Bijlage 10 Rivierkundige toetsing voorkeursalternatief

Planstudie herinrichting 

Heesseltsche Uiterwaarden 

Rivierkundige toetsing voorkeursalternatief

maart 2011 Planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden 

Colofon 

Uitgegeven door HKV LIJN IN WATER 

Uitgevoerd door S. (Saskia) van Vuren 

E-mail vuren@hkv.nl 

Collegiale toets K. (Kees) Vermeer 

Vrijgave H.J. (Hermjan) Barneveld 

Datum 31 maart 2011 

Status definitief 

Versie rev.01 

Deskundigen vanuit 

de opdrachtgever 

Rijkswaterstaat Oost-Nederland 

H. (Hendrik) Havinga 

E. (Egbert) IJmker 

U. (Ute) Menke 

K. (Kees) Polman 

R. (Rico) Tönis 

Rijkswaterstaat Waterdienst 

A. (Arjan) Sieben 

PR1701.10 i


Inhoud 

Lijst van tabellen ............................................................................................ v 

Lijst van figuren ........................................................................................... vii 

Samenvatting ................................................................................................ ix 

1 Inleiding ................................................................................................1-1 

1.1 Achtergrond.................................................................................................................1-1 

1.2 Doel van het rapport.....................................................................................................1-1 

1.3 Opbouw van het rapport................................................................................................1-2 

1.4 Betrokken partijen........................................................................................................1-2 

2 Definitief voorkeursalternatief...............................................................2-1 

2.1 Inleiding......................................................................................................................2-1 

2.2 Doelstelling van de planstudie ........................................................................................2-1 

2.3 Huidige situatie, voorlopig VVKA en definitief VKA ............................................................2-1 

2.3.1 Huidige situatie................................................................................................2-1 

2.3.2 Voorlopige Voorkeursalternatief .........................................................................2-2 

2.3.3 Definitief Voorkeursalternatief............................................................................2-3 

2.3.4 Streefbeeld en interventiebeeld van het VKA .......................................................2-4 

2.4 Ontwerpproces in MIRT3 vanuit rivierkunde .....................................................................2-6 

2.4.2 Hydraulische Verkenningen ...............................................................................2-6 

2.4.3 Morfologische Verkenningen ............................................................................ 2-13 

2.5 Conclusies en aanbevelingen........................................................................................ 2-16 

3 Hydraulische beoordeling ......................................................................3-1 

3.1 Inleiding......................................................................................................................3-1 

3.2 Overzicht van beoordelingsaspecten en -criteria ...............................................................3-1 

3.2.1 Criteria voor hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater ...............................3-1 

3.2.2 Criteria voor hinder of schade ............................................................................3-4 

3.3 Het gebruikte WAQUA model..........................................................................................3-5 

3.4 Autonome ontwikkeling en kribverlaging .........................................................................3-6 

3.5 Toetsing op hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater ............................................3-6 

3.5.1 MHW effect in de as van de rivier .......................................................................3-6 

3.5.2 MHW effect buiten de as van de rivier............................................................... 3-14 

3.6 Toetsing op hinder of schade ....................................................................................... 3-16 

3.6.1 Waterstand en inundatie van de uiterwaard....................................................... 3-16 

3.6.2 Stroombeeld in de uiterwaard .......................................................................... 3-23 

3.6.3 Stroombeeld in hoofdgeul bij aan- en aftakking van nevengeulen......................... 3-24 

3.7 Conclusies ................................................................................................................. 3-27 

4 Morfologische effecten ..........................................................................4-1 

4.1 Inleiding......................................................................................................................4-1 

4.2 Overzicht van beoordelingsaspecten en -criteria ...............................................................4-1 

4.2.1 Criteria voor bodemligging en morfologie van het zomerbed..................................4-2 

4.2.2 Criteria voor bodemligging en morfologie van het zomerbed..................................4-3 

PR1701.10 iii

Planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden maart 2011 

4.3 Het gebruikte Delft3D model.......................................................................................... 4-4 

4.4 Toetsing op bodemligging en morfologie ......................................................................... 4-7 

4.4.1 Aanzanding en erosie van zomerbed .................................................................. 4-7 

4.4.2 Aanzanding en erosie van uiterwaard en nevengeulen ........................................ 4-17 

4.5 Toetsing op bevaarbaarheid......................................................................................... 4-19 

4.6 Toetsing op baggerwerk .............................................................................................. 4-23 

4.6.1 Baggerwerk ten behoeve van minimale diepte-eis .............................................. 4-23 

4.6.2 Baggerwerk ten behoeve van gemiddelde diepte-eis........................................... 4-25 

4.6.3 Totale omvang baggerwerk ............................................................................. 4-27 

4.7 Conclusies en aanbevelingen ....................................................................................... 4-28 

4.7.1 Conclusies..................................................................................................... 4-28 

4.7.2 Aanbevelingen ............................................................................................... 4-29 

5 Referenties ............................................................................................ 5-1 

Bijlage A: Beschrijving van het Voorkeursalternatief ..................................A-1 

Bijlage B: Keuze definitief VKA MIRT3......................................................... B-1 

Bijlage C: Hydraulische Verkenningen ......................................................... C-1 

Bijlage D: Morfologische Verkenningen .......................................................D-1 

Bijlage E: 2D-figuren van de model schematisatie en resultaten ................. E-1 

Bijlage F: Opzet Delft3D model.................................................................... F-1 

Bijlage G: Dwarsstroomsnelheden...............................................................G-2 

iv PR1701.10


Lijst van tabellen 

Tabel 2-1: Beschrijving van de Verkenningen ten behoeve van Ruimtelijke en Ecologische 

kwaliteit...................................................................................................................2-7 

Tabel 2-2: Verlaging van maatgevende hoogwaterstand op rivierkilometer 925 ................................2-8 

Tabel 2-3: Dwarsstroming [m/s] ter plaatse van de oude opening van de 2 e zandwinplas en 

uitstroomopening van de grote nevengeul (km 928.0-928.5)........................................ 2-11 

Tabel 2-4: Dwarsstroming ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul (km 

928.0-928.5).......................................................................................................... 2-12 

Tabel 2-5: Verandering in het jaarlijkse baggerwerk (in de beun) ten opzichte van de referentie 

op basis van de eisen van minimale diepte en gemiddelde diepte (bij een 

simulatieperiode van 10 jaar) ................................................................................... 2-14 

Tabel 2-6: Verandering in het jaarlijkse baggerwerk (in de beun) ten opzichte van de referentie 

op basis van de eisen van minimale diepte en gemiddelde diepte (bij een 

simulatieperiode van 10 jaar) ................................................................................... 2-16 

Tabel 3-1: Beoordelingscriteria bij te beoordelen aspecten voor ingrepen in de Rijntakken (bron: 

versie 2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009), onderdeel hydraulica .........................3-2 

Tabel 3-2: Overzicht van overschrijdingsfrequenties van een aantal afvoeren op de Bovenrijn 

(informatie aangeleverd door Ralf Schielen van PDR, e-mail 8 oktober 2008). ..................3-5 

Tabel 3-3: Waterstandseffect van 1) het VKA met streefbeeld en het VKA interventiebeeld ten 

opzichte van de referentie, en 2) het VKA met interventiebeeld en kribverlaging ten 

opzichte van de referentie met kribverlaging, tijdens maatgevend hoogwater op 

rivierkilometer 925....................................................................................................3-9 

Tabel 3-4: MHW effect van het VKA met interventiebeeld, wanneer ingrepen in de afzonderlijke 

planelementen achterwege zijn gelaten. .................................................................... 3-10 

Tabel 3-5: MHW verhoging van het VKA met streefbeeld, het VKA met interventiebeeld en het 

VKA met interventiebeeld en kribverlaging tijdens maatgevend hoogwater op het 

traject km 925 – 930 ten opzichte van de referentie.................................................... 3-13 

Tabel 3-6: Vergraving in de verschillende uitwaarden op basis van 5x5m rasters uit Baseline 

database in m 3 voor VKA met interventiebeeld............................................................ 3-15 

Tabel 3-7: Rivierkundige berekeningen met Bovenrijn afvoeren variërend tussen de 1020 en 

10.000 m 3 /s. De overschrijdingsfrequenties zijn geschat op basis van Tabel 3-2. ............ 3-16 

Tabel 3-8: Qh-relatie bij de benedenrand van het model (Hardinxveld) ......................................... 3-17 

Tabel 3-9: Inundatiefrequentie uiterwaarden voor zeven uiterwaardlocaties voor de referentie en 

het VKA. ................................................................................................................ 3-18 

Tabel 3-10: Dwarsstroming op 5 locaties in het VKA op de bakenlijn. Getallen tussen haakjes 

geven de verandering ten opzichte van de referentie. Negatief is een afname van de 

dwarsstroomsnelheid ten opzichte van de huidige situatie (positief een toename). .......... 3-26 

Tabel 3-11: Dwarsstroming op 5 locaties in het VKA op de rand van de vaargeul. Getallen tussen 

haakjes geven de verandering ten opzichte van de referentie. Negatief is een afname 

van de dwarsstroomsnelheid ten opzichte van de huidige situatie (positief een 

toename). .............................................................................................................. 3-26 

Tabel 4-1: Beoordelingscriteria bij te beoordelen aspecten voor ingrepen in de Rijntakken (bron: 

versie 2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009), onderdeel bodemligging en 

morfologie................................................................................................................4-2 

Tabel 4-2: het baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de minimale diepte-eis voor 

de referentiesituatie en het VKA, en de verandering in baggerbezwaar gedurende een 

periode van 10, 20 en 40 jaar, gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 

930. .................................................................................................................... 4-25 

Tabel 4-3: verandering in baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de gemiddelde 

diepte-eis in het VKA ten opzichte van de referentie gedurende een periode van 10, 20 

en 40 jaar, gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 930. .......................... 4-27 

PR1701.10 v


Tabel 4-4: verandering in baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de minimale en 

gemiddelde diepte-eis in het VKA ten opzichte van de referentie gedurende een 

periode van 10, 20 en 40 jaar, gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 

930. ................................................................................................................... 4-27 

Tabel F-1: Randvoorwaarden en parameterinstelling in het model: afvoer, duur, waterstanden en 

morfologische versnellingsfactor. ................................................................................ F-3 

vi PR1701.10


Lijst van figuren 

Figuur 2-1: Huidige situatie: Heesseltsche Uiterwaarden.................................................................2-2 

Figuur 2-2: Ontwerpschets van het voorlopige voorkeursalternatief VVKA .........................................2-3 

Figuur 2-3: Ontwerpschets van het definitieve voorkeursalternatief VKA...........................................2-4 

Figuur 2-4: Locatie van de verschillende ingrepen in de verkenningen ten behoeve van Ruimtelijke 

en Ecologische kwaliteit (basis VVKA). .........................................................................2-8 

Figuur 2-5: Aanpassingen in VVKA: 1) Ophoging van de oeverzone langs de grote nevengeul van 4 

m + NAP naar 5 m + NAP (rode cirkel), en 2) aanleg van een onderwaterberm met 

een lengte van ongeveer 250 m (zwarte dikgedrukte lijn) ............................................ 2-10 

Figuur 2-6: Locaties waar dwarsstroming is geanalyseerd. ............................................................ 2-10 

Figuur 2-7: Dwarsstroming in het VVKA, en het VKA ter plaatse van de uitstroomopening van de 

grote nevengeul bij een Bovenrijnafvoer van 6.000 en 8.000 m 3 /s. ............................... 2-12 

Figuur 2-8: Vaargeulverplaatsing van maximaal 35 m in zuidwaartse richting op het traject km 

927-929................................................................................................................. 2-15 

Figuur 3-1: Waterstandseffect van het VKA met streefbeeld en het VKA met interventiebeeld ten 

opzichte van de referentie tijdens maatgevend hoogwater .............................................3-7 

Figuur 3-2: Waterstandseffect tijdens maatgevend hoogwater: .......................................................3-8 

Figuur 3-3: MHW effect van het VKA met interventiebeeld, wanneer ingrepen in de afzonderlijke 

planelementen achterwege zijn gelaten. .................................................................... 3-11 

Figuur 3-4: Ecotopen rondom het geulenpatroon in het VKA en in het VKA zonder geulenpatroon. ..... 3-12 


planelementen achterwege zijn gelaten. .................................................................... 3-16 

Figuur 3-6: Ligging van de raaien (rode lijnen) en punten (zwarte punten) om de 

inundatiefrequentie in de uiterwaarden te analyseren. ................................................. 3-18 

Figuur 3-7: afvoer door het zomerbed en door de uiterwaard per afvoerniveau voor de referentie 

op het riviertraject km 925 tot 930. .......................................................................... 3-19 

Figuur 3-8: afvoer door het zomerbed en door de uiterwaard per afvoerniveau voor het VKA 

streefbeeld op het riviertraject km 925 tot 930. .......................................................... 3-20 

Figuur 3-9: afvoer door de uiterwaard voor de referentie en het VKA streefbeeld per afvoerniveau 

op het riviertraject km 925 tot 930. .......................................................................... 3-21 

Figuur 3-10: inundatiediepte bij afvoeren variërend tussen 2.000 en 10.000 m3/s in uiterwaard ter 

plaatse van zeven uiterwaardlocaties. Blauw: referentie, paars: VKA (streefbeeld).......... 3-22 

Figuur 3-11: Locaties voor analyse dwarsstromen. ........................................................................ 3-25 

Figuur 4-1: Standaard hydrograaf voor morfologische berekeningen, Bovenrijnafvoeren [m 3 /s]...........4-5 

Figuur 4-2: Terugstortbeleid in Delft3D.........................................................................................4-6 

Figuur 4-3: Verandering in Waalafvoer door het winterbed ten opzichte van de referentie (huidige 

situatie), voor de 4 hoogste afvoerniveaus uit het afvoerverloop in het Delft3D model.......4-8 

Figuur 4-4: Stroombeeld in de referentie (boven) en het VKA (onder) voor 5.970 m 3 /s 

Bovenrijnafvoer (berekend met het Delft3D model).......................................................4-9 

Figuur 4-5: Stroombeeld in de referentie (boven) en het VKA (onder) voor 7.020 m 3 /s 

Bovenrijnafvoer (berekend met het Delft3D model)..................................................... 4-10 

Figuur 4-6: Verandering in stroomsnelheid ten opzichte van de referentie (huidige situatie), voor 

een Bovenrijnafvoer van 5.970 en 7.020 m 3 /s (berekend met het Delft3D model)........... 4-11 

Figuur 4-7: Verschil in maximum bodemligging (VKA minus referentie) gedurende de 

baggerperiode (direct na het hoogwater tussen dag 93 en dag 365) in jaar 10, jaar 20 

en jaar 40 (berekend met het Delft3D model)............................................................. 4-12 

Figuur 4-8: Bodemverandering (2-D) t.o.v. de referentie in het zomerbed direct na hoogwater 

(boven) en laagwater (onder) in jaar 10. ................................................................... 4-13 

Figuur 4-9: Bodemverandering (2-D) t.o.v. de referentie in het zomerbed direct na hoogwater 

(boven) en laagwater (onder) in jaar 40. ................................................................... 4-14 

Figuur 4-10: Overzicht met locaties met bodem- en oeverbescherming (bron: Leeuwestein, 2011)...... 4-16 

PR1701.10 vii


Figuur 4-11: Detailinformatie over locaties met bodem- en oeverbescherming om problemen met 

stabiliteit te voorkomen (bron: Leeuwestein, 2011)..................................................... 4-17 

Figuur 4-12: dit figuur geeft voor de referentie en het VKA over de breedte van de vaargeul direct 

na hoogwater in jaar 10: 1) de minimale vaardiepte op het traject km 920-940, 2) 

de gemiddelde vaardiepte op het traject km 920-940, 3) de gemiddelde vaardiepte op 

het traject km 926-930 en 4) het verschil in gemiddelde vaardiepte op het traject km 

926-930 ................................................................................................................ 4-21 

Figuur 4-13: dit figuur geeft voor de referentie en het VKA over de breedte van de vaargeul direct 

na hoogwater in jaar 40: 1) de minimale vaardiepte op het traject km 920-940, 2) 

de gemiddelde vaardiepte op het traject km 920-940, 3) de gemiddelde vaardiepte op 

het traject km 926-930 en 4) het verschil in gemiddelde vaardiepte op het traject km 

926-930 ................................................................................................................ 4-22 

Figuur 4-14: cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in de referentiesituatie voor de 

rivierkilometers 920 tot en met 940 een periode van 40 jaar........................................ 4-23 

Figuur 4-15: cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VKA voor de rivierkilometers 

920 tot en met 940 voor een periode van 40 jaar. ...................................................... 4-24 

Figuur 4-16: het baggerbezwaar (volumes in de beun) voor de referentiesituatie en het VKA, en de 

verandering in baggerbezwaar als functie van de tijd, gesommeerd over de 

rivierkilometers 925 tot en met 930. ......................................................................... 4-24 

Figuur 4-17: de gemiddelde vaardiepte op het traject km 926-930 voor de referentie en het VKA 

over de breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 10. ................................... 4-26 


over de breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 20. ................................... 4-26 


over de breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 40. ................................... 4-26 

Figuur F-1: Afvoermetingen in de periode 1999-2006: de duur van een afvoer per jaar. .................... F-2 

Figuur F-2: Karakteristiek jaarlijks afvoerverloop........................................................................... F-2 

viii PR1701.10


Samenvatting 

Herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden staat al geruime tijd op de agenda. Het project 

is het onderdeel van het Nadere Uitwerking Rivierengebied 1 (NURG)- programma. Binnen dat 

programma heeft de herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden doelstellingen ten aanzien 

van natuur en hoogwaterbescherming. 

Het Versoberde Compromisplan is medio 2010 gekozen als voorlopig voorkeursalternatief 

(VVKA). Deze keuze is gebaseerd op een integrale afweging tussen diverse belangen in het 

m.e.r.. In het najaar van 2010 heeft de minister ingestemd met deze keuze. Het voorlopige 

voorkeursalternatief (VVKA) is uitgewerkt in de MIRT3-fase. 

Het voorliggend rapport beschrijft het ontwerpproces in MIRT3 vanuit het aspect rivierkunde en 

geeft de rivierkundige beoordeling van het definitieve voorkeursalternatief (VKA). 

Ontwerpproces in MIRT3 vanuit het aspect rivierkunde 

De belangrijkste ontwerpaanpassingen in het VVKA die vanuit rivierkunde zijn doorgevoerd zijn 

met name gerelateerd aan scheepvaart: baggerinspanning en dwarsstroming. 

Het ontwerp van het VVKA levert te veel negatieve effecten voor scheepvaart ten opzichte van 

de huidige situatie. De baggeromvang om te zorgen dat aan de eisen ten aanzien van 

scheepvaartdiepgang wordt voldaan is te hoog. Daarnaast is de dwarsstroming ter plaatse van 

de uitstroomopening van de grote nevengeul in het VVKA te groot. Rijkswaterstaat heeft 

aangegeven dat verbetering van het ontwerp nodig is. 

De volgende aanpassingen zijn doorgevoerd in het VKA: 

• Het verplaatsen van de vaargeul op het traject km 927-929 richting de linkeroever met 

maximaal 35 m. 

• Het aanbrengen van een leikade op de kribkop bij de uitstroomopening van de grote 

oevergeul. 

• Het stroomlijnen (minder haakse uitstroming) van de uitstroomopening van de grote 

oevergeul. 

• Het aanbrengen van een stortstenen bodembescherming bij de uitstroomopening van de 

grote oevergeul. 

• Het ophogen van de oeverzone langs de grote nevengeul van 4 m + NAP naar 5 m + NAP. 

• Het stroomlijnen en lokaal verdiepen van het vingerachtige geulenpatroon. 

• Het stroomlijnen en beperkt verlagen van de zomerkade in het meest westelijke deel van de 

uiterwaard. 

Middels ontwerpaanpassingen in het VKA is de extra baggerinspanning ten opzichte van de 

huidige situatie tot toegestane omvang gereduceerd. Met de baggerinspanning wordt aan de 

eisen ten aanzien van scheepvaartdiepgang voldaan. 

1 

Als uitwerking van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra is in 1991 voor het rivierengebied de Nadere Uitwerking voor het 

RivierenGebied (NURG) vastgesteld. Sindsdien staat NURG symbool voor het realiseren van nieuwe natuur in de uiterwaarden van de 

grote rivieren. 

PR1701.10 ix


De dwarsstroming in het VKA blijft te veel toenemen ten opzichte van de huidige situatie. De 

dwarsstroming is met deze ontwerpaanpassingen in het VKA niet afgenomen ten opzichte van 

het VVKA. De combinatie van het aanbrengen van de leikade, het stroomlijnen van de 

uitstroomopening, en het ophogen van de oeverzone leverde geen netto verbetering. Dit komt 

met name doordat de stroming vanuit de grote nevengeul in het VKA ter plaatse van de 

uitstroomopening tussen de leikade en de stroomafwaarts gelegen strekdam meer lokaal 

geconcentreerd is. De dwarsstroming is met name bij de uitstroomopening van de grote 

nevengeul te groot. 

We concluderen dat het VKA niet voldoet aan de eis die RWS stelt ten aanzien van de 

dwarsstroming. Het rapport beschrijft mogelijkheden om de dwarsstroming te reduceren 

middels ontwerpaanpassingen. Een extra optimalisatie van onder andere de uitstroomopening 

van de grote nevengeul ten aanzien van het aspect dwarsstroming kan in de MIRT4 fase worden 

uitgevoerd. Bij de afweging om de uitstroomopening van de grote nevengeul verder te 

optimaliseren zijn naast de dwarsstroming ook de aanlegkosten en het onderhoudsbaggerwerk 

belangrijk. 

Rivierkundige beoordeling van het definitieve voorkeursalternatief 

De rivierkundige beoordeling vindt plaats op basis van het Rivierkundig beoordelingskader 

(RBK) en de Werkwijzer voor beoordelen rivieringrepen van Rijkswaterstaat Oost Nederland. De 

rivierkundige beoordeling is samengevat aan de hand van vier aspecten: hydraulische effecten 

bij maatgevend hoogwater, hinder of schade, morfologische effecten in het zomerbed en 

morfologische effecten in de uiterwaarden en nevengeulen. 

Rivierkundige beoordeling: hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater 

De planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden heeft als hoofddoel het realiseren van 

een waterstanddaling van minimaal 5,5 cm op km 925 van de Waal bij maatgevend hoogwater 

(MHW). Dit projectdoel wordt met het VKA ruimschoots gehaald. Het zogenaamde streefbeeld 

en het interventiebeeld voldoen met een MHW verlaging van 9,8 cm en 8,8 cm ruimschoots aan 

de taakstelling. Het verschil tussen beide berekeningen is een maat voor de beheerruimte en 

bedraagt 1 cm. De grootste bijdrage aan het MHW effect komt door de aanleg van de grote 

nevengeul. De grote nevengeul zorgt voor ongeveer 80% van de MHW verlaging. 

Rivierverruiming resulteert vaak in een lokale verhoging van de maatgevende waterstanden 

stroomafwaarts van het projectgebied. Het RBK geeft aan dat een ontwerp met een verhoging 

van meer dan 1 mm niet vergunbaar is. Het RBK geeft ook aan dat een MHW verhoging groter 

dan 1 mm vaak inherent is aan rivierverruiming en niet te voorkomen is. De MHW verhoging op 

de as van de rivier stroomafwaarts van de rivierverruiming in het projectgebied bedraagt 1,3 

cm. In de uiterwaard is dat grotendeels beperkt tot maximaal 0,8 cm. 

Het RBK beschrijft voorwaarden waaronder toch een vergunning kan worden verleend. Deze 

voorwaarden zijn dat 1) het plan een bijdrage moet leveren aan de lange termijn doelstelling in 

het Nationaal Waterplan, 2) de MHW verhoging zeer klein moet zijn in relatie tot de behaalde 

MHW verlaging, 3) de MHW verhoging via ontwerpoptimalisatie zoveel mogelijk is beperkt, 4) 

rivierverruimende maatregelen stroomafwaarts van het projectgebied de MHW verhoging in 

voldoende mate compenseren. 

De studie laat zien dat met de voorwaarden voor vergunningverlening van het RBK rekening is 

gehouden bij de uitwerking van het ontwerp en dat het VKA ontwerp voor de herinrichting van 

de Heesseltsche Uiterwaarden met betrekking tot de MHW verhoging vergunbaar is. 

x PR1701.10


Waterschap Rivierenland geeft aan dat de MHW verhoging van het plan samen met de 

kribverlaging moet worden bekeken. De kribverlaging compenseert de MHW verhoging en levert 

een netto MHW verlaging. Dit betekent dat het VKA aan de randvoorwaarde van het waterschap 

Rivierenland voldoet, dat er netto géén opstuwing mag plaats vinden in de uiterwaarden. 

Rivierkundige beoordeling: hinder of schade 

Om de schade of hinder door het effect van de herinrichting op de eigendommen van 

terreineigenaren in beeld te brengen is gekeken naar de inundatiefrequentie van de uiterwaard, 

het stroombeeld in de uiterwaard en het stroombeeld in de hoofdgeul bij de aan- en aftakkingen 

van nevengeulen. 

De uiterwaarden beginnen in de referentie en het VKA met streefbeeld mee te stromen vanaf 

4.000 m 3 /s (Bovenrijnafvoer). Afvoeren kleiner dan deze afvoer hebben daardoor geen effect op 

de inundatiefrequentie van de uiterwaarden. In het VKA neemt de afvoer door het winterbed toe 

ten opzichte van de referentie. Dit kan soms oplopen tot een toename die gelijk is aan 10% van 

de Waalafvoer. 

Door de rivierverruiming in het VKA inundeert een aantal locaties in de uiterwaard eerder en 

frequenter. Ook is de inundatiediepte in het VKA vaak groter dan in de referentiesituatie. Dit 

heeft betrekking op de uiterwaarddelen zuidwaarts van de zomerkade. De zomerkade zelf blijft 

grotendeels in tact (op een kleine verschuiving na), waardoor het gebied noordwaarts in het 

VKA dezelfde inundatiefrequentie houdt als in de huidige situatie. 

De veranderingen in inundatiepatroon (frequentie en diepte) hebben naar verwachting geen 

economische gevolgen. De bebouwing in de uiterwaard bevindt zich namelijk noordwaarts van 

de zomerkade en ligt bovendien op hoogwatervrij terrein. De uiterwaard wordt ingericht als 

dynamisch natuurgebied. Het beheer is op de nieuwe waterhuishouding afgestemd. Er wordt 

dus aan de eis van het RBK ten aanzien van schade of hinder door het effect van de 

herinrichting op de eigendommen van terreineigenaren door veranderingen van 

inundatiepatronen in uiterwaarden voldaan. 

Door ingrepen in het gebied kunnen stroomsnelheden in de uiterwaard veranderen. Dit kan 

resulteren in lokale erosie bij constructies zoals kribben, gebouwen, kaden/dijken, wegen, maar 

ook langs randen van plassen en geulen. Aan de hand van stroombeelden uit voorliggende 

studie, zijn in het VKA maatregelen opgenomen in de vorm van bodem- en oeverbescherming 

om instabiliteit te voorkomen. Er wordt met deze bescherming aan de eis van het RBK ten 

aanzien van erosieproblemen door stroming in zomerbed, uiterwaarden en nevengeulen 

voldaan. 

De hinder voor de scheepvaart door aan- en aftakkingen van nevengeulen is geanalyseerd aan 

de hand van de stroming loodrecht op de vaargeul. Conclusies uit deze analyse zijn: 

• In de huidige situatie is op alle locaties bij afvoeren groter dan 6.000 m 3 /s de 

dwarsstroming op de bakenlijn groter dan toegestaan (15 cm/s). 

• Op bijna alle locaties neemt de dwarsstroming op de bakenlijn toe ten opzichte van de 

referentiesituatie. Deze toename is met uitzondering van de uitstroomopening van de grote 

nevengeul beperkt tot maximaal 8 cm/s. 

• De grootste toename van de dwarsstroming treedt op ter plaatse van de uitstroomopening 

van de grote nevengeul. Op deze locatie neemt de dwarsstroming op de bakenlijn 

PR1701.10 xi


aanzienlijk toe met ongeveer 30 cm/s. Dit resulteert in een dwarsstroming van 50 cm/s. Dit 

betekent een forse overschrijding van de toegestane waarde. 

• De dwarsstroming neemt af van de bakenlijn richting de vaargeulbelijning. De 

dwarsstroming ter plaatse van de vaargeulbelijning (25 cm/s) is lager dan de 

dwarsstroming op de bakenlijn (50 cm/s). Dit komt doordat de vaargeul wat verder in de 

hoofdgeul ligt en de stroming daar minder beïnvloedt wordt door het ontwerp. De toename 

bij een vergelijking op vaargeulniveau in het ontwerp is minder groot (8 cm/s) dan bij een 

vergelijking op de bakenlijn (30 cm/s). 


dwarsstroming. Het rapport geeft aanbevelingen om de dwarsstroming in MIRT4 middels 

ontwerpaanpassingen te reduceren. Er wordt geadviseerd om in MIRT4 het nut en de noodzaak 

van maatregelen gericht op het terugdringen van de dwarsstroming beter te onderzoeken. 

Rivierkundige beoordeling: morfologische effecten in zomerbed en uiterwaarden 

De verbreding van het stroomvoerende deel van de rivier in het VKA zorgt bij hogere 

afvoerniveaus voor een afname in stroomsnelheden ten opzichte van de referentie. Het gevolg 

is een afname van de sedimenttransportcapaciteit, met netto sedimentatie als resultaat. 

Aanzanding in het zomerbed is bepaald met een Delft3D model. Deze aanzanding vindt plaats in 

het traject van de vaste laag (het traject tussen km 926 en km 928) en wordt veroorzaakt door 

de sterkere instroming in de uiterwaard. De aanzanding is het grootst in de binnenbocht aan de 

rechteroever op dit traject. De bodemveranderingen zijn niet statisch, maar vertonen sterk 

dynamisch gedrag. De aanzanding treedt direct na aanleg op en blijft daarna min of meer 

fluctueren rondom 0,5 m. Bij de hogere afvoeren vindt telkens opnieuw aanzanding plaats. 

Deze aanzanding beweegt zich door het systeem heen en beïnvloedt zo ook het stroomafwaarts 

gelegen zomerbed. Het verplaatst zich onder andere naar het bestaand baggerknelpunt aan de 

rechteroever direct benedenstrooms van de vaste laag. 

Een beoordeling of het beschreven morfologische effect toelaatbaar is, is gerelateerd aan de 

vraag of de vaardiepten en de baggeromvang bij dit morfologische effect aan de criteria 

voldoen. Antwoord op deze vraag volgt hieronder bij effecten op bevaarbaarheid en baggerwerk 

Aanzanding die ontstaat als gevolg van een rivierverruiming gaat vrijwel altijd gepaard met 

erosie. Ontgronding bij rivierkundige constructies, zoals kribben, en oeverzones dient beperkt te 

blijven. Op basis van stroombeelden uit Delft3D is nagegaan of maatregelen nodig zijn om het 

ontwerp hydraulisch stabiel te maken. Aangezien de stroomsnelheden bij de in- en 

uitstroomzijde van de grote nevengeul ruim uitgaan boven de kritieke waarde voor begin van 

transport van het aanwezige bodemmateriaal, is op die locaties bodembescherming nodig. 

Bodembescherming is ook nodig om achterloopsheid en stabiliteit van de nabij de uitstroming 

van de grote nevengeul gelegen kribben te garanderen. De oeverzone tussen de grote 

nevengeul en de hoofdgeul moet ook verdedigd worden. 

We concluderen dat om aan de eis ten aanzien van erosie van zomerbed (kribzone en 

oeverzone), uiterwaard en nevengeulen te voldoen, er bodem- en oeverbescherming nodig is, of 

dat inspectie na hoogwateromstandigheden nodig is. Met de bodem- en oeverbescherming in 

combinatie met inspectiemaatregelen na hoogwateromstandigheden, voldoet het ontwerp aan 

de eisen uit het RBK. 

xii PR1701.10


De aanzanding in de uiterwaard en in nevengeulen is beoordeeld op basis van een 

deskundigenoordeel en het veranderende stroombeeld in de uiterwaarden bij normaal 

hoogwater. Het ontwerp van de nevengeulen is zo opgezet dat sedimentatie in de nevengeulen 

minimaal is, en dat de geulen met minimale beheersmaatregelen in stand te houden zijn. In de 

nevengeulen is in rekening gehouden met een sedimentatiesnelheid van 1 cm per jaar. Voor het 

vingerachtige geulenpatroon is een sedimentatiesnelheid van 0,5 cm per jaar aangehouden. 

Rivierkundige beoordeling: effecten op bevaarbaarheid 

De bevaarbaarheid is geanalyseerd door de diepte binnen de vaargeul onder OLR te 

beschouwen. Er is onderscheid gemaakt in de minimale en gemiddelde diepte onder OLR over 

de breedte van de vaargeul. 

Er blijkt dat: 

• De vaardiepte op een aantal locaties afneemt en op andere locaties juist toeneemt. 

• Door de aanzanding in het zomerbed in het ontwerp verondiept de vaargeul lokaal. De 

minimale en gemiddelde vaardiepte neemt op het traject tussen km 926,8-927,5 met 

ongeveer 40 cm af. 

• De vaargeulverplaatsing in combinatie met de leikade een positief effect heeft op de 

vaardiepte en gedeeltelijk de verondieping van de vaargeul compenseert. 

• In de huidige situatie niet wordt voldaan aan de eis dat de gemiddelde diepte over de 

dwarsdoorsnede van de vaargeul niet minder mag zijn dan 4 m bij OLR. Er geldt daarom 

voor het VKA dat de scheepvaartcondities bij deze eis niet verder mogen verslechteren. Om 

dit te realiseren moet er gebaggerd worden. 

• Na het uitvoeren van baggerwerk het VKA aan de eis ten aanzien van de minimale en 

gemiddelde diepte voldoet. 

Rivierkundige beoordeling: effecten op baggerwerk 

De totale omvang van de baggerinspanning bestaat uit twee delen: 

• Baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen 

• Baggerinspanning om aan gemiddelde diepteeis te voldoen 

De baggerinspanning ten behoeve van de minimale diepte-eis in de referentie en het VKA is met 

het Delft3D model berekend. De baggerinspanning ten behoeve van de gemiddelde diepte-eis is 

ingeschat op basis van een nabewerking van Delft3D resultaten. 

De conclusies ten aanzien van het baggerwerk zijn: 

• De baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen neemt af ten opzichte van de 

referentie. 

• De baggerinspanning om aan de gemiddelde diepteeis te voldoen neem toe ten opzichte van 

de referentie. 

• De totale netto baggerinspanning om aan de minimale en gemiddelde diepteeis te voldoen 

is voor het VKA kleiner dan het toegestane volume van 15.000 m 3 per jaar. Het VKA voldoet 

daarmee aan de gestelde eisen. 

Tot slot: beschouwing van de planstudie Heesseltsche Uiterwaarden in het totale 

plaatje van de grootschalige herinrichting van het rivierengebied 

De uitwerking van een grote reeks plannen voor de herinrichting van het rivierengebied in het 

kader van onder andere Ruimte voor de Rivier, Kaderrichtlijn Water, Stroomlijn en NURG is in 

volle gang. In de nabije toekomst wordt ook de uitwerking van het project Stroomlijn verwacht. 

PR1701.10 xiii


Ondertussen wordt in het kader van het Deltaprogramma Rivieren ook nagedacht over het 

grootschalig herinrichten van het rivierensysteem voor de verdere toekomst om klimaateffecten 

op te vangen. 

Belangrijk in deze projecten en verkenningen is het herinrichten van rivieren, zodanig dat er 

geen overstromingen ontstaan, ecologie en recreatie een kwaliteitimpuls krijgen, terwijl de 

scheepvaart nog steeds efficiënt kan plaatsvinden. 

Het uitwerken van plannen is vaak erg gericht op het individuele project, waarbij de uitwerking 

van het plan lokaal gericht is op het verbeteren van de hoogwaterveiligheid, het beperken van 

de scheepvaarteffecten en het minimaliseren van extra kosten voor baggeronderhoud van de 

vaargeul. 

Het is niet alleen belangrijk om naar het individuele effect te kijken, maar ook naar het 

gezamenlijke effect van alle projecten en programma’s samen. De afzonderlijke projecten 

zorgen vaak elk voor extra sedimentatie en een extra baggerbezwaar. Als spelregel geldt voor 

elk project dat de toename van de baggeromvang niet groter mag zijn dan 15.000 m 3 per jaar. 

Dit kan wel impliceren dat de totale baggeromvang door alle projecten samen aanzienlijk gaat 

toenemen na projectuitvoering. Indien dit er toe leidt dat de hele rivier straks vol ligt met 

baggerschepen, dan levert dat grote hinder op voor de scheepvaart met grote economische 

gevolgen. 

Daarnaast is het zo dat de effecten op baggerwerk op deterministische wijze worden bepaald. 

Onzekerheid in de rivierafvoer zorgt tot onzekerheidsbanden in de ontwikkeling van de 

rivierbodem, en daarmee resulteert dit ook in onzekerheid in het hiervan afgeleide 

onderhoudsbaggerwerk. Inzicht in de onzekerheid van het benodigde sediment management 

kan de rivierbeheerder helpen met het beter inschatten van de baggerinspanning en de hierbij 

gepaard gaande hinder voor de scheepvaart. 

De grote inzet van baggeren maakt het belangrijk om na te denken over de mogelijkheden voor 

herinrichting van de rivier om tot een zelfregulerend systeem te komen, waarbij baggeren het 

sluitstuk vormt van structurele maatregelen. Flexibiliteit om bij te sturen en in te spelen op 

onzekerheid is daarbij van belang. Dit kan een inrichting zijn in de vorm van nieuwe 

normalisatiewerken die zorgen dat de rivier én onderhoudsarm goed bevaarbaar blijft, én een 

goede hoogwaterbescherming biedt, én aantrekkelijk wordt vanuit ruimtelijke kwaliteit en 

natuur. Het ontwerp van langsdammen in combinatie met oevergeulen is hier een voorbeeld 

van. De langsdammen moeten zorgen voor een beter bevaarbare rivier met voldoende 

diepgang. De oevergeulen dienen voor de opgave vanuit hoogwaterdoelstellingen en het 

verwezenlijken van natuurwaarden. 

xiv PR1701.10


1 Inleiding 

1.1 Achtergrond 

Herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden staat al geruime tijd op de agenda. 

Eind 2006 heeft het Kabinet besloten dat het Nadere Uitwerking Rivierengebied 2 (NURG)-project 

Heesseltsche Uiterwaarden geen onderdeel wordt van het maatregelenpakket van de PKB 

Ruimte voor de Rivier. Het project is daarom verder opgepakt binnen het NURG programma 

zelf. Binnen dat programma heeft de herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden 

doelstellingen ten aanzien van natuur en hoogwaterbescherming. 

De eerste verkennende studie voor herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden dateert uit 

1998. Sindsdien is een reeks van studies uitgevoerd, die begin 2009 heeft geleid tot het 

Compromisplan 2008 (dat in maart 2009 definitief is geworden). Het consortium Oranjewoud, 

bureau Stroming en HKV LIJN IN WATER voert in opdracht van Rijkswaterstaat Oost Nederland 

(RWS ON) een nieuwe planstudie uit. Het Compromisplan 2008 vormt het startpunt van deze 

planstudie. 

Bij de start van de planstudie in de zomer van 2009 zijn hoge eisen inzake het rivierkundig 

ontwerp uitgesproken. Op een aantal aspecten was een nadere uitwerkingsslag gewenst om het 

plan vanuit scheepvaart en hoogwaterveiligheid vergunbaar te maken. 

Ondanks de beperkte ontwerpruimte binnen het Compromisplan 2008 zijn, samen met de 

consortiumpartners Oranjewoud en Bureau Stroming, twee alternatieven op het Compromisplan 

2008 ontwikkeld: een Geoptimaliseerd en een Versoberd Compromisplan. Er is bewust gekozen 

om het Compromisplan 2008 dat het vertrekpunt vormde, herkenbaar mee te nemen in de 

planstudie. 

Rivierkundige beoordelingen in de periode 2009-2010 (zie Van Vuren et al. 2010) tonen de 

potenties van de twee nieuwe alternatieven, en geven voldoende vertrouwen om één van de 

alternatieven als voorkeursalternatief verder uit te werken. Het Versoberde Compromisplan is 

gekozen als voorlopig voorkeursalternatief (VVKA). Deze keuze is gebaseerd op een integrale 

afweging tussen diverse belangen in het m.e.r.. In het najaar van 2010 heeft de minister 

ingestemd met deze keuze. Het voorlopige voorkeursalternatief (VVKA) is uitgewerkt in de 

MIRT3-fase. 

