Clubblad 134 - Amathysta

Redactieadres
E. Molnár
Oosteinde 66
1531 KE Wormer
DRUKWERK
J A A R G A N G 4 0 • N R . 1 3 4 • J U N I 2 0 1 0

Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
oplage: 265 stuks
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,
Amathysta, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer
voorpagina: Ingekiezeld koraal (Thecosmilia trichotoma)
uit de koraalkalk-fauna van Natheim in de
Schwäbischen Alb. Tijdvak: Boven-Jura (Malm).
Formaat: 10x10 cm. Collectie: W.T. Brouwer
Fotografie: X.E. Kaspers
Zie ook mijn webwinkel:
http://het-steentje.marktplaza.nl
v A N H E t B E s t U U R j u n i 2 0 1 0
Bij de algemene ledenvergadering op 18 maart j.l. was het de laatste
keer dat Gerard Roelofs de vergadering voorzat. Hij is gestopt met
het voorzitterschap.
Het bestuur en de redactie bedanken
Gerard voor al die jaren dat hij
zich heeft ingezet voor de vereniging.
Gelukkig heeft hij al aangegeven
dat hij niet uit het bestuur
stapt, maar zich beschikbaar stelt
als commissaris.
Geen voorzitter
Er heeft zich inmiddels iemand
aangemeld, maar die persoon kan
pas volgend jaar bij de Algemene
Ledenvergadering officieel benoemd
worden. Op dit moment
is de vereniging dus zonder voorzitter.
Als vice-voorzitter neemt
Erwin Kaspers tijdelijk de taken
van de voorzitter waar.
Propagandateam van start
Onze vereniging is weer een activiteit
rijker. Vanuit de werkgroep
Geologie is een team van ongeveer
acht personen gestart met
het verzorgen van de propaganda.
De vereniging Amathysta werd
steeds vaker gevraagd om aan
allerlei tentoonstellingen en presentaties
op het gebied van de geologie
deel te nemen. In het begin
werd hier sporadisch gehoor aan
gegeven. Door een paar mensen
werd een stand bemand en een
tentoonstelling over bijvoorbeeld
ertsen of zee-egels in elkaar gezet.
Al gauw bleek dit zeer succesvol
te zijn. De stands werden druk
bezocht en over en weer werden
veel contacten gelegd en informatie
uitgewisseld. Naast succesvol bleek
het organiseren ook nog heel leuk
te zijn en meer mensen wilden
hier een steentje aan bijdragen.
Zo ontstond langzamerhand een
heel team.
Met meer mensen kunnen de
activiteiten ook wat breder en
algemener worden ingezet. Mogelijkheden
en ideeën zijn er volop.
In ieder geval staat het organiseren
van de tentoonstelling op
onze Amathysta beurs in november
op het programma.
Het ligt ook in de bedoeling meer
leden bij de activiteiten te betrekken
en onze vereniging steeds meer
bekendheid te geven. Dus heeft
u een idee of een tip, zolang het
geologie, mineralen of fossielen betreft,
laat het ons weten, dan gaat
het propagandateam er mee aan
de slag. Voor aanmeldingen als
lid of voor ideeën kunt u contact
opnemen met Erwin Kaspers,
075-6160924 of mailen: erwin.
kaspers@planet.nl.
Nieuwe seizoen
Met de zomer weer voor de deur,
wenst het bestuur iedereen een
fijne vakantie toe met veel mooi
weer en goede vondsten.
We starten het nieuwe seizoen op
vrijdag 8 oktober met een lezing
van Piet Vierbergen over Cyprus.
Het gehele programma voor seizoen
2010-2011 vindt u op pagina 3 en 5.
het bestuur
1

BEstUUR, commIssIEs EN BElANGRIJKE ADREssEN
Voorzitter: Functie vacant
Erwin Kaspers neemt de functie van voorzitter tijdelijk waar
Vice-voorzitter: Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Secretaris/ Erzsi Molnár, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer,
redactie & lay-out: tel.: 075-6424295, E-mail: erzsimolnar@online.nl
Penningmeester: Klaas Kikke, Baandervesting 106, 1135 DH Edam,
tel.: 0299-373105, E-mail: klaask@hotmail.com
Algemeen commissaris Cees Bakker, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan,
redactie/ledenadmin.: tel.: 075-6843635, E-mail: ceesb@hetnet.nl
Werkgroep Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
geologie: tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Werkgroep Gerard Kramer, Oosthuizerweg 48, 1463 LN Noord Beemster,
lapidary: tel.: 0299-690373, E-mail: gerard@gbsb.nl
Beursorganisatie: Gijs de Beurs, Mercuriusweg 674, 1443 VV Purmerend,
tel.: 0299-772035, E-mail: g.beurs@chello.nl
Exposities: Martin Witteveldt, J.P Grootstraat 80, 1443 LX Purmerend,
E-mail: mwitteveldt@hotmail.com
Tijdschriftenbeheer: Gé Janssen, Reigerpark 40, 1444 AB Purmerend,
Tel.: 0299-420734, E-mail: sb068975@wolmail.nl
Websitebeheer: Ruud Poortman, Ceresstraat 98, 1829 XJ Alkmaar
E-mail: amathysta@plurks.com
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
werkgroep geologie: tel.: 075-6312020
Slijpadres: Beitelstraat 13, Edam
Verenigings- Op donderdagavond:
avonden: Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
Op vrijdagavond:
Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
2
A G E N D A S E i Z O E n 2 0 1 0 - 2 0 1 1
BIJEENKomstEN
Donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
Vrijdag 8 oktober 2010
cyprus
Op de openingsavond gaat dhr.
P. Vierbergen ons vertellen over
zijn reis naar Cyprus. Het eiland
Cyprus ligt in het oostelijke
deel van de Middellandse Zee en
is deels Grieks en deels Turks.
Het woord 'koper' is ofwel afgeleid
van de naam Cyprus, ofwel
het eiland Cyprus is genoemd
naar koper. Het element koper
komt er in ieder geval veel voor
en wordt van oudsher gedolven.
Zaterdag 6 november 2010
De AmAtHYstA mineralen- en
fossielenbeurs
Zoals gebruikelijk op de eerste
zaterdag van november houden
wij onze jaarlijkse mineralen- en
fossielenbeurs in Partycentrum
Concordia aan de Koemarkt 45
te Purmerend. Er zal weer een
keur aan mineralen, fossielen, gesteenten
en andere op onze hobby
gerichte artikelen te koop zijn. De
beurs is rolstoel-vriendelijk en
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.
Donderdag 18 november 2010
vulkanisme
Dhr. W. de Vries zal ons deze
avond alles over vulkanisme vertellen.
Zoals o.a. de verschillende
typen vulkanen, de werking en de
producten. Dhr. de Vries wordt beschouwd
als een specialist op dit
gebied.
Vrijdag 10 december 2010
Bingo!
Voor de pauze zal Erzsi Molnár
een lezing geven over het Canarische
eiland La Palma. Dit eiland
is geologisch gezien bijzonder
interessant en de natuur is overweldigend
mooi.
Na de pauze gaan we met z'n
allen BINGo spelen. En ook deze
keer zullen er weer leuke prijzen
te winnen zijn.
3

