Verslag - Vlaams Parlement

stuk
ingediend op
540 (2009-2010) – Nr. 1
12 mei 2010 (2009-2010)
Hoorzitting
over technologische innovaties in de zorgsector
Verslag
namens de Commissie voor Welzijn,
Volksgezondheid, Gezin en Armoedebeleid
uitgebracht door mevrouw Lies Jans
verzendcode:WEL

2 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
Samenstelling van de commissie:
Voorzitter: de heer Tom Dehaene.
Vaste leden:
de heer Tom Dehaene, de dames Cindy Franssen, Vera Jans, Katrien Schryvers;
mevrouw Marijke Dillen, de heren Felix Strackx, Erik Tack;
de heer Peter Gysbrechts, mevrouw Vera Van der Borght;
de heer John Crombez, mevrouw Mia De Vits;
de dames Lies Jans, Helga Stevens;
mevrouw Patricia De Waele;
mevrouw Mieke Vogels.
Plaatsvervangers:
de dames Sonja Claes, Griet Coppé, Kathleen Helsen, Tinne Rombouts;
de dames Gerda Van Steenberge, Linda Vissers, de heer Wim Wienen;
de dames Gwenny De Vroe, Lydia Peeters;
mevrouw Güler Turan, de heer Bart Van Malderen;
de dames Sophie De Wit, Danielle Godderis-T’Jonck;
mevrouw Ulla Werbrouck;
de heer Bart Caron.
V l a a m s Pa r l e m e n t – 1011 B r u s s e l – 0 2 / 5 5 2 . 11 . 11 – w w w. v l a a m s p a r l e m e n t . b e

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 3
INHOUD
I. Uiteenzetting door de heer Remi De Brandt, directeur Informatica Nationaal
Verbond van Socialistische Mutualiteiten.................................................... 5
1. Context en uitgangspunten ..................................................................... 5
2. Mogelijkheden ........................................................................................ 5
3. Technologische implementaties ............................................................... 5
4. Organisatorische aspecten ...................................................................... 6
II. Uiteenzetting door mevrouw Marleen Vanhees, departementsdirecteur Zorg bij
Landsbond der Christelijke Mutualiteiten ................................................... 7
1. Uitgangspunten ...................................................................................... 7
2. Context................................................................................................... 7
3. Gebruikersnoden vertaald naar het huidige aanbod ............................... 7
3.1. Personenalarmsystemen ................................................................... 7
3.2. Persoonlijk alarmsysteem + ............................................................. 7
3.3. Telecare ............................................................................................ 8
3.4. Telemedicine .................................................................................... 8
4. Hoe innovatie faciliteren? ....................................................................... 8
5. Niet enkel innoverend in technologie ...................................................... 9
6. Innovatieve projecten ondersteund door professionelen en een uitgebreid
netwerk ................................................................................................... 9
7. Vragen van de leden ................................................................................ 9
III. Uiteenzetting door de heer Hans Delporte, Healthcare Business Development
manager, Microsoft ..................................................................................... 12
1. Uitdagingen in de zorgsector .................................................................. 12
2. Van transactionele naar kennisgedreven zorg ......................................... 12
3. De copernicaanse omwenteling .............................................................. 13
4. Wat is HealthVault? ................................................................................ 13
5. HealthVault designprincipes ................................................................... 13
6. Houding van de burgers ......................................................................... 13
7. Belangrijke vraagstukken op beleidsniveau ............................................. 14
8. Vragen van de leden ................................................................................ 14
IV. Uiteenzetting door de heer Roel Heijlen, Vlaams Patiëntenplatform (VPP) 16
1. Inleiding ................................................................................................. 16
2. Telegeneeskunde ..................................................................................... 16
2.1. Aandacht voor de digitale kloof ...................................................... 17
2.2. Geen dehumanisering van de zorg ................................................... 17
2.3. Recht op kwaliteitsvolle zorg ........................................................... 17
V L A A M S P A R L E M E N T

4 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
2.4. Recht op betaalbare zorg ................................................................. 17
2.5. (Keuze)vrijheid van de patiënt ......................................................... 17
2.6. Bescherming van de persoonlijke levenssfeer ................................... 18
2.7. Toegang tot betrouwbare en verstaanbare informatie ...................... 18
2.8. Continuïteit van de zorg ................................................................... 18
3. Nanogeneeskunde .................................................................................. 18
3.1. Maatschappelijk debat ..................................................................... 19
3.2. Veiligheid van de technologie ........................................................... 19
3.3. Bescherming van de persoonlijke levenssfeer ................................... 19
3.4. Keuzevrijheid van de patiënt ............................................................ 19
4. Vragen van de leden ................................................................................ 20
Gebruikte afkortingen ....................................................................................... 22
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 5
Op 20 april 2010 hield de Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebeleid
een hoorzitting over technologische innovaties in de zorgsector. Gehoord werden de
heer Remi De Brandt, directeur Informatica bij het Nationaal Verbond van Socialistische
Mutualiteiten, mevrouw Marleen Vanhees, departementsdirecteur Zorg bij Landsbond
der Christelijke Mutualiteiten, de heer Hans Delporte, Healthcare Business Development
manager, Microsoft en de heer Roel Heijlen, Vlaams Patiëntenplatform.
I. UITEENZETTING DOOR DE HEER REMI DE BRANDT, DIRECTEUR INFOR-
MATICA NATIONAAL VERBOND VAN SOCIALISTISCHE MUTUALITEITEN
1. Context en uitgangspunten
De prognoses over de vergrijzing maken duidelijk dat er heel wat middelen nodig zullen
zijn om de gevolgen ervan op te vangen. Het is daarenboven niet alleen zo dat de bevolking
gemiddeld ouder wordt, er zullen ook meer ouderen zijn. Een tweede uitdaging is
het behoud van de toegang tot de gezondheidssector met een stijging van het ‘out-of-thepocket-money’.
De eigen bijdrage van de patiënt bedraagt momenteel al 21 percent. Een
derde aspect is de beschikbaarheid van het gezondheidspersoneel. Een ander facet is het
behoud van de kwaliteit van de dienstverlening, ook als er minder middelen zullen zijn.
Bij technologische innovaties is kostenefficiëntie een belangrijk punt, maar dat betekent
niet noodzakelijk kostenvermindering. Met dezelfde middelen zullen er meer diensten
moeten worden aangeboden. Administratieve vereenvoudiging is zeker een streefdoel,
maar mag niet leiden tot het opheffen van dienstverlening. De complexe regelgeving moet
zo helder mogelijk worden georganiseerd zodat de gebruiker geen last heeft van de complexiteit.
Reorganisatie van processen impliceert ‘change management’ voor alle actoren
in de zorgsector. Het betekent ook een andere invulling van functies, taken en competenties.
De methodologie wijzigt immers.
Een laatste element is de geïntegreerde dienstverlening. Om de mogelijkheden optimaal te
benutten is het nodig gebruik te maken van diensten die door derden ontwikkeld zijn, dus
ook door andere beleidsniveaus, zoals het eHealth-platform.
2. Mogelijkheden
Technologische innovaties bieden heel wat mogelijkheden voor een geïntegreerde klant-
aanpak, waarbij door middel van onder meer domotica de thuisverzorging en de thuisverpleging
geoptimaliseerd kunnen worden. Er komt een verschuiving van rob naar
‘homecare’, onder meer bedoeld om de kosten beter te beheersen. Via ‘videoconferencing’
kunnen deskundigen in verschillende disciplines overleggen over een patiënt. Daardoor
kunnen niet alleen de gewone artsen maar ook diegenen die de psychische toestand beoordelen,
beter samenwerken. De technologische vernieuwingen mogen immers niet leiden
tot vereenzaming.
Technologische innovatie moet oog hebben voor de verschillende aspecten van het menszijn,
zowel het ‘wellbeing’ en de preventie. Acute patiënten kunnen dankzij technologische
middelen sneller uit een ziekenhuis ontslagen worden en op een evenwaardige manier
gevolgd worden. Voor chronische patiënten zoals diabetici heeft de federale overheid de
zorgtrajecten uitgewerkt. Een geïntegreerde aanpak vergt een goede wisselwerking tussen
de verschillende overheidsniveaus.
3. Technologische implementaties
Bij de FOD Volksgezondheid en het RIZIV loopt een project over thuisverpleging:
VINCA II-project. Daarbij wordt er een elektronisch zorgdossier gecreëerd. Een verpleegkundige
kan dat dossier meenemen op een PDA, de elektronische identiteitskaart van de
patiënt wordt gebruikt voor identificatie en facturatie.
