vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite - bgis-sanbi

Die
Biodiversiteitsektorplan
2010
vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite
Kerry Maree en Deborah Vromans

iodiversiteit is alles wat met die natuur te doen het
Die Biodiversiteit sektorplan
vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite
2010
Hulpmiddel vir beplanning en besluitneming
rakende grondgebruik in Kritiese Biodiversiteitsgebiede
en Ekologiese Ondersteuningsgebiede
ISBN 978-0-9869775-5-8
bevorder volhoubare ontwikkeling

samestelling van Handleiding
Hierdie handleiding en die inligting wat deel daarvan is, is deur die C.A.P.E. Fynskaal-biodiversiteitbeplanningsprojek (CapeNature) en die
Tuinroete-inisiatief (SANParke) saamgestel. Beide projekte is deur die Global Environmental Facility as deel van die C.A.P.E.-program (Cape Action
for People and the Environment) gefinansier.
verdere inligting
Die vormlêers van die Geografiese Inligtingstelsel (GIS) wat gebruik is om die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart op te stel, asook die digitale
weergawe van hierdie handleiding, muurkaarte en tegniese verslae, is beskikbaar op die DVD wat hierby ingesluit is. Afskrifte van die DVD is
verkrygbaar by die GIS-eenheid van die Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut; Tel: (021) 799-8698, e-pos: BGIShelp@sanbi.org. Die
handleiding, kaarte en tegniese verslae kan ook by www.bgis.sanbi.org afgelaai word.
erkennings
Hierdie handleiding is gebaseer op die munisipale handleidings vir biodiversiteit wat deur Nancy Job en Amanda Driver vir die “Maak
Biodiversiteitsplanne Werk”-projek (“Putting Biodiversity Plans to Work”) (2006) opgestel is, en is aangepas om ooreen te stem met die inhoud
van ʼn biostreeksplan w soos vervat in Hoofstuk 3 van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit (WNOB:B), Wet Nr. 10 van 2004.
Daar is ook verwysings vir elke literêre bron wat geraadpleeg is.
Die outeurs wil graag die C.A.P.E. Taakspan vir Fynskaal-biodiversiteitsbeplanning en die projekspan vir die Tuinroete-inisiatief bedank vir hulle
waardevolle insette en kommentaar. Veral ʼn hartlike dank aan die entoesiastiese wyse waarop deelnemers tydens werkwinkels insette gelewer
het. Die bewaringsbeplanners, Genevieve Pence en Stephen Holness, verdien erkenning vir hulle waardevolle bydraes tydens die projek.
Dieselfde geld ook vir die joernalistieke redakteur, redakteur en vertaler.
vrywaring
Daar is geen waarborg dat daar geen foute of weglatings mag voorkom op die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart wat deel van hierdie
handleiding is nie. Die outeurs en beplanners neem daarom geen verantwoordelikheid vir enige onjuisthede of finansiële verliese wat
veroorsaak mag word deur die inligting wat in hierdie handleiding of gepaardgaande dokumentasie vervat is nie. Die kaart, tesame met die
riglyne, dien as die primêre biodiversiteitsverwysing vir beplanning en besluitneming oor grondgebruik, en maak nie daarop aanspraak dat dit
enige ander grondgebruik-, of stad- en streekbeplanningsbeleid aanspreek nie.
sitaat
Maree, K.S. en Vromans, D.C. 2010. Die Biodiversiteitsektorplan vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite. Hulpmiddel vir beplanning en
besluitneming rakende grondgebruik in Kritiese Biodiversiteitsgebiede en Ekologiese Ondersteuningsgebiede. Opgestel deur CapeNature as deel van
die C.A.P.E. Fynskaal-biodiversiteitbeplanningsprojek, Kirstenbosch.
tegniese redakteurs en medewerkers
Stephen Holness, Andrew Brown, Jeffrey Manuel, Mellisa Naiker, Lucinda Cedras, Nancy Job, Charl de Villiers, Samantha Ralston, Genevieve
Pence, Lee Saul, Antoinette Veldtman, Donovan Kirkwood, Anne Lise Vlok, Martine Jordaan en Rupert Koopman.
Ontwikkeling van kaart
Die volgende persone was verantwoordelik vir die ontwikkeling van die verskillende kaarte en die onderskeie komponentlae daarvan: Kritiese
Biodiversiteit-gebiedskaart deur Genevieve Pence en James Magidi; plantegroeikaarte deur Jan Vlok en Riki de Villiers; akwatiese oorlegkaart
deur Nancy Job (Freshwater Consulting Group), Jeanne Nel (WNNR) en Kate Snaddon (Freshwater Consulting Group); grondbedekkingskaarte
deur Mark Thompson (GeoTerraImage) en kaart van indringerplante deur Conservation Support Services.
nota: Boskrif w dui aan dat hierdie spesifieke term in die woordelys gedefinieer of verder beskryf word.

inHOudsOPgawe
afkortings
voorwoord
lys van Figure
lys van tabelle
lys van inligtingskassies
AFDELING 1: inleiding 1
1.1 Doel van ʼn Biodiversiteitsektorplan 1
1.2 Wat is Biodiversiteit? 2
1.3 Wat is Kritiese Biodiversiteitsgebiede (KBG) en Ekologiese Ondersteuningsgebiede (EOG)? 3
1.4 Wat is ʼn Biodiversiteitsektorplan? 3
1.5 Wat die Biodiversiteitsektorplan kan en nie kan doen nie 3
1.6 Biodiversiteit, die Ekonomie en Armoedeverligting 4
1.7 Biodiversiteit en Ekosisteemdienste 5
1.8 Biodiversiteit, Klimaatsverandering en Biodiversiteitsektorplanne 5
AFDELING 2: Biodiversiteitsprofiel van die Hessequa en mosselbaai munisipaliteite 7
2.1 Die internasionale, nasionale en streeksbelang van die gebied 7
2.2 Terrestriële Ekosisteme 7
2.3 Akwatiese Ekosisteme 9
2.3.1 Opvanggebiede en Riviere 9
2.3.2 Riviermondings 10
2.3.3 Vleilande 11
2.4 Mariene en Kus-ekosisteme 12
2.5 Spesiale Habitats en Spesies van Spesiale Belang 13
2.6 Ekologiese Prosesse 15
2.7 Beskermde en Bewaringsgebiede 16
2.8 Grondbedekking wat die druk op grondgebruik aandui 18
AFDELING 3: die kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart (kBg-kaart) 21
3.1 Die ontwikkeling van die Kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart (KBG-kaart) 21
3.2 Definisies van die verskillende kategorieë op die Kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart (KBG-kaart) 21
AFDELING 4: riglyne vir die integrasie van die kritiese Biodiversiteitsgebiedskaarte (kBg-kaarte) by
grondgebruiksbeplanning en besluitneming 27
4.1 Gewenste Bestuurdoelwitte 27
4.2 Die gebruik van KBG-kaarte in reaktiewe grondgebruiksbesluite 28
4.3 Die gebruik van KBG-kaarte in die ontwikkeling van ekosisteem- of omgewingsbestuursplanne 35
4.4 Die gebruik van KBG-kaarte by die samestelling van Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerke (RORe) 35
4.5 Die gebruik van KBG-kaarte by die samestelling van Geïntegreerde Ontwikkelingsplanne (GOPe) 37
4.5.1 The Omgewingsektorplan van die Geïntegreerde Ontwikkeling Plan (GOP) 37
4.5.1.1 Munisipale kusbestuursprogramme 38
4.5.1.2 Verslag oor die “Stand van die Omgewing” 38
4.5.1.3 ʼn Omgewingsbestuursplan vir munisipale eiendom 38
4.5.1.4 Munisipale plan om uitheemse indringerplante te beheer 38
4.5.1.5 Gebiedswye beplanning 38
4.5.1.6 Finansiële maatreëls om biodiversiteit te beskerm en volhoubare ontwikkeling te bevorder 38
4.5.1.7 Die bewaring van biodiversiteit by wyse van voogdyskap 40
4.5.1.8 Koöperatiewe bestuursmaatreëls wat biodiversiteit beskerm 40
4.5.1.9 Die Beskerming van Biodiversiteit en ondersteuning van Plaaslike
Ekonomiese Ontwikkeling (PEO) 40
AFDELING 5: dikwels-gestelde vrae 41
AFDELING 6: agentskappe wat kan help om Biodiversiteit te beskerm en te bestuur 43
woordelys 44
Bibliografie 48

Afkortings
aeOg Ander Ekologiese Ondersteuningsgebied/e
BBP Bruto Binnelandse Produk
Bgis Biodiversiteit-geografiese Inligtingstelsels
C.a.P.e. Cape Action for People and the Environment
dOsOB Departement Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning
dvl Departement van Landbou
dOs Departement van Omgewingsake
dww Departement van Waterwese
eOg Ekologiese Ondersteuningsgebied/e
gis Geografiese Inligtingstelsels
gOP Geïntegreerde Ontwikkelingsplan
kBg Kritiese Biodiversiteitsgebied/e
kBs Kaapse Blomstreek
keOg Krities-ekologiese Ondersteuningsgebied/e
luPO Ordinansie op grondgebruiksbeplanning (1985)
nrBB Nasionale Ruimtelike Biodiversiteits-bepaling
mBg Mariene Bewaringsgebied
nww Nasionale Waterwet
OBa Opvanggebied-bestuursagentskap
OBP Omgewingsbestuursplan
OBr Omgewingbestuursraamwerk
OiB Omgewingsinvloedbepaling
PeO Plaaslike Ekonomiese Ontwikkeling
PrOr Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk
rBk Ruimtelike beplanningskategorieë
rOr Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk
sanBi Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut
sanParke Suid-Afrikaanse Nasionale Parke
sOB Strategiese Omgewingsbepaling
skeP Succulente Karoo Ekosisteemprogram
steP Subtropiese Ruigtewoud-ekosisteemprogram (Subtropical Thicket Ecosystem Programme)
unesCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation
wBg Waterbestuursgebied
wnOB Wet op Nasionale Omgewingsbestuur (Wet Nr. 107 van 1998)
wnOBB Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit (Wet Nr. 10 van 2004)
wnOBBg Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede (Wet Nr. 57 van 2003)

Kate Snaddon
Voorwoord
Grondgebruiksbeplanning en -besluitneming w is verplig om volhoubare ontwikkeling w na te streef en moet
op die jongste en mees relevante biodiversiteitsinligting gebaseer wees. Die Biodiversiteitsektorplan w
is daarop gemik om as die biodiversiteitsverwysing vir hierdie verskillende multi-sektorale
beplanningsprosedures w te dien, aangesien dit voldoende aktuele en omvattende ruimtelike inligting
bevat om ingeligte besluite te kan neem – soos bepaal in die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur
(WNOB), Wet Nr. 107 van 1998. Die Biodiversiteitsektorplan dien ook as raamwerk vir die samestelling
van ʼn biostreeksplan 1 en volgens Hoofstuk 3 van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit
(WNOBB), Wet Nr. 10 van 2004.
Hierdie Biodiversiteitsektorplan w bestaan uit drie dele: a) hierdie handleiding met riglyne vir grond- en
hulpbrongebruik (afdeling 4); b) die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaarte w vir die Hessequa en Mosselbaai
Munisipaliteite (word na verwys in afdeling 3); en c) ʼn DVD met tegniese verslae en GIS w -vormlêers w (agter
in hierdie handboek bygevoeg).
Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaarte verdeel die landskap in die volgende sewe kategorieë: Beskermde
Gebiede w ; Kritiese Biodiversiteitsgebiede – Terrestrieel; Kritiese Biodiversiteitsgebiede – Akwaties
(wat buffersones insluit); Krities-ekologiese Ondersteuningsgebiede w (wat buffersones insluit); Ander
Ekologiese Ondersteuningsgebiede w (wat buffersones insluit); Ander Natuurlike Gebiede; en Ontwikkelde
Gebiede. Die eerste vyf kategorieë is biodiversiteit-prioriteitsgebiede wat in ʼn natuurlike of ampernatuurlike
staat behou moet word. Die ander kategorieë word nie as prioriteitsgebiede beskou nie en
biodiversiteitsverliese in hierdie gebiede mag aanvaarbaar wees. Die netwerk van KBG op die KBG-kaart dui
op die mees doeltreffende keuse (i.e. wat die minste grond nodig het) en klassifikasie van grondgedeeltes
wat beskerm moet word om nasionale biodiversiteitsdoelwitte (wat biodiversiteitdrumpels w genoem
word) te behaal. Waar moontlik is daar met die keuse van hierdie grondgedeeltes gepoog om konflik met
ander grondgebruike te vermy.
Wat biodiversiteit en die rol daarvan in ontwikkelingsbeplanning en besluitneming betref, dien hierdie
handleiding en gepaardgaande Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart as die algemene verwysingspunt
vir amptenare op al drie vlakke van regering, asook vir omgewings- en beplanningdeskundiges,
grondeienaars, ontwikkelaars en die algemene publiek.
lys van Figure
Figuur 1: Moontlike gebruikers en gebruike van die Biodiversiteitsektorplan. 2
Figuur 2: Biodiversiteitsbrandpunte in die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite.
Figuur 3: Die Akwatiese Kaart van die Hessequa en Mosselbaai
7
Munisipaliteite waarop opvanggebiede en rivierstelsels aangedui is. 9
Figuur 4.1: Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart vir die Hessequa Munisipaliteit. 24
Figuur 4.2: Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart vir die Mosselbaai Munisipaliteit. 25
Figuur 5: Gebruik van die Biodiversiteitsektorplan in munisipale beplanning. 35
1 Die term, biostreeksplan w , verwys na Hoofstuk 3 van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit
(WNOBB), Wet Nr. 10 van 2004, en nie na die Wes-Kaapse Provinsiale Handleiding vir Biostreekbeplanning w (Moss,
2003) nie. Beide onderskryf die beginsels van biostreekbeplanning, wat die beskerming van ons biodiversiteit, en
dus volhoubare ontwikkeling, bevorder.

lys van taBelle
Tabel 1: ʼn Lys van plantsoorte (herken in die Vegetation Map of
South Africa, Lesotho and Swaziland, Mucina et al., 2005)
in die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite en die
persentasie van elke plantsoort in elke gebied. 8
Tabel 2: Die naam, tipe, grootte, beskerming en prioriteitstatus
van elke riviermonding in die Hessequa en Mosselbaai
Munisipaliteite (ontleen van Job et al, 2008). 11
Tabel 3: Opsomming van binnelandse vleilande en
riviermondings in die Hessequa en Mosselbaai
Munisipaliteite, soos ontleen van Job et al., 2008. 12
Tabel 4: Opsomming van die grondbedekkingskategorieë
vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite. 19
Tabel 5: Kriteria wat gebruik is om die kategorieë van die
KBG-kaart te bepaal. 23
Tabel 6: Gewenste Bestuursdoelwitte vir die onderskeie
kategorieë op die KBG-kaart. 27
Tabel 7: Matriks van aanbevole biodiversiteitsriglyne vir
versoenbare grond- en hulpbrongebruik. 30
Tabel 8: Definisies vir grondgebruiksaktiwiteite, soos ontleen
van die Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk
vir Landelike Grondgebruiksbeplanning en
Ontwikkelingsriglyne (word tans saamgestel), en sluit
bykomende biodiversiteitsverwante spesifikasies in. 31
Tabel 9: Kategorieë op die KBG-kaart en hul ooreenstemmende
Ruimtelike Beplanningskategorieë in die Wes-Kaapse
Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk (2005). 37
Tabel 10: ʼn Riglyn vir die insluiting van Biodiversiteitsektorplanne
in Geïntegreerde Ontwikkelingsplanne (GOP) en
Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerke (ROR), soos ontleen
van die STEP-handleiding (Pierce en Mader, 2006). 39
kassie 1: grotte langs die kus Een van die grootse
doelwitte van die veldwerk rondom menslike evolusie is
om die geografiese oorsprong van die moderne mens
te vind. Genetiese en anatomiese bewyse van menslike
evolusie toon aan dat Homo sapiens ongeveer 200 000
tot 100 000 (ka) jaar gelede in Afrika ontstaan het, en
argeologiese studies in die grotte by Blombos (Hessequa)
en Pinnacle Point (Mosselbaai) dui aan dat die moderne
mens dalk sy oorsprong langs die Suid-Kaapse kus het.
lys van inligtingkassies
Kassie 1: Grotte langs die kus op hierdie bladsy
Kassie 2: Binnelandse panne 6
Kassie 3: Palmiet-vleilande 13
Kassie 4: Oewerkonyn 14
Kassie 5: Kaapse Bergsebra 15
Kassie 6: Voëls 16
Kassie 7: Sandfynbos 19
Kassie 8: Koppies 20
Kassie 9 Primêre duine en strande 26
Kassie 10: Gouritzkorridor 36
Kassie 11: Langeberg-Outeniquabergreeks 42
Pinnacle Point-grot

Inleiding
1
Nasionale beleid word onderlê deur die beginsel van volhoubare ontwikkeling w , wat beteken dat alle
ontwikkeling huidige en toekomstige geslagte tot voordeel moet strek. Die beskerming van natuurlike
hulpbronne wat van kritiese belang is (soos skoon en voldoende water, voedsame weiveld vir vee,
en stabiele en goed-opgepaste grond wat vloede en erosie kan weerstaan) is die sleutel hiertoe. Die
beskerming van biodiversiteit w (bv. die verskeidenheid plaaslike w plante en diere, hulle habitat w , en die
natuurlike prosesse wat hulle onderhou) is dus ʼn vereiste vir volhoubaarheid.
Volgens wet moet alle besluite oor ruimtelike beplanning en grondgebruikbestuur die biodiversiteit
van die gebied in ag neem. Om hierdie rede het wetenskaplikes oor die afgelope tien jaar ondersoek
ingestel na Suid-Afrika se biodiversiteit; en die voorkoms van plante, diere, riviere en vleilande, tesame
met die interaksie en funksionering daarvan, in verskeie gebiede gekarteer. Op grond van hierdie inligting
is gebiede volgens hul biodiversiteitswaarde en die beskerming wat dit nodig het, gekategoriseer en
geprioritiseer.
Dit het daartoe gelei dat wetenskaplikes prioriteitsgebiede (Kritiese Biodiversiteitsgebiede w en Ekologiese
Ondersteuningsgebiede w ) geïdentifiseer het wat spesifiek beskerm moet word om volhoubare
ontwikkeling te verseker. Hulle het ook gebiede van mindere biodiversiteitsbelang geïdentifiseer (Ander
Natuurlike Gebiede), sowel as daardie terreine wat a.g.v. intensiewe grondgebruik (soos stedelike
ontwikkeling en verbouing) oor baie min biodiversiteitswaarde beskik (Ontwikkelde Gebiede).
1.1 dOel van ‘n BiOdiversiteitsektOrPlan
ʼn Biodiversiteitsektorplan voorsien beplanners en grondgebruikbestuurders van al die
biodiversiteitsverwante inligting wat by grondgebruiksbeplanning en -besluitneming w in ag geneem moet
word. Aangesien ʼn Biodiversiteitsektorplan daardie terreine identifiseer wat van kritiese belang is vir die
bewaring w van biodiversiteit, ondersteun die plan dus ‘vooropstelling w’ oftewel die pro-aktiewe oorweging
van biodiversiteit by beplanning en besluitneming. Hierdie pro-aktiwiteit is uiters noodsaaklik om die
wanopvatting dat die keuse tussen slegs òf bewaring òf ontwikkeling lê, te oorkom, en om volhoubare
ontwikkeling te verseker (Nasionale Biodiversiteitsraamwerk, 2009).
Die oorkoepelende doelwit is om die verlies aan natuurlike habitat in Kritiese Biodiversiteitsgebiede(KBG)
te voorkom en om die agteruitgang (degradasie) van Ekologiese Ondersteuningsgebiede (EOG) te
verhoed, maar terselfdertyd volhoubare ontwikkeling in Ander Natuurlike Gebiede aan te moedig. Die breë
doelwit is om toepaslike grondgebruike, wat die beste moontlike volhoubare voordele vir die gemeenskap
inhou, te verseker en om die geïntegreerde benutting en bestuur van natuurlike hulpbronne te bevorder.
Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart w moet as die biodiversiteit-verwysing dien vir alle sektore wat by
munisipale en multi-sektorale beplanningsprosesse w betrokke is (sien Figuur 1). Dit sluit in beplanning-
en omgewingsdeskundiges; die nasionale en provinsiale departemente van omgewing, landbou,
water, bosbou, minerale, energie, grondsake, plaaslike regering, behuising en openbare werke; asook
opvanggebied-bestuursagentskappe en alle staatsorgane wat riglyne in terme van Artikel 74 van die
Regulasies vir Omgewingsinvloedbepalings opstel. Programme soos Werk-vir-Water, Werk-vir-Vleilande,
LandCare en CoastCare, asook private grondeienaars, eiendomsagente, ontwikkelaars, die algemene
publiek en bewaringsorganisasies, kan by die plan baat vind.
Alle staatsorgane is verplig om biodiversiteit in ag te neem wanneer hulle besluite neem (Wet op Nasionale
Omgewingsbestuur (WNOB), Wet Nr. 107 van 1998). Alle vlakke van regering en alle staatsorgane moet ook in
hierdie opsig met mekaar saamwerk, mekaar raadpleeg en ondersteun.
Die Biodiversiteitsektorplan, wat bestaan uit riglyne en ʼn KBG-kaart, bevat ʼn raamwerk vir die samestelling van ʼn
biostreeksplan w volgens Hoofstuk 3 van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit (WNOBB), Wet
Nr. 10 van 2004. Sodoende ondersteun die plan die Nasionale Biodiversiteitsraamwerk (2009). Hierdie sektorplan
is gebaseer op die riglyne vir die bepaling van biostreke w en die samestelling en afkondiging van biostreeksplanne.
1

Figuur 1: Moontlike gebruikers en gebruike van die Biodiversiteitsektorplan (soos ontleen van Job en Driver, 2006).
1.2 wat is BiOdiversiteit?
Biodiversiteitw is ʼn relatiewe nuwe, tegnologiese term vir natuur.
Biodiversiteit omsluit die diversiteit van alle lewende dinge (soos
plante, diere, insekte en mikro-organismes), hulle habitat, en die
prosesse en interaksies wat hulle onderhou en toelaat om voort te
bestaan.
Die manier waarop die komponente van biodiversiteit gerangskik
word, staan bekend as die biodiversiteitspatroonw , terwyl die reeks
aksies en interaksies daarvan as ekologiese prosessew bekend staan. Die
biodiversiteitspatroon kan uitgedruk word in terme van verskillende
soorte plantegroeiw (soos woud, grasveld, bossieveld); of habitat
(die natuurlike tuiste van ʼn lewende organisme, soos ʼn vleiland);
of spesifieke eienskappe (skaars plantpopulasies wat slegs in een
spesifieke gebied groei en nêrens anders voorkom nie).
Ekologiese prosesse is daardie aksies en interaksies wat natuurlike
sisteme toelaat om te funksioneer sodat dit as gesonde werkende
sisteme kan bly voortbestaan. Evolusionêre prosesse, oftewel
ontwikkelingsprosesse, is ʼn sub-reeks ekologiese prosesse met
aksies wat tot gevolg het dat nuwe spesiesw ontwikkel om oor lang
tydperke by veranderende toestande aan te pas.
Biodiversiteit word onderhou deur kleinskaalse ekologiese prosesse
(soos bestuiwing, voedselkringlope by wyse van mikrobiese aksies)
tot grootskaalse prosesse (natuurlike gebeurtenisse soos brande,
gety-bewegings, vloede, die migrasie van spesies langs riviervalleie
of kusgebiede, die volume en kwaliteit van water wat riviere en
riviermondings voed, die beweging van seesand, en die seisoenale
heen-en-weer migrasie van voëls wat plante bestuif ).
SANBI en ander navorsinginstansies
Alhoewel hulle hierbo as twee aparte komponente van biodiversiteit
beskryf word, is ‘proses’ en ‘patroon’ interafhanklik van mekaar:
ekologiese prosesse is afhanklik van die welstand en ekologiese
integriteitw van biodiversiteitspatroon (spesies, habitats, ens.), terwyl
die patroon deur die prosesse of werkende aspekte van biodiversiteit
in stand gehou word.
Die onderhoud en werkingw van beide biologiese patroon en
ekologiese prosesse word bepaal deur ʼn verskeidenheid van
faktore, wat as ekologiese dryfverew bekend staan. Dit sluit reënval,
temperatuur, brande, herbivore ens. in.
Die sisteme waarbinne die lewende komponente van biodiversiteit
en die nie-lewende omgewing (grond, water) met mekaar verbind
is en op mekaar reageer, staan as ekosistemew bekend. Sulke
ekosisteme kan op enige skaal funksioneer – vanaf ʼn baie klein
sisteem (soos ʼn klein poeletjie) tot ʼn uitgestrekte landskap (ʼn
bergopvanggebiedw). Aangesien biodiversiteit so kompleks van aard
is en uit soveel fasette bestaan, het wetenskaplikes plaasvervangers
ontwikkel om biodiversiteit op ʼn eenvoudiger wyse uit te beeld.
In Suid-Afrika word plantsoorte oor die algemeen gebruik om
biodiversiteit te beskryf (i.e. biodiversiteit-surrogaat).
Hierdie sisteme lewer ʼn groot aantal ekosisteemdienste wat
ons meestal as vanselfsprekend aanvaar. Alle maatskaplike en
ekonomiese sektore is afhanklik van die dienste wat ekosisteme
lewer. Elke aspek van ons voortbestaan hang van hierdie dienste af.
Gesonde ekosisteme voorsien ons van water, voedsel, vuurmaakhout,
medisyne, skoon lug, standvastige landskappe, weiveld vir vee,
bestuiwing van voedselgewasse en bied beskerming teen vloede.
Biodiversiteit is gevolglik die steunpilaar van ons ekonomie.

As gevolg van klimaatsverandering sal sommige bestaande gewasse,
soos koring, heel moontlik nie meer geplant kan word nie. Die smal
stroke natuurlike plantegroei tussen omgeploegde lande sal dan die
enigste bron van geskikte plante vir hervestiging op die barre lande
wees. Hierdie smal stroke kan ook as ekologiese korridors w dien, d.w.s.
natuurlike hoofweë vir die migrasie van diere en plante wat hulle in
staat stel om by veranderings in temperatuur en reënval aan te pas.
Aangesien ons van natuurlike sisteme afhanklik is om ons van kos en
water te voorsien, is dit noodsaaklik dat alle besluite oor grondgebruik,
nou en in die toekoms, geskoei moet wees op biodiversiteitsoorwegings
en die behoud van gesonde ekosisteme. Hierdie is die kern van
volhoubare ontwikkeling.
1.3 wat is kritiese BiOdiversiteitsgeBiede
(kBg) en ekOlOgiese
OndersteuningsgeBiede (eOg)?
Kritiese biodiversiteitsgebiedew (KBG) is daardie gebiede – terrestrieel
(landelik) en akwaties (water) – wat in hulle natuurlike toestand
behou moet word aangesien hulle krities noodsaaklik is vir die
bewaring van biodiversiteitspatroon en die werking van die
ekosisteem. Hierdie gebiede sluit in:
(a) Gebiede wat bewaar moet word om aan nasionale
biodiversiteitsdrumpelsw te voldoen;
(b) Gebiede wat nodig is vir die voortbestaan en funksionering
van spesiesw en ekosistemew , wat die lewering van
ekosisteemdienstew insluit; en/of
(c) Spesiale Habitats of plekke waar Spesies van Spesiale Belang
voorkom.
Ekologiese Ondersteuningsgebiede w (EOG) is ondersteuningsones of
gebiede wat beskerm moet word om die agteruitgang van Kritiese
Biodiversiteitsgebiede(KBG) en formele Beskermde Gebiede w te
verhoed.
Alhoewel biodiversiteitspatroon en -proses interafhanklik is (soos in
1.2 hierbo beskryf ), kan sekere prosesse nog funksioneer ten spyte
van ʼn versteuring in patroon. Waar rooibos verbou word, word die
stroke aangeplante rooibos afgewissel met stroke natuurlike veld wat
behou is en as windskerms dien. Hierdie tipe aanplanting versteur
wel die biodiversiteitspatroon, maar maak dit moontlik om die proses
van insekbestuiwing te behou deurdat die natuurlike veld ʼn geskikte
habitat vir insekte bied. Die bewaring van ekologiese prosesse moet
in Ekologiese Ondersteuningsgebiede behou word, terwyl die
agteruitgang van beide patroon en proses in Beskermde en Kritiese
Biodiversiteitsgebiede teengewerk moet word.
1.4 wat is ‘n BiOdiversiteitsektOrPlan?
ʼn Biodiversiteitsektorplan (BSP) rekonsilieer die konflik tussen die
behoud van natuurlike sisteme en daardie aktiwiteite wat veroorsaak
dat die sisteme oorbenut word, en verskaf ʼn pad vorentoe. Dit bevat
die biodiversiteitsinligting wat nodig is vir grondgebruiksbeplanning
en -besluitneming, asook ander multi-sektorale beplanningsprosesse.
Dit is ook die voorloper tot ʼn afgekondigde biostreeksplanw en
bestaan uit:
• ʼn Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart (die kern van die BSP);
• ʼn Handleiding vir Biodiversiteit-sektorplanne (hierdie
handleiding), wat ʼn Biodiversiteitprofiel vir Munisipaliteite
insluit, asook riglyne vir die benutting van grond en
hulpbronne;
• GISw (Geografiese Inligtingstelsels)-vormlêersw ; en
• Tegniese verslae.
Die volgende GIS-vormlêers is by die BSP ingesluit:
• Kritiese Biodiversiteitsgebiede (KBG) (terrestrieel/ landelik);
• Kritiese Biodiversiteitsgebiede (KBG) (akwaties/ water) en hulle
buffersones;
• Krities-ekologiese Ondersteuningsgebiede (KEOG) en hulle
buffersones;
• Ander Ekologiese Ondersteuningsgebiede (AEOG) en hulle
buffersones;
• Ander Natuurlike gebiede;
• Ontwikkelde Gebiede;
• Fynskaal-plantegroeikaarte;
• Kaarte waarop indringerplantegroei aangedui is;
• Opsommende grondbedekkingskaartew waarop die graad van
agteruitgang aangedui is; en
• Oorlegkaarte van water-ekosisteme.
Die inligting oor die Biodiversiteitsektorplan is beskikbaar op
die DVD en kan ook van die BGIS-eenheid verkry word (tel: (021)
799-8738), of van die webwerf www.bgis.sanbi.org (Suid-Afrika se
biodiversiteitsportaal), afgelaai word.
1.5 wat die BiOdiversiteitsektOrPlan
kan en nie kan dOen nie
ʼn Biodiversiteitsektorplan kan:
• Dien as die primêre bron van inligting oor biodiversiteit
vir toekomsbeplanningsprosesse en wanneer besluite
oor grond- en hulpbrongebruik geneem moet word, soos
Omgewingsbestuursraamwerke, munisipale Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerke (RORe) en munisipale Geïntegreerde
Ontwikkelingsplanne (GOPe);
• Gedetailleerde inligting verskaf, en daarom grotendeels
biodiversiteitsplannew wat op breë skaal saamgestel is, vervang;
bv. STEP, SKEP en C.A.P.E.;
• Die ruimtelike raamwerk verskaf en beleidsaanbevelings
maak vir die samestelling van ʼn biostreeksplanw deur
prioriteitsgebiede vir bewaringsaksies en die daarstelling van
Beskermde Gebiede te identifiseer, soos voorgeskryf in terme
van Hoofstuk 3 van die WNOBB;
• ʼn Netwerk van Kritiese Biodiversiteitsgebiede identifiseer wat
beskerm moet word om aan nasionale biodiversiteitsdrumpelsw te voldoen;
• Biodiversiteitsprioriteite vir die streek bepaal, en dus ʼn
strategiese raamwerk vir volhoubare ontwikkeling daarstel;
• Munisipaliteite bystaan om te voldoen aan beplanningen
omgewingswetgewing, wat die bewaring en bestuur
van biodiversiteit bevorder. Dit kan gedoen word deur
3

die Biodiversiteitsektorplan as die ruimtelike raamwerk
en beleid vir volhoubare ontwikkeling te gebruik, soos
voorgeskryf deur internasionale en nasionale omgewings- en
beplanningswetgewing en beleid; en
• Dien as ʼn vroeë waarskuwingsisteem vir ontwikkelaars en/of
omgewingskonsultante, aangesien dit moontlike rooi vlae t.o.v.
ontwikkeling uitlig.
Alles moontlik is gedoen om ʼn bruikbare en akkurate kaart saam te
stel. Dit is egter belangrik om kennis te neem dat:
• Die KBG-kaart nie plaaslike terreinbepalings vir
grondgebruikaansoeke vervang nie. Die KBG-kaart moet dus
tesame met ʼn terreinbesoek gebruik word om terreinspesifieke
besluite te neem;
• Slegs biodiversiteit informasie wat ten tyde van die
opname beskikbaar was, is gebruik in die KBA-kaart; Die
Biodiversiteitsektorplan slegs inligting oor biodiversiteit
verskaf (i.e. dit voorsien slegs een vlak van inligting wat
vir grondgebruiksbeplanning nodig is), en dus tesame
met prosedures vir ander grondgebruik-, of stad- en
streeksbeplanningsaansoeke, geraadpleeg moet word; en
• Die Biodiversiteitsektorplan die voorloper is van enige
toekomstige biostreeksplanw kragtens Hoofstuk 3 van
die WNOBB. Voordat dit amptelik as ʼn afgekondigde
biostreeksplanw kan kwalifiseer, moet dit aan verdere wetlike,
administratiewe en openbare deelnameprosesse onderwerp
word, soos uiteengesit in die riglyn vir die afkondiging van
biostreeksplanne.
Die KBG-kaart voorsien daardie inligting wat nodig is vir die dag-tot-dag
besluitneming oor grond- en hulpbrongebruik, in drie breë kategorieë:
1) Reaktiewe besluitneming, soos omgewingsinvloedbepalings (OIB),
landbou-verwante grondgebruiksbesluite, watergebruikslisensies
en ander besluite oor die beheer van ontwikkeling by wyse van die
Ordinansie op Grondgebruiksbeplanning (algemeen bekend as
LUPO) of enige ander grondgebruikswetgewing; 2) Pro-aktiewe
toekomsbeplanning, soos Geïntegreerde Ontwikkelingsplanne
(GOPe), Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerke(RORe),
Omgewingsbestuursraamwerke en Soneringskemas w ; en 3) Pro-aktiewe
bewaring, soos voogdyskap, die verkryging van grond en die verwydering
van uitheemse indringerplante w .
1.6 BiOdiversiteit, die ekOnOmie en
armOedeverligting
Soos in Afdeling 1.2 beskryf, is ons voortbestaan in sy geheel
van biodiversiteit afhanklik, aangesien dit ekosisteemdienste w
lewer waarsonder ons nie kan lewe nie. Hierdie dienste sluit in die
gereelde voorsiening van skoon water, vloedbeheer, die voorkoming
van erosie, bestuiwing d.m.v. insekte (lewensnoodsaaklik vir die
vrugtebedryf ), die berging van koolstof (om klimaatsverandering
teen te werk) en skoon lug. Biodiversiteit bepaal die provinsie
se ekonomiese groei en ontwikkelingspotensiaal en verskaf
sy voedselbronne, brandstof, vesel, snyblomme en medisyne.
Ons natuurlike omgewing is ook die basis vir ʼn florerende
ekotoerismesektor en die filmbedryf, en is net so belangrik vir
tradisionele en moderne rituele en seremonies.
Die Wes-Kaapse vrugtebedryf is in sy geheel van bye afhanklik. Buite die
vrugteseisoen oorleef meer as 80% van die byekolonies op die nektar
en stuifmeel wat in die natuurlike veld voorkom. Vir die sukses van
die vrugtebedryf (wat ʼn betekenisvolle aantal persone in plattelandse
gebiede van werk voorsien) moet die natuurlike habitat van bye dus ten
alle koste beskerm word (Turpie et al., 2003).
Die verlies aan biodiversiteit a.g.v. versteuring of ontwikkeling het
ʼn invloed op die werking van ekosisteme en verlaag daarom die
lewering van dienste deur die ekosisteem. Die verwoesting van
plantegroei lei byvoorbeeld tot erosie en die neerlegging van
groot slikladings in riviere en vleilandstelsels. Dit veroorsaak dat
munisipaliteite meer geld moet spandeer op chemikalieë om water
te behandel. Watervoorsiening word dan duurder en minder geld is
vir ander dienste beskikbaar. Die verwydering van plantbedekking lei
ook tot vloede na swaar reënbuie, wat paaie en huise vernietig. Dit
is dikwels die armes in landelike gebiede wat die swaarste hierdeur
getref word. Die verlies aan natuurlike veld kan ook lei tot ʼn afname
in insekbestuiwers, wat kleiner oeste en minder werkgeleenthede tot
gevolg het en dus armoede vergroot.
Ten spyte van goeie vooruitgang, beskik wetenskaplikes nog nie
oor genoeg kennis om die volle impak van menslike aktiwiteite
op natuurlike sisteme te bepaal nie. Ons weet wel dat natuurlike
sisteme toenemend belas kan word sonder om enige aanduiding
van agteruitgang in die werking daarvan te toon, totdat hulle
daardie kritiese punt bereik waar die sisteem ineenstort. Aangesien
die kritiese punt nie altyd voorspel kan word nie, beveel die
Nasionale Raamwerk vir Volhoubare Ontwikkeling van 2008 aan
dat twee beginsels nagevolg word. Die voorsorgbeginsel bepaal
dat die gebrek aan wetenskaplike sekerheid nie as ʼn rede gebruik
moet word om die toepassing van koste-doeltreffende maatreëls,
wat die agteruitgang van die omgewing verhoed, uit te stel nie.
Die voorkomingsbeginsel w bepaal dat besluitnemers vroegtydig
teenstrydige impakte moet identifiseer en hulle dan moet vermy, of
die impak daarvan op ekosisteme moet verminder en die gevolge
daarvan moet herstel w of regmaak.
Toekomstige geslagte sal aansienlike ekologiese, ekonomiese,
maatskaplike en kulturele koste in die gesig staar indien ons nie erken dat
ons welstand afhanklik is van die beskerming van biodiversiteit nie.
Biodiversiteit word beskerm deur aktiwiteite soos die verwydering van
uitheemse indringerplante in natuurlike gebiede. Buiten die feit dat sulke
inisiatiewe werk- en opleidingsgeleenthede skep, word daar beraam
dat die uitroeiing hiervan in die Wes-Kaap ongeveer R700 miljoen per
jaar kan genereer deur ʼn toename in snyblomme in die veldblombedryf,
ʼn verbetering in waterkwaliteit a.g.v. ʼn verhoging in afloopwater, en ʼn
toename in toerisme (Turpie et al., 2003).
Die totale waarde van Suid-Afrika se ekosisteme word konserwatief
op R27 biljoen per jaar geskat. Hierdie beraming sluit die produksie
van biologiese hulpbronne, sowel as die finale benutting van dienste
wat die ekosisteem lewer, in. Die waarde van nywerhede wat in die
groter Kaapgebied van biodiversiteit afhanklik is, is ongeveer R9,4
biljoen. Daar is beraam dat die bestuiwingsdiens wat bye aan die
vrugtebedryf lewer, saam met die produsering van heuning, R594
miljoen beloop (2000), terwyl voëlkyk-toerisme in 2003 ongeveer R16
miljoen opgelewer het (Turpie et al., 2003).

