330 Kok Burgers <strong>in</strong> e<strong>en</strong> steeg: bloem<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> v<strong>en</strong>sterbank <strong>en</strong> klomp<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur <strong>in</strong> e<strong>en</strong> steegje nabij <strong>de</strong> Ol<strong>de</strong>hove (1922, collectie Geme<strong>en</strong>tearchief Leeuward<strong>en</strong>).
<strong>Arm</strong> <strong>en</strong> fatso<strong>en</strong>lijk klomp<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> maar duld<strong>de</strong> op <strong>het</strong> straatje buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>ur. 2 De Algra's woond<strong>en</strong> op <strong>het</strong> Friese platteland; arm<strong>en</strong> die daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> achterbuurt<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> sted<strong>en</strong> woond<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> veel meer moeite hebb<strong>en</strong> gehad om <strong>het</strong> gez<strong>in</strong> reukvrij te houd<strong>en</strong>, al was <strong>het</strong> alle<strong>en</strong> maar omdat <strong>de</strong> won<strong>in</strong>g zelf naar vocht <strong>en</strong> schimmel stonk. Het b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> feit dat arm<strong>en</strong> stonk<strong>en</strong>, legitimeer<strong>de</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Franse historicus Corba<strong>in</strong> e<strong>en</strong> <strong>in</strong>grijp<strong>en</strong> <strong>van</strong> hogerhand: 'Hoe meer <strong>de</strong> smerigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> werk<strong>en</strong><strong>de</strong> klass<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> aandacht wordt gebracht <strong>en</strong> hoe sterker <strong>het</strong> alle<strong>en</strong> al uit hun aanwezigheid voortvloei<strong>en</strong><strong>de</strong> besmett<strong>in</strong>gsgevaar wordt b<strong>en</strong>adrukt, <strong>de</strong>s te gemakkelijker zal <strong>de</strong>ze rechtvaardig<strong>in</strong>gsterreur waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> bourgeoisie behag<strong>en</strong> schept <strong>en</strong> wa<strong>arme</strong>e ze haar kwa<strong>de</strong> gewet<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rdrukt, zich wet<strong>en</strong> te handhav<strong>en</strong>.') Door daarnaast <strong>de</strong> afwijk<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> <strong>van</strong> arm<strong>en</strong> ook op an<strong>de</strong>re terre<strong>in</strong><strong>en</strong> te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>, kon <strong>het</strong> gehele probleem <strong>van</strong> <strong>de</strong> armoe<strong>de</strong> afdo<strong>en</strong><strong>de</strong> verklaard word<strong>en</strong>: armoe<strong>de</strong> was <strong>de</strong> schuld <strong>van</strong> <strong>de</strong> arm<strong>en</strong> zelf. E<strong>en</strong> tweetal voor<strong>beeld</strong><strong>en</strong> volg<strong>en</strong> hieron<strong>de</strong>r als illustratie <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze rond 1900 veel voorkom<strong>en</strong><strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g. Volg<strong>en</strong>s H<strong>in</strong>tz<strong>en</strong> (voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> particuliere arm<strong>en</strong>zorgver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g 'Verbeter<strong>in</strong>g <strong>van</strong> <strong>Arm</strong><strong>en</strong>zorg' te Rotterdam) had elk m<strong>en</strong>s <strong>de</strong> plicht om zon<strong>de</strong>r hulp <strong>van</strong> <strong>de</strong>rd<strong>en</strong> te zorg<strong>en</strong> voor zichzelf <strong>en</strong> <strong>de</strong> zijn<strong>en</strong>. Nu, zo stel<strong>de</strong> hij, wist ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> die met <strong>de</strong> praktijk bek<strong>en</strong>d was dat juist <strong>de</strong>ze verplicht<strong>in</strong>g 'vooral bij <strong>de</strong> armst<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze<strong>de</strong>lijk we<strong>in</strong>ig ontwikkeld<strong>en</strong>' werd veronachtzaamd. Daarom was <strong>het</strong> ge<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> oploss<strong>in</strong>g dat 'wij (rijk<strong>en</strong>) veel <strong>van</strong> ons bezit afstaan aan <strong>de</strong> arm<strong>en</strong>. (...) De overgrote meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> behoeftig<strong>en</strong> met haar ger<strong>in</strong>ge veerkracht, haar kwal<strong>en</strong>, haar gebrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> haar ze<strong>de</strong>lijke verword<strong>in</strong>g is dan ook door arm<strong>en</strong>zorg alléén niet op te heff<strong>en</strong>.' Met e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk negatief<strong>beeld</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>arme</strong> op zak kon m<strong>en</strong> zijn geld <strong>in</strong> <strong>de</strong> beurs houd<strong>en</strong>. Dit bleek ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s <strong>het</strong> geval bij H<strong>in</strong>tz<strong>en</strong>s stad- <strong>en</strong> standg<strong>en</strong>oot, <strong>de</strong> bankier Mart<strong>en</strong> Mees. Ook bij hem ontmoet<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> koppel<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> verme<strong>en</strong><strong>de</strong> onze<strong>de</strong>lijkheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> daarom - niet afstand hoev<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> <strong>van</strong> bezit. In e<strong>en</strong> brief uit 1878, gericht aan zijn jong overled<strong>en</strong> lievel<strong>in</strong>gszoon H<strong>en</strong>ri, schreef Mees on<strong>de</strong>r meer: 'Vooral <strong>in</strong> ons oor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> over <strong>de</strong> lagere stand<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> wij voorzichtig zijn. Wanneer wij e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> verspreid gebrek zi<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> lagere stand<strong>en</strong>, zooals zorgeloosheid, luiheid, etc., dan moet<strong>en</strong> wij bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, dat <strong>het</strong> heel 2 H. Algra, Mijn werk, mijn lev<strong>en</strong> (Ass<strong>en</strong> 1970) 4. 3 Zie over <strong>het</strong> verband tuss<strong>en</strong> reuk <strong>en</strong> armoe<strong>de</strong>: A. Corb<strong>in</strong>, Pestdamp <strong>en</strong> bloesemgeur ( ijmeg<strong>en</strong> 1999) l83-206, citaat op 184. 331
Change language