Clubblad 142 - Amathysta

Redactieadres
E. Molnár
Oosteinde 66
1531 KE Wormer
DRUKWERK
J A A R G A N G 4 2 • N R . 1 4 2 • J U N I 2 0 1 2

v A N D E v O O R Z I T T E R J U N I 2 0 1 2
Algemene Ledenvergadering
Op 22 maart hielden wij onze
algemene ledenvergadering en
de leden waren in groten getale
gekomen.
E. Molnár heeft haar functie als
secretaris neergelegd. Bij deze
wil ik haar nogmaals bedanken
voor alle inspanningen die zij de
afgelopen jaren heeft verricht.
Secretaris van Amathysta?
Er heeft zich helaas nog geen
nieuwe secretaris aangemeld en
daarom nu een nieuwe oproep.
Geïnteresseerden kunnen zich
aanmelden bij het bestuur.
Tijdschriftenbeheer
De heer G. Jansen heeft aangegeven
in 2012 te stoppen met
het tijdschriftenbeheer. Bij deze
wil ik ook u namens het bestuur
nogmaals bedanken voor alle
goede samenvattingen die u
heeft gemaakt.
Prachtige zomer!
De zomer is in aantocht en ik
wens u een prachtige zomer toe
met veel mooiste vondsten in het
vooruitzicht. Hopelijk tot ziens in
het nieuwe seizoen!
K. Kees
A G E N D A S E I Z O E N 2 0 1 2 - 2 0 1 3
BIJEENKOMSTEN
Donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
Vrijdag 12 oktober 2012
Lanzarote
Erwin Kaspers zal een lezing houden
over het vulkanische eiland
Lanzarote. Het eiland is meer dan
vijftien miljoen jaar geleden ontstaan.
Een groot deel van het eiland
is bedekt met lava en ziet eruit
als een maanlandschap omdat er
bijna geen begroeiing is. Het nationale
park Timanfaya bestaat uit
vulkaankraters en lavavelden. Het
vulkanisme is zeker nog actief, op
geringe diepte is het al erg heet.
1

BESTUUR, cOMMISSIES EN BELANGRIJKE ADRESSEN
Voorzitter: K. Kees, tel.: 06 - 242 166 03,
E-mail: voorzitter@amathysta.nl
Vice-voorzitter: E. Kaspers, tel.: 075 - 616 09 24,
E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Penningmeester, K. Kikke, tel.: 0299 - 37 31 05,
ledenadministratie: E-mail: klaask@hotmail.com
Secretaris: FUNcTIE vAcANT
K. Kikke neemt de functie van secretaris
tijdelijk waar. Tel.: 0299 - 37 31 05
E-mail: klaask@hotmail.com
Algemeen commissaris: C. Bakker, tel.: 075 - 684 36 35,
E-mail: ceesb@hetnet.nl
Werkgroep Geologie: E. Kaspers, tel.: 075 - 616 09 24,
E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Werkgroep Lapidarie: G. Kramer, tel.: 0299 - 69 03 73,
E-mail: gerard@gbsb.nl
Beursorganisatie: G. de Beurs, tel.: 0299 - 77 20 35,
E-mail: gijsdebeurs@hotmail.com
Exposities: E. Kaspers, tel.: 075 - 616 09 24,
E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Redactie: E. Molnár, tel.: 075 - 642 42 95,
E-mail: erzsimolnar@online.nl
Websitebeheer: R. Poortman,
E-mail: amathysta@plurks.com
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans,
werkgroep geologie: Thijssestraat 1, Zaandam
Verenigingsavonden: Op donderdagavond:
Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
Op vrijdagavond:
Natuurmuseum E. Heimans,
Thijssestraat 1, Zaandam
2
A G E N D A S E I Z O E N 2 0 1 2 - 2 0 1 3
Zaterdag 3 november 2012
De AMATHYSTA mineralen- en
fossielenbeurs
Op deze dag houden wij weer onze
jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs
in Partycentrum Concordia
aan de Koemarkt 45 te Purmerend.
Er zullen weer prachtige
mineralen, fossielen en gesteenten
te zien en vooral ook te koop zijn.
De beurs is rolstoelvriendelijk en
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.
Donderdag 15 november 2012
Koudwaterkoralen in de diepzee
Dhr. Henk de Haas is werkzaam
bij het Nederlands Instituut voor
Onderzoek der Zee (het NIOZ). Hij
doet onderzoek naar koudwaterkoralen
in de diepzee. Ongeveer
20 jaar geleden zijn deze koralen
ontdekt. Henk de Haas gaat ons
vertellen over het ontstaan, de
leefwijze en de bedreigingen van
deze koralen.
Het koudwater-diepzeekoraal Lophelia.
Vrijdag 14 december 2012
Fossiele inktvissen en Bingo!
Voor de pauze zal Erwin Kaspers
een lezing geven over fossiele inktvissen.
Na de pauze gaan we met
z'n allen BINGO spelen. Ook deze
keer zullen er weer leuke prijzen te
winnen zijn.
Zondag 6 januari 2013
Nieuwjaarsreceptie
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse
gezellige middag aan. Van
14.00 tot 16.00 uur bent u van
harte welkom in het Natuurmuseum
E. Heimans te Zaandam.
Onder het genot van een hapje en
een drankje zullen wij het nieuwe
jaar inluiden.
Zeeleguanen ontwikkelden aanpassingen
om onder water te kunnen grazen op
bedden zeewier
Vrijdag 11 januari 2013
Galapagos Eilanden
Mevrouw I. Plooyer neemt ons
mee naar de Galapagos eilanden.
Zij gaat ons vertellen over haar
vakantiereis daar.
3