1.2 Doel van het rapport 

Het voorliggend rapport beschrijft het ontwerpproces in MIRT3 vanuit het aspect rivierkunde en 

geeft de rivierkundige beoordeling van het definitieve voorkeursalternatief (VKA). 

De rivierkundige beoordeling vindt plaats op basis van het Rivierkundig beoordelingskader 

(versie 2.01, 1 juli 2009) en de Werkwijzer voor beoordelen rivieringrepen van Rijkswaterstaat 

2 

Als uitwerking van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra is in 1991 voor het rivierengebied de Nadere Uitwerking voor het 

RivierenGebied (NURG) vastgesteld. Sindsdien staat NURG symbool voor het realiseren van nieuwe natuur in de uiterwaarden van de 

grote rivieren. 

PR1701.10 1-1


Oost Nederland (RWS ON, 2008). In het beoordelingskader en de werkwijzer zijn criteria 

genoemd om de plannen rivierkundig te beoordelen. De beoordeling bestaat uit een 

hydraulische en morfologische beoordeling, inclusief een beoordeling op hinder / schade. 

1.3 Opbouw van het rapport 

Het rapport is naast deze inleiding opgebouwd uit vier hoofdstukken: 

• Hoofdstuk 2 beschrijft het uitgewerkte voorkeursalternatief en het ontwerpproces vanuit 

rivierkunde. 

• Hoofdstuk 3 geeft de hydraulische effectbeoordeling. 

• Hoofdstuk 4 geeft de morfologische effectbeoordeling. 

Hoofdstuk 3 en 4 beschrijven de rivierkundige effecten van het uitgewerkte 

voorkeursalternatief. De hoofdstukken hebben dezelfde opbouw: 

• § 1: eisen en richtlijnen voor de effectbeoordeling. 

• § 2: gebruikte modellen. 

• § 3: effectbeoordeling. 

• § 4: conclusies. 

Elk hoofdsluk sluit af met conclusies. 

1.4 Betrokken partijen 

HKV LIJN IN WATER heeft het voorlopige voorkeursalternatief rivierkundig geoptimaliseerd en heeft 

het uitgewerkte voorkeursalternatief rivierkundig beoordeeld. De studie is uitgevoerd door 

Joana Vieira da Silva, Vincent Vuik en Saskia van Vuren. Laatstgenoemde was tevens de 

projectleider. Hermjan Barneveld en Kees Vermeer hebben als onderdeel van de 

kwaliteitscontrole de review uitgevoerd. 

Vanuit RWS ON is de studie begeleid door een team van deskundigen: Ute Menke, Rico Tönis, 

Hendrik Havinga, Egbert IJmker en Kees Polman. Arjan Sieben begeleidde de studie vanuit 

Rijkswaterstaat Waterdienst (RWS WD). De auteurs van voorliggend rapport bedanken dit team 

voor de fijne en constructieve samenwerking. 

1-2 PR1701.10


2 Definitief voorkeursalternatief 

2.1 Inleiding 

In de adviesnota Voorkeursalternatief (RWS, 2010) is het Versoberde Compromisplan gekozen 

als voorlopig voorkeursalternatief (VVKA). In MIRT3 is dit alternatief verder uitgewerkt tot een 

definitief voorkeursalternatief (VKA). 

Dit hoofdstuk beschrijft de huidige situatie, het voorlopige voorkeursalternatief (VVKA) en het 

definitieve VKA (§ 2.3). De rivierkundige optimalisatie in het ontwerpproces in MIRT3 om van 

het VVKA tot het VKA te komen wordt beschreven (§ 2.4). De rivierkundige optimalisatie richtte 

zich op het aspect hydraulica en het aspect morfologie. 

2.2 Doelstelling van de planstudie 

De planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden is onderdeel van het NURG programma 

en heeft als hoofddoel: 

• Realisatie van een waterstanddaling van minimaal 5,5 cm op km 925 van de Waal bij 

maatgevende hoogwateromstandigheden (MHW). 

• Natuurontwikkeling in de vorm van ca. 200 ha nieuwe natuur (NURG). 

De daling van de maatgevende hoogwaterstanden draagt bij aan de lange termijn taakstelling 

voor hoogwaterveiligheid, zoals geformuleerd in het Nationaal Waterplan (Min V&W, 2009). In 

het project is rekening gehouden met een beheermarge om voldoende ruimte te bieden voor 

sediment- en natuurbeheer. 

2.3 Huidige situatie, voorlopig VVKA en definitief VKA 

2.3.1 Huidige situatie 

De huidige situatie is geschetst in Figuur 2-1. De figuur geeft ook de rivierkilometers weer. De 

Heesseltsche Uiterwaarden liggen aan de rechteroever van de Waal tussen rivierkilometer 925 

en 930,5 in de gemeente Neerijnen in de provincie Gelderland. De uiterwaarden tonen een 

agrarisch cultuurlandschap en bestaan voor het grootste deel uit productiegrasland. In de 

uiterwaard bevinden zich twee grote zandwinplassen. Eén van deze plassen staat in open 

verbinding met de rivier. 

Rivierkundig karakteriseert het gebied zich door de scherpe rivierbocht tussen km 925 en 928, 

de insnoering van de uiterwaard door de bandijk ter plaatse van het dorp Heesselt (km 925- 

927,5), en de brede uiterwaard direct benedenstrooms hiervan (km 928 tot km 930,5). 

Ten behoeve van de bevaarbaarheid is eind jaren ’90 een vaste laag aangebracht in de 

buitenbocht van de rivier op het traject km 925,0 en 928,2 (vaste laag bij St. Andries). De 

aanleg van de vaste laag heeft het stroombeeld en bodemtransport in de rivierbocht beïnvloed, 

waardoor de bodem volgens plan in de binnenbocht is gaan eroderen. Als gevolg hiervan is een 

grotere vaardiepte over een grotere breedte gerealiseerd. Ondanks deze inspanning is het 

riviertraject een scheepvaartknelpunt gebleven. 



Figuur 2-1: Huidige situatie: Heesseltsche Uiterwaarden 

2.3.2 Voorlopige Voorkeursalternatief 

In de adviesnota Voorkeursalternatief is het Versoberde Compromisplan gekozen als voorlopig 

voorkeursalternatief (VVKA). Om tot het Versoberde Compromisplan te komen is het 

Compromisplan 2008 als uitgangspunt gebruikt. Bij de uitwerking van dat Compromisplan is 

vooral gezocht naar mogelijkheden om de diverse wensen die er leven bij betrokken 

organisaties, eigenaren en omwonenden een plek te geven. Uit een analyse van deze wensen 

blijkt dat veel daarvan direct of indirect betrekking had op de grote nevengeul. In het 

compromisplan doorsnijdt deze een groot aantal historische patronen, waaronder de 

zomerkade, en dit wordt door velen als bezwaarlijk ervaren. De grote nevengeul is vooral 

bedoeld om de vereiste waterstanddaling te realiseren. Door een andere vormgeving van de 

grote nevengeul is het mogelijk om de gewenste waterstanddaling te realiseren met een veel 

geringer ruimtebeslag van deze geul. Daarmee komt er ruimte vrij voor een betere verdeling 

van de benodigde 200 ha dynamische natuur over de uiterwaard en kan de bestaande 

landschappelijke opbouw van de uiterwaard en de zomerkade grotendeels behouden blijven. 

De volgende maatregelen maken deel uit van het ontwerp: 

• De aanleg van nevengeulen. 

• De aanleg van een vingerachtig nevengeulenpatroon. 

• Het verlagen van een deel van het maaiveld. 

• De aanpassing van de zomerkade op twee plaatsen. 

• De aanleg en ontwikkeling van moerassen. 

• De aanleg en ontwikkeling van zachthoutooibos. 



• De ontwikkeling van stroomdalgraslanden en rivierduinen. 

• De aanleg van recreatieve voorzieningen, waaronder een verbinding over de grote 

nevengeul. 

• Het verondiepen van de zandwinplassen. 

Figuur 2-3 geeft een schets van het Voorlopige Voorkeursalternatief. 

Figuur 2-2: Ontwerpschets van het voorlopige voorkeursalternatief VVKA 

2.3.3 Definitief Voorkeursalternatief 

Het definitieve Voorkeursalternatief is een uitwerking van het voorlopige Voorkeursalternatief 

(VVKA) uit de planstudie/m.e.r.. In een integraal ontwerpproces is het VVKA uitgewerkt tot het 

definitief VKA. Ontwerpaanpassingen in het VVKA zijn doorgevoerd om verbeteringen te 

realiseren ten aanzien van ruimtelijke kwaliteit, ecologie, kosten en rivierkunde. 

De volgende ontwerpaanpassingen zijn doorgevoerd: 

• Extra ooibosontwikkeling in het plangebied (14 ha) om aan de NURG doelstelling te voldoen. 


uiterwaard. 

• Het behoud van de oeverwal ten noorden van de oevergeul bij Opijnen. 

• De terp bij het dorp Heesselt aan de oostzijde van de Heesseltsche Uiterwaard wordt niet 

gestroomlijnd en blijft als in de huidige situatie. 

• Een trekpont in combinatie met een vlonderpad om het vingerachtige geulenpatroon te voet 

over te kunnen steken. 

• Het aanbrengen van een leikade op de kribkop bij de uitstroomopening van de grote 

nevengeul. 




nevengeul. 

• Het aanbrengen van de stortstenen bodembescherming bij de uitstroomopening van de 

grote nevengeul. 





Het definitief VKA ontwerp wordt in Bijlage A verder toegelicht. Figuur 2-3 geeft een schets van 

het VKA ontwerp. Het optimalisatieproces van VVKA naar VKA vanuit het aspect rivierkunde is 

beschreven in § 2.4. 

Figuur 2-3: Ontwerpschets van het definitieve voorkeursalternatief VKA 

2.3.4 Streefbeeld en interventiebeeld van het VKA 

In rivierverruimingsprojecten komen twee begrippen terug: interventiebeeld en streefbeeld. Het 

beheerplan (Van Winden, 2011) geeft naast het beheer en onderhoud, een beschrijving van het 

interventiebeeld en het streefbeeld. 

Per definitie moet een rivierverruimende maatregel ten allen tijden zorgen voor het halen van 

een voorgeschreven taakstelling (een waterstandverlaging bij maatgevend hoogwater). Hierbij 

is niet de aanlegsituatie representatief, maar het zogenaamde interventiebeeld. 



Interventiebeeld 

Het interventieniveau beschrijft het niveau waarop door aanzanding in de rivierverruiming en 

vegetatieontwikkeling in het plan het hydraulisch effect van de maatregel is teruggebracht tot 

de taakstelling. Met andere woorden: het interventieniveau is formeel het niveau waarop 

ingegrepen moet gaan worden (conform beheerplan), anders voldoet het ontwerp niet aan de 

taakstelling. 

Bij het interventieniveau hoeft niet met nalatigheid in beheer rekening gehouden te worden. Wel 

kan het zo zijn dat beheer anders wordt uitgevoerd dan voorzien in het beheer en 

onderhoudplan. Bijvoorbeeld door minder intensieve begrazing ontstaan ruwere graslanden met 

plukken wildere vegetatie. Ook is het mogelijk dat de beoogde vegetatieontwikkeling onder 

uitvoeren van het beheer niet volgens verwachting verloopt. Met name rondom waterpartijen 

(geulen e.d.) kan vegetatieontwikkeling optreden die niet verwacht werd, of een groter 

oppervlak van vegetatiesoorten ontstaan dan verwacht. Bij waterpartijen is het moeilijk de 

omvang van wilgengroei en struweelontwikkeling goed in de tijd te voorspellen. 

Streefbeeld 

Naast het begrip interventiebeeld wordt vaak het begrip streefbeeld gebruikt. Streefbeeld geeft 

de situatie weer die het meest zichtbaar is buiten in het veld. Deze situatie is van belang voor 

natuur (ontheffingen), scheepvaart (baggerwerk en dwarsstroming), maar ook voor 

communicatie naar buiten. Het streefbeeld geeft door minder begroeiing en sedimentatie een 

groter hydraulisch effect dan het interventiebeeld. 

Interventiebeeld en streefbeeld in planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden 

In de planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden wijkt het interventiebeeld op twee 

punten af van het streefbeeld: 

• Uiterwaardbegroeiing: in het interventiebeeld is rekening gehouden met het ontstaan 

ruwere graslanden. In delen van de uiterwaard ontwikkelt productiegrasland zich tot 

natuurlijk grasland en natuurlijk grasland tot verruigd grasland. Langs de waterrijke geulen 

ontwikkelt zich meer natte ruigte en wilgengroei (zachthout ooibos). Hoofdstuk 3 beschrijft 

de ecotooptypen van het streefbeeld en het interventiebeeld. 

• Aanzanding in geulenpatronen: in het beheerplan is in het interventiebeeld rekening 

gehouden met een aanzanding van 25 cm in 25 jaar (1 cm per jaar) in de grote en kleine 

nevengeul. In het vingerachtige geulenpatroon is in het beheerplan 25 cm in 50 jaar (0,5 

cm per jaar) aangehouden. 

De kans is klein dat het interventiebeeld in zijn volle omvang in praktijk zal optreden. Het 

streefbeeld dient als uitgangspunt voor het beheer in de praktijk. Wanneer de oppervlakte 

ooibossen bijvoorbeeld toeneemt tot een oppervlakte groter dan de oppervlakte in het 

interventiebeeld, wordt het bos teruggezet naar het streefbeeld. Zo ook met de andere 

natuurdoeltypen. 

Belangrijk is dat in het interventiebeeld ook een aanzanding van alle geulsystemen is 

meegenomen. De kans op een situatie dat alle geulen tegelijk tot aan de interventiewaarde 

aanzanden is klein. De kans dat dit samenvalt met een maximale verruwing van de vegetatie is 

nog kleiner. Op basis van het beheerplan wordt verwacht dat de interventiewaarden van 

sedimentatie en vegetatie nooit tegelijkertijd zullen worden bereikt. 



2.4 Ontwerpproces in MIRT3 vanuit rivierkunde 

De rivierkundige optimalisatie van het VKA in MIRT3 bestaat uit een hydraulische en een 

morfologische optimalisatie. Daartoe is een aantal verkenningen uitgevoerd. De verkenningen 

zijn gebruikt om het voorkeursalternatief (VKA) waarvoor de definitieve effectbepaling in MIRT3 

plaatsvindt, te definiëren. 

In samenspraak met Rijkswaterstaat is in januari 2011 besloten op basis van de verkenningen 

het definitieve VKA vast te stellen. De keuze is vastgelegd in de memo in Bijlage B. 

In de vorige projectfase (SNIP2A) is een keuze gemaakt uit een drietal alternatieven: het 

Compromisplan 2008, het Geoptimaliseerde Compromisplan en het Versoberde Compromisplan. 

Het Versoberde Compromisplan is als voorlopig voorkeursalternatief gekozen. Daarbij is ook een 

rivierkundige optimalisatie uitgevoerd. Dit proces is beschreven in Van Vuren et al. (2010) en 

wordt in dit rapport niet opnieuw beschreven. 

Hydraulische Verkenningen 

In de adviesnota Voorkeursalternatief is aangeven dat aanpassingen in het VVKA wenselijk zijn 

met als doel om de ruimtelijke en ecologische kwaliteit in het plan te verhogen en het 

grondverzet te beperken. De hydraulische effecten van vier aanpassingen zijn verkend voor 

maatgevende hoogwateromstandigheden (zie § 2.4.2). 

Vanuit hydraulica was er de wens tot optimalisatie van het ontwerp in verband met 

dwarsstroming. De dwarsstroming ter plaatse van met name de uitstroomopening van de grote 

nevengeul was te groot. In het ontwerpproces is hier aandacht aan besteed en zijn 

mogelijkheden verkend om de dwarsstroming bij de uitstroomopening van de grote nevengeul 

te reduceren. Ook dit is beschreven in § 2.4.2. 

Morfologische Verkenningen 

Van Vuren et al. (2010) beschrijft de effectbeoordeling van het VVKA op de bodemontwikkeling 

van de rivier en op het aspect scheepvaart (bevaarbaarheid en baggerwerk). Het VVKA 

resulteerde in te veel extra baggerwerk en scheepvaartbeperkingen. Optimalisatie van het 

ontwerp ten behoeve van de vergunningverlening voor de functie scheepvaart was nodig. In § 

2.4.3 zijn maatregelen geanalyseerd om de negatieve effecten op scheepvaart te verminderen 

en de extra baggerinspanning te reduceren. 

2.4.2 Hydraulische Verkenningen 

Effect aanpassingen ruimtelijke en ecologische kwaliteit 

In de Adviesnota Voorkeursalternatief is het Versoberd Compromisplan als voorlopig 

voorkeursalternatief (VVKA) gekozen. Er zijn vier verkenningen uitgevoerd om het effect van 

aanvullende maatregelen te analyseren om de ruimtelijke en ecologische kwaliteit te verhogen 

en het grondverzet (en dus de kosten) te verminderen. 

Tabel 2-1 geeft een overzicht van de aanpassingen voor elke verkenning ten opzichte van het 

VVKA. Figuur 2-4 geeft de locaties (A t/m G) van de aanpassingen. 

Verkenning 1 betreft het minder extreem verlagen van de zomerkade in het westen van de 

Heesseltsche uiterwaarden (A), behoud van de oeverwal stroomafwaarts bij Opijnen (B), en 



extra ooibosontwikkeling (C). De maatregelen in Verkenning 1 zijn ook doorgevoerd in 

Verkenning 2 tot en met Verkenning 4. Verkenning 2 betreft in aanvulling op Verkenning 1 het 

verlagen van de oeverzone langs de zandwinplassen (D). Verkenning 3 betreft het behouden 

van het hooggeleden gebied rond de terp bij het dorp Heesselt (E), het verondiepen van het 

vingerachtige geulenpatroon in de uiterwaarden (bodemhoogte van 1 m+NAP i.p.v. 0,5 m+NAP) 

(F), en het stroomlijnen van de zomerkade (G). In Verkenning 4 is in aanvulling op Verkenning 

3 de zomerkade in het westen van de Heesseltsche uiterwaarden niet verlaagd (alleen 

gestroomlijnd). 

ingreep 

A - verlaging van de zomerkade 

in het westen van de 

Heesseltsche uiterwaarden 

B - verlaging van oeverwal 

stroomafwaarts ten noorden 

van de oevergeul bij Opijnen 

C - extra ooibosontwikkeling 

(14ha) om te voldoen aan 

vereisten Natura 2000 

D – verlaging van de oeverzone 

langs de zandwinplassen tot 5,5 

m+NAP 

E - behoud van het 

hooggeleden gebied rond de 

terp 

F – verondiepen van het 

vingerachtige geulenpatroon 

(van 0,5 naar 1 m+NAP) 

G - stroomlijnen van de 

zomerkade in het westen van 

de Heesseltsche uiterwaarden 

april 2010 

Verkenningen 

juli 2010 september 2010 

versoberde 

alternatief = 

VVKA 

tot 

4,7 m+NAP 1 

Verkenning 1 

tot 

5,5 m+NAP 

PR1701.10 2-7 

Verkenning 2 

tot 

5,5 m+NAP 

Verkenning 3 

tot 

5,5 m+NAP 

Verkenning 4 

niet 

verlagen 

 

 

 

 

 

2 2 

1 

– 4,7 m + NAP is gelijk aan het omliggende maaiveld, het huidige niveau zomerkades is circa NAP+6 m of 

hoger 

2 

– correctie bij het schematiseren voor het stroomlijnen van de zomerkade op advies van Deltares, Tom 

Jongeling 

Tabel 2-1: Beschrijving van de Verkenningen ten behoeve van Ruimtelijke en Ecologische kwaliteit 

De verkenningen zijn hydraulisch beoordeeld op de effecten bij maatgevende 

hoogwateromstandigheden. Er is gecontroleerd of met de verkenningen de beoogde reductie 

van de maatgevende hoogwaterstanden wordt gehaald en of de verkenningen niet leiden tot te 

veel opstuwing van de maatgevende hoogwaterstanden stroomafwaarts van de verruiming. 

Voor één verkenning (Verkenning 2) is bovendien het effect op het onderhoudsbaggerwerk 

ingeschat. Bijlage C geeft een uitgebreide hydraulische effectbepaling (MHW verlaging en MHW 

verhoging). We volstaan hier met een korte samenvatting. 

Tabel 2-2 geeft het hydraulisch effect van het VVKA en de vier verkenningen bij maatgevend 

hoogwater. De doelstelling van de herinrichting is het realiseren van een effect op maatgevende


hoogwaterstanden van minimaal 5,5 cm. De doelstelling wordt in alle verkenningen ruim 

gehaald. 

In het VVKA en de Verkenningen is geen rekening gehouden met aanzanding in de 

uiterwaardgeulen en onverwachte vegetatiegroei door niet goed afgestemd beheer. Indien hier 

rekening mee wordt gehouden, neemt de verlaging van maatgevende hoogwaterstanden naar 

verwachting iets af. 

Figuur 2-4: Locatie van de verschillende ingrepen in de verkenningen ten behoeve van Ruimtelijke en 

Ecologische kwaliteit (basis VVKA). 

verschillen in waterstanden 

tijdens maatgevend hoogwater 

t.o.v de referentie [cm] 

Verlaging van maatgevende 

hoogwaterstand bij km 925 

A 

B 

G 

versoberde 

alternatief = 

VVKA 

Verkenning 1 

varianten 

2-8 PR1701.10 

Verkenning 2 

10,76 10,85 11,00 10,53 10,51 

Tabel 2-2: Verlaging van maatgevende hoogwaterstand op rivierkilometer 925 

C 

F 

Het advies is om in het VKA de maatregelen uit Verkenning 1 (verlaging van de zomerkade tot 

5,5 m + NAP (A), behoud van de oeverwal (B) en extra ooibosontwikkeling (C)) mee te nemen. 

Met de aanpassingen in Verkenning 1 blijft het MHW effect behouden en voldoet het plan nog 

steeds aan de richtlijnen ten aanzien van de MHW verhoging (zie Bijlage C). 

Het advies is de verlaging van de oeverzone langs de grote nevengeul (D) uit Verkenning 2 niet 

door te voeren. De verlaging met 1 meter leidt tot een toename van het extra jaarlijkse 

baggeronderhoud van 60%. Het baggeronderhoud wordt daardoor groter dan het maximaal 

toelaatbare extra baggervolume, waardoor de vergunbaarheid van het plan in gevaar komt. 

E 

Verkenning 3 

D 

Verkenning 4


Het advies is de aanpassingen in Verkenning 3 door te voeren. In Verkenning 3 is de zomerkade 

aan westzijde van de Heesseltsche Uiterwaard gestroomlijnd door de zomerkade onder een 

flauw talud af te laten lopen waardoor het energieverlies geminimaliseerd is. Ook blijft het 

hooggeleden gebied rond de terp in de oostzijde van de uiterwaard direct noord-westwaarts van 

de twee zandwinplassen behouden en is het vingerachtige geulenpatroon in de uiterwaarden 

verondiept. Verkenning 3 leidt tot iets minder MHW verlaging dan het VVKA ter plaatse van km 

925: 10,5 cm in plaats van 10,8 cm. De MHW opstuwing in het westelijke deel van de 

uiterwaard neemt door de aanpassingen niet toe. 

Het advies is de aanpassing in Verkenning 4 door te voeren. In Verkenning 4 is de zomerkade 

aan westzijde van de Heesseltsche Uiterwaard wel gestroomlijnd (overeenkomstig Verkenning 

3), maar niet verlaagd. Verkenning 4 leidt tot dezelfde MHW verlaging als Verkenning 3. Dit 

houdt in dat ruim aan de hoogwaterdoelstelling wordt voldaan. De MHW opstuwing in het 

westelijke deel van de uiterwaard neemt door de aanpassingen niet toe. 

Het samenvattend advies is om Verkenning 4 als uitgangspunt te nemen bij de definitieve 

effectbepaling in het MIRT3 onderzoek. De maatregelen in Verkenning 4 zijn: 

• De zomerkade niet verlagen maar wel stroomlijnen door de taluds te verflauwen. 

• Het vingerachtige geulenpatroon in het geulenpatroon minder diep uitgraven. 

• De originele terp aan de oostzijde van de Heesseltsche Uiterwaard behouden. 

• De oeverwal stroomafwaarts ten noorden van de oevergeul bij Opijnen niet verlagen. 

• De ooibosontwikkeling van 14 ha om te voldoen aan NURG randvoorwaarden. 

Met uitzondering van twee aanpassingen is bovenstaand advies integraal overgenomen in het 

VKA. De aanpassingen zijn: 

• De zomerkade in het meest stroomafwaartse deel van de uiterwaard (westwaarts van het 

bestaande uitwateringssluisje) is lokaal met ongeveer 20-30 cm verlaagd tot 6 m + NAP. 

Reden is dat met de verruwing in het interventiebeeld extra doorstroming wenselijk is in het 

stroomafwaartse deel van de uiterwaard. De zomerkade moet in verband met het 

stroomlijnen lokaal worden aangepast. De beperkte lokale verlaging wordt daarin 

meegenomen. 

• De bodem van het vingerachtige geulenpatroon komt westwaarts van de trekpont op 0 + m 

+ NAP. De verlaging uit de verkenningen (maatregel F) wordt daar lokaal niet doorgevoerd. 

Maatregelen om dwarsstroming te reduceren 

In het ontwerpproces van het Compromisplan 2008 tot het definitieve VKA is in een aantal 

ontwerpstappen de dwarsstroming gereduceerd. In het ontwerptraject tot het vaststellen van 

het voorlopige voorkeursalternatief (VVKA) is de zeer omvangrijke nevengeul aanzienlijk 

ingekort en beter ingepast in de uiterwaard. Dit heeft een positief effect gehad op de 

dwarsstroming. 

In MIRT 3 is verder gewerkt aan de optimalisatie van het ontwerp ten aanzien van de 

dwarsstroming. De uitstroomopening van de grote nevengeul was daarbij een belangrijk 

aandachtspunt. Er zijn twee sets aanpassingen verkend om de dwarsstroming te reduceren. 

De eerste set aanpassingen noemen we verkenning VVKA-1 (zie Figuur 2-5) en bestaat uit: 


• De aanleg van een onderwaterberm voor de uitstroomopening van de grote nevengeul (~ 

250 m), die aansluit op de stroomafwaarts gelegen strekdam, met hoogte 0 m + NAP. 



Figuur 2-5: Aanpassingen in VVKA: 1) Ophoging van de oeverzone langs de grote nevengeul van 4 m + 

NAP naar 5 m + NAP (rode cirkel), en 2) aanleg van een onderwaterberm met een lengte van 

ongeveer 250 m (zwarte dikgedrukte lijn) 

Het effect van deze set aanpassingen op de dwarsstroming is beoordeeld met het Delft3D model 

voor de Bovenrijnafvoeren van 3.870, 4.690, 5.970 en 7.020 m 3 /s. De dwarsstroming is 

bekeken op twee locaties (zie Figuur 2-6): 1) rondom de oude uitstroomopening in de 

zandwinplas (die in het VVKA ontwerp wordt dichtgemaakt) en 2) de nieuwe uitstroomopening 

van de grote nevengeul. De eerste locatie is meegenomen om aan te tonen dat het ontwerp ook 

voordelen heeft voor dwarsstroming. Op deze twee locaties geldt een maximaal toelaatbare 

dwarsstroming van 0,15 m/s. 

Locatie 1 

Figuur 2-6: Locaties waar dwarsstroming is geanalyseerd. 

Locatie 2 

Tabel 2-3 geeft de dwarsstroming voor de referentie, het VVKA en het VVKA-1 op deze twee 

locaties. Een vermindering van de dwarsstroming ten opzichte van de referentie is aangegeven 

met groene getallen. Een vergroting van de dwarsstroming ten opzichte van de referentie is 

aangegeven met rode getallen. De verslechtering of verbetering in het VVKA en het VVKA-1 is 

weergegeven ten opzichte van de maximale dwarsstroming in de referentiesituatie op één van 

de twee locaties. 

2-10 PR1701.10


De tabel laat zien dat de dwarsstroming in het VVKA-1 minder groot worden bij de 

Bovenrijnafvoeren van 3.870 en 4.690 m 3 /s. Bij deze afvoeren voldoet de dwarsstroming in het 

VVKA-1 aan de maximaal toelaatbare dwarsstroming van 0,15 m/s. Het VVKA en de referentie 

voldoen daar niet aan. 

De dwarsstroming bij de Bovenrijnafvoeren van 5.970 en 7.020 m 3 /s nemen bij de uitstroom 

van de nevengeul toe in het VVKA en het VVKA-1 ten opzichte van de referentie. Daar geldt een 

verslechtering. De dwarsstroming op die locatie voldoet bij die afvoeren in het VVKA en het 

VVKA-1 niet aan de eis van maximaal toelaatbare dwarssnelheid. 

De dwarsstroming bij de opening van de 2 e zandwinplas voldoet in de huidige situatie bij een 

afvoer van 5.970 m 3 /s wel aan de eis en bij een afvoer van 7.020 m 3 /s niet aan de eis. In de 

nieuwe situatie (zowel VVKA als VVKA-1) zakt de dwarssnelheid bij de opening van de 2 e 

zandwinplas tot onder de maximaal toelaatbare eis. 

Afvoer 

maximum km 926.5-927.0 

opening in 2 e zandwindplas 

maximum km 928.0-928.5 

uitstroom grote nevengeul 

[m 3 /s] [# dg] Referentie VVKA VVKA-1 Referentie VVKA VVKA-1 

3.870 0,27 0,13 0,13 0,11 0,23 0,14 

4.690 ~ 19 dg 0,22 0,14 0,13 0,11 0,30 0,07 

5.970 ~ 8 dg 0,13 0,13 0,13 0,10 0,33 0,32 

7.020 ~ 4 dg 0,20 0,13 0,13 0,05 0,28 0,33 

Tabel 2-3: Dwarsstroming [m/s] ter plaatse van de oude opening van de 2 e zandwinplas en 

uitstroomopening van de grote nevengeul (km 928.0-928.5). 

In samenspraak met Rijkswaterstaat is in januari 2011 een tweede set aanpassingen 

samengesteld met als doel om de dwarssnelheden bij de uitstroom van de grote nevengeul 

verder te reduceren: 

• Het aanbrengen van een leikade op de kribkop bij de uitstroomopening van de grote geul. 

De leikade heeft een lengte van ongeveer 270 m. De hoogte is gelijk aan de lokale 

kribhoogte waar de leikade op aansluit (3,7 m + NAP). De leikade is gepositioneerd op de 

verbindingslijn van de omliggende kribkoppen. De leikade bestrijkt iets meer dan 1 kribvak. 


nevengeul. 




Er is afgesproken met Rijkswaterstaat deze tweede set ontwerpaanpassingen direct door te 

voeren in het definitieve VKA en niet de resultaten van de hydraulische berekeningen af te 

wachten. Dit betekent dat in het VKA niets met de eerste set ontwerpaanpassingen in het 

VVKA-1 is gedaan. De keuze is vastgelegd in de memo in Bijlage B. De keuze is gemaakt 

vanwege het verwachte positieve effect op de dwarsstroming en het onderhoudsbaggerwerk. 

Na hydraulisch doorrekenen van het VKA (zie ook § 3.6.3) blijkt de dwarsstroming ter plaatse 

van de uitstroomopening van de grote nevengeul met het VKA echter niet te verminderen ten 

opzichte van het VVKA. Dit laten Tabel 2-4 en Figuur 2-7 duidelijk zien. Tabel 2-4 geeft de 

dwarsstroming ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul op basis van 



WAQUA modellering voor de Bovenrijnafvoeren van 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 10.000 m 3 /s. 

Figuur 2-7 geeft het 2-D stroombeeld voor het VVKA en het VKA voor een Bovenrijnafvoer van 

6.000 en 8.000 m 3 /s weer. De figuur geeft de omvang en de mate van dwarsstroming weer. 

Afvoer maximum km 928.0-928.5 

uitstroom grote nevengeul 

Situatie Referentie VVKA VKA 

2.000 0,26 0,21 0,21 

4.000 0,14 0,19 0,21 

6.000 0,19 0,42 0,42 

8.000 0,19 0,45 0,50 

10.000 0,20 0,52 0,49 

Tabel 2-4: Dwarsstroming ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul (km 928.0- 

928.5). 

6000 m 3 /s 

8000 m 3 /s 

VVKA VKA 

Figuur 2-7: Dwarsstroming in het VVKA, en het VKA ter plaatse van de uitstroomopening van de grote 

nevengeul bij een Bovenrijnafvoer van 6.000 en 8.000 m 3 /s. 

Tabel 2-4 en Figuur 2-7 tonen dat de dwarsstroming in het VKA neemt zelfs licht toe ten 

opzichte van het VVKA. Een beoogde verbetering van het effect op dwarsstroming, resulteert 

dus in een lichte verslechtering. Dit kan worden verklaard doordat de stroming in het VKA 



tussen de leikade en de stroomafwaarts gelegen strekdam lokaal geconcentreerd terugstroomt 

in de Waal. Deze concentratie is zelfs voor twee van de vijf doorgerekende afvoeren iets groter 

dan in het VVKA, en levert daardoor een iets hogere dwarsstroming dan het VVKA. 

Het VVKA-1 leverde wel een reductie van de dwarsstroming ten opzichte van het VVKA. Het 

VVKA-1 blijkt dus voor het aspect dwarsstroming effectiever dan het VKA (en het VVKA). 

2.4.3 Morfologische Verkenningen 

De optimalisatie van het ontwerp vanuit morfologie is opgesplitst in twee fasen. In fase 1 zijn 

drie sets mitigerende maatregelen in het zomerbed onderzocht om de negatieve 

scheepvaarteffecten te verminderen door de extra baggerinspanning te reduceren. In fase 2 is 

op basis van de bevindingen uit fase 1 het ontwerp verder geoptimaliseerd. 

De optimalisatie is belangrijk, aangezien het belangrijkste scheepvaartknelpunt van de Waal 

zich in de huidige situatie zonder rivierverruiming al in het projectgebied bevindt. Van Vuren et 

al. (2010) geeft een beschrijving van de baggeromvang in de huidige situatie om de rivier 

bevaarbaar te houden. 

De morfologische verkenning is grotendeels parallel aan de hydraulische verkenning uitgevoerd. 

Verkenning 1 uit § 2.4.2 vormt het startpunt van de morfologische verkenning. 

Fase 1: drie sets mitigerende maatregelen in het zomerbed 

De effecten van het VVKA op de bodemontwikkeling van de rivier en de invloed hiervan op 

scheepvaart is onderzocht in Van Vuren et al. (2010). Het ontwerp van het VVKA levert te veel 

negatieve effecten op scheepvaart. De baggeromvang om te zorgen dat aan de eisen ten 

aanzien van scheepvaartdiepgang te voldoen is te hoog. Rijkswaterstaat geeft aan dat 

verbetering door aanvullende maatregelen in het zomerbed nodig is. 

Drie (sets) mitigerende maatregelen zijn in fase 1 onderzocht: 

• Het verplaatsen van de vaargeul met maximaal 55 m op het traject km 927-929 richting de 

linkeroever. 

• Het aanleggen van een onderwaterberm met een lengte van 650 m aan de rechteroever ter 

plaatse van de uitstroomopening van de oevergeul ter hoogte van km 928. 

• Het verlengen van de kribben rond de uitstroomopening van de oevergeul ter hoogte van 

km 928 met 15 tot 30 m. 

Bijlage D geeft een uitgebreide beschrijving van het onderzoek in fase 1. Een samenvatting is in 

deze paragraaf gegeven. In Bijlage D zijn ook beschrijvingen en figuren opgenomen van de 

mitigerende maatregelen in het zomerbed. 

Ten aanzien van scheepvaart gelden twee eisen bij laagwatercondities: een minimale te 

garanderen diepgang in de vaargeul, en een gemiddelde te garanderen diepgang in de vaargeul. 

Om hieraan te voldoen is het baggerwerk uitgerekend. Daarbij is onderscheid gemaakt in 

baggerwerk voor de minimale diepgang (berekend met het model) en gemiddelde diepgang 

(berekend via nabewerking van modelresultaten). Om de hinder voor scheepvaart te beperken 

mag het toegestane extra baggervolume (in de beun) op het traject km 925 tot 930 maximaal 

15.000 m 3 per jaar bedragen. 



Tabel 2-5 geeft de verandering in het baggerbezwaar ten opzichte van de huidige situatie weer. 

De tabel maakt onderscheid in baggerwerk ten behoeve van de minimale diepte-eis en de 

gemiddelde diepte-eis. Conclusies op basis van de tabel zijn: 

• De baggerinspanning in het VVKA om aan de minimale diepte-eis en aan de gemiddelde 

diepte-eis te voldoen is 17.000 m 3 en 34.000 m 3 per jaar. Samen levert dit een extra 

baggerbezwaar van 51.000 m 3 per jaar ten opzichte van de referentie. Dit extra 

baggerbezwaar is veel hoger dan toegestaan. 

• De baggerinspanning om aan de minimale diepte-eis te voldoen blijft voor alle nieuwe 

varianten binnen het maximaal toelaatbare volume en neemt zelfs voor twee sets 

mitigerende maatregelen (nr. 2 en nr. 4) af ten opzichte van de referentie. 

• De baggerinspanning om aan de gemiddelde diepte-eis te voldoen is voor alle varianten 

groter dan het maximaal toelaatbare volume. 

• De totale netto baggerinspanning om aan de minimale en gemiddelde diepte-eis te voldoen 

is voor het VVKA zonder mitigatie en het VVKA met de onderwaterberm groter dan het 

toegestane volume van 15.000 m 3 per jaar. Het VVKA met vaargeulverplaatsing en VVKA 

met vaargeulverplaatsing met kribverlenging blijft wel onder dit volume. 

• Aan de minimale diepte-eis en de gemiddelde diepte eis wordt door het uitvoeren van 

baggerwerk bij alle varianten voldaan. 

Ontwerp Verschil in baggerwerk t.o.v. de referentie [m 3 Nr 

/jaar] 

Op basis van eis: → Minimale diepte Gemiddelde diepte Totaal 

1 VVKA +17.000 +34.000 +51.000 

2 VVKA + vaargeulverplaatsing -15.000 +18.000 +3.000 

3 VVKA + onderwaterberm 650m +2.000 +35.000 +37.000 

4 VVKA + kribverlenging + 

vaargeulverplaatsing 

-30.000 +20.000 -10.000 

Tabel 2-5: Verandering in het jaarlijkse baggerwerk (in de beun) ten opzichte van de referentie op basis 

van de eisen van minimale diepte en gemiddelde diepte (bij een simulatieperiode van 10 

jaar) 

Het advies is om het VVKA met de vaargeulverplaatsing als uitgangspunt te nemen voor MIRT3. 

De vaargeul wordt dan op een traject van km 927-929 in zuidwaartse richting verplaatst. De 

verplaatsing van de vaarweg levert een aanzienlijke reductie van het baggerwerk. De 

vaargeulverplaatsing brengt weinig of geen kosten met zich mee, maar vraagt wel om 

aanpassing van de vaargeulbelijning (betonning) en aanpassing van het vaargedrag van de 

schippers. 

De vaargeulverplaatsing is door RWS ON besproken met het scheepvaartdistrict, onder andere 

vanuit het oogpunt van een mogelijke toekomstige vaargeulverbreding van 150 m naar 170 m. 

Per e-mail is op 30 november 2010 door Ute Menke aangegeven dat het scheepvaartdistrict 

instemt met een verplaatsing van de vaargeul van maximaal 35 m in zuidwaartse richting. 

Fase 2: verdere optimalisatie van het ontwerp 

Het VVKA met de vaargeulverplaatsing van maximaal 35 m in zuidwaartse richting op het 

traject km 927-929 is uitgangspunt in fase 2. Figuur 2-8 toont de huidige vaargeulbelijning en 

de nieuwe belijning met de verplaatsing. Deze belijning is per e-mail op 7 december 2010 door 

Vincent Vuik (HKV) ter controle aan RWS ON opgestuurd en door RWS goedgekeurd. 



Als eerste stap is het VVKA met deze vaargeulverplaatsing van maximaal 35 m doorgerekend. 

Het VVKA met de vaargeulverplaatsing van maximaal 35 m is verder geoptimaliseerd met de 

volgende aanpassingen: 


• Het aanbrengen van een onderwaterberm met een lengte van 250 m aan de rechteroever 

op 0 m + NAP ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul ter hoogte van 

km 928. 

Dit ontwerp noemen we VVKA-1 en is ook bij de optimalisatie van dwarsstroming doorgerekend. 

