Lekaanvulling en kafeteriastelsel - Landbou.com

Opskrif: Lekaanvulling in die winter en die kafeteriastelsel
Vraag een op Landbouforum: My beeste (veral koeie met klein kalfies) is nie in 'n goeie toestand
nie.
Ek wil hulle aanvullende lek gee sodat die kalfies beter groei en die koeie se kanse vir besetting
verbeter. Ek het tot nou 'n plaaslike winterlek overgesetzynde vir die nuuskieriges- hoendermis (wat
volgens die beeste gesteriliseerd proe) gegee. Ek het tans baie groenweiding wat uit nuwe blare en
groen grasuitgroei in ou suurpolle bestaan.
My een buurman se raad is dat ek moet volhou met my "winterlek" (behalwe
die stikstof bevat dit ook energie en ander voedingstowwe), maar dit aanvul met mielies of
Beefmaker 20.
My ander buurman sê dat te veel stikstof gevorm gaan word wat self energie
gaan eis en dat ek moet oorskakel na 'n gewone fosfaatsomerlek gemeng met mielies. Wat beveel die
kenners aan? Frik
Vraag twee op Landbouforum: Wat nie aangespreek word nie is die heel nuutste in lekvoorsiening,
nl. die
kafeteria prinsiep. Dit wen al hoe meer veld oorsee, waar boere minder
verkramp is as Suid-Afrikaanse boere. Hierby selekteer diere net dit wat
hulle benodig. Dit sluit dus onnodige soutinnames of fosfaatinnames uit
met gepaardgaande kostebesparing. Die nadeel is dat diere nou nie meer in
die veld vir die nodige moet soek nie. Ek voorsien geen lek nie en vind dat
die diere feitlik alle plante en bosse benut en daarby rond en gesond bly.
Ek is ook oortuig dat dit die plante wat die nodige grondstowwe lewer,
stimuleer om meer plantmateriaal te produseer, waardeur ek van jaar tot
jaar minder afhanklik word van byvoeding. Goed, as ek met olifante soos
Santa Gertrudis of Simmentaler of Limousine geboer het, het ek waarskynlik
nie die opsie gehad nie, eerstens omdat hulle behoefte aan minerale baie
groter per dier sou wees en tweedens omdat die diere nie geneties daarvoor
geteel is om minerale self uit ons dorre veld aan te vul nie.
Groete
Georg.
Opmerking op Landbouforum:
Ek is nou nie 'n dierevoeding spesialis nie, maar beweeg baie tussen boere
rond en sien diere in goeie kondisie en slegte kondisie en daar kan baie redes daarvoor wees.
Om dalk 'n sinvolle aanbeveling te kan maak, moet ek egter meer inligting hê. Hoe bestuur jy jou
veld.? Is dit soetveld of suurveld? Veld wat lank gerus het voor die winter of relatiewe kort veld?
Waar boer jy? Met wat se koeie boer jy. Hoeveel sout het jou winterlek in? Het jy ook
addisionele sout en fosfaat saam met die hoendermis gevoer? Het jy slegs grasveld of ook bosveld of
bossieveld?
Hoeveel reën het jy gekry vanaf September? Met watter kondisie het jou
beeste die winter ingegaan? Wanneer het hulle kondisie kwaai begin agteruitgaan? Ek probeer die
oorsaak van jou probleem identifiseer, want ek hou nie van 'n dokter benadering nie!
Dit kos geld en soms 'VOER ONS ONS DIERE NOG MAERDER"
In ons sogenaamde soetveldgebiede waar boere slegs 'n sout en fosfaatlek
dwarsdeur die jaar gee, verloor diere nog steeds kondisie tydens die winter, wat nie noodwendig
verkeerd is nie, mits dit binne perke bly. Dit is wetenskaplik lank reeds bekend dat sodra die
voedingspeil benewe onderhoud daal, dan verloor diere vinniger kondisie wanneer hulle slegs 'n
sout-fosfaatlek kry. Ek het dit hierdie winter weer gesien waar beeste binne 6 weke gemiddeld meer
as 50 kilogram gewig per koei verloor het die oomblik toe die bos alle blare verloor. Die rede? Sodra
die blare weg is, val die beskikbare proteїen in die weiding laag, dan styg die lekinname van die
50/50 sout-fosfaatlek. Beeste vreet dan tot 300 gram sout per dag. Om die onnodige sout uit te
skei, gebruik hulle ook nog onnodige energie tesame met die effek van die fosfaat en sodoende voer
ons hulle letterlik maer.

Deur liewer heeltemal op te hou met die sout-fosfaatlek word gewigsverlies binne aanvaarbare perke
beperk. Dan kan die beeste liewer meer fosfaat gevoer word wanneer die veld weer groen is,
deurdie soutinname van die fosfaatlek dan laer te maak en sodoende kan die fosfaat wat jy vir hulle
in die winter wou gee, liewer op die groen weiding gegee word en sal hulle kondisie gou styg en
behoort daar min besettingsprobleme te wees solank al die ander faktore vir goeie besetting optimaal
is.
Riaan Dames
Antwoord deur dr. Jasper Coetzee
Verskeie navorsers (o.a. wyle dr. Barney van Niekerk; dr. Deon Jacobs; McCosker, Winks & Laing van
Australië, ensovoorts) het aangetoon dat indien beeste op droë veld massa verloor, dit kontraproduktief
is om slegs fosfaat aan te vul, want dit sal massaverlies versnel. Dit is om hierdie rede dat
Voermol destyds die eerste voermaatskappy was wat lae fosfaat-proteïenlekke (bv. Voermol Premix
450 en Rumevite Beesblok) begin bemark het. Lees die aangehegte oorsigartikel om meer inligting in
dié verband te bekom. Fosfaat word slegs aangevul indien die weiding meer as 8 tot 9 % proteïen
bevat.
'n Uittreksel uit die artikel:
Die tydstip waarop fosforaanvulling geskied, is krities nie net om dit ekonomies te regverdig nie, maar
ook om goeie resultate te behaal (McCosker & Winks, 1994). Die voer van fosfor aan droë diere
wanneer hulle proteïen- en energie-inname laag is en die diere massa verloor, is kontraproduktief
omdat dit massaverlies sal versnel (Winks & Laing, 1972; Louw, 1979; Van Niekerk & Jacobs, 1985).
Volgens Groenewald (1986) induseer fosforaanvulling op droë weiding die katabolisme (afbreek) van
liggaamreserwes. Op ‘n lae kwaliteit dieet (bv. droë grasweiding) domineer proteïen
liggaammassaprestasie terwyl die aanvulling van slegs energie sonder proteïen onder hierdie
omstandighede weinig impak het en tot substitusievoeding lei. Die inname van proteïen en energie
vanuit die weidings onder hierdie omstandighede (droë weiding) is te laag om ‘n respons met
fosforaanvulling te gee (McCosker & Winks, 1994). Voere met 'n lae proteïeninhoud benadeel die
absorpsie en uitskeiding (Siebert et al., 1975) asook retensie (Roy et al., 1970) van fosfor in die
dierlike liggaam terwyl Sykes en Field (1972) vermoed dat 'n lae proteïeninname ook die vorming van
die beenmatriks en dus beengroei inhibeer.
Kafeteriastelsel:
Die kafeteria-lekstelsel is 40 tot 50 jaar gelede ook in Suid-Afrika gebruik waar diere toegelaat is om
self te kies watter spoorelemente hulle nodig het. Hierdie stelsel is jare gelede gestaak omdat die
dier nie kan kies nie, sommige van die essensiële spoorelemente is so onsmaaklik dat, al het die dier
dit nodig, hulle dit nie sal eet nie (plaas byvoorbeeld spinasie, blomkool, sjokolade en roomys in
aparte borde en laat 'n kind en selfs volwassene kies; die meeste sal nie die spinasie en blomkool,
wat hulle uit 'n voedingsoogpunt nodig het, kies nie, maar liewers sjokolade en roomys!!). Die
volgende uittreksel uit 'n oorsigartikel wat ek onlangs geskryf het, is 'n bewys daarvan:
The practice of feeding individual minerals free-choice to ruminants has been used for many years
to supply needed minerals, but is based on the erroneous assumption that the animal knows which
minerals are needed and how much of each mineral is required (McDowell, 2003). The amount and
timing of micronutrient supplements are critical but beware those who say livestock can self-select
minerals to manage their own requirements. There is little scientific evidence for this in either
humans or animals. Sheep require only a few grams of salt a day but when given access to a salt lick
will often consume 60 g/day. Under some circumstances, animals might have the ability to seek out
and consume nutrients they lack but this is not a sound basis for a modern nutritional management
strategy (Masters, 2008a).
Voordat lekaanvulling totaal afgeskiet word, vergelyk jou boerdery se netto boerdery-inkomste met
die topbeesboere wat die korrekte lek op die regte tyd aanvul. Dit is belangrik om daarop te let dat
om die winsgewendheid van 'n beesboerdery te bepaal, die heel belangrikste maatstaf Netto
Boerdery Inkomste (Rand) per ha is. Lees Gerrit van Zyl se artikel in die Landbouweekblad van 27
November 2009 (p. 16 – 18) in dié verband. Die winsgewendste skaapboere in Suid-Afrika (bruto
marge van R1000/ooi nadat al die direk allokeerbare koste afgetrek is) is ook daardie wat die meeste

