NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11
NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11
NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>NASIONALE</strong><br />
<strong>SENIOR</strong> <strong>SERTIFIKAAT</strong><br />
<strong>GRAAD</strong> <strong>11</strong><br />
BESIGHEIDSTUDIES<br />
NOVEMBER 2007<br />
MEMORANDUM<br />
Hierdie memorandum bestaan uit 27 bladsye.<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 2<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
AFDELING A:<br />
VRAAG 1.<br />
1.1.1 C<br />
1.1.2 B<br />
1.1.3 D<br />
1.1.4 A<br />
1.1.5 D ( 5 x 3 = 15 )<br />
1.2.1 F (Uitkontraktering)<br />
1.2.2 C (Gantt Kaart)<br />
1.2.3 E (Konflik)<br />
1.2.4 B (Massa)<br />
1.2.5 A (Stres bestuur) ( 5 x 2 = 10 )<br />
1.3.1 Waar √√√<br />
1.3.2 Waar √√√<br />
1.3.3 Onwaar √ Privaat maatskappy of Publieke maatskappy √√ ( aanvaar beide )<br />
1.3.4 Onwaar √ Direkte √√<br />
1.3.5 Waar √√√ ( 5 x 3 =15 )<br />
AFDELING B :<br />
VRAAG 2.<br />
Totale Punte : [40]<br />
2.1 Jy word versoek om kortliks te verduidelik en te motiveer die mate van beheer<br />
wat die besigheid het oor die volgende komponente:<br />
A. Mikro omgewing<br />
2.1.1 Hulpmiddele<br />
1. Hierdie is die besittings (bates) van ʼn besigheid onderneming.√√<br />
2. Hierdie hulpmiddele word gebruik in die produksie proses bv. Grond, geboue,<br />
toerusting, voertuie, grondstowwe en handels voorraad. √√<br />
3. Bestuur het hierdie hulpmiddele verkry deur die kapitaal fondse geinvesteer<br />
in die besigheid. √√<br />
4. Bestuur het volle beheer oor die hulpmiddele en kan dit gebruik in die beste<br />
moontlike manier ten eide die doelwitte van die onderneming te bereik. √√<br />
( enige 2 x 2 = 4)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 3<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
2.1.2 Bestuur<br />
1. Top bestuur is verantwoordelik vir koordinering van al die funksies van die<br />
besigheids onderneming. √√<br />
2. Maak gebruik van die drie vlakke van bestuur en dui duidelik die lyne van<br />
outoriteit en verantwoordeikheid. √√<br />
3. Die take en funksies van die verskillende departemente moet toesighoudend,<br />
gekontroleer en gekoordineer word om sekere doele van die onderneming te<br />
bereik. √√<br />
4. Bestuur het volle beheer oor verskillende vlakke en strukture van die<br />
departemente. √√<br />
( enige 2 x 2 = 4)<br />
B. Mark omgewing<br />
2.1.3 Verbruikers<br />
1. Hierdie persone wat ʼn behoefte het aan goedere en dienste en het die geld<br />
om dit te koop. √√<br />
2. Verbruikers is gewoonlik handelsmerk bewus in terme van goedere en<br />
dienste. √√<br />
3. Verbruikers is vry om die handelsmerk van goedere en dienste van hul<br />
keuse te koop en sal nie deur enige besigheid voorgeskryf word nie. √√<br />
4. Nietemin kan die besigheid die verbruikers beïnvloed deur ʼn sterk bemarking<br />
strategie bv. voorsien die regte produk of diens wat verbruikers wil hê teen die<br />
regte prys en op die regte tyd en deur advertering sy produk of diens<br />
te koop. √√<br />
5.Daarom kan die besigheid slegs die die verbruiker beïnvloed en het nie<br />
beheer oor verbruikers nie. √√<br />
( enige 2 x 2 = 4)<br />
2.1.4 Mededingers<br />
1. Kompetisie is altyd teenwoordig in die mark en ander besighede wat<br />
dieselfde produk of diens aanbied kompeteer om die ondersteuning van<br />
verbruikers. √√<br />
2. Die besigheid moet sy mark aandeel van verbruikers handhaaf of ook<br />
probeer om dit te verbeter. √√<br />
3. Derhalwe is dit duidelik dat ʼn besigheid is nie instaat om mededingers in die<br />
mark te beheer nie.<br />
(enige 2 x 2 = 4)<br />
(4 x 4 = 16)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 4<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
2.2 HIV/AIDS, armoede, misdaad en werkloosheid is sommige van<br />
sosio ekonomiese sake wat besighede affekteer. verduidelik<br />
kortliks enige drie van bogenoemde sake wat besighede mee<br />
te doen het in suid afrika.<br />
A. HIV/AIDS<br />
1. Hoë sterfte syfer as gevolg van HIV/AIDS affekteer besigheids aktiwiteite in<br />
die vorm van toegevoegde koste van opleiding van sleutel personeel. √√<br />
2. Krimping van die verbruikers mark wat besigheid verrigtinge affekteer. √√<br />
3. Afwesigheid en laer produktiwiteit. √√<br />
4. Koste van behandeling van HIV - besmette werkers. √√<br />
(enige 2 x 2 = 4)<br />
B. Armoede<br />
1. Armoede is ʼn negatiewe sosiale probleem in Suid Afrika waarin mense<br />
nie genoegsame of geen inkomste het om voedsel, klere en onderwys te<br />
verkry nie. √√<br />
2. Armoede, werkloosheid en misdaad is verwante sake wat mekaar<br />
aanvul. √√<br />
3. Besigheids bedrywighede word geaffekteer deur armoede aangesien<br />
arm mense nie kan bestee op verbruikers goedere nie, en affekteer<br />
dus die winsgewendheid van die produk. √√<br />
4. Besighede kan help om armoede te bekamp deur werkgeleenthede<br />
te skep deur besighede in armoed geteisterde gebiede te vestig. √√<br />
( enige 2 x 2 = 4)<br />
C. Misdaad<br />
1. Misdaad is ʼn baie gekompliseerde probleem in Suid Afrika wat insluit die<br />
verbreking van wette in ons land in die vorm van moord, verkragting, onrus,<br />
diefstal, kontant in transito rooftogte, korrupsie en bedrog. √√<br />
2. Misdaad word hoofsaaklik beïnvloed deur armoede en werkloosheid. √√<br />
3. Besighede moet groot bedrae geld aan sekuriteit bestee wat tot die<br />
bedryfskoste van die besiheid toegevoeg word. √√<br />
4. Besighede gaan gebuk onder verliese as gevolg van misdaad en bedrog<br />
deurdat goedere gesteel word. √√<br />
5. Besighede in die toerisme bedryf verloor waardevolle inkomste as gevolg van<br />
toeriste wat nie die risiko wil loop om Suid Afrika te besoek as gevolg van<br />
die hoë misdaad koers. √√<br />
(enige 2 x 2 =4)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 5<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
D. Werkloosheid<br />
1. Werkloosheid is ook een van die baie ernstige sosiale probleme wat voorkom<br />
in Suid Afrika. √√<br />
2. Werkloosheid verwys na die situasie waar ʼn persoon geskik is vir werk en<br />
die nodige kwalifikasies en ondervinding het waar kan net nie werk kry nie. √√<br />
