Thesis Miriam Vruggink.pdf - Saxion Hogescholen

Onderzoek naar hoe de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen 

die leven met een beperking en daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, 

het beste in kaart kan worden gebracht. 

Hoe één plus één 

drie kan worden. 

Miriam Vruggink 

Disability Studies in Nederland. Auteur: Miriam Vruggink | /Voorwoord 1

Disability Studies in Nederland. Auteur: Miriam Vruggink 

Hoe één plus één drie kan worden 

Hoe één plus één 

drie kan worden. 

Onderzoek naar hoe de meerwaarde van het creëren 

van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking en daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt 

hebben, het beste in kaart kan worden gebracht. 

Naam: Miriam Vruggink 

Studentnummer: 2422192 

Klas: ATHNL 08 

Onderwijsinstelling: Saxion Hogescholen 

Opleiding: Hoger toeristisch recreatief onderwijs 

Opdrachtgever: Disability Studies in Nederland 

Eerste examinator: E. Pakkert 

Tweede examinator: L. Schreurs 

Lectoraat: Ethiek & Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 

Lector: R. Welten 

Datum: Deventer, 7 juni 2012 

2 | P a g i n a



Mensen die leven met beperkingen, 

zijn er altijd al geweest. 

Maar hé u daar, ‘normaal’ mens, 

hebt u er wel eens over nagedacht, 

dat ook uw leven kan veranderen 

door een niet aangeboren aandoening? 

Het kost niets en u kunt het overal krijgen. 

Daarom vraag ik u dan ook: 

heb respect voor die andere mens. 

Ook dat zijn mensen, zoals u, ‘normaal’ 

mens, ook mensen met mogelijkheden 

3 | P a g i n a



Voorwoord 

Voor u ligt mijn thesis ter afsluiting van de HBO- opleiding hoger toeristisch recreatief onderwijs. 

Ondanks dat het niet altijd even gemakkelijk is geweest, ben ik tevreden met het eindresultaat. 

De regenboog op de voorkant heeft twee verschillende betekenissen. Allereerst is het mijn weg in 

het zoekproces. De weg die begint met geel, de kleur van ongeordende denkprocessen en het zoeken 

naar de werkelijkheid. Dit is het begin van het zoeken naar ideeën en hoe de thesis vorm ging krijgen. 

Langzaam via diverse kleuren, die staan voor de verschillende obstakels, loopt de weg door naar 

rood. Dit is de fase waarin ik na dit onderzoek aangekomen ben. Rood staat voor mij voor 

verbondenheid, verbondenheid met het onderwerp en met de sociale kant van de maatschappij. 

De tweede betekenis die aan de regenboog kleeft is die van onze kleurrijke samenleving, het 

onderwerp van deze thesis. In deze kleurrijke samenleving, is er plek voor iedereen, zoals ook is te 

zien aan de vorm van de regenboog. Alle strepen lopen evenwijdig, naar hetzelfde doel. 

De titel, hoe één plus één drie kan worden, duidt mijn zoektocht aan. In het onderzoek is gekeken 

hoe het beste in kaart kan worden gebracht of er een meerwaarde ontstaat bij het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Tevens is gekeken hoe re-integratieinstrumenten 

hieraan een bijdrage kunnen leveren. Het antwoord op deze vraag leest u als u verder 

bladert. 

Voordat ik definitief mijn spreekwoordelijke pen neer leg, zou ik graag een aantal mensen willen 

bedanken. Hopelijk doe ik hierbij niemand tekort. Ten eerste een dank aan mevr. Schippers & mevr. 

Kool voor de feedback en het meedenken tijdens mijn onderzoek. Ook de heer E. Pakkert wil ik 

bedanken voor het feit dat hij altijd tijd vrij maakte voor hulp en stimulerende woorden. De heer R. 

Welten en mevr. S. Godfried, bedankt voor de kritische blik en aanvullende informatie. En niet te 

vergeten mijn vriend, familie en vrienden die mij, als ik het moeilijk had, moed gaven om door te 

gaan. 

Ten slotte wil ik alle respondenten bedanken voor hun medewerking aan mijn thesis. 

Ik wens u veel leesplezier. 

Deventer, juni 2012 

Miriam Vruggink 

4 | P a g i n a



Samenvatting 

Deze thesis is geschreven voor Disability Studies in Nederland, dit is een gezamenlijk initiatief van 

handicap + studie, NWO en ZonMw, met het Revalidatiefonds als partner(Kool, 2009). Het is een 

kenniscentrum dat streeft naar een inclusieve samenleving, waarin diversiteit als rijkdom wordt 

gezien. De directe opdrachtgeefsters zijn mevrouw A. Schippers en mevrouw J. Kool. Het onderzoek 

heeft er aan het begin anders uitgezien. De wens van de opdrachtgeefsters was om inzichtelijk te 

krijgen of er een meerwaarde tot stand komt bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 

leven met een beperking. 

De aanleiding voor deze thesis komt voort uit het gebrek aan onderzoek dat is gedaan om te kijken of 

er een meerwaarde tot stand komt bij het creëren van arbeidsplaatsen, voor mensen die leven met 

een beperking. De opdrachtgeefsters verwonderden zich erover dat er vaak wordt gesproken over 

wat het de samenleving gaat kosten en dat er niet gekeken wordt naar wat het kan opleveren. In het 

veldonderzoek zou de daadwerkelijke meerwaarde berekend worden. Uiteindelijk bleek dat de 

personen met een beperking niet bereid waren mee te werken waardoor een veranderd 

veldonderzoek is gestart. Voor dit onderzoek is een centrale vraag opgesteld, die luidt; Hoe kan de 

meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking en 

daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, het beste in kaart worden gebracht voor de 

hospitality branche? 

Binnen deze centrale hoofdvraag is onderzocht hoe de meerwaarde berekend kan worden van het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking en welke rol re-integratieinstrumenten 

hierin spelen. Deze centrale hoofdvraag is zowel in de literatuur als in het veld 

onderzocht. In het literatuuronderzoek is er onderzoek gedaan naar de mate waarin social return on 

investment het beste aansluit bij het berekenen van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. Tevens is er onderzocht of re-integratie-instrumenten een bijdrage kunnen leveren aan de 

te berekenen meerwaarde. Na de gevonden informatie is er begonnen met het veldonderzoek. In het 

kwalitatieve veldonderzoek zijn semigestructureerde expertinterviews gehouden met expert op de 

gebieden, social return on investment, Disability studies in Nederland en het inzetten van reintegratie-instrumenten. 

Om op basis daarvan een helder beeld te geven over de beste manier om 

de gehele meerwaarde in kaart te brengen. 

Uit het literatuuronderzoek bleek dat de meetmethode social return on investment als beste 

meetinstrument werd gekozen om te gebruiken voor dit onderzoek. Tevens bleek dat de 

meetmethode meer dan een berekening op zich was en dat er vele verschillende analyses 

bestonden. Er werden verschillende keuzes genomen en deze keuzes werden verwoord in een tien 

stappen analyse. Echter bleek in het veldonderzoek dat in het echte meetinstrument social return on 

investment niet wordt geloofd. De vorm van de meetmethode is afhankelijk van hetgeen berekend 

gaat worden. 

Daarnaast is er uit de literatuur gekomen dat de meerwaarde die gecreëerd kan worden door reintegratie-instrumenten 

zowel bestaat uit een sociale kant als een economische kant. In het 

veldonderzoek zijn de meningen hierover verdeeld. Wel zijn alle experts het erover eens dat het 

individueel maatwerk is en dat alles per persoon bekeken moet worden. Daarnaast kwam er ook uit 

dat niet de persoon maar de arbeidsmarkt moet veranderen om tot een inclusieve samenleving te 

komen. 

Vanuit deze informatie wordt aanbevolen om de geoptimaliseerde social return on investment met 

daarin verwerkt de wensen van Disability Studies uit te voeren. Daarbij wordt geadviseerd om 

individueel in de casestudy te kijken of de re-integratie-instrumenten een bijdrage kunnen leveren 

aan de meerwaarde. Tot slot is het wenselijk om onderzoek te doen naar de markt en te 

onderzoeken of deze (on)volkomen is. 

5 | P a g i n a



Verklarende woordenlijst 

Deadweight loss 

‘De uitkomst die er ook uit gekomen zou zijn wanneer er geen ingrijpen was geweest (Kok, 

Hollanders & Hop, 2006).’ 

Maatschappelijke waarde 

‘De maatschappelijke baten die voortkomen uit de bedrijfsvoering moeten de maatschappelijke 

lasten, die deze bedrijfsvoering mogelijk maken, overtreffen (Masurel, 2008).’ 

Maatschappelijk verantwoord ondernemen 

‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen is de uitdaging om zowel economische, ecologische en 

sociaal-maatschappelijke waarde te behalen, door de belangen op die drie gebieden met elkaar in 

balans te brengen op een wijze die tegemoetkomt aan redelijke verwachtingen van stakeholders 

(Cooymans & Hintzen, 2000).’ 

Mensen die leven met een beperking 

‘Mensen die leven met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen 

(Barkhuysen, Van Emmerik & Loof, 2009).’ Zie voor beargumentering van het begrip mensen die 

leven met een beperking bijlage I. 

