DROOGTEVOEDING VAN SKAPE - Landbou.com

Opskrif: Droogtevoeding van skape
Vraag: Wat kan ek voer om my skape te laat oorleef tydens ‘n droogte?
Hellao ! Naruseb hnaruseb@swkmun.com.na
Antwoord:
DROOGTEVOEDING VAN SKAPE
Droogtevoeding neem normaalweg ‘n aanvang wanneer die weiding nie meer instaat is
om minstens 30 % van die dier se voedingsbehoefte te voorsien nie. Die kernboodskap vir
droogtevoeding is eerstens om so gou moontlik van enige oortollige diere, oorslaanooie,
uitskotdiere en bemarkbare diere ontslae te raak deur hulle te verkoop of af te rond en te
bemark. Tweedens moet daar so ver moontlik gepoog word om in die minimum behoeftes
van reproduserende diere (ooie voor en tydens paring, laatdragtige en lakterende diere)
asook speenooilammers te voorsien om steeds ‘n aanvaarbare reproduksietempo te
handhaaf.
Droogte vorm ‘n integrale deel van die veebedryf van Suid-Afrika en aangesien daar tans
verskeie produsente in die greep van ‘n baie erge droogte vasgevang is, is dit van pas om ‘n
paar bestuurs- en voedingspraktyke tydens ‘n droogte te bespreek. Die doel van hierdie
artikel is om enkele van die belangrikste wenke in dié verband puntsgewys te lys.
Droogtevoedingopsies
• Die produsent se opsies hang af van sy eie finansiële situasie; of hy ‘n stoet- of
kuddeboer is; watter grondstowwe hy beskikbaar het of kan bekom asook die lengte en
die ernstigheid van die droogte.
• Kuddeboere, veral dié wat nie ‘n goeie gehalte kudde het nie, kan oorweeg om al sy
diere te verkoop, die geld te belê en na die droogte weer diere aan te koop. Daar moet
onthou word dat aanteeldiere na ‘n droogte dikwels skaars en duur is.
• Oorweging kan geskenk word om diere net vir oorlewing te voer, maar dit moet
opgeweeg word teen baie lae lam- en speenpersentasies, lae speenmassas met ‘n hoë
persentasie boepenslammers asook lae wolproduksie met ‘n hoë persentasie tengervagte.
• Vir produsente met goeie gehalte kuddes en stoetboere is die beter opsie om so gou
moontlik alle oortollige diere te bemark en die res teen so ‘n vlak te voer dat hulle steeds
teen ‘n aanvaarbare vlak produseer.
• Voorafgaande besluite moet teen die agtergrond geneem word dat op geen droogtehulp
of finansiële ondersteuning van die Regering staatgemaak kan word nie.
Wenke tydens droogtevoeding
• Klasseer skape en verkoop alle surplus diere (bv. dié met tand-, been-, klou-, uier- en
ander gebreke asook oorslaanooie) so gou moontlik.
• Goeie kwaliteit teelooie en –ramme is die mees waardevolle diere aan die einde van die
droogte. Hierdie diere moet spesiale versorging en voeding gedurende die droogte kry
indien teelprogramme volgehou wil word.

• Met rampdroogtes verskuif die klem na oorlewing en massaverlies van 15 tot 20 % kan
onder sekere omstandighede toegelaat word. Byvoeding moet egter ‘n aanvang neem
wanneer die skape minstens 3 tot 4 kg bo hulle minimum toelaatbare massa is, want
hulle gaan tydens aanpassing massa verloor. ‘n Massaverlies van tot 20 % is toelaatbaar
by droë diere terwyl produksie en veral reproduksie ingeboet sal word as reproduserende
diere (d.i. teeldiere voor en tydens paring, dragtige en lakterende diere) te veel massa
verloor. Indien hierdie strategie met teelooie gevolg word, sal dit aanleiding gee tot baie
lae lampersentasies (26 tot 47 %); hoë lamvrektes; swak lamgroei; toename in boepenslammers;
probleme om lammers markklaar te kry; drastiese afname in wolproduksie en
‘n toename in die getal tenger vagte. Hoe vroeër byvoeding ‘n aanvang neem, hoe
minder byvoeding word benodig om die dier te onderhou. Beter resultate word behaal
as byvoeding vroeër op ‘n laer peil as later op ‘n hoër peil begin word.
