2008 / 9ste jaargang 1 & 2 - Rein

d i g t h e r
2008 / 9ste jaargang 1 & 2

Colofon
Iedereen kan kopij inzenden ter publicatie. De
redactie beoordeelt het werk. We berichten
alle auteurs of hun kopij al dan niet werd
weerhouden. Er wordt over de inhoud van
dit overleg niet gecommuniceerd, tenzij de
redactie daar anders over beslist. Publicatie
geeft geen recht op vergoeding, abonnementen
of auteursrecht. De auteur van wie we kopij
publiceren ontvangt twee gratis exemplaren.
De inzendingen worden op de redactie verwacht
uiterlijk de 15de van februari, mei, augustus
en november. We dringen aan dat virusvrij
te doen via e-mail op het redactieadres. De
teksten worden in bijlagen meegestuurd. In
afzonderlijke bijlage vermeldt de auteur, naast
bibliografische en biografische gegevens,
echte naam indien gebruik van pseudoniem,
postadres en internetadres om correspondentie
te vergemakkelijken.
Dichters sturen maximaal 5 gedichten op.
Prozateksten zijn niet langer dan 8 pagina’s of
5000 woorden in Times New Roman 12.
Hoofdredactie:
Hugo Verstraeten
Sint-Veerleplein 10, 8600 Diksmuide
tel. 051 555805
redactie_digther@hotmail.com
http://users.skynet.be/DIGTHER/index.htm
Redactie:
Danny Decaestecker, Frank Decerf,
Alain Delmotte, Diana Freys,
Paul Rigolle, Frédéric Leroy, Herlinda Vekemans
Medewerkers:
Pieter Verstraeten (webmaster & literair advies),
Diana Freys (tekstcorrectie),
Rein Lobbestael (lay-out),
Geertrui Willaert (abonnementen en financiën)
Danny Decaestecker (presentatie)
Abonnementen:
door overschrijving van
e 12,4 (België) - e 18,0 (Nederland)
op rekeningnummer 001-4010690-10
met vermelding 'Digther + jaargang'.
Abonnementen gaan in vanaf het kwartaal
van storting.
Losse nummers
3,5 euro.
Te verkrijgen in
- Standaard Boekhandel
Gen. Baron Jacquesstraat 22, Diksmuide
- Theoria Boekhandel
Onze Lieve Vrouwe Straat 22, Kortrijk
Layout: rein.be
Druk: Reclame- & Mediabureau Comsa
EDITORIAAL
GLIJVLUCHT VAN EEN VLIEGERAAR.
In één van de duidingsmagazines van het Canvasprogramma de ‘Keien van de Wetstraat’ is
Filip Dewinter aan het woord. Kathleen Cools en Ivan De Vadder proberen een andere kant van
het Vlaams Belangkopstuk te laten zien en vragen hem of hij cultuur belangrijk vindt. Waarop
de rechtse politicus bevestigend antwoordt, hoewel hij in dezelfde ademstoot meegeeft
dat het dan wel om een bepaalde cultuur moet gaan. Wat hij daarmee bedoelt wordt
duidelijk wanneer hij beschrijft wat bij hem thuis aan de muur hangt. Meestal de realiteit
weerspiegelende artefacten welke niets van doen hebben met ‘kunst om de kunst’, waaraan al
dat lieve belastinggeld wordt verspild. Het woord ‘entärtete’ kan maar net worden ingeslikt.
Om zijn culturele peil nader toe te lichten meldt de medeontwerper van de slagzin ‘eigen volk
eerst’ dat hij van alles leest. Op de vraag wat dan precies komt geen éénduidig antwoord. Ik zie
al ’Mein Kampf’ en ‘’t Pallieterke’ naast een trits keuken- en tuinboeken op het salontafeltje
binnen handbereik. ‘Alles door elkaar,’ luidt het en vervolgens: ‘zelfs gedichten’.
‘Welke gedichten,’ wil ik weten, echter de presentatoren van het programma zoeken hun
toevlucht in een afwijkende vraag. Niettemin schuilt in die schijnbaar achteloze toevoeging
‘zelfs gedichten’ een niet te veronachtzamen waardeschatting van de poëzie, deze brug der
zuchten welke de oevers van wat ooit werd gescheiden, het onverzoenbare, het paradoxale,
weer met elkaar verbindt. Het vijfletterwoord ‘zelfs’ is significant. Wanneer meneer Dewinter
‘zelfs’ gedichten leest dan leest meneer Dewinter iets met een bijzondere status, iets wat naar
het ‘hogere’ taalt.
In de roman ‘Gloed’ van de Hongaarse schrijver Sándor Márai lees ik volgende schitterende
passage:
‘Ik word later dichter,’ zei hij eens en hij keek op, met het hoofd opzij.
Hij keek naar de zee, zijn blonde lokken wapperden in de warme wind, met half
gesloten ogen tuurde hij tussen zijn wimpers in de verte.
De min omhelsde hem en trok zijn hoofd tegen haar borst.
Zo zei ze: ‘Nee, jij wordt soldaat.’
‘Zoals papa?’ Het kind schudde zijn hoofd. ‘Papa is ook dichter, weet jij dat niet?
Hij denkt altijd aan iets anders.’ (cda)
Dichters denken blijkbaar altijd aan iets anders. De zin welke naadloos aansluit bij de vorige
passage is bedrieglijk terloops. In zijn dieptestructuur leest hij onthutsend visionair:
‘Dat is waar’, antwoordde de min met een zucht. ‘Ga niet in de zon, lieveling.
Je zult hoofdpijn krijgen.’
De Roman van Sándor Márai verscheen voor het eerst in 1942. Die datum spreekt al voor
zichzelf. Gedurende de nazi-tijd leidde de schrijver een teruggetrokken leven in Boedapest.
Maar ook onder het communistische regime werden zijn boeken in Hongarije verboden.
Dichters denken altijd aan iets anders. Dichters zijn altijd in tegenspraak. Met zichzelf, met
hun tijd, met een doctrine. Ze vormen altijd een minderheid, meestal een minderheid van
slechts één persoon.
Ik stel mij vervolgens Filip Dewinter voor als cultuurminister. Ordonnerend wat kunst is en wat
niet. Wat bijgevolg gesubsidieerd en niet gesubsidieerd kan worden. Wat in musea mag en
wat in beschimmelde kelders moet onttrokken aan het menselijke oog, om de zuiverheid der
gedachten niet te infecteren. Mannelijkheid, realisme, identificatie met het volk zijn de nieuwe
criteria, gekoppeld aan een minachtende afwijzing van alles wat complex, onconventioneel en
kosmopolitisch is. Literatuur, wil ze literatuur blijven dient zich echter constant te onttrekken
aan elke vorm van ideologie of totalitaire controle. Elke poëzieopvatting wordt door de
gedichten zelf tegengesproken.
Kunst – zelfs gedichten – ontstaat/ ontstaan op het raakvlak tussen noodzakelijkheid en de
grootst mogelijke vrijheid, zowel op expressief als op politiek en moreel vlak.
Hugo Verstraeten
© 2008
Alle rechten voorbehouden
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd of openbaar gemaakt,
in enige vorm of op enige wijze,
hetzij electronisch, mechanisch, door
fotokopieën of enige andere manier,
zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever. Alle
ontwerpen en redactionele teksten
blijven exclusief eigendom van de
uitgevers. Publicitaire teksten vallen
niet onder de verantwoordelijkheid
van de uitgevers.
Inhoudstafel
EDITORIAAL GLIJVLUCHT VAN EEN VLIEGERAAR ...................Hugo VERSTRAETEN ................................ 2
BERICHTEN ................................................................................................................................................................ 4
SIGNALEMENT ROMENU ............................................................................................................................................. 5
POËZIE BERICHT AAN DE BEVOLKING. Gedichten over Irak…Frank DE CRITS ........................................... 6
......................................................................................Peter THEUNYNCK .................................... 7
......................................................................................Kurt DE BOODT .......................................... 7
......................................................................................Johan DE BOOSE ....................................... 7
......................................................................................Didi DE PARIS ............................................ 8
VERTAALD UIT HET DEENS (Jan BAPTIST) ........Niels HAV .................................................... 9
......................................................................................Nell NIJSSEN ............................................ 11
……………………………………………………………………Jan AELBERTS ...........................................12
STOF /TRIPTIEK ..........................................................Inge BOULONOIS ....................................13
DODENBOOM………………………………………………Roel WEERHEIJM ......................................15
……………………………………………………………………Koen SNEYERS .........................................16
……………………………………………………………………Ine LUIPAERT ............................................18
IEDEREEN IS AAN HET VALLEN ..........................Thomas KOK .............................................18
……………………………………………………………………Willemien MENSINGA ............................19
UIT DE TOEVLOED Patricia DE LANDTSHEER en Hans KILIAN ............................................................................20
WIE BLOGT DIE BLIJFT ECCE HOMO ..............................................................Jan-Willem LUBBERS .............................22
RENCONTRES VUURDOPEN .............................................................Alain DELMOTTE ......................................24
PROZA HARD GEKOOKT .......................................................Filip DE KONING .....................................27
EEN IKEA IN DELFT ..................................................Joris LENSTRA ..........................................29
DE TURK (vertaling Gerard CRUYS.....................Niels HAV ..................................................31
INTERVIEW IN GESPREK MET CHRÉTIEN BREUKERS ...........Herlinda VEKEMANS
......................................................................................& Alain DELMOTTE ...................................34
ESSAY BLOOT EN BLOEDEND VLEES ................................Alain DELMOTTE ......................................36
COLUMN DE KOORDDANS VAN MARGUERITE DURAS ..Herlinda VEKEMANS ...............................40
EPILOOG VERBIND MET ANDER NETWERK ........................Arne SCHOENVUUR ...............................42
RUBRIEK OVERSCHRIJVEN ..............................................................................................................................................................14
Digther.
Inhoudstafel
Digther is vooral een schrijverscollectief, op eerder toevallige wijze bijeengebracht
rond de wil tot het leveren van een authentieke en creatieve meerwaarde. Met deze
intentie voorop neemt het collectief ( hoofdzakelijk ) literaire initiatieven.
Belangrijke spreekbuis vormt het gelijknamige tijdschrift. Digther wil een blad zijn
waarin dichters, schrijvers en theatermakers het woord nemen en dit in de meest
brede betekenis. Schrijvers en lezers ontmoeten er elkaar rond een project dat een
frisse, creatieve en tevens kritische vluchtweg biedt voor het aftandse, het banale,
het modale. Van kunst met grote ' K ' tot kunst met een knipoog, van cultuur tot
cultuurkritiek, van essay tot pastiche. Zonder leerstellingen of dogma' s. Zonder
beklemmende literaire tradities of commerciële verbintenissen. Maar mét de ambitie
om aan beginnend, sluimerend en gevestigd talent spreek- en schrijfrecht te doen.
Door lokale elementen en origine te koppelen aan meer universele aspiraties neemt
DIGTHER een eigen plaats in binnen het schrijvend en kunstminnend gedeelte van een
Nederlandstalig lezerspubliek: eigen - aardig en eigen - zinnig !

Word dorpsdichter
van Doel…
Doel is een Vlaams dorp dat door de uitbreiding van de
Antwerpse haven bedreigd wordt. Er blijkt geen enkele
economische of sociale reden te zijn die deze semifascistische
handelswijze van de Antwerpse havenlobby
rechtvaardigt. Kan poëzie stand houden tegen de bulldozers?
Op 21 maart 2009 verstrijkt de termijn van de eerste
dorpsdichter van Doel, Mark Meekers. Er wordt een nieuwe
wedstrijd georganiseerd om in zijn opvolging te voorzien. Het
is een steun voor de dorpsgemeenschap van Doel, mocht je
dit reglement verspreiden. Mogelijk mag voor jou poëzie meer
zijn taalacrobatiek en zelfs sociaal geëngageerd? Het beste
bewijs is je deelname!
Met poëtische groet en dank,
Mark Meekers, dorpsdichter van Doel
Het volledige reglement is te vinden op:
www.dorpsdichter.be
Beknopt Reglement Dorpsdichter Doel:
Iedere deelnemer zendt max. 2 gedichten in, niet eerder
gepubliceerd of bekroond, op A4, getypt, niet langer dan één
pagina.
De inzending bestaat uit vijf exemplaren. Elk blad is voorzien
van een schuilaam.
In een afzonderlijke gesloten enveloppe zijn schuilnaam,
echte naam, geboortedatum, adres, telefoonnummer of
e-mailadres vermeld. Op de briefomslag staat enkel de
schuilnaam.
De gedichten dienen uiterlijk op 1 november 2008 aan te
komen bij: Poëziewedstrijd Dorpsdichter Doel, p/a Hellestraat
246, 9190 Stekene. Hier kan ook het papieren reglement
worden aangevraagd (antwoordzegel a.u.b.).
De jury wordt voorgezeten door Mark Meekers en bestaat
verder uit Willem Persoon, Dianne Nuyts, Bert Bevers en Karel
Sergen.
De winnaar wordt voor de perode van één jaar, met ingang
van 21 maart 2009, dorpsdichter van Doel. Hij schrijft dat
jaar minimum 5 nieuwe gedichten en brengt die in overleg
met de organisatie op enkele manifestaties.
Succes!
Je kan nog altijd de petitie voor het behoud van DOEL
(vb. als KunstEvenementenDorp) ondertekenen op:
http://www.kunstdoel.net/nl/onderteken-oproep
Thierry DELEU
DE DODEN ZWIJGEN NIET
Razor's Edge Editions
© 2008, Thierry Deleu en Razor's Edge Editions
Druk: NetcopX Menen
Omslagontwerp en lay-out: Peter Deleu
Na zijn "Creuse Trilogie" (drie romans met als decorum de
Creuse) en de psychologische roman Klamme handen, waagt
de auteur zich nu aan een politieroman.
De doden zwijgen niet leest als een trein; de spanning jaagt
de lezer bladzijde na bladzijde naar de ontknoping; de
personages zijn mensen van vlees en bloed. Een verhaal dat
gebakken koek is voor een filmscenario.
De moord op informant Maarten Decock is het startsein voor
een onderzoek dat gekleurd en fout getekend wordt door
leden van de Antwerpse GDA zelf. Sporen die zouden kunnen
leiden tot hun betrokkenheid bij drugstrafieken worden
genadeloos uitgewist.
Moord en wedermoord is de rode draad in het verhaal.
Met De doden zwijgen niet geeft Thierry Deleu duidelijk blijk
van métier en een groot inlevingsvermogen. (De uitgever)
Voorstelling van het boek
op zaterdag 5 juli, om 11.30 u.,
in de kok-pit van het (nieuwe) gemeentehuis,
Koksijde, Zeelaan 303
Inleiding: Louisa Goetgebuer
Welkom: Marc Vanden Bussche, burgemeester
Receptie aangeboden door de gemeente
Prijs: 15 euro
Over te schrijven op 000-0900214-54 van Thierry Deleu,
Oostduinkerke
of te verkrijgen op de voorstelling,
waarvoor dank.
Poëziewedstrijd
Elk jaar op de laatste zaterdag van mei richt de gemeente
Ichtegem in samenwerking met de vereniging Concept een
poëziewedstrijd in. De aanvaarde gedichten worden allemaal
in een bundel uitgegeven, de winnende gedichten krijgen elk
een kunstwerk, terwijl de hoofdwinnaar ook nog eens een
bord krijgt in de Ichtegemse poëzietuin.
Voor info en reglement:
Antoon Naert
Diensthoofd Cultuur en Toerisme
Administratief Centrum Eernegem - 1ste verdieping
Stationsstraat 1 - 8480 Ichtegem
059/34.11.39 of 0478/54.22.25
Fax : 059/29.80.65 - mail : cultuurdienst@ichtegem.be
Signalement:
Romenu
(Frédéric LEROY)
Romenu is een blog over literatuur, gedichten, kunst en cultuur die wordt
onderhouden door Frans Roumen (http://romenu.skynetblogs.be/) en een immense
schat aan informatie over dichters en schrijvers bevat. Men vindt er korte biografieën
van grootheden als Brecht, Celan en Kavafis, geïllustreerd met teksten en gedichten,
maar evengoed minder voor de hand liggende namen als bv. Gaston Burssens:
De Vlaamse dichter en schrijver Gaston Burssens werd geboren in Dendermonde op
18 februari 1896. Hij deed zijn middelbare studies aan het atheneum te Mechelen,
waar hij les kreeg van o.a. Maurits Sabbe. Tijdens Wereldoorlog I nam hij, samen
met Wies Moens en Paul van Ostaijen, deel aan het Activisme en studeerde hij
enige tijd aan de door de Duitsers vernederlandste Gentse universiteit. Na de
wapenstilstand kwam hij trouwens in de gevangenis terecht. Hierna werkte hij in
een bedrijf in granen. Hij vestigde zich te Antwerpen en richtte zelf een fabriekje op.
Zijn eerste gedichtenbundel "Verzen" verscheen in 1918. De invloed van het Duitse
expressionisme was reeds merkbaar. De dadaïstische en surrealistische stromingen
kregen echter steeds meer invloed op hem. De vrucht hiervan werd "Piano" (1924),
dat gelijkenis vertoont met "Bezette stad" van P. van Ostaijen. Beide dichters
waren trouwens met elkaar bevriend. Gaston Burssens stak heel wat energie in het
afdwingen van respect en waardering voor het werk van zijn vriend P. van Ostaijen,
ook na diens dood. Op latere leeftijd, na zelf heel wat tegenslagen te hebben gekend,
na het verlies van zijn eerste echtgenote, keerde Gaston Burssens terug naar de
belijdenislyriek en de poëzie in haar meer traditionelere vorm, zoals in "Ode" (1954)
en "Adieu" (1958).
Hij ontving tweemaal de Driejaarlijkse Prijs voor Poëzie (periodes 1950-52 en
1956-58). Gaston Burssens schreef ook proza, zo o.a. essays en hij beoefende ook de
schilderkunst.
Zee (fragment)
De zee hier is de zee
Zij werd geboren in ’t jaar Onzes Heren
Plus minus nul en nul is zij gebleven
De Grote Nul die zij gebleven is
Door alle eeuwen van belijdenis
Van nul is nul en één plus één is twee