Figuur 2-8: Vaargeulverplaatsing van maximaal 35 m in zuidwaartse richting op het traject km 927-929 

Tabel 2-6 geeft de verandering in het baggerbezwaar van het VVKA met vaargeulverplaatsing 

en bovengenoemde optimalisatie ten opzichte van de huidige situatie weer. 

De tabel toont dat de optimalisatie niet leidt tot een vermindering van het baggerbezwaar ten 

opzichte van het VVKA. Dit komt omdat de onderwaterberm in het zomerbed ter plaatse van de 

uitstroomopening van de grote oevergeul beperkt van omvang is, waardoor de stroming in de 

hoofdgeul nauwelijks wordt beïnvloed. Hierdoor vermindert de aanzanding in de hoofdgeul niet. 



Ontwerp Verschil in baggerwerk t.o.v. de referentie [m 3 Nr 

/jaar] 

Op basis van eis: → Minimale diepte Gemiddelde diepte Gezamenlijk 

1 VVKA +17.000 +34.000 +51.000 

2 VVKA + vaargeulverplaatsing -15.000 +18.000 +3.000 

3 VVKA + vaargeulverplaatsing met 

35m 

7 VVKA-1 (VVKA + vaargeulverplaatsing 

met 35m + oeverzone ophoging 

+ onderwaterberm 250m) 

-8.000 +21.000 +13.000 

-8.000 +21.000 +13.000 

Tabel 2-6: Verandering in het jaarlijkse baggerwerk (in de beun) ten opzichte van de referentie op basis 

van de eisen van minimale diepte en gemiddelde diepte (bij een simulatieperiode van 10 

jaar) 

In een laatste ontwerpslag met RWS ON (januari 2010) is besloten tot het aanbrengen van een 

leikade die haaks staat op de kribkop net bovenstrooms van de uitstroomopening van de grote 

oevergeul. De hoogte van de leikade is gelijk aan de lokale kribhoogte van 3,7 m + NAP. De 

leikade zorgt voor een lokale vernauwing van het rivierprofiel, waardoor de stroming in de 

hoofdgeul wordt geconcentreerd en toeneemt. Hogere stroomsnelheden zullen met name direct 

naast de leikade voor een hogere mobiliteit van het sediment zorgen. Hierdoor vermindert de 

aanzanding in het zomerbed en neemt het baggerwerk naar verwachting af. Naast het 

aanbrengen van de leikade op de kribkop is de uitstroomopening van de grote geul 

gestroomlijnd (minder haakse uitstroming), en is een stortstenen bodembescherming bij de 

uitstroomopening van de grote geul aangebracht. De aanpassingen zijn doorgevoerd om de 

dwarsstroming te reduceren, maar hebben naar verwachting ook een positief effect op de 

aanzanding en het baggerwerk. 

De aanpassing is niet apart doorgerekend, maar is op basis van deskundigeninschatting direct in 

het definitief VKA ontwerp opgenomen. 

Na doorrekenen van het definitief VKA blijkt (zie ook § 4.6) blijkt dat het baggerbezwaar 

inderdaad in het VKA afneemt ten opzichte van het VVKA en VVKA-1. Het baggerwerk (bij een 

simulatieperiode van 10 jaar) ten behoeve van de minimale diepte-eis neemt -10.000 m 3 af ten 

opzichte van de referentie. Het baggerbezwaar voor de gemiddelde diepte-eis neemt 21.000 m 3 

per jaar toe ten opzichte van de referentie. Samen levert dit een extra baggerbezwaar van 

11.000 m 3 per jaar ten opzichte van de referentie. Het totale extra baggerbezwaar van het 

VVKA-1 is 13.000 m 3 per jaar. Daarmee is dit alternatief vanuit het oogpunt van baggerbezwaar 

iets effectiever dan het VVKA-1 met de korte onderwaterberm. Dit komt door de betere 

positionering (in het verlengde van de kribkoppen), de hogere ligging en de grotere lokale 

vernauwing van het rivierprofiel. 

2.5 Conclusies en aanbevelingen 

De belangrijkste ontwerpaanpassingen in het VVKA vanuit het aspect rivierkunde zijn 

doorgevoerd vanwege scheepvaarteffecten (baggerwerk en dwarsstroming). 

Het ontwerp van het VVKA leidt tot te veel negatieve effecten op scheepvaart. De 

baggeromvang om te zorgen dat aan de eisen ten aanzien van scheepvaartdiepgang wordt 

voldaan is te hoog. Daarnaast is de dwarsstroming ter plaatse van de uitstroomopening van de 

grote nevengeul in het VVKA te groot. 



De volgende ontwerpaanpassingen zijn doorgevoerd: 



• Het aanbrengen van een leikade op de kribkop bij de uitstroomopening van de grote geul. 

• Het stroomlijnen (minder haakse uitstroming) van de uitstroomopening van de grote geul. 


grote geul. 




uiterwaard. 

Middels deze ontwerpaanpassingen in het VKA is de extra baggerinspanning tot toegestane 

omvang gereduceerd. Met de baggerinspanning wordt aan de eisen ten aanzien van 

scheepvaartdiepgang voldaan. 

De dwarsstroming is met deze ontwerpaanpassingen niet afgenomen ten opzichte van het 

VVKA. De combinatie van het aanbrengen van de leikade, het stroomlijnen van de 

uitstroomopening, en het ophogen van de oeverzone leverde geen netto verbetering. Dit komt 

met name doordat de stroming vanuit de grote nevengeul in het VKA ter plaatse van de 

uitstroomopening tussen de leikade en de stroomafwaarts gelegen strekdam meer lokaal 

geconcentreerd is. 

De conclusie is dat het VKA ontwerp vanuit dwarsstroming niet aan de eisen voldoet. 

Een eerdere optimalisatieslag leverde wel een verbetering voor dwarsstroming. Dit betrof het 

VVKA-1 ontwerp in § 2.4.2 bij het onderdeel 'maatregelen om dwarsstroming te reduceren’. In 

het VVKA-1 is een onderwaterberm ter plaatse van de uitstroomopening gecombineerd met de 

oeverzone ophoging uit het VKA. In samenspraak met deskundigen van Rijkswaterstaat is in 

januari 2011 besloten om de maatregelen uit het VVKA-1 niet door te voeren, maar te kiezen 

voor het VKA met een leikade en een gestroomlijnde uitstroomopening. Tijdens die sessie is 

door de deskundigen de inschatting gemaakt dat dwarsstroming in het VKA gunstiger zal zijn 

dan in het VVKA-1. De keuze is vastgelegd in de memo in Bijlage B. Er is daarbij afgesproken 

dat indien een extra optimalisatie van de uitstroomopening van de grote nevengeul na 

doorrekening wenselijk blijkt, deze optimalisatie plaats vindt in de MIRT4 fase. 

Bij de afweging om de uitstroomopening van de grote nevengeul verder te optimaliseren speelt 

een aantal aspecten een rol. Zo zijn naast dwarsstroming, ook de aanlegkosten van de leikade 

in relatie tot de besparing van onderhoudsbaggerwerk belangrijk. De aanlegkosten van de 

leikade zijn hoog, terwijl de extra reductie van het baggerwerk beperkt is. 

Indien puur vanuit dwarsstroming optimalisatie wenselijk is, dan kan gedacht worden om het 

ontwerp lokaal ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul aan te passen aan 

het VVKA-1. De leikade kan dan worden geruild voor een korte onderwaterberm die één kribvak 

bestrijkt. Er wordt aanbevolen om het stroomlijnen (minder haakse uitstroming) van de 

uitstroomopening uit het VKA en het ophogen van de oeverzone langs de grote nevengeul wel 

door te voeren. Daarnaast kan ook de bodemhoogte ter plaatse van de instroomzone voor de 

grote nevengeul tot 6 m + NAP worden opgehoogd of kan de grote nevengeul minder ruim 

worden uitgevoerd. Met het ophogen van de zone bovenstrooms van de zandwinplassen met ca 

50 cm naar een hoogte van 6 m + NAP begint de instroom pas bij een hogere afvoer. Hierdoor 



neemt de dwarsstroming voor de lagere afvoeren af. Met een minder ruime nevengeul neemt de 

afvoer door de geul en daarmee de stroomsnelheden bij de uitstroomopening af. Door de laatste 

twee aanpassingen zal wel de MHW verlaging afnemen. Hoeveel van de MHW verlaging verloren 

gaat, kan met een aanvullende berekening worden bepaald. 

We adviseren om in MIRT4 het nut en de noodzaak van maatregelen gericht op het 

terugdringen van de dwarsstroming beter te onderzoeken. 



3 Hydraulische beoordeling 

3.1 Inleiding 

Als leidraad voor de effectbeoordeling is het Rivierkundig Beoordelingskader (RBK) voor 

ingrepen in de Grote Rivieren (versie 2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009) gebruikt. Het 

RBK geeft een overzicht van de beoordelingsaspecten en de beoordelingscriteria. 

Naast het beoordelingskader heeft Rijkswaterstaat Oost Nederland een aanvullende werkwijzer 

opgesteld, waarin aangegeven is hoe rivierkundige ingrepen beoordeeld moeten worden. Dit is 

de Werkwijzer voor beoordelen rivieringrepen van Rijkswaterstaat Oost Nederland (RWS ON, 

2008). 

Beide documenten geven eisen en richtlijnen ten aanzien van de rivierkundige beoordeling. Dit 

hoofdstuk beschrijft eerst de beoordelingsaspecten en de beoordelingscriteria voor hydraulica (§ 

3.2). Daarnaast bevat het de rivierkundige toetsing van het ontwerp aan deze aspecten en 

criteria (§ 3.5 en § 3.6). 

3.2 Overzicht van beoordelingsaspecten en -criteria 

Het RBK maakt voor de hydraulische effectbeoordeling een uitsplitsing naar ‘hydraulische 

effecten’ en ‘hinder of schade’, zie Tabel 3-1. Paragrafen 3.5 –3.6 geven per beoordelingsaspect 

de eisen en uitgangspunten. 

3.2.1 Criteria voor hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater 

MHW effect in de as van de rivier 

De doelstelling van de herinrichting vanuit hoogwaterbescherming is een verlaging van de 

maatgevende hoogwaterstanden (MHW) van 5,5 cm op km 925 van de Waal, bij een 

maatgevende hoogwaterafvoer van 16.000 m 3 /s. Deze verlaging draagt bij aan de lange termijn 

taakstelling, zoals geformuleerd in het Nationaal Waterplan (2009). 

Naast de hoogwaterveiligheid doelstelling zijn twee aanvullende eisen van belang: 

• Een eis ten aanzien van beheerruimte. 

• Een eis ten aanzien van lokale verhoging van de maatgevende waterstanden 

stroomafwaarts van de rivierverruiming. 

Eis ten aanzien van beheerruimte 

RWS ON adviseert (Tönis, 2008) rekening te houden met een extra verlaging van 1 cm om 

voldoende buffer te creëren voor onvoorziene natuurontwikkeling en sedimentatie van de 

rivierverruiming. De te bereiken MHW verlaging op km 925 inclusief de beheerruimte bedraagt 

derhalve 6,5 cm. 

Per definitie moet een rivierverruimende maatregel echter ten allen tijden zorgen voor het halen 

van een voorgeschreven taakstelling (een waterstandverlaging bij maatgevend hoogwater). 

Hierbij is niet de aanlegsituatie representatief, maar het zogenaamde interventiebeeld. 



Tabel 3-1: Beoordelingscriteria bij te beoordelen aspecten voor ingrepen in de Rijntakken (bron: versie 

2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009), onderdeel hydraulica 

Het interventieniveau beschrijft het niveau waarop door aanzanding in de rivierverruiming en 

vegetatieontwikkeling in het plan het hydraulisch effect van de maatregel is teruggebracht tot 

de taakstelling (zie § 2.3.4). In deze planstudie is gekozen om een interventiebeeld te 

definiëren dat nog ruimschoots aan de taakstelling voldoet (~ 8,5 cm in plaats van 5,5 cm). Dit 

vanwege het feit dat de herinrichting bijdraagt aan een lange termijn taakstelling van ongeveer 

20 cm, zoals aangegeven in het Nationaal Waterplan. Dit wil zeggen dat het ontwerp voor de 

herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden 8,5 cm bijdraagt aan deze lange termijn 

opgave. 

Eis ten aanzien van lokale MHW verhoging stroomafwaarts van de rivierverruiming 


stroomafwaarts van het projectgebied. De toets van het Projectbureau Planstudies Nat op de 

MHW verhoging wordt gedaan op basis van de verhoging in de as van de rivier. 



Het RBK geeft aan dat een ontwerp met een verhoging van meer dan 1 mm niet vergunbaar is. 

Het RBK geeft echter ook aan dat een MHW verhoging (de zogenaamde ‘benedenstroomse piek’ 

onder MHW condities) groter dan 1 mm vaak inherent is aan rivierverruiming. 

Het RBK beschrijft redenen en voorwaarden waaronder toch een vergunning kan worden 

verleend (zie bijlage 1 van het RBK), namelijk: 

• Het project levert een bijdrage aan de lange termijn doelstelling in het Nationaal Waterplan. 

• De MHW verhoging dient te worden beoordeeld in relatie tot de behaalde MHW daling. Het 

RBK beschrijft een zogenaamde zaagtand aanpak: het oppervlak met een waterstand 

ophoging moet vele malen kleiner zijn dan het oppervlak met een waterstandverlaging. 

• De MHW verhoging moet via optimalisatiemogelijkheden zoveel mogelijk worden beperkt. 

• Er dient te worden aangegeven wat risico’s van de verhoging zijn. Hierbij moet voornamelijk 

gedacht worden aan het belang van derden. Dit is verder uitgewerkt in de volgende 

paragraaf. 

• De MHW verhoging moet in relatie tot andere maatregelen in het gebied worden 

beschouwd. Maatregelen stroomafwaarts van het projectgebied kunnen de MHW verhoging 

opheffen en/of compenseren. Het RBK geeft aan dat in de PKB Ruimte voor de Rivier 

besloten is over een pakket, en dat daarbij ook rekening is gehouden met het feit dat 

rivierverruiming opstuwing veroorzaakt. In Ruimte voor de Rivier projecten wordt de lokale 

MHW verhogingen opgeheven of gecompenseerd door stroomafwaarts gelegen projecten. 

De herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden moet in relatie tot het Ruimte voor de Rivier 

project kribverlaging worden beschouwd. 

Het RBK schrijft voor dat het ontwerp van de ingreep zodanig geoptimaliseerd moet worden dat 

de lokale MHW verhoging geminimaliseerd wordt. Indien de MHW verhoging groter is dan 1 

mm, dan moet beoordeeld worden of het belang van derden wordt geschaad en kan om 

compensatie gevraagd worden. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen aantasting van de 

veiligheid en schade. Acceptatie van een eventuele MHW verhoging langs de primaire dijk door 

de waterkeringbeheerder is wel vereist. 

RWS geeft in het kader van het project herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden de volgende 

richtlijnen voor de MHW verhoging (e-mail van Ute Menke aan Saskia van Vuren op 15 februari 

2010): 

• Lokale opstuwing als gevolg van het realiseren van duurzame waterstanddaling is 

toegestaan. Dit moet wel in een goede verhouding zijn met de te bereiken 

waterstanddaling. 

• Een maximale lokale opstuwing van 10% van de maximale waterstanddaling 

stroomafwaarts van het projectgebied lijkt redelijk. Immers, lokale opstuwing hoort bij 

rivierverruimingsprojecten in de uiterwaard. 

• Om de lokale opstuwing zo minimaal mogelijk te houden adviseert RWS: 1) het ontwerp te 

optimaliseren zodat het water eenvoudig vanuit de Heesseltsche uiterwaard weer naar het 

zomerbed stroomt, 2) en/of door het ontwerp verder te optimaliseren, zodat er minder 

water naar de Heesseltsche uiterwaard stroomt. 

• Uiteindelijk moet de primaire waterkeringbeheerder zijn akkoord geven over de lokale 

opstuwing aan de bandijk. 

MHW effect buiten de as van de rivier 

Naast een MHW verhoging in de as van de rivier is vaak sprake van een verhoging buiten de as 

van de rivier, in de uiterwaarden. Indien de waterstandverhoging groter is dan 1 mm, dan moet 

beoordeeld worden of het belang van derden wordt geschaad en kan om compensatie gevraagd 



worden. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen aantasting van de veiligheid en schade. 

Acceptatie van een eventuele MHW verhoging langs de primaire dijk door de waterkering 

beheerder is vereist. Alleen onder deze voorwaarden kan worden voldaan aan de 

veiligheidstoets ten behoeve van de waterwet. 

De volgende afspraak is gemaakt met de waterkeringbeheerder (bron e-mail 2 februari 2011, 

van R. Koenraadt - Oranjewoud aan J. van der Meulen - WSRL): 

• Er moet getoetst worden of netto opstuwing plaats vindt. 

• De netto opstuwing is gelijk aan het opstuwende effect van herinrichting minus het 

verlagende effect van kribverlaging, in beide gevallen gemeten ter plaatse van de bandijk. 

• Randvoorwaarde van waterschap Rivierenland is dat er netto géén opstuwing mag plaats 

vinden. 

Naast de bovenstaande criteria voor MHW verhoging, geeft het RBK aan dat er geen afname 

van bergend volume in de uiterwaarden mag optreden. Iedere maaiveldverhoging dient te 

worden gecompenseerd met een minstens zo grote (bij MHW effectief bergende) 

maaiveldverlaging. Met andere woorden: de terreinophoging die zich onder de waterspiegel 

bevindt bij MHW condities, moet in dezelfde uiterwaard worden gecompenseerd. 

Dit criterium geldt in principe alleen voor gebieden die volgens de Beleidslijn Grote Rivieren 

(BGR) vallen in het stroombergende deel van de rivier. Volgens de BGR valt Heesselt volledig in 

het stroomvoerende deel van de rivier (hoewel dit hydraulisch misschien niet klopt), en hoeft er 

niet perse aan dit criterium te worden getoetst. In voorliggende studie is de toets wel 

uitgevoerd. 

3.2.2 Criteria voor hinder of schade 

Waterstand en inundatiefrequentie van de uiterwaard 

De verandering in waterstanden en inundatiefrequentie van de uiterwaard moet worden 

onderzocht. Dit toont het effect van de herinrichting op de eigendommen van terreineigenaren. 

De veranderingen zijn afhankelijk van lokale omstandigheden. 

De waterstanden en/of inundatiefrequentie van de uiterwaarden zijn beschouwd bij de volgende 

afvoerniveaus: 1.020 (Overeengekomen Laagwaterafvoer), 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 

10.000 en 16.000 m 3 /s (Bovenrijn afvoeren). Dit zijn voldoende afvoerniveaus om de 

inundatiefrequentie te kunnen beoordelen ten gevolge van het ontwerp. In de effectbeoordeling 

ligt de nadruk op gebieden waar de inundatiefrequentie verandert. 

Tabel 3-2 geeft een overzicht van overschrijdingsfrequentie van een aantal afvoeren op de 

Bovenrijn. 

Stroombeeld in de uiterwaard 



ook langs randen van plassen en geulen. Of de veranderingen in stroombeeld leiden tot erosie 

die schade of hinder veroorzaakt, wordt beoordeeld op basis van een deskundigeninschatting. 

Bij deze inschatting wordt gebruik gemaakt van de stroombeelden. De verandering van grootte 

en richting van de stroomsnelheden wordt bij een Bovenrijnafvoer tussen de 2.000 en 10.000 



m 3 /s geanalyseerd. Het streefbeeld is maatgevend voor de beoordeling van het stroombeeld, 

omdat bij het streefbeeld doorgaans grotere stroomsnelheden optreden in de uiterwaarden dan 

bij het interventiebeeld. 

Overschrijdingsfrequentie 

Afvoer op de 

Bovenrijn [m 3 /s] 

1 */ 1250 jaar 16.000 

1 */ 1000 jaar 15.706 

1 */ 500 jaar 14.794 

1 */ 250 jaar 13.881 

1 */ 100 jaar 12.675 

1 */ 50 jaar 11.763 

1 */ 25 jaar 10.850 

1 */ 10 jaar 9.459 

1 */ 5 jaar 8.407 

1 */ 4 jaar 8.069 

1 */ 3 jaar 7.632 

1 */ 2 jaar 7.017 

1 */ 1 jaar 5.965 

Tabel 3-2: Overzicht van overschrijdingsfrequenties van een aantal afvoeren op de Bovenrijn (informatie 

aangeleverd door Ralf Schielen van PDR, e-mail 8 oktober 2008). 

Een aandachtspunt is de stabiliteit van oeverzones tussen de grote nevengeul en de hoofdgeul 

van de Waal. Deze zone mag na uitvoering van maatregelen niet te smal worden, waardoor 

tijdens een hoogwater instabiliteit optreedt en de oeverzone bezwijkt. 

Stroombeeld in hoofdgeul bij aan- en aftakking van nevengeulen 

Het stroombeeld in de hoofdgeul bij aan- en aftakkingen van nevengeulen is belangrijk voor de 

scheepvaart. Indien de dwarsstroming in de hoofdgeul te groot wordt dan kan de scheepvaart 

daar nadelige gevolgen van ondervinden. 

In de werkwijzer voor beoordeling rivieringrepen (RWS, 2008) staat in Bijlage 1 het volgende 

over dwarsstroming. Bij meestromen nevengeulen mag op de rand van de vaarweg of bakenlijn 3 

de dwarsstroming bij een debiet (de hoofdgeul in- of uittredend) kleiner dan 50 m 3 /s maximaal 

0,30 m/s bedragen. Bij debieten groter dan 50 m 3 /s is nader onderzoek nodig, waarbij als 

vuistregel geldt dat een maximale dwarsstroming van 0,15 m/s is toegestaan. 

3.3 Het gebruikte WAQUA model 

In de hydraulische beoordeling is gebruik gemaakt van het HR2006 WAQUA referentiemodel 

(Referentie 2008 met daarin de relevante Wbr-vergunningen, de actuele diepte van de plassen 

in de uiterwaard en vegetatiebeeld uit 1997 conform Stroomlijn). Het referentiemodel is door 

RWS als referentie ter beschikking gesteld. Met betrekking tot de software versies is WAQUA 

versie 2007-01 en BASELINE versie 4.0 toegepast (als in Tönis, 2008; HKV, 2008 en Van Vuren 

et al., 2010). 

3 de bakenlijn is de denkbeeldige lijn over de bakens op de kop van de kribben 



3.4 Autonome ontwikkeling en kribverlaging 

In het referentiemodel is de rivierkundige situatie uit 2003 uitgangspunt. De planstudie 

Heesseltsche Uiterwaarden draagt bij aan de lange termijn doelstelling, ná het gereedkomen 

van de Ruimte voor de Rivierprojecten in 2015. In een m.e.r. procedure zou theoretisch de 

toekomstige situatie in 2015 als referentie moeten worden aangehouden: de huidige situatie 

met autonome ontwikkeling (dus de realisatie van de Ruimte voor de Rivier projecten). 

In het programma Ruimte voor de Rivier moet op het riviertraject van Heesselt kribverlaging 

zorgen voor het halen van de korte termijn hoogwaterdoelstelling. Op dit moment is echter niet 

duidelijk hoe het definitieve ontwerp van de kribverlaging eruit ziet. Daarmee is de toekomstige 

situatie moeilijk vast te leggen. In de rivierkundige berekeningen is daarom het HR2006-model 

als referentie aangehouden. Dit heeft tevens als voordeel dat de doelstelling van 5,5 cm zoals in 

1998 bij de start van het project is vastgesteld, consistent in de voorliggende studie wordt 

meegenomen. 

Er is wel een verificatiesom gemaakt om het gezamenlijke effect van een inschatting van de 

autonome ontwikkelingen en de herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden door te 

rekenen. Het doel is om de hydraulische effectiviteit van het uitgewerkte ontwerp voor de 

Heesseltsche Uiterwaarden te beoordelen in de situatie met de integrale inpassing van overige 

plannen in de projectomgeving. De verificatiesom is alleen uitgevoerd voor maatgevende 

hoogwaterstandcondities. De BASELINE informatie van de maatregel kribverlaging is door RWS 

(e-mail van Tönis, 18 augustus 2010) toegeleverd. Er is gebruik gemaakt van het zogenaamde 

voorkeursalternatief van de kribverlaging van de PKB-studie en stammen uit 2007. 

Met de verificatiesom wordt nagegaan of het hydraulisch effect (MHW verlaging) van het VKA in 

de situatie met kribverlaging behouden blijft en niet afneemt. De verificatiesom geeft tevens 

inzicht in de netto opstuwing: de som van het opstuwende effect van herinrichting minus het 

verlagende effect van kribverlaging. Randvoorwaarde van waterschap Rivierenland is dat er 

netto géén opstuwing mag plaats vinden. Deze randvoorwaarde kan met de verificatiesom 

getoetst worden. 

3.5 Toetsing op hydraulische effecten bij maatgevend 

hoogwater 

3.5.1 MHW effect in de as van de rivier 

Deze paragraaf geeft een overzicht van de hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater ten 

opzichte van de referentie voor: 

• het streefbeeld; 

• het interventiebeeld; 

• het interventiebeeld met kribverlaging. 

Het interventiebeeld wijkt op twee punten af van het streefbeeld: 

• Uiterwaardbegroeiing: in het interventiebeeld is rekening gehouden met het ontstaan van 

ruwere graslanden. In delen van de uiterwaard ontwikkelt productiegrasland zich tot 

natuurlijk grasland en natuurlijk grasland tot verruigd grasland. Langs de waterrijke geulen 

ontwikkelt meer natte ruigte en wilgengroei (zachthout ooibos). Bijlage E-3 beschrijft de 



ecotooptypen van het streefbeeld en het interventiebeeld. Dit geeft inzicht in de locaties 

waar de ecotooptypen verschillen. 

• Aanzanding in geulenpatronen: in het beheerplan is in het interventiebeeld rekening 

gehouden met een aanzanding van 25 cm in 25 jaar (1 cm per jaar) in de grote en kleine 

nevengeul. In het vingerachtige geulenpatroon is in het beheerplan 25 cm in 50 jaar (0,5 

cm per jaar) aangehouden. In het interventiebeeld is rekening gehouden met 25 cm 

aanzanding in de nevengeulen en geulenpatronen. 

De plannen zijn eerst in BASELINE geschematiseerd en vervolgens is voor elk plan een WAQUA 

schematisatie aangemaakt. Met WAQUA zijn de stromingsomstandigheden bij de maatgevend 

hoogwaterafvoer berekend. 

Bijlage E geeft 2D-overzichten van modelbestanden en resultaten van de berekeningen voor de 

alternatieven en de referentie, te weten: 

• Bijlage E-1: Bodemhoogtes. 

• Bijlage E-2: Bodemhoogte-verschillen ten opzichte van de referentie. 

• Bijlage E-3: Overlaten (representeren energieverlies voor kades en steile taluds). 

• Bijlage E-4: Ruwheden (GIS niveau). 

• Bijlage E-5: Effect op maatgevende hoogwaterstanden in het gehele projectgebied. 

• Bijlage E-6: MHW verhoging stroomafwaarts van de rivierverruiming in het projectgebied. 

• Bijlage E-7: Afvoerlijnen. 

• Bijlage E-8: Stroomsnelheden. 

Verlaging van maatgevende hoogwaterstanden 

Figuur 3-1 toont het effect op de maatgevende hoogwaterstanden (MHW) in de as van de rivier 

van het VKA met streefbeeld en interventiebeeld. 

940 

Heesselt 

930 

920 

Heesseltse Uiterwaarden 

910 

rkm Waal 

-0,11 

880 


900 

VKA streefbeeld 

VKA interventiebeeld 

Figuur 3-1: Waterstandseffect van het VKA met streefbeeld en het VKA met interventiebeeld ten opzichte 

van de referentie tijdens maatgevend hoogwater 

890 

0,02 

0,01 

0,00 

-0,01 

-0,02 

-0,03 

-0,04 

-0,05 

-0,06 

-0,07 

-0,08 

-0,09 

-0,10 

waterstandsverschil [m]


Het streefbeeld en het interventiebeeld voldoen met een MHW verlaging van respectievelijk 9,8 

cm en 8,8 cm ruimschoots aan de taakstelling. Het verschil tussen beide berekeningen is een 

maat voor de beheerruimte en bedraagt 1 cm. 

Figuur 3-2 geeft het effect op de maatgevende hoogwaterstanden (MHW) in de as van de rivier 

van het VKA met interventiebeeld ten opzichte van de situatie met kribverlaging. Het 

hydraulische effect bedraagt 8,9 cm. Dit betekent dat het hydraulisch effect (MHW verlaging) 

van het VKA in de situatie met kribverlaging behouden blijft. 

960 

950 

kribverlaging 

940 


Heesselt 

930 

920 

rkm Waal 

-0,21 

880 

3-8 PR1701.10 


Figuur 3-2: Waterstandseffect tijdens maatgevend hoogwater: 

Kribverlaging Waal 

VKA interventiebeeld in 

combinatie met 

kribverlaging Waal 

VKA interventiebeeld in 

combinatie met 

kribverlaging Waal - 

Kribverlaging Waal 

Donker blauwe lijn: het effect van kribverlaging ten opzichte van de huidige situatie 

Blauwe lijn: het effect van het VKA met kribverlaging ten opzichte van de huidige situatie 

Rode lijn: het verschil tussen de donker blauwe en blauwe lijn om te controleren of het 

hydraulische effect van het VKA niet negatief wordt beïnvloed door project kribverlaging 

900 

890 

0,03 

0,01 

-0,01 

-0,03 

-0,05 

-0,07 

-0,09 

-0,11 

-0,13 

-0,15 

-0,17 

-0,19 



Tabel 3-3 geeft het MHW effect van Figuur 3-1 en Figuur 3-2 op locatie km 925 in tabelvorm 

weer. 

Verlaging maatgevende hoogwaterstanden [cm] 

VKA Streefbeeld VKA Interventiebeeld 

VKA Interventiebeeld met 

kribverlaging 1 

9,8 8,8 8,9 

1 dit is het verschil tussen de referentie met kribverlaging en het VKA Interventiebeeld met kribverlaging 

Tabel 3-3: Waterstandseffect van 1) het VKA met streefbeeld en het VKA interventiebeeld ten opzichte 

van de referentie, en 2) het VKA met interventiebeeld en kribverlaging ten opzichte van de 

referentie met kribverlaging, tijdens maatgevend hoogwater op rivierkilometer 925 

Rivierverruimende maatregelen hebben per definitie alleen op de locatie van de verruiming en 

stroomopwaarts hiervan een waterstandverlagend effect. De rivierverruimende maatregelen 

bevinden zich in het traject km 925-929. Op dit traject is er een MHW verlaging. Via de 

stuwkromme werkt deze verlaging door in stroomopwaartse richting. Het effect van de MHW 

verlaging is tientallen kilometers bovenstrooms nog merkbaar. Op km 890 is het MHW verlaging 

nog ca. 2 cm. 

Duurzaamheid van de herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden 

De daling van de maatgevende hoogwaterstanden draagt bij aan de lange termijn taakstelling 

voor hoogwaterveiligheid, zoals geformuleerd in het Nationaal Waterplan. De projectdoelstelling 

geeft aan dat 5,5 cm van de totale opgave van ongeveer 20 cm met de herinrichting van de 

Heesseltsche Uiterwaarden moet worden gerealiseerd. 

Het VKA met interventiebeeld voldoet met een MHW verlaging van 8,8 cm nog ruim aan deze 

doelstelling. Het VKA met streefbeeld levert 1 cm meer MHW verlaging. In het ontwerp is dus 

rekening gehouden met een beheermarge om voldoende ruimte te bieden voor het uitvoeren 

van beheertaken in het kader van sediment- en natuurbeheer. De effectiviteit van het VKA 

ontwerp blijft behouden in de situatie met kribverlaging. Hiermee is de basis gelegd voor een 

duurzame herinrichting. 

De herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden in het VKA ontwerp vormt geen barrières 

voor de toekomstige veiligheidsmaatregelen om aan de lange termijn opgave te voldoen. Dit 

schrijft de Feitelijke Belemmeringentoets van Beleidslijn Grote Rivieren (BGR) ook voor. Deze 

maatregelen kunnen buitendijks worden gezocht door aanvullende rivierverruiming te realiseren 

in de uiterwaard. Het weghalen van hydraulische obstakels in het winterbed, zoals de Mast van 

Liandon of de terp zijn hiervoor mogelijkheden. Binnendijkse maatregelen in de vorm van 

dijkverlegging zijn ook mogelijk. De buiten- en binnendijkse maatregelen zullen dan 

overeenkomstig voorliggende planstudie op hydraulische en morfologische effecten moeten 

worden onderzocht. Nieuwe initiatieven hoeven niet ten koste te gaan van natuur en veiligheid 

die met de herinrichting van de Heesseltsche Uiterwaarden (VKA) wordt gerealiseerd. 

In het VKA ontwerp is natuurontwikkeling in de vorm van ca. 200 ha nieuwe natuur 

opgenomen. Deze natuurontwikkeling vindt plaats op zorgvuldig uitgekozen locaties in het 

uiterwaardgebied, die de doorstroombaarheid van de uiterwaard zo beperkt mogelijk 

beïnvloeden. Het is van belang dat het beheer (voor het interventiebeeld) met name rondom 

het vingerachtige geulenpatroon goed wordt uitgevoerd. Dit is een belangrijke doorgang voor de 



extra afvoercapaciteit die in de uiterwaard is gerealiseerd. Langs het waterrijke geulenpatroon 

ontwikkelt zich gemakkelijk natte ruigte en wilgengroei (zachthout ooibos). Het beheerplan 

voorziet erin om in te grijpen zodra het interventiebeeld wordt bereikt. 

Bijdrage van afzonderlijke planelementen aan de MHW verlaging 

De bijdrage van afzonderlijke planelementen aan de MHW verlaging is onderzocht. Het doel 

hiervan is om aan Rijkswaterstaat aan te geven hoe de afzonderlijke planelementen bijdragen 

aan de verlaging van de maatgevend hoogwaterstanden. Indien een planonderdeel niet 

voldoende bijdraagt aan MHW verlaging, dan kan dit invloed hebben op de vergoeding van de 

beheerkosten van de planelementen door Rijkswaterstaat. 

De bijdrage van de volgende planelementen is onderzocht: 

• De grote nevengeul. 

• Het vingerachtige geulenpatroon. 

• De kleine nevengeul. 

Dit is gedaan door steeds het complete ontwerp, minus één van de planelementen, door te 

rekenen met WAQUA (uitgaande van het VKA op interventieniveau). Tabel 3-4 en Figuur 3-3 

geven het resultaat van deze analyse. 

Verlaging maatgevende hoogwaterstanden [cm] 

VKA 


Zonder grote 

nevengeul 

Zonder 

vingerachtige 

geulenpatroon 

Zonder kleine 

nevengeul 

MHW effect 8,8 1,9 9,1 7,7 

Vermindering MHW 

effect t.o.v. VKA 


- 6,9 +0,3 1,1 

Tabel 3-4: MHW effect van het VKA met interventiebeeld, wanneer ingrepen in de afzonderlijke 

planelementen achterwege zijn gelaten. 



940 

930 

Heesseltse Uiterwaarden - effect van de planelementen 

Heesselt 

920 


rkm Waal 

VKA interventiebeeld 

zonder grote nevengeul 

zonder vingerachtige geulenpatroon 

zonder kleine nevengeul 

-0,11 

880 



Figuur 3-3 en Tabel 3-4 laten zien dat de grootste bijdrage aan het MHW effect komt door de 

aanleg van de grote nevengeul. De grote nevengeul zorgt voor ongeveer 80% van de MHW 

verlaging. De rest van de MHW verlaging komt door andere planonderdelen, zoals het de kleine 

nevengeul. De kleine nevengeul draagt ruim 1 cm bij aan de MHW verlaging. 

Het vingerachtige geulenpatroon levert een negatieve bijdrage aan het MHW effect. 

Doorrekenen van het ontwerp zonder het vingerachtige geulenpatroon zorgt voor een kleine 

toename van de MHW verlaging. Met het verwijderen van het geulenpatroon is ook verruwing 

rondom het geulenpatroon niet meegenomen. Figuur 3-4 geeft de ecotopen rondom het 

geulenpatroon weer in het VKA en in het VKA zonder vingerachtige geulenpatroon. In het VKA 

ligt rondom het geulenpatroon flink meer zachthoutooisbos en natte ruigte. Indien alleen het 

effect van de vingerachtige geul was bekeken (dus vegetatie conform het VKA), dan zal het 

vingerachtige geulenpatroon naar verwachting wel een beperkte positieve bijdrage leveren aan 

het MHW effect. 


900 

890 

0,04 

0,03 

0,02 

0,01 

0,00 

-0,01 

-0,02 

-0,03 

-0,04 

-0,05 

-0,06 

-0,07 

-0,08 

-0,09 

-0,10 



Figuur 3-4: Ecotopen rondom het geulenpatroon in het VKA en in het VKA zonder geulenpatroon. 

Verhoging van maatgevende hoogwaterstanden 

Tabel 3-5 geeft de maximale MHW verhoging in de as van de rivier ten opzichte van de 

referentie op het traject kmr 925-930 voor het VKA met streefbeeld, het VKA met 

interventiebeeld en het VKA met interventiebeeld en kribverlaging. 

De tabel laat zien dat: 

• De MHW verhoging voor VKA met streefbeeld gelijk is aan 0,9 cm in de as van de rivier. Dit 

is 9,1 % van de behaalde waterstandsdaling. 



• De MHW verhoging voor VKA met interventiebeeld bedraagt 1,3 cm in de as van de rivier. 

Dit is 13,5 % van de behaalde waterstandsdaling. 

• Het VKA met interventiebeeld en kribverlaging geeft op het gehele traject tussen kmr 925- 

930 een MHW verlaging. De verlaging varieert tussen de 16,4 en 6,1 cm. 

• Met het VKA met streefbeeld wordt dus voldaan aan de wens van RWS dat de MHW 

verhoging maximaal 10% van de behaalde waterstandsdaling mag zijn (paragraaf 3.2.1). 

Het VKA met interventiebeeld voldoet niet aan richtlijn van RWS. De kribverlaging 

compenseert de MHW verhoging en levert een netto MHW verlaging. 

Verhoging maatgevend hoogwaterstanden [cm] 

VKA Streefbeeld VKA Interventiebeeld 

VKA Interventiebeeld met 

kribverlaging 

MHW verlaging MHW verhoging MHW verlaging MHW verhoging MHW verlaging MHW verhoging 

- 9,8 0,9 - 8,8 1,3 - 16,4 - 6,1 

Tabel 3-5: MHW verhoging van het VKA met streefbeeld, het VKA met interventiebeeld en het VKA met 

interventiebeeld en kribverlaging tijdens maatgevend hoogwater op het traject km 925 – 930 

ten opzichte van de referentie. 

Paragraaf 3.2.1 geeft aan dat onder bepaalde redenen en voorwaarden de MHW verhoging kan 

worden geaccepteerd: 

• Het project levert een bijdrage aan de lange termijn doelstelling in het Nationaal Waterplan. 

De planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden draagt bij aan de lange termijn 

hoogwaterbeschermingsdoelstelling. 

• De MHW verhoging dient te worden beoordeeld in relatie tot de behaalde MHW daling. Het 

RBK beschrijft een zogenaamde zaagtand aanpak: het oppervlak met een waterstand 

ophoging moet vele malen kleiner zijn dan het oppervlak met een waterstandverlaging. 

Figuur 3-1 laat zien dat dit het geval is voor het VKA met streefbeeld en interventiebeeld. 

• Het MHW piekje is wel hoger dan de norm, maar wel acceptabel, gezien de grote rivierverruiming 

die hier wordt gerealiseerd en de MHW daling die daarmee over een grote 

afstand (45 km) wordt gerealiseerd. 

• De MHW verhoging moet via optimalisatiemogelijkheden zoveel mogelijk worden beperkt. 

Hier is uitvoerig aandacht voor geweest in het ontwerpproces. De MHW verhoging is door 

middel van extra profielverruiming in de uiterwaard en maatregelen om het water over een 

breder deel vanuit de uiterwaard terug te voeren in de rivier in het ontwerpproces 

gereduceerd. Dit is gerealiseerd door het vingerachtige geulenpatroon in de Heesseltsche 

uiterwaard te verruimen, de zomerkade in het meest westelijke deel van de uiterwaard te 

stroomlijnen en beperkt te verlagen, in de uiterwaard bij Opijnen een extra oevergeul aan 

te leggen en de ruimtelijke verdeling van de begroeiing in de uiterwaard te optimaliseren. 

De MHW verhoging in de as van de rivier is daardoor gereduceerd van 3 cm tot 1,3 cm. 

• De MHW verhoging moet in relatie tot andere maatregelen in het gebied worden 

beschouwd. Maatregelen stroomafwaarts van het projectgebied kunnen de MHW verhoging 

compenseren. De herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden is in relatie tot het Ruimte voor 

de Rivier project kribverlaging beschouwd. Het netto effect van beide plannen samen levert 

in het gehele projectgebied een MHW verlaging. 

