NTR ZATERDAGMATINEE - Radio 4 concert agenda

ntr
het ConCertgebouw AmsterdAm
ZaterdagMatinee

de ntr Zaterdagmatinee is een productie
van ntr, AVro, tros en radio 4, en
wordt live uitgezonden op radio 4.
de concerten zijn terug te luisteren in het
radio 4 Concerthuis. ga voor meer informatie
naar radio4.nl/zaterdagmatinee en
radio4.nl/concerthuis
ntr televisie registreert een deel van de
matinees voor uitzending via nederland 2
en het digitale themakanaal Cultura24.
Zie www.ntrpodium.nl en www.cultura24.nl
op radio 4 kunt u 24 uur per dag genieten
van klassieke muziek. met de juiste afwisseling
van licht klassiek, korte actualiteiten,
topstukken uit de archieven van de klassieke
muziek in het radio 4 Concerthuis, de nieuwste
cd’s en de beste concerten uit ’s werelds
concertzalen. radio 4 neemt jaarlijks ruim
300 live concerten op, maar organiseert
ook zelf vijf concertseries: de Vrijdag van
Vredenburg, de ntr Zaterdagmatinee,
het Zondagochtend Concert, ntr maakt
hoorbaar en de magische muziekfabriek.
Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uit
staat en dat uw horloge geen geluid kan
maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij
de radio volop genieten van het concert.
Kaartverkoop (vanaf 1 juni 2012)
online: www.concertgebouw.nl
Concertgebouwlijn: 0900 6718345
(tussen 10.00 en 17.00 uur - € 1,- p.g.)
Informatie over de programmering & reacties
op internet: radio4.nl/concertagenda,
radio4.nl/zaterdagmatinee en Facebook
ntr-Zaterdagmatinee
per e-mail: zaterdagmatinee@ntr.nl
postadres: ntr Zaterdagmatinee,
Postbus 29000, 1202 mA hilversum
telefoon: 088 1003354 (lokaal tarief)
programmering en productie
radio 4 concertseries
Productie: hanna schreuders, manon tuynman, Chris
van de Ven, Anita wijnen
Programmaboekjes: onno schoonderwoerd
radioredactie: myrthe van dijk
radioproductie: Karien guinée
marketing: gemma Jansen, Aline de Jong
Presentatie radio 4: hans haffmans, Ab nieuwdorp
Financiële administratie: Anneke de Vries
Casting director: mauricio Fernández
Programmering de Vrijdag van Vredenburg,
de magische muziekfabriek en omroepconcerten
in het Zondagochtend Concert: Astrid in ’t Veld
Programmering ntr maakt hoorbaar: robert nasveld
Coördinator levende muziek: Peter Janssen
secretariaat: marlon de ruiter
Programmering ntr Zaterdagmatinee
en Artistiek leider: Kees Vlaardingerbroek

inhoudsopgave
8
het universum
van hartmann
vrijheid
voor
19ruimte
vrijheid
De universele kwaliteit van
Karl Amadeus Hartmann
Kees Vlaardingerbroek 2
Welkom in het nieuwe seizoen
Marwil Straat 5
Voor u en de levende muziek
Anton Kok 6
De Matinee op radio, tv en internet 7
Het Universum van Hartmann
Bas van Putten 8
Tussen droom en werkelijkheid
De opera’s in 2012-2013
Willem Bruls 14
Ruimte voor vrijheid - Nieuwe
Nederlandse muziek Paul Janssen 19
Brittens passie Siebe Riedstra 24
14
24
tussen droom
en werkelijkheid
brittens passie
Operaserie 25
A-serie 33
B-serie 41
C-serie 49
MusA-serie 57
E-serie 63
De pijlers onder de ZaterdagMatinee 70
Muziekcentrum van de Omroep 73
Informatie en bestellen 76
nieuw Chronologisch overzicht 80
Bestelformulier 83
ntr zaterdagmatinee 2012-2013

De universele
kwaliteit van
De laatste decennia is veel gezegd en geschreven
over het autonome, afgeronde muziekwerk.
Denkers als de filosofe Lydia Goehr hebben
een dergelijk muziekwerk omschreven (of
beter: afgeschreven) als een bedenksel uit
de romantiek. Vóór 1800 zou het idee van een
compositie met een eigen, vaststaande identiteit
niet of nauwelijks hebben bestaan. Goehr
heeft stevig weerwoord gekregen van onder
anderen de muziekwetenschapper Reinhard
Strohm, die erop wijst dat het idee van het
autonome muziekwerk – en zelfs het idee van
het exemplarische meesterwerk – al in de
renaissance wijdverbreid was. Volgens Strohm
is de aanval op het zelfstandige muziekwerk in
onze tijd een teken aan de wand, geboren uit
een groeiende onzekerheid over de waarde en
betekenis van onze West-Europese klassiekemuziektraditie.
De discussie klinkt abstract, maar is dat
niet. Zo krijgen Bach-liefhebbers dikwijls te
horen dat hun grenzeloze bewondering voor
zijn meesterwerken eigenlijk een misvatting
is. “Bach componeerde een cantate”, aldus
de beeldenstormers, “zoals een bakker een
brood bakt – vanwaar dus alle fuss over pure
ambachtelijkheid?” De zelfbenoemde profeten
van deze ‘harde waarheid’ staan meestal niet
open voor de gedachte dat de vergelijking het
wonder alleen maar groter maakt. Inderdaad,
Bach componeerde een volledige cantate vaak
karl amadeus
hartmann
in een week tijd. En ja, het is vast waar dat hij
tijdens het componeren meer aan het praktisch
nut van zijn muziek dacht, dan aan de eeuwigheidswaarde
ervan. Maar miljoenen luisteraars
hebben in deze ‘gebruiksmuziek’ iets gehoord
wat hen ten diepste raakt. Grote Kunst is niet
onlosmakelijk verbonden met de tijd en de
omstandigheden waarin zij werd gemaakt.
In de NTR ZaterdagMatinee draait het al meer
dan een halve eeuw om Grote Muziek. Meesterwerken,
die onder ideale omstandigheden
en door de beste musici worden uitgevoerd.
En waarnaar uiterst geconcentreerd wordt
geluisterd door een groot en trouw publiek.
Dat klinkt niet modieus, en dat is het ook
niet. Korte concerten inclusief champagne en
dating service moet men elders zoeken. En of
zulke avondjes een lang leven beschoren zal
zijn? In ieder geval kent de meest inhoudelijke
concertserie van het land ook de meeste vaste
klanten. Meer dan 700 passepartout-houders
telt de NTR ZaterdagMatinee: mensen die
week in week uit de Matinee willen mee maken.
Nergens ter wereld mag een concertserie zich
in zoveel trouwe fans verheugen. Hoge kwaliteit,
lage drempel: dat viel ook de jongeren
op die zich het afgelopen seizoen in diverse
educatieprojecten vol overgave op de concerten
uit de Matineeserie ‘Rihm-Resonanz’ hebben
gestort.
Het Matineeseizoen 2012-2013 draait om een
meesterlijk oeuvre dat inmiddels meer dan een
halve eeuw oud, maar buiten Duitsland nog
nauwelijks bekend is: de symfonieën van Karl
Amadeus Hartmann (1905-1963). Net zoals
de Matinee in de jaren ’80 baanbrekend werk
heeft verricht voor het symfonisch oeuvre van
Sjostakovitsj, zo wil de serie nu uitgebreid
aandacht vragen voor diens grote Duitse tijdgenoot.
Alle acht symfonieën van Hartmann
komen aan bod, aangevuld met de meesterlijke
opera Simplicius Simplicissimus.
Niet alleen in esthetische, ook in ethische zin
dwingt Hartmanns oeuvre het hoogste respect
af. Hartmann heeft zich vanaf het begin tegen
Hitler en de nationaal-socialisten verzet. In zijn
oeuvre gaf hij uiting aan zijn solidariteit met de
slachtoffers. Maar tegelijkertijd stelde hij zich
ten doel muziek te componeren die zijn persoonlijke
trauma’s of de onmenselijke misdaden uit
de Tweede Wereldoorlog ontsteeg. De eerste
zes symfonieën gaan terug op composities uit
de jaren 1933-1945. Het zijn echter – vaak
ingrijpende – bewerkingen. Hartmann wilde
namelijk verder kijken dan de actualiteit, of
beter gezegd: kunst moest de actualiteit een
hoger, universeel karakter geven. En het is
zeker niet alleen somberheid troef: zijn muziek
spreekt weliswaar vaak van grote hartstochten
en diep lijden, maar biedt ook vele lichtere, zelfs
vrolijke episodes, en momenten van geestelijke
berusting of verlichting.
Uiteraard is er daarnaast veel aandacht voor
nieuwe muziek. Nadat hij zijn succesvolle opera
Legende in opdracht van de Matinee had
gecomponeerd, schreef Peter-Jan Wagemans
zijn tweede opera eveneens op verzoek van de
Matinee. Ook Peter Adriaansz, Willem Jeths,
Otto Ketting en Giel Vleggaar schreven voor
de Matinee nieuwe composities, terwijl Clark
Rundell een suite uit de opera ROSA, the
Death of a Composer van Louis Andriessen
samenstelde. Ook twee internationaal vermaarde
buitenlandse componisten, de Deen Bent
Sørensen en de Amerikaan John Adams,
aanvaardden opdrachten van de Matinee.
Het seizoen 2012-2013 is het laatste waarin
de onvolprezen Radio Kamer Filharmonie een
essentiële bijdrage aan de NTR Zaterdag-
Matinee zal leveren. Onder druk van door
de regering opgelegde bezuinigingen
verdwijnt een orkest van internationale allure.
De Zwitserse componist, dirigent en hoboïst
Heinz Holliger sprak onlangs op Radio 4 van
“a musical Holocaust”. Uiterst beladen woorden,
maar bewust gekozen.
De omroepen, Radio 4, het Muziekcentrum van
de Omroep, alle verkeren zij in zwaar (politiek)
weer. In zulke tijden groeit het besef van de
noodzaak van kunst en cultuur, en de overtuiging
dat alleen het beste goed genoeg is.
Hier sluit de aanstelling van de internationaal
vermaarde Markus Stenz als chef-dirigent van
het Radio Filharmonisch Orkest – als opvolger
van Jaap van Zweden – vanaf september 2012
voorbeeldig bij aan. Graag feliciteer ik maestro
Stenz, het Muziekcentrum (en de omroep!) met
deze benoeming, die groot vertrouwen in de
toekomst rechtvaardigt. De voortdurende steun
van Radio 4 én het vurig enthousiasme van u,
ons Matinee-publiek, versterken dit vertrouwen
in hoge mate.
Kees Vlaardingerbroek
Programmeur NTR
ZaterdagMatinee/
Artistiek leider
concertseries van de
omroep
2 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
3

premières in de matinee kunst die
vooral
kunst is
Adams The Gospel According to the
Other Mary (opdrachtwerk - NP)
8 juni 2013 | E-6
Adriaansz Nieuw werk voor orkest
(opdrachtwerk - WP) 18 mei 2013 | E-5
Aho Minea (NP)
6 oktober 2012 | B-1
Andriessen (bew. Rundell) Suite uit ROSA,
the Death of a Composer (WP)
18 mei 2013 | E-5
Boulez (bew. Bosgraaf) Dialogue de l’ombre
double (WP) 18 mei 2013 | E-5
Britten (orkestr. C. Matthews) 3 liederen voor
Les Illuminations (NP) 20 april 2013 | B-6
Carter Fluitconcert (NP)
6 april 2013 | C-5
Qigang Chen Wu Xing (NP)
8 december 2012 | C-2
Ešenvalds Psalm (WP)
10 november 2012 | E-3
Hartmann Simplicius Simplicissimus (NP)
24 november 2012 | O-3
Jeths Symfonie (opdrachtwerk - WP)
13 april 2013 | A-6
Ketting Hymne (werktitel, opdrachtwerk - WP)
16 maart 2013 | A-5
Łukaszewski Psalm (WP)
10 november 2012 | E-3
Sørensen Klarinetconcert (opdrachtwerk -
WP) 3 november 2012 | A-2
Vleggaar The Trees of Paradise (werktitel,
opdrachtwerk - WP) 2 februari 2013 | E-4
Volgens de Duitse filosoof
Theodor W. Adorno hebben
de leiders van totalitaire
regimes en de onderdanen van democratische
staten een ding gemeen: ze prefereren kunst
die een verhaal illustreert of verwijst naar iets
buiten de kunst (bijvoorbeeld tijdsomstandigheden,
misstanden, morele of ideële waarden)
bóven kunst die op zichzelf staat – kunst
die vooral kunst is.
De meest spectaculaire gelegenheid ooit
waarbij op zichzelf staande kunst werd
verguisd, was de tentoonstelling ‘Entartete
Kunst’, die het Propagandaministerie van
het Derde Rijk in 1936 organiseerde. Het
voorbeeld is historisch gezien saillant, onder
meer omdat op de tentoonstelling kunst werd
getoond, die tegenwoordig juist als belangrijk
wordt beschouwd – terwijl de kunst die door
de nazi’s werd gepropageerd, na de oorlog
werd verguisd of vergeten.
Onder de kunstenaars in de tentoonstelling
bevonden zich veel Duitse expressionisten
zoals Beckmann, Kirchner, Jawlensky,
vooraanstaande internationale kunstenaars als
Braque en Picasso, pioniers van de abstracte
kunst zoals Mondriaan en Kandinsky, en zelfs
voorlopers uit de negentiende eeuw zoals
Monet en Van Gogh. In deze abonnementenbrochure
zijn schilderijen uit de collectie van
het Gemeentemuseum Den Haag afgebeeld.
De werken zijn vanaf 25 maart 2012 te zien
in de nieuwe collectiepresentatie van het
Gemeentemuseum.
Franz W. Kaiser
Gemeentemuseum Den Haag
welkom in
Al meer dan vijftig jaar is de NTR
ZaterdagMatinee de meest prestigieuze
concertserie van Nederland. Hoge kwaliteit
en muzikaal avontuur gaan hand in hand.
Radio 4 is er trots op dat het, samen met
het Muziekcentrum van de Omroep, de
NTR, AVRO en de TROS, weer is gelukt
deze prachtige serie tot stand te brengen,
ondanks de ingrijpende bezuinigingen
die de regering heeft aangekondigd
voor het Nederlandse muziekleven, het
Muziekcentrum van de Omroep en de
omroepen.
De NTR ZaterdagMatinee neemt op
Radio 4 een belangrijke plaats in. Het
is één van de pijlers van onze eigen
concertprogrammering, naast series als
de Donderdagavondserie, De Vrijdag van
Vredenburg en Het Zondagochtend Concert.
De NTR ZaterdagMatinee heeft een unieke
functie: ze verbindt bekend en onbekend
repertoire en stimuleert Nederlandse
componisten door het verstrekken van
compositieopdrachten.
Een blikvanger dit seizoen is de serie
rond de Duitse ‘entartete’ componist
Karl Amadeus Hartmann, die vijftig jaar
geleden overleed. Al zijn symfonieën
worden dit seizoen uitgevoerd, naast zijn
opera Simplicius Simplicissimus. We
zijn verheugd dat Jaap van Zweden, de
voormalige chef-dirigent van het Radio
het nieuwe
seizoen
Filharmonisch Orkest, dit seizoen als
Honorary Chief Conductor terugkeert
met een prachtig Brahms-Hartmannprogramma.
Ook voor operaliefhebbers is
de ZaterdagMatinee weer een topseizoen,
met onder andere De parelvissers, Die
Zauberflöte en La bohème, gedirigeerd
door respectievelijk Michel Plasson, René
Jacobs en Edo de Waart.
Radio 4 volgt het nationale én het internationale
muziekleven op de voet. Jaarlijks
zenden we ruim 1100 concertregistraties uit,
waarvan een groot deel live. U kunt deze
concerten bijwonen en via de radio beluisteren.
Ze zijn ook, wanneer u maar wilt, in
het Radio4 Concerthuis terug te horen
(www.radio4.nl/concerthuis). Hiermee
bieden we een groot publiek de kans mee
te genieten én op de hoogte te blijven van
wat er gebeurt op de klassieke podia.
Namens Radio 4 wens ik u een mooi
concertseizoen. Wij zijn er trots op dat we al
dit moois mogelijk kunnen blijven maken!
Marwil Straat
Zendermanager Radio 4
4 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
5

Voor U
en de leVende mUziek
In oktober 2010 wilde het kabinet, met een
pennenstreek en zonder enige motivatie,
het Muziekcentrum van de Omroep (MCO)
opheffen. Vanaf dat moment is het MCO
onophoudelijk in de weer geweest om de
aangekondigde afschaffing te voorkomen.
Tienduizenden sympathiebetuigingen uit
binnen- en buitenland hebben ons de
overtuiging gegeven dat u, het publiek,
het kabinetsbesluit als onterecht hebt
ervaren. U hebt ons gesteund in een
lange strijd, die overigens nog voortduurt.
Bij het ter perse gaan van deze brochure
weten we dat het Radio Filharmonisch
Orkest en het Groot Omroepkoor mogen
voortbestaan als symfonisch volwaardige
muziekgezelschappen. De alsnog
toegekende subsidie is echter ontoereikend
om daarnaast de Radio Kamer Filharmonie,
de Muziekbibliotheek en MCO Educatie
in stand te houden. Het Metropole Orkest
heeft op verzoek van de minister een
ondernemingsplan gemaakt waarmee
een traject van verzelfstandiging in gang
kan worden gezet. In januari ’12 heeft de
minister besloten het gebouw van het
MCO aan de Heuvellaan te behouden als
thuisbasis voor de resterende ensembles.
De omvangrijke en waardevolle collectie van
de Muziekbibliotheek is hiermee tenminste
verzekerd van onderdak, en de faciliteiten
die het MCO vanzelfsprekend aan haar
ensembles biedt, hoeven niet elders te
worden gezocht.
Het MCO is realistisch en zich ervan bewust
dat aan bezuinigingen niet is te ontkomen,
maar is wel de discussie aangegaan over
de invulling daarvan. De strijd tot nog
toe was enerverend en helaas slechts
gedeeltelijk succesvol. Desondanks blijft
het MCO zich met volle toewijding op zijn
muzikale taak richten. Onverminderd is de
missie van de ensembles van het MCO
van kracht om bijzondere muziek, zelden te
horen repertoire, compositie-opdrachten en
premières op het hoogste niveau te laten
horen in de omroepseries. Het overwegend
zeer positieve oordeel van pers en publiek
daarover, en de grote luisterdichtheid,
sterken ons in onze missie.
Tegen de verdrukking in maken de musici
van het MCO zich op voor een nieuw seizoen,
het laatste in volledige bezetting. Omdat
het hun specifieke roeping en passie is,
verheugen zij zich op de veeleisende en
rijkgeschakeerde concertprogramma’s. Zij
stellen hun professionaliteit in dienst van
muziek die het beste pleidooi verdient, en
een enthousiast publiek. Uw aanwezigheid is
een onmisbare steun. Wij danken u daarvoor!
Anton Kok
Algemeen directeur
Muziekcentrum van de
Omroep
NTR zaterdagmatinee
oP radio, teleVisie en internet
De concerten van de NTR
ZaterdagMatinee worden live
uitgezonden op radio 4 en de website van
Radio 4. Een deel van deze concerten is via
internet ook als webcast te zien. Op zaterdagen
zonder Matinee in de zaal worden
doorgaans opvallende Matinee-concerten
uit het verleden herhaald. Kijk op de
website van Radio 4 voor meer informatie
over de uitzendingen en de webcasts.
www.zaterdagmatinee.nl
ntr Podium, hét
televisieprogramma over klassieke
muziek, dans en opera, besteedt veel
aandacht aan de concerten van de NTR
ZaterdagMatinee. Op zondagmiddag
om 13.00 uur is er regelmatig een
documentaire over één van de stukken,
componisten of musici te zien. En de dag
daarna, op maandagavond, wordt het
concert uitgezonden. Zo was er recentelijk
een Rihm-documentaire naar aanleiding
van de serie ‘Rihm-Resonanz’. NTR Podium
bezocht Pierre Boulez in Parijs, en bevroeg
hem over zijn Pli selon pli. En wat gedacht
van de oude-muziekspecialist Jordi savall,
of de Russische violist Vadim Repin?
De mix van vernieuwend, verrassend en
kwalitatief die de NTR ZaterdagMatinee
biedt, is een combinatie die NTR Podium in
zijn TV-programma’s wil laten doorklinken.
www.ntrpodium.nl
Cultura24 is het digitale themakanaal
van de Publieke Omroep
voor verdieping in kunst en cultuur. 24 uur
per dag zijn televisieprogramma’s over kunst
en cultuur te zien. Cultura24 zendt een
deel van de ZaterdagMatinee-concerten
en de NTR Podium-documentai res uit. De
digitale uitzendingen zijn te bekijken via de
kabel, de ether, de schotel en ADsL. Enkele
televisiegidsen, en de site, bieden meer
informatie.
www.cultura24.nl
In het radio 4 Concerthuis
bepaalt u zelf wat u wilt horen,
wanneer u maar wilt. Meer dan honderd
concerten op ieder moment binnen
handbereik! Bezoek een van de virtuele
concertzalen en geniet van prachtige,
complete concerten. Ook de meest
recente ZaterdagMatinee-concerten kunt
u hier terugluisteren. Deze concerten
vormen dikwijls aanleiding voor speciale
themaprogramma’s.
www.radio4.nl/concerthuis
Benieuwd naar wat de concertseries
van de Publieke Omroep
te bieden hebben? In de speciale
concertagenda vindt u (extra) informatie
over de concerten. Enkele dagen voor
het concert treft u hier bovendien de
programmaboekjes.
www.radio4.nl/concertagenda
Op de Facebook-pagina van
de NTR ZaterdagMatinee vindt u
het laatste nieuws rond de concerten en
uitzendingen. Blijf op de hoogte, en klik
‘dit vind ik leuk’!
6 NTR zaterdagmatinee
seizoen 2012 / 2013
7