V L A A M S P A R L E M E N T

6 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
In de thuishulp komt er een elektronisch thuishulpdossier. De Vlaamse Gemeenschap
werkt daaraan in het VESTA-project. Voorts is een zorgplatform belangrijk. Dat zou
trouwens iets hoger op de agenda mogen staan. Domotica behelst onder meer rookmelders,
CO-melders, branddetectie, valdetectie, automatische deuropening.
Videoconferencing is een ander aspect. De uitbreiding van de personenalarmeringsystemen
(PAS) tot de PAS+-systemen moet sneller gaan. De nieuwe systemen bieden immers
een belangrijke meerwaarde, ook bij telemonitoring, teleconsult, telegeneeskunde kunnen
ze gebruikt worden. In het kader van het RIZIV-artikel 56 zijn er recent projecten goedgekeurd,
waaronder verschillende voor telemonitoring.
Een aantal technologische belemmeringen is weggevallen. Zo zijn de bandbreedtes ruimschoots
voldoende om allerlei informatie op gelijk welk netwerk te distribueren. De ‘home
gateways’ zijn verkrijgbaar, onder meer Fifthplay en Televic bieden dergelijke systemen
aan. Ze zijn grotendeels gebaseerd op de PAS-systemen, maar kunnen ook bij de mensen
thuis geïnstalleerd worden. Daarenboven hebben ze meer functies waarbij ze door ‘carecallcenters’
kunnen worden opgeroepen. De communicatie van de home gateways met
Eurocross en de PAS-systemen vertoont leemtes, zo is er in geval van rook- of branddetectie
geen rechtstreeks beroep mogelijk op de civiele diensten. Niet alleen de technologie is
belangrijk, ook de praktische implicaties zijn dat. Het komt erop aan geen valse verwachtingen
te wekken bij de gebruikers.
Er zijn voldoende informatie- en uitwisselingsplatformen. Het eHealth-platform is opgeleverd,
e-Care wordt binnenkort opgeleverd bij het RIZIV. Hardware is beschikbaar: onder
meer bloeddruktoestellen op afstand, suikermetingtoestellen op afstand en valdetectietoestellen.
Uiteraard moet ook de software ervoor ontwikkeld worden, maar de markt is
sterk aanwezig. Ontwikkelaars als Microsoft en Google zijn ermee bezig, zij het niet altijd
met voldoende restricties voor privacy. Uiteraard zijn er investeringen nodig. De overgang
naar een nieuw systeem zorgt altijd voor dubbele kosten. Dat betekent dat de ‘return on
investment’ vrij hoog moet zijn om op termijn rendabel te worden.
4. Organisatorische aspecten
Om een organisatie te wijzigen, is ‘change management’ nodig. De werkwijze wordt
immers omgegooid. Op termijn moeten de diensten altijd beschikbaar zijn. Dat heeft
enorme invloed op de investeringen. De socialistische mutualiteit is vorig jaar overgestapt
op twee volledig gesplitste datacenters, die binnen de 30 minuten opnieuw online moeten
zijn. Carecallcenters zijn nodig voor telemonitoring. Het gewijzigd organisatiemodel
heeft in ieder geval gevolgen voor de bezoldiging van prestaties. In een zorgtraject worden
immers niet langer de prestaties maar het dossierbeheer betaald. Telemonitoring is niet
geschikt voor elke pathologie in elk ziekenhuis, dat zou onbetaalbaar zijn. Het komt erop
aan een generiek model uit te werken om met de minste kosten de meeste effectiviteit te
bereiken.
In een organisatie hebben nog andere projecten een belangrijke impact op de technologische
innovatie van de zorgsector, bijvoorbeeld MyCareNet, het platform van alle mutualiteiten.
Administratieve vereenvoudiging is in die projecten een sleutelbegrip. Ze stellen de
ziekenhuizen in staat hun gegevens elektronisch aan de mutualiteiten te bezorgen.
Recipe-e, het project voor een elektronisch voorschrift, is goedgekeurd. Over twee jaar
moet Accenture-Belgacom een proefconcept klaar hebben om een voorschrift op elektronische
wijze van de voorschrijver naar de apotheker te krijgen.
Voorschriften vallend onder hoofdstuk vier, waarvoor een adviserend geneesheer van de
mutualiteit toestemming moet geven, zullen tegen het einde van 2010 deels geautomatiseerd
verlopen. In 75 percent van de gevallen volstaat trouwens een ja of neen van de
mutualiteit. Eind september zullen de mutualiteiten zich over die uitwisseling buigen.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 7
II. UITEENZETTING DOOR MEVROUW MARLEEN VANHEES, DEPARTE-
MENTSDIRECTEUR ZORG BIJ LANDSBOND DER CHRISTELIJKE MUTUA-
LITEITEN
1. Uitgangspunten
LCM onderschrijft het belang van kwalitatieve zorg, van betaalbare zorg, van toegankelijke
zorg, met het oog op het zo lang als mogelijk thuis blijven wonen in zo optimaal
mogelijke omstandigheden. Dit vergt een sterk cliëntgerichte aanpak, waarbij de meest
kwetsbare leden, mensen met een zware zorgafhankelijkheid en sterke zelfredzaamheidbeperkingen,
centraal staan. De technologie is enkel het medium, de doelgroep staat centraal.
2. Context
De zorgnoden nemen snel toe, terwijl er schaarste is aan arbeidskrachten in zorgberoepen.
Voorts is er een zeer snel evoluerend en steeds uitgebreider technologisch aanbod. LCM
ziet een toenemend risico op ‘missing links’ tussen de doelgroep en het medium. LCM
probeert er bij elke technologische vernieuwing op toe te zien dat het aanbod voldoende
afgestemd is op de behoeften, op de mogelijkheden maar ook op de beperkingen van de
doelgroep.
Vooraleer een technologie te implementeren in een cliëntsysteem of in een thuissituatie,
is een zorgvuldige screening van cliëntsituaties en het systeem noodzakelijk. Er moet voldoende
aandacht besteed worden aan de begeleiding van cliënt en mantelzorger bij aanwending
van hulpmiddelen en technologie.
3. Gebruikersnoden vertaald naar het huidige aanbod
Het PAS-systeem biedt vooral een permanent toezicht van mensen die niet alleen kunnen
blijven. Dat blijft de basis, heel wat cliënten hebben voldoende aan zo’n systeem en
adequate zorgbegeleiding. Het uitgebreidere PAS+ geeft een aantal extra mogelijkheden
vooral op het vlak van de veiligheid. Beide systemen volstaan voor een groot deel van de
cliënten.
Het Telecare-aanbod is uitgebreider. Telemedicine heeft ook betrekking op de gezondheidsmonitoring,
maar valt onder het federale beleidsniveau. Voorts zijn er nog andere
aspecten in de zorg die aan belang winnen.
3.1. Personenalarmsystemen
LCM maakt gebruik van twee alarmcentrales voor het PAS: Eurocross en Wit-Gele Kruis.
Tussen 2007 en 2009 is het aantal aansluitingen op een persoonlijk alarm gestegen van
15.690 tot 22.330. De vraag blijft mede door de ruimere bekendheid en de grotere vertrouwdheid
van de gebruikers ermee, stijgen.
3.2. Persoonlijk alarmsysteem +
Het klassieke PAS is een actieve personenalarmering: de zorgbehoevende persoon kan
iemand via een drukknop waarschuwen. PAS+ betekende in 2008 een innovatie in sociale
alarmering met een overschakeling van actieve naar passieve alarmering. Het systeem
registreert automatisch rook, CO, inactiviteit of vallen. Het systeem is gekoppeld aan een
personenalarmsysteem waardoor de alarmcentrale meteen kan ingrijpen bij signaaldetectie.
Passieve alarmering moet echter volledige zekerheid bieden dat er gevolg gegeven
wordt aan de signalen. Het feit dat protocollaire afspraken met de civiele diensten ontbreken,
hypothekeert het veiligheidsgevoel dat wij onze zorgbehoevende leden zouden kunnen
aanbieden.
V L A A M S P A R L E M E N T

8 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
3.3. Telecare
Een verregaande vorm is de telezorg, waarbij de afstand wordt overbrugd door gebruik
van informatietechnologie, telecommunicatie of ICT. Telecare is het permanent, automatisch
en op afstand monitoren van realtimesituaties en veranderingen van levensstijl van
gebruikers met als doel risico’s te beheersen die samenhangen met het zelfstandig wonen.
Telecare omvat het plaatsen van intelligente sensoren in de woning om risico’s zowel eigen
aan de woning (rook, CO enzovoort) als aan de gebruiker (val, epilepsie, dwalen enzovoort)
te monitoren. Dus naast de detectiesystemen van PAS+ zijn er ook deurmat-, stoel-
en bedsensoren. De hele woning, maar vooral bepaalde kamers waar de risico’s groter
zijn, bijvoorbeeld de badkamer en slaapkamer, worden gemonitord. Er wordt nagegaan
waar de risico’s van de woning zich bevinden, het aanbod wordt daaraan aangepast.
