GEBOREN UIT EEN DUBBELE SEKSUELE MORAAL - Groniek

Schoon
echter met de opkomst van een nieuwe generatie medisch-historici, bestaande
uit sociale wetenschappers en historici, het medisch verleden meer historisch
benaderd. Veelal gebeurt dit nieuwe medisch-historisch onderzoek aan de hand
van de concepten gezondheid, ziekte en genezen. 5 Vanuit vrouwenstudies kan
dit onderzoek verrijkt worden door sekse als onderzoekscategorie toe te voegen
om daarmee het seksespecifieke karakter van de medische praktijk van gezondheid,
ziekte en genezen te analyseren.
In dit artikel wil ik, puttend uit mijn proefschrift 6 , laten zien hoe het
sociaal-historische en politieke klimaat van het laatste kwart van de negentiende
eeuw essentieel is geweest voor de oprichting van de Nederlandse gynaecologie.
Specialisatie van medische beroepen is een typisch laat negentiende-eeuws verschijnsel
dat zich op verschillende vakgebieden voltrok. Bij een specialisatie als
de anesthesie lagen technieken aan de basis, terwijl de kindergeneeskunde of de
geriatrie een specifieke leeftijdscategorie als uitgangspunt nam. Latere specialisaties
vonden plaats op grond van organen als de maag, het hart of de longen.
De gynaecologie is enig in zijn soort doordat hij zich niet alleen richt op
specifieke organen als de vrouwelijke geslachtsorganen, maar ook op een seksespecifieke
categorie patïenten: vrouwen. De naam van het vakgebied gynaecologie
betekent letterlijk 'leer van vrouwen', waarmee gesuggereerd wordt dat niet
alleen de vrouwelijke geslachtsorganen worden bestudeerd maar de gehele
vrouw. Dat pas in de jaren 1980 een soortgelijke specialisatie van de ziekten van
mannelijke geslachtsorganen van de grond zou komen, de andrologie, geeft aan
dat het hier een bijzondere situatie betreft.
Dat de oprichting van de gynaecologie samenviel met de opkomende vrouwenbeweging
vanaf 1860, is geen toeva1lige samenloop van omstandigheden. De
dubbele seksuele moraal die zo kenmerkend was voor het sociale klimaat van
destijds,? is richtinggevend geweest voor de vorming van de gynaecologie. De
beroepspraktijk van de eerste Nederlandse vrouwelijke gynaecoloog Catharine
van Tussenbroek (1852-1925) laat zien hoezeer sociale constructies van sekse
invulling hebben gegeven aan het vakgebied gynaecologie, zowel wat betreft de
sekse van de gynaecoloog als die van de patiënt.
5 Zie Gijswijt-Hofstra, 'Geloven in genezen'.
6 Zie Lidy Schoon, De gynaecologie als belichaming van vrouwen. Verloskunde en gynaecologie
1840-1920 (Zutphen 1995).
7 Seima Sevenhuijsen omschreef de dubbele moraal als een dubbele maatstaf die maatschappelijk
en politiek werd aangelegd voor de beoordeling van het seksuele gedrag van
mannen en vrouwen. Selma Sevenhuijsen, De orde van het vaderschap. Politieke debatten
over ongehuwd moederschap, afstamming en het huwelijk in Nederland 1870-1900 (Amsterdam
1987) 10.
188