Monetariseren 

‘Het toekennen van een geldwaarde aan een dienst of product, wanneer de marktprijs ontbreekt 

(Franssen & Scholten, 2007).’ 

Re-integratie-instrumenten 

‘Regelingen die gebruikt worden voor de bevordering, het behoud of herstel van arbeidsparticipatie 

van personen met een arbeidshandicap (Smitskam & De Vos, 2005).’ 

Social return on investment 

‘Social return on investment is een kwantitatieve meting die de directe en aantoonbare 

kostenbesparingen en inkomsten meet, door iemands individuele bijdrage aan een sociaal bedrijf te 

bepalen (Scholten, 2003).’ 

Stakeholder 

‘Iedere identificeerbare persoon of groep die ofwel beïnvloed wordt door het handelen van de 

onderneming of die op de een of andere manier zelf het handelen van de onderneming beïnvloed 

(Desmidt & Heene, 2005).’ 

Prestatie-indicatoren 

‘Prestatie-indicatoren zijn maatstaven die als meeteenheid dienen om te bepalen of een doelstelling 

is bereikt of bereikt gaat worden binnen de gestelde tijd (Ten Have, Kruijff, Sturm, Schijvens & 

Schaafsma, 2003).’ 

6 | P a g i n a



Inhoud 

1. Algemene inleiding ............................................................................................................................ 10 

1.1 Inleiding thesis ............................................................................................................................. 10 

1.2 Disability Studies in Nederland .................................................................................................... 10 

1.3 Aanleiding onderzoek .................................................................................................................. 12 

1.4 Onderzoeksomschrijving ............................................................................................................. 12 

1.5 Huidige situatie ............................................................................................................................ 13 

1.6 Gewenste situatie ........................................................................................................................ 13 

1.7 Thesis binnen het lectoraat ethiek en maatschappelijk verantwoord ondernemen .................. 13 

1.8 Thesis en de hospitality branche ................................................................................................. 14 

1.9 Doel en relevantie van het onderzoek ........................................................................................ 14 

1.10 Opbouw van het rapport ........................................................................................................... 15 

2. Onderzoek ......................................................................................................................................... 16 

2.1 Inleiding onderzoek ..................................................................................................................... 16 

2.2 Onderzoeksvragen ....................................................................................................................... 17 

2.3 Deelonderzoeken ........................................................................................................................ 19 

2.3.1 Literatuuronderzoek ............................................................................................................. 19 

2.3.2 Veldonderzoek ...................................................................................................................... 19 

2.4 Doelstelling onderzoek ................................................................................................................ 20 

2.5 Methodologische verantwoording .............................................................................................. 20 

2.6 Onderzoekseenheid en respondenten ........................................................................................ 21 

2.7 Meetinstrument .......................................................................................................................... 21 

2.8 Analysetechnieken ...................................................................................................................... 22 

2.9 Samenvatting ............................................................................................................................... 22 

3. Literatuuronderzoek .......................................................................................................................... 23 

3.1 Opzet literatuuronderzoek .......................................................................................................... 23 

3.2 Maatschappelijke waarde ........................................................................................................... 23 

3.3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen .............................................................................. 24 

3.4 Meetinstrumenten maatschappelijke impact ............................................................................. 25 

3.5 Redenen social return on investment ......................................................................................... 28 

3.6 Social return on investment analyse ........................................................................................... 29 

3.7 Rendement .................................................................................................................................. 31 

3.7.1 Waarde meten ...................................................................................................................... 32 

3.7.2 Opbrengsten meten ............................................................................................................. 34 

3.8 Reïntegratie-instrumenten .......................................................................................................... 35 

3.9 Reïntegratie-instrumenten voor mensen die leven met een beperking ..................................... 35 

3.10 Meerwaarde door reïntegratie-instrumenten .......................................................................... 37 

3.11 Nieuwe inzichten ....................................................................................................................... 38 

7 | P a g i n a



3.11.1 Stakeholderanalyse ............................................................................................................ 39 

3.11.2 Impactmap.......................................................................................................................... 39 

3.12 Samenvatting literatuuroverzicht.............................................................................................. 40 

4. Veldonderzoek ................................................................................................................................... 41 

4.1 Inleiding veldonderzoek .............................................................................................................. 41 

4.2 Kansen in de markt/maatschappij ............................................................................................... 41 

4.3 Risico’s in de markt/maatschappij .............................................................................................. 42 

4.4 Actuele trends en ontwikkelingen ............................................................................................... 42 

4.4.1 Duurzaam c.q. maatschappelijk verantwoord ..................................................................... 43 

4.5 Social return on investment ........................................................................................................ 43 

4.6 Invulling arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking ....................................... 45 

4.6.1 Creëren van arbeidsplaatsen ................................................................................................ 46 

4.6.2 Reïntegratie-instrumenten ................................................................................................... 47 

4.7 Samenvatting veldonderzoek ...................................................................................................... 48 

5. Conclusie ........................................................................................................................................... 50 

5.1 Beantwoording literatuur deelvraag 1 .................................................................................... 50 






5.7 Beantwoording eerste literatuuronderzoeksvraag ..................................................................... 51 



5.10 Beantwoording literatuur deelvraag 3 .................................................................................. 53 

5.11 Beantwoording tweede literatuuronderzoeksvraag ................................................................. 53 

5.12 Beantwoording deelvraag 1 .................................................................................................. 53 

5.13 Beantwoording deelvraag 2 .................................................................................................. 54 

5.14 Beantwoording veldonderzoeksvraag ....................................................................................... 54 

5.15 Totale conclusie van zowel literatuur als veldonderzoek ......................................................... 54 

6. Discussie ............................................................................................................................................ 56 

6.1 Validiteit ...................................................................................................................................... 56 

6.1.1 Begripsvaliditeit .................................................................................................................... 56 

6.1.2 Interne validiteit ................................................................................................................... 56 

6.1.3 Externe validiteit .................................................................................................................. 56 

6.2 Betrouwbaarheid ......................................................................................................................... 57 

7. Aanbevelingen ................................................................................................................................... 58 

8 | P a g i n a



7.1 Doel van de thesis ....................................................................................................................... 58 

7.2 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 58 

7.2.1 Aanbeveling 1 – De daadwerkelijke social return on investment analyse berekenen ........ 58 

7.2.2 Aanbeveling 2 – Onderzoek doen naar de huidige maatschappij en de markt ................... 58 

7.2.3 Aanbeveling 3 – Onderzoek naar de meerwaarde van reïntegratie-instrumenten ............. 59 

7.3 Criteria voor beoordeling aanbevelingen .................................................................................... 60 

7.4 Afweging aanbevelingen ............................................................................................................. 61 

7.4.1 Argumentatie aanbeveling 1 ................................................................................................ 61 



7.5 Beste aanbeveling ....................................................................................................................... 62 

7.6 Haalbaarheid & Missie, visie, doelstellingen en strategie ........................................................... 66 

7.7 Draagvlak voor aanbeveling ........................................................................................................ 67 

7.8 PDCA- cyclus ................................................................................................................................ 67 

Slotwoord .............................................................................................................................................. 69 

Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 70 

Bijlagen .................................................................................................................................................. 74 

Bijlage I Beargumentering definitie mensen die leven met een beperking .......................................... 75 

Bijlage II De tien vragen van Moratis en Cochius (2011) ....................................................................... 76 

Bijlage III De uitgewerkte tien vragen van Moratis en Cochius (2011) ................................................. 77 

Bijlage IV Ingevuld prioriteitenmodel Mitchell, Agle en Wood (1997) ................................................. 80 

Bijlage V Vaststellen sociale kosten ...................................................................................................... 82 

Bijlage VI Benodigde bedrijfskundige instrumenten ............................................................................. 83 

Bijlage VII Overzicht van afgenomen interviews ................................................................................... 84 

Bijlage VIII Overzicht met kernlabels, dimensies en fragmenten.......................................................... 90 

Bijlage IX De opgenomen, uitgewerkte & gecodeerde interviews op CD ............................................. 92 

9 | P a g i n a



1. Algemene inleiding 

Hoofdstuk 1.1 geeft een inleiding in de thesis. In hoofdstuk 1.2 wordt aandacht besteedt aan de 

opdrachtgeefsters, waarna de aanleiding van deze thesis in hoofdstuk 1.3 volgt. Vervolgens in hoofdstuk 1.4 

komt de opdrachtomschrijving van de thesis aan bod. De huidige situatie en de gewenste situatie worden 

besproken in hoofdstuk 1.5 en 1.6. De verantwoording van deze thesis binnen het lectoraat ethiek & 

maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt beschreven in hoofdstuk 1.7. In hoofdstuk 1.8 staat 

beschreven hoe de thesis zich verhoudt met de hospitality branche. Het doel en de relevantie van het 

onderzoek in hoofdstuk 1.9 en tot slot de opbouw van het rapport in hoofdstuk 1.10. 

1.1 Inleiding thesis 

Het verhaal van de zonnebloemen van van Gogh is de start geweest van dit onderzoek. Om u, als 

lezer, dezelfde start te geven volgt hier het verhaal. ‘De zonnebloemen zie je als je met de auto door 

Frankrijk rijdt. Bij de eerste akker reageer je enthousiast, maar al gauw blijkt dat die akker het begin 

is van eindeloze hectaren zonnebloemen die zich aaneen rijgen. Een ware monocultuur. Hoe mooi die 

wuivende zonnebloemen ook zijn, een monocultuur heeft ook risico’s. Allereerst een grotere kans op 

ziektes van het gewas en op verarming van de grond. Verder oogt het al gauw saai, eentonig. 