Ons biodiversiteit bied die geleentheid vir natuur-gebaseerde
gemeenskapsinisiatiewe wat armoede kan verlig deur bv.
werkgeleenthede in die ekotoerismebedryf, die sny van veldblomme,
die vervaardiging van heuningbostee, die bevordering van
byeboerdery en die opleiding van professionele natuurgidse.
Sommige huidige inisiatiewe, soos SANParke se “Mens en Bewaring”,
is goeie voorbeelde van samewerkingsooreenkomste tussen ʼn
verskillende nasionale agentskappe, wat munisipaliteite op plaaslike
vlak insluit.
Die handvaardigheidsektor in die Wes-Kaap genereer jaarliks meer as
R100 miljoen en verskaf werkgeleenthede aan 18 000 – 28 000 mense
(Turpie et al., 2003).
1.7 BiOdiversiteit en ekOsisteemdienste
Die mens kan nie oorleef sonder die dienste wat ekosisteme lewer
nie. Die onderhoud van hierdie ekosisteme en hulle ondersteunende
‘ekologiese infrastruktuur’ is van die uiterste sosio-ekonomiese
belang, aangesien die agteruitgang of vernietiging van die natuurlike
omgewing tot groot sosio-ekonomiese kostes kan lei.
Die volgende dienste, wat geensins ʼn volledige lys is nie, is
voorbeelde van dienste wat deur terrestriële ekosisteme gelewer kan
word:
• Buffers teen natuurlike gevare soos brande en vloede;
• Regulering van watervoorsiening;
• Voer vir vee en wilde diere;
• Voedsel, vesel, mediese en kosmetiese plante;
• Skoner lug;
• Beter weerstand teen klimaatsverandering deur die berging
(bo- en ondergronds) van oormatige koolstof wat deur die
verbranding van fossielbrandstowwe veroorsaak word;
• Onderhou die tuinbou- en veldblomnywerheid;
• Verskaf natuurlike ruimtes vir ontspanning en toerisme; en
• Lewer ’n bydrae tot ons natuurlike en kulturele erfenis.
Ons natuurlike akwatiese ekosistemew is belangrik vir menslike
welvaart en ekonomiese ontwikkeling. Hierdie watersisteme en hulle
aangrensende buffers met natuurlike plantegroei lewer ʼn aantal
dienste wat waterkwaliteit en die voorsiening van water verseker.
Hulle doel is om:
• Waterkwaliteit te verbeter deur water te filtreer en te suiwer,
sediment te ondervang, kuslyne te beskerm, erosie te beheer
(en dus oormatige sedimentasie te verlaag) en akwiferew te
voed;
• Die volume water te verhoog deur vloedwater terug te hou
en die basislyn-stroomvloei in riviere tydens droë seisoene te
handhaaf;
• ʼn Natuurlike habitat te skep vir amfibieë, voëls, visse en diere
gedurende hul lewensiklus, of gedeeltes daarvan;
• Water vir landbou-, nywerheid- en huishoudelike gebruik te
voorsien;
• Vloede terug te hou en te reguleer;
• Voedsel en medisinale plante te verskaf;
• Bio-afbreekbare afval te vervoer en/of te suiwer;
• Toerisme-, ontspanning- en kulturele gebruike te ondersteun;
en
• Eiendomswaarde te verbeter.
Bykomend tot dienste wat deur terrestriële en akwatiese ekosisteme
gelewer word, bied kus- en mariene-ekosisteme ook geleenthede vir:
• Lewensbestaan- en kommersiële vissery;
• Medisinale en kosmetiese hulpbronne, bv. kelp en
mikroskopiese plante vir die voedsel-, kosmetiese- dierevoeren
farmaseutiese bedryf;
• Mynbou (sand en swaarmetale);
• Ontspanning- en toerismegebruik (sport en visvang); en
• Verbetering in eiendomswaardes.
Die ryk biodiversiteit en verwante ekosisteemdienste in die Kaapse
Blomstreek w (KBS) lewer ʼn betekenisvolle bydrae tot die nasionale
en streeksekonomie. Die totale ekonomiese waarde van al die
ekosisteemdienste wat deur natuurlike hulpbronne en biodiversiteit
in die KBS gelewer word, word op ten minste R10 biljoen per
jaar beraam, wat meer as 10% van die Wes-Kaapstreek se Bruto
Binnelandse Produk (Turpie et al., 2003) verteenwoordig. Die waarde
van hierdie dienste word soos volg bereken. Die jaarlikse waarde van
marienehulpbronne, bv. lynvis, kreef, perlemoen en aas, beloop meer
as R1.3 biljoen. Die waarde van fynbosprodukte, bv. veldblomme vir
die snyblombedryf en dekriet, beloop R78 miljoen per jaar. Natuurgebaseerde
toerisme wat op biodiversiteit geskoei is, is een van die
streek se grootste genereerders van inkomste en beloop ongeveer
R7.4 biljoen per jaar. Die streek se ekosisteemdienste dra ook indirek
tot die ekonomie by: bye wat van fynbos afhanklik is, dra by tot
kommersiële landbouproduksie, en bergopvanggebiede wat met
fynbos bedek is, verskaf die meeste water aan die streek.
Die volhoubare benutting en bestuur van die natuurlike omgewing is
uiters noodsaaklik – nie net vir biodiversiteitsonthalwe nie, maar ook vir
maatskaplike en ekonomiese oorlewing. Enige ondeurdagte ontwikkeling
wat die natuurlike landskap vernietig, sal die toerismepotensiaal
van ʼn gebied benadeel. Daarenteen sal deurdagte en ingeligte
grondgebruiksbeplanning en -bestuur die streek se toerismepotensiaal
verhoog.
1.8 BiOdiversiteit, klimaatsverandering
en BiOdiversiteitsektOrPlanne
Klimaatsverandering 2 is een van die grootste uitdagings wat die
mensdom in die gesig staar. Selfs al bewerkstellig ons betekenisvolle
afnames in die vrylating van kweekhuisgasse, is wêreldwye
klimaatsverandering onafwendbaar. Dit hou ʼn betekenisvolle
bedreiging vir basiese lewensmiddele in, naamlik water, gesondheid,
voedselproduksie en die omgewing; en dit is meestal die armste
gemeenskappe wat die ergste hierdeur geraak word.
2 Die Departement of Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning, Wes-Kaap (DOSOB, 2007) het ʼn strategie en aksieplan vir klimaatsverandering in die Wes-
Kaap opgestel en is tans besig met die samestelling van ʼn riglyn oor hoe om aanpassing- en mitigasiemaatreëls vir klimaatsverandering by Omgewing- en
Ruimtelike Ontwikkelingsbeplanning en ontwikkeling- en omgewingmagtigingsprosesse in te sluit.
5

Klimatoloë voorspel dat die lewering van droë-land landbouprodukte
in sommige Afrikalande in die 2020s met tot 50% kan daal (Interregeringspaneel
vir Klimaatsverandering, 2007). In Suid-Afrika kan die
“besigheid soos gewoonlik”-benadering tot klimaatsverandering die
Bruto Binnelandse Produk jaarliks met ongeveer 5 tot 20% verlaag.
Wetenskaplike voorspellings oor klimaatsverandering toon aan
dat die Wes-Kaap meer droogteperiodes kan ondervind. As gevolg
van die gevolglike toename in verdamping en temperatuur, sal
dit watervoorsiening negatief beïnvloed. Streeksvoorspellings
dui op ʼn droogte-tendens van wes na oos, met ʼn afname in
winterreënval en ʼn moontlike effense toename in somerreënval
(hoofsaaklik in die oostelike bergagtige gebiede); ʼn verskuiwing
na meer ongereelde reënval van groter intensiteit; en hoër
temperature oraloor. Klimaatsverandering sal heel waarskynlik die
grootste impak op watervoorsiening hê (Midgley et al., 2005). Dit
beklemtoon waarom dit noodsaaklik is om ons waterbronne teen
ooronttrekking, agteruitgang en die verspreiding van uitheemse
indringerplantegroei (wat meer water opslurp) te beskerm.
Om hierdie rede is die bestuur van bergopvanggebiede w van
kritiese belang, aangesien dit ons primêre bron van water is. ʼn
Bergopvanggebied wat met fynbos bedek is sal byvoorbeeld tot
68% van sy watervoorsiening verloor indien dit met uitheemse
indringerplante oortrek is. In die lig van klimaatsverandering kan ons
nie hierdie verliese bekostig nie. Dit is dan ook die rede waarom die
KBG-kaarte belangrike sub-opvanggebiede identifiseer, asook ander
gebiede soos akwatiese KBG en hulle buffersones wat in die lig van
klimaatsverandering ʼn uiters belangrike rol in die bewaring van ons
waterbronne speel.
ʼn Toename in temperatuur a.g.v. klimaatsverandering kan daartoe
lei dat brande meer gereeld voorkom. Uitheemse indringerplante
is dikwels hoogs ontvlambaar en geneig om brande aan te wakker.
Die kombinasie van meer brande met ʼn hoër intensiteit kan ʼn
rampspoedige impak op die streek hê. ʼn Geïntegreerde bestuursplan
is dus nodig om te verseker dat uitheemse indringerplante uitgeroei
word en dat gekontroleerde brande plaasvind. Hierdie ingrypings
sal watervoorsiening verbeter, die veld optimaal laat herleef, en ʼn
afname in erosie en die neerlegging van sediment tydens swaar
reënbuie tot gevolg hê.
Verdere voorspellings vir die Wes-Kaap dui op ʼn verhoging in seevlak
en varswatervloede (twee ernstige impakte van klimaatsverandering
op hierdie provinsie). Om die oorstroming van kwesbare
kuseiendomme in byvoorbeeld die gebied tussen Mosselbaai
en Nature’s Valley te voorkom, moet geen verdere verstedeliking
of landbou-aktiwiteite op natuurlike skanse soos primêre
sandduinsisteme, moddervlaktes in riviermondings en sandduine
toegelaat word nie. Daarom word kuskorridors en buffers vir riviere
en riviermondings op die KBG-kaarte aangedui. Hierdie gebiede kan
ʼn belangrike rol speel in die beskerming van die omgewing en van
menslike eiendom en lewens.
Een van die doeltreffendste maniere om die impak van
klimaatsverandering op plaaslike vlak te versag, is om Kritiese
Biodiversiteitsgebiede en Ekologiese Ondersteuningsgebiede
te behou. Om die heen-en-weer beweging van spesies toe
te laat, identifiseer die KBG-kaart ʼn netwerk van belangrike
biodiversiteitsgebiede wat laagliggende valleigebiede
met bergtoppe en die laagliggende kusvlaktes verbind.
Die ontwikkelingsriglyne wat daarmee saamval help om
klimaatsverandering met Grondgebruiksbeplanning en
-besluitneming te integreer. Die volgende kritiese bestuursriglyne is
op die Wes-Kaap van toepassing:
• Behou natuurlike oewerplantegroei;
• Beperk geboue tot bokant die 1:100-jaar vloedlyn;
• Bepaal ʼn terugsetlyn vir kusgebiede (i.e. ʼn afstand weg van
die kuslyn af – nie van toepassing in die Bo-Breederivier
munisipaliteite nie);
• Beskerm belangrike landskapkorridors deur slegs
grondgebruike toe te laat wat met biodiversiteit versoenbaar is;
• Beskerm waterhulpbronne;
• Pas goeie brandbestuur toe;
• Verwyder uitheemse indringerplante; en
• Herstel en behou biodiversiteit om koolstof te kan berg.
Besluitnemers en beplanners kan die gevolge van wêreldwye
klimaatsverandering verminder deur die KBG-kaart en riglyne met
Grondgebruiksbeplanning en -besluitneming te integreer en ag te
slaan op verstandige bestuursriglyne. Hierdie voorkomende, eerder
as reaktiewe maatreëls help ook met Rampbestuur.
Landskapkorridors moet behou word om as grootskaalse ekologiese
prosesgebiede te funksioneer en sodoende weerstand teen die impakte
van klimaatsverandering te bied. Hierdie korridors verhoog die vermoë
van diere, plante en voëls om te bly voortbestaan ten spyte van
veranderende klimaatstoestande. Voorbeelde van sulke korridors is
riviervalleie wat vanaf binnelandse berge tot by die see strek, sekere platogedeeltes
(die deel waar die binnelandse plato na die kusvlakte afsak), en
kusstroke.
kassie 2: Binnelandse panne Daar is ʼn oorvloed binnelandse
panne in die Riversdal-kusvlakte. Hierdie geïsoleerde seisoenale
vleilande het oor unieke flora beskik (bv. Marsillea schelpeana,
Aponogeton junceum), maar is erg getransformeer a.g.v.
landboupraktyke. Die behoud en bestuur van hierdie flora
is lewensnoodsaaklik vir die oorlewing van die ekosisteem,
aangesien hulle as platvorms in landskap dien en dus belangrike
habitats is vir verskeie soorte varswater-trekvoëls en belangrike
Vlok
bestuiwingsinsekte, asook reptiele (bv. Trapsuutjies) en paddas. Jan

Biodiversiteitsprofiel van die
Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite
2
2.1 die internasiOnale, nasiOnale en streeksBelang van die
geBied
Suid-Afrika is besonder ryk aan biodiversiteit, en beskik oor die derde-meeste plant- en diersoorte ter
wêreld. Dit is die tuiste vir drie “biodiversiteitsbrandpunte w ”. Biodiversiteitsbrandpunte word beskryf as
konsentrasies van ʼn groot aantal verskillende plant- en dierspesies waarvan die bestaan deur ondeurdagte
menslike aktiwiteite bedreig word.
Hierdie twee munisipaliteite (Hessequa en Mosselbaai) van die Riversdal-kusvlakte is geleë in twee van
Suid-Afrika se vernaamste internasionale biodiversiteitsbrandpunte w , naamlik die Kaapse Blomstreek w (KBS)
en die Sukkulente Karoo (verwys na Figuur 2). Die KBS strek vanaf Nieuwoudtville suidwaarts na Kaapstad
en ooswaarts tot by Grahamstad. Ongeveer 9 000 plantspesies kom in hierdie gebied voor, waarvan meer
as 6 000 endemies w tot die streek is – wat beteken dat hulle nêrens anders ter wêreld voorkom nie. Die KBS
beskik ook oor ʼn groot verskeidenheid dierelewe, wat beide gewerwelde en ongewerwelde diere (met of
sonder ruggraat) insluit, en is veral ryk aan akkedis-, amfibiese en inseksoorte. Die KBS is ʼn prioriteitsgebied
vir die streek se endemiese varswatervisse,
asook vir Suid-Afrika se endemiese voëls. Die
kusgebiede van die twee munisipaliteite,
wat binnelands tot by die Langeberge strek,
val binne die KBS terwyl gebiede noord van
die Langeberge binne die Sukkulente Karoo
val. Die Sukkulente Karoo is een van slegs
twee semi-dorre biodiversiteitsbrandpunte
ter wêreld, en beskik oor die grootste
plantverskeidenheid. Die Sukkulente Karoo
kom in die noord-oostelike strook van die
Wes-Kaap voor, en strek in ʼn noord-westelike
rigting tot in die suide van Namibië. Dit word
Figuur 2: Biodiversiteitsbrandpunte in die Hessequa en
Mosselbaai Munisipaliteite.
2.2 terrestriële ekOsisteme
7
gekenmerk deur vetplante wat interaksies
met spesifieke insekte het.
Soos in die voorafgaande afdeling 1.2 beskryf, bestaan ekosisteme w uit lewende organismes en hulle
verhouding en interaksie met mekaar en die nie-lewende omgewing (bv. grondsoorte). Ekosisteme
kan ook op verskillende vlakke funksioneer. Terrestriële ekosisteme sluit in lewende organismes en die
substrata of grond waarop hulle voorkom, en kan op ʼn handige manier by wyse van die tipe plantegroei w
(bv. woud, grasveld, bosveld) gekategoriseer word.
Die landskap van die twee munisipaliteite wat in hierdie dokument beskryf word, is wyduiteenlopend van
aard en word met vier verskillende plantsoorte bedek, naamlik fynbos, renosterveld, subtropiese ruigtebos
en afromontane woudsoorte. Ongeveer 88% van die Riversdal-kusvlakte is met terrestriële plantegroei
bedek, terwyl die oorblywende 12% uit akwatiese ekosisteme bestaan (lees 2.3 hieronder). Fynbos- en
renosterveld-plantsoorte kom elk in ongeveer 40% van die gebied voor, terwyl ruigteveld 7% en woude
slegs 1% van die gebied verteenwoordig. Hierdie vier hoof-plantkategorieë kan verder in 30 subplantsoorte
verdeel word (soos opgeteken in die Plantegroeikaart van Suid-Afrika, Lesotho en Swaziland,
Mucina et al., 2005). Hierdie sub-plantsoorte is op die struktuur van die plantegroei (soos hoë bome, ruigtes
of lae bossieveld), grondsoort en ooreenstemmende plantspesies geskoei. Verwys na Tabel 1 vir ʼn lys van
daardie plantsoorte (herken in die Vegetation Map of South Africa, Lesotho and Swaziland, Mucina et al.,
2005)wat in elke plaaslike munisipaliteit voorkom. Die soorte plantegroei word nog verder in 100 fynskaalsubtipes
ingedeel, wat in die oostelike dele van die streek meer uiteenlopend van aard is. Hierdie diversiteit
kan moontlik toegeskryf word aan die hoër reënval en aktiewe erodering in die oostelike gebiede, sowel
as die toename in die gradiënt van reënval vanaf die kus na die berge. Meer omvattende beskrywings van
hierdie fynskaal-plantsoorte kan in die volgende botaniese verslag gevind word: Vlok, J.H.J. en De Villiers,
M.E. 2007. Vegetation map for the Riversdale domain. Ongepubliseerde 1:50 000-kaarte en verslag deur die
C.A.P.E.-taakspan vir die Fynskaal-biodiversiteitbeplanningsprojek en CapeNature.

tabel 1: ʼn Lys van plantsoorte (herken in die Vegetation Map of South Africa, Lesotho and Swaziland, Mucina et al., 2005) in die Hessequa en
Mosselbaai Munisipaliteite en die persentasie van elke plantsoort in elke gebied. Die waardes dui ook die endemiese graad van elke plantsoort aan, bv.
100% dui aan dat ʼn plantsoort slegs in een munisipale gebied, en nêrens anders voorkom nie.
tiPe PlantegrOei HesseQua munisiPaliteit mOsselBaai munisiPaliteit
Albertinia Sandfynbos 0.86% 8.12%
Blombos Strandveld 99.20%
Canca Kalksteenfynbos 90.84% 9.16%
Kaap Kusstrandmere 5.76% 2.97%
Kaap Riviermonding-soutmoerasse 0.30%
Kaap Binnelandse soutmoerasse 0.60% 0.17%
Kaap Laagland Alluviale Plantegroei 21.77%
Kaap Laagland Varswater-vleilande 0.30% 1.53%
Kaap Kuslynplantegroei 1.16% 3.19%
Sentrale Kus-skaliebandplantegroei 25.36% 29.02%
Oostelike Rûens-skalierenosterveld 48.48%
Gamtoos Ruigtebos 9.44% 14.12%
Tuinroete Granietfynbos 24.94% 32.81%
Tuinroete Skaliefynbos 24.77%
Groot Brak Duin-strandveld 5.89% 84.98%
Klein Karoo Kwartsitiese Vygieveld 37.73%
Montagu Skaliefynbos 3.47%
Montagu Skalierenosterveld 10.74%
Mosselbaai Skalierenosterveld 56.72% 43.28%
Noord-Langeberg Sandsteenfynbos 23.80% 15.90%
Noord-Outeniqua Sandsteenfynbos 0.29% 10.75%
Overberg Sandsteenfynbos 0.35%
Rûens Silkreetrenosterveld 58.79%
Suid-Langeberg Sandsteenfynbos 35.19% 4.11%
Suid-Outeniqua Sandsteenfynbos 22.18%
Suidelike Afromatige Bos 0.81% 1.99%
Suidelike Kuswoud 3.88%
Swellendam Silkreetfynbos 61.13% 19.28%
Westelike Gwarrieveld 10.77% 1.37%
Westelike Klein Karoo 8.78%

Bykomend tot die vier hoof-terrestriële plantsoorte, kom daar ook
marieneplante, wat die sout seesproei kan weerstaan, bokant die
hoogwatermerk voor.
Tabel 1 toon duidelik aan dat sekere van hierdie plantsoorte slegs
in die Riversdal-kusvlakte, en nêrens anders voorkom nie. Die
persentasies in Tabel 1 is dus ʼn aanduiding van die graad waartoe
daardie plantsoort endemies tot ʼn spesifieke munisipaliteit is. ʼn
Hoë persentasie dui op ʼn hoë endemiese vlak. So byvoorbeeld kom
100% van die Canca Kalksteenfynbos in hierdie twee munisipaliteite
voor. Canca Kalksteenfynbos is dus endemies tot die Mosselbaai en
Hessequa munisipale gebiede.
Bykomend tot hierdie hoë voorkoms van endemisme, word heelwat
ekosisteme in die gebied as bedreig w beskou (Kwesbaar, Bedreig
of Krities-bedreig). Die identifisering van bedreigde ekosisteme
kan op plaaslike, provinsiale of nasionale vlak gedoen word. Die
ekosisteemstatus w van die plantsoorte in die Riversdal-kusvlakte
is vasgestel deur drie onlangse studies (Nasionale Ruimtelike
Biodiversiteitsbepaling 2004; die Nasionale lys van bedreigde
terrestriële ekosisteme w ; en hierdie C.A.P.E. Fynskaal-biodiversiteit
beplanningsprojek). Die ekosisteemstatus in die C.A.P.E. Fynskaalbiodiversiteitbeplanningsprojek
het ʼn groot rol gespeel in die
afbakening van ʼn kenmerk op die KBG- kaart (sien Tabel 5 hierna).
2.3 akwatiese ekOsisteme
ʼn Akwatiese (water) ekosisteem w bestaan uit die lewende organismes
en die nie-lewende komponente in ʼn omliggende watersisteem.
Dit sluit vleilande, riviermondings, strandmere, mere, riviere en
grondwater w -ekosisteme in. Hierdie sisteme is op grond van hul
werking w en ligging in die volgende agt subgroepe geklassifiseer:
vloedvlakte-vleilande, valleibodem-vleilande, sypel-vleilande,
induikings, riviermondings, bergstrome, voetrant-riviere en laaglandriviere.
Die eerste vyf is vleiland-ekosisteme (lees 2.3.3 hieronder)
en laasgenoemde drie is rivier-ekosisteme (lees 2.3.1 hieronder). Vir
die doeleindes van hierdie dokument sal riviermondings (lees 2.3.2
hieronder) as ʼn afsonderlike ekosisteem beskou word omdat hulle
bestuursriglyne heelwat verskil van dié van die ander tipe vleilande.
Hierdie agt subgroepe is verder in 66 verskillende akwatiese
ekosisteemgroepe onderverdeel (verwys na Job et al., 2008): naamlik
drie tipe riviermondings; 24 tipe riviere; en 39 tipe vleilande.
Aangesien akwatiese ekosisteme gewoonlik met mekaar verbind
is, sal aktiwiteite in een deel van ʼn ekosisteem ander dele daarvan
beïnvloed. So byvoorbeeld sal aktiwiteite wat die oorsprong van
ʼn bergstroom beïnvloed, die hele rivierbereik w (tot waar dit in die
see uitmond) affekteer. Om hierdie rede is twee bestuursones
geïdentifiseer, naamlik vleilandgroeperings (lees 2.3.3 hieronder) en
sub-opvanggebiede (lees 2.3.1 hieronder).
Suid-Afrika is ʼn waterskaars land en ons akwatiese ekosisteme verkeer
onder geweldige druk a.g.v. die groot aantal kompeterende eise op ons
beperkte waterhulpbronne. Alle tekens dui daarop dat Suid-Afrika iewers
tussen 2020 en 2030 sy limiet van potensieel-beskikbare waterbronne sal
bereik. Daarom is dit van uiterste belang om doeltreffende watergebruik,
soos wateraanvraagbeheer, herwinning, hergebruik en die opvang van
reënwater aan te moedig.
2.3.1 Opvanggebiede en riviere
ʼn Opvanggebied w is daardie gebied (geografiese streek) waar
reënwater of sneeu versamel en dan afwaarts na ʼn rivier of meer
dreineer. Die term sluit alle grondoppervlaktes, strome, riviere en
mere in, vanaf die oorsprong van die water tot waar dit in die see
invloei. Om ʼn akwatiese ekosisteem doeltreffend te bestuur, moet die
hele opvanggebied as ʼn bestuurseenheid gesien word.
Die opvanggebied van ʼn akwatiese ekosisteem moet as ʼn geheel
bestuur word. Verwys na Bylae C van Job et al., 2008 vir bestuursriglyne
vir sub-opvanggebiede: bladsye 13 – 15 vir sub-opvanggebiede wat as
Kritiese Biodiversiteitsgebiede geklassifiseer is, en bladsye 46 – 47 vir subopvanggebiede
wat as Ekologiese Ondersteuningsgebiede geklassifiseer
is.
Die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite is hoofsaaklik in die
primêre wateropvanggebied van die Gouritzrivier geleë. Hierdie
primêre wateropvanggebied verteenwoordig ook die oorhoofse
bestuursgebied vir waterhulpbronne, wat as ʼn Waterbestuursgebied w
(WBGe) bekend staan en deur die Departement van Waterwese
(DWW) geadministreer word (in gebiede waar daar nog geen
Opvanggebied-bestuursagentskappe gestig is nie). ʼn WBG word
gewoonlik rondom ʼn rivierstelsel vasgestel – in hierdie geval die
Gouritzrivier. Behalwe vir die Gouritzrivier, kom daar ook heelwat
ander groot riviere in die WBG voor. Hulle loop nie in die Gouritzrivier
in nie en beskik dus elkeen oor hul eie opvanggebiedgroeperings.
Dit sluit die opvanggebiede van die Duiwenhoks- en Goukourivier,
asook drie kus-opvanggebiede (Hartenbos-, Klein Brak- en Groot
Brakrivier) in. Elkeen van hierdie riviere verteenwoordig ʼn kleiner,
maar logiese, opvanggebied binne die onderskeie groter WBG. ʼn
Klein gedeelte van die Hessequa Munisipaliteit val binne die Breede
WMA, wat die Benede-Breërivier en sy sytakke insluit. Verwys na
Figuur 3 vir die opvanggebiede en vernaamste riviere binne die
Hessequa en Mosselbaai munisipale gebiede.
Figuur 3: Akwatiese kaart van die Hessequa en Mosselbaai
Munisipaliteite waarop opvanggebiede en rivierstelsels aangedui is.
Hierdie groot riviere is heelwat verander, meestal omdat die water
op groot skaal benut word, en a.g.v. die regulasies om watersekuriteit
te verbeter. In meeste riviere is die biodiversiteit beïnvloed deur
veranderings aan rivieroewers en die voorkoms van uitheemse
indringerplante w en vissoorte. Die kleiner sytakke word minder
gereguleer en is gewoonlik in ʼn beter toestand as die groter riviere.
9