yvoeding (meer as R300/ooi/jaar) gee. Die rede hoekom dit so is, is dat hierdie boere hulle diere se
maksimum genetiese potensiaal ten volle ontsluit.
FOSFORAANVULLING IN PERSPEKTIEF
1. INLEIDING
Dit is onmoontlik om die belangrikheid van fosfor in herkouervoeding, veral by beeste, te veel te
beklemtoon (McCosker & Winks, 1994). Volgens Underwood (1966) is daar geen twyfel dat fosfor die
mees wydverspreide en ekonomies belangrike mineraal is wat weidende diere beïnvloed nie.
Verskeie aspekte rondom fosforaanvulling vir herkouers is egter steeds onseker. Daarom word
fosforaanvulling via lekke in ‘n groot mate gebaseer op spekulasie (De Waal & Koekemoer, 1997).
Die gebruik van akute fosfortekortsimptome (afosforose) as ‘n diagnostiese maatstaf is nie aan te
beveel nie omdat kalfpersentasie en groei reeds by marginale fosfortekorte negatief beïnvloed word
(Read et al., 1986b). Die voorkoms van marginale fosfortekorte is egter meer belangrik as ‘n akute
tekort omdat dit meestal tot nie-opsigtelik waarneembare produksieverliese weens verlaagde groei en
reproduksie aanleiding gee. Die vroeë vasstelling van ‘n fosfortekort en die korrekte aanvullingspeil
het dus belangrike ekonomiese implikasies omdat baie produsente te veel fosfor en ander weer te
min aanvul. Beide scenario's kan ‘n ernstige impak op diereproduksie en winsmarges hê (Read et al.,
1986b). Dit is gevolglik belangrik dat daar weer in meer detail na fosforaanvulling gekyk word met
inagneming van die nuutste plaaslike en oorsese navorsing. Die doel van die lesing is om die nuutste
aspekte rondom fosforvoeding te bespreek en om te poog om aanvullingspraktyke daar te stel wat
nie net beter resultate lewer nie, maar ook meer koste-doeltreffend is.
2. HOEKOM IS FOSFOR BELANGRIK?
3.
Fosfor speel ‘n uiters belangrike rol in die omsetting van weidingsenergie na bruikbare energie. ‘n
Fosfortekort kom voor as die weiding minder as 0.12 tot 0.15 % fosfor bevat (Winks, 1990). ‘n
Tekort aan fosfor gee aanleiding tot ‘n laer weidingsinname wat weer die groeitempo van die diere
verlaag en uiteindelik vrugbaarheid, melkproduksie en speenmassa nadelig beïnvloed (McCosker &
Winks, 1994). Daarbenewens benodig dragtige koeie ekstra fosfor vir die normale ontwikkeling van
die ongebore kalf terwyl lakterende koeie addisionele fosfor (elke liter melk bevat ± 1 g fosfor)
benodig om melk te produseer (McCosker & Winks, 1994). Sestien proewe wat wêreldwyd gedoen is,
toon dat die gemiddelde kalfpersentasie 75.6 % was waar fosfor aangevul is teenoor 52.9 % waar
geen fosforaanvulling verskaf is nie (De Brouwer, 1998). Koeie wat geen fosforaanvulling ontvang
nie neig ook om ongereeld (kalf elke tweede jaar) te kalf (Groenewald, 1986).
Volgens Read et al. (1985) is die mees nadelige effek van 'n fosfortekort waarskynlik die verlaagde
voerinname wat veral gedurende laatdragtigheid en vroeë laktasie waarneembaar is. 'n Verlaging in
vrywillige voerinname as gevolg van 'n fosfortekort word aan 'n verlaging van mikrobiese vertering
toegeskryf (Witt & Owens, 1983).
4. WAT WORD BEDOEL MET ‘N FOSFORTEKORT?
Meissner et al. (1995) is van mening dat die voorspelling van fosforstatus en -tekort in die weidende
herkouer steeds ‘n onbereikbare doelwit is. ‘n Fosfortekort bestaan in ‘n dier as die aanvulling van
fosfor tot die dieet óf as ‘n fosfaatlek óf as ‘n -kunsmis tot die grond die prestasie van die dier
verbeter. Die graad van fosfortekort (Tabel 1) hang af van die verskil tussen die dier se
benodigdhede en die hoeveelheid voorsien deur die dieet (McCosker & Winks, 1994).

Tabel 1 Indikator van fosforstatus (McCosker & Winks, 1994)
Spesie Indikator Kategorie
Baie laag Laag Medium Hoog
Plant Grond 1 (dpm) < 2 3 – 5 6 – 8 > 10
Dier
Akuut Tekort Marginaal Voldoende
Grond 1 (dpm) < 4 4 – 6 7 – 8 > 8
Plant 2 (% P) < 0.05 0.05 – 0.10 0.10 – 0.15 > 0.20
Bloed 3 (mg/L) < 25 25 – 35 35 – 45 > 45
Been 4 (mg/cm 3 ) < 120 120 140 > 160
1 Grondfosforvlakke in die boonste 10 cm uitgedruk as beskikbare fosfor soos bepaal met die
bikarbonaatmetode.
2 Die hoogste fosforvlakke (% P op DM-basis) is in jong groen blare gedurende die aktiewe
groeiseisoen en neem progressief af in die ouer blare en stingels.
3 Anorganiese bloedfosforvlakke is ‘n diagnostiese maatstaf vir ‘n fosfortekort slegs as dit saam met
die misstikstof gebruik word (McCosker & Winks, 1994). Bloedplasma-fosforvlakke alleen is meer 'n
aanduiding van fosforinname as fosforstatus van die dier. (De Waal, 1997).
4 Volgens Little & Ratcliff (1979) en Little & Shaw (1979). Fosforkonsentrasie in die ribbebeen is 'n
akkurate aanduiding van die mineraalstatus van die dier (De Waal, 1997).
5. WANNEER MOET FOSFOR AANGEVUL WORD?
4.1 Fosforaanvulling op droë weiding
Die tydstip waarop fosforaanvulling geskied, is krities nie net om dit ekonomies te regverdig nie, maar
ook om goeie resultate te behaal (McCosker & Winks, 1994). Die voer van fosfor aan droë diere
wanneer hulle proteïen- en energie-inname laag is en die diere massa verloor, is kontraproduktief
(Tabel 2) omdat dit massaverlies sal versnel (Winks & Laing, 1972; Louw, 1979; Van Niekerk &
Jacobs, 1985). Volgens Groenewald (1986) induseer fosforaanvulling op droë weiding die
katabolisme (afbreek) van liggaamreserwes. Op ‘n lae kwaliteit dieet (bv. droë grasweiding)
domineer proteïen liggaammassaprestasie terwyl die aanvulling van slegs energie sonder proteïen
onder hierdie omstandighede weinig impak het en tot substitusievoeding lei. Die inname van proteïen
en energie vanuit die weidings onder hierdie omstandighede (droë weiding)
Tabel 2 Die effek van aanvulling van fosfor gedurende die droë seisoen op
liggaammassaverandering van osse (g/dier/dag) (Winks & Laing, 1972)