Bovendien gebruiken de zonnebloemen de aarde maar op één manier en brengen ze maar één soort 

product voort. Een monocultuur biedt geen optimale rijkdom (Kan, 2010).‘ 

Een monocultuur in het gewas biedt geen optimale rijkdom, zoals hierboven beschreven door dhr. 

A.R. Kan (2010), hetzelfde geldt voor het echte leven. In de wereld van tegenwoordig, waarin 

multiculturele samenleving het woord van de dag is, heerst vaak nog steeds een monocultuur. Indien 

een persoon afwijkt van de ‘heersende’ norm, wordt er door de maatschappij anders tegenaan 

gekeken en vaak het negatieve benadrukt. 

Deze thesis wil hierin verandering aanbrengen. Er wordt op een niet typisch Nederlandse manier 

gekeken naar dit verschijnsel. Een vaak genoemde uitspraak in Nederland is; hoeveel kost dat? In 

deze thesis wordt de andere kant onderzocht, wat kan het opleveren. Hoe deze meerwaarde, zoals 

het opleveren wordt omschreven, te berekenen is en hoe reïntegratie-instrumenten hieraan een 

bijdrage kunnen leveren, is de kern van het onderzoek. Daarnaast wordt er een andere blik 

geworpen op de multiculturele samenleving. In deze samenleving gaat het niet alleen om de afkomst 

of het geloof, maar ook leven met een beperking hoort thuis in de inclusieve samenleving, inclusief 

voor iedereen. Een streven waar de opdrachtgeefsters van deze thesis zich dagelijks mee bezig 

houden. 

1.2 Disability Studies in Nederland 

De opdrachtgeefsters van de thesis zijn afkomstig van Disability Studies in Nederland. Dit is een 

gezamenlijk initiatief van handicap + studie, NWO en ZonMw, met het Revalidatiefonds als partner 

(Kool, 2009). Disability Studies in Nederland is een kenniscentrum dat streeft naar de emancipatie 

van mensen die leven met een beperking door middel van een sociale verandering. Zij streven naar 

een samenleving die diversiteit als rijkdom ziet om zo een inclusieve samenleving te creëren. Dit 

streven wordt vervaardigd door zowel in het onderwijs, als in het onderzoek het gebied te 

stimuleren. 

De organisatie heeft geen vaste standplaats, iedere werknemer werkt vanuit huis en eenmaal in de 

week is er overleg in Amersfoort bij een Meet & Discover kantoor. De organisatie bestaat uit mevr. A. 

Schippers, zij is projectmanager, mevr. J. Kool, zij is kennismanager, mevr. I. van Helden, zij is de 

project/communicatie medewerker en mevr. N. Dröge, zij is de secretaresse en regelt allerlei zaken 

rondom de organisatie. 

‘Visie zonder actie is slechts een droom. Actie zonder visie is een nachtmerrie. Maar visie in actie kan de 

wereld veranderen!’ (Wouter van der Toorn) 

10 | P a g i n a



Organisatiecultuur 

Frederix (2004) omschrijft organisatiecultuur als het gedrag van medewerkers van een organisatie, 

dat afkomstig is vanuit veronderstellingen, waarden en normen. In een organisatie kunnen diverse 

culturen heersen. Er zijn vier idealistische culturen zoals beschreven door Frederix (2004), de 

machtgerichte, de rolgerichte, de taakgerichte en de persoongerichte cultuur. Disability Studies 

bevindt zich in de persoonsgerichte cultuur. De organisatie heeft geen vast kantoor en de 

medewerkers brengen één dag in de week met elkaar door. Voor de rest wordt er gecommuniceerd 

via telefoon en e-mail. Daarnaast is er wel een projectleidster maar deze staat niet duidelijk aan de 

macht. In onderling overleg worden plannen gemaakt. Tevens heeft het bedrijf een positieve cultuur 

de reden hiervoor is dat de medewerkers trots zijn op de stichting en nieuwe ideeën of plannen 

worden aangemoedigd. 

Gekeken naar het competing values framework van Robert Quinn en Rohrbaugh (1983) zijn er vier 

andere culturen waarop organisaties ingedeeld kunnen worden (Nieuwenhuis, 2012). De culturen 

zijn; mensgericht, resultaatgericht, beheersgericht en innovatiegericht. Bij deze indeling kan 

Disability Studies worden geplaatst in de mensgerichte cultuur, zoals hierboven ook vermeld, maar 

ook in de innovatiegerichte cultuur. Het is een mensgerichte organisatie omdat de medewerker 

belangrijk is en er een goede band is onder de medewerkers. Maar ook de innovatiecultuur is 

aanwezig in het bedrijf, het is een kenniscentrum en dus is het ontwikkelingen van nieuwe kennis en 

het verspreiden van de nieuwe kennis, het hoofddoel. Vandaar deze mix van organisatieculturen. 

Nieuwenhuis (2012) beschrijft vier uitgangspunten waardoor een cultuur optimaal is. Het nemen van 

kernwaarden als uitgangspunt, het zorgen voor onderling vertrouwen, het vertrouwen op de eigen 

verantwoordelijkheid en het continu leren (Nieuwenhuis, 2012).Het onderlinge vertrouwen en het 

vertrouwen op de eigen verantwoordelijkheid zit bij Disability Studies goed. Het thuiswerken zorgt 

ervoor dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen werkzaamheden en wanneer men er niet uit 

komt kan het gevraagd worden. Daarnaast is er een goed vertrouwen onderling aangezien het een 

klein bedrijf is en iedereen inzicht heeft in alle gegevens. Ook is het leren erg belangrijk in de 

organisatie, het is niet voor niets een kenniscentrum. 

Missie, visie en doelstellingen 

Om zowel in het onderwijs als in het onderzoek bekend te worden heeft de organisatie een missie, 

visie, doelstellingen en een strategie opgesteld. Deze missie, visie, doelstellingen en strategie hebben 

betrekking op hetgeen de organisatie wil bereiken. 

Missie 

Disability Studies in Nederland wil met het onderzoek en onderwijs bijdragen aan; de kwaliteit van 

leven voor mensen met een beperking, de mogelijkheden van participatie voor mensen die leven 

met een beperking, het ontwikkelen van een inclusieve samenleving waarbij er voor iedereen gelijke 

kansen zijn en tot slot het betrekken van mensen die leven met een beperking bij deze onderzoeken 

en in het onderwijs. Hierbij hanteren zij het principe; ‘Nothing about us, without us’ (Kool, 2009). 

Visie 

De visie die Disability Studies in Nederland nastreeft is een inclusieve samenleving. Door middel van 

onderwijs en onderzoek wordt er getracht deze visie te voltooien. 

Doelstellingen 

De doelstellingen die Disability Studies in Nederland hanteert zijn (Kool, 2009); 

a) Het realiseren en faciliteren van een kennisinfrastructuur voor Disability Studies. 

b) Stimuleren en het laten uitvoeren van onderzoek op diverse gebieden van Disability Studies. 

c) Het uitbreiden van de theoretische en praktische versterking van het gebied Disability Studies. 

d) In het HBO en WO het studiegebied Disability Studies bevorderen. 

e) Ontwikkelen en opzetten van een ontmoetingsplek voor mensen die leven met een beperking. 

11 | P a g i n a



Strategie 

De strategie van Disability Studies in Nederland is door middel van vier thema’s te komen tot 

onderzoek. Deze vier thema’s zijn; participatie & betrokkenheid, leefsituatie, beeldvorming en 

mechanismen van uitsluiting (Hoppe, Schippers & Kool, 2011). Door in deze thema’s onderzoek te 

verrichten komen de onderwerpen onder de aandacht en wordt het studiegebied steeds bekender. 

Bij het streven naar deze missie, visie, doelstellingen en strategie is een probleem ontstaan, dat 

geleid heeft tot dit onderzoek. 

1.3 Aanleiding onderzoek 

De aanleiding voor het project komt voort uit het managementprobleem dat zich voordoet bij 

Disability Studies in Nederland. Dit probleem bestaat uit het gebrek aan onderzoek dat is gedaan om 

te kijken of er een meerwaarde tot stand komt bij het creëren van arbeidsplaatsen, voor mensen die 

leven met een beperking en daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Het viel de 

opdrachtgeefsters op dat er vaak gesproken wordt over wat het de samenleving gaat kosten maar 

dat er niet gekeken wordt naar wat het de samenleving kan opleveren. 

