Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Navraag oor luise <strong>op</strong> Angorabokke of ander <strong>diere</strong><br />
Vraag vanaf:Andre Nel - ANel@aspenpharma.<strong>com</strong><br />
Opskrif is: <strong>Luise</strong> <strong>op</strong> <strong>Angoras</strong>/<strong>diere</strong><br />
Vraag is: Ek het altyd Zapp Pour on gebruik <strong>op</strong> die bokke en die goed het GEWERK.<br />
Die nuwes wat ek geko<strong>op</strong> het, werk nie <strong>op</strong> die eiers nie en die luise vrek ook stadiger as<br />
voorheen. Het hulle die formule verander en mag hulle dit doen? Is daar 'n ander produk<br />
(pour on)wat ek kan gebruik? Andre Nel - ANel@aspenpharma.<strong>com</strong><br />
Antwoord<br />
Voordat die probleem met die produk aangespreek word, wil ek eers die parasiete ter<br />
sprake bespreek. Alhoewel die vraag oor luise <strong>op</strong> Angorabokke gaan, wil ek ook<br />
inligting oor luise <strong>op</strong> ander <strong>diere</strong> gee.<br />
<strong>Luise</strong><br />
<strong>Luise</strong> word in twee hoofgroepe verdeel:<br />
• Suigende of blouluise het stekende monddele wat gewoonlik binne in die k<strong>op</strong><br />
gedra word en waarmee hulle bloed en liggaamsvloeistowwe suig.<br />
• Bytende of rooiluise het breë k<strong>op</strong>pe met knyptangvormige monddele en kort pote<br />
wat ewe lank is. Hulle voed veral <strong>op</strong> afval wat <strong>op</strong> die vel voorkom soos bv<br />
afgeskilferde selle.<br />
<strong>Luise</strong> is gasheer spesifiek wat beteken dat luise van bokke nie <strong>op</strong> beeste sal voed nie.<br />
Hulle leef ook permanent <strong>op</strong> die gasheer en kan tot 25 dae van die gasheer af leef.<br />
Lewenslo<strong>op</strong><br />
Die lewenslo<strong>op</strong> is eenvoudig en die onvolwassenes en volwassenes lyk dieselfde.<br />
Wyfies heg eiers (nete) vas aan hare (of vere in die gevalle van voëls) en nimfe broei na<br />
1 tot 2 weke uit. Nimfe word uitgeken deurdat hulle bleker as die volwassenes voorkom<br />
en onder ‘n stereo-mikrosko<strong>op</strong> kan gesien word dat hulle nie geslagstrukture het nie.<br />
Daar is 3 nimf ontwikkelingstadia voordat hulle volwasse is. Dit neem ongeveer 3 weke<br />
vandat die eiers uitgebroei het totdat hulle volwasse is. Gewoonlik paar die luise voordat<br />
eiers gelê word, maar in die geval van die beesluis Bovicola bovis, ontwikkel mannetjies<br />
glad nie en wyfies teel sonder om te paar. Elke wyfie lê ongeveer 10-30 eiers gedurende<br />
haar leeftyd van tot 30 dae. Luis p<strong>op</strong>ulasies bou <strong>op</strong> gedurende die herfs, bereik ‘n piek in<br />
die winter en neem af in die lente. As ‘n dier geskeer word, word groot getalle verwyder<br />
en die res word aan die nadelige effek van die son en reën blootgestel.