het
universum
van
Hart
mann
de ‘duitse tegenhanger van sjostakovitsj’.
tegendraads tot het einde. iemand die
de inhoudelijke boodschap niet mijdt –
met het risico dat hij wordt misverstaan.
romanticus en twintigste-eeuwer, lyricus
en constructivist: karl amadeus Hartmann.
de componist die in zijn symfonieën het
‘absolute leven’ wilde verklanken, staat dit
seizoen centraal in de zaterdagmatinee.
Karl Amadeus Hartmann in 1952
De jonge Duitse componist Karl Amadeus
Hartmann (1905-1963) staat aan het begin
van zijn loopbaan, als in 1933 de nazi’s de
macht overnemen. Daarmee komt een einde
aan een handvol meeslepende gezellenjaren
waarin de componist na een afgebroken
opleiding aan de Staatliche Akademie der
Tonkunst van zijn geboortestad München
heeft meegelift op de tijdgeest van de roaring
twenties, naar eigen zeggen onbekommerd
flirtend met ‘futurisme, Dada, jazz en meer’.
Hij windt geen doekjes om zijn stilistische
oriëntatiepunten. In een Jazz-Toccata und
-Fuge voor piano (1928), neobarokke suites
© Herbert List/Magnum/HH
voor viool solo, een Burleske Musik voor
blazers, slagwerk en klavier (1931) en een
Tanzsuite voor blaaskwintet (1931) ontpopt
hij zich als bijdetijdse fellow-traveller van
Paul Hindemith, Igor Stravinsky en hier en
daar Béla Bartók: smaakvol entartet eer de
nazi’s er het woord voor vonden.
Hitler brengt hem tot een wilsbesluit. Het
speelkwartier is voorbij. Voortaan zal zijn
werk in dienst staan van de hoop op betere
tijden, hoewel hij geen seconde betwijfelt dat
het oorlog wordt. “Ik hield mezelf voor dat de
vrijheid zou zegevieren, ook als we vernietigd
zouden worden.” Nadat hij zelf een deel van
>
8 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
9

zijn vroege werk heeft
vernietigd, componeert hij zijn
Eerste strijkkwartet
(1933/1934), het symfonische gedicht
Miserae (1935/1936) en de latere Eerste
symfonie: de aanvankelijk als
Symphonisches Fragment of Kantate, na
de oorlog als Versuch eines Requiems
betitelde liederencyclus op teksten van de
Amerikaanse dichter Walt Whitman, een
treurmuziek over de gang der dingen. Vanaf
dat moment is Hartmann een bloedserieuze
componist, die in zijn Symphonisches
Fragment de pijn van zijn afgedwongen
coming of age van zich afslaat met
nihilistische paukenslagen en blikkerende
Wozzeck-fanfares, zonder zijn evenwicht te
verliezen. Wat je hoort zal zijn handelsmerk
blijven: die combinatie van zwaarmoedigheid
en onbesuisde vitaliteit. Eerste indruk:
muziek die voor de dooie dood niet bang is.
de terUgkeer Uit de
innere emigration
Anders dan zijn broer Richard, die na het
verspreiden van communistische pamfletten
ijlings de wijk moet nemen naar Zwitserland,
besluit de felle anti-nazi Hartmann niet te
emigreren. Tegelijkertijd wil hij zich op geen
enkele manier met de machthebbers
encanailleren. Na de Machtübernahme gaat
Hartmann bewust ondergronds, om pas in
1945 zijn cocon van ‘Innere Emigration’ te
verlaten.
Aanvankelijk staat zijn vrijwillige isolement
een bescheiden internationale opmars niet in
de weg. Tot 1940 worden, mede dankzij de
inzet van zijn vriend en mentor Hermann
Scherchen, jaarlijks nieuwe werken van
Hartmann in het buitenland uitgevoerd. In
1935 Miserae in Praag, in 1936 het Eerste
strijkkwartet in Genève, een jaar later de
cantate Friede anno ’48 (‘in memoriam
Alban Berg’) in Wenen, in 1939 de
Symphonie ‘L’Oeuvre’ naar de gelijknamige
roman van Zola, in 1940 het onverzettelijk
sombere Concerto funebre voor viool en
strijkorkest in het Zwitserse St. Gallen.
Maar dan is het oorlog, en Hartmann wordt
onzichtbaar. Zelfs voor een man van stavast
zijn het zware tijden. Van pure wanhoop krijgt
hij soms maanden geen noot op papier.
Enige lichtpunt is het contact met Anton
Webern, bij wie hij in 1941-1942 nabij Wenen
studeert, blij een “gelijkgezinde en een
vriend” te hebben gevonden. Ze analyseren
Beethoven, Reger, Schönberg en Weberns
Variaties voor piano opus 27. Ze zijn het
soms hartstochtelijk oneens, bijvoorbeeld
over Bruckner, in wie Webern niet gelooft, en
de principiële Hartmann ergert zich diep aan
Weberns lijdzame aanvaarding van de naziheerschappij.
Maar hij scherpt zijn zintuigen,
en Hartmann zal de meester dankbaar
blijven voor een “geloof in de muziek dat mij
de kracht gaf door te gaan”.
Die kracht zal hij nodig hebben. Als hij na
een cesuur van twaalf jaar op de bühne
terugkeert, is Hartmann geen veelbelovend
jong talent meer, maar een vroege veertiger
die zijn plaats zal moeten vinden in een al
spoedig door nieuwlichters beheerst
naoorlogs muzieklandschap, terwijl op straat
de nazi-wind nog even ijzig waait als in de
oorlog. Hij belandt tussen twee vuren,
nergens thuis. Dan gebeurt er iets
merkwaardigs, dat de in ideologisch opzicht
zo concrete Hartmann als musicus zo
ongrijpbaar maakt. Terwijl hij als organisator
van de Musica Viva-concerten in München
Scan deze qr-code en
beluister Hartmanns
muziek, of ga naar
www.zaterdagmatinee.nl
door de nazi’s verketterde voorgangers
rehabiliteert en met open oor voor nieuwe
ontwikkelingen ruim baan maakt voor de
rebellen Stockhausen, Messiaen,
Zimmermann, Xenakis, Nono en Boulez,
wordt de componist Hartmann de
symfonicus die de door zijn beschermelingen
gestipuleerde historische noodzaak van
dodekafonie en serialisme naast zich
neerlegt met het tijdloze argument dat de
methoden hem niet liggen. Hartmann ten
voeten uit: hij haakt niet aan, hij gaat zijn
eigen weg. Tot zijn vroege dood in 1963
ontstaan – met uitzondering van de
Zevende en Achtste op basis van in de
nazi-tijd gecomponeerd materiaal – acht
vurig tegendraadse symfonieën, die zich als
erfgenamen laten beschouwen van een
negentiende-eeuwse symfonische ‘traditie’,
hoewel ze door hun enerverende kracht en
allesbehalve traditionele karakter
gevrijwaard blijven van restauratieve
tendensen. In dit enigszins paradoxale licht is
hun positionering in historisch perspectief
een gevoelig thema.
Het einde Van
de symFonie?
De muziekgeschiedenis is geen evolutionair
continuüm. De klassiek-romantische
symfonie volgt van de Weens-klassieke
periode tot het begin van de twintigste
eeuw niettemin een ontwikkelingstraject
zonder dramatische cesuren. Ondanks
toenemende concurrentie van Wagners
muziekdrama, respectievelijk het symfonisch
gedicht van Liszt en erfgenamen, blijft zij tot
en met Gustav Mahler hét representatieve
genre, al zijn er uitzonderingen – van
Grieg tot Wagner. Componisten treden
bewust in elkaars voetsporen. Hoe groot
de stilistische verschillen ook mogen zijn
(Bruckner – Brahms), ze vinden elkaar in
hun bewondering voor Beethoven en hun
daarmee samenhangende consensus over
de symfonie als boegbeeld van het oeuvre.
Rond 1900 volgt een breuk. Voor Debussy
en Ravel, Stravinsky, Bartók, Richard Strauss
en de componisten van de Tweede Weense
school is de symfonie als medium niet
zaligmakend meer. De Mahlertraditie wordt
her en der voortgezet, soms zeer hoorbaar in
de Drei Orchesterstücke van Alban Berg
en Zemlinsky’s Lyrische Symphonie, later
uiteraard door Dmitri Sjostakovitsj. Maar de
muzikale taal van de twintigste eeuw versplintert,
de tijdbalk vertakt zich in alle richtingen.
De breuk met de tonaliteit door Schönberg en
consorten, im- en expressionisme,
antiromantische tendensen die de jonge
Hartmann niet onberoerd laten – ze ondermijnen
de statuur van het monumentale.
Daarbij is mede dankzij Mahler de
symfonische taal al zo verwaterd, dat
‘symfonie’ alles en niets kan betekenen: van
neoclassicistische stijlpastiche (Prokofjevs
Klassieke symfonie) en orkestminiatuur
(Weberns Symfonie opus 21) tot liederencyclus
(Lyrische Symphonie) en ‘kamermuziek
van symfonische dimensies’ (de
Kammersymphonieën van Schönberg en
>
10 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
11

Schreker). Het begrip verliest
zijn vastomlijnde betekenis.
Hooguit staat het nog voor
‘muzikale mededeling van gewicht’, links-
of rechtsom.
Hartmann en
sjostakoVitsj
Tegelijkertijd is de symfonie verre van dood,
voor Hartmann in de laatste plaats. De
twintigste eeuw zal nog tal van grotere en
kleinere symfonici voortbrengen, en het zijn
niet per definitie traditionalisten.
Rachmaninov componeert drie symfonieën,
Lutosławski vier, Sibelius en Prokofjev komen
tot zeven, Hans Werner Henze voltooide zijn
Tiende; de Rus Nikolaj Mjaskovski is met
zijn 27 symfonieën haast de Haydn van de
twintigste eeuw. De omvang van die oogst
doet niets af aan de vaststelling dat de symfonie
heeft afgedaan als ruggengraat van de
muzikale evolutie, helemaal in het door progressieve
krachten beheerste muziek klimaat
van na de Tweede Wereldoorlog. Voor
psycho logische drijfveren als ‘innerlijke nood-
Goethe-Institut | het Goethe-institut nederland
te amsterdam zal een randprogramma rond het werk van
hartmann organi seren. zie voor meer informatie:
www.goethe.de/niederlande (vanaf het begin van
het seizoen).
Nexus Instituut | het nexus instituut in tilburg
plant in 2013 een symposium over de politieke verantwoor
delijkheid van kunstenaars. het voorbeeld van
hartmann zal daarin aan de orde komen. hartmanns
kamermuziek zal ten gehore worden gebracht in het
europese koffiehuis/boekhandel/culturele salon, dat
door het nexus instituut in ’s-hertogenbosch zal worden
geopend. www.nexus-instituut.com
zaak’ is in avant-gardekringen weinig oog meer,
het is de táál die vernieuwd moet worden, en
een deel van het ‘grote publiek’ is liever lui
dan moe. Ook grote componisten zullen de
gevolgen van die mores onder vinden. Tot
Solomon Volkovs Getuigenis in de jaren ’70
de verborgen geestelijke nood in Sjostakovitsj’
symfonieën blootlegt, is het oor deel over zijn
muziek in het Westen soms niet mals.
Met Sjostakovitsj had Hartmann gemeen dat
zijn levensloop werd bepaald door maatschappelijke
omstandigheden die zijn
artistieke ontplooiing zowel belemmerden als
stimuleerden, en waarop beiden tegen wil en
dank werden afgerekend. Wat Stalin voor
Sjostakovitsj was, werd Hitler voor Hartmann:
onder grote maatschappelijke en morele druk
kwamen beiden tot een bekentenismuziek
waarin technisch-innovatieve aspecten
volstrekt ondergeschikt raakten aan een
inhoudelijke boodschap die geen uitleg
verdroeg, en dus het risico liep te worden
misverstaan of te worden afgefakkeld als loos
pathos. Dat is naast Sjostakovitsj inderdaad
ook Hartmann overkomen. Wat Hartmann
voor de geest stond – “een doorleefd
kunstwerk met een boodschap, geen zielloos
hersenwerk” – was kort na de oorlog niet
besteed aan een gehoor met zo’n beroerd
geweten als het Duitse. In 1947 schrijft hij na
een kritisch beoordeelde uitvoering van zijn
Symphonische Ouvertüre ‘China kämpft’:
“Helaas wil men in Duitsland in brede kring
geen bekentenismuziek horen”.
Het ‘absolUte leVen’
Toch is bekentenismuziek een misleidend
begrip. De jonge vrijdenker van voor 1933 is
niet op slag veranderd in een exhibitionistische
romanticus. Laatromantisch is Hartmanns
hoorbare affiniteit met Bruckner (zeer duidelijk
in de finale van de Vierde symfonie!), met
Mahler en in dier voege met het adagio als
schouwtoneel van allerpersoonlijkste gevoelens
– de Tweede symfonie ís een adagio, niets
meer. Aan Mahler en Berg herinneren de
beheerste extase van de vaak iriserend hoge
strijkers, de retorische breedte, aan Berg het
halfverwilderde expressionisme, het concertante
defilé van dwalende solo stemmen
waarmee zijn werken vaak openen. Maar
passief treuren is zijn stiel niet, hij schrijft niet
voor de spleen; de Vijfde symfonie is een en
al droogkomische vitaliteit.
Misschien ís hij wel geen romanticus.
Hartmanns referentiekader is zeer twintigsteeeuws,
met dien verstande dat de frequent
opduikende Berg- en Stravinsky-allusies
altijd ondergeschikt blijven aan de invloedssfeer
van de alomtegenwoordige Johann
Sebastian Bach, wiens Kunst der Fuge
Hartmann bestudeerde ten tijde van zijn
soms duizelingwekkend polyfone Zevende.
Hoe dieper je in dit oeuvre doordringt, des te
sterker dringt zich het idee op dat Hartmann
zijn verhouding tussen het lyrische en het
constructieve – als misschien wel hét grote
vraagstuk van de twintigste eeuw – op bijna
conceptuele wijze heeft gethematiseerd
met de kritische distantie die zijn splendid
isolation hem had bijgebracht. Bij weinig
twintigste-eeuwse componisten heb je
zo sterk het gevoel dat ze een historische
balans opmaken. Naast de lyrische
weidsheid van zijn langzame delen blijven
het neobarokke contrapunt en de twentiesmotoriek
zo diep verankerd in zijn werk, dat
tussen ‘romantische’ en ‘anti-romantische’
elementen, meer specifiek tussen adagio- en
toccata-polen, de chronische conflictsituatie
ontstaat die Hartmann ook zelf herkende
als zijn raison-d’être. “Het is een wezenlijk
onderdeel van mijn werk deze vijandelijke
krachten met elkaar te verzoenen en zodanig
met elkaar in evenwicht te brengen dat geen
van beide overwint en zich ten koste van
het andere uitleeft.” Dat wil hij de luisteraar
niet aandoen. Die moet horen wat nog veel
meer dan zijn kritische instinct gehoord wil
worden, al heeft hij er zelf niet de woorden
voor: de psychologische essentie. “Tijdens
het werk denk ik altijd zeer sterk aan het
effect van het voltooide werk”, schrijft
Hartmann. Dat moet ‘het absolute leven
verklanken’ met een waarachtigheid die
‘vreugde brengt’ en toch uit droefheid is
geboren omdat niemand zijn tijd anders kan
bezien dan met ‘een zekere zwaarmoedige
bedachtzaamheid’. Wijze woorden zijn het, de
spreker ingegeven door zijn tijd, en nochtans
even tijdloos als dit oeuvre.
bas van puttEn
Het UniVersUm
Van Hartmann
simplicius simplicissimus (NP)
24 november 2012 | O-3
eerste symfonie 22 december 2012 | B-3
tweede symfonie 26 januari 2013 | B-4
derde symfonie 22 september 2012 | A-1
Vierde symfonie 29 september 2012 | E-1
Vijfde symfonie 15 december 2012 | A-3
zesde symfonie 11 mei 2013 | C-6
zevende symfonie 12 januari 2013 | C-3
achtste symfonie 30 maart 2013 | B-5
NP = Nederlandse première
12 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
13

tUssen
droom
en
in de operaserie vindt u als vanouds
zes opera’s geprogrammeerd. echte
‘matinee-opera’s’ als La scala di seta
van rossini en bizets Parelvissers.
de nederlandse première van
Hartmanns Simplicius Simplicissimus
en de wereldpremière van Andreas
weent van Wagemans. La bohème,
Die Frau ohne Schatten. en, in de
musa-serie: Die Zauberflöte.
WerkelijkHeid
De opera’s in 2012-2013
In 1791 ging die zauberflöte in première
in het Theater auf der Wieden in Wenen.
Anders dan het hoftheater richtte dit
voorstadtheater zich op een populaire
programmering. In opdracht van
uitbater Emanuel Schikaneder
had Wolfgang amadeus
mozart een Singspiel op een
sprookjesachtig onderwerp
geschreven. Schikaneder
stelde zelf het Duitstalige
libretto samen, waarvoor
hij putte uit talloze bronnen,
vooral quasi-historische oriëntaalse
vertellingen. Zijn verhaal situeerde hij in een
fictief Egypte; de Egyptische symbolen en
attributen had hij vooral leren kennen in de
vrijmetselaarsloge waarvan hij, samen met
Mozart, lid was. De vrijmetselaars baseerden
zich op de oude, voorchristelijke wijsheid
omtrent goed en kwaad. Die was afkomstig
uit Egypte, maar bijvoorbeeld ook uit Perzië,
waar de profeet Zoroaster ooit predikte.
Deze Zoroaster werd in de opera tot Sarastro
gemodelleerd.
Sarastro’s tempels van wijsheid, rede
en natuur vatten het programma van de
achttiende-eeuwse Verlichting in een paar
woorden samen. Sarastro staat voor een
nieuwe, open maatschappij van het Licht
– een samenleving waarin zou worden
afgerekend met het obscurantisme, met
de duistere wereld van de Koningin van de
Nacht. Volgens sommigen is deze Koningin
een personificatie van de ouderwetse
en streng katholieke Maria Theresia van
Oostenrijk, terwijl Sarastro de belichaming
van de voorzitter van de loge zou zijn, of
eventueel ook Maria Theresia’s meer verlichte
zoon Joseph II, zelf een vrijmetselaar. Vanaf
1789 waren de loges, door hun bijdragen aan
de Franse revolutie, verdacht geworden; ze
werden zelfs met sluiting bedreigd. In hun
opera lijken Mozart en Schikaneder, tegen de
keer, een pleidooi voor verdraagzaamheid te
houden.
Deze historische achtergrond is interessant,
maar misschien wel interessanter is het
gevolg dat deze opera voor de muziekgeschiedenis
heeft gehad. Door een
sprookje te gebruiken, en daarmee op
symbolische wijze naar de werkelijkheid
te verwijzen, kreeg de opera een extra
betekenis. Natuurlijk bevatte de opera vóór
die zauberflöte ook al symboliek: de
talloze historische heersers, van Alexander
de Grote tot Julius Caesar, functioneerden
als spiegels voor de aristocraten die in het
publiek zaten. Maar om door middel van
een parabel te verwijzen naar een directe
politieke en maatschappelijke actualiteit, met
verwijzingen naar bestaande figuren, dát was
in de opera nog nooit vertoond. Dat maakte in
de negentiende eeuw de geesten vervolgens
rijp voor iets anders: als een opera door
middel van symboliek naar de actualiteit
kan verwijzen, dan kan zij dat ook direct,
zonder de omweg van het sprookje
– iets waar Mozart in le nozze
di Figaro overigens al volop mee
experimenteerde. Daarmee kan
opera zelfs een maatschappelijke
rol vervullen. De negentiendeeeuwse
opera is geboren.
de (on)eCHte Wereld
Hoe past gioacchino rossini, die
vanaf 1810 opera’s componeert, in deze
ontwikkeling? Hij is een geval apart. Hij blijft
deels geworteld in het ancien régime. Veel
>
14 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
15