A G E N D A S E i Z O E n 2 0 1 0 - 2 0 1 1
Zondag 2 januari 2011
Nieuwjaarsreceptie
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse
gezellige middag aan. Van
14.00 tot 16.00 uur bent u van
harte welkom in het natuurmuseum
E. Heimans te Zaandam.
Onder het genot van een hapje
en een drankje zullen wij het
nieuwe jaar inluiden.
Vrijdag 14 januari 2011
Antarctica
Mevr. I. Plooyer zal ons vertellen
over haar reis naar Antarctica.
Zij is daar tijdens haar vakantie
in november 2009 geweest.
Vrijdag 11 februari 2011
mexico
Op deze avond zal Dhr. P. de Jong
ons vertellen over zijn reis naar
Mexico. Met zijn gebruikelijke
humor zal hij ons zeker weten te
vermaken, dus zet uw sombrero
maar vast op.
Donderdag 17 maart 2011
Algemene ledenvergadering
In Concordia te Purmerend houden
we onze jaarlijkse Algemene
Ledenvergadering. Na de vergadering
zal Erwin Kaspers een
lezing geven over diamant. Het
is het hardste materiaal dat in
de natuur voorkomt. Diamant
heeft een hardheid 10, hetgeen
het hoogste is op de schaal van
Mohs.
Donderdag 14 april 2011
Aardbevingen
Op de sluitingsavond zal Erwin
Kaspers een lezing verzorgen
over aardbevingen. Zo zullen we
o.a. horen wat een aardbeving is
en hoe deze ontstaan.
Alle lezingen zijn onder voorbehoud.
De avonden beginnen om 20.00 uur
en de zaal is toegankelijk vanaf 19.30
uur. Zorg dat u op tijd aanwezig bent.
Introducés zijn van harte welkom.
4 5

DE GRAND cANYoN
lezing van dhr. B. Kingma 19 februari 2010
op 19 februari kwam dhr. B. Kingma ons vertellen over zijn reis
naar de vs. samen met zijn vrouw en twee kinderen bezocht
hij speciaal het gebied van de Grand canyon.
De Grand Canyon is een steile
1600 meter diepe kloof uitgesleten
door de Colorado River in het
noorden van de staat Arizona
in de VS. Hij is grotendeels opgenomen
in het Grand Canyon
National Park, een van de eerste
nationale parken in de Verenigde
Staten. De Grand Canyon is
bijna 450 km lang en heeft een
variërende breedte tot bijna 30
km. De Colorado rivier stroomt
van het noordoosten naar het
westen.
Geologie
De horizontaal gelegen gesteentelagen
hebben een ouderdom
van tussen de 250 miljoen jaar
en 1,7 miljard jaar van respectievelijk
boven- tot onderaan.
Deze lagen zijn al veel eerder
gevormd dan de kloof zelf en
De Grand Canyon.
waren al versteend voordat de insnijding
begon. De gesteenteopeenvolging
is echter niet compleet
en er ontbreken bepaalde
gedeelten van de geologische
geschiedenis. Dit worden hiaten
genoemd die ontstaan zijn door
erosie van eerder afgezet sediment
en gesteente. De meeste
gesteenten zijn afgezet in een
toenmalige oceaan, gezien het
sedimenttype en de fossielen die
erin worden gevonden.
Een geologische dwarsdoorsnede.
lagen Grand canyon
Het Vishnu Schist - de onderste
gesteentelaag die nog zichtbaar
is - is 2 miljard jaar oud. Bijna
nergens op aarde is zulk oud gesteente
aan het licht gekomen. In
die tijd was deze laag gesteente
een berg zo hoog als de Rocky
Mountains nu zijn, maar is in de
miljoenen jaren langzaam afgesleten
tot wat er nu nog van over
is. Zo ging het ook met de ande-
DE GRAND cANYoN
lezing van dhr. B. Kingma 19 februari 2010
re steenlagen. Het landsdeel liep
zo nu en dan onder door de zee,
die de vorige laag bedekte met
sedimentaire afzettingen en zo
ontstond er weer een laag. Later
ontstane lagen bleven over het
algemeen vlakker, maar het land
bleef reizen en dalen en doet dat
nu nog steeds.
De lagen die in de Grand Canyon
te zien zijn stammen alle uit het
Paleozoïcum en Precambrium, de
14 lagen uit het Cenozoïcum en
Mesozoïcum zijn al vroegtijdig
door erosie uitgewist.
Tussen de lagen van de Grand
Canyon in hebben nog meer
lagen bestaan. Deze zijn weer
verdwenen door erosie voordat
de volgende laag ontstond.
In de lagen van de Tonto Group
en de Grand Canyon Supergroup
Rocks bevinden zich bijzonder
veel fossielen zoals brachiopoden,
bivalven, crinoïden, bryozooën
en gastropoden.
De verschillende lagen weergegeven. Trilobiet, Tonto Group fossiel.
De Grand Canyon is 1737 meter
diep! Zijn er diepere canyons?
Ja, die zijn er. Bijv. Hells Canyon,
USA met 2436 m en de Cotahuasi
in Peru met 3354 m.
Maar deze canyons hebben niet
zo'n geologisch verhaal als de
Grand Canyon.
Erzsi Molnár
Bryce Canyon.
6 7

t o E R m A l I J N 18 maart 2010
lezing van Erwin Kaspers
Na de Algemene ledenvergadering
verzorgde Erwin Kaspers
een interessante lezing
over het mineraal toermalijn.
ontstaan
Toermalijn ontstaat diep in de
aardkorst door vulkanische activiteiten.
Bij stolling van het magma
ontstaan pegmatietgangen en
holtes. Pegmatieten zijn gesteenten
waarin meer edelstenen worden
gevonden dan in gesteente.
Grote hoeveelheden toermalijn,
aquamarijn, topaas, chrysoberyl
en kunziet komen juist in
pegmatieten voor. Meestal heeft
pegmatiet de vorm van een dikke
ader. Het is ontstaan uit magma,
het zeer hete, gesmolten gesteente
uit het binnenste van de
aarde. Pegmatiet bevat veel
zeldzame mineralen. Dit komt
doordat pegmatiet elementen
bevat die niet in de normale
mineralen zitten zoals kwarts,
veldspaten en mica’s. Die zeldzame
elementen, zoals beryllium,
lithium, boor, of fluor zijn
echter wel essentieel voor de
vorming van specifieke edelstenen.
Zo kan in een pegmatiet
met veel boor en lithium toermalijn
ontstaan.
vindplaatsen
De belangrijkste vindplaatsen
zijn o.a. Noorwegen, Brazilië, de
Verenigde Staten,
Sri-Lanka, Namibië
en West-Australië.
meest voorkomende soorten
● Schorl is de meest voorkomende
vorm van toermalijn.
De kleur is zwart, groenzwart
of blauwzwart.
● Elbaïet is een meerkleurige
toermalijn.
● Draviet is een bruin, groenbruin
tot bruinzwart, zelden
geel, donkerrood of grijsblauw
cyclosilicaat.
● Rubelliet is roze tot rood.
De chemische formule is AX3Y6
(BO3)3 Si6O18(O, OH, F)4.
De hardheid is 7 - 7,5.
Het mineraal is doorschijnend tot
opaak en valt onder het trikliene
kristalstelsel. De kristalvlakken
zijn trigonaal langgerekt met
driehoekige doorsneden en afgeronde
zijden. De lengtestreping
op de kristallen is kenmerkend
voor toermalijn.
Er worden wel geneeskrachtige
eigenschappen aan toermalijn
toegekend. Als insluiting komen
er soms toermalijnnaalden in
kwarts voor. Dit is erg mooi en
wordt gebruikt voor sieraden.
Erzsi Molnár
8 9