‘Bericht aan
de bevolking’
PoëzIe
Gedichten over Irak
In de nacht van 19 op 20 maart 2003
bombardeerden het Amerikaanse
leger en zijn bondgenoten de eerste
doelwitten in Bagdad. Samen met
het BRussells Tribunal en meer dan
70 schrijvers, denkers en kunstenaars
uit binnen- en buitenland herdacht
Het beschrijf (Passa Porta, Brussel)
vijf jaar later de enorme humanitaire
crisis waartoe deze inval heeft geleid
met een literaire wake. Het werd een
bijzondere en gevarieerde avond die
stil wenste te staan bij de gevolgen
van de oorlog, die wou aansporen
en aanporren om na te denken over
de verdere afloop. Met een debat,
getuigenissen van Iraaks-Belgische
kunstenaars en veel auteurs waaronder
enkel dichters… Digther biedt u een
kleine, maar representatieve selectie uit
de gelegenheidsgedichten die werden
voorgelezen.
Het beschrijf, A. Dansaertstraat 46,
1000 Brussel - www.beschrijf.be, 02/223
68 32, info@beschrijf.be 38
(Selectie Alain Delmotte)
Frank De Crits
vaandelvlucht
de vaandel was altijd gelukkig toen een oorlog begon hij liep dan op
de eerste rij en soms was er een ruiter die hem droeg of een vaandrig
zo fier als een gieter altijd goed beschermd hij had een prachtig zicht
op de vijand zoals in waterloo of borodino napoleon als school-
voorbeeld de aanstormende vaandel zweepte de soldaten op sleepte
hen soms per ongeluk mee in de afgrond doch meestal riep hij:
“vooruit met de geit” na de zoveelste vergeefs oprukken uit de loop-
graven trad de twijfel in zijn hoofd binnen en toen hij zijn lotgenoten
genadeloos zag neerschieten vluchtte de vaandel en werd
door vriendelijk vuur neer gemaaid...
vriendelijk vuur
het vuur is sinds het uitgevonden werd altijd vriendelijk geweest het ver-
schaft bv. vreugde en liefde barbecue en kampvuur zorgen voor wat sfeer
en broederschap de leuvense stoof van mijn jeugd bloost van plezier en
binnenpret en de open haard straalt zoveel gezelligheid uit dat het aanste-
kelijk wordt het keukenfornuis heeft mij één enkele keer bij crêpes flam-
bées een verbrande wenkbrauw bezorgd dat in tijden van oorlog vriend en
vijand mekaar de duivel aandoen met brandende pijlen pek en olie mus-
ketten en ander wreed vuur is vanzelfsprekend doch dat onlangs vriendelijk
vuur hoogst dodelijk bleek te zijn is tegen alle wetten van de strategie...
strategie
strategie heeft te maken met voorbereidingen uitvoeren van plannen vlag-
getjes op landkaarten plaatsen streepjes trekken pionnen uitzetten kortom
een soort kinderspel voor grote mensen soms wordt een strategie opgebouwd
om een man of een vrouw te veroveren doch dat klinkt zo krijgshaftig noch-
tans zit er in het liefdesspel heel wat strategisch vernuft je kan een plannetje
uittekenen benaderingen overwegen, beloeren bespieden en uiteindelijk er
voor gaan doch weet dat strategie schrik heeft voor “le coup de foudre” de
donderslag blikseminslag één blik die over de hoofden heen vliegt twee ogen
die zich in twee andere ogen branden en worden verblind door hartstocht
strategie kan ook soms een onverwachte ramp zijn
Peter THEUNYNCK
aan de dode irakezen
hoe vaak zien wij uw lichamen, verminkt, verbrijzeld
van het volle leven alle elektriciteit
ontberend door ons breedbeeld glijden
op handen van geschreeuw en tranen
het lijkt ons haast
normaal, ons bed staat ver van uw bed,
onze tafel ver van uw tafel,
we zappen naar luchtiger verhalen,
slaan geen acht meer, geen alarm, een blad
om, nemen iets om beter in te slapen
maar wie zijn kind, zijn moeder in bloed geschreven
vindt op een dag aan de voet van Bagdad,
wie het verlies ziet gulpen
als bloemfonteinen uit de buik van zijn stad
wie tot het eind der tijden
het leger leeg en koud en dor weet,
met droge korsten valt niet te praten aan tafel,
heeft geen verhaal
aan warme binnenkamers
ik begrijp uw haat, ik schrijf mijn schaamte neer
Kurt DE BOODT
Make no Mistake
Kolonel K was zijn tijd zo ver vooruit
dat hij niet langer sliep zijn positie verliet
het bewaken vergat aan het einde kwam
an de ruimte zichzelf zag zweven in het heelal
de toekomst onvermoede dimensies
het uitriep:
‘kom met me mee de leegte in
de eerste mens was een kunstenaar
het leven eist creatie schepping is het leven
verhef u bouw kathedralen van uzelf
breek uit de begrenzing er is een kracht
wit als een melkwegstelsel een energie
die de mens nog niet weet te manifesteren
geweldige vormen zullen ontstaan...’ boem!
o! boeket! de laatste mens is een kunstwerk.
R
johan De Boose
Waar veel doden vallen,
is veel liefde.
De verdelgde van de doden
En de gewraakte van de doders.
Gaten in de grond, in koppen,
In woorden. Een gat in een god.
Iedereen eist liefde op. Aangeslagen.
Een gat in de buik van een pop.
Ik herinner me een oorlog. Daarbuiten
Woedt een nieuwe. Tellen helpt
Niet. Enkelingen tellen niet.

Didi De Paris
Ode aan de oorlog!
Oorlog is als literatuur: de belangstelling ervoor is niet groot.
Schrijvers hebben oorlog nodig.
Oorlog is een constante. Oorlog is een zekerheid. Oorlog loopt als een vuurlijn
door ons leven. Dynamiteert ons alfabet.
Altijd werd ik geïnspireerd door de oorlog.
Bewapening, raketten, landmijnen, mijn literaire carrière liep parallel met,
mooi in de pas van - Oorlog, oorlog, oorlog!
Kleine oorlog, koude oorlog, biologische oorlog - Oorlog, oorlog, oorlog! -
doet het hartje sneller slaan! Het klavier ratelt als de mitrailleur. Een polyfoon
divertimento – meer is het niet.
Als kind speelden wij oorlogje. En nooit “Vrede”.
Teksten over oorlog verliezen hun actualiteitswaarde niet, en - in schril
contrast met ons – ze verouderen nooit.
Bedenk vooraleer gij nog een keer een boekenbeurs binnenstapt dat het
avontuurlijke verhalen zijn zoals "De Bello Gallico" die na tweeduizend jaar
nog worden herdrukt.
“Gebed om geweld”, “Oorlog en Vrede”... Ik heb tien keer meer plezier beleefd
aan “Mijn kleine oorlog” dan aan “De kleine Johannes. “ Orchis militaris, geen
literatuur zonder – Oorlog, oorlog, oorlog!
& Liever MarsTM dan Milky WayTM!
En neem nu dat gezeik in Irak.
It’s a writer’s goldmine.
Eerst was er de oorlog met Iran. Daarna de eerste Golf oorlog en nu sinds vijf
jaar -Bushhhhhhhhhhhhhhhh.
(Bombardeert gerust op uw gemak Irak, zak.)
WOI, WOII, etc. etc. Oorlog is een soap.
In al die tijd heb ik nooit één syllabe geschreven over vrede. Vrede is saai.
Dodelijk saai. Collateral damage.
Ongeacht wat hun motieven zijn, altijd brengt oorlog mensen nader tot
elkaar. Ik ben opgegroeid tussen mensen die allemaal minstens één oorlog
hadden meegemaakt en het moet fantastisch geweest zijn: ze konden er
maar niet over zwijgen. Het is dankzij de oorlog in Irak, dat ik, die totaal geen
reiziger ben, nu toch ook al een hele resem Irakezen heb mogen leren
kennen.
Voor mij geen flauwe kul zoals wapenstilstand. Neen, de oorlog in Irak moet
doorgaan. Geef oorlog een kans! De oorlog in Irak is gewoon een onderdeel
van de War on Poverty. Hoe langer de oorlog in Irak duurt hoe meer de
armen verdwijnen uit het Amerikaanse straatbeeld.
Armloos, beenloos, oorlog is goed voor onze economie. En wat goed is voor
onze economie is goed voor de mensen. Oorlog, het is, zo het geen krater is,
dan toch wel een gat in de markt.
Oorlog is goed voor de sociale contacten en voor onze economie. Oorlog is
sociale economie.
Nog even en de Perzische Golf wordt herdoopt in BlackwaterTM.
Niels HAV
Vertaald uit het Deens door JAN BAPTIsT
De vrouwen in Kopenhagen
Nu ben ik alweer vijf keer verliefd geworden
op vijf verschillende vrouwen tijdens een rit
met buslijn 40 van Njalsgade naar Østerbro.
Hoe krijg je greep op je bestaan
onder die omstandigheden?
Een van hen droeg een bontjas, een andere rode rubberlaarzen.
De een las de krant, de ander Heidegger
- en de straten overspoelden van de regen.
Bij Amager Boulevard stapte een drijfnatte prinses in,
euforisch en opgewonden, voor haar viel ik pardoes.
Maar ze sprong er weer uit bij het politiebureau en werd afgelost
door twee koninginnen met vlammende hoofddoeken,
die luidkeels met elkaar spraken in het Pakistaans de hele weg
naar het ziekenhuis, terwijl de bus kookte van poëzie.
Het waren zussen en even mooi,
daarom verloor ik mijn hart aan allebei
en plande prompt een nieuw bestaan in een dorp
in de buurt van Rawalpindi, waar de kinderen opgroeien
in een geur van hibiscus,
terwijl hun wanhopige moeders hartverscheurend zingen
in de schemering boven de eindeloze Pakistaanse steppes.
Maar ze zagen me niet!
En zij in de bontjas huilde achter haar handschoen,
toen ze uitstapte in de Farimagsgade.
Het meisje dat Heidegger las sloot plotseling haar boek
en keek me recht aan met een honende glimlach,
alsof ze opeens oog kreeg voor meneer Wiedanook
in eigen nutteloos persoon. En zo brak mijn hart
voor de vijfde keer, toen ze ging staan en uitstapte
samen met alle anderen.
Zo wreed is het bestaan!
Ik bleef twee haltes zitten, voordat ik het opgaf.
En zo eindigt het altijd: je staat alleen aan de stoeprand
en zuigt op een sigaret, opgewonden en lichtelijk ongelukkig.

Niels HAV Mijn fantastische pen
Ik schrijf het liefst
met een gebruikte balpen gevonden op straat,
of een reclamepen, het liefst van de electriciën,
het tankstation of de bank.
Niet alleen omdat ze goedkoop zijn (gratis),
maar ik stel me voor dat zulk schrijfgerei
mijn geschrijf verbindt met de industrie,
het zweet van vaklui, directiekantoren
en de mystiek van het bestaan.
Eens schreef ik sierlijke gedichten met een vulpen
- zuivere lyriek over helemaal niets -
maar tegenwoordig wil ik stront op papier,
tranen en snot.
Poëzie is niet voor watjes!
Een gedicht moet net zo eerlijk zijn als de aandelenindex
- een mengsel van feiten en pure bluf.
Waar ben je uiteindelijk te goed voor?
Niet zoveel.
Daarom houd ik een oogje op de obligatierente
en andere serieuze papieren. De aandelenbeurs
is deel van de werkelijkheid – net als gedichten.
En daarom ben ik zo blij met deze balpen
van de spaarbank, die ik vond op een inktzwarte nacht
voor een gesloten kruidenierswinkel. Hij ruikt
zwakjes naar hondepis en schrijft fantastisch.
Bezoek van mijn vader
Mijn overleden vader komt op bezoek
en gaat weer in zijn stoel zitten, die ik kreeg.
Zo, Niels! zegt hij.
Hij is bruin en sterk, zijn haar glimt als zwarte lak.
Vroeger versleepte hij andermans grafstenen
met stalen stang en kruiwagen, ik hielp hem.
Nu heeft hij die van hemzelf versleept.
Hoe gaat het? zegt hij.
Ik vertel hem alles, al mijn plannen,
de mislukte pogingen. Aan het prikbord
hangen zeventien rekeningen. Gooi ze weg,
zegt hij, ze komen wel weer!
Hij lacht.
Jarenlang was ik hard voor mezelf,
zegt hij, ik lag wakker en piekerde
hoe een fatsoenlijk mens te worden.
Dat is belangrijk!
Ik bied hem een sigaret aan,
maar hij is gestopt met roken.
Buiten zet de zon daken en schoorstenen in brand.
Vuilnismannen maken lawaai en roepen naar elkaar
beneden in de straat. Mijn vader gaat staan,
loopt naar het raam en kijkt naar hen.
Ze hebben het druk, zegt hij, zo hoort het ook.
Doe iets!
Nell NIJSSEN
De liefde is door mij gemaakt.
Ik broedde er behoedzaam op.
Uitgekomen. Het oude nest niet langer nodig.
Ik heb ons vleugels aangebonden.
Een lange vlucht, wat moeizaam soms,
maar toch de sterren uit de lucht geplukt.
Ik land pas als de zomer over is. Andere
plaats, dezelfde jij. Met tijd in overvloed
om in elkaar te overwinteren.
wij snuffelen aan materie
horen over levenloosheid
waarvan wij niet weten
massa getooid met roze bril
sluit zich in
een natuur vol klemmen
straling golft over
warmte broeit onder rimpels
van spijt
snelheid is de verandering
in tijd en plaats
daarna
ontdekken wij
dat ze de tijd verknipte
tot hapklare brokken
kon ik in haar verre ogen zien
als vanouds
stonden haar schoenen
achterwaarts ingeparkeerd
het zwarte raam bood
onveranderd uitzicht; nooit verder
dan de hongerige overkant
bevroren schouder, beweerde iemand
maar alles leek van ijs in haar
hoe oude botten konden rammelen
hoe stevig ze moest slikken
dat wist ik toen nog niet
11