van zijn opera’s, gebaseerd op komische
verhaalgegevens uit de commedia dell’arte,
zijn allerminst geëngageerd en actueel voor
zijn tijd. la scala di seta (De zijden ladder)
uit 1812 is een rasechte ‘comedy of errors’.
Een voogd houdt van een jong meisje, het
meisje is in het geheim al getrouwd met
een jonge minnaar en wil de voogd aan
haar nichtje koppelen, haar opvoeder en de
bediende compliceren de verwarring, iedereen
veronderstelt dat iemand van iemand anders
houdt, en aan het slot komen de voor de
hand liggende paren bij elkaar terecht. Het is
een verhaal zoals dat in de komische opera
in de achttiende eeuw steeds weer wordt
opgedist. Met dit verschil, dat Rossini er zijn
verrukkelijke, deels bij Mozart geschoolde,
muziek aan toevoegt. In de vroege eenakter
la scala di seta valt een jong genie te
beluisteren, dat op uitbarsten staat. Zijn aria’s,
zoals Giulia’s ‘Son pur sola’, hebben nog niet
de melancholische diepte van zijn latere werk.
Maar de borrelende en stuivende ensembles,
die met hun zestiende en tweeëndertigste
noten naar hun onvermijdelijke crescendo’s
hollen, bevatten al alle rossiniaanse kracht en
subtiliteit.
In de amper twintig jaar dat Rossini zijn
oeuvre schrijft, tussen 1810 en 1830, maakt hij
echter een private en wat verlate ontwikkeling
– van de achttiende naar de negentiende
eeuw – door. Hij gaat zich in de loop der jaren
minder aan komische zedenschetsen en meer
aan politieke onderwerpen wijden – trouwens
ook aan een sprookje: la Cenerentola
(Assepoester). Via romantische onderwerpen
komt hij uiteindelijk bij Schillers guillaume
tell terecht, bij uitstek een werk waarin
vrijheidsstrijd en humaniteit centraal staan.
Na de politieke en maatschappelijke
woelingen van de negentiende eeuw –
Napoleon, de revoluties van 1830 en 1848 –
komt ook de opera in een rustiger vaarwater
terecht. De behoefte om de actualiteit te
becommentariëren neemt af. Door de vele
maatschappelijke moderniseringen en de
industrialisatie ontstaat in de loop van de
eeuw de behoefte aan een tegenwicht.
De actualiteit is misschien wel wat té
modern geworden, de wetenschappelijke
ontwikkelingen gaan razendsnel. Er groeit
een verlangen naar een wereld zoals die
ooit is geweest. Tussen de stoommachines
en de gasverlichting hunkert men naar
een ‘heile Welt’. Die vindt men dikwijls
in de geïdealiseerde middeleeuwen,
zoals in Wagners ring. Maar omdat het
kolonialistische en imperialistische Europa
inmiddels de hele wereld in bezit heeft
genomen, leert men ook de vreemde culturen
buiten het oude continent kennen. Of althans,
men maakt zich er een eigen beeld van.
les pêcheurs des perles van georges
bizet is een schoolvoorbeeld van de
sprookjesachtige voorstellingen die de
Europeanen zich van het Oosten gevormd
hebben. “Bamboehutten
en palmen; op een rots bij
de door een gloeiende
zon beschenen zee zijn
in de verte de ruïnes
van een oude hindoepagode
zichtbaar; enkele
vissers zetten hun tenten op,
anderen drinken en dansen op
Indische muziek.” Uit deze regieaanwijzingen
voor de openingsscène van de
opera uit 1863 – die zich afspeelt op Ceylon,
het huidige Sri Lanka – blijkt hoezeer men
zich wil verliezen in een fictieve, voluptueuze
schoonheid van de Oriënt. De stemmige en
coloristische muziek die Bizet hier schrijft,
heeft niets met de oorspronkelijke muziek van
Sri Lanka of India te maken. Breed gedragen
belangstelling voor de folkore of etnische
authenticiteit in de muziek zou nog enkele
decennia op zich laten wachten.
la bohème van giacomo Puccini lijkt zich
weer aan die betoverde wereld te onttrekken
en het felle realisme van de strijd om het
dagelijkse leven te portretteren. Dat is waar,
en met deze opera schijnt de componist de
deuren te openen naar het verisme, naar een
naar het ware leven getekende opera. Toch
bouwt hij verzachtende omstandigheden in,
door de inzet van zijn lyrische melodieën en
zijn melodramatische karakterisering van de
liefde en dood van Mimì. Blijkbaar is de late
negentiende eeuw nog niet rijp voor de harde
confrontaties van de eeuw erna.
een nieUWe zaUberFlöte
Toen richard strauss en Hugo von
Hofmannsthal rond 1911 aan hun project
van die Frau ohne schatten begonnen,
konden zij drie eeuwen operageschiedenis
overzien en constateren dat de ene keer
maatschappelijk realisme en politiek
engagement, en de andere keer exotisme,
oriëntalisme en sprookjeswerelden de
boventoon voerden. Als de pendel van een
klok ging het steeds heen en weer. Ook
zagen zij hoe in Mozarts zauberflöte de
draden voor het eerst echt bij elkaar kwamen
in een maatschappelijke parabel voor een
betere wereld. Toen zij op zoek waren naar
een nieuw onderwerp, streefden zij ernaar
een nieuwe zauberflöte te schrijven – zoals
der rosenkavalier als een nieuwe nozze
di Figaro was bedoeld.
Hofmannsthal ging hiervoor
eerst op zoek bij Goethe,
zijn grote voorbeeld.
Hij wist dat deze
ooit een vervolg op
die zauberflöte
had geschreven.
Bij Goethe vond hij
eerste aanwijzingen
voor een onderverdeling
in een ‘hoog’ en een ‘laag’
liefdespaar – net zoals dat in die
zauberflöte het geval was. Uiteindelijk
situeerde hij het verhaal in een Perzische
sprookjeswereld.
De opera draait rond het verhaal van een
keizer en een keizerin die vastlopen in een
kinderloos huwelijk. Slechts door medelijden
te hebben met het ongeluk van een armoedige
stoffenverver en zijn verversvrouw, en door
wederzijdse opoffering, kunnen de twee
paren zich uit hun isolement bevrijden en
liefde, medemenselijkheid en vruchtbaarheid
ervaren. Dit was de parabel die Strauss en
Hofmannsthal het Europa van voor de Eerste
Wereldoorlog voorhielden. Zij hadden er meer
>
16 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
17

artistiek-maatschappelijke dan
politieke ambities mee. De oorlog
en het geweld zouden hen tijdens
het ontstaan van de opera letterlijk
inhalen, en met de première in 1919
was het continent voorgoed veranderd.
de absUrde realiteit
Vijftien jaar later begon karl amadeus
Hartmann aan zijn opera simplicius
simplicissimus. Hij had de trauma’s
van de Eerste Wereldoorlog net achter
de rug. Het nieuwe regime dat in
Duitsland in 1933 aan de macht
was gekomen, dwong hem tot
innere Emigration, te meer
omdat men zijn muziek als
entartet beschouwde. Hij
trok zich volledig uit het
openbare leven terug en
werkte aan een opera die
reflecteert op oorlog en
geweld in het algemeen.
Met een tragikomisch verhaal
dat misschien realistisch is,
maar anderzijds ook absurd en
onwerkelijk: een naïeve jongeling,
een onbeschreven blad, die weerloos aan
de gruwelen van de tijd wordt overgeleverd.
Hartmann koos voor historische afstand
en plaatste zijn verhaal in de Dertigjarige
Oorlog, die Europa in de zeventiende eeuw
verscheurde, misschien omdat het werkelijke
verhaal van zijn eigen tijd voor hem te
confronterend was.
De Nederlandse componist Peter-jan
Wagemans blikt met zijn nieuwe opera
andreas weent terug op het verregaande
idealisme en het terrorisme van de jaren
’60 en ’70 van de vorige eeuw. Linkse
vrij-
groeperingen
grepen naar geweld
om een betere en
humanere wereld
te creëren – met
desastreuze gevolgen.
Ook Wagemans doet dat op
ruimte voor vrijheid
een tragikomische manier. De
bittere waarheid van de werkelijkheid ligt nu
eenmaal verscholen in de fantastische fabel.
nieUWe nederlandse mUziek
willEm bruls
<
oPera’s in de matinee
Bizet Les pêcheurs de perles
8 september 2012 | O-1
Hartmann Simplicius
Simplicissimus (NP)
24 november 2012 | O-3
Mozart Die Zauberflöte
17 november 2012 | MusA-2
Puccini La bohème
27 april 2013 | O-6
Rossini La scala di seta
23 maart 2013 | O-5
Strauss Die Frau ohne Schatten
16 februari 2013 | O-4
Wagemans Andreas weent
(opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee,
mede mogelijk gemaakt door het
Fonds Podiumkunsten - WP)
20 oktober 2012 | O-2
WP = wereldpremière
NP = Nederlandse première
heid
de ntr zaterdagmatinee is sinds Vorm in de genen
jaar en dag een van de grootste
otto ketting is altijd al zo’n eenling
opdrachtgevers van nieuwe
geweest. Hoewel hij voortkwam uit de
nederlandse muziek. zes nederlandse naoorlogse avant-garde, richtte hij zich
composities beleven dit seizoen al snel op de ontwikkeling van een eigen
hun wereldpremière. met werk van taal, waarin hij de symfonische traditie
adriaansz, andriessen, jeths, ketting, herdefinieerde. Vorig seizoen stond hij op
Vleggaar en Wagemans biedt de het programma met de première van zijn
matinee een kleurrijk beeld van wat zesde symfonie. Dat hij ook dit seizoen
nederlandse componisten bezighoudt. niet kan ontbreken, heeft alles te maken met
de symfonieën van Karl Amadeus Hartmann.
Wie het componeren in Nederland wil Ketting is de enige Nederlander die bij de
beschrijven, kan tegenwoordig slechts Duitse symfonicus studeerde. “Nu is dat
individuele componisten voorstellen. Bestond een groot woord voor een jaar lang met
er zo’n twintig jaar geleden nog een grootste elkaar praten over muziek en allerhande
gemene deler zoals de Haagse School, nevenverschijnselen,” relativeert Ketting.
inmiddels gaat iedere componist zijn eigen “Maar het was wel een waardevol jaar.”
weg en vormt hij een unieke bouwsteen van Ondanks zijn bewondering voor de
de Nederlandse muziek.
componist is de invloed van Hartmann
>
18 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
19

Otto Ketting Peter-Jan Wagemans
op Kettings eigen werk klein, zegt hij zelf.
“Voor mij is Hartmann vooral belangrijk
vanwege zijn mentaliteit. Hij werkte met
kolossale schema’s, bestudeerde alles op
voorhand, plande het hele werk en gooide
vervolgens alles weg. De structuur, de vorm
zat dan wel helemaal in zijn genen. Nog
altijd heb ook ik een sterke neiging om
te organiseren. Zo komt er in mijn zesde
symfonie een bepaalde reeks akkoorden
voor die aan het eind in omgekeerde vorm
terugkeert. Dat soort zaken, daar houd ik
van.”
Hoe ‘dat soort zaken’ in zijn nieuwe werk
vorm krijgen, weet hij nog niet. Het is in
elk geval bedoeld als een inleiding op een
programma met liederen van Mahler en
die seejungfrau van Zemlinsky, twee
componisten die voor Hartmann belangrijk
waren. “Ik denk daarom dat het geen somber
stuk gaat worden.”
tUssen idealisme
en terrorisme
Ook Peter-jan Wagemans, wiens
orkestwerk deep blue ocean op 14 april
2012 in première gaat, keert in 2012-2013
terug met een nieuw werk. Wagemans
werkt aan zijn tweede opera, en een
internationale opdrachtgever trok zich terug.
ruimte
De ZaterdagMatinee gaf de componist de
opdracht het werk te voltooien. Nu beleeft
andreas weent, net als eerder legende,
zijn première in de Matinee. “Ik heb er
alle vertrouwen in”, zegt Wagemans. “De
Nederlandse Opera heeft legende ook
opgepakt nadat het eerst concertant werd
uitgevoerd.”
Wagemans’ tweede opera heeft wel een
heel ander uitgangspunt dan legende,
benadrukt hij. “Ik heb mij afgevraagd wat
er links van het beste werk van Stephen
Sondheim, zoals sunday in the park with
george, en rechts van Stravinsky’s the
rake’s Progress nog te beleven is voor
een componist. Waarschijnlijk een moderne
variant van de dreigroschenoper, en dan
weer in de Nederlandse taal. Daar voel ik mij
goed bij.”
Inspiratiebron is de tragiek van de Baader-
Meinhof groep. “Niet de politiek, of het
‘krimi’-aspect, maar de relatie tussen idealisme
en terrorisme. Jonge mensen zetten hun leven
op het spel om een betere maatschappij te
verwezenlijken, nemen een paar zeer slechte
beslissingen en komen aan de verkeerde
kant terecht.”
Dit zou aanleiding kunnen zijn voor een hevig
expressionistisch werk, maar Wagemans
houdt het juist licht. “Ik breng het bijna
als een vaudeville, om zo dichter bij deze
mensen te komen, en ze niet te laten
uitgroeien tot symbolen.”
mUziek Waarin iets
gebeUrt
Wagemans heeft altijd noten willen schrijven
“waarvan de muzikale en emotionele
essentie duidelijk is voor mensen die
bijvoorbeeld ook de zesde symfonie van
Mahler kunnen begrijpen.” Een instelling
die hij in een tijd dat de erfenis van de
naoorlogse avant-garde en de hegemonie
van de Haagse
School manifest was
zwaar heeft moeten
bevechten. Voor
giel Vleggaar, de
jongste Nederlandse
componist die dit
seizoen aan bod
komt, is het gebruik
van tonale naast
atonale middelen,
van pop- en
jazzelementen, van
meet af aan een
vanzelfsprekendheid
Giel Vleggaar geweest. En dat vindt
zijn weerslag in zijn
werk, dat niet alleen doorgaans een stevige
‘groove’ bevat, maar zich ook naar klassieke
normen ontwikkelt. “Ik houd van muziek
waarin iets gebeurt,” zei hij al eens. Voor de
ZaterdagMatinee bewandelt Vleggaar een
nog niet door hem betreden pad: met een
werk voor koor en orkest. “Hoe het gaat
klinken, weet ik eerlijk gezegd nog niet. Het
idee is een soort ritueel te creëren. Ik nodig
daarbij het onverwachte uit. Schrijven voor
vrijheid
koor is voor mij een heel nieuwe dimensie.
Natuurlijk denk ik meteen aan gospel. Dat
hoop ik dan wel zo te verwerken dat niemand
door heeft dat het gospel is.”
Dat er nog geen concreet idee op papier
staat, baart Vleggaar geen enkele zorg.
“Componeren gaat, voor mij, over jezelf
toestaan het materiaal zijn gang te laten
gaan. En over op de juiste momenten de
touwtjes weer in handen nemen; dan gebeurt
er iets. Daarom heb ik veel vrijheid rond
een componeerproces nodig. Als ik dan ga
schrijven, gebeurt het gewoon. En daarmee
heb ik nog nooit een deadline gemist.”
eVaPoratie
Ook Willem jeths maakt zich geen zorgen.
De componist die klankkleur tot een van de
belangrijkste thema’s van zijn componeren
heeft gepromoveerd, is al een eind op weg
met zijn vierdelige symfonie. “Ik probeer
tegenwoordig stukken te schrijven die
verwant zijn, en die vervolgens een groter
geheel vormen.” Vandaar dat het derde
en vierde deel al klaar liggen. scale per
orchestra ging eind 2010 in première bij
het Koninklijk Concertgebouworkest, en
metanoia klonk februari 2012 ter opluistering
van het tienjarig jubileum van Holland
Symfonia. “Het onderwerp van de andere
delen is vergelijkbaar met scale. Sterven,
dood, transformatie. Wat maak je mee als je
bovenaan de trap staat en echt een grens
over moet, een andere wereld in? Het thema
spreekt mij al heel lang aan. Ook in mijn opera
Hôtel de Pékin speelt een louteringsproces.
In mijn werk probeer ik die overgang van de
ene staat naar de andere weer te geven. Een
vorm van evaporatie in de muziek. scale is
daar een goed voorbeeld van.”
>
20 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
21

Willem Jeths Peter Adriaansz Louis Andriessen
Het componeren gaat hem tegenwoordig
makkelijker af, zegt hij. “Vroeger moest ik
veel overhoop halen om zo’n moment te
bewerkstelligen. Nu heb ik het gevoel meer
vanuit het hart te componeren. Eerder kon ik
dat niet. Tijdens mijn opleiding was de seriële
beweging in volle gang. Men verwachtte een
ander soort muziek. Daardoor heb ik het
meer in complexiteit gezocht dan nodig was.
Tegenwoordig kan de persoonlijke invulling,
de persoonlijke geschiedenis weer alle
ruimte krijgen.”
aCCent oP de klank
En daarmee verklaart Jeths terloops de
enorme diversiteit van het componeren
in Nederland. Een diversiteit waar ook
Peter adriaansz een unieke stem aan
toevoegt. Adriaansz, een leerling van
onder anderen Louis Andriessen, begon
zijn componistenloopbaan als baldadige
recalcitrant. Met gevoel voor drama liet hij de
ideeën van de Haagse School exploderen
in werken als Chant ascendant, dat hem
in 1996 de Gaudeamus Prijs opleverde,
en Comfort. Tegenwoordig bewandelt hij
rustiger, haast meditatieve wegen – in werken
waarin de esthetiek van Morton Feldman lijkt
samen te vallen met de wetmatigheden van
de Franse spectralisten. Hoe hij zijn nieuwe
ruimte
werk voor de Radio Kamer Filharmonie
daarmee invult is nog niet zeker, maar
“doorgaans gaat elk werk verder op het werk
dat er aan vooraf is gegaan,” zegt hij. De
richting is daarom wel duidelijk: “Nadat ik
mijn koers in 2006 drastisch heb verlegd, ligt
het belangrijkste accent op de klank zelf. Ik
probeer alle minutieuze details van stemming
en micro-intervallen uit te werken in beknopte
partituren. In 2006 ben ik teruggegaan naar
het boventoonspectrum als wortel voor alle
intervallen en harmonische relaties. Tijdens
het spelen hiermee deed de EBow zijn intrede
in mijn werk. EBow staat voor ‘electronic bow’,
en het is in de eerste plaats een apparaatje
dat ontwikkeld is om de snaren van een
elektrische gitaar aan te drijven. Op de snaren
van een piano werkt het ook uitstekend.
Indirect kwam daar de reeks Waves uit voort,
plus alle volgende werken die microakoestiek
tot onderwerp hadden. Mijn vermoeden is dat
dit alles in een nogal ‘luxe verpakking’ ook in
het orkestwerk tevoorschijn zal komen. Kort
samengevat: ik heb geen flauw idee – maar
alles staat al vast!”
rosa reVisited
In elk geval is Adriaansz met zijn werk ver
verwijderd van de uitgangspunten van
louis andriessen die zo’n twintig jaar
geleden nog de basis voor de Haagse
School vormden. Ook Andriessen zelf is
inmiddels vele stappen verder. Toch klinkt
er dit seizoen juist van hem een ‘oud’ werk
in een nieuwe verpakking. Clark Rundell
bewerkt speciaal voor de ZaterdagMatinee
delen uit de opera rosa, the death of
a Composer tot een suite. Daarmee krijgt
deze omstreden opera van Andriessen een
verdiende herkansing. In 1994 viel men na
de première in het Muziektheater vooral over
de enscenering van Peter Greenaway. “De
opera rosa is een SM-Marlbororeclame.
Bloot, bloed, koeienkadavers, ingewanden,
trillend vlees van vette buiken, borsten en
pikken krijgt de ‘beau monde’ over zich
heen gestort in een pornoshow die zich als
cultuur verkoopt,” zo vatte een ingezonden
brief in het Parool de visie van de vele
tegenstanders kernachtig samen. Over
Andriessens muziek ging het al lang niet
meer. Die muziek staat nu, bijna twintig jaar
later, fier overeind als een uniek element
in het Nederlands componeren waarin ook
Andriessen van peetvader van de Haagse
School is geworden tot een buitengewone
eenling die zijn eigen koers vaart.
paul janssEn
vrijheid
nederlandse mUziek
in de matinee
adriaansz Nieuw werk voor orkest
(opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee,
mede mogelijk gemaakt door het Fonds
Podiumkunsten - WP) | 18 mei 2013 | E-5
andriessen (bew. Rundell) Suite uit
ROSA, the Death of a Composer (WP)
18 mei 2013 | E-5
jeths Symfonie (opdrachtwerk NTR
ZaterdagMatinee, mede mogelijk gemaakt
door het Fonds Podiumkunsten; WP
complete versie)
13 april 2013 | A-6
ketting Hymne (werktitel; opdrachtwerk
NTR ZaterdagMatinee, mede mogelijk
gemaakt door het Fonds Podiumkunsten -
WP) 16 maart 2013 | A-5
niël Drie koralen voor orgel
27 oktober 2012 | E-2
Vleggaar The Trees of Paradise (werktitel;
opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee,
mede mogelijk gemaakt door het Fonds
Podiumkunsten - WP) 2 februari 2013 | E-4
Wagemans Andreas weent (opdrachtwerk
NTR ZaterdagMatinee, mede mogelijk
gemaakt door het Fonds Podiumkunsten -
WP) 20 oktober 2012 | O-2
WP = wereldpremière
22 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
23

