2007 Nr-4 - Historische Vereniging Otto Cornelis van Hemessen

de Jacobsladder
Kwartaaluitgave van de Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’
20
4
07
In dit nummer:
Interview met Willem Deckers,
Hoogmade
De Woubrugse Harmonie
Huisnummers in Hoogmade en
Woubrugge
Uit Otto’s plakboek
Reactie Huug Zwetsloot op
molenartikel

de Jacobsladder
Bij de voorplaat
Hoogmade, : Voorwetering HMpolder
27e jaargang nr. 4, oktober, november, december 2007
Erelid
• D. Brouwer de Koning, oud-burgemeester
van Jacobswoude
• C. Karmelk, oud-penningmeester van de
vereniging
Voorzitter
• Ben Beukenholdt, Thuisweide 30, 2481 BK
Woubrugge, telefoon 0172-519247
Secretaris
• Arjen Schreuder, Sterrenkroos 23, 2481 CM
Woubrugge, telefoon 0172-518586
Penningmeester
• Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA
Hoogmade
Bestuursleden
• Jan de Feij, Bateweg 64, 2481 AN Woubrugge
• Nico van Hemessen, van Woudeweg 17, 2481 XM
Woubrugge
• Thea Kok-Lansbergen, Emmalaan 74, 2481 BB
Woubrugge, telefoon 0172-518585
Redactie
Thea Kok-Lansbergen en Arjen Schreuder
e-mail kok.lansbergen@inter.nl.net
Basisvormgeving en opmaak
Blikveld, Delft
Aan dit nummer werkten mee:
Jaap Haasbroek
Henk Houtman
Rie Kammeraat
Henk v.d. Nagel
Arjen Schreuder
H. Zwetsloot
Foto’s:
Familiearchief Deckers, Hoekstra, Molenaar,
V.d. Nagel
Thea Kok
Archief Jan Stigter
Op tijd opzeggen!
Wilt u – om wat voor reden dan ook – uw lidmaatschap
van de Historische Vereniging niet verlengen,
vergeet dan niet dit tijdig (vóór 1 december)
schriftelijk te melden aan onze penningmeester: Frits
Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade
•••••
Contributie
De contributie bedraagt € 13,- per jaar; en € 17,-
voor hen die dit blad per post ontvangen. Te
voldoen (bij voorkeur via de acceptgiro die u aan
het begin van het jaar ontvangt) op onze rekening
bij de Rabobank Kaag en Braassem nr. 35.24.14.847
t.n.v. Penningmeester Historische Vereniging ‘Otto
Cornelis van Hemessen’, Theo Bosmanlaan 17, 2355
DA Hoogmade.
•••••
ISSN 0168-1079
© Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’.
Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of
openbaar gemaakt worden door middel van druk,
microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.
van Hemessen
Van de voorzitter
Lieve lezers,
Tot voor kort was het nog erg mooi in onze
om geving, met prachtig gekleurde bomen en
struiken. Ik sprak een buurman die me vertelde
dat de oorzaak van het vele blad lag aan het vele
regenwater dat we hebben gehad. Hij kan het
weten en ik geloof hem. En nu is bijna alles weggewaaid.
De herfst is begonnen en de winter is in
aantocht.
Ik heb het vermoeden dat een flink aantal lezers en
lezeressen verhuisd zijn naar een gerieflijke woning
in de Batehof. Heel veel woongenot gewenst en nu
maar lekker lezen in de vierde Jacobsladder van
dit jaar, onder het schijnsel van een schemer- of
leeslamp in uw gezellige woonkamer.
Er is weer veel te lezen. U hebt waarschijnlijk al
gemerkt dat we er een extra dik nummer van
hebben gemaakt. Interessante onderwerpen
vragen uw aandacht. De auteurs hebben er weer
veel tijd en moeite aan besteed.
Ik heb u toegezegd dat wij terug zouden komen op
de excursies, welnu: in het bestuur is afgesproken
dat we in 2008 twee excursies organiseren, in het
voorjaar en in het najaar.
Verder willen we u meedelen dat onze Historische
Vereniging aandacht zal besteden aan de mooie
en/of - in onze opvatting - beeldbepalende
panden in Hoogmade en Woubrugge.
Er zijn in het verleden bepaalde afspraken gemaakt
en we zullen trachten deze na te komen..
Rest ons u allen het goede te wensen,
mede namens het bestuur en allen die daarbuiten
actief zijn,
Ben Beukenholdt
Van de redactie
jaargang 27 4
Met veel plezier presenteren we u het laatste
nummer van de Jacobsladder van dit jaar, met
weer interessante informatie over onze dorpen in
een recent of ouder verleden. Met Willem Deckers
halen we herinneringen op aan zijn leven en
werken in Hoogmade.
Dankzij Henk Houtman en Henk v.d. Nagel wordt
een stuk geschiedenis van de Woubrugse Harmonie
aan de vergetelheid onttrokken. In een volgend
nummer meer hierover. Rie Kammeraat dook in
allerlei archieven en schreef daar een uitgebreid
artikel over: de huisnummers in Hoogmade en
Woubrugge.
1

2
Willem Deckers, Hoogmade
‘Smidsknecht gevraagd, tevens
kans op huwelijk’
Tekst Arjen Schreuder en Thea Kok-Lansbergen
Wie herinnert zich nog de oude Shellpomp in
Hoogmade, zo een met glazen die volgepompt
moesten worden? Hij stond voor de oorlog (“Toen
de benzine nog een cent of vijf kostte”) voor het
inmiddels verbouwde huis in de Kerkstraat, waar
we de 84-jarige Willem, voluit Wilhelmus George,
Deckers treffen om iets van zijn herinneringen en de
geschiedenis van zijn familie op te tekenen.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen
De deur stond open, dus we konden direct ter zake
komen.
Ooit was hier een smederij gevestigd, waarvan de
geschiedenis in 1856 begon. In 1857 kocht smid
Toledo voor 500 gulden (volgens de officiële akte)
de achterste helft van het huis van Klaas Witteman
‘met recht van overpad naar het secreet’. In 1860
verkocht deze Toledo zijn deel aan de grootvader
van Deckers van moeders kant, Hillebrand uit Ter
Aar (1835-1926), die er 1000 gulden voor moest
neerleggen. Het was deze grootvader die de
advertentie voor een smidsknecht plaatste, en
de vader van ‘onze’ Willem Deckers, Antonius
Cornelis Deckers uit Noord-Brabant, kwam er op af.
Hij trouwde inderdaad in 1916 met de dochter van
Hillebrand; de toekomstige ouders van Willem en
nog vier andere kinderen.
Goudeerlijk
“Mijn vader nam de zaak over en leende rond 1922
een bedrag van 4500 gulden omdat hij een stuk
aan de zaak wilde bouwen. Zo net na de oorlog
van 1914-1918 bloeide de tijd op – en de zaak ook.
jaargang 27 4
Toen ik in 1953 de zaak overnam heb ik die schuld
afgelost – door de crisistijd en de Tweede Wereldoorlog
was dat nog niet helemaal gedaan. Mijn
vader was trouwens een echte socialist, en kon
ook absoluut niet tegen onrechtvaardigheid.” Een
voorbeeld? “Voor de gemeente legde hij in Hoogmade
waterleiding en elektriciteit aan, net zoals
Jan Rijngoud dat in Woubrugge deed. Hij kreeg
daar 65 cent per uur voor, welk bedrag in december
’33 werd teruggebracht tot 55 cent. Op de
suggestie van Rijngoud om ‘dan maar een uurtje
meer te rekenen’ is mijn vader, eerlijk als hij was,
niet ingegaan. Hij was goudeerlijk, en rekende nooit
iets te veel. Zo moest Jan Verstappen, de knecht
die het langst bij mijn vader heeft gewerkt, eens
een kachel plaatsen. De stenen bovenin waren
nog goed, die moest hij opnieuw gebruiken, de
onderste moesten worden vervangen. Dat deed
Jan. Toen mijn vader terugkwam vroeg hij aan Jan
hoeveel nieuwe stenen hij ingemetseld had - maar
Jan had ze niet geteld. Hij heeft ze er allemaal uit
moeten halen, schoonmaken en tellen!”
3

Sober leven
In het eerst nog houten gebouwtje en later het
bakstenen winkeltje werd van alles verhandeld, van
carbid, kachels, potten, pannen tot fietsen (een
Gazelle kostte in 1927 rond de 89 gulden) en later
bromfietsen. In de smederij werd veel molenwerk
verricht en tot 1916 werden er door grootvader
krulschaatsen gesmeed. “Mijn vader is schoonrijschaatsen
gaan maken.“
Over het leven in die tijd vertelt Willem: “Het was
een sober leven. Op zaterdag werd een goedkope
sigaar van 1,5 cent gerookt en alleen op zondag
mocht je er een van 2,5 cent nemen. Luxe waren
de verjaardagsavonden, die steevast duurden van
19.00 tot 22.00 uur.
Dan kreeg je koffie met koek en twee borrels met
een sigaar.”