3.4. Telemedicine
Telemedicine is een zorgproces waarbij afstand wordt overbrugd door gebruik van informatietechnologie,
telecommunicatie of ICT. Er zijn ten minste twee actoren betrokken,
waarvan er minimaal één erkend zorgverstrekker is. Telemedicine omvat klinische, preventieve,
diagnostische en therapeutische diensten en behandelingen, het monitoren van
patiënten op medisch vlak, gepersonaliseerd ‘disease management’, revalidatiediensten en
patiëntenvoorlichting en -educatie.
LCM ziet een belangrijke rol weggelegd voor de mutualiteiten in het participeren of
zelf initiëren van telemonitoringprojecten. Zij hebben immers een goede kennis van de
doelgroep, de chronische zieken. Zij kunnen een bijdrage leveren tot het inpassen van de
technologie in de zorgtrajecten of alternatieve zorg voor kwetsbare personen. De mutualiteiten
zijn al actief op vlak van educatie, preventie, informatie en adviesverlening. De
mutualiteiten willen de telegeneeskunde en -monitoring op relatief korte termijn opzetten
in samenwerking met de traditionele eerstelijnspartners, voornamelijk de huisarts en
de verpleegkundige. Een belangrijke troef is de ervaring in en de samenwerking met de
alarmcentrales. De omvorming van alarmcentrales tot zorgcentrales of callcenters heeft
gevolgen voor de kwalificaties van het personeel. De infrastructuur bestaat echter al, en
biedt de mogelijkheid om de telemonitoring er verder op te enten. Het moet worden geïntegreerd
in een totaalpakket waarbij de basiswelzijnsalarmering een belangrijke schakel
blijft.
4. Hoe innovatie faciliteren?
De technologie evolueert zeer snel. LCM krijgt heel vaak de vraag van aanbieders om
bepaalde producten te testen. Het is nodig om keuzes te maken. LCM baseert die keuzes
op zijn ervaring en gaat na of de aanbieder vertrekt van de zorgbehoeften en bereid is om
zijn product af te stemmen op de gebruikers. PAS en PAS+ zijn structureel verankerd.
Zaken als Telecare en Telemedicine zijn vaak nog experimenteel of projectmatig. LCM
neemt deel aan Vlaamse, Belgische en Europese projecten.
Het AAL-project Rosetta is een Europees samenwerkingsproject. Het betreft een geheel
van bewegingssensoren, deurcontacten, bed- en stoelsensoren en camera’s in combinatie
met het personenalarmsysteem waardoor actieve en passieve alarmering mogelijk worden.
De doelgroep zijn beginnend dementerenden die nog thuis wonen met partner. LCM probeert
in dat project vooral de belangen van de gebruiker te belichten.
Voorts zijn er projecten die focussen op beeldcommunicatie. Zo is er het Europese samenwerkingsproject
Attentianet-Leader waarbij de beeldcommunicatie tussen ouderen onderling
wordt uitgetest teneinde het sociale netwerk te handhaven en/of uit te breiden. Het
betreft een technologisch geheel waarbij communicatie via het tv-scherm of beeldtelefoon
mogelijk wordt gemaakt. De doelgroep zijn alleenwonende ouderen of ouderen met partner.
Ook in dit project test LCM de gebruikersvoorwaarden, de vaardigheden nodig om te
kunnen gebruikmaken van de technologie.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 9
Home Sweet Home Antwerpen is een uniek project dat ervoor zorgt dat senioren langer
zelfstandig thuis kunnen wonen via thuiszorgtechnologie. Dankzij allerlei technische
snufjes zoals een gsm met een ingebouwde gps en valsensor (track en trace) worden de
senioren gevolgd in hun eigen huis door medici en medewerkers uit de sociale sector. Als
hen iets overkomt, kunnen mensen van buitenaf onmiddellijk tot actie overgaan. Specifiek
voor het project is dat ouderen via de computer oefeningen krijgen om hun cognitieve
functies te trainen. De Belgische partners van dit project zijn het Zorgbedrijf Antwerpen,
Digipolis, ZNA, De Voorzorg Antwerpen, Christelijke Mutualiteit Antwerpen, het Sint-
Franciscusziekenhuis en HIM.
Vrijwilligers zijn een troef, ook voor de mutualiteit. Zij zijn van onschatbare waarde voor
beeldcommunicatieprojecten om het sociaal contact te verbeteren. Daarmee moet rekening
worden gehouden, zowel in het interne organisatiebeleid alsook in het Vlaamse of
federale welzijns- en gezondheidsbeleid.
5. Niet enkel innoverend in technologie
Door de technologische ontwikkelingen winnen ook andere elementen aan belang. De
hulpmiddelen in de ouderenzorg bieden steeds meer mogelijkheden, maar de financiële
toegankelijkheid ervan blijft vaak een probleem. De mutualiteit tracht haar verantwoordelijkheid
te nemen, maar pleit voor een bijdrage van de overheid.
Voorts winnen ook woningaanpassingen, en ergotherapeutisch advies en begeleiding
aan belang. De vraag daarnaar neemt aanzienlijk toe en het is niet evident om daar met
bestaande mankracht aan tegemoet te komen. LCM wenst als medebeheerder van een
alarmcentrale ook mee te denken aan de nieuwe rol van zorgcentrale.
6. Innovatieve projecten ondersteund door professionelen en een uitgebreid netwerk
Voor de implementatie van technologie is een netwerk van diensten nodig die zich niet
alleen richten tot de cliënt of de gebruiker zelf, maar zeker ook tot de mantelzorgers en
familieleden. De samenwerking met de mantelzorgverenigingen lijkt een belangrijk pluspunt.
Voorts is het belangrijk om lokaal aanwezig te zijn en te kunnen terugvallen op professionelen
en vrijwilligers, die kunnen de implementatie van de technologie gemakkelijker
maken voor de cliënt en het cliëntsysteem.
LCM wil een voorganger zijn in de dialoog met de overheid zodat op een kwalitatieve en
toegankelijke wijze de financiële middelen vrijgemaakt worden voor structurele technologische
vernieuwingen. De technologie evolueert snel, maar het zou jammer zijn als de
gezondheidszorg de trein zou missen. Samen met tal van andere actoren wil LCM daartoe
bijdragen.
7. Vragen van de leden
Mevrouw Lies Jans: Voor de Vlaamse Regering is efficiëntiewinst een sleutelbegrip. De
heer De Brandt zegt dat kostenefficiëntie niet altijd kostenvermindering is. Is kostenbeperking
een uitgangspunt of een bijkomstigheid van de technologische vernieuwing?
De vooruitzichten van de technologische vernieuwing in de zorgsector zijn positief. Wat
kan het proces eventueel vertragen? Zijn er knelpunten?
LCM legt sterk de nadruk op de patiënten. In ouderenzorg is het moeilijk het personeel
warm te maken voor vernieuwende projecten, maar de patiënt is nog moeilijker te motiveren.
Gaat de technologische innovatie niet sneller dan de motivatie?
Zijn er cijfers beschikbaar over het PAS+-systeem? Is de stijging van het aantal gebruikers
daar ook zo spectaculair als bij PAS? Hoe werkt een alarmcentrale?
V L A A M S P A R L E M E N T

10 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
Is Telecare nog altijd beperkt tot proefprojecten? Hoe zijn de ervaringen ermee? Is er over
Telemedicine al overlegd met de artsen en met de eerstelijnsdiensten?
De heer John Crombez: De middelen zijn beperkt, zeker in de zorgsector. Hoe kan het systeem
zorgen voor meer efficiëntie waardoor middelen voor andere doelen kunnen worden
aangewend? Kostenbeperkend werken betekent niet dat er minder middelen nodig zijn
voor de sector. Onnodige of onnuttige kosten moeten vermeden worden omdat de totale
middelen zullen moeten groeien. In hoeverre kunnen de organisaties de systemen efficiënt
gebruiken om verbeteringen te monitoren? Het is bijna een zelfregulerend systeem om aan
de hand van de vernieuwingen op zoek te gaan naar efficiëntieverbeteringen.
In hoeverre is er een drempel om de technologie bij de mensen thuis te krijgen? De eenvoudigere
toepassingen zoals waarschuwing met een druk op de knop, de installatie van
sensoren en het contact met de callcenters lijken haalbaar. Maar het gaat over veel meer.
In hoeverre worden alle verschillende zorginitiatieven op elkaar afgestemd? Als meer mensen
langer thuis kunnen blijven, heeft dat gevolgen voor de kosten, maar ook voor het
zorglandschap. Houden de lokale overheden rekening met de nieuwe technologie bij het
bouwen van serviceflats of woonzorgcentra? Het is immers goedkoper om de nieuwe technologie
van bij de bouwfase te implementeren dan ze later te installeren.