• Kripspasie hang af van die grootte, getal skape en die hoeveelheid voer wat gevoer
word. Indien ‘n klein hoeveelheid voer daagliks gevoer word, moet vir ‘n kripspasie van
minstens 15 cm (ideaal is dat alle diere gelyktydig kan vreet, d.i. 30 – 45 cm/dier) per
skaap voorsiening gemaak word.
• Indien hooirakke nie beskikbaar is nie, moet die bale oopgebreek word en oor ‘n wye
oppervlakte uitgesit word om diere vrye toegang te gee. In die geval van ronde bale
moet dit oopgerol word.
• ‘n Gedeelte, soms tot 10 %, van die skape sukkel om by droogtevoeding aan te pas (sg.
skaamvreters). Hierdie diere moet van die res verwyder word en apart gevoer word.
Begin met goeie kwaliteit hooi en gooi mettertyd die graan- of konsentraataanvullings
bo op die hooi om hulle te leer vreet.
• Weens die hoë konsentrasie diere in klein kampies tydens droogtevoeding is daar ‘n
geweldige opbou van interne parasiete. Om dit te beperk, moet die diere gedoseer word
voordat hulle in die klein kampies geplaas word. Mismonsters van merkergroep diere
moet gereeld geneem word om parasietbesmetting te monitor en om te besluit wanneer
dosering moet geskied.
• Bloednier kan ‘n probleem wees tydens droogtevoeding weens die verandering van
voeding (bv. van weiding na kragvoer of van laasgenoemde na groenweiding nadat die
droogte gebreek is) en diere behoort dus voorkomend geïmmuniseer te word.
• Vitamien A-tekorte kan voorkom wanneer diere vir langer as drie maande nie toegang
tot groenweiding gehad het nie en behoort dus aangevul te word.
Byvoeding wanneer voldoende droë weiding of ruvoer nog beskikbaar is
• Dit is belangrik om daarop te let dat skape, al word hulle vir onderhoud gevoer, steeds ‘n
gebalanseerde voorsiening van energie, proteïen, minerale en vitamienes moet ontvang.
Veral onder spanningstoestande soos tydens droogtevoeding is gebalanseerde voeding
noodsaaklik vir die gesondheid van diere en diere wat nog steeds moet reproduseer.
• Energieryke grane (bv. mielies en kleingrane) moet nooit alleen as enigste byvoeding op
droë weiding of saam met droë ruvoer gevoer word nie, want dit versuur die grootpens
van die skaap. Sodra die grootpens se pH onder 6.2 val, begin die mikrobes, wat vesel
verteer, afsterf. Dit verlaag veselvertering en gevolglik die inname van droë weiding en
ruvoer. In sulke omstandighede sal diere min wei en meer geneig wees om by die
voerbakke lê. Die voer van grane alleen sal ook geneig wees om tot meer gevalle van
geboorteprobleme aanleiding te gee asook swak uierontwikkeling; abnormale dik en taai
bies; lae bies en melkproduksie; hoë persentasie lamvrektes en ooie wat lammers
weggooi; swak lammers met geboorte en swak lam groei. Vir die beste resultate moet
2

grane altyd saam met proteïenbronne as deel van ‘n goed gebalanseerde lek of rantsoen
gevoer word.
• Sjokoladegraan [200 kg heel grane + 25 kg Voermol Korn Kandy (V1551) + 4 kg
voerkalk] kan met welslae as energie-aanvulling vir droë diere en middragtige ooie
(maand twee en drie van dragtigheid) tydens droë toestande gebruik word. Dit kan
gedoen word op voorwaarde dat daar nog voldoende droë weiding is of droë ruvoer
moet addisioneel voorsien word. Sjokoladegraan kan teen 200 tot 300 g/skaap/dag op
harde oppervlaktes of in bakke op so ‘n wyse gevoer word dat alle diere gelyktyktydig
kan vreet.