BRItteNS Passie
Als Adolf Hitler zijn infame plannen loslaat op
Europa, staat de jonge pacifist Britten voor
de keuze: in het leger, of weg uit Engeland.
Met zijn partner Peter Pears vertrekt hij naar
Amerika. Hartmann zit in München, middenin
de ellende. Als overtuigd anti-fascist ziet hij
maar één mogelijkheid: weg uit het Duitse
muziekleven en terug in zich zelf. In zijn eigen
woorden: ‘die innere Emigration’.
Na de oorlog acht de Duitse avant-garde
Hartmann passé. Britten wordt door het
establishment weliswaar beschouwd als
‘too clever by half’, maar voor modernisten
is ook hij ouderwets. Beiden vinden een
onmiskenbaar eigen idioom, verwerven
in hun eigen land uiteindelijk grote
erkenning, maar ze worden ook altijd met
enige argwaan bekeken. Dat Britten de
dienstplicht ontweek, heeft de Britse
politiek hem nooit helemaal kunnen
vergeven. Pas een paar maanden voor zijn
dood ontvangt hij de titel Lord Aldeburgh.
Britten begint als wonderkind dat al vroeg
aan de zorgen van Frank Bridge wordt
toevertrouwd. Die geeft hem niet alleen
een gedegen opleiding, maar stimuleert
24
Benjamin Britten heeft ogenschijnlijk
weinig met Karl Amadeus Hartmann
gemeen. Zijn leven verloopt anders, en hij
functioneert tegen een andere muzikale
achtergrond. Toch zijn ze met elkaar
verbonden: zowel in levensbeschouwelijk,
als in muzikaal opzicht.
NTR zaterdagmatinee
hem ook tot kritische
nieuwsgierigheid.
Britten wordt een groot
bewonderaar van Mahler,
en in zijn orkestraties
heeft dat onmiskenbaar
zijn sporen nagelaten.
Hartmann kan zich in zijn
muzikale lichaamstaal
al evenmin aan de invloed van Mahler
onttrekken.
In dit Matinee-seizoen krijgt de jonge
Benjamin Britten ruime aandacht met werken
die hij tijdens zijn zelfgekozen emigratie
schreef. Werken waaruit vaak een flinke dosis
cynisme en een ironische kijk op de wereld
blijkt. De gelouterde componist komt aan het
woord in de tweede versie van Lachrymae,
een nostalgische reflectie op Dowlands
hartekreet If my complaints could passions
move. Passie – dát lijkt het sleutel-woord dat
Britten en Hartmann verenigt.
siEbE riEdstra
britten in de matinee
ad maiorem dei gloriam
10 november 2012 | e-3
Hymn to st Cecilia
10 november 2012 | e-3
les illuminations 20 april 2013 | B-6
3 liederen voor les illuminations
(orkestr. C. Matthews, nederlandse
première) 20 april 2013 | B-6
lachrymae 29 september 2012 | e-1
Phaedra 9 maart 2013 | C-4
scottish ballad 20 april 2013 | B-6
max beckmann: Klein café, draaideur, 1944
oPeraserie
6 ConCerten
Prijs per concert € 57,00
Kortingsprijs € 49,00
Abonnement € 295,00
25

o p e r a s e r i e
de exotisCHe bizet
o-1 radio Filharmonisch orkest
zat 8 sep 2012 groot omroepkoor
13.30 u u r michel Plasson dirigent
thomas eitler koordirigent
annick massis sopraan
Charles Castronovo tenor
jean-François lapointe bariton
nicholas testé bas
Bizet les pêcheurs de perles
Michel Plasson
Met les pêcheurs de perles
Pakkende songs met
diePgang
o-2 radio kamer Filharmonie
zat 20 okt 2012 groot omroepkoor
13.30 u u r michael schønwandt dirigent
gijs leenaars koordirigent
martijn Cornet bariton
karin strobos mezzosopraan
Wagemans andreas weent (opdrachtwerk
NTR ZaterdagMatinee, mede
vestigde de dan 25-jarige Georges
mogelijk gemaakt door het Fonds
Bizet in 1863 zijn naam als
operacomponist. Het verhaal van de
Parelvissers speelt aan de kust
van Ceylon, het huidige Sri Lanka.
De vriendschap tussen twee mannen
wordt bedreigd door de liefde voor
dezelfde vrouw, de mooie Leïla. Zij is
op haar beurt emotioneel verscheurd
tussen haar plichten als priesteres en
haar liefdesgevoelens. ‘Oui, c’est elle,
c’est la déesse’ is het beroemde duet
uit de opera. Het toont Bizets gave
om lyrische melodieën te schrijven in
een verfijnde orkestratie. Daarmee
kon hij de in die tijd zo geliefde
exotische wereld volop kleur geven.
Doordat het originele manuscript
verloren is gegaan, konden er in de
loop der tijd allerlei varianten van de
opera ontstaan. In de Matinee wordt
de oerversie van 1863 zo precies
mogelijk benaderd, maar dan wel
met de recitatieven in plaats van de
oorspronkelijke gesproken dialogen.
Podiumkunsten - wereldpremière)
Annick Massis (WB)
Karin strobos Martijn Cornet
o p e r a s e r i e
In het vroege voorjaar van 2007
beleefde de opera legende van Peter-
Jan Wagemans zijn première tijdens
de ZaterdagMatinee. Het succes van
deze concertante uitvoering leidde in
2011 tot een geslaagde geënsceneerde
voorstelling bij De Nederlandse Opera.
“Een triomf voor de Nederlandse opera”
heette het in de pers. Zijn tweede
opera andreas weent is opnieuw
een opdracht van de ZaterdagMatinee
en beleeft met dit concert zijn
première. Wagemans behandelt
wederom “diepzinnige onderwerpen
op een luchtige manier”. Het geheel
Nederlandstalige libretto richt zich
op de relatie tussen idealisme en
terrorisme. Als model noemt Wagemans
de Baader-Meinhofgroep, maar het
gaat hem daarbij niet om de politieke
en criminele elementen. In muzikaal
opzicht onderzoekt de componist wat
er “links van de Stephen Sondheim van
sunday in the Park with george
en rechts van de Stravinsky van the
rake’s Progress te beleven valt”. Met
andere woorden: pakkende songs met
diepgang zijn niet uitgesloten. (PJ)
26 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
27

o p e r a s e r i e
Hartmann de Visionair
o-3 radio Filharmonisch orkest
zat 24 nov 2012 groot omroepkoor
13.30 uur markus stenz dirigent
james Wood koordirigent
juliane banse sopraan
Will Hartmann tenor
jörg schneider tenor
ashley Holland bariton
kristof klorek bas
milcho borovinov bas
Hartmann simplicius simplicissimus
(Nederlandse première)
28 NTR ZATERDAGMATINEE
De Dertigjarige Oorlog (1618-1648)
leverde Duitsland een ongekend
trauma op. Tweederde van de
bevolking vond de dood, en het
land werd grotendeels vernield. In
de jaren ’30 van de vorige eeuw
herinnerde Karl Amadeus Hartmann
zich nog goed de gruwelen van de
Eerste Wereldoorlog en voorvoelde
dat zo’n desastreus conflict weer
aanstaande was. Op basis van de
bekende zeventiende-eeuwse roman
van Johann von Grimmelshausen
schetste hij in zijn opera simplicius
simplicissimus een beeld van een
maatschappij in oorlog, waarmee hij
visionair op de Tweede Wereldoorlog
vooruitblikte. Zijn hoofdfiguur is
de ‘simpele’ en naïeve jongen
Simplicius, die volledig onervaren
aan de mechanismen van de oorlog
is overgeleverd. Hartmanns muziek
wisselt af tussen fel expressionisme,
parafrasen van Bach-koralen en
intrigerende spreekteksten. Het
stuk kon pas na de oorlog worden
uitgevoerd en beleeft nu zijn
Nederlandse première. (WB)
Juliane Banse Markus stenz

o p e r a s e r i e
straUss’ nieUWe zaUberFlöte
o-4 radio Filharmonisch orkest
zat 16 feb 2013 groot omroepkoor
16.00 uur! nationaal kinderkoor
Vladimir jurowski dirigent
gijs leenaars koordirigent
torsten kerl tenor
anne schwanewilms sopraan
Ursula Hesse von den steinen
mezzosopraan
johan reuter bariton
Christine goerke sopraan
andrew slater bariton
maxim mikhailov bas
alasdair elliott tenor
matthew rose bas
Christina landshamer sopraan
benjamin Hulett tenor
kismara Pessatti alt
Quirijn de lang bariton
Strauss die Frau ohne schatten
Anne schwanewilms
Vladimir Jurowski
De vruchtbare samenwerking tussen
Richard Strauss en librettist Hugo von
Hofmannsthal vond zijn hoogtepunt
in die Frau ohne schatten. De
première vond in 1919 in Wenen
plaats, al was de opera in 1915 al klaar.
Alles is groots en indrukwekkend
aan deze ‘nieuwe Zauberflöte’. De
meer dan drie uur muziek wordt
gespeeld door een zeer uitgebreid
orkest. Er zijn zo’n tien belangrijke
karakters en enkele kleinere rollen.
Van de dramatische sopranen,
tenoren en mezzosopraan wordt het
uiterste gevergd. Het werk zit vol
harmonische en melodische vondsten
en het wisselt van de intimiteit van
een enkel instrument naar enorme
klankerupties. Strauss gebruikt deze
virtuoze middelen om een episch
verhaal te vertellen over de mensheid,
over tegenstellingen tussen geest en
lichaam, rijkdom en armoede, mannen
en vrouwen, en over de moeilijkheden
– maar ook de intense vervulling – die
het krijgen van kinderen met zich mee
kan brengen. (WB)
een sPrankelende
rossini
o-5 radio kamer Filharmonie
zat 23 mrt 2013 alessandro de marchi dirigent
13.30 uur
daniele zanfardino tenor
olga Peretyatko sopraan
laura Cherici sopraan
bodgan mihai tenor
Pietro spagnoli bariton
luca tittoto bas
Rossini la scala di seta
Alessandro
De Marchi
Olga Peretyatko
o p e r a s e r i e
la scala di seta (‘De zijden ladder’)
uit 1812 is een van de geliefde
eenakters die Rossini aan het begin
van zijn carrière in Venetië schrijft.
Hier klinkt de muziek van een jong
genie dat een jaar later met tancredi
en l’italiana in algeri het continent
zal veroveren. la scala di seta
begint met een virtuoze ouverture, een
onderdeel dat de componist in zijn
hele oeuvre zal blijven toepassen. Het
verhaal is typisch voor de commedia
dell’arte van die tijd: een jonge vrouw,
Giulia, wordt begeerd door haar voogd,
Blansac, maar zij blijkt in het geheim al
getrouwd te zijn. Haar echtgenoot laat
ze elke avond met een zijden ladder
haar kamer binnen en uiteindelijk
weet ze Blansac te koppelen aan
haar nichtje. Rossini strooit hier met
duetten en trio’s, terwijl de ensembles
met hun opzwepende crescendi
voor grote hilariteit zorgen. Maar
deze komische farce kent ook al de
prachtige melancholische momenten,
vooral in de aria’s van de geliefden
Giulia en Dorvil. (WB)
30 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
31

o p e r a s e r i e
o-6 radio Filharmonisch orkest
zat 27 apr 2013 groot omroepkoor
13.30 uur nationaal kinderkoor
edo de Waart dirigent
martin Wright koordirigent
32
gianluca terranova tenor
julianna di giacomo sopraan
luca salsi bariton
Valentina nafornit¸ă sopraan
enrico marabelli bariton
luca tittoto bas
brian galliford tenor
stuart kale tenor
Puccini la bohème
Gianluca Terranova
PUCCini’s kUnstenaars
NTR zaterdagmatinee
Het succes begon met de première
van 1896 in Turijn, onder leiding van
Arturo Toscanini, en zou vanaf dat
moment alleen nog maar groter
worden: la bohème van Puccini is
een van de meest geliefde opera’s
aller tijden. De componist baseerde
zijn werk op de scènes de la vie
de bohème van Henri Murger, die
hiermee het leven beschreef van de
Parijse kunstenaarsscène – met al
zijn genieën en klaplopers. In deze
cynische kring van arme intellectuelen
wordt schrijver Rodolfo verliefd op
het naaistertje Mimì, die echter aan
tbc zal overlijden. Deze tragische
ontwikkeling staat in fel contrast
met het wervelende tweede tafereel
in café Momus. Puccini kon zich in
dit melodrama volop uitleven met
lyrische aria’s als ‘Che gelida manina’
(Rodolfo) en ‘Mi chiamano Mimì’
(Mimì), maar hij wist hier eigenlijk
voor het eerst een muziekdramatische
taal te creëren die de felheid van het
leven portretteerde in al zijn details.
Daarvan zou hij in zijn zes volgende
opera’s dankbaar gebruik maken. (WB)
Valentina Nafornit¸ă
ernst ludwig kirchner Csardasdanseressen, 1908
a-serie
7 ConCerten
Prijs per concert € 37,00
Kortingsprijs € 32,00
Abonnement € 225,00
sEIZOEN 2012 / 2013
33

Hartmann en sjostakoVitsj
a-s e r i e a-s e r i e
a-1 radio Filharmonisch orkest
zat 22 sep 2012 james gaffigan dirigent
14.15 uur simone lamsma viool
Hartmann derde symfonie
Sibelius de bard
Sjostakovitsj tweede vioolconcert
De verwantschap tussen de Rus
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) en
zijn Duitse generatiegenoot Karl
Amadeus Hartmann (1905-1963) is
meer voelbaar dan meetbaar. In hun
pathos en soms rauwe felheid zijn
de bijna-leeftijdgenoten nauw met
elkaar verwant, maar de gelijkenis laat
zich niet simplificeren tot expliciete
stilistische overeenkomsten. In het
Largo ma non troppo dat Hartmanns
derde symfonie (1948-1949) opent is
de gelijkgezindheid niettemin tastbaar:
de dolende lijnen van de strijkers, de
desolaat intieme cellosolo en de wrangdissonante
stemvoering, soms kaal
als slijtplekken, zouden in de muziek
van de Russische collega moeiteloos
hun plaats vinden. Op dit programma
versmelt de door oorlogservaringen
gekleurde atmosfeer van de derde,
voortgekomen uit eerdere symfonische
werken met de veelzeggende titels
sinfonia tragica en symphonie
‘klagegesang’, met de landelijke
eenzaamheid van Jean Sibelius’
oudere symfonische gedicht de bard
(1913) en de bitterzoete intensiteit van
Sjostakovitsj’ tweede vioolconcert,
muziek van een verlatenheid die met
hartmanniaanse volharding, maar
dan anders, alle particuliere emoties
overstijgt. (BVP)
sibeliUs en de denen
a-2 radio kamer Filharmonie
zat 3 nov 2012 michael schønwandt dirigent
14.15 uur martin Fröst klarinet
Horneman delen uit de toneelmuziek voor
gurre
Sørensen klarinetconcert (opdrachtwerk
Filharmonisch Orkest van Tampere,
Kölner Philharmonie en NTR
ZaterdagMatinee - wereldpremière)
Gade efterklange af ossian
Sibelius derde symfonie
simone Lamsma Martin Fröst
Michael Schønwandt, de chef-dirigent
van de Radio Kamer Filharmonie,
presenteert de muzikale rijkdom van
zijn Deense vaderland. Uitgangspunt
is de wereldpremière van het
klarinetconcert van Bent Sørensen.
Sørensen schreef het werk voor de
briljante Zweedse klarinettist Martin
Fröst. “Het doet mij denken aan iets
dat ik nog nooit gehoord heb,” zo
omschreef een criticus ooit het oeuvre
van de in 1958 geboren Sørensen.
Hoewel zijn muziek uitgesproken
Scandinavisch in kleur en gebaar is,
schept hij, op de fundamenten van
Deense romantische componisten,
een heel eigen klankwereld. Die
fundamenten zijn vertegenwoordigd
door het eerste succesvolle werk
van Niels Gade en toneelmuziek van
de hier vrijwel onbekende Christian
Frederik Emil Horneman (1840-1906).
Zijn collega en landgenoot Carl
Nielsen noemde Horneman ooit “de
vlam, de dartele brand in de Deense
muziek”. De Fin Jean Sibelius is in dit
Deense gezelschap geen vreemde
eend. Zijn muziek – waarin mythologie
en natuurbeleving samenkomen –
vormt voor Sørensen een belangrijke
springplank. (PJ)
34 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
35

a-s e r i e
klassieke liCHtHeid
a-3 radio kamer Filharmonie
zat 15 dec 2012 michael schønwandt dirigent
14.15 uur ronald brautigam piano
Hartmann Vijfde symfonie
Mozart Pianoconcert nr.22 kV 482
Beethoven achtste symfonie
Met Beethovens achtste symfonie
heeft Hartmanns Vijfde een relatieve
lichtvoetigheid gemeen, die na
zijn sombere Vierde symfonie
evenzeer frappeert als Beethovens
classicistische ontspanningsoefening
na diens baanbrekende zevende.
Het als ‘sinfonia concertante’
betitelde speelstuk ontstond dan
ook niet als symfonie, maar als
Concerto für solo-trompete
und bläser-kammerorchester
in het voor Hartmann nog relatief
onproblematische jaar 1932, een jaar
voor de Machtübernahme die zijn
leven voorgoed zou veranderen. In
1933 verzorgde dirigent Hermann
Scherchen, vriend en mentor, in
Straatsburg de wereldpremière van
het concert. Ook in zijn ‘symfonische’
eindgedaante blijft het sterk herinneren
aan het door Hindemith en Stravinsky
beïnvloede vroege werk van Hartmann.
Na de Tweede Wereldoorlog
bewerkte Hartmann het stuk tot
concert voor blazers, contrabassen
en twee solotrompetten, waarna
het omstreeks 1950 in een nieuw
arrangement zijn definitieve vorm
bereikte: als ongedwongen intermezzo
in een gewichtig oeuvre, dat met zijn
neoclassicistische lichtheid voortreffelijk
aansluit op Mozarts Pianoconcert
nr. 22. (BVP)
Ronald Brautigam
reVolUtionairen en
sCHokgolVen
a-4 radio kamer Filharmonie
zat 19 jan 2013 Philippe Herreweghe dirigent
14.15 uur François leleux hobo
Beethoven delen uit balletmuziek voor
die geschöpfe des Prometheus
Mozart Hoboconcert kV 314
Beethoven derde symfonie ‘eroica’
François Leleux
In 1801 hoorde Haydn Beethovens
balletmuziek die geschöpfe des
Prometheus en zei tegen Beethoven:
“Dit beviel me zeer.” Beethoven: “Maar
het is nog lang geen schöpfung.”
En Haydn: “Dat zal het geloof ik ook
nooit worden.” Waarop beiden elkaar
groetten en verder liepen. Met zijn
muziek over de Grieks-mythologische
held Prometheus kreeg Beethoven
het Weense publiek niettemin aan zijn
voeten. Sprankelend en kwikzilverig is
het Hoboconcert van Mozart van een
kwarteeuw eerder, geschreven voor de
Italiaanse hoboïst Giuseppe Ferlendis
(1755-1802), die deel uitmaakte van
de hofkapel van de aartsbisschop van
Salzburg. Het slotdeel is een bruisend
rondo waarboven de geest van Haydn
zweeft. Met zijn derde symfonie
‘eroica’ veroorzaakte Beethoven
in 1804 een ware schokgolf in het
Weense muziekleven. Zelfs zijn trouwste
bewonderaars vonden het werk bizar
en ver over de schreef. Het gaat dan
ook over de revolutionaire idealen van
vrijheid, gelijkheid en broederschap.
De oorspronkelijke held van deze
noten was Napoleon. Totdat die zich in
1804 tot keizer liet kronen. Beethoven
scheurde het titelblad met Napoleons
naam aan flarden. (CR)
36 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
37
a-s e r i e

a-s e r i e a-s e r i e
Bernarda Fink
a-5 radio Filharmonisch orkest
zat 16 mrt 2013 Hans graf dirigent
14.15 uur bernarda Fink mezzosopraan
Ketting Hymne (opdrachtwerk NTR
ZaterdagMatinee, mede mogelijk
gemaakt door het Fonds
Podiumkunsten; wereldpremière -
werktitel)
Mahler lieder eines fahrenden gesellen
Zemlinsky die seejungfrau
Hans Graf
aFsCHeid en Herinnering
Om 13.40 uur in de Spiegelzaal:
gesprek met Otto Ketting
De naam en het werk van Gustav
Mahler staan model voor de apotheose
van een ‘voorbij’ tijdperk: de romantiek.
Ook zijn bewonderaar Alexander
Zemlinsky refereert, op de drempel van
een nieuwe tijd, nog eenmaal aan het
verlorene. Net als Mahler prefereerde
Zemlinsky sprookjesachtige teksten en
onderwerpen, getuige zijn symfonische
fantasie die seejungfrau naar
de kleine zeemeermin van Hans
Christian Andersen. Herinnering aan
het vergane en vergetene: dit geldt
ook voor de componist Karl Amadeus
Hartmann en zijn oeuvre, aan wie de
Matinee in dit seizoen een groot aantal
concerten wijdt. De in 1963 veel te
onbekend overleden Duitse componist
vormt “de verbindende schakel tussen
Mahler en Rihm, Alban Berg en Hans
Werner Henze,” aldus dirigent Ingo
Metzmacher. De Matinee vroeg Otto
Ketting, die in 1960/61 bij Hartmann
studeerde, een monument(je) voor hem
op te richten. In 2013 waarlijk niet te
vroeg. (CS)
symFonie en
transFormatie
a-6 radio Filharmonisch orkest
zat 13 apr 2013 edo de Waart dirigent
14.15 uur karita mattila sopraan
Jeths symfonie (opdrachtwerk
NTR ZaterdagMatinee, mede
mogelijk gemaakt door het Fonds
Podiumkunsten; wereldpremière van
de complete versie)
Sibelius luonnotar
Wagner siegfried-idyll
Strauss Capriccio (slotscène)
Om 13.40 uur in de Spiegelzaal:
gesprek met Willem Jeths
Sterven, dood, transformatie, het zijn
mahleriaanse thema’s die al jaren een
belangrijke rol spelen in het werk van
de Nederlandse componist Willem
Jeths. Het vormde een rode draad in
zijn opera Hôtel de Pékin, en het is
ook de onderliggende gedachte in het
symfonische werk dat hij in opdracht
van NTR ZaterdagMatinee schrijft. Het
zal uit verschillende ook afzonderlijk
te spelen delen bestaan, waarvan er
twee al klaar liggen: scale, dat hij
in 2010 schreef voor het Koninklijk
Concertgebouworkest, en metanoia
dat in februari 2012 de tiende verjaardag
van Holland Symfonia opsierde. Zij
vormen het derde en vierde deel van
het symfonische werk dat het begrip
‘transformatie’ – op een geheel andere
wijze dan Mahler – abstract uitdrukt.
Transformatie, sterven en geboren
worden zijn ook de achterliggende
thema’s in luonnotar van Jean
Sibelius. De componist baseerde zich bij
dit symfonisch gedicht voor sopraan en
orkest over het ontstaan van de wereld
op de Finse mythologie. Richard Strauss
ten slotte transformeerde de klassieke
symfonische schrijfwijze tot meesterlijk
georkestreerde opera’s en symfonische
gedichten. (PJ)
Karita Mattila
38 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
39

a-s e r i e
rUsland, Parijs
en een snUFje nederland
a-7 radio Filharmonisch orkest
zat 25 mei 2013 susanna mälkki dirigent
14.15 uur leila josefowicz viool
Dutilleux timbres, espace, mouvement
Stravinsky Vioolconcert
Moesorgski schilderijen van een
tentoonstelling (orkestr. Ravel)
In het begin van de twintigste eeuw
trekken veel Russische kunstenaars
naar Parijs. Stravinsky verovert
de Franse metropool met zijn
spraakmakende balletcomposities.
Hij en Ravel buigen zich over de
muziek van Moesorgski. Ravel zorgt
er met zijn kleurrijke orkestratie van
Moesorgski’s schilderijen van
een tentoonstelling voor, dat
het verpletterende, modernistische
werk eindelijk aan zijn internationale
zegetocht kan beginnen. Van Stravinsky
klinkt in deze Matinee zijn in 1931
geschreven Vioolconcert. Het
blinkt uit door barokke speelsheid en
dansante brille. Henri Dutilleux heeft
de talrijke invloeden van de roerige
eerste decennia van de vorige eeuw
in Frankrijk in zich opgenomen. In
timbres, espace, mouvement
ou ‘la nuit etoilée’ roept hij – met
schitterende klankkleuren en een
imposante hoeveelheid slagwerk
– de sfeer op van Van Goghs
wereldberoemde schilderij ‘De
Sterrennacht’. (CS)
Leila Josefowicz
piet mondriaan Compositie met rood, blauw, zwart, geel en grijs, 1921
© 2012 MONDRIAN/HOLTZMAN TRUsT C/O HCR INTERNATIONAL WAsHINGTON DC
b-serie
7 ConCerten
Prijs per concert € 37,00
Kortingsprijs € 32,00
Abonnement € 225,00
40 NTR ZATERDAGMATINEE sEIZOEN 2012 / 2013
41