Seisoen Geen Molasse Molasse
+
Fosfor
Molasse
+
ureum
Molasse
+
Fosfor
+
ureum
Droog – 230 – 250 – 330 – 10 – 80
is te laag om ‘n respons met fosforaanvulling te gee (McCosker & Winks, 1994). Voere met 'n lae
proteïeninhoud benadeel die absorpsie en uitskeiding (Siebert et al., 1975) asook retensie (Roy et al.,
1970) van fosfor in die dierlike liggaam terwyl Sykes en Field (1972) vermoed dat 'n lae
proteïeninname ook die vorming van die beenmatriks en dus beengroei inhibeer.
Volgens Van Niekerk (1995) moet daar 'n onderskeid tussen suur- en soetgrasveld getref word. Die
voedingswaarde van soetveld is hoër en die winters is nie so straf nie. Solank daar genoeg weiding
is, sal diere min of geen massa gedurende die droë winterseisoen verloor nie. Die diere sal swakker
as in die suurveldgebiede op proteïenaanvulling in die vorm van ureum of NPN-bronne reageer.
Indien die diere nie massa verloor nie, sal hulle meer geneig wees om 'n respons met fosforaanvulling
op droë weiding te toon.
Die resultate van proewe (Tabel 3) oor agt jaar op die proefplaas Waterkloof, 50 km suid van
Newcastle, deur Groenewald (1986) ondersteun die beginsel dat lekke nie volgens ‘n geïsoleerde
seisoenale benadering voorsien moet word nie, maar aan die hand van ‘n volledige stelsel inligting na
gelang van seisoenale veranderings soos reënval en droogtes asook die diere se kondisie,
voedingstatus en voedingsgeskiedenis. Tweejaaroud verse is as proefdiere oor die agt jaar periode
gebruik wat verskillende lekke (sien Tabel 3) op suurgrasveld ontvang het. Die weiding se kwaliteit
het aansienlik tussen die winter (3.8 % proteïen en 0.06 % fosfor) en somer (7.8 % proteïen en 0.11
% fosfor) gevarieer. Die aanvulling van 11 g fosfor en 210 g proteïen saam met energie op droë
weiding gedurende die winter en lente het die hoogste kalfpersentasie asook 'n geringe verhoging in
liggaammassa van die koeie tot gevolg gehad. Volgens Groenewald (1986) is die voorsiening van 12
g fosfor/koei/dag op groenweiding gedurende die somer en minstens 7 g fosfor en 132 g
proteïen/koei/dag saam met energie gedurende die herfs voldoende om die genetiese potensiaal ten
opsigte van melkproduksie te bereik. Hierdie aanvulling-strategie het ook ‘n betekenisvolle hoër
speenmassa tot gevolg gehad. Die omvang van verbetering in speenmassa (Glen naby Bloemfontein:
8.4 %; Dundee: 15.7 % en Armoedsvlakte naby Vryburg: 27.5 %) met fosforaanvulling hang egter
van die inherente voedingswaarde van die natuurlike weiding af (Groenewald, 1986).
Die aanvulling van slegs fosfor (6 of 12 g/koei/dag) op droë weiding gedurende die winter en lente
het die katabolisme (afbreek) van liggaamsreserwes geïnduseer en het liggaammassaverlies versnel.
Die belangrikheid van die handhawing van liggaammassa tydens die droë seisoen
Tabel 3 Resultate van verskillende lekaanvullingstelsels (Groenewald, 1986)

Besonderhede
Lekaanvullingstelsels*
PrEP P/PrEP 12P 6P Sout
Kalfpersentasie 94.4 90.1 83.3 76.3 69.2
Speenpersentasie:
Per koeie gepaar (%)
91.8
85.7
79.2
71.6
61.5
Per koeie gekalf (%) 97.2 95.1 95.1 93.9 88.9
Speenmassa (kg) 223 213 200 192 179
Kalfmassa per koei gedek (kg) 204 183 159 137 110
Waarde per kalf per koei gedek
@ R4.80/kg
Lekinname (g/dier/dag):
Somer en Herfs
Winter en Lente
R979 R878 R763 R658 R528
637
1 019
Melkproduksie (kg/dag) 8.22 6.34 5.41 5.20 4.07
* PrEP = Proteïen-energie-fosfaatlek (21.3 % proteïen, ± 37 % TVV, 2.3 % Ca en
1.1 % P) dwarsdeur die jaar.
P/PrEP = Fosfaatlek in die somer en herfs en proteïen-energie-fosfaatlek in winter en
lente.
243
658
167
167
12P = Fosfaatlek wat 12 g fosfor/dier/dag vir die volle jaar voorsien.
6P = Fosfaatlek wat 6 g fosfor/dier/dag vir die volle jaar voorsien.
Sout = Slegs soutlek dwarsdeur die jaar.
blyk duidelik uit die verkreë kalfpersentasies. Die bereiking van 'n teikenmassa om 'n hoë
kalfpersentasie te verseker, was slegs moontlik indien die katabolisme van liggaamsreserwes tydens
die droë seisoen gestuit word met 'n rumenstimulerende lek wat fosfor, proteïen en energie
voorsien. Die mineraalstatus van die proefdiere wat slegs sout ontvang het, het getoon dat hierdie
diere deurgaans aan 'n fosfortekort gelei het. Die groep wat slegs sout ontvang het se mortaliteit
was meer as sewevoudig groter as dié van die 12P-groep. Die jaarlikse mortaliteitstempo van die
Soutgroep het toegeneem met jare wat dui op ‘n versnelde agteruitgang met toenemende
ouderdom (Groenewald, 1986).
Heelwat meningsverskille bestaan oor die noodsaaklikheid al dan nie van fosfor-aanvulling op droë
weiding (winter in Somerreënvalgebied). Meaker en medewerkers het ‘n ondersoek in die verband
van 1989 tot 1992 op die proefplaas Eversley naby Dundee geloods. Hierdie ondersoek (Tabel 4)
toon dat osse wat fosfor via ‘n proteïenlek op suurveld gedurende die winter vir 112 tot 219 dae
ontvang het se massa oor die drie jaar jaarliks met gemiddeld 11.9 kg afgeneem het teenoor 21.3 kg
125
125
150
118

