë kwaliteit<br />
grondstowwe word, hoe belangriker en kritieker raak die gebruik van groeibevorderaars soos voerbymiddels<br />
en groeistimulante om die voeromsetting te verbeter en dus wins te maksimeer.<br />
'n Hoë insluiting van deurvloeiproteïenbronne (bv. 10 tot 15 % Voermol Procon) in voerkraalrantsoene is<br />
hoogs aan te beveel, want dit verbeter VOV en bevorder spiergroei wat op sy beurt die uitslagpersentasie<br />
verhoog (Beerman et al., 1986). Soos die deurvloei-proteïeninname toeneem, verbeter die VOV en die<br />
uitslagpersentasie. Hoe beter die gehalte van die ruvoer hoe hoër die verteerbaarheid en hoe smaakliker is<br />
dit wat dus 'n hoër energie-inname en 'n beter VOV verseker. Aangesien die gehalte van die lammers wat<br />
afgerond word ook 'n groot invloed op die voeromsetdoeltreffendheid en groeitempo en gevolglik die<br />
winsgewendheid van voerkraalafronding het, moet slegs lammers wat oor 'n uitstekende genetiese<br />
voeromsettingspotensiaal beskik, afgerond word. Voorvereistes vir maksimum winsgenerering in 'n voerkraal<br />
is goed uitgegroeide (28 – 32 kg) en gesonde lammers wat verkieslik kruipvoeding ontvang het; suksesvolle<br />
aanpassing asook doeltreffende prosessering en uitstekende voerkraalbestuur en -fasiliteite. Daarbenewens<br />
is die voorsiening (drie maal per dag) van 'n hoë gehalte en gebalanseerde, hoogs smaaklike, energieryke<br />
rantsoen met die nodige buffers, ammoniumsoute, groeistimulante, deurvloeiproteïen, 'n reeks minerale en<br />
vitamines aan voerkraallammers ewe kritiek. 'n Voorbeeld van so 'n voerkraalrantsoen is: 125 kg gemaalde<br />
lusernhooi (25 mm) + 200 kg Voermol SS 200 + 100 kg Voermol Procon + 40 kg Voermol<br />
Melassemeel + 550 kg gemaalde mielies of heel garspitte. Addisionele aktiwiteite wat uitgevoer moet<br />
word, is inplanting van Ralgro® of Zeraplix; toediening van die nodige doserings en entings<br />
(multiklostridiale); inspuiting van Multimin, Vitamien A en E asook skeiding van lammers in homogene
groepe.<br />
12. Afronding van speenlammers op oesreste of weimielies<br />
Die inname van groot hoeveelhede grane verlaag die verteerbaarheid en inname van droë oesreste (bv.<br />
mielieblare en graanstoppels) en kan ook blaasstene, suurpens, swak diere-prestasies en selfs vrektes weens<br />
suurpens (asidose) tot gevolg hê. Grane het verder 'n tekort aan proteïen, veral deurvloeiproteïen, asook<br />
kalsium, magnesium, sink en koper wat diereprestasie beperk. Weimielies asook kleingraan- en mielieoesreste<br />
met baie graanpitte is veral geskik vir die afronding van speenlammers, maar is ook 'n waardevolle<br />
voedingsbron vir lakterende ooie en vervangingsdiere. Om vrektes as gevolg van suurpens te beperk en<br />
terselfdertyd diereprestasie koste-doeltreffend te bevorder, moet Voermol Landelek aan skape (150 – 200<br />
g/kop/dag) op weimielies of oesreste, met baie graanpitte, voorsien word. Diere moet eers vir ongeveer 14<br />
dae voordat hulle na weimielies of oesreste, met baie graanpitte, geskuif word geleidelik op die grane en<br />
Landelek aangepas word (sien Voermol Produkhandleiding vir korrekte aanpassingsprosedures). Waar<br />
lammers op staande sojahooi (ongeoeste sojabone) of op soja-oesreste met baie pitte afgerond word, word<br />
Voermol Molovite (200 g/lam/dag) aanbeveel. Diere wat vir die slagmark bestem is, moet met Ralgro® of<br />
Zeraplix geïnplanteer word wanneer afronding 'n aanvang neem.<br />
13. Grootmaak van teelramme<br />
Teelramme moet grootgemaak word onder toestande wat vergelykbaar is met dié waaronder hulle nageslag<br />
moet produseer en reproduseer. Die meeste kommersiële skaapprodusente verkies geharde en goed<br />
aangepaste ramme en gevolglik moet jongramme op die veld met geen of minimale byvoeding grootgemaak<br />
word. Indien die veld nie 'n groei van minstens<br />
90 g/dag van speen tot prestasietoetsing op 12 of 15 maande ouderdom kan onderhou nie, moet 'n lae vlak<br />
(300 – 750 g/ram/dag) van die ramprikkelmengsel (200 kg Voermol SS 200 + 150 kg Voermol Procon +<br />
80 kg Voermol Melassemeel + 575 kg gemaalde mielies of heel garspitte) daagliks as byvoeding voorsien<br />