-s e r i e b-s e r i e
Fins CresCendo
b-1 radio Filharmonisch orkest
zat 6 okt 2012 osmo Vänskä dirigent
14.15 uur alexander gavrylyuk piano
Aho minea (Nederlandse première)
Prokofjev derde pianoconcert
Sibelius Vijfde symfonie
Osmo Vänskä
Alexander Gavrylyuk
De Finse dirigent Osmo Vänskä is
een studie- en generatiegenoot van
Esa-Pekka Salonen en Jukka-Pekka
Saraste. Elk van hen is een notoire
Sibelius-interpreet en een belangrijke
promotor van de nieuwe Finse muziek.
Vänskä is vooral van groot belang
geweest voor de internationale
waardering voor zijn landgenoot Kalevi
Aho. Op dit programma klinkt het grote
orkestwerk minea, dat Aho in 2008
schreef voor het Minnesota Orchestra
– het orkest waar Vänskä chef-dirigent
is. minea is “een groot accelerando en
crescendo”, dat de kwaliteiten van het
orkest in alle geledingen naar voren
brengt. Het zet Aho neer als een kind
van zowel de Europese, als de Finse
symfonische traditie – de traditie die
voortbouwt op bijvoorbeeld Sibelius’
Vijfde symfonie uit 1915. Prokofjevs
bruisende derde pianoconcert,
slechts enkele jaren later geschreven,
staat model voor de Russische link met
Finland. (PJ)
Het grootste genie
dat Haydn kende
b-2 radio kamer Filharmonie
zat 1 dec 2012 groot omroepkoor
14.15 uur masaaki suzuki dirigent
gijs leenaars koordirigent
lenneke ruiten sopraan
ingeborg danz mezzosopraan
topi lehtipuu tenor
Christian immler bas
Kraus sinfonia per la chiesa
Mozart symfonie nr.25 kV 183
Haydn mis Hob. xxii nr. 13
‘schöpfungsmesse’
De componisten van dit programma
volgden elkaar eerst op afstand,
schaften elkaars muziek aan en
bestudeerden die, maar ontmoetten
elkaar pas na jaren en raakten toen
bevriend. Mozart droeg in Salzburg al
een symfonie aan Haydn op, zonder
hem ooit gezien te hebben. De twee
beleefden onafhankelijk van elkaar,
en rond dezelfde tijd, hun Sturmund-Drang-periode.
Mozart op zijn
zeventiende met de rusteloze en
gejaagde symfonie nr. 25 in g KV 183,
dezelfde duistere toonsoort als die van
de beroemde Veertigste symfonie.
Het prachtig smachtende Andante
klinkt als ‘Die Leiden des jungen
Wolfgang’. Groot is de verwantschap
met exacte tijdgenoot Joseph Martin
Kraus, kapelmeester van koning Gustav
III van Zweden, die in 1783 in Wenen
Haydn en Gluck ontmoette, zo ongeveer
naast Mozart woonde en lid was van
dezelfde vrijmetselaarsloge. Zijn briljante
sinfonia per la chiesa klinkt als een
kleine jupiter. Haydn beschouwde
Kraus als het grootste genie dat hij
gekend had, zei hij vijf jaar na Kraus’
dood. In 1801 zette Haydn zijn magistrale
voorlaatste mis op papier, vanwege een
citaat uit het oratorium in het Agnus Dei
‘Schöpfungsmesse’ genoemd. (CR)
Masaaki suzuki
42 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
43

Hemel en aarde
b-s e r i e b-s e r i e
b-3 radio Filharmonisch orkest
zat 22 dec 2012 markus stenz dirigent
14.15 uur Chen reiss sopraan
kismara Pessatti alt
Hartmann eerste symfonie
Mahler Vierde symfonie
Mahlers Vierde symfonie was het
pièce de résistance van het eerste
concert dat Hartmann in het bevrijde
München van 1945 organiseerde.
Daarmee stelde hij een symbolische
daad die, behalve zijn muzikale affiniteit
met Mahler, zijn diepgewortelde
rechtvaardigheidsgevoel onderstreepte;
in het gecapituleerde Duitsland
koos hij voor een door de nazi’s
verboden joodse componist. Dezelfde
bewogenheid spreekt uit het werk
dat hij als aanklacht tegen de ‘Plagen
der Welt’ al in 1935/1936 componeert,
maar pas in 1955 zijn definitieve
naam van eerste symfonie zal
ontvangen. De beurtelings introverte
en overdonderende eerste is een
symfonische liederencyclus op teksten
van de Amerikaanse Walt Whitman,
die hij in eerste instantie alternatief
als ‘symfonisch fragment’ of ‘cantate’
betitelt. Hartmanns worsteling met de
naamgeving is begrijpelijk. Naar de
vorm is het allesbehalve een symfonie,
maar des te meer in de door Mahler
geschetste betekenis; ‘eine Welt’,
waarin alle grote menselijke ervaringen
hun plaats hebben gevonden. (BVP)
kleUr én inHoUd
b-4 radio Filharmonisch orkest
zat 26 jan 2013 james gaffigan dirigent
14.15 uur jean-efflam bavouzet piano
Hartmann tweede symfonie
Ravel Pianoconcert in g
Stravinsky Petroesjka
Chen Reiss James Gaffigan
‘Tweede symfonie’ is een groot woord
voor een adagio van nog geen tien
minuten. Maar het is duidelijk waarom
Hartmann zijn vriend en mentor
Hermann Scherchen in 1948, een jaar
voordat hij het als zelfstandige symfonie
ter uitgave zal aanbieden, bekent
dat dit ‘adagio uit een orkestwerk’
hem ‘zeer aan het hart ligt’. Voor de
‘bekenteniscomponist’ Hartmann is het
adagio de meest autobiografische zone
van de symfonie, waarin hij zijn meest
persoonlijke gevoelens uitspreekt. Dit
adagio – met zijn opvallende rol voor de
saxofoon – heeft als bijzonder kenmerk
bovendien dat het zijn binding met
tenminste één muzikale geestverwant
wel zeer expliciet illustreert: de
Igor Stravinsky van de sacre du
printemps en de symphonies
d’instruments à vent. Het verfijnde
coloriet verwijst daarnaast opvallend
naar de orkestrale kleurenwereld van
Debussy en Ravel. (BVP)
44 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
45

-s e r i e
de ‘laatsten’ Van brUCkner
en Hartmann
b-5 radio Filharmonisch orkest
zat 30 mrt 2013
14.15 uur
ingo metzmacher dirigent
Hartmann achtste symfonie
Bruckner negende symfonie
Ingo Metzmacher
Bruckner kon zijn negende
symfonie net niet voltooien, terwijl
de Bruckner-bewonderaar Hartmann
zijn negende niet zou halen – hoewel
zijn onvoltooide gesangsszene
voor bariton en orkest die symfonie
had kunnen zijn. Toch is Hartmanns
achtste (1960-1962), evenals Bruckners
laatste, de waardige afsluiting van
een monumentaal symfonisch oeuvre,
en beide werken nemen in historisch
perspectief vergelijkbare posities in.
Enerzijds zijn ze een synthese van een
persoonlijke taal waarin contrapunt
en weidse adagio-lyriek de toon
bepalen, anderzijds wijzen ze vooruit
naar de toekomst. Waar Bruckner
met extreme dissonanten en een
hamerend scherzo al een brug slaat
naar de Tweede Weense school en –
ongehoord! – de percussieve taal van
Igor Stravinsky, ontwikkelt Hartmann
in zijn achtste op de valreep de
blauwdruk voor een symfonie van de
twintigste eeuw; hoorbaar geworteld
in het expressionisme van Alban Berg,
de complexe gelaagdheid van de
naoorlogse avant-garde niet schuwend,
maar stevig verankerd in traditionele
vormen en technieken als scherzo, fuga
en variatie. (BVP)
les illUminations
met Verlenging
b-6 radio kamer Filharmonie
zat 20 apr 2013 james macmillan dirigent
14.15 uur arthur en lucas jussen piano
barbara Hannigan sopraan
MacMillan sinfonietta
Britten scottish ballad
Britten 3 liederen voor les illuminations
(orkestr. C. Matthews, Nederlandse
première)
Britten les illuminations
De Schotse componist James MacMillan
dirigeert zijn eigen sinfonietta, een
werk uit 1991. We horen een muzikale
zonsopgang, die wreed wordt verstoord
door groteske marsmuziek. Op het
hoogtepunt van de chaos blaast die
zichzelf uit en verglijdt het werk in de
serene rust van een zonsondergang.
Benjamin Britten schreef vijftig jaar
eerder in Amerika een schotse ballade
voor twee piano’s en orkest, een stuk
vol heimwee dat uniek is in Brittens
catalogus. Onderhoudende muziek,
gebaseerd op een psalm, een treurmars
en een ‘Highland reel’. Britten speelde
het werk een tijd lang samen met Clifford
Curzon, daarna werd het vergeten.
Arthur en Lucas Jussen blazen het
nieuw leven in. In hetzelfde heimweejaar
1941 zong de man van Britten, Peter
Pears, de Amerikaanse première van
les illuminations, een liederencyclus
die een jaar eerder in Engeland was
gepresenteerd door sopraan Sophie
Wyss. Barbara Hannigan stapt in haar
schoenen en voegt en passant nog drie
afgewezen kandidaten aan de cyclus toe.
(SR)
Barbara Hannigan
46 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
47
b-s e r i e

-s e r i e
memorabele ontmoetingen
b-7 radio kamer Filharmonie
zat 15 juni 2013 michael schønwandt dirigent
14.15 uur janine jansen viool
Schumann ouverture manfred
Bruch eerste vioolconcert
Strauss der bürger als edelmann
Er zijn van die ontmoetingen die achteraf
helemaal kloppen. Zoals die van
Robert Schumann en het dramatische
gedicht manfred van Lord Byron,
nota bene door Schumanns vader
uitgegeven in het Duits. Waarschijnlijk
herkende Schumann zich wel in Byrons
getormenteerde titelheld, die als een
verschoppeling door de onherbergzame
Alpen zwierf. Schumanns duistere
ouverture behoort tot het beste dat
hij ooit voor orkest componeerde. Max
Bruch is vooral de componist van hét
wereldberoemde Vioolconcert (hoewel
hij er eigenlijk drie schreef). Wanneer
violisten bij Bruch langskwamen om zijn
eerste vioolconcert voor te spelen,
joeg hij ze weg en schreeuwde hij ze na
dat hij veel meer had geschreven dan
dat éne stuk. Wie het verrukkelijke werk
kent of voor het eerst hoort, begrijpt
waarom het zo geliefd kon worden.
Het begint als een Vorspiel van een
romantische opera. Na de pauze klinkt
een suite uit de plastische toneelmuziek
die Richard Strauss in 1912 schreef
bij Molières blijspel bourgeois
gentilhomme uit 1673. (CR)
Janine Jansen
vincent van gogh Tuin te Arles, 1888
C-serie
6 ConCerten
Prijs per concert € 37,00
Kortingsprijs € 32,00
Abonnement € 195,00
48 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
49

‘CrossoVer’ en
een nieUWe baCH
c-s e r i e c-s e r i e
C-1 radio kamer Filharmonie
zat 15 sep 2012 Philippe Herreweghe dirigent
14.15 uur sergio azzolini fagot
Haydn symfonie nr.44 ‘trauer’
Bach Fagotconcert (bew. Azzolini, naar
BWV 169, BWV 49 en BWV 1053)
Haydn symfonie nr.104 ‘londen’
Philippe Herreweghe
Het is frappant: Joseph Haydn groeide
op zonder één noot Bach te kennen.
Het contrapunt-meesterbrein uit
Leipzig was immers lang onbekend in
Wenen. Terwijl Haydn als koorknaap
onbeholpen zijn eerste mis op papier
zette, schaafde Bach in Leipzig op zijn
oude dag aan zijn kunst der Fuge
en Hohe messe. Wel werd Haydns
Sturm-und-Drang-periode omstreeks
1770 geïnspireerd door Bachs tweede
zoon, Carl Philipp Emanuel. Een van de
sterkste voorbeelden is de symfonie
nr. 44 in e, een werk vol droefenis en
gejaagdheid, maar met het misschien
wel mooiste Adagio uit Haydns pen. In
de symfonie nr. 104, Haydns laatste,
leveren Engelse doedelzakdeunen
en een vurig Balkanorkest een
prachtig staaltje achttiende-eeuwse
crossover. Daartussenin een nieuwe
Bach-aanwinst: fagottist Sergio
Azzolini voegde delen uit Bachs
klavecimbelconcert bWV 1053 en
twee cantates bijeen en bewerkte ze
tot wat ooit een fagotconcert van Bach
geweest moet zijn. Een mooi staaltje
hergebruik naar Bachs voorbeeld. (CR)
Frans-CHinees
kleUrenbombardement
C-2 radio Filharmonisch orkest
zat 8 dec 2012 xian zhang dirigent
14.15 uur dezsö ránki piano
Qigang Chen Wu xing (Nederlandse première)
Beethoven Vierde pianoconcert
Debussy Prélude à l’après-midi d’un faune
Stravinsky Vuurvogel (suite, versie 1919)
Een loom in het gras liggende faun,
dromend van het liefdesspel met schone
nimfen die in zijn wellustige fantasieën
om hem heen dartelen: Claude Debussy
heeft met zijn Prélude à l’aprèsmidi
d’un faune – naar een gedicht
van Mallarmé – muziekgeschiedenis
geschreven. Igor Stravinsky deed dat
met de Vuurvogel. Het ballet sloeg
in het Parijs van 1910 in als een bom,
alleen al vanwege zijn spetterende
en (net als de wonderlijke vogel) in
alle kleuren schitterende muziek. Het
Matineeconcert opent met de sfeervolle
orkestcompositie Wu xing van Qigang
Chen, waarin de Chinese componist
over de natuurelementen mediteert.
Het werk staat in het teken van de
Chinese volksmuziek en de traditie
van het Franse impressionisme en
Messiaen – Chen was tussen 1984 en
1988 diens laatste leerling. Verder staat
een van de mooiste pianoconcerten
ooit geschreven op het programma. Het
hemelse beginthema verraadt meteen
al het onmiskenbare handschrift van de
meester: Ludwig van Beethoven. (CS)
Xian Zhang
50 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
51

orgie Van meerstemmigHeid
c-s e r i e c-s e r i e
C-3 radio Filharmonisch orkest
zat 12 jan 2013 jaap van zweden dirigent
14.15 uur Christian tetzlaff viool
Bach/Webern ricercata
Brahms Vioolconcert
Hartmann zevende symfonie
Jaap van Zweden
De bezeten contrapuncticus
Hartmann heeft zichzelf in zijn
zevende symfonie (1957/1958)
nauwelijks meer in de hand, bekent
hij later. Voordat hij de eerste noten
op papier zet, bestudeert hij Bachs
kunst der Fuge en de muziek van
de renaissancepolyfonisten. In zijn
schetsen voor het eerste en laatste
deel verliest hij zich in een spel met
canonische constructies “die me
weliswaar amuseerden, maar waarvan
ik van tevoren wist dat ik ze niet zou
gebruiken”. De stemvoering van zijn
meest polyfone symfonie was al
complex genoeg, en zijn streven was
er juist op gericht de polyfonie van
de hoekdelen in balans te brengen
met het emotionele gewicht van hetet
zijn donkere toon en zijn dramatische
appassionato-episode is dat ook voor
Hartmann ‘het persoonlijkste’ dat
hij ooit schreef. Maar de zevende
is vooral de kroon op Hartmanns
levenslange obsessie voor barokke
en pre-barokke meerstemmigheid, die
al in zijn vroegste werken voor viool
solo in de geest van Bach nadrukkelijk
de kop opsteekt. De bewerking die
Hartmanns leraar Webern maakte
van het ricercata a 6 uit Bachs
musikalisches opfer is door
Hartmann niet voor niets tot in de
kleinste details geanalyseerd. (BVP)
Christian Tetzlaff
sir Mark Elder
tHe britisH
ConneCtion
C-4 radio Filharmonisch orkest
zat 9 mrt 2013 sir mark elder dirigent
14.15 uur Christianne stotijn mezzosopraan
Delius brigg Fair
Britten Phaedra
Dvorˇák achtste symfonie
Frederick Delius werd geboren als Fritz,
zoon van een industriële ondernemer
van Duitse komaf. Hij groeide op in
Engeland. Toen hij muzikale ambities
vertoonde, kocht zijn vader een sinaasappelplantage
voor hem in Florida. Daar
hoorde hij de muziek van de slaven, een
indruk die hij verwerkte in zijn Florida
suite. Antonín Dvorˇák werd naar
New York gelokt met het vooruitzicht
directeur te worden van een nieuw
conservatorium. Hij maakte kennis met
muziek van autochtone oorsprong, en
verwerkte die in zijn eigen negende
symfonie. Zijn achtste symfonie
werd voor het eerst gehoord in het
Engeland waar Fritz Delius ter wereld
kwam, en waar Dvorˇák een onmetelijke
populariteit genoot. Die was voor
Delius niet weggelegd, en hij vertrok
naar Frankrijk, waar hij zijn brigg Fair,
een reeks variaties op een Engels
volksliedje componeerde. Benjamin
Britten, Engels componist bij uitstek
(maar in de oorlog uitgeweken naar
Amerika), verwierf wereldfaam met zijn
opera’s. Christianne Stotijn soleert in zijn
spannende ‘mini-opera’ Phaedra. (SR)
Christianne stotijn
52 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
53