Bovenstaande punten laten zien dat met de voorwaarden voor vergunningverlening van het RBK 

rekening is gehouden bij de uitwerking van het ontwerp. Ook merken we op dat de kans klein is 



dat het interventiebeeld in zijn volle omvang in praktijk zal optreden. Dit is beschreven in 

paragraaf 2.3.4. 

Tot slot geeft het RBK aan dat er in geval van MHW verhoging beoordeeld moet worden of het 

belang van derden wordt geschaad. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen aantasting 

van de veiligheid en schade. Acceptatie van een eventuele MHW verhoging langs de primaire 

dijk door de waterkeringbeheerder is wel vereist. Zie hiervoor paragraaf 3.5.2. 

3.5.2 MHW effect buiten de as van de rivier 

Verhoging van maatgevende hoogwaterstanden 

Er vindt in het VKA met streefbeeld en interventiebeeld ook een MHW verhoging buiten de as 

van de rivier (in de uiterwaarden) plaats. Bijlage E-6 geeft een tweedimensionaal beeld van de 

MHW verhoging stroomafwaarts van de rivierverruiming in het projectgebied voor het VKA met 

streefbeeld, het VKA met interventiebeeld en het VKA met het interventiebeeld en kribverlaging. 

Het RBK geeft aan dat een MHW verhoging stroomafwaarts van een rivierverruiming inherent is 

aan rivierverruiming en in bepaalde gevallen toelaatbaar is. De vorige paragraaf is hierop 

ingegaan. Het is belangrijk dat het belang van derden niet wordt geschaad. Dit betreft dan 

voornamelijk: 

• Bedrijven/landerijen in de uiterwaarden. 

• Dijken/waterschappen. 

Derden dienen gecompenseerd te worden en waterschappen moeten een eventuele verhoging 

accepteren alvorens toch vergunning kan worden verleend. 

De figuren in Bijlage E-6 laten zien dat: 

• De MHW verhoging voor het VKA met streefbeeld in het grootste deel van de uiterwaard 

beperkt is tot maximaal 0,6 cm. Op drie locaties is de maximale verhoging in de uiterwaard 

groter (tot ongeveer 2,5 cm). Deze lokale uitschieters liggen voldoende ver van de bandijk. 

De locale uitschieters bevinden zich 1) in het midden van de uiterwaard bij het 

vingerachtige geulenpatroon, 2) bij het hoogwatervrije terrein in het noordoosten van de 

Hurwenense Uiterwaard, en 3) ter plaatse van de uitstroomopening van de grote nevengeul. 

• De MHW verhoging voor het VKA met interventiebeeld in het grootste deel van de 

uiterwaard beperkt is tot maximaal 0,8 cm. Ook in dit beeld zijn er drie locale uitschieters 

gelijk aan die van het streefbeeld. 

• Het VKA met interventiebeeld en kribverlaging geeft op het gehele traject tussen kmr 925- 

930 een MHW verlaging. De verlaging in de uiterwaard varieert tussen de 6 en 8 cm. De 

kribverlaging compenseert de MHW verhoging en levert een netto MHW verlaging. Dit 

betekent dat het VKA aan de randvoorwaarde van waterschap Rivierenland voldoet dat er 

netto géén opstuwing mag plaats vinden in de uiterwaarden. 

De beperkte toename van MHW standen zorgen naar verwachting niet voor extra schade 

(veiligheid of schade aan eigendommen van terreineigenaren). De bebouwing in de uiterwaard 

ligt namelijk op hoogwatervrije terreinen, die door met de beperkte MHW verhoging ook droog 

blijven. De uiterwaard wordt ingericht als dynamisch natuurgebied. Het beheer is op de nieuwe 

waterhuishouding afgestemd. 



Bergend volume in uiterwaarden 

Naast de bovenstaande criteria voor de MHW verhoging, geeft het RBK aan dat er geen afname 

van bergend volume in de uiterwaarden mag optreden. Iedere maaiveldverhoging dient te 

worden gecompenseerd met een minstens zo grote (bij MHW effectief bergende) 

maaiveldverlaging. Met andere woorden: de terreinophoging die zich onder de waterspiegel 

bevindt bij MHW condities, moet in dezelfde uiterwaard worden gecompenseerd. 

Dit criterium geldt in principe alleen voor gebieden die volgens de Beleidslijn Grote Rivieren 

(BGR) vallen in het stroombergende deel van de rivier. Volgens de BGR valt Heesselt volledig in 

het stroomvoerende deel van de rivier (hoewel dit hydraulisch misschien niet klopt), en hoeft er 

niet perse aan dit criterium te worden getoetst. In voorliggende studie is de toets wel 

uitgevoerd. 

Het verschil in waterdiepte tussen het VKA met interventiebeeld en de referentie geeft een 

eerste indicatie waar het bergend volume verandert. Een tweedimensionaal figuur van de 

waterdiepte in het VKA met interventiebeeld en het verschil in waterdiepte in het VKA met 

interventiebeeld ten opzichte van de referentie is opgenomen in Bijlage E-9 (waterdiepte) en D- 

10 (verschil in waterdiepte). 

De figuren laten zien dat op een aantal plaatsen de waterdiepte toeneemt, namelijk in de grote 

nevengeul, de kleine nevengeul en het vingerachtige geulenpatroon in de uiterwaarden. Ook 

zijn er locaties waar de waterdiepte afneemt. Bij de aanleg van de grote nevengeul worden de 

twee zandwinplassen in de huidige situatie met 3 tot 6 m verondiept. Hierdoor neemt daar 

lokaal de waterdiepte af. De afname van de waterdiepte stroomopwaarts van km 928,5 is het 

gevolg van de MHW verlaging door de uiterwaardverruiming. 

Het bergend volume van de uiterwaarden mag bij MHW niet afnemen als gevolg van de 

verruiming in de uiterwaard. De figuren in Bijlage E-11 (waterstanden en isolijnen) laten zien 

dat de uiterwaard geheel onder water staat bij MHW (met uitzondering van de hoogwatervrije 

terreinen). 

De verandering van het bergend volume van de uiterwaard is geschat aan de hand van de 

vergravingsvolumes (verhoging en verlaging) met BASELINE. Tabel 3-6 geeft het resultaat voor 

het VKA met interventiebeeld. Figuur 3-5 geeft een 2-D weergave van de vergravingsvolumes 

(verhoging en verlaging) in BASELINE (verschil referentie en VKA met interventiebeeld) 4 . De 

tabel en de figuren laten zien dat het bergend volume in de uiterwaard toeneemt. 

Verhoging Verlaging Netto ontgraving 

Heesseltsche Uiterwaard 1.471.000 2.228.500 757.500 

Tabel 3-6: Vergraving in de verschillende uitwaarden op basis van 5x5m rasters uit Baseline database in 

m 3 voor VKA met interventiebeeld. 

4 Let op: dit betreft verschillen in de BASELINE database. De uiterwaardverruiming is geïmplementeerd ten opzichte van de 

in de database opgeslagen bodemligging. Deze is ingemeten in 2003. Voor het opstellen van de grondbalans zijn 

actuelere gegevens gebruikt. 





3.6 Toetsing op hinder of schade 

3.6.1 Waterstand en inundatie van de uiterwaard 

De verandering in waterstanden en inundatiefrequentie van de uiterwaard is onderzocht. Dit 

toont het effect van de herinrichting op de eigendommen van terreineigenaren. Om inzicht te 

krijgen in de inundatiefrequentie van de uiterwaarden in het riviertraject tussen km 925 en 930 

zijn WAQUA berekeningen uitgevoerd met de Bovenrijnafvoeren variërend tussen de 1.020 en 

10.000 m 3 /s. Tabel 3-7 geeft een overzicht van de afvoeren die in het model zijn opgelegd. 

Tabel 3-9 geeft de relatie tussen afvoer en waterstand op de benedenrand van het model. 

Bovenrijnafvoer 

[m 3 /s] 

Waalafvoer 

[m 3 /s] 

Overschrijdingsfrequentie 

(1/jaar) 

1.020 818 20 

2.000 1.388 11 

3.000 2.695 6 

4.000 4.036 3 

6.000 5.324 1 

8.000 6.510 1/4 

10.000 818 1/14 

Tabel 3-7: Rivierkundige berekeningen met Bovenrijn afvoeren variërend tussen de 1020 en 10.000 

m 3 /s. De overschrijdingsfrequenties zijn geschat op basis van Tabel 3-2. 



Afvoer 

[m 3 /s] 

waterstand 

[m+NAP] 

550 0,550 

1401 0,942 

2697 1,275 

3997 1,828 

5296 2,351 

6516 2,828 

8314 3,492 

10012 4,093 

11028 4,413 

Tabel 3-8: Qh-relatie bij de benedenrand van het model (Hardinxveld) 

De rivierverruimingen beïnvloeden de inundatiefrequentie van de uiterwaarden. De analyse naar 

inundatiefrequentie is vooral relevant voor afvoeren die een hoge frequentie van voorkomen 

hebben. Dit zijn afvoeren kleiner dan 4.000 m 3 /s (Bovenrijnafvoer). Deze afvoeren komen 

meerdere malen per jaar voor (Tabel 3-7). Een Bovenrijnafvoer van 6.000 m 3 /s komt gemiddeld 

elk jaar voor, een Bovenrijnafvoer van 8.000 m 3 /s komt gemiddeld eens per 4 jaar voor, een 

Bovenrijnafvoer van 10.000 m 3 /s gemiddeld eens per 14 jaar. 

Het is dus belangrijk om bij het ontwerp de uiterwaardverruiming zo vorm te geven dat de 

uiterwaarden pas meer en frequenter water gaan trekken vanaf 4.000 m 3 /s. Zo worden de 

effecten op de mate en de frequentie van inundatie van uiterwaarden beperkt, bij afvoeren die 

vaak voorkomen. 

Per rivierkilometer is op het riviertraject km 925 tot 930 is de inundatiefrequentie van de 

uiterwaarden bij de verschillende afvoeren geanalyseerd. Tevens is op zeven locaties de 

inundatiediepte bepaald. Voor illustratie van de locatie van raaien en dieptepunten, zie 

Figuur 3-6. 

Per rivierkilometer is voor elke dwarsdoorsnede de afvoer door het zomerbed en door de 

uiterwaard berekend per afvoerniveau. Figuur 3-7 en Figuur 3-8 geven de deze afvoeren weer 

voor de referentie en het VKA streefbeeld. Figuur 3-9 geeft het verschil in winterbedafvoer 

tussen de referentie en het VKA streefbeeld weer. Bijlage E-16 tot en met E-19 geven 2-D 

figuren van de waterstanden en de inundatiediepten in de referentiesituatie en het VKA. 

De uiterwaarden beginnen in de referentie mee te stromen vanaf 4.000 m 3 /s (Bovenrijnafvoer). 

Dit blijft zo in het VKA met streefbeeld. Afvoeren kleiner dan 4.000 m 3 /s hebben daardoor geen 

effect op de inundatiefrequentie van de uiterwaarden. De veranderingen in inundatiepatronen 

van de uiterwaarden manifesteren zich daardoor met name bij de hogere afvoeren, en daarmee 

wordt schade en hinder voor terreineigenaren beperkt. 

In het VKA neemt de afvoer door het winterbed toe ten opzichte van de referentie. De figuren 

laten zien dat de afvoer door de uiterwaard in het VKA ter plaatse van de grote nevengeul (km 

927) toeneemt vanaf een Bovenrijnafvoer van 8.500 m 3 /s ten opzichte van de referentie. Op km 

928 en km 929 neemt de afvoer door het winterbed in het VKA met 200 tot 500 m 3 /s toe ten 

opzichte van de referentie over het afvoerbereik tussen 4.000 en 10.000 m 3 /s. Dit is ongeveer 

10% van de totale Waalafvoer. 



Figuur 3-6: Ligging van de raaien (rode lijnen) en punten (zwarte punten) om de inundatiefrequentie in 

de uiterwaarden te analyseren. 

Op zeven locaties de inundatiediepte bepaald. Tabel 3-9 geeft de Bovenrijnafvoer waarbij deze 

uiterwaardlocaties beginnen te inunderen. Ook geeft de tabel een schatting van de 

herhalingstijd die bij deze afvoer hoort. 

Afvoer Bovenrijn waarbij locatie inundeert [m 3 Locatie 

/s] Schatting herhalingstijd [1 / # jaar] 

Referentie VKA Referentie VKA 

Nr. 1 7.600 7.400 2,9 2,6 

Nr. 2 5.500 < 1.000 0,8 - 

Nr. 3 8.250 5.250 4,5 0,7 

Nr. 4 7.950 7.950 3,7 3,7 

Nr. 5 7.900 7.550 3,6 2,9 

Nr. 6 7.250 6.950 2,4 1,9 

Nr. 7 5.600 4.650 0,9 0,5 

Tabel 3-9: Inundatiefrequentie uiterwaarden voor zeven uiterwaardlocaties voor de referentie en het 

VKA. 

De tabel toont dat een aantal locaties in de uiterwaard eerder en frequenter inundeert. Ook is 

de inundatiediepte in het VKA vaak groter dan in de referentiesituatie. 

Locatie 1: zuidelijke oever van de zandwinplassen 

De zuidelijke oever van de zandwinplas gaat iets later inunderen in het VKA dan in de 

referentie. Dit komt door de oeverzone iets is aangepast (met name verbreed) en de vegetatie 

is veranderd van natuurlijk grasland naar verruwd grasland. De inundatiediepte neemt in het 

VKA af met ongeveer 0,25 m ten opzichte van de referentie. 



Figuur 3-7: afvoer door het zomerbed en door de uiterwaard per afvoerniveau voor de referentie op het 

riviertraject km 925 tot 930. 



Figuur 3-8: afvoer door het zomerbed en door de uiterwaard per afvoerniveau voor het VKA streefbeeld 

op het riviertraject km 925 tot 930. 



Figuur 3-9: afvoer door de uiterwaard voor de referentie en het VKA streefbeeld per afvoerniveau op het 

riviertraject km 925 tot 930. 



Figuur 3-10: inundatiediepte bij afvoeren variërend tussen 2.000 en 10.000 m3/s in uiterwaard ter plaatse 

van zeven uiterwaardlocaties. Blauw: referentie, paars: VKA (streefbeeld). 



Locatie 2: instroomopening van de kleine nevengeul 

De kleine nevengeul is een niet meestromende oevergeul. De nevengeul is benedenstrooms 

permanent aangetakt aan de rivier en heeft bovenstrooms een drempel op 3,5 m, die ca 80 

dagen per jaar overstroomt. Doordat de nevengeul permanent in verbinding staat met de rivier 

zorgt dit het hele jaar door voor flinke grotere inundatiedieptes. Dit is ook de bedoeling om de 

nevengeul ecologisch goed te laten functioneren. In de referentiesituatie inundeert de locatie 

pas vanaf 5.500 m 3 /s. 

Locatie 3: uiterwaard noordwaarts van de zandwinplassen, stroomopwaarts van de 

zomerkade 

Ten noorden van de grote nevengeul wordt aan de voet van de dijk een bestaande verhoging in 

de uiterwaard verlaagd tot op het omliggende maaiveld, om de instroom van de laagte tussen 

de steenfabriek en het dorp te verbeteren. De verlaging bedraagt 1 tot 2 meter. De uiterwaard 

staat hier frequenter onder water. In de referentiesituatie was dit 1x per 4,5 jaar. In het VKA 

inundeert dit deel jaarlijks. 

Locatie 4: uiterwaard noordwaarts van de zandwinplassen, stroomafwaarts van de 

zomerkade 

In het traject ten noordoosten van de steenfabriek wordt de zomerkade ca 200 m naar het 

westen verlegd. De kade sluit daardoor beter aan op de dijk en de instroom van water tijdens 

hoogwater verloopt beter gestroomlijnd. De hoogte van de kade blijft gelijk aan de huidige 

hoogte van 6,8 m, wel wordt de kruin wat breder en worden de taluds aan weerszijden relatief 

flauwer. De inundatiefrequentie westwaarts van de nieuwe zomerkade (locatie 4) verandert 

daardoor niet. 

Locatie 5: locatie midden in de Heesseltsche uiterwaard 

De inundatiefrequentie op deze locatie verandert nauwelijks. De locatie gaat iets eerder 

inunderen. De mate van inundatie blijft gelijk. 

Locatie 6: vingerachtige geulenpatroon 

De verandering in inundatiefrequentie op deze locatie is beperkt. In het VKA inundeert het 

geulenpatroon iets eerder (1x per 2,5 jaar in het VKA inundeert, 1x per 2 jaar in de referentie). 

De inundatiediepte verandert wel. Door de aanleg van het vingerachtige geulenpatroon is locatie 

flink lager komen te liggen. Bij inundatie is daardoor de diepte (verschil tussen waterstand en 

bodemligging) groter. Het geulenpatroon is onderdeel van het dynamisch natuurgebied. Het 

beheer is op de nieuwe waterhuishouding afgestemd. 

Locatie 7: instroomopening van de nevengeul bij Opijnen 

De bestaande stromende nevengeul bij Opijnen aan de westzijde van het plangebied wordt wat 

verruimd door de geul met ca 10 m te verbreden op plaatsen waar veel sedimentatie heeft 

plaatsgevonden. Deze verruiming heeft vooral tot doel om de doorstroming te vergroten. Door 

de verruiming treedt eerdere en frequentere inundatie op (2x per jaar in het VKA inundeert, 1x 

per jaar in de referentie). De inundatiediepte neemt ook toe. 

3.6.2 Stroombeeld in de uiterwaard 



ook langs randen van plassen en geulen. Of de veranderingen in stroombeeld leiden tot erosie 



die schade of hinder veroorzaakt, is beoordeeld door Oranjewoud op basis van een 

deskundigeninschatting. 

Een aandachtspunt is de stabiliteit van de goeter nevengeul (in- en uitstroomopeningen van 

geul, en de oeverzone tussen de grote nevengeul en de hoofdgeul van de Waal). Deze zone 

mag na uitvoering van maatregelen niet te smal worden, waardoor tijdens een hoogwater 

instabiliteit optreedt en de oeverzone bezwijkt. 

De stabiliteit van het VKA is door Oranjewoud aan de hand van stroombeelden uit voorliggend 

onderzoek beoordeeld (zie ook aanzanding en erosie van zomerbed, uiterwaard en nevengeulen 

in § 4.4). Oranjewoud heeft gebruik gemaakt van de stroombeelden uit Delft3D en WAQUA 

berekeningen. Bijlage E-14 en Bijlage E-15 geven de stroombeelden in het 2-D vlak voor de 

referentie en het VKA met streefbeeld bij verschillende afvoerniveaus (afvoeren op de Bovenrijn 

van 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 10.000 en 16.000 m 3 /s). Er zijn in het ontwerp maatregelen 

genomen in de vorm van oever- en bodembescherming om stabiliteitproblemen te voorkomen 

(zie § 4.4). 

3.6.3 Stroombeeld in hoofdgeul bij aan- en aftakking van 

nevengeulen 

Het stroombeeld in de hoofdgeul bij aan- en aftakkingen van nevengeulen is belangrijk voor de 

scheepvaart. Indien de dwarsstroming in de hoofdgeul te groot wordt dan kan de scheepvaart 

daar nadelige gevolgen van ondervinden. De hinder voor de scheepvaart in het VKA met 

streefbeeld is geanalyseerd, aan de hand van de component van de stroming loodrecht op de 

vaarrichting van schepen. 

In het RBK staat dat bij meestromende nevengeulen de dwarsstroming op de rand van de 

vaarweg of bakenlijn 5 maximaal 30 cm/s mag bedragen, bij een debiet (de hoofdgeul in- of 

uittredend) kleiner dan 50 m 3 /s. Bij een debiet groter dan 50 m 3 /s is nader onderzoek nodig, 

waarbij als vuistregel geldt dat een maximale dwarsstroming van 15 cm/s is toegestaan. 

Een analyse van de dwarsstroming bij 16.000 m 3 /s is niet zinvol, omdat deze afvoer extreem 

weinig voorkomt, en er dan niet of nauwelijks gevaren zal worden. Een afvoer van 10.000 m 3 /s 

komt tussen de 1*/10 en 1*/25 jaar voor. Dit afvoerniveau komt dus relatief weinig voor, maar 

er zal dan waarschijnlijk nog gewoon gevaren worden. Bij afvoeren tot 4.000 m 3 /s stromen de 

maatregelen nog onvoldoende mee om tot significante verandering van dwarsstroming te 

leiden. Daarom wordt de analyse naar dwarsstroming uitgevoerd met Bovenrijnafvoeren groter 

dan 4.000 m 3 /s, namelijk 4.000, 6.000, 8.000 en 10.000 m 3 /s. Figuur 3-11 toont 5 locaties 

waarop het effect op dwarsstroming is beoordeeld. 

Bijlage G geeft 2-D figuren van de dwarsstroming op de normaallijn voor de referentie en het 

VKA op de 5 locaties. In Bijlage G is te zien of de dwarsstroming vanuit uiterwaard naar de 

hoofdgeul of vanuit de hoofdgeul naar de uiterwaard is gericht. Bijlage H geeft de absolute 

(maximale waarde) van de dwarsstroming. RWS geeft aan dat dwarsstroming van de uiterwaard 

naar de hoofdgeul meer hinder oplevert dan een dwarsstroming vanuit de hoofdgeul naar de 

uiterwaard. 

5 de bakenlijn is de denkbeeldige lijn over de bakens op de kop van de kribben 



Figuur 3-11: Locaties voor analyse dwarsstromen. 

Tabel 3-10 geeft een overzicht van de maximale dwarsstroomsnelheden in het VKA en de toeof 

afname ten opzichte van de huidige situatie op de bakenlijn op de 5 locaties. Tabel 3-11 

geeft hetzelfde overzicht op de rand van de vaargeul. 

Voor de huidige situatie is de vigerende vaargeulbelijning gebruikt. Voor het VKA de verplaatste 

vaargeul (de vaargeul is in het VKA met maximaal 35 m richting de linkeroever verplaatst op 

het traject km 927-929). Figuur 2-8 geeft de ligging van de huidige vaargeul (blauwe lijn) en 

verplaatste vaargeul (roze lijn) weer. 

In de tabellen geven we de resultaten aan in vier kleuren: 

• Groen: de dwarsstroming voldoet wel in de huidige situatie en in het VKA aan de eis. 

• Blauw: de dwarsstroming voldoet in de huidige situatie wel en in het VKA niet aan de eis. 

• Zwart: de dwarsstroming voldoet niet in de huidige situatie en in het VKA aan de eis, en 

neemt in het VKA niet of beperkt toe (< 5 cm/s). 

• Rood: de dwarsstroming voldoet niet in de huidige situatie en in het VKA aan de eis, en 

neemt in het VKA aanzienlijk toe (> 5 cm/s). 

Voor vrijwel alle locaties geldt dat voor alle afvoeren het maximaal in- en uitstromend debiet 

groter is dan 50 m 3 /s. De maximaal toelaatbare dwarsstroming is 15 cm/s. 



Dwarsstroming bij Bovenrijnafvoer [m/s] 

Locatie 4.000 6.000 8.000 10.000 

1. Instroom zandwinplas 

(bovenstrooms) 0,17 ( 0,00) 0,17 ( 0,00) 0,35 (+0,03) 0,42 (+0,04) 


(benedenstrooms) 0,17 ( 0,00) 0,25 (+0,01) 0,29 (+0,01) 0,28 (+0,03) 

3. Uitstroom grote nevengeul 0,21 (+0,06) 0,42 (+0,24) 0,50 (+0,31) 0,49 (+0,29) 

4. Uitstroom kleine 

nevengeul, instroom strang 

bij Opijnen 0,21 (+0,08) 0,13 (-0,01) 0,13 (+0,05) 0,15 (+0,04) 

5. Uitstroom strang Opijnen 0,13 ( 0,00) 0,28 (+0,05) 0,37 (+0,07) 0,37 (+0,07) 

Tabel 3-10: Dwarsstroming op 5 locaties in het VKA op de bakenlijn. Getallen tussen haakjes geven de 

verandering ten opzichte van de referentie. Negatief is een afname van de 

dwarsstroomsnelheid ten opzichte van de huidige situatie (positief een toename). 

Dwarsstroming bij Bovenrijnafvoer [m/s] 

Locatie 4.000 6.000 8.000 10.000 


(bovenstrooms) 0,09 (0,00) 0,13 (-0,01) 0,23 (0,00) 0,28 (0,01) 


(benedenstrooms) 0,08 (0,00) 0,13 (0,00) 0,16 (0,00) 0,16 (0,00) 

3. Uitstroom grote nevengeul 0,14 (0,02) 0,23 (0,06) 0,25 (0,08) 0,25 (0,07) 

4. Uitstroom kleine 

nevengeul, instroom strang 

bij Opijnen 0,16 (0,11) 0,1 (0,05) 0,11 (0,07) 0,14 (0,06) 

5. Uitstroom strang Opijnen 0,13 (0,00) 0,16 (0,02) 0,19 (0,02) 0,19 (0,03) 

Tabel 3-11: Dwarsstroming op 5 locaties in het VKA op de rand van de vaargeul. Getallen tussen 

haakjes geven de verandering ten opzichte van de referentie. Negatief is een afname van de 

dwarsstroomsnelheid ten opzichte van de huidige situatie (positief een toename). 

Groen: de dwarsstroming voldoet wel in de huidige situatie en in het VKA aan de eis. 

Blauw: de dwarsstroming voldoet in de huidige situatie wel en in het VKA niet aan de eis. 

Zwart: de dwarsstroming voldoet niet in de huidige situatie en in het VKA aan de eis, en 

neemt in het VKA niet of beperkt toe (< 5 cm/s) 

Rood: de dwarsstroming voldoet niet in de huidige situatie en in het VKA aan de eis, en 

neemt in het VKA aanzienlijk toe (> 5 cm/s) 

Conclusies op basis van Tabel 3-10 en de figuren van de bijlagen zijn: 

• In de huidige situatie zijn op bijna alle locaties de dwarsstromen groter dan toegestaan. 

Alleen ter plaatse van de uitstroom kleine nevengeul en de instroom strang bij Opijnen 

(locatie 4) voldoet de dwarsstroming wel aan de eisen (zowel in de huidige situatie als in 

het VKA). 

• Op bijna alle locaties neemt de dwarsstroming in het VKA toe ten opzichte van de 

referentiesituatie. Deze toename is op locatie 1 en 2 beperkt tot 4 cm/s. 


van de grote nevengeul (locatie 3). Op deze locatie neemt de dwarsstroming aanzienlijk toe 

met ongeveer 30 cm/s. Dit resulteert in een forse overschrijding van de toegestane 

waardes. 



• Op locatie 4 neemt de dwarsstroming met maximaal 8 cm/s toe. Op locatie 4 is dit te 

verklaren doordat de bestaande stromende nevengeul bij Opijnen aan de westzijde van het 

plangebied is verruimd door de geul met ca 10 m te verbreden. Deze verruiming heeft 

vooral tot doel om de doorstroming te vergroten. Dit komt de stromingsminnende 

organismen in de geul ten goede. Het verwijderen van de vegetatie op de strekdam, 

verbetert de instroming. Beide aanpassingen zorgen voor een toename van de 

dwarsstroming. Ondanks de toename van de dwarsstroming blijft op deze locatie de 

dwarsstroming aan de gestelde eisen voldoen in het VKA. 

• Op locatie 5 neemt de dwarsstroming met maximaal 7 cm/s toe. In het VKA is een extra 

strang in de oevergeul van Opijnen opgenomen, om de uitstroming van water tijdens 

maatgevende hoogwateromstandigheden te verbeteren en een locale verhoging van MHW te 

voorkomen. Deze maatregel in het ontwerp zorgt voor een toename van de dwarsstroming. 

Conclusies op basis van Tabel 3-11 zijn: 

• De dwarsstroming ter plaatse van de vaargeulbelijning is lager dan de dwarsstroming op de 

normaallijn. De toename van de dwarsstroming in het VKA ten opzichte van de referentie is 

minder groot dan de toename die op de normaallijn optreedt. Dit komt doordat de vaargeul 

wat verder in de hoofdgeul ligt en de stroming daar minder beïnvloedt wordt door het 

ontwerp. 

• Indien op grond van Tabel 3-11 de beoordeling wordt gemaakt dan vormt alleen de 

uitstroom van de grote nevengeul een probleem. De dwarsstroming neemt daar toe van 

ongeveer 17 tot 25 cm/s. De toename ten gevolge van de rivierverruiming is maximaal 8 

cm/s. Bij een vergelijking op de bakenlijn was de toename aanzienlijk groter (30 cm/s). 

In het ontwerpproces zijn maatregelen onderzocht om de dwarsstroming ter plaatse van de 

uitstroomopening van de grote nevengeul te reduceren. Dit proces is beschreven in § 2.4.2. In 

samenspraak met Rijkswaterstaat is in januari 2011 het VKA vastgesteld waarin een leikade op 

de kribkop is aangelegd om de dwarsstroming te verminderen. Daarnaast is 1) de 

uitstroomopening van de grote nevengeul gestroomlijnd, 2) een stortstenen bodembescherming 

aangebracht bij de uitstroomopening van de grote nevengeul, en de oeverzone langs de grote 

nevengeul van 4 m + NAP naar 5 m + NAP opgehoogd. De combinatie van maatregelen in het 

VKA blijkt niet tot een reductie van de dwarsstroming te leiden. Dit kan worden verklaard 

doordat de stroming in het VKA tussen de leikade en de stroomafwaarts gelegen strekdam 

lokaal geconcentreerd terugstroomt in de Waal (Figuur 2-7 en figuren in Bijlage G). 


dwarsstroming. Mogelijkheden om in de MIRT4 fase de dwarsstroming bij de uitstroomopening 

te reduceren zijn genoemd in § 2.4.2. 

3.7 Conclusies 

De conclusies ten aanzien van de hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater en hinder of 

schade zijn hieronder samengevat. 

Hydraulische effecten bij maatgevend hoogwater 

De planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden heeft hoofddoel het realiseren van een 

waterstanddaling van minimaal 5,5 cm op km 925 van de Waal bij maatgevende hoogwater 

(MHW). Dit projectdoel wordt met het VKA ruimschoots gehaald. Het streefbeeld en het 

interventiebeeld voldoen met een MHW verlaging 9,8 cm en 8,8 cm ruimschoots aan de 



taakstelling. Het verschil tussen beide berekeningen is een maat voor de beheerruimte en 

bedraagt 1 cm. 

De grootste bijdrage aan het MHW effect komt door de aanleg van de grote nevengeul. De grote 

nevengeul zorgt voor ongeveer 80% van de MHW verlaging. De rest van de MHW verlaging 

komt door andere planonderdelen, zoals het vingerachtige geulenpatroon en de kleine 

nevengeul. 


stroomafwaarts van het projectgebied. Het RBK geeft aan dat een ontwerp met een verhoging 

van meer dan 1 mm niet vergunbaar is. Het RBK geeft ook aan dat een MHW verhoging groter 

dan 1 mm vaak inherent is aan rivierverruiming en niet te voorkomen is. De MHW verhoging op 

de as van de rivier stroomafwaarts van de rivierverruiming in het projectgebied bedraagt 1,3 

cm. In de uiterwaard is dat grotendeels beperkt tot 0,8 cm. 

Het RBK beschrijft voorwaarden waaronder toch een vergunning kan worden verleend. De 

studie laat zien dat met de voorwaarden voor vergunningverlening van het RBK rekening is 

gehouden bij de uitwerking van het ontwerp en dat het VKA ontwerp voor de herinrichting van 

de Heesseltsche Uiterwaarden vergunbaar is. 

Waterschap Rivierenland geeft aan dat de MHW verhoging van het plan samen met de 

kribverlaging moet worden bekeken. De kribverlaging compenseert de MHW verhoging en levert 

een netto MHW verlaging. Dit betekent dat het VKA aan de randvoorwaarde van waterschap 

Rivierenland voldoet dat er netto géén opstuwing mag plaats vinden in de uiterwaarden. 

Schade en hinder 

Om de schade of hinder door het effect van de herinrichting op de eigendommen van 

terreineigenaren in beeld te brengen is gekeken naar de inundatiefrequentie van de uiterwaard, 

het stroombeeld in de uiterwaard en het stroombeeld in de hoofdgeul bij de aan- en aftakkingen 

van nevengeulen. 

De uiterwaarden beginnen in de referentie en het VKA met streefbeeld mee te stromen vanaf 

4.000 m 3 /s (Bovenrijnafvoer). Afvoeren kleiner dan deze afvoer hebben daardoor geen effect op 

de inundatiefrequentie van de uiterwaarden. In het VKA neemt de afvoer door het winterbed toe 

ten opzichte van de referentie. Dit kan soms oplopen tot een toename die gelijk is aan 10% van 

de Waalafvoer. 

Door de rivierverruiming in het VKA inundeert een aantal locaties in de uiterwaard eerder en 

frequenter. Ook is de inundatiediepte in het VKA vaak groter dan in de referentiesituatie. Dit 

heeft betrekking op de uiterwaarddelen zuidwaarts van de zomerkade. De zomerkade zelf blijft 

grotendeels in tact (op een kleine verschuiving na), waardoor het gebied noordwaarts in het 

VKA dezelfde inundatiefrequentie houdt als in de huidige situatie. 

De veranderingen in inundatiepatroon (frequentie en diepte) hebben naar verwachting geen 

economische gevolgen. De bebouwing in de uiterwaard bevindt zich namelijk noordwaarts van 

de zomerkade en ligt bovendien op hoogwatervrij terrein. De uiterwaard wordt ingericht als 

dynamisch natuurgebied. Het beheer is op de nieuwe waterhuishouding afgestemd. Er wordt 

dus vanuit het effect op inundatiefrequentie van de uiterwaard aan de eis van het RBK ten 

aanzien van schade en hinder op eigendommen van terreineigenaren voldaan. 





ook langs randen van plassen en geulen. Aan de hand van stroombeelden uit voorliggende 

studie, zijn in het VKA maatregelen opgenomen in de vorm van bodem- en oeverbescherming 

om instabiliteit te voorkomen (zie Van Leeuwestein, 2011). Er wordt dus aan de eis van het RBK 

ten aanzien van erosieproblemen door stroombeeld in uiterwaarden voldaan. 

De hinder voor de scheepvaart door aan- en aftakkingen van nevengeulen is geanalyseerd aan 

de hand van de stroming loodrecht op de vaargeul. Conclusies uit deze analyse zijn: 

• In de huidige situatie is op alle locaties bij afvoeren groter dan 6.000 m 3 /s de 

dwarsstroming op de bakenlijn groter dan toegestaan (15 cm/s). 

• Op bijna alle locaties neemt in het VKA de dwarsstroming op de bakenlijn toe ten opzichte 

van de referentiesituatie. Deze toename is met uitzondering van de uitstroomopening van 

de grote nevengeul beperkt tot maximaal 8 cm/s. 


van de grote nevengeul. Op deze locatie neemt de dwarsstroming op de bakenlijn 

aanzienlijk toe met ongeveer 30 cm/s. Dit resulteert in een dwarsstroming van 50 cm/s. Dit 

betekent een forse overschrijding van de toegestane waarde. 

• De dwarsstroming neemt af van de bakenlijn richting de vaargeulbelijning. De 

dwarsstroming ter plaatse van de vaargeulbelijning (25 cm/s) is lager dan de 

dwarsstroming op de bakenlijn (50 cm/s). Dit komt doordat de vaargeul wat verder in de 

hoofdgeul ligt en de stroming daar minder beïnvloedt wordt door het ontwerp. De toename 

bij een vergelijking op vaargeulniveau in het ontwerp is minder groot (8 cm/s) dan bij een 

vergelijking op de bakenlijn (30 cm/s). 


dwarsstroming. Het rapport geeft aanbevelingen om de dwarsstroming in MIRT4 middels 

ontwerpaanpassingen te reduceren. Er wordt geadviseerd om in MIRT4 het nut en de noodzaak 

van maatregelen gericht op het terugdringen van de dwarsstroming beter te onderzoeken. 



4 Morfologische effecten 

4.1 Inleiding 

Als leidraad voor de effectbeoordeling is het Rivierkundig Beoordelingskader (RBK) voor 

ingrepen in de Grote Rivieren (versie 2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009) gebruikt. Het 

RBK geeft een overzicht van de beoordelingsaspecten en de beoordelingscriteria. 

Naast het beoordelingskader heeft Rijkswaterstaat Oost Nederland een aanvullende werkwijzer 

opgesteld, waarin aangegeven is hoe rivierkundige ingrepen beoordeeld moeten worden. Dit is 

de Werkwijzer voor beoordelen rivieringrepen van Rijkswaterstaat Oost Nederland (RWS ON, 

2008). 

Beide documenten geven eisen en richtlijnen ten aanzien van de rivierkundige beoordeling. Dit 

hoofdstuk beschrijft eerst de beoordelingsaspecten en de beoordelingscriteria voor de 

bodemligging en morfologie (§ 4.2). Daarnaast bevat het de rivierkundige toetsing van het 

ontwerp aan deze aspecten en criteria (§ 4.4- § 4.6). 

4.2 Overzicht van beoordelingsaspecten en -criteria 

Het RBK maakt voor de morfologische effectbeoordeling een uitsplitsing naar het effect in het 

zomerbed en het effect in de uiterwaarden en nevengeulen, zie Tabel 4-1. Paragrafen 4.2.1 – 

4.2.2 geven per beoordelingsaspect de eisen en uitgangspunten. 

De Werkwijzer van RWS ON benadrukt het belang van een analyse van de morfologische 

effecten bij de beoordeling van een rivierverruiming ontwerp. In de hoofdgeul van de rivier 

kunnen aanzandingen optreden ten gevolge van een rivierverruiming. Deze aanzandingen 

kunnen lastig zijn omdat daardoor i) de scheepvaartgeul kan verkleinen zodat deze mogelijk 

niet meer voldoet aan de gestelde eisen en ii) het effect op verlaging van de hoge waterstanden 

(deels) teniet gedaan kan worden. De doorvertaling van morfologische effecten op 

bevaarbaarheid en baggerwerk is belangrijk om de effecten te concretiseren. 

Morfologische aandachtspunten zijn: 

• De bevaarbaarheid voor de beroepsscheepvaart 

• De grootte van het onderhoudsbaggerwerk 

• De duurzaamheid van het MHW effect (verzanden of dichtslibben van geulen) 

De beoordelingsaspecten voor scheepvaart en baggerwerk die voortvloeien uit de criteria voor 

bodemligging en morfologie komen terug in paragraaf 4.2.1. Paragraaf 4.2.2 geeft aan hoe met 

de aanzanding en erosie van uiterwaarden en nevengeulen moet worden omgegaan. 



Tabel 4-1: Beoordelingscriteria bij te beoordelen aspecten voor ingrepen in de Rijntakken (bron: versie 

2.01, 1 juli 2009, RWS–Waterdienst, 2009), onderdeel bodemligging en morfologie 

4.2.1 Criteria voor bodemligging en morfologie van het zomerbed 

Aanzanding van het zomerbed 

Het beoordelingsaspect aanzanding van het zomerbed uit het RBK (Tabel 4-1) is door RWS ON 

in de werkwijzer concreet gemaakt. 

De werkwijzer van RWS ON (2008) stelt conform het RBK de volgende eisen aan de 

scheepvaartcondities: 

• De gegarandeerde diepte van 2,8 m in de vaargeul met breedte 150 m bij Overeengekomen 

Lage Rivierwaterstand (OLR) dient ten allen tijden gehandhaafd te worden. 

• De gemiddelde diepte over de dwarsdoorsnede van de vaargeul mag niet minder worden 

dan 4 m bij OLR. Op locatie waar de gemiddelde diepte al kleiner is, mag deze niet minder 

worden. Indien de gemiddelde diepte toch afneemt, dan zal dit middels baggerwerk op 

diepte moeten worden gehouden. 

De werkwijzer voor de beoordeling van rivierkundige ingrepen van RWS ON beschrijft drie 

stappen die bij rivierverruimingsprojecten moeten worden doorlopen: 

1. Optimalisatie van het ontwerp in het Ruimte voor de Rivier project om de aanzanding in het 

zomerbed te minimaliseren 

2. Indien nodig worden vervolgens mitigerende maatregelen in het zomerbed geïnventariseerd 

en uitgewerkt 

3. Indien er na stap 2 nog te veel aanzanding optreedt, dan wordt deze met baggerwerk 

verwijderd. 



In Van Vuren et al. (2010) en in § 2.4.3 zijn de eerste twee stappen uitgevoerd. 