• Wanneer voldoende droë weiding en/of ruvoer (bv. hooi, strooi, mielieblare, ens.)
beskikbaar is, moet voldoende proteïen aangevul word om die verteerbaarheid daarvan
te verhoog asook die inname daarvan te stimuleer. Die rumenaktiwiteit van die
mikrobes kan gestimuleer word deur minstens 15 tot 20 ml/skaap van die volgende
mengsel elke twee tot drie weke te doseer: Meng 750 ml asyn met 2 kg bruinsuiker en
4 pakkies suurdeeggis en maak na 5 liter op met water.
• Droë skape en middragtige ooie (maand twee en drie van dragtigheid) kan tydens
droogtetoestande slegs vir onderhoud gevoer word. Een van die volgende aanvullings
kan twee tot drie keer per week aan hierdie klas diere gevoer word solank daar nog
volop droë weiding beskikbaar is of ruvoer (500 – 1 000 g/dier/dag) kan addisioneel
bygevoer word indien weiding skaars of nie beskikbaar is nie:
(1) Voermol Ekonolek (V11147: is klaargemeng) teen 100 tot 180 g/dier/dag,
(2) Voermol Winslekkonsentraat (V17865), meng 250 kg Winslekkonsentraat met
100 kg sout en voer teen 100 tot 180 g/dier/dag
(3) Voermol Super 18 (V355) teen 200 tot 250 g/dier/dag. Indien die inname te hoog is,
kan 4 tot 5 kg sout by elke sakkie Super 18 gevoeg word,
(4) Voermol Proteïenblok (V10448) teen 100 tot 150 g/dier/dag,
(5) Sjokoladegraan (sien voedingsinstruksies hierbo) of
(6) Voermol Maxiwolsoutmengsel [400 kg Maxiwol (V4985) + 100 kg sout] teen 125
tot 200 g/dier/dag veral vir wolskape om breekwol te beperk.
• Vir laatdragtige en lakterende ooie asook jongooie en vir prikkelvoeding van teelooie
moet, wanneer daar nog voldoende droë weiding is, deurvloeiproteïen en energie
aangevul word. Deurvloeiproteïen sal uierontwikkeling bevorder, bies- en melkproduksie
verhoog terwyl dit weidingsinname sal stimuleer. Laatdragtige en lakterende
ooie moet daagliks gevoer word. Een van die volgende aanvullings (250 tot
500 g/ooi/dag) kan aan hierdie klas diere gevoer word solank daar nog volop droë
weiding beskikbaar is of ruvoer (1 – 1.5 kg/dier/dag) kan addisioneel bygevoer word
indien weiding skaars of nie beskikbaar is nie:
(1) Voermol Maxiwollekmengsel (250 kg Maxiwol + 200 kg gemaalde grane + 50 kg
sout),
(2) Voermol Super 18-lekmengel [160 kg Super 18 + 100 kg Voermol Procon 33
(V8097) + 200 kg gemaalde grane + 5 kg voerkalk + 50 kg sout],
(3) Voermol Maxiwol Produksiekorrels (V15415: is ‘n klaargemengde lek),
(4) Voermol Maxiblok (V17424). Ooie wat besig is om te lam en na voerbakke
hardloop wanneer voer uitgegooi word, kan so permanent van hulle lammers geskei
word wat tot hoë lamvrektes aanleiding gee. Om dit te voorkom, kan Maxiblokke in
lamkampe uitgepak word. Nuwe blokke moet uitgesit word voordat die oues
heeltemal opgevreet is, die proses van uitsit van blokke moet rustig en kalm geskied
terwyl die blokke verspreid in die lamkamp uitgesit moet word. Gedurende lamtyd
moet hoogstens 15 ooie per lekblok toegeken word.
3

(5) Sjokoladegrane moenie vir laatdragtige en lakterende ooie gevoer word nie omdat
dit dieselfde probleme as die voer van grane alleen kan veroorsaak (sien hierbo).
Sjokoladegrane kan wel as prikkelvoeding en vir jongooie gebruik word. Vir
prikkelvoeding moet byvoeding minstens vanaf vier weke voor paring ‘n aanvang
neem vir ‘n periode van minstens agt weke. Die doel is om hulle kondisie te
verbeter en hulle in ‘n toestand van massatoename te kry wanneer die ramme
bygesit word. Met jongooie moet gepoog word om hulle paringsmassa minstens op
80 % van volwasse massa te kry met paring op 18 maande of so nie kan paring ‘n
paar maande uitgestel word indien dit prakties moontlik is.