Michael schønwandt
de lyriek Van de FlUit
C-5 radio kamer Filharmonie
zat 6 apr 2013 michael schønwandt dirigent
14.15 uur emmanuel Pahud fluit
Schubert derde symfonie
Carter Fluitconcert (Nederlandse première)
Mozart Fluitconcert kV 314
Honegger tweede symfonie
Emmanuel Pahud
54 NTR ZATERDAGMATINEE sEIZOEN 2012 / 2013
55
c-s e r i e
Een concert vol contrasten. Op het
programma staan een fluitconcert
van Mozart uit 1778 en een van
Carter uit 2008, en symfonieën van
Schubert (1815) en Honegger (1940).
Werken uit ruim tweehonderd jaar
muziekgeschiedenis, maar net zo
spannend als de contrasten zijn de
verrassende overeenkomsten. “Al jaren,”
aldus Elliott Carter, “vroegen fluitisten
mij om een fluitconcert. Ik heb het
lang afgehouden, omdat ik het gevoel
had dat de fluit niet het instrument
van scherpe attacks is, die zo vaak
in mijn muziek voorkomen. Maar het
idee van de lyrische klankkwaliteiten
en de verschillende klankregisters
van het instrument gingen mij meer
en meer fascineren.” Ook Mozart
had bij voorbaat weinig met het
instrument op, maar schreef toch twee
bekoorlijke fluitconcerten, waarvan er
één, KV 314, teruggaat op het eerder
geschreven Hoboconcert. Schuberts
derde symfonie ademt de geest
van de muziekstad Wenen. Ondanks
haar uitdagende, moderne ritmen en
harmonieën staat ook Honeggers
tweede symfonie, geschreven tijdens
de Tweede Wereldoorlog, nog voelbaar
in de klassiek-romantische traditie. (CS)

c-s e r i e
dramatisCHe ConFliCten
C-6 radio Filharmonisch orkest
zat 11 mei 2013 Christoph Poppen dirigent
14.15 uur isabelle van keulen viool
Hartmann zesde symfonie
Prokofjev eerste vioolconcert
Sjostakovitsj zesde symfonie
Isabelle van Keulen
In zijn zesde symfonie (1939)
hanteert Dmitri Sjostakovitsj een
dramaturgische formule waarop ook
Karl Amadeus Hartmann frequent zal
teruggrijpen. Tegenover een langzaam
openingsdeel (largo) plaatst hij een
allegro en een afsluitend presto. Zo
creëert hij een dramatisch conflict
tussen traagheid en snelheid, tussen
donker en licht, tussen passief en
actief. Op een vergelijkbare manier
slaat Hartmann in zijn zesde
symfonie (1952) munt uit de
tegenstelling adagio – toccata (presto),
door in het openingsdeel de enorme
spanning op te bouwen die in het
presto met dolgedraaide oerkracht tot
ontlading komt. Het grote verschil is dat
Hartmann voor de neoclassicistische
methode kiest, en ditmaal zonder terug
te vallen in de ironie van de Vijfde.
De toccata anticipeert als polyfone
heksenketel op de door Bach en
renaissancepolyfonie geïnspireerde
zevende symfonie. Door zijn grillige
behandeling van de fugatechniek, vaak
met een ondertoon van sardonische
verbetenheid, belandt Hartmann via een
omweg toch weer in het vaarwater van
zijn Russische vakbroeder: de razernij
druipt van de noten. (BVP)
claude monet Quai du Louvre, ca. 1867
mUsa-serie
4 ConCerten
Prijs per concert € 45,00
Kortingsprijs € 38,00
Abonnement € 155,00
56 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / / 2013
57

internationaal
ComPoneren in de barok
m u s a-s e r i e m u s a-s e r i e
Frans Brüggen
René Jacobs
Christophe Rousset
Leonardo García Alarcón
musa-1 orkest van de achttiende eeuw
zat 13 okt 2012 Frans brüggen dirigent
14.15 uur giuliano Carmignola barokviool
Bach eerste suite voor orkest
bWV 1066
Bach Vioolconcert in a bWV 1041
Bach Vioolconcert in e bWV 1042
Rameau orkestsuite uit dardanus
Johann Sebastian Bach zette weliswaar
nooit een voet buiten Duitsland, toch
had hij vanaf zijn jonge jaren een
geweldige honger naar de meest
uiteenlopende soorten muziek. Niet
alleen muziek uit zijn eigen land,
maar ook uit Frankrijk en Italië. Hij
bestudeerde al die vreemde klanken
en benaderde en imiteerde ze met zijn
typisch Duitse degelijkheid. Zo zijn de
Vier orkestsuites een knap staaltje
van componeren op zijn Frans, maar
blijven ontegenzeglijk het werk van
het grootste contrapuntische brein
dat Duitsland ooit voortbracht. Bachs
Vioolconcerten in a BWV 1041 en
in E BWV 1042 zijn het resultaat van
zijn toegewijde studie van Italiaanse
muziek, met name die van Vivaldi. Na de
pauze klinkt muziek van Bachs Franse
tijdgenoot Jean Philippe Rameau: de
sprankelende suite uit dardanus, de
tragédie-lyrique over de mythologische
koning Dardanus. Met aan het eind een
van Rameaus mooiste chaconnes, rijk
aan variatie, instrumentatie, stemmingen
en verrassingen. (CR)
Giuliano Carmignola
58 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
59

m u s a-s e r i e
mozarts VerliCHtingsidealen
musa-2 akademie für alte musik
zat 17 nov 2012 rias kammerchor
13.00 uur! rené jacobs dirigent
lydia teuscher sopraan
topi lehtipuu tenor
marcos Fink bas
burçu Uyar sopraan
daniel schmutzhard bariton
sunhae im sopraan
inga kalna sopraan
anna grevelius mezzosopraan
isabelle druet mezzosopraan
kurt azesberger tenor
thomas e. bauer bariton
Mozart die zauberflöte
Het geromantiseerde beeld dat
Mozart aan het eind van zijn leven
straatarm was en in 1791 in een
armengraf terechtkwam, is inmiddels
achterhaald. In dat laatste jaar had
hij zelfs nog twee grote opdrachten:
een officiële opera voor Praag, la
clemenza di tito, en een opera
voor een theater in een voorstad van
Wenen, die zauberflöte. Omdat
de toverfluit geen hofopera was,
schreef Mozart dit werk, samen
met de theaterdirecteur, librettist,
regisseur en zanger Emanuel
Schikaneder, duidelijk voor een
breder publiek. De muziek, én het
sprookjesachtige verhaal met prinsen,
prinsessen en toverinstrumenten
spraken meteen tot de verbeelding.
Maar achter de eenvoud van de
vertelling en de aansprekende
melodieën gaat een diepere wereld
vol humanisme en verlichtingsidealen
schuil. Dirigent René Jacobs zal over
dit meesterwerk van Mozart zijn eigen
licht laten schijnen en de Koningin
van de Nacht tot kolkende vocale
woede aanzetten. (WB)
Het Verdriet Van maria
musa-3 les talens lyriques
zat 9 feb 2013 Christophe rousset dirigent
14.15 uur
monica Piccini sopraan
judith van Wanroij sopraan
ann Hallenberg mezzosopraan
Valer barna-sabadus countertenor
emiliano gonzalez toro tenor
magnus stareland tenor
Frédéric Caton bariton
jussi lehtipuu bas
Pergolesi salve regina
Leo iudica me deus
Ferrandini il pianto di maria
Traetta stabat mater
Topi Lehtipuu Ann Hallenberg
m u s a-s e r i e
Een van de thema’s in de christelijke
cultuur van de afgelopen tweeduizend
jaar is het verdriet van Maria, de moeder
van Jezus aan de voet van het kruis
waaraan haar zoon hangt vastgenageld.
Dit tafereel heeft een lang spoor
getrokken door de westerse kunsten
van de voorbije zeven eeuwen. Het
stabat mater van Pergolesi steekt
sinds de eerste uitvoeringen in 1736
tot op heden met kop en schouders
uit boven alle andere versies – qua
bekendheid. Maar omstreeks dezelfde
tijd zette in München een 25-jarige
‘Kammerkomponist’ een soortgelijke
cantate op papier, il pianto di maria
(Het wenen van Maria). De naam van de
nu zo goed als onbekende componist:
Giovanni Battista Ferrandini (1710-1791).
Hij behoorde tot het imposante legertje
Italiaanse musici dat werkzaam was
aan de vele adellijke hoven in Duitsland.
Het werk is hier verenigd met de
eveneens weemoedige begroeting van
Maria, salve regina van Pergolesi,
en het expressieve stabat mater
van Tommaso Traetta, een Italiaanse
tijdgenoot van Haydn die furore maakte
in Wenen, Mannheim, St. Petersburg en
Venetië. (CR)
60 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
61

m u s a-s e r i e
betoVerende ‘loVestory’
musa-4 radio kamer Filharmonie
zat 2 mrt 2013 leonardo garcía alarcón dirigent
14.15 uur
john mcVeigh tenor
yulia Van doren sopraan
roderick Williams bas
rupert Charlesworth tenor
zachary Wilder tenor
Yulia Van Doren
Händel acis and galatea
Zolang er mensen bestaan, blijft het
thema van De Liefde fascineren. Zo
ook in het Europa van de achttiende
eeuw. Van Sicilië tot Londen, van
Amsterdam tot St. Petersburg zaten
de operatheaters vol en droomde
het publiek weg bij liefdestraan en
smartelijk verlangen. De grootmeester
van de muzikale ‘lovestory’ in Engeland
was Georg Friedrich Händel. Driemaal
wijdde hij zich aan het verhaal over Acis
en Galatea, en tweemaal liep het uit
op composities die in muzikaal opzicht
weinig met elkaar gemeen hebben.
In het verhaal kan de mythologische
nimf Galatea niet genieten van de
schoonheid om haar heen, omdat ze
haar herdersjongen Acis zo mist. En
ook Acis zoekt rusteloos naar zijn
geliefde Galatea. Daarbij wordt hij nog
dwarsgezeten door het brute monster
Polifemo. In 1718 zette Händel met
zijn betoverende ‘masque’ acis and
galatea een werk op papier waarin
nog de geest van Henry Purcell lijkt
voort te leven. Händel schilderde dit
schijnbaar onschuldige liefdesverhaal
in aanschouwelijke en meeslepende
tinten die zo’n drie eeuwen later nog
steeds ontroeren. (CR)
John McVeigh
wassily kandinsky schilderij met witte vorm, 1913
e-serie
6 ConCerten
Prijs per concert € 37,00
Kortingsprijs € 32,00
Abonnement € 195,00
62 sEIZOEN 2012 / 2013
63

grensoVersCHrijdingen
e-s e r i e e-s e r i e
e-1 ensemble resonanz
zat 29 sep 2012 emilio Pomárico dirigent
14.15 uur tabea zimmermann altviool
Zimmermann konzert für streichorchester
Schnittke monolog
Britten lachrymae
Hartmann Vierde symfonie
‘Concert voor strijkorkest’ werd
de uiteindelijke titel van de
orkestbewerking die Bernd-Alois
Zimmermann in 1948 van een
eerder strijktrio maakte. Curieus is
dat Hartmanns Vierde symfonie
(1946/1947) oorspronkelijk dezelfde
doopnaam droeg. In 1939 ontstaat een
eerste versie als ‘symfonisch concert
voor strijkorkest’, die hij na de oorlog
omwerkt tot symfonie. Pas op het
laatste moment ziet Hartmann af van
het voornemen om, wellicht in het
kielzog van Mahlers Vierde, het werk
te besluiten met een liedfinale voor
sopraan. De ontstaansgeschiedenis
van de Vierde is illustratief voor de
bij Hartmann dikwijls vage grenzen
tussen genres. Ook de oorspronkelijk
als ‘cantate’ gecomponeerde eerste
en de eerst als trompetconcert
geconcipieerde Vijfde ondergingen
pas na de Tweede Wereldoorlog hun
transformatie tot symfonie. Behouden
bleef het concertante karakter van de
Vierde, die meer dan de zusterwerken
doet denken aan Béla Bartók – behalve
in het afsluitende adagio appassionato,
waar de gedachten onweerstaanbaar
uitgaan naar de inleiding van Bruckners
Vijfde symfonie. Tabea Zimmermann
is de soliste in Schnittkes monolog en
de lachrymae van Benjamin Britten.
(BVP)
kristallen
e-2 asko|schönberg
zat 27 okt 2012 reinbert de leeuw dirigent
14.15 uur natalya zagorinskaya sopraan
leo van doeselaar orgel
Niël drie koralen voor orgel
Kurtág Vier capriccio’s
Webern Fünf stücke für orchester
opus 10
Dallapiccola uit liriche greche: 5 frammenti
di saffo
Webern sechs stücke für orchester
opus 6
Kurtág liederen naar gedichten van
anna achmatova
Tabea Zimmermann Reinbert de Leeuw
Reeds in zijn vroege orkeststukken
opus 6 en opus 10 heeft Anton
Webern de richting bepaald voor
zijn latere stijl: een muziek waarin
elke afzonderlijke noot tintelt van
spanning en geladen is met betekenis.
Weberns oscillogramstijl, zijn gave
met een paar tonen een ‘hele roman’
(Schönberg) te vertellen, heeft een
generatie componisten beïnvloed.
Ook de Hongaar György Kurtág
beschouwt hem als zijn geestelijk
vader. Op het programma staan onder
andere zijn liederen op gedichten
van anna achmatova op. 41.
Kurtágs subtiele klankgedichten
getuigen van eenzaamheid. “En de
hele stad”, dicht Achmatova, “is gehuld
in ijs. Bomen, muren, sneeuw – als
onder glas. Behoedzaam loop ik op
kristallen.” Strijkers, piano, cimbalom,
harp, celesta en zorgvuldig uitgekozen
slagwerkinstrumenten zetten de door
de Russische dichteres opgeroepen
beelden luister bij. De Matinee opent
met drie orgelkoralen van een
andere bewonderaar van Webern, de
in 1989 bijna onopgemerkt overleden
Limburgse componist Matty Niël, de
enige Nederlander die bij Webern
studeerde. Ze preluderen op een
concert met geserreerde, verfijnde
muzikale verhalen. (CS)
64 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
65

nieUWe deVotie
e-s e r i e e-s e r i e
e-3 Polyphony
zat 10 nov 2012
14.15 uur
stephen layton dirigent
Pärt bogoroditse djevo
Britten ad maiorem dei gloriam
Ešenvalds Psalm (wereldpremière)
Pärt nunc dimittis
Łukaszewski Psalm (wereldpremière)
Britten Hymn to st Cecilia
Polyphony, het Engelse koor dat in 1986
door Stephen Layton werd opgericht,
is “een van de beste kamerkoren ter
wereld”, aldus de Daily Telegraph. Het
ensemble blinkt uit in het traditionele
koorrepertoire en het rijke Engelse
koorwerk van onder anderen Benjamin
Britten. Het onderscheidt zich de
laatste jaren ook door een sterke band
met hedendaagse componisten. Vooral
de contacten met Oost-Europeanen
als de Est Arvo Pärt en de Let E – riks
Ešenvalds hebben geleid tot diverse
nieuwe en spraakmakende partituren.
Ešenvalds manifesteert zich daarbij als
de belangrijkste stem van de jongste
generatie uit de Baltische staten.
Hij studeerde, naast compositie, ook
theologie. De diepgewortelde traditie
van folklore en religie combineert hij
met westerse invloeden. Dat is ook
de weg van zijn iets oudere Poolse
generatiegenoot Pawel Łukaszewski
die zich, onder invloed van Henryk
Górecki en Pärt, vooral op religieus
koorwerk concentreert. Beide
componisten schreven een nieuwe
psalm voor Polyphony. Twee premières
dus, tijdens dit concert. (PJ)
Polyphony
mystiek tUssen PoP
en klassiek
e-4 radio kamer Filharmonie
zat 2 feb 2013 groot omroepkoor
14.15 uur brad lubman dirigent
gijs leenaars koordirigent
Brad Lubman
Vleggaar the trees of Paradise
(werktitel; opdrachtwerk
NTR ZaterdagMatinee, mede
mogelijk gemaakt door het Fonds
Podiumkunsten - wereldpremière)
Om 13.40 uur in de Spiegelzaal:
gesprek met Giel Vleggaar
De Nederlandse componist Giel
Vleggaar (1974) heeft zijn wortels net
zo stevig in de jazz en in de popmuziek,
als in de hedendaags-klassieke hoek.
Bluegrass, bebob, disco en avantgarde
verenigen zich vrolijk in even
ritmisch aanstekelijke als lyrische
partituren. In die zin is Vleggaar de
personificatie van de generatie die net
zo vanzelfsprekend met pop en jazz als
met (modern) klassiek opgroeide. Het
zijn deze elementen die ongetwijfeld
ook bijeenkomen in het opdrachtwerk
voor de NTR ZaterdagMatinee. Ieder
mens kan een mystieke ervaring
beleven, ongeacht religie of ideologie:
dáárover gaat Vleggaars eerste werk
voor koor en orkest. De zoektocht
naar de verklanking van die mystieke
ervaring brengt de componist bij nieuwe
dimensies en verrassende combinaties.
“De gospelkant kan een uitgangspunt
zijn, maar ik nodig van harte het
onverwachte uit.” In dat onverwachte
blijken, net als in een orkestwerk als
dead as disco, pop en hedendaags op
een even verrassende als vermakelijke
wijze in elkaars verlengde te liggen. (PJ)
66 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
67

e-s e r i e
rigoUreUs klankonderzoek
e-5 radio kamer Filharmonie
zat 18 mei 2013 Clark rundell dirigent
14.15 uur erik bosgraaf blokfluit
Adriaansz nieuw werk voor orkest
(opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee,
mede mogelijk gemaakt door
het Fonds Podiumkunsten -
wereldpremière)
Boulez dialogue de l’ombre double
(bew. Bosgraaf, wereldpremière)
Andriessen Suite uit rosa, the death
of a Composer (bew. Rundell,
wereldpremière)
Om 13.40 uur in de Spiegelzaal:
gesprek met Peter Adriaansz en
Louis Andriessen
Peter Adriaansz is een componist die
“compromisloos de noten schrijft die hij
van zichzelf moet schrijven”, aldus Het
Parool. Het heeft Adriaansz, ondanks
een studie bij onder anderen Louis
Andriessen en Peter-Jan Wagemans,
gemaakt tot een componist die ‘on-
Nederlandse’ muziek schrijft. Muziek
die altijd gaat over de fascinatie voor
geluid, en voor wat er gebeurt in het
binnenste van een (samen)klank. Ook
in het nieuwe werk, dat hij in opdracht
van de NTR ZaterdagMatinee schrijft,
zal hij rigoureus en precies te werk
gaan, zoals ook Pierre Boulez dat altijd
doet. Hoewel de resultaten geheel
verschillend zijn, is de systematische
wijze waarop de beide componisten hun
klankmogelijkheden onderzoeken en
inzetten overeenkomstig. Vanwege die
vergaande controle is het verrassend
dat Boulez blokfluitist Erik Bosgraaf
carte blanche gaf om zijn dialogue
de l’ombre double, voor klarinet en
elektronica, te bewerken voor blokfluit.
Net als de wereldpremière van de suite
uit de even geprezen als verguisde
opera rosa van Adriaansz’ leermeester
Louis Andriessen een niet te missen
gebeurtenis. (PJ)
Het eVangelie
Volgens joHn adams
e-6 radio Filharmonisch orkest
zat 8 jun 2013 groot omroepkoor
13.30 uur! markus stenz dirigent
edward Caswell koordirigent
kelley o’Connor mezzosopraan
tamara mumford mezzosopraan
russell thomas tenor
dan bubeck countertenor
brian Cummings countertenor
nathan medley countertenor
Adams the gospel according to the
other mary (opdrachtwerk Los
Angeles Philharmonic Association,
Lincoln Center for the Performing
Arts, Barbican Centre, Lucerne
Festival, Cité de la Musique-Salle
Pleyel en NTR ZaterdagMatinee -
Nederlandse première)
Erik Bosgraaf Markus stenz
68 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
69
e-s e r i e
De ZaterdagMatinee kan bogen op een
goede relatie met de Amerikaanse
componist John Adams. Veel van zijn
belangrijkste werken klonken in Het
Concertgebouw. Daarbij heeft Adams al
vaker bewezen grootse thema’s niet te
schuwen. De componist die de minimal
music van Steve Reich en Philip Glass
meer diepgang gaf door romantische
gebaren en meer moderne technieken
toe te laten, waagde zich bijvoorbeeld
met de opera the death of
klinghoffer aan de veelbesproken
kaping van de Achille Lauro, en met
on the transmigration of souls
voor koor en orkest aan 9/11. Het is dus
niet zo gek om juist deze componist te
vragen een nieuwe passie te schrijven.
the gospel according to the other
mary wordt geen gewone passie.
Adams is nu eenmaal een componist
die heel associatief actuele hedendaagse
thema’s een werk binnen trekt.
Voeg dat bij zijn compositorische vaardigheid
en zijn gewoonte om de luisteraar
werkelijk bij de strot te grijpen, en alle
voorwaarden voor een meeslepen de
‘passie van de toekomst’ liggen klaar.
(PJ)
Co-productie NTR, Holland Festival en
ZaterdagMatinee

argerich miricioiù goebaidoelina händel donizetti dusapin higdon
jansen rijnvos westbroek adams domingo ketting perlman
mahler van der aa de waart ligeti henze sjostakovitsj stravinsky
De Pijlers onDer De zaterdagmatinee
“Luister nou eens, probeer het eens,” zo
luidde het advies van Hans Kerkhoff, hoofd
van de afdeling muziek van de VARA. Hij
initieerde in 1961 de Matinee op de Vrije
Zaterdag. Wat begon als een mogelijkheid
om de nieuw verworven vrije zaterdag van
de arbeider een goede culturele invulling te
geven, groeide dankzij de creativiteit en de
artistieke onafhankelijkheid waarmee Kerkhoff
programmeerde uit tot een mooie aanvulling
op de concerten in het Amsterdamse
Concertgebouw en tot een bij pers en
publiek zeer gewaardeerd monument van
het Nederlandse programmeren. Onbekend
repertoire, concertante opera’s, Nederlandse
muziek en eigentijds repertoire werden de vier
pijlers die het artistieke beleid van Kerkhoff
kenmerkten en die nog altijd de fundamenten
van de huidige NTR ZaterdagMatinee vormen.
Door de omroeporkesten in te schakelen bij zijn
ambitieuze programmering creëerde Kerkhoff
terloops een paar belangrijke neveneffecten.
Zo werd het aanbod van levende muziek op de
radio, en later op televisie, groter en diverser.
De omroeporkesten en het omroepkoor
kwamen bovendien veel vaker buiten de
studiomuren. Dat gaf weer een belangrijke
artistieke impuls aan de musici.
grote solisten | Door de innovatieve
programmering en de snel stijgende
uitvoeringskwaliteit wist de Matinee een even
snel groeiend als trouw publiek te bereiken.
De bezoekers kwamen vooral voor de
eigentijdse Nederlandse componisten en de
internationale voorhoede van de toenmalige
avant-garde, die als vanzelfsprekend een plek
op de concertprogramma’s kregen. Ook grote
solisten als Plácido Domingo, Nelly Miricioiù,
Martha Argerich en Itzhak Perlman maakten
jansons britten de raaff vivaldi unsuk chin bach van zweden
rossini schønwandt brahms gergiev catalani boulez janacek
van de putte verbey roukens zuidam rihm stenz wagemans
al jong hun Nederlandse debuut tijdens een
Matineeconcert. Vele dirigenten stonden al
aan de vooravond van een grote internationale
carrière op het Matineepodium. Zo maakten in
de jaren ’80 Mariss Jansons en Valery Gergiev
op initiatief van de Matinee hun Nederlands
debuut bij het Radio Filharmonisch Orkest,
dirigenten die tegenwoordig geen introductie
meer behoeven.
internationale aandacht | Met themaseries
en retrospectieven als ‘Starring Stravinsky’ en
‘Brahms en de Weense School’, de serie rond
de vijftien symfonieën van de in die tijd nog
omstreden Dmitri Sjostakovitsj, en de over drie
seizoenen lopende serie ‘Mahler en de muziek
van onze eigen tijd’ wist de ZaterdagMatinee
vanaf de jaren ’80 definitief de internationale
aandacht op zich te vestigen. Ook meer
recentelijk trok de Matinee veel belangstelling
met retrospectieven van de Duitse componist
Hans Werner Henze, de serie ‘Benjamin Britten
en het Verre Oosten’ en een uitgebreide reeks
concerten rond de Amerikaanse muziek. Ook
de zes concerten in de serie ‘Clocks and
Clouds, de imaginaire klanklandschappen
van György Ligeti’, gewijd aan de in juni 2006
overleden Hongaarse componist, waren in het
seizoen 2006-2007 voor velen een openbaring.
Huidige lijn | 2007-2008 was het eerste
seizoen dat volledig onder verantwoordelijkheid
van de huidige artistiek leider Kees
Vlaardingerbroek tot stand is gekomen. Hij
zette de lijn van zijn voorgangers – na Kerkhoff
waren Kees Hillen en Jan Zekveld lange tijd
verantwoordelijk voor de programmering – voort
en plaatste voortvarend eigen accenten. De
oude muziek kreeg een belangrijkere plaats
in de programmering, met bijzonderheden als
70 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
71