Die welstand van ʼn rivier-ekosisteem hang hoofsaaklik af van
die gesondheid van die aangrensende natuurlike plantegroei,
wat as oewerhabitat bekend staan. Hierdie plantegroei filtreer
besoedelingstowwe, help om die natuurlike watertemperatuur
te behou, lewer organiese materiaal wat waterlewe onderhou,
en dien as buffer teen die impakte van aangrensende
grondgebruiksaktiwiteite. Die wortelsisteem van oewerplantegroei
bind rivierwalle, wat erosie voorkom, vloedwaters terughou en
vloede temper.
Die begroeide grondgebiede langs akwatiese bronne word op die
KBG-kaarte as buffergebiede gekategoriseer. Dit is uiters noodsaaklik
dat elke nuwe grondgebruik, ontwikkeling of aktiwiteit deur middel
van ʼn buffergebied van die rivier geskei word. Die buffer van elke
tipe rivier verskil in breedte en hang af van die ekologiese belang
daarvan. Die buffer van Riviere wat as Kritiese Biodiversiteitsgebiede
geklassifiseer is, is bv. 100 m, terwyl die buffers van Riviere wat as
Krities-ekologiese Ondersteuningsgebiede w en as Ander Ekologiese
Ondersteuningsgebiede geklassifiseer is, onderskeidelik 50 m en 32
m is.
Spesifieke buffer-breedtes moet op ʼn geval-tot-geval-basis vir elke
rivier bepaal word en sal afhang van die kategorie van elke rivier
(soos op die KBG-kaart aangedui), asook ʼn deskundige beoordeling
van die impakte van bestaande en beplande aangrensende
grondgebruik op die ekosisteem. Hierdie beoordeling moet die
huidige stand van die akwatiese ekosisteem en sy bestaande en
beplande buffer, sowel as die funksionering van die sisteem in die
breëre landskap, in ag neem.
Verwys na Bylae C van Job et al., 2008 vir riglyne oor die bestuur van
riviere. Hierdie riglyne is volgens riviersoorte ingedeel (bergstroom,
voetrand- en laagland-rivier) en stem ooreen met die kategorieë
op die KBG-kaart: Riviere wat as Kritiese Biodiversiteitsgebiede
geklassifiseer is (bladsye 2 – 13), of Riviere wat as Krities-ekologiese
Ondersteuningsgebiede geklassifiseer is (bladsye 37 – 46). Die riglyne
maak ʼn onderskeid tussen werklike akwatiese kenmerke w en die
omliggende buffergebied.
Volgens die Nasionale Waterwet (NWW) moet elke potensiële
waterverbruiker ʼn lisensie-aansoek vir die onttrekking van water en ander
water-verwante aktiwiteite by die DWW indien. Die Wet lys ook sekere
riviere wat teen ad hoc-onttrekkings en ander aktiwiteite beskerm moet
word. Die NWW stipuleer verder dat studies uitgevoer moet word om
die vereiste Ekologiese Reserwe w van ʼn rivier, vleiland, grondwaterbron
of riviermonding te bepaal. Die WNOB beskerm alle riviere teen gelyste
aktiwiteite.
2.3.2 riviermondings
Riviermondings is waterliggame of gedeeltelik-afgebakende
akwatiese ekosisteme wat permanent of periodiek met die see
verbind is, deur fluktuasies in getyvlakke beïnvloed word, en waar
die seewater met varswater (water wat vanaf grondoppervlaktes
dreineer) vermeng.
Riviermondings word op grond van getywisseling gekategoriseer en
word geklassifiseer as riviermondings wat permanent oop of tydelik
toe is. Hierdie subgroepe word verder by wyse van grondformasie en
gety-patroon, of die diepteklas van elke subsisteem, onderverdeel.
Altesaam sewe riviermondings kom in die Hessequa en Mosselbaai
munisipaliteite voor, naamlik die Breede-, Duivenhoks-, Goukou-,
Gouritz-, Hartenbos-, Klein Brak- en Groot Brak-riviermondings. Daar
is drie uitgebreide kategorieë van riviermondings in die Hessequa en
Mosselbaai munisipale gebied, naamlik:
• Kaapse riviermondkanaal: Gewoonlik baie sout met ʼn lae
topografiese helling; lineêr met diep sentrale waterkanale;
plantegroei langs die kant; maar kaal gedeeltes met slik/
modder kom ook voor.
• Kaapse riviermond-induikings: Gewoonlik bedek met
plantegroei en met sentrale, oop watergebiede; en
• Kaapse riviermondgelyktes: Gewoonlik baie sout met vlak
hellings; supragety-soutmoerasformasies op hoërliggende
modderige terrasse; gelyktes wat oor die algemeen met
plantegroei bedek is; maar kaal gedeeltes met slik/modder kom
ook voor.
Meeste van die riviermondings in hierdie munisipale gebiede is
permanent oop, met die uitsondering van die Hartenbos- en Groot
Brak-riviermondings wat periodiek kunsmatig oopgemaak word. Die
riviermondings is warm gematigde sisteme en soutmoeras-habitats
kom by elkeen van die riviermondings, behalwe Klein Brakrivier, voor.
Verwys na Bylae A van Job et al., 2008 vir terrein-spesifieke inligting, soos
die ekologiese en sosio-ekonomiese betekenisvolheid, bedreigings ens.
van elk van hierdie sewe riviermondings.
Ondersoek het getoon dat die Breede-, Goukou- en
Gouritz-riviermondings almal as gedeeltelik-Beskermde
Riviermondingsgebiede w kwalifiseer (Turpie en Clark, 2007). Dit
beteken dat ten minste een deel van die sisteem as ʼn skuilplek
(reservaat) vir spesies uitgehou moet word en teen enige aktiwiteit
wat die hulpbron benadeel (bv. hengel) beskerm moet word.
Die Goukou-riviermonding is in ʼn marienebewaringsgebied
geleë, wat die motivering daarvan as ʼn gedeeltelik-Beskermde
Riviermondingsgebiede verder versterk. Dieselfde studie het ook
die stand van die Breede-, Duiwenhoks-, Goukou- en Gouritzriviermondings
as “Goed” bestempel en hoë rehabilitasiewaardes
daaraan toegewys. Eersgenoemde drie riviermondings verskyn
op die lys van Suid-Afrika se top 40 riviermondings, waarvan die
rangorde bepaal is deur die betekenisvolheid van die habitat
en biodiversiteit wat daar voorkom, die grootte daarvan en
die seldsaamheid van die tipe sone. Verwys na Tabel 2 vir die
soort, grootte, prioriteitsorde en aanbevole status van die sewe
riviermondings in hierdie streek.
Die riviermondings is kwesbaar vir ʼn groot verskeidenheid impakte.
Besproeiingsterugvloei wat die soutinhoud van riviere verhoog,
onttrekkings stroomop, die indringing van uitheemse plante,
voedingstofverryking, ontwikkeling (hoofsaaklik oord-ontwikkelings,
maar soms ook residensiële of nywerheidsontwikkelings) en
verslikking hou die grootste bedreiging in vir die gesondheid
van die riviermondings (en riviermondings oor die algemeen).
Die behoorlike bestuur van riviere en vleilande stroomop is van
kernbelang vir die gesondheid van hierdie riviermondings. Die
deurlopende verlies aan turfgrond stroomop veroorsaak dat
sediment en voedingstowwe in die water toeneem, en verlaag die

standhoudendheid van die riviermonding. Die gesondheid van
riviermondings en ander vleilande word dus bedreig deur aktiwiteite
soos landbou-indringing, die konstruksie van paaie deur vleilande,
damwalle en dreineringslote.
11
Vir meer inligting oor soorte riviermondings en die klassifikasie
daarvan, verwys na Job, N., Snaddon, K., Day, L., Nel, J., Smith-Adoa, L.
en Kotze, I. 2008. Die Freshwater Consulting Group en WNNR. C.A.P.E.
Fine-scale Biodiversity Planning Project: Aquatic Ecosystems of the
Riversdale Coastal Plain Planning Domain.
tabel 2: Die naam, tipe, grootte, beskerming en prioriteitstatus van elke riviermonding in die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite (ontleen van Job
et al, 2008). Die prioriteitsranglys is gebaseer op grootte, habitat, tipe sone, skaarsheid en biodiverstiteitsbelang (Turpie en Clark, 2007).
riviermonding tipe riviermonding
munisipale
jurisdiksie
Ongeveer x.
groot (ha)
Beskermingstatus
Breederivier Kaapse riviermondkanaal Hessequa 668 Geen 19
Duivenhoksrivier Kaapse riviermondkanaal Hessequa 39 Geen 23
Goukourivier Kaapse riviermondkanaal Hessequa 250
Gouritzrivier
Kaapse riviermondkanaal
Kaapse riviermondgelykte
Beskermde
Marienegebied
Hessequa 304 Geen 49
Hartenbosrivier Kaapse riviermondkanaal Mosselbaai 216 Geen 75
Klein Brakrivier
Groot Brakrivier
2.3.3 vleilande
Kaapse riviermondkanaal
Kaapse riviermond-induiking
Kaapse riviermondgelykte
Kaapse riviermondkanaal
Kaapse riviermond-induiking
Vleilande is daardie gebiede waarvan die grond permanent of
periodies met water bedek is, of waar die water naby aan die
oppervlakte lê. Die plant- en diersoorte wat hier voorkom moet
in staat wees om, by tye, deurdrenkte grondtoestande te kan
weerstaan. Die Suid-Afrikaanse Nasionale Klassifikasiestelsel vir die
Inventaris van Vleilande (Ewart-Smith et al., 2006) beskryf ʼn vleiland
meer omvattend as ʼn “gebied wat bestaan uit moerasgrond, veen,
turf of water, hetsy natuurlik of nagemaak, permanent of tydelik;
waarin die water staties is of vloei; en die water vars, brak of sout
is – en sluit in seewatergebiede wat tydens laagwater nie dieper as
tien meter is nie”. Hierdie definisie is ook deur die Ramsar-konvensie w
oor Vleilande (waartydens vleilande van internasionale belang
geïdentifiseer is) aanvaar. Bogenoemde klassifikasiestelsel verdeel
vleilande breedweg in mariene-, riviermonding- en binnelandse
stelsels. Hierdie stelsels word in sub-stelsels geklassifiseer, en dan
verder in funksionele, strukturele en habitat-eenhede onderverdeel.
ʼn Totaal van 36 vleilandsoorte, wat op grond van funksionaliteit en
tipe plantegroei gedefinieer is, kom in die Hessequa en Mosselbaai
munisipale gebied voor, naamlik een vloedvlakte-vleilandsoort,
Mosselbaai 293 Geen 115
Mosselbaai 232 Geen 46
Prioriteitsrangorde
in sa
aanbevole status
Gedeeltelik
Beskermde
Riviermondingsgebied
Riviermondingbestuursgebied
32 Gedeeltelik
Beskermde
Riviermondingsgebied
Riviermondingbestuursgebied
Riviermondingbestuursgebied
Riviermondingbestuursgebied
13 valleibodem-vleilandsoorte; 13 heuwelsypeling-vleilandsoorte
en nege soorte induikings. In elk van hierdie vleilandsoorte is daar
onderskeidelik 48 vloedvlakte-vleilande, 1167 valleibodem-vleilande;
553 heuwelsypelings en 395 induikings op die kaart aangedui. Die 36
vleilandsoorte beslaan gesamentlik 38 321 ha. Verwys na Tabel 3 vir ʼn
lys van die tipe vleilande in elke munisipaliteit.
Vir meer inligting oor die vleilande wat in die munisipaliteite in die
Riversdal-kusvlakte voorkom, lees Snaddon, K., Job, N., Day, L., Nel, J.,
Smith-Adoa, L. en Kotze, I. 2008. Die Freshwater Consulting Group en
WNNR. Fine-scale Biodiversity Planning Project: Surface freshwater
ecosystems. Phase 1 Report: Methodologies for collection of base
layer data. Verslag vir CapeNature; en Job, N., Snaddon, K., Day, L., Nel,
J., Smith-Adoa, L. en Kotze, I. 2008. Die Freshwater Consulting Group
en WNNR. C.A.P.E. Fine-scale Biodiversity Planning Project: Aquatic
Ecosystems of the Riversdale Coastal Plain Planning Domain.
Bo-en-behalwe hul ander belangrike funksies, dien vleilande ook as
die vastrapplek vir voëls, reptiele, ongewerwelde diere en amfibieë
wat in en oor die landskap beweeg. Hierdie vastrapfunksie is
afhanklik van die deurlaatbaarheid van die omliggende gebied en
neem dus oor die algemeen af soos wat die landskap agteruitgaan.

Die ontwikkeling van die omliggende gebied beperk die beweging
van diere, wat beteken dat vleilande nie meer as vastrapplekke kan
funksioneer nie. Indien ʼn gebied oor verskeie vleilande beskik, die
gesamentlike omvang daarvan groter as 500 ha is en hulle nie meer
as 1.5 km van mekaar af is nie; en indien meer as 80% van die grond
met plantegroei bedek is, moet dit as ʼn betekenisvolle groepering
beskou word en vir beskerming en die behoorlike bestuur daarvan
geprioritiseer word.
Verwys na Bylae C van Job et al., 2008 vir riglyne oor die bestuur van
vleilande. Hierdie riglyne is ingedeel volgens die soort vleiland (bv.
vloedvlakte, valleibodem, heuwelsypeling en induiking) en stem
ooreen met die kategorie op die KBG-kaart (bv. Vleilande wat as Kritiese
Biodiversiteitsgebiede geklassifiseer is (bladsye 15 – 31) of Vleilande wat
as Ekologiese Ondersteuningsgebiede geklassifiseer is (bladsye 48 – 64),
en maak ʼn onderskeid tussen die kenmerke van die vleiland en die
aangrensende buffer. Dit verskaf ook bestuursriglyne vir betekenisvolle
vleilandgroeperings (bladsye 32 – 36).
tabel 3: Opsomming van binnelandse vleilande en riviermondings in die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite, soos ontleen van Job et al., 2008.
subsisteem tipe vleiland
totale
aantal
totale
oppervlakte
(ha)
aantal/ hektaar
vleilande waar
meer as 80%
van die vleiland
ongeskonde is
aantal/ hektaar
vleilande wat
as kritiese
Biodiversiteitegebiede;
akwaties
geklassifiseer is
aantal/
hektaar
vleilande
wat tans
beskerming
geniet
aantal/ hektaar
kritiese
Biodiversiteitegebiede;
akwatiese
vleilande wat tans
beskerm word
HesseQua munisiPaliteit 633 18868 339/10 756 398/12 514 159/5 336 148/5 090
Riviermond 3 2083
Nie-geïsoleerd Vloedvlakte 22 5732
Nie-geïsoleerd Valleibodem 127 6858
Nie-geïsoleerd Sypeling 329 2532
Geïsoleerd /
Nie-geïsoleerd
Induiking 152 1140
mOsselBaai munisiPaliteit 534 19453 125/11 379 219/16 446 64/3 340 58/2 838
Riviermond 1 6987
Nie-geïsoleerd Vloedvlakte 26 6455
Nie-geïsoleerd Valleibodem 40 1674
Nie-geïsoleerd Sypeling 224 1761
Geïsoleerd /
Nie-geïsoleerd
Induiking 243 2574
2.4 mariene en kus­ekOsisteme
Suid-Afrika se kuslyn is 3 000 km lank en strek van Ponto do Ouro
op die Mosambiekse grens tot by die Oranjerivier, die grens tussen
Namibië en Suid-Afrika. Die Atlantiese Oseaan kom aan die weskus,
en die Indiese Oseaan aan die ooskus voor. Hierdie twee seestrome
het ʼn groot invloed op die ekologie van Suid-Afrika se marieneomgewing.
Die koue Benguelastroom kom langs die weskus voor,
terwyl die warm Agulhasstroom langs die ooskus voorkom.
ʼn Mengsel van warm water vanaf die Agulhas-stroom en koue
water vanaf die Benguela-stroom kom aan die suidkus tussen Kaap
Agulhas en Port Elizabeth voor. Gekompliseerde oseanografiese
prosesse, gedryf deur windpatrone wat soms veroorsaak dat warm
water langs die weskus opgedryf word en koue water die ooskus
beïnvloed, kom voor. Die kuslyn is rotsagtig en deurspek met baaie,
sandstrande, duine, riviere, riviermondings en mere. Die blootstelling
aan suid-westelike deinings veroorsaak kragtige golfwerking. Hoë
ekologiese produktiwiteitsvlakke kom aan die suidkus voor en ʼn baie
breë kontinentale plaat – die Agulhasbank, wat die tuiste vir heelwat
vissoorte is en ʼn belangrike rol in ons visbedryf speel – word hier
gevind.
Hierdie groot verskil in die fisiese oseanografie van Suid-Afrika se
mariene-omgewings veroorsaak dat daar net so ʼn groot verskil
is in die soort en aantal organismes wat langs die kus voorkom.
Gevolglik definieer die Nasionale Ruimtelike Biodiversiteitsbepaling
(NRBB), 2004, vyf verskillende mariene-biografiese sones langs ons
kuslyn, naamlik die Namakwa-Biostreek w , Suidwes-Kaapse Biostreek,
Agulhas-biostreek, Natal-biostreek en Delagoa-biostreek. Die
Hessequa en Mosselbaai munisipaliteite is in die Agulhas-biostreek
geleë. Die Agulhasbank, deel van die kontinentale plaat, lê ongeveer
100 seemyl suid. Hierdie relatief vlak bank is biologies van kernbelang
en word beïnvloed deur die warm wateropwellings van die Agulhasstroom,
sowel as plek-plek deur koue opwellings wat ryk aan
voedingstowwe is. Die temperatuur van die see en die produktiwiteit

van die Agulhasbank verteenwoordig dus ʼn mengsel van die
mariene-sisteme van die oos- en van die weskus. Gevolglik onderhou
die gebied ʼn verskeidenheid van seediere, seevoëls, diepsee en
oopsee vissoorte, sowel as skulpvis.
Hierdie mariene-ekosisteme is egter hoogs-bedreigd. Dit word
veroorsaak deur menslike aktiwiteite soos die ontginning van
diamante en petroleum, besoedeling, visvang met kiefnette,
die ooronttrekking van mariene-hulpbronne, kusontwikkelings,
ontspanningsaktiwiteite, uitheemse indringerplantegroei,
klimaatsverandering en mari-kultuur (kweek van marieneorganismes
vir voedsel en ander gebruike). Daar is ʼn groot behoefte
om mariene-hulpbronne formeel te beskerm (daar is slegs een
Mariene-Beskermingsgebied – lees 2.7 hieronder), en daar is bitter min
inligting oor seediere en -plante wat hier voorkom.
Alle sektore, en veral diegene wat nywerhede langs die kus bedryf,
moet alles in hul vermoë doen om mariene-hulpbronne te beskerm
en die volhoubare benutting daarvan te verseker. (Lees in 2.9 oor die
ekosisteem-dienste wat deur mariene en kushabitats gelewer word.)
In die lig van klimaatsverandering en die styging in seevlak raak dit al
hoe belangriker om die kussone te beskerm.
2.5 sPesiale HaBitats en sPesies van
sPesiale Belang w
13
Spesiale Habitats w is gebiede wat nie volop in die streek is nie, of
gebiede wat Spesies van Spesiale Belang, ekosisteme of ekologiese
prosesse onderhou. Dit sluit in sisteme wat in terme van die WNOBB
as Bedreigde Ekosisteme gelys is, asook ander habitats wat deur
wetgewing beskerm word, naamlik vleilande, riviermondings en
inheemse w woude.
Spesies van Spesiale Belang w is Rooi Data-spesies w , waarvan
sommige in die WNOBB as Bedreigde of Beskermde Spesies gelys
word. Hieronder volg ʼn lys van sekere van die mees belangrike
Spesies van Spesiale Belang wat in die Hessequa en Mosselbaai
munisipale gebied voorkom. Al hierdie spesies dra tot die
biodiversiteit van die Riversdal-kusvlakte by, en moet beskerm word.
Die beste manier om die spesies te beskerm is om te voorkom dat
hulle habitats versteur word.
PLANTE
Vlok en De Villiers 2007 het 100 plantegroei-eenhede in die
Riversdal-kusvlakte geïdentifiseer. Die dramatiese hoogtegradiënt
vanaf die hoogste piek (1637m bokant seevlak by Grootberg in die
Langeberge) na die strand, die gebroke topografie, riviervalleie,
kassie 3: Palmiet–vleilande Die boonste bereike van die Duiwenhoks en Goukourivier in die Hessequagebied is oortrek met
palmiet (Prionium serratum). Hierdie palmiet-vleilande speel ʼn belangrike rol in die filtrering van water, wat die kwaliteit van die
water verbeter en die vloeipatroon in die rivierstelsels beheer. Hierdie vleilande onderhou belangrike akwatiese gewerweldes en
ongewerweldes (paddas, vis, voëls en diere), asook oewerplantegroei. Indien die vloei na hierdie vleilande ophou, sal die res van die
rivierstelsel ook ineenstort. Ongelukkig is meeste van hierdie vleilande en hul gepaardgaande vloedvlakte verander of tot niet as
gevolg van intensiewe landbou-aktiwiteite soos dreinering, teenvloei-erosie , beweiding, die omploeg daarvan en brande.
Oos-Duivenhoksrivier begroei met palmiet (Prionium serratum)
Nancy Job

klowe, plato’s, koppies, sowel as die oorskakeling in geologiese
formasies en weerspatrone, dra alles by tot die ryke biodiversiteit
van die gebied. Behalwe vir die ryke biodiversiteit van die Riversdalekusvlakte,
is die gebied ook geweldig getransformeer a.g.v. stedelike,
landbou-, mynbou-, behuising- en plantasie-ontwikkelings, die bou
van damme en digte infestasies uitheemse indringerplante. Dit is
daarom geensins verbasend dat heelwat plantsoorte in die Riversdalkusvlakte
bedreig is nie (ten minste 199 sal in die nuwe Rooi Datalys
vir Plante (Raimondo et al. 2009) opgeteken word). Spesies van
Spesiale Belang sluit in: Acmadenia rupicola, Agathosma gnidiiflora,
Agathosma pallens, Aspalathus dasyantha, Aspalathus odontholoba,
Diosma aristata, Disa lugens subsp. lugens, Erica physantha, Erica
bauerii, Erica unicolor, Euchaetis albertiniana, Euchaetis longicornis,
Euphorbia bayeri, Gladiolus roseovenosus, Haworthia floribunda var.
floribunda, Haworthia heidelbergensis, Haworthia kingiana, Haworthia
magnifica (verskeie variëteite), Haworthia mirabilis, Haworthia mutica
var. nigra, Haworthia parksiana, Haworthia pygmaea, Haworthia retusa,
Haworthia serrata, Haworthia variegata, Lebeckia bowieana, Lebeckia
fasciculata, Liparia striata, Lobostemon belliformis, Satyrium muticum,
ens. Hierdie spesies word almal as Krities-Bedreig of Bedreig gelys.
VOËLS
Die Riversdal-kusvlakte is ʼn paradys vir voëlkykers. Voëlsoorte wissel
van die charismatiese Swartsuikerbekkie, Rooibossuikerbekkie en
Jangroentjie tot die Windswael en Reuse en Gewone Sterretjie
langs die kussones. Berg-, Bruin- en Rooiborsjakkalsvoëls kom ook
in die gebied voor en die Bont- en Swartvlerkkiewiet, Boskrapper,
Swartrugsneeubal en Kaapse Pietjiekanarie kan ook dikwels gesien
word.
VIS
Sandelia capensis, Pseudobarbus burchelli en Galaxia zebratus kom in
die bergopvanggebiede voor, terwyl twee soorte varswaterpalings
heen en weer tussen die opvanggebiede en die see beweeg.
SOOGDIERE
Daar is verskeie soogdiere in die Riversdal-kusvlakte wat van spesiale
belang is. Dit sluit die Kaapse Bergkwagga, Eland en Bontebok in. Daar
is ook heelwat terreine waar die krities-bedreigde Vleihaas voorkom.
Luiperde, Maanhaarjakkalse en Slangmuishonde is sommige van die
belangrikste roofdiere in die gebied. Klein soogdiertjies van belang is
die Fynbos en Hottentot Kruipmol, Langstert Bosskeerbek, Vlakhaas,
Namakwalandse klipmuis, Waterrot en die Witstertmuis.
REPTIELE
Verskeie reptielsoorte van spesiale belang kom ook in die Riversdalkusvlakte
voor. Dit sluit in skilpaaie soos die Gewone Padlopertjie,
Duinskilpad en Bergskilpad, sowel as die Karet-seeskilpad, Reuse
leerrug-seeskilpad, Groen seeskilpad en Karetseeskilpad. Die
bloukolgordel-akkedis, Knox se Woestyn-akkedis, Groenslang,
Robertson Dwergverkleurmannetjie (ook bekend as die Klein-Karoo
Dwergverkelurmannetjie), Kaaspe Dwergverkleurmannetjie en
Suidelike Rotskoggelmander kan ook in die gebied gesien word.
kassie 4: Oewerkonyn (Bunolagus monticularis) Die krities-bedreigde
rivierhaas (ook bekend as die vleihaas) is een van Suid-Afrika se mees
bedreigde diere en na raming kom daar slegs ongeveer 250 volwasse
konyne nog in hul natuurlike habitat voor. Hierdie grawende konyne
floreer op die riviervloedvlaktes van die Karoo waar digte, onderbroke
plantegroei voorkom op die sagte, voedingryke alluviale grond wat
kenmerkend is van seisoenale riviere. Alhoewel hulle nie juis in die
Wes-Kaap voorkom nie – hulle word meestal in die semi-droë Sentraal-
Karoo, noord van die Nuweveldberge se plato aangetref – is populasies onlangs suid van die platorand in die omgewing van Touwsrivier,
Montagu en Barrydale opgemerk, sowel as by Klaarstroom, net noord van Meiringspoort.
Die verlies van sy unieke habitat hou die grootste bedreiging vir die Oewerkonyn in. Dit word veral veroorsaak deur landbou-ontwikkeling
en verandering van die habitat, wat erosie en die stadige agteruitgang van oewerhabitat tot gevolg het. Ander bedreigings sluit in
aanvalle deur huishoudelike honde, padsterftes en inteling a.g.v. lae getalle.
Daar is geen staatsgrond wat die habitat van die Oewerkonyn beskerm nie, en twee-derdes van die oorspronklike habitat is reeds
verwoes. Die Endangered Wildlife Trust het as gevolg hiervan ʼn Werkgroep vir Oewerkonyne gestig wat die Bewaringsprojek vir
Oewerkonyne bestuur en koördineer en ʼn noue verbintenis het met grondeienaars en Bewaringsinstansies. Gesamentlik sorg hulle dat
die Oewerkonyn en sy habitat behoue bly. Hierdie werkgroep konsentreer op die voorkoming van honde-aanvalle, die bymekaarmaak
van alle bestaande inligting oor die spesie, en die vestiging van meer Private Bewaringsgebiede soos Bewareas, Private Natuurreservate
en statutêre bewaringsgebiede. Die onlangse voorkoms van die Oewerkonyn in die Sanbona Wildreservaat en die Vaalkloof Private
Natuurreservaat, is ʼn aanduiding dat hierdie inisiatiewe suksesvol is.
www.sanbona.com

AMFIBIË
Die meer algemene amfibië in die Riversdal-kusvlakte is die
Kliekpadda en Langtoon-graspadda, sowel as die Gewone Platanna
en die Kaapse Rivierpadda. Die Tradouw Bergpadda, Brons
Blikslanertjie, Kaapse Sandpadda en Sandreënpadda kom ook in die
gebied voor.
SKOENLAPPERS
Die volgende skaars skoenlappers kom die die gebied voor:
Langeberg Skollie, Claassens se Skollie, Southey`s Copper, Coastal
Blue en Teare`s Opal. Die uiters bedreigde Dickson`s Opal kom ook in
die gebied voor.
UITHEEMSE INDRINGERPLANTE
Daar is heelwat uitheemse plant- en diersoorte wat ons natuurlike
ekosisteme binnedring en dus dringend aandag moet geniet. Die
mees algemene plant-indrigers is die Swartwattel, Acacia cyclops
(rooikrans), Port Jackson, Skotse dissel en Luisboom. Die takbok is ‘n
indringer wat al heelwat probleme langs die Breederivier beroorsaak
het. Karp, Grootbek-baars, blou-kieu sonvis, tilapia spp. en skerptandseebaars
is van die mees aggressiewe indringers in die rivierstelsel.
2.6 ekOlOgiese PrOsesse
Soos vroeër in afdeling 1.2 genoem, omsluit biodiversiteit nie
slegs alle lewende dinge nie, maar ook die verskillende aksies en
interaksies waarvan hulle deel is – wat as ekologiese prosesse
bekend staan.
Voedingstofherwinning, waarby ʼn plant groei deur elemente uit die
lug en voedingstowwe uit die grond te benut, en waar dit, nadat dit
kassie 5: die kaapse Bergsebra (Equus zebra zebra) (ook
bergkwagga genoem) - ʼn sub-spesie van die Bergsebra en word as
bedreig beskou. Op ʼn stadium was daar slegs 91 van hierdie diere
oor, en die feit dat daar vandag ongeveer 2 500 sebras is beteken
dat dit die mees suksesvolle bewaringstorie nog vir diere in Suid-
Afrika is.
Bergsebras het in die verlede in die bergagtige gebiede van
die Kaapse Plooiberge en die Groot-plato in die voormalige
Kaapprovinsie voorgekom. Natuurlike populasies het slegs in 3
gebiede oorleef: die berge wes van Cradock, die Gamkaberg en die
Kamanassieberge. Die spesie is suksesvol in ongeveer 35 private en
ongeveer 17 statutêre natuurreservate hervestig.
15
gevrek het, weer hierdie verrykte produkte in die grond terugsit, is
ʼn voorbeeld van ʼn ekologiese proses. Die bykomende voordele van
hierdie proses is ʼn verbetering in die vrugbaarheid van grond en die
berging van koolstof. Hierdie uitwerkings strek dikwels tot die mens
se voordeel en word daarom ekosisteemdienste genoem (lees 1.7
hierbo).
Evolusionêre prosesse blyk vêr verwyderd van ons daaglikse bestaan
te wees en ons is geneig om te vergeet dat nuwe spesies deurentyd
ontwikkel. Met dreigende klimaatsverandering is dit selfs meer
belangrik om daardie gebiede te beskerm waar spesies voortplant.
Byvoorbeeld; op plekke waar verskillende grondsoorte ontmoet, stel
hierdie jukstaposisie sekere plantsoorte in staat om by verskillende
grondsoorte aan te pas, en so ontstaan nuwe plantsoorte.
Nie almal sien hierdie prosesse raak nie, maar wetenskaplikes is in
staat om kritiese voorbeelde, wat dikwels met landskapskenmerke
gepaard gaan, te vind en te identifiseer. Landskapkorridors,
wat uit groot dele natuurlik habitat (soos groot riviersisteme en
bergreekse) bestaan, is van die grootste ekologiese prosesgebiede.
Op landskapskaal dien hulle as “snelweë” wat plant- en diersoorte
toelaat om, in antwoord op enige verandering in klimaat, binne
hierdie gebiede rond te beweeg. Hierdie snelweë kom dikwels langs
rivierbereike voor – vanaf die hoë binnelandse berge na die strand, of
andersins in ʼn oos-westelike rigting langs bergreekse.
ʼn Geïdentifiseerde landskapkorridor kan oor ʼn aantal habitats,
soos ongerepte w fynbos bestaan, maar mag ook, uit noodsaak
of om aaneenskakeling te verseker, uit stroke versteurde en/of
gedegradeerde habitats bestaan. Indien sodanige gedegradeerde,
versteurde of landbougrond as komponente van ʼn landskapkorridor
beskou word, mag die grondoppervlakte nie verder verhard word nie
Die hoofredes waarom die spesie byna uitgesterf het, is omdat
hulle velle gesog was vir die vervaardiging van mudsakke; hulle gewilde teikens was vir ongekontroleerde jagbedrywighede; hulle
habitats erg deur stroomkanalisering, die onttrekking van water en sedimentasie versteur is; en habitats tot niet is as gevolg van die
aanplanting van gesaaides. Tans hou die verlaagde genepoel die grootste bedreiging in, wat byvoorbeeld sarkoïede virusinfeksie by
binnelandse populasies veroorsaak. Daar is ook die risiko van kruisteling tussen die twee spesies.
Alhoewel die voortbestaan van hierdie sub-spesie nog twyfelagtig is, word die dramatiese toename in getalle as ʼn groot suksesverhaal in
bewaring beskou, en is dit ʼn getuigskrif vir die deurlopende samesnoering van kragte deur individue en partye wat toegewyd is om die
voortbestaan van die Kaapse bergsebra te verseker.
CapeNature

aangesien dit ʼn bedreiging vir die funksionering van die korridor sal
inhou.
Die doelwit van volhoubaarheid is om die voortbestaan van kritiese
prosesse op verskillende gradiënte te verseker, en om hulle onderling
met mekaar te verbind. ʼn Rivierkorridor volg byvoorbeeld die helling
vanaf die binnelandse berg waar dit ontstaan tot by die see, en
verbind dus gebiede met verskillende grondsoorte met mekaar. ʼn
Strandkorridor is nog so ʼn voorbeeld. Hierdie netwerk van ekologiese
korridors w is die beste manier om biodiversiteit-migrasies moontlik
te maak.
Grootskaalse landskapkorridors, wat dikwels oor plaaslike en
provinsiale grense heen strek, beskerm ook die oorsprong van riviere
en verseker die lewering van water vanaf bergopvanggebiede.
Hulle dra by tot die bewaring en beskerming van Kritiese
Biodiversiteitsgebiede en onderhou skaars of bedreigde spesies.
Hulle lewer onskatbare ekosisteemdienste wat te duur sal wees om
kunsmatig te vervaardig, of glad nie nagemaak kan word nie. Berge
absorbeer byvoorbeeld die reën wat oor ʼn uitgestrekte gebied val, en
funksioneer as sponse wat reënwater opgaar en dan stadig tydens
die droë seisoen loslaat. Die skaal waarop hierdie diens funksioneer
kan onmoontlik deur die mens nagemaak word.
Die mees belangrike ekologiese prosesgebiede, of landskapkorridors
in die Riversdal-kusvlakte kom langs die kuslyn voor. Hierdie
kuskorridors moet beskerm word om langtermyn-integriteit en
werking te verseker, aangesien dit die binneland teen die impakte
van klimaatsverandering beskerm en waardevolle ekosisteemdienste
voorsien (lees 1.8 hierbo). Dit kan gelukkig nog in die Hessequa
Munisipaliteit gedoen word omdat daar heelwat natuurlike of
amper-natuurlike plantegroei langs die kuslyn voorkom. Die kuslyn
langs Mosselbaai is egter grotendeels verander en daar is min
geleentheid vir beskerming. Kuskorridors word hoofsaaklik deur kus-
en residensiële ontwikkelings, asook die infestering van uitheemse
indringerplante, bedreig.
Behalwe vir kuskorridors, is dit ook noodsaaklik om skakels tussen
die kuslyn en binnelandse bergreekse te behou. Dit is nie maklik
om hierdie skakels te bewerkstellig nie, veral in die Hessequa
kassie 6: voëls ʼn Groot deel van die Riversdal-kusvlakte is na landbou
getransformeer – meestal klein graanlande en droë-land weiding. Die voëls
in die gebied het by hierdie kort “grasland” aangepas en spesies wat hier
voorkom sluit in die bedreigde Bloukraanvoël (Suid-Afrika se nasionale voël)
en die Veldpou, sowel as die enigste Wes-Kaapse endemiese spesie, naamlik
die Agulhas Langbeklewerik. Die kragdrade in hierdie getransformeerde
gebied skep die grootste probleem vir veral die groter voëls soos die
Bloukraanvoël en die Veldpou, en die plasing daarvan in die landskap is
krities-noodsaaklik om die aantal sterftes te verlaag. ʼn Spesie wat nie by
die landbouhabitat kon aanpas nie en slegs in die oorblywende lappies
laaglandplantegroei voorkom, is die bedreigde Witkruispaddavreter. Die
grootte van die oorblywende lappies plantegroei en die verbintenis daarvan
met ander lappies plantegroei is krities vir die voortbestaan van hierdie
spesie – die verlies aan inheemse laaglandplantegroei hou dus ʼn ernstige
bedreiging vir die Witkruispaddavreter in.
Munisipaliteit waar die meeste van die sentrale laagliggende
plantegroei reeds a.g.v. landboubedrywighede vernietig is. Die
enigste oorblywende (alhoewel gedegradeerde) roete om hierdie
skakels te behou is langs rivierkorridors. Dit is ʼn verdere rede
waarom toepaslike buffers langs riviere en vleilandsisteme behou en
bestaande gedegradeerde rivierbereike gerehabiliteer w moet word.
In die lig van toenemende waterbehoeftes is dit uiters noodsaaklik om die
ongerepte w habitat van landskapkorridors te behou en te voorkom dat
natuurlike landskappe nie in losstaande dele opgedeel word nie.
2.7 Beskermde en BewaringsgeBiede
Beskermde Gebiede is daardie gebiede op land of in die see wat
by wyse van wetgewing amptelik beskerm word en hoofsaaklik
vir die bewaring van biodiversiteit bestuur word. Formele
Beskermde Gebiede verseker langtermyn en langtermynbruikhuur
en word afgekondig in terme van die Wet op Nasionale
Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede (Wet Nr. 57 van 2003)
(WNOBBG). Die Wet op Beskermde Gebiede maak ʼn onderskeid
tussen verskillende kategorieë Beskermde Gebiede, naamlik
Spesiale Natuurreservate, Nasionale Parke, Natuurreservate en
Beskermde Omgewings. Dit erken ook Wêreld-erfenisterreine wat
afgekondig is in terme van die Wet op Wêreld-erfeniskonvensies
(Wet Nr. 49 van 1999); Beskermde Mariene Gebiede soos afgekondig
in terme van die Wet op Lewende Mariene Hulpbronne (Wet Nr. 18
van 1998) en/of die WNOBBG; spesifiek-verklaarde Bosgebiede soos
afgekondig in terme van die Wet op Nasionale Bosbou (Wet Nr. 84
van 1998); en Bergopvanggebiede soos afgekondig in terme van
die Wet op Bergopvanggebiede (Wet Nr. 63 van 1970). Neem kennis
dat hierdie gebiede private eiendom kan insluit indien dit onder die
WNOBBG formeel as ʼn Nasionale Park, Natuurreservaat of Beskermde
Omgewing verklaar is.
Agulhas Langbeklewerik
Kevin Shaw