3. Besighede moet bereid wees om werk te skep in die vorm van vestiging<br />
van nuwe besighede. √√<br />
4 .Groot besighede in Suid Afrika moet betrokke raak in ʼn vennootskap<br />
oefening saam met die regering ten einde werkloosheid op te los<br />
of te verminder. √√ (enige 2 x 2 = 4)<br />
2.3 Finansiële inligting van BBC ondernemings.<br />
(enige 3 x 4 = 12 )<br />
2.3.1 Gebruik die inligting in die tabel en teken ʼn histogram wat die verkoop<br />
syfers vir die afgelope vyf jaar verteenwoordig.<br />
*Histogram<br />
(½)<br />
Verkope in duisende<br />
(R0 000)<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
(½)<br />
Verkope tussen 2002 en 2006<br />
√<br />
2002 2002 2003 2003 2004 20042005 2005 2006 2006<br />
Jaar (½)<br />
2.3.2 Identifiseer die mees suksesvolle jaar, betreffende die verkope.<br />
Gee ʼn rede hiervoor.<br />
√<br />
Die mees suksesvolle jaar is 2005 (verkope R 160 000.) √<br />
Rede: Intensiewe bemarkings strategie.<br />
Enige ander relevante rede. √√ (3)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief<br />
√<br />
√<br />
√<br />
(½)<br />
(6)
Besigheidstudies 6<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
2.3.3 Bereken die syfers vir A en B<br />
A. Verkope R 100 000<br />
Minus koste van verkope R 60000 √<br />
Bruto wins R 40 000 √<br />
B. Bruto wins R 55 000<br />
Minus netto wins R 39 000 √<br />
Totale uitgawes R 16 000 √ (4)<br />
2.3.4 Lewer kommentaar op die verkope en koste van verkope syfers<br />
vir 2006, vergelyking met 2005. Verskaf ʼn moontlike oorsaak daarvoor.<br />
Verkope vir 2005 is R 160 000 en R 10 000 hoër as die verkope van R 150 000<br />
vir 2006. In die ander kant is die koste van verkope vir beide jare dieselfde naamlik<br />
R 100 000. √<br />
Moontlike oorsaak hiervoor:<br />
Die rede vir die vermindering van verkope in 2006 kan kan wees as gevolg van<br />
die invloed van inflasie.<br />
ʼn Ontspanne bemarkings strategie in 2006. √√<br />
Enige ander logiese rede. (3)<br />
2.3.5 Ondersoek die uitgawes vir 2005. Wat neem jy waar?<br />
Watter advies kan jy aan die direkteure gee in hierdie verband?<br />
Die uitgawes in 2005 is die hoogste in vergelyking met al die ander jare. √√<br />
Advies aan direkteure:<br />
- Om al die uitgawes te ondersoek en bestuur ʼn vermindering waar moontlik. √√<br />
- Om ʼn begrotings kontrole uit te voer.<br />
- Enige ander relevante advies. (4)<br />
2.4 Beskryf drie voordele van ʼn vennootskap.<br />
1.ʼn Vennootskap kan maklik en goedkoop gestig word. √√<br />
2.Vennote bring meer kapitaal in as die eenmansaak en hulle is instaat om<br />
3.Lenings en krediet makliker te verkry. √√<br />
4.Die kosep van onbeperkte aanspreeklikheid dien as aansporing vir die vennote<br />
om eerlik, hard werkend en verseker die besigheid is ʼn sukses. √√<br />
5.Die kombinasie van vaardighede wat vennote in die besigheid inbring<br />
6.Lei tot verhoogde effektiwiteit en produktiwiteit. √√<br />
( enige 3 x 2 = 6 )<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 7<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
VRAAG 3<br />
2.5 Beskryf drie kenmerke van ʼn publieke maatskappy.<br />
1. ʼn Publieke maatskappy is ʼn afsonderlike wettige entiteit apart van die<br />
aandeelhouers. √√<br />
2. Die publiek geniet onbeperkte kontinuïteit en is nie afhanklik van die<br />
aandeelhouers nie. √√<br />
3. Aandeelhouers geniet ʼn mate van beskerming deurdat hulle aanspreeklikheid<br />
beperk is tot hulle aandeel houding in die maatskappy. √√<br />
4. Die publieke maatskappy moet sy finansiële jaarstate in terme van die<br />
maatskappywet publiseer. √√<br />
5. Die maatskappy word bestuur deur ʼn raad van direkteure gekies deur<br />
die aandeelhouers. √√<br />
( enige 3 x 2 = 6 )<br />
[60]<br />
3.1 - vanaf Polokwane begin hy drie jaar gelede op sy eie nadat hy werksaam<br />
was as ʼn verkoopsman in ʼn kleinhandelsaak. Vandag is hy ʼn suksesvolle<br />
sakeman.<br />
In die lig van bogenoemde aanhaling word jy versoek om enige vyf<br />
betekenisvolle kenmerke van ʼn hoogs suksesvolle entrepreneur te<br />
bespreek.<br />
1. Die entrepreneur moet die nodige vaardighede, kundigheid en bekwaamheid<br />
besit ten einde te verseker sy besigheid onderneming is ʼn sukses. √√<br />
2. Entrepreneurs moet positiewe denkers wees en focus op dinge in die<br />
besigheid wat reg gegaan het en verander swakhede in besigheids<br />
geleenthede. √√<br />
3. Moet ʼn kreatiewe denker wees waarby hy konstant nuwe maniere vind<br />
om dinge te doen bv. verbeter die produk wat hy aanbied. √√<br />
4. Entrepreneurs moet volharding toon en nie opgee by ʼn mislukking<br />
met die eerste poging nie, maar moet strategieë ontwikkel om<br />
uitdagings in die besigheids wêreld te oorbrug. √√<br />
5. Entrepreneurs moet in staat wees om berekende uitdagings aan te neem<br />
bv. navorsing, aksie plan, besigheidsplan, finansiële plan, begroting, ens. √√<br />
6. Die entrepreneur moet ʼn oog hê vir geleenthede wat bestaan en dit<br />
omskep in ʼn besigheids geleentheid. √√<br />
7. Hulle moet vurig, self gemotiveerd, ambisieus en entoesiasties oor<br />
die besigheid wees. √√<br />
( enige 5 x 2 = 10)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 8<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
3.2 Die konsep van uitkontraktering is nie iets nuut nie. Baie maatskappye spring<br />
aan boord. Dink hulle kan slegs hulle probleme afskuif. Sodoende word enige<br />
iets deur enige iemand uitgekontrakteer.<br />
3.2.1 In die lig van bogenoemde scenario gee vier redes waarom jy dink die<br />
ondersteuning vir uitkontraktering het toegeneem.<br />
1. Die besigheid het geen indiensopleiding- en ontwikkelingskoste nie. √√<br />
2. Die uitgekontrakteerde besigheid sal altyd hulle beste doen omdat hulle<br />
spesialiste indiensneem wat hoë vaardigheid vlakke het. √√<br />
3. Uitkontraktering laat besighede toe om te konsentreer op kern besigheid<br />
funksies soos die opbou van goeie betrekkinge met verbruikers en<br />
die uitbreiding van die besigheid. √√<br />
4. Vaardige personeel vir die uitgekontrakteerde besigheid hoef nie<br />
Indiens geneem te word nie en dus ʼn besparing op salarisse. √√<br />
5. Uitkontraktering is ʼn hoogs mededingende mark en die besigheid<br />
is verseker van kwaliteit werk wat gelewer word. √√<br />