D E P I E s B E R G
Excursie werkgroep Geologie 27 maart 2010
In de vroege ochtend van 27 maart vertrok een groep van 15
deelnemers naar de Piesberg ten noordwesten van osnabrück
in Duitsland.
In Piesberg wordt nog steeds
kwartsiet uit het Carboon gewonnen.
Daarbij komen leisteenlagen
met prachtige plantenfossielen
vrij. Tijdens het Boven-
Krijt is door een magma-intrusie
vloeibaar magma vanuit de aardkorst
omhoog gekomen. Dit heeft
invloed gehad op het Carboongesteente
dat boven de intrusie lag.
Nieuwe mineralen
Hierdoor zijn er nieuwe mineralen
ontstaan. Het organische materiaal
van de Carboon-planten is
vervangen door het mineraal
gümbeliet. Dit ligt als een mooi
glanzend en gekleurd laagje op
de fossielen. Dit is héél kenmerkend
voor de fossielen van de
Piesberg.
Omdat er vrij veel nieuwelingen mee
waren, gaf Erwin een grondige uitleg
over de groeve.
10
Het Boven-carboon
De ontsloten lagen dateren uit
het Boven-Carboon en wel uit
het Westfalien (313 tot 304 miljoen
jaar geleden). De kolenhoudende
lagen (Flöze) liggen tussen
de kwartsiet afzettingen in.
De groeve van de Piesberg is in
één jaar tijd geheel veranderd. Er
was veel materiaal weggehaald.
We zochten eerst een kleine ontsluiting
af waar vers materiaal lag.
Hier werden meteen de eerste
vondsten van mooie afdrukken
van varenbladen gedaan.
De platen met fossielen waren
niet zo groot en helaas was het
materiaal erg bros en brak het
snel in kleinere stukken.
Na een uurtje zochten we een
andere plek. Langs een weg in
de groeve ontdekten we veel
plantenfossielen en we besloten
daar te blijven zoeken.
We hebben veel varenachtig
materiaal gevonden, zoals de
Mariopteris-muricata, Neuropteris-attenuata
en mooie bladafdrukken
van de paardenstaartboom
Calamites, de Asterohyllites–equisetiformis,
de Annularia
stellata en mooie takjes van de
Sphenophyllum kidstonii.
D E P I E s B E R G
Excursie werkgroep Geologie 27 maart 2010
Door enkele deelnemers werden
nog pyrietkristallen gevonden.
Het was weer de moeite waard
om naar de Piesberg te gaan.
Rond vier uur vertrokken we
voldaan weer naar huis, met de
G E s t o l D B E E s t J E U I t H E t K R I J t
mooier dan in barnsteen kunnen verdwenen levensvormen
niet bewaard blijven. In de fossiele hars blijft het kleinste
detail als een tijdcapsule bewaard.
Voorzichtig polijsten, en dan lijkt
het met de juiste lichtval en een
goede microscoop of het gestolde
beestje nog leeft.
In het Amerikaanse tijdschrift
PNAS presenteerde een internationale
groep paleontologen een
wel heel bijzondere verzameling.
De barnsteen komt uit het hoogland
van Ethiopië, stamt uit het
krijt en is rijk aan 'insluitingen'.
De onderzoekers troffen mieren,
sluipwespen, spinnen, tripsen en
springstaarten aan - in totaal
meer dan dertig soorten geleedpotigen.
Ook pluizige plantenzaden,
sporen van boomvarens,
bloemblaadjes, stuifmeelkorrels
en insectenpoep met sporen van
fungi en bacteriën bleven in de
100 miljoen jaar oude stukken
Ethiopische hars bewaard.
De barnsteen is niet alleen bijzonder
vanwege zijn ouderdom
tassen en rugzakken vol. Het was
een mooie dag met goed weer en
prachtige vondsten. Een gezellige
en leuke excursiedag.
Wil Brouwer
en herkomst (Uit Afrika is geen
andere barnsteen bekend). Veel
ingesloten beestjes zijn ook
nieuw voor de wetenschap, en
van andere, zoals een vleugelloze
vrouwelijke mier, zijn dit de
oudste fossiele exemplaren ooit
gevonden. De verzameling biedt
een momentopname van een
verdwenen ecosysteem op een
cruciaal moment in de evolutie,
de opmars van de bedektzadigen
- bloemplanten die hun zaden in
vruchten verpakken. Bloemplanten,
fungi en
insecten ontwikkelden
zich
toen samen in
een intensieve
co-evolutie.
Bron:
De Volkskrant,
10 april 2010
11

BINNENlANDsE BEURzEN juni T/M OkTOBER 2010
Zondag 11 juli
Denekamp,
6e mineralen- en fossielenmarkt
Museum Natura Docet,
Oldenzaalsestraat 39, inl.: 0546-568033.
Zondag 8 augustus
Borger,
6e archeologische en geologische markt
Hunnebedcentrum,
Bronnegerstraat 12, inl.: 0599-236374.
Zaterdag 11 en zondag 12 september
Giethoorn,
Lapidarie weekend - open huis
Dit is geen beurs, maar voor de
liefhebbers zeker interessant.
MTN-Giethoorn,
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544.
Zondag 26 september
De Bilt,
1e mineralenbeurs, Nederlandse Lapidaristen Club
Cultureel- en Vergadercentrum,
Henri Dunantplein 4, inl.: 0172-432289.
Zondag 3 oktober
Eindhoven,
Van de Valk hotel Eindhoven,
Aalsterweg 322, inl.: 040-2265325.
Zaterdag 9 en zondag 10 oktober
Rijswijk,
Evenementenhal Rijswijk,
Volmerlaan 12, inl.: 070-3075900.
Zondag 17 oktober
's-Hertogenbosch,
Sociaal Cultureel Centrum De Helftheuvel,
Helftheuvelpassage 115, inl.: 013-5113211.
Zondag 24 oktober
Amsterdam-Duivendrecht,
Geologisch Evenement Amsterdam,
Borchlandhal,
Borchlandweg 6-12, inl.: 075-6167676.
Zaterdag 6 november
Purmerend,
AMATHYSTA BEuRS,
Partycentrum Concordia,
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035.
NIEUWE
BEURs!! lEt oP!!
NIEUWE
locAtIE!!
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk en geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Het bestuur en de
redactie dragen geen verantwoordelijkheid voor eventuele fouten in deze publicatie van de beurzen.
mAGNEtIscHE vElD RoND AARDE BlIJKt oUDER
Het magnetische veld rond de
aarde is ±250 miljoen jaar ouder
dan tot nu toe werd aangenomen.
Dat hebben Amerikaanse
geleerden opgemaakt uit 3,45
miljard jaar oude ijzerdeeltjes
die zijn gevonden in het Barberton-gebergte
in Zuid-Afrika,
meldt de BBC.
Prof. John Tarduno van de University
of Rochester vindt de
I N m E m o R I A m
met droefheid delen wij u mee, dat op 18 februari 2010 ons
trouwe lid mevrouw Alie luttik-Brussel op 82-jarige leeftijd is
overleden.
Alie heeft zich - sinds 1978 als
gewaardeerd lid - ingezet voor
Amathysta, waarvoor wij haar
veel dank verschuldigd zijn.
Toen haar man Leo nog leefde
(hij is overleden in 1993), hebben
zij zich beiden met enthousiasme
ieder kwartaal ingezet
om ons clubblad te vouwen, te
N I E U W E l E D E N
vondst van groot belang. 'Het is
een kritisch moment, omdat we
rond die tijd ook de eerste voorzichtige
tekenen van leven zien.
Mogelijk zijn deze twee zaken
onderling verbonden.' Het magnetisch
veld was destijds volgens
Tarduno aanzienlijk zwakker dan
in zijn huidige vorm.
Bron: De Volkskrant, 8 mei 2010
nieten, van stempels te voorzien
en verzendklaar te maken.
Ons medeleven gaat uit naar
haar kinderen, kleinkinderen en
familie en wij wensen hen veel
sterkte in de komende tijd.
Bestuur en redactie
Amathysta
Dhr. ir. A.j. Roebert
Harp 17, 2121 VX Bennebroek, tel. 023-5848055
Dhr. j. Hall
Van Speijkstraat 122, 1057 HH Amsterdam, tel 06-43020175
Dhr. en Mevr. M.A. Streefkerk
Kandinskystraat 80, 1328 KH Almere, tel. 036-373229
12 13