Oordraging<br />
Aangesien luise permanente parasiete <strong>op</strong> ‘n dier is, word die besmetting deur direkte<br />
kontak tussen <strong>diere</strong> versprei. Deur een besmette dier in ‘n kudde in te bring, kan ‘n boer<br />
vir hom/haar oneindige probleme veroorsaak.<br />
Belang van luise<br />
<strong>Luise</strong> veroorsaak irritasie wat veroorsaak dat <strong>diere</strong> baie energie vermors deurdat hulle<br />
hulself krap, minder vreet en onrustig is. Diere skuur, krap en byt hulleself om van die<br />
irritasie ontslae te raak. Die gevolg is dat hulle kondisie verloor. Diere wat in ‘n swak<br />
voedingstoestand is, veral gedurende die winterperiode en lente asook in<br />
droogtetoestande, is veral kwesbaar. Kos is dan skaars en die voedingswaarde van die<br />
plante neem af.<br />
Kaal kolle, velle wat afgeskaaf word en vagversteuring soos wol en hare wat uitgetrek<br />
word, word <strong>op</strong>gemerk. As baie hare en wol uitgetrek word, mag haarballe in die voormae<br />
voorkom. As luise by pluimvee voorkom, mag die vere versteur word en ‘n val in<br />
eierproduksie voorkom. Blouluise suip bloed en bloedarmoede (anemie) kan ontstaan.<br />
Die graad van besmetting word skynbaar bepaal deur die kondisie van die dier, lengte<br />
van die haarkleed, veltemperatuur, ligintensiteit en die mate waarin ‘n dier homself kan<br />
skoonmaak van die besmetting.<br />
<strong>Luise</strong> wat <strong>op</strong> <strong>diere</strong> voorkom – die mees algemene spesies word hier in tabelvorm<br />
weergegee<br />
Gasheer Bytende – Rooiluis Suigende - Blouluise<br />
Beeste<br />
Beesluis<br />
Bovicola (Damalinia) bovis<br />
Skouers, bolyn, stertwortel<br />
en met swaarbesmettings na<br />
die nek en flanke<br />
Langsnoetbeesluis<br />
(Linognathus vituli)<br />
Skouers, keelvel, nek en borsgebied van<br />
kalwers<br />
Kleinbloubeesluis<br />
(Solen<strong>op</strong>otes cappilatus)<br />
Voorkant van skouers, onder stert, om<br />
anus<br />
Kortsnoetbeesluis<br />
(Haemat<strong>op</strong>inus eurysternus)<br />
Om oë, neusgate, horingbasisse, bo-<strong>op</strong><br />
nek en met swaarbesmettings oor hele lyf<br />
Stertkwasbeesluis<br />
(Haemat<strong>op</strong>inus quadripertusis)<br />
Met swaar besmettings oor hele lyf<br />
Buffelluis<br />
(Haemat<strong>op</strong>inus tuberculatus)
Gasheer Bytende - Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Skape<br />
Bovicola (Damalinia) ovis<br />
K<strong>op</strong>, nek, skouers, rug,<br />
kruis en heupe<br />
Bovicola (Damalinia)<br />
peregrina<br />
Kom <strong>op</strong> vetstertskape voor<br />
Skaapblouluis<br />
(Linognathus africanus)<br />
Met swaar besmettings oral <strong>op</strong> die<br />
liggaam. Verkies haar of kruisgeteelde<br />
skape<br />
Skaapvoetluis<br />
(Linognathus pedalis)<br />
Op die bene onder die wollyn<br />
Linognathus ovillus<br />
Stert en maaggebied<br />
Gasheer Bytende - Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Bokke<br />
Bovicola (Damalinia)<br />
caprae<br />
Winter <strong>op</strong> <strong>Angoras</strong> in Oos-<br />
Kaap<br />
Bovicola (Damalinia)<br />
limbata<br />
Skaapblouluis<br />
(Linognathus africanus)<br />
Somermaande <strong>op</strong> Angorabokke. Luis<br />
beskadig hare, bloedverlies, swelsel van<br />
bene en onderlyn, vrektes in boklammers,<br />
groei aangetas<br />
Angorabokke Linognathus sten<strong>op</strong>sis<br />
