Verskillende vorms van mastitis en die diagnose ... - Landbou.com

Verskillende vorms van mastitis en die diagnose daarvan
Mastitis is die belangrikste en algemeenste siekte by melkkoeie. Meer as R300
miljoen rand se verliese word jaarliks deur mastitis by melkbeeste in Suid-Afrika
veroorsaak. Daar is geen melkkudde in Suid-Afrika, ongeag die melkras of
grootte van die kudde, wat vry is van mastitis nie.
Mastitis is ‘n inflammasie van die uier. Die inflammasie word meesal veroorsaak
deur infeksie (besmetting) met siekteveroorsakende (patogogene) bakterieë
(kieme). Ander mikroörganismes as bakterieë, beserings (trauma) en chemiese
oorsake speel nie so ‘n belangrike rol in die veroorsaking van mastitis nie. Daar
is nie minder nie as 137 siekteveroorsakende mikroörganismes (waarvan meer as
80 verskillende bakterieë) wat mastitis kan veroorsaak. Geen kommersiële
entstof is tans beskikbaar vir die doeltreffende voorkoming en beheer van mastitis
nie.
Hoe word mastitis veroorsaak
Mastitis is ‘n multifaktoriale “beroepsiekte” van die hedendaagse hoë
produserende melkkoei. Baie faktore en omstandighede speel ‘n rol in die
veroorsaking daarvan. Siekteveroorsakende mikroörganismes waarvan die
oorgrote meerderheid bakterieë is, moet in die omgewing waar die koei leef haar
besmet, die verdedigingsmeganisme van die uier oorkom en dan mastitis
veroorsaak.
Die belangrikste manier (roete) waarop die siekteveroorsakende mikroörganismes
in die uier kom, is deur die speenkanaal van die speen (galaktogene roete). Soms
kan bakterieë ook met die bloedstroom (hematogeen) of as gevolg van beserings
(traumatogeen) in die uierweefsel beland. Hierdie laaste twee maniere waarop
bakterieë in die uier beland, speel ‘n baie klein rol en is nie van praktiese belang
in die veroorsaking van mastitis nie. Bakterieë moet eers die verdedigingsletsels
van die uier oorkom, baie vermeerder en hulle gifstowwe afskei en/of
uierweefselskade veroorsaak voordat mastitis ontstaan.
Melkafskeidende eenhede (alveoli)
Die uierkwart van ‘n melkkoei wat 20-30 liter melk per dag produseer, het
ongeveer 500 miljoen melkafskeidende eenhede (alveoli). Die totale
melkafskeidende oppervlakte van so ‘n koei (al 4 uierkwarte) is ongeveer 1 000
m². Elke keer wat die uier mastitis kry, word van die alveoli vernietig en daardie
alveoli sal nooit weer melk produseer nie. ‘n Koei wat mastitis kry (subklinies of
klinies), produseer vir die res van haar lewe dus minder melk. Dit is dus van die
uiterste belang dat mastitis eerder voorkom moet word as om dit net te behandel
nadat dit reeds voorgekom het.

Stres met verhoogde melkproduksie bevoordeel mastitis
Gedurende die afgelope dekades het die mens melkkoeie geneties verbeter deur
seleksie en teling sodat die koei se melkproduksie verhoog en ander wenslike
eienskappe verbeter. Vandag produseer ‘n goeie melkkoei ongeveer 20-50 liter
melk in teenstelling met 10 liter melk per dag 25-40 jaar gelede. Hierdie hoë
melkproduserende koei is makliker vatbaar vir mastitis as die laer produseerder
van 40 jaar gelede. Hedendaags word baie melkerye se koeie op ‘n
nulbeweidingsisteem aagehou wat ook ekstra stres op die koei plaas. Hierdie
nulbeweidingsisteem verhoog ook die bakteriese lading waaraan die koei
blootgestel in die sisteem is en veroorsaak dat koeie makliker mastitis kry.
Mastitis is dus ‘n “beroepsiekte” van die hedendaagse melkkoei. Baie meer
aandag en beplande voorkomingsmaatreëls moet hedendaags getref word om
mastitis te beheer en te probeer voorkom.
Vorms van mastitis by melkbeeste
Dit is belangrik om te weet watter vorm van mastitis die melkkoei onder lede het,
want mastitis word behandel ooreenkomstig die vorm (graad) van die mastitis.
Basies word mastitis verdeel in die subkliniese (nie-sigbare) en kliniese (sigbare)
mastitis. Kliniese mastitis word weer onderverdeel in subakute (die mees
algemene, nie erge, sigbare vorm), akute (erge sigbare vorm) en perakute (baie
erge, sigbare) vorm. Kroniese mastitis is ‘n sigbare vorm van mastitis wat van
een laktasie na die volgende laktasie kan oorgaan of lank duur en gewoonlik in
die subakute sigbare vorm voorkom. Kroniese mastitis kan ook voortbestaan in
‘n subkliniese (nie-sigabare) vorm.
Tabel 1: Voorkoms van mastitis by melkkuddes in Suid-Afrika
Vorms van mastitis
• Subklinies (nie sigbaar)
• Klinies (sigbaar)
- Subakuut (nie so erg)
- Akuut (erg)
- Perakuut (baie erg)
• Kronies (langdurig)
Voorkoms by melkkuddes
10-40 %
1-10 %
Persentasie voorkoms van die
verskillende vorms van kliniese
mastitis
90-95 % van die kliniese vorm
1-10 % van die kliniese vorm