Disability Studies in Nederland wil graag, door dit project, in kaart gebracht zien of er een 

meerwaarde is. Aangezien zij van mening zijn dat er meer kosten gemaakt worden wanneer 

bedrijven deze groep mensen niet in dienst nemen dan wanneer dit wel gebeurd. Ook sluit het 

onderzoek aan op de wet die in 2013 aangenomen zal worden. De wet werk naar vermogen, stelt dat 

er niet meer gekeken moet worden naar wat mensen niet kunnen maar naar wat zij juist wel kunnen, 

iets waar de opdrachtgeefsters zich goed in kunnen vinden (Kabinet, 2011). Met deze wet zullen 

meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op zoek moeten gaan naar een baan bij een 

reguliere werkgever. Deze wet is nog een reden waarom dit onderzoek van belang is. De banen voor 

mensen die leven met een beperking zullen onder de aandacht worden gebracht en bedrijven willen 

berekenen of zij er niet op achteruit zullen gaan. Vanuit deze aanleiding is er een centrale vraag 

ontstaan. 

1.4 Onderzoeksomschrijving 

In dit onderzoek zal onderzocht worden hoe de meerwaarde het beste in kaart gebracht kan worden 

voor het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. De centrale vraag 

die de basis heeft gevormd tot het onderzoek binnen deze thesis luidt; 

Hoe kan de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking en daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, het beste in kaart worden gebracht 

voor de hospitality branche? 

Binnen deze centrale hoofdvraag zal onderzocht worden op welke wijze social return on investment, 

als maatschappelijke waardeberekening, het beste aansluit bij het berekenen van de meerwaarde 

van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Daarnaast zal er 

onderzocht worden in welke mate reïntegratie-instrumenten meespelen in het behalen van een 

meerwaarde bij deze arbeidsplaatsen. 

Het veldonderzoek heeft er in het beginstadium anders uitgezien, eerst zou de daadwerkelijke 

meerwaarde berekend worden. Er zou een casestudy plaatsvinden in een hotel, maar dit is afgezegd 

aangezien er geen personen die leven met een beperking bereid waren mee te werken. Hieruit is 

geconcludeerd dat de informatie die verkregen moet worden van mensen die leven met een 

beperking erg gevoelig ligt onder deze groep. Deze reden en het tijdsperspectief hebben de doorslag 

gegeven om over te gaan op een veranderd veldonderzoek. 

In het vernieuwde veldonderzoek is onderzocht hoe de meetmethode social return on investment 

geoptimaliseerd kan worden om in een vervolg onderzoek de meerwaarde van het creëren van deze 

arbeidsplaatsen te berekenen. De optimalisatie zal plaatsvinden door middel van informatie 

verkregen uit expertinterviews. 

12 | P a g i n a



Ook zal er onderzocht worden of reïntegratie-instrumenten een bijdrage kunnen leveren aan het 

creëren van een meerwaarde. De social return on investment meetmethode is op verzoek van de 

opdrachtgeefsters aangenomen als leidraad. Bij het onderzoeken en het te weeg brengen van een 

verandering zal eerst beschreven moeten worden wat de huidige situatie is om tot de gewenste te 

komen. 

1.5 Huidige situatie 

Voor dit project is de huidige situatie dat de opdrachtgeefsters het idee hebben dat er altijd wordt 

gesproken over de kosten van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking, maar dat er niet gekeken wordt naar de opbrengsten. Zij zijn van mening dat deze 

meerwaarde berekend moet worden, door middel van de geoptimaliseerde social return on 

investment analyse. De social return on investment analyse is nog niet lang in Nederland maar heeft 

al veel aandacht getrokken. Ook is het nog niet erg bekend bij veel bedrijven. Wel wordt er door veel 

fondsen aandacht gevraagd voor het berekenen van de social return on investment. Daardoor zijn er 

wel bedrijven die deze analyse van plan zijn uit te voeren maar wachten op een verbeterde versie 

van het meetinstrument. Vanuit deze huidige situatie is er ook een gewenste situatie opgesteld, waar 

naar gestreefd wordt. 

1.6 Gewenste situatie 

In het onderzoek wordt een meetinstrument geoptimaliseerd die de meerwaarde van het creëren 

van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking berekend. De gewenste situatie is dat 

het meetinstrument een diepere kijk geeft in de kosten en baten van de investering, waarin zowel de 

materiële als sociale kant van de kosten en baten wordt berekend. Daarnaast is het van belang dat er 

een overdachte social return on investment analyse tot stand is gekomen waarbij de 

aandachtspunten beschreven. Zodat de daadwerkelijke meerwaarde berekend kan worden van het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. De opdrachtgeefsters 

kunnen zo meer bewijsmateriaal en meer inzicht vergaren in het creëren van arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking, zodat zij de fondsen kunnen overtuigen van het belang en de 

invloed van hetgeen zij doen. Met dit bewijs kunnen ook bedrijven worden aangemoedigd om zelf 

ook mensen die leven met een beperking in dienst te nemen. Dit onderzoek is afkomstig van 

Disability Studies in Nederland maar verworven via het lectoraat ethiek en maatschappelijk 

verantwoord ondernemen. Hoe past dit onderzoek binnen dit lectoraat? 

1.7 Thesis binnen het lectoraat ethiek en maatschappelijk verantwoord 

ondernemen 

Het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking en ethiek, wat heeft dit 

met elkaar te maken en hoe verhoudt het een zich tot het ander? Vijver (1996) beschrijft dat een 

organisatie, net als iedere individu, in kan grijpen in het welzijn en het leven van een ander individu 

op zowel een positieve als negatieve manier. Hieruit blijkt dat een organisatie zowel linksom of 

rechtsom te maken heeft met de individuen van de samenleving, bij iedere beslissing die zij maken. 

De definitie van bedrijfsethiek gegeven door Jeurissen (2001) luidt; bedrijfsethiek is de relatie van de 

onderneming tot de stakeholders waar vanuit moreel gezichtspunt naar wordt gekeken (De Waard, 

2008). 

Bedrijfsethiek staat tegenwoordig gelijk aan maatschappelijk verantwoord ondernemen of duurzaam 

ondernemen, aldus Vijver (1996). Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt door de 

bedrijfsethiek ondersteund als een soort kompas (Vijver, 1996).Bedrijfsethiek steunt bedrijven bij het 

kiezen van de goede richting door middel van het stellen van vragen; wat het bedrijf is en wat zijn de 

activiteiten van het bedrijf (Moratis & Van der Veen, 2010). Daarnaast wordt gekeken naar de 

stakeholders van de organisatie en hoe deze optimaal tevreden worden gehouden. 

13 | P a g i n a



Het maatschappelijk verantwoord ondernemen moet in het DNA van een bedrijf zitten en kan niet 

opgelegd worden aan een bedrijf. Het bedrijf dat mensen die leven met een beperking in dienst heeft 

is maatschappelijk verantwoord bezig. Daarbij wordt in de social return on investment analyse zowel 

rekening gehouden met het bedrijf, de persoon die leeft met een beperking als de stakeholders, 

waardoor de bedrijfsethische cirkel rond is. Nu er bekend is hoe deze thesis past binnen het lectoraat 

wordt er gekeken hoe de thesis past in de hospitality branche. 

1.8 Thesis en de hospitality branche 

Het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking en de hospitality branche 

wat is de link hiertussen? Voordat deze link wordt beschreven wordt eerst helder gemaakt wat in er 

deze thesis wordt bedoeld met gastvrijheid. De Groot (2012) definieert gastvrijheid als; ‘het hartelijk 

zijn voor gasten en gul zijn in het onthalen van hen waarbij de plicht van het verlenen van 

gastvrijheid, het zelf gastvrij handelen, in goede wil en vrijheid, vooropstaat.’ Hierbij wordt het 

duidelijk dat gastvrijheid iets is wat niet tastbaar is en waar niet direct geld voor gevraagd kan 

worden. Toch is het tegenwoordig vanzelfsprekend dat gasten in de toerisme- en recreatiebranche 

gastvrij worden ontvangen. Dit is een dilemma waar toeristische- en recreatiebedrijven in de 

hospitality branche mee te maken krijgen. Door toenemende mate van globalisering, de 

economische crisis en de invloed van het ICT op de zakenwereld veranderen de menselijke relaties 

(Welten, 2011). Aan de ene kant gaat een bedrijf voor het creëren van winst maar daarnaast is vooral 

in de toerisme- en recreatietak, de gastvrijheid van zeer groot belang. 

Hospitality performance is daarbij erg van belang, hoe komt het bedrijf over en hoe wil het bedrijf 

overkomen, daar zitten vaak nog verschillen tussen. Hieraan vast zit de ethische kant van het 

bedrijfsleven, de bedrijfsethiek zoals hierboven beschreven. Voor bedrijven wordt maatschappelijk 

verantwoord ondernemen een steeds belangrijkere factor. Bedrijven gaan naast het verlenen van 

gastvrije services ook de gastvrijheid doorvoeren in het eigen bedrijf. Openstaan voor andere 

culturen maar ook zoals in dit onderzoek open staan naar mensen met een afstand tot de 

arbeidsmarkt (Vijver, 1996). 

Uit het gedane onderzoek blijkt dat veel bedrijven wel een vorm van maatschappelijk verantwoord 

ondernemen in hun beleid hebben staan, maar vaak gaat dit over de natuur. Tegenwoordig vindt 

hierin een verschuiving plaats, van de natuur, naar de mens. Voor hospitality bedrijven is het van 

belang om een goede weerspiegeling te zijn van de maatschappij, waar doseren het toverwoord is. 