Jan AELBERTS
(Blauwdruk)
1
Het ligt in een sluimer van dubbel glas
en het wacht.
Het is de geblikte doofheid van het kringelt
en het lekt – trekt aan het plafond dat knelt
de lippen samen op het straaltje mond het zegt:
... repeat
after me...
maar het bedenkt zich en het slikt
het klontert samen als het licht
op de terugweg.
Tot het (landschap) is.
Zij gaat eraan voorbij
alsof het poëzie is.
Bevrijding
Wij, de leegte leunend tegen een blinde muur.
Wij bladderen af. Als spikkels witgekooide verven
storten wij neer
op gesatureerd blauw.
Wij drogen er op als crack, liggen
lepeltje lepeltje met de dood.
Een mooie moeder.
Zij baart een kind en lacht
wanneer zij perst. Zij evenaart
de roodgloed in haar whiskyglas.
Wij vragen ons af in welk bed
Damastes slaapt, in welk bed haar kind
de stilte zal verliezen
en van haar dijen kruipt.
Wij dragen dode ogen
die stuiptrekkend imiteren wat leven is:
beweging
en ademnood.
STOF
triptiek
Inge BOULONOIS I Wie ons zaaide ligt gewichtloos,
zijn hoofd in de witte koepel van het kussen
boven gladde lakens
in het nog warme huis.
Zien wij aan hoe
de lucht avondrood bereidt, schemer
de dag scheert terwijl wind zich aan muren wet.
Geen sigarenrook
staat ons meer naar het leven.
Tijd is taai en blijft
rekken. Kijkend en zwijgend ademen we
herinnering, al beslagen
met wat nog niet –
II
Dat hij nu niet meer ouder wordt,
zijn kreukelige vlees is opgebrand
in dat haast nieuwe pak
en als een handdruk nog van hier
het met zorg gestreken overhemd.
Opgehemeld wordt hij
boven fotoalbums waar tijd verkrimpt
tot toen en nu. En wij
liever voortlevend met dat zoetwitte kompres
van ergens hoe dan ook een verder leven
dan met zo’n rauw geschroeide plek
in de herinnering.
Straks moet zijn klerenkast,
gevuld met ooit gepaste zuinigheid,
geruimd. Het andere gaat minder snel -
III
Wind zwenkt door het gras
onder de grauwe wei van wolken. Ik kijk
hoe ze in lagen verder trekken,
draag in één hand wat over is
van de stipte wil die zwoegend voordeed
hoe te klimmen in de wereld.
Hóe vermoeid ook: ’s avonds
reikte zijn stem naar ons, voerde ons mee
naar veilige vertes. Voorlezend rekte hij
1

zijn schaarse vrije tijd vóór hij ons weglegde
in de warme schoot van de nacht.
Zo stil als je alleen
alleen kunt zijn strooi ik de as
en neem het afscheid
dat zijn levenslang vermande keel
niet met woorden wilde.
Het stof waait haastig van mijn laarzen af.
De lege bus weegt na: tot in dit kleine
gaat hij nog de eigen weg –
Bij ROSA BRACTEATA van Pierre-Joseph Redouté
Van aarde. Ontknopt in eigen perk
waar de schilder haar uit de wereld
van luizen, roest en regen knipte.
Haakte zijn huid aan het leger doornen
voordat hij de tijd nam voor dit zintuiglijke
geluk en met zijn neus erop savoureerde
van de onversneden rozengeur? Hij nam
de maat, wikte stipt pigment en bracht
de bloem, met zo’n haarfijn geduld van streek
voor streek, zo goed als echt op wit papier
tot staan. En dat alles enkel en alleen om
te kunnen delen in de schijn van onsterfelijkheid –
“…/Wat gebeurt er als je met een microscoop naar het gedrag van vogels in de verte
kijkt? Wat gebeurt er als je met een verrekijker op de vleugels van een vliegje richt?
Hoogstwaarschijnlijk zie je niets. Toch is het vinden van een combinatie tussen het
kleine detail en het grote patroon een belangrijke opdracht voor de toekomst. /…”
Slotbeschouwing uit VERSTRAETEN, P., In alle gestalten van leven begrepen. Literaire kritiek in Vlaanderen tijdens
het interbellum: Joris Eeckhout, Urbain van de Voorde, Paul de Vree.
Overschrijven
Proefschrift aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Doctor in Taal- en Letterkunde. Leuven 2008.
Roel WEERHEIJM
Dodenboom I
Een boom tussen de graven,
zij voedt zich met de dood.
Gestorven mensen worden hout
en groen als de eerste lente.
II
Zaterdagmiddag kwart voor drie,
ik ben slechts eigenaar van verdriet.
Jij vond het eeuwig ogensluiten uit,
verstopt onder een marmeren plaat
maar met je naam in gouden letters –
jou heb ik al gevonden.
Verstoppertje spelen?
Dan moet jij hem zijn,
tellend
tot oneindig.
III
Toch wijst hier niets op de dood. Dit is
niet de marmeren plaat
van voltooid verleden tijd, dit is
een horizontale voordeur, je naam
is voor de postbode.
Wie hier geweest is ziet de dood
als verstopplek, even schuilen
bij de eeuwigheid. Geen levende
die je hier vindt.
Vogels fluiten,
auto’s rijden langs. De graven
staan in bloei.
Niets wijst hier
op je dood.
IV
Door de takken van de dodenboom
legt de zon jouw warme hand
op mijn schouders.
Ik ben hem.
1

Koen SNEYERS Bonanza
Oktober jaren zestig, zeventig. Wij hebben kort
haar, dragen korte broeken, hebben op
het speelplein tijd te kort, proberen een half uur
te laten duren totdat het donker wordt,
en spelen Bonanza. Soms word je neergeschoten,
en val je neer voor dood maar wordt dat opgelost
met whisky : raakt iemand op de grond je aan,
en spreekt dit toverwoord, dan ben je weer verlost,
als wederopgestaan.
In weerwil van whisky is er één dertig jaar
later dood, zijn anderen verdwenen of voor
de drank gezwicht en groeiden de meesten
dicht als land dat, niet betreden, ondoordringbaar
wordt. Cowboys werden gewoon politicus,
arbeider of makelaar. Alleen in dit gedicht
blijft het vier uur, schijnt als voor eeuwig licht
doorheen een whiskyglas in een verstilde roes :
Monumentum Bonanzae, aere perennius.
Moedertaal
For poetry makes nothing happen : it survives.
(W.H.Auden)
Mijn moeder maakte voor ons korte
broeken die ze voerde met haar
verknipte trouwjurk.
Zij breide tekorten aan elkaar,
vermaakte jassen bij het leven,
liet zomen en zonen uit.
’s Zomers maakte ze groenten in,
sperziebonen, tomaten en kersen voor
visite die ’s zondags kon komen.
Voor ouderavond of avondfeest maakte
zij zich op, keurde voor het vertrek
haar jurk, haar mond.
Zij maakte geen lawaai, geen
herrie en ook op drukke dagen
geen kabaal.
Mijn moeder maakte geen ophef,
geen praatjes, geen gedichten.
Haar poëzie was praktisch
onbestaande maar radicaal :
in mijn moeders taal werd moeilijk
mogelijk.
Vuur
Januari en ik stook het vuur
weer op met oude woorden
die zijn uitgedroogd en licht
ontvlambaar : ofschoon, vergeefs
gehoord, verzanden (gelijk
het Zwin), geloogd, geeneens,
gebuurte, gloeien rood op, vergaan
tot as in een gedicht
als in een olievat waarrond
de metselaars. In hete lucht
vliegt soms een regel op, een
vlok verkoold papier waarvan
de rand nog smeult en dwarrelt
neer als Pinkstervuur en steekt
iets onwaarschijnlijk aan.
Alle tijd van de wereld
Wij zaten in zand en hoorden het water,
we speelden met schelpen, emmers en
groeven ons in, we hadden de tijd en zagen
hoe een middag verging.
We fietsten door sneeuw, het was januari,
we waren gelukkig en dronken, een jaar
dat begon. We hoorden hoe wielen bewogen,
een dynamo die zong.
Hij ligt in dit bed als een schip
in een winterse haven, onttakeld.
Wij zwijgen nabij en stilte stapelt
zich op als sneeuw op de kade.
We lopen achter hem aan op de middag.
Gebeden verglijden als zand en als water
rondom de groeve waar hij wordt begraven.
Het is zomer, er hangt sneeuw in de lucht.
1

Ine LUIPAERT Wat niet weg is, is gezien!
Thomas KOK
Wat ik zie, ik zie
is niet wat de man naast me
op zijn netvlies vangt.
Wat ik zie
is dat wat tussen de dingen staat.
Wat ik zie
komt ongevraagd aangewaaid
laat zich grijpen.
Wat ik zie
Is gezien.
Iedereen is aan het vallen
Iedereen is aan het vallen
iedereen is aan het vallen
iedereen is aan het vallen
iedereen is aan het vallen
Ik heb het koud
het vriest – het verhaal – dat het kraakt
Stijf staan de kleren
Hard is de grond en Glad de weg hiernaartoe
(omschrijf ik het goed?)
ik wil dat iets me raakt
– onbepaalde tijdspanne –
bloesem drinkt zich op
ik wil met je gedijen maar jij niet met mij
of heel eventjes dan
I
Willemien MENSINGA
Hersenschimmen
als ik je verder zie kijken
sta je stil achter de rollator
laatjes slaan open en dicht
het ‘plastic’ stapelen gaat door
‘dat heeft met de oorlog te maken ‘
zuinigheid ligt in zuivel
verloren vingers
plukken ruimte om je lijf
het afvallen gaat sneller
dan Tafeltje - dek - je
alles ben je kwijt
een bril, ringen, de tijd
verdwenen in het zoeken van dingen
die er niet meer zijn of nooit waren
de koffie loopt meestal verkeerd
tussen filter en heden
lijkt de toekomst verdwenen
Herinneringen uitstallen
dode dingen leven weer
de kamer baart een tafel
de tafel zet stoelen op poten
gekleefd aan de muur glazuur
een man die een brief voorleest
de vrouw kent geen woorden
als hij schrijft, praat zij
draai, draait het kraantje
koffiedik toekomst
handen doen worteldoek wervelen
duizendschonen op een vaas
denk toch aan de koperen ketel
waar dingen ingaan, moeren,
spijkers, schroeven, een nietje
en dan het op de kop houden
van al die tingeldingen
1

Uit de toevloed
Voor de rubriek ‘Uit de toevloed’ kiezen
redactieleden één gedicht uit recent
verschenen poëziebundels. We stellen
de dichter en zijn werk beknopt voor. In
dit nummer stellen we werk voor van
Patricia DE LANDTsHEER en
Hans KILIAN. De rubriek dient opgevat
als een signalement.
Wij doen geen uitspraken over de
kwaliteit van het werk.
Voor moeder
(In memoriam Matris)
de herfst kwam ongeveer op hetzelfde ogenblik
toen je handen uit de mijne gleden
en je blik brak in het verschiet
dagen en nachten heb ik je gekoesterd
warm gehouden met mijn woorden
mijn snik gesmoord in de herinnering aan dagen
waarin we lakens plooiden
en we ’s avonds moe maar voldaan
naar de eerste sterren keken
ik vroeg je mee te komen naar de zon
en je kwam, eindelijk, vol vertrouwen en overgave
je was niet anders dan voordien
kon het ook nooit worden
nu zoek ik je beeltenis in de lijnen van mijn hand
waar ook de navelstreng
ooit doorgeknipt
opnieuw verankering vindt
Patricia DE LANDTSHEER
schreef naast jeugdliteratuur ook boeken voor oudere lezers waarin vriendschap
en verdraagzaamheid centraal staan. Met “De zoete zucht der dingen” schenkt
ze ons haar eerste dichtbundel. Niettegenstaande zij ooit beweerde : “Ik ben
geen dichter” spreekt dit werk haar stelling tegen. Centraal in de bundel staat
de mens, er zijn echter tegelijk raakpunten met de natuur. Ze toont zich een
geëngageerde waarnemer van wat rond haar gebeurt. Om deze gedichten te
kunnen lezen moesten we lang wachten; ongeveer 25 jaar om precies te zijn.
Een debuutbundel dus van een geroutineerde schrijfster. Vanwaar de titel van
dit werk? De dichteres zegt het zo: “ De titel is niet zomaar een titel, hij heeft
een betekenis. Het zoete staat voor het zoete, het geluk dat een mens in zijn
leven mag kennen. De zucht staat voor het zware, de melancholie, het verdriet
waar we allemaal mee geconfronteerd worden. Maar zonder zucht geen zoet,
denken we maar aan ‘na regen komt zonneschijn’, dat banale zinnetje dat we
zo dikwijls uitspreken, maar er nooit echt bij stilstaan. De zoete zucht vind je
in de dingen, die onlosmakelijk verbonden zijn met het leven, met de mens,
met de natuur en zoveel meer.”
Patricia De LANDTSHEER, De zoete zucht der dingen, ISBN 9789070959777,
Berghmans Uitgevers ( Antwerpen, 2008), 63 pp.
Alibi
Wij dronken wijn en spuwden vuur,
ook al waren het maar woorden.
We pleegden bloedschande met de tong,
proefden haat en ontdooiden
tot lang en nadrukkelijk zwijgen.
De nachtstad braakte heilig vuur,
terwijl wij brandden van brandewijn en bier.
Dit nu, dachten wij, is de goddelijke vonk,
en knipperden met boos doorgelopen ogen
naar de maan in het laatste kwartier.
Van chaos en nacht zongen wij,
schuine liederen met dubbele tong,
en radbraakten de modernste poëzie.
Wij omarmden aanminnig de muze,
ook al was het slechts een lantaarnpaal.
"Wees gewaarschuwd heren," riepen wij
tegen de van God en alleman verlaten straten.
"Geef acht, onze tongen slaan u dubbel dood,
wij tekenen uw kruisbeeld aan de muur."
En wij schreven het volkomen gedicht.
"Exit, jullie vieze, vette wijven,
mordicus, stomme, luie burgerkliek."
Maar toen wij 's middags ontwaakten
en het volmaakte gedicht herlazen,
stonden er slechts de letters van het alfabet.
Hans KILIAN
publiceert met ‘Variaties’ zijn tiende poëziebundel. De uitgave bevat rijmende
gedichten en vrije verzen van zowel serieuze als lichtere aard. Er komen vrijwel
alle vervormen in voor: sonnetten, rondelen en haiku, maar ook kwatrijnen,
puntdichten en andere. In de paperback van 82 pagina's toont Kilian zijn
dichterlijke kunnen in de volle breedte. Kortelings verscheen van de auteur
nog de verhalenbundel "De tocht door de duivelsvallei & andere fantastische
vertellingen" (Servo, Assen) .
De uitgave telt ruim honderd gedichten van zeer diverse aard en kost 12 euro
in de boekhandel. De publicatie is eveneens verkrijgbaar via internet
( http://www.zolderman.nl/uitqaven/hanskilian.html ) en bij de auteur: tel.
0183-630546,
e-mail katervoorde@noknok.nl .
Hans KILIAN, Variaties, uitgeverij Vliedorp, Houwerzijl, 82 pp. (ISBN 978-90-
808766-6-8)
uIt de toevloed
21

Wie blogt
die blijft
Jan-Willem LUBBERS
Teksten op weblogs zijn meestal anders
dan publicaties op papier. spontaner,
minder bewerkt, kunnen ze beschouwd
worden als ‘work in progress’. Omwille
van de authenticiteit van de teksten
houden we er aan ze zonder correcties
integraal over te nemen.
getrouwd met W.
vader van twee zonen: s. (11) en M.M. (2)
en een dochter: M.L. (0)
jwl heeft muziekwetenschappen gestudeerd
en is werkzaam bij dedicon
jwl heeft een passie voor lezen
en speelt graag een partij schaak
jwl streeft naar stilte, vriendelijkheid en eenvoud
hij waardeert tolerantie, aandacht en geduld
en humor
Blog-link: JWL - http://home.hetnet.nl/~elconius15/
ecce homo
824
de weg, de wandeling en het gesprek (6)
Thales uit Milete (ca. 624–545) bestudeerde de sterren. Zijn leerling Anaximander (ca.
610–546) zal dat ongetwijfeld ook gedaan hebben, maar hij was het niet eens met
zijn leermeester dat de oerstof (archè) water zou zijn. Anaximander zag een wereld
van tegenstellingen (geboorte-dood, groei-verval), een dynamische wereld waar
elementen steeds in elkaar veranderen en in conflict zijn met elkaar. Als water de
oerstof zou zijn, waarom zouden dan niet alle elementen allang tot water geworden
zijn?
Maar welk element dan wel? Volgens Anaximander moest het iets zijn waar
alle elementen uit voortkomen en waarin ze ook weer verdwijnen. Het moest een
oneindige substantie zijn waar alle werelden en hemelen uit voort kunnen komen.
Het ziet ernaar uit dat Anaximander tot de conclusie kwam dat er een oerstof moest
zijn, die weliswaar niet waarneembaar was, maar die we kunnen afleiden uit alle
verschijnselen die we wel kunnen ervaren. Anaximander noemde dit element heel
toepasselijk apeiron, het onbepaalde.
Moderne astronomen zullen deze oplossing van Anaximander met een glimlach
herkennen. Zij zitten soms met het probleem dat de kenmerken van de waarneembare
materie niet volledig te verklaren zijn met hun theorieën. Zo veronderstellen
astronomen heden ten dage donkere materie om de bewegingssnelheid van
sterrenstelsels te helpen verklaren. Deze donkere materie is nooit waargenomen maar
zou 23% van de massa van het heelal uitmaken. Daarnaast zou 73% van het heelal uit
donkere energie bestaan, ook niet te lokaliseren, dus we kunnen veilig concluderen
dat 96% van het heelal door astronomen uit de gegevens wordt afgeleid, maar nooit
WIe BloGt dIe BlIjft
is 'gezien'. Mocht donkere materie ooit gevangen worden in onze waarneming, dan
stel ik de naam apeiron voor.
Het is niet voor niets dat zenboeddhisten gebruik maken van koans. Deze oefeningen
bevatten niet zelden een paradox en juist met paradoxen begeven we ons op de
grenzen van ons voorstellingsvermogen. Ons denken zit immers gevangen in tijd en
ruimte en het lijkt erop dat onze zoektocht naar eenheid achter verscheidenheid
eenzelfde beperking verraadt. De oerknal het begin van het heelal? Maar wat was
er dan voor? Een uitdijend heelal, maar wat is er dan voorbij die grens? Kunnen we
de complexe wereld slechts behappen als we de boomstructuur terug volgen totdat
we het begin vinden waaruit alles voortgekomen is? Is het Intelligent Design een
modern archè? Dat deze complexe wereld alleen maar ontworpen en geschapen kan
zijn door een hogere macht, geen twijfel mogelijk? Het aloude Deus ex machina.
Projecteren we niet een menselijke eigenschap op onze wereld? Ervaren
we onszelf niet als een uniek subject, een eenheid? Onze persoonlijkheid zou wel
eens complexer kunnen zijn dan we denken. Wellicht creëren onze hersenen een
illusie van eenheid, omdat we anders onze werkelijkheid niet aankunnen. Nergens
in de menselijke hersenen is een plek gevonden waar het 'ik' zijn kamers betrokken
heeft. Integendeel, het 'ik' lijkt eerder voort te komen uit een enorme hoeveelheid
processen die een 'ik' suggereren. De zoektocht naar eenheid achter de werkelijkheid
zou wel eens een diep menselijke behoefte kunnen zijn om de werkelijkheid onder
controle te krijgen. Complexiteit en verscheidenheid zouden wel eens altijd aanwezig
kunnen zijn, zonder begin in tijd en ruimte, zonder einde in tijd en ruimte. Wie zal
het zeggen. Datgene dat 'mijn ik' construeert, weet het niet.
2