Een feestelijk hoogtepunt was de kermis met
katkneppelen en koekslaan. En natuurlijk was er
de koekkraam van Waasdorp. “De geur van de
heerlijkheden in die kraam zit nog in m’n neus,” zegt
Willem.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
Zelf in de zaak
Na de lagere school in Hoogmade en ging
Willem naar het voortgezet onderwijs, de
ambachtsschool, in Leiden. In 1943 is hij bij zijn
vader in de zaak gegaan, daarvoor werkte hij voor
3 gulden per uur op een machinefabriek in Leiden.
Om in de oorlogstijd wat bij te verdienen heeft hij
vanuit dat werk zelf een machine gemaakt om
shag te snijden. Dat was een lucratieve bezigheid,
die 5 gulden opbracht voor een kilo snijden. De
bladeren werden door de mensen gebracht en
Deckers maakte daar dan shag van. Dat tabak
snijden kon, als je flink doorwerkte, op een zaterdagmiddag
wel 75 gulden opbrengen.
Samen met zijn vrouw, die in 1995 is overleden,
kreeg het echtpaar Deckers vier dochters en een
zoon. Om het gezin op de been te houden, moest
er hard worden gewerkt. Hij maakte werkdagen
van 6.30 tot 23.00 uur, op zaterdag werd er gewoon
gewerkt en op zondagmorgen moest dan de
administratie nog worden gedaan. Vooral in de tijd
van de bromfietsen was het aanpoten, ’s avonds
brengen en de volgende ochtend weer klaar.
Inmiddels geniet Willem van zijn rust; zoon Ton heeft
het bedrijf negentien jaar geleden overgenomen.
Het geheim van de smid
Gevraagd naar het geheim van de smid begint
Willem te vertellen over kachelpijpen, ankersmeden,
schalmen en spijkers smeden, vuurlassen,
wielen en paarden beslaan.
Maar ook hij geeft het geheim niet prijs. Volgens ons
heeft het ‘iets’ te maken met kolenvuur, vetkolen
en koolstof, die in een bepaalde combinatie de
hardheid van het gesmede materiaal bepalen.
Meer over molens en polders
Op het stuk over molens door Roelf Scholma in het
vorige nummer van de Jacobsladder, kregen we
van de heer H. Zwetsloot uit Hoogmade de
volgende reactie:
“Het stuk over ‘Poldermolens, innovatie uit het
vorige millennium’ gelezen hebbende, noopt mij
als geboren polderjongen en kritisch lezer ertoe
er enige aanvullingen te geven, en verkeerde
begrippen recht te zetten zonder nu te willen aangeven
‘Ik weet het beter’. De geschiedenis moet zo
goed mogelijk beschreven worden.
Ik erger mij aan vreemde/geleerde woorden als
innovatie, informatietechnologietijdperk, processorgestuurd,
watermanagement. Schrijver Scholma is
theoretisch te werk gegaan en haalt zijn gegevens
uit archieven. Ik ken de geschiedenis die ik zelf
beleefd heb of van horen zeggen. Scholma schrijft
over grondwaterpeilbeheersing en bedoelt polderwaterpeilbeheersing.
Vooral tegenwoordig (vroeger
ook wel) bestaan er peilschalen waarop gelezen
kan worden hoe het waterpeil is, dus ook of het
te hoog of te laag is. Het grondwaterpeil wordt
in sommige gevallen geregeld, bijvoorbeeld bij
bouwwerken met bronbemaling. In de natuur is het
grondwaterpeil in de winter hoog, in de breedte
van het perceel bol en in het midden het hoogst,
iets aflopend naar de slootkant toe. In de zomer
gaat het andersom: bol naar beneden, midden
in het perceel het laagst en lager nadat het een
langere periode droog weer is. De hoogte van
het polderwater heeft echt weinig invloed op het
grondwater; er loopt dus weinig water uit de sloot
het land in.
De windwatermolens hebben inderdaad bijgedra-
gen aan de economische ontwikkelingen in de strijd
om het bestaan van de boeren ook in onze streek,
maar ze hebben niet tot bevredigende resultaten
geleid. Daarom kwamen de watermachines met
grotere capaciteiten. Als het water viel moest het
snel weg en dat zal zo wel blijven. Als de stroomvoorziening
uitvalt voor langere tijd vooral in natte
tijden gaat het land onder water, ook al staan
er enkele ‘maalvaardige’ molens. Maar de boer
laat zich tegenwoordig niet foppen, hij heeft ook
stroom nodig om de koeien te melken en de melk
te koelen. Daarom heeft hij een generator (ook zo’n
vreemd woord) en om het land droog te houden
worden tractoren ingezet bij de watermachines.
Dan de polders. Van de genoemde zeven
polders ligt de Vierambachtspolder deels in de
gemeente Ter Aar (nu Nieuwkoop) en ook deels in
de gemeente Alphen a.d. Rijn, namelijk de Ridderbuurt.
Dan was er nog de Piestpolder waarin wij als
enig gezin wonen. De polder bestaat nog steeds uit
drie delen, de grote Piest, de middenPiest waarin
ons huis staat en de teelPiest, nu eigendom van
de gemeente en als volkstuinen in gebruik. Die drie
delen werden door buizen, onder het buiten/boezemwater
door, met elkaar verbonden. Het zijn
houten buizen, ze liggen er al zeker van voor 1900. Ik
ben vergeten aan de oudere generatie te vragen
of zij meer wisten over het maken ervan. Die buizen
zitten ruim 1 m. diep en zijn met klei afgedekt want
ze lekten wel eens. Dat heb ik zelf ook nog beleefd.
Het moet toch destijds een gigantisch werk
geweest zijn deze buizen te leggen. Alles met de
hand! De buizen kwamen onder de kade door tot
aan de sloot. Het kan haast niet anders of er
moeten twee damwanden gestaan hebben aan
beide zijden van de buis. De buis is ter plekke
gemaakt want de lengten zijn zeker 20 m. Van
onderen opvullen want anders zou de buis loshangen
en breken of stukgevaren worden. De
buizen zitten er nog in, dus van de Grote naar de
middenPiest en tussen de midden- en de teelPiest.
Nu zijn ze afgesloten; er kan en mag geen water
meer doorheen. Sinds enkele jaren is met een
gestuurde boring zowel vanaf de grote Piest als van
de middenPiest een buis onder kade, voorwatering
en Van Klaverweijdeweg gemaakt en loopt het
water naar de iets lager gelegen Hoogmadese
polder. De teelPiest heeft nog zijn zelfde afvoer als
al jaren: een slootje en een buis onder de weg door.
4 5
De Piestpolder zelf heeft een windwatermolen
gehad, weet ik van mijn vader, die werd bemalen

door Klaas van der Pouw Kraan die molenaar was
van en woonde in de Doespoldermolen. Wanneer
en hoe deze molen is verdwenen weet ik niet,
al moet het haast in mijn leven geweest zijn. In
1924/25 is ons huis gebouwd en mijn oom die hier
woonde bemaalde het elektrische vijzelgemaal
dat achter ons huis aan de middensloot stond. In
de oorlog ‘40-‘45 is de boerderij van P. Winters die
stond tussen de teelPiest en de Van Klaverweijdeweg
afgebroken en toen is er een waterafvoer
gemaakt van de teelPiest naar de Hoogmadese
polder. Die afvoer ging door een klein slootje dus
was het water nogal eens hoog en dan kon je wel
zeggen ‘Het staat boven peil’ maar het liep niet
vlugger. Dus van toen af liep het Piestpolder water
naar de Hoogmadese polder. Tussen 1955 en
1960 is het bemalingsgebouwtje weggegaan. Als
in gelanden onder elkaar hebben we het bij opbod
verkocht aan Th. Zwetsloot, oom Dirk.
In de gemeente Woubrugge lag ook een gedeelte
van de Bospolder. Het overige was gemeente
Leiderdorp. Verder lag de Rode Polder gedeeltelijk
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
in onze gemeente, het meeste in de gemeente
Alkemade (dorp Oud Ade) en een klein deel van
de Blauwe Polder, namelijk van de Spijkersloot tot
aan de Hoogmadeseweg. Het overgrote deel van
deze polder was dus gemeente Alkemade (dorpen
Rijpwetering en Oud Ade).
Dan heeft schrijver het ook nog over het financieel
economisch en milieubelang. Zonder dat ze zich
het bewust waren, waren de boeren, de ingelanden
der polders, er altijd ermee bezig. Immers: het
was de strijd om het bestaan. Er is in de boerenstand
eigenlijk nooit veel verdiend, dus ook de
molens moesten zo voordelig mogelijk onderhouden
worden. Dat heeft menig maal tot grote kosten
geleid, want het achterstallige onderhoud diende
zichzelf gaandeweg wel aan en altijd als de molen
het druk had. Dus dan was Holland in last want het
water was hoog en de molen defect. Soms het
land deels onder water dan moest de molenmaker
zo vlug mogelijk het euvel verhelpen. Resultaat:
grote kosten aan de molen en waterschade aan
het land.