o E R v o G E l K o N N I E t v l I E G E N
S t a m v a d e r v a n v o g e l s h a d e r g z w a k k e v e r e n
De dinovogels Archaeopteryx en confuciusornis konden niet vlie-
gen, stellen Britse onderzoekers in science. Hun vleugelveren
konden de klapwiekende vliegkrachten helemaal niet aan.
Kon Archaeopteryx – de 145 miljoen
jaar oude stamvader van
vogels – wel vliegen? Deze vraag
houdt wetenschappers al bezig
sinds de vondst van de eerste
fossielen van deze gevleugelde dinosauriërs
in Darwin’s tijd. Anderhalve
eeuw later staan de wetenschappelijke
onderzoeken nog altijd
lijnrecht tegenover elkaar; de
ene studie toont aan dat Archaeopteryx
klapwiekend kon vliegen,
de andere bewijst het tegendeel.
Britse onderzoekers 'openbaren' in
Science van 14 mei 2010 dat de
vleugelveren van Archaeopteryx en
die van de andere dinovogel Confuciusornis
(120 miljoen jaar oud)
veel te zwak waren voor klapwiekend
vliegen. De vorm van de veren
lijkt weliswaar in staat te zijn om
voor aerodynamische lift te zorgen.
Maar om werkelijk een aanhoudende
vlucht te kunnen maken,
moeten de veren wel het gewicht
van het dier kunnen dragen zonder
door te buigen of te knikken.
Knikkende veren
De onderzoekers bestudeerden gefossiliseerde
resten van Archaeopteryx,
waarvan acht fossielen bekend
zijn, en van Confuciusornis,
waarvan honderden fossielen be-
14
staan. Ze maten daarbij de lengte
van de vleugelveren en de diameter
van de schacht van de veren op.
De langste veer van het meest
recent gevonden fossiel van Archaeopteryx
(Paläontologisches Museum,
München) is 129 millimeter
lang en heeft een schachtdiameter
van 0,75 millimeter. De veerlengte
van vijf verschillende onderzochte
fossiele exemplaren van
Confuciusornis was gemiddeld ongeveer
207 millimeter met een
gemiddelde schachtdiameter van
1,06 millimeter. Hoewel die veerlengtes
vergelijkbaar zijn met nu
levende vogelsoorten van dezelfde
grootte, is de schachtdiameter naar
verhouding bijzonder klein.
Het verschil is zo groot, dat de benodigde
kracht om een veer van
Confuciusornis te laten knikken negentig
keer zo klein is als bij een nu
levende vogel met een vergelijkbare
veerlengte. Voor Archaeopteryx
is het verschil minder groot,
maar nog steeds een factor vijftig.
massief of hol?
De benodigde aerodynamische lift
om een aanhoudende vlucht te
kunnen maken, is volgens de onderzoekers
vele malen groter dan
wat de veren van beide oervo-
o E R v o G E l K o N N I E t v l I E G E N
S t a m v a d e r v a n v o g e l s h a d e r g z w a k k e v e r e n
gels konden weerstaan. Ze doen
daarbij wel de aanname dat de
schacht van de oerveren hol was,
net als bij nu levende vogelsoorten.
Maar zelfs wanneer de
veerschachten als massief in plaats
van hol worden gemodelleerd, ligt
het knikmoment voor Confuciusornis'
vleugelveren nog altijd twaalf
keer, en voor Archaeopteryx een
factor zeven, lager dan bij huidige
vogelsoorten.
De onderzoekers noemen het
daarom 'hoogst onwaarschijnlijk'
dat de twee oervogelsoorten
even krachtig konden klapwieken
als nu levende soorten. Ze vinden
het aannemelijker dat Archaeopteryx
en Confuciusornis een
soort parachutespringers waren
die met pijn en moeite primitieve
zweefvluchten konden maken.
Deze stelling sluit volgens hen
ook aan bij wat er bijvoorbeeld
bekend is over de spieropbouw,
schouderanatomie, veeranatomie
en de kromming van de veerschacht
van Archaeopteryx.
Unieke veren
Toch houden de onderzoekers nog
een slag om de arm, of vleugel. Ze
schrijven dat als Archaeopteryx en
Confuciusornis toch hebben gevlogen
met klapwiekende vleugels, de
structuur van hun veren heel anders
moet zijn geweest dan bij nu
levende vogelsoorten. En dat is
misschien niet geheel ondenkbaar,
want er worden steeds meer fossielen
van gevederde dino’s gevonden
die een uniek soort veren
met een typische structuur lijken
te hebben.
Misschien dat ander nieuw onderzoek,
dat beschreven staat in PNAS
van 10 mei 2010, nog verder bewijsmateriaal
zal opleveren. Een
team van Engelse en Amerikaanse
onderzoekers paste voor het eerst
chemische analyse toe op een
fossiel van Archaeopteryx. Daarbij
ontdekten ze restanten fosfor
en zwavel afkomstig van de veren,
evenals metaalresten uit botten,
terwijl eerder was aangenomen
dat het fossiel enkel veerafdrukken
had. Zou er uit de chemische
opbouw van de veren nog iets te
zeggen zijn over of deze oervogel
nou wel of niet de lucht in kon?
Bron: http://noorderlicht.vpro.nl
Een artist’s impression van Archaeopteryx, maar of de dinovogel
met die mooie vleugels ook kon vliegen is sterk de vraag.
15

s c H R I J F U n u I N v o o R D E B E U R s
o P Z A T E R D A g 6 n O V E M B E R 2 0 1 0 !
Amathysta organiseert op zaterdag 6 november 2010 weer
haar jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs. voor leden van
Amathysta is er uiteraard ook de mogelijkheid om hier een
tafel te huren.
Heeft u ruimtegebrek thuis of
wilt u eens wat dubbele mineralen,
stenen of fossielen verkopen,
dan is dit uw kans.
U kunt één of meer meters tafel
huren, waarop u uw koopwaar
prachtig kunt uitstallen. Iedereen
die de beurs bezoekt kan uw
spullen bekijken en, wie weet,
kopen.
Het huren van een tafel van één
meter kost € 12,50.
• BEURs • BEURs • BEURs •
Naam en voorletters:
Adres:
Postcode: Woonplaats:
16
Heeft u interesse, neem dan
contact op met dhr. G.P. de
Beurs, tel. 0299-772035, mobiel
06-10202210 of stuur onderstaande
bon in
een voldoende
gefrankeerde
envelop naar:
G.P. de Beurs,
Heikeshof 20,
1983 XE
De Rijp.
Telefoon: Lid Geen lid
E-mail:
Aantal meters: Handtekening
Datum:
STUUR DEZE BON OP NAAR: G.P. DE BEURS, HEIKESHOF 20, 1983 XE DE RIJP
Naam : toermalijn (elbaïet) op kwarts
vindplaats : minas-Gerais, Brazilië
chemie : Na(li0,5Al0.5)3Al6(Bo3)3si6o18(oH)3F
structuur : trigonaal
Habitus : Prismatische kristallen
Hardheid : 7 - 7.5
Formaat : 11 x 5.5 cm.
collectie : E. Kaspers
Foto : X.E. Kaspers
17