In Van Vuren et al. (2010) is alleen het baggerwerk ten behoeve van de minimale diepte-eis 

gekwantificeerd. In het ontwerpproces van het Compromisplan 2008 tot het Versoberde 

Compromisplan (het VVKA) (stap 1) is het baggerwerk ten behoeve van de minimale diepte-eis 

met een factor 4 gereduceerd van 65.000 m 3 tot 15.000 m 3 per jaar (bij een simulatieperiode 

van 10 jaar). 

§ 2.4.3 geeft aan dat met mitigerende maatregelen in het zomerbed (stap 2) het baggerwerk 

verder is gereduceerd. De totale omvang van het baggerwerk voor het VVKA (ten behoeve van 

de minimale en gemiddelde diepte-eis) is verder gereduceerd van 51.000 m 3 tot 11.000 m 3 per 

jaar in het VKA (bij een simulatieperiode van 10 jaar). 

Van dit baggerwerk mag de scheepvaart over een traject van 15 km jaarlijks maximaal 5 dagen 

hinder ondervinden (RWS ON, 2008). Dit komt neer op een maximaal toelaatbaar baggervolume 

van 15.000 m 3 per jaar. Dit volume betreft een beunvolume: het volume van het gronden 

watermengsel in een beunbak van een baggerschip. 

De aanzanding van het zomerbed en het bijbehorende effect op bevaarbaarheid en baggerwerk, 

is met een Delft3D model geanalyseerd en beoordeeld. 

Erosie van het zomerbed 


erosie elders. Dit treedt vaak op stroomafwaarts van de ingrepen op locaties waar een 

nevengeul weer samenkomt met de hoofdgeul. Criterium is dat bij erosie in het zomerbed de 

gemiddelde bodemligging niet mag dalen. Dit is geïnterpreteerd als: er mag wel erosie 

optreden, maar dit moet in verhouding staan met de aanzanding. Wanneer de erosie zich sterk 

concentreert op een bepaalde locatie kan dit gevolgen hebben voor grondwaterstanden of de 

stabiliteit van rivierkundige constructies in de oeverzones. 

De ontgronding bij rivierkundige constructies, zoals kribben en oeverzones dient beperkt te 

blijven. De morfologische analyse met Delft3D kan hiervoor niet worden gebruikt. Wel zijn de 

stroombeelden uit Delft3D (en ook uit WAQUA) gebruikt om dit criterium te toetsen. De 

beoordeling van stabiliteit van rivierkundige constructies is separaat uitgevoerd door 

Oranjewoud op basis van stroombeelden uit Delft3D en een deskundigenoordeel (Leeuwestein, 

2011). 

4.2.2 Criteria voor bodemligging en morfologie van het zomerbed 

Aanzanding van uiterwaard en nevengeulen 

Aanzanding in het winterbed ontstaat voornamelijk door sedimentatie van slib en zand uit het 

water na hoogwaters. Het VKA ontwerp bevat een grote nevengeul die stroomafwaarts is 

aangetakt bij km 928. Een kleine tweezijdig aangetakte nevengeul bevindt zich tussen km 928 

en 929. Tot slot is er een meestromende oevergeul achter de strekdam bij Opijnen tussen km 

929 en km 930. In deze geulen kan sedimentatie van zand en slib optreden. 

Het Delft3D model geeft geen informatie over aanzanding in de uiterwaard en in nevengeulen. 

Dit aspect is beoordeeld op basis van een deskundigenoordeel en veranderende stroombeeld 



van de uiterwaarden bij normaal hoogwater. De handreiking ‘sedimentbeheer nevengeulen’ van 

Gerritsen & Schropp (2010) is gebruikt bij het ontwerp van de nevengeulen om het 

nevengeulbeheer te minimaliseren. 

Erosie van uiterwaard en nevengeulen 

Bij een bankvullende afvoer in de nevengeul, mag de stroomsnelheid in de nevengeul niet 

groter zijn dan 0,3 m/s. Het Delft3D model geeft geen informatie over aanzanding in de 

uiterwaard en in nevengeulen. Dit aspect is beoordeeld aan de hand van WAQUA berekeningen. 

Ook is geanalyseerd of het ontwerp mogelijk erosie langs de bandijk geeft (ook op basis van 

stroomsnelheden). 

4.3 Het gebruikte Delft3D model 

Ten behoeve van de morfologische effectbepaling is gebruik gemaakt van het morfologische 

softwarepakket Delft3D. Een Delft3D model is opgezet met de instellingen uit het Duurzame 

Vaardiepte Rijndelta (DVR) model. Het DVR model is in de periode 2005-2009 door Deltares in 

opdracht van RWS gemaakt. In de morfologische beoordeling maken we gebruik van een nieuw 

model dat sterk op dit model lijkt, maar op een paar punten afwijkt. Het nieuwe model bestrijkt 

alleen het Waaltraject tussen km 867 (splitsingspunt Pannerdensche Kop) tot 952 (Gorinchem). 

Het model bestaat uit drie deeldomeinen: domein a tot en met c. Het rekenrooster in domein a 

en b is ten opzichte van het DVR model met een factor twee in langs- en dwarsrichting verfijnd. 

Het rooster van domein c is in beide richtingen verfijnd met een extra factor drie. Dit is gedaan 

om de rivierverruimende maatregelen en effecten van de rivierverruimende maatregelen op het 

stroombeeld in het projectgebied goed weer te geven. Om de berekeningen met dit fijne rooster 

voldoende stabiliteit te geven, is de rekentijdstap van 0,4 minuten uit het DVR model 

gereduceerd naar 0,2 minuten. 

De opzet van het morfologische model is te vinden in Bijlage F. Hierin komen aan bod: 

• Het representatieve afvoerverloop op de Waal 

• De waterstandrandvoorwaarden op de benedenrand 

• Het omgaan met de autonome bodemdaling 

• De morfologische versnellingsfactoren 

• De instellingen van de baggerstrategie en instellingen 

• De duinvoorspeller 

Het DVR model is gebaseerd op de BASELINE schematisatie uit de PKB Ruimte voor de Rivier. 

Het nieuwe model in de planstudie is gebaseerd op de actuelere HR2006-schematisatie (deze is 

ook gebruikt in het hydraulische WAQUA model). Een afregeling van het morfologische model is 

uitgevoerd om te zorgen dat het model het bodemgedrag in de huidige situatie zo goed mogelijk 

benadert. De afregeling spitste zich met name toe op het projectgebied om het locale gedrag 

goed te beschrijven. De morfologische afregeling richtte zich op twee dimensies: de 1D 

ontwikkelingen in het bodemlengteprofiel, en de 2D patronen in de bodemligging. Van Vuren et 

al. (2010) beschrijft de afregeling en de resultaten in detail. 

Hieronder volgt een beschrijving van twee belangrijke modelaspecten: de gebruikte hydrograaf 

en de gehanteerde baggerstrategie. 



Hydrograaf 

De representatieve jaarlijkse hydrograaf die gebruikt is in de morfologische effectbepaling bevat 

acht afvoerniveaus. Bij de alternatieven afweging in Van Vuren et al. (2010) is gebruik gemaakt 

van een hydrograaf met vier afvoerniveaus. Beide jaarhydrografen zijn gebaseerd op 

afvoermetingen in dezelfde periode 1999-2006. Bijlage F beschrijft in detail hoe de hydrograaf 

is afgeleid. Figuur 4-1 geeft het karakteristiek jaar afvoerverloop weer. Het afvoerverloop 

bestaat uit de Bovenrijnafvoeren 1409, 1800, 2380, 3180, 3870, 4690, 5970 en 7020 m 3 /s. 

Afvoer [m3/s] 

8000 

7000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

0 

0 50 100 150 200 250 300 350 

Tijd [dagen] 

Figuur 4-1: Standaard hydrograaf voor morfologische berekeningen, Bovenrijnafvoeren [m 3 /s]. 

Baggerstrategie 

Naast de modelbouw en de afregeling zijn keuzes gemaakt om de baggerinspanning te 

analyseren. In het Delft3D model wordt een baggeren terugstortmodule gebruikt om het 

scheepvaartcriterium te analyseren. 

In het Delft3D model wordt gebaggerd volgens de volgende drie principes: 

• Bij de laagste twee afvoeren (1.409 en 1.800 m 3 /s bij Lobith) wordt gebaggerd als het 

bodemniveau plus een halve duinhoogte binnen de vaargeul hoger ligt dan OLR - 2,80 

meter. 

• Bij een afvoer van 2.380 m 3 /s bij Lobith wordt gebaggerd als het bodemniveau plus een 

halve duinhoogte binnen de vaargeul hoger ligt dan de berekende waterstand – 4,00 meter. 

Principe 2 wordt maatgevend boven principe 1 als de berekende waterstand groter is dan 

OLR + 1,20 meter. 

• Bij afvoeren groter dan de zomerbedvullende afvoer van 4.000 m 3 /s bij Lobith wordt niet 

meer gebaggerd. Bij deze afvoeren is de bodem dermate mobiel dat baggeren weinig zinvol 

meer is. Ook is de vaardiepte bij deze afvoeren voldoende. De grootte van de 

zomerbedvullende afvoer (4.000 m 3 /s) is telefonisch meegedeeld door Rico Tönis (RWS). 



Conform het baggerbeleid wordt het gebaggerde materiaal teruggestort in de rivier. Er wordt 

teruggestort binnen de normaallijnen volgens de strategie zoals weergegeven in Figuur 4-2. Er 

wordt alleen teruggestort op locaties waar de bodemligging lager ligt dan OLR – 4,00 meter. 

Figuur 4-2: Terugstortbeleid in Delft3D. 

De nummers geven de volgorde aan waarin gebaggerd materiaal uit het vak gedumpt wordt. 

Volgende opties komen pas in beeld als vorige opties vanwege onvoldoende diepte niet als 

stortlocatie kunnen worden gebruikt. 

De volgorde van de terugstortmogelijkheden is als volgt: 

1. Zijdelings terugstorten in het kilometervak zelf 

2. Terugstorten in het eerste kilometervak benedenstrooms 

3. Terugstorten in het eerste kilometervak bovenstrooms 

4. Terugstorten in het tweede kilometervak benedenstrooms 

5. Terugstorten in het tweede kilometervak bovenstrooms 

6. Zand onttrekken aan het systeem 

Er zijn vier uitzonderingen op het baggeren terugstortbeleid: 

• Er wordt netto geen zand aan het systeem onttrokken bovenstrooms van rivierkilometer 

934. Bovenstaande ‘terugstortmogelijkheid 6’ (netto zand onttrekken zonder terugstorten) 

is in het plangebied dus niet aan de orde. 

• Er wordt niet gestort in de kilometervakken 927 en 928 (dus tussen rivierkilometers 927 en 

929) vanwege de scheepvaartproblemen op die locatie. 

• Bij baggeren in de kilometervakken 927 en 928 wordt er eerst benedenstrooms gestort in 

de bocht bij Opijnen (km 929-931), en pas daarna bovenstrooms. In het geval van 

bovenstrooms storten wordt er in vak 924 gestort. De terugstortvolgorde voor zowel 

kilometervak 927 als kilometervak 928 is dus: kilometervak 929, 930, 931, 924. 

• Er wordt niet gebaggerd en gestort boven de vaste laag. Daarnaast wordt er niet gebaggerd 

op de kleileembank naast de vaste laag (zie § 3.2 in Bijlage D). 

De bovenbeschreven baggerstrategie is op 17 september 2010 per email goedgekeurd door 

Arjan Sieben (RWS WD). 

Om rekening te houden met aanpassingen in het OLR vlak door bodemveranderingen in het 

zomerbed, wordt het OLR vlak in de berekeningen elke vijf jaar geactualiseerd. In de 

baggerfunctionaliteit wordt tevens rekening gehouden met het dynamisch gedrag van 

bodemvormen (duinen). Bijlage F beschrijft de instellingen van de baggerfunctionaliteit en de 

duinvoorspeller. 



4.4 Toetsing op bodemligging en morfologie 

4.4.1 Aanzanding en erosie van zomerbed 

Inleiding 

Veranderingen in stroompatronen in het zomerbed in de huidige situatie en de situatie met 

rivierverruimende maatregelen, geven een eerste indicatie voor morfologische veranderingen in 

het zomerbed. Sterke gradiënten in stroomsnelheden zorgen voor gradiënten in het 

sedimenttransport, waardoor het sediment in een rivier kan neerslaan of in beweging komt. Met 

andere woorden lokale veranderingen in stroomsnelheden zorgen voor lokale veranderingen in 

de mate (capaciteit) waarin de rivier sediment kan vervoeren. Indien de capaciteit om sediment 

te vervoeren afneemt door afnemende stroomsnelheden, en het aangeboden sediment op de 

bovenrand van het projectgebied blijft gelijk, dan zandt de rivier aan. Neemt de 

transportcapaciteit toe door een toename van stroomsnelheden, dan schuurt de rivier uit. 

Om deze reden toont de onderstaande analyse eerst de hydraulische effecten: 1) effect van 

ingrepen op de afvoerverdeling tussen zomerbed en uiterwaard, en 2) effect van ingrepen op 

stroombeelden bij de verschillende afvoerniveaus. De morfologische effecten die het gevolg zijn 

van de veranderingen in hydraulica zijn vervolgens beschreven. § 4.6 en § 4.5 geven de 

resulterende effecten op bevaarbaarheid en baggerwerk. 

De aanzanding van het zomerbed en het bijbehorende effect op bevaarbaarheid en baggerwerk, 

is met een Delft3D model geanalyseerd en beoordeeld. De erosie van het zomerbed en 

ontgrondingen bij rivierkundige constructies in de krib- en oeverzones zijn beoordeeld op basis 

van alleen stroombeelden en een deskundigenoordeel. Dit komt omdat Delft3D de morfologie 

ter plaatse van kribben en in de oeverzone niet goed kan voorspellen. 

Effecten op afvoerverdeling tussen zomer- en winterbed en stroombeeld in zomerbed 

Het VKA beïnvloedt de afvoerverdeling tussen het zomer- en winterbed. Figuur 4-3 toont de 

afvoer die extra door de uiterwaard stroomt ten opzichte van de referentie voor de vier hoogste 

afvoerniveaus in het Delft3D model. Bij de laagste vier afvoeren stroomt er geen water naar de 

uiterwaarden. Bij de hoogste vier afvoeren stroomt door de rivierverruiming in het VKA over het 

traject km 926-929 meer water door de uiterwaarden. Met name bij de hoogste twee 

afvoerniveau’s (5.970 m 3 /s en 7.020 m 3 /s) is dit het geval. 

De effecten op stroomsnelheden zijn voor de hoogste twee afvoerniveau’s (5.970 m 3 /s en 7.020 

m 3 /s) te zien in Figuur 4-4 tot en met Figuur 4-6. 

Het moment dat de uiterwaard ter plaatse van km 925 begint in te stromen is in de referentie 

en het VKA gelijk. Door de aanleg van de grote nevengeul is de mate van instroming intensiever 

en stroomt er in het VKA meer water door de grote nevengeul de uiterwaard in dan in de 

referentiesituatie het geval was. De figuren laten zien dat de uiterwaard ter plaatse van de 

grote nevengeul bij deze afvoeren flink meer gaat meestromen dan in de huidige situatie. Als 

gevolg hiervan dalen de stroomsnelheden in het zomerbed in dit traject. Figuur 4-6 toont de 

afname van de stroomsnelheid in het zomerbed (de blauwe vlakken geven een afname aan). De 

bodem zandt hierdoor aan. 



Figuur 4-3: Verandering in Waalafvoer door het winterbed ten opzichte van de referentie (huidige 

situatie), voor de 4 hoogste afvoerniveaus uit het afvoerverloop in het Delft3D model 



Figuur 4-4: Stroombeeld in de referentie (boven) en het VKA (onder) voor 5.970 m 3 /s Bovenrijnafvoer 

(berekend met het Delft3D model). 



Figuur 4-5: Stroombeeld in de referentie (boven) en het VKA (onder) voor 7.020 m 3 /s Bovenrijnafvoer 

(berekend met het Delft3D model). 



Figuur 4-6: Verandering in stroomsnelheid ten opzichte van de referentie (huidige situatie), voor een 

Bovenrijnafvoer van 5.970 en 7.020 m 3 /s (berekend met het Delft3D model). 

Morfologische effecten in het zomerbed 



is een afname van de sedimenttransportcapaciteit, met netto sedimentatie als resultaat. Het 



verschil in bodemligging na 10, 20 en 40 jaar tussen het VKA en de referentie is weergegeven 

aan beide oevers en in de rivieras in Figuur 4-7. In alle Delft3D berekeningen is gerekend met 

de baggerfunctionaliteit uit § 4.3. 

Als invoer voor de figuur is voor de laagwaterperiode (dag 93 – dag 365) uit het afvoerverloop 

voor de referentie en voor het VKA de maximale bodemligging (ten opzichte van NAP) bepaald. 

Het verschil tussen deze maximale bodemliggingen (VKA minus referentie) zijn weergegeven 

langs de linkeroever, de rivier as en de rechteroever. 

Figuur 4-7 geeft aan waar de bodemligging het sterkst verandert gedurende de 

laagwaterperiode waarin gebaggerd wordt (dit is de periode tussen dag 93 en dag 365 uit de 

hydrograaf in Figuur 4-1 met de afvoeren 1.409, 1.800 en 2.380 m 3 /s). 

Figuur 4-7: Verschil in maximum bodemligging (VKA minus referentie) gedurende de baggerperiode 

(direct na het hoogwater tussen dag 93 en dag 365) in jaar 10, jaar 20 en jaar 40 (berekend 

met het Delft3D model) 

Figuur 4-8 en Figuur 4-9 geven 2-D overzichten van de bodemveranderingen na het hoogwater 

in het 10 e en het 40 e jaar. 



Figuur 4-8: Bodemverandering (2-D) t.o.v. de referentie in het zomerbed direct na hoogwater (boven) en 

laagwater (onder) in jaar 10. 



Figuur 4-9: Bodemverandering (2-D) t.o.v. de referentie in het zomerbed direct na hoogwater (boven) en 

laagwater (onder) in jaar 40. 



Aanzanding van het zomerbed 

De figuren laten zien dat de rivierbodem aanzandt op het traject km 925-930. De aanzanding is 

het grootst aan de rechteroever en bedraagt tussen km 927 en km 929 ongeveer 0,5 m: daar 

waar de maatregel gesitueerd is. Dit is precies het traject waar in de huidige situatie ook veel 

aanzanding wordt waargenomen. Deze aanzanding neemt af tot ongeveer 0,1 m richting de 

linkeroever. Een groot deel van de aanzanding valt buiten de vaarbaan. 

De aanzanding vindt plaats in het traject van de vaste laag door de sterkere instroming in de 

uiterwaard. Bij de afvoeren 4690, 5970 en 7020 m 3 /s stroomt meer water richting de 

uiterwaard dan in de huidige situatie. Deze aanzanding verplaatst zich stroomafwaarts naar het 

bestaand baggerknelpunt aan de rechteroever direct benedenstrooms van de vaste laag met 

een gemiddelde snelheid van 1 km per jaar. 

De 2-D figuren laten zien dat op het traject km 929 – 930 de bodemligging omhoog komt. Dit 

komt niet alleen doordat de voorgenoemde aanzanding zich in benedenstroomse richting 

verplaatst. Maar ook doordat het baggermateriaal in deze kilometervakken wordt gedumpt. 

De bodemveranderingen zijn niet statisch, maar vertonen sterk dynamisch gedrag. De 

aanzanding beweegt zich door het systeem heen en beïnvloedt zo ook het stroomafwaarts 

gelegen zomerbed. 

Figuur 4-7 tot en met Figuur 4-9 geven momentopnames na 10 en 40 jaar. Hieruit blijkt het 

dynamisch karakter. Om het dynamische karakter van het systeem verder te illustreren, is bij 

dit rapport ook een filmpje gevoegd van de morfologische veranderingen gedurende de periode 

van 40 jaar. Dit geeft inzicht in de tijdsafhankelijke variatie van de bodemveranderingen in het 

VKA ten opzichte van de referentie. 

In het filmpje is te zien dat de aanzanding ter plaatse van de uitstroming van de grote 

nevengeul (km 928) jaarlijks weg erodeert door de sterke stroomsnelheid tijdens de hoogste 

afvoerniveaus. Het meestromen van de grote nevengeul bij de hogere afvoeren heeft dus een 

natuurlijk uitschurende werking. 



voldoen. Antwoord op deze vraag volgt in § 4.5 en 4.6. 

Erosie van het zomerbed 


erosie. Dit treedt vaak op stroomafwaarts van de ingrepen op locaties waar een nevengeul weer 

samenkomt met de hoofdgeul. Wanneer de erosie zich sterk concentreert op een bepaalde 

locatie kan dit gevolgen hebben voor grondwaterstanden of de stabiliteit van rivierkundige 

constructies in de oeverzones. 

De ontgronding bij rivierkundige constructies, zoals kribben, en oeverzones dient beperkt te 

blijven. De morfologische analyse met Delft3D kan hiervoor niet worden gebruikt, omdat 

Delft3D de morfologische activiteit in de krib- en oeverzones niet goed voorspelt. Wel zijn de 

stroombeelden uit Delft3D en WAQUA bij diverse afvoerniveaus gebruikt om dit criterium te 

toetsen. De beoordeling van stabiliteit van rivierkundige constructies is separaat uitgevoerd 

door Oranjewoud op basis van stroombeelden uit Delft3D. 



In Leeuwestein (2011) is op basis van de stroombeelden uit Delft3D nagegaan of maatregelen 

nodig zijn om het ontwerp hydraulisch stabiel te maken. Er is in het bijzonder gekeken naar de 

stabiliteit van de oeverzone langs de grote nevengeul. Ook is de stabiliteit van de 

uitstroomopeningen van de grote en kleine nevengeul onderzocht. De noodzaak van 

bodembescherming is onderzocht. Aangezien de stroomsnelheden bij de in- en uitstroomzijde 

van de grote nevengeul ruim uitgaan boven de kritieke waarde voor begin van transport van het 

aanwezige bodemmateriaal, is op die locaties bodembescherming nodig. In de bocht bij de 

uitstroming van de grote nevengeul is bodembescherming nodig om achterloopsheid en 

stabiliteit van de nabij de uitstroming gelegen kribben te garanderen. Ook de oeverzone die de 

grote nevengeul van de hoofdgeul in de Waal scheidt moet verdedigd worden. Daar kan 

volstaan worden met een lichte oeverbescherming. 

We concluderen dat om aan de eis ten aanzien van stabiliteit van het ontwerp te voldoen en 

problemen door erosie te voorkomen, er bodem- en oeverbescherming nodig is. Figuur 4-10 

geeft de ligging van de locaties waar bodem- en oeverbescherming is opgenomen in het 

ontwerp om problemen met stabiliteit te voorkomen. Figuur 4-11 geeft detailinformatie over de 

bodem- en oeverbescherming. Met de bodem- en oeverbescherming voldoet het ontwerp aan de 

eisen uit het RBK. 

Figuur 4-10: Overzicht met locaties met bodem- en oeverbescherming (bron: Leeuwestein, 2011). 



Figuur 4-11: Detailinformatie over locaties met bodem- en oeverbescherming om problemen met stabiliteit 

te voorkomen (bron: Leeuwestein, 2011). 

4.4.2 Aanzanding en erosie van uiterwaard en nevengeulen 

Aanzanding van uiterwaard en nevengeulen 

Het Delft3D model geeft geen informatie over aanzanding in de uiterwaard en in nevengeulen. 

Dit aspect is beoordeeld op basis van een deskundigenoordeel en het veranderende stroombeeld 

van de uiterwaarden bij normaal hoogwater. 

Het ontwerp van de nevengeulen is zo opgezet dat sedimentatie in de nevengeulen minimaal is, 

en dat de geulen met minimale beheersmaatregelen in stand te houden zijn. Geëist wordt een 

beperkte sedimentatie, om de beheerskosten te minimaliseren. De nevengeulen zijn ontworpen 

met inachtneming van de ‘Handreiking sedimentbeheer nevengeulen’ (Gerritsen & Schropp, 

2010) om het nevengeulbeheer te minimaliseren. De handreiking geeft richtlijnen om het 

beheer en onderhoud van nevengeulen te minimaliseren door factoren te identificeren die van 

invloed zijn op het beheer (bijvoorbeeld: aantakking, drempelhoogte, ligging, dwarsprofiel). De 



richtlijnen zijn in het ontwerpproces gebruikt. De locatie, oriëntatie, aftakhoek, en lengte van de 

nevengeulen geven geen aanleiding om te verwachten dat de geulen snel zullen aanzanden. 

De handreiking geeft aan dat ongeacht de Rijntak als uitgangspunt kan worden genomen dat de 

sedimentatiesnelheid 1 tot 2 cm per jaar is. Dit kan echter per situatie sterk verschillen. De 

handreiking geeft niet aan of dit inclusief organisch slib is. 

Aanslibbing in de uiterwaarden en nevengeulen mag het halen van de taakstelling niet in gevaar 

brengen. Daarom is op basis van de handreiking en een deskundigenoordeel een inschatting 

gemaakt van de verwachte jaarlijkse aanslibbing. Deze aanslibbing is verdisconteerd in de VKA 

berekeningen voor het interventieniveau door een vermindering van het doorstroomprofiel van 

de geulen in het interventieniveau, ten opzichte van het streefbeeld. Voor de grote en de kleine 

nevengeul is in het interventiebeeld rekening gehouden met 25 cm aanzanding in 25 jaar. Voor 

het vingerachtige geulenpatroon is in het interventiebeeld rekening gehouden met 25 cm 

aanzanding in 50 jaar. Reden om voor de vingerachtige geulenpatroon met een lagere 

sedimentatiesnelheid rekening te houden, is vanwege het feit dat het vingerachtige 

geulenpatroon in de uiterwaard achter de zomerkade ligt en minder gemakkelijk zal 

dichtslibben. Voor een onderbouwing van de aanzanding verwijzen we naar het beheerplan (zie 

Van Winden, 2011). 

Monitoren van de aanzanding vormt onderdeel van het beheerplan. Door de aanzanding te 

monitoren kan onderhoud gepleegd worden wanneer de geulbodem in één van de geulen in het 

ontwerp het interventieniveau bereikt. Zodra dat het geval is wordt onderhoud uitgevoerd en de 

bodemligging van de geul teruggezet naar het bodemniveau in het streefbeeld. De kans op een 

situatie dat alle geulen tegelijk tot aan de interventiewaarde aanzanden is daardoor klein. 

Erosie van uiterwaard en nevengeulen 

Bij een bankvullende afvoer in de nevengeul, mag de stroomsnelheid in de nevengeul niet 

groter zijn dan 0,3 m/s. Dit aspect is beoordeeld aan de hand van Delft3D en WAQUA 

berekeningen. Bijlage E-14 en Bijlage E-15 geven de stroomsnelheden in het 2-D vlak voor de 

referentie en het VKA met streefbeeld bij verschillende afvoerniveaus (afvoeren op de Bovenrijn 

van 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 10.000 en 16.000 m 3 /s). 

De uiterwaarden beginnen in de referentie mee te stromen vanaf 4.000 m 3 /s (Bovenrijnafvoer). 

Dit blijft zo in het VKA met streefbeeld. De stroomsnelheid bij bankvullende afvoer (4.000 m 3 /s 

bij Lobith), blijft daardoor ruim onder het criterium van 0,3 m/s. Erosie in de uiterwaard en de 

nevengeulen is naar verwachting bij deze afvoer beperkt. 

Bij hogere afvoeren zijn er locaties waar de stroomsnelheid de 0,3 m/s nadert en overschrijdt. 

Oranjewoud heeft op basis van de stroombeelden de noodzaak tot bodembescherming op een 

aantal locaties in het ontwerp verder onderzocht (zie § 4.4.1, erosie van het zomerbed). Op 

basis van de stroombeelden uit Delft3D is nagegaan of maatregelen nodig zijn om het ontwerp 

stabiel te maken. 

Oranjewoud heeft in het bijzonder gekeken naar de stabiliteit van de oeverzone langs de grote 

nevengeul. De oeverzone tussen de grote nevengeul en het zomerbed is daar betrekkelijk smal. 

Daardoor bestaat de kans op afkalving en bezwijking van deze zone. De oeverzone is daarom 

met een lichte bodembescherming gestabiliseerd. Na optreden van een hoogwater (afvoer 

groter dan 8.000 m 3 /s) is inspectie gewenst. Ook is de stabiliteit van de uitstroomopeningen 



van de grote en kleine nevengeul onderzocht. Ook hier geldt dat bodembescherming wenselijk 

is (zie verder § 4.4.1 erosie van het zomerbed). 

Langs de bandijk ontstaan bij afvoeren groter dan 8.000 m 3 /s stroomsnelheden groter dan 0,3 

m/s. De stroomsnelheid in het VKA is niet veel groter dan in de referentie. Doordat deze 

afvoeren gemiddeld minder dan eens per 5 jaar voorkomen en dan ook van korte duur zijn, zal 

de erosie die dit mogelijk tot gevolg heeft zeer beperkt zijn. Inspectie na een dergelijk 

hoogwater is wel aan te raden. 

We concluderen dat om aan de eis ten aanzien van erosie van uiterwaard en nevengeulen te 

voldoen, er bodem- en oeverbescherming nodig is in combinatie met inspectie na 

hoogwateromstandigheden. Figuur 4-12 geeft de ligging van de locaties waar bodem- en 

oeverbescherming is opgenomen in het ontwerp om problemen met stabiliteit te voorkomen. 

Met de maatregelen (bodem- en oeverbescherming en inspectie na hoogwateromstandigheden) 

voldoet het ontwerp aan de eisen uit het RBK. 

4.5 Toetsing op bevaarbaarheid 

Voor de analyse van de bevaarbaarheid worden de criteria uit § 4.2.1 gehanteerd. Hierbij is het 

van belang om rekening te houden met duinen die extra ondieptes kunnen veroorzaken in de 

vaargeul. Delft3D rekent in ieder roosterpunt een duinhoogte (∆) uit. In de berekeningen wordt 

er vanuit gegaan dat de halve duinhoogte boven de (in Delft3D uitgerekende) gemiddelde 

bodemligging (DPS) ligt. De beschikbare vaardiepte bij OLR (=overeengekomen lage 

rivierwaterstand), VDOLR, kan dan voor ieder roosterpunt als volgt worden uitgerekend: 

1 

VDOLR = OLR − ( DPS + ∆ ) 

2 

Vervolgens is over de breedte van de vaarbaan de minimale en gemiddelde vaardiepte bepaald. 

Figuur 4-12 en Figuur 4-13 geven de minimale vaardiepte en de gemiddelde vaardiepte in de 

referentie en het VKA over de breedte van de vaargeul bij projectie van het OLR-vlak op de 

berekende bodemligging direct na hoogwater in jaar 10 en in jaar 40. In de figuren is rekening 

gehouden met duinen. De figuren bestaan uit vier delen: 

• De bovenste grafiek in de figuren geeft inzicht in het eerste scheepvaartcriterium uit § 4.2.1 

op het traject km 920-940: de gegarandeerde diepte van 2,8 m in de vaargeul met breedte 

150 m bij Overeengekomen Lage Rivierwaterstand (OLR) dient te allen tijde gehandhaafd te 

worden. 

• De tweede grafiek in de figuren geeft inzicht in het tweede criterium in het eerste 

scheepvaartcriterium uit § 4.2.1 op het traject km 920-940: de gemiddelde diepte over de 

dwarsdoorsnede van de vaargeul bij Overeengekomen Lage Rivierwaterstand (OLR) mag 

niet minder worden dan 4 m. 

• In de derde grafiek in de figuren is ingezoomd op het projectgebied tussen km 926 en 930. 

• In de onderste grafiek in de figuren is het verschil weergegeven in de gemiddelde diepte 

tussen het VKA en de referentie. 

Omdat in Delft3D de baggeren terugstortmodule actief is, wordt bij vergelijkbare figuren na 

het laagwaterseizoen aan het criterium voor de minimale vaardiepte automatisch voldaan. 



Ter plaatse van de vaste laag (km 925-928,2) wordt de bevaarbaarheid in Figuur 4-12 en 

Figuur 4-13 onderschat. Deze onderschatting volgt uit het feit dat in het model duinen worden 

berekend op de vaste laag. In werkelijkheid zijn er geen duinen op de vaste laag aanwezig. De 

diepte in het model wordt hierdoor onderschat. De figuren geven hierdoor een conservatief 

beeld van de bevaarbaarheid. 

Voor de beschikbare gemiddelde vaardiepte onder OLR bestaan in de referentiesituatie duidelijk 

kritieke locaties, vooral ter hoogte van de vaste laag en bovenstrooms daarvan. De 

vaarbaangemiddelde waterdiepte voldoet dus in de huidige situatie al niet aan de minimale 

diepte van 4,0 m. Het beoordelingskader schrijft voor dat in dat geval rivierverruiming niet tot 

een verslechtering van de vaarcondities mag leiden. 

In het VKA neemt de vaardiepte op een aantal locaties af en op andere locaties juist toe. De 

toename van de vaardiepte heeft twee oorzaken: 

1. de verplaatsing van de vaargeul: Onderdeel van het VKA ontwerp is het verplaatsen van de 

vaargeul op het traject km 927-929 richting de linkeroever met maximaal 35 m. Hierdoor 

wordt de vaargeul verplaatst naar de diepere buitenbocht van de rivier. De beschikbare 

vaardiepte is daardoor lokaal groter. Dit heeft een positief effect op de bevaarbaarheid ten 

opzichte van de referentie. In de berekening voor de referentie is de huidige 

vaargeulbelijning aangehouden. 

2. de aanleg van de leikade: Ook de aanleg van de leikade haaks op de kribkop net 

bovenstrooms van de uitstroomopening van de grote oevergeul heeft een positief effect op 

de bevaarbaarheid. De leikade zorgt voor een lokale vernauwing van het rivierprofiel, 

waardoor de stroming in de hoofdgeul wordt geconcentreerd en toeneemt. Hogere 

stroomsnelheden zullen met name direct naast de leikade voor een hogere mobiliteit van 

het sediment zorgen. Hierdoor vermindert de aanzanding in het zomerbed en neemt de 

vaardiepte toe. 

Met het positieve effect van de vaargeulverplaatsing en de leikade wordt de verondieping van 

de vaargeul door de aanzanding in het zomerbed in het ontwerp uit § 4.4.1 gedeeltelijk 

gecompenseerd. Figuur 4-12 en Figuur 4-13 laten zien dat lokaal de vaardiepte zelfs toeneemt. 

Op het traject km 926,8-927,5 neemt de minimale en gemiddelde vaardiepte af met ongeveer 

40 cm. Paragraaf 5.4 geeft de vertaling van deze afname in minimale en gemiddelde diepte 

naar een baggerinspanning. Na het uitvoeren van baggerwerk voldoet het VKA aan de eis uit de 

werkwijzer van RWS ON (2008) en het RBK ten aanzien van de minimale en gemiddelde 

vaardiepte. 



Figuur 4-12: dit figuur geeft voor de referentie en het VKA over de breedte van de vaargeul direct na 

hoogwater in jaar 10: 1) de minimale vaardiepte op het traject km 920-940, 2) de 

gemiddelde vaardiepte op het traject km 920-940, 3) de gemiddelde vaardiepte op het 

traject km 926-930 en 4) het verschil in gemiddelde vaardiepte op het traject km 926-930 



Figuur 4-13: dit figuur geeft voor de referentie en het VKA over de breedte van de vaargeul direct na 

hoogwater in jaar 40: 1) de minimale vaardiepte op het traject km 920-940, 2) de 

gemiddelde vaardiepte op het traject km 920-940, 3) de gemiddelde vaardiepte op het 

traject km 926-930 en 4) het verschil in gemiddelde vaardiepte op het traject km 926-930 



4.6 Toetsing op baggerwerk 


• Baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen. 

• Baggerinspanning om aan gemiddelde diepteeis te voldoen. 

§ 4.6.1 en § 4.6.2 geven een overzicht van beide baggerinspanningen afzonderlijk. § 4.6.3 

beschrijft de totale baggeromvang. De baggeren terugstortvolumes in dit hoofdstuk worden 

gepresenteerd als beunvolumes. Beunvolumes zijn ongeveer 40% groter dan in situ volumes 

(zoals de volumes in Delft3D worden uitgerekend). 

4.6.1 Baggerwerk ten behoeve van minimale diepte-eis 


het Delft3D model berekend. De gebruikte baggeren stortfunctionaliteit is beschreven in § 4.3. 

Figuur 4-14 en Figuur 4-15 tonen de cumulatieve baggeren stortvolumes op het traject tussen 

km 920 en 940 in de referentie en in het VKA voor een periode van 40 jaar. Figuur 4-16 geeft 

het baggerwerk in de referentie en in het VKA als functie van de tijd voor het traject rkm 925- 

930. Figuur 4-16 laat ook de verandering in het baggerwerk in het VKA ten opzichte van de 

referentie zien. 

Figuur 4-14: cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in de referentiesituatie voor de 

rivierkilometers 920 tot en met 940 een periode van 40 jaar. 



Figuur 4-15: cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VKA voor de rivierkilometers 920 

tot en met 940 voor een periode van 40 jaar. 

Figuur 4-16: het baggerbezwaar (volumes in de beun) voor de referentiesituatie en het VKA, en de 

verandering in baggerbezwaar als functie van de tijd, gesommeerd over de rivierkilometers 

925 tot en met 930. 



Figuur 4-16 laat zien dat de baggerhoeveelheden in een periode van 20 jaar redelijk 

convergeren naar een constant volume. Tabel 4-2 geeft een overzicht van het gemiddelde 

jaarlijkse baggerwerk gedurende een periode van 10, 20 en 40 jaar die uit Figuur 4-16 zijn 

bepaald. 

Jaar Referentie 

[m 3 /jaar] 

VKA-def 

[m 3 /jaar] 

Verschil 

[m 3 /jaar] 

10 58.000 47.000 -11.000 

20 62.500 51.000 -11.500 

40 65.500 53.000 -12.500 

Tabel 4-2: het baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de minimale diepte-eis voor de 

referentiesituatie en het VKA, en de verandering in baggerbezwaar gedurende een periode 

van 10, 20 en 40 jaar, gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 930. 

In het traject van Heesselt rkm 925-930 vindt jaarlijks ruim 60.000 m 3 baggerwerk plaats. Het 

maximaal toegestane extra baggerwerk in het VKA ten opzichte van de referentie bedraagt 

15.000 m 3 /jaar op dit traject. Het baggerwerk ten behoeve van de minimale diepte-eis in het 

VKA neemt ten opzichte van het baggerwerk in de referentie af (er is dus geen sprake van extra 

maar minder baggerwerk). Gedurende een periode van 10, 20 en 40 jaar neemt het baggerwerk 

tussen de 11.000 m 3 en 12.500 m 3 per jaar af ten opzichte van de referentie. 

Dit kan worden verklaard door: 

• De vaargeulverplaatsing: de vaargeul is op het traject km 927-929 met maximaal 35 m 

richting de linkeroever verplaatst. Hierdoor wordt de vaargeul verplaatst naar de diepere 

buitenbocht van de rivier. De beschikbare vaardiepte is daardoor groter. Dit is te zien in 

Figuur 4-12 en Figuur 4-13. 

• De aanleg van de leikade: de leikade haaks op de kribkop net bovenstrooms van de 

uitstroomopening van de grote oevergeul heeft een positief effect op de bevaarbaarheid. De 

leikade zorgt voor een lokale vernauwing van het rivierprofiel, waardoor de stroming in de 

hoofdgeul wordt geconcentreerd en toeneemt. Hogere stroomsnelheden zullen met name 

direct naast de leikade voor een hogere mobiliteit van het sediment zorgen. Hierdoor 

vermindert de aanzanding in het zomerbed en neemt het baggerwerk naar verwachting af. 

4.6.2 Baggerwerk ten behoeve van gemiddelde diepte-eis 

In Delft3D wordt er gebaggerd op basis van de eis dat de vaardiepte bij OLR minimaal 2,80 

meter moet bedragen. Er wordt daarbij geen rekening gehouden met de eis dat de gemiddelde 

diepte over de breedte van de vaargeul bij OLR groter dan 4,00 meter moet zijn. Op locaties 

waar de gemiddelde diepte al kleiner is, mag deze niet minder worden. Indien de gemiddelde 

diepte toch afneemt, dan zal dit met baggerwerk op diepte moeten worden gehouden. Uit 

Figuur 4-12 en Figuur 4-13 wordt duidelijk dat dit baggerwerk op verschillende plaatsen nodig 

is. 