De Pijlers onDer De zaterdagmatinee
de eerste volledige uitvoering in Nederland
van Vivaldi’s Juditha triumphans en het
thema ‘Bach en de nieuwe muziek’ dat de
rode draad vormde in het seizoen 2008-2009.
Daarnaast haalde hij de contacten aan met de
jongere generatie Nederlandse componisten
en gaf hij Jaap van Zweden, chef-dirigent
van de omroeporkesten, de ruimte om grote
Wagneropera’s te dirigeren. Daarbij gooide de
ZaterdagMatinee de afgelopen jaren hoge ogen
met de première van Das Buch der Unruhe
van Michel van der Aa, concertante opera’s
als Guillaume Tell van Rossini, Donizetti’s
Caterina Cornaro met Nelly Miricioiù in de
titelrol, La Wally van Catalani met Eva-Maria
Westbroek en de Nederlandse premières van
Faustus, The Last Night van Pascal Dusapin
en The Tempest van Thomas Adès.
recente hoogtepunten | In 2010-2011 vormde
‘muziek, magie en mystiek’ de rode draad. Terwijl
overal in het land de actie ‘Nederland schreeuwt
om cultuur’ om aandacht vroeg, dirigeerde John
Adams de Nederlandse première van zijn grote
orkestwerk City Noir. Ook beleefde Suster
Bertken van Rob Zuidam zijn geslaagde vuurdoop,
en Richard Rijnvos was composer in residence.
Seizoen 2011-2012, dat bij het verschijnen van
deze brochure nog in volle gang is, kent ook
al diverse hoogtepunten, zoals Pli selon Pli
van Boulez met de componist als dirigent, de
Nederlandse première van Goebaidoelina’s
Tweede vioolconcert tijdens een concert ter
gelegenheid van haar tachtigste verjaardag
en het officiële afscheid van Jaap van Zweden
als chef-dirigent van de omroeporkesten met
het Vioolconcert van Higdon en Janáčeks
Glagolitische mis. De vele opdrachten aan
Nederlandse componisten als Otto Ketting,
Robin de Raaff, Jan van de Putte, Joey Roukens
en Peter-Jan Wagemans doen ondertussen
recht aan het doel om Nederland in de volledige
compositorische breedte te laten horen.
Het nog lopende seizoen trekt daarnaast
ook internationaal de aandacht door het
overkoepelende thema ‘Rihm-Resonanz’, waarin
de Duitse componist Wolfgang Rihm centraal
staat. De werken van Rihm, en de context
waarin hij geplaatst wordt, vormen een mooie
opmaat voor de uitgebreide aandacht voor de
Duitse symfonicus Karl Amadeus Hartmann die
dit seizoen voor een nieuwe reeks memorabele
concerten moet zorgen.
dynamische plek | Ook seizoen 2012-2013
heeft vorm gekregen onder verantwoordelijkheid
van Kees Vlaardingerbroek. Hij zet de historie
voort die Kees Hillen ooit als volgt samenvatte:
“Hans Kerkhoff heeft onder heel moeilijke
omstandigheden de bouwstenen voor de Matinee
gelegd. In mijn tijd is het een beetje boven de
grond gekomen en Jan Zekveld heeft er een
fantastisch kasteel van gebouwd.” Het kasteel
heet tegenwoordig voluit NTR ZaterdagMatinee.
Het is aan Vlaardingerbroek om het kasteel
mooi te houden in een tijd dat zwaar weer de
pijlers van ons muziekleven teistert. Net iets
meer dan een halve eeuw oud – een nog altijd
jong kasteel dus – en een dynamische plek.
Een plek waar, aldus Vlaardingerbroek, “de
grote klassieke traditie en het hedendaags
componeren elkaar aanvullen en verrijken.”
paul janssEn
Scan deze qr-code voor de
uitgebreide geschiedenis.
Het Muziekcentrum van de Omroep (MCO) is de thuisbasis van de omroepensembles en
de Muziekbibliotheek van de omroep. In 1996 vestigden deze zich in het huidige complex
van het MCO, de voormalige studio’s van de VARA aan de Heuvel laan in Hilversum.
muziekcentrum van de omroep
De basis van de MCO-ensembles werd direct
na de Tweede Wereldoorlog gelegd. Zes
ensembles werden samengesteld die voor een
breed scala aan genres konden worden ingezet.
Reorganisaties in 1985 en 2005 brachten het
aantal ensembles terug tot de huidige vier:
Radio Filharmonisch Orkest, Radio Kamer
Filharmonie, Groot Omroepkoor en Metropole
Orkest. Deze formatie dreigt door de recente
bezuinigingsplannen weer te moeten inkrimpen.
Het werk van de klassieke omroepensembles
concentreert zich op de omroepseries in
Amsterdam en Utrecht. Het merendeel van
deze concerten wordt rechtstreeks uitgezonden
op Radio 4. Het Metropole Orkest manifesteert
zich bovendien op tal van andere platforms en
locaties in geheel Nederland.
radio FilHarmonisCH orkest
Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) wordt
gerekend tot de top van de Nederlandse
symfonieorkesten. Het excelleert in een groot
aantal genres en onderscheidt zich in het
Nederlandse muziekleven door bijzondere en
avontuurlijke programma’s. Jaarlijks beleven
vele composities hun eerste (Nederlandse)
uitvoering bij het RFO. Het merendeel van
de concerten is te beluisteren in de NTR
ZaterdagMatinee, De Vrijdag van Vredenburg
en Het Zondagochtend Concert. Daarnaast
maakt het orkest zijn opwachting in o.a. de
Robeco Zomerconcerten en het Holland
Festival.
Chef-dirigenten van het RFO waren onder
anderen Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem
van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona,
Edo de Waart en Jaap van Zweden. In 2012
treedt Markus Stenz aan als chef-dirigent. De
Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vanaf
seizoen 2011-12 tot einde seizoen 2014-15 vaste
gastdirigent. Internationale concertreizen en
een indrukwekkende cd-catalogus hebben
het RFO ook in het buitenland een bijzondere
reputatie bezorgd. Tot de recente successen
behoren de veelgeprezen cd-opnamen van
72 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
73

Wagners Lohengrin, Die Meistersinger von
Nürnberg en Parsifal.
www.radiofilharmonischorkest.nl
radio kamer FilHarmonie
De Radio Kamer Filharmonie (RKF) is een
flexibel orkest met een breed en gevarieerd
repertoire, dat zich uitstrekt van de barok tot
nu. De RKF verbindt zijn naam geregeld aan
wereldpremières van eigentijds repertoire.
Het ensemble is uniek in zijn vermogen om
in uiteenlopende bezettingen te spelen – van
barokorkest tot ensemble voor hedendaagse
muziek – en tussen de verschillende
uitvoeringsstijlen te schakelen. Michael
Schønwandt is chef-dirigent en artistiek leider.
Vaste gastdirigenten zijn Frans Brüggen
(tevens ere-dirigent), Philippe Herreweghe en
James MacMillan. Zij hebben elk hun eigen
specialiteit in dit brede repertoire. Op verzoek
van het orkest is voormalig chef-dirigent Jaap
van Zweden in mei 2011 benoemd tot eredirigent.
De Radio Kamer Filharmonie levert een
belangrijk aandeel aan de series de NTR
ZaterdagMatinee, Het Zondagochtend
Concert en de Robeco Zomerconcerten in het
Amsterdamse Concertgebouw, De Vrijdag van
Vredenburg in Utrecht en de serie ‘NTR maakt
hoorbaar’ in het Muziekgebouw aan ’t IJ.
www.radiokamerfilharmonie.nl
groot omroePkoor
Het Groot Omroepkoor is het grootste
professionele koor van Nederland. Vanaf de
oprichting in 1946 manifesteert het zich in een
breed repertoire, uiteenlopend van de vroege
barok tot en met eigentijdse muziek. Het koor
werkt in wisselende bezettingen, afhankelijk
van het uit te voeren werk en de wens van de
dirigent, en is doorgaans te horen in de NTR
ZaterdagMatinee, de Vrijdag van Vredenburg,
Het Zondagochtend Concert en concerten
van de NTR in Muziekgebouw aan ’t IJ. De
Braziliaan Celso Antunes was chef van het
Groot Omroepkoor sinds het seizoen 2008-
2009. Met ingang van seizoen 2012-2013 is
Gijs Leenaars chef-dirgent. Vaste gastdirigent
is Michael Gläser.
Het koor treedt geregeld op in combinatie
met het Radio Filharmonisch Orkest of de
Radio Kamer Filharmonie, maar ook a capella
en op uitnodiging bij andere ensembles,
zoals het Koninklijk Concertgebouworkest
en de Berliner Philharmoniker. Het Groot
Omroepkoor geniet een internationale reputatie
en is nauw betrokken bij de coaching van
jonge koordirigenten en zangers, onder meer
tijdens de tweejaarlijkse, mede door het koor
geïnitieerde Eric Ericson Masterclass.
www.grootomroepkoor.nl
metroPole orkest
Het Metropole Orkest, opgericht in
1945, is Europa’s grootste professionele
orkest voor jazz, pop en wereldmuziek.
Tekenend voor dit orkest is het aangaan
van samenwerkingsverbanden met zowel
gevestigde talenten als veelbelovende
nieuwkomers in deze genres. Met dit
brede spectrum is het Metropole Orkest te
beluisteren in een groot aantal programma’s
van de publieke omroep, waaronder 3FM,
VPRO, Omroep MAX, AVRO, NTR en TROS.
Internationaal is de waardering voor het
orkest sterk groeiende. Regelmatig zijn er
uitnodigingen voor optredens in het buitenland.
Het Metropole Orkest is inmiddels elf keer voor
een Grammy Award genomineerd. Dankzij de
muzikale netwerken van chef-dirigent Vince
Mendoza en gastdirigent Jules Buckley is de
lijst gastartiesten de laatste jaren uitgebreid
met namen als Antony & The Johnsons, C-mon
& Kypski, Basement Jaxx, Moke, Chaka Khan
en Tori Amos. Afgelopen jaren vierde het
Metropole Orkest successen op belangrijke
Nederlandse evenementen als Pinkpop, Sail,
Holland Festival, 3FM Awards, Noorderslag,
International Film Festival Rotterdam en North
Sea Jazz.
www.metropoleorkest.nl
de toekomst
In 1998 werden deze ensembles, de
Muziekbibliotheek en MCO Educatie
ondergebracht in het Muziekcentrum van de
Omroep. In het concept-regeerakkoord van
oktober 2010 werd het gehele MCO geschrapt.
Tienduizenden protesten uit binnen- en
buitenland, ludieke acties en intensief overleg
met de politiek hebben ertoe bijgedragen dat
colofon
Uitgave Radio 4
tekstbijdragen Willem Bruls, Paul Janssen, Bas van
Putten, siebe Riedstra, Clemens Romijn en Christiane
schima
schilderijen Gemeentemuseum Den Haag | Van werken
van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CIsACorganisatie
is het auteursrecht geregeld met Pictoright te
Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2012
omslag Alexej von Jawlensky ‘Vrouwenkop’, ca. 1911
fotografie AFP, Uwe Arens, Giorgia Bertazzi, Kai Bienert,
Thomas Böhm, Marco Borggreve, Mika Bovan, Felix
Broede, Lou Denim, simon Dodd, Karoly Effenberger,
Lauri Eriksson, Henry Fair, Anja Frers, Greg Helgeson,
Michiel Hendrickx, Matt Hennek, Bert Hulselmans,
Kasskara/DG, P.A. van Kempen, susie Knoll, Eric
Larrayadieu, Chris Lee, serge Ligtenberg, Deen van Meer,
Margaretta Mitchell, Catrin Moritz, NPO, Francesca
afschaffing van het MCO werd teruggebracht
tot korting op de subsidie van ruim 50 procent.
Bij het ter perse gaan van deze brochure is de
stand van zaken als volgt. Met het resterende
budget dienen het Radio Filharmonisch Orkest
en het Groot Omroepkoor als symfonisch
volwaardige muziekgezelschappen met zoveel
mogelijk continuïteit in de omvang voort te
bestaan. De Radio Kamer Filharmonie houdt
per augustus 2013 op te bestaan en levert dit
seizoen voor de laatste keer zijn bijdrage aan
deze omroepserie. Het Metropole Orkest heeft
de opdracht gekregen een ondernemingsplan
te maken voor een verzelfstandigingstraject.
Zowel de Muziekbibliotheek als MCO Educatie
kunnen niet in stand worden gehouden uit het
resterende budget van het MCO en dienen vóór
augustus 2013 andere financieringsbronnen te
vinden.
www.mco.nl
Patella, Frank van Rossum, Gerrit schreurs, John snijders,
Gerard stam, Brian Tarr, Otto van den Toorn, Gianni
Ugolini, Annelies van der Vegt, Leo van Velzen, Nick
White, Hans van der Woerd
vormgeving Norbert Croonenberg
druk Van der Weij bv, Hilversum
Fotografen en andere rechthebbenden die menen aan
deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, wordt
verzocht contact op te nemen met de uitgeefster.
Copyright © 2012 NTR ZaterdagMatinee, Hilversum
Alle rechten voorbehouden
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt in enige vorm, hetzij door
druk, fotokopie, microfilm of enig andere manier, zonder
voorafgaande toestemming van de uitgeefster..
74 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN seizoen 2012 / 2013
75

inFormatie en bestellen
Zoals altijd kunt u ook dit seizoen een passepartout
bestellen voor alle 36 ZaterdagMatinees.
Bij een passe-partout komt de gemiddelde
toegangsprijs op 17,78 per Matinee. Het
passe-partout verleent u een korting van bijna
57% in vergelijking met de aankoop van losse
kaarten voor alle concerten.
Serie-abonnementen en passe-partouts zijn niet
persoonlijk. U kunt dus heel goed met anderen
samen een passe-partout of serie kopen.
Passe-partout: € 640,00 voor 36 concerten
Mede in verband met de gemiddeld lage prijs
per Matineeconcert in passe-partout of serie
is het beschikbare aantal passe-partouts en
series aan een limiet gebonden.
CadeaU Voor troUWe bezoekers
Als u een passepartout
of serie(s)
voor seizoen 2012-
2013 bestelt, ontvangt
u een cd met drie
bijzondere opnamen
van ons cadeau.
Daarop dirigeert Andrea Marcon de Radio
Kamer Filharmonie in Vivaldi’s Sinfonia ‘Al
santo sepolcro’ en Pergolesi’s Stabat Mater
(opgenomen op 9 januari 2010 in de NTR
ZaterdagMatinee). En Jaap van Zweden leidt
het Radio Filharmonisch Orkest in Vetrate
di chiesa (‘kerkramen’) van Respighi (een
opname van De Vrijdag van Vredenburg,
gemaakt op 19 december 2008).
Prijzen
o-serie 6 concerten
abonnement 295,00 (u bespaart 47,00)
losse kaarten 57,00 | kortingsprijs 49,00
a-serie 7 concerten
abonnement 225,00 (u bespaart 34,00)
losse kaarten 37,00 | kortingsprijs 32,00
b-serie 7 concerten
abonnement 225,00 (u bespaart 34,00)
losse kaarten 37,00 | kortingsprijs 32,00
C-serie 6 concerten
abonnement 195,00 (u bespaart 27,00)
losse kaarten 37,00 | kortingsprijs 32,00
musa-serie 4 concerten
abonnement 155,00 (u bespaart 25,00)
losse kaarten 45,00 | kortingsprijs 38,00
e-serie 6 concerten
abonnement 195,00 (u bespaart 27,00)
losse kaarten 37,00 | kortingsprijs 32,00
passe-partout 36 concerten
passe-partout 640 (u bespaart 844,00)
bestellen Van Passe-PartoUts
en series
online Uw huidige series verlengt u het
gemakkelijkst online. Ga hiervoor naar
www.concertgebouw/series en gebruik uw
persoonlijke code om in te loggen. U ziet dan
de series die klaar staan om te verlengen. Let
op: online verlengen kan alleen als u dezelfde
serie(s) en hetzelfde aantal, of minder plaatsen
bestelt op dezelfde naam. Wilt u nieuwe series
(bij)bestellen? Vul dan op de website het
digitale formulier in.
schriftelijk Gebruik om schriftelijk te
bestellen de bestelbon in deze brochure.
Hiermee kunt u uw series verlengen, en ook
nieuwe series bestellen.
nb U kunt verlengen – zowel online als
schriftelijk – tot en met dinsdag 20 maart
2012. Dit is een kortere verlengtijd dan u
gewend bent!
belangrijke data VerkooP
series/Passe-PartoUts
20 maart 2012 Sluitingsdatum voor het
verlengen van uw serie met behoud van uw
zitplaatsen van het huidige seizoen. Let op: dit
is een kortere verlengtijd dan u gewend bent!
1 juni 2012 Sluitingsdatum voor seriebestellingen.
Na deze datum ontvangt u
de bevestiging van uw bestelling en een
specificatie van het bedrag dat van uw
rekening wordt afgeschreven. Als een of meer
van de door u bestelde series zijn uitverkocht,
dan ontvangt u hiervan bericht. Bestelt u ná
1 juni 2012, dan ontvangt u de serie(s) als
sets losse kaarten, zónder verlengrecht in het
volgende seizoen, maar mét seriekorting.
15 juli 2012 Verzending van de seriekaarten.
Vragen over seriebestellingen? Neem
contact op met de afdeling Klantcontact
en Verkoop van Het Concertgebouw via
serie@concertgebouw.nl of 0900 6718345
( 1,00 per gesprek), dagelijks bereikbaar
tussen 10.00 en 17.00 uur. U kunt dit nummer
ook bellen als u uw persoonlijke inlogcode
kwijt bent.
bestellen Van losse kaarten
algemeen Op 1 juni 2012 gaat de lossekaartverkoop
van start. Vanaf die datum kunt
u kaarten kopen voor concerten die in de
serieverkoop nog niet zijn uitverkocht.
online Bestel vanaf 1 juni 2012 uw losse
kaarten eenvoudig via Concerten & Tickets
op www.concertgebouw.nl. Hier kunt u
uitgebreid zoeken, uw eigen plaatsen kiezen en
direct bestellen en betalen.
telefonisch De Concertgebouwlijn 0900
6718345 ( 1,00 per gesprek) is dagelijks
bereikbaar van 10.00 tot 17.00 uur.
aan de kassa De kassa is van maandag t/m
vrijdag geopend van 13.00 tot 19.00 uur en op
zaterdag en zondag van 10.00 tot 19.00 uur.
nb Heeft u een passe-partout of serie(s) in
seizoen 2011-2012, en verlengt u deze serie(s)
voor seizoen 2012-2013, dan kunt u met voorrang
losse kaarten kopen via de bestelbon die u
bij de brochure hebt ontvangen. Vanaf dinsdag
29 mei tot 1 juni 2012 kunt u ook ook online losse
76 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
77