De heer Remi De Brandt: Het eerste doel van nieuwe technologie is uiteraard niet de kosten
te reduceren. Het is de bedoeling om met dezelfde financiële en personele middelen
meer en betere dienstverlening aan te bieden. De organisaties worden deels onder druk
gezet. De federale overheid is met Recipe-e gestart. Over een vijftal jaren zullen patiënten
geen bewijs voor de mutualiteit meer krijgen, de mutualiteiten zullen niet langer kosten
terugbetalen. Dat betekent een aanzienlijke vermindering van hun werk. Ze zijn dus verplicht
naar alternatieve markten uit te kijken. Ze zoeken naar een andere rol in de gezondheidszorg.
Het zou onverstandig zijn om componenten die al bestaan op een ander beleidsniveau
opnieuw te ontwikkelen. De FOD Volksgezondheid beschikt over een authentieke bron,
een database van alle zorgverstrekkers. Het eHealth-platform biedt dit gratis aan en maakt
het mogelijk alle artsen en verpleegkundigen elektronisch te identificeren. KMEHR-taal is
een XML-taal, ontwikkeld op het federale niveau om een juiste semantiek te krijgen van
de pathologie. Die standaard kan op andere niveaus gebruikt worden, bijvoorbeeld voor
het verpleegdossier. De Katz- en de BEL-schaal worden op het federale maar ook op het
Vlaamse niveau gebruikt. Technologische vooruitgang op zich is geen doel, technologie is
een middel om een meerwaarde te realiseren voor de maatschappij.
Lokale overheden moeten inderdaad een rol spelen, onder meer bij het detecteren van
behoeften. Ze zijn echter financieel niet in staat om aan al die behoeften tegemoet te
komen. Daarom blijven uitwisselingsplatformen en organisaties die de infrastructuur aanbieden,
nodig.
Mevrouw Marleen Vanhees: Patiënten, hun familie en personeel warm maken voor technologische
vernieuwingen is een permanent aandachtspunt. Elke wijziging in het aanbod
wordt vooraf gegaan door een vorming van alle betrokken medewerkers, van alle regionale
ziekenfondsen en op alle niveaus. Wie in de thuiszorgwinkel advies verleent, krijgt
vorming. Maatschappelijke assistenten van de sociale diensten ook. Net zoals de coördinator
van het thuiszorgcentrum of het regionale dienstencentrum.
Een eerste stap is immers dat de zorgverleners achter de vernieuwing staan. Heel wat
toepassingen beogen het verhogen van het veiligheidsgevoel. Als mensen voelen dat de
hulpverleners er geen vertrouwen in hebben, of onvoldoende op de hoogte zijn van de
mogelijkheden, is dat een belangrijke hinderpaal om een aanbod in overweging te nemen.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 11
Het veronderstelt een investering op alle niveaus en in de samenwerking met een aantal
partners. Partnerorganisaties in thuisverpleging en gezinszorg brengen de mutualiteit op
de hoogte van eventuele aarzelingen van gebruikers zodat LCM daar rekening mee kan
houden. Zo zijn er geregeld valse meldingen van PAS-toestellen omdat gebruikers willen
testen of het toestel nog werkt. Dat bewijst dat vertrouwen een belangrijke voorwaarde is
waarin blijvend geïnvesteerd moet worden.
PAS+ is pas in de loop van 2008 gestart. De cijfers voor 2009 zijn nog niet beschikbaar.
Wel is duidelijk dat er grote regionale verschillen zijn. In Oost-Vlaanderen zijn er al veel
meer PAS+-toestellen dan in West-Vlaanderen. Het aanbod is echter in heel Vlaanderen
beschikbaar, LCM promoot het als ze van oordeel is dat het aansluit op de behoeften
van een bepaalde cliënt. Een rem is wel dat er nog betere protocollaire afspraken moeten
komen voor interventie. Dat vergt overleg met alle beleidsterreinen. Bij actieve alarmering
is de patiënt nog bij bewustzijn. Maar als er geen beweging meer is of als er rook
gemeld wordt, is een totaal ander type interventie nodig. De urgentie is groter want het
risico bestaat dat het leven van de cliënt in gevaar is. Er zijn garanties nodig dat er snel
ingegrepen wordt. De applicatie wordt vooral toegepast als er naast de urgentiediensten
voldoende mensen zijn die kunnen interveniëren.
De permanente alarmcentrale is voornamelijk gericht op PAS en PAS+, en functioneert
op basis van een cascadesysteem. De alarmcentrale heeft van elke aangeslotene een logboek
met welke personen in welke volgorde verwittigd moeten worden. Bij een melding
raadpleegt men het logboek, neemt contact op met de juiste personen, maar probeert men
altijd eerst een spreekluisterverbinding te maken met de cliënt zelf. Bedoeling is na te gaan
wat het probleem is en vast te stellen of het geen loos alarm is. Als het de bedoeling is dat
dergelijke centrales de gezondheidstoestand van cliënten monitoren, moeten ze bemand
worden met een zorgverstrekker.
Op het vlak van Telecare lopen vooralsnog enkel proefprojecten. Het is nog niet beslist
om voor heel Vlaanderen bepaalde types van technologie in het aanbod op te nemen. Het
AAL-project Rosetta loopt bijvoorbeeld nog tot 2013. Pas daarna zal er voldoende kennis
verzameld zijn voor een veralgemeende implementatie. Er zijn immers heel wat meer facetten
dan enkel de technologie.
Recent is er een aantal federale initiatieven genomen voor Telemedecine. Ook in het kader
van de zorgvernieuwingsprojecten protocol III zijn er Telemedecine-toepassingen. Ook op
dat vlak is de experimentele fase nog niet afgelopen, het gaat dan niet over de technologie
maar over een integraal zorgconcept en de implementatie ervan. Voorts zijn er ook aspecten
van betaalbaarheid.
Ook ik denk niet dat er veel kosten bespaard zullen worden. Heel wat toepassingen, vooral
in PAS+ en Telecare, vervangen immers niet zozeer professionele inzet maar zijn eerder
een bijkomende ondersteuning of een vervanging van de mantelzorg, vooral in gevallen
dat permanent toezicht nodig is. Voor Telemedicine durf ik dat niet zo stellig te beweren,
maar dat moet zeker nog verder onderzocht worden.
De heer John Crombez: Er is een verschil tussen de kostenreductie van technologische vernieuwingen
en wat er met de totale budgetten gebeurt. De budgetten voor gezondheidszorg
zullen en moeten stijgen, maar dat betekent niet dat kosten op bepaalde vlakken niet
gedrukt kunnen worden. Op welke manier kunnen de technologieën ingevoerd worden
zodat de kosten bijna automatisch dalen?
Ik begrijp dat de integratie van verschillende initiatieven nog pril is. De coördinatie moet
beter.
V L A A M S P A R L E M E N T

12 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
De heer Remi De Brandt: Het is niet de bedoeling dat mutualiteiten serviceflats bouwen, ze
zijn dienstenaanbieders, geen bouwondernemingen.
De heer John Crombez: Dat begrijp ik, maar het gaat ook niet op dat de verschillende
investeringen naast elkaar gebeuren zonder coördinatie. Het gaat immers om belangrijke
investeringen, zowel in infrastructuur als in technologie.
De heer Remi De Brandt: Het is net de taak van de Vlaamse Gemeenschap om erover
te waken dat de juiste investering op de juiste plaats en met de juiste financieringsbron
gebeurt. Anders dreigt verspilling wegens overlapping.
Mevrouw Marleen Vanhees: Misschien kan het Instituut voor Wetenschap en Technologie
of het Instituut voor BreedBandTechnologie daarin een rol spelen. De zorgvoorzieningen
nemen heel wat initiatieven, maar een betere coördinatie is nodig.
III. UITEENZETTING DOOR DE HEER HANS DELPORTE, HEALTHCARE
BUSINESS DEVELOPMENT MANAGER, MICROSOFT
1. Uitdagingen in de zorgsector
Ik wil spreken vanuit de ervaringen opgedaan in de lopende besprekingen om een technologisch
innovatief platform te introduceren in België, dat inspeelt op de problematiek
zoals die vandaag wordt behandeld.
Microsoft krijgt heel wat vragen van zorgverstrekkers, overheden en andere spelers. Heel
wat van die vragen kan Microsoft niet beantwoorden. Het is enkel een technologieleverancier
die tracht een technologisch innovatief platform aan te bieden om met de uitdagingen
om te gaan. Die uitdagingen zijn algemeen en gelden ook voor andere landen.