y osse wat geen fosfor ontvang het nie. Dit kan aanvaar word dat die reaksie by laatdragtige en
lakterende koeie, weens hulle hoër fosforbehoefte, groter sou gewees het as by groeiende osse. Na
elke winterfase van die proef het al die diere fosforaanvulling (± 6 g fosfor/dier/dag) ontvang. Die
diere wat fosfor in die winter ontvang het, het binne ‘n maand hulle agterstand van 11.9 kg uitgewis
en in ‘n massatoename van 11.6 kg omgeskakel. Daarenteen kon osse wat geen fosfor in die winter
ontvang het nie, nie hulle agterstand van 21.3 kg uitwis nie en het hulle na ‘n maand in die somer
Tabel 4 Massaverskille tussen osse (18 – 30 maande ouderdom) wat fosfor in die
winter ontvang het en dié wat geen fosforaanvulling ontvang het nie (Meaker
et al., 1992)
Massaverandering (kg)
Besonderhede Winter Eerste
maand na
winter
Eerste twee
maande na
winter
Eerste drie
maande na
winter
Eerste vier
maande na
winter
Lek met fosfor – 11.9 + 11.6 + 63.4 + 88.5 + 108.2
Lek sonder fosfor – 21.3 – 1.4 + 50.4 + 79.4 + 98.8
Getal diere 247 173 99 99 99
Jare se data 3 2 1 1 1
nog steeds 1.4 kg minder as hulle beginmassa geweeg. Die verskil tussen die twee groepe (+ fosfor
vs. – fosfor) was na vier maande van somerfosforaanvulling nog steeds merkbaar (108.2 vs. 98.8 kg).
Na aanleiding van hierdie navorsing beveel Meaker tans aan dat beeste op droë winterweiding in
hierdie gebied ‘n proteïenlek plus fosfor (6 g fosfor/dier/dag) gevoer moet word.
Tabel 5 verskaf die resultate van ‘n proef oor ‘n tydperk van vyf jaar met ‘n gekombineerde somer- en
winterfosforaanvulling aan koeie op soeter grasveld op die westelike Hoëveld naby Potchefstroom op
die proefplase, Machavie en Noyons. Uit hierdie die studie blyk dit dat die groen somerveld in hierdie
gebied 'n matige fosfortekort het en dat 'n aanvulling van minimum 4 g fosfor/koei/dag in die somer
aanbeveel word met dié voorbehoud dat diere op onderhoudsvlak oorwinter word en aanvulling van
fosfor ontvang. Volgens hierdie navorsingsresultate is die beste en mees ekonomiese resultate met
daaglikse aanvulling van 5 g fosfor/dier gedurende die winter op droë weiding en 8 g/dier gedurende
die somer op groenweiding verkry (De Brouwer, 1998).
Tabel 5 Resultate van verskillende kombinasies van somer- en winteraanvulling van
fosfor (De Brouwer, 1998)
Winteraanvulling
Someraanvulling
Eindmassa Eindkondisietelling
Eindfosforinhoud*

(g/dier/dag) (g/dier/dag)
(kg)
(1 tot 5) van been
(mg/cm 3 )
10 8 485 2.25 175.9
10 4 483 2.38 140.6
10 0 467 1.88 126.5
5 8 502 2.44 164.3
5 4 482 1.94 141.1
5 0 486 1.94 86.3
0 8 486 1.88 85.9
0 4 471 1.75 73.6
0 0 396 1.00 63.9
* Beenfosforvlakke van 140 – 150 mg/cm 3 kan as voldoende beskou word terwyl vlakke laer as 120
mg/cm 3 op 'n fosfortekort dui.
Lyle et al. (1997) het oor ‘n drie jaar periode ‘n ondersoek geloods na die aanvulling van fosfor op
droë suurgrasveld in die omgewing van Kokstad. Al die koeie het daagliks 12 g fosfor per koei in die
somer ontvang. Vir die winterperiode is die dragtige koeie in twee groepe verdeel. Die kontrolegroep
het daagliks 200 g proteïen en 1 g fosfor ontvang terwyl die behandelingsgroep dieselfde hoeveelheid
proteïen, maar 8 g fosfor per koei ontvang het. Na kalf in September het beide groepe daagliks 300
g proteïen per koei ontvang terwyl die kontrolegroep 1.6 g fosfor en die behandelingsgroep 12 g
fosfor per koei ontvang het. Addisionele fosforaanvulling saam met proteïen het onder hierdie
omstandighede op droë wintergrasveld geen betekenisvolle verskille in kalfpersentasie, koei- en
kalfmassa teweeggebring nie en was dus nie ekonomies geregverdig nie.
Die sukses van proteïenaanvulling op droë weiding hang volgens Lyle et al. (1997) af van die
hoeveelheid sout en voerkalk wat saam met die lek ingeneem word. In 'n ondersoek waar beide
groepe beeste daagliks 40 g voerkalk (d.i. ± 14.4 g Ca/dier/dag) ingeneem het, het oormatige
soutinname (111 g/dier/dag) massaverlies verhoog in vergelyking met 35 g sout per dier per dag (J.
Viljoen, 1996 – persoonlike mededeling). Bortolussi et al. (1992) het ‘n drastiese verlaging in
liggaammassa gevind waar ‘n hoë vlak van kalsium (± 23 g Ca/dier/dag) in vergelyking met lae vlak
van kalsium (± 11 g Ca/dier/dag) saam met proteïen aan beeste voorsien is. In die proewe van Lyle
et al. (1997) het die diere daagliks 5 tot 8 g kalsium ingeneem. Oormatige inname van sout (>
80 g/bees/dag) en voerkalk is nie net skadelik vir die dier nie, maar om die korrekte
afleidings te maak, moet die diere in die kontrolegroep en dié in die behandelingsgroepe
dieselfde hoeveelheid sout en voerkalk inneem (D. Jacobs, 1999 – persoonlike
mededeling).
Na ‘n baie omvattende literatuurstudie oor fosforaanvulling beveel McCosker en Winks (1994) die
volgende aan:

♦ Beskou fosfor soos ‘n groeistimulant, met ander woorde, dit sal groeitempo slegs verhoog as die
diere alreeds in massa toeneem. Moet dus nie fosfor aan groeiende diere voer as hulle nie in
massa toeneem nie.
♦ Voer stikstof (proteïen) saam met fosfor in die laat groeiseisoen van die grasveld (sien ook
Afdeling 4.3).
♦ Voer fosfor saam met ureum- of ander proteïenbevattende lekke in akute fosfortekort-gebiede aan
dragtige koeie op droë weiding gedurende die laaste drie maande van dragtigheid teen 4 g
fosfor/koei/dag.
♦ Voer fosfor saam met ureum- of ander proteïenbevattende lekke aan lakterende koeie op droë
weiding teen helfte van die peil wat op groenweiding aangevul word.
4.2 Fosforaanvulling op groenweiding
In die algemeen voorsien groenweiding voldoende proteïen, energie en vitamienes om ‘n matige
massatoename te verseker. Navorsingsresultate toon egter dat fosfor en spoorelemente beperkend is
in groenweiding om ‘n hoë produksievlak in terme van groei, melkproduksie en reproduksietempo te
onderhou. Fosfor vorm ‘n belangrike deel van die skelet en vervul ‘n noodsaaklike funksie by
energiemetabolisme. As gevolg hiervan het groeiende en produserende diere ‘n hoë
voedingsbehoefte aan fosfor. Om die groeitempo van speenkalwers en jong beeste te verhoog, moet
fosfor egter slegs aangevul word wanneer hierdie diere in massa toeneem. Teelkoeie moet ook op
groeiende groenweiding fosfor gevoer word. Fosfor is dus ‘n aanvulling hoofsaaklik gedurende
die tyd van die jaar wanneer die weiding groen is en aktief groei (McCosker & Winks,
1994).
Jacobs (1997) wys op die groot verskille in respons wat met fosforaanvulling verkry word. Sommige
navorsers rapporteer geen, lae (0 – 100 g/dag), hoë (100 – 200 g/dag) en ander baie hoë (> 200
g/dag) toenames in liggaammassa. Ondersoeke deur Jacobs (1997) vanaf 1991 tot 1996 met
somerfosforaanvulling (10 g fosfor/koei/dag) vir 'n periode van 120 dae vir koeie met kalwers is op
nege plase in die soetveldgebied van Noord-Natal gedoen. Addisionele fosforaanvulling het die
daaglikse massatoename van koeie met 148 g en dié van die kalwers met 103 g verhoog. Jacobs
(1997) beraam dat die ekstra groei van die koei en die kalf onderskeidelik R63 en R49 werd was
teenoor ‘n lekkoste van slegs R22. Die respons wat met somerfosforaanvulling verkry is, hang van
die kwaliteit van die veld af. Die produksie van die diere kon egter nie met fosforaanvulling tydens ‘n
somerdroogte verhoog word nie. Die ekstra respons wat met fosforaanvulling verkry word, is veral
toe te skryf aan 'n verhoogde grasinname. Dit wil egter voorkom asof somerfosforaanvulling,
gedurende periodes van laer massatoename, ‘n baie kleiner stimulerende invloed op veldinname het.
Jacobs (1997) kom tot die gevolgtrekking dat hoe beter die kwaliteit van die veld is hoe beter is die
respons wat met somerfosforaanvulling verkry word.
Volgens Groenewald (1986) is die voorsiening van 12 g fosfor/koei/dag op groenweiding gedurende
die somermaande geregverdig omdat dit die tempo van massatoename van die koeie asook hulle
kalwers versnel het.
4.3 Die invloed van ander voedingstowwe