A G E N D A S E I Z O E N 2 0 1 2 - 2 0 1 3
De Galapagos eilanden zijn een
verspreide groep eilanden die ter
hoogte van de evenaar in de Stille
Oceaan liggen. De eilanden zijn
geologisch gezien erg jong: enkele
miljoenen jaren. Ze zijn van vulkanische
oorsprong. Er komen veel
unieke dieren en planten voor.
Vrijdag 8 februari 2013
Nieuw Zeeland
Dhr. Peter de Jong komt weer verslag
doen van zijn laatste vakantie.
Deze keer is hij afgereisd naar
Nieuw Zeeland. Hij bezocht daar
zowel het Noorder- als het Zuidereiland.
Ongetwijfeld weet hij ons
weer te boeien met zijn verhaal.
De kiwi's of snipstruisen (Apterygiformes)
zijn loopvogels die van nature alleen
voorkomen in Nieuw-Zeeland.
Donderdag 14 maart 2013
Algemene Ledenvergadering
In Concordia te Purmerend houden
we onze jaarlijkse Algemene
Ledenvergadering. Na de vergadering
zal Erwin Kaspers een lezing
geven over het mineraal beryl.
Beryl is een aluminium-beryllium-
silicaat en behoort tot de cyclosilicaten.
De hardheid van het mineraal
is 7,5 tot 8 op de schaal van
Mohs. Het mineraal, dat in kristallen,
korrelige, compacte of radiale
aggregaten of keitjes voorkomt, is
doorzichtig tot doorschijnend met
een glasachtige, matte glans. Het
heeft hexagonale kristalstructuur.
Donderdag 11 april 2013
Geologische fenomenen in
Egypte
Dhr. B. Roebert neemt hij ons mee
op een reis door Egypte. Hij geeft
een globaal overzicht van de verschillende
gesteenten aan de oppervlakte.
Dat loopt van Pre-
Cambrisch tot recente duinafzettingen.
De tektoniek en de geschiedenis
van het schuiven van aardplaten
wordt toegelicht. Ook over
de rivier de Nijl zal hij ons het een
en ander vertellen.
De rivier de Nijl in Egypte.
Alle lezingen zijn onder voorbehoud. De avonden
beginnen om 20.00 uur en de zaal is toegankelijk
vanaf 19.30 uur. Zorg dat u op tijd aanwezig
bent. Introducés zijn van harte welkom.
4 5

A A R D B E v I N G E N
Lezing van dhr. B. Dost 13 januari 2012
De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan,
in het Middellandse Zeegebied, de Himalaya en Indonesië. Een
aardbeving verspreidt zich doorgaans in een cirkelvorm en het
midden van die cirkel wordt aangeduid met epicentrum. In het
epicentrum zijn de schokken het grootst en vaak vindt men
rond het epicentrum de meeste verwoestingen.
Schaal van Richter
De schaal van Richter (door het
ANP Richterschaal genoemd) is
een meetschaal waarop de waargenomen
kracht van een aardbeving
in een getal wordt uitgedrukt.
De schaal is opgesteld
door de Amerikaanse seismoloog
Charles Francis Richter in 1935.
Het is een logaritmische schaal
van de sterkte van de trillingen,
zoals die gemeten worden op het
seismogram.
Amplitude en magnitude
De sterkte wordt berekend aan
de hand van de maximale uitslag
(amplitude) van de registratie
van de horizontale component
van de aardbeving. De sterkte
wordt de magnitude genoemd,
analoog aan het begrip uit de
sterrenkunde om de helderheid
van een ster aan te geven
Een aardbeving met een magnitude
van 2,0 op normale diepte
kan onder optimale omstandigheden
nog net worden gevoeld.
De zeer ondiepe bevingen in
Noord-Nederland (tot maximaal
3 kilometer diep) kunnen soms al
bij een magnitude van 1,2 worden
gevoeld. In Zuid-Nederland
komen bevingen voor op een
diepte van 30 kilometer, die pas
worden gevoeld bij een magnitude
groter dan 3,0.
Roermond, 13 april 1992
De aardbeving bij Roermond in
Limburg op 13 april 1992 had
een magnitude van 5,8.
Bij de Brunssummerheide ontstonden
langs beboste hellingen afschuivingen.
Als gevolg van de seismische trillingen
ging de stabiliteit van de met water verzadigde
zandige bodem verloren.
A A R D B E v I N G E N
Lezing van dhr. B. Dost 13 januari 2012
Deze aardbeving in Roermond
vond plaats op de peelrandbreuk.
De peelrandbreuk volgt grofweg
de lijn Roermond - Meijel - Liessel
- Deurne - Bakel - Gemert -
Uden - Heesch. Deze noordwestzuidoost
lopende afschuivingsbreuk
reikt tot aan het aardoppervlak
en scheidt de relatief omhoog
bewegende Peelhorst van
de relatief omlaag bewegende
Roerdalslenk. De relatieve beweging
van de peelrandbreuk blijkt
2 à 4 mm per jaar te bedragen.
Grootscheepse onderzoeken
Na de aardbeving in Roermond
in 1992 zijn er grootscheepse
onderzoeken gestart door Belgische-
Duitse- en Nederlandse
geologen om te achterhalen wat
de sterkste aardbevingen zijn
geweest in het verleden, en wat
de maximale sterkte zou kunnen
zijn/worden voor ons gebied.
Hierbij hebben ze ontdekt dat er
in onze omgeving aardbevingen
van 7 op de schaal van Richter
kunnen voorkomen.
Breukzones
Aardbevingen hebben te maken
met de beweging van breuken.
Daarom vinden aardbevingen
ook niet zo maar overal plaats.
Een kaartje van de aardbevingen
in Nederland en omgeving
(zie hieronder) laat zien dat ze
geconcentreerd voorkomen langs
bepaalde zones: breukzones. Die
breuken en aardbevingen hebben
dus alles met de botsing van
Europa en Afrika te maken. In
tegenstelling tot de bevingen in
Groningen en rond Alkmaar: die
worden veroorzaakt doordat we
gas uit de ondergrond pompen.
Daardoor 'krimpt' de ondergrond
een beetje en dat gaat met lichte
(tot 3.0 op de schaal van Richter)
aardbevingen gepaard.
Aardbevingen in Nederland
en omgeving (zwarte en witte
rondjes). Hoe groter, des te
zwaarder is de beving. Let op de
kleine witte rondjes in Gronin-
6 7

