Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Supplement<br />
Mansholt hem bestoken met vragen over de sociale kwestie en alles wat<br />
ermee samenhing. Of het nu zijn persoonlijk dilemma van de<br />
sociaalvoelende herenboer betrof die zich enerzijds verplicht voelde zijn<br />
arbeiders hogere lonen te betalen maar anderzijds daartoe in de crisistijd<br />
geen kans zag of zijn nieuwste ontdekking, het werk Progress and poverty<br />
van de Amerikaanse landhervormer Henry George, steeds probeerde hij<br />
Multatuli er deelgenoot van te maken. Voor Multatuli die vroeger de zaak<br />
van het volk als een van de eersten in de publiciteit had gebracht, was de tijd<br />
van hervormingen voorgoed voorbij.13 Wat Multatuli<br />
met Mansholt verbond was een gemeenschappelijk<br />
hartstochtelijk beleden besef dat staat en<br />
maatschappij niet deugden. Bij Mansholt was deze<br />
begaanheid met het harde lot van het volk de<br />
motor van zijn gedreven zoektocht naar politieke<br />
en maatschappelijke hervormingen. Voor<br />
Multatuli, zo blijkt uit de correspondentie en<br />
niet alleen uit die met Mansholt, bevestigden de<br />
politieke en maatschappelijke tekortkomingen van<br />
zijn tijd hoogstens de verongelijkte en<br />
pessimistische visie die hij er in deze jaren op<br />
nahield.<br />
Dankzij de brieven van Multatuli heb ik hem<br />
als schrijver opnieuw leren kennen en<br />
waarderen. Deze egodocumenten vormden in<br />
eerste instantie belangrijke primaire bronnen Multatuli (Eduard Douwes<br />
Dekker)<br />
voor mijn onderzoek. Ik begon de brieven te<br />
lezen om de ongewone vriendschap tussen<br />
Multatuli en Mansholt beter te kunnen begrijpen en te verklaren, maar<br />
raakte al snel onder bekoring van zijn meeslepende manier van schrijven.<br />
Hetzelfde overkwam me tijdens het (her)lezen van zijn literaire werk l4 , in<br />
weerwil van Multatuli zelfdie zich er bij herhaling op heeft beroepen in de<br />
13 Multatuli's Tdee 451 bevat een uitvoerige aanklacht tegen de sociale wantoestanden<br />
en stamt uit 1864, waarmee Multatuli dus behoorlijk vooruit liep op de zogeheten<br />
sociale kwestie. MultatuLi VW lIl, 74-148.<br />
14 Gemakshalve vat ik de Ideën van Multatuli ook onder literatuur, terwijl deze goed<br />
beschouwd niet onder literatuur in de enge zin van het woord vallen. Schrijvers<br />
zoals Hermans en Brandt Corstius hebben Multatuli's ldeën vergeleken met<br />
columns, maar zij zijn ook filosofisch en vergelijkbaar met de manier waarop<br />
bijvoorbeeld Nietzsche schreef.<br />
413
Change language