Fosforaanvulling sal slegs ‘n respons gee wanneer die vlakke van ander voedingstowwe, veral
proteïen en energie, voldoende is en fosfor die voedingstof is wat prestasie beperk. Dit is gewoonlik
die geval in die vroeë reënseisoen wanneer die weiding aktief groei (McCosker & Winks, 1994).
Fosfor kan nie doeltreffend benut word wanneer die proteïen- en energie-inname van die diere laag is
nie. In die kus- en hoër reënvalgebiede sal beeste reageer op proteïenaanvulling terwyl die weiding
steeds groen is (McCosker & Winks, 1994). Die tydstip waarop beeste sal reageer op
proteïenaanvulling kan akkuraat voorspel word deur die bepaling van die misstikstof. Misstikstof kan
dus gebruik word om die tydstip te bepaal wanneer proteïenaanvulling ‘n aanvang moet neem.
Misstikstof hou verband met die groeitempo van osse in die maand wat volg op die mismonsterneming
soos beskryf word deur die volgende vergelyking (McCosker, 1987):
y = 0.925x – 1.16 (R 2 = 0.75)
waar y = massatoename van osse (kg/dier/dag) in die maand na die mismonsterneming en
x = misstikstof (% DM).
Groei stop wanneer die misstikstof ongeveer 1.3 % is. Fosfor moet slegs aan beeste gevoer
word wanneer die misstikstof meer is as 1.3 %. Hoe hoër die misstikstof, hoe beter is die
respons met fosfor (McCosker & Winks, 1994). Proteïenaanvulling moet dus ‘n aanvang neem
sodra die misstikstof laer is as 1.3 %. Dit geskied vier tot agt weke vroeër by teelkoeie as by osse.
As die fosforinhoud van die dieet (bv. gras) laag is, sal ‘n toename in dieetstikstof of te wel proteïen
‘n fosfortekort in die dier meer beklemtoon (McCosker & Winks, 1994). Dit is dus noodsaaklik om
eers die proteïen- en energie-tekort op droë weiding reg te stel voordat fosfor doeltreffend deur die
dier benut kan word (McCosker & Winks, 1994).
Na ‘n baie omvattende literatuurstudie oor die aanvulling van fosfor en ander voeding-stowwe beveel
McCosker en Winks (1994) die volgende aan:
♦ Proteïenaanvulling vir reproduserende koeie (teelkoeie) op natuurlike grasveld moet in die vroeë
herfs, in die Somerreënvalgebied, geskied of as die misstikstof-konsentrasie 1.3 % nader.
♦ Proteïenaanvulling aan osse en verse moet in die laat herfs in die Somerreënvalgebied ‘n aanvang
neem of as as die misstikstofkonsentrasie 1.3 % nader.
♦ Voer proteïen saam met fosfor gedurende die droë seisoen aan koeie gedurende die laaste drie
maande van dragtigheid asook gedurende laktasie.
6. HOE REAGEER DIERE OP FOSFORAANVULLING?

Australiese navorsing toon dat die aanvulling van fosfor die weidingsinname met ongeveer 25 %
verhoog met ‘n gevolglike 15 % verhoging in liggaamsmassa terwyl kalf-persentasie met ongeveer 15
persentasie-eenhede verhoog (McCosker & Winks, 1994). Fosforaanvulling het voerinname met 12
tot 61 % verhoog (Winks, 1990) wanneer die proteïeninhoud van die voer meer as 8.1 % (d.i. 1.3 %
stikstof) en die fosforinhoud laer as 0.15 % was (McCosker & Winks, 1994). Dit beteken dat
fosforaanvulling slegs weidingsinname sal stimuleer as die proteïeninhoud van die weiding voldoende
(8.1 – 9.4 % proteïen) is. Uitsonderings is waar lakterende diere reageer op fosforaanvulling hoewel
die proteïeninhoud laer as 9.4 % was (Winks, 1990). Die proteïeninhoud van die weiding is
gewoonlik meer as 8.1 % wanneer dit groen is, aktief groei en die diere in massa toeneem.
Navorsers is dit eens dat fosforaanvulling die groei van die diere slegs verhoog as dit eerstens
weidingsinname verhoog. Verhoogde groei as gevolg van fosforaanvulling vind slegs plaas as diere
op weiding reeds in massa toeneem. In ondersoeke wat gedoen is, is gevind dat fosforaanvulling op
groenweiding die gemiddelde daaglikse massatoename (GDT) van beeste met 130 tot 320 g per dag
verhoog het (sien ook Afdeling 4.2). In hierdie verband het dr. Deon Jacobs aangetoon dat
fosforaanvulling saam met goeie kwaliteit groen somerveld koei plus kalfmassa by die Dundee
Navorsingstasie in Noord-Natal met tot 623 g per dag kan verhoog in vergelyking met die
kontrolegroep wat geen fosfor ontvang het nie.
Hoewel fosforaanvulling reproduksietempo van koeie verhoog, kan dit nie net aan die aanvulling van
die fosfor toegeskryf word nie. In die meeste gevalle kan die verhoogde speenpersentasie aan 'n
toename in liggaamsmassa en ‘n verbeterde kondisie van die koeie toegeskryf word weens ‘n
verhoogde weidingsinname as gevolg van die aanvulling van fosfor. Dieselfde redes kan aangevoer
word hoekom fosforaanvulling die melk-produksie van weidende vleisbeeskoeie en gevolglik die
speenmassa van hulle kalwers verhoog (Winks, 1990; McCosker & Winks, 1994). Die aanvulling van
fosfor gedurende die droë seisoen het nie melkproduksie op daardie stadium beïnvloed nie. Nadat
die groenseisoen ‘n aanvang geneem het, het die koeie wat fosfor gedurende die droë
seisoen ontvang het meer melk geproduseer as dié wat nie ontvang het nie (McCosker &
Winks, 1994). Dit wil voorkom asof die koeie die ekstra fosfor in hulle bene stoor en dan later
wanneer die kwaliteit van die weiding verbeter, dit weer onttrek weens die baie hoë aanvraag vir
fosfor as gevolg van verhoogde melkproduksie en massatoename op groenweiding. Dit ondersteun
die aanbeveling om ‘n gedeelte van die fosfor aan laatdragtige en lakterende koeie in die droë
seisoen te voer (McCosker & Winks, 1994).
Navorsingsresultate toon dat hoe beter die kwaliteit van die weiding is, hoe groter is die
respons wat met fosforaanvulling verkry word, mits daar voldoende weiding beskikbaar
is (Jacobs, 1997).
7. WAAR MOET FOSFOR AANGEVUL WORD?
Dit is baie duur om fosfor te voer, maar dit kan selfs baie duurder wees om nie fosfor te voer as die
diere ‘n akute of marginale tekort het nie (McCosker & Winks, 1994). Simptome en kliniese tekens
soos “Peg-leg” (diere loop met stywe bene en ongekoördineerd ook bekend as osteomalasia of
stywesiekte), gebreekte bene, kou van bene (pika of afwykende aptyt), voorkoms van lamsiekte
weens Botulisme, lang uitgegroeide hoewe, vermaering, swak groei, lae kalfpersentasie, growwe
stekelrige en dowwe haarkleed is ook aanduidings dat die dier aan ‘n fosfortekort lei (McCosker &
Winks, 1994). Diere wat van 'n gebied geskuif word waar daar voldoende fosfor in die weiding is na