De technologische mogelijkheden maken een verandering van het beleid nodig. De technologische
vooruitgang staat slechts aan het begin. Bedrijven als Microsoft plannen technologische
ontwikkelingen op een termijn van tien tot twintig jaar. De kracht van chips
en pc’s zal in die periode aanzienlijk toenemen. Dat geldt evenzeer voor de kracht en de
mogelijkheid van allerhande toestellen om gegevens op te slaan en door te sturen, ook
draadloos. Het zal mogelijk worden om op elke plaats op een continue manier gegevens
door te sturen. Daarvoor lopen er heel wat proefprojecten, onder meer in India, waar
lichaamssensoren gegevens over dertig kilometer afstand doorsturen. Dergelijke systemen
zullen binnenkort ook in België geïntroduceerd worden. De beperkingen van de autonomie
van batterijen zullen allicht binnen een aantal jaren volledig verdwijnen.
Op het vlak van sensoren hebben we het begin nog niet gezien. ‘Body area networks’ zijn
toestellen of sensoren gedragen op het lichaam. Het menselijke lichaam wordt dan als het
ware een netwerk. Het lijkt wat op sciencefiction, maar facetten als privacy en veiligheid
hebben een vertaling op beleidsmatig niveau nodig.
2. Van transactionele naar kennisgedreven zorg
Microsoft ontwikkelde een educatieve video voor overheden en universiteiten, als inspiratiebron
voor langetermijnbeleid of educatieve doelstellingen. De video is terug te vinden
op de website van Microsoft. De belangrijkste aspecten zijn de verandering van een transactiegedreven
naar kennisgedreven zorg. Heel veel innovatieve projecten beperken zich tot
het uitwisselen van informatie: het doorsturen van facturen, medische dossiers enzovoort.
De kennisgedreven zorg maakt meer en meer opgang: de interactie tussen patiënt, mantelzorger,
huisarts, specialist enzovoort. De zorgpaden zijn een eerste stap naar de kennisgedreven
zorg.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 13
3. De copernicaanse omwenteling
Momenteel wordt overwogen om HealthVault in België te introduceren. In de traditionele
gezondheidszorg staan niet de burger centraal, maar de faciliteiten, de overheid, de
mutualiteiten, de zorgverstrekkers. De burger moet zich schikken naar de organisatie van
de gezondheidszorg.
Microsoft beantwoordt aan een algemene wereldwijde tendens waarin de patiënt centraal
komt te staan. Dat lijkt evident, veel zorgverstrekkers hebben er de mond van vol. Iedereen
probeert zogezegd patiëntcentrisch te werken, maar het blijft voor de patiënt of zijn
familie heel moeilijk om een algemeen overzicht te krijgen van alles wat te maken heeft
met de gezondheid. De gezondheid wordt immers beheerd vanuit het huis. Heel wat initiatieven
capteren informatie en slaan die op, maar voor de burger blijft het moeilijk om een
algemeen overzicht te krijgen van alles wat te maken heeft met gezondheid in de breedste
zin van het woord. Het gaat dan zowel over preventie, acute en chronische zorg, wellness,
fitness enzovoort.
4. Wat is HealthVault?
HealthVault is een software en webservice healthplatform dat het voor burgers mogelijk
maakt om gezondheidsgegevens op te slaan en te delen over diverse toepassingen en toestellen.
Het is niet te verwarren met initiatieven van de zorgverstrekkers en overheden die
tot doel hebben gegevens te integreren en te delen, maar vooral tussen de zorgverstrekkers.
De patiënt blijft meestal in de kou staan. Die kan moeilijk een overzicht krijgen van zijn
eigen gezondheid en die van zijn gezinsleden. Ook mantelzorgers krijgen geen zicht op de
gezondheid van diegene voor wie ze zorgen.
Ingaan op alle technische details zou ons te ver leiden. In de VS is er bijvoorbeeld al een
toepassing die toegespitst is op chronische ziekten. Het is de bedoeling die ook in België
te introduceren. Een patiënt kan een behandeling krijgen, gegevens uitwisselen met de
arts met behulp van de pc, de televisie en andere toestellen zoals een bloeddrukmeter. Een
patiënt kan ook van op afstand begeleid worden door een virtuele coach.
Momenteel zijn er ongeveer 130 toepassingen voor een dergelijk platform. Bij de introductie
van het platform in België opent dit de mogelijkheid om de toepassing te laten gelden
voor ziekenhuisopnames, opvolging na opnames, ‘chronic disease management’, ‘remote
monitoring’, wellness, telemedicine, medicatiebeheer, labo- en testresultaten, gewichtscontrole,
zangerschap, gezond en fit blijven. Er zijn honderden mogelijkheden en het platform
maakt een geïntegreerde aanpak ervan mogelijk. Het platform is bedoeld voor de patiënt
en niet voor de overheid of de zorgverstrekkers. Hij kan de gezondheidsinformatie van
zichzelf en de personen voor wie hij verantwoordelijk is ermee beheren.
5. HealthVault designprincipes
Privacy en veiligheid zijn cruciaal. Er worden immers heel veel gegevens van de patiënt
verzameld, vaak zonder dat hij dat weet. De gegevens worden draadloos doorgestuurd.
Microsoft wil de privacy respecteren. De eerste aanspreekpunten voor de introductie van
HealthVault in België zijn dan ook de privacycommissie en de Europese Commissie.
Bij de introductie van dergelijke platformen is het belangrijk om de industriële standaarden
te respecteren. De beleidsniveaus hebben daarin een belangrijke rol te spelen.
6. Houding van de burgers
In de maanden januari, februari en maart 2010 heeft Microsoft samen met de Karel de
Grote-Hogeschool een enquête gehouden in België. Daaruit blijkt dat 45 percent een digitaal
medisch dossier wil om het zelf bij te houden, en 50 percent om het bij de dokter te
V L A A M S P A R L E M E N T

14 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
laten. Bijna niemand wil het dossier toevertrouwen aan de overheid. Een kwart van de
ondervraagden is bereid te betalen voor een deel van de kosten van een digitaal medisch
dossier. Vooral het digitaal bijhouden van de gegevens van Kind en Gezin scoort hoog.
7. Belangrijke vraagstukken op beleidsniveau
Belangrijke beleidsvraagstukken kunnen de technologieleveranciers niet of zeker niet
alleen beantwoorden. Hoe zullen bijvoorbeeld concepten als aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid
evolueren? Zullen sociaal-maatschappelijke uitdagingen de mogelijkheid
beperken om het volledige potentieel uit technologische innovaties te halen? Microsoft
is zich bewust van de mogelijkheden van de technologische innovaties, maar die moeten
passen in een sociaal-maatschappelijke context. Is het financieringsmodel van de gezondheidszorg
aangepast om dergelijke technologische innovaties te bekostigen? Heel wat
mooie projecten worden afgeremd door financiële beperkingen. De overheden spelen de
bal immers naar elkaar door.
Een belangrijke beleidskwestie zijn de aspecten rond privacy, veiligheid en identiteit. De
persoonlijke levenssfeer moet zeker beschermd worden, maar het mag geen excuus zijn om
niet te innoveren. Een andere vraag is in welke mate het beleid de snelheid van technologische
innovatie zal kunnen volgen. Welke competenties zijn nodig om economisch productief
te zijn of te blijven? Het gaat dan niet alleen over de technologische competenties
maar ook over de competenties voor projecten of andere. Bemiddelen of onderhandelen
met actoren vergt gigantisch veel tijd en energie. De tijd die vooraf gaat aan de introductie
van een platform is intensiever en moeilijker dan de effectieve implementatie.
De gezondheidszorg is allesomvattend en complex. Geen enkele organisatie, instelling of
bedrijf kan alleen een oplossing aanbieden. We staan aan het begin van een lange reis.
Microsoft doet heel wat inspanningen om de diverse actoren bij elkaar te brengen. Er
zijn heel wat werk- en discussiegroepen die nadenken over de introductie van dergelijke
technologieën. Een goed voorbeeld is het Microsoft Innovatiecentrum in Mons. Dat is een
publiek-privaat samenwerkingsverband waarbij de diverse actoren in de gezondheidszorg
en de industriële partners, samen met kleine startende ondernemingen innovatieve projecten
lanceren. De rol van dergelijk innovatiecentrum is onder andere de investeringen te
aligneren of op zijn minst alle actoren op de hoogte te brengen van alle projecten om te
vermijden dat er dubbele investeringen gebeuren, dat zaken twee keer ontwikkeld worden.
8. Vragen van de leden
De heer John Crombez: HealthVault is bijzonder interessant. Het is een platform dat in
eerste instantie ten dienste staat van de patiënt. Gezondheidsgegevens opslaan kan ook
een enorme toegevoegde waarde betekenen voor de efficiëntie en de kwaliteit van de zorg
zelf. Een volledig medisch dossier heeft immers ook waarde voor de zorgverstrekkers.
Houden de ontwikkelaars van het platform ook rekening met de mogelijkheden voor de
zorgverstrekkers?