Door middel van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking laat een 

hospitality bedrijf zien open te staan voor de gehele maatschappij. Zodat iedereen zich er welkom 

voelt, wat van belang is in de gastvrijheidssector. Nu er inzicht is gegeven in de achtergrond van het 

onderzoek, wordt het doel en de relevantie van het onderzoek besproken. 

1.9 Doel en relevantie van het onderzoek 

Disability Studies in Nederland wil de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen 

die leven met een beperking inzichtelijke hebben. Het berekenen van deze meerwaarde zal worden 

onderzocht aan de hand van de meetmethode Social Return on Investment (SROI). Het doel van het 

project is om inzicht te krijgen in de meetmethode social return on investment en wat de 

opmerkingen hierbij zijn van de experts om zo tot een geoptimaliseerd meetinstrument te komen en 

daarbij te onderzoeken wat het belang is van reïntegratie-instrumenten bij het creëren van een 

meerwaarde om op basis daarvan een advies uit te brengen over hoe het beste de meerwaarde van 

het creëren van arbeidsplaatsen in kaart gebracht kan worden. 

Het woord relevantie is onderverdeeld in; belang en bruikbaarheid. Het belang van het onderzoek zit 

in het inzichtelijk maken van de meetmethode social return on investment en het in kaart brengen 

van de bijdrage van reïntegratie-instrumenten bij het creëren van deze arbeidsplaatsen. 

14 | P a g i n a



De bruikbaarheid komt naar voren in de aan het eind geoptimaliseerde meetmethode waar in een 

vervolgonderzoek meteen invulling aan gegeven kan worden. Door een goed ontwikkelde methode 

kan het voor potentiële investeerders aantrekkelijk zijn om ook deze berekening uit te voeren om zo 

een investering te overwegen. De uitkomst van het meetinstrument en de reïntegratie-instrumenten 

is te lezen in het verdere verslag. 

1.10 Opbouw van het rapport 

Om het leesgemak te bevorderen wordt nu de indeling van het rapport beschreven. In het rapport is 

het onderzoek te lezen naar het in kaart brengen van de meerwaarde van het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Allereerst wordt in hoofdstuk twee de 

totstandkoming van het onderzoek beschreven. Vervolgens is er begonnen in de literatuur om meer 

te weten te komen over de maatschappelijke waarde, social return on investment en de reïntegratieinstrumenten. 

Deze bevindingen zijn te lezen in hoofdstuk drie, het literatuuronderzoek. Van daaruit 

is er een veldonderzoek opgestart, dit zal in hoofdstuk vier beschreven worden. In hoofdstuk vijf zal 

van zowel het literatuur als veldonderzoek een conclusie te lezen zijn. In hoofdstuk zes worden de 

validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek besproken. Hoofdstuk zeven staat in het teken van 

de aanbevelingen. Hierna volgt de literatuurlijst en tot slot diverse bijlagen. 

“Disability is a matter of perception. If you can do just one thing well, you're needed by someone.” 

( Martina Navratilova) 

15 | P a g i n a



2. Onderzoek 

In hoofdstuk 2.1 wordt er een inleiding gegeven in het onderzoek. De onderzoeksvragen van zowel het 

literatuuronderzoek als van het veldonderzoek staan beschreven in hoofdstuk 2.2. De uitgevoerde 

deelonderzoeken worden in hoofdstuk 2.3 besproken. Hoofdstuk 2.4 staat in het teken van de doelstelling 

van het onderzoek. De methodologische verantwoording komt aan bod in hoofdstuk 2.5. In hoofdstuk 2.6 

worden de onderzoekseenheden en respondenten beschreven en in hoofdstuk 2.7 wordt het meetinstrument 

nader toegelicht. Hoofdstuk 2.8 geeft een beschrijving van de analyse van de onderzoeksgegevens. Ten slotte 

in hoofdstuk 2.9 wordt er een samenvatting gegeven van het onderzoek. 

2.1 Inleiding onderzoek 

Beginnen met een onderzoek is een heel proces. Bij de zoektocht in het begin van het onderzoek is 

de ‘’onderzoeksproces-ui” van Saunders, Lewis, en Thornhill (2004) gevonden. Gedurende het gehele 

onderzoek is dit de leidraad geweest van de thesis, vandaar dat het rapport van start gaat met een 

beschrijving van het onderzoeksgedeelte en de gemaakte keuzes voordat er verder wordt gegaan 

met het literatuuronderzoek en vervolgens het veldonderzoek. 

De onderzoeksfilosofie 

De buitenste laag van de ui gaat over de onderzoeksfilosofie. In deze laag ontwikkelt de onderzoeker 

kennis op het terrein dat onderzocht gaat worden (Saunders et al., 2004). Dit onderzoek is zowel 

positivisme als realisme, zoals vaak in het bedrijfsleven, aldus Saunders, Lewis, Thornhill, Booij en 

Verckens (2011). Positivisme is gericht op het achterhalen van de objectieve waarheid, aldus 

Saunders et al. (2004), zoals ook in dit onderzoek. Het begrip social return on investment wordt 

achterhaald naar waarheid in de literatuur en hierbij worden opmerkingen vanuit de experts 

interviews meegenomen. 

Daarnaast is realisme in dit onderzoek van toepassing. Aangezien het onderzoek de sociaal 

wenselijke antwoorden interpreteert en vastlegt als meningen van personen, waarbij de meningen in 

de context worden geplaatst van de macht die het gedrag van de mens beïnvloed, aldus Saunders et 

al. (2004). Deze filosofie is voor het onderzoek van toepassing aangezien in er expertinterviews 

worden gehouden waarbij deze antwoorden ook voor kunnen komen. Daarnaast worden in de social 

return on investment analyse interviews gehouden waarbij dit een veel voorkomend gegeven is. Er 

wordt geadviseerd, hoe hiermee om te gaan. 

De methode van onderzoek 

Na de laag onderzoeksfilosofie volgt de onderzoeksmethode. Het onderzoek dat uitgevoerd wordt, 

neigt meer naar de deductieve methode dan de inductieve methode. Saunders et al. (2011) stelt dat 

bij deductie een theorie wordt ontwikkeld die aan verschillende eisen moet voldoen. Dit is de meest 

voorkomende vorm van onderzoek, aldus Saunders et al. (2004). Het sluit aan bij dit onderzoek 

aangezien de social return on investment als theorie wordt bijgeschaafd naar mate de interviews zijn 

gehouden met experts. Hierdoor komt er een meetmethode uit die aan de verschillende wensen en 

eisen voldoet en de opmerkingen van de experts in zich heeft. Aangezien er kwalitatieve gegevens 

worden verkregen is het niet specifiek deductief of inductief, maar neigt het naar deductief. 

De strategie van het onderzoek 

De derde laag van de ui van Saunders et al. (2004) is de strategie van het onderzoek. Voor het 

verzamelen van gegevens in dit onderzoek is gekozen voor action research. Action research 

overbrugt het gebied tussen het onderzochte onderwerp en de onderzoeker, aldus Boog (2005). In 

deze onderzoeksstrategie is er een nauwe samenwerking tussen de beide gebieden. Door middel van 

het literatuuronderzoek en de expertinterviews is geleerd hoe het meetinstrument verbeterd kan 

worden voor een volgend onderzoek; dit is wat action research kenmerkt, het leren van onderzoeken 

(Boog, 2005). Door gebruik te maken van de twee verschillende methoden wordt het onderzoek een 

multimethode kwalitatief onderzoek, dit is de vierde laag van de ui. 

16 | P a g i n a



Het tijdsperspectief van het onderzoek 

De daarop volgende laag is het tijdsperspectief. Het onderzoek is gestart op 1 februari 2012 en wordt 

geëindigd op 8 juni 2012. Door dit relatief korte tijdsperspectief zijn er keuzes gemaakt in het 

onderzoek. De reden hiervoor komt voort uit het feit dat de term social return on investment binnen 

dit tijdspad volbracht moest worden. Doordat het onderzoek niet over een langere termijn is 

uitgespreid is het een doorsnede onderzoek. 

Het doel van het onderzoek 

De binnenste laag van de ui is het doel van het onderzoek, in dit onderzoek is dit verkennend. 

Robson (2000) stelt dat verkennend onderzoek, door vragen te stellen en verschijnselen in een nieuw 

licht te beoordelen, nieuwe inzichten probeert te verkrijgen (Saunders et al., 2004). Er worden twee 

van de drie belangrijkste manieren waarop verkennend onderzoek kan worden uitgevoerd 

onderzocht, door middel van literatuuronderzoek en het praten met experts op het desbetreffende 

gebied. Saunders et al. (2011) stelt dat een groot voordeel van het verkennend onderzoek is dat het 

flexibel is en dat veranderingen gemakkelijk kunnen worden aangepast. Nu de opzet van het 

onderzoek bekend is worden de onderzoeksvragen beschreven. 

2.2 Onderzoeksvragen 

Dit onderzoek bevat twee literatuuronderzoeksvragen en één veldonderzoeksvraag. Deze 

hoofdvragen hebben een onderverdeling in deelvragen om dieper inzicht te krijgen in de begrippen 

rondom de hoofdvraag om zo vanuit verschillende oogpunten de gehele centrale vraag te kunnen 

beantwoorden. De beantwoording van de onderzoeksvragen en deelvragen is te vinden in hoofdstuk 

vijf, de conclusie. 