18
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
De klimaattop in Kopenhagen heeft veel losgemaakt. We
vragen ons af hoe we de temperatuurstijging op onze planeet
moeten aanpakken. men denkt aan beperking van het gebruik
van fossiele brandstoffen. mijn mening is dat we met teveel
mensen op deze aarde zijn. Wij willen alles hebben, hierdoor
zijn wij energievreters geworden.
Is DE UItstoot vAN co2
DE ooRzAAK vAN DE
tEmPERAtUURstIJGING?
Niet elke wetenschapper staat
achter deze stelling, maar zolang
er twijfels bestaan over de
exacte oorzaak van de temperatuurstijging
is enige relativering
op zijn plaats. Het is te hopen
dat bij de volgende klimaattop in
Mexico meer bekend is over deze
samenhang.
In het boek "The last generation:
How nature will take her
revenge for climate change" van
Een nieuwe ijstijd?
Fred Pears staat: 'De aarde glijdt
de braadpan in, maar wij kunnen
het nog niet echt geloven. Dertienduizend
jaar had de mensheid
plezier van een stabiel en
betrouwbaar klimaat. Onze generatie
is de laatste die dat voorrecht
geniet.' Ook zegt hij: 'In
het verleden veranderde ons
klimaat van de ene dag op de
andere van polair naar tropisch.
Wel heel sterk uitgedrukt.'
Peter Kaiser heeft een heel andere
visie met zijn boek "De
ijstijd komt terug". De wereld
staat voor een natuurcatastrofe.
Hij gaat uit van poolbewegingen
en er zijn aanwijzingen dat het
magneetveld in de laatste jaren
zwakker is geworden. We kunnen
erop wachten dat onze pool
verschuift. Wanneer zullen Europa
en Noord-Amerika de polaire
gebieden indraaien? In het
verleden zijn in een periode van
76 miljoen jaar de polen 171 keer
van plaats verwisseld. De laatste
keer was in het begin van het
pleistoceen. Dit was het begin
19

K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
van de eerste grote ijstijd. Sinds
ruwweg 780.000 jaar bevindt de
magnetische Zuidpool zich op
de geografische Noordpool. Het
magnetisch veld beschermt het
leven op aarde tegen zonnewind
en kosmische straling. Wanneer
we hier géén bescherming tegen
hebben muteert het DNA, zodat
de evolutie versneld gaat.
Toch twee duidelijke verschillen!
De braadpan of de bittere kou.
De Maya’s voorspelden dat op
21 december 2012 de decembersolstitiumzon
conjunct zal staan
met het middelpunt van ons
melkwegstelsel, het zwarte gat.
Dit geeft de geboorte aan van
een wereldtijdperkwisseling.
We hebben te maken met een
cyclus van 26.000 jaar verdeeld
in 5 perioden van 5.200 jaar.
cHRoNoloGIE vAN
KlImAAtvERANDERING
De aarde, 4,6 miljard jaar
geleden ontstaan.
De aarde is één van de planeten
die gevormd werd bij het
uit elkaar spatten van de eerste
ster. Maar toch is de aarde op
velerlei wijze uniek. Het is de
enige planeet met zichtbaar oppervlaktewater.
Dit is mogelijk
door de constante temperatuur
en de atmosferische druk die de
aarde nu handhaaft. De atmos-
feer van de aarde is óók uniek
omdat deze zuurstof bevat. Dit is
een voorwaarde voor leven.
Is de mensheid in staat dit evenwicht
te behouden of tellen wij
gewoon niet mee in het grote gebeuren?
Over de eerste 4 miljard jaar
weten we bijna niets. Wel weet
men dat, toen de temperatuur
aan het oppervlak van de aarde
beneden de 520°C daalde, de
aarde geen licht meer uitstraalde
in het heelal. Het tijdperk van de
aarde als ster was ten einde. Al
in het gloeiende magma moeten
vaste schollen gedreven hebben,
maar er bestond geen water. Pas
toen de temperatuur beneden de
374,7°C daalde, de zogenaamde
kritische temperatuur van het
water, kon een hogere druk tot
condensatie van de waterdamp
geleid hebben. Verschillende
aanwijzingen duiden erop dat de
druk destijds niet 1 atmosfeer
was zoals het nu is, maar dat het
tweehonderdvoudige gewicht op
een vierkante centimeter drukte.
Uit de kokende magmazeeën
scheidden zich twee chemische
elementen af die bij afkoeling
met elkaar reageerden. Daarbij
gingen de stoffen een hechte
verbinding aan, wat een voorwaarde
was voor het ontstaan
van organisch leven. Waterstof
en zuurstof vormden samen
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
water. En de aarde koelde en
koelde maar af.
Oorspronkelijk bestond de atmosfeer
uit ammoniak, zwavelwaterstof,
kooldioxide en methaan.
De huidige atmosfeer wijkt belangrijk
af van de oorspronkelijke.
Ze is samengesteld uit 78%
stikstof en 21% zuurstof. De rest
wordt gevormd door kooldioxide
en edelgassen. Alleen planten,
of ze nu in de oceaan leven of
op het vasteland, zijn in staat
kooldioxide langs chemische weg
te splitsen, de zogenaamde fotosynthese.
De koolstof wordt in de
planten opgeslagen en in plaats
daarvan wordt zuurstof afgegeven.
Zo ontstond onze huidige
atmosfeer. We moeten dus zuinig
zijn op onze bossen, de leveranciers
van onze broodnodige zuurstof
en koolstofvreters.
Er bestaat een wetenschappelijke
consensus dat de mens (mede)
verantwoordelijk is voor het
warmer worden van het wereldwijde
klimaat. Dit komt o.a.
door grootschalige verbranding
van fossiele brandstoffen, waarbij
kooldioxide CO2 vrijkomt in
de atmosfeer. Dit versterkt het
broeikaseffect.
De eerste atmosfeer bevatte
meer CO2 dan tegenwoordig.
De toevoeging van zuurstof aan
de atmosfeer door organismen
deed de ozonlaag ontstaan. Hier-
door is leven op aarde mogelijk.
In 1980 kwam men tot de schokkende
ontdekking van het gat in
de ozonlaag boven de Zuidpool.
Dit gaf aanleiding om te denken
dat de mens toch invloed kan
uitoefenen op de atmosfeer en
dus ook op het broeikaseffect.
We gaan weer terug naar de
geologische geschiedenis
700 miljoen geleden bevond
de aarde zich in een grote ijstijd
waarbij de polen tot de evenaar
bevroren waren (sneeuwbal
aarde). De gehele oceaan was
met een ijslaag van 1 kilometer
dikte bedekt. Op zo’n planeet zou
meercellige leven zich hoogstens
bij geothermische hete bronnen
kunnen handhaven.
"Sneeuwbal aarde".
20 21

22
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
600 miljoen jaar geleden
begon een lange termijn van
afkoeling, de laatste fase van
sneeuwbal aarde.
Het smelten van de 'sneeuwbal'
is waarschijnlijk door een toenemende
hoeveelheid koolstofdioxide
in de atmosfeer op gang
geholpen. De toename van CO2
in de atmosfeer is te verklaren
door langdurige afwezigheid van
zogeheten ’koolstofsinks’. De
CO2 kan bij bijna volledige globale
ijsbedekking nauwelijks nog
worden opgenomen door oceanen
en verwerende silicaten (de
sinks). De uitstoot van CO2 door
vulkanen ging gedurende deze
grootschalige ijstijden echter
gewoon door. Hierdoor was er
sprake van een netto CO2-overschot,
niet een eeuw maar miljoenen
jaren lang. De toename
in koolstofdioxide heeft geleid tot
een vrij plotseling omslaan van
wereldkoelkast in een wereldbroeikas
met temperaturen tot
50° Celsius.
550-500 miljoen jaar geleden,
is er, tijdens het Cambrium, een
explosie in de ontwikkeling van
het leven.
450-420 miljoen jaar geleden,
in het Siluur verschenen de eerste
naakte planten.
420-360 miljoen jaar geleden,
ten tijde van het Devoon (oude
rode zandsteen genoemd naar
Jura, het dino tijdperk.
Devonshire) ontwikkelden zich in
ondiep water vissen met poten.
Deze dieren konden nu uit het
water kruipen. Zo ontstonden de
landdieren.
200-150 miljoen jaar geleden,
dit was het Jura tijdperk dat bekend
staat om zijn dinosaurussen.
De dieren werden reuzen.
DE GESCHIEDENIS GEEFT AAN
DAT WE VAN DE ENE WARME
PERIODE NAAR DE ANDERE
WARME PERIODE SUKKELEN,
MET GROTE IJSTIJDEN ER
TUSSEN IN.
65,5 miljoen jaar geleden, in
het Laat-Krijt, Maastrichtiën, is
er, na de inslag van een meteoriet,
korte tijd een klimatologische
opflikkering. Daar is toch
ons bestaan aan te danken. Toen
begon de ontwikkeling van zoogdier
naar de mens.
23