Aan het milieubelang werd vroeger echt niets
gedaan, er werd ook niet naar gekeken. Tegenwoordig
bemoeit een deel der burgerij zich graag
met zaken als plantengroei, speciaal in de slootkanten,
en hoog of laag water. Vijftig jaar geleden
was dat ondenkbaar, het ging alleen de boer aan.
Mijn persoonlijke mening over milieugroeperingen
is dan ook ‘Waar bemoei je je mee’. Je betaalt
er immers ook niet aan! Over het algemeen zijn
de boeren de beste en goedkoopste landschapsbeheerders.
Flora en fauna, die woorden hoorde je vroeger
nooit, maar in het land groeide gras (wat de boer
graag wilde), maar ook heel veel boterbloemen en
ongelijk verdeeld stekels. Sommige boeren hadden
in de zomer een speciaal hulpje, bijvoorbeeld
een oude man, in de stekels. Met meer en vroeg
maaien en zwaarder bemesten zijn beide
verdwenen. De afdeling fauna waren de koeien
en de schapen en soms wat varkens waar de
boer via melk en vlees zijn brood mee probeerde
te verdienen.”
Naschrift van de redactie
Uiteraard hebben we deze reactie aan Roelf
Scholma voorgelegd, die de waarde ervan inzag.
Hij nam contact op met het Hoogheemraadschap
en wat bleek? De gegevens over de Piestpolder
die de heer Zwetsloot in zijn commentaar naar
voren bracht, waren in Leiden niet bekend. Het
Hoogheemraadschap heeft ze dankbaar in zijn
archieven opgenomen. Met grote dank aan de
heer Zwetsloot!
6 7

8
Archief van ‘Harmonie’ uit
vuilcontainer gered
Door Henk v.d. Nagel en Henk Houtman
Geen fanfarecorps meer in Woubrugge
In dit en komende nummers van de Jacobsladder
besteedt de redactie aandacht aan de vrolijke noot in
onze dorpen Hoogmade en Woubrugge: de muziekvereniging
‘De Heerlijkheid Hoogmade’, die volgend
jaar het 100-jarig jubileum viert en het fanfarecorps
‘Harmonie’, dat helaas in 2002 ophield te bestaan.
In dit nummer het eerste deel: de roem- en bloem-
rijke geschiedenis van het Woubrugse fanfarecorps.
De ‘Harmonie’ had ook sedert 1962 een
onderdeel drumband, maar die is een paar jaar
geleden eveneens opgehouden te bestaan.
Alleen de Blaaskapel ‘Waldbrücker Musikanten’,
voort gekomen uit de ‘Harmonie’, bestaat nog.
Ruim 25 jaar geleden begon een groepje eerst als
carnavalsbandje de ‘Pulpzakken’, een paar jaar
later omgevormd tot de Blaaskapel ‘Waldbrücker
Musikanten’. De kapel treedt nog regelmatig op
en speelt de laatste jaren vooral Tsjechische blaasmuziek.
Ze hebben een mooie website op internet:
http://home.wanadoo.nl/h.vdnagel/waldbrucker.
Helaas is er geen archief achtergebleven van de
vereniging. Voor zover bekend is er ook nooit een
jubileumboek uitgegeven. Henk van der Nagel,
jarenlang bugel- en baritonspeler in het corps, heeft
restanten van het archief ‘uit de vuilcontainer’
gered, zoals hij het zelf omschrijft. Aan de hand van
het nog beschikbare materiaal heeft hij getracht
iets van geschiedschrijving op papier te zetten.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
In dit nummer de eerste aflevering
Er is over de beginjaren van het Woubrugse
fanfarecorps Harmonie niet veel bekend. Wel
weten we dat in het jaar 1906 een aantal mannen
bijeenkwam om een muziekvereniging op te
richten. Op 19 december 1906 werd het fanfarecorps
opgericht en kreeg de naam ‘Harmonie’.
De eerste dirigent, die in die tijd directeur werd
genoemd, was J.P. Bochove, een bekende Woubruggenaar.
De eerste erevoorzitter was de toenmalige burgemeester
T.P.Klein, (1903-1916) een erefunctie die zijn
opvolgers sindsdien bekleedden. In het begin had
het fanfarecorps ook een beschermheer, jonkheer
Boreel de Mauregnault, de ambachtsheer van
Woubrugge.
De eerste uitvoering werd gegeven op donderdag
6 februari 1908 in de zaal van J. Guldemond,
eigenaar van ‘Het Oude Raedthuys’. Het
programma werd besloten met ‘Wien Neêrlands
bloed’, het volkslied van die tijd.
In 1916 verleende het fanfarecorps muzikale
opluistering bij het inhalen van burgemeester J.C.
Baumann. Enkele muzikanten zich hadden getooid
met bolhoed. Het corps beschikte toen nog niet
over uniformen.
Er is nog een programma uit 1923. Op woensdagavond
24 januari werd een uitvoering gegeven in
de zaal van Hotel Guldemond. Dirigent was J. van
der Kaay uit Leiden. Voorzitter was J. Reijngoud,
J.W. Keessen was secretaris, J. Bontebal penningmeester
en J. de Jeu en A. van Dorp waren beiden
adjunct.
Op het programma zien we ook dat er na
de pauze toneelstukken of schetsjes werden
op gevoerd. Hierover geeft het programma aan:
Na afloop van het concert:
1. De gestoorde maaltijd
2. Het Sint Nicolaas cadeau
(toneelspel in 2 bedrijven)
3. De verdachte
4. Professor Mopper en zijn knecht
5. Het voorbereidend militair onderricht in
de buffelpolder.
In de bewaard gebleven oude programma’s van
de jaarlijkse uitvoeringen zien we tot en met 1972
de gewoonte terugkeren om na de pauze toneel
of iets dergelijks te laten uitvoeren.
Op 4 augustus 1926 is de ‘Harmonie’ naar een
concours geweest in Alphen aan den Rijn, waar
zowel door zangkoren als muziekverenigingen werd
opgetreden.
‘Harmonie’ uit Woubrugge kwam uit in de 2e af deling fanfare met directeur J. van der Kaay.
Er waren toen 24 leden.
In het archief is een contributieboekje uit 1927.
Daarin is te lezen dat de fanfare 29 leden telde die
25 cent contributie per week betaalden. Dit was,
zeker voor die tijd, een heel bedrag. Dat blijkt wel
als pas in 1954, dus 27 jaar later, de contributie werd
verhoogd naar 35 cent.
De heer Toon van Dorp, lid van de vereniging
geworden in 1914, bestuurslid in 1926 en penningmeester
van 1939 tot 1967, was een strenge
penningmeester. Hij zorgde ervoor dat de vereniging
altijd wel een appeltje voor de dorst achter
de hand had. Dit zien we terug in een bewaard
gebleven spaarbankboekje van de Spaarbank
der Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen, Nutsgebouw
Rijnsaterwoude. Het begint in 1945 met
een inleg van f.1261,50. Hierna zien we het saldo
steeds stijgen met rente en inleg tot een totaal in
1968 van f. 2134,45. In 1970 was het saldo nul.
Uiteraard was de ’Harmonie’ vooral actief tijdens
hoogtijdagen in Woubrugge. In de dagen na
de bevrijding in 1945 bijvoorbeeld trok het orkest
feestend op een kar door het dorp.
9

In 1946 volgde de heer Bolderdijk Van der Kaay op
als dirigent. De eerste maal dat we de naam van
Van der Kaay tegenkomen is op het programma
van 1913. Hij heeft dus ten minste 33 jaar het
fanfare corps gedirigeerd.
Per 1 augustus 1946 werd J.C. van Wageningen
benoemd tot burgemeester van Woubrugge. Zoals
gewoon werd de burgemeester weer met muziek
binnengehaald. Het fanfarecorps liep al spelende
voor hem uit van Ofwegen tot Woubrugge.
Al in 1947 nam de heer Couprie de dirigeerstok over
van Bolderdijk.
In 1948 is de Harmonie naar een concours in
Naaldwijk geweest. Ze gingen hier naartoe met
de vrachtwagen van Cor van der Nagel. In de
tijd dat men niet hoefde te spelen, werden de
instrumenten onder een wagen gelegen zodat ze
‘goed beschermt’ waren. Opgeschoten jongens
had een graszooi in de hoorn van de tuba van Piet
Bouwmeester gedaan. Dat gaf grote hilariteit toen
hij moest gaan spelen. Op dit concours krijgen de
trombonespelers, onder wie Rien Schijf, een eervolle
vermelding voor hun solo.