A A R D B E v I N G E N
Lezing van dhr. B. Dost 13 januari 2012
gen, Drenthe en rond Alkmaar:
dit zijn bevingen veroorzaakt
door de gaswinning in dat gebied
(geïnduceerd). Duidelijk is dat de
rest van de bevingen geconcentreerd
zijn langs breuken in de
ondergrond: echte aardbevingen
door tektoniek.
Aardbevingsrisico's
Om kaarten op te stellen van
het aardbevingsrisico, en om de
impact van aardbevingen te berekenen,
is het nodig de bodemversnellingen
(«strong motions») in
de getroffen zones te kennen.
Deze versnellingen kunnen enkele
tienden van de zwaartekracht
(g) bedragen.
Seismische-risico kaart
van Nederland.
De seismische-risico kaart van
Nederland hierboven is gemaakt
op basis van natuurlijke aard-
bevingen in Nederland, België en
Duitsland. De risicokaart geeft
de maximale intensiteit van seismische
trillingen aan die te verwachten
is in Nederland met een
herhalingstijd van 475 jaar. Een
terugkeer periode van gemiddeld
eens in de 475 jaar betekent
dat er een kans van 10% in
50 jaar is dat deze intensiteit
wordt bereikt. Dit betekent dat
in de zwarte gebieden gemiddeld
één keer in de 475 jaar een
intensiteit tussen 6,5 en 7,5 voor
kan komen. In dat geval kunnen
voorwerpen in huis omvallen, er
kan schade aan gebouwen ontstaan,
zoals het afbreken van
schoorstenen en scheuren in de
muren. De kerkklokken kunnen
gaan 'luiden'. Lagere intensiteiten
komen vaker voor. De
intensiteiten zijn volgens de
EMS-1992 schaal.
Topografie door breukactiviteit
Door het uitrekken van de aardkorst,
bewegen de breuken. Als
gevolg daarvan daalt in bepaalde
zones de aardkorst (slenk), in
andere zones komt de korst juist
relatief omhoog (horst).
In Zuid Nederland bestaat een
heel systeem van horsten en
slenken. De breuken die dalende
gebieden van de opgeheven
scheiden, zijn vaak zones met
meerdere schuifvlakken.
A A R D B E v I N G E N
Lezing van dhr. B. Dost 13 januari 2012
De vier belangrijkste zones aangegeven:
de Feldbiss, de Peelrand, de Viersen en
Tegelen zone.
Geïnduceerde bevingen
De aardbevingen in Noord-Nederland
worden veroorzaakt door
de gaswinning. De grootste bevingen
in Noordoost-Nederland
vonden plaats bij Roswinkel
(Drenthe) op 19 februari 1997 en
bij Middelstum (Groningen) op 8
augustus 2006. Ze hadden een
kracht van 3,4 en 3,5. Per jaar
worden in deze regio ongeveer
40 schokjes geregistreerd, waarvan
er ongeveer 5 door de bevolking
worden gevoeld.
Ook in Noord-Holland zijn aardbevingen
waargenomen bij gasvelden.
In 1989 bij Purmerend,
in 1994 en 2001 bij Alkmaar en
in 2001 bij Bergen aan Zee. De
sterkste was de beving met een
kracht van 3,5 op 9 september
2001 bij Alkmaar.
In augustus 2006 had het KNMI
in totaal 450 aardbevingen in
Noord-Nederland geregistreerd
waarvan er 10 groter waren dan
3,0 en 60 tussen 2,0 en 3,0.
Bevingen met een kracht kleiner
dan 2,0 worden doorgaans niet
gevoeld door mensen.
Sinds 1995 worden deze gebieden
bewaakt met een netwerk
van boorgatseismometers en versnellingsmeters.Boorgatseismometers
zijn seismometers die tot
op een diepte van 200 meter in
de grond zitten. In elk boorgat
zitten seismometers op verschillende
dieptes met een onderling
diepteverschil van 50 meter.
Per niveau worden 3 richtingen
geregistreerd (1 verticale en 2
horizontale richtingen). Op dieptes
vanaf 150 meter is de bodemruis
een factor 10-100 lager dan
aan het oppervlak, zodat kleinere
aardbevingen beter geregistreerd
kunnen worden dan met
oppervlakte-instrumenten.
Aardbevingen zijn niet te voorspellen.
Wel zijn er risico analyses
te maken die berekenen wat
de kans op een aardbeving van
een bepaalde kracht in een bepaald
gebied is en wat de eventuele
gevolgen van een aardbeving
zijn voor dat gebied.
8 9
K. Kees