‘n fosfortekortgebied sal vir ‘n tydperk geen tekortsimptome toon nie omdat hulle op hulle reserwes
teer (McCosker & Winks, 1994).
Die voorkoms van miershope, sanderige grond, wattel- en dennebome is meestal aanduidings van
fosforarme grond (McCosker & Winks, 1994). In gebiede waar die fosfor van die grond minder as 6
dele per miljoen is of as die weiding (blare) minder as 0.12 tot 0.15 % fosfor en meer as 1.3 %
stikstof (d.i. 8.1 % proteïen) bevat, moet fosfor aan alle klasse diere gevoer word (McCosker &
Winks, 1994). Die fosfor- en stikstofkonsentrasies in plante is positief met mekaar gekorreleer en is
hoog in die vroeë groeiseisoen en neem af soos die groeiseisoen vorder (McCosker & Winks, 1994).
Dit is algemeen bekend dat die grootste gedeelte van die natuurlike grasveld in Suid-Afrika baie arm
is aan fosfor. Aangesien peulplante hoër in proteïen is as grasse sal ‘n toename in proteïeninname
weens die beweiding van peulplante ‘n fosfortekort meer beklemtoon. Diere wat dus proteïenryke
weidings bewei, wat arm aan fosfor is, sal dus baie goed reageer op fosforaanvulling. Navorsing toon
dat diere op peulplantweidings op fosforaanvulling sal reageer op gronde met ‘n fosforinhoud van
minder as 8 dele per miljoen.
McCosker en Winks (1994) beveel die volgende fosforaanvullingstrategie aan:
♦ Vir alle diere waar akute fosfortekorte (< 4 dpm fosfor in die grond) voorkom omdat dit
ekonomies geregverdig is.
♦ Waar die grond ‘n matige fosfortekort (4 – 6 dpm fosfor in die grond) het, sal daar ‘n ekonomiese
voordeel wees om fosfor aan die volgende diere te voorsien:
Eerste en tweede kalfverse gedurende die laaste drie maande van dragtigheid asook
gedurende laktasie.
Alle volwasse koeie gedurende laktasie.
Alle groeiende osse en verse op groenweiding wat in massa toeneem.
♦ Op marginale fosfortekort (7 – 8 dpm fosfor in die grond) gronde moet fosfor aan eerste en
tweede kalfverse gedurende laktasie aangevul word.
8. HOEVEEL FOSFOR MOET GEVOER WORD?
Die mees geskikte vlak van fosforaanvulling moet gebaseer word om 'n beraming van die dier se
benodigdhede vir fosfor en die hoeveelheid wat die dier vanuit die weiding kry. Die doel met
fosforaanvulling is om die tekort tussen dit wat die dier benodig en dit wat die weiding voorsien aan
te vul. Australiese navorsers aanvaar dat die daaglikse droë materiaalinname (DMI) op goeie
kwaliteit weiding (± 63 % verteerbaarheid) sonder aanvulling 2.5 tot 2.8 % van liggaamsmassa (LM)
en op weidings met ‘n gemiddelde kwaliteit weiding (± 50 % verteerbaarheid) 2.0 tot 2.3 % van LM
is (McCosker & Winks, 1994). Verder aanvaar hulle dat in gebiede waar daar 'n akute (2 – 4 dpm P),
matige (5 – 6 dpm P) en marginale (7 – 8 dpm P) fosfortekort in die grond is, die inname van fosfor

vanaf die weiding onderskeidelik 0.08, 0.11 en 0.13 % van die weidingsinname is (McCosker & Winks,
1994).
‘n Dier het ‘n sekere basiese hoeveelheid fosfor nodig vir onderhoud wat verhoog soos die dier groter
(swaarder) word. Groei verhoog die behoefte vir fosfor en daar is ‘n direkte verband tussen die
groeitempo en die hoeveelheid fosfor benodig (McCosker & Winks, 1994). As ‘n duimreël word in
Australië aanvaar dat jong groeiende vleisbeeste daagliks 3.3 g addisionele fosfor benodig vir elke
250 g toename in liggaamsmassa en geen addisionele fosfaat van beenmineralisasie afkomstig is nie
(McCosker & Winks, 1994). Dragtigheid verhoog die fosforbehoefte van die koei veral die laaste drie
maande voor kalf weens die groei en ontwikkeling van die ongebore kalf en die plasenta (nageboorte)
(McCosker & Winks, 1994). Volgens Australiese navorsing moet dragtige koeie daagliks 4 g fosfor
addisioneel per koei (dit is bo en behalwe dit wat hulle vir onderhoud nodig het) gedurende die laaste
drie maande van dragtigheid gevoer word.
Laktasie lei tot ‘n drastiese verhoging in die aanvraag van fosfor weens die hoë fosforinhoud van melk
(± 0.95 g/liter). Vleisbeeskoeie kan maklik ses tot sewe liter melk per dag in pieklaktasie produseer
wat na twee tot drie liter afneem in laatlaktasie. Australiese voedingstabelle beveel aan dat
lakterende koeie addisioneel 1.2 g fosfor per dag per liter melk geproduseer, gevoer word. Hierdie
aanbevelings neem in ag dat diere ook ekstra fosfor uit hulle bene bekom deur middel van
beenmineralisasie (McCosker & Winks, 1994). Australiese navorsing toon verder dat diere vir tot drie
maande 80 % van hulle fosforbehoeftes gevoer kan word sonder enige effek op hulle bloedfosfor of
liggaammassatoename, maar dat betekenisvolle beendemineralisasie dan kan plaasvind (McCosker &
Winks, 1994).
Die aanvulling van fosfor op groenweiding wanneer diere in massa toeneem is 'n gegewe. ‘n
Daaglikse fosforaanvulling van 6 g vir droë beeste, 9 g vir jong groeiende diere en laatdragtige koeie
en 12 g vir koeie met kalwers word algemeen in Suid-Afrika op groenweiding aanbeveel. In akute
fosfortekortgebiede soos by Armoedsvlakte beveel De Waal et al. (1996) 16 g fosfor per koei van
laatdragtigheid tot laatlaktasie (September tot Februarie) en 9 g fosfor per koei per dag vir die res
van die jaar aan.
Heelwat meningsverskille bestaan of fosfor gedurende die droë seisoen aangevul moet word. Daar is
egter al meer 'n neiging om fosforaanvulling gedurende die droë seisoen aan die fisiologiese stadium
van die dier te koppel. Die meeste navorsingsresultate toon dat die aanvulling van fosfor die laaste
drie maande van dragtigheid noodsaaklik en ekonomies geregverdig is, mits dit saam met proteïen
gevoer word, terwyl verskeie navorsers fosforaanvulling vir die volle duur van die droë seisoen
aanbeveel. Fosforaanvulling gedurende die droë seisoen kan as volg gemotiveer word:
♦ Die laatdragtige koei benodig ekstra fosfor gedurende die laaste drie maande voor kalf weens die
snelle groei en ontwikkeling van die ongebore kalf.
♦ Aangesien melk 0.95 g fosfor per liter melk bevat, moet die lakterende koei addisionele fosfor op
droë weiding gevoer word. Weens die hoë fosforbehoefte tydens laktasie wil dit voorkom asof die
koei nie genoeg fosfor kan inneem om in haar behoeftes vir melkproduksie te voorsien sowel as
om haar fosforreserwes ten volle aan te vul nie. Hoewel diere fosfor uit hulle bene kan onttrek in
tye van tekorte wil dit voorkom dat indien die periode te lank is te veel of al die fosforreserwes