Op 28 juni 1951 volgde een concours in Lienden
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen
jaargang 27 4
10 in de Betuwe. Men kwam uit in de 2e afdeling
11
fanfare. Het aantal leden was 23. Voorzitter was
In 1954 werd dirigent Couprie opgevolgd door
Erevoorzitter burgemeester J.C. van Wageningen
J.W. Keessen en secretaris was G. Schijf.
altijd zin, maar dan stuurde vader Henk, zelf ook
H. van der Veld. Deze is maar één jaar dirigent
opende namens het gemeentebestuur de rij van
een verwoed muzikant, hem subiet de schuur in.
geweest. Een hoogtepunt in dat jaar was het
sprekers. Hij noemde het een unicum dat een
Onder leiding van dirigent Couprie werd als
bezoek van koningin Juliana aan Woubrugge.
vereniging in een klein dorp vijftig jaar bestaat. De
verplicht nummer gespeeld ‘Une Corbeille des
Op 25 maart 1953 heeft het fanfarecorps
Vanzelfsprekend stond die dag het fanfarecorps zustervereniging ‘De Heerlijkheid Hoogmade’ gaf
Fleurs’ van Rodolphe. Als vrij nummer ‘Atila Caprice ‘Harmonie’ in verband met de watersnoodramp in
vooraan.
een serenade. Voorzitter W.H. Bank bood geluk-
sur l’ Opera de Verdi’ van P.F. de Kort. ‘Harmonie’ Zeeland een concert gegeven in de zaal van de
wensen aan, evenals de voorzitter van de voetbal-
behaalde met 322 punten een eerste prijs.
heer Swama (Oude Raedthuys) ten bate van het
In 1955 werd de heer Scheffers uit Leiden dirigent. vereniging T. de Jong en G. van Wijk als voorzitter
rampenfonds.
Hij heeft het corps tot 1964 muzikaal geleid. Hij
van de Feestcommissie 1928 en de Woubrugse
In 1953 heeft Henk Slingerland, toen 12 jaar oud en
moest stoppen vanwege een ernstige ziekte waar- IJsvereniging. Mevrouw Van Wijk-Boot als presidente
leerling-slagwerker, bij dirigent Couprie in korte tijd Ook in het jaar 1953 en wel op zaterdag 26
aan hij kort daarna is overleden.
van de Nederlandse Plattelandsvrouwenbond
het trommelen goed moeten leren. Piet Bregman september, werd de nieuwe brug te Woubrugge
bood, behalve gelukwensen, ook een enveloppe
was de slagwerker van het corps maar hij was
opengesteld. Ook hier speelde de fanfare. Naast
In 1956 werd het 50-jarig jubileum van de vereniging met inhoud aan. Verder waren aanwezig het
door een ruit gevallen en had daarbij een pees
een foto van de brug met daarop het fanfarecorps
gevierd met een receptie in de Rechtkamer van bestuur van de Middenstandsvereniging en van
af gesneden. Daar het corps vlak voor een uit-
lezen we in de Nieuwe Leidse Courant: “Nadat
het ‘Oude Raedthuys’. Voorzitter was J.W. Keessen de Chr. Gem. Zangvereniging ‘De Lofstem’. Als
voering stond, moest er op korte termijn een
mevrouw Van Wageningen de slagbomen had
en secretaris E. Molenaar, penningmeester A.H.
aanwezigen werden verder in de krant vermeld:
nieuwe trommelaar komen. Iedere avond moest geopend, marcheerde Woubrugges Harmonie over
van Dorp en lid A. Kroon en J. de Jeu, één van de wethouder W.H.J. Bank, gemeentesecretaris H.J.
Henk in de schuur urenlang oefenen. Hij had niet de nieuwe brug….”
oprichters.
Hoogenboom en de heer M. van Warmelo. De

Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
heer J. Bontebal, ook één van de oprichters, thans
wonende in Alphen aan den Rijn, was aanwezig.
Een oud-lid, J.C. van der Nagel, bood zijn gelukwensen
aan in dichtvorm. Er is ook nog een gelukstelegram
bewaard gebleven van oud-dirigent H.
van der Veld uit Leiderdorp.
Van begin 1960 tot eind 1962 is het fanfarecorps ‘in
ruste geweest’. Het aantal leden was ver gedaald
en toen moesten er ook nog drie in militaire dienst:
Henk Slingerland (slagwerker), Jip Bochove
(trompet) en Henk van der Nagel (bugel).
Om de vereniging weer op te starten is een brief
uitgegaan naar de inwoners van Woubrugge en
met succes. De familie Hoekstra kwam in die tijd
in Woubrugge wonen en zowel vader als moeder
Hoekstra waren goede blazers. Mede door hun
inzet is de vereniging weer aam een nieuwe bloeiperiode
begonnen.
Ook in 1962 is op initiatief en onder leiding van Henk
Slingerland een opleiding gestart met een aantal
jeugdigen om te komen tot een drumband.
In april 1964 ging een brief uit naar de bevolking in
Woubrugge met de mededeling dat er 25 spelende
leden zijn en het corps zich op 30 april zal presenteren.
In uniform. Deze uniformen had men met
hulp van Jan Bochove (de zoon van de eerste
dirigent en de vader van Jip) op de kop getikt bij
de KLM en ‘veranderd’ tot corpsuniformen. Door
de uitgaven aan uniformen was de kas van de
vereniging meer dan leeg en werd de bevolking
op geroepen een financiële bijdrage te geven.
In 1965 kwam dirigent Mark uit Leiden voor het
fanfarecorps te staan. Hij was de vader van Koos
Mark, de huidige leider van de Koos Mark Big
Band, die onder andere furore heeft gemaakt als
begeleidings orkest in het televisieprogramma
´Dancing with the Stars´.
In het volgende nummer van de Jacobsladder
vervolgen we aan de hand van Henk van der
Nagel de geschiedenis van het fanfarecorps.
12 13

Huisnummers in Hoogmade en
Woubrugge
Door Rie Kammeraat
‘t Is welletjes, zeiden de Burgemeester en de Wethouders,
‘t moet nu toch echt anders en beter en
duidelijker en zij blikten achter- en voorwaarts en
namen besluiten. Dat gebeurde ruim zestig jaar
geleden in de raadsvergadering van 28.06.1946 en
sindsdien woont u op een ander adres maar wel
in hetzelfde huis, althans sommigen van u, want zo
honkvast en zo oud zullen er niet veel mensen zijn.
Soms komen er mensen in ons museum die vragen
waar hun ouders of grootouders woonden. De
conservator, de heer J. Haasbroek, bewaart elk
papiertje waarin Hoogmade, Ofwegen of
Woubrugge genoemd wordt, enkele families
hebben een kopie van hun stamboom geschonken,
er zijn overlijdenskaarten, persoonsbewijzen,
pokkenbriefjes, oude telefoonlijsten en ansichtkaarten,
maar niettemin, het is een probleem om te
vertellen waar Opoes nu gesloopte huis gestaan
heeft.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
De eerste nummers
We danken de eerste huisnummering aan een
Onroerend Goed Belasting. Deze belasting, die
vanaf 1628 in onder andere Zuid-Holland over
onroerend goed betaald moest worden, werd
geregistreerd in het verpondingsregister. Uit die
tijd is geen register van Esselijkerwoude bewaard
gebleven, behalve dat van 1711-1732. Daarin zijn
de namen van de huiseigenaren terug te vinden,
maar niet waar die huizen lagen. Daarvoor moeten
we toch bij de transportakten zijn. De verkoop werd
geregistreerd in het ambacht waar het onroerend
lag en alle huizen lagen dus in Esselijkerwoude en
vaak werd erbij gezet waar het huis of land lag:
in Hoogmade, Rijpwatering, Ofwegen of Roelofaartjesveen.
Of in welke polder, bijvoorbeeld de
Bospolder, het Vroonland of de Heerewechse
polder. Woubrugge werd veel minder genoemd,
maar was herkenbaar, omdat bijna alle huizen
aan de Woudwatering of het Paddegat lagen. De
naam Heimanswetering werd niet gebruikt; dat was
het stuk wetering dat vanaf de grens met Oudshoorn
naar de Oude Rijn liep.
Om zonder nummers toch te weten om welk
huis het ging, werd de locatie aangegeven door
de namen van de belendende eigenaren in de
verkoopakte op te nemen. Maar de achternamen
lagen nog niet vast, of werden, althans in de zeventiende
eeuw, vaak weggelaten en veel
vrouwen moesten het doen met het patroniem:
Jansje Pieterse of Pietersd(ochte)r. Als Jan
Pietersz(oon) bakker was, stond dat er als onderscheid
van andere Jan Pietersen soms bij, maar het
beroep van de vader werd vaak de familienaam
van de kinderen en zodoende zijn er nu zoveel
Bakkers. De vader van de Woubrugse scheepmakers
familie Van der Bijll was Jasper en zijn zoons
waren Jacob Jaspersz, Willem Jaspersz en Claes
Jaspersz. In een koopakte van 1638 is Jacob
Jaspersz voldoende, maar in 1658 staat er zowel
bij Jacob als bij Claes de familienaam Van der Bijll
bij. Willem is dan Willem Jaspersz scheepmaker
en Willems toen nog vijf levende kinderen waren
Willemsz of Willemsdr. Zoon Philips werd ook aangeduid
als Philips Willemsz scheepmaker, maar hij,
zijn broer Aert en nog andere familieleden namen
later de naam Raaphorst aan. Hun zuster Neeltje
en haar man Pieter Cornelisz erfden een half huis in
Woubrugge. Als Pieter in 1661 de andere helft koopt
heet hij Pieter Cornelisz van der Rhijs en bij landverkoop
in 1662 is hij Pieter Cornelisz van Leuwen.