inFormatie en bestellen
kaarten met voorrang bestellen. De benodigde
persoonlijke inlogcode ontvangt u thuis.
kortingen Speciale kortingstarieven op
de losse kaarten gelden voor CJP, 65+,
treinreizigers (op vertoon van een op de
dag van het Matineeconcert afgestempeld
treinbiljet) en seriehouders van andere
ZaterdagMatineeseries. Deze kortingsprijzen
zijn tevens van toepassing voor de tweederangs
podiumplaatsen bij alle Matinees, met
uitzondering van:
A-1-2-3-4-7
B-1-4-5-7
C-1-2-3-5-6
MusA-1
E-1-5
algemene inFormatie
Kijk voor extra informatie op
www.radio4.nl/concertagenda en
www.concertgebouw.nl. Informatie over de
programmering is te verkrijgen via een bericht
naar info@zaterdagmatinee.nl of bel tijdens
kantooruren naar 088 1003354 (landelijk tarief).
Programmawijzigingen
De NTR ZaterdagMatinee behoudt zich het
recht voor, zonder voorafgaande aankondiging
wijzigingen in het programma aan te brengen.
Dit geeft u geen recht op restitutie.
Uitverkocht
Soms zijn de NTR ZaterdagMatinees
uitverkocht. Toch komen er wel eens kaarten
vrij voor een uitverkocht concert. U kunt op
www.concertgebouw.nl zien of er nog plaatsen
beschikbaar zijn. Is een Matinee geheel
uitverkocht, dan deelt de kassa vijf kwartier
voor aanvang van het concert volgnummers uit
voor eventueel niet afgehaalde kaarten.
sprintplaats voor jongeren tot 30 jaar
Sprintplaatsen zijn voor 12,50 verkrijgbaar
vanaf 45 minuten voor aanvang van een
concert en uitsluitend op vertoon van een
geldige legitimatie. Sprintplaatsen kunnen
niet worden gereserveerd en zijn niet
overdraagbaar. Meer informatie op
www.concertgebouw.nl.
kaarten inwisselen
Betaalde toegangskaarten of seriekaarten
kunt u niet ruilen voor andere kaarten of
inwisselen voor geld.
openbaar vervoer
Het Concertgebouw is bereikbaar per tram
(lijn 2, 3, 5, 12, 16 en 24) en bus (lijn 145, 170
en 370). Uw toegangskaart is – in elk geval
in 2012 – binnen Amsterdam tevens uw
vervoersbewijs in de trams en bussen van het
GVB. Dit vervoersbewijs is geldig drie uur vóór
tot vier uur ná aanvangstijd van het concert (of
tot de laatste rit).
auto
Rond het Concertgebouw geldt betaald
parkeren. Parkeren kan ook in Q-park, de
parkeergarage onder het Museumplein. U
kunt ook gebruik maken van het P+R-aanbod
van Amsterdam. U parkeert dan voor 6,- per
dag uw auto aan de rand van de stad en krijgt
daarbij een gratis OV-vervoersbewijs.
Meer informatie hierover vindt u op
www.amsterdam.nl/penr.
taxi
Voor de hoofdentree van Het Concertgebouw
aan het Concertgebouwplein vindt u een
taxistandplaats.
Voorzieningen voor minder validen
Het Concertgebouw is rolstoelvriendelijk en
beschikt over een infraroodvoorziening voor
slechthorenden. Er zijn vier parkeerplaatsen
naast de hoofdingang voor minder validen met
een geldige EPG (Europese Gehandicapten
Parkeerkaart). Minder valide bezoekers van
buiten Amsterdam kunnen een gratis dagkaart
aanvragen waarmee zij ook kunnen parkeren
buiten de invalidenparkeerplaatsen. Meer
informatie hierover vindt u op www.cition.nl.
Concertgebouw Café
U bent altijd hartelijk welkom in Het
Concertgebouw Café. Dit café is dagelijks
geopend van 08.00 tot 23.00 uur.
bagage
Grote tassen, pakjes, paraplu’s en koffers
moet u bij de garderobe afgeven. De (gratis)
garderobe is tot 15 minuten na elk concert
geopend.
drankje inclusief
Voor aanvang en in de pauze of na afloop van
het concert bieden wij u een drankje aan in
een van de foyers van Het Concertgebouw.
De kosten van het drankje, met uitzondering
van de champagne, zijn inbegrepen bij uw
concertkaartje voor de NTR ZaterdagMatinee.
toegang concertzalen
De deuren van de concertzaal gaan 40 minuten
voor aanvang open. Als u te laat komt, laten wij
u bij een passende onderbreking binnen.
mobiele telefoons Uit respect voor de musici
en overige bezoekers verzoeken wij u dringend
in de concertzaal uw mobiele telefoon uit te
zetten.
opnamen beeld en geluid
Alle concerten worden opgenomen voor
uitzending op radio, sommige ook voor
uitzending op televisie of via internet. Uiteraard
beperken we daarbij de overlast voor u tot een
minimum. In Het Concertgebouw mag u zelf
geen audio-, video- en foto-opnamen maken.
algemene bezoekersvoorwaarden
De Algemene Bezoekersvoorwaarden van de
VSCD zijn van toepassing, gedeponeerd ter
griffie van de Arrondissementsrechtbank in
Amsterdam onder nummer 268/2002. Een
exemplaar kunt u kosteloos aan de kassa
verkrijgen.
Meer informatie: www.concertgebouw.nl.
78 NTR zaterdagmatinee
sEIZOEN 2012 / 2013
79

CHronologisCH oVerziCHt
o-1 8 sePt, 13.30 uur pag 26
de exotische bizet
Bizets grootste opera, met
Michel Plasson, annick Massis
en Charles Castronovo
bizet les pêcheurs de perles
C-1 15 sePt, 14.15 uur pag 50
‘Crossover’ en een nieuwe
bach
herreweghe dirigeert
dramatische haydn-symfonieën
en Bachs ‘fagotconcert’
Haydn symfonie nr.44 ‘trauer’
bach (bew. azzolini)
Fagotconcert (naar BwV 169,
BwV 49 en BwV 1053)
Haydn symfonie nr.104
‘londen’
a-1 22 sePt, 14.15 uur pag 34
Hartmann en sjostakovitsj
Violiste simone lamsma en
dirigent james Gaffigan
Hartmann Derde symfonie
sibelius De bard
sjostakovitsj tweede
vioolconcert
e-1 29 sePt, 14.15 uur pag 64
grensoverschrijdingen
ensemble resonanz, emilio
Pomárico en altvioliste tabea
Zimmermann
zimmermann Konzert für
streichorchester
schnittke Monolog
britten lachrymae
Hartmann Vierde symfonie
b-1 6 oKt, 14.15 uur pag 42
Fins crescendo
Pianist alexander Gavrylyuk en
dirigent osmo Vänskä
aho Minea (nP)
Prokofjev Derde pianoconcert
sibelius Vijfde symfonie
musa-1 13 oKt, 14.15 uur pag 59
internationaal componeren
in de barok
Frans Brüggen, orkest van de
achttiende eeuw en barokviolist
Giuliano Carmignola
bach eerste suite voor orkest
BwV 1066 - Vioolconcert in a
BwV 1041 - Vioolconcert in e
BwV 1042
rameau orkestsuite uit
Dardanus
o-2 20 oKt, 13.30 uur pag 27
Pakkende songs met
diepgang
wagemans’ nieuwe opera, met
Michael schønwandt, Martijn
Cornet en Karin strobos
Wagemans andreas weent
(wP)
e-2 27 oKt, 14.15 uur pag 65
kristallen
asko|schönberg, reinbert
de leeuw en natalya
Zagorinskaya
niël Drie koralen voor orgel
kurtág Vier capriccio’s
Webern Fünf stücke opus 10
dallapiccola Cinque frammenti
di saffo
Webern sechs stücke opus 6
kurtág liederen naar
gedichten van anna achmatova
a-2 3 noV, 14.15 uur pag 35
sibelius en de denen
sibelius als springplank voor
nieuwe Deense muziek;
met Martin Fröst en Michael
schønwandt
Horneman Delen uit de
toneelmuziek voor Gurre
sørensen Klarinetconcert (wP)
gade efterklange af ossian
sibelius Derde symfonie
e-3 10 noV, 14.15 uur pag 66
nieuwe devotie
Polyphony zingt Britten, Pärt en
twee premières
Pärt Bogoroditse Djevo
britten ad maiorem Dei gloriam
ešenvalds Psalm (wP)
Pärt nunc dimittis
Łukaszewski Psalm (wP)
britten hymn to st Cecilia
musa-2 17 noV, 13.00 uur (!) pag 60
mozarts verlichtingsidealen
rené jacobs dirigeert Mozarts
laatste opera, met topi lehtipuu
als tamino en Burçu uyar als
Königin der nacht
mozart Die Zauberflöte
o-3 24 noV, 13.30 uur pag 28
Hartmann de visionair
Markus stenz dirigeert de
nederlandse première van
hartmanns indrukwekkende
opera
Hartmann simplicius
simplicissimus (nP)
b-2 1 DeC, 14.15 uur pag 43
Het grootste genie dat
Haydn kende
Masaaki suzuki dirigeert
kraus sinfonia per la chiesa
mozart symfonie nr.25 KV 183
Haydn ‘schöpfungsmesse’
C-2 8 DeC, 14.15 uur pag 51
Frans-Chinees
kleurenbombardement
De Chinese ster-dirigente Xian
Zhang en pianist Dezsö ránki
Qigang Chen wu Xing (nP)
beethoven Vierde pianoconcert
debussy Prélude à l’aprèsmidi
d’un faune
stravinsky Vuurvogel (suite,
versie 1919)
a-3 15 DeC, 14.15 uur pag 36
klassieke lichtheid
opvallend ‘open’ muziek van
hartmann, Beethoven en
Mozart (met ronald Brautigam)
Hartmann Vijfde symfonie
mozart Pianoconcert nr.22
KV 482
beethoven achtste symfonie
b-3 22 DeC, 14.15 uur pag 44
Hemel en aarde
Markus stenz dirigeert Mahlers
Vierde symfonie en hartmanns
‘antwoord’ daarop
Hartmann eerste symfonie
mahler Vierde symfonie
C-3 12 jan, 14.15 uur pag 52
orgie van meerstemmigheid
jaap van Zweden en Christian
tetzlaff in Brahms’ Vioolconcert,
en een sterk contrapuntische
hartmann
bach/Webern ricercata
brahms Vioolconcert
Hartmann Zevende symfonie
a-4 19 jan, 14.15 uur pag 37
revolutionairen en
schokgolven
herreweghe dirigeert
Beethoven en Mozart
beethoven Delen uit
balletmuziek voor Die
Geschöpfe des Prometheus
mozart hoboconcert KV 314
beethoven Derde symfonie
‘eroica’
b-4 26 jan, 14.15 uur pag 45
kleur én inhoud
De rijkdom van stravinsky,
hartmann en ravel – zijn
Pianoconcert in G met jeanefflam
Bavouzet.
Hartmann tweede symfonie
ravel Pianoconcert in G
stravinsky Petroesjka
e-4 2 FeB, 14.15 uur pag 67
mystiek tussen pop en
klassiek
een Giel Vleggaar-première,
gedirigeerd door Brad lubman
Vleggaar eden (werktitel, wP)
musa-3 9 FeB, 14.15 uur pag 61
Het verdriet van maria
Barokke weeklachten, met les
talens lyriques onder leiding
van Christophe rousset
Pergolesi salve regina
leo iudica me Deus
Ferrandini il pianto di Maria
traetta stabat Mater
o-4 16 FeB, 16.00 uur (!) pag 30
strauss’ nieuwe zauberflöte
Vladimir jurowski dirigeert
strauss, met torsten Kerl,
anne schwanewilms en johan
reuter
strauss Die Frau ohne schatten
musa-4 2 Mrt, 14.15 uur pag 62
betoverende ‘lovestory’
Dirigent leonardo García
alarcón, tenor john McVeigh
en sopraan Yulia Van Doren
Händel acis and Galatea
C-4 9 Mrt, 14.15 uur pag 53
the british connection
Christianne stotijn in Brittens
‘mini-opera’ Phaedra, en sir
Mark elder in Dvorˇáks achtste
delius Brigg Fair
britten Phaedra
dvorˇák achtste symfonie
80 NTR zaterdagmatinee sEIZOEN 2012 / 2013
81

a-5 16 Mrt, 14.15 uur pag 38
afscheid en herinnering
Bernarda Fink en hans Graf
in de lieder eines fahrenden
Gesellen, en een ode aan
hartmann van hartmannleerling
otto Ketting
ketting hymne (werktitel, wP)
mahler lieder eines fahrenden
Gesellen
zemlinsky Die seejungfrau
o-5 23 Mrt, 13.30 uur pag 31
een sprankelende rossini
alessandro De Marchi, Daniele
Zanfardino, olga Peretyatko,
laura Cherici en Bodgan Mihai
rossini la scala di seta
b-5 30 Mrt, 14.15 uur pag 46
de ‘laatsten’ van bruckner
en Hartmann
ingo Metzmacher zet een punt
achter twee oeuvres
Hartmann achtste symfonie
bruckner negende symfonie
C-5 6 aPr, 14.15 uur pag 55
de lyriek van de fluit
emmanuel Pahud speelt
fluitconcerten van Mozart en
elliott Carter
schubert Derde symfonie
Carter Fluitconcert (nP)
mozart Fluitconcert KV 314
Honegger tweede symfonie
a-6 13 aPr, 14.15 uur pag 39
symfonie en transformatie
Karita Mattila en edo de waart
in werken rond leven en dood
jeths symfonie (wP)
sibelius luonnotar
82
NTR zaterdagmatinee
Wagner siegfried-idyll
strauss Capriccio (slotscène)
b-6 20 aPr, 14.15 uur pag 47
les illuminations met
verlenging
james MacMillan, Barbara
hannigan, en arthur en lucas
jussen brengen Britten
macmillan sinfonietta
britten scottish Ballad -
(orkestr. C. Matthews) 3
liederen voor les illuminations
(nP) - les illuminations
o-6 27 aPr, 13.30 uur pag 32
Puccini’s kunstenaars
Met edo de waart, Gianluca
terranova, julianna Di Giacomo,
luca salsi en (winnares Cardiff
singer of the world 2011)
Valentina nafornit¸ă
Puccini la bohème
C-6 11 Mei, 14.15 uur pag 56
dramatische conflicten
Prokofjevs eerste vioolconcert,
en twee aangrijpende ‘zesde’
symfonieën
Hartmann Zesde symfonie
Prokofjev eerste vioolconcert
sjostakovitsj Zesde symfonie
e-5 18 Mei, 14.15 uur pag 68
rigoureus klankonderzoek
Blokfluitist erik Bosgraaf in zijn
Boulez-bewerking en nieuw
werk van Peter adriaansz
adriaansz nieuw werk voor
orkest (wP)
boulez (bew. Bosgraaf)
Dialogue de l’ombre double (wP)
andriessen (bew. rundell)
suite uit rosa, the Death of a
Composer (wP)
a-7 25 Mei, 14.15 uur pag 40
rusland, Parijs, en een
snufje nederland
susanna Mälkki dirigeert
stravinsky’s Vioolconcert
(soliste: leila josefowicz),
de schilderijen van een
tentoonstelling en een werk
naar Van Gogh
dutilleux timbres, espace,
mouvement
stravinsky Vioolconcert
moesorgski (orkestr. ravel)
schilderijen van een
tentoonstelling
e-6 8 jun, 13.30 uur(!) pag 69
Het evangelie volgens john
adams
Markus stenz dirigeert nieuw
werk
adams the Gospel according
to the other Mary (nP)
b-7 15 jun, 14.15 uur pag 48
memorabele ontmoetingen
janine jansen en Michael
schønwandt in Bruchs eerste
vioolconcert en strauss’ zelden
gehoorde toneelmuziek (naar
Molière)
schumann ouverture Manfred
bruch eerste vioolconcert
strauss Der Bürger als
edelmann
NTR
zaterdagmatinee
SeRIeS eN
PaSSe-PaRtoutS

BeStelfoRMulIeR vooR
SeRIeS eN PaSSe-PaRtoutS
s.v.p. invullen met blokletters
of bestel online via www.concertgebouw.nl/series
voorletters/naam m/v ordnr.
straat/huisnummer nawr
postcode/woonplaats
tel. vast tel. mobiel
e-mail
geboortedatum
bestelt de volgende series
x Passe-partout voor 36 concerten à € 640,00
x A-serie à € 225,00
x B-serie à € 225,00
x C-serie à € 195,00
x MusA-serie à € 155,00
x E-serie à € 195,00
x Operaserie à € 295,00
Administratiekosten: € 6,00
ik verleen een eenmalige machtiging aan Het Concertgebouw N.V.
om het totaalbedrag af te schrijven van mijn bank- of gironummer:
Datum Handtekening
Gelieve in een envelop te zenden aan: Het Concertgebouw N.V.
Antwoordnummer 17902 1000 WR Amsterdam (postzegel niet nodig)
NTR
zaterdagmatinee
dit roze vlak niet invullen
Is dit een verlenging van
uw vorige serie of passepartout?
ja nee*
ja nee
ja nee
ja nee
ja nee
ja nee
ja nee
* aankruisen wat van
toepassing is
Uw adresgegevens kunnen
door de NTR ZaterdagMatinee
worden gebruikt om u te informeren
over eventuele programmawijzigingen
en om u op de
hoogte te stellen van activiteiten
en speciale aanbiedingen.
✁

omslagbeeld: Alexej von Jawlensky 'Vrouwenkop', ca. 1911
SeizOen 2012 | 2013
1 8 septeMber O-1
bizet - Les pêcheurs de
perles
Massis | Castronovo | rFO |
gOK | plasson
2 15 septeMber C-1
‘Crossover’ en een nieuwe
bach
azzolini | rKF | Herreweghe
3 22 septeMber a-1
Hartmann en sjostakovitsj
Lamsma | rFO | gaffigan
4 29 septeMber e-1
grensoverschrijdingen
Zimmermann | ensemble
resonanz | pomárico
5 6 OKtOber b-1
Fins crescendo
gavrylyuk | rFO | Vänskä
6 13 OKtOber Musa-1
internationaal componeren
in de barok
Carmignola | Orkest van de
achttiende eeuw | brüggen
7 20 OKtOber O-2
Wagemans - andreas weent
Cornet | strobos | rKF |
gOK | schønwandt
8 27 OKtOber e-2
Kristallen
Zagorinskaya |
asko|schönberg | de Leeuw
9 3 nOVeMber a-2
sibelius en de denen
Fröst | rKF | schønwandt
10 10 nOVeMber e-3
nieuwe devotie
polyphony | Layton
11 17 nOVeMber Musa-2
Mozart - die Zauberflöte
akademie für alte Musik |
Jacobs
12 24 nOVeMber O-3
Hartmann - simplicius
simplicissimus
banse | rFO | gOK | stenz
13 1 deCeMber b-2
Het grootste genie dat
Haydn kende
rKF | gOK | suzuki
14 8 deCeMber C-2
Frans-Chinees kleurenbombardement
ränki | rFO | Xian Zhang
15 15 deCeMber a-3
Klassieke lichtheid
brautigam | rKF |
schønwandt
16 22 deCeMber b-3
Hemel en aarde: Hartmann
en Mahler
reiss | pessatti | rFO |
stenz
17 12 Januari C-3
Orgie van meerstemmigheid
tetzlaff | rFO | Van Zweden
18 19 Januari a-4
revolutionairen en
schokgolven
Leleux | rKF | Herreweghe
19 26 Januari b-4
Kleur én inhoud: Hartmann,
ravel en stravinsky
bavouzet | rFO | gaffigan
20 2 Februari e-4
Mystiek tussen pop en
klassiek
rKF | gOK | Lubman
21 9 Februari Musa-3
Het verdriet van Maria
Les talens Lyriques |
rousset
22 16 Februari O-4
strauss - die Frau ohne
schatten
Kerl | schwanewilms | rFO
| gOK | Jurowski
23 2 Maart Musa-4
betoverende ‘lovestory’
Händel - acis and galatea
Van doren | McVeigh | rKF
| alarcón
w i j z i g i n g e n vo o r b e h o u d e n
24 9 Maart C-4
the british connection
stotijn | rFO | elder
25 16 Maart a-5
afscheid en herinnering
Fink | rFO | graf
26 23 Maart O-5
rossini - La scala di seta
peretyatko | rKF | de Marchi
27 30 Maart b-5
de ‘laatsten’ van bruckner
en Hartmann
rFO | Metzmacher
28 6 apriL C-5
de lyriek van de fluit
pahud | rKF | schønwandt
29 13 apriL a-6
symfonie en transformatie
Mattila | rFO | de Waart
30 20 apriL b-6
Les illuminations met
verlenging
Hannigan | Jussen | rKF |
MacMillan
31 27 apriL O-6
puccini - La bohème
terranova | nafornit¸a | rFO
| gOK | de Waart
32 11 Mei C-6
dramatische conflicten
Van Keulen | rFO | poppen
33 18 Mei e-5
rigoureus klankonderzoek
bosgraaf | rKF | rundell
34 25 Mei a-7
rusland, parijs en een
snufje nederland
Josefowicz | rFO | Mälkki
35 8 Juni e-6
Het evangelie volgens John
adams
rFO | gOK | stenz
36 15 Juni b-7
Memorabele ontmoetingen
Jansen | rKF | schønwandt

36 ConCerten
het ConCertgebouw AmsterdAm
www.zaterdagmatinee.nl
design: norbert Croonenberg