6. Uitgekontrakteerde besigheid beïnvloed die besigheids werksaamhede<br />
positief en dit skep ʼn gunstige beeld van die besigheid. √√<br />
( enige 4 x 2 = 8 )<br />
3.2.2 Verduidelik waarom hierdie tipe besigheidspraktyk in die verlede misluk het.<br />
1. Daar is geen kontrole oor uitgekontrakteerde aktiwiteite nie. √<br />
2. Uitkontraktering is ʼn bevooregte diens en dit word gelewer teen koste. √√<br />
3. In sommige gevalle mag die uitgekontrakteerde maatskappy toegang<br />
tot kliënte inligting in die vorm van handelsgeheime, verkry.<br />
4. Die uitgekontrakteerde maatskappy moet sekere vereistes in terme van<br />
diens vlak ooreenkoms, nakom.√√<br />
5. Uitgekontrakteerde maatskappye hoef nie te skik na die korporatiewe<br />
kultuur van die besigheid wat hulle bedien nie. √√<br />
6. Die teenwoordigheid van die uitgekontrakteerde personeel op die<br />
besigheids perseel kan ontwrigtend wees vir die personeel en besigheid<br />
praktyke. √√<br />
( enige 4 x 2 = 8 )<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 9<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
3.3.1 Volg die hooftrekke van die scenario , stel ʼn Gantt Kaart op ten einde die<br />
volgorde van aktiwiteite(take) aan te dui wat nodig is om ʼn nuwe onderneming in<br />
die vorm van ʼn BK te begin.<br />
TAAK<br />
Registrasie van<br />
BK<br />
Insameling van<br />
kapitaal<br />
Personeel<br />
voorsiening<br />
Huurkontrak en<br />
kommunikasielyne<br />
Voorraad<br />
Opleiding van<br />
personeel<br />
WEEK 1<br />
WEEK<br />
2<br />
√<br />
√<br />
WEEK<br />
3<br />
√<br />
√<br />
√<br />
WEEK<br />
4<br />
WEEK<br />
5<br />
LID VERANT-<br />
WOORDELIK<br />
Zola √<br />
Zola √<br />
Die GANTT kaart sit duidelik uiteen:<br />
- wat gedoen moet word. (wat?)<br />
- keer datums vir voltooing van take. (wanneer?)<br />
- die persone verantwoordelik vir spesifieke take. (wie?)<br />
- die wyse waarop take voltooi moet word. (hoe?)<br />
( enige 2 x 2 = 4)<br />
(8)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief<br />
√<br />
Khumalo √<br />
Mike √<br />
Zola √<br />
Khumalo √<br />
(12)<br />
3.3.2 Beskryf die missie van ʼn besigheid en maak gebruik van voorbeelde om die<br />
waarde van ʼn GANTT kaart as instrument te gebruik, in die bereiking van die<br />
missie en organisatoriese doelwitte.<br />
Missie van die besigheid.<br />
Beskryf die kort- en lang termyn doelwitte van ʼn besigheid.<br />
Die bereiking van hierdie doelwitte hang af van die organisering van die<br />
funksies binne die besigheidonderneming.<br />
Enige aanvaarbare omskrywing van die missie van die besigheid.<br />
Voorbeelde van sulke organisatoriese doelwitte is:<br />
- Voldoen aan die behoeftes van die kliënte,<br />
- Bereik die organisatoriese verkope mikpunte,<br />
- Om sosiaal verantwoordelik te wees.<br />
Die waarde van die GANTT kaart.<br />
(1 x 2 = 2)<br />
(enige 2 x 1 = 2)
Besigheidstudies 10<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
3.4 Patric Vilakazi is die administratiewe bestuuder van ʼn groot maatskappy.<br />
Hy ontdek dat sommige van die personeellede die kopieermasjien misbruik<br />
deur fotokopieë vir persoonlike gebruik te maak. Hy besluit om die maak van<br />
fotokopieë te monitor sonder hul wete of toestemming.<br />
3.4.1 Dink jy die personeel se persoonlike gebruik van die maatskappy se<br />
kopieermasjien is verkeerd? Motiveer jou antwoord.<br />
Ja. √√ Personeel moet eers toestemming van die Administratiewe Bestuurder<br />
verkry voordat hulle die maatskappy se eiendom kan gebruik vir persoonlike<br />
sake. √√<br />
of<br />
Nee. √√ Werknemers wil nie elke keer met die maak van afdrukke<br />
Gekontroleer word nie. √√<br />
(4)<br />
3.4.2 Dink jy dit is oneties om die personeel se gebruik van die kopieermasjien<br />
te monitor sonder hulle toestemming?Motiveer jou antwoord.<br />
Ja. Die Administratiewe Bestuurder moet eerste met die werknemers<br />
kommunikeer en hulle meedeel dat die gebruik van die maatskappy<br />
se eiendom vir persoonlike gebruik verbied word en in die toekoms sal<br />
die eiendom versigtig gemonitor word. √√ (2)<br />
3.4.3 Voorsien ʼn strategie om met hierdie situasie te handel.<br />
Die Administratiewe Bestuurder mag moontlik die gekontroleerde gebruik<br />
van die fotokopieermasjien toe te laat, deur die implementering van ʼn<br />
Register wat voltooi moet word deur werknemers, deur die teller nommer<br />
voor en na gebruik neer te skryf tesame met aantal kopieë, datum en<br />
handtekening. √√ (2)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies <strong>11</strong><br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
3.5 Watter strategie sal jy gebruik om jou werk in ʼn loopbaan te verander.<br />
(Vermeld drie)<br />
VRAAG 4<br />
1 Self Evaluering. √<br />
Evalueer jou meriete (sterk) en swakpunte. Bespreek met kollegas en<br />
bestuurders. √<br />
2. Doen take wat jou die beste pas. √<br />
Om vordering te toon in jou loopbaan moet jy jou talente identifiseer<br />
en bou jou vordering rondom dit. √<br />
3. Kyk uit vir ʼn organisasie waar jy inpas.√<br />
Jou persoonlike werkstyl en verbintenis moet pas by die organisasie.<br />
4. Blink uit in jou huidige werk. √<br />
Bewys dat jy jou huidige werk goed kan doen voordat jy op beweeg<br />
in jou loopbaan. √<br />
5. Verrig jou taak konsekwent. √<br />
Bestuurders is voortdurend op die uitkyk vir konstante werkverrigters<br />
en bevorder hulle.√<br />
6.Kies ʼn mentor. √<br />
Hierdie persoon is gewoonlik ʼn bestuurder na wie jy kan opsien vir help,<br />
opleiding en leiding. Dien as rol model. √<br />
7. Portfolio van prestasies. √<br />
Dit is belangrik wanneer jy aansoek doen vir ʼn ander werk, bevordering. √<br />
(Opskrif 1 : motivering 1)<br />
(enige 3 x 2 = 6 )<br />
[60]<br />
4.1 Klassifiseer elk van die volgende stellings ten opsigte van die rolle en<br />
verantwoordelikhede van besighede in Suid-Afrika in die kategorieë<br />
voorsien.<br />
4.1.1 Werkplek √<br />
4.1.2 Gemeenskap √<br />
4.1.3 Omgewing √<br />
4.1.4 Werkplek √<br />
4.1.5 Werkplek √<br />
4.1.6 Gemeenskap √ (6)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 12<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
4.2 Goeie korporatiewe burgerskap omvat ʼn wye reeks<br />
aktiwiteite.<br />