De eerste literatuur onderzoeksvraag luidt: 

Op welke wijze sluit social return on investment, als maatschappelijke waarde berekening, het beste 

aan bij het berekenen van de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen, voor mensen die 

leven met een beperking? 

Uit deze onderzoeksvraag zijn deelvragen opgesteld om de vraag te kunnen beantwoorden. 

1) Wat wordt er verstaan onder maatschappelijk waarde? 

2) Wat wordt er verstaan onder maatschappelijk verantwoord ondernemen? 

3) Wat zijn methoden om de maatschappelijke waarde te berekenen? 

4) Wat zijn de redenen waarom er gekozen is voor de meetmethode social return on investment? 

5) Wat houdt de social return on investment analyse in? 

6) Hoe is social return on investment te berekenen voor een bedrijf? 

De eerste deelvraag is ontstaan om helder te krijgen wat er in dit onderzoek wordt verstaan onder de 

maatschappelijke waarde. Maatschappelijk verantwoord ondernemen speelt een grote rol bij het 

onderwerp van dit onderzoek, vandaar dat de gebruikte definitie van belang is. In de derde deelvraag 

worden de methoden voor het berekenen van maatschappelijke waarde beschreven, de reden dat 

deze deelvraag is opgesteld is dat het van belang is om andere meetmethoden inzichtelijk te hebben 

voor een vervolgonderzoek. De vierde deelvraag gaat over de redenen waarom er gekozen is voor de 

meetmethode social return on investment omdat het van belang is de voordelen en nadelen van 

deze meetmethode beschreven te hebben. De laatste twee deelvragen gaan in op de meetmethode, 

door middel van de vragen; wat is de social return on investment analyse en hoe wordt de social 

return on investment berekend? Het is van belang om helder te hebben wat de meetmethode 

inhoudt om er vervolgens in het veldonderzoek mee verder te kunnen gaan. 

De tweede literatuur onderzoeksvraag luidt: 

In welke mate kan er door middel van het invoeren van reïntegratie-instrumenten een meerwaarde 

worden behaald bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 

17 | P a g i n a




1) Wat wordt er verstaan onder reïntegratie-instrumenten? 

2) Welke reïntegratie-instrumenten zijn van belang bij het creëren van arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking? 

3) Kan er door middel van afgestemde reïntegratie-instrumenten, bij het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking, een meerwaarde worden gecreëerd? 

De eerste deelvraag van de tweede literatuur onderzoeksvraag is van belang. Dit omdat er eerst 

duidelijk gemaakt moet worden wat er onder reïntegratie-instrumenten wordt verstaan voordat er 

verder gegaan kan worden. De tweede deelvraag geeft een inventarisatie van de reïntegratieinstrumenten 

die van belang zijn bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. Het is belangrijk om inzichtelijk te maken welke instrumenten gebruikt en benut kunnen 

worden om effectief en efficiënt deze arbeidsplaatsen te creëren. De derde deelvraag gaat over de 

meerwaarde die gecreëerd kan worden met deze reïntegratie-instrumenten. De reden dat deze 

deelvraag is opgesteld komt voort uit de vraag of deze instrumenten een bijdrage kunnen leveren 

aan de meerwaarde voor deze investering. 

Voor het veldonderzoek is één onderzoeksvraag opgesteld die de verschillende onderzoeken dekt. 

Deze veldonderzoeksvraag luidt: 

Op welke wijze wordt invulling geven aan het ontwikkelen van meerwaarde bij het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 


1) Op welke wijze wordt gebruik gemaakt van social return on investment in de praktijk? 

2) Op welke wijze wordt invulling gegeven aan het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 


Voor het veldonderzoek geldt dat er twee belangrijke punten waren die onderzocht moesten 

worden; wat de ervaringen en aandachtspunten waren van de experts op het gebied van social 

return on investment en op welke wijze er invulling gegeven wordt aan het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Dit zijn de belangrijkste punten om te 

onderzoeken aangezien het meetinstrument geoptimaliseerd wordt en de opmerkingen van experts 

daarin meegenomen kunnen worden. Daarnaast is het belangrijk op welke manier invulling wordt 

gegeven aan deze arbeidsplaatsen omdat dit van grote invloed kan zijn op de te berekenen 

meerwaarde. Om deze vragen te beantwoorden is er op verschillende manieren informatie gezocht. 

Verdieping in de materie 

Voor het beantwoorden van de opgestelde deelvragen is gestreefd naar een hoge betrouwbaarheid. 

In het literatuuronderzoek zijn eerst alle social return on investment analyses en berekeningen 

onderzocht en doorgelezen om zo voor dit onderzoek tot de optimale mix te komen. Daarnaast is er 

een bijeenkomst geweest om zo nog meer verdieping te krijgen in de meetmethode en met anderen 

te discussiëren over zowel de kansen als valkuilen van de meetmethode. Bij dit gesprek waren de 

stichting Caleidoscoop en enkele docenten van de academie financiën, economie en management 

van Saxion Hogeschool in Deventer aanwezig. Door deze twee manieren van het beoordelen van de 

literatuur is gestreefd om het onderzoek betrouwbaar te laten zijn omdat er niet vanuit één hoek 

naar de meetmethode is gekeken. De interviews zijn opgesteld vanuit het literatuuronderzoek, zo is 

getracht de betrouwbaarheid hoog te houden om de beste antwoorden te verkrijgen. Terugblikkend 

is gebleken dat het opstellen van het literatuuroverzicht en het discussiëren over de analyses een 

positieve bijdrage hebben geleverd op het veldonderzoek. Doordat de onderzoeker, door de 

interviews, weet wat de valkuilen zijn kon hierdoor de meetmethode aangepast worden om ook hier 

de betrouwbaarheid te verhogen. 

‘Als we wisten wat we deden, heette het geen onderzoek.’ (Albert Einstein) 

18 | P a g i n a



Causale verbanden 

Voor het literatuuronderzoek zijn er verschillende varianten bekeken van de beschreven social return 

on investment analyses en berekeningen. Bij gevonden literatuur werd telkens de vraag gesteld, wie 

heeft daarover nog meer gesproken, waarna er verder werd gezocht in de literatuur. Hierdoor 

werden verbanden gelegd tussen de literatuur waaruit conclusie getrokken konden worden. Zo ook 

in het veldonderzoek, waar de verbanden tussen de interviews werden onderzocht. 

Bij de gevoerde onderzoeken is gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek. In het 

literatuuronderzoek is er gebruikt gemaakt van primaire bronnen en in het veldonderzoek zijn de 

secundaire bronnen, de expertinterviews, gebruikt. Doordat er meerdere methoden van 

informatieverkrijging zijn gebruikt is er rekening gehouden met de triangulatie. Triangulatie betekent 

letterlijk vanuit drie hoeken bekijken, aldus Harinck (2010). In dit onderzoek wordt er vanuit 

meerdere inzichten naar het onderwerp gekeken. De meerdere hoeken van waaruit het onderwerp 

bekeken wordt zijn onderverdeeld in de deelonderzoeken. 

2.3 Deelonderzoeken 

Het literatuuronderzoek is kwalitatief van aard en heeft plaatsgevonden in de beschikbare literatuur. 

In het veldonderzoek zijn experts ondervraagd. Door verschillende experts van verschillende 

gebieden te bevragen worden de nadelen verkleind omdat er vanuit diverse hoeken tegen het 

onderwerp wordt aangekeken. Aangezien er zowel literatuuronderzoek als interviews hebben 

plaatsgevonden is het methode-effect teruggedrongen, zoals beschreven door Saunders et al. (2011), 

wat inhoudt dat iedere methode nadelen bevat. 

2.3.1 Literatuuronderzoek 

Het doel van het literatuuronderzoek is inzicht krijgen in het begrip social return on investment en 

onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om door middel van afgestemde reïntegratie-instrumenten, 

bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking, een meerwaarde te 

behalen om op basis daarvan een bodem van kennis te hebben voor de expertinterviews. 

Het literatuuronderzoek is een kwalitatief onderzoek geweest. De literatuur is gezocht door eerst te 

kijken wat er van belangrijk was bij het onderzoeken van het onderwerp, arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking. Voordat er begonnen is met het zoeken naar literatuur is er 

een mindmap gemaakt om inzichtelijk te krijgen welke begrippen om het onderzoek heen pasten. Al 

snel kwamen maatschappelijk verantwoord ondernemen en maatschappelijk waarde als begrippen 

naar voren. 

Daarnaast was het van belang dat de meetmethode social return on investment in zijn geheel word 

onderzocht in de literatuur. Zo is er begonnen met onderzoek te doen. In gesprekken met 

verschillende partijen kwam naar voren dat er naast de meerwaarde ook gekeken moest worden 

naar hoe mensen die leven met een beperking optimaal zouden kunnen functioneren in het bedrijf 

en of daar ook een meerwaarde te behalen was. Vandaar de tweede hoofdvraag in het 

literatuuronderzoek over reïntegratie-instrumenten. Verder zijn er in de literatuur nog belangrijke 

inzichten naar voren gekomen die ook vermeld moesten worden. Vandaar dat er een hoofdstuk 

nieuwe inzichten in het literatuuronderzoek te vinden is waar deze literatuur beschreven wordt. Voor 

het zoeken van andere literatuur is gebruik gemaakt van het sneeuwbaleffect, zodat er bij goede 

literatuur, verder gezocht kon worden in de andere literatuur. 