Gasheer Bytende – Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Perde, donkies<br />
en muile<br />
Bovicola (Damalinia) equi<br />
Nek, flanke en stertwortel<br />
Perdeblouluis<br />
(Haemat<strong>op</strong>inus asini)<br />
Onder lang hare <strong>op</strong> die k<strong>op</strong>, nek, ore,en<br />
stert<br />
Gasheer Bytende – Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Varkluis<br />
Varke<br />
(Haemat<strong>op</strong>inus suis)<br />
Skouers, oksels, lieste en laer abdomen
Gasheer Bytende – Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Voetluis<br />
Rooibokke<br />
(Linognathus nevelli)<br />
Voete van rooibokke<br />
Gasheer Bytende – Rooiluise Suigende - Blouluise<br />
Heterodoxus spiniger<br />
Linognathus setosus<br />
Honde<br />
Meestal aangetref <strong>op</strong> honde met lang hare<br />
Trichodectes canis<br />
Gasheer<br />
Katte<br />
Bytende – Rooiluise<br />
Felicola subrostratus<br />
Suigende - Blouluise<br />
Gasheer<br />
Hoenders,<br />
fisante<br />
Hoenders, mak<br />
duiwe en<br />
fisante<br />
Hoendervlerkluis<br />
(Lipeurus caponis)<br />
Op vlerk en stert<br />
Goniocotes gallinae<br />
Basis van vere, veral <strong>op</strong> die rug<br />
Hoenders Goniodes gigas<br />
Op liggaam en tussen vere<br />
Pluimvee K<strong>op</strong>luis van pluimvee<br />
(Cuclotogaster heterographus)<br />
Kalkoene Kalkoenluis<br />
(Chel<strong>op</strong>istes meleagridis)<br />
Pluimvee Skagluis van pluimvee<br />
(Men<strong>op</strong>on gallinae)<br />
Pluimvee Lyfluis van pluimvee<br />
(Menacanthus straminus)<br />
Op gasheervel waar min vere voorkom. Voed <strong>op</strong> bloed en veroorsaak<br />
vrektes, veral kuikens<br />
Ganse en<br />
Trinoton anserium<br />
swane<br />
Duiwe Columbicola columbae
Vasstelling van hoeveelheid luise <strong>op</strong> skape<br />
Skape wat ‘n ligte besmetting van luise het, mag geen kliniese tekens wys nie. Soos die<br />
getalle vermeerder, begin die skape hulle teen kampdrade en ander voorwerpe te skuur.<br />
Hulle byt hulself en trek die wol uit. Deur skape in ‘n kraal d<strong>op</strong> te hou, kan skape wat<br />
verdag voorkom, uitgevang word.Ten minste 10 skape per groep moet ondersoek word<br />
deur hulle <strong>op</strong> hul sy te laat lê in goeie lig en daarna die vag o<strong>op</strong> te maak sodat ongeveer<br />
10cm vel gesien kan word. Daar moet onthou word dat luise van lig af sal weg beweeg.<br />
<strong>Luise</strong> hou daarvan om in kolonies saam te klomp en is daarom nie eweredig versprei oor<br />
die liggaam nie. Daarom is dit nodig dat die vag <strong>op</strong> tenminste 10 plekke o<strong>op</strong>gemaak<br />
word. Begin by die nek en werk terug na agter tot by die flank. Daar kan nou ‘n geskatte<br />
beraming van luisgetalle gemaak word.<br />
Vlak van besmetting Gemiddelde aantal luise per<br />
telling (10 cm)<br />
Totale aantal luise<br />
Lig Minder as 1 Minder as 5 000<br />
Medium 1-5 5 000-250 000<br />
Swaar Meer as 5 Meer as 250 000<br />
Weens die feit dat luise stadig voortplant, kan dit 2-3 maande vir ‘n ligte luisbesmetting<br />
neem om tot die vlak <strong>op</strong> te bou dat kliniese tekens waargeneem kan word.<br />
Beheer<br />
<strong>Luise</strong> kan beheer word deur plaagdoders toe te dien deur middel van spuitgange,<br />
dompeldippe, handbespuiting, <strong>op</strong>giet, inspuiting of deur die aanwending van stuifpoeiers.<br />
Vir die beste beheer in skape moet hulle ‘n paar weke na skeer gedip word.