Verduidelik enige vier beginsels van goeie besigheid burgerskap.<br />
1. Goeie korporatiwe burgerskap sal ʼn beleid aanneem vir die beskerming<br />
en bewaring van die omgewing.<br />
2. Besighede moet hulle self verbind aan die welstand van sy werknemers.<br />
3. Besighede moet bereid wees om by te dra tot die sosiale en ekonomiese<br />
ontwikkeling van die gemeenskap.<br />
4. Besighede moet ook geleenthede voorsien aan leerlinge om gedurende<br />
vakansies.<br />
5. Die besigheid oorweeg maatreels soos opheffing van vaardigheids<br />
ontwikkeling van die gemeenskap deur finansiële ondersteuning.<br />
6. Klein besighede kan tot die sosiale opheffing van die gemeenskap bydra<br />
deur die ondersteuning van ou mense, omgee vir weeskinders, afrigting<br />
van sport, ens.<br />
(enige 4 x 2 = 8)<br />
4.3 Verbruikersgoedere word hoofsaaklik geklassifiseer<br />
in drie kateorieë, naamlik, geriefs -,uitsoek – en spesialiteit<br />
goedere.<br />
Verduidelik hierdie klassifikasie van goedere met<br />
toepaslike voorbeelde.<br />
1.Geriefsgoedere:<br />
Hierdie is goedere wat gereeld gekoop word vir onmiddellike gebruik.<br />
Dit is algemeen laag geprys en die verbruiker bestee nie tyd om<br />
pryse te vergelyk nie. √√<br />
Voorbeelde is brood, koekmeel, melk, mielie meel, ens. √√<br />
2.Uitsoekgoedere:<br />
Hierdie goedere is duurder as geriefsgoedere.<br />
Daarom gaan die verbruiker meer tyd bestee om pryse te vergelyk, kwaliteit,<br />
waarborge, ens. voordat ʼn koop besluit geneem word. √√<br />
Voorbeelde is televisie, musiek sentrums, persoonlike rekenaars, ens. √√<br />
3.Spesialiteitsgoedere:<br />
Hierdie is handelsmerk produkte en verbruikers wil hulleself identifiseer<br />
met ʼn spesifieke handelsmerk se produkte.<br />
Baie verbruikers is handelsmerk bewus en sal ʼn lang tyd en baie geld<br />
bestee om ʼn koop transaksie te maak van ʼn spesifieke handelsmerk. √√<br />
Voorbeelde: BMW motor, Levi`s klere, Versace jeweliersware, ens. √√<br />
(12)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 13<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
4.4 Vandag moet bemarkingsbestuur spesiale aandag gee<br />
aan verpakking sodat produkte op die beste moontlike<br />
manier vertoon word.<br />
Brei uit op enige vyf vereistes van goeie verpakking.<br />
1. Die verpakking moet sterk wees en maklik om te hanteer. √√<br />
2. Die verpakking moet goed ontwerp word vir uitstal doeleindes. √√<br />
3. Die verpakking moet die teiken mark pas bv. jeweliersware word<br />
verpak in duur houers. √√<br />
4. Die verpakking moet instaat wees om ʼn identiteit van sy eie skep<br />
in terme van handelsmerk, kleur, logo`s, slagspreuk, ens. √√<br />
5. Die verpakking moet die aandag trek van verbruikers sodat dit<br />
onderskei kan word van produkte van mededingers. √√<br />
6. Voorsiening moet gemaak word vir her bruikbare verpakking of<br />
herwinbare verpakking, bv.papier en glas. √√<br />
7. Verpakking moet die produk beskerm tot met die verkoopdatum, bv.<br />
geblikte voedsel. √√<br />
Enige ander relevante vereiste.<br />
(enige 5 x 2 = 10)<br />
4.5 Kwaliteitskontrole verseker dat die regte kwaliteit produk geproduseer word<br />
deur konstante monitering van die produksie proses.<br />
Bespreek vyf voordele van kwaliteitsbeheer.<br />
1. Verbruikers is verseker van kwaliteit produkte op die rake omdat dit verder<br />
gewaarborg word deur die stoor. √√<br />
2. Kwaliteitsbeheer verbeter die werkverrigting van die werkers omdat hulle<br />
gemotiveer word om te werk in ʼn omgewing waar kwaliteit prioriteit is. √√<br />
3. Vervaardiges voorsien salaries en loon aansporingsbonusse vir kwaliteit<br />
Werk en implimenteer streng kwaliteitskontrole maatreëls. √√<br />
4. Produksie koste word geminimaliseer en foutiewe/defekte produkte word<br />
meestal verminder gedurende die produksie proses. √√<br />
5. Kwaliteitbeheer ontbloot swak werkverrigting deur werkers en foutiewe<br />
masjiene en is waardevolle inligting vir die produksie bestuur vir die<br />
opleiding van werkers en vervanging van masjinerie. √√<br />
(5 x 2 = 10)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 14<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
4.6 Bereken die produksie koste van MANTOS BAKKERYE EDMS. BPK.<br />
4.6.1 Primêre koste vir die maand.<br />
Grondstowwe vir brood R 90 000 √<br />
Direkte arbeidskoste 180 000 √<br />
Primêre koste R 270 000 √ (3)<br />
4.6.2 Vaste oorhoofse koste vir die maand.<br />
Versekering R 30 000 √<br />
Huur van bakkery 15 000 √<br />
Waardevermindering van aanleg 8 000 √<br />
Vaste oorhoofse koste R 53 000 √ (4)<br />
4.6.3 Totale produksie koste vir die maand.<br />
Primêre koste R 270 000 √<br />
Vaste oorhoofse koste 53 000 √<br />
Skoonmaakmiddels en<br />
Verpakkings materiale 20 000 (R 12 000 + R 8 000) √<br />
Totale produksiekoste R 343 000 √ (4)<br />
4.6.4 Koste van een brood.<br />
Totale produksie koste R 343 000 √<br />
Aantal brode vir September 85 750 √ = R4 √ (3)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief<br />
[60]<br />
TOTAAL AFDELING B 180
Besigheidstudies 15<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
AFDELING C<br />
VRAAG 5:<br />
“’n Brood is ‘n voorbeeld van ‘n behoefte bevredigingsitem, wat gekoop word deur<br />
bykans elke huishouding op ‘n daaglikse basis vanaf supermarkte. Brood word<br />
vervaardig van meel. Rou materiale soos koring word gebruik om meel te vervaardig.”<br />
Die bostaande scenario dui die interverwantskap aan tussen die primêre, sekondêre<br />
en tersiêre sektore aan. Dit word van u verwag op in detail uit te brei oor die<br />
interskakeling tussen die verskeie sektore deur gebruik te maak van u eie voorbeelde<br />
in hierdie interverwantskap.<br />
[40]<br />
5.1 Inleiding:<br />
1. Dit is belangrik om die skakeling tussen die drie ekonomiese sektore te onthou en te<br />
verstaan.<br />
2. Die drie ekonomiese sektore kan nie afsonderlik funksioneer nie.<br />
(Enige 2 x 2 = 4)<br />
5.2 Sektore betrokke by vervaardiging<br />
5.2.1 Primêre sektor:<br />
Betrokke by die ontginning van produkte en rou materiale uit natuurlike hulpbronne. (2)<br />
Voorbeelde: Landbou, bosbou en vissery en mynbou. (‘Kwarries’) (2)<br />
5.2.2 Sekondêre sektor:<br />