Byvoeding wanneer droë weiding skaars is en geen ruvoer beskikbaar is nie
• Wanneer geen of baie min droë weiding beskikbaar is asook geen hooi of ander ruvoer
nie, is die enigste uitweg om na voerkorrels oor te skakel.
(1) Droë diere moet minstens 500 tot 750 g Voermol Droogtekorrels (V5554)/dier/dag
gevoer word. Dit hoef nie daagliks, maar kan twee tot drie keer per week gevoer
word.
(2) Middragtige ooie moet minstens 750 tot 1 000 g Voermol Droogtekorrels/dier/dag
gevoer word. Dit hoef nie daagliks, maar kan twee tot drie keer per week gevoer
word.
(3) Laatdragtige en lakterende ooie; jongooie en vir prikkelvoeding van teelooie moet
in hierdie omstandighede minstens 1 tot 1.5 kg Voermol Droogtekorrels/ooi/dag
gevoer word plus die onderskeie deurvloeiproteïenbevattende lekke wat in die
vorige Afdeling vir hierdie klas diere voorgeskryf is. Laatdragtige en lakterende
ooie moet daagliks gevoer word.
Gevolge van ondervoeding
• Voor en tydens paring: Besetting en ovulasietempo neem af indien ooie kort voor die
prikkelperiode en tydens paring massa en kondisie verloor wat tot swak besetting en ‘n
lae lampersentasie lei.
• Vroeë dragtigheid (eerste maand van dragtigheid): Afsterwing van bevrugte embrio’s
(resorbsie) met ‘n gevolglike lae lampersentasie.
• Middragtigheid (maand twee en drie van dragtigheid): Afsterwing van fetusse met ‘n
gevolglike lae lampersentasie en klein lammers met geboorte.
• Laatdragtigheid (maand vier en vyf van dragtigheid): Domsiekte; as ondervoeding baie
erg is, kan aborsies voorkom; swak uierontwikkeling; lae biesproduksie en breekwol.
• Lamtyd: Swak lammers met geboorte; geboorteprobleme (lammers met ‘n geel
geboortekleed); meer doodgebore lammers; min, geen of taai bies; hoë persentasie ooie
wat lammers weggooi en hoë lamvrektes.
• Laktasie (veral eerste twee tot drie maande): Lae melkproduksie; swak lamgroei; lae
speenmassa; ‘n hoë persentasie boepenslammers; ‘n lae lampersentasie met die daaropvolgende
lamseisoen en breekwol.
Vroegspeen
• Gedurende droogtetoestande moet ernstig oorweeg word om lammers vroeër as
normaalweg te speen. Groeitempo’s van sogende lammers van minder as 100 en 150
4

g/dag onderskeidelik van klein- en grootraam (bouvorm) ooie verhoog die risiko van
lamvrektes.
• Lammers moet verkieslik nie ligter as 20 kg gespeen word nie. Waar lammers ligter as
15 kg gespeen is, het heelwat vrektes voorgekom. Lammers wat vroeggespeen word,
moet kruipvoer voor speen gevoer word en hulle moet dit na speen ontvang totdat hulle
ten minste 30 kg weeg. Lammers behoort nie gespeen te word voordat hulle ten minste
250 g kruipvoer/lam/dag vreet nie. Die volgende kruipvoermengsel moet ad lib. gevoer
word: 150 kg Voermol SS 200 (V8592) + 100 kg Voermol Procon 33 + 80 kg Voermol
Melassemeel (V1995) + 675 kg gemaalde grane.
Voerkraalafronding
• Diere wat nie markklaar is nie, moet so gou moontlik afgerond word. Dit is meer
ekonomies om diere af te rond en markklaar te kry en te verkoop as om dieselfde kostes
oor ‘n langer tydperk te spandeer deur diere vir onderhoud te voer.