Dit baggerwerk is als volgt ingeschat op basis van een nabewerking van Delft3D resultaten: 

1. Op plaatsen waar de gemiddelde diepte (aan het einde van het laagwaterseizoen na 

uitvoeren van baggerwerk ten behoeve van de minimale diepteeis) in het VKA onder 

OLR kleiner is dan 4,00 m wordt het verschil in gemiddelde diepte tussen de variant en 

de referentie (huidige situatie) geïntegreerd in lengterichting. Als de gemiddelde diepte 

in de referentie groter is dan 4,00 meter, wordt het verschil met 4,00 m gehanteerd. 



2. Het uit (1) resulterende oppervlak wordt vermenigvuldigd met de breedte van de 

vaargeul van 150 meter. 

3. Het volume dat volgt uit (2) wordt vermenigvuldigd met een factor 1,4 om tot een 

beunvolume te komen. 

De analyse is uitgevoerd met behulp van de gemiddelde vaardiepte in de referentiesituatie en in 

het VKA aan het einde van het laagwaterseizoen in de jaar 10, 20 en 40, zie Figuur 4-17 tot en 

met Figuur 4-19. 

Figuur 4-17: de gemiddelde vaardiepte op het traject km 926-930 voor de referentie en het VKA over de 

breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 10. 


breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 20. 


breedte van de vaargeul direct na laagwater in jaar 40. 



Op basis hiervan is een inschatting gemaakt van het baggervolume dat nodig is om de 

vermindering van de gemiddelde diepte ongedaan te maken. Tabel 4-3 geeft dit baggervolume 

weer voor het traject tussen km 925 en km 930. 

Jaar Verschil 

[m 3 /jaar] 

10 +21.000 

20 +16.000 

40 + 9.000 

Tabel 4-3: verandering in baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de gemiddelde diepteeis 

in het VKA ten opzichte van de referentie gedurende een periode van 10, 20 en 40 jaar, 

gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 930. 

Uit bovenstaande resultaten wordt duidelijk dat de baggerinspanning die nodig is om te voldoen 

aan de eis dat de gemiddelde vaardiepte niet mag verslechteren waar deze in de referentie al 

kleiner is dan 4,00 meter, een behoorlijke omvang heeft. Het volume is bepaald via een 

nabewerking op Delft3D resultaten en wordt niet daadwerkelijk weggebaggerd in Delft3D. 

In de nabewerking is geen rekening gehouden met minder baggerwerk door verbetering van de 

vaardiepte tussen km 928,2 en 929 in het VKA ten opzichte van de referentie. Indien dat wel 

verdisconteerd zou worden, dan zouden de baggervolumes ten behoeve van de gemiddelde 

diepte-eis met ongeveer 50.000 m 3 per jaar afnemen. 

4.6.3 Totale omvang baggerwerk 

Tabel 4-4 geeft een overzicht van de totale omvang van het extra baggerwerk in het VKA ten 

opzichte van de referentie, na 10, 20 en 40 jaar. 

Verschil in baggerwerk t.o.v. de referentie 

Op basis van eis: Minimale diepte Gemiddelde diepte Gezamenlijk 

10 jaar -11.000 m 3 /jaar +21.000 m 3 /jaar +10.000 m 3 /jaar 

20 jaar -11.500 m 3 /jaar +16.000 m 3 /jaar + 4.500 m 3 /jaar 

40 jaar -12.500 m 3 /jaar + 9.000 m 3 /jaar + 3.500 m 3 /jaar 

Tabel 4-4: verandering in baggerbezwaar (volumes in de beun) ten behoeve van de minimale en 

gemiddelde diepte-eis in het VKA ten opzichte van de referentie gedurende een periode van 

10, 20 en 40 jaar, gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 930. 

De tabel laat zien dat: 

• De baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen afneemt ten opzichte van de 

referentie. 

• De baggerinspanning om aan de gemiddelde diepteeis te voldoen toeneemt ten opzichte van 

de referentie. 


voor het VKA kleiner is dan het toegestane volume van 15.000 m 3 per jaar. Het VKA voldoet 

daarmee aan de gestelde eisen. 

• Aan de minimale diepteeis en gemiddelde diepteeis wordt door baggerwerk in het VKA 

voldaan. 



Het VKA levert dus voor de minimale diepte-eis een afname en voor de gemiddelde diepte-eis 

een toename van het baggerwerk. Dit lijkt misschien vreemd omdat de eisen niet tegenstrijdig 

zijn. § 4.6.2 beschrijft dat bij het bepalen van de extra baggeromvang ten behoeve van de 

gemiddelde diepte-eis geen rekening is gehouden met een vermindering van het baggerwerk 

indien de vaardiepte in het VKA toeneemt ten opzichte van de referentie. Indien dit wel zou zijn 

gedaan, dan zou ook het baggerwerk ten behoeven van de gemiddelde diepte-eis afnemen in 

het VKA ten opzichte van de referentie. 

4.7 Conclusies en aanbevelingen 

4.7.1 Conclusies 

De conclusies ten aanzien van de morfologische effecten en de effecten hiervan op 

bevaarbaarheid en baggerwerk zijn hieronder samengevat. 

Morfologische effecten in het zomerbed, in uiterwaarden en in nevengeulen 



is een afname van de sedimenttransportcapaciteit, met netto sedimentatie als resultaat. 

Aanzanding vindt plaats in het traject van de vaste laag (het traject tussen km 926 en km 928) 

en wordt veroorzaakt door de sterkere instroming in de uiterwaard. De aanzanding is het 

grootst in de binnenbocht aan de rechteroever op dit traject. De bodemveranderingen zijn niet 

statisch, maar vertonen sterk dynamisch gedrag. De aanzanding treedt direct na aanleg op en 

blijft daarna min of meer fluctueren rondom 0,5 m. Bij de hogere afvoeren vindt telkens 

opnieuw aanzanding plaats. Deze aanzanding beweegt zich door het systeem heen en 

beïnvloedt zo ook het stroomafwaarts gelegen zomerbed. Het verplaatst zich onder andere naar 

het bestaand baggerknelpunt aan de rechteroever direct benedenstrooms van de vaste laag. 



voldoen. Antwoord op deze vraag volgt hieronder bij effecten op bevaarbaarheid en 

baggerwerk. 


erosie. Ontgronding bij rivierkundige constructies, zoals kribben, en oeverzones dient beperkt te 

blijven. Op basis van stroombeelden uit Delft3D is nagegaan of maatregelen nodig zijn om het 

ontwerp hydraulisch stabiel te maken. Aangezien de stroomsnelheden bij de in- en 

uitstroomzijde van de grote nevengeul ruim uitgaan boven de kritieke waarde voor begin van 

transport van het aanwezige bodemmateriaal, is op die locaties bodembescherming nodig. 

Bodembescherming is ook nodig om achterloopsheid en stabiliteit van de nabij de uitstroming 

van de grote nevengeul gelegen kribben te garanderen. De oeverzone tussen de grote 

nevengeul en de hoofdgeul moet ook verdedigd worden. 

We concluderen dat om aan de eis ten aanzien van erosie van zomerbed (kribzone en 

oeverzone), uiterwaard en nevengeulen te voldoen, er bodem- en oeverbescherming nodig is, of 

dat inspectie na hoogwateromstandigheden nodig is. Met de bodem- en oeverbescherming in 

combinatie met inspectiemaatregelen na hoogwateromstandigheden, voldoet het ontwerp aan 

de eisen uit het RBK. 



De aanzanding in de uiterwaard en in nevengeulen is beoordeeld op basis van een 

deskundigenoordeel en het veranderende stroombeeld in de uiterwaarden bij normaal 

hoogwater. Het ontwerp van de nevengeulen is zo opgezet dat sedimentatie in de nevengeulen 

minimaal is, en dat de geulen met minimale beheersmaatregelen in stand te houden zijn. In de 

nevengeulen is in rekening gehouden met een sedimentatiesnelheid van 1 cm per jaar. Voor het 

vingerachtige geulenpatroon is een sedimentatiesnelheid van 0,5 cm per jaar aangehouden. 

Effecten op bevaarbaarheid 

De bevaarbaarheid is geanalyseerd door de diepte binnen de vaargeul onder OLR te 

beschouwen. Er is onderscheid gemaakt in de minimale en gemiddelde diepte onder OLR over 

de breedte van de vaargeul. 

Er blijkt dat: 

• De vaardiepte op een aantal locaties afneemt en op andere locaties juist toeneemt. 

• Door de aanzanding in het zomerbed in het ontwerp verondiept de vaargeul lokaal. De 

minimale en gemiddelde vaardiepte neemt op het traject tussen km 926,8-927,5 met 

ongeveer 40 cm af. 

• De vaargeulverplaatsing in combinatie met de leikade heeft een positieve effect van de 

vaardiepte en compenseert gedeeltelijk de verondieping van de vaargeul. 

• In de huidige situatie niet wordt voldaan aan de eis dat de gemiddelde diepte over de 

dwarsdoorsnede van de vaargeul niet minder mag zijn dan 4 m bij OLR. Er geldt daarom 

voor het VKA dat de scheepvaartcondities bij deze eis niet verder mogen verslechteren. Om 

dit te realiseren moet er gebaggerd worden. 

• Na het uitvoeren van baggerwerk het VKA aan de eis uit het RKB en de werkwijzer van RWS 

ON ten aanzien van de minimale en gemiddelde diepte voldoet. 

Effecten op baggerwerk 


• Baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen. 

• Baggerinspanning om aan gemiddelde diepteeis te voldoen. 


het Delft3D model berekend. De baggerinspanning ten behoeve van de gemiddelde diepte-eis is 

ingeschat op basis van een nabewerking van Delft3D resultaten. 

De conclusies ten aanzien van het baggerwerk zijn: 

• De baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen neemt af ten opzichte van de 

referentie. 

• De baggerinspanning om aan de gemiddelde diepteeis te voldoen neem toe ten opzichte van 

de referentie. Alleen in de eerste 10 jaar is deze baggerinspanning groter dan het maximaal 

toelaatbare volume van 15.000 m 3 per jaar. 


is voor het VKA kleiner dan het toegestane volume van 15.000 m 3 per jaar. Het VKA voldoet 

daarmee aan de gestelde eisen uit het RKB en de werkwijzer van RWS ON. 

4.7.2 Aanbevelingen 

In de morfologische effectbepaling is gerekend met een representatief jaarlijks afvoerverloop. 

Dit afvoerverloop is gekozen op basis van afvoermetingen in de periode 2000 tot 2006. Het 

betreft een korte periode. Op de Rijn zijn afvoermetingen gedurende een periode van meer dan 



100 jaar beschikbaar. Het effect van onzekerheid in het afvoerverloop is in planstudie niet 

meegenomen. Het vormt geen onderdeel van de beoordelingsmethodiek van RWS. 

Inzicht in de onzekerheid van de morfologische effecten en het effect op baggerwerk is wel 

aanbevolen, aangezien het belangrijkste scheepvaartknelpunt van de Waal zich in de huidige 

situatie zonder rivierverruiming al in het projectgebied bevindt. Onzekerheid in de rivierafvoer 

zorgt tot onzekerheidsbanden in de ontwikkeling van de rivierbodem, en daarmee resulteert dit 

ook in onzekerheid in het hiervan afgeleide onderhoudsbaggerwerk. Er spelen twee 

onzekerheden een rol: de onzekerheid in morfologie en baggerwerk in de huidige situatie en in 

het VKA, en de onzekerheid in het effect van het ontwerp op morfologie en baggerwerk. 

Deze onzekerheden kunnen met behulp van een onzekerheidsanalyse (Monte Carlo methode) 

worden gekwantificeerd. Het kan betekenen dat het ene jaar het dubbele baggeren stortwerk 

nodig is, terwijl in het andere jaar de helft afdoende is. Van Vuren (2005) gaat in haar 

proefschrift uitgebreid in op de wijze waarop een Monte Carlo analyse kan worden uitgevoerd, 

en hoe onzekerheden in een afvoertijdreeks kunnen worden gekwantificeerd. Inzicht in de 

onzekerheid van het benodigde sediment management kan de rivierbeheerder helpen met het 

beter inschatten van de baggerinspanning in het nu al voor scheepvaart kritische gebied. 

Een onzekerheidsanalyse op basis van de Monte Carlo methode wordt aanbevolen. Met name 

omdat het belangrijkste scheepvaartknelpunt van de Waal zich in de huidige situatie zonder 

rivierverruiming al in het projectgebied bevindt. 



5 Referenties 

BASELINE dataprotocol 4.0. 

Gerritsen, H. en Schropp, M. (2010). Handreiking sedimentbeheer nevengeulen. RWS 

Waterdienst, 8 februari 2010, definitief. 

HKV (2008). Wijbenga, A., Vieira da Silva, J. & Van Vuren, S. Hydraulisch Onderzoek 

Heesseltsche Uiterwaarden. HKV PR1584.10. 

Leeuwestein, W. (2011). Planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden. Stabiliteit van het 

ontwerp. Oranjewoud Projectnummer 197.319.10. Revisie 02. 

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2009), Nationaal Waterplan 2009-2015. 22 december 

2009. 

Mosselman, E., S. van Vuren, M. Yossef, W. Ottevanger & K. Sloff (2007). Case studies 

Duurzame Vaardiepte Rijndelta. Rapport Q4245.00, WL | Delft Hydraulics. 

RWS ON (2010). Heesseltsche Uiterwaarden planstudie herinrichting. Adviesnota 

Voorkeursalternatief 25 juni 2010. Revisie 8. 

Rijkswaterstaat Oost-Nederland (2008). Werkwijzer voor beoordelen rivieringrepen Wijze van 

beoordelen door RWS Oost-Nederland van planstudieproducten Ruimte voor de rivier en 

overige rivierprojecten. RWS Oost-Nederland, 5 november 2008. 

Rijkswaterstaat Waterdienst (2009). Rivierkundig beoordelingskader voor ingrepen in de Grote 

Rivieren. Versie 2.01. 1 juli 2009. 

RWS (2009 & 2010). Begrippenkader rond beheerruimte, Afspraken operationeel overleg ON – 

ZH – WD – PDR, 29 juni 2009 en 15 januari 2010. 

Stroming (2011). Beheerplan Heesseltsche Uiterwaarden. Revisie 2. 24 februari 2011 

uitgegeven door RWS. 

Tönis, R. (2008). Hydraulische berekeningen voor de planstudie herinrichting Heesseltse 

Uiterwaarden. Een rapportage van de hydraulische berekeningen voor de planstudie 

herinrichting Heesseltse Uiterwaard. Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Afdeling WSP, juli 

2008. 

Van Vuren, S., Paarlberg, A. en Vieira da Silva, J. (2010). Planstudie herinrichting Heesseltsche 

Uiterwaarden, Rivierkundige beoordeling van alternatieven. HKV PR1701.10 (rapport 1). 

Vos, T. (2007). BASELINE Maatregelen, Eisen en Richtlijnen. Versie 1.0. Rijkswaterstaat oost- 

Nederland. 

Yossef, M., Giri, S., Van der Mark, R. (2010). Voorspelinstrument Duurzame Vaardiepte 

Rijndelta. DVR model update 2010. Rapport 1202433-000, Deltares. 


Bijlagen


Bijlage A: Beschrijving van het Voorkeursalternatief 

PR1701.10 A-1

Ontwerpbeschrijving Voorkeursalternatief 

Het ontwerp 

Het Voorkeursalternatief is een uitwerking van de versoberde variant uit de 

planstudie/MER. Deze variant bouwt weer voort op het ‘compromisplan’ dat al in 

2004 is opgesteld. Bij de verdere uitwerking van het compromisplan in de 

versoberde variant is vooral gezocht naar mogelijkheden om de diverse wensen 

die er leven bij betrokken organisaties, eigenaren en omwonenden een plek te 

geven. Uit een analyse van deze wensen blijkt dat veel daarvan direct of indirect 

betrekking had op de grote nevengeul. In het compromisplan doorsnijdt deze een 

groot aantal historische patronen, waaronder de zomerkade, en dit wordt door 

velen als bezwaarlijk ervaren. De grote nevengeul is vooral bedoeld om de 

vereiste waterstanddaling te realiseren. Door een andere vormgeving van de 

grote nevengeul is het mogelijk om de gewenste waterstanddaling te realiseren 

met een veel geringer ruimtebeslag van deze geul. Daarmee komt er ruimte vrij 

voor een betere verdeling van de benodigde 200 ha dynamische natuur over de 

uiterwaard en kan de bestaande landschappelijke opbouw van de uiterwaard en 

de zomerkade grotendeels behouden blijven. 

De volgende maatregelen maken deel uit van het ontwerp: 

A. De aanleg van nevengeulen 

B. Het verlagen van een deel van het maaiveld 

C. Aanpassing van de zomerkade op 2 plaatsen 

D. De aanleg en ontwikkeling van moerassen. 

E. Aanleg en ontwikkeling van zachthoutooibos 

F. De ontwikkeling van stroomdalgraslanden en rivierduinen 

G. De aanleg van recreatieve voorzieningen, waaronder een verbinding over de 


H. Het verondiepen van de zandwinplassen 

Deze maatregelen worden in de volgende paragrafen verder toegelicht 

A. De aanleg van nevengeulen 

Nevengeulen zijn een karakteristiek onderdeel van het rivierengebied. Op 

historische kaarten van de uiterwaarden zijn ze vaak te zien en tal van patronen in 

het landschap herinneren aan nevengeulen die ooit door de uiterwaarden 

stroomden. Door de winning van klei en zand zijn veel van deze historische geulen 

verloren gegaan. De herinrichting van de Heesseltsche waard biedt de 

mogelijkheid om nevengeulen terug te brengen in de uiterwaard. 

Wat betreft de aanleg van geulen wordt onderscheid gemaakt in vier geultypen: 

1. Oevergeulen, niet stromend 

2. Oevergeulen, stromend 

3. Uiterwaardgeulen 

4. Verlandende nevengeulen of strangen 

Oevergeulen liggen in de oeverzone van de rivier en lopen vrijwel parallel aan het 

zomerbed. Ze zijn benedenstrooms permanent aangetakt aan de rivier. 

Bovenstrooms zijn ze of aangetakt ‐ dan spreken we van een permanent 

stromende nevengeul‐ of met een (lage) drempel afgeschermd van de rivier. De 

met een drempel afgeschermde geulen stromen alleen bij verhoogde

waterstanden mee en worden ook wel een hoogwatergeulen genoemd. Doordat 

er zand neerslaat in de instroomopening, gaan permanent stromende 

nevengeulen na verloop van tijd altijd over in hoogwatergeulen. Door middel van 

beheer zal de opening dan open gehouden moeten worden. 

Uiterwaardgeulen liggen in de uiterwaardvlakte, op enige afstand van de rivier. Ze 

volgen historische rivierlopen uit een tijd dat rivier hier nog een andere loop had. 

Uiterwaardgeulen zijn aan beide zijden afgesloten van de rivier en stromen alleen 

tijdens hoogwater mee. In uiterwaardgeulen bezinkt tijdens hoogwater klei, 

waardoor ze op den duur verlanden en overgaan in strangen, die eerst een deel 

van het jaar droogvallen en tenslotte alleen bij hoogwater nog met water gevuld 

zijn. 

1. Oevergeulen, niet stromend 

In het ontwerp van het VKA liggen twee niet stromende oevergeulen. 

De grote nevengeul 

De grootste geul, ter hoogte van de bocht van Heesselt, heeft vooral een 

veiligheidsdoel in de zin van het bereiken van het noodzakelijke 

waterstandverlagende effect. De geul ligt op de plaats waar tot in het midden van 

de 19 e eeuw een grote zijarm van de Waal lag. Deze arm komt als het ware weer 

tot leven door de beide zandwinplassen via een geulvormige uitstroomopening, 

waar de haven in is opgenomen, met de rivier te verbinden. Om de 

waterstanddoelen te halen is het van belang dat de nevengeul voorbij de lokale 

versmalling in de uiterwaarden (de flessenhals van Heesselt) in de Waal uitmondt. 

De geul wordt bovenstrooms niet aangetakt en niet verlaagd en ook de landtong 

tussen de grote geul en de rivier niet verlaagd; om ongewenste aanzanding in het 

zomerbed te beperken. Met vrijkomende grond van elders is de zuidelijke 

geuloever over een lengte van ca 600 m aangevuld, zodat de plassen meer een 

geulvorm krijgen en de landtong meer de vorm van een eiland. De bestaande 

openingen in de oever (bij de westelijke plas en de voormalige haven) worden 

opgevuld tot de hoogte van het omliggende maaiveld zodat een langgerekt 

schiereiland ontstaat langs de gehele lengte van de grote nevengeul. 

De geul krijgt een bodemhoogte van – 3,00 m NAP, wat overeenkomt met de 

bodemhoogte van de Waal op dit traject. De oever heeft taludhellingen van ca. 

1:3 onder de laagwaterlijn (+1 m) en varieert van 1:3 tot 1:5 boven de waterlijn. 

Waar de zuidelijke oever van de nevengeul wordt aangevuld, krijgt deze een 

zandige toplaag, zodat hier een zandstrand ontstaat. 

Bij verhoogd rivierpeil (ca 20 dagen per jaar) stroomt de grote nevengeul mee. De 

verversing van het water vindt plaats door rivierkwel via de oeverzone en door de 

waterbeweging die langsvarende schepen vanaf benedenstrooms in de nevengeul 

veroorzaken. 

De kleine nevengeul 

Deze relatief smalle en ondiepe geul ligt parallel aan het rechte riviertraject net 

voorbij de bocht. Hij ligt op de plaats van een 18 e eeuwse buitenbocht van de 

rivier, die nu nog als laagte herkenbaar is. De kleine nevengeul is veel smaller (ca 

50 m) en ondieper (bodemhoogte op 0 m NAP) dan de grote geul. In de zomer 

staat er gemiddeld ca 2 m water in de nevengeul en bij extreem laagwater valt de 

geul net niet droog. Ecologisch is dit interessant voor de groei van waterplanten. 

De kleine nevengeul is benedenstrooms permanent aangetakt aan de rivier en

heeft bovenstrooms een drempel op 3,5 m, die ca 80 dagen per jaar overstroomt. 

De hoogte is zo ontworpen dat de nevengeul een deel van het jaar (vooral in de 

winter en het voorjaar) meestroomt en de rivierdynamiek (erosie en 

sedimentatie) er actief kan zijn, waardoor bijzondere riviermilieus regelmatig 

worden ververst. Verversing van het water treedt ook hier op via rivierkwel. Voor 

de ontwikkeling van blauwalgen is de geul te ondiep en te dynamisch. 

De taludhellingen van de oever zijn variabel (circa 1:3 op de noordoever en ca 1:5 

of flauwer op de zuidoever). De markante rij knotbomen langs de noordoever 

blijft behouden en vormt een waardevolle ruimtelijke accentuering van de geul. 

2. De bestaande meestromende oevergeul bij Opijnen 

De bestaande stromende nevengeul aan de westzijde van het plangebied wordt 

wat verruimd door de geul te verbreden op plaatsen waar veel sedimentatie heeft 

plaatsgevonden. Deze verruiming met ca 10 m heeft vooral tot doel om de 

doorstroming te vergroten, hetgeen voordelig uitpakt voor de 

stromingsminnende organismen in de geul. Vergroting van de doorstroming is 

nodig omdat de nevengeul steeds verder verzand en het stromende karakter op 

termijn helemaal dreigt te verdwijnen. 

De bomen op de strekdam langs de nevengeul worden verwijderd. In de 

afgelopen 15 jaar is de dam van voor tot achter begroeid geraakt met wilgen. 

Hierdoor ligt de nevengeul een groot deel van het jaar in de schaduw. Ook 

belemmert de bomenrij het aantrekkelijke uitzicht op de rivier vanaf de dijk over 

een grote lengte. 

3. Uiterwaardgeulen 

In de brede uiterwaardvlakte van de Heesseltsche uiterwaard is ruimte voor een 

stelsel van uiterwaardgeulen. Ze sluiten aan bij het historische patroon dat zich 

nog in de ondergrond van de uiterwaard bevindt en een overblijfsel is van de 

vroegere, smallere, meanderende loop van de Waal op deze plaats. De gebogen 

vorm van de nevengeulen sluit aan bij de bogen die de winterdijk maakt ter 

hoogte van de Heesseltsche uiterwaard. In het midden van de uiterwaard wordt 

een stelsel van geulen uitgegraven. De hier aanwezige kleiwinputten en andere 

laagtes worden in het patroon opgenomen. De kleine zandwinplas wordt ook 

geïntegreerd in deze geulen en deels gedempt, waardoor de waterdiepte 

ecologisch interessant wordt (diepe plassen zijn ecologisch oninteressant) en een 

deel van de vrijkomende grond in het gebied kan worden geborgen. Het weidse 

noordoostelijk deel van de uiterwaardvlakte en het meest westelijke deel worden 

niet vergraven, omdat dit de meest ongerepte delen van de uiterwaard zijn, waar 

nog een interessant kavelpatroon terug te vinden is. 

De uiterwaardgeulen zijn zo gegraven dat ze doorgaande stroombanen vormen 

van ca 75 breed, waarlangs water zich bij hoge rivierwaterstanden kan 

verplaatsen. De toegenomen weerstand van dit deel van de uiterwaard wordt 

daarmee gecompenseerd. 

De bodem van de uiterwaardgeulen ligt tussen 0 en 1 m +NAP. De waterdiepte 

bedraagt dan gemiddeld ca 2 m. Bij langdurige droogte kan het lokaal afnemen 

tot 1 m. In het westelijke, diepere deel van de geulen is de diepte ook dan nog 

voldoende als schuilmogelijkheid voor vis. De oevervorm van de nevengeulen is 

afgeleid van natuurlijke referentiesituaties. De buitenbochtoever van de 

nevengeulen is daarom relatief steil (1:2 tot 1:3) en heeft lokaal ook steilranden in 

de klei ten behoeve van dieren die daar holen in kunnen maken. De

innenbochtoever is veel flauwer (1:5 tot 1:10) en loopt geleidelijk in de 

uiterwaardvlakte over, die hier een hoogte heeft van ca 4 m NAP. 

De uiterwaardgeulen zijn via een sloot verbonden met de rivier. Waar deze sloot 

de zomerkade passeert ligt een sluis die in het zomerhalfjaar gesloten is. Nabij de 

sluis ligt ook een stuw met een hoogte van 3,75 m die er voor zorgt dat water na 

een inundatie op die hoogte wordt vastgehouden. Hiermee wordt voorkomen dat 

de uiterwaard na hoogwater weer snel leegloopt en later in de zomer geheel 

uitdroogt. 

4. Verlandende nevengeulen of strangen 

Over de gehele lengte van het uiterwaardengebied bevindt zich aan de voet van 

de dijk een strang. Het is een optelsom van oude riviertrajecten die ooit aan de 

voet van de dijk hebben gelopen en gegraven geulen ten behoeve van klei voor de 

dijkaanleg. In de loop der eeuwen is deze nevengeul door sedimentatie van klei 

verondiept. Een groot deel is inmiddels zo ondiep dat ze ’s zomers droogvalt. In 

het VKA worden geen ingrepen voorgesteld in deze strangen. Wel worden in het 

beheerplan voorstellen gedaan om het achterstallig onderhoud op te pakken. 

B. Het verlagen van het maaiveld 

Lokaal wordt het maaiveld verlaagd. Meestal bedraagt de verlaging 1 m of 

minder, om te voorkomen dat gebieden een groot deel van het jaar onder water 

staan. Maaiveldverlagingen worden gedaan om de doorstroombaarheid van de 

uiterwaard te verbeteren of om en de ecologische potenties te verbeteren. De 

volgende maaiveldverlagingen zijn opgenomen in het VKA: 

‐ De noordelijke oever van de grote nevengeul wordt over een gedeelte 

oostelijk van de terp boven de 3 m lijn afgeschuind tot een talud van ca 1:5. 

‐ Ten noorden van de grote nevengeul wordt aan de voet van de dijk een 

bestaande verhoging verlaagd tot op het omliggende maaiveld, om de 

instroom van de laagte tussen de steenfabriek en het dorp te verbeteren. 

‐ Het terrein ten zuiden van het nevengeulencomplex in de uiterwaardvlakte 

wordt verlaagd tot tussen de 3 en 4 m. Gemiddeld betekent dit een verlaging 

van ca 0,5 m. De zuidelijke oever van de nevengeulen (op 3 m NAP) loopt 

hierdoor als het ware geleidelijk over in het onvergraven gedeelte van de 

uiterwaardvlakte die hier rond de 4 m NAP ligt. In dit verlaagde gebied 

ontwikkelen zich vooral natte graslanden en lokaal moeras. 

C. aanpassingen aan de zomerkade 

Van oost naar west scheidt de zomerkade de uiterwaard in twee gedeelten. De hoogte 

varieert van 6,8 m NAP in het oosten tot 6,0 m NAP in het westen. Alleen bij hoge 

winterwaterstanden (ca eens in de 1,5 jaar) overstroomt de kade en stroomt de 

uiterwaardvlakte in enkele dagen vol water. De zomerkade wordt lokaal enigszins 

aangepast, maar zonder dat de huidige overstromingsfrequentie van de uiterwaard er 

door verandert. In het traject ten oosten van de steenfabriek wordt de kade ca 200 m 

naar het westen verlegd. De kade sluit daardoor beter aan op de dijk en de instroom van 

water tijdens hoogwater verloopt beter gestroomlijnd. De hoogte van de kade blijft 6,8 

m, wel wordt de kruin wat breder (4 m) en de taluds aan weerszijden relatief flauw (1:5). 

Ook stroomafwaarts, voorbij de sluis, wordt een gedeelte van de zomerkade aangepast. 

De nu nog wisselende hoogte (tussen 6,0 en 6,5 m) wordt gelijk getrokken naar 6,0 m. De 

zuidzijde krijgt een talud van 1:7 om de uitstroom te geleiden bij hoogwater. Het

noordelijke talud wordt versteild tot 1:2 en kruin wordt ca 10 m naar het noorden 

verlegd om ruimte te geven aan het flauwere zuidtalud. 

D. Ontwikkeling van moerassen 

Direct aan de zuidzijde van het nevengeulencomplex waar de oevers langzaam 

oplopen is de zone met hoogtes tussen de 2 en 3 m extra breed uitgevoerd. Hier 

is ruimte voor de ontwikkeling van moerassen. Moerassen liggen ecologisch 

gezien op de plaatsen waar zich ook gemakkelijk zachthoutooibos vestigt. Wat 

zich ontwikkelt, moeras of ooibos, is afhankelijk van de omstandigheden in de 

eerste jaren na het uitgraven van het terrein. Als die jaren vrij nat zijn, met 

langdurig stagnerend water na een overstroming is de kans op 

moerasontwikkeling groot. Als de waterstand al snel in het voorjaar zakt is de 

kans op ooibosontwikkeling groter. In de eerste jaren zal gemonitord moeten 

worden of de ooibosontwikkeling niet groter of kleiner is dan gewenst. Bij te 

geringe ooibosontwikkeling kunnen de ontwikkelingen door een lokale beperking 

van de begrazingsdruk worden bijgestuurd. 

E. Zachthoutooibos 

Zachthoutooibos ontwikkelt zich vaak massaal op gronden die kort daarvoor zijn 

afgegraven en in de loop van het voorjaar droogvallen na een hoogwater of 

vochtig zijn door neerslag. De beste groeimogelijkheden doen zich voor in de zone 

tussen de 2,5 en 3,5 meter. Maar lager of hoger is ook mogelijk afhankelijk van de 

waterstand in het voorjaar. Met name de eerste jaren na het uitgraven kan de 

uitbreiding van zachthoutooibos snel gaan, daarna worden de 

kiemomstandigheden veel minder gunstig. Langs de geulen en in de verlaagde 

uiterwaarden is de kans op ontwikkeling van ooibos het grootst. In het ontwerp is 

rekening gehouden met ooibosontwikkeling op de schiereilanden tussen de 

nevengeulen. Het uitgangspunt is dat zich ca 14 ha ooibos ontwikkelt in de 

uiterwaardvlakte. Bestaande ooibossen (ca 5 – 7 ha) worden bij de uitvoering 

waar mogelijk gespaard. De overige hectares zullen zich op natuurlijke wijze 

ontwikkelen, er wordt geen bos aangeplant. 

F. Ontwikkeling van stroomdalgraslanden en rivierduinen 

In de Heesseltsche uiterwaard ligt vanouds een aantal hoge zandige oeverwallen. 

Een deel daarvan leent zich voor de ontwikkeling van schrale kruidenrijke 

vegetaties, waaronder stroomdalgraslanden. De meeste locaties ontwikkelen zich 

door het beheer om te zetten naar jaarrondbegrazing. Op plaatsen waar de 

bodem wordt vergraven in de zone buiten de zomerkade is het wenselijk dat deze 

na afloop een schrale, zandige bovenlaag krijgt. Er wordt hier bij voorkeur geen 

gras ingezaaid. Waar inzaaien noodzakelijk is, vanwege de erosiebestendigheid 

wordt gewerkt met een natuurlijk kruidenrijk graszaadmengsel. 

‐ Direct benedenstrooms van de steenfabrieksterp ligt de grootste oeverwal. 

Met een hoogte tussen de 6 en 6,5 m en een overstromingsfrequentie van 5 

tot 10 dagen is de situatie hier geschikt voor stroomdalvegetaties. Deze 

oeverwal ligt nu relatief ver van de rivier en is morfologisch nog maar 

nauwelijks actief. De bodem is echter nog steeds relatief schraal zandig en er 

zullen zich hier onder invloed van jaarrondbegrazing schrale graslanden 

ontwikkelen.

‐ De landengte tussen de zandwinplassen en de Waal is ook geschikt voor 

stroomdalvegetaties. De ligging direct langs de rivier, zorgt voor een 

regelmatige aanvoer van vers zand, wat deze locatie nog geschikter maakt. 

‐ Door het opwaaien van zand vanuit de kribvakken ontstaan er aan de rand 

van de meer westelijke kribvakken smalle rivierduintjes, die hoog genoeg zijn 

(> 6 m NAP) voor de ontwikkeling van bijzondere vegetaties. Momenteel 

hebben 2 kribvakken al een klein duin. 

G. Aanleg van recreatieve voorzieningen 

De huidige recreatieve structuren blijven grotendeels behouden. De wandelpaden 

en onverharde wegen in de uiterwaardvlakte en op de zomerdijk blijven liggen. 

Handhaven van bestaande paden en ontwikkeling van nieuwe gebeurt door het 

jaarlijks 1 tot 2 maal uitmaaien van 1,5 m brede stroken op de gewenste plaatsen. 

Over de grote oevergeul is een trekpontje gepland, waardoor de landengte tussen 

de geul en de Waal beter bereikbaar wordt. Centraal in het complex van 

uiterwaardgeulen komt een verbinding bestaande uit een trekpont over de strang 

en aansluitend op de zuidelijke oever een vlonderbrug tot nabij de zomerkade. 

Twee parkeerplaatsen zijn gepland, een op de terp en een aan de noordzijde van 

het gebied. Het dynamische natuurgebied, waar jaarrondbegrazing wordt 

toegepast, is vrij toegankelijk. Dit betekent een uitbreiding van klappoortjes, 

overstapjes en onverharde paden (zgn laarzenpaden). De zuidelijke en oostelijke 

oever van de grote oevergeul blijven zandig en geschikt voor recreatie. 

H. Het verondiepen van de zandwinplassen 

De vrijkomende grond uit het gebied wordt zoveel mogelijk in de bestaande 

plassen opgeborgen. Behalve de twee grote zandwinplassen wordt hier ook de 

kleine zandwinplas in het noordwesten van de uiterwaard voor gebruikt. De grote 

zandwinplassen worden opgehoogd tot een hoogte van maximaal ‐3 m NAP. 

Hiermee blijft de doorstroomcapaciteit behouden en blijven de recreatieve 

functies van de plas gewaarborgd. De kleine plas in het noordwesten wordt 

opgenomen in het geulenpatroon van de uiterwaardgeulen.


Bijlage B: Keuze definitief VKA MIRT3 

PR1701.10 B-1

Document: Bijlage B-a keuze eindontwerp MIRT3 12 januari 2011.doc 

Afgedrukt: 6 april 2011 bespreekverslag telefoongesprek 

PR1701.10 

Project : SNIP3 Planstudie Heesseltsche Uiterwaarden 

Datum : 12 januari 2011 

Opgesteld : Saskia van Vuren 

Onderwerp : Keuze eindontwerp VKA MIRT3 

Aanwezig : Hendrik Havinga, Egbert IJmker, Ute Menke (RWS ON) 

Afschrift : Renier Koenraadt (Oranjewoud), Alphons van Winden (Stroming), Jetze kamerling 

(Oranjewoud) 

Inleiding 

In de periode augustus tot en met december 2010 heeft HKV een groot aantal maatregelen 

doorgerekend om het effect van het voorkeursalternatief op aanzanding, baggerwerk en 

dwarsstroming te beperken. Een samenvatting van optimalisaties morfologie en dwarsstroming is 

gegeven in het memo van Van Vuren & Vuik van 17 december 2010 (zie bijlage). 

Het lijkt onmogelijk om het ontwerp voor de scheepvaartaspecten baggerwerk en dwarsstroming 

beide binnen toelaatbare grenzen te houden. Een positieve aanpassing voor het ene 

scheepvaartaspect levert negatieve invloed op andere scheepvaarteffect, en andersom. 

Op 3 januari 2011 is een voorstel gemaakt voor het eindontwerp van het VKA. Vanwege een aantal 

redenen (o.a. grondonderzoek dat niet in de omgeving van de strekdam is uitgevoerd) is gekozen 

om het ontwerp van 3 januari nog eenmaal te herzien. Er zijn op 11 januari 2011 twee extra opties 

voorgelegd aan RWS. Op basis hiervan is door RWS ON een keuze gemaakt. Dit memo legt de 

ontwerpkeuze vast. Dit ontwerp is het eindontwerp in het MIRT3 traject van de planstudie 

Heesseltsche Uiterwaarden. Met dit ontwerp wordt de definitieve effectbepaling van MIRT3 

uitgevoerd. 

Indien een extra optimalisatie van de uitstroomopening van de grote nevengeul na doorrekening 

wenselijk blijkt, dan vindt deze optimalisatie plaats in de MIRT4 fase. Het zal dan naar verwachting 

om een beperkte optimalisatie gaan. 

Eindontwerp MIRT 3 fase 

De volgende keuze is gemaakt voor het eindontwerp: 

• Uitgangspunt: het VKA 

• Doorvoeren reeds onderzochte maatregel: vaargeulverplaatsing met 35 m, conform e-mail van 

Vincent Vuik van dinsdag 7 december 2010 10:10, zie Figuur 1 

• Ontwerpaanpassing: 

• aanbrengen van een leikade op de kribkop met een lengte van ongeveer 270 m. De hoogte 

is gelijk aan de lokale kribhoogte waar de leikade op aansluit. De leikade is gepositioneerd 

op de verbindingslijn van de omliggende kribkoppen. De leikade bestrijkt iets meer dan 1 

kribvak. 

• verbreden en stroomlijnen van de uitstroomopening van de grote geul 

• aanbrengen van de stortstenen bodembescherming bij de uitstroomopening 

• het verhogen van de oeverzone in Figuur 2 van 4 m + NAP naar 5,5 m + NAP 

Figuur 3 toont een schets van het definitieve ontwerp.



De bovengenoemde aanpassingen stroomlijnen de grote geul naar de rivier, hierdoor stroomt de 

geul meer parallel, en dus minder haaks, in. We verwachten dat de stroomlijning van de geul 

middels de aanleg van de geleidedam haaks op de krib en de aanpassing van de belijning van de 

geul zorgt voor een vermindering van de dwarsstroming. Verwacht wordt dat de 

ontwerpaanpassing tenminste neutraal uitpakt voor de aanzanding en het baggerwerk, of dat het 

zelfs voor een verbetering zal zorgen. Dit in relatie tot de variant met 35 m vaargeulverplaatsing, 

oeverzone verhoging en de onderwaterberm over een lengte van 1 kribvak (zie variant 7, uit de 

memo Van Vuren & Vuik van 17 december 2010). 