Verander die vorm van die ongeprosesseerde rou materiale in bruikbare produkte. (2)<br />
Voorbeelde: Fabrieke: Sappi vervaardig papier uit hout.<br />
Elektrisiteit, gas en watervoorsiening.<br />
Konstruksie industrieë. (2)<br />
5.2.3 Tersiëre sektor:<br />
1. Fasiliteer die vloei van goedere en dienste van primêre en sekondêre produsente tot<br />
die verbruiker.<br />
Voorbeelde: Handelaars, vervoer, kommunikasie, finansiering, berging, versekering<br />
en advertensie.<br />
Hierdie sektor voeg waarde tot goedere en dienste deur goedere en dienste te bring<br />
tot by die verbruiker en maak die regte hoeveelhede beskikbaar op die regte tydperk.<br />
(2)<br />
2. Regeringsdienste:<br />
Voorbeelde: Onderwys, gesondheid, welfaart, polisiëring en verdediging. (2)<br />
3. Persoonlike dienste:<br />
Voorbeelde: Bankdiense, versekering, regsadvies, tandversorging, loodgietersdienste.<br />
(2)<br />
(Maks: 5 x 2 = 10)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 16<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
5.3 Skakeling tussen die sektore van die ekonomie.<br />
1. Alhoewel ekonomiese aktiwiteite verdeel is in drie aparte sektore, is hierdie sektore<br />
geheel en al interafhanklik van mekaar.<br />
2. Die sekondêre sektor is afhanklik van die primêre sektor vir rou materiale wat<br />
geprosesseer word in meer bruikbare produkte.<br />
3. Die sekondêre sektor is ook afhanklik van die tertiëre sektor vir die voorsiening van ‘n<br />
verskeidenheid van dienste.<br />
4. Die primêre sektor is weer afhanklik van die sekondêre sektor vir vervaardigde<br />
goedere soos masjinerie, toerusting, kunsmis ens.<br />
5. Die tersiëre sektor is ook afhanklik van die sekondêre sektor vir vervaardigde<br />
goedere soos kantoormasjinerie, kantoormeublement, skryfbehoeftes, ens.<br />
6. Ons vind dat besighede binne ‘n sektor afhanklik is van ander besighede binne<br />
dieselfde sektor.<br />
7. In die primêre sektor, is boere wat saad benodig en kosvoorraad produseer by ander<br />
boere.<br />
8. In die sekondêre sektore is daar vervaardigers van komponente wat deur ander<br />
vervaardighers gebruik word in hul finale produkte.<br />
9. Voorbeeld: die vervaardigers van CD “roms”, vertoon skerms, moederborde, voorsien<br />
hierdie komponente aan vervaardigers van rekenaars.<br />
10. In die tersiëre sektor vind ons dat handelaars afhanklik is van groothandelaars vir die<br />
voorsiening van voorraad.<br />
<strong>11</strong>. Die verskeie dienste van vervoer, kommunikasie, finansiering, versekering en<br />
advertering word voorsien nie alleenlik aan die primêre en sekondêre sektore maar<br />
ook aan besighede binne die tertiëre sektor.<br />
12. ‘n Terugwaartse skakeling beteken dat besighede in ‘n sektor produk of diens koop<br />
van ‘n ander sektor of van besighede binne dieselfde sektor.<br />
13. ‘n Voorbeeld van ‘n terugwaartse skakeling met ‘n ander sektor is voedsel gekoop by<br />
voedselvervaardigers in die sekondêre sektore van boere in die primêre sektor of kole<br />
by staal produsente in die sekondêre sektor van koolmyne in die primêre sektor.<br />
14. Terugwaartse skakeling binne besighede in ‘n sektor waar gekoop word van<br />
besighede binne dieselfde sektor.<br />
15. Vervaardigers van klere in die sekondêre sektor koop ritssluiters en knope van ‘n<br />
ander vervaardiger in die sekondêre sektor.<br />
16. ‘n Vorentoe skakeling beteken dat besighede in die sektor verkoop hulle produkte of<br />
diense aan ‘n ander sektor of aan besighede binne dieselfde sektor.<br />
17. Voorbeelde van vorentoe skakels: Katoen verkoop deur katoen boere in die primêre<br />
sektor aan spin en weef fabrieke in die sekondêre sektor.<br />
18. Voorbeeld van die verkoop van produkte of dienste by besighede in ‘n sektor aan<br />
besighede binne dieselfde sektor. Voorbeelde: Motorband vervaardigers in die<br />
sekondêre sektor verkoop bande aan die motorvervaardigers in die sekondêre sektor.<br />
(Enige 10 x 2 = 20)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 17<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
5.4 Gevolgtrekking:<br />
1. Ons het die interafhanklikheid in ag geneem tussen die sektore en die skakeling<br />
tussen die sektore.<br />
2. Dit onthul wat gebeur met produkte wat in die primêre en sekondêre sektore<br />
vervaardig word en hoe die tersiëre sektor al hierdie aktiwiteite ondersteun deur<br />
middel van dienste gelewer.<br />
(enige 1 x 1 = 1)<br />
Punte verdeling<br />
Inleiding 4<br />
Primêre, sekondere en tersiêre sektore 10<br />
Skakeling met (verduideliking en voorbeelde) 20<br />
Gevolgtrekking 1<br />
MAKSIMUM VIR FEITE 35<br />
Insig: Struktuur 2<br />
Analise en interpretasie 2<br />
Oorspronklikheid 1<br />
TOTALE PUNTE 40<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 18<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
VRAAG 6.<br />
Bespreek die voordele van die tipe besigheid wat te koop aangebied word in die<br />
advertensie hierbo. Motiveer argumente vir en teen sulke besighede deur die<br />
voordele en nadele vir alle rolspelers te verduidelik. Sluit in jou antwoord<br />
belangrike punte wat jy in die ooreenkomsingesluit wil hê.<br />
6.1<br />
1.<br />
2<br />
3<br />
6.2.1<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
6.2.2<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
Inleiding<br />
Franchising is die reg wat toegestaan word deur ‘n franchiser aan ‘n franchisehouer om<br />
‘n spesifieke besigheid se name en handelsmerke te gebruik en om sy produk/te volgens<br />
‘n ooreengekome franchise ooreenkoms te verkoop binne ‘n sekere gebied.<br />
‘n Belangrike bydraer tot die ekonomie in Suid-Afrika.<br />
Nie alle entrepreneurs is in staat om hul eie besighede te begin nie. Franchises<br />
bied entrepreneurs- en bestuurshulp.<br />
(2 x 2 =4)<br />
Voordele van ‘n franchise<br />
Entrepreneurs- en bestuurshulp word verskaf as deel van die ooreenkoms<br />
inslotend finansiële advies.<br />
Die franchisehouer het die reg tot die gebruik van ‘n nasionale geregistreerde<br />
naam, produk of diens.<br />
‘n Beproefde produk of die wyse om besigheid te doen bekend.<br />
Die eienaar kry die winste van die besigheid.<br />
Die franchisehouer leer hoe op behoorlike finansiele rekords te hou en ontvang<br />
soms waardevolle advies by spesialiste.<br />