Voor alle top mineralen
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04
blitskey@hetnet.nl
P O M P E Ï
Lezing van mevr. H. Bekker 10 februari 2012
Pozzuoli is een van oorsprong Griekse stad aan de baai van
Napels. Door zijn beschutte ligging en aangename klimaat
groeide de stad al in de Griekse tijd uit tot een havenplaats
van belang, en deze rol heeft Pozzuoli door de eeuwen heen
behouden.
Pozzuoli ligt in de Campi Flegrei
ten noorden van Napels en heeft
drie vulkanen op zijn grondgebied.
Alleen de Solfatara is nog
enigszins actief.
De Vesuvius is een vulkaan aan
de westkust van Italië ten zuidoosten
van Napels. De vulkaan
ligt in de vlakte van Campanië,
heeft een doorsnede van 8 kilometer
en is 1281 meter hoog. De
Vesuvius ligt in de caldera van
een oudere vulkaan, de Monte
Somma. De Vesuvius is een stratovulkaan.
Pompeï
Pompeï is een gemeente en een
Romeinse stad in de Italiaanse
provincie Napels (regio Campanië)
en telt ±25.726 inwoners.
De oppervlakte bedraagt 12,4
km², de bevolkingsdichtheid is
2146 inwoners per km².
Pompeï was ook de naam van
een provinciestad met ongeveer
20.000 inwoners die bestond
van de 7e eeuw voor Christus tot
in de eerste eeuw na Christus.
Osken, Samnieten, Grieken,
Etrusken en Romeinen lieten er
allemaal hun sporen achter.
Pompeï, dat in 62 n.Chr. al door
een aardbeving was getroffen,
werd in 79 bedekt door as als
gevolg van een uitbarsting van
de Vesuvius. Het is daardoor een
van de best bewaarde Romeinse
steden geworden.
Pompeï ligt ten zuidoosten van
de Vesuvius, ongeveer 10 km
van de krater. Het ontstond aan
het riviertje de Sarno, waarvan
de benedenloop in de oudheid
bevaarbaar was. Het lag
ongeveer 500 m van zee en had
een haven (die nog niet precies
gelokaliseerd is). Na de uitbarsting
van de Vesuvius is het 2 km
van zee komen te liggen.
Kaart van Pompeï en omgeving, onder
de as na de uitbarsting van de Vesuvius.
10 11