onttrek word wat die dier nadelig beïnvloed. Die toestand kan vereger indien die fosforinname
vanuit die somerlek nie genoeg is nie en gevolglik sal die diere in die somer op groenweiding
swakker presteer. Dit is daarom logies om fosfor gedurende laat-dragtigheid op droë weiding te
voorsien om oormatige onttrekking van fosfor deur middel van beendemineralisering uit die been
te verhoed. Hierdie strategie sal die dier dan in staat stel om makliker haar reserwes ten volle aan
te vul wat 'n positiewe invloed op produksie en reproduksie behoort te hê. Volgens McCosker &
Winks (1994) het die aanvulling van fosfor gedurende die droë seisoen nie melkproduksie op
daardie stadium beïnvloed nie, maar nadat die groenseisoen ‘n aanvang geneem het, het die koeie
wat fosfor gedurende die droë seisoen ontvang het meer melk geproduseer as dié wat nie ontvang
het nie. Dit ondersteun die aanbeveling om ‘n gedeelte van die fosfor aan laatdragtige en
lakterende koeie gedurende die droë seisoen te voer (McCosker & Winks, 1994). Ter motivering
het De Waal et al. (1996) dit duidelik gestel dat weidende vleisbeeskoeie nie die verlies aan geen
fosfor-aanvulling in die een helfte van die jaar kan opmaak as hulle slegs aanvulling vir die ander
helfte van die jaar ontvang nie. Volgens De Brouwer (1998) se navorsing benodig reproduktiewe
koeie fosforaanvulling regdeur die jaar. De Brouwer (1998) is van mening dat 'n konstante lae
vlak van fosforaanvulling verkieslik is bo 'n onderbroke hoë vlak wat die massa van die koeie
versteur.
♦ Die aanvulling van fosfor aan nie-produserende en -reproduserende diere soos osse en
speenkalwers wat massa verloor of handhaaf op droë weiding is nie ekonomies geregverdig nie.
Dit word aanbeveel dat hierdie diere 'n proteïenlek met 'n lae fosforinhoud (sonder addisionele
fosfor) op droë weiding gevoer word. Hierdie diere ontvang dan 'n fosforaanvulling op
groenweiding wanneer hulle in massa toeneem. Dit behoort voldoende te wees om optimale groei
te verseker asook om hulle fosforreserwes voldoende aan te vul. Volgens Lyle et al. (1997) sal
addisionele fosforaanvulling vir droë diere op droë weiding slegs voordelig wees onder
uitsonderlike toestande soos:
Baie swak liggaamskondisie.
Nie genoeg groen gras gedurende die vorige nat seisoen nie.
Verlengde droë seisoen wat die diere se fosfaatreserwes uitput.
Onverwagte reëns wat die droë seisoen in ‘n nat seisoen verander.
Volop goeie kwaliteit voer (bevat voldoende energie om 'n toename in liggaammassa te
bewerkstellig) wat ‘n tekort aan fosfor het.
Te min fosfor gedurende die voorafgaande nat seisoen aangevul.
Teen hierdie agtergrond blyk dit dat die aanvulling van fosfor saam met proteïen vir
reproduktiewe en produserende koeie op droë weiding geregverdig is. Na aanleiding van
die mees onlangse navorsing word riglyne vir minimum fosforaanvulling vir beeste in
Tabel 6 aangetoon. Hierdie riglyne moet met diskresie gebruik word en aangepas word
volgens die kwaliteit en hoeveelheid weiding beskikbaar, klimaat, tyd van die jaar
wanneer die koeie kalf, voedingsgeskiedenis en kondisie van die diere, respons wat
verkry word, ensovoorts.

Tabel 6 Riglyne* vir fosforaanvulling vir beeste via 'n lek
Winteraanvulling op droë weiding** Someraanvulling*** op groenweiding
Laatdragtigheid Laktasie Laatdragtigheid Laktasie
5 g/koei/dag 1 5 g/koei/dag 1 12 g/koei/dag 1 12 g/koei/dag 1
6 g/koei/dag 2 6 g/koei/dag 2 – –
4 g/koei/dag vanaf 3
maande voor kalf 3
Helfte van die peil wat
op groenweiding
gevoer word 3
(Raadpleeg Tabelle
van McCosker &
Winks, 1994)
(Raadpleeg Tabelle van
McCosker & Winks,
1994)
9 g/koei/dag 4 9 g/koei/dag 4 16 g/koei/dag 4 16 g/koei/dag 4
5 g/koei/dag 5 5 g/koei/dag 5 8 g/koei/dag 5 8 g/koei/dag 5
6 g/koei/dag 6 6 g/koei/dag 6 10 – 12 g/koei/dag 6 10 – 12 g/koei/dag 6
4 – 9 g/koei/dag 7 6 – 9 g/koei/dag 7 8 – 16 g/koei/dag 7 8 – 16 g/koei/dag 7
* Hierdie vlakke moet as die minimum vlakke vir groeiende en lakterende beeste beskou word en kan
onder sekere omstandighede hoër wees.
** Fosforaanvulling op droë weiding moet saam met proteïenaanvulling geskied.
*** Die someraanvulling volg op die winteraanvulling en geld net as laasgenoemde gegee is.
1 Groenewald (1986)
2 Meaker (1994)
3 McCosker & Winks (1994)
4 De Waal et al. (1996)
5 De Brouwer (1998)
6 Groenewald (2000) – persoonlike mededeling
7 Voorgestelde riglyne
9. WATTER FOSFORBRONNE MOET GEBRUIK WORD?
‘n Wye verskeidenheid fosforbronne is beskikbaar. Om die beste resultate te verkry, moet slegs
produkte met die hoogste kwaliteit fosfate gebruik word om te verseker dat soveel as moontlik van
die fosfor vir die dier beskikbaar is. Die gebruik van hoogs beskikbare voerfosfate is nodig om in die
fosforbehoefte van diere te voorsien om optimale groei, vrugbaarheid en beenontwikkeling te
verseker. Nie alle kommersiële voerfosfaatbronne is van so ‘n gehalte dat dit ‘n hoë beskikbaarheid
waarborg nie. Die meeste voerfosfate is afkomstig van rotsfosfate. Rotsfosfate bevat talryke
onsuiwerhede soos fluoor, kadmium, lood en arseen wat, as dit nie in die produksieproses verwyder