RENCONTRES
Alain DELMOTTE
In de rubriek ’Rencontres’ beschrijven
redactieleden van DIGTHER toevallige
ontmoetingen met gedichten,
tekstfragmenten of de schrijvers ervan.
VUURDOPEN
Met de beste wil van de wereld kan ik mij niet meer herinneren wanneer ik voor
het eerst uit eigen werk heb voorgelezen. Ik heb het gevoel dat ik dat namelijk
altijd heb gedaan, ‘voorlezen’. Vanaf de dag van het eerste gedicht. Ik spreek mijn
teksten overigens uit als ik ze schrijf: ik murmel constant, scandeer, declameer, roep.
Zeer vervelend voor wie met mij of naast mij moet leven. Vandaar dat ik enkel kan
schrijven als ik alleen ben en/of als mijn buurvrouw haar boodschappen doet. De
leegte is dan mijn luisterpubliek. Een dankbaar publiek: het komt nadien niet klagen.
Maar een publiek dat evenmin gul is met complimenten. Een publiek dat zich koeltjes,
kritisch en afstandelijk weet te houden. Een publiek dat lijdt aan een nijpend gebrek
aan enthousiasme: een publiek dat je met zijn onverschilligheid ontnuchtert.
Het was me een troost om onlangs te horen dat Ivo Michiels er precies dezelfde
werkwijze op nahoudt. Hij schrijft niet, hij spreekt. Spreken en schrijven vallen bij
hem samen. Het werk van Ivo Michiels (samen met het werk van enkele andere
zogenaamde opusschrijvers, o.m. de door mij zeer gekoesterde Daniël Robberechts)
ervaar ik qua concept als poëzie. Het is een zegen om sommige bladzijden uit
bijvoorbeeld zijn Alfacyclus luidop te mogen voorlezen.
Luidop voorgelezen worden is dus voor mij de weg die een gedicht moet gaan – het
hoort erbij. (Als ik goed tel dan is dat al 36 jaar lang voor mij consequent het geval!)
Een gedicht dat ik niet op de een of andere manier aan iemand of enkelen heb
voorgelezen, komt niet in een publicatie terecht. Voorlezen is de ultieme toetsing, de
ultieme vervoering. Dit is tenminste mijn mening. Mijn persoonlijk aanvoelen. Andere
(de meeste ?) dichters kunnen daar helemaal anders over denken.
Laten we niet flauw doen: elk gedicht dat ik schrijf of voorlees, onderga ik als een
vuurdoop. Mocht ik die uitdaging missen dan zie ik niet in waarom ik verder nog
gedichten zou schrijven. Ik zoek bij het schrijven iets dat mijn adem weer in het juiste
evenwicht brengt. Iets wat de adem een ruimte gunt. Een ademruimte. Voorlezen is
ademen. Als het kan dan lees ik ook zeer graag gedichten van anderen voor: voor wat
ik lees, is vaak adem de maat. Wat dan weer niet hoeft te betekenen dat ik visuele of
concrete poëzie afwijs. Voor deze genres gelden gewoon andere wetmatigheden.
Nee, ik herinner me niet meer wanneer ik voor het eerst heb voorgelezen. Wel
herinner ik me de stemmen van de dichters die ik heb horen voorlezen. Ik zeg wel:
de stemmen, niet de voordracht. Dichters kunnen inderdaad – tot ons groot geluk
– meestal niet voordragen. Voordrachtkunstenaars – dat verwacht je tenminste
– kunnen dit beter, hoewel ik vaak opmerk dat voordrachtkunstenaars het wezenlijk
wel eens aan een eigen stem ontbreekt. Nee, ik heb het niet zo onvoorwaardelijk
voor voordracht zitten. Ik overdrijf hierin wellicht. Omwille van gemakkelijk te
achterhalen persoonlijke redenen: ik heb enge herinneringen aan voordrachtkunst
zoals het eertijds werd opgevat. Zelfs tot in de jaren zeventig was in Vlaanderen
de invloed van Vlaams-nationalistische coryfeeën en declamators als Ast Fonteyne,
Antoon Vanderplaetse en Remi Van Duyn merkbaar. Hun volgelingen en epigonen
bevolkten toen althans het door mij bezochte conservatorium. Zelf kreeg ik nog les
rencontres
van Remi Van Duyn. Het eerste wat ik van hem moest leren
was ‘de juiste houding’. Lichtjes in profiel, borstkas vooruit, het
publiek streng aankijken en dan, bij het uitspreken van de titel
van het gedicht, naar boven staren. Zo moest je beginnen. Zo
moest het blijven en zo moest het eindigen. Bij humoristische
gedichten mocht je wel eens een ‘gebaar’ maken. Zelf heb ik
ooit Remi Van Duyn – naar aanleiding van een gedicht van van
Scheltema - een ‘klapperdekakkende’ koe zien uitbeelden. Dat
moest ik dan van hem nadoen. Hij vond dat ik dat goed kon, zijn
koe nadoen. Hij quoteerde me hoog. Ach, het was een aardige,
zachte man. Hij stimuleerde me in mijn lectuur van de poëzie
van Claus of Van de Woestijne. Maar soms dweepte hij met
het werk van tweederangsdichters uit een al te rechtse hoek:
Marcel Beerten, Karel Vertommen, de onverteerbare Wiens
Moens (aan het van buiten leren van diens gedicht ‘Oriëntatie’
ben ik via een list weten te ontsnappen). Hij waagde zich net
niet aan ‘De meeuw’ van die totaal abjecte Cyriel Verschaeve.
Wat Van Duyn ons met zijn voordrachtlessen wou opdringen
was een sjabloon dat was ontstaan uit een Dietse opvatting
over retoriek die uit de vroege, heroïsche jaren dertig van de
20ste eeuw dateerde. Het had niets met ‘verzen opzeggen’
maar veel met ‘volksmennen’ te maken. Wat ik van zijn lessen
wel heb onthouden, was zijn obsessief aandringen op de goede
ar-ti-cu-la-tie. Er zit iets in. Nogal wat (jonge) dichters blijven
wat articuleren betreft, inderdaad wel eens pijnlijk in gebreke.
Had ik een alternatief? Ja. Ik ben lange tijd (en dat ben ik in
zekere zin nog altijd) een bewonderaar geweest van de Franse
zanger Léo Ferré. Zeer vreemd om dat voor mij te moeten
vaststellen: ik heb Ferré in de eerste plaats leren waarderen via
het werk van Pernath! Vooraan in de bundel ‘Mijn tegenstem’
stond een motto van Ferré: ‘La morale, c’est toujours la morale
des autres.’ Léo Ferré was een dichter/chansonier en op de
platen die toen van hem verschenen zong hij niet meer maar
sprak hij botweg zijn niet mis te verstane, vaak pamfletaire
teksten uit. Mijn oudere broer had ze allemaal in zijn kast
staan en ik beluisterde ze in het geniep. ‘Eh, basta..’, ‘Il n’y a
plus rien’ ‘Amour, anarchie’. Op deze platen murmelt, scandeert,
declameert, schreeuwt Léo Ferré. Ook de manier waarop hij
de teksten van Verlaine, Rimbaud, Baudelaire, Apollinaire en
Aragon benaderde was voor mij een ... vuurdoop. In ieder geval
zijn manier van ‘voordragen’ werd voor mij een model. In een
van zijn teksten, ‘Préface’ schrijft hij het volgende: ‘ La poésie
est une clameur. Elle doit être entendue comme de la musique.
Toute poésie destinée à n’être que lue et enfermée dans sa
typographie n’est pas finie. Elle ne prend son sexe qu’avec la
corde vocale tout comme le violon prend le sien avec l’arche
qui le touche.’ Een veel te apodictische uitspraak om ze voor
waar te nemen. Het orale hoeft het scripturale helemaal niet
uit te sluiten. Beide bestaan evenwaardig naast elkaar of met
elkaar. Genres zijn nooit absoluut. Niettemin vind ik dat Ferré
het hier wel mooi en krachtig verwoordt en lange tijd hebben
de woorden waarmee ‘Préface’ eindigt in mij geresoneerd
zonder dat ze mij tot een soort absoluut credo werden, wel
tot een memorandum: ‘A l’école de la poésie on n’apprend pas.
On se bat’. Enkele jaren later zou ik nog andere alternatieven
aangereikt krijgen wanneer ik de Amerikaanse Beat Poets zou
leren kennen. Allen Ginsbergs memorabele gedicht ‘Howl’
horen voorlezen was, voor mij een waarachtige donderslag bij
heldere hemel.
Wanneer ik voor het eerst een dichter heb horen voorlezen
uit eigen werk ? Tot op vandaag blijf ik een stem horen die ik
hoorde in mei 1975 tijdens de derde (?) nacht van de poëzie die
om een of andere onverklaarbare reden in Kortrijk plaats had:
die van Pernath die in juni van dat jaar zou sterven – het was
toen al een beetje een grafstem.
Ach, die stemmen en tegenstemmen! Wie kan de stem
vergeten van Paul Celan als hij de ‘Todesfuge’ voorleest? En
hoe ouderwets hij ook moge voorlezen: de stem van T.S.Eliot
raakt me. Onlangs hoorde ik Erwin Mortier voorlezen: ik ben
zalig vervloekt om die stem in al zijn teksten bij het lezen ervan
te horen galmen. Ik lees Claus niet meer: ik hoor hem. Als ik
voor de zoveelste keer in de Oostakkerse gedichten blader of
in Almanak (waarin onder meer het onvergetelijke gedicht ‘Jan
de lichte’ staat): dan luister ik en hoor die gedichten met de
stem van een veertig à vijftig jarige oude Claus, mijn Claus.
Ik durf Kopland niet meer te lezen: zijn stem overkoepelt
zijn gedichten. Want dat gebeurt wel eens vaker: de stem
wordt bijna tot een fysieke aanwezigheid. Dit is niet altijd een
voordeel. Simon Vinkenoog vind ik ronduit fantastisch. Ik heb
die man lange tijd bewonderd. Ik vind het telkens weer een
ervaring om hem bezig te horen en te zien. Maar zijn teksten
laten me koud. Weerzinwekkend koud: zijn teksten zijn me te
flets, te flauw, te prekerig, te flemerig – op een uitzondering her
en der na. Het lijkt niet te kloppen: de teksten van Vinkenoog
hebben niet de vurigheid waarmee Vinkenoog ze voorleest.
2

Waarmee ik wil zeggen: als ik Vinkenoog lees, dan hoor ik
zijn stem niet. Ook het omgekeerde is waar: de Franse dichter
René Char horen voorlezen is extreem slaapverwekkend. Maar
als ik zijn werk lees en vooral herlees, blijf ik wakker – voel ik
extreme vurigheid. Nee, niemand zal me Simon Vinkenoog en
Réné Char ontnemen – zij het om verschillende redenen.
Ik herinner me een lezing van Hans Faverey. Dat was me iets.
En alle verwijten ten spijt: het is een beleving om Astrid Lampe
haar ding met haar stem te laten doen. Wie voor het eerst haar
gedichten leest, gaat in een chaos onder. Maar als je haar stem
hoort, word je bedwelmt door een soort gevoel van helderheid.
Alles past. Alles in orde. Alles wordt omzoomd. Een gevoel van
‘zo hoort het’. Een grote dame die Lampe!
Nu iets over mijn ultieme gemis: dat ik nooit zal weten, nooit
zal horen hoe Charles Baudelaire en Arthur Rimbaud hun
teksten voorlazen. Dat ik de stem van André Breton op mijn
iTunes heb staan, noem ik een mirakel: de stem van Breton
is hemels. Duivels is dan weer het gekriep, het gekreun en de
glossalie van Artaud als hij zijn ‘Pour en finir avec le jugement
de Dieu‘ uitvloekt’.
Sommige dichters weigeren voor te lezen. Dat kan, daar is
niets op aan te merken maar sinds je er ook wel eens een
schnabbel mee bij kunt verdienen, lijken me deze dichters toch
steeds meer uitzondering te zijn. Principes hebben hun prijs:
er valt soms meer te verdienen met het voorlezen dan met
het publiceren van gedichten. Wat wil ik daarmee zeggen: dat
voor sommige dichters het voorlezen van gedichten ook maar
een klus is en dat merk je aan de slordigheid waarmee ze op
het podium in hun bundels staan de bladeren op zoek naar een
passend gedicht.Veel dichters bereiden gewoonweg hun lezing
niet voor. Dat kan me soms mateloos ergeren. Ook hun gebrek
aan timing (het loopt meestal uit) kan me op de zenuwen
werken. Voorlezen is een hype geworden: enig wantrouwen
en kritische achterdocht lijkt me dus niet misplaatst. Het is
Vaessens die ons erop attendeerde: zoals je theaterrecensenten
hebt, zou je ook recensenten moeten hebben die poëzieevenementen
en podiumdichters kritisch benaderen.
Voordracht heeft me groot gebracht, moet ik toegeven, maar
alleen maar omdat ik het overboord heb gegooid. Beweren
dat dichters niet kunnen voorlezen, vind ik onzin. Luisteren
moet je leren. En je leert telkens weer bij. Ruth Lasters heb ik
verschillende keren horen voorlezen. Ze overtuigde me niet.
Tot ik haar prachtige debuutbundel las. Ik werd er me bewust
van dat ik niet goed naar Ruth Lasters had geluisterd. Haar
stem past precies in haar gedichten. Haar voordracht kwam
verwrongen over: de kern die mij ontsnapte, was dat haar
gedichten ook zo verwrongen zijn. Waarmee ik eigenlijk ook
wel wil zeggen: een dichter horen voorlezen, is niet altijd de
beste manier, de beste vuurdoop om kennis te maken zijn of
haar dichtwerk.
Filip DE KONING
Hard gekookt
Het leven is vermoeiend, zeker als je niks te doen hebt. Ik klaarde dan ook helemaal
op toen ik enkele maanden geleden een job vond als huis-aan-huis-bezorger
van gekookte eieren. Een gat in de markt, want geef toe: wie een gekookt ei
wil eten, moet daar veel te veel moeite voor doen. Eerst moet men het ei gaan
rapen, kopen of stelen, daarna koken, pellen en zouten en dat terwijl alles in
twee happen verorberd is. Deze nieuwe tak is dan ook perfect afgesteld op de
vlugsnelhalsoverkopdwarsdoorallesheenmaatschappij (nu in deze tekst, morgen in de
nieuwe Van Dale), al voldoen niet al mijn klanten aan dit profiel.
Inteelt en Zuskind bijvoorbeeld, een bejaard koppel dat zijn dagen slijt met
zonnebloempitten pellen en draaitollen beitelen. Een florerend handeltje volgens
henzelf, ook al liggen hun zaakjes torenhoog te beschimmelen. Maar anders zijn het
geen misse mensen, los van het feit dat ze wel eens een kind mishandelen en een
chiwawa hebben die Hitler heet, al kunnen ze daar – meer dan honderd jaar oud als
ze zijn – niks aan doen. Zo bleek vorige week, toen ik mijn nieuwsgierigheid niet
langer kon bedwingen en vroeg waarom ze het diertje zo genoemd hadden.
‘ Omdat Hitler economische welvaart wil bezorgen aan het Duitse volk,’ reutelde
Inteelt.
‘ Welvaart? Wil? Duitse? Omdat? Wanneer hebben jullie laatst een krant
gelezen?’
‘ Ik hebben een banalfabeet, maar ik ving het relatief onlangs op in café/coiffeur/
wratsmelterij Den Dollen Osch’
Er viel een korte stilte, waarop Zuskind schoorvoetend zei: ‘ Goed dat je over Hitler
begint, want ik wil je eigenlijk iets vragen. We gaan volgende week op reis naar
Moerbeke en we zoeken iemand om op ons hondje te passen. Gezien jij de enige
bent die geregeld op ons deurtje klopt, ons hartje verwarmt en zachtaardig genoeg
is om Hitler driedagelijks te pijpen, vroegen we ons af of jij op hem wil passen.’
‘ Daar moet ik even over nadenken,’ stamelde ik, ‘ Het is namelijk zo dat ik enkel
giraffen pijp, op voorwaarde dat zij mij pijpen, natuurlijk. Deep throat zoals dat heet.
Met andere woorden: nee.’
‘ Mooi zo!’, riep Inteelt enthousiast, ‘ Jij en Hitler worden ongetwijfeld doltoffe
speelvriendjes. Hier zijn z’n spulletjes.’
Hij propte me een reiskoffer, een sportzak en een gettoblaster in de handen, waarna
hij het hondje over mijn schouder drapeerde. Een duw in de rug en daar stond
ik, voor een dichtgeslagen deur, waar nog enkele vluchtige bevelen doorheen
galmden: ‘ Niet voederen na middernacht! Enkel vroege Madonna draaien en nooit
achterstevoren! En als hij Hebreeuws begint te murmelen, overgieten met wijwater
en maagdentranen!’
‘ Waar kan ik dat kopen?’
Inteelt schoof een briefje onder de deur. Ik raapte het op en las: ‘ Jan With The Pet
– zeer speciaalzaak voor dieren. Louis Paul Boonlaan 69, 2840 Reet.’
Daar moest ik het mee doen, dus ging ik naar huis om mijn koffers af te werpen,
waarna ik met Hitler naar Reet vertrok.
Proza
2