Fondse is meer beskikbaar vir ‘n bestaande franchise as vir ‘n nuwe besigheid.<br />
Uitgebreide ondersteuning word verskaf sodat die naam nasionale erkenning<br />
verkry. (Voorbeelde: Wimpy, Kentucky Fried Chicken)<br />
Franchising bied geleenthede aan almal. franchisehouers hoef nie spesialiste te<br />
wees in die veld van die besigheid nie.<br />
(3 x 2 = 6)<br />
Voordele vir die franchiseverlener<br />
Vinnige uitbreiding van besigheid. franchisehouers voorsien beginkapitaal en<br />
aanvaar verantwoordelikheid vir die bedryf van die besigheid.<br />
franchisehouers is hoogs gemotiveerd en toegewyd en neem daarom<br />
verantwoordelikheid vir die sukses van die besigheid wat weer op volg tot die<br />
verbetering van die beeld van die franchiseverlener.<br />
‘n Positiewe/gewilde beeld ly tot verhoogde kliente tevredenheid en ekstra<br />
winste vir die franchiseverlener.<br />
Die franchisehouer neem personeel in diens nie die franchiseverlener en<br />
daarom moet daarom personeelprobleme hanteer.<br />
Verhoogde suksesvolle franchises moedig nuwe franchisehouers aan om in<br />
ooreenkomste betrokke te raak met sekere franchiseverleners.<br />
Beginfooie deur franchisehouer voorsien die franchiseverlener met ‘n<br />
onmiddelike groot bedrag kapitaal.<br />
(3 x 2 = 6)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 19<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
6.2.3<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6.<br />
7<br />
8<br />
6.2.4<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
6.2.5<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
Nadele vir die franchiseverlener/franchiseverlener<br />
Die oprigting van ‘n effektiewe hoofkantoor struktuur behels hoë bedryfskostes.<br />
Die inkomste van die FRANCHISEVERLENER is beperk tot ‘n vaste bedrag,<br />
tantieme (royalties), of ‘n persentasie van die verkope van die<br />
FRANCHISEHOUER waaroor daar nie beheer is nie.<br />
Die FRANCHISEVERLENER word onder ‘n morele verpligting om ‘n<br />
aaneenlopende suksesvolle bedryf te verseker.<br />
Probleme kan onaangenaamheid veroorsaak tussen die<br />
FRANCHISEVERLENER en die FRANCHISEHOUER.<br />
Die FRANCHISEVERLENER het ‘n verpligting om franchises op te lei en om<br />
opleiers in diens te neem teen hoe koste.<br />
Ten einde sy/haar inkomste en reputasie te beskerm, moet die<br />
FRANCHISEVERLENER nou finansiële kontrole uitoefen op die<br />
FRANCHISEHOUER.<br />
Bemarking om nasionale blootstelling te verkry is duur.<br />
(2 x 2 = 4)<br />
Voordele vir die franchisehouer<br />
Die vatbaarheid van die besigheid is reeds deur die<br />
FRANCHISEVERLENER/franchiseverlener beproef.<br />
Die FRANCHISEVERLENER sal die FRANCHISEHOUER voorsien van<br />
aanvanklike opleiding, keuse van die perseel, kantoortoerusting en voorraad.<br />
Die FRANCHISEVERLENER sal die FRANCHISEHOUER voorsien van<br />
deurlopende ondersteuning met besigheidsaspekte.<br />
Die FRANCHISEHOUER ooreenkoms bied die FRANCHISEHOUER<br />
regsbeskerming.<br />
Bronne soos bemarking bevoordeel die FRANCHISEHOUER.<br />
Die franchise vind die verkryging van finanansies makliker. Die reputasie van die<br />
franchise dien as hulp sekuriteit vir banke – op voorwaarde die franchise is ‘n lid<br />
van SAKA.<br />
(2 x 2 = 4)<br />
Nadele vir die franchisehouer.<br />
Aanvanklike koste is gewoonlik hoog wat die franchise baie duur maak.<br />
‘n Franchise pas nie alle persoonlikheidstipes nie – entrepreneurs met hul eie<br />
styl en idees vind dit moeilik om binne die beperkinge van ‘n franchise kontrak te<br />
werk.<br />
Franchisehouers word nie altyd voorsien van die beloofde deurlopende<br />
ondersteuning en hulp nie.<br />
Franchisehouers boet winste in deur royalties.<br />
Besigheidsbedrywigdhede is beperk byvoorbeeld mag sekere produkte slegs in<br />
spesifieke gebiede verkoop word.<br />
(2 x 2 = 4)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 20<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
6.3<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
9<br />
10<br />
<strong>11</strong><br />
12<br />
6.4<br />
1<br />
2<br />
3<br />
Die franchise kontrak.<br />
‘n Franchise ooreenkoms is ‘n wettige document en handel oor die volgende<br />
aspekte:<br />
Stipuleer die spesifieke handelsgebied.<br />
Aanvanklike fooie en royalties betaalbaar aan die franchiseverlener.<br />
Prysbeleid.<br />
Spesifieke produkte/dienste.<br />
Verpligtinge van die franchiseverlener.<br />
Verpligtinge van die franchisehouers.<br />
Aanvanklike opleiding van die franchisehouer.<br />
Opleiding van die personeel.<br />
Handelsperiode in jare.<br />
Opsie om die franchise periode te verleng.<br />
Opskortingsklousule. Kansellering van die franchise gewoonlik moontlik na vyf<br />
jaar.<br />
Tipe van eienaarskap moet gestipuleer word byvoorbeeld, eenmansaak, geslote<br />
korporasie of vennootskap.<br />
(3 x 2 = 6)<br />
GEVOLGTREKKING<br />
Vele mense koop ‘n franchise want dit maak dit moontlik vir hulle om hul eie<br />
besighede te begin, maar om produkte te verkoop van ‘n bekende besigheid.<br />
Voorbeelde van franshises: Mugg & Bean, Kentucky Fried Chicken, Wimpy ens.<br />
‘n Ooreenkoms tussen die franchisehouer en die franchiseverlener moet<br />
versigtig opgestel word om regverdig te wees aan beide partye.<br />
(1 x 1 =1)<br />
Punte verdeling<br />
Inleiding 4<br />
Voordele en nadele 24<br />
Die kontrak 6<br />
Gevolgtrekking 1<br />
MAKSIMUM PUNTE 35<br />
Insig: Struktuur 2<br />
Rede (Ontwikkeling en voorbeelde) 3<br />
TOTALE PUNTE 40<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 21<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
VRAAG 7:<br />
Werk omvat meestal ‘n spanpoging en u moet in staat wees om spandinamiek te<br />
bestuur, nie alleenlik tot u eie voordeel nie, maar tot die voordeel van die werklike<br />
span. (Vertaal uit:Succeed Oktober 2006)<br />
Jy is die menslike hulpbronnebestuurder van ‘n groot motor vervaardigings aanleg.<br />
Watter karaktertrekke sal jou tot hulp wees in die vorming van die span.<br />
Hoe sal jy verseker die span is suksesvol?<br />
7.1 Inleiding:<br />
1. Besighede het begin besef dat mense wat saamwerk bereik die beste resultate.<br />
2. ‘n Span is ‘n groep van indiwidue wat strewe na dieselfde doelwit.<br />