P O M P E Ï
Lezing van mevr. H. Bekker 10 februari 2012
Pompeï staat op de Werelderfgoedlijst
van UNESCO en is een
belangrijke toeristenattractie die
jaarlijks zo'n 2,5 miljoen bezoekers
trekt.
Huizen
De huizen in Pompeï waren voor
het grootste deel typisch Italiaanse
atriumhuizen. Het atrium
vormde het centrale gedeelte in
dit huis. In het verlengde van het
atrium lag meestal een binnentuin
in de vorm van een peristylium,
een onderdeel dat uit de
Hellenistische bouwkunst was
overgenomen. Rond atrium en
peristylium lagen de verschillende
woon- en werkvertrekken. De
huizen hadden doorgaans ook
een bovenverdieping, maar daar
is zelden nog iets van bewaard.
Veel huizen waren verbonden
met een werkplaats. Vaak ook
was er een winkel of een bar op
de begane grond aan de straatkant.
De huizen waren rijk versierd
met mozaïeken op de vloe-
Peristyliumtuin van het Huis van de Vettii.
ren en fresco’s op de muren. Net
buiten de stadsmuren zijn enkele
villa’s teruggevonden, landbouwbedrijven
met een luxueus woongedeelte.
De beroemdste zijn o.a.
de Villa dei Misteri, het Huis van
de Faun, of Het Huis van de Vettii.
Het amfitheater van Pompeii.
Amfitheater
In de uiterste zuidoosthoek,
bijna tegen de stadsmuur, ligt het
Amfitheater. Dit werd gebruikt
voor gladiatorengevechten en
gevechten met wilde dieren.
Voor zover bekend is dit het
oudste stenen amfitheater uit de
Romeinse oudheid.
Badhuizen
Binnen de stadsmuren van Pompeï
lagen drie openbare badhuizen
(thermen). Het oudst zijn
de Stabiaanse Thermen, zo genoemd
omdat dit badhuis vlakbij
de Stabiaanse poort ligt. Het badhuis
had aparte afdelingen voor
P O M P E Ï
Lezing van mevr. H. Bekker 10 februari 2012
Het apodyterium (kleedruimte) in de
Stabiaanse Thermen met kledingnissen.
mannen en vrouwen. Zo waren
er voor de mannen een openluchtzwembad,
droge zweetruimte,
een latrine en vier peeskamertjes
te vinden in het badhuis.
Handel en nijverheid
In Pompeï werd wijn, olijfolie,
vissaus en puimsteen geproduceerd.
De vruchtbare grond bij de
Vesuvius leende zich goed voor
landbouw en vooral de wijnbouw
en de olieproductie waren
bedoeld voor de export. Graan
werd voor de eigen behoefte verbouwd.
Bakkerij met oven en maalstenen.
Villa’s buiten de stadsmuren hadden
vaak een wijnpers en een
wijnkelder.
Aan de straten lag ook een groot
aantal cafetaria’s. Deze worden
meestal aangeduid met het uit
Grieks afkomstige woord thermopolium,
omdat men er warme
dranken verkocht. De thermopolia,
waarvan er al meer dan
150 zijn teruggevonden, zijn
makkelijk te herkennen aan
een L-vormige, met marmer
ingelegde toonbank waarin zich
aardewerken potten bevinden.
Voor een deel waren dit in feite
kruidenierswinkels, maar vaak
ook konden klanten staande aan
de straat iets eten of drinken,
soms ook binnen zitten.
Straten
De stad wordt doorsneden door
twee brede straten die van west
naar oost lopen (decumani), de
Via di Nola en de Via dell’ Abbondanza.
De straten zijn meestal
tussen de 2,4 en 4,5 m. breed en
geplaveid met grote polygonale
blokken basalt. In de straten
lopen sporen van de wagens, die
er voor een deel ingesleten zijn,
maar er in smalle straten ook van
tevoren in werden aangebracht.
Om de straten over te kunnen
steken zijn er op veel plaatsen
stapstenen. De wagens pasten
hier precies tussendoor, omdat
12 13

P O M P E Ï
Lezing van mevr. H. Bekker 10 februari 2012
ze allen dezelfde asbreedte hadden.
In de meeste straten konden
wagens elkaar niet passeren
en was er eenrichtingsverkeer.
Water
In Pompeï kwam het water op
het hoogste punt aan de noordkant
de stad in. Daar lag het Castellum
aquae ('Waterkasteel'),
waar volgens berekeningen van
deskundigen 42 liter water per
seconde naar binnen stroomde.
Het is een kubusvormig bakstenen
gebouw, dat diende als
watertoren. Vanuit het Castellum
14
aquae werd het water via drie
uitgangen, die met een schuivensysteem
gecontroleerd werden,
verdeeld en via loden pijpen
onder het plaveisel naar de badhuizen,
fonteinen en de huizen
van de rijken geleid. Langs de
straten stonden meer dan tien
watertorens van 6 m. hoog, die
de functie hadden de druk van het
water te vergroten. De meeste
burgers moesten hun drinkwater
met amforen halen bij een van
de ca. 40 fonteinen in de stad.
K. Kees
Naam : Macrocrinus mundulus
Familie : Batocrinidae
Formaat : 50 x 23 mm
Tijdvak : Mississippian (345 milj. jaar)
vindplaats : crawfordsville, Indiana, USA
collectie : www.fossilmuseum.net
15

S c H R I J F U N U I N v O O R D E B E U R S
O P Z a t E r D a g 3 N O V E m B E r 2 0 1 2 !
Amathysta organiseert op zaterdag 3 november 2012 weer
haar jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs. voor leden van
Amathysta is er uiteraard ook de mogelijkheid om hier een
tafel te huren.
Heeft u ruimtegebrek thuis of
wilt u eens wat dubbele mineralen,
stenen of fossielen verkopen,
dan is dit uw kans.
U kunt één of meer meters tafel
huren, waarop u uw koopwaar
prachtig kunt uitstallen. Iedereen
die de beurs bezoekt kan uw
spullen bekijken en, wie weet,
kopen.
Het huren van een tafel van één
meter kost € 12,50.
• BEURS • BEURS • BEURS •
Naam en voorletters:
Heeft u interesse, neem dan
contact op met dhr. G.P. de Beurs,
tel. 06-10202210 of stuur onderstaande
bon in een voldoende
gefrankeerde envelop naar:
G.P. de Beurs,
Heikeshof 20,
1983 XE
De Rijp.
16 17
Adres:
Postcode: Woonplaats:
Telefoon: Lid Geen lid
E-mail:
Aantal meters: Handtekening
Datum:
STUUR DEZE BON OP NAAR: G.P. DE BEURS, HEIKESHOF 20, 1983 XE DE RIJP