Hoe meer gegevens er in kaart gebracht worden, hoe meer ook andere aspecten in het
gedrang komen, de verzekerbaarheid van bepaalde personen bijvoorbeeld. Wordt er continu
overlegd met organen als de privacycommissie? De ontwikkeling van de technologie
en de producten gaat immers voortdurend verder.
Zorgen pps-constructies ervoor dat bedrijven als Microsoft ook denken aan investeringen
in onderzoek en ontwikkeling in andere gebieden dan de projecten?
De heer Hans Delporte: HeatlhVault is bedoeld voor de patiënt zelf, hij beslist welke gegevens
er in komen of met wie hij die deelt. Het vervangt niet het globaal medisch dossier
dat de huisarts bijhoudt, maar is er eerder complementair aan. Via HealthVault kan een
patiënt gegevens op het eHealth-platform doorsturen naar zorgverstrekkers. HealthVault
is geen toepassing van zorgverstrekkers.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 15
Privacy moet voortdurend in het oog worden gehouden, de technologie evolueert continu.
Uiteraard is het van belang dat de dialoog over de bescherming van de persoonlijke
levenssfeer ook op continue basis gebeurt. Technologieleveranciers kunnen zich geen
enkele fout op het vlak van de privacy veroorloven.
Microsoft investeert enorm veel in onderzoek en ontwikkeling voor de gezondheidszorg,
maar dat gebeurt op wereldschaal. Microsoft doet geen onderzoek en ontwikkeling op
lokaal niveau maar ondersteunt wel lokale bedrijven om innovatieve oplossingen te ontwikkelen.
Dat gebeurt in Mons, waar er een pps opgericht is tussen Microsoft, de Waalse
overheid en enkele andere industriële partners om het lokale kleine bedrijven mogelijk te
maken onderzoek en ontwikkeling te doen, of projecten te implementeren. Er zijn al een
tiental kleine ondernemingen die innovatieve oplossingen ontwikkelen in de gezondheidszorg.
Bij de introductie van HealthVault is trouwens niet alleen Microsoft maar ook nog
een tachtigtal technologieleveranciers betrokken.
De heer John Crombez: Het project lijkt op zichzelf te staan. Zorgt Microsoft ook voor
afstemming op de andere codes en protocollen? Is een dokter of kinesist technisch in staat
om, mits de patiënt toestemming geeft, de gegevens te bekijken?
De heer Hans Delporte: Het zou weinig zin hebben om HealthVault als een ‘standalone’
applicatie te zien. Het systeem van de patiënt wordt immers ook gevoed door systemen
van diverse instellingen zoals mutualiteiten en zorgverstrekkers. Het is evenzeer belangrijk
dat de gegevens kunnen worden doorgestuurd naar professionele toepassingen. Het
platform gebruikt systemen die compatibel zijn met wereldwijd en lokaal gebruikte standaarden.
De heer Erik Tack: De snelle technologische evolutie is angstaanjagend. Dergelijke systemen
kunnen de tweedeling in de maatschappij versterken. Niet iedereen zal er aan kunnen
participeren, niet iedereen zal intelligent genoeg zijn, over voldoende informaticakennis
en voldoende financiële middelen beschikken, om een eigen patiëntendossier op te stellen.
Natuurlijk moet alles in het werk gesteld worden om de privacy zoveel mogelijk te garanderen.
Hoe meer systemen, hoe meer de druk op de privacy zal toenemen. Als de ouder de
gegevens van zijn kinderen beheert, is dat op zich al een aantasting van de privacy van de
kinderen. Hoe kan ervoor worden gezorgd dat elk individu zijn gegevens correct bijhoudt?
De patiënt mag immers zelf beslissen wat er in het dossier komt. Als artsen zich baseren
op foute of onvolledige gegevens, riskeren ze verkeerde beslissingen te nemen. Anderzijds
vind ik het goed dat mensen hun eigen lot in handen nemen en zoveel mogelijk medische
kennis verwerven. Maar misschien is dat een ijdele droom en zijn er ook minder positieve
facetten aan te snelle evoluties.
De heer Hans Delporte: Het is de taak van Microsoft en zijn technologische partners in
Vlaanderen om de snelle technologische evolutie verteerbaar en toepasbaar te maken. Als
technologieën niet gebruikt worden, heeft het immers geen zin om te innoveren.
Microsoft is zich bewust van de tweedeling in de maatschappij. De primaire rol van een
technologieleverancier is om technologische oplossingen aan te bieden. Het is aan de
diverse actoren om ervoor te zorgen dat de systemen voor iedereen toegankelijk zijn. Het
is immers zeker niet de bedoeling om de tweedeling te versterken. Microsoft en andere
technologieleveranciers nemen samen met de overheid heel wat initiatieven om de bevolkingscategorieën
die minder toegang hebben tot de technologie vertrouwd te maken met
het internet.
Bij het ontwikkelen van HealthVault is ook rekening gehouden met de privacy van de
kinderen. Elk individu, ook het kind of de oudere, kan beslissen welke gegevens in zijn
V L A A M S P A R L E M E N T

16 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
dossier komen, met wie en voor welke toepassingen hij die gegevens deelt. Daartoe wordt
overlegd met de verschillende betrokken organisaties.
Correcte gegevens zijn belangrijk. Op zich is er geen verschil tussen de informatie die een
patiënt mondeling aan de arts verstrekt, en digitale gegevens. Bij beide manieren kan de
patiënt foute informatie verstrekken. Het is wel mogelijk om na te gaan waar de digitale
gegevens vandaan komen. Als een patiënt gegevens van een onderzoek in het ziekenhuis
met de arts deelt, kan die ook nagaan of er al dan niet wijzigingen zijn.
De heer Erik Tack: Ook de zorgverstrekkers moeten mee zijn. Bepaalde huisartsen zijn
snel mee met nieuwe technologieën, andere veel minder. Als de technologische vernieuwingen
niet verteerbaar zijn voor de zorgverstrekkers, zal de introductie ervan moeizaam
verlopen.
De heer Hans Delporte: Ook daar is Microsoft zich terdege van bewust. Recente onderzoeken
gepubliceerd in de Artsenkrant tonen aan dat in Vlaanderen bijna 70 percent van
de huisartsen bereid was digitale informatie uit te wisselen met patiënten. Uiteraard heeft
de mate waarin een huisarts daarvoor openstaat ook te maken met zijn leeftijd. Uit een
discussie met talrijke organisaties waaronder Domus Medica leidt Microsoft af dat diverse
syndicaten en verenigingen van artsen wel degelijk open staan voor en zich bewust zijn
van de noodzaak van een dergelijke evolutie. Er zullen uiteraard altijd verschillen blijven
bestaan tussen artsen onderling.
IV. UITEENZETTING DOOR DE HEER ROEL HEIJLEN, VLAAMS PATIËNTEN-
PLATFORM (VPP)
1. Inleiding
Ik wil het hebben over twee innovatieve technieken in de zorgsector: telegeneeskunde en
nanogeneeskunde. In september 2009 heeft het Vlaams Patiëntenplatform een denkdag
georganiseerd over deze twee technieken met vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen.
Ze hebben hun bezorgdheden geuit en enkele voorwaarden vooropgesteld.
2. Telegeneeskunde
Telegeneeskunde is het toepassen van zorgverlening en ondersteuning op afstand met
behulp van informatie- en communicatietechnologie. Telegeneeskunde kent vele vormen.
Het kan gaan om teleconsultatie, waarbij de zorgverlener en de patiënt elkaar via een
computer- of televisiescherm zien en horen. Een andere vorm is telemonitoring: de patiënt
beschikt over meetinstrumenten en voert dagelijks zelfstandig metingen uit, zoals van
het hartritme bij hartpatiënten en de bloedsuikerspiegel bij diabetici. De resultaten van
deze metingen stuurt de patiënt via mail of sms door naar een centrale die in verbinding
staat met een zorgverlener. Indien de waarden van de metingen bepaalde grenslimieten
overschrijden zal de zorgverlener gealarmeerd worden. De zorgverlener zal in dat geval
de patiënt contacteren. Een ander voorbeeld is televoorlichting: de patiënt kan medische
informatie opzoeken of krijgen op websites, teletekst en nieuwe sociale media.
Het VPP merkt dat het gebruik van ICT in zorg sterk aangemoedigd wordt door de Europese
Commissie, de federale en de Vlaamse overheid. In het kader van Vlaanderen in
Actie is er Vlaanderen Medisch Centrum, waarbij Vlaanderen zich tot doel stelt om uit te
blinken op het vlak van gezondheids-ICT.