Bewaringsgebiede w is daardie gebiede of stukke grond wat nie
formeel deur wetgewing beskerm word nie, maar informeel
deur huidige eienaars en gebruikers beskerm en gedeeltelik vir
die bewaring van biodiversiteit bestuur word. Omdat hierdie
Bewaringsgebiede nie formeel in terme van die WNOBBG afgekondig
is nie, word hulle nie formeel as Beskermde Gebiede beskou nie en
is daar geen versekerde langtermyn-bruikhuur nie. Dit kan gebiede
insluit waarop biodiversiteitsooreenkomste in terme van die Wet op
Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit (Wet Nr.10 van 2004)
(WNOBB) gesluit is, asook nie-verklaarde Private Natuurreservate
en bewareas w wat bestaan uit ooreenkomste tussen aangrensende
grondeienaars en dus geen wetlike langtermyn-verpligting vir
grondeienaars inhou nie.
In totaal is daar 60 880 ha grond binne hierdie munisipaliteite
wat een of ander vlak van formele beskerming geniet. Dit
verteenwoordig ongeveer 7.8% van die munisipale gebied,
en 2.8% kom in as Bergopvanggebiede voor. Alhoewel hulle
formeel as Beskermde Gebiede geklassifiseer is, beskik hulle nie
oor afgekondigde regulasies wat toepaslike en ontoepaslike
ontwikkelings spesifiseer nie, asook nie oor voorwaardelike
bestuursverpligtinge nie. Bergopvanggebiede kan dus nie as
“gewaarborg” beskou word nie. Hierdie dele word ook kwesbaar vir
bedreigings soos indringerplante (meestal dennebome en Hakea
sericea), herhaalde veldbrande en ʼn afname in voginhoud a.g.v.
klimaatsverandering.
ʼn Verdere 1 322 ha (0.17 %) in hierdie munisipale gebiede
word as Bewaringsgebiede beskou. Dit beteken nie dat hulle
formeel beskerm sal word nie, maar beklemtoon eerder die
bewaringswaardigheid van die gebied.
Die huidige verspreiding van Beskermde Gebiede verteenwoordig
nie die volle spektrum van biodiversiteit wat in die streek
bewaar moet word nie – hoofsaaklik omdat gebiede voorheen
vir onverwante redes bewaar is. So bv. is ʼn gebied bloot by ʼn
Natuurreservaat ingesluit omdat dit te moerasagtig of te sout is en
nie bewerk of ontwikkel kan word nie. Dit het tot gevolg dat die
huidige stand van bewaring nie alle soorte habitats in die streek
verteenwoordig nie. Sommige habitats beskik oor hoë vlakke van
bewaring, terwyl ander heeltemal oorgesien is.
Soos vroeër verduidelik kan die doelwit vir nasionale
biodiversiteitsteikens slegs behaal word indien alle
Kritiese Biodiversiteitsgebiede (KBG) en alle Ekologiese
Ondersteuningsgebiede (EOG) by wyse van toepaslike
grondgebruiksbestuur beskerm word. Alhoewel die netwerk van KBG
en EOG hierdie langtermyn-doelwit nastreef, beteken dit nie dat elke
KBG of EOG na ʼn formele Beskermde Gebied omgeskakel moet word
nie, maar eerder dat hul Gewenste Bestuurdoelwitte (verwys na 4.1
hierna) behaal moet word. Dit sal beteken dat alle gedegradeerde
KBG of EOG, of dié wat oortrek is met uitheemse indringerplante,
herstel en gerehabiliteer moet word. Behalwe om die Gewenste
Bestuursdoelwitte vir die terrein te behaal, moet sekere ekosisteme
ook pro-aktief bewaar word.
Alhoewel die Gewenste Bestuursdoelwit van elke terrein behaal
moet word, moet sekere ekosisteme spesifiek vir pro-aktiewe
bewaring geoormerk word. Dit beteken dat die terrein as ʼn formele
17
Beskermde Gebied verklaar en dienooreenkomstig bestuur moet
word. Aangesien die totale KBG- en EOG-netwerk nie op een slag
pro-aktief bewaar kan word nie, sal sekere ekosisteme en spesies
geprioritiseer moet word. Hierdie prioritisering is ʼn relatiewe
oefening wat byna direk ooreenstem met die seldsaamheid daarvan,
die graad waartoe die ekosisteem bedreig is, of die voorkoms van
Spesies van Spesiale Belang w . Bedreigde ekosisteme en spesies moet
dus pro-aktief vir bewaring geteiken word voordat die nie-bedreigde
ekosisteme aandag geniet. NEEM ASSEBLIEF KENNIS dat dit vanuit
‘n biodiversiteitsoogpunt nie beteken dat bedreigde ekosisteme
belangriker as nie-bedreigde ekosisteme is nie.
Die volgende geïdentifiseerde ekosisteme moet aan pro-aktiewe
bewaringsaksies onderwerp word:
• terrestriële mariene-ekOsisteme: Alhoewel die
primêre Duin-, Dryfsand- en Littorale (kus) habitats slegs 1%
van die streek verteenwoordig, is meeste van hul spesies
endemies of amper-endemies. Hulle word erg deur stedelike
kuslyn-ontwikkeling en menslike verkeer bedreig, en word
dus as gebiede van bewaringsprioriteit beskou. Indien
die oorblywende habitats nie beskerm word nie, sal die
gepaardgaande ekologiese prosesse tot niet gaan – tot groot
nadeel van die kusgebiede wat reeds oorbenut word. Hierdie
moontlike impakte word deur klimaatsverandering en die
gevolglike verhoging in seevlak en verandering in vloedpatrone
vererger.
• akwatiese mariene-ekOsisteme: Beskermde
marienegebiede wat goed geleë is, kan ʼn belangrike rol
speel in die volhoubare benutting van mariene-hulpbronne
aangesien sulke gebiede habitats beskerm, as broeiplek en
heenkome vir visse dien, en help om uitgedunde visbronne in
aangrensende gebiede aan te vul. Die huidige aantal Mariene
Bewaringsgebiede (MBGe) moet uitgebrei word deur kernprioriteitsgebiede
of spesiale habitats te identifiseer en te
bewaar. Dit sal beter beskerming verleen aan habitats in die
intergety-sone, gebiede met ʼn hoë visbevolking, kusduine en
subgety geologiese tipes. Alhoewel hierdie terreine nie op die
Kaart vir Kritiese Biodiversiteitsgebiede aangedui word nie,
maak dit sin om hierdie marienegebiede op dieselfde vlak te
beoordeel as die terrestriële KBGe langs die kuslyn.
Slegs een Mariene Bewaringsgebiede kom tans in hierdie
munisipale streek voor, naamlik die Stilbaai MBG. Die Stilbaai MBG
is afgekondig om die omgewing (see en riviermonding) en die
lewende hulpbronne daarin te beskerm (meer as 50% van die
MBG is ʼn geen-uithaalsone). Dit is gedoen om die uitgedunde
visvoorraad, veral klipbank/lynvis, aan te vul. Dit help ook om
ander aktiwiteite in die Mariene Bewaringsgebied te beheer,
om die risiko van agteruitgang in habitat te verlaag en om visvywers
(outydse fuike) wat van argeologiese en kulturele waarde
is, te bewaar. Hierdie MBG sluit ʼn kuslyn van 13.5 km en die hele
Goukou-riviermonding (tot ʼn punt 15.7 km stroomop) in, en
beslaan ongeveer 3 374 ha grond en water. Geen verbruikende
aktiwiteite word in ʼn gebied van 20 km 2 toegelaat nie, terwyl die
res as ʼn gekontroleerde gebied afgebaken is.

Die vestiging, onderhoud en behoorlike bestuur van MBGe verseker nie
slegs die bewaring van biodiversiteit nie, maar ook die volhoubaarheid
van die visvangbedryf.
• aFrOmOntane wOude: Die gedeeltes Afromontane Woud
is die enigste inheemse woude in die Riversdal-kusvlakte.
Hulle kom op steil berghange en in diep klowe voor waar
hulle teen brandskade beskerm word. Hierdie woude beskerm
waterhulpbronne en bied ʼn heenkome vir ʼn groot aantal
beskermde dier- en plantsoorte.
• suBtrOPiese ruigteBOs: Die subtropiese ruigtebos in
die Riversdal-kusvlakte kom hoofsaaklik langs strandduine
en in rivierstelsels voor. Meeste van die ekologiese en
ontwikkelingsprosesse in hierdie gebied vind plaas in
bepaalde biogeografiese streke wat ooreenstem met die
noord-suid rigting waarin die vernaamste riviere vloei,
en die weersgradiënte wat van oos na wes al langs die
kusduine beweeg. Hulle dien as surrogate vir ekologiese en
ontwikkelingsprosesse soos laagland-hoogland migrasie,
diversifikasie, en aanpassing by klimaatsverandering. Die
skakeling tussen hierdie sisteme is lewensnoodsaaklik vir
die migrasie van genetiese plant- en dieremateriaal, wat
onontbeerlik is vir die behoud van die integriteit van heelwat
spesies in die gebied.
• riviermOndings: Van die sewe riviermondings val slegs
die Goukou-riviermonding binne ʼn Mariene Bewaringsgebied
en is dit dus onderhewig aan ʼn sekere vlak van beskerming.
Daar word aanbeveel dat die riviermondings van die Breede-,
Goukou- en Gouritzrivier as gedeeltelike bewaringsgebiede
verklaar word (Turpie et al., 2007), terwyl die riviermondings van
die Duiwenhoks, Hartenbos-, Klein Brak- en Groot Brakrivier as
bewaringsgebiede verklaar word.
• akwatiese-ekOsisteme: Die meeste water-ekosisteme
in die Riversdal-kusvlakte verkeer onder geweldige druk as
gevolg van die indringing van uitheemse plante en diere,
kompeterende grondgebruike, die onttrekking van water, en
fisiese versperrings wat watervloei en waterkwaliteit beïnvloed.
Hierdie sisteme sluit riviere en vloedvlaktes, standhoudende
strome, riviermondings, vleilande en soutmoerasse op
rivieroewers in, en moet almal beter bestuur word om die
welstand daarvan te verbeter.
• FynBOs en renOsterveld: Die volgende fynskaalhabitatsoorte
kom in die fynbos en renosterveld langs die
Riversdal-kusvlakte voor en word as uiters bedreig beskou:
Duin-sandvlaktefynbos (Dune Sandplain Fynbos); Duin
Mosaïeksandfynbos (Dune Mosaic Sand Fynbos); Duin
Sandvlakte-mosaïekruigtebos; (Dune Sandplain Mosaic
Thicket); Duin Kalksteen-mosaïekruigtebos (Dune Limestone
Mosaic Thicket); Grasagtige Fynbos; Mesiek-renosterveld
Mosaïek-valleiruigtebos (Mesic Renosterveld Mosaic Valley
Thicket); Mesiek-renosterveld Mosaïek-kalksteenruigtebos
Mesic Renosterveld Mosaic Limestone Fynbos; Duin Mosaïekrenosterveld
Dune Mosaic Renosterveld; en Vallei Mosaïekrenosterveld
(Valley Mosaic Renosterveld) (Vlok en De Villiers,
2008). Hierdie soorte habitat word by wyse van deurlopende
aftakelingsprosesse, soos die indringing van uitheemse
plante, die onttrekking van water, swak brandpatrone en
kompeterende grondgebruike (menslike nedersettings of
landboupraktyke) bedreig.
• Alle oorblywende dele met gesonde plantegroei-eenhede wat
oorspronklik 5 000 ha of kleiner was (die oorspronklike omvang
is aangetoon in die plantegroei-vormlêerw op die DVD).
Alhoewel hulle ekosisteemstatusw soms as “nie-bedreig” beskou
word, is die voortbestaan van kleiner ekosisteme in werklikheid
baie meer gevoelig as hul groter eweknieë. ʼn Enkele groot
ontwikkeling kan bv. veroorsaak dat elkeen van hierdie klein,
onbedreigde ekosisteme na Krities-bedreigde ekosisteme
omgeskakel word. Klein endemiese plantegroeisoorte moet
dus spesiale aandag geniet.
• Alle ekosisteme wat op die Nationale Lys van Bedreigde
Terrestriële Ekosistemew voorkom; of wat in die Nasionale
Ruimtelike Biodiversiteitsbeoordeling (NRBB) 2004, Tuinroeteanalise
of hierdie FSB-analise as Bedreig of Krities-bedreig
gekategoriseer is.
Gebiede wat pro-aktief vir formele beskerming of bestuur geteiken
moet word, moet by wyse van die KBG-kaart en bostaande lys van
ekosisteme bevestig word. Daarna moet ʼn implementeringstrategie
in samewerking met sleutelrolspelers in die gebied opgestel word.
Rolspelers, wat bewaringsagentskappe insluit, moet aangemoedig
word om ʼn opvanggebied-beplanningsbenadering as deel van hulle
implementeringstrategie te volg.
2.8 grOndBedekking wat die druk OP
grOndgeBruik aandui
Grondbedekking w is ʼn term wat verwys na alles wat op die
grondoppervlakte voorkom, bv. natuurlike plantegroei, paaie,
fabrieke of leë grond. Grondbedekking is nie dieselfde as
grondgebruik nie, want kaal stukke grond mag die gevolg wees
van steelgate (waar die grondgebruik ontginning is); of natuurlike
kaal grondgebiede in droë streke (waar die grondgebruik bewaring
mag wees). In hierdie dokument gee grondbedekking ʼn aanduiding
van die vlak van verandering of transformasie w in natuurlike
sisteme. Dit kan strek van ongerepte oppervlaktes tot gebiede wat
onomkeerbaar verander is.
Met die samestelling van die KBG-kaart het wetenskaplikes die
omvang van natuurlike gebiede bepaal, sowel as van gebiede wat
in afwisselende grade deur menslike aktiwiteite beïnvloed is. Die
gevolglike grondbedekkingkaarte dui aan watter dele as Natuurlik
geklassifiseer is, en watter dele deur bv. i) intensiewe landbou, ii)
bosbouplantasies, en iii) stedelike ontwikkeling en infrastruktuur
soos paaie, damme ens. of as gevolg van swak bestuur (soos grond
wat oortrek is met uitheemse indringerplante) as Gedegradeer
of Getransformeer geklassifiseer is. Hierdie kartering is op ʼn skaal
van 1:10 000 gedoen en is op ʼn volledige (40+ klasse) rasterlêer,
of ʼn opsommende (5 klasse) raster- of vektorlêer vanaf die BGIS
beskikbaar.
Die grondbedekkingkaarte gee ook ʼn aanduiding van die streek
se ekonomie. Die vernaamste dorpe in hierdie munisipaliteite is
Witsand, Heidelberg, Riversdal, Albertinia, Stilbaai, Mosselbaai,

Vleesbaai en Hartenbos. Ongeveer 58% van die gebied binne
hierdie twee munisipaliteite word as ‘natuurlik’ of ‘amper-natuurlik’
geklassifiseer. Dit is belangrik om daarop te let dat dit gebiede insluit
waar uitheemse indringerplante voorkom, en nie noodwendig in
ʼn ongerepte toestand is nie. Ongeveer een-derde van die grond in
hierdie munisipaliteite is verbou, en die oorblywende grondgebied
is erg gedegradeer of onomkeerbaar verander. Verwys na Tabel 4 vir
vergelykende grondbedekkingswaardes in die streek.
Verwys na Thompson, 2007, vir meer omvattende inligting oor die
grondbedekking van die munisipaliteite in die Riversdal-kusvlakte.
Van die wêreld se mees waardevolle biodiversiteit kom in die
Riversdal-kusvlakte voor en die verskeidenheid ekonomiese
sektore in die gebied lewer ʼn groot bydrae tot die land se BBP.
Hierdie ekonomieë, wat tot hoë produktiwiteit en die omvang
van degradasie bydra, sluit die verbouing van wingerde en vrugte,
klipgroefwerk, ekotoerisme en 4x4-roetes in. Indien hierdie praktyke
onvolhoubaar bedryf word, hou dit ʼn bedreiging vir die streek se
biodiversiteit in. “Beste praktyk”-riglyne is vir die nywerheidsektor
opgestel om te verseker dat die impak van nywerhede op
biodiversiteit so laag as moontlik bly, terwyl hulle nog steeds
volhoubaar bedryf word (lees Hoofstuk 2, Skema vir Geïntegreerde
Wynvervaardiging, Augustus 2004).
Swak grondbestuur hou ʼn betekenisvolle bedreiging vir biodiversiteit
in. Die ekosisteme van die Riversdal-kusvlakte moet op ʼn ingeligte
wyse bestuur word om die gesonde voortbestaan daarvan te
verseker. Verwaarlosing en ondeurdagte bestuur kan die indringing
van uitheemse indringerplantegroei, gronderosie, oorbeweiding
en ontoepaslike brandpatrone tot gevolg hê. Enige hiervan kan
ʼn vernietigende invloed op die natuurlike omgewing hê. Volgens
Conservation Support Services (2008), word 46% van die grond in
die Hessequa Munisipaliteit op een of ander manier deur uitheemse
indringerplante bedreig. Die mees algemene indringer is ʼn
Eucalyptus (bloekom)-spesie; terwyl die Acacia cyclops (rooikrans),
Acacia mearnsii (swartwattel) en ʼn Pinus (denne)-spesie ook voorkom.
Die mees intensiewe indringing kom langs die kus en op die
rivieroewers suid van die bergreekse voor, terwyl klein hoeveelhede
Eucalyptus-spesies kol-kol naby wonings gevind word. Soos wat
Jan Vlok
19
die digtheid van uitheemse indringerplante toeneem, verskuif die
landskap van “natuurlik” na “amper-natuurlik” na “gedegradeer”.
Hierdie is ʼn tipiese voorbeeld van hoe swak bestuur ʼn groter gevaar
vir biodiversiteit inhou as kompeterende grondgebruik.
Lees Conservation Support Services (2008) vir ʼn volledige verslag oor
uitheemse indringerplante in die Hessequa Munisipaliteit.
tabel 4: Opsomming van die grondbedekkingskategorieë vir die
Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite. Natuurlik verwys na ongerepte
natuurlike plantegroei en akwatiese kenmerke. Amper-natuurlik
sluit daardie gebiede in waarop ʼn sekere graad van versteuring
voorkom maar wat vir herstel en /of rehabilitasie oorweeg moet
word, bv. matig-versteurde plantegroei en die matige voorkoms van
uitheemse indringerplantegroei. Gedegradeerde grond is daardie
gebiede wat geweldig beïnvloed is (gewoonlik a.g.v. digte uitheemse
indringerplantegroei) en teen groot koste gerehabiliteer kan word.
Dit is belangrik om daarop te let dat die gebiedswye kartering van
indringerplantegroei vir die doeleinde van hierdie handleiding nie hoogsakkuraat
uitgevoer is nie. Die werklike vlak van indringing kan dus baie
hoër wees. Die omvang van gedegradeerde gebiede sal waarskynlik met
tyd toeneem, terwyl natuurlike en amper-natuurlike gebiede minder
sal word. Produksiegebiede is landbougrond wat tans benut word (dit
sluit in lande wat vir minder as 10 jaar braak lê). Getransformeer verwys
na grond wat onomkeerbaar ontwikkel is, en sluit beboude gebiede,
infrastruktuur (soos damme) en myngebiede in.
HesseQua mOsselBaai
Natuurlik 28.34% 29.02%
Amper Natuurlik 27.14% 33.35%
Gedegradeer 9.37% 7.22%
Produksiegebiede 34.40% 28.08%
Getransformeer 0.75% 2.33%
kassie 7: sandfynbos - Vier verskillende variasies van sandfynbos kom in
die Riversdal-kusvlakte voor, waarvan drie (Albertinia Sandfynbos, Buffelskop
Sandfynbos en Canca Ruigtesandfynbos) in die Hessequa Munisipale gebied
voorkom en een in die Mosselbaai Munisipale gebied (Heiderand Sandfynbos).
Soos die naam aandui, kom Sandfynbos voor op diep, sanderige grond waarop
spesies soos Thamnochortus insignis, Leucadendron galpinii, Leucadendron muirii,
Leucospermum praecox, ens. floreer. Hierdie tipe habitat onderhou belangrike
kommersiële besighede soos die sny van dekriet, fynbos-blomme en maak
van fynbos-heuning. In die Mosselbaai Munisipale gebied word hierdie tipe
habitat ernstig deur kusontwikkeling bedreig, terwyl hierdie habitats en die
ekosisteemdienste wat hulle verskaf in die Hessequa Munisipale gebied ernstig
bedreig word deur die oes van te veel materiaal te kort na mekaar, swak
brandpatrone, kettingsleep oor plantegroei om meer dekriet te kry (tot nadeel
van ander inheemse houtagtige plante wat hierdeur afgemaai word), infestering
deur uitheemse indringerplante en die oor-onttrekking van grondwater.

Die Riversdal-kusvlakte koppies met Aspalathus florifera op die voorgrond (regs)
kassie 8: koppies Die gebied tussen die Langeberg - Outeniquabergreeks en die kuslyn word gekenmerk deur reekse koppies (heuwels).
Fynbos kom meestal op die suidelike hange hiervan voor, terwyl Renosterveld op die noordelike hange en bo-op die koppies voorkom
– met subtropiese ruigtebos langs die dreineringsgebiede en daardie gebiede wat vure vryspring. A.g.v. die noord-suid hoogtegradiënt,
die wes-oos verandering in geologiese formasie, en die seisoenaliteit van reënval, is geen twee koppies dieselfde wat plantegroei
betref nie. Die verhouding in ruigtebos neem bv. toe na die oostekant omdat somerreënval meer algemeen hier voorkom. Die koppies
speel ʼn belangrike ekologiese rol aangesien hulle geofiete en klein vetplante onderhou, waarvan heelwat hoogs gelokaliseerdendemies
is en bedreig is. Die koppies verskaf ook ʼn habitat wat verskil van dié in die bergreekse en is daarom belangrike endemiese
herpetologiese dierhabitats. Hulle word ook in die landskap as platforms gebruik vir voëls soos die Rooiborsruigtesanger, Witvlerkkanarie,
Oranjeborssuikerbekkie en Kaapse Suikervoël, sowel as die grysbok (ʼn klein inheemse tipe wildsbok) wat afhanklik is van ongerepte
veld en sensitief is vir onvanpaste brand- en beweidingspatrone, sowel as uitheemse indringerplante. Ten spyte van die spesiale
biologiese eienskappe van hierdie koppies, word meeste van hulle ernstig bedreig en is hulle getransformeer as gevolg van mynbou, die
omploeg en bewerking daarvan, oorbeweiding, swak brandbestuur, die oprigting van telekommunikasiemaste, die spuit van insek- en
onkruiddoders, uitheemse indringerplante, erosie, en wildboerdery met spesies wat nie histories in die gebied voorkom nie.
Rupert Koopman

Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart (KBG)
3
Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart w (KBG-kaart) is ʼn fyn-skaalse, sistematiese biodiversiteitsplan w wat
die Kritiese Biodiversiteitsgebiede en Ekologiese Ondersteuningsgebiede – wat beskerm moet word om
die aaneenlopendheid van biodiversiteit, sy ekologiese prosesse (bv. die migrasie van diere, bestuiwing)
en sy ekosisteemdienste (bv. watervoorsiening) verseker – op ʼn kaart aandui. Die kaart dui ook Beskermde
Gebiede, Ander Natuurlike Gebiede en Ontwikkelde Gebiede aan.
Die KBG-kaart poog om as riglyn vir volhoubare ontwikkeling w te dien deur besluitnemers met
ʼn verskeidenheid van verwante biodiversiteitsinligting te voorsien. Dit is die gemeenskaplike
verwysingsraamwerk vir alle multi-sektorale beplanningsprosedures w , en dui aan watter dele ontwikkel
kan word en watter dele van uiterse biodiversiteitswaarde is en beskerm moet word. Die oorkoepelende
doelwit is om toepaslike grondgebruik en -beplanning, wat die beste langtermyn-voordele inhou, te
verseker, en om die geïntegreerde bestuur van natuurlike hulpbronne te bevorder.
Verwys onderskeidelik na Figure 4.1 en 4.2 vir die KBG-kaarte vir die Hessequa en Mosselbaai
Munisipaliteite, en na Tabel 5 vir die kriteria wat gebruik is om die kategorieë op die kaarte uit te beeld en
te definieer.
3.1 die Ontwikkeling van die kritiese BiOdiversiteitgeBiedskaart
(kBg)
Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaarte (KBG-kaart) vir die Hessequa en Mosselbaai Munisipaliteite is
opgestel by wyse van ʼn sistematiese biodiversiteitsbeplanningsproses wat op fyn-skaal 3 (1:10 000)
uitgevoer is. Sistematiese biodiversiteitsbeplanning w identifiseer daardie gebiede wat die grootste behoefte
aan bewaring het (i.e. teen die onomkeerbare verlies van biodiversiteit en ekologiese agteruitgang
beskerm moet word). Die doel van hierdie beplanningsbenadering is om grondgebruiksbeplanning te
laat ooreenstem met biodiversiteitsprioriteite en dus volhoubare ontwikkeling te verseker – wat veral in
die lig van klimaatsverandering belangrik is. Dit is ʼn wetenskaplik-verdedigbare plan wat bewaringsaksies
prioritiseer deur kwantitatiewe drumpels w vir biodiversiteitskenmerke (bv. tipes plantegroeiw) daar
te stel. Dit poog om ʼn verteenwoordigende steekproef van biodiversiteitspatrone w (wat spesies en
habitats w insluit) te behou, sowel as gebiede te identifiseer wat nodig is vir daardie ekologiese en
ontwikkelingsprosesse wat biodiversiteit onderhou. Wat sistematiese biodiversiteitsplanne w , soos hierdie
KBG-kaarte, betref, is die netwerk van gebiede op die KBG-kaarte op so ʼn manier saamgestel dat die
gesamentlike doelwit van patroon en proses op die mees ruimtelik-doeltreffende wyse behaal kan word
– d.w.s. dat biodiversiteitdrumpels w op die kleinste gebiede bereik kan word. Hierdie gebiede is gekies
om, waar moontlik, konflik tussen biodiversiteitsdoelwitte en ander grondgebruike te voorkom. Verwys na
Pence (2008) vir verdere tegniese inligting oor die sistematiese biodiversiteitsbeplanningsbenadering wat
gevolg is.
Vroeëre biodiversiteitsplanne is op veel wyer skaal opgestel (1:250 000 tot 1: 50 000), wat hulle minder bruikbaar
as die nuutste generasie fyn-skaalplanne maak om as riglyn vir grondgebruiksbeplanning te dien.
3.2 deFinisies van die verskillende kategOrieë OP die kritiese
BiOdiversiteitgeBiedskaart
Beskermde gebiede
Hierdie is terrestriële of marienegebiede wat formeel in terme van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur:
Beskermde Gebiede (Wet Nr. 57 van 2003) (WNOBBG) en/of Wet op Lewende Mariene Hulpbronne (Wet Nr. 18
van 1998). Die bergopvanggebiede w word egter nie op die KBG-kaarte as Beskermde Gebiede aangedui nie.
Alhoewel hulle formeel as Beskermde Gebiede erken word, beskik hulle nie oor afgekondigde regulasies wat
toelaatbare en ontoelaatbare ontwikkelings spesifiseer nie, asook nie oor voorwaardelike bestuursverpligtinge
nie. Bergopvanggebiede word dus nie in hierdie sistematiese biodiversiteitsbeplanningsproses oor die
langtermyn as “gewaarborg” beskou nie.
3 Fyn-skaal biodiversiteitsplannew/ biostreeksplanne moet op ʼn skaal van 1:3 000 – 1:50 000 saamgestel word
om versoenbaar te wees met die Riglyn vir die vasstelling van biostreke w en die samestelling en afkondiging van
biostreeksplanne, Staatskoerant Nr. 32006, 16 Maart 2009. Verwys na die woordelys vir ‘n verdere verduideliking van
‘n Biostreekplan.
21

kritiese Biodiversiteitsgebiede
Kritiese Biodiversiteitsgebiede is daardie gebiede waarsonder
biodiversiteitsdoelwitte nie behaal kan word nie. Dit is gebiede
met terrestriële en akwatiese kenmerke w (of die buffer van
oewerplantegroei langs akwatiese KBG) wat in hul natuurlike staat
behou moet word om te verseker dat biodiversiteit voortbestaan en
ekosisteme bly funksioneer. Hierdie Kritiese Biodiversiteitsgebiede
sluit in i) gebiede wat beskerm moet word om aan nasionale
biodiversiteitsdrumpels w (teikens) te voldoen, ii) gebiede wat
noodsaaklik is vir die voortbestaan en werking w van spesies w en
ekosisteme w (wat die lewering van ekosisteemdienste w insluit); en/
of iii) plekke wat van belang is vir biodiversiteitskenmerke of skaars
spesies. Die KBG-netwerk is die mees gronddoeltreffende opsie vir
die bereiking van biodiversiteitsdoelwitte.
ekologiese Ondersteuningsgebiede
Ekologiese Ondersteuningsgebiede (EOG) is ondersteuningsones
wat die agteruitgang van Kritiese Biodiversiteitsgebiede en
Beskermde Gebiede voorkom. ʼn EOG mag ʼn akwatiese kenmerk
wees, bv. ʼn spesifieke rivierbereik w wat in ʼn akwatiese Kritiese
Biodiversiteitsgebied inloop; of ʼn terrestriële kenmerk, bv. die
oewerhabitat rondom ʼn akwatiese Kritiese Biodiversiteitsgebied.
Ekologiese Ondersteuningsgebiede word verder in Kritiesekologiese
Ondersteuningsgebiede w (KEOG) en Ander Ekologiese
Ondersteuningsgebiede (AEOG) verdeel. Krities-ekologiese
Ondersteuningsgebiede is daardie akwatiese kenmerke w wat (tesame
met hul terrestriële buffers) binne prioriteit-subopvanggebiede
val en op verstandige wyse bestuur en beskerm moet word om
akwatiese en terrestriële KBG te kan ondersteun. ʼn Voorbeeld
hiervan is ʼn rivierbereik wat direk in ʼn KBG inloop. Ander Ekologiese
Ondersteuningsgebiede is alle oorblywende akwatiese ekosisteme
(wat nie as KEOG of KBG geklassifiseer is nie) en (tesame met hul
terrestriële buffers) nie so ʼn direkte impak op KBG het nie, bv. ʼn
geïsoleerde beskadigde vleiland wat, alhoewel dit geografies ver
van ʼn KBG geleë is, nog steeds bydra tot daardie ekologiese prosesse
(soos die aanvulling van grondwater w ) wat ʼn indirekte impak op KBG
stroomaf het.
ander natuurlike gebiede
Ander Natuurlike Gebiede is daardie dele op die kaart wat met
natuurlike of amper-natuurlike plantegroei bedek is en wat nie vir
die bereiking van nasionale drumpels beskerm hoef te word nie.
ʼn Gebied kan slegs as ʼn Ander Natuurlike Gebied geklassifiseer
word indien die omvang van die ekosisteem groter as die drumpel
is. In sulke gevalle kan geringe verliese in die transformasie w van
die ekosisteem se natuurlike toestand toegelaat word. Indien alle
geïdentifiseerde Kritiese Biodiversiteitsgebiede egter nie beskerm
word nie, mag Ander Natuurlike Gebiede mettertyd as Kritiese
Biodiversiteitsgebiede geklassifiseer word om hierdie drumpels te
behaal. Alle besluitneming moet dus voorkomende beginsels in ag
neem.
Ontwikkelde gebiede
Ontwikkelde Gebiede is daardie gebiede op die KBG-kaart wat a.g.v.
ontwikkeling (bv. stedelike ontwikkeling, plantasies, landbou), of
swak grondbestuur (bv. erosie) onomkeerbaar verander is. Gevolglik
dra hulle nie meer by tot die biodiversiteit van die gebied nie.
Daar is egter ʼn paar uitsonderings in die klassifikasie van
getransformeerde grondgebiede. Sekere klein lappies bewerkte en
andersins versteurde grond word as EOG, of selfs KBG geklassifiseer.
Dit is omdat hierdie dele nog steeds op een of ander manier
biodiversiteit ondersteun (bv. stroke natuurlike veld tussen rooibosstruike
dien as belangrike vastrapplekke vir migrerende spesies, wat
beteken dat hierdie tipe grondgebiede as ekologiese korridors w
dien en dus as Kritiese Biodiversiteitsgebiede beskou word). Sulke
gebiede (veranderde of gedegradeerde lande wat nogtans as KBG
geklassifiseer is) moet ʼn sekere mate van beskerming geniet; bv.
geen verdere verharding van oppervlaktes nie.
Jan Vlok

tabel 5: Kriteria wat gebruik is om die kategorieë van die KBG-kaart te bepaal.
kategOrie OP
kBg-kaart
Beskermde
gebiede
kritiese
Biodiversiteitsgebiede
ekologiese
Onder steuningsgebied
ander
natuurlike
gebiede
Ontwikkelde
gebiede
kriteria wat Hierdie kategOrie deFinieer
enige formeel-beskermde gebied (behalve bergopvanggebiede)
• Natuurreservate en Nasionale Parke wat beskerm is in terme van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede
• Bos-natuurreservate beskerm deur die Nasionale Wet op Bosbou
• Ramsar-terreine wat deur die Ramsar-konvensie beskerm word
• Wêreld-erfenisterreine beskerm deur die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede
• Mariene-beskermde gebiede beskerm deur die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede of die Wet op Lewende
Mariene-hulpbronne
enige terrestriële of akwatiese gebied wat nodig is om te voldoen aan die biodiversiteitsdrumpels van patroon en/of proses
• Alle ekosisteme wat in terme van die Wet op Nasionale Biodiversiteit gelys is
• Alle terreine met die ‘beste ontwerp’ om aan patroon- en prosesdrumpels te voldoen. ‘Beste ontwerp’ verwys na ʼn geïdentifiseerde
netwerk van natuurlike terreine wat die patroon- en prosesdrumpels vir alle plantegroei en akwatiese tipes op ʼn ruimtelikdoeltreffende
en ekologies-robuuste wyse kan behaal.
kritiese Biodiversiteitsgebiede – terrestrieel
• Alle oorblywende kolle Krities-bedreigde plantegroei
• Alle geïdentifiseerde plekke waar Spesies van Spesiale
Belang voorkom
• Nasionale drumpels vir Bedreigde, Kwesbare of Minsbedreigde
plantegroei
• Verteenwoordigende steekproef van hoogland-laagland-,
kus-en-sand-beweging, landskapkorridors
• landskapkorridors wat nodig is om te voldoen aan die
voorafbepaalde drumpels vir ruimtelik-presiese ekologiese
prosesse (bv. hoogland-laaglandkorridors, kus-ensandbewegingkorridors
ens.)
23
kritiese Biodiversiteitsgebiede – akwaties
• Rivierbereike wat aan die 20%-drumpel vir elke tipe
rivier moet voldoen ( riviere met ʼn hoë integriteit of
onvervangbaarheid word voorgekeur (i.e. Klas A, AB en B))
• Rivierbereike wat aan die bewaringsdrumpel vir twee
skuilplekke per inheemse visspesie moet voldoen
• Sub-opvanggebiede wat aan die bewaringsdrumpel vir die
tipe rivier moet voldoen,
• Sub-opvanggebiede wat aan die bewaringsdrumpel vir
twee skuilplekke per inheemse visspesie moet voldoen
• Vleilande wat aan die bewaringsdrumpel van 24% vir alle
tipe vleilande moet voldoen. Hierdie vleilande is gekies
op grond van hulle betekenisvolle groepering (enige
vleilandgroep met ʼn buffer van ten minste 750m, wat
groter is as 500 ha en meer as 80% natuurlike plantegroei
bevat word as betekenisvol beskou); die voorkoms
van Rooi Datagelyste hidrofitiese (water) plantsoorte;
geïdentifiseerde habitats vir fokale amfibiese spesies; en
vleilande in ʼn goeie toestand.
• Alle riviermondings
Ondersteunende sone wat nodig is om die agteruitgang van kritiese Biodiversiteitsgebiede en beskermde gebiede te verhoed.
• Alle oorblywende vleilande en riveierbereike wat nie as KBG beskou word nie, asook die landelike buffergebied rondom hierdie
ekosisteme
• Sub-opvanggebiede wat bestaan uit a) terreine waar grondwater aangevul en onttrek kan word; b) bestuursones stroomop; of c)
verbindings vir visskuilplekke
kritiese ekologiese Ondersteuningsgebiede
• Vleilande: onbeduidende vleilande of groeperings daarvan wat
a) ʼn rivier of vleiland in ʼn KBG onderhou; of b) wat in ʼn goeie
toestand is en in ʼn KBG of KEOG voorkom.
• Riviere: a) rivierbereike wat noodsaaklik is om die verbinding
tussen rivierbereike in die KBG te behou; b) groot riviere wat
gedeeltes van riviere of vleilande in KBG onderhou; of c) kleiner
riviere wat in prioriteit-subopvanggebiede voorkom
• Sub-opvanggebiede waarin geen KBG-riviere of -vleilande
voorkom nie, en eerder die integriteit van KBG stroomaf
onderhou
ander ekologiese Ondersteuningsgebiede
• Alle oorblywende vleilande
• Alle oorblywende rivierbereike
• Sub-opvanggebiede wat bestaan uit a) terreine waar
grondwater aangevul en onttrek kan word; b) bestuursones
stroomop; of c) verbindings vir visskuilplekke
natuurlike gebiede wat nie aan nasionale drumpels hoef te voldoen nie (op voorwaarde dat alle kBg beskerming geniet)
• Oorblywende kolle Bedreigde, Kwesbare of Mins-bedreigde ekosisteme wat nie aan nasionale drumpels hoef te voldoen nie
geen natuurlike gebiede kom hier voor nie en hulle beskerming sal nie bydra tot die bewaring van biodiversiteit nie
• Bewerkte gebiede
• Plantasies
• Myngebiede
• Stedelike gebiede
• Infrastruktuur
• Damme
• Kusontwikkelings

HESSEqUA MUNISIPALITEIT Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart
Figuur 4.1: Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart vir die Hessequa Munisipaliteit. Ongeveer 31% is KBG: terrestrieel en KBG: akwaties geïdentifiseer;
terwyl net minder as 4% reeds formeel beskerm word. EOG beslaan ongeveer 10%; Ander Natuurlike Gebiede 25%, en Ontwikkelde Gebiede en Stedelike
Gebiede 30%.