3. ‘n Span is ‘n klein aantal lede met gedeelde leierskap.<br />
4. Een van die mees belangrikste redes om spanne te gebruik in die werkplek is om<br />
algehele produktiwiteit te verhoog.<br />
(enige 3 x 1 = 3)<br />
7.2 Kenmerke van spanne:<br />
Nasieninstruksies: Opskrifte 2 punte<br />
Feite 1 x 2 = 2 punte<br />
4 punte<br />
7.2.1 Houdings √√<br />
1. Houdings is oordele oor objekte, mense en gebeure. √√<br />
2. Houdings kan gunstig of ongunstig wees en reflekteer hoe jy voel oor iets.<br />
3. Houdings is nie vas nie en verander na gelang van omstandighede of met ervaring en<br />
tyd.<br />
4. Dit is belangrik om te besef dat ‘n verandering in houding ‘n verandering in gedrag tot<br />
gevolg net.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
7.2.2 Waardes √√<br />
1. Waardes is die algemene idees wat ons het oor goed of sleg en wat aanvaarbaar of<br />
onaanvaarbaar is. √√<br />
2. Hierdie idees bly dieselfde oor alle situasies heen.<br />
3. Ons waardes verander nie regtig ons lewens nie.<br />
4. Waardes kleur ons persepsies van die wereld, en ly ons algehele wyse van lewe.<br />
5. Waardes is nie dieselfde as houdings nie.<br />
6. Waardes is bemoeid met moraal en etiek en vorm die breër raamwerk waarin ons<br />
houdings gesetel is.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 22<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
7.2.3 Kultuur √√<br />
1. ‘n Span sal ‘n eie kultuur vorm. √√<br />
2. Dit word die beste beskryf as die sisteem van gedeelde bedoeling, houdings,<br />
waardes en gedrag/optrede.<br />
3. Ons leef in ‘n multi-kulturele gemeenskap in Suid-Afrika en ‘n werksplekomgewing<br />
kan gesien word as ‘n mikro-kosmos van ons gemeenskap.<br />
4. Daar is vele kulture in ons land, net so verskil kulture van verskillende maatskappye.<br />
5. Ons moet saamwerk en mekaar se kulture respekteer.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
7.2.4 Diversiteit: √√<br />
1. In Suid-Afrika het ons ‘n konstitusie wat gelykheid wettiglik verseker. √√<br />
2. In die werkplek sal spanne geneig wees om mense van alle rasse, gelowe, mans en<br />
vroue, waarvan sommige ook gestremd kan wees.<br />
3. Persoonlike vooroordele en stereotipering het geen plek in die moderne samelewing<br />
nie.<br />
4. Spanne wat diversiteit reflekteer is magtig, doeltreffend en effektief.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
7.2.5 Norme: √√<br />
1. Waardes voorsien die raamwerk waarbinne ons as ‘n gemeenskap norme vir gedrag<br />
vasstel. √√<br />
2. Norme is spesifieke riglyne vir gedrag in spesifieke situasies.<br />
3. Dit is soms ongesproke gebruike (die wyse waarop dinge gedoen word), en hul<br />
varieer van gemeenskap tot gemeenskap.<br />
4. Norme is informele reëls wat dien as riglyne aan spanne.<br />
5. Almal stem saam tot hierdie “reëls” en dit rig ook spanoptrede.<br />
6. Wanneer spanne die eerste keer saamkom, besluit hul oor hoe om saam te werk – dit<br />
word ‘norme” genoem.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
7.2.6 Motivering: √√<br />
1. Motivering beteken die gewilligheid om hoe vlakke pogings aan te wend om ‘n doelwit<br />
te bereik of om ‘n behoefte te bevredig. √√<br />
2. Dit is ook voordelig om te verstaan wat die ander lede in die span motiveer.<br />
3. Begrip verbeter kommunikasie en die wyse waarom dinge gedoen word.<br />
4. Kommunikasie is sentraal vir ‘n span se sukses.<br />
5. Diversiteit (verskille) in ‘n span is die regte krag van die span en almal se insige is<br />
waardevol en behoort in ag geneem te word.<br />
6. Spanlede moet verstaan wat elke spanlid hoop om te bereid en wat hul motiewe is.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
Enige ander relevante kenmerke<br />
(Maks. Enige 5 x 4 = 20)<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 23<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
7.3 Redes vir spansukses:<br />
1. Deel indiwiduele waardes, doelwitte en verwagtinge.<br />
2. Kommunikeer openlik en gereeld.<br />
3. Die opstel van ‘n aksieplan sodat die spanlede weet wat hulle moet doen en wanneer.<br />
4. Maak seker dat standaarde onderhandel is en duidelik gedefinieerd is.<br />
5. Deel werk eweredig sodat die spanlede hul indiwiduele sterk punte kan gebruik in die<br />
gebiede wat hul die beste pas.<br />
6. Wees seker dat take en doeldatums bereikbaar is.<br />
7. Spanlede moet mekaar gereelde terugvoer gee sodat planne verander kan word<br />
indien nodig.<br />
8. Vergoed werkverrigting deur prysing en waardering.<br />
(enige 5 x 2 = 10)<br />
7.4 Gevolgtrekking:<br />
1. Net soos daar nie een definisie is vir die woord span nie, is daar nie slegs een<br />
ooreenkoms oor wat bedoel word by spandinamika nie.<br />
2. Spanlede moet goed kommunikeer en konflik wat mag voorkom oplos.<br />
3. Waardering moet uitgespreek word vir kreatiewe insette deur lede.<br />
(enige 1 x 2 = 2)<br />
Punte verdeling<br />
Inleiding 3<br />
Karaktertrekke 20<br />
Sukses 10<br />
Gevolgtrekking 2<br />
Insig 5 (struktuur, analise en interpretasie)<br />
TOTALE PUNTE 40<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 24<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
VRAAG 8<br />
Arriveer teen ʼn bekostigbare prys sluit ʼn ooreenkoms in tussen wat die verkoper<br />
Vra en wat die koper bereid is om te betaal.<br />
Verduidelik hoe jy die prys beleid sal opstel vir jou besigheidpraktyk.<br />
Illustreer met behulp van drie strategieë wat jy in hierdie oefening sal oorweeg.<br />
8.1 Inleiding<br />
1. Pryse is een van die vier faktore (4 P’s) van die bemarkingsamestelling. √√<br />
2. Algemeen gesproke word pryse beskou as wat die verbruiker gewillig is om te betaal<br />
vir die produk gebaseer op die waarde wat die produk of diens inhou vir hom/haar. √√<br />
( 2 X 2 = 4)<br />
Nasien instruksies: Opskrifte 2 punte<br />
Feite 2 punte<br />
Totaal 4 punte<br />
8.2 Stappe in die prysvasstellingsproses.<br />
1. Bepaling van die kosprys. √√<br />
1.1 Verwys na wat dit kos om die produk te vervaardig.√√<br />
1.2 Die kosprys word bepaal deur die kosteberekingsdepartement en nie deur<br />
bemarkers.<br />
1.3 Die prys gevra vir die produk kan nie laer wees as die kosprys.<br />
2. Bepaling van die markprys.√√<br />