2.3.2 Veldonderzoek 

Het doel van het veldonderzoek is inzicht krijgen in de manier waarop de meetmethode social return 

on investment in de praktijk wordt gebruikt en de invulling die gegeven wordt aan het creëren van 

arbeidsplaatsen om op basis daarvan een advies uit te brengen over het best te gebruiken 

meetinstrument en met welke reïntegratie-instrumenten rekening gehouden moet worden voor het 

creëren van een meerwaarde. 

19 | P a g i n a



Voor het veldonderzoek is er een centrale hoofdvraag geformuleerd. Deze is onderverdeeld in twee 

verschillende deelvragen waarbij het begrip meerwaarde van verschillende kanten worden belicht. 

Ten eerste wordt bekeken hoe de social return on investment in de praktijk wordt gebruikt. Hiervoor 

worden expertinterviews gehouden met experts op het gebied van social return on investment. Ten 

tweede worden er gekeken of reïntegratie-instrumenten kunnen bijdragen aan het ontstaan van een 

meerwaarde bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Hiervoor 

worden expertinterviews gehouden met experts op het gebied van reïntegratie-instrumenten en 

disability studies. 

2.4 Doelstelling onderzoek 

Gedurende het gehele onderzoek zal het doel van het onderzoek in het achterhoofd gehouden 

worden. Het doel van dit onderzoek is om het meetinstrument social return on investment te 

verfijnen door in het literatuuronderzoek het instrument te onderzoeken en van daaruit met experts 

te praten over de verbetering van het meetinstrument. Daarbij zijn de re-integratie-instrumenten 

onderzocht. Er is gekeken welke instrumenten een bijdrage kunnen leveren aan het creëren van een 

meerwaarde om op basis daarvan een advies uit te brengen over hoe de meerwaarde het beste in 

kaart gebracht kan worden. 

2.5 Methodologische verantwoording 

Het onderzoek heeft een exploratief karakter. Met exploratief wordt bedoeld, ‘een verkennend 

onderzoek dat wordt uitgevoerd om; achtergrond informatie te verkrijgen, begrippen te definiëren en 

onderzoeksprioriteiten vast te stellen,’ aldus Burns en Bush (2011). Dit is begonnen met het literaire 

gedeelte van het onderzoek. Na het verkennende deel in de literatuur is dit meegenomen in het 

veldonderzoek. 

In het veldonderzoek is er gekozen voor kwalitatief onderzoek. De redenen hiervoor zijn dat 

kwalitatief onderzoek kleinschalig is en het antwoord geeft op vragen als waarom en hoe (De Laet, 

Offermans & Toye, 2004). Daarnaast probeert kwalitatief onderzoek een fenomeen te begrijpen en 

te verklaren. Zoals ook in dit onderzoek van toepassing is. Tevens is voor kwalitatief onderzoek 

gekozen aangezien er ervaringen en meningen gevraagd moeten worden in het veldonderzoek en er 

niets gemeten hoeft te worden. 

Vandaar dat de interviews, die vallen onder kwalitatief onderzoek, zijn afgenomen. Omdat de 

onderzoeker, de geïnterviewde kan vragen naar hun mening en op deze manier ook een grote 

hoeveelheid informatie van een persoon ontvangt. Ook is een reden dat alles wat mensen vertellen 

naar aanleiding van de topics relevant kan zijn voor het onderzoek, waardoor nieuwe vragen 

opgesteld kunnen worden (Den Boer, Bouwman, Frissen & Houben, 2005). Tevens is er gekozen voor 

interviews aangezien er in de literatuur genoeg gevonden was over de social return on investment 

methode maar dat meer informatie verkregen moest worden vanuit de praktijk en vanuit ervaringen. 

Deze waren niet in de literatuur te vinden waardoor de keuze voor interviews met experts werd 

gemaakt om deze ervaringen op papier te krijgen. 

Het kwalitatieve gedeelte, de interviews, zorgt ervoor dat naast de literatuurkennis ook de realiteit 

wordt meegenomen in het onderzoek. Door deze interviews worden experts geïnterviewd die 

dagelijks bezig zijn met deze thema’s en hier veel weet van hebben. Door deze informatie, o.a. 

praktijkverhalen, mee te nemen kan er worden gezorgd voor een optimale mix van literatuur en 

praktijk. Er is voor experts gekozen aangezien zij, zoals Baarda, De Goede en Van der Meer- 

Middelburg (1996) stellen, goed geïnformeerde personen over bepaalde kwesties zijn. Dit is van 

belang voor de uitkomsten van de interviews en het kunnen optimaliseren van het meetinstrument 

en het geven van aanbevelingen over de verdere invulling van deze meerwaarde. 

‘I don't have a dis-ability, I have a different-ability.’ (Robert M. Hensel) 

20 | P a g i n a



2.6 Onderzoekseenheid en respondenten 

De interviews zijn gehouden met verschillende experts. In totaal zijn er zes semigestructureerde 

expertinterviews gehouden. De experts komen van de onderzoeksgebieden, social return on 

investment, disability studies en het inzetten van reïntegratie-instrumenten. De twee experts van 

social return on investment zijn beide financieel geschoolde personen. Zij hebben zich gericht op de 

meetmethode social return on investment en discussiëren veel over de verbeterpunten van de 

meetmethode. De twee experts van disability studies zijn de twee opdrachtgeefsters. Het is van 

belang dat het invoeren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking vorm krijgt 

aan de hand van verhalen van experts, gezien de ervaringen. De laatste twee experts hebben kennis 

van reïntegratie-instrumenten en hoe deze het meest optimaal op de persoon afgestemd worden. 

2.7 Meetinstrument 

Het onderzoek is vormgeven door de onderzoeksui van Saunders, et al. (2004). Hierdoor is er vanuit 

de literatuur een basis gekomen voor het onderzoek en is er over alle gemaakte stappen goed 

nagedacht, wat de betrouwbaarheid verhoogd. Om de benodigde informatie te verkrijgen voor het 

onderzoek zijn zes semigestructureerde expertinterviews afgenomen. De vragen van de interviews 

zijn opgesteld vanuit de literatuur om zo de betrouwbaarheid te verhogen. Daarnaast zijn de zinnen 

in de interviews kort gehouden om niet verkeerd te worden geïnterpreteerd. Ook zijn deze vragen 

voorgelegd bij de opdrachtgeefsters Disability Studies. Tevens is er een middag geweest waar er is 

gesproken over social return on investment met andere onderzoekers en experts. 

Gebleken uit Stoker en Kolk (2003) toont onderzoek aan dat gestructureerde interviews betere 

resultaten laten zien dan ongestructureerde interviews. Dit is een reden waarom ongestructureerde 

interviews zijn afgevallen. Aangezien de geheel gestructureerde interviews ook niet bruikbaar waren 

omdat dan teveel informatie van experts verloren zou gaan is er gekozen voor semigestructureerde 

interviews. De respondenten voor de interviews zijn aselect gekozen, dit om de betrouwbaarheid te 

verhogen. Ook is er niet gekeken naar bekende namen op de verschillende gebieden zodat elitebias 

tegengegaan kon worden. Jochems en Joosten (2005) beschrijven het als de aandacht van de 

onderzoeker wordt afgeleid door grote namen op het gebied van het onderwerp waardoor aan 

anderen minder aandacht wordt besteed. 

De informatie die verkregen moet worden van de respondenten staat vast en deze vragenlijst wordt 

voor het interview opgestuurd zodat de respondenten zich goed kunnen voorbereiden en weet 

hebben van de vragen die worden gesteld. Maar naast deze informatie is het ook belangrijk 

achterliggende informatie te achterhalen. Vandaar dat er ook aan experts is gevraagd of zij nog 

belangrijke vragen toegevoegd wilden zien zodat deze meegenomen konden worden naar het 

volgende interview. De informatie van het literatuuronderzoek zal worden vergeleken met het 

veldonderzoek om zo betrouwbare conclusies te trekken waarover een betrouwbaar advies kan 

worden gegeven. 

Doordat er zowel vanuit het literatuuronderzoek als in het veldonderzoek is vanuit verschillende 

inzichten data wordt verkregen zodat er wordt voldaan aan datatriangulatie. Om zo de validiteit van 

de conclusies te verhogen. Verder is de betrouwbaarheid van de interviews verhoogd, doordat er 

met toestemming van de respondenten, opnames gemaakt zijn van de interviews. Een overzicht van 

de afgenomen interviews is te vinden in bijlage VII. De opgenomen interviews zijn te vinden op de 

bijgevoegde cd in bijlage XI. Tevens zijn de zes interviews geheel uitgeschreven, met de gemaakte 

aantekeningen erbij, waardoor het controleerbaar is, deze zijn ook te vinden op de hiervoor 

genoemde cd. Zodat er in een vervolgonderzoek dezelfde vragen kunnen worden gesteld en op 

dezelfde manier de indeling kan worden gemaakt van de verkregen informatie. 