• Een van die mees kritieke faktore wanneer skape afgerond word, is dat die diere
geleidelik en stadig op die voerkraalrantsoen aangepas moet word. Tydens die
aanpassingsperiode moet daar voldoende vreetspasie wees sodat alle diere gelyktydig
kan vreet terwyl ruvoer ad lib. tydens die aanpassingsperiode voorsien moet word.
• Die volgende volledige afrondingsrantsoen kan met groot welslae gebruik word: 200 kg
Voermol SS 200 + 25 kg Voermol Procon 33 + 80 kg Voermol Melassemeel + 550 kg
gemaalde mielies of heel gars + 150 kg gemaalde strooi (15 mm partikellengte).
• Wanneer sjokoladegrane vir afronding gebruik word, moet ruvoer vir die volle
afrondingsperiode ad lib. voorsien word. Lammers, veral onder 25 kg, presteer swak op
sjokolademielies omdat hulle inname laag is weens die harde pitte. Daarteen gee
sjokoladekleingraan, veral gars, uitstekende resulate.
• Boepenslammers vaar baie swak in voerkrale en neem baie lank om af te rond.
Algemene opmerkings
• Droogte dien net een goeie doel en dit is dat dit diere wat swak aangepas is, uitwys.
Hulle kan gemerk word en later wanneer hulle kondisie verbeter het, bemark word.
• Lekke dien slegs as ‘n aanvulling van ‘n beperkende voedingstof of –stowwe tot weiding
en is nie ‘n voer nie en word daarom slegs aanbeveel wanneer daar voldoende weiding is
of as voldoende ruvoer addisioneel verskaf word.
• Uitermate hoë lekinnames kan gedurende ‘n droogte voorkom wanneer voldoende
weiding of ruvoer nie beskikbaar is nie. Dit is bekend dat diere wat erg verhonger is,
veral as hulle vir ‘n tydperk ‘n proteïengebrekkige dieet ontvang het, in ‘n groot mate
hulle vermoë verloor om ammoniak na ureum in die lewer om te sit. Selfs baie lae
ureuminname kan in hierdie omstandighede toksies wees. Hoë ureumbevattende
produkte moet met omsigtigheid in hierdie omstandighede aanbeveel word omdat dit tot
ureumvergiftiging kan lei. Maer diere op proteïengebrekkige en skaars weiding moet
nie ureumryke produkte gevoer word nie, mits hulle met grane of melassemeel verdun
is.
• Wanneer die droogte gebreek is, moet diere van die weidings gehou word totdat daar
voldoende groenweiding beskikbaar is om te voorkom dat die diere agter die groen
opslag (green pick) aan hardloop wat tot groot vrektes in die geval van swak diere
aanleiding kan gee. Sodra voldoende weiding (minstens 3 cm hoog) beskikbaar is, moet
die diere geleidelik oor ongeveer sewe dae daarop aangepas word deur hulle aanvanklik
5

net vir een tot twee uur per dag te laat wei en elke dag die tyd te verleng. Indien diere
nie aangepas word nie kan dit tot spysverteringsteurnisse en vrektes lei. Skape moet nie
honger wees wanneer hulle finaal op die groenweiding uitgeplaas word nie. Gee dus
hulle daaglikse rantsoen voordat hulle laatnamiddag op die weidings geplaas word. Dit
is hoogs aanbeveel dat die diere gedoseer word voordat hulle op die skoon weidings
geplaas word. Indien maagwerk op die groen sappige weidings voorkom, kan ruvoer
indien beskikbaar, addisioneel bygevoer word. Laatdragtige ooie sal waarskynlik
aanvanklik byvoeding moet ontvang om domsiekte te voorkom.
Indien alternatiewe lekresepte of meer tegniese inligting oor droogtevoeding verlang word,
raadpleeg u naaste Voermol Agent of Voermol se Hoofkantoor (032 - 4395599) of stuur ‘n
e-pos aan info@voermol.co.za.
Indien u enige raad of advies t.o.v. dierevoeding benodig, skryf aan:
Dr. Jasper Coetzee, Voermol Voere, Posbus 13, Maidstone 4380
of skakel 032 - 4395599 of stuur ‘n e-pos aan: info@voermol.co.za
6