(Eschericchia coli, Klebsiella spp., en Citrobacter freundii), Arcanobacterium
pyogenes en Bacteroides spp. Vele ander bakterieë veroorsaak ook mastitis,
maar hulle speel ‘n ondergeskikte rol.
Herkenning van die verskillende vorms van mastitis
Dit is belangrik om te weet watter vorm van mastitis die koei het, want
behandeling geskied ooreenkomstig die vorm. Raadpleeg u veearts vir meer
besonderhede. Die kliniese tekens van die verskillende vorms van mastitis is die
volgende:
Subkliniese (nie-sigbare) mastitis: Daar is geen sigbare kliniese tekens van die
uier aanwesig nie. Die besmette kwart se melk lyk normaal, maar bevat
siekteveroorsakende bakterieë en het ‘n verhoogde somatiese seltelling (SST) wat
meer as 500 000 selle per ml melk is. Die besmette kwart se melkproduksie is
van 1 tot 30 % of meer verlaag.
Subakute (nie erge, sigbare) kliniese mastitis: Die uier toon matige tekens
van inflammasie of ontsteking (effens warm, geswel, rooi, soms pyn en het
melkverlies). Die koei is nie siek nie. Die melk is abnormaal (etterig, waterig)
en die melkproduksie is verlaag. Dit is die vorm van kliniese mastitis wat die
meeste voorkom.
Akute (erge, sigbare) en perakute (baie erge, sigbare) kliniese mastitis: Die
koei-uier toon erge tekens van inflammasie of ontsteking (rooi, geswel, warm,
pyn en melkverlies). Die melk is etterig, bloederig of waterig. Die
melkproduksie is baie verlaag. Soms produseer die aangetaste kwart geen melk
nie. Die koei is siek met van die volgende tekens: koors, depressie, eet nie,
bewe, swak en vinnige pols, ontwater, in skok, diarree, lê (downer-cow), swak
spierkoördinasie, bene is koud, ens. Hierdie vorms van mastitis vereis spoedige,
kundige en professionele behandeling en versorging vir ‘n redelike uitkoms
(prognose).
Kroniese mastitis: Die vorm van mastitis kan in die kliniese of subkliniese
vorm voorkom. Die uierinflammasie is langdurig (maande) en kan van een tot
die volgende laktasie duur. Gewoonlik kom kroniese mastitis in die subkliniese
vorm voor.
Koeie met kroniese mastitis is kandidate vir uitskot.
Diagnose van mastitisgevalle
Die California Mastitistoets (CMT) kan gebruik word om subkliniese mastitis in
die melkstal te diagnoseer. Vir akkurate diagnose word ‘n melkmonster van die
uierkwart na ‘n mastitislaboratorium gestuur. Indien die melkmonster
siekteveroorsakende bakterieë bevat en die SST meer as 500 000 selle per ml
melk is, het die kwart subkliniese mastitis. Verskeie ander toetse (pH-bepaling,

melkgeleiding, BSA. ens.) bestaan om subkliniese mastitis te diagnoseer, maar
die toetse is nie so akkuraat of toepaslik om te doen nie.
Kliniese mastitis word gediagnoseer met die mastitistoetsbekertjie deurdat die
eerste melk voor melking daarin gemelk word. Kliniese mastitis word klinies
(sigbaar) waargeneem deurdat die melk abnormaal is en die uierinflammasie het
‘n verlaagde melkproduksie. Dit word noodsaaklik dat die mastitistoetsbekertjie
voor elke melking gebruik word om die uierkwart se gesondheidstatus te bepaal.
Nie alleen word mastitis gediagnoseer nie, maar die koei se melk-laatsak-reaksie
word gestimuleer en die speenkanaal word met die eerste paar trekke se melk,
wat in die toetsbeheer beland, skoongespoel.
Geskryf deur: Dr. Jan du Preez, besturende direkteur, MPO Instituut vir
Suiweltegnologie.
2 April 2009