De Hoogmadese scheepmakersfamilie Van der Bijll
verandert echter niet van naam. Het aannemen
van andere achternamen, of vererving zonder verkoop,
maken het zoeken niet zo eenvoudig als het
lijkt. Het is trouwens helemaal niet zo eenvoudig! En
zeker niet als er jaren ontbreken, hoewel de overdrachtsprotocollen
van Esselijckerwoude redelijk
compleet zijn vanaf mei 1630. De registers van
voor die tijd zijn verloren gegaan, evenals bijna alle
andere oude boeken van Esselijckerwoude.
Als op het perceel een scheepmakerij, biersteeckerij
of bakkerij was gevestigd, lijkt dat er
altijd bijgestaan te hebben en dat is mooi, want
het is een heel getob om te weten te komen wie
waar woonde. Als voorbeeld zal ik steeds het pand
nemen van bakker Quint, die als laatste bakker
bakte in de Quintsteeg. De eerste transactie is van
1674 en daarin wordt verwezen naar de aankoop
in 1629. Zo’n vermelding komt regelmatig voor,
maar meestal zonder datum. Dit keer wel, maar
de protocollen zijn er niet meer. Het is echter vrijwel
zeker dat Cornelis Jansz van Swanevelt en
Ariaentgen Claesdr toen de bakker en bakkersvrouw
waren. Van 1674 tot en met 1999 werd op
dezelfde plaats gebakken en alle verkoopakten zijn
bekend of na te gaan.
Nieuwe nummers
De westzijde van Woubrugge van 1731 tot 1828
In 1731 kwamen er nieuwe nummers, die vanaf
1735 genoteerd werden en tot 1829 geldig
bleven, hoewel er wat verschuivingen kwamen
- daar ben ik nog niet uit. Het duurde even eer
deze zogenoemde verpondingsnummers in Esselijkerwoude
gebruikt werden. Gelukkig werd nooit
nagelaten de belendingen te vermelden, maar er
is wel een grote máár: het zijn altijd de eigenaren
die genoemd worden, zelden de bewoners. Dat
gebeurde alleen als er condities waren die het
noemen van de huurder nodig maakten. Wel zijn
in de Morgenboeken, waarover verderop, veel
pachters terug te vinden.
14 15
De verpondingsnummers begonnen in Woubrugge
met no. 100 aan de zuid-west kant van de grens,
het z.g. scheijt, tussen Esselijkerwoude en Oudshoorn.
Daar stond in 1729 de bierstekerij van Albert
Harmense Schipper en zijn vrouw Arijaantje
Vergent. De kerk had no. 136. Van no. 100 - 136 liep
het Zuideinde, maar het zuideinde lag ook aan de
overkant, tussen de Grote Baan en de scheidingsgrens
met Oudshoorn. Na de Kerksteeg begon het
Noordeinde met no. 137, de pastorie, daarnaast

16
lag 138 en dan kwam op 139 bakker Jan Hazel,
roepnaam Hase de bakker, het pand van Quint.
Het laatste huis dat ik toch dusver vond aan het
Noordeinde bestond uit twee woningen, no. 174 en
175. Tussen noord en zuid lag de Kerksteeg met de
nummers 184 - 192. De nummers daartussen ben
ik nog niet tegengekomen, maar dat zal nog wel
gebeuren als ik tijd van leven heb. Als locatie wordt
ook wel het Noordeinde opgegeven, maar zonder
oost of west.
De oostzijde van Woubrugge van 1731 tot 1828
Op het scheijt aan de oostzijde, waar de Vierambachtsweg
overgaat in de Woubrugseweg,
begon de telling van het Zuideinde met no. 193.
Daar stond in 1765 een huis met erf, drie turfschuren,
twee brandingloodsen en een hoekje
grond ‘leggende tussen den Ringdijk van den
Vier ambachtspolder en het gangpad zijnde
jegenwoordig beplant met willige knootstooven’ 1 .
De eigenaars waren Hendrik Janszn Lelieveld en
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
Marijtie Rietveld geweest. De eerste Dageraad had
no. 201, het laatste huis aan het Zuideinde no. 213.
Dat was de bakkerij van Kors Oudshoorn, waar later
bakker Guldemond zat en nog later de brugwachters
Schijf, Lieverse en Van ‘t Wout, nu Van Hemessenkade
7. Het Noordeinde begon met no. 214, het
veerhuis. Op 215 stond vanouds de herberg, bekender
als het Regthuis, in 1758 beschreven als een
herberg met erf, schuur, een klein huisje en twee
hooibergen, in 1768 uitgedijd tot ‘een Herberg met
desselfs ruijme stallingen, overdekte Kolffbaan, dorsvloer,
Koorn- en Hooijsolders, Wagenhuijs, Turff- en
Houtschuur en een berg’. Het oude doktershuis had
no. 229. De nummers liepen door tot aan het einde
van de Woudsedijk, waar op no. 290 een boerderij
stond die enkele jaren na de droog making op
kavel 30 werd gebouwd en toen eigendom was
van Reinier van Uijlenburgh, in 1919 beschreven als
‘de Bouwmanswoning vanouds bekend Kavel 30’.
De boerderij die er nu staat is gebouwd in 1934 en
290 werd Woudsedijk-Zuid 45.
van Hemessen jaargang 27 4
Hoogmade
Heeft Woubrugge een Woudwatering, Hoogmade
heeft de Does en Ofwegen de Ofwegense watering.
In of bij Hoogmade kon een huis, boerderij of
werkplaats liggen aan de noord- of zuidzijde van
de Does of in de Bos- Does-, Frederiks-, Kooi-, Piest-,
Roode, Vliet- of Voorofse Polder. In het midden van
het dorp lagen de herberg en een scheepswerf
en omdat de eigenaren van zulke bedrijven wat
gemakkelijker worden gevonden, is de locatie van
de buurpanden ook vrij duidelijk. Een kerk verandert
ook zelden van plaats, maar kerken bezaten
meestal land en bij belendingen is het dan ook de
vraag, of het over het kerkgebouw of over de kerkgrond
gaat. Ook hier kwamen rond 1735 de nieuwe
nummers in gebruik. No. 1 was in 1754 een boerderij
met zomerhuis, hooiberg en land in de Doespolder
bij de Ruigekade, no. 12 het huis bij de Vogelkooij
in de Kooipolder. Huurder van huis en Vogelkooi
was in 1685 schepen Joris Cornelisz Bouman; in 1793
woonde Cornelis Kraan op de Kooiwoning. No. 18,
het Roopannenhuis, lag in de Bospolder, 23 in de
Roopolder en 31 in de Frederikspolder .
Ofwegen
Dan sla ik nu de Rijpwatering en de Veenderpolder
even over, behalve no. 49, de korenmolen aan
de overzijde van het Paddegat. Vandaar varen
we naar Ofwegen. Op Ofwegen lagen en liggen
de boerderijen en het land óf aan de kant van
de Vlietpolder, óf aan de kant van de Oudendijkspolder
met [tot nu toe] de nummers 52 t/m 72:
boerenbedrijven, een paar huizen, een bierstekerij
en een scheepswerf en misschien wat nummerloze
arbeidershuisjes. No. 52, een boerderij met
schuur, hooiberg en karnmolen en met land in de
Vliet polder, was in 1741 eigendom van een van
de leden van de Ofwegense familie Van Bijevelt.
Het laatste nummer, een boerderij met zomerhuis,
schuur en twee hooibergen met respectievelijk
zes en vier roeden, lag ‘in en bij de nieuwe drooggemaakte
Oudendijkspolder op Offwegen’.
Omstreeks 1818 werd Klaas Los de eigenaar.
Sinds 1882 staat er een nieuwe boerderij die als
adres Kerkweg 47 heeft. Vanaf circa 1900 wordt
deze bewoond door de familie Van Egmond.
17

18
Lijsten met namen
Het gaat nu nog steeds over huisnummers die
geen adresnummers zijn en eigenaren die niet
altijd bewoner zijn. Toch zijn er enkele lijsten die
een indicatie geven wie waar ongeveer woonde.
In de Morgenboeken, waarin de waterschappen
bijhielden wie van een stuk grond de eigenaar was
en hoe en door wie het gebruikt werd, zijn veel
pachters te vinden. Eens in de vier jaar werd de
administratie bijgewerkt. Jammer genoeg bleef het
noteren van de pachters soms achterwege, zoals
in 1788, het jaar dat de Vierambachtspolder onder
water kwam te staan. Dan ontbreken de veranderingen
over een periode van acht jaar en over het
komen en gaan van pachters is slechts sporadisch
iets te vinden.