P Y R I E T E N M A R K A S I E T
Lezing van dhr. E. Kaspers 22 maart 2012
Na afloop van de Algemene
Ledenvergadering verzorgde
Erwin Kaspers een interessante
lezing over de mineralen
pyriet en markasiet.
Pyriet
Het mineraal pyriet of ijzerkies is
een mineraal met als formule
FeS2 (ijzerdisulfide). Het mineraal
is een belangrijk ijzer- en
zwavelerts en wordt gebruikt
voor de zwavelindustrie. Het
vormt vaak goed gevormde
euhedrische kristallen in de
vorm van een kubus met karakteristieke
striaties en met een
goudachtige glans.
Pyriet is een disulfide met zwavelparen
(S2)2- en Fe2+ ionen
in een octaëdrische omringing in
een t2g6 lage spin toestand. Ten
gevolge van het feit dat beide
ionen een gesloten configuratie
bezitten is het een diamagnetische
halfgeleider.
Pyriet wordt wel kattengoud of
gekkengoud (van het Engelse
fool's gold) genoemd omdat het
soms voor goud aangezien werd.
Pyriet wordt gevonden samen
met andere zwavelhoudende
mineralen, met oxiden, in kwartsaders,
in afzettingsgesteenten in
koolbedden en als vervangingsmineraal
in fossielen.
Een kluster van pyrietkubussen uit Spanje.
Pyriet is een mineraal dat op vele
verschillende manieren kan ontstaan.
Meestal ontstaat pyriet
in gesteenten, waar heet water
doorheen stroomt en waarin ijzer
en zwavel opgelost zijn, de z.g.
hydrothermale afzettingen.
Wanneer het water in deze
hydrothermale gangen dichterbij
het aardoppervlak komt en
afkoelt, verbinden het ijzer en
zwavel zich en ontstaat pyriet.
Het pyriet in de steenkoolmijnen
van Zuid-Limburg en die in de
Muschelkalk bij Winterswijk zijn
bij lage temperatuur ontstaan.
Op plaatsen in de grond waar
veel ijzer en zwavel maar geen
P Y R I E T E N M A R K A S I E T
Lezing van dhr. E. Kaspers 22 maart 2012
zuurstof aanwezig is wordt vanzelf
pyriet gevormd. Het zwavel
is afkomstig van organisch materiaal.
Vandaar dat er in Nederland
veel pyriet te vinden is in
steenkool-, klei- en veenpakketten.
Ook zie je vaak fossielen
die uit pyriet bestaan. Doordat
pyriet het fossiel opvult blijft de
vorm behouden. In de kleigroeves
in de Fränkische Schweiz
worden bijvoorbeeld prachtige
pyriet-ammonieten gevonden.
Bij de verwering van pyriet ontstaan
ijzer(hydr)oxiden, waarbij
ook zwavelzuur vrijkomt. Dit zuur
kan dan reacties aangaan met
andere mineralen en daardoor
leiden tot de vorming van bijvoorbeeld
gips, aluniet en jarosiet.
Een belangrijke vindplaats
van pyriet is het eiland Elba.
Markasiet
Het mineraal markasiet of speerkies
is een bleekbronsgeel tot
tinwit ijzer-sulfide met de chemische
formule FeS2. De naam is
afgeleid van het Arabische woord
Makraschit, de oorspronkelijke
benaming voor pyriet en vergelijkbare
mineralen.
Markasiet heeft dezelfde chemische
formule als pyriet maar een
andere kristalstructuur (orthorhombisch).
Dit wordt isomorf
genoemd. Markasiet wordt aan
de lucht gauw donkerder en
exemplaren van dit mineraal
kunnen na verloop van tijd zelfs
afbrokkelen of desintegreren.
Het is onbelangrijk als ijzer- of
zwavelertsmineraal.
Markasiet wordt doorgaans
hydrothermaal gevormd en
wordt gevonden in zure sedimentaire
gesteenten (zoals kalksteen,
schalie of ligniet) of in
aders (met zink- en loodsulfide).
De vorming van markasiet treedt
op bij lage temperatuur en onder
reducerende omstandigheden.
Het wordt aangetroffen in vele
krijtafzettingen zoals te Cap
Blanc-Nez nabij Calais, Frankrijk
en Höver in Duitsland.
Markasiet komt voor in speerpuntvormen
en knollen.
18 19
K. Kees
Markasiet knollen van Cap Blanc-Nez,
Frankrijk.