De huidige telegeneeskundetoepassingen zijn vaak technologiegedreven en niet behoefte-
en vraaggestuurd. De centrale actor in de gezondheidszorg, de patiënt, wordt niet of te
laat geconsulteerd. Vaak is het zo dat een fabrikant een product ontwikkelt, daarna steun
zoekt bij zorgverstrekkers en de overheden en tot slot pas de mening van de patiënt vraagt.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 17
Een omgekeerde aanpak zou logischer zijn. Telegeneeskunde mag niet op zich staan, maar
moet geïntegreerd worden in het zorgproces. Dat proces moet zich niet aanpassen aan de
telegeneeskunde.
2.1. Aandacht voor de digitale kloof
Vanuit patiëntperspectief is er een aantal belangrijke aandachtspunten bij de invoering
van telegeneeskundige toepassingen. Vooreerst moet er aandacht gaan naar de digitale
kloof. Vooral kwetsbare groepen, laaggeschoolden, ouderen of werklozen, beschikken niet
over de nodige telecommunicatiemiddelen of de vaardigheden om ze te gebruiken. Indien
het gebruik van telegeneeskundetoepassingen op grote schaal zou toegepast worden in de
zorg, is educatie van die groepen nodig.
2.2. Geen dehumanisering van de zorg
Telegeneeskunde mag niet leiden tot een dehumanisering van de gezondheidszorg. Veel
patiënten hebben behoefte aan persoonlijk contact met hun zorgverlener. Telegeneeskunde
zou volgens de pleitbezorgers ervan een oplossing bieden tegen vereenzaming. In
een zorgzame samenleving is het echter belangrijk dat patiënten en familieleden op een
persoonlijke manier contact houden met elkaar en daar tijd voor maken. Contacten via
ICT kunnen sociaal isolement van zorgbehoevende personen niet volledig doorbreken.
Contacten via ICT-toepassingen mogen nooit volledig in de plaats komen van face-to-face
contacten.
2.3. Recht op kwaliteitsvolle zorg
Een patiënt heeft volgens de Wet op de Patiëntenrechten van 2002 recht op een goede,
zorgvuldige en kwaliteitsvolle dienstverlening. De toepassing van bepaalde vormen van
telegeneeskunde roept echter de kritische vraag op of de kwaliteit van de dienstverlening
door de zorgverlener of zorginstelling steeds gegarandeerd kan worden. Het raadplegen
van een zorgverlener op afstand brengt met zich mee dat de zorgverlener geen onderzoek
doet bij de patiënt. Hij zal zich louter moeten baseren op wat de patiënt zegt over zijn
gezondheidstoestand. Zal dat de kans op een verkeerde diagnose vergroten?
Zonder huisbezoeken zal de arts niet meer op de hoogte zijn van de sociale omgeving van
de patiënt. Bovendien wordt bepaalde gevoelige informatie enkel maar via persoonlijk
contact doorgegeven en niet via computer of televisie. Als de arts niet meer op de hoogte
is van de sociale omstandigheden, kan hij geen gezinsondersteuning en dergelijke bieden.
Voorts rijst ook de vraag hoe patiënten die gebruik maken van teleconsultatie, een beroep
kunnen doen op een kwaliteitsvolle tweede opinie.
2.4. Recht op betaalbare zorg
Een patiënt heeft ook recht op betaalbare zorg. De invoering van telegeneeskundetoepassingen
kan hoge investerings- en exploitatiekosten met zich meebrengen. Uit de literatuur
blijkt dat er meer kosteneffectiviteitstudies over telegeneeskunde nodig zijn. Centrale
vragen zijn wie dat zal financieren, en of het een meerkost voor de patiënt zal betekenen.
Patiënten met een chronische ziekte hebben al veel kosten. De Belgische internetverbindingen
zijn heel duur in vergelijking met andere landen. Ook voor zorginstellingen en de
gezondheidszorg zal telegeneeskunde financiële implicaties hebben.
2.5. (Keuze)vrijheid van de patiënt
Systemen van telemonitoring, waarbij patiënten dagelijks medische parameters via ICT
versturen die opgevolgd worden door zorgverleners, kunnen voor de patiënt een verlies
van vrijheid met zich meebrengen. Bij telemonitoring zal de zorgverlener/verzorgingsinstelling
contact opnemen met de patiënt als de waarden die de patiënt via mail of sms
V L A A M S P A R L E M E N T

18 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
verstuurt, bepaalde limietwaarden overschrijden. De limietwaarden die vooraf vastgelegd
worden, kunnen echter voor interpretatie vatbaar zijn. Zo kan de waardestijging van
bepaalde gezondheidsparameters te wijten zijn aan het feit dat een persoon met een chronische
ziekte daarvoor fysieke inspanningen heeft geleverd. Dit hoeft echter niet te betekenen
dat de waardestijging van bepaalde gezondheidsparameters alarmerend is. Metingen
kunnen verschillen naargelang het moment van de dag. De kans bestaat dat een patiënt
onnodig verwittigd wordt door een zorgverlener of verzorgingsinstelling.
Dagelijkse metingen vergen veel inspanningen en discipline van de patiënt. Dit kan stress
met zich meebrengen. Bovendien laat niet iedere situatie het toe om metingen uit te voeren.
Wat als de patiënt op reis is of als hij belet is door zijn job? Zonder afbreuk te doen
aan therapietrouw, is het voor het algemeen welzijn van de patiënt belangrijk om ook eens
af en toe een dag niet aan zijn ziekte te denken.
Bepaalde systemen van telegeneeskunde zorgen ervoor dat de patiënt afhankelijk wordt
van technologie. Bepaalde hartpatiënten voelen zelf aan als er iets scheelt en zullen dan
naar de arts stappen. Telemonitoring is niet voor iedereen nodig.
Het doel van telegeneeskunde moet in eerste instantie een verbetering van toegankelijkheid
en kwaliteit van de zorg zijn en niet het controleren van het gedrag van chronisch
zieken om kosten te besparen.
2.6. Bescherming van de persoonlijke levenssfeer
Verschillende vormen van telegeneeskunde zorgen ervoor dat medische gegevens van
patiënten via mail, sms of beelden verstuurd worden. Patiënten moeten daarom geïnformeerd
worden over de gevolgen van gegevensuitwisselingen, bijvoorbeeld bij welke personen
en instanties hun medische gegevens kunnen terechtkomen. Zij dienen bovendien
hun expliciete toestemming te geven over wie welke gegevens kan bekijken. Het juridische
kader van de telegeneeskundetoepassingen moet voldoende garanties bieden voor privacy.
Het is belangrijk dat private aanbieders patiëntengegevens niet bekijken als handelswaar.
2.7. Toegang tot betrouwbare en verstaanbare informatie
Systemen van televoorlichting op medische websites, teletekst enzovoort kunnen positief
zijn. Patiënten hebben immers behoefte aan accurate en toegankelijke informatie in een
begrijpelijke taal. Maar medische informatie op websites of teletekst dient door neutrale
instanties op correctheid gecontroleerd te worden. Aanbieders van medische producten
kunnen immers misleidende informatie op hun website verspreiden met commerciële
motieven.
2.8. Continuïteit van de zorg
Om van de voordelen van telegeneeskunde te kunnen genieten, onder meer daling van de
wachtlijsten, versnelde communicatie, langer thuis wonen, is het van belang dat zorgverleners
permanent in contact kunnen staan met de patiënt wanneer het nodig is.
Dit vergt een goede organisatie met aandacht voor de volgende vragen. Welke verantwoordelijkheid
heeft de zorgverlener? Welke verantwoordelijkheid heeft de patiënt? Welke
procedures moeten gevolgd worden bij noodsituaties? Hoe kunnen fouten of defecten in
de apparatuur van de telegeneeskundetoepassing opgevangen worden? Wie is aansprakelijk
als er iets misloopt?
3. Nanogeneeskunde
Nanogeneeskunde is de toepassing van nanotechnologie in de gezondheidszorg. De
Vlaamse overheid besteedt daar ook aandacht aan in Vlaanderen Medisch Centrum.
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 19
Mogelijke toepassingen van nanotechnologie zijn: implantaten om neurologische functies
te herstellen, bijvoorbeeld bij Alzheimer, Parkinson of bij dementie; DNA-chips voor een
vroegtijdige preventie en opsporing van aandoeningen; efficiëntere medicijnen die doelgericht
toegediend kunnen worden; voortdurende opvolging en bijsturing van de gezondheidstoestand
via biochips in het lichaam.
Volgens het European Technology Platform heeft nanogeneeskunde het potentieel om
vroege opsporing en preventie mogelijk te maken, en om de diagnose, behandeling en follow-up
van ziekten te verbeteren. Nanotechnologie wordt door ieder land beschouwd als
een domein met een grote toekomst waarin geïnvesteerd moet worden om de internationale
concurrentiepositie te versterken. Ook de Europese Commissie, de grootste openbare
financierder van nanotechnologie, investeert in projecten. De mogelijkheden van nanogeneeskunde
zoals een betere kennis van DNA, de ontwikkeling van efficiëntere medicatie
en behandelingen geven hoop aan de patiënt. Het is echter belangrijk dat de ontwikkeling
van nanogeneeskundige toepassingen gepaard gaat met ethische discussies en de nodige
politieke, organisatorische en juridische maatregelen.