Figuur 1 – Vaargeulverplaatsing 35 m (paarse lijn) 

Figuur 2 – Bodemhoogteaanpassing: oeverzone van NAP + 4 meter naar NAP + 5,5 meter



3 

1 

2 

4 

Figuur 3 – Ontwerpaanpassingen in het definitieve SNIP ontwerp: 1. aanbrengen van een leikade op de kribkop met een lengte van ongeveer 270 m. De hoogte is gelijk aan 

de lokale kribhoogte waar deze op aansluit. De leikade is gepositioneerd op de verbindingslijn van de omliggende kribkoppen en valt binnen de bakenlijn. De 

leikade bestrijkt iets meer dan 1 kribvak, 2. verbreden en stroomlijnen van de uitstroomopening van de grote geul, onder andere door de aanleg van een 

driehoekige zandige vlakte achter de leikade op dezelfde hoogte als de leikade, 3. aanbrengen van de stortstenen bodembescherming bij de uitstroomopening, 

4. verhogen van de oeverzone van 4 m + NAP naar 5,5 m + NAP (blauwe vlak)


Bijlage C: Hydraulische Verkenningen 

PR1701.10 C-1

Document: Bijlage C-a memo verkenningen deel 1.doc 

Afgedrukt: 6 april 2011 

memorandum 



Datum : 12 juli 2010 

Onderwerp : Verkenningen aanpassingen VVKA 

Van : Saskia van Vuren (HKV) 

Aan : Ute Menke, Rico Tönis, Arjan Sieben, Kees Polman, Hendrik Havinga, Henk Eerden 

Samenvatting 

In de Adviesnota Voorkeursalternatief is voorgesteld het Versoberd Alternatief als voorlopig 

voorkeursalternatief (VVKA) te kiezen. Er zijn twee verkenningen uitgevoerd om het effect van 

aanvullende maatregelen te analyseren om de ruimtelijke en ecologische kwaliteit te verhogen. De 

verkenningen worden gebruikt om het voorkeursalternatief (VKA) voor MIRT3 te definiëren. 

Verkenning 1 betreft het minder extreem verlagen van de zomerkade in het westen van de 

Heesseltsche uiterwaarden, behoud van de oeverwal stroomafwaarts bij Opijnen, en extra 

ooibosontwikkeling. Verkenning 2 betreft het verlagen van de oeverzone langs de zandwinplassen. 

We adviseren om in het VVKA de maatregelen uit Verkenning 1 (verlaging van de zomerkade tot 

5,5 m + NAP, behoud van de oeverwal en extra ooibosontwikkeling) mee te nemen. Met de 

aanpassingen voldoet het plan met maatregelen uit Verkenning 1 nog steeds aan de richtlijnen van 

RWS, en blijft het MHW effect behouden. 

We adviseren de oeverzone niet te verlagen. De verlaging met 1 meter leidt tot een toename van 

het extra jaarlijkse baggeronderhoud van ongeveer 14.500 m 3 naar bijna 23.000 m 3 . Het plan mag 

leiden tot een maximaal extra toelaatbaar baggervolume van 15.000 m 3 per jaar. De 

vergunbaarheid van het plan komt in gevaar bij het verlagen van de oeverzone langs de 

zandwinplassen. 

Inleiding 

In de Adviesnota Voorkeursalternatief, concept-versie 21 april j.l., is voorgesteld het Versoberd 

Alternatief (zie Figuur 1) als voorlopig voorkeursalternatief (VVKA) te kiezen. 

In de concept-Adviesnota van 21 april 2010, zijn maatregelen genoemd, die in aanvulling op het 

Versoberd Alternatief binnen het VKA nog onderzocht kunnen worden: 1) Aanvullende maatregelen 

die de ruimtelijke en ecologische kwaliteit verhogen, 2) Maatregelen die vanuit draagvlak en 

ruimtelijke kwaliteit achterwege kunnen worden gelaten, en 3) Onderhoudsmaatregelen. Met 

betrekking tot rivierkunde kunnen de eerste twee maatregelcategorieën de vergunbaarheid van het 

plan negatief beïnvloeden. Het gaat dan met name om de volgende concrete maatregelvoorstellen: 

• vergraven oeverwal bij zandwinplassen 

• extra ooibos om te voldoen aan vereisten Natura 2000 

• verlagen zomerkade in het westen 

• verlagen oeverwal stroomafwaarts 

HKV LIJN IN WATER 1 van 9


Afgedrukt: 6 april 2011 memorandum 

Figuur 1: Ontwerpschets van het VVKA 

De eerste maatregel ‘vergraven oeverwal bij zandwinplassen’ heeft met name consequenties voor 

morfologie en scheepvaart. De verlaging heeft mogelijk effect op de morfologie van het zomerbed, 

met een extra baggerinspanning als gevolg. De hoogte van de extra baggerinspanning hangt af 

van de mate van verlaging en kan al snel aanzienlijk zijn. Op dit moment voldoet het VVKA aan de 

eisen die ten aanzien van morfologie gesteld worden. Wel zal in MIRT3 onderzoek worden gedaan 

naar mitigerende maatregelen in het zomerbed (verbreden en verlengen vaste laag, 

kribaanpassingen, strekdamaanpassingen) om scheepvaarteffecten en de extra baggerinspanning 

verder te reduceren. 

De overige maatregelen hebben met name consequenties voor hydraulica. Ten eerste zullen ze 

mogelijk leiden tot minder MHW verlaging op km 925. Dit is niet erg, aangezien we de hydraulische 

taakstelling op dit punt ruimschoots halen met het alternatief. De belangrijkste rivierverruiming die 

bijdraagt aan deze beoogde MHW daling bevindt zich op het traject 925-928. 

De overige maatregelen hebben ook een ander belangrijk effect op hydraulica. Op het traject 928- 

930 heeft de uiterwaardverruiming met name als doel de locale verruwing door herinrichting van 

het gebied te compenseren. In SNIP2A zagen we aanvankelijk een toename van de MHW standen 

in dat deel van het gebied. Deze toename werd veroorzaakt door het feit dat de locale verruwing 

door herinrichting in onvoldoende mate werd gecompenseerd door locale verruiming van de 

uiterwaard. Om dit effect teniet te doen zijn extra rivierverruimingen in het uiterwaardgebied 

doorgevoerd, te weten het verlagen van de zomerkade en de oeverwal aan de westzijde van de 

uiterwaard bij Opijnen, de aanleg van een oevergeul in de meest westelijk deel van de uiterwaard 

bij Opijnen, een breder vingerachtig geulen patroon en natuurontwikkeling op relatief onschuldige 




locaties. Met deze aanpassingen zijn we in de buurt gekomen van de randvoorwaarden die het 

rivierkundige beoordelingskader stelt: ‘Alleen een locale piek in MHW standen is toegestaan die 

minder is dan 10% van de MHW-verlaging. Dit is een lokale piek in de hoofdgeul van de rivier, 

stroomafwaarts van de uiterwaard (op km 930), en geen regel die geldt voor de gehele 

uiterwaard’. De maatregelen die bij het vaststellen van het VKA ter discussie staan, betreffen juist 

een vermindering van de rivierverruiming. Hierdoor is er de kans op toename van MHW standen 

die niet toelaatbaar zijn. 

Bij de aanvang van de MIRT3 fase, voordat de inhoudelijke analyses en berekeningen plaats gaan 

vinden, wordt het VKA in een ontwerpteam van het uitvoerend consortium vastgesteld. Hierbij is 

een aantal verkenningen voorzien: 

• Verkenning 1 - Minder verlagen van de zomerkade in het westen, behoud van de oeverwal 

stroomafwaarts, en extra ooibosontwikkeling: de verlaging is onderdeel van de 

uiterwaardverruiming ter compensatie van de verruwing door herinrichting van de uiterwaard. 

In de verkenning wordt bekeken in welke mate de verlaging minder extreem kan worden 

doorgevoerd. Het hydraulisch effect van een minder extreme verlaging van de zomerkade, 

behoud van de oeverwal en extra ooibosontwikkeling wordt onderzocht. De aanpassing is 

ingegeven vanuit 1) de wens van de omgeving om een deel van de cultuurhistorie te bewaren, 

en 2) vanuit ecologie en ruimtelijke kwaliteit. De voorgestelde aanpassing is hydraulisch 

doorgerekend met een gebiedsinrichting die tussen het streefbeeld en het interventiebeeld in 

ligt. In deze verkenning is de locale opstuwing in de uiterwaard en het MHW effect op km 925 

belangrijk. 

• Verkenning 2 – Verlagen van de oeverzone langs de zandwinplassen: mate waarin dit vanuit 

ecologie en ruimtelijke kwaliteit gewenst is, en vanuit morfologie toegestaan is. Middels een 

aanpassing in de oeverwal (wens ingegeven vanuit ecologie en ruimtelijke kwaliteit) worden de 

effecten op morfologie verkend. Dit geeft richting aan de vraag hoever de gewenste verlaging 

van de oeverwal vanuit morfologie toelaatbaar is. 

Dit memo geeft een korte beschrijving van deze verkenningen. 

Verkenning 1 – Minder verlagen van de zomerkade in het westen, behoud van de 

oeverwal stroomafwaarts, en extra ooibosontwikkeling 

In deze verkenning zijn de volgende maatregelen genomen: 

1. zomerkade in het westen van de Heesseltsche uiterwaard, ten noorden van de oevergeul bij 

Opijnen is niet verwijderd, maar verlaagd tot 5,5 m + NAP. Hierbij loopt de zomerkade onder 

een flauw talud van de zomerkade af, waardoor het energieverlies is geminimaliseerd. 

2. behoud van de oeverwal stroomafwaarts, ten noorden van de oevergeul bij Opijnen en 

3. extra ooibosontwikkeling (14 ha) 

Het plan leidt tot dezelfde MHW verlaging als het VVKA ter plaatse van rkm 925 van 10,8 cm. Ook 

de maximale MHW verhoging in de uiterwaard is vergelijkbaar, namelijk over het algemeen minder 

dan 1 cm, zie Figuur 2 (VVKA) en Figuur 3 (Verkenning 1). Op drie locaties is de maximale 

verhoging in de uiterwaard iets groter dan deze 1 cm, en is de verhoging in de verkenning iets 

groter. 

De lokale uitschieters liggen voldoende ver van de bandijk en zijn bovendien sterk gerelateerd aan 

de ingrepen in het plan in relatie tot de huidige situatie, te weten: 




• Lokale verhoging van maximaal 2,5 cm ter plaatse van de uitstroming van de korte nevengeul. 

Dit kan gereduceerd worden door de geul te verondiepen en/of geleidelijker te laten uitstromen 

richting het zomerbed. Verondieping zal resulteren in een afname van de MHW-verlaging ter 

plaatse van rkm 925. In het ontwerp is de uitstroming ter plaatse van de rand van de vaste 

laag geconcentreerd om de aanzanding tijdens hogere afvoeren op een natuurlijke wijze 

middels erosie te verwijderen. 

• Lokale verhoging van ongeveer 1,5 cm tegen het hoogwatervrije terrein in het noordoosten van 

de Hurwenense Uiterwaard. De lokale vergroting van de uitstroom in het zomerbed vanuit de 

korte geul wordt hier lokaal beïnvloed door de hoge ligging van het hoogwatervrije terrein. 

• Lokale verhoging van ongeveer 2,5 cm in het midden van de uiterwaard bij de kleine 

zandwinplas. In dit deel van de uiterwaard wordt het vingerachtige geulenpatroon aangelegd. 

De zandwinplas die er nu ligt wordt dan gedempt. Dit resulteert in een lokale verhoging van 

het maaiveld. Een lokale opzet van de waterstand is het gevolg. 

Conclusie & advies: 

• Verkenning 1 geeft vergelijkbare hydraulische effecten als het VVKA 

• Met de aanpassingen voldoet het plan met maatregelen uit Verkenning 1 nog steeds aan de 

richtlijnen van RWS. 

• We adviseren om in het VKA de maatregelen uit de Verkenning 1 (verlaging van de zomerkade 

tot 5,5 m + NAP, behoud van de oeverwal en extra ooibosontwikkeling) mee te nemen. 

• De verkenning is nu doorgerekend met een uiterwaardinrichting die ligt tussen het streefbeeld 

en het interventiebeeld. In SNIP3 moet het plan nog wel worden doorgerekend met het 

interventiebeeld. In SNIP3 maken we onderscheid tussen het plan met het streefbeeld en het 

plan met het interventiebeeld. 




Figuur 2: MHW verhoging in de Heesseltsche uiterwaard bij het VVKA 

Figuur 3: MHW verhoging in de Heesseltsche uiterwaard bij Verkenning 1. 




Verkenning 2 – Verlagen van de oeverzone langs zandwinplassen tot 5,5 m +NAP 

In deze verkenning is de oeverzone langs de zandwinplassen verlaagd tot 5,5 m + NAP. De huidige 

hoogte ligt rond 6,5 m + NAP. De verlaging van de oeverzone leidt tot een eerdere instroming van 

de uiterwaard met de oevergeul achter de oeverzone. 

De resultaten van het VVKA en de verkenning zijn opgenomen in Figuur 4 tot en met Figuur 7: 

• Figuur 4 geeft de bodemeffecten na 10 jaar ten opzichte van de referentie weer. Figuur 5 geeft 

een 2-D weergave van de bodemeffecten na 10 jaar ten opzichte van de referentie. De figuren 

laten zien dat de verkenning tot meer aanzanding in de hoofdgeul leidt dan het VVKA. 

• Figuur 6 geeft de baggeren stortvolumes weer ten opzichte van de referentie. Figuur 7 geeft 

de extra jaarlijkse baggervolumes op het traject km 925 – km 930 weer ten opzichte van de 

referentie in de periode van 1-10 jaar na aanleg. De figuren laten zien dat het extra jaarlijkse 

baggerwerk als gevolg van de oeverzone verlaging toeneemt van ongeveer 14.500 m 3 naar 

22.500 m 3 . 

Conclusie: 

• Het plan mag leiden tot een maximaal extra toelaatbaar baggervolume van 15.000 m 3 per jaar. 

De vergunbaarheid van het plan komt in gevaar bij het verlagen van de oeverzone langs de 

zandwinplassen. We adviseren de oeverzone daarom niet te verlagen. 

• In SNIP3 moet het effect van mitigerende maatregelen in het zomerbed worden verkend. Het is 

belangrijk dat er kansrijke maatregelen worden verkend die zorgen voor een daling van de 

baggerinspanning die in verhouding staat met de kosten van de mitigerende maatregelen. 

Figuur 4: Bodemeffect na 10 jaar voor het VVKA (Versoberd plan) en Verkenning 2 (VKA1) ten opzichte van de 

referentie. 




Figuur 5: Verschil in maximum bodemligging (ingreep minus referentie) gedurende periode met Q=1794 en 

3052 m 3 /s voor het VVKA (Versoberd plan) en de Verkenning 2 (VKA1) in jaar 10. De ligging van 

de vaargeul is weergegeven met de groene lijnen. 




Figuur 6: Verschil in bagger– en stortvolume in het VVKA (Versoberd plan) en Verkenning 2 (VKA1) ten opzichte 

van referentie. 


Document: Bijlage C-b memo verkenningen deel 2.doc 

Afgedrukt: 6 april 2011 


Datum : 27 september 2010 

Onderwerp : Verkenningen aanpassingen VVKA deel 2 

Van : Joana Vieira da Silva en Paul Termes 

Aan : Projectgroep 

Inleiding 

memorandum 


In de Adviesnota Voorkeursalternatief, concept-versie 21 april j.l., is voorgesteld het Versoberd 

Alternatief (zie Figuur 1) als voorlopig voorkeursalternatief (VVKA) te kiezen. In juli zijn er twee 

verkenningen uitgevoerd om het effect van aanvullende maatregelen te analyseren om de 

ruimtelijke en ecologische kwaliteit te verhogen (verkenning 1 en 2). Verkenning 1 betreft het 

minder extreem verlagen van de zomerkade in het westen van de Heesseltsche uiterwaarden, 

behoud van de oeverwal stroomafwaarts bij Opijnen, en extra ooibosontwikkeling. Verkenning 2 

betreft het verlagen van de oeverzone langs de zandwinplassen. In deze analyse adviseren we in 

het VKA de maatregelen uit Verkenning 1 mee te nemen. 

Dit memo geeft een korte beschrijving van 3 extra verkenningen van het voorkeursalternatief 

(VVKA), waarin de Verkenning 1 uitgangspunt is geweest. 

Verkenning 3 betreft het behouden van het hooggeleden gebied rond de terp, het verondiepen 

van de nevengeulen (bodemhoogte van 1 m+NAP i.p.v. 0,5 m+NAP) en een correctie bij het 

schematiseren van het stroomlijnen van de zomerkade. Bij Verkenning 4 is de wens om de 

verlaagde zomerkade in het westen van de Heesseltsche uiterwaarden achterwege te laten 

geanalyseerd. 

Tabel 1 geeft een overzicht van de ingrepen, zoals opgenomen in de verschillende varianten van 

voorkeursalternatief. 

De ingreep van het stroomlijnen van de zomerkade (zie Figuur 2) is in het model aangepast vanaf 

Verkenning 3. Met deze ingreep loopt de zomerkade onder een flauw talud van de zomerkade af, 

waardoor het energieverlies is geminimaliseerd. Bij het Versoberd Alternatief en Verkenningen 1 en 

2 is dit middels het verwijderen van de overlaat uit de WAQUA schematisatie en de bodemhoogtes 

aangebracht in het model (via een breuklijn). Bij Verkenning 3 en Verkenning 4 is de overlaat op 

advies van Anne Wijbenga (HKV) en na overleg met Tom Jongeling (Deltares) behouden, maar met 

een klein benedenstrooms hoogteverschil (2 cm) tussen kruin- en maaiveld ("sill down"). 

Opmerking: Het achterliggend idee is om met dit minimale hoogteverschil de waterstandsdaling te 

onderzoeken. Is het effect van de gestroomlijnde zomerkade klein, dan is de aanpak goed genoeg, 

is het verschil groot, dan moet een ander hoogteverschil worden gekozen in overleg met Deltares. 

Uitgebreid onderzoek naar het schematiseren van gestroomlijnde overlaten in Waqua valt niet 

binnen dit onderzoek, maar behoort bij het verbeteren van de overlaatformules in Waqua door de 

programmabeheerder. 




ingreep 

A - verlaging van de zomerkade 

in het westen van de 

Heesseltsche uiterwaarden 

B - stroomlijnen van de 

zomerkade in het westen van 

de Heesseltsche uiterwaarden 

varianten 

april 2010 juli 2010 september 2010 

versoberde 

alternatief = 

VVKA 

tot 

4,7 m+NAP 1 

VVKA 

verkenning 1 

tot 

5,5 m+NAP 

HKV LIJN IN WATER 2 van 6 

VVKA 

verkenning 2 

tot 

5,5 m+NAP 

VVKA 

verkenning 3 

tot 

5,5 m+NAP 

VVKA 

verkenning 4 

niet 

verlagen 

2 2 

C - verlaging van oeverwal 

stroomafwaarts ten noorden 

van de oevergeul bij Opijnen 

 

D - extra ooibosontwikkeling 

(14ha) om te voldoen aan 

vereisten Natura 2000 

 

E - verlagen van de oeverzone 

langs de zandwinplassen tot 5,5 

m+NAP 

 

F - behouden van het 

hooggeleden gebied rond de 

terp 

 

G – verondiepen van de 

nevengeulen (van 0,5 naar 

1 m+NAP) 

 

1 

– tot omliggende maaiveld Huidig niveau zomerkades circa NAP+6 m of 

hoger 

2 

– correctie bij het schematiseren 

Tabel 1: Beschrijving van de verkenningen 

C 

A/B 

Figuur 1: Locatie van de verschillende ingrepen 

G 

D 

F 

E



Figuur 2: Locatie van verlaagde en gestroomlijnde zomerkade (zwaarte lijn) 

Resultaten 

Tabel 2 en Figuur 3 tonen het waterstandseffect in de as van de rivier. Figuur 4 tot en met Figuur 7 

tonen de locale verhogingen in de uiterwaard in de verschillende varianten. 

verschillen in waterstanden 

tijdens maatgevend hoogwater 

t.o.v van referentie [cm] 

Verlaging van maatgevende 

hoogwaterstand bij rkm 925 

Verhoging van maatgevende 

hoogwaterstand bij rkm 928 

versoberde 

alternatief = 

VVKA 

VVKA 

verkenning 1 

varianten 


VVKA 

verkenning 3 

VVKA 

verkenning 4 

10,76 10,85 10,53 10,51 

0,39 0,38 0,45 0,47 

Tabel 2: Maximale verschillen in waterstanden tijdens maatgevend hoogwater 

De nieuwe plannen leiden tot iets minder MHW verlaging dan het VVKA ter plaatse van rkm 925: 

het VVKA en Verkenning 1 geven een verlaging van 10,8 cm en Verkenning 3 en Verkenning 4 

10,5 cm. De maximale MHW verhoging in de uiterwaard is vergelijkbaar, namelijk over het 

algemeen minder dan 1 cm. Op de drie locaties waar de maximale verhoging in de uiterwaard iets 

groter is dan deze 1 cm is in het beeld van de verhoging bijna geen verschillen te zien in de nieuwe 

verkenningen.



940 

Heesselt 

930 

920 



rkm Waal 

Figuur 3: Waterstandseffect langs de as van de rivier 

Figuur 4: MHW verhoging in de Heesseltsche uiterwaard bij het VVKA 

-0.11 

880 


900 

Versoberd plan 

VKA verkenning 1 



890 

0.01 

0.00 

-0.01 

-0.02 

-0.03 

-0.04 

-0.05 

-0.06 

-0.07 

-0.08 

-0.09 

-0.10 




Figuur 5: MHW verhoging in de Heesseltsche uiterwaard bij Verkenning 1 






Conclusie & advies 

• Verkenning 3 geeft een vergelijkbaar hydraulische effect als Verkenning 1 en het VVKA. 

• De verlaging van de zomerkade geeft minder dan 1 mm verlaging in de waterstanden. De 

verlaging is niet nodig om het gewenst effect te behouden. Zonder deze aanpassingen voldoet 

het plan (met maatregelen uit Verkenning 3) nog steeds aan de richtlijnen van RWS. 

Het advies is het toepassen van de maatregelen uit Verkenning 3 of 4 met een voorkeur voor de 

maatregelen uit Verkenning 4 omdat daarin: 

− de zomerkade niet is verlaagd maar wel is gestroomlijnd door de taluds te verflauwen 

− een minder diep geulenpatroon nodig is 

− de originele terp kan worden behouden 




80000 

70000 

60000 

50000 

40000 

30000 

20000 


-10000 

-20000 

Verschil baggerwerk (in de beun) op rkm 925-930 

0 

0 2 4 6 8 10 

Jaar na ingreep 

Compromisplan maart 2009 

Geoptimaliseerd compromisplan 

Versoberd plan definitief 

Figuur 7: Verschil in bagger– en stortvolume in het VVKA (Versoberd plan) en Verkenning 2 (VKA1) ten opzichte 

van referentie. 


VKA1


Bijlage D: Morfologische Verkenningen 

PR1701.10 D-1

Document: Bijlage D memo beoordeling mitigerende maatregelen.doc 

Afgedrukt: 2 maart 2011 

memorandum 

Project : Planstudie Heesseltsche Uiterwaarden, MIRT3 

Datum : 22 oktober 2010 

Onderwerp : Onderzoek naar mitigerende maatregelen t.b.v. scheepvaart 

Van : Vincent Vuik en Saskia van Vuren 

Aan : Projectteam 

1 Inleiding 


Het startpunt binnen de MIRT3-fase voor de planstudie Heesseltsche Uiterwaarden wordt gevormd 

door het Versoberd Alternatief uit de SNIP2a-fase in combinatie met de aanvullende maatregelen 

zoals voorgesteld in verkenning 1 (zie memo HKV, Saskia van Vuren, Verkenningen aanpassingen 

VVKA, 12 juli 2010). Deze maatregelen betreffen het minder extreem verlagen van de zomerkade 

in het westen van de Heesseltsche Uiterwaarden, behoud van de oeverwal stroomafwaarts bij 

Opijnen en extra ooibosontwikkeling. De oeverzoneverlaging zoals onderzocht in verkenning 2 

wordt niet meegenomen in MIRT3. In deze memo gebruiken we de benaming VKA voor Verkenning 

1. 

Drie (sets) mitigerende maatregelen zijn onderzocht door HKVLIJN IN WATER. Deze maatregelen worden 

beschreven in paragraaf 2 van dit memo. In paragraaf 3 wordt de modellering met Delft3D 

besproken, zoals deze wordt toegepast in MIRT3. Paragraaf 4 somt de eisen met betrekking tot 

morfologie op. In paragraaf 5 worden de resultaten van de morfologische simulaties van het VVKA 

in combinatie met de drie (sets) mitigerende maatregelen gepresenteerd. Daarna wordt in 

paragraaf 6 een analyse gegeven van de verschillen in modellering tussen SNIP2a en MIRT3. Het 

memo eindigt met conclusies en aanbevelingen in paragraaf 7. 

Het definitieve VKA zal bestaan uit bovenstaand ontwerp in combinatie met Verkenning 4 (zie 

memo HKV, Joana Vieira da Silva en Paul Termes, Verkenningen aanpassingen VVKA, 27 

september 2010) en mitigerende maatregelen in het zomerbed ten behoeve van de scheepvaart. 

2 Mitigerende maatregelen 

De mitigerende maatregelen zijn voorgesteld op basis van globale schattingen en expert 

judgement, en bestaan uit: 

1. Het verplaatsen van de vaargeul op het traject rkm 927-929 richting de linkeroever. 

2. Het aanleggen van een onderwaterberm aan de rechteroever ter plaatse van de 

uitstroomopening van de oevergeul ter hoogte van rkm 928. 

3. Het verlengen van de kribben rond de uitstroomopening van de oevergeul ter hoogte van 

rkm 928. 

De drie (sets) mitigerende maatregelen worden in de volgende paragrafen beschreven. 



Afgedrukt: 2 maart 2011 memorandum 

2.1 Vaargeulverplaatsing 

Ter plaatse van rkm 928 beweegt de huidige vaargeul van de buitenbocht bij Sint Andries naar de 

buitenbocht bij Opijnen. Schepen moeten hierdoor tussen rkm 928 en 929 een relatief ondiepe 

locatie passeren. Dit is zichtbaar in figuur 2.1 (blauwe delen), afkomstig uit: Van Vuren, Paarlberg 

en Vieira da Silva (april 2010), Planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden, Rivierkundige 

beoordeling van alternatieven. Er is daarom veel baggerwerk nodig op deze locatie. 

In de buitenbocht van de rivier, benedenstrooms van de vaste laag (rkm 928), bevindt zich een 

erosiekuil door het tekort aan aangevoerd sediment over de vaste laag. Hierdoor is bij OLR de 

diepte langs de linkeroever tot voorbij rkm 929 ruim voldoende om aan de scheepvaarteisen te 

voldoen. Zie figuur 2.1. De vaargeul zou daarom over de rivierkilometers 927-929 meer naar de 

linkeroever verplaatst kunnen worden. Deze maatregel brengt weinig of geen kosten met zich mee, 

maar vraagt wel om aanpassing van de vaargeulbelijning (betonning) en aanpassing van het 

vaargedrag van de schippers. 

Figuur 2.1 – Vaardiepte ten opzichte van OLR – 2,80 m (eis). Waarden groter dan nul (rood) geven delen van 

de rivier aan, waar aan deze eis wordt voldaan. Negatieve waarden (blauw) zijn aanwezig in 

delen waar de bevaarbaarheid onvoldoende groot is. De vaargeul is aangegeven met de groene 

lijnen. 

Figuur 2.2 geeft de vaargeulverplaatsing weer. De vaargeul is op een traject van km 927-929 in 

zuidwaartse richting verplaatst. De verschuiving is tussen km 928 en km 929 het grootst en 

varieert tussen die km tussen 25 en 55 m. Bij de ligging van de nieuwe vaargeul is rekening 

gehouden met de 30 meter schrikafstand vanaf de kribkoppen. De vaargeul blijft daarom in de 

zone van 30 meter binnen beide normaallijnen, zoals weergegeven is in de figuur. 




Figuur 2.2 – Originele vaargeul (rood) en verplaatste vaargeul (groen) zoals deze worden gebruikt in de 

verschillende Delft3D-berekeningen. De zone van 30 meter binnen beide normaallijnen wordt 

aangegeven met de onderbroken grijze lijnen. 

De vaargeulverplaatsing uit figuur 2.2 is in Delft3D verwerkt in de polygoon waarin wordt 

aangegeven op welke locaties gebaggerd wordt. 

Bij de verschuiving is rekening gehouden met een schrikafstand van 30 m vanaf de normaallijnen. 

RSW ON geeft aan dat dit een schrikafstand van 30 m vanaf de bakenlijn had moeten zijn. Er is 

daardoor rekening gehouden met een grotere schrikafstand dan noodzakelijk. Een verdere 

verschuiving dan in dit memo voorgesteld is mogelijk. 




2.2 Onderwaterberm 

Een onderwaterberm in het zomerbed ter plaatse van de uitstroomopening van de oevergeul kan er 

mogelijk voor zorgen dat de stroming in de hoofdgeul wordt geconcentreerd. Hogere 

stroomsnelheden zullen met name direct naast de berm voor een hogere mobiliteit van het 

sediment zorgen. Deze berm zal gestabiliseerd moeten worden om de werking te garanderen. Deze 

maatregel draagt ook bij aan de stabiliteit van de uitstroomopening van de oevergeul. 

De berm zal buiten de vaargeul moeten worden gelokaliseerd vanwege de scheepvaarteisen bij 

lage afvoeren. De berm bevindt zich daarom tussen de oever en de rechterzijde van de (huidige) 

vaargeul. In lengterichting beslaat de onderwaterberm drie kribvakken, gerekend vanaf de 

uitstroomopening van de oevergeul. De berm heeft een lengte van ongeveer 650 m. De berm komt 

op het niveau van de uitstroomopening van de oevergeul, dat is op NAP+0,00 m. Hierdoor blijft de 

natuurlijke uitschurende werking van de geul behouden. De locatie en bodemligging, zoals deze 

zijn verwerkt in Delft3D, zijn weergegeven in figuur 2.3. De onderwaterberm, zoals weergegeven 

in figuur 2.3, is allereerst verwerkt in de bodemligging in Delft3D. Vanwege de behoorlijk steile 

taluds van de berm zijn er ook overlaten rond de berm geplaatst, met een kruinhoogte gelijk aan 

het bodemniveau van de berm. Dit is in overeenstemming met de BASELINE richtlijnen. Tenslotte 

is de laagdikte van het erodeerbare sediment boven de berm gelijk aan nul gesteld, zodat de 

werking van de berm gegarandeerd wordt. Deze modellering berust op de veronderstelling dat er 

een adequate bodembescherming toegepast zal worden. 

Figuur 2.3 – Locatie en bodemligging van de onderwaterberm, die zichtbaar is als de zone met groene kleur 

vanwege het bodemniveau van NAP + 0.00 m. De vaargeul is weergegeven met rode 

onderbroken lijnen. De overlaten, onder andere bij de taluds van de berm, zijn zichtbaar als 

zwarte lijnen. 

De onderwaterberm grenst aan de vaargeul (stippellijn in Figuur 2.3). Er had eigenlijk ook rekening 

moeten worden gehouden met een schrikafstand van 25 m. De onderwaterberm had daarom in 




combinatie met de vaargeulverplaatsing moeten worden doorgerekend. Dat is niet gebeurd. Wel 

geven de berekeningen in dit memo voldoende inzicht in de effectiviteit van de onderwaterberm. 

2.3 Kribverlenging 

Door kribben te verlengen rond rkm 928 wordt met name gedurende lagere afvoeren de 

stroomsnelheid in het zomerbed verhoogd. Dit effect is het sterkst direct naast de normaallijn. In 

figuur 2.1 is zichtbaar dat het voornaamste scheepvaartknelpunt zich op die locatie bevindt. Te 

extreme aanpassingen kunnen leiden tot een groter gevaar voor ijsgang. Dit effect dient 

beoordeeld te worden bij toepassing van deze maatregel. 

Yossef heeft in 2005 het effect van kribverlenging op de morfologie onderzocht (Analyse 

bodemligging zomerbed bij Heesseltsche uiterwaarden, memo Deltares, Q4039.10). De conclusie 

was dat de verlenging van de kribben langs de rechteroever van de Waal tussen km 928 en km 

929 leidt tot een lokale verlaging van de bodem. In de simulaties daalde de bodem met ongeveer 

0,5 à 1,5 m langs de rechteroever in het beschouwde traject. De verlaging langs de linkeroever is 

in de orde van 20 cm. Volgens Yossef zou kribverlenging in aanmerking komen als mitigerende 

maatregel om het morfologische effect van de aanleg van nevengeulen te compenseren. 

In voorliggend onderzoek is een vijftal kribben verlengd, met 15 tot 35 meter (in stroomafwaartse 

richting respectievelijk 15, 30, 35, 30 en 20 meter). Deze kribverlengingen is gekozen op basis van 

de bevindingen van Yossef (2005). Figuur 2.4 geeft de kribverlengingen, zoals deze verwerkt zijn 

in het overlatenbestand in Delft3D, in rood weer. Bij verlenging van de kribben wordt met de 

huidige vaargeul niet meer voldaan aan de eis van 30 meter schrikafstand vanaf de kribkoppen. Er 

wordt daarom gebruikgemaakt van de verplaatste vaargeul uit figuur 2.2. Hiermee wordt wel aan 

deze eis voldaan. Ook de aangepaste vaargeul is in figuur 2.4 opgenomen (witte lijn). 




929 

Figuur 2.4 – Kribaanpassingen in kilometervak 928-929 

3 Modellering met Delft3D 

In de MIRT3-fase is gerekend met het gehele Waalmodel en bestrijkt het traject tussen km 967 

(splitsingpunt Pannerdensche Kop) en de km 952 (Gorinchem). Het model bestaat uit drie 

deeldomeinen waal-a, waal-b en waal-c. Om de eigenschappen van het VVKA in het projectgebied 

goed weer te kunnen geven op het rooster, is het rooster van het waal-c domein in beide 

richtingen verfijnd met een factor drie. Deze factor drie is gekozen omdat bij toepassing van 

domeindecompositie door Deltares wordt geadviseerd om gebruik te maken van oneven verfijning. 

Om de berekeningen met dit fijne rooster voldoende stabiliteit te geven, is de tijdstap gehalveerd 

ten opzichte van de oorspronkelijke waarde. De representatieve jaarlijkse hydrograaf die gebruikt 

wordt in MIRT3 bevat acht afvoerniveaus. In de SNIP2A-fase werd gebruik gemaakt van een 

hydrograaf met vier afvoerniveaus. Beide jaar hydrografen zijn gebaseerd op afvoermetingen in de 

periode 1999-2006. 

3.1 Afvoerverloop 

928 

Figuur 3.1 toont het jaarlijkse afvoerverloop. Dit afvoerverloop bevat de Bovenrijnafvoeren 1409, 

1800, 2380, 3180, 3870, 4690, 5970 en 7020 m 3 /s. 




Afvoer [m3/s] 

8000 

7000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 


0 

0 50 100 150 200 250 300 350 

Tijd [dagen] 

Figuur 3.1 – Standaardhydrograaf voor morfologische berekeningen, Bovenrijnafvoeren [m 3 /s] 

3.2 Baggerstrategie 

Er wordt gebaggerd volgens de volgende drie principes: 

1. Bij lagere afvoeren wordt gebaggerd als het bodemniveau plus halve duinhoogte binnen de 

vaargeul hoger is dan OLR-2,80 meter. In dit geval gaat dit om de afvoerniveaus 1409 en 

1800 m 3 /s (Lobith). 

2. Bij hogere afvoeren wordt gebaggerd als het bodemniveau plus halve duinhoogte binnen de 

vaargeul hoger is dan de berekende waterstand – 4,00 meter. Principe 2 wordt 

maatgevend boven principe 1 als de berekende waterstand groter is dan OLR + 1,20 

meter. In dit geval gaat dit op voor de afvoerniveaus vanaf 2380 m 3 /s (Lobith). 

3. Bij afvoeren groter dan de zomerbedvullende afvoer van 4000 m 3 /s bij Lobith wordt niet 

meer gebaggerd. Bij deze afvoeren is de bodem dermate mobiel dat baggeren weinig zinvol 

meer is. De grootte van de zomerbedvullende afvoer (4000 m 3 /s) is telefonisch 

meegedeeld door Rico Tönis (RWS). 

Op hoofdlijnen wordt er teruggestort binnen de normaallijnen volgens de strategie zoals 

weergegeven in figuur 3.2. Er wordt alleen teruggestort op locaties waar de bodemligging lager is 

dan OLR – 4,00 meter. 




IV 

II 

Figuur 3.2 – Terugstortbeleid in Delft3D 

1 km 

De nummers geven de volgorde aan waarin gebaggerd materiaal uit het vak gedumpt wordt. 

Volgende opties komen pas in beeld als vorige opties vanwege onvoldoende diepte niet mogelijk 

zijn. 

De volgorde van de terugstortmogelijkheden is als volgt: 

1. Zijdelings terugstorten in het kilometervak zelf 

2. Terugstorten in het eerste kilometervak benedenstrooms 

3. Terugstorten in het eerste kilometervak bovenstrooms 

4. Terugstorten in het tweede kilometervak benedenstrooms 

5. Terugstorten in het tweede kilometervak bovenstrooms 

6. Zand onttrekken aan het systeem 

I 

baken/normaallijn 

vaargeullijn 

stroomrichting 

Uitzonderingen op het baggeren terugstortbeleid zijn: 

1. Er wordt netto geen zand aan het systeem onttrokken bovenstrooms van rivierkilometer 

934. Bovenstaande “terugstortmogelijkheid” 6 (netto zand onttrekken zonder terugstorten) 

is in het plangebied dus niet aan de orde. 

2. Er wordt in het geheel niet gestort in de kilometervakken 927 en 928 (dus tussen 

rivierkilometers 927 en 929) vanwege de scheepvaartproblemen op die locatie. 

3. Bij baggeren in de kilometervakken 927 en 928 wordt er eerst benedenstrooms gestort in 

de bocht bij Opijnen (km 929-931), en pas daarna bovenstrooms. In het geval van 

bovenstrooms storten wordt er in vak 924 gestort. De terugstortvolgorde voor zowel 

kilometervak 927 als kilometervak 928 is dus: kilometervak 929, 930, 931, 924. 

4. Er wordt niet gebaggerd en gestort boven de vaste laag. Daarnaast wordt er niet 

gebaggerd op de kleileembank naast de vaste laag, vanwege “het belang om de bestaande 

kleibank in de toekomst te handhaven. Dit is omdat deze kleibank samen met de vaste 

laag de rivierbodem over de volle breedte fixeert. Hiermee wordt de diepe uitschuring van 

de binnenbocht beperkt. Bovendien wordt door de vaste laag en deze kleidrempel een 

barrière tegen algemene bodemdaling van de rivier in bovenstroomse richting 

opgeworpen.” (Rivierkundige aspecten vaste laag Sint Andries). De sedimentdikte ter 

plaatse van de kleileembank is gelijk aan nul gesteld in het Delft3D-model. De ligging van 

de kleileembank, zoals verwerkt in Delft3D, is weergegeven in figuur 3.3. De bank ligt op 

NAP-2,00 meter, maar boven dat niveau vindt nog wel bodemtransport plaats. De 

informatie over de ligging van de kleileembank is per mail aangeleverd door Henk Eerden 

(RWS) op 15 juli en goedgekeurd op 14 september. 


III 

V



De bovenbeschreven baggerstrategie is op 17 september 2010 per email goedgekeurd door Arjan 

Sieben (RWS WD). 

Figuur 3.3 – Positie kleileembank en 

vaste laag 

4 Eisen en richtlijnen 

Analyse van de morfologische effecten is bij de beoordeling van de alternatieven van belang. In de 

hoofdgeul van de rivier kunnen aanzandingen optreden ten gevolge van een rivierverruiming. Deze 

aanzandingen kunnen lastig zijn omdat daardoor i) de scheepvaartgeul kan verkleinen zodat deze 

mogelijk niet meer voldoet aan de gestelde eisen en ii) het effect op verlaging van de hoge 

waterstanden (deels) tenietgedaan kan worden. De doorvertaling van morfologische effecten op 

bevaarbaarheid en baggerwerk is belangrijk om deze effecten te concretiseren. 




Aandachtspunten bij morfologie in de MIRT3-fase zijn: 

• De bevaarbaarheid voor de beroepsscheepvaart 

• De grootte van het onderhoudsbaggerwerk 

• De duurzaamheid van het MHW effect (verzanden of dichtslibben van geulen) 

De eisen en richtlijnen ten aanzien van de scheepvaartcondities (RWS ON, 2008): 

1. De gegarandeerde diepte van 2,80 m in de vaargeul met breedte 150 m bij 

Overeengekomen Lage Rivierwaterstand (OLR) dient ten allen tijden gehandhaafd te 

worden. 

2. De gemiddelde diepte over de dwarsdoorsnede van de vaargeul mag niet minder worden 

dan 4,00 m bij OLR. Op locatie waar de gemiddelde diepte al kleiner is, mag deze niet 

minder worden. Indien de gemiddelde diepte toch afneemt, dan zal dit middels baggerwerk 

op diepte moeten worden gehouden. (Opmerking: deze component van het baggerwerk 

wordt niet door Delft3D bepaald. De grootte van dit baggerwerk wordt daarom onderzocht 

door middel van een nabewerking.) 