20
N I E U W Z E E L A N D , N O R T H I S L A N D
Lezing van dhr. E. Kaspers 19 april 2012
Aanvankelijk was Peter de Jong geboekt voor deze avond.
Helaas kon hij niet komen. Erwin Kaspers nam de honneurs
waar en vertelde ons over de geologie van het Noordereiland.
Nieuw Zeeland ligt in het zuidwesten
van de Grote Oceaan en
bestaat uit twee grote eilanden,
(Noordereiland en Zuidereiland)
en een aantal kleinere eilanden.
Wanneer het hier in Nederland
zomer is dan is het daar winter.
Er leven veel aparte planten en
dieren zoals boomvarens en de
loopvogel de Kiwi.
De uitlopers van een boomvaren.
Nieuw-Zeeland is een oud land
met een jong landschap. Het
oudste gesteente die onder het
land liggen zijn meer dan 500
miljoen jaar oud.
Tektonische platen
De hele aarde bestaat uit 15
gigantische bewegende platen.
Op twee van die tektonische platen,
de Indo-Australische en de
Pacifische plaat, ligt Nieuw-Zee-
land. De breuklijn loopt vanaf
het zuidelijkste puntje van het
Zuidereiland naar het noorden
over Wellington en Lake Taupo
naar Rotorua en verder.
Het grootste gedeelte van het
Zuidereiland ligt op de Pacifische
plaat, en datzelfde geldt voor het
grootste gedeelte van het Noordereiland
dat ligt op de Indo-
Australische plaat.
Omdat deze platen voortdurend
in beweging zijn en tegen elkaar
botsen, is er veel geologische
activiteit in Nieuw-Zeeland. Op
het Noordereiland zijn daarbij
vulkanen ontstaan zoals Taranaki,
Ruapehu, Tongariro, Ngauruhoe
en het eiland White Island.
White Island ligt 30 km uit de kust.
Het is de bekendste vulkaan van Nieuw
Zeeland. De vulkaan is van het Strombolitype
en wisselend actief. Het is een
krater met fumarolen. Er is veel zwavel
en zwavelzuur.
21

N I E U W Z E E L A N D , N O R T H I S L A N D
Lezing van dhr. E. Kaspers 19 april 2012
De vulkaan Ngauruhoe diende als decor
voor Mount Doom in de film Lord of the
Rings.
Het Nationaal park Tongariro ligt
aan de zuidkant van het Taupomeer.
Het park beslaat 7600 km²
en heeft drie actieve vulkanen:
Mount Ruapehu, Ngauruhoe en
Mount Tongariro. Het is goed
bereikaar met de auto maar
je moet wel voldoende drinkwater
meenemen want dat is
er absoluut niet te vinden. Het
water dat er is is zwaar giftig.
Goud
Bij Thames op het schiereiland
Coromandel wordt goud gevonden.
De Martha mijn was tot
1952 een ondergrondse mijn. Nu
is het een moderne open mijn
waar jaarlijks 100.000 ounces
goud en 700.000 ounces zilver
geproduceerd worden.
Fossielen
Op het Noordereiland zijn verschillenden
vindplaatsen van fossielen.
Langs de kust bij Cape Kidnappers
worden fossiele schelpen
en ammonieten en walvis-
botten gevonden. Ook kan men
fossiel hout vinden van bijv. de
Kauriboom en de Osmunda.
Jade
Nieuw Zeeland
is beroemd om
de jade die
op het Zuidereilandgevonden
wordt en
op het Noordereiland bewerkt
wordt. Er worden door Nieuw
Zeelandse kunstenaars prachtige
sieraden van gemaakt die erg
prijzig zijn.
Mooie gebouwen in art deco stijl in Napier.
Stad in art deco stijl
Napier was een schitterende
stad helemaal in art deco stijl.
In 1931 heeft een zware aardbeving
de gehele stad vernietigd.
Men is nu nog steeds bezig om
het gehele stadscentrum te herstellen
in oude stijl.
Erzsi Molnár
22 23

H E T O N T S T A A N v A N S U T T R O P E R
K W A R T S E N U I T H E T S A U E R L A N D
Aan de noordzijde van het Sauerland, in de omgeving van Suttrop
bij Warstein worden in de kalksteen uit het devoon ongewone
kwartskristallen gevonden. Onder de naam Suttroper
kwartsen liggen deze kwartsen in tal van verzamelingen.
Het gaat hierbij om kwartsdubbelenders
met een pseudo hexagonale
habitus met een grootte
van 1 tot 5 cm.
De kwartskristallen zijn ondoorzichtig,
troebel wit tot geelachtig
van kleur. Soms worden ze ook
als rookkwartsen gevonden.
Suttroper kwarts. De kristalmaat van dit
exemplaar is 3,5 cm.
Ontstaan
De Suttroper kwartsen zijn ontstaan
bij de Varisische gebergtevorming
waarbij metamorfose
plaatsvond. Hierbij ontstonden
door druk hydrothermale sulfaatrijke
oplossingen die mineraalrijke
aders vormden.
De temperatuur in de hydrother-
24
male afzettingen konden wel oplopen
van 60°C. tot 300°C. Bij het
afkoelen van de hydrothermale
aders kristalliseerde de kwarts in
de vorm van dubbelenders. Deze
kristallisatie vond snel plaats
zodat de kwartskristallen zich
niet groter konden ontwikkelen.
Suikergoed
Vaak vindt men samenklonteringen
van kleine kwartskristallen
in grote brokken wat soms het
idee geeft van suikergoed. Deze
kwartsaders kunnen soms wel
enkele meters breed zijn.
De melkachtige kleur van de
kristallen is het gevolg van
anhydriet-insluitingen. Deze zijn
ontstaan in de sulfaatrijke hydrothermale
afzettingen, waarbij de
anhydriet werd ingesloten in de
kwarstkristallen. Door uitloging
is de anhydriet bijna helemaal
weer verdwenen.
Fluïde
De Suttroper kwartsen bevatten
veel fluïde. Dit zijn waterige insluitingen
in de kwartskristallen.
De kwartskristallen komen vaak
voor als hexagonale dubbel-
H E T O N T S T A A N v A N S U T T R O P E R
K W A R T S E N U I T H E T S A U E R L A N D
enders, maar ook veel als tweelingen.
Een bijzondere vorm is de z.g.
würfelvormige kristalvorm . Deze
is rhomboëdrisch van vorm en is
zeer zeldzaam.
De gele kleur van de kwartskristallen
is ontstaan door de
verwering van de hematiet. Ook
andere mineralen komen in de
mineraaladers voor zoals bariet,
borniet, chalcopyriet, azuriet,
malachiet en calciet.
Malachiet vindt men vaak in
mooie naaldvormige kristallen
en soms in als z.g. malachietboompjes.
Door verwering van het gesteente
kunnen de mineraalrijke aders
verder verrijkt worden door
nieuwe mineraalvorming hierbij
ontstaat ook glaukoniekrijk
zandsteen.
Even buiten het dorp Suttrop
bij Warstein bevindt zich het
z.g Suttroper Diamantpark. Hier
kan men de Suttroper kwartsen
bewonderen met ook andere
gesteenten uit de omgeving van
Warstein.
Het Diamantpark wordt aangegeven
in het dorp Suttrop en ligt
even buiten het dorpje.
Als u eens in de buurt van
Warstein in het Sauerland bent,
is het de moeite waard eens te
kijken bij het Diamantpark van
Suttrop.
Erwin Kaspers
G I F T v A N M E v R O U W P A N N E K E E T
In februari j.l. heeft de werkgroep
geologie materiaal gekregen
uit de verzameling
van Wim Pannekeet.
Wim was vele jaren deelnemer
van de werkgroep geologie van
onze vereniging Amathysta, in
de periode dat Wim meeging
met o.a. excursies heeft hij vele
mineralen en fossielen verzameld.
Na het plotselinge overlijden van
Wim in het najaar van 2011,
heeft zijn vrouw in februari be-
sloten zijn collectie aan onze
vereniging te schenken. Hier was
ook geologische lectuur bij.
Wij bedanken mevrouw Pannekeet
voor haar gift aan onze vereniging
Amathysta.
We kunnen deze gift goed gebruiken
bij de activiteiten in het E.
Heimans Museum en voor onze
werkgroep geologie.
Erwin Kaspers
25