Weerbare mannen
Op de prachtige lijst uit 1747 van Weerbare Mannen
van Esselijckerwoude hadden de huisnummers
ingevuld moeten worden, maar op de kopie werd
alleen het eerste huis vermeld en dat had nummer
100, aan de het scheijt . Het werd bewoond en was
eigendom van Olivier Schipper, de biersteker. Geen
nummers, maar wel inschrijving op volgorde van de
huizen, waardoor een ongeveer-indicatie gedeeltelijk
mogelijk is. Predikant Alexander Comrie = de
Pastorie, Quint’s voorganger = de bakkerij, een
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
rij boeren = de Woudsedijk. Maar met alleen 410
weerbare mannen van 16-60 jaar is het geen lijst
van inwoners en het duurt nog meer dan tachtig
jaar eer heel voormalig Esselijckerwoude geregistreerd
staat.
Het Ambacht Esselijckerwoude
Uit 1797 dateert een lijst met de namen van ‘Manspersonen,
Weduwen met een eigen huijshouding,
en Vrijsters met een eijgen Huijshouding’ met vooren
achternaam, leeftijd, en wapenbezit. De municipaliteit
wilde ook graag weten wie niet in eigen
onderhoud kon voorzien. Huisnummers staan er niet
bij, buurten wel, en de namen zijn genoteerd op
volgorde: aan de oostzijde van zuid naar noord, de
westzijde van noord naar zuid, de Woudsedijk, het
Hoekje van den Veen, Ofwegen en het Lageland.
Niet dat die volgorde ons nu zekerheid verschaft:
Gerrit Roos was in die tijd pachter van de Woudhoeve
(nu Bouwlust). Zijn knecht was Arie Krook, zijn
buurman Krijn de Hoog. Maar Krijn de Hoog was de
eigenaar van de scheepswerf (de oude Dageraad)
daar schuin tegenover, want met links of rechts,
voor of achter werd pas veel later rekening
gehouden. Wie zoekt, moet daar op bedacht zijn.
Zelfstandige vrouwen worden gevonden in het
alfabetisch Patentregister uit 1809. In 1798 werden
de gilden afgeschaft, maar in 1805 nam de overheid
het door de gilden uitgeoefende toezicht
over. Om een beroep te mogen uitoefenen was
toestemming nodig en jaarlijks moest daarvoor
patentrecht worden betaald. Lang niet alle beroepen
vielen eronder. Landbouwers, arbeiders, onderwijzers,
ambtenaren enzovoorts waren vrijgesteld.
Een voorbeeld van een vrouw met patentrecht
was Judik Mozes Meijer, die met linnen, katoen en
sits rondlopend verkoopster was en ook nog een
winkeltje had. Zij was getrouwd met Izak Jacobs, de
slachter die samen met zijn vader Jacob Joseph en
broer Abraham Jacobs, op dezelfde plaats als later
slager Abraham Hoogendoorn, zijn huis en slachterij
had (Van Hemessenkade 24 & 22) en daarvoor
eveneens patentrecht moest betalen. Er staan
geen huisnummers bij, maar wel de beroepen en
als daar een winkel bij was, zoals de slagerij van
Izak Jacobs, dan ging de winkel nog wel eens over
van de een op de ander en wordt langer herinnerd
dan de bewoners.
Hoogmade 1811-1828
Een lijst van stemgerechtigde Hoogmadese mannen
werd in 1811 opgesteld. Mannen boven de 21 jaar
hadden het recht de leden van de municipaliteit
(een soort gemeenteraad) te kiezen. Dat waren er
in Hoogmade 47 en het aardige is, dat de leeftijd
en het beroep werden vermeld. De oudste kiezer
was Pieter Beugelsdijk, geboren op 19.10.1724 en
vroeger scheepmaker. De jongste was de timmermansknecht
Jan Witteman, geboren op 03.09.1787.
Natuurlijk ontbreken de namen van Zwetsloot niet,
evenmin als Den Dubbelden, Zandvliet, Hillenaar
en Groen in ‘t Wout, om er een paar te noemen.
Huizen staan er nog niet bij, maar de data en
beroepen vergemakkelijken het zoeken wel. De
volkstelling van 1828 met veel informatie over de
235 inwoners, wat ze deden en waar ze woonden
is opgenomen in Jacobsladder 4/2006, met een
vervolg door Huug Zwetsloot in no. 2/2007.
Woubrugge vanaf 1828
Vanaf 1828 komt er meer zicht op de bewoners
van Woubrugge. Dan worden ze geteld. De huizen
krijgen een nieuw nummer en het wordt duidelijk
welke huizen uit meer woningen bestaan en wie
de gezinshoofden zijn. Uit de transportakten was al
gebleken dat er veel halve, derde of kwart huizen
verkocht werden, maar slechts een enkele keer
werd de huurder genoemd. In de inventaris van
Isaak Vrijenoock, die in 1811 overleed, staat dat hij
aan de westzijde een huis met vier woningen bezat.
In een ervan woonde hij, de andere drie werden
verhuurd. Dat was no. 124, later 22. Maar omstreeks
1850 had boer Johannes Boon no. 22 en dat werd
28. Willem Wiethoff, de smid, had 23 en kreeg 30.
Zoeken vraagt dus veel tijd. Het gaat van nu af aan
niet meer over eigenaren, maar over bewoners, die
uiteraard ook eigenaar kunnen zijn.
De lijst van 1828 is vrij summier, maar de volks telling
van 1830 geeft veel informatie. De westzijde loopt
van 1-83, de oostzijde van 84-158, de Hoek van
de Veen van 160-174 en de Woudschedijk van
199-208. Aan de westzijde is op no.42 de school
en het schoolhuis, waarin schoolmeester en koster
Hendrick van Dordt woont. Hij is geboren in Beesd,
38 jaar, getrouwd met Maria Kroon, geboren in
Zevenhoven, 36 jaar, heeft dertien kostgangers
van 9-17 jaar, die allen genoemd worden, en een
vijftienjarige dienstbode, Lena Slingerland. Hoewel
de Kerksteegh/Kerkstraat al sinds jaar en dag zo
heet, werd dus gewoon doorgeteld alsof de school
aan de Wetering staat. Op no. 44 wonen Bakker
Quints voorganger Hendrik Treur, 48 jaar, geboren in
Alphen, getrouwd met Antje van Meurs, 49 jaar, van
Oudshoorn, hun kinderen Gijsbert van 10, Willem
7, Willemina 12, Gerritje 11, Antje 5, knecht Pieter
Leeuw uit Leimuiden, 21 jaar en dienstbode Jaepge
Rijnsburger uit Bilderdam, 21 jaar. Deze tien personen
worden beschouwd als een gezin. Op deze manier
19

20
zijn alle inwoners geregistreerd en dat blijft zo, maar
niet middels een paar honderd huizen met een
paar honderd nummers, maar te lokaliseren via een
systeem van wijken met letters plus nummers die
gebruikt worden in de telling van 1840.
Dat was een eis van de regering en de gemeente
werd verdeeld in negen wijken:
A. Het zuideinde van het dorp aan de westzijde van
de Woudwatering: vanaf huis A-1 tot en met huis
A-28.
B. Het noordeinde van het dorp aan de westzijde:
vanaf huis B-1, tot het huis, de zogenaamde
Oude Visscherij, en de Oudendijkse Poldermolens;
het laatste nummer was B-24.
C. Het zuideinde van het dorp aan de oostzijde:
vanaf huis C-1 tot en met huis C-17.
D. Het noordeinde van het dorp aan de oostzijde:
vanaf D-1, het overzethuisje van de gemeente,
tot en met D-36, het overzethuis nabij de Kleine of
Braasemmermeer.
E. De Woudschendijk met de Zwetmolens: E-1 tot en
met E-11.
F. De zuidhoek van Roelofarendsveen onder
Esselijkerwoude, het zogenaamde Groenewoud,
de Korenmolen, het Huis de Banken, de bouwmanswoningen
en huizen aan de Rijpweteringsche
vaart en de molens van de Veender-en de
Fredrikspolder: F-1 tot en met F-11.
G. Ofwegen aan beide zijden, met de Vlietpoldermolen:
G-1 tot en met G-10.
H. De boumanswoningen en huizen aan de zuidzijde
van de Doeswatering met de Does- en
Kooipoldermolen: H-1 tot en met H-9.
I . De boumanswoningen en huizen aan de noordzijde
van de Doeswatering, met inbegrip van de
R.K. Pastorie en de Piestpoldermolen: I-1 tot en
met I-18.
In 1845 moest ten behoeve van militair vervoer en
inkwartiering opgegeven worden hoe het stond
met de wegen, voetpaden, veren, hoe groot de
afstanden waren en hoeveel huizen er stonden.
Om bij de bebouwing te blijven:
In wijk A en B: 51 huizen en twee bewoonde
molens; C en D: 55 huizen; E: acht huizen en
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
drie bewoonde molens: F: veertien huizen en
een bewoonde molen; G: negen huizen en
een bewoonde molen; H: zeven huizen en een
bewoonde molen; I: achttien huizen.
