witte Kruisen - Hops

G. Beex publiceerde een merkwaardige vondst in een huisbalk te Steensel,
waar een bezweringsformule uit ca 1600 in het gebint was verborgen 7 ). Tot
de huiszegens, in ruime zin genomen, behoren ook de bizarre bezweringsformulieren,
die in dit tijdschrift 1961-1962 uitvoerig zijn beschreven. Op de
tentoonstelling „1400 Jaren Beierse Vroomheid" in 1960 te München gehouden,
waren ook diverse soortgelijke „huiszegens" in de vorm van
kruisjes, Benedictusmedailles en bezweringsformulieren met amuletten tentoongesteld
"); ook het Bisschoppelijk Museum te Bieda bezit minstens
twee volledige exemplaren van zulke zegenformulieren.
Dat bijgelovige praktijken soms eeuwen lang kunnen blijven voortbestaan,
blijkt o.a. ook uit de „Waarschuwing van 20 juli 1592 van het Hof te Brussel
aan de bisschop van 's-Hertogenbosch, om samen met zijn geestelijken te
waken en op te treden tegen de toenemende toverij". Met name worden in
dit merkwaardig stuk genoemd: het betoveren van mensen d.m.v. draadjes
(„filetz"; aanwezig in de amuletten van de bezweringsformulieren), naalden
(„esquilles"), lapjes („drapeaulx"; cf. koortsafbinden) e.d.; het mengen van
wij water of doopwater in andere dranken; het opnemen van namen van God
of van heiligen in betoveringsformulieren; het genezen van wonden of
koortsen d.m.v. bepaalde bijbelteksten, waartussen men vreemde letters of
kruisjes heeft gezet; het bij zich dragen van bepaalde formulieren, om zich
daardoor te beveiligen tegen alle gevaren en ongelukken 9 ). Uit dit geschrift
mag men afleiden, dat de vroeger reeds beschreven 18de-eeüwse Duitse zegenformulieren'
°) in Noord-Brabant veel oudere voorgangers hebben gehad.
Somtijds nam men zijn toevlucht tot zuiver magische beschermingsmiddelen;
de teruggevonden voorwerpen zijn echter meestal slechts vervormde
restanten van de oude geestenbannerij. H. Essink maakte in dit tijdschrift
melding van een aarden kan, die zich te Baardwij k onder de vloer bij de
drempel van een oude boerderij bevond, en van een bruingeglazuurde aarden
kan, die ongeveer l m. onder de deurdrempel van een boerenhuis te Loon
op Zand werd gevonden; in Engeland was dit gebruik nog in de laatste helft
van de 17de eeuw bekend "). In 1959 registreerde A. van der Lee nog vier
soortgelijke vondsten: een aarden kruik te Loon op Zand bij afbraak van een
boerderij opgegraven, een kruik met loden muntafgietsels (talisman?) te
Raamsdonk, een baardmankruikje onder een drempel te Dorst en een kruik
met haver (lokaas voor de'geesten?) onder een drempel te Waalwijk 12 ).
7) Brab. Heem I, p.51-54; cf. I, p.108-110,120,160-161; II, p.38.
8) Catalogus, München 1960, nr.1275-1298,1328-1329.
9) C.R.Hermans, Verzameling van Kronijken, Charters en Oorkonden betrekkelijk de
Stad en Meijerij van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1848, p.695-700. -
10) Cf. Brab. Heem XV, 1963, p.21.
11) Brab. Heem V, 1953, p.109-110,141; VI, p.22.
12) A.N.v.d.Lee, Bouwoffers en daaraan verwante gebruiken in Nederland en Engeland
Brab. Heem XI, 1959, p.54-57.
35