Aktiewes wat geregistreer is:<br />
Groep Aktiewe bestanddeel Voorbeelde van middels in<br />
groep<br />
Organofosfate en Chloorfenvinfos<br />
karbamate<br />
Diasinon<br />
Fention<br />
Triasofos<br />
Zipdip, G381<br />
Piretrene en<br />
Sipermetrien<br />
piretroïede<br />
Deltametrien<br />
Delete (G2815),<br />
Sihalotrien<br />
Delete-X5 (G3279)<br />
Siflutrien<br />
Deltab (G2517)<br />
Flumetrien<br />
Alfametrien<br />
Delete All (G2837)<br />
Formamidiene Amitras Taktic cattle spray (G2535)<br />
Taktic LS cattle dip (G2536)<br />
Taktic pig pour on (G2574)<br />
Taktic TR (G2537)<br />
Taktic WP (G2538)<br />
Kitien sintese Diflubensuron<br />
Fleececare (G1743)<br />
inhibeerder<br />
Makrosikliese laktone<br />
(suigende luise)<br />
Triflumuron<br />
Ivermektien<br />
Moksidektien<br />
Doramektien<br />
Abamektien<br />
Ivotan (G 2858)<br />
Alle middels vir <strong>diere</strong>gebruik wat oor die toonbank verko<strong>op</strong> word, moet geregistreer<br />
word onder Wet 46 van 1947. Werk moet gedoen word om die effektiwiteit en veiligheid<br />
vir die teikendier, die mens en sy omgewing te bewys.<br />
Indien die formulasie van die middel verander word, moet nuwe proewe gedoen word om<br />
te bewys dat die nuwe veranderde formulasie dieselfde of beter effektiwiteit as die ou<br />
formulasie het.<br />
Produkklagte:<br />
Met enige produkklagte moet die volgende stappe gevolg word:<br />
• Maak seker dat die middel nog binne die vervaldatum wat <strong>op</strong> die kan gedruk is,<br />
gebruik is.<br />
• Maak seker dat die korrekte aanwendingmetode gevolg is en dat alle<br />
gebruiksaanwysings nagekom is<br />
• Maak seker dat apparaat wat gebruik is, in werkende toestand was.
• Was elke dier behandel? Indien een dier oorgeslaan is of nie behoorlik behandel is<br />
nie, kan die besmetting hervat!<br />
• Het <strong>diere</strong> na behandeling in aanraking met besmette <strong>diere</strong> gekom?<br />
• <strong>Luise</strong> kan tot 25 dae van die gasheer af oorleef. Besmetting kan dus van die bakke<br />
van vragmotors of vendusiekrale versprei word.<br />
• Dit is bekend dat daar luisstamme is wat weerstandig teen een of meer van die<br />
verskillende groepe aktiewes in die middels is. Indien dit vermoed word, kontak u<br />
veearts vir hulp. U kan ook met die tegniese veearts van die maatskappy wie se<br />
produk betrokke is, skakel.<br />
• Indien daar bevestig is dat daar ‘n weerstandbiedende luisstam teen ‘n spesifieke<br />
aktiewe groep teenwoordig is, moet na ‘n ander groep oorgeskakel word.<br />
Voorkoming<br />
Dit is so belangrik dat <strong>diere</strong> wat aangeko<strong>op</strong> word gekwarantyn word en behandel<br />
word voordat hulle in ‘n kudde ingebring word! Diere moet ondersoek word na<br />
behandeling om seker te maak dat <strong>diere</strong> vry van parasiete is!<br />
Geskryf deur dr Faffa Malan, Intervet ‘n deel van Schering-Plough<br />
Bronne<br />
Bruère A N and West D M. 1993 The Sheep: Health, Disease and Production. Veterinary<br />
Continuing Education, Massey University, Palmerston North, New Zealand !SSN 0112-<br />
9643.<br />
Howell CJ, Walker Jane B en Nevill E M. 1983 Bosluise, myte en insekte van huis<strong>diere</strong><br />
in Suid-Afrika Deel 1. Beskrywing en biologie. Wetenskaplike pamflet no 393,<br />
Departement van <strong>Landbou</strong>-tegniese dienste, Republiek van Suid-Afrika.. ISBN 0 621<br />
03849 0<br />
8 Februarie 2008
Change language