Hoogmade was van 1817-1855 een zelfstandige
gemeente en viel dus niet onder de wijkindeling
van de gemeente Woubrugge. In 1840 stonden er
veertig huizen met 311 inwoners.
Vanaf de eerste telling in 1828 was het de bedoeling
dat alle veranderingen werden bijgehouden,
maar daar kwam weinig van terecht. Nu probeerde
men het door in elke wijk een wijkmeester
aan te stellen. Hij moest ‘nauwkeurig acht geven’
op alle inkomende en uitgaande personen en
gezinnen in zijn wijk en alle veranderingen doorgeven
aan de gemeente. De eerste wijkmeesters
waren G. van Geer, P. Slingerland, T. Maaskant, A.
van Griethuizen, C.Kroon Azn, P. de Bruin, K. Los, G.
van der Hoeven en C. van Reijzen. De bedoeling
was goed, maar het resultaat blijkbaar niet.
Het bevolkingsregister
In 1850 kwam het bevolkingsregister. Een groot
boek met links en rechts een blad en van nu af aan
zou het heel eenvoudig zijn om overgrootvaders
en -moeders te vinden. Wanneer en vanwaar ze
kwamen of naar elders vertrokken, waar en wanneer
ze geboren werden of stierven, de kinderen,
het beroep, het geloof, alles werd genoteerd. En,
heel belangrijk, waar ze woonden. Gevonden! op
B-42. B-42 ? doorgehaald; B-46, ook doorgehaald.
B-46 bis dan? Wat een verhuizingen, vaak maar
een paar huizen verder. Terwijl Opoe zo honkvast
was en verhuizen vreselijk vond. Ze verhuisde dan
ook alleen maar op papier, want ze bleef steeds
van Hemessen jaargang 27 4
in hetzelfde huis. Dat kwam omdat de nummering
bleef doorlopen, ongeacht het huis. Dus als vóór
no. 7 een huis gebouwd werd, werd dát huis no. 7
en no. 7 werd no. 8 en als de percelen een eindje
uit elkaar lagen kon er steeds wat tussen gebouwd
worden en de nummers veranderden mee. Opoe’s
zuster woonde op C-12b. Of was het C-12, C-12a,
-c of -d ? Op sommige bladen staan wel vijf
nummers en de volgorde is niet duidelijk. En toen
Hoogmade erbij kwam werd wijk H, wijk I.
Toch is, ondanks alle wijzigingen, het bevolkingsregister
onmisbaar bij het zoeken, en met hulp van
de index kan in ieder geval bepaald worden waar
ongevéér de overgrootouders woonden.
A en B
In 1859 werd de telling herhaald en het bevolkingsregister
gecontroleerd en aangevuld, nu met
Hoogmade erbij.
Er stonden toen in Woubrugge + Hoogmade +
Ofwegen 261 huizen met inbegrip van 27 gebouwen
‘niet tot bewoning bestemd’. Daar zullen
wel kerken, scholen, schuren enzovoorts mee zijn
bedoeld. De telling: in A: 28, B: 32, C: 30, D: 42,
E:14, F: 17, G: 11, H: 17, I: 60. Met al die letters werd
het knap ingewikkeld en eenvoud siert. Dat vond
ook de Raad en omstreeks 1861 waren de wijken
verdwenen en hadden alle huizen aan de oostkant
een A en alle huizen aan de westkant een B.
De A nrs liepen van 1 tot en met A-192. A 1 was
een huisje oost van A-2, de boerderij Kavel 30 van
Reinier Kempenaar op de Woudsedijk, en A-192
was het laatste huis van de Achterweg, later de
Vierambachtsweg.
B begon met B-1 aan het eind van de Vrouwgeestweg
en eindigde (in 1946) met B-420 aan de
overkant, de hoek van ‘t Veen, nu de Zuidhoek in
Alkemade. Bakkerij Quint van toen, Hermanus Treur,
had B-4 en kreeg B-77.
Het bleef A en B tot 1946 toe, maar de nummers
waren als het weer. In een ongedateerd register2 hield de gemeente vanaf 1900 of later de veranderingen
bij, maar door de vele doorhalingen is de
volgorde niet altijd duidelijk. Bakkerij Quint, toen
Wiggert van der Waa, woonde op B-89, B-95, B-94
en B-92, zijn opvolger Jan Walraven op B-96, B-119
en B 128, Dirk Oudshoorn op B125. Wiggert van der
Waa en Jan Walraven verhuisden één keer en dat
was toen zij de bakkerij overdeden. De bewoners
waren dus wel te vinden, maar vraag niet hoe.
Vanaf 1920 kwamen de gezinskaarten, die heel
wat handiger waren dan de boeken die steeds
vernieuwd moesten worden.
Het Raadsbesluit van 1946
Maar door al het slopen vanwege ouderdom,
oorlog en opritten, en wetend dat er opnieuw
huizen gebouwd zouden moeten worden, moest
er, zo meende de Raad, een einde komen aan
een onoverzichtelijke indeling ten gevolge van de
verspreide ligging van vele woningen. B&W, staat
in het verslag van 28.06.1946, “beraamden zich
en meenden namen te moeten voorstellen die
merendeels historische namen zijn welke aan de
wording van de gemeente nauw verbonden zijn”.
Het voorstel werd besproken en besloten werd de
straten als volgt te noemen:
In Woubrugge
1. Raadhuisstraat (brug tot Achterweg)
2. Kerkstraat (brug tot Bateweg)
3. Kerkweg (Bateweg tot Ofwegen)
4. Van Hemessenkade (waterkant van Bochove tot
samenkomst met Achterweg bij J. de Blanken)
5. Comriekade (waterkant westzijde Woudwetering)
6. Vrouwengeestpad (pad van G. van der Boon
tot grens Alphen aan den Rijn)
7. Boddens Hosangweg (Achterweg tot Brasemermeer)
21

24
8. Vierambachtsweg (Achterweg tot grens Alphen
aan den Rijn)
9. Weteringpad (pad M.R.Kroes in noordelijke richting)
10. Schoolstraat (van Comriekade naar school)
In Hoogmade
1. Vlietweg (van brug C. van Rijn tot bocht Erven
Zwetsloot)
2. Ofwegen (van bocht -incl.- tot G.L. van Rijn)
3. Kerkstraat (van brug over de Does tot eind
gemeenteweg)
4. Van Klaverweijdeweg (Wed. P. v.d.Star tot brug
bij Kapteijn)
5. Noordeinde (blijft ongewijzigd)
6. Oude Kerkweg (J.A. de Vette tot W. van der
Laan)
7. Vissersweg (Wed. P.J. van Goozen tot J.C. van
Tol)
8. Van Fenemalaan (G.J. Verbij tot Erven A. van
der Ploeg)
9. Boskade
10. Doeskade
11. Voorofsekade (w.o. A.J. van der Voorn)
12. Vlietkade (ook langs Kromme Does rond Vlietpolder)
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
13. Achterdijk (blijft ongewijzigd)
14. Veenderdijk
15. Frederikskade
16. Zwarteweg (door Veenderpolder)
17. Blaauwekade (van Spijkersloot tot gemeentegrens)
18. Zuidhoek (blijft ongewijzigd)
De huizen kregen een nieuw nummer, dat nu bij de
straat hoorde. Gelukkig kwam er een lijst van oude
versus nieuwe nummers met de namen van de
bewoners erbij en deze nummers zijn tot op de dag
van vandaag in gebruik, enkele veranderingen
daargelaten. Bakkerij Quint van toen, D. Oudshoorn,
ging in 1946 van B 125 naar Comriekade
11 (waar Jan Quint van 1955 tot 1999 als laatste
bakker zelf de broden bakte), terwijl Jan Walraven
van B 128 naar Comriekade 14 ‘verhuisde’.
Hoewel dit artikel niet verder gaat dan 1946, is er
een latere lijst die genoemd moet worden: de heer
Hein Hoogenboom kreeg in 1983 bij zijn afscheid
als gemeentesecretaris een lijst van alle straten van
Woubrugge en Hoogmade met de huisnummers en
de namen van de gezinshoofden.
Slot
Het lijkt er misschien op dat de wegen en straten
voor die tijd geen namen hadden. Dat is niet zo.
Er waren twee Voorstraten, nu de Comriekade en
de Van Hemessenkade en een Achterweg, nu de
Boddens Hosangweg en de Vierambachtsweg.
De Vrouwgeestweg mocht zo blijven heten en in
Hoogmade hoefden niet alle oude namen in het
vuilnisvat. De Notweg bleef de Notweg3 .