K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
De Zuidpool.
TERTiAiR, 65,5-2,6 MiLjOEn
jAAR gELEDEn
In het Paleoceen, 65,5-55,8 miljoen
jaar geleden veroorzaakten
methaanuitbarstingen in de
diepzee een andere klimatologische
opflikkering.
In het Eoceen, 55,8-33,9 miljoen
jaar geleden, verminderen
de broeikasgassen en zet de
afkoeling door.
33,9-23 miljoen jaar geleden,
ten tijde van het Olioceen wordt
op de Zuidpool de eerste moderne
ijskap gevormd (25 miljoen
jaar geleden).
In het Plioceen, 3 miljoen jaar
geleden, zien we de vorming
van de eerste ijskap op de Noordpool.
Een periode van regelmatige
ijstijden treedt nu in.
QuARTAiR, 2,6 MiLjOEn jAAR
gELEDEn TOT HEDEn
Aan het eind van het Pleistoceen,
100.000 jaar geleden, begon
de laatste ijstijd.
24
16.000 jaar geleden komt er
met horten en stoten een einde
aan de laatste ijstijd.
14.500 jaar geleden stijgt,
door plotselinge opwarming, de
zeespiegel 20 meter in 400 jaar,
wie weet wat daar de oorzaak
van is, zeker niet de mens!
12.800 jaar geleden kwam de
laatste grote koude periode van
de ijstijd. Dit kwam door het
leeglopen van een gletschermeer
in Noord-Amerika en duurde zo'n
1.300 jaar. Hierna eindigde de
ijstijd abrupt.
8.200 jaar geleden was er een
plotselinge en mysterieuze terugkeer
naar de omstandigheden
van de ijstijd. Deze duurde verschillende
honderden jaren en
werd gevolgd door stabiel warm
weer in het Holoceen.
5.500 jaar geleden kregen
we te maken met een plotseling
droogvallen van de Sahara.
4.200 jaar geleden was er wéér
sprake van een droge periode.
Deze concentreerde zich in het
Midden-Oosten. We zagen ook
een wijdverbreide ondergang van
beschavingen.
1.200 tot 900 jaar geleden
was er een middeleeuwse warmteperiode
op het noordelijk halfrond.
In Noord-Amerika was een
zeer ernstige droogteperiode.
700 tot 150 jaar geleden
was er een kleine ijstijd op het
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
noordelijk halfrond met een piek
in het jaar 1690.
in 1896 leverde Svante Arrhenius
de eerste bewijzen van een
stijging van het koolstofdioxide
gehalte in de atmosfeer, waardoor
de temperatuur stijgt. Arrhenius
ging ervan uit dat de
aarde in het Carboon-tijdperk
met uitgestrekte bossen bedekt
was. Deze bossen zouden veel dioxide
onttrokken hebben aan de
lucht. Langzamerhand moet het
CO2-gehalte opgesoupeerd zijn,
waardoor een afkoelingsproces
op gang kwam. Inderdaad zijn
in het Perm, dat volgde op het
Carboon, ijstijden ontstaan. Ook
in het Pleistoceen, dat volgde op
het Trias (veel bossen), ontstond
een ijstijd.
Een andere theorie is dat er binnen
het Melkwegstelsel donkere
vlekken bestaan. Dit is een verzameling
kosmische stof. Wanneer
de aarde zich door deze
stofwolken beweegt (kringloop
200 miljoen jaar) verzwakt de
zonnestraling zo sterk dat de
temperaturen op aarde dalen.
Een zekere regelmaat van ijstijdvorming
is er wel, maar een
verklaring voor het warmer worden
is er niet.
in de jaren zeventig van de
vorige eeuw begon een krachtige
wereldwijde opwarming, die
sindsdien is doorgezet. Dit is
vrijwel zeker een gevolg van
de snel toenemende uitstoot van
kooldioxide, maar ook door klimaatschommelingen
zoals El
Nino en het afsmelten van de
Groenlandse ijskap.
Of gaan we gewoon, zoals de geschiedenis
aantoont, een warmteperiode
tegemoet, gevolgd
door een ijstijd. Vandaag, 23 december
2009 zie ik, als ik naar
buiten kijk, de sneeuwvlokken
naar beneden dwarrelen. De
ijstijd is begonnen.
In het debat over klimaatveranderingen
heeft Salomon kronenberg
een totaal andere mening.
Zin En OnZin OVER kLiMAAT
VERAnDERing
Enkele feiten over het broeikaseffect
en de opwarming van de
aarde. Niet CO2 is het belangrijkste
broeikasgas, maar H2O
in de vorm van waterdamp en
wolken. Water is goed voor 90%
van het broeikaseffect; ongeveer
70% is te wijten aan waterdamp
en ongeveer 20% aan wolken.
Het broeikaseffect is nodig om
de aarde leefbaar te houden. Om
te begrijpen wat het betekent als
het broeikaseffect en atmosfeer
ontbreken, hoef je maar naar de
maan te kijken. De gemiddelde
25

26
Voor alle top mineralen
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04
blitskey@hetnet.nl
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
temperatuur gedurende een
"maandag" is 107°C, de temperatuur
in de "maannacht" daalt
tot -153°C.
De temperatuur op aarde met atmosfeer
en wolken, maar zonder
broeikaseffect wordt geschat op
-18°C. Het broeikaseffect verhoogt
de temperatuur van de
aarde met ongeveer 32°C naar
15°C.
De zon, die veel warmer is dan de
aarde, zendt kortgolvige straling
uit, terwijl de aarde langgolvige
straling uitzendt. Hoe koeler de
aarde of de atmosfeer des te
lager de energie-intensiteit en
De koolstofkringloop.
des te groter de golflengte van
de uitgezonden straling. Broeikasgassen
zijn in het algemeen
doorlaatbaar voor inkomende
zonnestraling en ondoorlaatbaar
voor aardse warmtestraling.
Broeikasgassen vormen niet echt
een hindernis voor de door de
aarde uitgezonden warmtestraling,
maar vertragen de energieoverdracht
van de aarde naar
de ruimte. Deze energieoverdracht
kan worden vertraagd op
weg naar de ruimte, maar uiteindelijk
is er geen houden aan en
zal de warmtestraling de ruimte
in verdwijnen.
27