MOSSELBAAI MUNISIPALITEIT Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart
Figuur 4.2: Die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaart vir die Mosselbaai Munisipaliteit. Ongeveer 35% is KBG: terrestrieel en KBG: akwaties geïdentifiseer;
terwyl net minder as 6% reeds formeel beskerm word. EOG beslaan ongeveer 17%; Ander Natuurlike Gebiede 18%; en Ontwikkelde Gebiede en Stedelike
Gebiede 24%.
25

Jan Vlok
Tipiese voorbeeld van die Primêre Duinhabitat met kenmerkende spesies soos Scaevola plumieri en Thinopyrum distichum op die
voorgrond
kassie 9: Primêre duine en strande Primêre duinstelsels en hul gepaardgaande kusplantegroei kom langs die Hessequa en
Mosselbaai Munisipale kuslyn voor. Hulle hou verband met die waaisand wat strande en primêre sandduine vorm. As gevolg van die
eienskappe van waaisand is die natuurlike plantegroei op hierdie primêre duine maar yl; maar dit vorm desnieteenstaande die substrata
vir die vestiging van ander terrestriële ekosisteme. Heelwat van die waaisand langs die kus is gestabiliseer, wat die beweging van
sand verhoed en voorkom dat strande met sand aangevul word. Hierdie stabilisering is verkry deur die aanvanklik beplande (en nou
onbeplande) infestering van Acacia Cyclops, sowel as stedelike kus- en oord-ontwikkelings in die primêre duinstelsels. Die stabilisering
van waaisand het reeds tot gevolg dat strande en kusduine in sekere gebiede erodeer. Dit sal verder beïnvloed word deur die impakte
van aardverhitting, naamlik stygende seevlakke, intense storms, vloede, ens. Dit is dus uiters noodsaaklik dat die oorblywende ongerepte
gebiede langs die kuslyn ten alle koste beskerm word, en, waar moontlik, gerehabiliteer en herstel moet word.

Riglyne vir die integrasie van die Kritiese Biodiversiteitgebiedskaarte
(KBG-kaarte) by Grondgebruiksbeplanning en Besluitneming
4
Hierdie afdeling verskaf riglyne vir grondgebruiksbeplanning en besluitneming, en vir die bestuur van
grond en ander hulpbronne (water). Alle riglyne is geskoei op die “Gewenste Bestuursdoelwit” vir die
verskillende kategorieë op die KBG-kaart, sowel as die gevolglike impak van die grondgebruiksaktiwiteit op
biodiversiteit.
Die doel van hierdie riglyne is die doeltreffende bestuur van biodiversiteit soos voorgeskryf in Afdeling
41(a) van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Biodiversiteit (Wet Nr. 10 van 2004) en in terme van
die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur (Wet Nr. 107 van 1998).
Hierdie riglyne is ontleen van die biodiversiteitsektor en identifiseer aktiwiteite wat met biodiversiteit
versoenbaar is. Dit maak gebruik van slegs een sektor in die multi-sektorale proses van ruimtelike beplanning en
grondgebruikbestuur. Vir verdere aanbevelings oor die grondgebruiksbeleid wat op gebiede buite die stedelike
rand w van toepassing is, moet daar verwys word na die Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk vir Landelike
Grondgebruiksbeplanning en Ontwikkelingsriglyne (word tans saamgestel) en die Wes-Kaapse ROR self.
4.1 gewenste BestuursdOelwitte
Die Gewenste Bestuursdoelwit vir ʼn stuk grond of onderskeidende waterkenmerk verwys na die ekologiese
stand of welstand wat behou moet word. Daar moet spesifieke bestuursdoelwitte vir elke kategorie
wees, en dit moet ooreenstem met die biodiversiteitsprioriteit daarvan. Dit beteken dat belangrike
biodiversiteitsgebiede in ʼn gesonde toestand behou moet word en dat gebiede wat reeds erg beskadig is,
verder ontwikkel kan word.
tabel 6: Gewenste Bestuursdoelwitte vir die onderskeie kategorieë op die KBG-kaart.
kategOrie OP
die kBg-kaart
GEWENSTE
BESTUURS -
DOELWIT
kritiese
Biodiversiteitsgebiede
(terrestrieel), kritiese
Biodiversiteitsgebiede
akwatiese kenmerk en
buffer) en Beskermde
gebiede.
Behou natuurlike
gebiede. Rehabiliteer
gedegradeerde gebiede
na natuurlik of ampernatuurlik
en bestuur
sodat daar geen verdere
agteruitgang is nie.
ekologiese
Ondersteuningsgebiede
(kritiese ekologiese
Ondersteunings gebied:
kenmerk en buffer;
en ander ekologiese
Ondersteunings gebied:
kenmerk en buffer).
Behou ekologiese
prosesse.
27
ander natuurlike
gebiede en
Ontwikkelde gebiede.
Volhoubare ontwikkeling
en bestuur binne
algemene grondgebruikbeginsels
vir landelike
gebiede. Voorkeurgebiede
vir ontwikkeling.
Die Gewenste Bestuursdoelwit dui breedweg aan watter gebruiksaktiwiteite en bestuursriglyne op die
grond of hulpbronne van toepassing is. Slegs daardie grond- en hulpbrongebruiksaktiwiteite wat gemik is
op die instandhouding van die Gewenste Bestuursdoelwitte moet aangemoedig word. Verwys na Tabel 6
vir die Gewenste Bestuursdoelwitte van elke kategorie op die KBG-kaart.
Die Gewenste Bestuursdoelwit verwys na beide die biodiversiteitspatroon en/of die ekologiese
proses (lees afdeling 1.2). Dit is belangrik om beide biodiversiteitspatrone en ekologiese prosesse in
formele Beskermde Gebiede en Kritiese Biodiversiteitsgebiede te behou, terwyl die klem by Ekologiese
Ondersteuningsgebiede op die beskerming van ekologiese prosesse val. In sommige gevalle kan
die proses behou word alhoewel die patroon in gevaar gestel word, bv. natuurlike veldstroke tussen
aangeplante rooibos dien nog steeds as ‘kort-termyn deurgange’ vir sekere bestuiwers. Op hierdie manier
kan belangrike prosesse behou word alhoewel die habitats van sensitiewe plantspesies beïnvloed en die
patroon benadeel word.
Terrestriële en akwatiese hulpbronne is interafhanklik van mekaar, met die een wat die ander beïnvloed. Om die
gesonde werking w van riviere, vleilande en riviermondings te verseker, is dit belangrik om bergopvanggebiede w
(waar water ontspring) te bewaar en oewerplantegroei (wat gronderosie, sedimentasie en waterbesoedeling
voorkom) te beskerm.

4.2 die geBruik van kBg­kaarte in
reaktiewe grOndgeBruiksBesluite
Die Biodiversiteitsektorplan, wat uit beide die KBG-kaart en
riglyne bestaan, gee ʼn opsomming van alle biodiversiteitsinligting
wat vir besluitnemingsprosesse beskikbaar is. Hierdie inligting
moet in ooreenstemming met munisipaliteite se Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerke (RORe) en soneringskemas w , sowel as
ander nie-ruimtelike biodiversiteitsinligting aangewend word. (Lees
“Dikwels-gestelde Vrae” om die inligting op die KBG-kaart te verstaan.)
ʼn Groot verskeidenheid instansies kan voordeel trek deur die
toepaslike Biodiversiteitsektorplan te raadpleeg. Dit sluit onder
andere die volgende in:
• Plaaslike munisipaliteite;
• Nasionale en provinsiale omgewings- en
landboudepartemente by die i) beoordeling
van grondgebruiksaansoeke in terme van die
Ordinansie op Grondgebruiksbeplanning, die Wet
op Nasionale Omgewingsbestuur (Regulasies vir
Omgewingsinvloedbepalings) en die Wet op die
Onderverdeling van Landbougrond); of ii) by die prosessering
van aansoeke om onversteurde grond in terme van die Wet op
die Bewaring vir landboudoeleindes om te ploeg;
• Die Departement van Minerale tydens die oorweging van
mynbou-aansoeke; en
• Die Departement van Waterwese by die verwerking van
lisensie-aansoeke vir watergebruik.
Munisipaliteite speel veral ʼn rol om te verseker dat toepaslike
omgewingsmagtigings in plek is en die regte prosedures gevolg
word voordat enige verandering in grondgebruik mag plaasvind. Die
munisipaliteit is verplig om:
• ʼn aansoek goed te keur slegs nadat alle nodige magtigings in
plek is (bv. omgewingsmagtigings of waterlisensies), of
• dit duidelik te stel dat geen werke toegelaat sal word voordat
alle magtigings nie in plek is nie.
In meeste gevalle is ʼn volledige ondersoek na die belangrikheid van
die biodiversiteit op ʼn terrein slegs nodig indien die ontwikkeling ʼn
“gelyste aktiwiteit” in terme van die WNOB 4 tot gevolg het en die
omstandighede ʼn spesialis-ondersoek vereis.
Indien dit blyk dat ʼn ontwikkeling ʼn Kritiese Biodiversiteitsgebied
(KBG) of sy buffer mag beïnvloed, dien die KBG-kaart as ʼn
vroegtydige waarskuwing dat ʼn biodiversiteitsbepaling
uitgevoer moet word voordat enige besluit oor die voorgestelde
verandering in grondgebruik geneem kan word. Oor die algemeen
behoort doeltreffende beplanning te verseker dat ontwikkeling
vanaf KBG verskuif word na gebiede wat meer ontvanklik vir
4 Nasionale wetgewing kan ʼn omgewingsinvloedbepaling voorskryf, of
die Munisipale Raad kan een aanvra wanneer hulle van mening is dat
die voorgestelde grondgebruiksaktiwiteit ʼn betekenisvolle impak op die
omgewing sal hê. Die Provinsiale Soneringskema se model-ordonnansie
is die meganisme en bepaal die prosedure waardeur die Munisipale Raad
‘n omgewingsinvloedvbepaling kan aanvra wanneer ander wetgewing
nie daarvoor voorsiening maak nie.
omgewingsagteruitgang is. Indien die KBG-kaart egter aandui dat
ʼn beoogde projek (d.w.s. nie slegs daardie aktiwiteite wat aan OIBregulasies
onderworpe is nie) binne ʼn Kritiese Biodiversiteitsgebied
of Ekologiese Ondersteuningsgebied (EOG) geleë is, moet
verdere ondersoeke gedoen word voordat enige besluit oor
grondgebruiksverandering gemaak kan word. Die KBG-kaart moet
gebruik word om moontlike ontwikkelingbeperkings op ʼn terrein
te identifiseer en as ʼn tydige waarskuwingsteken te dien dat ʼn
omvattende biodiversiteitsbepaling nodig is.
Alhoewel die KBG-kaarte op die beste beskikbare inligting
gebaseer is, was dit onmoontlik om alle grondgebiede binne
die munisipaliteite op fynskaal te karteer. Sekere belangrike
biodiversiteitskenmerke (bv. Spesies van Spesifieke Belang) mag
dus nie op die kaart verskyn nie. Om hierdie rede moet deskundige
beoordelings ook in Ander Natuurlike Gebiede, wat waarskynlik
Spesies van Spesiale Belang w huisves, uitgevoer word.
Verwys na die Fynbosforum w se Ekosisteemriglyne vir Omgewingsinvloedbepalings
in die Wes-Kaap (De Villiers et al., 2005) vir riglyne oor
hoe om ʼn biodiversiteitbepalingsproses aan te pak, sowel as ʼn voorbeeld
van ʼn basiese biodiversiteitsbepaling. Neem asseblief kennis dat die
KBG-kaart die mees akkurate en opgedateerde inligting bevat, en dus die
NRBB, STEP en C.A.P.E. vervang.
Die kaart kan wel gebruik kan word om ʼn voorlopige
lessenaarondersoek op plaaslike en strategiese vlak uit te voer,
maar dit mag onder geen omstandighede gebruik word om
die verlangde terrein-spesifieke ondersoek deur ʼn geskikte
biodiversiteitsdeskundige te vervang nie.
Indien ʼn terrein binne ʼn KBG of EOG geleë is, moet die biodiversiteit
deskundig bestudeer word. Die Departement van Omgewingsake
en Ontwikkelingsbeplanning (DOSOB) het ʼn volledige stel riglyne
saamgestel wat op hierdie tipe beplanning en besluitneming van
toepassing is. Hierdie riglyne kan afgelaai word by www.capegateway.
gov.za/deadp. Wanneer besluite oor grondgebruike geneem word, moet
die Biodiversiteitsektorplan geraadpleeg word ter ondersteuning van die
benaderings in die DOSOB se riglyndokumente.
Hoe om die KBG-kaarte te gebruik
Die volgende stappe moet gevolg word indien die KBG-kaart tydens
besluitneming oor grondgebruiksaansoeke geraadpleeg word:
STAP 1: Bepaal die biodiversiteitskategorie van die betrokke
eiendom (i.e. die terrein) by wyse van die kBg-kaart en die
gis w -data op die dvd:
• Val die beoogde ontwikkeling binne ʼn Beskermde
Gebied, Kritiese Biodiversiteitsgebied, Ekologiese
Ondersteuningsgebied, Ander Natuurlike Gebied of
Ontwikkelde Gebiede?
STAP 2: raadpleeg ander inligting om ʼn biodiversiteitsoorsig
te verkry en die gewenste Bestuursdoelwitte van die terrein
te bekom.
• Verkry so veel as moontlik inligting oor die biodiversiteit van die
terrein (tipe plantegroei, Spesies van Spesiale Belang ens.) deur
die biodiversiteits-GISdata op die DVD te raadpleeg. Die GIS-lae
beskik oor die volgende inligting: tipe plantegroei, akwatiese

eienskappe (vleiland, riviermonding of riviersoort), voorkoms
van Spesiale Habitats of Spesies van Spesiale Belang ens.
• Bepaal die Gewenste Bestuursdoelwitte en die aanbevole
Ruimtelike Beplanningskategorie (RBK) van die terrein deur
onderskeidelik na Tabel 6 en 9 te verwys.
STAP 3: Bevestig die tipe grondbedekkingw deur wat op
die grond sigbaar is te kruisverwys met wat op die dvd se
grondbedekkingskaart aangeteken is.
• Daar is konflik by die bevestiging van die
grondbedekkingkategorie:
ʼn Terreinbesoek of fotografiese bepaling kan aantoon dat ʼn
“beskadigde, produktiewe of veranderde” terrein op die KBGkaart,
eintlik ʼn “natuurlike of amper-natuurlike” terrein is – in welke
geval dit op die KBG-kaart moontlik as ʼn KBG of EOG aangedui
is. Hierdie tipe fout kan veroorsaak word deur ʼn verandering in
grondbedekking na afloop van die karteringsproses, of a.g.v.
klassifikasie-foute. Alhoewel die KBG-kaart dus ʼn goeie aanduiding
van die grondbedekking op die terrein is, kan daar ʼn dispuut wees
en moet die alle grondgebruiksaansoeke in terme van werklike
biodiversiteitskenmerke hanteer word.
• Daar is ʼn ooreenkoms tussen bevestiging en die
grondbedekkingskategorie:
Indien ʼn terrein op die grondbedekkingskaart korrek as ampernatuurlik,
gedegradeer, of as produktiewe of veranderde grond
geklassifiseer is, en die klassifikasie van die terrein op die KBGkaart
daarmee ooreenstem, moet die aansoek dienooreenkomstig
afgehandel word.
Sekere gedegradeerde gebiede (bv. bedek met uitheemse
indringerplantew) of produksieterreine (bv. bewerkte
landbougrond) word slegs in uiterste gevalle as KBG of EOG
gekategoriseer, en wel om ʼn spesifieke rede, soos bv. dat die
terrein ʼn lewensnoodsaaklike skakel in ʼn ekologiese prosesgebied
verteenwoordig. Die KBG- of EOG-status dui dan aan dat so ʼn
oorgroeide terrein skoongemaak en herstel of gerehabiliteer
moet word, of dat geen verdere verharding van bewerkte lande
toegelaat moet word nie. Indien grond bv. vir meer as 10 jaar
lank braak gelê het en daar weer aansoek gedoen word om die
land te bewerk, moet die KBG-status van die grond – en spesifiek
die Gewenste Bestuursdoelwit – in ag geneem word deur die
owerheid wat die aansoek hanteer.
STAP 4: terreinbeoordeling.
• Die volgende belangrike stap is ʼn terreinbeoordeling om die
werklike situasie op die grond te bepaal en seker te maak dat
die korrekte inligting aangebring is op die KBG-kaart en die
GIS-oorlegkaarte (soorte plantegroei, voorkoms van akwatiese
kenmerke, Spesiale Habitats of Spesies van Spesiale Belang,
ekologiese prosesgebied, ens.) wat by die samestelling van die
KBG-kaart gebruik is; m.a.w. dat hulle ruimtelik korrek is. Verwys
na “Dikwels-gestelde Vrae” in Afdeling 5 wanneer die inligting
op die KBG-kaart nagegaan word. Die fisiese terreinbeoordeling
moet deur ʼn deskundige en, waar moontlik, ʼn amptenaar van
CapeNature en DOSOB uitgevoer word. Handleidings wat gebruik
kan word sluit in die Fynbosforum w se Recommended Terms of
Reference 5 for the Consideration of Biodiversity in Environmental
Assessments (vir terrein- en basiese bepalings) en die DOSOB
se riglyne vir die gebruik van biodiversiteitsdeskundiges wat by
www.capegateway.gov.za afgelaai kan word. Hierdie dokumente
help om deskundige insette tydens OIBs te verbeter en daardie
impakte te identifiseer wat op ʼn vroeë stadium reeds by die
29
beplanning en ontwerp van ʼn projek in ag geneem moet
word. Die deskundige moet ook as deel van die Terme van die
Opdrag die terrein ondersoek vir die teenwoordigheid van
biodiversiteitskenmerke, wat die terrein as ʼn KBG of EOG sal
klassifiseer. Hierdie onderskeidende kenmerke of “seleksie-kriteria”
kan bepaal word deur elke vormlêer w se tabel van kenmerke te
raadpleeg.
STAP 5: Bepaal die versoenbaarheid van grondgebruik met
die kBg-kategorie daarvan deur te verwys na die riglyne in
tabel 7:
• Indien ʼn ontwikkeling binne ʼn Kritiese Biodiversiteitsgebied
(akwatiese kenmerke en hulle buffersones, sowel as terrestriële
kenmerke) of ʼn Ekologiese Ondersteuningsgebied val, moet
Tabel 7 hierna geraadpleeg word om te bepaal watter
grondgebruiksaktiwiteite aangemoedig of vermy moet word.
Indien die voorgestelde grondgebruiksaktiwiteit nie in die
Tabel gelys is nie, of indien die definisie van die voorgenome
ontwikkeling verskil van dié wat in Tabel 8 aangedui is, moet die
voorgenome grondgebruiksaktiwiteit in terme van die Gewenste
Bestuursdoelwit (Tabel 6) beoordeel word, en moet daar bepaal
word of die voorgenome grondgebruiksaktiwiteit met daardie
doelwit versoenbaar is. Dit is ook belangrik om te verstaan
waarom ʼn terrein as ʼn KBG beskou word, aangesien dit die
beoordeling van moontlike impakte beïnvloed. Hierdie inligting
kan verkry word deur die Tabel van Kenmerke in die toepaslike
vormlêer op die DVD na te gaan.
• Indien die voorgenome ontwikkeling binne ʼn Beskermde
Gebied val, moet die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur:
Beskermde Gebiede (WNOBBG) en die toepaslike Bestuursplan
vir Beskermde Gebiede geraadpleeg word om toepaslike
grondgebruiksaktiwiteite te bepaal.
• Enige voorgenome ontwikkeling wat binne ʼn Ander
Natuurlike Gebied of ʼn Ontwikkelde Gebied val, word vanuit
ʼn biodiversiteitsoogpunt as die mees geskikte gebied vir
volhoubare ontwikkelingw beskou. Neem kennis dat ʼn botaniese
ondersoek gedoen moet word indien daar ʼn Spesie van Spesiale
Belang in bv. ʼn Ander Natuurlike Gebied voorkom.
nOta: Tabel 7 word onderskryf deur (1) die Gewenste Bestuursdoelwit
(soos hierbo beskryf ) vir die terrein; en (2) die moontlike impak van
verskillende grond- en hulpbrongebruiksaktiwiteite op biodiversiteit.
Verwys na Tabel 8 vir definisies van grondgebruiksaktiwiteite. Aangesien
hierdie slegs inligting oor een sektor in die multi-sektorale proses
van ruimtelike beplanning en grondgebruiksbestuur bevat, moet
verdere grondgebruik-beleidsaanbevelings in ag geneem word – lees
meer hieroor in die Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk vir
Landelike Grondgebruiksbeplanning en Ontwikkelingsriglyne (word
tans saamgestel) en die Wes-Kaapse PROR self (2005).
Hierdie riglyne poog om die impakte van grond- en
hulpbrongebruiksaktiwiteite op biodiversiteit in veral Kritiese
Biodiversiteitsgebiede en Ekologiese Ondersteuningsgebiede so laag
as moontlik te hou. Grondgebruik wat natuurlike habitat w behou en ʼn
baie lae impak op biodiversiteit het, word as biodiversiteitsversoenbaar
beskou (bv. weiding vir vee of wild wat goed bestuur word, die
volhoubare oes van gewasse of natuurlike veldprodukte). In teenstelling
hiermee het grondgebruike wat natuurlike habitat onherroeplik
verander die hoogste impak op biodiversiteit en word hulle beskou as
grondgebruiksaktiwiteite wat onversoenbaar is met biodiversiteit is (bv.
bewerking, bosbou, stedelike ontwikkeling, mynbou).
5 Recommended Terms of Reference for the consideration of biodiversity in environmental assessment and decision- making. Bewaringseenheid van die
Suid-Afrikaanse Botaniese Vereniging, Privaatsak X10, CLAREMONT, 7735 * Tel: 27-21-799-8824 * Faks: 27-21-761-5983 * Navrae: paisley@botanicalsociety.
org.za en ook beskikbaar op www.botanicalsociety.org.za

tabel 7: Matriks van aanbevole biodiversiteitsriglyne vir versoenbare grond- en hulpbrongebruik. Ja = aanbeveel; Nee = ontmoedig; Beperk =
Moontlike benutting van grond om impakte op biodiversiteit te vermy, maar slegs onder streng beheer. Lees Tabel 8 vir meer besonderhede oor
grondgebruiksaktiwiteite
Kategorie op KBG-kaart:
Gewenste Bestuursdoelwit:
Aanbevole PROR Ruimtelike
Beplanningskategorie:
Beskermde gebiede
Kritiese Biodiversiteitsgebiede Ekologiese
Ondersteunings gebiede
(Kritiese Ekologiese
Akwaties
Ondersteunings gebiede
en Ander Ekologiese
Ondersteunings gebiede)
Terrestrieel
Akwatiese
kenmerke
Buffer
Behou natuurlike gebiede. Rehabiliteer
gedegradeerde gebiede na natuurlik of
amper-natuurlik en bestuur sodat daar
geen verdere agteruitgang is nie.
Akwatiese
kenmerk
Buffer
Behou ekologiese prosesse
Ander Natuurlike Gebiede
Groot
oorblywende
stukke
ongerepte
grond, veral
aangrensend
aan KBG/EOG
Geleë in ‘n
landbougetransformeerde
matriks
Ontwikkelde
Gebiede
Volhoubare ontwikkeling en bestuur
binne algemene grondgebruikbeginsels
vir landelike gebiede. Voorkeurgebiede vir
ontwikkeling.
Kern 1 Kern 2 Buffer 1 Buffer 2
1) BEWARING
2a) LANDBOU: INTENSIEWE
LANDBOU OF HOË IMPAK
JA JA JA
(sluit steurende en
uitgebreide landbouondernemings
in)
NEE NEE NEE
2b) LANDBOU: UITGEBREIDE
LANDBOU OF LAE IMPAK
BEPERK BEPERK BEPERK
3) VAKANSIEVERBLYF
4a) LANDELIK RESIDENSIEEL
(LR)
BEPERK NEE BEPERK NEE BEPERK
Lae Digtheid LR: Konsolidasie
van landelike erwe vir
bewaring
4b) LANDELIK RESIDENSIEEL
BEPERK NEE BEPERK NEE BEPERK
Nedersettings van werkers
op plase
Nedersettings
5a) TOERISME- en
ONTSPANNINGS-FASILITEITE
NEE NEE BEPERK NEE BEPERK
– LAE IMPAK: Lesingkamers,
ruskamers, restaurante,
geskenkwinkels en buitelugontspanningsgeriewe
5b) TOERISME- en
BEPERK BEPERK BEPERK
ONTSPANNINGS-FASILITEITE
– HOË IMPAK: gholf, polo, en
eko-landgoedere
6a) BESIGHEDE IN LANDELIKE
NEE NEE NEE
GEBIEDE-
Plekgebonde
6b) BESIGHEDE IN LANDELIKE
BEPERK BEPERK BEPERK
GEBIEDE- -
Nie-plekgebonde
NEE NEE NEE
7) NYWERHEDE IN LANDELIKE
GEBIEDE
NEE NEE NEE
8) KLEINHOEWES NEE NEE NEE
9) GEMEENSKAPS-FASILITEITE
EN INSTELLINGS
NEE NEE NEE
10) INFRASTRUKTUUR
11a) BESTAANDE
BEPERK BEPERK BEPERK
NEDERSETTINGS
(STEDELIKE UITBREIDING)
NEE NEE NEE
11b) NUWE NEDERSETTINGS NEE NEE NEE
verwys na tabel 8 vir die definisies van grondgebruiksaktiwiteite
VERWYS NA DIE WET OP NASIONALE OMGEWINGSBESTUUR: BESKERMDE GEBIEDE (WNOBBG) EN DIE BESTUURSPLAN VIR BESKERMDE GEBIEDE
LEES DIE PROVINSIALE BEPLANNING-
EN BESTUURSRIGLYNE VIR LANDELIKE
GRONDGEBRUIK VIR HULP MET
IDENTIFISERING VAN TOEPASLIKE
GRONDGEBRUIKSAKTIWITEITE
Intensiewe
Landbou en
Nedersetting
NEEM ALTYD VOLHOUBARE
BIODIVERSITEITSBESTUUR IN AG WANNEER
AANSOEKE VIR DIE BENUTTING VAN GROND
EN HULPBRONNE (WATER) OORWEEG WORD

tabel 8: Definisies vir grondgebruiksaktiwiteite, soos ontleen van die Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk vir Landelike
Grondgebruiksbeplanning en Ontwikkelingsriglyne (word tans saamgestel), en sluit bykomende biodiversiteitsverwante spesifikasies in.
1. Bewaring
2. Landbou
Bewaring is die hoofdoelwit van so ʼn grondgebruiksaktiwiteit. die volgende biodiversiteits-versoenbare
grondgebruiksaktiwiteite (i.e. daardie aktiwiteite met ʼn baie lae impak) kan in kritiese Biodiversiteitsgebiede toegelaat
word, maar is onderhewig aan streng kontroles:
1a) Bewaringsgerigte bestuursaktiwiteite soos die uitroei van uitheemse indringerplante, navorsing en omgewingsopvoeding.
1b) ekotoerisme-aktiwiteite met ʼn lae intensiteit soos ontspanning en toerisme (bv. staproetes, voël- en wildkyk, en oornaggeriewe
vir besoekers) met beperkte toegangspunte.
1c) volhoubare verbruiksaktiwiteite: Oes van natuurlike hulpbronne (bv. veldblomme vir medisinale, kombuis- of kommersiële
gebruik).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
• Hierdie grondgebruike is beperk tot baie lae transformasievlakke vir die ontwikkeling van infrastruktuur. Bestaande infrastruktuur
moet so ver as moontlik benut word; alternatiewelik moet getransformeerde gebiede benut word.
• Omgewingsbestuursplanne moet opgestel word om die ontvangende omgewing toepaslik te beskerm, bv. wanneer en hoeveel
plante gepluk mag word.
• ‘Groen’ tegnologiese en argitektoniese ontwerpbeginsels is in aanmerking geneem.
• Die hele eiendom, of ʼn deel daarvan (afhangende van bogenoemde grondgebruiksaktiwiteit) is onderhewig aan een of ander
bewaringsooreenkoms of -meganisme. Sulke meganismes sluit in formele Beskermde Gebiede wat in terme van die WNOB:BG
beskerming geniet; toepaslike sonering (in terme van die Ordinansie vir Grondgebruikbeplanning); en ander bewaringsgebiede,
soos voogdyskap-ooreenkomste en bewareas.
2a) intensiewe landbou, insluitende:
• Alle gebiede met Hoë Potensiaal en Unieke Landbougrond, tesame met gebiede van laer landboupotensiaal waar spesifieke
landboupraktyke tot die karakter van die omgewing, die werkende landboulandskap of die plaaslike ekonomie kan bydra.
Bosbou of Plantasies (Houtnywerheid)
sluit in: alle houtplantasies, hoofsaaklik Pinus, Eucalyptus en Acacia.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is: monokultuur van uitheemse houtssoorte met ʼn
geweldige impak op hidrologie en gronderosie, en die blootstelling aan en verspreiding van die mees aggressiewe uitheemse
indringerplante.
verbouing van besproeiingsgewasse
sluit in: alle besproeide gewasse (groente) en bome (boorde).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is: intensiewe produksie-aktiwiteite wat baie
voedingstowwe en landbouchemikalieë benodig en dikwels twee keer per jaar geoes word [net die omploeg van grond, sonder
die byvoeging van chemikalieë, veroorsaak egter reeds die onomkeerbare verlies aan natuurlike habitat].
droëland-verbouing van gewasse
sluit in: die kweek van alle gewasse op omgeploegde grond sonder besproeiing – meestal een-seisoen gesaaides – maar wat ook
meerjarige en vrugtebome insluit waarvan die wortelstelsel met ʼn inheemse graslaag bedek is.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is: produksiemetodes wat water bewaar en erosie
bekamp; beperkte en verantwoordelike gebruik van kunsmis, plaagdoders en ander landbouchemikalieë en genetiesgemodifiseerde
organismes.
groot, ekstensiewe landbou-ondernemings (bv. uitgebreide voerkrale, pluimveehuise)
sluit in: alle intensiewe diereproduksiefasiliteite in beperkte ruimtes en waar diere hoofsaaklik gevoer word; en sluit in
melkboerdery en al die gepaardgaande produksie-eenhede, soos weiveld en voer- en graangewasse, wat meestal besproei word.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Nabygeleë streekroetes (spoorweë ingesluit) om die vervoer van die produk en aflewering van benodigdhede (soos voer) te
vergemaklik.
2b) ekstensiewe landbou, wat ekstensiewe vee en wildboerdery insluit
sluit in: die produksie van vee of wild en die verwante toeristebedrywighede op uitgestrekte stukke grond met natuurlike
plantegroei. Kan private wildreservate en volhoubare jagplase wees, tesame met ander verbruikbare en nie-verbruikbare benutting
van natuurlike hulpbronne. Private wildreservate moet amptelik deur verskeie meganismes beskerm word (bv. WNOB:BG of ander
bewaringsooreenkomste), met streng beperkings op die aanvaarbare ontwikkelings vir oorde en ander verblyf-infrastruktuur.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is: aansoek vir die minimum-grootte vir ekonomiese
volhoubaarheid soos van toepassing op vrylopende veeboerdery; slegs beperkte ontwikkelings wat inkomste genereer, soos
intensiewe toerisme en deel-eienaarskap. Streng bestuursvoorwaardes moet geld, soos:
ʼn Deskundige op die gebied van fauna moet die drakapasiteit vir wildreservate/produksie bepaal.
Verseker dat die buffersones van oewers en vleilande beskerm word.
Streng nakoming van die toegelate aantal vee/wild vir ekstensiewe landbou.
Slegs inheemse spesies mag op wildreservate aangehou word.
Omgewingsbestuursplan wat, indien nodig, brandbestuursmaatreëls insluit.
Hierdie grondgebruike is, wat die ontwikkeling van infrastruktuur betref, beperk tot baie lae transformasievlakke.
Plaas infrastruktuur in versteurde/getransformeerde gebiede en/of maak van bestaande geboue gebruik, indien moontlik.
31