Onze queeste verliep echter niet zo vlot, als ik gehoopt had.
Zo kregen we af te rekenen met drie jumpgnomen, zeven
tecktonicktrollen, de boze treinconducteur, zeven geitjes,
drie biggetjes en diverse sirenengezangen van de machtige
Mobilius. Had ik de vleesetende spurtplanten al vernoemd?
Nee? Goed zo, want die waren er namelijk niet. Maar soit,
al dit vreeswekkends woog amper op tegen de werkelijkheid
wordende nachtmerrie waarin ik ontwaakte, toen Hitler
onaangekondigd door de achterste pootjes ging en een
gigantische bolus uit zijn trillende lijfje perste. Op zich
geen probleem, gezien ik altijd plastic zakjes bij heb voor
het geval ik dezelfde handeling dien te verrichten, want een
huis-aan-huis-bezorger van gekookte eieren is soms lang
onderweg.
Ik bukte me, raapte het zootje op en zocht de dichtstbijzijnde
vuilnisbak. Enig onderzoek leerde echter dat men zijn vuilnis
in Reet moeilijk kwijt kon. Sluikstorten was eveneens uit den
boze, gezien elke straathoek bewaakt werd door duiven, die
zich verschansten in dakgoten en bomen. Een schande, vond
ik. Te gierig voor vuilnisbakken, maar rijk genoeg voor speciaal
getrainde gluurduiven. En dat allemaal met de zuurverdiende
centjes van de arme belastingsbetaler, terwijl de kindjes in de
Bulgaarse opvangtehuizen in een wrange grap leven, die ik hier
niet verder wil uitpuren, omdat ik beter iets had gedaan rond
Somalische kindjes. Dat lijkt namelijk iets correcter en dus
grappiger, vooral als ze in groteske situaties belanden zoals een
taartengevecht op een verjaardagsfeest, na een uit de hand
gelopen spelletje Levende Mikado.
Maar goed, waar zaten we? Ik had dus de ingewikkelde
kak van Hitler in mijn handen en zocht een vuilnisbak in
Reet. De dingen des levens, zoals dat heet. Ik was op een
kruispunt beland, waar het drie kanten uit kon: de Eenstraat,
de Tweestraat of de Driestraat. De Cijferwijk was een ideetje
van de befaamde, avant-gardistische schepen van Cultuur en
Publieke ruimte, zo had ik eens gezien in een special op de
regionale zender Math Channel 7 (leve de Digibox!). Ik besloot
de Driestraat te kiezen, die bleek uit te monden in de Eenstraat.
Ik voelde onheil en spurtte naar het eind, waar ik het naambord
van de Tweestraat zag, die op zijn beurt weer uitvloeide in de
Driestraat. De cirkel was rond en ik had geen idee hoe ik in
deze Bermudiaanse driehoek was terecht gekomen, laat staan
hoe ik eruit kon komen. Dus besloot ik de kak over een muurtje
te werpen, waarop een vreselijk gevloek weerklonk. Ik sloeg
meteen op de vlucht, weliswaar beseffend dat ik enkel rondjes
kon lopen. Ik werd dan ook al snel tegen gehouden door twee
ruiters van de blauwe brigade.
‘Hoe durft u burgers te bekogelen met kak?’, bromde de
lelijkste van de twee, terwijl zijn paard een gigantische vla op
de straatstenen draaide.
‘ Jullie zouden beter echte misdadigers gaan vangen’,
antwoordde ik, ‘ Zoals Kaye Styles of Dennis Black Magic.’
De agent begon een betoog over de invloed van rapmuziek op
de normalisering van het anti-autoritaire gedrag, terwijl Hitler
nieuwsgierig naar de dampende vla trippelde. Ik liet hem
begaan, want hij had nog niet gegeten. Het beestje schrokte
de hele zooi naar binnen, toen ik besefte hoe laat het was,
zijnde zeven minuten na middernacht. Hitler trilde en tolde,
hele flarden uit ‘The Passion of The Christ’ citerend en golven
bijtend maagzuur gulpend, dat op de ruiters en hun paarden
spatte. In geen tijd smolten ze weg, druipend, krijsend, vage
bedreigingen pruttelend, zwaaiend met een wegterende PV. Ik
deinsde verschrikt achteruit. Hitler merkte het op en loste zijn
laatste gulp. Hij keek me vragend aan met zijn lieve oogjes
en ik wou hem uitleggen dat elk hondje anders is en er ook
gebrekkige hondjes bestaan, zoals hemzelf. Helaas ontplofte
hij en vernielde alles en iedereen in zijn buurt, op één iemand
na: de getuige die zijn legende moest laten voortleven.
Joris LENSTRA Een Ikea in Delft
Op een zondagmiddag hervond ik mij zelfbewust geshockt tussen de dagjesmensen
en provinciestadtoeristen tegen het afgemeten vlakke decor van een Ikea in
Delft.
Bij de ingang kwam ik Zwagerman tegen met een grote gouden schaar in zijn
hand naast een kalende Giphart.
Ze schudden elkaar de handen, het geelblauwe lint viel open en een nieuw
tijdperk begon: de hele wereld Ikea, en nu op naar de talkshows.
Eenmaal binnen pakte ik het potloodje en notitieblokje om mijn aankopen in
op te krabbelen in een handschrift dat archivarissen nog decennialang zou
verbazen
En stak ze beide in mijn jas nabij de vuistdikke bundel van Walt Whitman’s Leaves
of Grass
Zelfstandig en verdeeld scharrelde ik langs de zelfbouwkeukens, keek de blauwe
mannetjesmensen recht in de ogen: ‘ben jij mijn engel?’—‘weet jij waar de deur
naar het licht is?’—‘loop jij wel eens langs het strand om te luisteren naar het
lot van de voortgestuwde golven?’—totdat ik plots een bekend gezicht zag, vol
minachting de fauteuils keurend
De walm van hasjiesj was onmiskenbaar evenals de onvolprezen Satanische blik
in je ogen, de andere kopers meden je als de pest en terecht, je had net je eerste
geslachtsziekte opgelopen
Vol misprijzen porde je in de Gaarder Bank om te constakankerteren dat die niet
voor de eeuwigheid gemaakt was, in tegenstelling tot jouw pronkzieke verzen
Toen ik de hoek omsloeg kwam ik tot mijn verbazing jou tegen in je vierkante,
bonten overjas van bloedvol afgeslachte scharreldieren, liefdevolle verhalen
mompelend in jouw afgebeten Russisch over de godvrezende boeren uit d’Oeral
de stank van ijskoude provinciedrank besprong mij meteen
En ook jou zag ik daar, Michel, in dat ellenlange onleesbare Frans van je over de
vrijheid impliciet in keuzes, stond je daar de andere boeken bij te staan op een
plank in de Lagerlöf kinderkamer,
En jij daar, Kerouac, met je zwartzieke baard en ogen vol alcohol, net voordat de
beveiliging je wegdroeg, ‘ik ben een kind van Boeddha en van Jezus!’, schreeuwde
je nog maar je sprak geen Zweeds het mocht niet baten. . .
De meubels uitgestald & overspoeld met mensen, plastieken jaren 70 Space Odyssee
eetzaal vol families, kinderen die om Zweedse snacks krijsten, bekringeloogde
moeders die bewogen debatteerden boven grijs-papieren foldertjes. . .
In verwondering geraakt snelde ik naar een stellagekast met vuistgrote
orakeltempeltjes van Apollo—opwindbare Chinese miniatuurtje van plastiek die
in onvervalst oud-Grieks te kennen gaven dat Apollo niet langer in deze tempel
huist—ze waren niet duur dus kocht ik er drie om uit te delen aan vrienden die
net zo verdwaald waren als ik. . .
Proza
2

Die middag zag ik in dat als de Wereld in Zweden gemaakt
was, er zeker laatjes in zouden zitten waar je handig je troep
in kwijt kon, en de randjes glad afgewerkt zouden zijn, en
nee, hij was natuurlijk niet onfunctioneel rond, want anders
zou hij teveel ruimte innemen in de Galaxy. . .
In de ontmenselijkte namiddag liep ik terug door het
historische Delft om alsnog een schim van jou te betrappen,
Whitman, over de bruggen en tussen de grachten,
Wat zou jou te binnen geschoten zijn in deze zomerse
schemering: een vergezicht van Vermeer? En wat zullen we
hierna gaan doen? Clubben met jouw grijze baard achter
de meisjes aan of wacht er nog steeds iemand op jou in het
intieme duister, klaar met zijn dagelijkse taak en gereed om
met jou mee te gaan?
De zon gaat gauw onder en ik voel me belachelijk met jouw
boek hier in deze verstelbare eeuw. . .
Wat moet jij gedacht hebben toen je de smeden bezong
hamerend in hun kring in de smidse, of de timmerlui
die eigenhandig hun huizen planden en in gemeenschap
opzetten in het hulpvaardige, jonge Amerika met zijn
oogstfeesten?
Was het de eenvoud van de IKEA-kast die jij verlangde,
de inbussleutel, het enige nodige hulpmiddel, dat jij
verheerlijkte?
Was dit het gereedschap van de Heer toen hij de vier
zijden samenvoegde en met behulp van Gabriël vastdraaide
voordat Hij de dimensies ertussen schoof zoals vermeld op
de bouwtekening in 44 miljoen talen?
Was dit het woord waarin jij geloofde, dat voorbij dood
en handzame Ikea-kasten de tijd doorstond, om zich
te openbaren aan een nieuwe generatie om idealen te
verwezenlijk en een jeugdig hoopvol land uit de lelijke
afgrond op te bouwen. . .
Nee, hoe je ook smeekt. Charon zal jou niet meer terugvaren.
Jouw boek ligt open, jouw taak is gedaan.
Niels HAV
(vertaald door Gerard CRUYS)
De Deense dichter en novellist Niels
Hav ( geb. 1 4 ) woont in Kopenhagen
en is met een pianiste gehuwd.
Hij heeft tot nogtoe vijf dichtbundels
en drie novelleverzamelwerken
gepubliceerd. Zijn poëzie en verhalen
werden vertaald in het Engels, spaans,
Portugees, Turks, Italiaans en in het
Nederlands. Niels Hav werd in eigen
land meermaals bekroond.
De Turk
's Morgens, als ze Katrin naar de kleuterschool heeft gebracht en ze weer op weg naar
huis is langs de nu al warme trottoirs, ziet Vita hem opnieuw. Hij staat in het portiek
bij de Coöperatie en kijkt haar met donkere ogen open en rechtstreeks aan. En haar
gang is vol betekenis als ze de straat oversteekt en de winkel ingaat.
Terwijl ze tussen het varkensgehakt, de metworsten en varkenskrabbetjes van
de koeltoonbank aan het scharrelen is, staat er een geheimzinnige glimlach op haar
gezicht te lezen. Op dat moment overweegt ze de beheerder in vertrouwen te nemen.
Het speelt zich tenslotte voor zijn winkel af.
Weer thuis op de tweede verdieping kijkt ze vanachter het gordijn en ziet dat
het portiek nu leeg is. Ze voelt een moeheid in haar lichaam, ze trekt haar kleren uit
en zet het spiegeltje uit de hal op een stoel. Ze probeert zichzelf vanuit alle hoeken te
zien.
Mismoedig laat ze zich in een stoel vallen en pakt met beide handen de
plooien beet die zich boven haar buik verzamelen. Zoveel dingen zouden anders
kunnen zijn.
De middag brengt ze met Alice en Liz op de binnenplaats door. Ze liggen in de
tuinstoelen koffie te drinken.
Vita vertelt opgewonden over de tijd dat ze schoonmaakte in de kliniek, over
die adventistische masseur die geen steek beter was dan de anderen, ook al had hij de
mond vol van de Bijbel en de geboden. Het was duidelijk waar die op uit was.
'Was hij opdringerig?' vraagt Liz loom. Ze ligt met gesloten ogen en heft haar
gezicht op naar de zon.
'Hij kwam van achteren als ik lag te boenen,' zegt Vita. 'Dan stond hij me te
betasten.'
'Zo,' giechelt Alice, 'was het een achteropwerker?'
Daar lachen ze om terwijl ze zich omdraaien op hun buik en sigaretten
roken.
'Maar een knappe vent was het wel. Hij zag er goed uit, dat wel,' zegt Vita en
nipt aan de koffie.
Na vieren komt Kai. Hij opent het raam dat op de binnenplaats uitkijkt.
'Hé wijven,' lacht hij. 'Wat schaft de pot?'
'Maak zelf maar wat, bleekscheet,' roept Vita.
En terwijl ze haar zonneolie, krantje, sigaretten en thermosfles bij elkaar
vindt, vertelt ze - in het verlengde van de vertrouwelijke stemming van deze middag
- over de Turk, dat ze benieuwd is of hij er weer staat.
'Eerlijk gezegd ben ik bang,' zegt ze. 'Je weet goddorie nooit wat ze in hun
hoofd kunnen halen. Je hoort zoveel vertellen. Als hij er weer is, ga ik het wel mooi
aan Kai vertellen, dat denk ik wel hoor.'
Dan gaat ze naar haar eten toe.
De volgende morgen is alles grauw als ze met Katrin aan haar hand door de motregen
loopt. In de kleuterschool wordt ze begroet door de meisjes in warme truien, zonder
glimlach als een stil verwijt.
Proza
1