K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
Menselijk aandeel van 25%.
Van de totale hoeveelheid CO2
die jaarlijks in de atmosfeer terecht
komt is 3,4% afkomstig van
de mens. Ongeveer de helft van
deze emissies verdwijnt in zogenaamde
sinks. Naar schatting kan
van de toename van alle broeikasgassen
(buiten water) sinds
de industriële revolutie ongeveer
25% worden toegeschreven aan
de mens. Water in de vorm van
waterdamp 70% en waterdruppels
20% is dus voor ongeveer
90% verantwoordelijk voor het
totale broeikaseffect. De resterende
10% komt voor rekening
van de andere broeikasgassen,
waarvan CO2 het belangrijkste
is. Bij een menselijk aandeel van
25% van de totale CO2 betekent
dit dat de mens verantwoordelijk
is voor 0,25x0,1=2,5% van de
totale hoeveelheid broeikasgassen.
Maar dat betekent niet dat
de mens verantwoordelijk is voor
2,5% van het totale broeikaseffect
en dat we dat percentage 1
op 1 kunnen doorrekenen naar
een bepaalde temperatuurtoe-
28
name door menselijke activiteiten.
Bovendien is het verband
tussen CO2 en temperatuur niet
lineair maar logaritmisch.
Ja, ja, daar sta je als onafhankelijke
lezer met een mond vol
tanden of tegenstrijdigheden.
POLiTiEkE kEuZE
18 december 2009. Om de
opwarming van de aarde te beperken
tot maximaal 2°C moet
de groei van broeikasemissies
wereldwijd rond 2020 zijn omgebogen
in een daling. Uitstel van
de omslag (tot 2030) leidt tot
een kleinere kans op het halen
van de tweegraden doelstelling.
Op dit moment is de opwarming
van de aarde ongeveer
0,8°C ten opzichte van het preindustriële
tijdperk.
Zonder klimaatbeleid zal dit rond
2050 ongeveer 2°C zijn en aan
het eind van de eeuw 4 tot 6 °C.
Hoe hoger de temperatuur des te
hoger de gevolgen voor bijvoorbeeld
de zeespiegelstijging en de
natuur.
MAXiMALE BROEikASgASCOnCEnTRATiES
Om een redelijke kans te maken
op een temperatuurstijging van
max. 2°C zal de concentratie van
alle broeikasgassen op lange termijn
rond de 400 tot 450 deeltjes
per miljoen (ppm) CO2-equiva-
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :
Is dat co2 uitstoot beperken?
lenten moeten blijven. Voor het
broeikasgas CO2 komt dit neer
op een lange termijn concentratie
van ongeveer 350 tot 400
ppm CO2. Op dit moment is de
CO2 concentratie bijna 390 ppm.
Aan het begin van de industriële
revolutie was dat 280 ppm CO2.
kOPEnHAgEn
Om de daling in emissies te
bereiken is het nodig dat de
ontwikkelde landen in 2020 hun
emissies hebben teruggebracht
met 25 tot 40% ten opzichte van
1990. Daarnaast is een bijdrage
van grote ontwikkelingslanden
nodig. De huidige voorstellen
van de verschillende landen voor
de klimaattop in Kopenhagen zijn
nog niet in overeenstemming met
deze doelen. Wat krijgen we nu!
Nederland gaat 4 kolen centrales
bouwen, een nader onderzoek is
noodzakelijk. En wat te denken
over onze fossiele gasvoorraad?
Laat toch zitten!
klimaatverandering, is dat
CO2 uitstoot beperken?
conclusie: Uit de chronologie van
onze aarde zijn veel conclusies
te trekken, maar zolang wij het
weer nog niet voor twee weken
kunnen voorspellen, moeten de
politici de gewone man heel wat
wijs maken en moeten ook de
wetenschappers op één lijn
staan.
Fred Otto
De ontwikkeling van het CO2 gehalte.
29