2.1 Die bedrag wat die mark gewillig is om te betaal word bepaal deur<br />
marknavorsing.√√<br />
2.2 Die vervaardiger sal ook die pryse van soorgelyke of substituut produkte in<br />
reeds in die mark moet in gedagte hou.<br />
3. Bepaling van die doelmark. √√<br />
3.1 Hierdie is die prys wat besighede sal wil dek en sluit die kosprys in plus ‘n<br />
winsmarge.√√<br />
4. Bepaling van die finale prys.√√<br />
4.1 Die finale produk reflekteer ‘n kompromie tussen die verkoper en die<br />
verbruiker. √√<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 25<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
5. Vraag as die basis vir prysvasstelling.√√<br />
5.1 Die vraag vir ‘n produk bepaal ‘n markprys vir die produk, wat die prys is wat<br />
verbruikers gewillig is om be betaal.√√<br />
5.2 Indien vraag dien as basis vir prysvastelling sal bemarkingsbestuur begin met<br />
‘n verkoopprys wat verbruikers gewillig is om te betaal en dan die prysopmerk<br />
om bemarkingsuitgawes en winste te dek en sodoende terugbereken om die<br />
totale koste van produksie te bereken.<br />
6. Mededinging as die basis vir prysvasstelling.√√<br />
6.1 Die invloed van kompetisie is hoogs subjektief en daarom baie moeilik om in te<br />
werk by die berekening van die finale verkoopprys.√√<br />
6.2 As ‘n besigheid goed gestabiliseer is en ‘n aansienlike aandeel van die mark<br />
besit, tree dit dikwels na vore as ‘n prysleier, en wanneer dit ‘n prysverandering<br />
aankondig, volg die ander mededingende besighede gou hul voorbeeld.<br />
(Enige 5 x 4 = 20)<br />
8.3 Stragegieë om pryse vas te stel.<br />
Nasieninstruksies Opskrifte 1 punt<br />
Feite 1 x 2 = 2 punte<br />
Totaal 3 punte<br />
1. Afroompryse: √<br />
1.1. Hierdie strategie is toegepas op nuwe produkte wat ontwikkel is vir die<br />
markte.√√<br />
1.2. Dit is gewoonlik tegniese produkte wat hoe navorsings- en ontwikkelingskoste<br />
behels.<br />
1.3. Hierdie ontwikkelingskoste moet verhaal word voordat enige winste gemaak<br />
kan word.<br />
1.4. Unieke of innoverende produkte kan ‘n hoër winsmarge dra en dus ‘n hoër<br />
aanvanklike verkoopprys hê omdat kliente gewillig sal wees om ‘n hoër prys te<br />
betaal vir nuwe uitvindings en die persepsie is dat hierdie produk/te oor<br />
statuswaarde beskik.<br />
1.5. Afroompryse begin deur om ‘n produk aanvanklik teen ‘n hoë prys aan te bied<br />
en dit geleidelik goedkoper aan te bied.<br />
2. Markpenetrasiepryse. √<br />
2.1 Die vervaardiger begin met ‘n lae pryse om makliker die mark oor te haal en<br />
om mededingers af te skrik.√√<br />
2.2 Die lae prys is slegs gemik op marktoetrede.<br />
2.3 Sodra die produk die gewenste markaandeel besit soos deur bemarker beplan<br />
kan pryse verhoog word.<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 26<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
3. Markprysvlak.√<br />
3.1 Hierdie strategie word gebruik wanneer daar mededinging in die mark is en is<br />
dit wyser om die verkoopprys vas te stel in lyn met die markprys. √√<br />
3.2 Indien pryse hoër is as die van mededingers vir soorgelyke produce sal<br />
verbruikers geneig wees om die produk te vermy.<br />
3.3 Indien die pryse laer is as die van mededingers kan verbruikers die produk<br />
vermy as gevolg van ‘n persepsie dat iets met die produk verkeerd is.<br />
4. Leierpryse √<br />
4.1 Verkopers sal ‘n spesiale prys adverteer vir ‘n spesifieke produk.√√<br />
4.2 Hul maak moontlik geen wins op die produk.<br />
4.3 Die idee is ‘n ‘spesiale aanbod’ wat verbruikers na die winkel lei en dan koop<br />
hul ander produkte ook daar.<br />
5. Variasie van pryse √<br />
5.1 Die prys van ‘n produk mag verander afhangend die seisoen, geografiese<br />
ligging of die eienskappe van die verbruiker.√√<br />
5.2 Voorbeelde: Roomys word heel waarskynlik nie heeljaar lank geniet nie, en<br />
pensioenarisse kwalifiseer dikwels vir verlaagde pryse.<br />
6. Prysaanpassings. √<br />
6.1 Produksie en verspreidingskoste kan verander asook die aard van die mark<br />
en die gedrag van mededingers. √√<br />
6.2 ʼn Besigheid moet omgewingsskandering kan doen ten einde opwaartse of<br />
afwaartse prysaanpassings te maak van goedere om sodoende geleenthede te<br />
kan benut en bedreigings te vermy.<br />
6.3 Twee ander faktore wat kan resulteer in prysaanpassings is byvoorbeeld<br />
aflslagte en die geografiese ligging van die aankoper.<br />
7. Premium pryse. √<br />
7.1 Hierdie strategie word gebruik vir lae volume “niche – markprodukte”.√√<br />
7.2 ‘n Besigheid vra ‘n hoë prys vir sy unieke produk waarvoor daar min<br />
mededinging bestaan.<br />
7.3 Besighede gebruik soms premium prysvasstelling vir luukse produkte soos by<br />
eksklusiewe wildsplase, kunswerke en ontwerper trourokke.<br />
Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief
Besigheidstudies 27<br />
NSS<br />
MEMORANDUM<br />
DoE/November 2007<br />
8. Onewe prysvasstelling (Sielkundige prysbepaling) √<br />
8.1 Onewe pryse verwys na finale verkooppryse wat geprys is met onewe getalle –<br />
pryse wat onder ewe randwaardes vasgestel word.√√<br />
8.2 Die produk word gemerk teen R1.99, R5.79 of R8, 95.<br />
8.3 Bemarkers is van mening dat verbruikers heel waarskynlik eerder onewe<br />
pryse sal aanvaar sodat hul kleingeld kan ontvang.<br />
8.4 Verbruikers mag glo dat onewe pryse ‘n prysverlaging verteenwoordig deur die<br />
handelaar want ‘n onewe prys klink goedkoper as ‘n ewegetal prys.<br />
9. Lokpryse√<br />
9.1 ‘n Item met ‘n lokprys is spesifiek laag geprys en wyd geadverteer.√√<br />
9.2 Wanneer verbruikers die produk kom koop word hul aangemoedig om<br />
‘n baie duurder item te koop.<br />
(enige 4 x 3 = 12)<br />
8.4 Gevolgtrekking.<br />
1. Prysvasstelling is ‘n belangrike bemarkingsinstrument. √√<br />
2. Die tipe van ‘n produk in ‘n mededingende mark is van groot belang en moet konstant<br />
gemonitor word deur bemarkingsbestuur. √√<br />
3. Die prysvasstelling van produkte of dienste is ‘n gekompliseerde proses, wat menige<br />
aspekte in ag moet neem. √√<br />
(enige 1 x 1 = 1)<br />
Punte verdeling<br />
Inleiding 4<br />
Beleid 20<br />
Strategie 12<br />
Gevolgtrekking 1<br />
Totale feite 35 (Maks.)<br />
Insig 5<br />
TOTALE PUNTE 40<br />
Kopiereg voorbehou<br />
TOTAAL AFDELING C: 80<br />
TOTAAL: 300