3.1. Maatschappelijk debat
Maatschappelijk debat is onmisbaar om wantrouwen over nanotechnologie te vermijden.
Er is behoefte aan fora waar patiënten hun behoeften en bezorgdheden over nanogeneeskunde
kunnen kenbaar maken. Dat zal leiden tot een grotere aanvaarding en legitimiteit
van de technologie. Overheden, de Europese Commissie, academici en bedrijven hechten
belang aan een maatschappelijk debat. Patiënten moeten vanaf het begin als belangrijke
partner geconsulteerd worden bij mogelijke nanogeneeskundige projecten.
Het Vlaams Patiëntenplatform juicht initiatieven zoals het NanoSoc-project toe die een
maatschappelijk debat over nanotechnologie willen lanceren. Dat project wordt gefinancierd
door de Vlaamse overheid. Verschillende onderzoeksinstellingen zoals IMEC,
K.U.Leuven, Universiteit Antwerpen, brachten verschillende spelers en middenveldorganisaties
maar ook burgers bij elkaar om de grenzen van nanotechnologie te bepalen. Dergelijke
projecten zijn toe te juichen.
3.2. Veiligheid van de technologie
De veiligheid van nanotechnologie is een ander belangrijk aspect. Het grote voordeel van
nanodeeltjes is hun omvang, maar omdat ze zo klein zijn houden ze ook gevaren in. Ze
kunnen bijvoorbeeld gemakkelijk indringen in het menselijke lichaam. Het is dus belangrijk
dat de nodige toxicologische onderzoeken, gevarenanalyses en dergelijke gebeuren.
3.3. Bescherming van de persoonlijke levenssfeer
Ook bij nanogeneeskunde is het belangrijk de persoonlijke levenssfeer te beschermen.
Nanogeneeskunde kan onder andere leiden tot goedkopere en snellere DNA-analyses.
Dat houdt gevaar in voor het misbruik van die genetische informatie. Die informatie is
bijvoorbeeld nuttig voor verzekeringsmaatschappijen en werkgevers. De eerbiediging van
het recht op privacy zal in de toekomst mogelijk meer gecontroleerd en zo nodig versterkt
moeten worden met bijkomende regulering.
3.4. Keuzevrijheid van de patiënt
Ook bij nanogeneeskunde moet de keuze van de patiënt gerespecteerd worden. Niet iedereen
wenst zijn genetische profiel te kennen. De mogelijkheden tot herstel of verbetering
van de mens via nanogeneeskundige toepassingen mogen niet leiden tot stigmatisering van
personen met een ziekte of handicap. Sommige patiënten kunnen voordelen ervaren bij
hun aandoening, personen met bipolaire stoornis kunnen bijvoorbeeld tijdens manische
periodes creatief zijn.
V L A A M S P A R L E M E N T

20 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
Kortom, patiënten wensen zelf het heft in handen te houden om al dan niet een beroep te
doen op nanotechnologische onderzoeken en herstelmogelijkheden
4. Vragen van de leden
De heer John Crombez: De digitale kloof is een terechte zorg. Wat zijn uw voorstellen,
bijvoorbeeld op het vlak van minimale toegankelijkheid? In België is het immers mogelijk
om elk huis aan te sluiten en om een minimumpakket aan te bieden.
De opmerkingen over ondersteuning op afstand vond ik vrij eenzijdig. Het is terecht om
dergelijke vragen te stellen, maar er zijn even goed positieve elementen. In veel situaties
zou dat een vooruitgang betekenen. Second opinion is een eenvoudig voorbeeld.
Het betoog over nanotechnologie was verrassend opgewekt. Nederland staat al verder in
de ethische discussie. Meer bepaald in de Tweede Kamer bleek hoe verregaand de mogelijkheden
zijn. Ik zal pas gerust zijn als ook de ethische basisnormen wettelijk vastgelegd
zijn.
De heer Roel Heijlen: Sociale tarieven voor internetaansluiting en voor ICT-infrastructuur
mogen zeker uitgebouwd worden. Er bestaan al initiatieven op federaal niveau. Een minimumpakket
lijkt ons zeker interessant, maar wij hebben er nog niet verder over nagedacht.
Op de denkdag werd erkend dat telegeneeskunde positieve aspecten heeft, maar de mogelijke
negatieve wogen door tijdens de discussie. Het wegnemen van het wantrouwen zal
inspanningen vergen van overheid, privébedrijven en ziekenfondsen. Positieve mogelijkheden
zijn er wel voor chronisch zieken of gehandicapten met mobiliteitsproblemen. Telegeneeskunde
kan ook snellere communicatie en kortere wachttijden opleveren.
De heer Bart Van Malderen: Vertrouwen en wantrouwen zijn subjectief. Uitspraken als
“telegeneeskunde wordt eerder door technologie dan door vraag en behoefte gestuurd”
of “de patiënt wordt niet geconsulteerd” moeten gestaafd worden met voorbeelden. Dat
geldt ook voor de op zich terechte zorg over de financiering van de technologische vooruitgang
en de vrees voor overconsumptie. Volgens mij biedt telegeneeskunde juist kansen
aan democratisering, omdat men dankzij extra gegevens gespecialiseerde zorg in een volgende
fase kan voorkomen.
Mevrouw Lies Jans: Ook ik ben geschrokken van de terughoudendheid van het Vlaams
Patiëntenplatform, dat strikte voorwaarden koppelt aan technologische innovatie. Werd
u betrokken bij of geïnformeerd over het toekomstige platform uit de toelichting van de
heer Delporte?
De heer Roel Heijlen: Zeer weinig private firma’s nemen contact met ons op. Microsoft is
een uitzondering. Wij willen in elk geval neutraal blijven, maar we kunnen wel gesprekken
voeren met koepels. Op het recente eHealth High Level Event van Agoria ICT erkenden
bedrijven zelf dat ze fouten maakten waardoor wantrouwen gecreëerd is. Er lopen verschillende
telegeneeskundige projecten in België waarbij wij niet betrokken zijn, maar wij
hebben wel de indruk dat de mening van de patiënt meer en meer gevraagd zal worden.
Door in te spelen op onze voorwaarden kan men al heel wat vertrouwen wekken bij de
patiënten.
Met de heer Delporte hebben we contact gehad over HealthVault en we hebben daarbij
onze zorgen geuit.
Wat nanogeneeskunde betreft, hadden wij ook iemand van IMEC uitgenodigd. Men suggereert
enorme voordelen voor de patiënt. De opmerking dat de invoering gepaard moet
V L A A M S P A R L E M E N T

Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1 21
gaan met een maatschappelijk debat, is evenwel terecht. De Vlaamse overheid gaf al een
aanzet met het NanoSoc-project.
De heer Erik Tack: Telemonitoring biedt het voordeel om moeilijk verzamelbare informatie
te verwerven en dat bovendien over een lange termijn. Maar bij teleconsultaties en
-voorlichting heb ik bedenkingen. Het lichamelijk onderzoek gaat verloren voor de zorgverlener,
wat elk telefonisch advies conditioneel maakt. Zeker als de adviseur de patiënt
totaal niet kent zijn jammerlijke fouten niet uitgesloten. Angstige personen kunnen bijvoorbeeld
niet altijd om met objectieve informatie. Medische informatie op het internet
op een juiste manier en in het juiste perspectief duiden, is evenmin iets dat iedere patiënt
kan en blijft een taak van de zorgverlener, die daarbij wel de patiënt centraal moet stellen.
De voorzitter,
Tom DEHAENE
De verslaggever,
Lies JANS
V L A A M S P A R L E M E N T

22 Stuk 540 (2009-2010) – Nr. 1
Gebruikte afkortingen
AAL Ambient Assisted Living
CO koolstofmonoxide
DNA Desoxyribonucleïnezuur
FOD federale overheidsdienst
ICT informatie- en communicatietechnologie
IMEC Interuniversitair micro-elektronicacentrum
KMEHR Kind Messages for Electronic Healthcare Record
K.U. Leuven Katholieke Universiteit Leuven
LCM Landsbond der Christelijke Mutualiteiten
PAS personenalarmeringsysteem
PDA personal digital assistant
pps publiek-private samenwerking
RIZIV Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering
rob rustoord voor bejaarden
sms short message service
VPP Vlaams Patiëntenplatform
XML Extensible Markup Language
ZNA Ziekenhuis Netwerk Antwerpen
V L A A M S P A R L E M E N T