word met voldoende vreetspasie sodat al die ramme gelyktydig kan vreet. Indien die vreetspasie beperk is<br />
of indien ramme nie daagliks gevoer kan word nie, moet 100 kg van die grane in die mengsel met 100 kg<br />
sout vervang word. Na prestasietoetsing kan die ramme op die veld met die ramprikkelmengsel (500 – 1<br />
500 g/ram/dag) of met 'n volledige ramrantsoen (200 kg Voermol SS 200 + 50 kg Voermol Procon + 80<br />
kg Voermol Melassemeel + 425 kg gemaalde mielies of heel garspitte + 250 kg gemaalde lusern) vir die<br />
veilings afgerond word.<br />
Die seleksie van teelramme moet baie akkuraat wees omdat die ram tot 75 % van die genetiese verbetering<br />
van die kudde kan bydra. Teelramme moet op grond van die ekonomies belangrike raseienskappe asook<br />
hulle BLUP-teelwaardes geselekteer word. Die BLUP-teelwaardes verskaf die akkuraatste aanduiding van die<br />
ram se voorspelde teelwaarde. Indien BLUP-teelwaardes nie bekend is nie, moet teelramme op grond van<br />
raseienskappe geselekteer word, maar daar moet dan veral gefokus word om die kudde se<br />
reproduksietempo te verhoog. Voorkeur moet dus gegee word aan ramme wat gebore is uit moeders wat<br />
meer lammers gespeen het as kere wat hulle lamkanse gehad het; meerlinggebore ramme en ramme met<br />
ferm en elastiese testes met 'n testisomtrek van meer as 35 cm op 15 maande (d.i. vir ramme in 'n goeie<br />
kondisie) asook ramme met 'n baie hoë geslagsdrang. Ramme met 'n hoë geslagsdrang het meestal 'n baie<br />
wakker en lewenskragtige houding; helder en lewendige oë; 'n aggressiewe geaardheid en pers lieste.<br />
14. Samevatting<br />
Doeltreffende byvoedingspraktyke vorm 'n integrale deel van doeltreffende bestuur- en telingpraktyke. Hier<br />
praktyke moet nie in isolasie van mekaar beskou word nie, maar wel as 'n eenheid, want gesamentlik vorm<br />
hulle die basis van 'n winsgewende skaapboerdery. Die strategiese aanvulling van die regte voedingstowwe<br />
(veral deurvloeiproteïen en energie; minerale; spoorelemente en vitamines) in die regte hoeveelheid en<br />
kombinasies aan weidende diere is van kritieke belang om maksimum en koste-doeltreffende respons te<br />
verseker. Terselfdertyd moet 'n baie hoë bestuursvlak gehandhaaf word terwyl bestuurspraktyke<br />
voortdurend aangepas moet word. In hierdie verband is dit absoluut noodsaaklik dat 'n doeltreffende en
wetenskaplik gefundeerde bestuurs-, siektevoorkomende en gesondheids-beheerprogram nougeset gevolg<br />
moet word en voortdurend aangepas moet word soos nuwe inligting en tegnologie beskikbaar kom. Om 'n<br />
hoogs produktiewe skaapkudde te verseker, moet geneties meerderwaardige teeldiere (ideaal om slegs<br />
beproefde superieure teelramme te gebruik wat geneties beter is as jou kudde) geselekteer word terwyl<br />
onproduktiewe diere (bv. dié wat nie lam nie of nie 'n lam speen nie) summier en voortdurend uitgeskot<br />
moet word.<br />
Om maksimum wins te genereer, moet die produsent sy prioriteite reg kry en fokus op daardie aspekte (bv.<br />
reproduksietempo) wat die meeste wins genereer. Om 'n hoë prys en 'n pryspremie vir sy bemarkbare<br />
produk te verdien, word die produsent gedwing om 'n gehalte produk asook dit wat die mark en die<br />
verbruiker vra, te produseer en kan hy nie meer enige hoeveelheid van enige gehalte en wanneer hy wil,<br />
produseer nie. Produsente word sterk aangeraai om hoogs suksesvolle produsente (bv. wenners van die<br />
Skaapboer van die Jaarkompetisie) te besoek en van hulle te leer wat hulle doen om hoogs suksesvol te<br />
wees. Hierdie produsente het altyd nuwe idees en beter maniere om dinge te doen. Verder word<br />
produsente aangeraai om die nuutste tegnologie te gebruik, want volgens prof. Johan Willemse (2001) gaan<br />
'n produsent baie moeilik sy inkomste teenoor uitgawe verhoog sonder om nuwe tegnologie en<br />
bestuursmetodes te gebruik. In hierdie verband is Australiese konsultante dit eens dat die gewilligheid van<br />
'n produsent om nuwe tegnologie en bestuurspraktyke in sy kudde te gebruik, grootliks sy winsgewendheid<br />
bepaal. Produsente word versoek om die beste kundiges in dié verband te konsulteer om op hoogte te kom<br />
van die nuutste tegnologie asook die mees winsgewende produksiestelsel(s) vir sy spesifieke