Het portiek bij de Coöperatie is leeg. Bedroefd slaat
ze af en gaat bij de bakker naar binnen. Als ze de zak
met maanzaadbrood en bladerdeeggebak in ontvangst neemt,
herinnert ze zichzelf eraan dat ze gelukkig is en zendt de
bakkersvrouw een opgeruimde glimlach toe.
En terwijl ze zich weemoedig door het late ontbijt
heen kauwt en in de krant bladert, houdt ze het portiek in de
gaten, dat na eerst een onopgemerkt gat in het carré aan de
overkant te zijn geweest nu vol betekenis is. En als hij daar
opeens staat, met openstaand wit overhemd, lijkt er een koorts
in haar lichaam te woeden. De zon is te voorschijn gekomen en
valt in een schuine streep op zijn broek, maar het gezicht kan ze
niet zien.
Met haar hoofd vol oude dromen raapt ze de kranten
en bladen van de week bijeen en begint de drie kamers van de
flat zorgvuldig schoon te maken. Properheid is voor haar een
must. De wereld is stralend schoon en dit is haar home. Ook de
keuken met de matte tegels geeft ze ijverig de geur en de finish
waardoor die tot iets van haarzelf wordt.
Op weg naar beneden belt ze bij Liz aan, maar bedenkt
dan dat die nu op haar werk is.
Waardig steekt ze de straat over en ziet hoe hij een
stap naar voren doet in het portiek. Het valt haar op dat hij
niet eens een flesje bier in zijn hand heeft. Deze vrijmoedige
schaamteloosheid dat hij daar zomaar staat, vervult haar met
verwondering en verplaatst zijn aanwezigheid naar een andere
wereld, waar vreemde dingen mogelijk zijn.
Ze loopt door de winkelstraat met de tas zwaaiend aan
haar heup, terwijl ze inwendig neuriet. Af en toe blijft ze staan
om naar een blouse of jurk te kijken. Maar ze koopt niets, dat
wil ze niet vandaag, alleen maar wandelen en de zon voelen.
Als ze verzadigd is, moet ze aan haar moeder denken.
Ze verlaat de winkels en loopt door de smalle straten die ze zo
goed kent. Het spreekt vanzelf dat ze het aan haar moeder moet
vertellen, dat is het natuurlijkste.
Ze laat de buitendeur achter zich dichtvallen en loopt
de trap op, waar de treden haar stuk voor stuk ergens aan doen
denken. Op de derde verdieping blijft ze staan en zet haar vinger
op de belknop, terwijl ze haar gezicht in de plooi brengt.
Ze wacht, maar er gebeurt niets. Ze belt nog eens. Dan
haalt ze haar sleutel voor de dag en doet de deur van het slot,
zoals ze dat vroeger altijd deed.
Als ze in de kamer het gezicht van haar moeder ziet,
begrijpt ze alles.
'Het is zo ontzettend,' zegt haar moeder. Ze schommelt
heen en weer met het gezicht in haar handen. 'Het is zo vreselijk,
Vita.'
'Moeder,' zegt Vita troostend, terwijl ze haar bij de
schouder pakt. Ze zit op haar knieën bij de stoel en heeft nog
niet eens haar jas uitgedaan.
'Dertig jaar lang. Dertig jaar,' jammert haar moeder
hulpeloos.
Vita vindt valium en een zakdoek in haar tas en haalt
water uit de keuken. Haar moeder perst de zakdoek tegen haar
ogen, ze kan haar tranen niet bedwingen.
'Slaat hij je nog steeds? Ga even liggen,' zegt Vita
terwijl ze haar moeder op de bank helpt.
'En ik heb hem sinds vrijdag niet meer gezien. Het kan
hem allemaal niks meer schelen.'
Haar moeder zakt onderuit op de bank. Ze maakt een
magere, luchtige indruk, voelt Vita, alsof ze op het punt staat te
verdwijnen.
'Hij komt wel weer,' zegt ze op volwassen toon.
'Ik kan zo niet doorgaan, het gaat echt niet meer,' zegt
haar moeder met een iel stemmetje.
'Nou zet ik koffie,' zegt Vita. 'Dan maken we het wat
gezellig.'
Als ze thuiskomt om het avondeten klaar te maken en hij
ditmaal niet in het portiek staat, voelt ze hoe dit haar uitput.
Ze duwt Katrin voor zich uit de flat binnen, gooit haar
jas op een stoel en brengt het niet eens op om een blik in de
spiegel te werpen. Op weg naar de keuken ontdekt ze het briefje
op de deurmat, met een geïrriteerde beweging raapt ze het op.
Het vel papier is zorgvuldig gevouwen.
Hartelijke groet
Ik zie, gezien
afspraak, afspreken, afspraken
bij de kerk om 21-22 uur.
Heb lief/liefde
verliefd worden
Ömer Yalsin
Als de betekenis van de woorden van lieverlede tot haar
doordringt, voelt ze zich uitverkoren. En ze beseft dadelijk dat
er vandaag van avondeten niets terechtkomt. In deze toestand
kan ze geen aardappels schillen en karbonades braden. Dat is
fysiek onmogelijk, ze is zichzelf niet. Ze voelt dat het verteld
moet worden, maar eerst aan Kai.
Rusteloos gaat ze nu eens in de ene en dan weer in
de andere stoel zitten. Ze hoort niet eens muziek maar neemt
een paar pilletjes. Ze prent zich in hoe hondsbrutaal het is om
het op die manier met een getrouwde vrouw aan te leggen.
Daarginder is het de gewoonte de vrouwen zomaar te pakken,
zegt ze huiverend tegen zichzelf.
Daar werkt Kai zich zijwaarts door de deur. Hij gooit
zijn jasje neer en vangt Katrin in de vlucht. Met haar op de arm
ziet hij hoe Vita zwijgend en geteisterd op de stoel zit, de brief
nog steeds in haar hand, alsof ze zich sinds deze shock niet heeft
verroerd.
Verwonderd zet hij Katrin op de vloer, waarna Vita hem de brief
overhandigt.
'Wel verdomme!' fluistert hij.
Om de een of andere reden begint ze te huilen. Ze huilt
zachtjes en hysterisch, terwijl ze zich tegen zijn enorme lichaam
aandrukt.
'Ja maar, wat heeft dat te betekenen?' roept Kai. 'Heb
lief, liefde...'
Dan vertelt ze hem alles. Hoe ontzettend het is geweest
en dat hij daar elke dag heeft gestaan, op de loer enzo, zodat
ze amper de deur uit kon. Haar mond staat open en ze hapt
naar lucht. De tranen trekken strepen door poeder en rouge. De
huilbui overweldigt haar. Het is ontzettend.
'Het zijn net beesten,' zegt ze, 'ze laten zich nergens
door stoppen.'
'Ik zal 'm godverju,' roept Kai. Hij schuift de tafel opzij
en gaat bij het raam staan, maar er is niets te zien. 'Ik zal 'm
godkelere,' jouwt hij, waarna hij de deur met een dreun achter
zich dichtsmijt.
Katrin staakt haar spel op het tapijt en richt zich op. Ze
is beteuterd over al deze ernst en kijkt naar haar moeder terwijl
haar mond steeds groter wordt.
Als Kai terugkomt, heeft hij Svend bij zich.
'Ik doe het niet,' zegt Vita terwijl ze de sigaret uitdrukt
en een slokje van haar koffie neemt, die koud is geworden.
'Ja maar, wij zijn er toch zeker,' houdt Kai haar voor.
'We liggen op de bodem van de wagen. Er kan niks gebeuren,'
verzekert hij.
'Ja maar,' zegt ze, 'stel nou dat hij gewapend is. Ik doe
het niet, hoor.'
Svend heeft zijn blauwe windjekker al aan, hij rookt
rustig zijn Cecil. Hij grinnikt naar haar.
'Kom nou, Vita,' zegt hij.
'Wil je dat hij er zo makkelijk van afkomt?' vraagt Kai.
'Kunnen we het niet aan de politie overlaten?' oppert
ze. Maar ze ziet ook wel in dat dat niet gaat.
'Bah, de politie,' sneert Kai. Hij ijsbeert over het
tapijt terwijl hij met de gebalde rechter vuist tegen zijn linker
handpalm slaat.
'Dat je dat durft, Kai,' zegt ze.
'Luister es,' zegt hij, 'precies om negen uur ga je daar
naar toe. Je wandelt rustig tot voor de kerk, wij liggen daar dan
al een tijdje.'
'Maar Katrin dan?' Dat is haar laatste bezwaar.
'Naar Liz toe,' grinnikt Kai en geeft haar een klapje.
'Naar Liz toe, sufkop.'
Ze heeft haar jurk en de nieuwe schoenen aangedaan. Bij het
oversteken van het plein plant ze haar hakken hard in het
asfalt. Ze draagt de tas over haar schouder en zwaait de vrije
arm gracieus bij de heup. Ze voelt dat ze het goed doet. Ze
loopt onder de lantaarns door en ziet hoe de schaduwen voor
haar uit rennen. De auto staat waar hij moet staan, achter
de school.
Ze loopt om de sacristie heen en langs de oude muur.
Ze heeft zin om een hand over de stenen te laten schrapen
om te voelen dat dit werkelijkheid is. Het oude gebouw heeft
iets griezeligs over zich, weet ze.
Als ze de westelijk gevel bereikt, kijkt ze langs de
treden omhoog maar op dat moment ziet ze nog niets. Ze
draait zich om en kijkt in de richting van de auto. Ze zijn al in
aantocht.
Als ze de trap opgaat, ziet ze hem. Hij staat in de
schaduw met zijn rug naar de deur toe. Ze loopt in zijn
richting en dan stapt hij uit de schaduw.
Plotseling komt alles haar faliekant verkeerd voor.
Hij maakt een buiging en neemt haar hand, zijn mond is
warm. Hij zegt iets wat ze niet verstaat, maar zijn stem is hees
en zacht. Ze hoort het gebons van hollende voeten achter
zich en wil haar hand lostrekken. Hij draait zich om en kijkt
hun kant uit, dan richt hij donkere ogen op haar. Een groot
verwonderen.
Kai grijpt hem bij zijn nekhaar.
'Wat had je godverdomme gedacht?' brult hij, terwijl
hij het hoofd van de Turk naar achteren trekt. De Turk wringt
zich in allerlei bochten om geconfronteerd te raken met zijn
aanvaller, maar Kai houdt vast.
Svend staat voor de Turk te trappelen en te steppen
op de tegels.
'Smeerlap,' jouwt hij. Hij geeft een schop, maar de
laars raakt zijn dij. Hij danst voor de Turk en schopt opnieuw.
Nu gaat de laars in de roos en dan krimpen de benen van de
Turk samen.
Vita ziet dat hij zich rond probeert te maken maar op
de tegels neervalt.
Kai is bang dat hij te laat komt, hij trekt uit alle
macht en rukt de Turk voorover. Hij duwt, schopt en steunt
met een brul als hij hem raakt.
De Turk rolt voorover en valt de trap af, ze laten hun
armen wapperen en schoppen er flink op los.
Vita begint te lopen en terwijl ze over het plein
trippelt, hoort ze nog steeds het geluid van de laarzen.
Net goed voor hem, denkt ze terwijl ze de tas tegen
zich aandrukt. Net goed voor hem. Dan begint ze te huilen.

Interview
Herlinda VEKEMANS
en
Alain DELMOTTE
in gesprek met
Chrétien BREUKERS
IntervIeW
Chrétien BREUKERS (1965) is dichter. Tot hiertoe publiceerde hij drie bundels bij
kleine, bibliofiele uitgeverijen. Zijn jongste bundel met de prachtige titel Korte
geschiedenis van het voorafgaande verscheen in 2005 bij uitgeverij De weideblik.
Daarnaast is Chrétien Breukers samen met dichter Ton Van ’t Hof hoofdredacteur
van het veelbesproken poëzieweblog De contrabas (http://www.decontrabas.com/)
en eveneens samen met Ton Van ‘t Hof uitgever van De contrabas-poëziereeks.
Wie wel eens op het weblog heeft aangeklikt, weet dat hij een gevreesd en vrank
polemist is. Voorbeelden van zijn strenge recensies vindt de lezer bij Poëzierapport
(http://poezierapport.blogspot.com/).
Hij is samensteller van de uitstekende bloemlezing 25 jaar Nederlandstalige poëzie
1980-2005 in 666 en een stuk of wat gedichten (De contrabas bloemlezing, BnM
uitgevers, Nijmegen, 2006). Daarin verbroederen zich dichters uit Noord en Zuid, wat
hun poëticale aard en smaak ook moge zijn. Op het weblog van De Contrabas neemt
hij wel eens een mini-interview met een dichter af. De verzameling is ondertussen
uitgegroeid tot een erg lezenswaardig overzicht van visies op de poëzie van dichters
uit Noord en Zuid.
DIGTHER legde hem zijn eigen vragen voor:
Met welk gedicht van uzelf zou u zich aan de lezers
willen voorstellen?
Vlees ben ik
Vlees ben ik. Van hem, van haar, van hen
die voor mij leefden; vlees dat niemand
heeft gezien. Vlees ben ik. En vocht dat
aan volle borsten werd onttrokken.
Vlees en vocht en knokenwit. Duizend
jaar en meer is het geleden dat
mijn ouders zich hier vestigden; het
is mijn ruwe schatting die ik u
vrijblijvend geef. Vlees en vocht, het wit
van knoken en papier. Eeuwige
duisternis! Ik zeg: licht. Er zou licht
zijn, staat geschreven, maar niets gebeurt.
Tot in de gaten van het heelal
donkert het maar door, met man en macht.
Uit: Korte geschiedenis van het voorafgaande, 2005
(2) Waarom poëzie?
Waarom niet, zou ik daar bijna op antwoorden. Maar dat is
flauw.
Om twee redenen. In 1978 mocht ik naar de dramaserie I,
Claudius kijken. Mijn ouders dachten dat dit goed zou zijn voor
mijn algemene ontwikkeling, en dat het kijken van de serie mij
zouden verzoenen met de gymnasiumopleiding die zij voor mij
hadden uitgestippeld. Helaas is dat laatste niet gelukt. Maar
mijn algemene ontwikkeling is er enorm van opgeknapt. En ik
zag ergens in de serie Claudius, zo mooi gespeeld door Derek
Jacobi, gedichten schrijven op boekrollen... dat maakte zo'n
diepe indruk op mij, dat wilde ik ook. Gedichten schrijven. Op
boekrollen.
In 1980 leende ik van de bibliotheek de bundel Voorbij de
wegen van A. Roland Holst (om precies te zijn, ik leende de
vijfde druk van deze in 1920 verschenen bundel, een vijfde
druk die door uitgeverij Agathon in het licht was gegeven en
onderdak vond in de reeks Signaturen). In de bus van Weert
naar Leveroy (het moet slecht weer zijn geweest, anders ging
ik niet met de bus) begon ik te lezen en ineens stuitte ik op het
gedicht 'Zwerversliefde' dat begint met de roesverwekkende
regels
'Laten wij zacht zijn voor elkander, kind - / want o, de maatloze
verlatenheden, / die over onze moegezworven leden / onder
de sterren waaie' in de oude wind.' Wie is er niet groot mee
geworden?
Toen, in die bus, wist ik dat 'de poëzie' mijn domein was. Ik wist
niet waarom, maar ik wist het wel. En zo is het gekomen.
(3) Welke dichters behoren tot uw
inspiratiebronnen? Zou u kunnen uitleggen
waarom en op welke wijze zij uw eigen
werk beïnvloeden?
A. Roland Holst, dus, zoals ik hierboven schreef. Pierre Kemp,
om zijn kleingedichtjes én omdat hij een Limburger was.
Elizabeth Bishop. Martinus Nijhoff. e.e. cummings en Wallace
Stevens. Van Ostaijen? Ja, ook. Osip Mandelstam, op zijn werk
ben ik een beetje verliefd, net als op het werk van Ida Gerhardt.
John Berryman, wiens Dreamsongs altijd goed zijn, vind ik
dan.
Meer Vlamingen? Hugo Claus, Jos de Haes, Hadewych, Paul
Snoek, Jotie T'Hooft (hij was mij nabij, tijdens de zwarte hel
die puberteit heet) en Karel van de Woestijne. Van de nog
publicerende dichters: Dirk van Bastelaere, Eva Cox, Koenraad
Goudeseune, Philip Hoorne en Frank Pollet. En, en, en...
Meer Nederlanders? Catharina Blaauwendraad, Eva Gerlach
en Victor Vroomkoning. Laatstgenoemde beoordeelde mijn
vroegste gedichten en was, gelukkig, niet mals.
(4) Welk gedicht van een andere dichter
zou u in de online bloemlezing der
Nederlandstalige poëzie willen laten
opnemen?
Dream song 14
Life, friends, is boring. We must not say so.
After all, the sky flashes, the great sea yearns,
we ourselves flash and yearn,
and moreover my mother told me as a boy
(repeatingly) 'Ever to confess you're bored
means you have no
Inner Resources.' I conclude now I have no
inner resources, because I am heavy bored.
Peoples bore me,
literature bores me, especially great literature,
Henry bores me, with his plights & gripes
as bad as Achilles,
who loves people and valiant art, which bores me.
And the tranquil hills, & gin, look like a drag
and somehow a dog
has taken itself & its tail considerably away
into the mountains or sea or sky, leaving
behind: me, wag