3. Vakansieverblyf
4. Landelik Residensieel
verskaf toerisme/ vakansieverblyf in landelike gebiede.
sluit in:
• B&B-fasiliteite, rugsakverblyf, gastehuise, boetiek-hotel / oord, jagplaas;
• Oorde;
• Kampeerterreine; en
• Huureenhede op plase
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is: Alle tipe vakansieverblyf word aangemoedig binne
bestaande strukture of op terreine wat reeds versteur en/of getransformeer en naby bestaande infrastruktuur geleë is (bv. paaie
en elektrisiteit). Hierdie terreine word ook vir oord-ontwikkelings aanbeveel, alhoewel die plasing hiervan gewoonlik plekgebonde
is a.g.v. die unieke aard daarvan. Meeste vakansieverblyf moet binne of naby aan bestaande dorpe en landelike nedersettings
geleë wees, alhoewel dit ook in landelike dele kan voorkom. Die vorm en aard van die fasiliteite moet ooreenstem met die
karakter, kwaliteit en omgewingsensitiwiteit van die landskap. Sekere norms (bv. aantal gastehuise of B&B per plaas) moet in
ooreenstemming met die Riglyne vir Landelike Grondgebruikbeplanning en -bestuur toegepas word.
Hierdie grondgebruiksaktiwiteite is beperk tot klein voetspore en is onderhewig aan die Wes-Kaapse Riglyne vir Landelike
Grondgebruikbeplanning en -bestuur (RLGBB) wat die aantal nuwe strukture ens. binne die groter landskap beperk, en
densifikasie/verdigting (wat die kumulatiewe impakte verlaag) aanmoedig. Oord-ontwikkelings is onderhewig aan ʼn
digtheidsnorm of -formule en die eenhede in ʼn oord is in terme van hierdie riglyne tot 120m² beperk.
4a) lae digtheid landelik residensieel (konsolidasie van landelike erwe vir bewaringsdoeleindes)
Hierdie grondgebruik het betrekking op residensiële ontwikkelingsregte buite die stedelike rand, het ʼn lae digtheid en
kom op uitgestrekte stukke grond voor, en het ten doel om meer bewaringsgebiede te vestig of meer gebiede in die
provinsie te bewaar. Dit geskied deur bv. ʼn bewaringslandgoed of bewaringsgebied (die aantal hektaar wat op een of ander
manier bewaar word) by wyse van verskeie meganismes soos die WNOB:BG, of bewaringooreenkomste te konsolideer. Die
volgende digtheidsnorme moet, bykomend tot ander grondgebruikfaktore, omgewingsbeperkinge en strategiese konteks
(insluitende die wenslikheid om erwe te konsolideer), gebruik word om die maksimum aantal toegelate eenhede op
grondgebiede buite die stedelike rand te bepaal, naamlik:
Deel die totale aantal hektaar van die kadastrale eenhede wat ter sprake is deur 1 000, en maal die antwoord met die
aantal kadastrale eenhede wat gekonsolideer word. Verwys na die RLGBB (word tans saamgestel) indien die antwoord ʼn
getal wooneenhede oplewer wat minder of gelyk is aan, of een-derde minder is, as die totale aantal individuele kadastrale
eenhede wat gekonsolideer word.
sluit in: ‘lewenstyl’-ontwikkelings of ander tipe inkomste-genererende ontspanningseienaarskap soos deeltitelskemas of
reservate met multi-eienaarskap, maar is slegs van toepassing op uitgebreide stukke grond met beperkte ontwikkeling (NB:
sluit gholflandgoedere en residensiële eko-landgoedere uit).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
ʼn Groot gedeelte natuurlike grond bly behoue en biodiversiteits-vriendelike bestuur word toegepas; die afdruk van die
ontwikkeling is uiters beperk in verhouding met die grootte van die eiendom.
Individuele voetspore is beperk tot 250m² met ʼn maksimum toelaatbare vloerspasie van 120m².
Gegroepeerde uitleg wat sensitief geplaas is om die transformasie-impak daarvan te beperk; ontwikkeling binne gebiede
wat reeds versteur of getransformeer is; benut bestaande geboue of huise op pale (om korridors in die kadastrale gebied te
behou).
Volhoubare watervoorsiening (binne die toegekende Reserwe van die waterbron).
Voorsiening van eie dienste (sonkrag, die opvang van reënwater, hergebruik van gryswater, omgewingsvriendelike
toiletgeriewe) en die benutting van plaaslik-herwinbare grondstowwe.
Geen formele tuine nie.
Ontwikkeling vind plaas buite ekologies-sensitiewe gebiede, bv. rivierbeddings en hul oewersones, vleilande en hul
natuurlike buffers, en vloedlyne.
Gebiede wat nie as deel van een of ander ooreenkoms of meganisme bestuur word nie. Hierdie meganismes sluit
in formeel-Beskermde Gebiede in terme van die WNOB:BG, toepaslike sonering (in terme van die Ordinansie op
Grondgebruikbeplanning) en ander bewaringsgebiede, soos voogdyskap-ooreenkomste en bewareas.
4b) nedersetting van werkers op plase
sluit in: Hierdie grondgebruik sluit in wonings vir plaaswerkers en pensionarisse op plase; d.w.s. die behuising is beskikbaar
vir plaaswerkers wat tans en in die toekoms op die plaas sal woon, hetsy a.g.v. persoonlike voorkeur (bv. hulle eiendomsreg,
landelike omgewing, aftreeplek ens), of omdat omstandighede dit noodsaak (bv. werksure ens).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
(a) Kadastrale fragmentasieW van die landboulandskap moet vermy word.
(b) Waar moontlik, die groepering van eenhede in spesifieke behuisingsgebiede binne bestaande afdrukke wat visueel
onopsigtelik is, maar wat nog toegang tot die landelike verbindingsnetwerke bied.

5. Toerisme- en Ospanningsfasiliteite
6. Besighede In Landelike
Gebiede
7. Nywerhede In Landelike
Gebintede
8. Kleinhoewes
sluit in ʼn wye reeks landelike toerisme- en ontspanningsfasiliteite wat volhoubare plattelandse toerisme, besighede en
gemeenskappe ondersteun, sowel as voldoen aan die behoefte van stedelike inwoners vir landelike ontspanning en
vryetydbesteding.
5a) Fasiliteite met ʼn lae impak
Lesinglokale, ruskamers, restaurante, geskenkwinkels
Buitelugontspanning (bv. 4x4-roetes en staproetes)
Nie-plekgebonde toerisme- en ontspanningsaktiwiteite en -fasiliteite (bv. waterparke, verfbal); en
5b) Fasiliteite met ʼn hoë impak
Gholfbane, Gholflandgoedere, Polovelde en Polo-landgoedere (met of sonder ʼn residensiële komponent)
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Nie-plekgebonde toerisme- en ontspanningsfasiliteite geleë binne of op die rand van bestaande landelike nedersettings
Landelike toerisme en ontspanningsaktiwiteite en -fasiliteite wat gekoppel is aan ʼn natuurlike omgewing of kenmerk.
Waar moontlik, die plasing van infrastruktuur binne versteurde/getransformeerde gebiede en bestaande geboue.
Beperk grootskaalse ontspanningsontwikkelings met ʼn residensiële komponent na ʼn gebied binne die ‘stedelike buitelyn’, wat beteken
dat dit in die medium-termyn by die stedelike rand ingesluit kan word.
Ontwikkeling vind plaas buite ekologies-sensitiewe gebiede, bv. rivierbeddings en hul oewersones, vleilande en hul natuurlike buffers,
vloedlyne.
Fasiliteite met ʼn hoë impak nie in ekologiese prioriteitsgebiede of landskapkorridors, i.e. KBG en EOG nie.
Hierdie grondgebruik verhoog die potensiaal vir toerisme en besoekers en verstewig die ekonomie op die platteland
en in nedersettings. dit sluit in alle soorte plattelandse besighede – van ʼn geskenkwinkel in ʼn nasionale Park tot ʼn
konferensielokaal op ʼn wildplaas.
6a) Plekgebonde besighede -
Padstal en plaaswinkel
Restaurant/taverne
Bymekaarkomplek (bv. konferensies/ troues)
EN
6b) nie-plekgebonde besighede bv. landboukoöperasie, vulstasie/petro-port, toerisme-kleinhandelbedryf, kwekery, hotel, motel,
toerismekantoor, kommersiële dierehotel.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
ʼn Padstal mag slegs produkte aan die publiek verkoop wat op die plaas vervaardig en verwerk is; en is in die plaasoopstalkompleks of
langs ʼn aangrensende pad/toerismeroete geleë.
ʼn Restaurant, taverne en bymekaarkomplek is deel van die plaasopstalkompleks.
Nie-plekgebonde besighede kom voor in, of aangrensend aan, plattelandse nedersettings en buite omgewing-sensitiewe gebiede, i.e.
KBG en EOG.
Infrastruktuur word in versteurde/getransformeerde gebiede geplaas en/of maak van bestaande geboue gebruik, indien moontlik.
Hierdie grondgebruik maak voorsiening vir ʼn verskeidenheid tipe nywerhede wat landelike gebiede bedien, en sluit in:
7(a) nie-plekgebonde landelike nywerheid, bv.:
Vervaardiging van landboubenodigdhede soos palette en die etikettering van bottels;
Prosessering van plaaslike produkte, soos die inmaak van vrugte, prosessering van vleis, abattoirs;
Vervoerkontrakteurs, melkdepots, bouerswerwe; en
Prosessering van plaaslike grondstowwe (bv. vervaardiging van potte uit kaolien).
7(b) Plek-gebonde ontginningsnywerheid is afhanklik van minerale bronne, bv. klipgroewe en mynbou; en sluit hulle sekondêre
nywerhede in (bv. aanlegte vir die vervaardiging van sementblokke, beton, vooraf-vermengde asfalt). Sluit in alle strook- en
oopgroefontginning, sowel as klipgroefwerk (die myn van sand); plus die visuele, fisiese en chemiese impak van al hierdie
aktiwiteite op veral grondwaterbronne; alle stortingsterreine vir gewone en mynbou-afval en grondvulterreine vir enige
doeleinde.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Alle nie-plekgebonde nywerhede (i.e. landelike nywerhede en dienste-uitruilings) kom voor in of aangrensend aan landelike
nedersettings en buite omgewing-sensitiewe gebiede, i.e. KBG en EOG.
Ontginningsnywerhede is geleë by die minerale bron en voldoen aan omgewingsoorwegings en post-mynbourehabilitasie.
Hierdie grondgebruik maak voorsiening vir kleiner landbou-eiendomme wat vir landbou benut kan word, maar ook as
woonplek gebruik word vir mense wat ʼn landelike lewensstyl verkies.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Nuwe kleinhoewe-ontwikkeling moet beperk word tot binne die stedelike rand.
In gebiede waar intensiewe landbou voorkom (huidig of potensieel) moet bona-fide kleinskaalse landbou-eiendomme (bv. toegewysde
landboupersele) buite die stedelike rand geleë wees.
Minimum eenheidgrootte: 8 000 m².
Samestelling van ʼn Bestuursplan vir nuwe en bestaande kleinhoewes.
33

9. Gemeenskapsfasiliteite
10. Infrastruktuur
11. Nedersetting
en Instellings
Hierdie grondgebruik maak voorsiening vir die sosio-ekonomiese ontwikkeling en welstand van landelike
gemeenskappe, en sluit in:
Skole, vergaderplekke, kerke;
Primêre en sekondêre gesondheidsorg;
Instellings wat ʼn buffer of geïsoleerde ligging benodig (bv. herstellingsoord vir aansteeklike siektes); en
Instellings wat op ʼn plek moet wees waar landbouproduksie plaasvind (bv. landbou-navorsingstasies en landbouskole).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Die fasiliteit is geleë in bestaande dorpe en landelike nedersettings, naby aan ʼn nedersetting, of op ʼn streeksroete buite
omgewing-sensitiewe gebiede, bv. vloedlyne en Spesiale Habitats.
Dat, in die afwesigheid van openbare grond, die fasiliteite in bestaande plaasgeboue en afdrukke op plase gehuisves word.
Die fasiliteite op versteurde terreine of gebiede met ʼn lae landboupotensiaal geplaas word om die fragmentasie van super-blokke
te voorkom.
Hierdie grondgebruik maak voorsiening vir infrastruktuur wat beide stedelike en plattelandse gebiede bedien, en sluit
in:
• Rioolsuiweringswerke, lughawens, watersuiweringswerke, veiligheid en sekuriteit (bv. polisiestasies), besproeiings-
infrastruktuur; paaie, kragdrade, spoorweë, pyplyne;
• Kernkragsentrales, windplase of ander alternatiewe energietegnologie wat groot, onontwikkelde gebiede benodig; en
• Alle wesenlike opdamming, reservoirs of damme en stuwalle, en die verwante pypleidings, kanale, toegangspaaie en
grootmaat-wateroordragskemas).
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
• Infrastruktuur aangelê sal word op grond wat reeds versteur is of oor ʼn lae landbouwaarde beskik.
• Fasiliteite gedeel kan word (bv. ʼn polisiestasie en kliniek in ʼn gemeenskapsentrum).
• Infrastruktuur wat buite die stedelike rand aangebring moet word, beperk word tot ekstensiewe landbougebiede langs
nedersettings en naby streekroetes geplaas word om toegang te vergemaklik en die fragmentasie van landbougrond te
beperk.
• Installasies op intensiewe landbougebiede beperk word tot noodsaaklike dienste (bv. infrastruktuur vir besproeiing, veiligheid
en sekuriteit).
• Ontwikkelings wat energie opwek (kernkragsentrales, windplase ens.) word verbind met groot gebiede wat onontwikkel bly
en dus lae transformasievlakke in ooreenstemming met die grootte van die eiendom tot gevolg het.
• Sensitiewe gebiede soos vloedlyne, buffergebiede van riviere en vleilande en Spesiale Habitats vermy word.
• Alle watergebruiksontwikkelings onderwerp word aan die Ekologiese Reserwe.
dit sluit alle menslike nedersettings in, en bestaan uit die volgende twee sub-kategorieë:
11.a) Bestaande nedersettings (en stedelike uitbreiding), wat die volgende insluit:
metropolitaanse gebiede, stede, groter dorpe en dorpies.
Dit omvat al die fisiese, residensiële, opvoedkundige en ontspanningselemente (bv. sportfasiliteite, velde, parke), begraafplase,
nywerheid- en sake-ontwikkeling, en die verwante infrastruktuur ens. wat algemeen as stedelike grondgebruiksaktiwiteite (of die
beboude omgewing) bekend staan. Bestaande nedersettings verkeer altyd onder groot druk om uit te brei a.g.v. instroming en
bevolkingsgroei, wat beteken dat meer huise en dienste benodig word, en dus tot stedelike uitbreiding lei.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
• Beheer oor stedelike uitbreiding deur die afbakening van die stedelike rand om stadskruip te voorkom.
• Die afbakeningsproses is geskoei op die provinsiale riglyndokument vir stedelike rande, asook ʼn biodiversiteitsplan, bv. ’n
Kritiese Biodiversiteitsgebied word gebruik om die grens van die stedelike rand af te baken.
• Die bevordering van kompakte stedelike nedersettings, maar wat nog (waar moontlik) oop ruimtes bied en ag slaan op die
biodiversiteitsplan.
11.b) nuwe nedersettings; sluit gebiede in wat -
Geografies-geïsoleerde plaasgebiede bedien (bv. ʼn agri-dorp);
Landelike hulpbronne ontgin (bv. myne) en ontwikkelings met ingrypende infrastruktuur (bv. kragsentrales); of
Die stedelike komponent van bestaande Wet 9- en kerklike nedersettings sal afbaken.
daar word aanvaar dat die volgende voorwaardes/kontroles in plek is:
Nuwe nedersettings in landelike gebiede sal slegs toegelaat word indien unieke omstandighede dit noodsaak (bv. geïsoleerde
projekte wat uitgebreide infrastruktuur benodig en ver van bestaande nedersettings voorkom) of wanneer dit ten doel het om
bestaande landelike kerk-, bosbou- of bewaringsnedersettings te formaliseer (i.e. die transformasie van sekere landelike gebiede).

4.3 die geBruik van kBg­kaarte in die
Ontwikkeling van ekOsisteem­ OF
OmgewingsBestuursPlanne
Wanneer ʼn Omgewingsbestuursplanw (OBP) vir ʼn terrein opgestel
word, is die eerste stap om die ekosisteem te identifiseer deur na
die plantegroei- en akwatiese kaarte (beskikbaar as GIS-vormlêers
op die DVD) te verwys. Hulle mag terrestriële (bv. laagland-fynbos)
of akwatiese (bv. bergstroom of vloedvlakte-vleiland) ekosisteme
wees. Aangesien elke ekosisteem sy eie stel bestuursriglyne moet hê
om die optimale werking daarvan te verseker, moet die toepaslike
riglyne vir die doeltreffende bestuur bekom word sodra die
ekosisteem vasgestel is.
vir terrestriële ekOsisteme:
1. Identifiseer die tipe plantegroei soos op die plantegroeikaart in
die GISw-vormlêer op die DVD aangedui.
2. Kruisverwys die tipe plantegroei met die ses ekosisteme soos
deur die Fynbosforumw bepaal (De Villiers et al., 2005), naamlik:
Kus, Laagland-fynbos, Middelland- en Bergfynbos, Renosterveld,
Sukkulente Karoo en Vasteland-ruigtewoud.
3. Pas die Fynbosforum se toepaslike Bestuursriglyne vir
Ekosisteme toe (De Villiers et al., 2005). Dit is belangrik om
daarop te let dat hierdie bestuursriglyne onafhanklik van die
biodiversiteitsgradering (d.w.s. of dit ʼn KBG, EOG of Ander
Natuurlike Gebiede is) op die KBG-kaart toegepas moet word.
vir akwatiese ekOsisteme:
1. Gebruik die akwatiese GIS-vormlêer op die DVD om die tipe
water-ekosisteem te identifiseer.
2. Kruisverwys die akwatiese kenmerke met die nege
water-ekosisteemgroepe van die C.A.P.E. Fynskaalbiodiversiteitbeplanningsprojek
(Job et al., 2008), naamlik:
vloedvlakte-vleilande, valleibodem-vleilande, sypelings,
BiOdiversiteitsektOrPlan
[Gebaseer op ‘n sistematiese
fynskaal-biodiversiteitsplan]
BiOstreeksPlan
in terme van die wnOB
multisektOrale BePlanning
GEÏNTEGREERDE ONTWIKKELINGSPLAN
[ALLE FASES]
en
RUIMTELIKE
ONTWIKKELINGSRAAMWERK
[BESTUURSTELSEL VIR GRONDGEBRUIK
EN SONERINGSKEMAS]
Figuur 5: Gebruik van die Biodiversiteitsektorplan in munisipale beplanning.
35
induikings, bergstrome, voetrant-riviere, laagland-riviere,
prioriteit-subopvanggebiede of groeperings vleilande.
3. Pas die toepaslike riglyne vir akwatiese ekosisteme
toe, soos opgeneem in die C.A.P.E. Fynskaalbiodiversiteitbeplanningsprojek
(Job et al., 2008). Dit is
belangrik om daarop te let dat hierdie ekosisteem-spesifieke
bestuursriglyne verskil volgens die kategorieë op die KBG-kaart.
4.4 die geBruik van kBg­kaarte By
die samestelling van ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerke (rOre)
ʼn Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk (ROR) is ʼn regsgeldige
ruimtelike raamwerk wat volhoubare omgewings-, ekonomiese
en maatskaplike ontwikkeling in ʼn Munisipaliteit voorstaan.
Munisipaliteite is verplig om kaarte (genoem Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerke6 (RORe) saam te stel waarop die verlangde
grondgebruikspatrone aangedui word en wat strategiese rigting
gee aan die plasing en aard van ontwikkeling en bewaring. ʼn ROR is
die ruimtelike voorstelling van ʼn Geïntegreerde Ontwikkelingsplan
(GOP). So ʼn plan en raamwerk moet volhoubaarheid verseker
(Afdeling 26 van die Wet op Munisipale Stelsels, Wet Nr. 32 van 2000).
Verwys na Figuur 5 en Tabel 10 vir die ooreenkoms tussen die GOPen
ROR-prosesse.
Volgens die Wes-Kaapse Provinsiale Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerk7 , moet plaaslike RORe die hele landskap in
Ruimtelike Beplanningskategorieëw (RBKe) verdeel “vir ʼn visie oor die
ruimtelike ontwikkeling van die gebied ten einde volhoubaarheid te
verseker”. Die ROR bevat ook beleid, bestuursdoelwitte en riglyne vir
grondgebruik binne elke RBK.
die gOP se OmgewingsektOrPlan
insluiting van kBg en eOg in OmgewingsPrOJekte OF
-PrOgramme vir geÏntegreerde Ontwikkeling
raamwerk vir OmgewingsBestuur
geÏntegreerde
kusBestuursPlan
strategiese OmgewingsBeOOrdeling
verslae OOr die stand van die
Omgewing
aansOeke vir grOnd en watergeBruik
IDENTIFISERING VAN KBG en EOG VIR -
Voogdyskap, Belastingvrystellings en ander
biodiversiteitsprojekte vir PEO, wat munisipale
omgewingsbestuursplanne, stedelike
oop ruimtes, die uitroei van uitheemse
indringerplante, sektorale landbouplanne en
samewerkende regering insluit
6 Artikel 26 van die Wet op Munisipale Stelsels stipuleer dat ʼn geïntegreerde ontwikkelingsplan die volgende moet bevat – (e) ʼn ruimtelike
ontwikkelingsraamwerk wat aan munisipaliteite die basiese riglyne vir ʼn grondgebruik-bestuurstelsel verskaf.
7 Beskikbaar vanaf www.capegateway.gov.za of kantore van die DOSOB.

Die Wes-Kaapse PROR definieer die volgende RBKe:
• Kern;
• Buffer;
• Intensiewe Landbou; en
• Menslike nedersettings w .
Die Kern- en Buffer-kategorieë word elk weer in
biodiversiteitsprioriteite verdeel:
• Kern 1 verteenwoordig Beskermde Gebiede en Kritiese
Biodiversiteitsgebiede (terrestrieel en
akwaties).
• Kern 2 verteenwoordig Ekologiese
Ondersteuningsgebiede.
• Buffer 1 verteenwoordig Ander Natuurlike Gebiede
aangrensend aan KBG en EOG.
• Buffer 2 verteenwoordig Ander Natuurlike Gebiede in
landbougebiede of in ʼn matriks van
veranderde grondgebruike.
Die RBKe dui gebiede aan waar grondgebruik, vanuit ʼn
biodiversiteitsoogpunt, beperk moet word om biodiversiteit te
beskerm. Die twee RBKe op die KBG-kaarte wat veral op die bewaring
van biodiversiteit betrekking het, is die kategorieë “Kern” en “Buffer”.
“Kern” sluit in gebiede wat tans beskerm word, sowel as gebiede wat
beskerming moet geniet omdat hulle noodsaaklik is vir biodiversiteit,
bv. Kritiese Biodiversiteitsgebiede. Deur die kategorieë in die KBG-kaart
met die RBKe in die PROR (soos in Tabel 9 aanbeveel) ooreen te laat
stem kan ons verseker dat biodiversiteit-prioriteitsgebiede by
munisipale ruimtelike produkte ingesluit word.
Die KBG-kaart en riglyne verskaf inligting wat van die uiterste belang is
by die samestelling van ʼn ROR, naamlik:
• Strategiese Omgewingsbepaling (SOB): Ingevolge die Regulasies
vir Plaaslike Regering: Munisipale Bepanning en Prestasiebestuur
(Regulasie 21 afgekondig in terme van artikel 120 van die Wet
op Munisipale Stelsels), moet RORe ʼn SOB bevat en moet dit in
lyn wees met dié van naburige munisipaliteite. ʼn Munisipale SOB
moet ʼn aanduiding gee van daardie gebiede waar spesifieke
tipe ontwikkelings mag plaasvind en ʼn “rooi vlag” toeken aan,
of waarsku teen, ontwikkeling in sensitiewe gebiede. Die KBGkaart
bevat ʼn magdom ruimtelike inligting en beleidsriglyne wat
gebruik kan word om die SOB-kaart saam te stel.
• Afbakening van die Stedelike Randw : Om landelike
omgewings teen stadskruip te beskerm en doeltreffende
nedersettingspatrone te vestig, moet die stedelike rand van
bestaande stedelike nodes in die ROR afgebaken word. Die KBGkaart
kan vir hierdie doeleindes gebruik word.
• Soneringskemasw dui aan in watter gebiede geen ontwikkeling
toegelaat moet word nie om sodoende “die spesiale natuurlike
en omgewingskenmerke van ʼn gebied te beskerm... en
volhoubare ontwikkeling aan te moedig”. Voorts moet die
“implementering daarvan ooreenstem met, en uitvoering gee
aan die ROR” (soos beskryf in die Verordening vir Wes-Kaapse
kassie 10: gouritzkorridor Die Gouritzrivier is die skakel van die Karoo na die kus, en skep dus ʼn noord-suid makroklimaat-gradiënt
en ʼn hoogland-laagland-gradiënt. Dit laat fauna en flora toe om tydens aardverwarming na koeler gebiede (soos hoërliggende dele,
kussones en suidelike hange) te beweeg, en versterk dus die veerkrag van die ekosisteem. Die Gouritzrivier, wat die middelpunt
van die korridor is, is lewensnoodsaaklik vir die ekosisteemdienste wat dit lewer. Dit rivier se buffersone moet dus beskerm en
bewaar word om ons verder teen die gevolge van klimaatsverandering en toenemende vloede te beveilig. Die rivier voed ook die
riviermonding, wat ʼn verdere reeks ekosisteemdienste lewer. Bo-en-behalwe die ekosisteemdienste wat die rivier lewer, is die korridor
ook ʼn belangrike habitat vir diere (bv. luiperde, otters, rooikatte, muskeljaatkatte), voëls (bv. Knysnaspeg), vis (bv. Galaxias, witvissies),
paddas (bv. Kaapse Rivierpadda) en insekte (bv. steekvlieë, waterjuffers). Heelwat pro-aktiewe bewaringswerk (bv. CapeNature
se Voogdyskapprogram, die Gouritz-inisiatief, ens.) vind in die gebied plaas om die behoorlike beskerming van die korridor se
biodiversiteit en ekosisteemdienste te verseker. Ten spyte van al die aandag wat die gebied ontvang, bly dit bedreig deur die ooronttrekking
van water, kanalisering, die bou van damme en keerwalle, besoedeling, en transformasie a.g.v. oord-ontwikkelings en
landboupraktyke soos die gelykstoot, omploeg en bewerking van vloedvlaktes.
Nancy Job

Provinsiale Soneringskemas, 2004). Wanneer soneringskemas
opgedateer, of aansoeke vir hersonering en onderverdelings
hanteer word, moet die KBG-kaart geraadpleeg word om
ontwikkeling in omgewingsensitiewe gebiede te vermy.
• Omgewingsbestuursraamwerkew (OBRe) bestaan uit ʼn kaart
waarop daar aangedui word watter gebiede met of sonder
magtiging ontwikkel kan word en maak dus die proses om
ontwikkelings te magtig soveel makliker. Die KBG-kaart kan weer
eens as riglyn vir beide aspekte gebruik word.
• Stedelike Oop Ruimtes verskaf ekosisteemdienste op plaaslike
vlak, bv. skoon lug, vars water, die suiwering van afvalwater,
beskerming teen vloede, en ontspanningsgebiede. Die KBG-kaart
37
help om daardie gebiede te identifiseer wat ekosisteemdienste
binne stedelike nedersettings lewer.
• Beleidsriglyne: Die riglyne vir grond- en hulpbrongebruik
(afdeling 4 van hierdie dokument) verskaf die vernaamste
beleidsaanbevelings wat geraadpleeg kan word by die
samestelling van ʼn Grondgebruikbestuurstelsel vir ʼn ROR.
Die KBG-kaart en riglyne kan gebruik word om leiding te gee oor
die plasing en aard van ontwikkeling en bewaring, en terselfdertyd
verseker dat die ROR in lyn is met aangrensende munisipale RORe.
Hierdie hulpmiddels kan ook die vestiging van “Volhoubare Menslike
Nedersettings w ” bevorder deur nodale ontwikkeling te bevorder en
ekosisteemdienste te beskerm.
tabel 9: Kategorieë op die KBG-kaart en hul ooreenstemmende Ruimtelike Beplanningskategorieë in die Wes-Kaapse Provinsiale Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerk (2005).* Daar is geen aparte oorlegte vir die twee kategorieë van Ander Natuurlike Gebiede nie. Die onderskeid tussen groot
stukke ongerepte grond en daardie grond wat binne landboumatrikse val, word aan die diskresie van Stad- en Streekbeplanners oorgelaat.
kategorie op die
kBg-kaart
→
rBk
kern 1
kern 2
↓
BuFFer 1
BuFFer 2
intensiewe
landBOunedersetting
nedersetting
Formeel-
Beskermde
gebiede
kritiese
Biodiversiteitsgebied
(sluit terrestriële
kBg en akwatiese
kBg en hulle buffers
in)
4.5 die geBruik van kBg­kaarte By die
samestelling van geÏntegreerde
OntwikkelingsPlanne (gOPe)
Die Geïntegreerde Ontwikkelingsplan (GOP) is ʼn voorbeeld van
multi-sektorale beplanning op munisipale vlak. Dit moet voldoen
aan die “Omgewingsreg” (Artikel 24) van die Grondwet, asook aan die
beginsels van die WNOB (Artikel 2). Om omgewingsvolhoubaarheid 8
te verseker bevat die GOP gewoonlik ʼn Omgewingsektorplan (of
Geïntegreerde Omgewingsbestuursprogram). ʼn Verskeidenheid
omgewingbestuurshulpmiddels wat volhoubaarheid bevorder
en sorg dat daar aan die nodige wetgewing voldoen word, kan
by die Omgewingsektorplan ingesluit word. Hierdie hulpmiddels
word gebruik om verskeie omgewingskwessies soos die storting
van afvalwater, lugbesoedeling, die bewaring van biodiversiteit
ens. te beheer. Wat die Omgewingsektorplanne vir die Witzenberg,
Breedevallei en Langeberg Munisipaliteite betref, moet hierdie
Biodiversiteitsektorplan (of die afgekondigde Biostreeksplan wat van
ekologiese
Ondersteuningsgebied
(sluit
kritiese eOg en
hulle buffers en
ander eOg en
hulle buffers in)
ander natuurlike
gebiede
*(groot
oorblywende
stukke ongerepte
grond, veral
aangrensend aan
kBg/eOg)
ander natuurlike
gebiede
* (geleë in
ʼn landbougetransformeerde
matriks)
Ontwikkelde
gebiede
tyd tot tyd hieruit mag voortvloei) tydens die GOP-projekfase as die
ruimtelike vertrekpunt vir die bepaling van projekte wat biodiversiteit
beskerm, dien (verwys na Tabel 10).
Verwys na Afdeling 4 van die handleidings: Putting Biodiversity Plans
to Work (Job en Driver, 2006) vir bykomende inligting oor volhoubare
omgewingsbestuur op munisipale vlak (Tree in verbinding met die BGISeenheid;
tel: (021) 799-8738.)
4.5.1 die OmgewingsektOrPlan van die geÏntegreerde
OntwikkelingsPlan (gOP)
Die Omgewingsektorplan van die GOP bestaan uit projekte of
programme wat omgewingsvolhoubaarheid moet bewerkstellig.
Dit kan bv. meganismes of hulpmiddels wees om die beskerming
van Kritiese Biodiversiteitsgebiede (KBG) en Ekologiese
Ondersteuningsgebiede (EOG) te verseker. Die volgende is
voorbeelde van projekte of programme wat by wyse van die
Omgewingsektorkomponent van die GOP geïmplementeer kan
word om biodiversiteit te beskerm. Let wel: dit is NIE ʼn volledige lys
van alle moontlike omgewingsprojekte nie.
8 Verwys na ‘The Western Cape: IDP Environmental Toolkit Handbook: Making the IDP Sustainable’ en ‘A Pathway to sustainability: Local Agenda 21’.
Saamgestel deur die Eenheid vir Omgewingsevaluerings (Universiteit van Kaapstad) vir die Departement van Omgewingsake en Toerisme.