Er waren en zijn ook andere aanduidinge : het Bosje
van Boon, het Laantje van Boon, het Bosje van Verburg,
het Kampie van Luling, de Schapenwerf, de
kleine Baan, de grote Baan, de Wildewerf, Korea,
de Quintsteeg en de Oude Visscherij. Hoogmade
had de grote en de kleine Ark. En drie Hoogmadenaren
met een bijnaam waren Piet de Haan, Aal
de Koet en Bep de Eend en dus woonden ze in de
Vogelenbuurt. 4
Behalve poldernamen waren er topografische aanduidingen,
zoals het gangpad, het oude verlaat,
de Ringdijk, de Polderdijk en zo meer. Ook stukken
land hadden soms een naam. In het Vroonland de
Vossencamp (1662) en de Vijvers (1738), in de Plaspolder
De Fok (1752), Jaepes campje aan de wijd
a (1662), de cleijne grote camp in de Vliet polder
(1662) en west van de Herenweg “een partije
ruijchlants genaemt de paepswerff’ [1662]. In de
oude leenboeken komt Hoogmade voor met het
Onser Vrouwenland, het Vrouw Aechtenweer, het
Godshuijslant. Dat Godshuijslant was een stuk grond
gelegen aan de Ruigekade in de Doespolder. Aan
de noordkant hadden Leendert Dircksz Swetslooth
c.s. 5 in 1727 een stuk land.
Otto van Hemessen noemt in zijn ‘Eene Wandeling
door Woubrugge en Hoogmade’ behalve wegen,
24 namen van sloten, vaarten en wateringen en
daar zijn de Woudwatering, het Paddegat, de
grote Aa, de kleine wijde Aa en de nauwe Aa nog
niet eens bijgeteld.
De inwoners zullen dus wel geweten hebben Wie
Waar Woonde.
Huiseigenaren zullen misschien denken dat het
kadaster vergeten werd. Dat is niet het geval.
Maar kadastrale nummers, hoe belangrijk ook om
een huis op de kadastrale kaart terug te vinden,
zijn geen adressen. Thuis, achter uw computer,
kunt u daarover veel te weten komen via
www.dewoonomgeving.nl.
U ziet dat het niet zo vanzelfsprekend is dat u woont
in een straat met een huisnummer dat niet verandert
en zelfs voorzien is van een postcode. Maar,
zeiden de Bode, de Belastinggaarder en de
Boeteninner, voor óns was het niet nodig geweest.
1. Knootstoven: stronk+stam+afgekapte takken
= stoof;
knoot = geknotte boom; willige knootstoof:
knotwilg.
2. Kopieën van de lijsten van 1747, 1797, 1809,
1946 en 1983 liggen in ons museum. Van het
gemeente register (no. 660) is een kopie in
bewerking. Onderzoek kunt u doen in het Streekarchief
in het oude Raadhuis in Alphen. Enige
voorbereiding maakt het wel gemakkelijker.
3. Not is een oud woord voor nut en een notweg is
een weg voor de boeren om vee, oogst, landbouwbehoeften
enz. te vervoeren. Er ligt er een
in de Vierambachtspolder en een in de Vrouwgeestpolder.
4. Als u, uit uw eigen jeugd of van horen zeggen,
nog andere buurtnamen kent, hoort de redactie
dat graag!
5. Leendert Dirkszoon Swetslooth c.s.: cum suis, met
de zijnen. Dat is niet het gezin, maar degenen
die dezelfde rechten hadden, bijvoorbeeld de
mede-erfgenamen, zoals broers en zusters. In het
stamboomboek van de familie Zwetsloot komen
twee Leendert Dirkszoon’s voor: ca 1635-1704 en
1706-1768.
25

26
Rie Kammeraat verzamelde weer voor u:
Uit Otto’s plakboek van 1917
6 november 1917
Naar aanleiding van de circulaire van den Minister
van Landbouw van 20 October 1917, heeft de
burgemeester van Woubrugge beslag gelegd op
een zeer groote partij zinken emmers en een groote
partij kachelpijpen, veevoeder, cacao, zeep, enz.
aldaar aanwezig bij een drietal ingezetenen.
10 november 1917
Door den Minister van Landbouw is beslist dat de
l.l. Maandag te Woubrugge in beslag genomen
kisten lucifers, 576 zinken emmers, 218 kisten zeep,
21 vaten cacao, 82 zakken gemengd voer- en
pelmeel, 34 zakken capucijners, 525 kachelpijpen
met 1100 ellebogen zijn toegewezen gedeeltelijk
aan de gemeente Woubrugge, de veevoedercommissie,
de commissie van graanverzameling
en de Ned. Vereeniging van IJzerhandelaren
(gecorrigeerd). Terwijl de 148 zakken melasse voor
de justitie in beslag blijft. (Melasse: dikvloeibare,
suikerhoudende massa die bij de suikerbereiding
overblijft).
Bij de firma R. te Noordwijkerhout nam de politie
een belangrijke hoeveelheid vermicellie in beslag.
16 november 1917
Uit de raadsvergadering. Voorzitter: de burgemeester.
De Voorzitter deelt mede, dat hij genoodzaakt was
een groote partij goederen in beslag te nemen;
een groot deel kan in de gemeente blijven en, om
den winkeliers ter wille te zijn, vragen B.en W. kasgeld,
om zoo mogelijk die goederen hier beneden
de maximum-prijzen te verkoopen. Goedgekeurd.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
Over de inbeslag genomen goederen:
Burgemeester Baumann legt aan de Raad uit, dat
hij de goederen in beslag moest nemen van de
Minister van Landbouw en zegt, zonder namen te
noemen: “aangezien zij daarvan grootere hoeveelheden
bezaten en opgeslagen hadden, als
wel voor hun handel of nering noodig was. Uit dien
hoofde moesten zij gerangschikt worden onder de
zoogenaamde gelegenheidshandelaren, die een
reëelen handel belemmerden en wiens streven
gericht was op het behalen van woekerwinsten en
dit trachten te bereiken door de waren voorloopig
vast te houden en eerst dan te verkoopen, zoodra
de marktprijs er van enorm was opgeloopen.”
Woubrugge (de gemeente) krijgt de lucifers,
cacao, zeep en emmers toegewezen, maar moet
daarvoor zo spoedig mogelijk aan het Ministerie fl.
8.459,20 betalen. Dat was de geschatte waarde,
een voor die tijd heel groot bedrag. Zoveel geld
zit er niet in de gemeentekas en de keus is óf geld
lenen, óf de goederen aan de regering geven. Een
lening betekent interest betalen en dat bezwaart
de burgemeester. De heer Lieverse, een belangrijk
man in de raad, stelt dat het renteverlies niet veel
gewicht in de schaal legt, omdat de kosten van de
inbeslagname, waaronder z.i. ook de kosten van de
geldlening vallen, bij de prijsbepaling meegeteld
worden. Heel juist, zegt de burgemeester, daar had
ik niet aan gedacht. De lening zal fl. 8000.- bedragen
tegen maximaal 5% rente. De goederen zullen
zo spoedig mogelijk aan de winkeliers verkocht
worden. Niet vermeld wordt wie de hamsteraars
waren en hun namen staan ook niet in de andere,
geheime raadsverslagen.
[de raadsverslagen van Woubrugge/Hoogmade
zijn te raadplegen in het S.A.R.M. (Streekarchief
Rijnlands Midden) in Alphen a/d Rijn)].
6 december 1917
Door den burgemeester is verlof verleend, het
stoffelijk overschot van ‘n viertal pastoors, die te
Hoogmade zijn overleden en aldaar begraven, van
het oude kerkhof, dat in 1900 gesloten is, naar het
nieuwe kerkhof op een nader te bepalen dag over
te brengen, en wel de eerwaarde heeren C.G. van
Brussel, begraven 18 November 1857; B.J. van
Aarsen, begraven 24 Augustus 1880; J.A. Terpoorter,
begraven 21 September 1880 en F.J. Tieleman,
begraven 17 April 1884.
20 december 1917
De heer Lieverse wijst op de melkvoorziening op
bons aan gegoeden, en zou gaarne een grens
bepalen naar aanslag in den H.O. De Voorzitter
zegt daarover reeds gecorrespondeerd te hebben
met den plaatselijken geneesheer dr. Loth.
27 december 1917
Kerstvakantie was onbekend, maar op 27 december
krijgen de kinderen van de Openbare School in
Hoogmade (?) vrij, omdat ten huize van het hoofd
van de school typhus is geconstateerd.
En hiermede is een eind gekomen aan het jaar
1917, waarin de kranten veel oorlogsnieuws
brachten en niet alleen in Woubrugge werd
gehamsterd. Bij een winkelier in Winterswijk werden
in september 400.000 sigaren in beslag genomen
en diezelfde week werd in Hoensbroek een jonge
smokkelaarster doodgeschoten. In dezelfde
Rijnbode, naast een stukje van Otto van Hemessen,
nog meer treurnis:
In een weiland in de Ooy onder Ubbergen werd
een Duitsch jongetje van twee jaar gevonden,
met een briefje op de borst gespeld, waarin
vermeld stond, dat moeder was gestorven en
vader gesneuveld. Een tante beval thans het kind
in de liefdadigheid van den vinder aan. De heer
Hethey te Ubbergen heeft het ventje in zijn villa
opgenomen.
Dat was het dan. In 2008 gaan we verder met
Otto’s krantenknipsels.
27