word nie, potensieel skadelig vir die diere kan wees. As gevolg van hierdie ongewensde elemente is
verskeie rotsfosfaat- en fosfaatbevattende kunsmisbronne nie geskik as fosforbronne vir diere nie.
Dit is daarom belangrik dat produsente slegs produkte gebruik van wie die kwaliteit vertrou kan word
en wat fosfor van ‘n hoë voedingswaarde voorsien. Voermol gebruik slegs hoë kwaliteit
monokalsiumfosfaat as fosforbron in sy fosfaat-produkte. Evaluering wat deur gesaghebbende
oorsese laboratoriums (bv. ID-DLO in Nederland) gedoen is, het telkemale getoon dat hierdie
monokalsiumfosfaatbron van hoogstaande gehalte is en dat sy fosfor se biobeskikbaarheid tans die
hoogste is van alle fosforbronne in Suid-Afrika.
10. VOORBEELDE VAN FOSFORLEKKE
Voermol het ‘n verskeidenheid van produkte beskikbaar wat gebruik kan word om fosfor saam met
proteïen op droë veld- of weidings (bv. kleingraanstoppellande) aan te vul. Hierdie produkte kan in
twee groepe op grond van hulle fosforinhoud (laag en hoog) as volg ingedeel word:
Proteïenlekke met lae fosforinhoud Proteïenlekke met hoë fosforinhoud
Voermol Premix 450 Rumevite Ekonolek
Voermol Suurveldlek Rumevite Skaaplekkonsentraat
Voermol Dundee Lekkonsentraat Voermol Proteïenblok
Rumevite Beesblok
Proteïenlekke met 'n lae fosforinhoud is vir gebruik waar diere op droë veld massa handhaaf of
verloor. Addisionele fosfor moet egter bygemeng word vir dragtige koeie vanaf drie maande voor kalf
en gedurende laktasie op droë weiding. In hierdie geval behoort addisionele energie ook bygemeng
te word om 'n produksielek te gee. Hoewel Groenewald (1986) se navorsing duidelik op die
ekonomiese regverdigbaarheid van energie-insluiting dui, het McCosker en Winks (1994) daarenteen
dit nie pertinent aanbeveel nie.
Voermol het die volgende produkte beskikbaar wat gebruik kan word om fosfor op groen veld- of
groen aangeplante weidings aan te vul:
♦ Voermol Fosfaatblok, maak die aanvulling van fosfor gerieflik omdat geen lekbakke nodig is nie.
Aangesien dit ‘n goeie weerbestandheid het, is dit veral geskik om te gebruik in gebiede waar reën
dikwels voorkom. Die blok weeg 25 kg en is dus maklik om te hanteer. Voermol Fosfaatblok
bevat 6 % fosfor, 12 % kalsium plus dié sewe belangrikste spoorelemente. Hierdie blok het tans
die hoogste spoorelementinhoud van alle fosfaataanvullings in Suid-Afrika. Dit is belangrik dat die
spoorelement-reserwe van diere deurgaans aangevul word om optimale groei en reproduksie te
verseker. Weens die die hoë magnesiuminhoud (3 %) van hierdie blok lewer dit uitstekende
resultate in magnesium-armgebiede.
Inname: Beeste 100 tot 240 g/dier/dag
Skape 17 tot 40 g/dier/dag

♦ Voermol Rumevite 6P, is ‘n klaargemengde fosfor-spoorelementaanvulling. Voermol Rumevite
6P bevat 6 % fosfor, 12 % kalsium plus dié sewe belangrikste spoorelemente.
Inname: Beeste 100 tot 240 g/dier/dag
Skape 17 tot 40 g/dier/dag
♦ Voermol Rumevite 12P, is ‘n fosforlekkonsentraat wat 12 % fosfor en 24 % kalsium plus dié
sewe belangrikste spoorelemente bevat. Meng een sak (50 kg) daarvan met een sak sout (50 kg)
om ‘n 6 %-fosforlek te kry.
Inname: Beeste 100 tot 240 g/dier/dag
Skape 17 tot 40 g/dier/dag
Voermol se melassegebaseerde fosforlekke verminder stowwerigheid, beperk windverliese en is ook
geskik vir melkkoeie, perde en wild op groenweiding.
11. REDES VIR LAE LEKINNAME
Lae lekinnames hou dikwels verband met die kwaliteit van drinkwater. Hoë vlakke van soute soos
kalsium, magnesium, swawel of natrium (meer as 250 dpm) sal lekinname nadelig beïnvloed terwyl
hoë ystervlakke fosformetabolisme benadeel. Wanneer lek-inames laag is, moet die drinkwater
ontleed word om hierdie soute te identifiseer asook hulle konsentrasies te bepaal waarna aanpassings
aan lekmengsels gemaak moet word.
Dit is noodsaaklik dat kalwers en lammers aan lek blootgestel word terwyl hulle soog. Sogende diere
leer eet deur nabootsing van hulle moeders. Wanneer hulle volwasse is, sal hulle dus baie makliker
en beter lek vreet as diere wat, terwyl hulle gesoog het, nooit toegang tot lek gehad het nie.
Voldoende lekspasie is ook belangrik om aanbevole lekinnames te verkry. Een Fosfaat-lekblok of 50
cm lekbakspasie vir 25 beeste of 50 skape kan as ‘n duimreël in die geval fosfaatlekke gebruik word.
12. SAMEVATTING
Een aspek wat deur die meeste navorsingswerk beklemtoon word, is dat die respons met
fosforaanvulling dramaties van een gebied na 'n ander varieer (De Brouwer, 1998). Fosforaanvulling
kan noodsaaklik in een gebied wees terwyl dit onnodig is in 'n ander gebied (Engels, 1981; Read,
1984; De Waal & Koekemoer, 1993; De Waal at al., 1993). Die ekstrapolasie van resultate van een
gebied na 'n ander is daarom nie aan te beveel nie (De Brouwer, 1998).

Lekinname moet voortdurend op ‘n gereelde grondslag (verkieslik elke sewe dae, maar nie langer as
elke 14 dae nie) gemonitor word terwyl lekinname deur sogende kalwers ook in berekening gebring
moet word (De Waal et al., 1996) om te bepaal of die diere genoeg voedingstowwe (bv. fosfor,
proteïen, ensovoorts) inneem.
Baie hoë soutinnames wat dikwels in die praktyk ondervind word waar slegs soutlekke gevoer word,
is nie net altyd as gevolg van 'n southonger nie, maar kan moontlik ook 'n aanduiding van pika
(afwykende aptyt) wees as gevolg van 'n fosfortekort (De Brouwer, 1998) en/of ander
makromineraal- of spoorelementtekort of -wanbalans.
Skape het weens hulle doeltreffende fosfor-hersirkuleringsmeganisme ‘n relatief laer fosforbehoefte
as beeste. Hoewel fosforaanvulling vir skape dus van minder belang blyk te wees, is die aanvulling
daarvan vir produserende en reproduserende skape op groenweiding tog noodsaaklik. Meer nog, die
aanvulling van ‘n fosforlek verseker dat skape hulle spoorelementreserwes opbou om hoë produksie
en reproduksie te verseker. In hierdie verband is aangetoon dat die aanvulling van fosfor die dier in
staat stel om sy mineraalreserwes in stand te hou (Little et al., 1978; Read et al., 1985).
KERNGEDAGTES
Respons met fosforaanvulling hang af van die fosforinhoud van die weiding,
fosforstatus van die dier, klas dier en fisiologiese status (bv. droog of lakterend)
asook die voorsiening van ander voedingstowwe (bv. proteïen en energie) deur
die weiding. Betekenisvolle resultate met fosforaanvulling sal slegs geskied
wanneer fosfor die primêre beperkende voedingstof in die weiding (minder as
0.15 % fosfor) is en die proteïen meer as 9.4 % is (Winks, 1990).
Beskou fosfor soos ‘n groeistimulant, met ander woorde, dit sal groeitempo
slegs verhoog as die diere alreeds in massa toeneem. Moet dus nie fosfor aan
groeiende diere voer as hulle nie in massa toeneem nie.
Die mees ekonomiese respons met fosforaanvulling word verkry as dit op groen,
aktief groeiende weiding aangevul word, mits daar voldoende weiding van ‘n
hoë gehalte is, met ander woorde, hoe groener en hoe beter die weiding des te
beter die resultate.
Koeie het vanaf ongeveer drie maande voor kalf en gedurende laktasie 'n
addisionele fosforbehoefte op droë weiding.
Lekinnames moet voortdurend gemonitor word.
Geskryf deur: dr. Jasper Coetzee, Tegniese Direkteur, Voermol Voere (jasperco@iafrica.com)
29 November 2009