4.5.1.1 Munisipale kusbestuursprogramme
In terme van die Wet op Geïntegreerde Kusbestuur, Wet Nr. 24 van
2009, moet elke munisipaliteit wat aan die kus grens verseker dat
daar openbare toegang tot publieke kusgebiede is, ʼn munisipale
kusbestuursprogram (wat deel van hulle aanvaarde GOP en ROR
kan wees) daarstel, en mag hulle ʼn soneringskema vir die kusgebied
opstel. Die KBG-kaart definieer die een-kilometer kusbuffersone wat
deel kan vorm van die munisipale RORe en kus-soneringskemas.
Dit verskaf daarom ʼn riglyn vir munisipale kusbestuursprogramme
en identifiseer formele Beskermde Marienegebiede en moontlike
toegangsgebiede na die kus.
4.5.1.2 Verslag oor die “Stand van die Omgewing”
ʼn Munisipaliteit se verslag oor die “Stand van die Omgewing” is die
vernaamste meganisme om biodiversiteit te monitor. Dié verslag
maak gebruik van aanwysers om die verbetering of agteruitgang
in omgewingstoestande te monitor, en maak aanbevelings vir
probleemgebiede. Die Biodiversiteitsektorplan kan as riglyn vir
hierdie verslag dien aangesien dit inligting oor die omvang en
grootte van KBG en EOG bevat. Munisipaliteite word daarom
aangemoedig om die bewaring of verlies van KBG en EOG aan te
teken.
Ander aanwysers9 sluit in:
• Die bewaringsvlak van KBG en EOG (hoeveel hektaar / watter
persentasie word formeel beskerm);
• Die doeltreffendheid waarmee KBG en EOG in die munisipale
soneringskema beskerm word (bv. watter gedeeltes van die
KBG en EOG is toepaslike gesoneer);
• Die omvang (aantal hektaar) van indringerplantspesies wat
verwyder is; en
• Die aantal of ligging van bedreigde spesies, asook bedreigde
ekosisteme soos in die WNOBB gelys.
Voorts moet die biodiversiteitsaanwysers van ʼn afgekondigde
biostreeksplan by die munisipale verslag oor die Stand van die
Omgewing ingesluit word.
4.5.1.3 ʼn Omgewingsbestuursplan vir munisipale eiendom
Die bestuur van natuurlike hulpbronne is ʼn dwarssnydende funksie
wat in samewerking met verskillende agentskappe en departemente
(bv. SANParke, CapeNature, DWW, DvL) uitgevoer moet word. Hulle
moet munisipaliteite help om bestuursplanne vir alle munisipale
grond wat in KBG en EOG geleë is, op te stel. Daarby kan projekte wat
biodiversiteit bevoordeel (bv. die verwydering van indringerplante,
ekotoerisme, die volhoubare oes van medisinale plante) as deel
van die GOP en Plaaslike Ekonomiese Ontwikkelingsprosesse (PEO)
geïdentifiseer en geïmplementeer word.
4.5.1.4 Munisipale plan om uitheemse indringerplante te beheer
Gebiede met uitheemse indringerplante hou ʼn groot bedreiging vir
munisipale infrastruktuur, die werking daarvan, en vir biodiversiteit in.
Hulle groot brandlading veroorsaak dikwels onbeheerbare brande,
terwyl hulle ook watervoorsiening benadeel en die natuurskoon
bederf, en dus toerisme en landboupotensiaal benadeel. As deel
van hulle GOPe en hulle verpligting om gelyste indringerplante op
munisipale grond (in terme van die WNOBB, Artikels 76 (2) en 73
(2) onderskeidelik) uit te roei, moet munisipaliteite ʼn plan opstel
om indringerplante op munisipale grond te beheer. Hulle word
aangemoedig om vennootskappe te sluit met agentskappe wat by
die uitroei van indringerplante betrokke is, soos SANParke, die DWW,
CapeNature en DvL.
4.5.1.5 Gebiedswye beplanning
Die Biodiversiteitsektorplan kan as die biodiversiteits-informant
vir gebiedswye beplanning dien deur bestaande plase, moontlike
landbou-uitbreidingsgebiede en belangrike natuurlike gebiede
daarop aan te dui. Sodoende word moontlike konflikgebiede
geïdentifiseer en word daar verseker dat biodiversiteit vir
volhoubare landbou-ontwikkeling behoue bly. Alhoewel LandCare
se Gebiedswye Beplanningsproses ʼn landbouproses is, kan
munisipaliteite met ʼn sterk landbou-ekonomie versoek dat die
gebiedswye planne by hulle landbousektorplan ingesluit word.
Gebiedswye planne wat op die KBG-kaarte gebaseer is, kan as
basis vir plattelandse OBRe dien, wat groter voorspelbaarheid en
volhoubaarheid vir landbou-gerigte grondgebruiksbeplanning
inhou.
4.5.1.6 Finansiële maatreëls om biodiversiteit te beskerm en
volhoubare ontwikkeling te bevorder
Die Wet op Munisipale Eiendomsbelasting10 (Wet Nr. 6 van 2004)
maak voorsiening vir maniere om biodiversiteit te beskerm. In
terme van artikel 3 van Hoofstuk 2, moet die Munisipale Raad, in
ooreenstemming met die Wet, ʼn beleid saamstel om belastings
op belasbare eiendomme binne die munisipale gebied te hef.
In die geval waar private grond by KBG en EOG ingesluit is, kan
munisipaliteite die gesonde bestuur van biodiversiteit bevorder deur
die volgende maatreëls in te stel:
• Vrystelling van belasting: dit kan toegepas word op grond
waarvoor daar ʼn bestuursplan vir bewaring bestaan, wat
in ’n kontraktuele ooreenkoms verbind is, of aan titelaktevoorwaardes
onderwerp is (i.e. ʼn gebied wat nie formeel in
terme van die Wet op Beskermde Gebiede afgekondig is nie en
dus nie amptelik op ‘belastinguitsluitings’ geregtig is nie).
• Belastingkorting: indien daar ʼn bestuursplan vir bewaring is,
kan die kortingsooreenkoms ʼn kort-termyn ooreenkoms (bv. 5
jaar) wees, en mag die korting minstens dieselfde wees as die
landboukorting wat in sommige gebiede aan grondeienaars
toegestaan word.
• Belastingwaardasies: indien die waardasiestelsel vir
belastingdoeleindes aandui dat die eiendomswaarde verlaag
word omdat die grond vir bewaringsdoeleindes bestuur
word, kan die munisipaliteit aan die eienaar voorstel om ʼn
omgewingserwituut te registreer en die grond te herwaardeer.
Indien die grondeienaar saamstem, word ʼn notariële akte
opgetrek en sal die munisipaliteit, na die ondertekening
daarvan, die grond herwaardeer.
9 Verwys na die Departement Omgewingsake en Toersime se Nasionale Riglyne: National Core Set of Environmental Indicators for state of environment
reporting in South Africa (WNNR, 2001).
10 Lees ook Botha, M 2004. Environmental analysis of the Property Rates Act (Act No. 6 of 2004). Bewaringseenheid: Botaniese Vereniging.

tabel 10: ʼn Riglyn vir die insluiting van Biodiversiteitsektorplanne in Geïntegreerde Ontwikkelingsplanne (GOP) en Ruimtelike
Ontwikkelingsraamwerke (ROR), soos ontleen van die STEP-handleiding (Pierce en Mader, 2006).
Fase 1: Ondersoek
gOP-fases Basiese elemente in die ontwikkeling van ʼn rOr
Kry al die inligting bymekaar.
Gaan inligting deur vir -
i. neigings; en
ii. kwessies wat op ʼn kaart
aangedui kan word.
Identifiseer behoeftes, insluitende
normalisering na apartheid, vervoer
ens.
Verslag vir openbare insette.
Fase 2: Strategie
Identifiseer visie, missie, doelwitte,
strategieë om behoeftes aan te
spreek, probleme en kwessies, soos
Plaaslike Ekonomiese Ontwikkeling,
armoede-verligting, die natuurlike
omgewing, moontlike projekte.
Stel verslae saam vir openbare
kommentaar.
Fase 3: Projekte
Identifiseer prioriteite, verfyn projekte.
Prioritiseer projekte en begrotings
wat gesamentlik die ROR beïnvloed.
Beoordeel omgewingsimpakte van
projekte.
Fase 4: Integrasie
5-jaar finansiële plan en programme
vir kapitaalinvestering, geïntegreerde
Plaaslike Ekonomiese Ontwikkeling,
omgewing, armoede-verligitng,
geslagsgelykheid ens.
Konsep GOP vir openbare
kommentaar
Fase 5: Goedkeuring
Finale GOP-verslag gebaseer op die
Kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart
en ander Biodiversiteitsektorplaninligting.
Biodiversiteitsbelang van die grond (of kategorie op die
KBG-kaart), huidige grondgebruik, landbou, die beboude
omgewing, infrastruktuur, vervoerroetes, waterskeidings,
geologie ens., erfenisterreine, Verslag oor die Stand van
die Omgewing, Strategiese Omgewingbepalings.
i. neigings (bv. die rigting waarin die dorp ontwikkel,
grond wat geskik is vir ontwikkeling);
ii. kwessies (bv. behoefte aan behuising, skole of ʼn
kliniek in ʼn sekere gebied; die beskerming van
ekosisteemdienste).
Kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart dui aan:
Prioriteitsgebiede vir bewaring, geleenthede en
beperkings op ontwikkelings.
Konsepverslag(e) vir openbare kommentaar
Kritiese Biodiversiteitsgebiedskaart dui aan in
watter gebiede restourasieprojekte of ander
biodiversiteitsverwante projekte wat armoede kan
verlig, ingestel kan word, bv. SANParke se “Die Mens en
Omgewing”, Werk-vir-Water ens.
Konsep GOP-verslag en kaart gebaseer op die Kritiese
Biodiversiteitsgebiedskaart, met oorlegkaarte waarop die
volgende aangedui is: infrastruktuur en grondgebruike,
terreine vir geïntegreerde projekte (bv. grootskaalse
behuisingsontwikkelings, armoede-verligtingsprojekte
soos restourasie), oop ruimtes, stedelike rand,
ontwikkelingsnodes, korridors, begraafplase,
stortingsterreine, maatskaplike en nooddienste.
Konsep ROR-verslag en kaart vir openbare kommentaar.
Finale ROR-verslag en kaart goedgekeur
in ooreenstemming met die Kritiese
Biodiversiteitsgebiedskaart en ander Biodiversiteitsektorplaninligting.
* Soos hierbo aangedui moet die GOP en ROR vanuit ʼn tyd- en inhoudsoogpunt geïntegreer word.
39
gebruik van die Biodiversiteitsektorplan
(kBg-kaart en riglyne)
Beplanners en besluitnemers
gebruik die Biodiversiteit-sektorplan
(riglyne en kaart van Kritiese
Biodiversiteitsgebiede) om gebiede
te identifiseer wat ontwikkel kan
word, en die wat bewaar moet
word en waarop geen ontwikkeling
toegelaat moet word nie.
Beplan watter gebiede ontwikkel
kan word, en watter gebiede
bewaar moet word en waarop geen
ontwikkeling toegelaat moet word
nie.
Identifiseer gebiede vir
restourasieprojekte, of ander
biodiversiteitsverwante projekte.
Provinsiale amptenare, nieregeringsorganisasies
en die
publiek moet verseker dat
die Biodiversiteitsektorplan in
aanmerking geneem en gehandhaaf
word.
Raadslede, munisipale amptenare,
nie-regeringsorganisasies en die
publiek moet verseker dat die
Biodiversiteitsektorplan gehandhaaf
word.

• Nie die waarde van grond wat erg met uitheemse
indringerplante besmet is te verlaag nie (en dus nie die
belasting daarop te verminder nie); en ook nie die belasting te
verhoog op grond waarop KBG en EOG voorkom nie.
KBG en EOG moet as basis dien vir die bepaling van munisipale
belastingvrystellings, kortings en herwaardasies vir biodiversiteit.
Munisipaliteite (in samewerking met bewaringsorganisasies) moet
hierdie gebiede duidelik afbaken om blindelingse aansoeke vir kortings
en vrystellings te voorkom. Die Wysigingswet op Inkomste, 2008, wat
vanaf die 2009/2010 belastingjaar van toepassing is, is ʼn wysiging op
die Belastingwet, Wet Nr. 58 van 1962, wat bepaal watter aftrekkings
en vrystellings grondeienaars geregtig is wanneer hulle biodiversiteit by
wyse van formele statutêre bewaringsooreenkomste bewaar.
4.5.1.7 Die bewaring van biodiversiteit by wyse van voogdyskap
Die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde Gebiede
(WNOBBG), Wet Nr. 57 van 2003, bepaal dat enige grond, hetsy
dit private, gemeenskaplike of munisipale grond is, as ʼn formele
beskermde gebied verklaar kan word. Dit maak ook voorsiening vir
die gesamentlike bestuur daarvan (tussen grondeienaar en enige
ander geskikte persoon of organisasie). CapeNature en SANParke
se Voogdyskapprogramme werk saam met private grondeienaars
en munisipaliteite om KBG en EOG as formele Beskermde Gebiede
– gewoonlik as kontraktuele natuurreservate, nasionale parke of
beskermde omgewings; of by wyse van enige ander toepaslike
voogdyskap-opsies – verklaar te kry. Grondeienaars van formele
Beskermde Gebiede kan heelwat voordele en aansporings
ontvang. Munisipaliteite behoort voogdyskap in KBG en EOG deur
belastingsvrystellings ens. aan te moedig (lees item 4.5.1.6 hierbo).
Ingevolge die Wet op Munisipale Eiendomsbelasting (Wet Nr. 6 van 2004)
is alle formele Beskermde Gebiede op belasting-uitsluitings geregtig. Die
Nasionale Biodiversiteitsraamwerk bevorder die vestiging en uitbreiding
van provinsiale voogdyskapprogramme en identifiseer plaaslike
owerhede as een van die voorlopers hiervan. KBG en EOG is ʼn belangrike
fokuspunt van voogdyskapprogramme.
4.5.1.8 Koöperatiewe bestuursmaatreëls wat biodiversiteit
beskerm
• Opvanggebied-bestuursagentskappe (OBAe): Die besluit
om die beskerming en bestuur van waterhulpbronne vanaf
die sentrale regering na opvanggebiedsvlak te delegeer,
word bewerkstellig deur die stigting van OBAe11 . Alle
watergebruikers is deel van ʼn OBA. Volgens die Nasionale
Biodiversiteitsraamwerk (2009) moet die OBA, as deel van sy
werksaamhede, alle Biodiversiteitsektorplanne van sy gebied in
ag neem.
• Brandbeskermingsverenigings (BBVs): BBVs is vrywillige
organisasies wat as deel van die Wet op Nasionale Veld- en
Bosbrande (Wet Nr. 101 van 1998) deur grondeienaars
gevorm kan word om veldbrande te voorkom, te voorspel, te
bestuur en te blus. Munisipaliteite is verplig om lede te wees
en moet grondeienaars aanspoor om van die plaaslike BBV
11 Lees ook die Riglyne vir die Ontwikkeling van Opvanggebied-bestuurstrategieë: http://www.dwaf.gov.za/
lid te word. Die Departement van Waterwese help met die
samestelling van gebiedspesifieke Brand-aksieplanne. Die
Biodiversiteitsektorplan moet as vertrekpunt vir hierdie Brandaksieplanne
dien (besoek www.firewisesa.org.za).
• Samewerkende regering: Bewaringsagentskappe soos
CapeNature, SANParke en provinsiale owerhede (DWW, DOS,
DvL en DOSOB) moet, tesame met munisipaliteite, moontlike
strukture vir hierdie doeleinde ondersoek. Afdeling 4.2.6 van die
Nasionale Biodiversiteitsraamwerk (2009) bevorder hierdie tipe
bestuursmaatreëls. Verder bepaal die beginsels van die WNOB
dat daar interregeringskoördinasie en samewerking moet
wees wat beleid, wetgewing en omgewingsgerigte aksies
betref. Die KBG-kaart en riglyne dien as die gemeenskaplike
verwysingsraamwerk vir samewerkende regering.
4.5.1.9 Beskerm Biodiversiteit en ondersteun plaaslike ekonomiese
ontwikkeling (PEO)
Biodiversiteitsversoenbare PEO sluit in verskillende aktiwiteite
wat in KBG en EOG onderneem kan word of daarvan afhanklik is,
soos die uitroei van uitheemse indringerplante, die rehabilitasie
van vleilande, gemeenskapgebaseerde toerismeprojekte,
kunsmarkte wat die volhoubare benutting van plantsoorte
bevorder, die pluk van veldblomme, byeboerdery, die sektor vir
natuurlike produkte (medisinale kruie, aromatiese olies ens), die
beskerming van ekotoerismebates en Beskermde Gebiede. Die
Biodiversiteitsektorplan dien ook as die meganisme om besluite oor
grondgebruik buite KBG en EOG makliker te maak. Op hierdie wyse
dra dit by tot die VGGISA 12 , terwyl dit terselfdertyd verseker dat die
ekonomiese groei nie die land se natuurlike kapitaal benadeel nie
(lees Afdeling 1.8).
Verskeie staatsagentskappe implementeer programme wat
biodiversiteit bevoordeel en terselfdertyd werkgeleenthede
bevorder:
• Die Mens en Bewaring (SANParke)
• LandCare (Departement van Landbou, Bosbou en Visserye)
• Werk-vir-Water (Departement van Waterwese, SANParke)
• Werk-vir-Vuur (Departement van Waterwese)
• Werk-vir-Vleilande (Departement van Waterwese, SANBI)
• CoastCare (Nasionale Departement van Omgewingsake)
Meeste van hierdie programme is deel van die Departement
van Openbare Werke se Uitgebreide Openbare Werkeprogram
(besoek www.epwp.gov.za). Munisipaliteite behoort, m.b.v.
ander agentskappe, die ontwikkeling van kleinskaalse
gemeenskapsprojekte wat arm plattelandse en stedelike
gemeenskappe asook die omgewing bevoordeel, aan te moedig.
Projekte wat biodiversiteit beskerm en herstel w moet in KBG en EOG
aangepak word. Die KBG-kaart help om sulke GOP-projekte te identifiseer
en PEO en armoede-verligting te ondersteun, terwyl dit terselfdertyd
ekonomiese groei bevorder.
12 Die ‘Versnelde en Gedeelde Groei-inisiatief vir Suid-Afrika’ is ʼn nasionale inisiatief wat deur sleutelgroepe in die ekonomie ondersteun word met die doel om
werkloosheid en armoede teen 2014 te halveer d.m.v. ʼn 6% groei per jaar teen 2010.

Dikwels-gestelde Vrae
5
1. sê nou maar die kBg-kaart dui aan dat die eiendom in ʼn kBg geleë
is, maar ʼn terreinbesoek dui aan dat die terrein gedegradeer is en dat
geen natuurlike habitat w meer voorkom nie?
Dit kan as volg verduidelik word:
• Alhoewel die terrein gedegradeer is, dra dit nog steeds by tot die biodiversiteit van die
omgewing en word dit dus tereg as ʼn KBG geklassifiseer. In so ʼn geval moes die terrein op die
opsommende grondbedekkingskaartw as gedegradeer of getransformeer geklassifiseer gewees
het, en is die bestuursdoelwit om die grond sover as moontlik te rehabiliteer en om enige
grondgebruiksaktiwiteite wat ʼn verdere impak op biodiversiteit, en veral ekologiese prosesse mag hê,
te ontmoedig; of
• Die versteuring het plaasgevind na voltooiing van die KBG-kaart, of inligting op die opsommende
grondbedekkingskaart was verkeerd. Die klassifikasie van die grondbedekking op terrein sal
dan verskil van dié wat op die opsommende grondbedekkingskaart voorkom, en mag die
rede wees waarom die terrein as ʼn KBG geklassifiseer is. In so ʼn geval sal die opsommende
grondbedekkingskaart dus verskil met wat op terrein gevind word. Die terrein se rehabilitasiepotensiaal,
en/of die rol wat dit as deel van ʼn ekologiese korridorw speel, moet egter ondersoek word.
In die geval van laasgenoemde moet die ekologiese prosesse behou of herstel word.
Die onderliggende beginsel is dat die interpretasie van die terrein i.t.v. die KBG-kaart deur toepaslikgekwalifiseerde
deskundiges gedoen moet word. Dit is egter uiters noodsaaklik dat die inligting by wyse
van ʼn terreinbesoek opgevolg en bevestig word. Verwys na stappe 3 en 4 van Afdeling 4.2 hierbo vir meer
inligting hieroor.
2. sê nou maar daar word natuurlike habitat op ʼn terrein gevind, terwyl
dit nie op die grondbedekkingskaart aangedui is nie (en die terrein
dus nie as ʼn kBg of eOg geklassifiseer is nie)?
Sulke onakkuraathede kan deur teenstrydighede in skaal of ʼn klassifikasiefout veroorsaak word. Indien die
kaart aandui dat geen natuurlike plantegroei w voorkom nie terwyl ʼn terreinbesoek bewys dat natuurlike
habitat wel teenwoordig is, moet die plantegroeidata (GIS w -kaart of handleiding vir die KBG-kaart)
geraadpleeg word om die tipe plantegroei te identifiseer en die status van die ekosisteem te bepaal. Indien
die plantegroei Krities-bedreig (KB) is, is die gebied outomaties ʼn KBG en is dit verkeerdelik geklassifiseer.
Indien die plantegroei Bedreig (B) is, is die terrein waarskynlik ʼn KBG. Indien die tipe plantegroei Kwesbaar
(K) of Minder-bedreig (MB) is, mag dit ʼn KBG of ʼn Ander Natuurlike Gebied wees. Die terrein moet
dan beoordeel word vir die teenwoordigheid van bewaringswaardige biodiversiteitskenmerke (bv.
vleilande, Spesiale Habitats of Spesies van Spesiale Belangw) wat dit as ʼn KBG sal klassifiseer. Deur hierdie
biodiversiteitskenmerke (kriteria) in Tabel 5 te identifiseer, mag dit moontlik wees om die korrekte KBGstatus
te bepaal. Die voorsorgbeginsel w , en alle toepaslike doelwitte en aanbevole beleidsraamwerke
(Afdeling 4 van hierdie handleiding) moet steeds tydens besluitneming in ag geneem word.
3. moet ʼn biodiversiteitsbeoordeling nog steeds in ‘ander natuurlike
gebiede’ uitgevoer word?
Dit is noodsaaklik dat daar ondersoek ingestel word na spesiale biodiversiteitseienskappe in Ander
Natuurlike Gebiede, soos bv. vleilande of Spesies van Spesiale Belang. Omdat daar onvoldoende inligting
oor spesiale kenmerke of spesies is, is dit krities noodsaaklik om te bewys dat hulle nie op terrein voorkom
nie.
4. Hoe hou die status van die ekosisteem w verband met die kBg-kaart?
Alle ongerepte w dele van Krities-bedreigde (KB) ekosisteme of eienskappe word as KBG beskou. Wat
Bedreigde (B), Kwesbare (K) of Minder-bedreigde (MB) soorte plantegroei betref, word daardie terreine wat
op die mees doeltreffende wyse aan nasionale biodiversiteitsdrumpels kan voldoen, as KBG geklassifiseer,
terwyl die oorblywende dele Ander Natuurlike Gebiede is. Dit word gedoen om die optimale hoeveelheid
van B-, K- of MB-ekosisteme te behou en te voorkom dat hierdie ekosisteme mettertyd fragmenteer w .
Dit is noodsaaklik om te onthou dat ekosisteme verskillende ekosisteem-statusse w mag hê. Dit gebeur
wanneer verskillende grondbedekkingskaarte (1994-grondbedekking teenoor 2005-grondbedekking)
41

Jan Vlok
of plantegroeikaarte (nasionale of fynskaal) tydens die
beoordeling van ʼn gebied gebruik word. Slegs die C.A.P.E
Fynskaal Biodiversiteitsbeplanningsprojek se beoordeling van die
ekosisteemstatus is in die KBG-kaarte opgeneem. Wanneer besluite
oor grondgebruik geneem word, moet ‘n konserwatiewe benadering
gevolg word en die mees bedreigde ekosisteemstatus toegepas
word.
5. kan die kBg-kaart gebruik word by die
keuse van ʼn terrein vir biodiversiteitkompensasie
w ?
Kritiese Biodiversiteitsgebiede is die mees geskikte gebiede vir
die kompensasie w van verlore biodiversiteit, en amptenare van
CapeNature en/of SANParke moet dienooreenkomstig geraadpleeg
word. Om volhoubare ontwikkeling w te bewerkstellig mag geen
KBG of deel daarvan op enige manier benadeel of versteur word
nie. Indien dit onvermydelik is, moet daar vir die verlies van ʼn KBG
gekompenseer word. Die ‘Provincial Guideline on Biodiversity Offsets’ is
beskikbaar by www.capegateway.gov.za/deadp.
6. Hoe beïnvloed kBg en eOg bestaande
grondgebruiksregte?
KBG-kaarte ken nie enige grondgebruiksregte toe en neem ook
geen regte weg nie. Hulle dien slegs as riglyne vir voorgestelde
grondgebruiksveranderinge.
7. sal alle kBg Beskermde gebiede word?
Dit is nie lewensvatbaar om alle KBG as formele Beskermde Gebiede
te verklaar nie. Nogtans is dit uiters noodsaaklik dat elke KBG by wyse
van ʼn toepaslike meganisme dieselfde soort beskerming geniet.
Behalwe om dit in terme van die WNOBBG as ʼn formele Beskermde
Gebied te verklaar, kan dit ook beskerm word deur meganismes
soos doeltreffende sonering (in terme van die Ordonnansie op
Grondgebruiksbeplanning), die insluiting daarvan in ander tipe
Bewaringsgebiede w , soos voogdyskap-ooreenkomste en bewareas.
KBG-kaarte sal gebruik word om die ideale terreine vir toekomstige
Beskermde Gebiede, prioriteit-landskapkorridors, bewareas w ens. te
bepaal.
8. wat beteken die verlies van ʼn kBg?
Die KBG-kaart identifiseer die mees doeltreffende grond-opsie
wat aan alle nasionale biodiversiteitsdrumpels kan voldoen. Enige
versteuring of verandering in ʼn KBG beteken 1) die onherroeplike
verlies van ʼn belangrike ekologiese kenmerk, en van ʼn hele of
gedeelte van ʼn korridor; of 2) dat meer grond nodig is om dieselfde
drumpel te bereik.
9. sal die kBg-kaart ooit verander?
Grondgebruik is dinamies van aard en alle kaarte moet opgedateer
word. As gevolg van teenstrydighede en veranderinge in die
inligting oor grondbedekking, die onvermydelike verlies aan KBG en
EOG, en die verbetering in biodiversiteitskennis (bv. die ontdekking
van Spesies van Spesiale Belang), sal die KBG-kaart opgedateer moet
word. Desnieteenstaande sal die bestaande kaart as die grondslag vir
toekomstige opdaterings dien. Indien die kaart ook as die basis vir ʼn
biostreeksplan dien, moet dit in terme van die WNOBB elke vyf jaar
opgedateer word.
kassie 11: langeberg-Outeniquabergreeks Hierdie
opvanggebiede wat die majestueuse agtergrond
van die gebied vorm, is die hartklop en slagare van
die Riversdal-kusvlakte. Hulle voorsien die skoon en
volhoubare vloei van water waarvan die mensdom
in die gebied afhanklik is. ʼn Ongelooflike spesie-ryke
flora, met ʼn groot hoeveelheid gelokaliseerde en
endemiese spesies, kom hier voor (bv. Acmadenia
tetragona, Erica blenna, Erica gillii, Leucospermum winteri,
Disa schlechteriana, ens.). Heelwat van die plantsoorte
word vir winsgewende kommersiële doeleindes gepluk
(bv. heuningbostee, boegoe, fynbosblomme, ens.).
Die berge is ook ʼn belangrike toerisme-aantreklikheid
en word gebruik om die gebied te bemark (bv.
Riversdal, Tuiste van die Slapende Skoonheid). Ongelukkig word hierdie berge, wat lewensnoodsaaklike
ekosisteemdienste lewer, geweldig bedreig deur die indringing van uitheemse plantsoorte,
bebossing, te veel vure, vure buite seisoen, die bou van paaie en bospaadjies, en die transformasie na
landbougrond.

Agentskappe wat kan help om biodiversiteit
te beskerm en te bestuur
6
Die bestuur van natuurlike hulpbronne en gesonde ekosisteme is ʼn dwarssnydende funksie wat die koördinering
en samewerking van verskillende bewaringsagentskappe verg. Hulle insette is nodig om die impak van ʼn
beoogde projek op die biodiversiteit van ʼn spesifieke terrein omvattend te beoordeel en te oorweeg. Die
volgende agentskappe kan behulpsaam wees met biodiversiteitsverwante insette:
suid-afrikaanse nasionale Parke (sanParke): Hierdie nasionale owerheid vir Beskermde Gebiede is betrokke
by die insluiting van biodiversiteit by grondgebruiksbeplanning en besluitneming, voogdyskap, die beplanning
en uitbreiding van parke, gemeenskapsprojekte, en die bestuur van Nasionale Parke (www.sanparks.co.za) –
Tuinroete (044) 382 0479.
Capenature/ wes-kaapse natuurbewaringsraad: Dit is die hoofbestuursowerheid vir biodiversiteit in die Wes-
Kaap. Hulle lewer kommentaar op besluite wat biodiversiteit mag beïnvloed, gee leiding met die insluiting van
biodiversiteitskwessies by grondgebruiksbeplanning en besluitneming, en voogdyskap-ooreenkomste (www.
capenature.co.za) – Wetenskaplike Dienste: Adviserende Eenheid vir Grondgebruik in Jonkershoek (021) 866-8000.
suid-afrikaanse nasionale Biodiversiteitsinstituut (sanBi): Hierdie nasionale liggaam is verantwoordelik
vir die bestuur en bewaring van Suid-Afrika se biodiversiteit. Dit is betrokke by die implementering van
biostreeksprogramme (bv. C.A.P.E.), beleidsontwikkeling, die uitroei van indringerplante, navorsing en monitering;
asook ander bewaringsinisiatiewe soos die Bewaarders van Skaars en Bedreigde Veldblomme (www.sanbi.org) –
Hoofkantoor: Pretoria (012) 843-5000, of die kantoor te Kirstenbosch (021) 799-8738.
die gisw-eenheid vir Biodiversiteit (Bgis): Hierdie eenheid is verantwoordelik vir die bestuur van SANBI
se ruimtelike biodiversiteit-beplanningsinligting en onderhou die Suid-Afrikaanse portaal wat inligting oor
biodiversiteit verskaf. Hierdie inligting is op ʼn toeganklike wyse en in ʼn vrylik-beskikbare formaat op sy webwerf
beskikbaar. Alle inligting oor Suid-Afrikaanse biodiversiteit-beplanningsprojekte kan afgelaai (www.bgis.sanbi.org)
of van die BGIS bekom word: Kaapstad (021) 799-8738.
departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning (dOsOB): Dit is die hoof-besluitnemende
owerheid vir ontwikkelingsaktiwiteite wat ʼn impak op die natuurlike habitat in die Wes-Kaap mag hê. Dit sluit
ruimtelike beplanning, geïntegreerde omgewingsbestuur, afval- en besoedelingsbestuur, die bevordering van
volhoubare hulpbrongebruik en die ontwikkeling van toepaslike beleid in. Die DOSOB het ʼn reeks riglyne vir
omgewingsbesluite ontwikkel. Dit is beskikbaar by www.capegateway.gov.za, Kaapstad (021) 483-2700, of die
kantoor te George (044) 874-2160.
departement van waterwese (dww): As die hoof nasionale besluitnemende en bestuursowerheid
verantwoordelik vir water-ekosisteme, is dit ook betrokke by besluite oor grondgebruik, die rehabilitasie van
riviere en vleilande, en die uitroei van uitheemse indringerplantew (www.dwaf.gov.za) – Kaapstad (021) 941-6000;
of die kantoor te Knysna (044) 302-6900. Die beskerming van woude en gelyste bome en die samestelling van
Brand-aksieplanne is die verantwoordelikheid van die Departement van Grondsake, Bosbou en Visserye.
departement van landbou: LandCare/ Gebiedswye Beplanning: Hierdie departement is verantwoordelik
vir landboubeplanning en die uitroei van uitheemse indringerplante, en moedig gemeenskappe aan om
ʼn ekologies-volhoubare benadering in die bestuur van die omgewing en natuurlike hulpbronne, wat ook
lewenskwaliteit verbeter, te volg (www.nda.agric.za of www.wcape.agric.za). Kaapstad (021) 873-3523, George
(044) 803-3721, of die Nasionale Kantoor (021) 799-8790.
Botaniese vereniging van suid-afrika (Botsoc): Die Bewaringseenheid van die Botaniese Vereniging
onderneem strategiese bewaringsprojekte, dikwels in vennootskap met ander organisasies, om die langtermynbewaring
en volhoubare gebruik van die Kaapse Blomstreekw te bewerkstellig (www.botanicalsociety.org.za).
Kaapstad (021) 799-8824.
Cape action for People and the environment (C.a.P.e.): Hierdie is ʼn biostreeksprogram wat daarop gemik
is om die biodiversiteit van die Kaapse Blomstreek te beskerm, en terselfdertyd betekenisvolle voordele aan die
inwoners daarvan te lewer. Die program sluit ʼn langtermyn-strategie en visie vir die bewaring van biodiversiteit in
die streek in. Die vernaamste organisasies wat hierby betrokke is, is onder andere CapeNature, SANParke, DOSOB,
DWW en die Provinsiale DvL, sowel as SANBI en verskeie nie-regeringsorganisasies in (www.capeaction.org.za).
Kaapstad (021) 799- 8866.
Die Biodiversiteitsektorplan moet nie net as die vertrekpunt vir RORe en ander munisipale beplanningshulpmiddels
gebruik word nie, maar kan ook deur plaaslike, provinsiale en nasionale owerhede by die implementering van nasionale
en provinsiale beleid, strategieë en riglyne gebruik word. Die inligting daarin rugsteun ruimtelike en beleidsaanbevelings
vir volhoubare ontwikkeling, soos voorgeskryf in Suid-Afrika se ontwikkelings- en omgewingsbeleid, en in wetgewing.
Dit dui die bruikbaarheid daarvan as ʼn gemeenskaplike vertrekpunt vir ontwikkelaars van beleid, beplanners en
besluitnemers op alle vlakke, aan.
43