26
BINNENLANDSE BEURZEN juni t/m december 2012
Zondag 8 juli 2012
Denekamp,
Mineralen- en Fossielenmarkt,
Museum Natura Docet,
Oldenzaalsestraat 39, inl.: 0546-568033
Zondag 5 augustus 2012
Borger,
Oertijdmarkt,
Hunebedcentrum,
Bronnegerstraat 12, inl.: 0599-236374
Zaterdag 8 en zondag 9 september 2012
Giethoorn,
Lapidari-Weekend,
MTN-Giethoorn,
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544
Zaterdag 15 en zondag 16 september 2012
Den Bosch,
Internationale mineralen en fossielenbeurs,
Brabanthallen,
Diezekade 2, inl.: 070-3075900
Zondag 30 september 2012
De Bilt,
Mineralenbeurs NLC (Midden Nederland),
Cultureel Centrum Witte,
Henri Dunantplein 4, inl.: 0172-432289
Zaterdag 6 en zondag 7 oktober 2012
Rijswijk,
Internationale mineralen beurs
Expo Rijswijk/Beurshal Haaglanden,
Volmerlaan 12, inl.: 070-3075900
Zondag 14 oktober 2012
Den Bosch,
Cultureel Centrum De Helftheuvel,
Helftheuvelpassage 115,
inl.: 013-5113211
Zondag 21 oktober 2012
Amsterdam,
Geologisch Evenement Amsterdam,
Borchlandhal,
Borchlandweg 6-12, inl.: 075-6167676
Zaterdag 3 november 2012
PURMEREND, AMATHYSTA BEURS,
Mineralen- en fossielenbeurs,
Partycentrum Concordia,
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035
Zondag 4 november 2012
Roermond,
het Philips van Horne schoolgebouw
Wertastraat 1, inl.: 0475-346346
Zondag 11 november 2012
Oss-Ruwaard,
D'n Iemhof,
Sterrebos 35, inl.: 00412-631627
Zaterdag 17 november 2012
Zwijndrecht,
85e Internationale mineralen- en
fossielenbeurs
Develsteincollege,
Develsingel 5, inl.: 078-6156615
Zaterdag 24 november 2012
Hoevelaken,
Intres BV,
Koninginneweg 1, inl.: 0346-211038
Zondag 2 december 2012
Heerlen,
Cornelius Huis,
Heulstraat 2, inl.: 045-5213794
Zondag 16 december 2012
Haarlem,
NLC Internationale Mineralenbeurs,
Kennemer Sportcenter
IJsbaanlaan 4, inl.: 0172-432289
Zaterdag 22 en zondag 23 december 2012
Giethoorn,
Warme winterdagen, huis-kerst-show,
MTN-Giethoorn
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk en geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Het
bestuur en de redactie dragen geen verantwoordelijkheid voor eventuele fouten in
deze publicatie van de beurzen.
27

28
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)
van Baerlestraat 77 hs
1071 AS Amsterdam
Tel.: 020 - 671 93 64
Mob.: 06 - 15 345 308
E-mail: terrai@online.nl