essaY
Essay
Alain DELMOTTE
BLOOT EN BLOEDEND VLEES
De uitreiking van de VSB poëzieprijs werd dit jaar voorafgegaan door een Hugo
Claus proloog. Het was David Van Reybrouck die de eer kreeg een statement over
hedendaagse Nederlandse poëzie (of tenminste zijn visie erop) te houden. Een keuze
die zou kunnen verrassen. Van Reybrouck staat vooral als vaak bekroond prozaïst en
niet als dichter bekend. Maar wie Van Reybrouck (1971) wat volgt, weet dat hij op
vrij regelmatige basis in tijdschriften gedichten publiceert. Xavier Roelens nam hem
in zijn bloemlezing ‘Op het oog - eenentwintig dichters voor de eenentwintigste
eeuw’ op. Vooralsnog een dichter zonder bundel dus, maar een dichter. Precies omdat
het verrassend en ongewoon was, begon ik met grote verwachtingen aan de lectuur
van deze proloog maar het lezen ervan bleek een ontgoocheling. Niet dat het een
slecht geschreven stuk betrof. Zijn creatieve pen wil ik hier niet ter discussie brengen.
Wel zijn redeneringen en zijn boodschap. Ik vind dat hij in die proloog, inhoudelijk
gesproken, kort door de bocht gaat.
Laat me eerst even langs die tekst scheren. De kern van Van Reybroucks vertoog
wordt al aan het begin van zijn tekst aangegeven. Hij stelt dat ‘de poëzie zich weer
aan de wereld moet laven’, zodat ze opnieuw een link naar de lezer kan leggen. De
Nederlandse poëzie is volgens hem ziek: ze lijdt aan anorexia. Ze is vleesloos. In het
verdere verloop van de tekst belooft hij die diagnose met argumenten te staven.
Eerst omschrijft Van Reybrouck wat de voornaamste karaktertrekken van goede poëzie
zouden moeten zijn. Elementen die hij in de poëzie van Hugo Claus terugvindt. Goede
poëzie is ‘schaamteloos lyrisch’, ‘hitsig jubelend’, ‘kermend van verlangen’, ‘monkelend
en grinnikend’, ‘schor’, ‘tochtig’ en ‘schoon’. Van Reybrouck poneert dat deze elementen
afwezig blijven in de poëzie van de laatste twintig jaar. De poëzie zou zichzelf aan
banden hebben gelegd door niet langer (diep ademhalen en opsommen!) verhalend,
anekdotisch, didactisch, verontwaardigd, verdrietig, blijmoedig, humoristisch, helder
en begrijpelijk te zijn. De poëzie van vandaag ‘prevelt in de schemering’. Er mag van
deze dichters niet één woordje uitleg bij. Geen voorwoord. Noch tekst noch foto op
de achterflap. Ze laten hun poëzie voor zichzelf spreken terwijl hun poëzie helemaal
niet spreekt. De huidige dichter – dixit Van Reybrouck - is een sjamaan die met het
hogere in contact staat en niet duldt dat zijn poëzie door een derde wordt geduid.
Het gedicht te dicht benaderen wordt door de dichter beschouwd als profanatie, als
een desacraliseren en als een banalisering van zijn gedichten. Van Reybrouck vindt
die dichters zeer wereldvreemd. Ze zitten vol taboes. De schuld van die ontwikkeling
schuift hij in de schoenen van Paul Celan, Gerrit Kouwenaar en Hans Faverey. Of nee
niet meteen van die dichters zelf (wiens werk hij niet zou willen missen) maar wel aan
hun epigonen en klonen - die hij niet bij naam noemt. Hij vindt dat deze dichters
een soort poëzie hebben geschreven waaraan geen mens zich nog kan ‘bezatten’. Voor
hem is dit poëzie die zich compleet richt tot zich geheelonthoudende Neerlandici.
Wat Van Reybrouck deze poëzie technisch verwijt, is dat het maar wat prutsen is:
de syntaxis wordt ontwricht, er wordt iets gedaan met aanhalingstekens, er worden
allerlei handigheidjes met een tekstverwerkingsprogramma uitgeprobeerd. Hij stelt
zich de vraag naar de ‘urgentie’ ervan. We hebben er het raden naar wat hij daar
precies mee bedoelt.
En hij keert naar Claus terug. Voor hem nog altijd een soeverein dichter. Er volgt
een name dropping van mogelijk alternatieven op de poëzie van hoger omschreven
schraalheid. Geert Buelens (maar die hij dan citeert als essayist van de recent
verschenen essaybundel ‘Oneigenlijk gebruik’ – hij rept geen woord over diens
poëzie), Arjen Duinker (‘iemand die zich nestelt in de woorden als een in zomerse
zaterdagmiddag’), Kees ’t Hart (vanwege de bundel ‘Ik weet nu alles weer’, waarin een
gedicht over een voetbalwedstrijd staat), H.H ter Balkt, Nolens, Nijhoff. En dan toch
Kouwenaar, ‘zo warm, zo onherbergzaam’. Enfin, dichters die het
zinnelijke, het tactiele, het tastbare en troostende niet schuwen.
Zou het dit zijn wat hij met ‘urgentie’ bedoelt? Zinnelijk, tactiel,
tastbaar, troostend?
Wat valt de Nederlandse dichters nu te doen om aan deze
toestand van vleesloosheid te ontkomen (voor het nog erger
wordt?). Van Reybrouck stelt het principe van zijn eigen
internationaal, meertalig en Brussels dichterscollectief voor. Hij
nodigt ons uit tot het luisteren naar anderstalige dichters uit
zijn collectief - al noemt hij die dichters alweer niet bij naam. Hij
heeft het over een Galicische dichter die lange, zangerige verzen
schrijft. Over een Kameroenees ‘op de grens van recitatieve
verzen en freejazz’ en die daarmee bewijst dat je op die manier
ook ‘legitieme poëzie’ kunt maken. Slammende Marokkanen
die de ‘Franstalige poëzie’ uitkleden en speels maken. Allemaal
dichters die niet bij naam worden genoemd. Hij raadt ons aan
om meer naar het buitenland te loeren: want ‘Nederlandstalige
dichters lezen voornamelijk Nederlandstalige
dichters’.
Verder vindt Van Reybrouck dat we weer meer
naar schilderijen moeten gaan kijken. We
mogen ons niet langer fixeren op de muziek.
In de schilderkunst heeft zich een omwenteling
voorgedaan. Men is naar het doek en het
figuratieve teruggekeerd! Francis Bacon en Lucian
Freud zijn de voorlopers en Luc Tuymans en Peter
Doig de exponenten van deze ontwikkeling.
Op het einde van zijn tekst herhaalt Van
Reybrouck zijn stelling. Hij sluit met een fraaie
verwoording af: ‘Voor mij hoeft niet alle poëzie
te zwijgen in taal. Ik wil dat ze stilaan wel
weer eens hees wordt na al dat vezelen in de
marge. Hees: van verlangen, van dorst, van ’t
schreeuwen na een voetbalmatch desnoods,
maar hees. Ik wil dat poëzie weer vlees wordt. En
verf. En messen. Ik wil dat ze etst en kermt, dat
ze krast en likt, dat ze eelt heeft en soms, heel
soms, streelt, ogenschijnlijk onbewogen zoals
een hand waartegen een kat zich schurkt.’
Ik vind deze tekst erg dubbel. Ik moet toegeven dat ik voor al de
opgesomde dichters en schilders een net even grote bewondering
als Van Reybrouck koester. Zijn Brussels dichterscollectief is
inderdaad enig: Van Reybrouck verdient hiervoor luid applaus.
Hij heeft alle redenen om trots op dit project te zijn. Vorig jaar
hoorde ik enkele dichters uit dit collectief voorlezen. En inderdaad
de Galicische dichter Xavier Queipo was inderdaad prachtig. Hij
wist het publiek compleet te charmeren. Toen hij voorlas werd
een vertaling van zijn gedichten op een scherm geprojecteerd:
men kon hem dus makkelijk volgen, maar vluchtig, het ene
gedicht volgde in snel tempo het andere op. De dichter had
een prachtige stem, zijn Spaans klonk muzikaal. En plastisch.
Onderhoudend dus. Maar achteraf kon ik niemand vertellen
hoe die gedichten er formeel uitzagen. Wat hun sterkte was. Ik
had namelijk niet het minste referentiekader. Op welke manier
maakt deze dichter deel uit van de Galicische poëzie? Wat zijn
de kernen van die poëzie – ik bedoel wat zijn de tradities en
de breuken binnen die Galicische poëzie. Die poëzie moet toch
ook een geschiedenis hebben zoals de Nederlandse. Kortom:
hoe representatief is hij? Hoe Europees is die dichter ? Wat is
een Europees dichter? Met andere woorden: een mens mag zich
wel eens bezatten, maar hij moet evenzeer nuchter blijven. Van
Neerlandici verwacht ik dat ze hun werk doen, dat ze kritisch
blijven. Dat ze duiden, glosseren, een menig hebben, debatteren,
debatten uitlokken. Een lezer mag zich wel eens bezatten als hij
daartoe bereid is. Maar misschien zijn er ook lezers die compleet
iets anders verwachten en voor zichzelf veel dynamiek kunnen
filteren uit een strikt bitsig, van scherpe luciditeit getuigend
gedicht (Claus heeft er zo enkele geschreven). Lezers zijn vrij.
Dichters ook: nuchter, dronken of onbesuisd. Er zijn lezers
die de dingen zeer graag en zeer snel in een juiste context
proberen te plaatsen. Ze zijn nieuwsgierig van aard. Daarom
lezen ze niet alleen poëzie maar lezen ze ook wel eens teksten
over poëzie. Zelf lees ik af en toe eens
iets over Franse poëzie. Ik raak daar
altijd namelijk niet even goed wegwijs
uit. De ontwikkelingen van de Franse
"Slammende
Marokkanen
die de
‘Franstalige
poëzie’
uitkleden en
speels maken."
poëzie zijn complex (en boeiend wat
mij betreft). Als Van Reybrouck beweert
dat die overigens zeer sympathieke
slammende Marokkanen de Franstalige
poëzie speels aan het uitkleden zijn,
dan heb ik de neiging te concluderen
dat Van Reybrouck weinig weet heeft
van de ontwikkelingen in de Franstalige
poëzie van de voorbije vijftig jaar. De
quasi constante vernieuwing die de
Franse poëzie decennium na decennium
ondergaat (en die waarschijnlijk
symptomatisch is voor ontwikkelingen
in ander taalgebieden) valt zeker niet
te reduceren, te etiketteren of is niet
schatplichtig aan enkele ‘slammende
Marokkanen’. Het stadium van ‘uitkleden’
is de Franstalige poëzie al lang voorbij.
Van Artaud tot Roche, van Noël tot Tarkos: er zijn dichters die
de Franstalige poëzie aan het villen zijn. Er zijn dichters die de
poëzie in haar bloot en bloedend vlees te kijken en te hangen
zetten.
Ik verwijt Van Reybrouck dat hij in deze tekst er maar wat op los
praat, in het wilde weg beweert. Hij argumenteert niet, bewijst
niets maar daast in eigen vooroordelen rond. Hij bezat zich aan
zijn eigen onbesuisdheid.
Neem nu zijn apodictisch uitgangspunt dat Nederlandstalige
dichters alleen Nederlandstalige dichters lezen. Waar haalt hij
dat vandaan? Hebben Neerlandici dat onderzocht? Of gaat Van
Reybrouck op persoonlijke indrukken af? Als ik dan ook even
van mijn eigen indrukken uit mag gaan, dan kan ik even goed
stellen dat ik de voorbije twintig jaar wel eens bij een dichter

op bezoek ben geweest. Daar nam ik altijd wel even een kijkje
in zijn of haar boekenkast. Zelf ontmoette ik geen enkele
dichter die zich enkel voor Nederlandse poëzie interesseerde
(waarmee ik niet ontken dat er zo’n dichters zouden bestaan). Ik
ontmoette een dichter die zich van de Nederlandstalige poëzie
expliciet distantieerde en uitsluitend buitenlandse poëzie las.
Ik ken een dichter die nauwelijks nog poëziebundels openslaat
en die vooral wetenschappelijke en filosofische boeken in zijn
kast heeft staan. Ik ken een dichter die op de grote namen na,
nauwelijks besef had, dat er überhaupt nog Nederlandstalige
dichters waren. Enfin, er zijn dichters van allerlei slag – zo is
mijn indruk en die hoeft natuurlijk niet de juiste te zijn. Maar
ik ben alvast overtuigd dat de bekendheid van Nederlandstalige
dichters met het werk van hun buitenlandse collega’s onder
een eenzijdige oneliner ‘Nederlandstalige dichters lezen alleen
Nederlandstalige gedichten’ niet valt samen te vatten. De vraag
is niet of Nederlandstalige dichters buitenlandse poëzie lezen,
de vraag is wel of deze dichters wel voldoende alert zijn voor
wat er zich in het buitenland (en eigen taalgebied) aan recente
ontwikkelingen voordoet – ik leg de klemtoon op ‘recente’. Het
is een vraag. Een beetje een retorische vraag. Ik stel ze onder
meer aan Van Reybrouck.
Ook de stelling dat dichters meer naar schilderkunst zouden
moeten kijken, vind ik een zo’n uitvergroting dat het grotesk
wordt. Er zou een dikke bloemlezing uit de poëzie van de
laatste twintig jaar kunnen worden samengesteld met gedichten
die een schilderwerk als aanleiding hebben. Met dezelfde
gemakzucht zou ik hier kunnen presumeren dat dichters zich
meer voor architectuur zouden moeten interesseren. Of voor
de (buitenlandse) politiek. Voor de klimaatsveranderingen (want
dat men zich in de toekomst al nestelend in zomerse en veel te
hete zaterdagmiddagen aan de wereld zal kunnen laven, ziet er
niet zo waarschijnlijk uit). Nee, dichters moeten zelf uitmaken
wat ze moeten. En het is aan de lezer om uit te maken wat hij
wil lezen. Ik kan me best voorstellen dat nieuwsgierige lezers
graag nieuwsgierige dichters lezen. Dichters die zoveel mogelijk
- zoveel van het mogelijke - in hun gedichten toelaten. En
meer dan schilderkunst alleen. Theater, filosofie, antropologie,
dans, geschiedenis, cinema, televisie, het broeikaseffect,
keukenrecepten... Het onnoemlijk vele. En is het onnoemlijke
niet de grote uitdaging, het risico van de poëzie? Ik hoed me
voor dichters die snel tevreden zijn.
De snelcursus kunstgeschiedenis waarop Van Reybrouck ons
trakteert, kan ik van geen kanten au sérieux nemen. Zelf vind ik
het werk van de genoemde kunstenaars bijzonder aangrijpend
en inspirerend. Zoals, lukraak, het werk van Rothko, Pollock,
Broodthaers, Fabre, Richter me ook inspireert. Wat mij stoort is
die retrograde scheiding tussen het figuratieve en het abstracte
en die, tussen neus en lippen, immens flauwe verwerping van
videokunst (lezen we conceptuele kunst?). Dit komt overeen
met wat Van Reybrouck smalend over ‘witpoëzie’ te vertellen
heeft: stugge vooringenomenheid. Hij onderneemt niet de
minste poging om te begrijpen. Nee, dat hoeft hij niet te doen
maar waarom het dan niet laten voor wat het is, waarom dan
dat gestrekte vingertje, dat belerende toontje? Van Reybrouck
hoeft echt niet van videokunst of witpoëzie te houden, maar die
genres het bestaansrecht ontkennen, ervaar ik als dom.
Waar wil Van Reybrouck met dit pleidooi voor het ‘figuratieve’
naar toe? Wat is het verband met de poëzie? Waar wil hij terug
naar toe? Naar de tijd van ‘Het groot gezinsverzenboek’? Dat was
een bloemlezing die gedichten verzamelde die de grote thema’s
van het leven vertolkten. Of tenminste die binnen het kader van
een bepaalde, zeg maar conventionele, levensopvatting pasten?
Onder een strak thematisch korset kon men daarin gedichten
lezen van dichters die vooral (ik haal even diep adem) verhalend,
anekdotisch, didactisch, verdrietig, blijmoedig, humoristisch en
vooral, vooral (!) zogenaamd helder en begrijpelijk waren. Tot
diep in de jaren negentig van de twintigste eeuw waren het
vooral dit soort dichters die door Neerlandici (die ondertussen
op emeritaat zijn geraakt) naar voren werden geschoven
als zijnde scheppers van ‘waarachtige poëzie’. Het waren die
Neerlandici die toen de ‘canon’ uitmaakten. Een canon waarin
‘vormexperimenten die naar postmodernisme neigden’, of
vormexperimenten tout court en ‘podiumpoëzie’ (hoewel het
woord toen nog niet bestond) helemaal niet als ‘legitieme
poëzie’ werden getolereerd, maar weggehoond. (Voor mezelf
was het overigens vlug duidelijk: ik heb recitatieve, orale,
sonore, concrete en visuele poëzie altijd als legitieme poëzie
beschouwd. Voor de oude canon waren die genres taboe.).
Wat blijft er van die canon over? Hoe ontwikkelde die zich?
Een nadere studie – als die nog niet gebeurd zou zijn - over
de verschillende herdrukken van die bloemlezing zou wel eens
relevant kunnen uitvallen: wie viel in de loop der jaren in
ongenade, wie werd gekoesterd, wie kwam erbij en wie mocht er
nooit in? De samensteller Jozef Deleu heeft altijd een goeie neus
gehad voor wie wel en niet of net niet tot de canon behoorde.
En ik voeg daar meteen aan toe dat Deleu niet is stil blijven
staan. Dat hij zijn neus verder is blijven oefenen. Men kan het
nakijken: op zijn gekende pragmatische en eclectische manier
– heeft hij de deuren van zijn tijdschrift ‘Het liegend konijn’ voor
jongere en van de oude canon afwijkende dichters opengelaten.
Van Reybrouck zal mij niet tegenspreken.
De uitspraak dat de poëzie van de laatste twintig jaar door
allerlei Kouwenaar- en Faverey- epigonen en - klonen werd
gedomineerd, is zonder meer ridicuul. Over welke dichters
heeft hij het in hemelsnaam? Ik sla een boek open: ‘25 jaar
Nederlandstalige poëzie 1980/2005 in 666 en een stuk of
wat gedichten’ samengesteld door C. Breukers. Het boek dat
ook wel de ‘vette breukers’ wordt genoemd omdat het 455
bladzijden compact dik is. Daarin heeft de samensteller enkel
dichters geplaatst die na 1980 in boekvorm zijn gepubliceerd.
Of die op het net debuteerden. Dit is niet de plaats om dit
boek ten gronde te bespreken. Maar ik beschouw het als een
staalkaart en als voldoende representatief voor wat er de
voorbije vijfentwintig jaar aan poëzie is gepubliceerd. En ik
daag Van Reybrouck uit om aan te wijzen wie wel en wie niet
die Kouwenaar- en Faverey- epigonen en -klonen zijn. Eerlijk,
ik zie het niet. Dit boek bewijst dat er een grote diversiteit, een
heterogeniteit aan opvattingen en creaties bestaat. Hoogten
en laagten, flauwiteiten en subtiliteiten: poëzie is een veelheid,
poëzie valt au fond niet te vatten. Wie wijst hij aan als Celan,
Kouwenaar en Faverey adepten? De postmoderne dichters? Dat
is dan toch maar een beperkte kijk op wat het postmodernisme
inhoudt . (Het valt overigens op dat hij in deze tekst het woord
‘postmodern’ ontwijkt en mijdt – alsof hij te hees is om het
over de lippen te krijgen). Dat er dichters zijn die bijvoorbeeld
Faverey hebben geassimileerd: ontegensprekelijk, maar dat iets
totaal anders dan een Faverey-kloon.
Zou het me troosten als Van Reybrouck me een sluitend
antwoord gaf op de vraag wat poëzie was, is en zal blijven?
Nee, want ik betwijfel of er hierop een sluitend antwoord
bestaat. Zich nestelen in een zomerse middag, is dat zich laven
aan de wereld? Het is een voldoening die me
bekend is – maar er zijn dichters die zich daar
niet door laten inspireren en dat is hun recht.
Evenzeer is het het recht van Van Reybrouck
om zich op die manier wel te laten inspireren.
Maar de poëzie van Duinker is voor mij meer
dan wat nesteldrang – meer waard dan zo’n
fraai zinnetje. Van Reybrouck lijkt steevast uit
te zijn op poëzie die zijn vooringenomenheid
schijnbaar bevestigt. Wat daarbuiten valt,
honoreert hij met de term ’ijl’. Andere lezers
daarentegen gaan van een poëzie uit die hen
ook eens durft tegen te spreken. Een poëzie
die hen niet naar de mond praat. Op zoek naar
gedichten die zich laten villen, die hun syntaxis
hebben laten ontwrichten, die onverwachte
(taal)spanningsvelden doen ontstaan. In de loop
van de jaren heb ik als lezer vastgesteld dat dit
niet per se iets met ‘poëtica’ of ‘canon’ te maken
heeft. Wel iets met de persoonlijke benadering
van een lezer ten aanzien van poëzie. Wel iets
met onbevooroordeeldheid en kritische zin. En
blijvende nieuwsgierigheid.
Een bizarre passage (of zou ik het verkeerd begrijpen) in zijn
rekwisitoor is deze waarin hij zegt dat de epigonenklonendichters
geen voorwoord, geen achterflaptekst, geen foto van zichzelf
in hun bundels dulden. Wat zou de relevantie hiervan zijn?
Sjamanistisch of niet: over welk soort dichter het ook gaat,
achterflapteksten hebben niet zozeer de bedoeling om een
dichtbundel te duiden maar vooral om hem aan te prijzen.
Dus een beetje volksverlakkerij. Van mij mag het weg. Wat is
de meerwaarde van een gedicht als de foto van de dichter
erbij staat? Het kan zijn dat dit een meerwaarde heeft, daar
niet van, alleen - help me - kan ik niet gissen welke. Waarom
zou een dichter een voorwoord moeten schrijven? Mij lijkt elk
gedicht een poging om zowel voorwoord, woord en nawoord
te zijn. Uiteraard hopen dichters dat hun gedichten voor
zichzelf spreken. Misschien een ijle en ijdele hoop: het duurt
soms een tijdje eer een lezer die gedichten hoort spreken! Ik
herhaal het: het vereist een aparte mix van nieuwsgierigheid en
hardnekkigheid. Wat wil Van Reybrouck eigenlijk? Dat we de lezer
betuttelen? Berispen? Wat zou een dichter in zo’n voorwoord
moeten schrijven: al wat hij in zijn gedichten geschreven heeft?
Dan zou dit voorwoord hoe dan ook louter redundantie zijn.
Wat verwacht Van Reybrouck van zo’n voorwoord? Sluitende
antwoorden? Geruststellingen? Zekerheden? Bevestigingen? Is
het de gewoonte in het buitenland dat dichters een voorwoord
bij hun gedichten plaatsen? Zo ja, in welk werelddeel of op
welke planeet? Gewoontes zijn er om te doorbreken, dat wel.
Zijn dichters de aangewezen personen om hun werk te duiden?
Tenzij het expliciet zichtbaar maken van het reflecteren op
eigen werk (of het plaatsen van een foto) deel uitmaakt van
het scheppingsproces zelf. Work in progress noemt men dit.
Maar ja, hierbij komt men evenwel heel dicht in de buurt van
het conceptuele en het abstracte. Verlaat
men het veilige pad van het figuratieve,
het herkenbare.
Ik heb het gevoel dat Van Reybrouck een
pleidooi voor hedonistische poëzie wil
houden. Daar heb ik niets op tegen. Zou
zijn klacht dan erin bestaan dat hij vindt
dat dit soort poëzie geen aandacht meer
krijgt? Daarin zou ik hem kunnen volgen.
Dan komen we evenwel in een ander
debat en analyse terecht. Is er een nieuwe
canon in de maak, een nieuwe canon aan
het werk? En spelen die Neerlandici die
in commissies en jury’s zetelen hierin een
belangrijke rol? Maar hiermee claimen en
klagen dat de poëzie louter hedonistisch
zou moeten zijn, is een stap te ver en een
op onwetendheid gefundeerde gedachte.
In de vette Breukers staan er nogal wat
zinnelijke, sappige, melodieuze en toch
haperende en hese gedichten te lezen
van dichters die niet altijd de nodige aandacht, ondersteuning
en prijzen kregen.
"Zich nestelen
in een
zomerse middag,
is dat
zich laven
aan de wereld?"
Een beroemde uitspraak van de Franse dichter Jacques Roubaud
– ik citeerde het al vaker: ‘Il n’y a plus de poésie, il y a des
poésies.’ Voor mezelf vertaal ik dit als volgt: er is niet één
poëtica, er zijn verscheidene poëtica’s. Wat het er voor de lezer
niet gemakkelijker op maakt. Maar zich laven aan de wereld, is
voor mij zich aan de complexiteit van de wereld laven. En die
complexiteit is van die aard dat ze niemands dorst kan lessen.
De wereld is wat mij op mijn honger laat. De wereld is niet in
staat tot eendrachtige antwoorden. Dat is overigens meer een
opluchting dan een desillusie: manicheïstische principes doen
het niet. Zeker niet als het over poëzie gaat.