De werkwijzer voor de beoordeling van rivierkundige ingrepen van RWS ON beschrijft drie stappen 

die bij rivierverruimingsprojecten moeten worden doorlopen: 

1. Optimalisatie van het ontwerp in het Ruimte voor de Rivier project om de aanzanding in 

het zomerbed te minimaliseren 

2. Indien nodig worden vervolgens mitigerende maatregelen in het zomerbed 

geïnventariseerd en uitgewerkt 

3. Indien er na stap 2 nog te veel aanzanding optreedt, dan wordt deze met baggerwerk 

verwijderd. 

Van dit baggerwerk mag de scheepvaart over een traject van 15 km jaarlijks maximaal 5 dagen 

hinder ondervinden (RWS ON, 2008). Dit komt neer op een maximaal toelaatbaar extra 

baggervolume ten opzichte van de referentie van 15.000 m 3 per jaar. Dit volume betreft een 

beunvolume: het volume van het gronden watermengsel in een beunbak van een baggerschip. 

Stap 1 is al in SNIP2a genomen. Het oorspronkelijke compromisplan gaf veel meer ongewenste 

morfologische effecten dan toegestaan is. Om deze reden is de stap gezet naar het versoberde 

compromisplan, waarin optimalisatie is toegepast met het oog op morfologie. Tot slot is de 

gewenste aanpassing vanuit verkenning 2 (zie memo HKV, Saskia van Vuren, Verkenningen 

aanpassingen VVKA, 12 juli 2010) niet doorgegaan vanwege negatieve invloed op de morfologie 

(baggerwerk en bevaarbaarheid). 

5 Resultaten 

De volgende resultaten worden in dit memo besproken: 

• Beknopte informatie over hydrodynamica, paragraaf 5.1 

• Bodemeffecten van de maatregelen, paragraaf 5.2 

• Effecten van de maatregelen op bevaarbaarheid, paragraaf 5.3 

• Grootte van het onderhoudsbaggerwerk, paragraaf 5.4 

Deze resultaten dienen als basis om een keuze te maken voor het VKA en de mitigerende 

maatregelen in het zomerbed. 

HKV LIJN IN WATER 10 van 23



5.1 Hydrodynamica 

Het gehanteerde afvoerverloop werd getoond in figuur 3.1. 

Bij Bovenrijnafvoeren vanaf 4690 m 3 /s gaan in het VVKA de verschillende nevengeulen 

meestromen. Alleen bij 7020 m 3 /s is binnen het interessegebied het hele winterbed ten noorden 

van de Waal gevuld. De stroombeeld bij 4690, 5970 en 7020 m 3 /s zijn voor de referentie en het 

VVKA (zonder mitigerende maatregel) weergegeven in figuur 5.1. 

Afvoer Referentie VVKA 

4690 

m 3 /s 

5970 

m 3 /s 

7020 

m 3 /s 

Figuur 5.1 – Stroombeelden in referentie en VVKA (zonder mitigerende maatregelen) bij Bovenrijnafvoeren 

van 4690, 5970 en 7020 m 3 /s, rivierkilometer 924-930. 




5.2 Bodemeffecten 

De verbreding van het stroomvoerende deel van de rivier in het VVKA zorgt bij hogere 

afvoerniveaus voor een afname in stroomsnelheden ten opzichte van de referentie. Het gevolg is 

een afname van de sedimenttransportcapaciteit, met netto sedimentatie als resultaat. Het verschil 

in bodemligging tussen de varianten en de referentie is voor alle varianten weergegeven aan beide 

oevers en in de rivieras in figuur 5.2. 

Figuur 5.2 – Bodemveranderingen t.o.v. de referentie aan de linkeroever, de rechteroever en in de rivieras voor 

alle varianten direct na laagwater in jaar 10. 

De grote toename van de bodemligging aan de rechteroever ten opzichte van de referentie voor 

het VVKA met vaargeulverplaatsing wordt veroorzaakt doordat de vaargeul niet meer over deze 

locatie beweegt. Er wordt hierdoor niet meer gebaggerd op deze plek. 

De bodemveranderingen zijn niet statisch, maar vertonen sterk dynamisch gedrag. Bodemvormen 

bewegen zich door het systeem heen. Figuur 5.2 is dan ook een momentopname, die met de 

nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd moet worden. Om het dynamische karakter van het 

systeem te illustreren, wordt in figuur 5.3 de bodemverandering ten opzichte van de referentie 

voor het VVKA in jaar 5 en jaar 10 na laagwater getoond. 




Figuur 5.3 – Bodemveranderingen t.o.v. de referentie aan de linkeroever, de rechteroever en in de rivieras voor 

het VVKA direct na laagwater in de jaren 5 en 10. 

5.3 Bevaarbaarheid 

De bevaarbaarheid wordt geanalyseerd door de diepte binnen de vaargeul onder OLR te 

beschouwen. In figuur 5.4 worden de minimale en gemiddelde diepte onder OLR over de breedte 

van de vaargeul weergegeven in jaar 10, direct na hoogwater (na 3180 m 3 /s in de hydrograaf, zie 

figuur 3.1) en in figuur 5.5 direct na laagwater (na de tweede keer dat 1800 m 3 /s voorkomt in de 

jaarlijkse hydrograaf, zie figuur 3.1). In figuur 5.6 wordt extra ingezoomd op de gemiddelde diepte 

tussen km 926 en 930. In figuur 5.7 wordt het verschil weergegeven in de gemiddelde diepte 

tussen de diverse varianten en de referentie. 




Figuur 5.4 – Minimale vaardiepte (boven) en gemiddelde vaardiepte (onder) over de breedte van de vaargeul 

voor alle varianten direct na hoogwater in jaar 10. 

Figuur 5.5 – Minimale vaardiepte (boven) en gemiddelde vaardiepte (onder) over de breedte van de vaargeul 

voor alle varianten direct na laagwater in jaar 10. 




Figuur 5.6 – Gemiddelde vaardiepte over de breedte van de vaargeul voor alle varianten direct na laagwater in 

jaar 10 op het traject tussen km 926 en 930. 

Figuur 5.7 – Het verschil in gemiddelde vaardiepte over de breedte van de vaargeul voor alle varianten ten 

opzichte van de referentie, direct na laagwater in jaar 10 op het traject tussen km 926 en 

930. 

De grote toename in gemiddelde vaardiepte voor de mitigerende maatregelen vaargeulverplaatsing 

en kribverlenging met vaargeulverplaatsing tussen de kilometers 928 en 929 wordt veroorzaakt 

doordat de verplaatste vaargeul enkele belangrijke ondieptes ontwijkt. In figuur 5.7 is zichtbaar 

dat de gemiddelde diepte op het traject tussen km 926 en 930 in de verschillende varianten met 

gemiddeld ongeveer 5 tot 10 cm afneemt ten opzichte van de referentie. Op het traject km 926,8- 

927,8 neemt de gemiddelde diepgang zelfs met ongeveer 20 cm af. Paragraaf 5.4 geeft de 

vertaling van deze afname in gemiddelde diepte naar baggerinspanning. 

5.4 Baggerwerk 


• Baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen 

• Baggerinspanning om aan gemiddelde diepteeis te voldoen 

We geven hieronder een overzicht van beide baggerinspanningen afzonderlijk en sluiten af met een 

inschatting van de totale baggeromvang. 

Baggerwerk ten behoeve van minimale diepteeis 

Cumulatieve baggeren stortvolumes voor 10 jaar morfologische modellering zijn weergegeven in 

de figuren 5.8 tot en met 5.12 voor respectievelijk de referentie, het VVKA, het VVKA met 

vaargeulverplaatsing, het VVKA met onderwaterberm en het VVKA met kribverlenging en 

vaargeulverplaatsing. 




Figuur 5.8 – Cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in de referentiesituatie voor de 

rivierkilometers 920 tot en met 940. 

Figuur 5.9 – Cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VVKA voor de rivierkilometers 920 tot en 

met 940. 




Figuur 5.10 – Cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VVKA met vaargeulverplaatsing voor 

de rivierkilometers 920 tot en met 940. 

Figuur 5.11 – Cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VVKA met onderwaterberm voor de 

rivierkilometers 920 tot en met 940. 




Figuur 5.12 – Cumulatieve baggeren stortvolumes (in de beun) in het VVKA met kribverlenging en 

vaargeulverplaatsing voor de rivierkilometers 920 tot en met 940. 

Figuur 5.13 – Verschil in baggervolumes (in de beun) ten opzichte van de referentie als functie van de tijd, 

gesommeerd over de rivierkilometers 925 tot en met 930. 




Figuur 5.13 geeft het verschil in baggerwerk tussen het VVKA en het VVKA met de diverse 

mitigerende maatregelen en de referentie als functie van de tijd. Figuur 5.13 laat zien dat de 

baggerhoeveelheden nog niet geheel geconvergeerd zijn na 10 jaar. Toch valt er al een inschatting 

te doen van het gemiddelde jaarlijkse baggerwerk. Deze inschatting wordt samengevat in tabel 

5.1. Schattingen zijn gebaseerd op het verloop van de jaarlijkse baggerhoeveelheden in de tijd, en 

dat met name in de laatste jaren van de 10 gesimuleerde jaren. 

Situatie Verschil in baggerwerk Absolute jaarlijkse 

t.o.v. de referentie 

hoeveelheid baggerwerk 

Referentie - 70.000 m 3 /jaar 

VVKA +17.000 m 3 /jaar 87.000 m 3 /jaar 

VVKA met 


-15.000 m 3 /jaar 55.000 m 3 /jaar 

VVKA met onderwaterberm +2.000 m 3 /jaar 72.000 m 3 /jaar 

VVKA met kribverlenging en 


-30.000 m 3 /jaar 40.000 m 3 /jaar 

Tabel 5.1 – Inschatting jaarlijkse hoeveelheid (extra) baggerwerk (in de beun) 

De maximale hoeveelheid extra baggerwerk ten opzichte van de referentie bedraagt 15.000 

m 3 /jaar op dit traject, zoals vermeld in hoofdstuk 4, eisen en richtlijnen. In het VVKA zonder 

mitigerende maatregelen wordt deze hoeveelheid iets overschreden. Mitigatie lijkt daarom 

noodzakelijk te zijn. 

Het vermijden van het baggerknelpunt aan de rechteroever ter hoogte van rivierkilometer 928 bij 

de positionering van de vaargeul blijkt grote invloed te hebben op de hoeveelheid baggerwerk. In 

het VVKA met verplaatste vaargeul wordt zelfs ongeveer 15.000 m 3 /jaar minder gebaggerd dan in 

de referentiesituatie met huidige vaargeul. 

De aanleg van een onderwaterberm vermindert de baggerhoeveelheden in het VVKA met ongeveer 

15.000 m 3 /jaar, waardoor de extra hoeveelheid baggerwerk ten opzichte van de referentie wordt 

ingeschat op 2.000 m 3 /jaar. Door deze mitigerende maatregel voldoet het ontwerp ruimschoots 

aan de eis. 

Verlengen van enkele kribben rond rivierkilometer 928 in combinatie met vaargeulverplaatsing 

heeft duidelijk het grootste effect. Door de vaargeulverplaatsing worden scheepvaartbewegingen 

boven het baggerknelpunt vermeden. De verhoogde snelheden ter plaatse van het baggerknelpunt 

ten gevolge van de kribverlenging zorgen voor minder aanzanding op deze locatie. Deze 

combinatie zorgt ervoor dat er ongeveer 30.000 m 3 /jaar minder gebaggerd hoeft te worden dan in 

de referentiesituatie. 

Baggerwerk ten behoeve van gemiddelde diepteeis 

In Delft3D wordt er gebaggerd op basis van de eis dat de vaardiepte bij OLR minimaal 2,80 meter 

moet bedragen. Er wordt daarbij geen rekening gehouden met de eis dat de gemiddelde diepte 

over de breedte van de vaargeul bij OLR groter dan 4,00 meter moet zijn. Op locatie waar de 

gemiddelde diepte al kleiner is, mag deze niet minder worden. Indien de gemiddelde diepte toch 

afneemt, dan zal dit middels baggerwerk op diepte moeten worden gehouden. Uit de figuren 5.6 en 

5.7 wordt duidelijk dat dit baggerwerk op verschillende plaatsen nodig is. 

Dit baggerwerk wordt als volgt ingeschat op basis van een nabewerking van Delft3D resultaten: 




1. Op plaatsen waar de gemiddelde diepte onder OLR kleiner is dan 4,00 m wordt het verschil 

in gemiddelde diepte tussen de variant en de referentie geïntegreerd in lengterichting. Als 

de gemiddelde diepte niet in zowel de referentie als de maatregel kleiner is dan 4,00 

meter, wordt het verschil met 4,00 m gehanteerd. Het resultaat voor het moment na de 

laagwaterperiode in jaar 10 is weergegeven in figuur 5.14. Dit resultaat kan vergeleken 

worden met de figuren 5.6 en 5.7. 

2. Het uit (1) resulterende oppervlak wordt vermenigvuldigd met de breedte van de vaargeul 

van 150 meter. 

3. Het volume dat volgt uit (2) wordt vermenigvuldigd met een factor 1.4 om tot een 

beunvolume te komen. 

De analyse is uitgevoerd na de baggerperiode gedurende de perioden met lage afvoerniveaus (dat 

is na de tweede keer dat het afvoerniveau van 1800 m 3 /s voorkomt in de jaarlijkse hydrograaf, zie 

figuur 3.1) in de jaren 1, 5 en 10. Op basis hiervan kan een inschatting worden gemaakt van het 

baggervolume dat nodig is om de vermindering van de gemiddelde diepte ongedaan te maken. In 

dit geval wordt het volume weergegeven dat gebaggerd wordt tussen km 925 en km 930. 

Figuur 5.14 – Toename van het benodigde baggervolume per strekkende meter (in de beun) voor alle varianten 

om te voldoen aan de eis dat de gemiddelde vaardiepte niet mag verslechteren waar deze in de 

referentie al kleiner is dan 4,00 meter. Situatie in jaar 10 na laagwater. 




Figuur 5.15 – Netto toename van het totale benodigde baggervolume (in de beun) voor het traject tussen km 

925 en 930 voor alle varianten om te voldoen aan de eis dat de gemiddelde vaardiepte niet mag 

verslechteren waar deze in de referentie al kleiner is dan 4,00 meter. De toename is 

weergegeven voor de jaren 1, 5 en 10, direct na de laagwaterperiode. 

Uit bovenstaande resultaten wordt duidelijk dat de baggerinspanning die nodig is om te voldoen 

aan de eis dat de gemiddelde vaardiepte niet mag verslechteren waar deze in de referentie al 

kleiner is dan 4,00 meter al na een jaar een behoorlijke grootte heeft. Het is belangrijk om te 

realiseren dat dit volume niet daadwerkelijk weggebaggerd wordt in Delft3D. 

Op advies van RWS (bijeenkomst met RWS deskundigen van 27 oktober 2010) is een analyse 

gemaakt naar de afname van de gemiddelde diepgang. De opening naar de westelijke zandwinplas 

zorgt in de huidige situatie voor een uitschurende werking van de aanzanding in de binnenbocht. 

Doordat we in het VVKA een oeverzone aanleggen en de geul lokaal laten uitstromen op km 928 

vindt deze uitschurende werking op het traject 826,5-km 927,5 niet meer plaats. Oplossing kan 

zijn om de geul twee uitstroomopeningen te geven, en lokaal ter plaatse van km 926,8 de huidige 

opening naar de zandwinplas te behouden. Dit eventueel in combinatie met het lokaal verhogen 

van de nieuw aangelegde oeverzone tussen de twee openingen (km 926,5 en km 928). Dit moet 

nog onderzocht worden. 

Inschatting van de totale baggeromvang 

Tabel 5.2 toont de verschillen in baggerwerk ten opzichte van de referentie. Absoluut gezien zijn de 

baggervolumes die nodig zijn om aan de eis van minimale diepte te voldoen ruwweg twee keer zo 

groot als de volumes die nodig zijn om aan de eis van gemiddelde diepte te voldoen. De toenames 

ten opzichte van de referentie op basis van de eis van gemiddelde diepte zijn echter veel groter. In 

paragraaf 5.3 is geconcludeerd dat de gemiddelde diepte op het traject tussen km 926 en 930 met 

ongeveer 5 tot 10 centimeter en lokaal zelfs 20 cm afneemt. 




Verschil in baggerwerk t.o.v. de referentie 

Op basis van eis: Minimale diepte Gemiddelde diepte Gezamenlijk 

VVKA +17.000 m 3 /jaar +34.000 m 3 /jaar +51.000 m 3 /jaar 

VVKA met 


-15.000 m 3 /jaar +18.000 m 3 /jaar +3.000 m 3 /jaar 

VVKA met onderwaterberm + 2.000 m 3 /jaar +35.000 m 3 /jaar +37.000 m 3 /jaar 

VVKA met kribverlenging en 


-30.000 m 3 /jaar +20.000 m 3 /jaar - 10.000 m 3 /jaar 

Tabel 5.2 – Inschatting verschillen in jaarlijkse hoeveelheid (extra) baggerwerk (in de beun) ten opzichte van de 

referentie op basis van de eisen van minimale diepte en gemiddelde diepte 

Het valt op dat de baggervolumes in figuur 5.15 groter zijn voor het VVKA met onderwaterberm 

dan voor het originele VVKA (oorspronkelijke vaargeul) en de volumes voor het VVKA met 

kribverlenging en vaargeulverplaatsing groter zijn dan die voor enkel de vaargeulverplaatsing. De 

oorzaak is waarschijnlijk dat de onderwaterberm en de verlengde kribben de aanzanding op enkele 

baggerknelpunten lokaal beperken. Dit sediment komt vervolgens op minder kritieke plaatsen 

terecht, waar het niet weggebaggerd wordt. Hierdoor verslechtert wel de eis van de gemiddelde 

vaardiepte. 

Uitkomsten samengevat: 

• Baggerinspanning om aan minimale diepteeis te voldoen blijft voor alle varianten binnen het 

maximaal toelaatbare volume en neemt zelfs voor twee sets mitigerende maatregelen af ten 

opzichte van de referentie. 

• De baggerinspanning om aan de gemiddelde diepteeis te voldoen is voor alle varianten groter 

het maximaal toelaatbare volume. 

• De totale netto baggerinspanning om aan de minimale en gemiddelde diepteeis te voldoen is 

voor het VVKA zonder mitigatie en het VVKA met onderwaterberm groter dan het toegestane 

volume van 15.000 m 3 per jaar. Het VVKA met vaargeulverplaatsing en VVKA met 

vaargeulverplaatsing met kribverlenging blijft wel onder dit volume en voldoet daarmee aan de 

gestelde eisen. 

• Aan de minimale diepteeis en gemiddelde diepteeis wordt door baggerwerk bij alle varianten 

voldaan. 

6 Conclusies en aanbevelingen 

Als toevoeging aan het voorlopig Voorkeursalternatief (VVKA) zijn drie sets mitigerende 

maatregelen onderzocht: 

1. Vaargeulverplaatsing 

2. Onderwaterberm 

3. Kribverlenging met vaargeulverplaatsing 

Er wordt in Delft3D gebaggerd op de eis van een minimale vaardiepte van 2,80 m onder OLR. Het 

resulterende baggerwerk mag maximaal 15.000 m 3 /jaar groter worden ten opzichte van de 

referentiesituatie. In het originele VVKA wordt ongeveer 17.000 m 3 /jaar meer gebaggerd dan in de 

referentiesituatie. Hiermee voldoet dit ontwerp niet aan de eis, en zijn mitigerende maatregelen 

noodzakelijk. 

Een vaargeulverplaatsing heeft grote invloed op de baggerinspanning om aan de minimale 

diepteeis te voldoen. In het VVKA met verplaatste vaargeul wordt zelfs 13.000 m 3 /jaar minder 




gebaggerd dan in de referentiesituatie met de huidige vaargeul. Wanneer deze 

vaargeulverplaatsing wordt gecombineerd met kribverlenging bedraagt deze afname zelfs 30.000 

m 3 /jaar. De wenselijkheid van een vaargeulverplaatsing is dus erg groot. Het nadeel van 

vaargeulverplaatsing is echter dat het organisatorisch aanpassing vraagt van schippers en 

scheepvaartcentrale. Deze resultaten laten de potentie van deze maatregel zien. 

De aanleg van een onderwaterberm vermindert het benodigde baggerwerk eveneens. Er wordt bij 

het VVKA met onderwaterberm ongeveer 2.000 m 3 /jaar extra gebaggerd ten opzichte van de 

referentiesituatie. Deze hoeveelheid valt ruim binnen de norm van 15.000 m 3 /jaar. 

Naast de eis van de minimale vaardiepte is er ook nog de eis dat de gemiddelde vaardiepte over de 

breedte van de vaargeul niet minder mag zijn dan 4,00 meter. Als in de referentie niet aan deze 

eis wordt voldaan, dan mag de toestand ten gevolge van het plan niet verslechteren. Als dit wel 

gebeurt, moet de verslechtering ongedaan gemaakt worden door middel van baggerwerk. De 

inschatting is dat de gemiddelde diepte ten opzichte van de referentie 5 tot 10 centimeter afneemt 

door het plan. Dit zou resulteren in extra baggerinspanningen in de orde van 25.000 - 35.000 

m 3 /jaar voor het VVKA en de VVKA met de 3 sets mitigerende maatregelen. De eis om het extra 

baggerbezwaar te beperken tot 15.000 m 3 /jaar wordt hierdoor ruimschoots overschreden voor het 

VVKA en het VVKA met de onderwaterberm. Het VVKA met vaargeulverplaatsing en VVKA met 

vaargeulverplaatsing met kribverlenging blijft wel onder dit volume en voldoet daarmee aan de 

gestelde eisen. 

Wij adviseren om het VVKA met de vaargeulverplaatsing als uitgangspunt te nemen voor MIRT3. 

De resultaten van het VVKA met de vaargeulverplaatsing vatten we kort samen: 

• VVKA met vaargeulverplaatsing voldoet aan de eisen ten aanzien van diepgang (minimale en 

gemiddelde diepgang), onder de voorwaarde dat baggerwerk wordt uitgevoerd. 

• baggerwerk ten behoeve van minimale diepgang neemt 15.000 m 3 per jaar af ten opzichte 

van de huidige situatie 

• baggerwerk ten behoeve van gemiddelde diepgang neemt 18.000 m 3 per jaar toe ten 

opzichte van de huidige situatie 

• totale baggerwerk neemt 3.000 m 3 per jaar toe ten opzichte van de huidige situatie, en blijft 

daardoor binnen toelaatbare volume van 15.000 m3 per jaar 

• Hiermee voldoet het VVKA met vaargeulverplaatsing aan de scheepvaarteisen uit paragraaf 4 

gerelateerd aan morfologie. 

• De mate van de vaargeulverplaatsing moet verder onderzocht worden, zeker ook in het licht 

van toekomstige vaargeulverbreding van 150 m naar 170 m. 

In het overleg met Rijkswaterstaat deskundigen is afgesproken om nog één optimalisatieslag uit te 

voeren om de afname van de gemiddelde diepgang te reduceren. De opening naar de westelijke 

zandwinplas zorgt in de huidige situatie voor een uitschurende werking van de aanzanding in de 

binnenbocht. Doordat we in het VVKA een oeverzone (op 4 m NAP) aanleggen en de geul lokaal 

laten uitstromen op km 928 vindt deze uitschurende werking op het traject 826,5-km 927,5 niet 

meer plaats. Oplossing kan zijn om de geul twee uitstroomopeningen te geven. Opening 1 betreft 

een opening ter plaatse van km 926,8 waar in de huidige situatie een opening naar de westelijke 

zandwinplas ligt. Opening 2 is de uitstroomopening in het huidige VVKA ter plaatse van km 928. 

Deze aanpassing kan eventueel in combinatie met het lokaal verhogen van de nieuw aangelegde 

oeverzone tussen de twee openingen (km 926,5 en km 928) tot ongeveer 5 m NAP. Een andere 

oplossing is alleen het lokaal verhogen van de oeverzone door te voeren. 



Bijlage E: 2D-figuren van de model schematisatie 

en resultaten 

Deze bijlage geeft 2D-overzichten van modelbestanden en resultaten van de berekeningen voor 

de alternatieven en de referentie, te weten: 

• Bijlage E-1: Bodemhoogtes 

• Bijlage E-2: Bodemhoogte-verschillen ten opzichte van de referentie 

• Bijlage E-3: Overlaten (representeren energieverlies voor kades en steile taluds) 

• Bijlage E-4: Ruwheden (GIS niveau) 

• Bijlage E-5: Effect op maatgevende hoogwaterstanden in het gehele projectgebied 

• Bijlage E-6: MHW verhoging stroomafwaarts van de rivierverruiming in het projectgebied 

• Bijlage E-7: Afvoerlijnen bij MHW 

• Bijlage E-8: Stroomsnelheden bij MHW 

• Bijlage E-9: Waterdiepte voor het VKA met interventiebeeld bij MHW 

• Bijlage E-10: Verschil in waterdiepte bij MHW voor het VKA met interventiebeeld ten 

opzichte van de referentie 

• Bijlage E-11: Waterstanden met isolijnen voor het VKA met interventiebeeld bij MHW 

• Bijlage E-12: Afvoerlijnen bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 

10.000 m 3 /s voor huidige situatie 

• Bijlage E-13: Afvoerlijnen bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 

10.000 m 3 /s voor VKA met streefbeeld 

• Bijlage E-14: Stroomsnelheden bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 

en 10.000 m 3 /s voor huidige situatie 

• Bijlage E-15: Stroomsnelheden bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 

en 10.000 m 3 /s voor VKA met streefbeeld 

• Bijlage E-16: Waterdiepte bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 


• Bijlage E-17: Waterdiepte bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 


• Bijlage E-18: Waterstanden bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 


• Bijlage E-19: Waterstanden bij Bovenrijnafvoeren van 1.020, 2.000, 4.000, 6.000, 8.000 en 


PR1701.10 E-1


Bijlage F: Opzet Delft3D model 

In de planstudie is een nieuw Delft3D model gemaakt met de instellingen uit het Duurzame 

Vaardiepte Rijndelta (DVR) model met deelmodellen van Waal a, Waal b en Waal c (Mosselman 

et al., 2007). Dit model bestrijkt het Waaltraject tussen km 867 tot 952. 

Model schematisatie 

Een deel van de modelschematisatie is met behulp van Baseline aangemaakt, het betreft: 

• Bodemgeometrie (*.dep), 

• Hydraulische ruwheden (*.aru en *.arv) 

• Overlaten (kribben, kades en overlaten) (*.wr) 

• Obstakels en hoogwatervrije terreinen (*.thd) 

• Modelbegrenzing (*.enc) 

De overige bestanden zijn handmatig, conform het DVR model, aangemaakt, te weten: 

• Sedimenttransportformule (*.tra) 

• Bodemsamenstelling (*.d50, *.d90 en *.sed) 

• Vaste lagen (inclusief winterbed en oevers) (*.sdb) 

• Bestand met morfologische karakteristieken (*.mor) 

De randvoorwaarden en overige modelinstellingen zijn overgenomen uit het DVR model. We 

lichten een aantal belangrijke toe: 

• Representatief jaarlijkse afvoerverloop op de bovenrand 

• Waterstand op de benedenrand 

• Autonome bodemdaling 

• Morfologische versnellingsfactor 

Representatief afvoerverloop 

In het DVR model is gerekend met een representatief jaarlijks afvoerverloop. Dit afvoerverloop 

is gekozen op basis van afvoermetingen in de periode 1999-2006. In Figuur F-1 zijn de 

afvoermetingen uit deze periode verwerkt. De figuur geeft aan hoeveel dagen per jaar een 

bepaalde afvoer wordt onderschreden. De gemiddelde duurlijn is bepaald, en vervolgens 

vertaald naar een karakteristiek jaarverloop in Figuur F-2. Dit karakteristiek afvoerverloop 

bestaat uit 8 stappen, en is overgenomen uit Yossef et al. (2010). Tabel F-1 geeft een 

cijfermatig overzicht van het afvoerverloop. 

PR1701.10 F-1


Q (m3/s) 


9000 

8000 

7000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 


0 

0 50 100 150 200 250 300 350 

Time (days) 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

mean 1999-2006 

schematisation 

Figuur F-1: Afvoermetingen in de periode 1999-2006: de duur van een afvoer per jaar. 

Afvoer [m3/s] 

8000 

7000 

6000 

5000 

4000 

3000 

2000 


0 

0 50 100 150 200 250 300 350 

Tijd [dagen] 

Figuur F-2: Karakteristiek jaarlijks afvoerverloop 

F-2 PR1701.10


Afvoerniveau op de 

Bovenrijn 

[m 3 /s] 

Tijd 

[dagen] 

Waterstand op de 

benedenrand van de Waal 

[m + NAP] 

1409 76 0,62 1440 

1800 105 0,76 720 

2380 105 0,98 720 

3180 35 1,29 240 

3870 21 1,59 120 

4690 14 1,91 120 

5970 6 2,40 120 

7020 3 2,80 120 

Morfologische 

versnellingsfactor 

Tabel F-1: Randvoorwaarden en parameterinstelling in het model: afvoer, duur, waterstanden en 

morfologische versnellingsfactor. 

Waterstand op de benedenrand 

Op de benedenrand in de Waal is een waterstand-afvoerrelatie opgelegd, die door RIZA is 

afgeleid uit DONAR-gegevens (Mosselman et a.l, 2007). De relatie is als volgt: 

h 

953,2 

0,95 

⎛ QWaal 

⎞ 

= ⎜ ⎟ −0,1 

⎝1515 ⎠ 

In deze formule geeft de index van de waterstand h de rivierkilometer aan en de index van 

afvoer Q de riviertak. Tabel F-1 geeft de waterstanden die als randvoorwaarden op de 

benedenrand van het model zijn opgelegd. 

Autonome bodemdaling 

Als morfologische randvoorwaarde is uitgegaan van een autonome bodemdaling van 2 cm/jaar 

op de bovenrand van het Waalmodel. Deze bodemdaling is afgeleid uit bodemmetingen. 

Morfologische versnellingsfactor 

Morfologische ontwikkelingen spelen zich op een veel grotere tijdschaal af dan de aanpassingen 

in het stroombeeld. Morfologische ontwikkelingen zouden dus met een grotere tijdstap berekend 

kunnen worden dan hydrodynamische ontwikkelingen. In Delft3D worden de waterbeweging en 

de morfologie echter tegelijkertijd opgelost. Om dan toch recht te doen aan de verschillende 

tijdschalen wordt de snelheid van de morfologische veranderingen opgeschaald met een 

morfologische factor (Morfac). Elke tijdstap worden de hoeveelheden erosie en sedimentatie 

met deze factor vermenigvuldigd. De factor moet zodanig worden gekozen dat de morfologische 

verandering per tijdstap kleiner is dan 5% van de waterdiepte. Op deze wijze worden 

‘versnelde’ morfologische veranderingen op een dynamische manier meegenomen in de 

hydrodynamische berekening, met een aanzienlijke reductie van de rekentijd als gevolg. In het 

model varieert de morfologische factor per afvoer, zie Tabel F-1. Een Morfac van 200 betekent 

dat bijvoorbeeld na 5 dagen hydrodynamica 1000 dagen morfologie zijn doorgerekend. 

Baggerstrategie 

De instellingen voor de bagger en stort module zijn gebaseerd op toeleveringen van Deltares. 

Het baggeren vindt plaats bij Bovenrijnafvoeren lager dan 4.000 m3/s. De instellingen zijn 

gespecificeerd in het dad-bestand. 



Bij 1.409 en 1.800 m 3 /s is OLR het referentievlak, bij 2.380 m 3 /s is de berekende waterstand 

maatgevend. Dit resulteert in twee verschillende dad-files: 

In het ‘*.dad’ invoerbestand voor baggeren ten opzichte van het OLR vlak worden de volgende 

instellingen gebruikt: 

[General] 

PolygonFile = Dredge150b.pol (in referentie); 

= Dredge150b_vaargeulverplaatsing_v2.pol (in VKA) 

TimeSeries = dad.bct 

DredgeDepth = 2.80 

Clearance = 0.50 

MinimumDumpDepth = 4.00 

AlphaDuneHeight = 0.5 

DredgeDistr = 2 

DumpDistr = 2 

InPolygon = 2 

UseDunes = true 

DepthDef = 1 

De polygonfile definieert baggervakken voor iedere rivierkilometer (bijvoorbeeld: vak 929 loopt 

van km 929 tot km 930). Voor de referentie is de oorspronkelijke vaargeulligging gebruikt. Voor 

het VKA de verplaatste vaargeulligging. In beide baggerpolygonen is rekening gehouden met 

het feit dat niet gebaggerd wordt op de vaste laag en de naastgelegen kleileembank. De 

minimale diepte onder het referentievlak (=OLR) is 2,80 m en er wordt rekening gehouden met 

een overdiepte van 0,50 meter. Materiaal kan alleen op die plaatsen (ook buiten de vaargeul) 

wordt teruggestort waar de diepte minimaal 4,00 meter is. Verder wordt het effect van duinen 

meegenomen (AlphaDuneHeight/UseDunes), zie hieronder. 

In het ‘*.dad’ invoerbestand voor baggeren ten opzichte van het OLR vlak worden de volgende 

instellingen gebruikt: 

[General] 

PolygonFile = Dredge150b.pol (in referentie); 

= Dredge150b_vaargeulverplaatsing_v2.pol (in VKA) 

TimeSeries = dad.bct 

DredgeDepth = 4.00 

Clearance = 0.50 

MinimumDumpDepth = 4.00 

AlphaDuneHeight = 0.5 

DredgeDistr = 2 

DumpDistr = 2 

InPolygon = 2 

UseDunes = true 

DepthDef = 2 

De baggerstrategie is beschreven in de hoofdtekst van dit rapport, zie § 4.3. 



Duinen 

De toppen van rivierduinen die zich ontwikkelen op de rivierbodem moeten ook regelmatig 

worden gebaggerd. De duinhoogte en duinlengte worden in deze studie voorspeld met een 

empirische voorspeller. Bij het bepalen van het extra baggervolume wordt er vanuit gegaan dat 

de halve duinhoogte (AlphaDuneHeight=0.50) weggebaggerd dient te worden. De instellingen 

voor de baggermodule zijn als volgt (tussen haakjes staat een korte verklaring parameter): 

[Bedform] 

Bdf = Y (swicht to use bedform predictor) 

BdfMor = Y (Calculation of duneheight only with morphology?) 

BdfH = FredsoeMPM (Predictor of the equilibrium duneheight He) 

BdfL = vanRijn84 (Predictor of the dune length Ld) 

BdfR = vanRijn84 (Predictor of the dune roughness kbodemvorm) 

BdfEps = 0.8 (epsilon parameter ??) 

BdfRlx = THConst (Type relaxatiegedrag) 

BdfT_H = zie tabel (The relaxation time TH (in TUnit)) 

BdfADV = N (Calculation of advection) 

BdfThetaC = 0.047 (Constant value for the critical shear stress) 

BdfUni = duneheightwl2b.dep(Initial duneheight) 

De parameter BdfH representeert de methode volgens welke de duinhoogte wordt uitgerekend. 

Het betreft hier de methode van Fredsøe (1982), gebruik makende van de weerstandsuitdrukkingen 

van Meyer-Peter-Mueller. In het rapport van Van Vuren & Ottevanger (2006) 

staat de formule die volgens deze methode de duinhoogte Hd oplevert, nl.: 

H 

h 

24 ⎛ θ ⎞ 

= ε ⎜1− ⎟ 

63 ⎝ µθ ⎠ 

d cr 

waarin ε een constante representeert (variërend van 0.5 tot 1.5), h de waterdiepte, θ cr de 

kritische bodemschuifspanning, θ de bodemschuifspanning volgens: 

2 

u 

θ = 2 

C ∆D50 

met u de diepte-gemiddelde stroomsnelheid, C de Chézy-coëfficiënt, ∆ de relatieve dichtheid, 

D50 de korreldiameter die door 50% van het bodemmateriaal wordt onderschreden en µ de 

ribbelfactor gelijk aan 

⎛ ⎞ 

⎜ 

C 

⎟ 

µ = ⎜ ⎟ 

⎜ 12h 

⎟ 

⎜ 

18log 

3D 

⎟ 

⎝ 90 ⎠ 

De duinlengte wordt vervolgens voorspeld volgens de formule van Van Rijn, aangeduid met 

parameter BdfL. Deze formule luidt: 

0.3 

⎛ 50 ⎞ 

0.015 1 exp 0.5 25 

HdD = ⎜ ⎟ ( − ( − T) )( −T) 

, 

Ld⎝ h ⎠ 

met Ld de duinlengte en T een transporttoetstandparameter. Aan de hand van de korreldiameter 

D90, de duinhoogte Hd en de duinlengte Ld kan de totale hydraulische ruwheid worden bepaald 

volgens: 

3 90 1.1 1 exp 25 d 

⎛ ⎛ H ⎞⎞ 

ks = D + Hd 

⎜ − − 

⎜ ⎜ ⎟⎟ 

L ⎟ 

⎝ ⎝ d ⎠⎠ 



De parameter BdfT_H representeert de relaxatie-tijd die het inneemt voor een duin om zich aan 

te passen aan de evenwichtswaarde van de duinhoogte. Omdat we hier met een staphydrograaf 

werken zijn de resultaten gevoelig voor deze parameter. De parameter BdfT_H is voor alle 

afvoerniveaus gelijk aan 40 dagen (57600 minuten). 



Bijlage G: Dwarsstroomsnelheden 


Bijlage G: Dwarsstroomsnelheden 

De figuren in de deze bijlage tonen de positieve waardes (aangegeven met rood) de stroming van 

de uiterwaard naar de hoofdgeul en de negatieve waardes (aangegeven met blauw) de stroming 

van de hoofdgeul naar de uiterwaard.

Locatie 1: Instroom Zandwindplas bovenstrooms

Locatie 2: Instroom Zandwindplas benedenstrooms

Locatie 3: Uitstroom grote nevengeul

Locatie 4: Uitstroom klein nevengeul

Locatie 5: Uitstroom strang Opijnen

De figuren hieronder tonen de absolute positieve waarden van de dwarsstroming op 5 locaties.

Locatie 1: Instroom Zandwindplas bovenstrooms

Locatie 2: Instroom Zandwindplas benedenstrooms

Locatie 3: Uitstroom grote nevengeul

Locatie 4: Uitstroom klein nevengeul

Locatie 5: Uitstroom strang Opijnen

Planstudie herinrichting Heesseltsche Uiterwaarden 

De Heesseltsche Uiterwaarden liggen langs de Waal, nabij het dorp Heesselt. Het gebied maakt deel uit 

van de gemeente Neerijnen, gelegen tussen Tiel en Zaltbommel. Om het land achter de dijken beter te 

beschermen tegen hoogwater en om nieuwe natuur te verkrijgen, wordt dit gebied waarschijnlijk opnieuw 

ingericht. Door een geul in de uiterwaarden aan te leggen, krijgt de Waal meer ruimte. Deze maatregel 

moet zorgen voor de veiligheid bij extreem hoogwater. Langs deze geul komt nieuwe natuur. Zo snijdt het 

mes aan twee kanten. Rijkswaterstaat Dienst Oost-Nederland is initiatiefnemer van het project en werkt 

daarvoor intensief samen met de gemeente Neerijnen, provincie Gelderland, waterschap Rivierenland, 

Staatsbosbeheer en in- en omwonenden in het gebied. 

Het consortium Oranjewoud, HKV en Bureau Stroming 

Het voorliggende rapport maakt deel uit van een planstudie die wordt uitgevoerd door Advies- en 

Ingenieursbureau Oranjewoud B.V., HKV lijn in water en Bureau Stroming. Oranjewoud is penvoerder en 

verantwoordelijk voor het procesmanagement. Daarnaast levert Oranjewoud specialistische kennis op 

het gebied van ondermeer natuur, hydrologie, bodemkwaliteit, geotechniek en archeologie. HKV zorgt 

voor een creatief rivierkundig ontwerp, waarin gestelde doelen op het gebied van hoogwaterbescherming 

en duurzaam vaarwegbeheer worden geïntegreerd. Bureau Stroming richt zich op de ruimtelijke kwaliteit 

in het ontwerp en op het beheer van het gebied na herinrichting. 

Samen versterken Oranjewoud, HKV en Stroming elkanders specifieke kwaliteiten. In combinatie 

beschikken de bureaus over een rijke ervaring met een groot aantal vergelijkbare projecten langs 

Nederlands grote rivieren. Er is sprake van een gelijkwaardige samenwerking, waarbij onderling 

afspraken zijn gemaakt over de verdeling van de uit te voeren werkzaamheden. Binnen de samenwerking 

zijn de lijnen helder en vertrouwd.

Bijlage 10 Rivierkundige toetsing voorkeursalternatief

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?