tIJDscHRIFtENBEHEER DHR. g. H. A. jAnSSEn
mINERAlIEN WElt - DEEl 1, 2010
Mineralientage Munchen 2009. De bijzonderheden,
die worden getoond zijn amethyst, devillin, karibitiet
en demantoïd (een bijzondere granaat). Ook foto's
van bariet en goudkristallen uit Spanje, canvasiet uit
India en een 5 cm groot barietkristal uit China. Er
worden geen bijzondere nieuwe mineralen getoond.
Wel laat men een groot aantal fraaie soms grotere
mineralen uit alle delen van de wereld zien.
uit Madagaskar worden demantoïd en aquamarijn
getoond.
Fundort Weltrang, Zwitserland. Roze gekleurde
apatiet van 2,8 cm en arseenpyriet (FeAsS). Verder
worden er 29 mineralen d.m.v. foto's getoond.
Digitale mineraalfotografie, deel 5
Smaragd uit Sambia. Mooie groen gekleurde doorzichtige
smaragden, 8x8,5 cm groot. Een kaart van het
gebied en een verklaring van de karakteristieke geologische
mineralisatie. Ook wordt de winning uitgelegd.
gekleurde chalcedoon. Bij de plaats Ahnikov in
West-Tschechië wordt dit mooie gekleurde mineraal
gevonden en gedolven. De geologische situatie wordt
beschreven. Een kaart is bijgevoegd
kolitschat uit Australie. In westelijk New-Wales in
de groeve Broken Hill komen meer dan 300 mineralen
voor. Er zijn zilver-, lood- en zinkertslagen. De vindplaats
van dit arseenmineraal wordt beschreven.
Laumontiet. Een mineraal, dat moeilijk is te kopen.
De reden hiervan wordt verklaard.
Agaattijdschrift. Mooie gevormde, gekleurde en
getekende agaten uit Zuid-Tirol, de Alpen, Freisen
(Duitsland), India en Argentinië worden getoond.
GEA - NR. 3, sEPtEmBER 2009
Fossiele planten in het Mesozoicum. Een historische
overzicht van de ontwikkeling van de planten in
samenhang met de dieren. Foto’s en tekeningen van
bomen, struiken en bloemen lichten het geheel toe.
Albast uit nottingham. Er zijn twee mineralogische
verschillende soorten gesteenten. Kalkalbast en gipsalbast.
Kalkalbast is calciumcarbonaat CaCO3, hetgeen
voorkomt in Egypte, Algerije, en het Midden-
Oosten. Hardheid 3. Gipsalbast of sulfaatalbast
CaSO4.2H2O heeft een hardheid van 2. Het komt voor
in Engeland, Frankrijk, Portugal, Spanje, Griekenland,
Duitsland en Polen. De vorming, de geologie en de
geschiedenis van de ontginning worden beschreven.
Nederlandse monumenten, waarin in Engelse albast
is toegepast worden weergegeven. Van monsters
van de diverse locaties worden de analysen vermeld.
30
Aardwetenschappen volgens het systeem aarde.
Het eerste deel, dat in het juni-juli nummer verscheen,
beschreef de opbouw van de aarde en hoe de diverse
schillen materiaal en energie uitwisselen. In dit deel
wordt op basis van de opbouw van de aarde en de geologische
processen, met behulp van modellen en wiskunde
geprobeerd voorspellingen van aardbevingen te doen
en olielagen en andere delfstoffen op te sporen. Een
moeilijk artikel.
Bijtsporen in ammonieten uit het Mesozoicum.
De betekenis van minder complete ammonieten is
interessant omdat ze een aanwijzing geven van hun
roofdieren 90 tot 66 miljoen jaren geleden.
Van modder tot steen. De klassificatie van detritische
sedimenten. Dit gebeurt op korrelgrootte en
mineralogie. De omschrijving is in de diverse talen niet
eenduidig. Daarom is in dit artikel een uitgebreide lijst
in Nederlands, Duits, Engels en Frans gegeven. Naast
de naamgeving is aandacht besteed aan de vorming
van kleimineralen uit modder. Onder invloed van
temperatuur, druk en tektonische krachten wordt via
een aantal tussenstappen schist gevormd.
Zie: http:/aow.kuleuven.be/geologie
Presentatie met Powerpoint. Er wordt beschreven
hoe men ervoor kan zorgen, dat men de aandacht
trekt en vasthoudt van de mensen. Hoe men structuur
kan aanbrengen en waarop men kan letten op wie de
informatie zal worden overgedragen. Een nuttig artikel.
GRoNDBooR & HAmER - NR. 5, 2009
Zwerfstenen van uusikaupunkigraniet (grijze
nystadgraniet). Dit is een grijs graniettype met soms
donkerrode granaten. Het is 1800 tot 1900 miljoen jaren
oud. Deze zwerfstenen komen voor in Drenthe en het
linker Rijngebied bij Xanten in Duitsland. Ze zijn afkomstig
uit de oostelijke Baltische staten. De telmethode en
de mineralogie worden verklaard. Ook de samenstelling
is vermeld. Foto’s van dit materiaal lichten de tekst toe.
Zie: xs4all.nl/zwerfstenen en geologievannederland.nl
Vondst van de degenkrab. Ten oosten van Winterswijk
liggen de afzettingen van de Onder-Muschelkalk
vrijwel aan de oppervlakte. Bovenop deze afzettingen
ligt een aantal meters zand. In een viertal groeves is dit
zandpakket ontsloten en heeft een schat aan informatie
opgeleverd over het leven in het Midden-Trias.
Verwering van vuurstenen. Er is een verschil in
kleur tussen de breukvlakken en de interne structuur.
Er is kwalitatief chemisch onderzoek uitgevoerd met
behulp van slijpplaatjes. Er wordt beschreven hoe uit
de ijzerhoudende omgeving, door diffusie in de randzone
donkere ijzerverbindingen aanwezig zijn.
tIJDscHRIFtENBEHEER DHR. g. H. A. jAnSSEn
Aardkundige monumenten in noord-Holland. De
vorming- of ontstaansgeschiedenis wordt beschreven
en uiteraard worden de locaties aangegeven.
De Stefanienflora van graissessac. Diverse varens
worden genoemd en de kenmerken van de bladeren
worden beschreven. Foto’s van de fossielen worden
getoond. Zie: www.fossieleplanten.nl
Triassic-park in zuid Polen, krasiejow. Een glazen
gebouw, dat in de groeve is opgericht om een gedeelte
van de bijzondere vondstenlaag op te oorspronkelijke
plaats te conserveren en voor de bezoekers toegankelijk
te maken.
FAcEttEN - NR. 6, DEcEmBER 2009
Excursie Hongarije. Bezoek aan het stadje Monok.
Hier werd ook een vindplaats van vuuropaal, glasopaal
en edelopaal bezocht. In de omgeving van Josvafo is
kwarts te vinden. Bij het plaatsje Gyongyosoroszi werd
gezocht naar jaspis. Mooie stukken werden gevonden.
Ook in Dogkut is jaspis aanwezig. Tevens heeft men
in een calcietgroeve bariet, goethiet en limoniet uit de
wand losgehakt. In een grot bij Satorkopusztal werd
aragoniet waargenomen.
in een Zuid-Afrikaanse mijn is op 24 september een
diamant van 507 karaat, overeenkomend met een gewicht
van ongeveer 100 gram gevonden.
Een prehistorische eenhoornvlieg met vijgogen
is ontdekt in de jungle van Myanmar. Het fossiel is 100
miljoen jaar oud.
Tijdens zandwinning in de noordzee zijn mammoetbotten
met vraatsporen naar boven gehaald.
Dat duidt erop dat hier 11.500 jaar geleden hyena’s
leefden die zich tegoed deden aan de reuze olifanten.
in Drenthe bij Orvelte zijn mammoetresten gevonden.
in india is een broedplaats van een grote dinosaurus
ontdekt.
Voor de zuidkust van Engeland is een gefossiliseerde
schedel van een zeemonster gevonden, dat 150
miljoen jaar geleden leefde. De schedel is 2,4 m. lang.
Mineralen in de aardkorst deels buitenaards. Ze
moeten door een regen van kometen en meteorieten
aan de aarde zijn toegevoegd. Nieuwssite EurekAlert.
FAcEttEN, NR. 1, FEBRUARI, 2010
in Museum naturalis in Leiden is de originele schedel
van een mensachtige van 1,8 miljoen jaren geleden
te bekijken. Zie: www.naturalis.nl
klimaatverandering: is dat CO2-uitstoot beperken?
Is de uitstoot van CO2 de oorzaak van de tem-
peratuurstijging? In dit artikel wordt de chronologie
van de klimaatverandering beschreven. Aan de hand
van bepaalde tijdvakken worden verschijnselen beschreven
die in deze perioden optraden en welke invloed
deze op de samenstelling van de atmosfeer hadden
en het gevolg ervan voor het plant- en dierenrijk.
In het begin van de industriële revolutie was de CO2
concentratie 280 ppm. Op dit moment is de CO2 concentratie
390 ppm. Om een kans te maken om de opwarming
tot 2°C te beperken mag het CO2 gehalte op
de lange termijn tot 400 tot 450 ppm stijgen. Interessant
artikel. Zie ook dit clubblad pagina 19 t/m 29.
Oude meteorietkrater in Australië ontdekt op
Google beelden.
Oudste menselijke voorouder Ardi. Een mensachtige,
die 4,4 miljoen jaren in Ethiopië heeft geleefd
Het skelet van Ardi bewijst dat mens en chimpansee
los van elkaar zijn geëvolueerd.
Cyprus: een geologische ontdekkingsreis. Beschrijving
van hetgeen erop geologisch terrein is waar
te nemen. Zie: www.georeizen.nl
in Oost-Frankrijk bij de grens met Zwitserland zijn
op de krijtachtige ondergrond de afdrukken van een
plantetende dinosaurus gevonden. De afdrukken zijn
1,5 m lang. Het geschatte gewicht van dit dier was
30.000 kg.
GEoDE - NR. 1, JANUARI-FEBRUARI 2010
Een belangrijk deel van deze uitgave van geode
is aan fosfaten gewijd. De structuur van fosfaten
vertoont gelijkenis met arsenaten. Fosfoor (P) en arseen
(As) horen beiden tot groep 5 van het periodieke
systeem. Pyromorfiet Pb5(Cl(PO4)3). Mimetesiet
Pb5(Cl(AsO4)3).
Er zijn ongeveer 500 fosfaten. De fosfaten zijn ingedeeld
in 5 groepen
A) watervrije fosfaten zonder vreemde anionen
B) watervrije fosfaten met vreemde anionen
C) waterhoudend fosfaten zonder vreemde anionen
D) waterhoudend fosfaten met vreemde anionen
E) uranyl fosfaten
Waar komen fosfaten voor? In oxidatiezones, het
zijn vaak verweringsproducten. In Pegmatieten, hierin
zijn nog meer fosfaten aanwezig dan in oxidatiezones.
In hydrotherme lagen en metamorfe gesteenten zijn
minder fosfaten aangetroffen.
in Portugal, maar ook in Blaton in België zijn een veertiental
fosfaatmineralen gevonden. Beschrijving van
enkele bekende fosfaten: apatiet Ca5(PO4)3(OH,F,Cl),
turkoois CuAl6(PO4)4(OH)8.4(H2O), autuniet Ca(UO2)
2(PO4)2 een uraniumhoudende mineraal.
31

Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
oplage: 265 stuks
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,
Amathysta, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer
voorpagina: Ingekiezeld koraal (Thecosmilia trichotoma)
uit de koraalkalk-fauna van Natheim in de
Schwäbischen Alb. Tijdvak: Boven-Jura (Malm).
Formaat: 10x10 cm. Collectie: W.T. Brouwer
Fotografie: X.E. Kaspers
32
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)
van Baerlestraat 77 hs
1071 AS Amsterdam
Tel.: 020 - 671 93 64
Mob.: 06 - 15 345 308
E-mail: terrai@online.nl
Zie ook mijn webwinkel:
http://het-steentje.marktplaza.nl

Het aangewezen adres voor
al uw handelsdrukwerk
huisstijlen • flyers • brochures
verpakkingen • showkaarten
Uw familiedrukwerk
geboortekaartjes • trouwkaarten
eigen ontwerpen
En natuurlijk voor uw
websites • beursstands
autobelettering • reclameborden
vlaggen • etc.
Industrieweg 44 | 1521 NE Wormerveer
T 075 621 48 65 | F 075 621 81 51
E info@drukkerijstuba.nl | I www.drukkerijstuba.nl