Column
Herlinda VEKEMANS
/…
coluMn
De koorddans van Marguerite DURAS
Er is weinig zo verhelderend als af en toe eens duchtig in het ongelijk gesteld
worden. Het rekt onvermoede mogelijkheden als een koord tot maximale spanning
op. Als je geluk hebt, loopt er een koorddanser met een lange horizontale stok in
de handen behendig balancerend overheen en toont je wat er mogelijk is. Je staat
met je voeten op de grond en kijkt licht verongelijkt over je ongelijk maar vooral
bewonderend op naar wat er allemaal kan.
Ik was er al een hele tijd koppig van overtuigd dat een schrijver liefst niet expliciet
uit het eigen arsenaal van levenservaringen put om poëzie en proza te stofferen.
Veel uitdagender, wijzer, vruchtvoller en wat nog al niet leek het me het eigen
leven als overtollig vlees van de botten te verwijderen, om zo al schrijvend door het
merg en been van taal en leven te gaan. Wellicht een restant van een opvoeding in
een katholieke nonnenschool en van een gezonde interesse in mystieke literatuur,
deze overtuiging dat het ‘ik’ afgeschud dient te worden. Een tegendraadsheid
tegen de eigen tijd ook, want onze tijdsgeest heeft wel heel veel ‘ik’ om het lijf:
graven in het eigen ik, blootgeven van het eigen leven, te koop lopen met de eigen
gevoelens, het is alles heel gewoon geworden.
Ik kwam mijn overtuiging dat het beter is al dat ge-ik achterwege te laten overal
tegen. Zoals dat meestal gaat met overtuigingen. In een stuk in Nieuwzuid over
Susan Sontag, de in 2004 overleden Amerikaanse essayiste die voornamelijk over
andere schrijvers schreef en zichzelf uit haar geschriften weerde: ‘Die preoccupaties
met de eigen ervaringen, sensaties – ‘today’s cult of the excitements of self’ of ‘the
narcissistic purposes, and pointedly indiscreet contents, of most autobiographical
writing today’ – is voor haar overigens het tekort bij uitstek van de hedendaagse
literatuur: ‘Most people seem to think now that writing is just a form of selfregard.
Also called: self-expression’ (…) Schrijven moet voor haar daarentegen als
lezen zijn; beide moeten een gevoel van zelfverlies opwekken.’
Vervolgens in een schimpscheut van Shopenhauer naar op biografie beluste
lezers in een boekje met herkenbaar behoudsgezind en bijwijlen hilarisch
gebrom over slechte boeken, abominabele schrijfstijlen, inaccurate schrijverijen,
taalbederf, enz. – volgens het achterplat ‘alsof het gisteren werd geschreven’:
‘Het publiek interesseert zich veel meer voor de stof dan voor de vorm, en blijft
daardoor achter in zijn ontwikkeling. In de belachelijkste vorm is dit te zien bij
dichtwerken, namelijk wanneer het probeert na te gaan wat de precieze reële
gebeurtenissen, of de persoonlijke omstandigheden van de dichter zijn geweest
die hem bewogen hebben tot het schrijven van die werken – ja, die worden
uiteindelijk interessanter gevonden dan de werken zelf, en daarom lees me meer
over Goethe, en men bestudeert de Faust-dage met meer toewijding dan Faust zelf.’
En ook nog in een nogal uitgepuurde vorm in een geschrift van Simone Weil: ‘Dat
wat heilig is, is niet de persoon. Verre van dat: het is datgene wat in een menselijk
wezen onpersoonlijk is. Alles wat onpersoonlijk in de mens is, is heilig, en dat alleen.’
(…) ‘Het zijn bijvoorbeeld juist die kunstenaars en schrijvers,
welke het meest geneigd zijn hun kunst als ontplooiing
van hun persoon te beschouwen, die in feite het meest
onderworpen zijn aan de smaak van het publiek.’
Maar toen begon ik aan het oeuvre van Marguerite Duras
(1914-1996). Duras schreef romans en filmscenario’s, veelal
semi-autobiografisch tot geheel autobiografisch. Velen zullen
haar kennen van het filmscenario voor Alain Resnais’ film
Hiroshima mon amour uit 1959. Meulenhoff bracht de
laatste jaren een paar nieuwe vertalingen van haar werk
uit, o.a. De minnaar en De pijn. In De pijn beschrijft Duras
het wachten op de terugkeer uit een concentratiekamp van
haar man, de schrijver Robert Antelme. Nu las ik wel eerder
autobiografische werken waarin schrijnende levenservaringen
of pijnlijke tijden vanuit de ikpersoon verhaald worden, maar
nooit op zo’n buitengewone ik-zonder-ik manier als Duras
dat doet. Ze slaagt erin het ikgehalte te laten verdwijnen
in een continue stroom van intensiteit die het eigen ik
overstijgt. Het geschrevene van een in leven, liefde en dood
ondergedompeld ik, een koorddanser. Wie meer wil weten
over de intensiteit die in haar werken onlosmakelijk met het
schrijven zelf verbonden is, vindt in Schrijven haar hortend
relaas over het onmogelijke van het schrijven, de pijn ervan,
het voortdurende koorddansen.
Het is moeilijk uit deze schrijfnotities een paragraaf te kiezen
als voorbeeld van de intensiteit waarmee ze schrijft en
waarmee ze over het schrijven schrijft. Alle paragrafen lijken
daarvoor in aanmerking te komen. Lezers voor wie literatuur
entertainment is, zullen teleurgesteld zijn. Duras schrijft alsof
haar leven ervan afhangt en entertaining is het nooit:
‘Er bestaat een waanzin van het schrijven die op zichzelf
bestaat, een uitzinnige waanzin van het schrijven maar
dat betekent niet dat je aan waanzin ten prooi bent.
Integendeel.
Schrijven is het onbekende. Voordat je gaat schrijven heb je
geen notie van wat je zult gaan schrijven. En dat in volstrekte
luciditeit. Het is wat je niet weet van jezelf, van je hoofd, je
lichaam. Schrijven is niet eens een vorm van nadenken, het
is een soort vermogen dat je hebt naast wat je bent, parallel
daaraan, van iemand anders die te voorschijn komt en naar
voren treedt, onzichtbaar, tot denken, tot woede in staat, en
die soms door zijn eigen toedoen gevaar loopt er het leven
bij in te schieten. (…)
Het geschrevene komt aan als de wind, het is naakt, het is
inkt, het is het geschrevene, en het is vergankelijker dan al
het andere vergankelijke in het leven, niets is vergankelijker,
behalve dat ene, het leven.’
- Eveline Vanfraussen, To invent. To leap. To fly. To fall. In
Nieuwzuid nr 28, p.69, zie aldaar voor de bibiografische
referenties naar Sontags teksten
- Arthur Schopenhauer, In de tuin der letteren. Over de
kunst van het schrijven, Wereldbibliotheek, 2008, p. 18
- Simone Weil, De geschonden ziel. Over de menselijke
waardigheid, Ten Have/Baarn, 1990, p. 40, p. 43
- Marguerite Duras, Schrijven, Van Gennep, 1994, p. 44-45.
41

Epiloog
Arne SCHOENVUUR
…/
ePIlooG
verbind met ander netwerk
ze heeft zonder het te weten een valstrik gelegd. maar wat zou het? vandaag is alles
zo www als het maar zijn kan. kan het zijn? kan het maar zijn? vraag je je af, terwijl
je god weet welke gedachten even probeert te bannen, je je blik ten slotte toch vol
verwachting ten hemel richt, eeuwig blauw scherm, zelfs daar geen foutmelding te
bespeuren.
een kraai pixelt je gedachten. je knippert met je ogen. als een mens alle milliseconden
knippering optelt, hoeveel dagen van zijn leven is hij dan blind? je sluit je ogen,
voorgoed, maar dan in 5 minuten, probeert rebels zijn op de tast even uit, zo traag
dat de wereld haast vanzelf in beweging komt.
ho maar, bijna trein gemist. er galopperen drie paarden voorbij. de wind legt de
zweep op het grasveld, mustang gevangen tussen prikkeldraad, de ruiter blaast zich
te pletter. het staal wil van geen wijken weten, buigt even mee bij impact, scheurt
vlaag na vlaag aan stukken. de laatste restjes van een muur zijn nooit te slopen. dat
inzicht werd in gesponnen staaldraad vereeuwigd, bedenk je nu. het houdt geen
steek. wat zou het?
het moet dan maar. je telt de huizen die je achterlaat aan één kant van de trein,
minuten in een dagboek dat na het schrijven een eigen leven gaat leiden. een oud
besje tuurt terug tussen de sanseveria’s op haar vensterbank. inkadermoment, het
raam als passe-partout. je bent overal en nergens. je blijft for the time being tellen.
aan honderd gebeurt er iets speciaals. hoekhuis met café: ’t spoor. is dit alles wat er
is? hardop, je woorden hotsen en botsen als een dronkelap door de coupé tot ze in
het gangpad verdwijnen.
alleen een slaapje kan je nog redden. met de ogen dicht en beide voeten op de grond,
of wat daar nog van overschiet in een voortdenderende trein. je weet waar je heen
gaat. je hebt een doel in je leven. tot 16u55. daarna verandert alles. voor je ’t goed en
wel beseft ben je aangekomen. wat kippen op een stok in de restanten van een weide
met een doorgeroeste tractor. vergeten herinneringen aan het platteland, ontsnapt
aan de vraatzucht van de stad. oases in woestijnen zijn zo goed als dood als niemand
ze bewondert. in de verte galmt het verdikt. eindstation. uitstappen.
je bent buiten. altijd aan de rand. je spreidt opnieuw je armen, in de hoop, leunt
lichtjes voorover. tot de ketting strak trekt. daar aan de overkant van het stationsplein
is een kruispunt met lichten en pijlen. dat is een begin. iemand fietst voorbij. haar
zou je willen zijn op haar rode fiets, met haar witte laarsjes, haar engelenhaar en
parelmoeren huid waarin hij straks met zijn stoppelbaard onuitwisbare krasjes trekt.
je rent haar achterna, het kruispunt op. iemand zet het licht op rood. de timing is
perfect maar helaas.
het stuk is ten einde
net voor je met je gezicht tegen de tegels smakt. tot dan.
zat alles goed
(terwijl je valt) een koorddanser, je bent een koorddanser. hou vol. er komt een dag.
er komt een afgrond. er komt een moment dat het de moeite wordt.
om te vallen.
u hebt weer verbinding met uw favoriete draadloze netwerk
4

D
W T
B.V.B.A
Pervijzestraat 70 - 8600 DIKSMUIDE
Salons
Saint Germain
GARAGE - BVBA
VEURNESTRAAT • PERVIJZE
051.55.50.26
een DriemaanDelijkse literaire uitgaVe
Van het
gelijknamige sChrijVersColleCtieF