Woordelys 13
akwatiese kenmerke of ekosisteme verwys na riviere, vleilande en
riviermondings, of natuurlike waterkenmerke.
ander ekologiese Ondersteuningsgebiede: Verwys na Ekologiese
Ondersteuningsgebiede.
Bergopvanggebied: Verwys na Opvanggebied.
Beskermde gebiede: Dit is formele Beskermde Gebiede afgekondig
in terme van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde
Gebiede.
Bewarea: Bewaringsgerigte samewerkingsooreenkomste
tussen aangrensende grondeienaars, en wat geen langtermynregsverpligting
inhou nie.
Bewaring: Die beskerming van biodiversiteit en die prosesse wat
deel daarvan is (dikwels die “bewaring van biodiversiteit” genoem).
Bewaringsgebiede (in die konteks van hierdie dokument):
Grond wat aan een of ander bewaringsooreenkoms – anders as
dié onder die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Beskermde
Gebiede (WNOBBG) – onderworpe is. Aangesien hulle nie in
terme van die WNOBBG afgekondig is nie (en daar dus geen
langtermyn-huurooreenkoms is nie), word hulle nie formeel as
Beskermde Gebiede beskou nie. Dit sluit private natuurreservate
wat in terme van provinsiale ordonnansies afgekondig is,
biodiversiteitsooreenkomste kragtens die Biodiversiteitswet, en
bewareas in.
Biodiversiteit: Die groot verskeidenheid plant- en diersoorte in hul
natuurlike omgewing. Dit verwys nie slegs na spesies (plante, diere
en mikro-organismes) nie, maar ook na ekosisteme en landskappe,
en die ekologiese en ontwikkelingsprosesse wat toelaat dat
biodiversiteit kan bly voortbestaan. Dit sluit ook die diversiteit binne
spesies, tussen spesies, en van ekosisteme in.
Biodiversiteit-kompensasie: Bewaringsaktiwiteite wat moet
kompenseer vir die agterblywende skade wat ontwikkelingsprojekte
onvermydelik aan die biodiversiteit berokken. Gewoonlik beteken dit
dat die ontwikkelaar, op eie onkoste, ʼn soortgelyke ekosisteem elders
beskikbaar moet stel. Lees ook ‘biodiversiteits-kompensasiegebiede’
hieronder.
Biodiversiteitsbrandpunte: ʼn Gebied met hoë konsentrasies
van verskillende plant- en diersoorte en wie se oorlewing deur
ondeurdagte menslike aktiwiteite bedreig word.
Biodiversiteitsdrumpel (ook ‘teiken’ genoem): ʼn Drumpel
is daardie punt wanneer die bestaan van ʼn ekosisteem of
biodiversiteitskenmerk bedreig word. Dit kan deur ʼn getal aangedui
word (bv. 52 individue van ʼn spesie), of by wyse van grootte (bv. 102
hektaar van ʼn soort ekosisteem), en verteenwoordig die absolute
minimum van daardie ekosisteem of spesie wat behoue moet bly
om die voortbestaan van die ekosisteem of spesie te verseker. Indien
die drumpel daarvan oorskry word (d.w.s. indien die omvang van die
kenmerke deur menslike aktiwiteite verlaag/ vernietig word) bestaan
die gevaar dat die ekosisteem agteruit sal gaan/ ineen sal stort,
wat die lewering van ekosisteemdienste erg sal benadeel. Hierdie
drumpels word by wyse van robuuste wetenskaplike berekenings
gemaak.
Biodiversiteitsektorplan: Dit is ʼn hulpmiddel wat by ʼn
verskeidenheid multi-sektorale beplanning- en beoordelingsprosesse
gebruik word as toeligting vir grondgebruiksbeplanning en
besluitneming. Die plan moet ten minste ʼn handleiding vir die
biodiversiteitsektorplan bevat, wat riglyne vir grondgebruiksbestuur
en ʼn biodiversiteitsprofiel vir die munisipaliteit insluit; asook ʼn KBGkaart
en alle toepaslike GIS-vormlêers. Die Biodiversiteitsektorplan
is die voorloper van ʼn afgekondigde biostreeksplan. Lees
‘Biostreeksplan’ hieronder.
Biodiversiteitspatroon is die term vir die ruimtelike wyse waarop
die komponente van biodiversiteit saamgestel is. In hierdie
dokument verwys dit na spesifieke plant- of habitatsoorte, bv. bos
of fynbos; ʼn populasie van skaars en endemiese spesies; of ander
biodiversiteitskenmerke, bv. ʼn rivier of vleiland. Die habitatsoort of
-kenmerk is die tuiste van spesifieke diere, plante, voëls, insekte en
ander organismes, soos die Blou Duiker in woude.
Biodiversiteitsplan (en -beplanning): ʼn Kaart waarop
biodiversiteitskenmerke (spesies, ekosisteme, ekologiese prosesse);
bestaande Beskermde Gebiede; bestaande grondgebruikspatrone; en
potensiële en teenstrydige grondgebruikspatrone aangetoon word.
Deur van Geografiese Inligtingstelsels (GIS) gebruik te maak kan
hierdie opgetekende kenmerke by wyse van skakels verder ontleed
word, en kan dit dan gebruik word om gebiede met die hoogste
biodiversiteitsbelang te identifiseer, en om prioriteitsgebiede
wat aandag moet geniet, te bepaal. Lees ook ‘Sistematiese
biodiversiteitsplan’ hieronder.
Biostreek: ʼn Grond- en watergebied sonder politiese grense,
maar wat afgebaken word deur die geografiese grense van
menslike gemeenskappe en ekologiese sisteme. Dit is ook ʼn
geografiese ruimte waarbinne een groot ekosisteem, of verskeie
saamgevoegde ekosisteme, kan voorkom en dit word gekenmerk
deur grondformasies, plantegroeibedekking, menslike kultuur en
geskiedenis (soos bepaal deur plaaslike gemeenskappe, regerings en
wetenskaplikes).
Biostreekbeplanning verwys na grondgebruiksbeplanning
en -bestuur wat volhoubare ontwikkeling bevorder deur die
verwantskap tussen omgewingsintegriteit, menslike welstand en
ekonomiese doeltreffendheid binne ʼn afgebakende geografiese
gebied te erken, en dit prakties in werking te stel. Die grense van ʼn
geografiese gebied word in ooreenstemming met omgewings- en
maatskaplike kriteria bepaal. Biostreekbeplanning is ʼn internasionaalerkende
beplanningskonsep wat op volhoubare ontwikkeling gerig
is.
Biostreeksplan (afgekondig in terme van die wnOBB): ʼn
Biostreeksplan is gebaseer op ʼn sistematiese biodiversiteitsplan
(verkieslik op ʼn skaal van 1:50 000 of minder), en sluit ʼn kaart van
die Kritiese Biodiversiteitsgebiede in, asook riglyne vir grondgebruik
en die benutting van hulpbronne. Die doel van die biostreeksplan
is om inligting te verskaf oor die verskillende sektore wie se
13 ‘n Deel van hierdie woordelys is ontleen van die STEP Handleiding en Kaart: Integrating the Natural Environment into Land-use Decisions at the Municipal
Level: Towards Sustainable Development (Pierce en Mader 2006); en The Eastern Cape Biodiversity Conservation Plan Handbook (Berliner en Desmet, 2008).

eleidsraamwerke en besluite biodiversiteit beïnvloed, en wat by
grondgebruiksbeplanning, omgewingbepalings en -magtigings
en die bestuur van natuurlike hulpbronne geraadpleeg moet
word. Verwys na die “Riglyn vir die vasstelling van biostreke en die
samestelling en afkondiging van biostreeksplanne”. Staatskoerant Nr.
32006, 16 Maart 2009 (slegs in Engels beskikbaar).
drumpels: Lees ‘Biodiversiteitsdrumpels’ hierbo.
ekologiese dryfvere is natuurlike aktiwiteite of prosesse wat bydra
tot die handhawing van ekosisteemfunksie, -patroon of -struktuur.
Voorbeelde sluit in natuurlike brande, seestrome, herbivore,
watervloei ens.
ekologiese integriteit: Word gebruik om die natuurlike
omgewing te beskryf wat nie erg beskadig is nie, en nog gesond
funksioneer.
ekologiese korridor (ook bekend as ekologiese prosesgebiede of
landskapkorridors) is habitats, ekosisteme of onontwikkelde gebiede
wat habitats fisies met mekaar verbind. Kleiner belangrike lappies
grond met oorblywende habitats kan ook as vastrapplek dien om
gefragmenteerdew ekosisteme met mekaar te verbind en te verseker
dat sekere ekologiese prosesse (lees hieronder) binne en tussen
gefragmenteerde habitatgroepe behoue bly.
ekologiese Ondersteuningsgebiede: ʼn Ondersteunende sone
of gebied wat die agteruitgang van Kritiese Biodiversiteitsgebiede
en Beskermde Gebiede moet verhoed. Dit kan watereienskappe
wees, bv. spesifieke rivierbereike wat in Kritiese Akwatiese
Biodiversiteitsgebiede inloop; of terrestriële kenmerke
wees, bv. die oewerhabitat rondom Kritiese Akwatiese
Biodiversiteitsgebiede, of wat dit onderhou. Hulle word verder in
Krities-ekologiese Ondersteuningsgebiede of Ander Ekologiese
Ondersteuningsgebiede verdeel.
ekologiese prosesse: Dit is die natuurlike prosesse wat in
ekosisteme plaasvind om hulle in ʼn werkende toestand te hou.
Ekosisteme funksioneer omdat hulle “lewend” gehou word deur
ekologiese prosesse soos bestuiwing, voedingsiklusse, natuurlike
versteurings (bv. brande, weiding), die migrasie van spesies, en
grondbewaring. Ander voorbeelde is plant/herbivoor-prosesse,
laagland- en hooglandgradiënte, roofdier/prooi-verhoudings,
migrasie en die wisselwerking tussen binnelandse en kussisteme
(dikwels langs rivierkorridors), seisoenale migrasie van diere, en
hidrologiese patrone.
ekologiese reserwe: Die ekologiese komponent van die Reserwe
verwys na ʼn spesifieke volume (en kwaliteit van) water wat in
die rivier moet wees om die volhoubare en gesonde werking
van water-ekosisteme te verseker voordat watergebruikers soos
nywerheid en landbou toegelaat sal word om water te onttrek. Die
toepassing van die Reserwe het dus ʼn betekenisvolle impak op die
moontlike lewering van bestaande en toekomstige waterskemas.
Op die oomblik is meeste ekologiese Reserwebepalings slegs
voorlopige bepalings, en word daar bereken dat ongeveer 20% van
die nasionale riviervloei as ʼn ekologiese Reserwe teruggehou moet
word om riviere as gesonde biofisiese omgewings te behou. In terme
van die bepalings van die Nasionale Waterwet moet die DWW die
Reserwe vir alle riviere in Suid-Afrika bepaal.
ekosisteem: Die verhouding en interaksie tussen biodiversiteit se
lewende komponente en hulle nie-lewende omgewing (grond,
water). ʼn Ekosisteem kan op enige skaal funksioneer – van baie
klein (bv. ʼn klein poeletjie), tot ʼn uitgebreide landskap (ʼn hele
bergopvanggebied).
45
ekosisteemdienste: Die voordeel wat die mens uit die natuur
(ekosisteme) verkry, soos gereelde skoon water, vloedbeheer,
die voorkoming van erosie, bestuiwing (baie belangrik vir
die vrugtebedryf ), die stoor van koolstof (as teenvoeter vir
aardverhitting), sand en klip vir die bounywerheid, en skoon lug wat
noodsaaklik vir ons voortbestaan is. Ekosisteemdienste is m.a.w. “wat
die natuur vir ons doen”.
ekosisteem-status: Dit beskryf ʼn gebied se
biodiversiteitsgesondheid in terme van historiese, bestaande en
toekomstige bedreigings, en dui aan watter vlak van beskerming
nodig is om die voortbestaan van die biodiversiteit in daardie
spesifieke gebied te verseker. Die ekosisteem-status van terrestriële
ekosisteme is gebaseer op die graad van habitatverlies in elke
ekosisteem, en verwys na twee drumpels: een om die gesonde
werking van die ekosisteem te behou, en die ander om die meeste
spesies binne die ekosisteem te behou. Soos wat natuurlike habitat
in ʼn ekosisteem verlore gaan, word die werking daarvan toenemend
blootgestel – en lei dit uiteindelik tot die ineenstorting van die
ekosisteem, of tot die verlies van ʼn spesie wat met die ekosisteem
vereenselwig word. Daar is vier klassifikasies vir ekosisteem-status,
naamlik Krities-bedreig, Bedreig, Kwesbaar, en Minder-bedreig.
endemies (teenoor inheems): ʼn Plant- of diersoort, of tipe
plantegroei, wat natuurlik tot ʼn sekere gedefinieerde gebied beperk
is. Endemisme beteken vlak van beperking, i.e. word nêrens anders
as in daardie streek aangetref nie. Die term moet nie met die term
“inheems” verwar word nie. Inheems beteken dat die plant- of
diersoort, of tipe plantegroei oorspronklik van /natuurlik in die
gebied voorkom. Indien ʼn plant dus endemies tot Suid-Afrika is,
beteken dit dat die plant endemies aan Suid-Afrika is (slegs hier
voorkom), sowel as inheems is (natuurlik hier voorkom). Indien ʼn
plant bv. oor die hele Afrika voorkom, is dit inheems tot Suid-Afrika,
maar nie endemies tot ons land nie.
Fragmenteer (van habitat): Die verbrokkeling van ʼn habitat,
ekosisteem of grondgebruike in gefragmenteerde (kleiner) dele.
Fynbosforum se ekosisteemriglyne: ʼn Handleiding met ʼn
stel riglyne vir verskeie Wes-Kaapse ekosisteemgroepe, bv.
Laagland-fynbos, Kus-ekosisteme. Dit help alle rolspelers wat by
grondgebruiksbeplanning en omgewingsbepalings betrokke is om
biodiversiteit by hierdie prosedures te betrek. Die riglyne kan van
die BGIS-eenheid by tel: (021) 799-8738 bekom word, of vanaf die
webblad www.bgis.sanbi.org afgelaai word.
Fyn-skaal Biodiversiteitsplanne is meer akkurate
biodiversiteitskaarte wat op ʼn skaal van 1:5 000 – 1:50 000 (of
fyner) saamgestel is en waarin daardie gebiede wat belangrik is
vir bewaring en volhoubare bestuur geïdentifiseer word. (Lees
‘sistematiese biodiversiteitsplan’ hieronder.)
gis, gis-lae en gis vormlêers: ʼn GIS is ʼn tipe rekenaartegnologie
wat geografiese inligting (die voorkoms van natuurlike en
mensgemaakte elemente op die aarde) en ander tipe inligting
(name, klassifikasies, habitats en baie meer) met mekaar kombineer
om visuele kaarte en verslae saam te stel. GIS kan ʼn belangrike rol
speel deur inligting vanaf ʼn verskeidenheid databasisse te integreer
en sodoende probleme te identifiseer en oplossings te vind (Ontleen
van Looney 2000: Beyond Maps – GIS and Decision-making in Local
Government). ʼn GIS-vormlêer is ʼn elektroniese figuur van geografiese
gekarteerde eienskappe (bv. damme, paaie, vleilande, ens.) wat in ʼn
GIS gebruik word.
grondbedekking (asook grondbedekkingskaart): Dit verwys
na alles wat op grond voorkom, bv. natuurlike plantegroei,

paaie, fabrieke of kaal grond. Wat hierdie dokument betref, gee
grondbedekking ʼn aanduiding van die vlak van transformasie
(verandering) in natuurlike ekosisteme, en kan dit wissel van natuurlik
tot onomkeerbaar verander. Grondbedekking kan nie altyd aan
grondgebruik gelykgestel word nie. So bv. kan kaal grond beide
steelgate (waar die grond vir mynboudoeleindes benut word) of
natuurlike kaal grond (waar die grond vir bewaringsdoeleindes
aangewend word) wees.
grondgebruiksbeplanning en -besluitneming:
Grondgebruiksbeplanning en -besluitneming kan beide reaktiewe
besluitneming en pro-aktiewe beplanning wees. Eersgenoemde
verwys na besluite en aanbevelings wat gemaak word deur
owerhede en professionele persone wat ontwikkelingsaansoeke (by
wyse van OIBs en LUPO) hanteer; terwyl laasgenoemde verwys na
die samestelling van toekomsbeplanningsdokumente en kaarte, soos
RORe, Strategiese Omgewingsbepalings (SOBs) ens., wat as riglyn
vir grondgebruiksontwikkeling dien. Dit is daarom ʼn multi-sektorale
beplanningsproses.
grondwater is die term vir alle water wat in die deurdrenkte sone
(die watertafel) onder die grond se oppervlakte voorkom. (Die
watertafel is die boonste oppervlak van grondwaterstelsels.)
Habitat: Dit is die natuurlike tuiste van ʼn plant- of diersoort.
Gewoonlik is die eienskappe van die gebied waarin daardie plante
of diere voorkom, krities vir die voortbestaan daarvan. ʼn Voorbeeld
hiervan is ʼn padda in ʼn spesifieke vleiland.
Herstel (sien ook rehabiliteer): Hierdie proses behels die herstel
van ʼn ekosisteem wat gedegradeer, beskadig of verwoes is en
sluit in die herstel van die natuurlike omgewing tot ʼn toestand so
na as moontlik aan sy oorspronklike staat. Dit kan byvoorbeeld
gedoen word deur die verwydering van uitheemse indringerplante,
die herstel van geërodeerde terreine en die aanplanting van
inheemse plante. Rehabilitasie behels nie net die herstel van
ekosisteemprosesse, -produktiwiteit en -dienste nie, maar ook die
hervestiging van spesie-samestelling en gemeenskapstrukture.
inheems (teenoor endemies): Spesies wat natuurlik in ʼn breër
gebied voorkom, soos bv. Suid-Afrika. Verwys na “endemies” hierbo
vir die verskil tussen hierdie twee terme.
integriteit: Lees ‘ekologiese integriteit’.
kaapse Blomstreek (kBs): Die Kaapse Blomstreek (KBS) beslaan
ongeveer 90 000 km2 en strek van Nieuwoudtville suidwaarts na
Kaapstad, en vandaar ooswaarts tot by Grahamstad. Meeste van
hierdie uitgestrekte streek is met fynbos bedek, terwyl renosterveld,
woude, Sukkulente Karoo of ruigtewoud op die oorblywende
gebiede voorkom. Meer as 9 000 plantsoorte kom in die streek
voor, waarvan die meeste fynbosspesies is. Die streek is geleë
in ʼn gebied wat as die Kaapse Blomkoninkryk bekend staan.
Laasgenoemde is ʼn ou klassifikasiestelsel wat die wêreld op grond
van die aantal endemiese plantfamilies, genera en spesies in ses
hoof-plantkoninkryke verdeel het. Die Kaap is die kleinste van hierdie
gebiede, maar beskik oor die meeste plantsoorte. Die koninkrykkonsep
word deur moderne botaniste as verouderd beskou, maar
hou steeds ʼn bekoring vir plant-entoesiaste in.
korridor/s: Verwys na ekologiese korridors.
kritiese Biodiversiteitgebiedskaart: ʼn Kaart wat op ʼn sistematiese
biodiversiteit-beplanningsbenadering gebaseer is en waarop Kritiese
Biodiversiteitsgebiede, Ekologiese Ondersteuningsgebiede, Ander
Natuurlike Gebiede en Ontwikkelde Gebiede, aangedui is.
kritiese Biodiversiteitsgebiede (kBg): Dit omsluit terrestriële
(landelike) en akwatiese (water) kenmerke (bv. vleie, riviere
en riviermondings) waarsonder biodiversiteitspatroon en
prosesdrumpels nie bereik kan word nie. Hierdie gebiede word
by wyse van ʼn sistematiese biodiversiteitbeplanningsbenadering
geïdentifiseer (sien hieronder) en verteenwoordig die mees gronddoeltreffende
opsie om al die drumpels te behaal.
krities-ekologiese Ondersteuningsgebiede: Verwys na Ekologiese
Ondersteuningsgebiede.
multi-sektorale beplanningsprosedures raadpleeg elke
beskikbare sektorplan (biodiversiteit, landbou, mynbou, ekonomies,
maatskaplik ens.) om ingeligte besluite te kan neem en om
volhoubare ontwikkeling te bevorder. GOPe en RORe is voorbeelde
van sulke multi-sektorale beplanningshulpmiddels.
nasionale lys van Bedreigde terrestriële ekosisteme: ʼn Nasionale
lys van bedreigde terrestriële ekosisteme wat in terme van Artikel 52
van die WNOBB (Wet Nr. 10 van 2004) saamgestel is..
Omgewingsbestuursplan (OBP): Die OBP bevat voorskrifte
waaraan die grondeienaar moet voldoen om die nadelige
omgewingsinvloed van ʼn sekere grondgebruiksaktiwiteit, bv. die
beheer van uitheemse indringerplante op grond wat vir bewaring
geoormerk is, te verminder. ʼn OBP kan gedefinieer word as “’n
omgewingbestuurshulpmiddel wat daarop gemik is om onnodige
en redelik-vermybare nadelige gevolge van die impakte tydens die
konstruksie, bedryf en buitediensstellings van ʼn projek te voorkom
en die positiewe impakte daarvan te verhoog”. OBPe is daarom
belangrike hulpmiddels wat verseker dat die bestuursaksies wat uit
Omgewingsinvloedbepalingsprosesse (OIB) vloei, duidelik gedefinieer
en gedurende die projek se lewensiklus toegepas word.
Opvanggebied: ʼn Opvanggebied is daardie gebied (geografiese
streek) waarin reënwater (of sneeu) konsentreer en afwaarts na ʼn
rivier of meer dreineer. Die term sluit in alle grondoppervlaktes,
strome, riviere en mere wat geleë is tussen die oorsprong van die
water en waar dit in die see inloop.
Ongerep: Onveranderd – word hier gebruik om die natuurlike
omgewing in sy onversteurde toestand te beskryf.
Plaaslik: Wanneer ʼn spesifieke spesie ‘plaaslik’, of in ʼn klein gedeelte
van ʼn spesifieke gebied voorkom, bv. Mosselbaai.
Plantegroei: Die kollektiewe term vir plante in ʼn gebied. Word
dikwels “bos” of “veld” genoem.
ramsar-konvensie en -lys: Bekend as die ‘Konvensie oor Vleilande
van Internasionale Belang’ waartydens sekere vleilande gelys is en
nuwe status op nasionale vlak verwerf het, en deur die internasionale
gemeenskap as van betekenisvolle belang vir die land, sowel as vir
die mensdom in die algemeen, beskou word (meer inligting hieroor
op www.ramsar.org).
rehabiliteer/rehabilitasie (sien ook herstel): Rofweg beteken dit
die rehabilitasie van ʼn stuk grond na afloop van (veral) mynbou- of
steengroefaktiwiteite, maar waar die natuurlike omgewing nie na sy
oorspronklike ongerepte toestand herstel kan word nie. Rehabilitasie
beklemtoon die noodsaaklikheid van die herstel van die prosesse,
produktiwiteit en dienste van ʼn ekosisteem.

ivierbereik: ʼn Gedeelte van ʼn rivier of sytak van ʼn rivier. Dit hoef nie
die totale lengte van die rivier te wees nie.
rooi data-spesies: Alle bekende plant en dier spesies is
geklassifiseer volgens hul potensiaal om in die toekoms uit te sterf.
Hierdie klassifikasie is gelys in the Rooi Databoek as of Uitgesterf,
Krities-bedreig, Bedreig, Kwesbaar of van Lae Belang. Die terme Rooi
Data-spesies of Rooi data-gelyste spesies word wel in gebruikstaal
gebruik om spesies wat of Uitgesterf, Krities-bedreig, Bedreig of
Kwesbaar is, te beskryf. Hierdie spesies word wetlik beskerm onder
die provinsiale ordonnansie, die WNOB en die Biodiversiteitswet.
ruimtelike beplanningskategorieë baken die omgewing in
ooreenstemming met die Wes-Kaapse Provinsiale ROR (2005) af
as Kern 1, Kern 2, Buffer 1 en Buffer 2. Dit dui die biodiversiteitbelangrikheidsvlak
daarvan aan en sluit in aanbevelings
oor grondgebruik wat gebaseer is op die beginsels van
biostreekbeplanning. Hulle word gebruik om die vier hooffisiografiese
komponente van die Wes-Kaap te bestuur.
sistematiese biodiversiteitsplan (ook bekend as die sistematiese
bewaringsplan): ʼn Kaart waarop die prioriteitsgebiede vir bewaring
en volhoubare bestuur aangedui is om die voortbestaan van
biodiversiteit verseker. Sistematiese biodiversiteitsbeplanning is ʼn
bewaringsbenadering waarby aksies geprioritiseer word deur die
kwantitatiewe drumpels vir biodiversiteitskenmerke (bv. soorte
plantegroei) te bepaal. Dit gaan uit van die veronderstelling dat
ʼn verteenwoordigende steekproef van biodiversiteitspatroon
behou moet word. Dit sluit in spesies en habitats (die
beginsel van verteenwoordiging), sowel as die ekologiese en
ontwikkelingsprosesse wat biodiversiteit oor tyd heen onderhou (die
beginsel van voortbestaan). Die konfigurasie van die geïdentifiseerde
prioriteitsgebiede in die plan is vir ruimtelike doeltreffendheid
ontwerp (bv. om biodiversiteitsdrumpels so doeltreffend as moontlik
in terme van die hoeveelheid grond wat daarvoor nodig is te bereik),
asook om konflik met ander bestaande grondgebruike te vermy
(beginsels van doeltreffendheid en die voorkoming van konflik). Dit
erken dat die hele landskap strategies beplan en bestuur moet word
om volhoubare ontwikkeling te verseker.
sonering en soneringskemas: Sonering word gebruik om
gebruiksregte te bepaal, stedelike groei te bestuur, grond te ontwikkel
en te benut, en die natuurlike en kulturele omgewing te bewaar.
spesies van spesiale Belang in hierdie handleiding verwys na
bedreigde (sien hierbo), endemiese, skaars en nasionaal-beskermde
spesies. Daar word ook na hierdie spesies verwys as “Spesies van
Bewaringsbelang”.
spesies/soort: Enige lewende organisme, bv. plant, dier, insek, voël
ens. van ʼn spesifieke soort en naam.
stedelike rand: ʼn Stedelike rand word beskryf as ʼn “vasgestelde
lyn wat ontwikkeling binne ʼn stedelike node afbaken”. Dit is dus
die buitenste grens van stedelike gebiede en is daarop gemik om
47
die landelike omgewing teen stedelike spreiding te beskerm en
doeltreffende nedersettingspatrone te bevorder. Verwys na di DOSOB
se Riglyndokument “Riglyne vir Stedelike Rande in die Wes-Kaap”.
transformasie (verlies aan habitat): Dit gebeur wanneer inheemse
plantegroei verwyder word en geen inheemse habitat meer op
die grond gevind kan word nie. In meeste gebiede lei dit tot die
ineenstorting van natuurlike ekologiese prosesse. Uitheemse
indringerplante(groei): Uitheemse indringerplantsoorte verwys na
alle nie-inheemse plant- of diersoorte wat, indien hulle buite hulle
natuurlike gebied vestig en versprei, natuurlike ekosisteme, habitats
en ander spesies kan bedreig (of die potensiaal het om dit te doen).
Dit kan ook die ekonomie, die omgewing en menslike gesondheid
skade berokken.
volhoubare menslike nedersetting: Geïntegreerde en volhoubare
menslike nedersettings spreek die nalatenskap van rasgebaseerde
en maatskaplike verdeling aan, voorkom stadskruip, verseker dat
die armes sentraal geleë is, en skep bemagtigde gemeenskappe
deur die daarstelling van maatskaplike kapitaal (PROR 2002). Dit
bevorder volhoubare ontwikkeling deur nodale ontwikkeling en die
beskerming van die natuur se ekosisteemdienste aan te moedig.
volhoubare ontwikkeling: Dit is ontwikkeling wat op ʼn billike
wyse voldoen aan die behoeftes van beide huidige en toekomstige
ontwikkeling. In terme van die WNOB, is “(volhoubare) ontwikkeling
die integrasie van maatskaplike, ekonomiese en omgewingsfaktore
in beplanning, implementering en besluitneming sodat huidige en
toekomstige geslagte hieruit voordeel kan trek.”
voorkomingsbeginsel soos in die wnOB genoem: Wanneer
die werking van ekosisteme betwyfel word, moet daar eerder met
omsigtigheid te werk gegaan word as om foute te begaan. Wanneer
bewaring en hulpbronbestuur ter sprake is, is daar gewoonlik ʼn
gebrek aan volledige of voldoende inligting. Hierdie gebrek aan
inligting moet nie gebruik word om bewaringsaksies te vertraag nie.
vooropstelling van biodiversiteit beteken die integrasie van
biodiversiteitsoorwegings in beleid, strategie en die dag-totdag
bedryf van ʼn verskeidenheid sektore wat die bewaring van
biodiversiteit nie as hul kernbesigheid beskou nie. Die vooropstelling
(mainstreaming) van biodiversiteit is noodsaaklik om die “bewaring
versus ontwikkeling” kwessie te oorkom, en om volhoubare
ontwikkeling te verseker.
waterbestuursgebied: Kragtens die Nasionale Waterwet (Wet Nr.
36 van 1998), is Suid-Afrika in ʼn aantal Waterbestuursgebiede (WBGe)
verdeel. Die Nasionale Waterhulpbronstrategie beskou ʼn WBG as ʼn
bestuurseenheid waarbinne die waterhulpbronne onder leiding van
ʼn Opvanggebied-bestuursagentskap beskerm, benut, ontwikkel,
bewaar, bestuur en beheer moet word.
werking: Word gebruik om natuurlike en gesonde sisteme te beskryf
(teenoor disfunksioneel wat beteken dat iets in ʼn swak of ongesonde
toestand is).

Bibliografie
Berliner, D., Desmet, P., Hayes, R., en Young Hayes, A. 2007. Eastern Cape
Biodiversity Conservation Plan Handbook. Saamgestel vir die
Departement van Waterwese en Bosbou. Projek Nr. 2005-012, King
William’s Town.
Conservation Support Services, 2008. Finale verslag: Kartering van die
uitheemse indringerplantegroei op die Riversdal-kusvlakte as deel
van die C.A.P.E. Fynskaal-Biodiversiteitbeplanningsprojek, soos deur
CapeNature toegepas.
Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning, 2003.
Handleiding vir Biostreekbeplanning: Biostreekbeplanning in die
Wes-Kaap. Saamgestel deur Dennis Moss Vernootskap.
Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning. 2004.
Provinsiale Soneringskema: Voorbeeld van Verordeninge. Saamgestel
deur Planning Partners in samewerking met Du Plessis en Hofmeyr
Prokureurs en dr P.E. Claassen.
Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning, 2005.
Wes-Kaap Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk deur CNdV
Africa (Omgewingsbeplanning, Landskapargitektuur, Stedelike
Ontwerp).
Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning. 2009.
KONSEP Wes-Kaapse Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsraamwerk
Landelike Grondgebruikbeplanning en –bestuur riglyne. Opgestel
deur Setplan (Kaapstad).
Departement of Omgewingsake en Toersime, 2007. Nasionale
Biodiversiteitsraamwerk. Staatskoerant, 29 Junie 2007. No 30027.
Departement van Omgewingsake en Toerisme, 2008. ʼn Nasionale
Raamwerk vir Volhoubare Ontwikkeling in Suid-Afrika.
Departement van Omgewingsake en Toerisme, 2009. Guideline regarding
the Determination of Bioregions and the Preparation and Publication
of Bioregional Plans. Staatskoerant Nr. 32006 (No. # 291), Maart, 2009.
De Villiers, C. C., Driver, A., Clark, B., Euston-Brown, D. I. W., Day, E. G., Job,
N., Helme, N. A., Holmes, P. M., Brownlie, S. en Rebelo, A. B. 2005.
Fynbosforum: Ekosisteem-riglyne vir Omgewingsbepalings in die
Wes-Kaap. Fynbosforum en Botaniese Vereniging van Suid-Afrika,
Kirstenbosch.
Driver, A., Maze, K., Rouget, M., Lombaard, A. T., Nel, J., Turpie, J. K., Cowling,
R. M., Desmet, P., Goodman, P., Harris, J., Jonas, Z., Reyers, B., Sink, K. en
Strauss, T. 2005. Nasionale Ruimtelike Biodiversiteits-bepaling 2004:
prioritiete vir biodiversiteitsbewaring in Suid-Afrika. Strelitzia 17.
Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut, Pretoria.
Ewart-Smith, J., Ollis, D., Day, J. en Malan, H. 2006. National Wetland
Inventory: Development of a Wetland Classification System for South
Africa. Opgestel vir die ‘The Water Research Commission’ en Suid-
Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut, Pretoria.
Inter-regeringspaneel vir Klimaatsverandering (IPCC). 2007. Climate
Change 2007: Synthesis Verslag. Summary for Policymakers.
Synthesis Verslag of the IPCC Fourth Assessment.
Job, N. en Driver, A. 2006. Biodiversity Priority Areas: Supporting land-use
planning and decision-making in threatened ecosystems and special
habitats. Botaniese Vereniging van Suid-Afrika: Bewaringseenheid.
Kirstenbosch, Kaapstad. Handleidings saamgestel vir die Drakenstein,
Swartland en Cape Agulhas Munisipaliteite in die Wes-Kaap.
Job, N., Snaddon, K., Day, L., Nel, J. en Smith-Adao, L. 2008. C.A.P.E. fine-scale
biodiversity Planning Project: Aquatic ecosystems of the Riversdale
Coastal Plain Planning Domain supported by CapeNature.
Midgley, G. F., Chapman, R. A., Hewitson, B., Johnston, P., De Wit, M.,
Ziervogel, G., Mukheibir, P., Van Niekerk, L., Tadross, M., Van Wilgen,
B. W., Kgope, B., Morant, P. D., Theron, A., Scholes, R. J., Forsyth, G. G.
2005. A Status quo, Vulnerability and Adaptation Assessment of
the Physical and Socio-economic Effects of Climate Change in the
Western Cape. Verslag aan Wes-Kaapse Regering, Kaapstad, Suid-
Afrika. WNNR Verslag Nr. ENV-S-C 2005-073, Stellenbosch.
Mucina, L., Rutherford, M.C. en Powrie, L. W. (eds) 2005. Vegetation map of
South Africa, Lesotho and Swaziland, 1:1 000 000 scale sheet maps.
Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitinstituut, Pretoria.
Pence, G. q. K. 2008. C.A.P.E. Fine-Scale Systematic Conservation Planning
Assessment: Technical Verslag. Produced for CapeNature as part van
die GEF-funded C.A.P.E. Fynskaal-Biodiversiteit-beplanningsprojek.
Kaapstad, Suid-Afrika.
Pierce, S. M. en Mader, A. D. 2006. The STEP Handbook. Integrating the
natural environment into land-use decisions at the municipal
level: towards sustainable development. Eenheid vir Afrikabewaringsekologie.
Verslag Nommer 47 (tweede uitgawe). Nelson
Mandela Metropolitaanse Universiteit, Suid-Afrika.
Raimondo, D., Von Staden, L., Foden, W., Victor, J. E., Helme, N. A., Turner,
R. C., Kamundi, D. A. en Manyama, P. A. (eds) 2009. Red List of
South African plants. Strelitzia 25. Suid-Afrikaanse Nasionale
Biodiversiteitinstituut, Pretoria.
Recommended Terms of Reference for the consideration of biodiversity in
environmental assessment and decision-making. Bewaringseenheid
van die Suid-Afrikaanse Botaniese Vereniging, Privaatsak X10,
Claremont, 7735.
Snaddon, K., Job, N., Day, L., Nel, J., Smith-Adoa, L., en Kotze, I. 2008. Die
Freshwater Consulting Group en WNNR. C.A.P.E. Fynskaal-Biodive
rsiteitbeplanningsprojek: Surface freshwater ecosystems. Phase 1
report: methodologies for collection of base layer data. Verslag vir
CapeNature.
Thompson, M. 2007. CapeNature Fynskaal-Bewaringsprojek: Land cover
classifications from SPOT 5 satellite imagery. End Users Summary
Report and Metadata. Produced by GeoTerraImage (GTI) Edms
Bpk vir CapeNature as deel van die C.A.P.E. Fynskaal-Biodiversiteitbeplanningsprojek.
Pretoria. Oktober 2007.
Turpie J., Heydenrych, B. J. en Lamberth, S. J. 2003. Economic value of
terrestrial and marine biodiversity in the Cape Floristic Region:
implications for defining effective and socially optimal conservation
strategies. Biological Conservation 112:233-273.
Turpie, J. en Clark, B. 2007. Development of a conservation plan for
temperate South African estuaries on the basis of biodiversity
importance, ecosystem health and economic costs and benefits.
C.A.P.E. Regional Estuarine Management Programme. Finale Verslag;
Augustus 2007.
Vlok, J.H.J. en De Villiers, M.E. 2007. Vegetation map for the Riversdale
Domain. Ongepubliseerde 1: 50 000-kaarte en verslag ondersteun
deur C.A.P.E. se taakspan vir Fynskaal-Biodiversiteitbeplanning en
CapeNature.