21 | P a g i n a



2.8 Analysetechnieken 

De interviews zijn afzonderlijk geanalyseerd en vervolgens samengevoegd en toegevoegd aan het 

onderzoek. Een belangrijk onderdeel van analyseren van interviews is coderen, aldus Ryan en 

Bernard (2003) (De Wree, 2011). Het analyseren van de verkregen gegevens via het meetinstrument 

is gebeurd door middel van open, axiaal en selectief coderen, dit zijn de drie manieren van coderen 

volgens De Wree (2011). 

De Wree (2011) spreekt van open coderen wanneer de interviews worden opgedeeld in relevante en 

niet relevante data. Dit is als eerste gebeurd, de niet belangrijke informatie is weggestreept waarna 

de bruikbare informatie overbleef. Vervolgens is er overgegaan op axiaal coderen, De Wree (2011) 

definieert het begrip als, ‘het formuleren van codes rondom de bruikbare informatie die gevonden is.’ 

Dit is de tweede stap die bij het coderen heeft plaatsgevonden, er zijn dimensies aan de fragmenten 

gehangen. De derde en tevens laatste stap is het selectief coderen (De Wree, 2011). Bij het selectief 

coderen worden er kernlabels gehangen aan de dimensies, dit zijn overkoepelende begrippen 

waaronder de informatie geplaatst kan worden, zoals ook gebeurd is in dit onderzoek (De Wree, 

2011). Door deze drie onderdelen van coderen toe te passen op alle zes de interviews wordt 

inzichtelijk welke informatie verkregen is en waar de informatie te vinden is in de interviews. Het 

schema van de kernlabels, dimensies en fragmenten is te vinden in bijlage VIII. Door het coderen van 

de gegevens wordt de betrouwbaarheid verhoogd omdat de informatie gemakkelijk te herleiden is. 

2.9 Samenvatting 

De ‘’onderzoeksui” van Saunders et al. (2004) is de leidraad geweest van het onderzoek. Door deze ui 

uit te werken is vast komen te staan hoe het onderzoek vorm gaat krijgen. Het is voor dit onderzoek 

van groot belang dat er door middel van de semigestructureerde interviews de juiste informatie naar 

boven komt, vandaar dat er gekozen is voor deze manier van interviewen. Ook het coderen van de 

gegevens is belangrijk bij het zinvol gebruiken van deze informatie. De interviews zijn afzonderlijk 

geanalyseerd en vervolgens samengevoegd en toegevoegd aan het onderzoek. Het onderzoek is 

kwalitatief van aard, er zullen zes semigestructureerde interviews afgenomen worden bij experts op 

het gebied van social return on investment, disability studies en het inzetten van reïntegratieinstrumenten. 

22 | P a g i n a



3. Literatuuronderzoek 

In hoofdstuk 3.1 wordt inzicht gegeven in de opzet van het literatuuronderzoek. Maatschappelijke waarde en 

maatschappelijk ondernemen worden besproken in hoofdstuk 3.2 en hoofdstuk 3.3. In hoofdstuk 3.4 komen 

de meetinstrumenten voor het berekenen van maatschappelijke impact aan bod en in hoofdstuk 3.5 worden 

de redenen besproken waarom er gekozen is voor de meetmethode social return on investment. De social 

return on investment analyse wordt beschreven in hoofdstuk 3.6 waarna de berekening in hoofdstuk 3.7 

volgt. Hoofdstuk 3.8 beschrijft de definitie van reïntegratie-instrumenten en in hoofdstuk 3.9 worden de 

bruikbare reïntegratie-instrumenten beschreven. In hoofdstuk 3.10 wordt een uiteenzetting gegeven over de 

sociale en economische waarde van reïntegratie-instrumenten. Vervolgens komen in het hoofdstuk 3.11 

nieuwe inzichten aan bod waarna er wordt afgesloten met een samenvatting in hoofdstuk 3.12. 

3.1 Opzet literatuuronderzoek 

In het literatuuroverzicht is informatie gezocht rondom de vraag op welke wijze social return on 

investment, als maatschappelijke waarde berekening, het beste aansluit bij het berekenen van de 

meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen, voor mensen die leven met een beperking. De 

tweede vraag waar antwoord op wordt gegeven luidt; in welke mate leveren reïntegratieinstrumenten 

een bijdrage aan het creëren van een meerwaarde. De verbanden tussen de begrippen 

van deze vragen en de redenen voor het gekozen instrument worden inzichtelijke gemaakt. Ook 

geeft het literatuuroverzicht nieuwe inzichten. Het overzicht is ingedeeld in elf verschillende 

hoofdstukken waarbij telkens wordt ingegaan op een onderwerp. Ter afsluiting van elk begrip wordt 

er een deelconclusie gepresenteerd. 

3.2 Maatschappelijke waarde 

Maatschappelijke waarde is een veel genoemd begrip door onderzoekers, de uitleg van het begrip is 

min of meer gelijkwaardig. Maar de termen die gebruikt worden in de definitie zijn variërend, termen 

als ‘effect’, ‘impact’ of social return komen aan de orde. Voor sociale ondernemingen is het doel om 

een maatschappelijke verbetering voort te brengen. Deze verbetering of toegevoegde waarde wordt 

aangeduid als de maatschappelijke waarde. Masurel (2008) beschrijft maatschappelijke waarde als 

het uitgangspunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen. 

De definitie die in dit onderzoek wordt aangehouden voor maatschappelijke waarde luidt; ‘De 

maatschappelijke baten die voortkomen uit de bedrijfsvoering moeten de maatschappelijke lasten, 

die deze bedrijfsvoering mogelijk maken, overtreffen (Masurel, 2008).’ De reden dat voor deze 

definitie gekozen is komt voort uit het feit dat deze definitie het beste aansluit bij de social return on 

investment analyse aangezien hier ook de sociale kosten en baten worden gescheiden van de 

bedrijfskundige kosten en baten. 

De maatschappelijke waarde van een onderneming is een optelsom van financieel- economische 

winst, de sociale winst en de ecologische winst (Masurel, 2008). Uit deze beschrijving blijkt dat zowel 

mensen, milieu als geld te maken hebben met maatschappelijke waarde, hetzelfde geldt voor 

maatschappelijk ondernemen. 

“Prijs is wat je betaalt. Waarde is wat je krijgt” (Warren Buffett) 

Deelconclusie 1: In de literatuur zijn vele definities gevonden van maatschappelijke waarde of 

maatschappelijke impact. Deze begrippen worden door elkaar gebruikt. De definitie die in het onderzoek 

wordt aangehouden luidt; ‘De maatschappelijke baten die voortkomen uit de bedrijfsvoering moeten de 

maatschappelijke lasten, die deze bedrijfsvoering mogelijk maken, overtreffen (Masurel, 2008).’ De reden 

hiervoor is dat deze het beste aansluit bij de onderwerpen social return on investment en maatschappelijk 

verantwoord ondernemen. 

23 | P a g i n a



3.3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 

In de literatuur wordt maatschappelijke waarde het uitgangspunt genoemd van maatschappelijke 

verantwoord ondernemen (Waardenberg, 2001). Vandaar dat hieronder allereerst een uitleg wordt 

gegeven over maatschappelijk verantwoord ondernemen, waarna vervolgens in wordt gegaan op de 

verschillende manieren voor het berekenen van maatschappelijke waarde. 

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt door de bedrijfsethiek ondersteund als een 

soort kompas. Bedrijfsethiek steunt bedrijven bij het kiezen van de goede richting door middel van 

het stellen van twee vragen (Moratis & Van der Veen, 2010); Wat is de morele verantwoordelijkheid 

van de onderneming en welke morele normen moeten zij aanleggen? 

Deze vragen zijn voor een onderneming van belang bij het voeren van een maatschappelijk 

verantwoord beleid. De reden komt voort uit het feit dat een onderneming een netwerk is met 

verschillende stakeholders. Elke stakeholder heeft zijn eigen visie, belangen en idealen. Als de 

onderneming zijn verantwoordelijkheid en normen helder heeft, komt dit van pas in het 

gezamenlijke maatschappelijk verantwoord ondernemen beleid. Voor de stakeholders is het dan 

helder met welke organisatie zij te maken hebben en wat zij kunnen/moeten verwachten. 

De opvatting over ondernemen die veel beschreven is in de literatuur o.a. gevonden in Waardenberg 

(2001), Eijsbouts, Kristen, De Jongh, Schild en Timmerman (2010) & Cooymans en Hintzen (2000), 

heet de triple bottom line en sluit aan bij maatschappelijk verantwoord ondernemen. Triple bottom 

line wordt ook wel de drie p theorie genoemd; people, planet, profit. De gedachte achter deze 

theorie is dat profit mogelijk is wanneer er aandacht en middelen worden besteed aan people en 

planet. 

Het begrip people gaat in op de aandacht die het bedrijf heeft voor zowel zijn eigen mensen, de 

werknemers, als voor de maatschappij in zijn geheel. 

Planet, gaat in op de activiteiten die het bedrijf onderneemt om zorg te dragen voor de planeet. 

Onder het begrip profit wordt verstaan, de keuzes die bedrijven maken en het hiermee 

samenhangende financiële voordeel. 

Hierbij wordt gezocht naar een balans tussen; zorg voor de mens, de natuur en de zakelijke belangen. 

In het middelpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen staat het creëren van waarde, 

waarde voor alle stakeholders van het bedrijf. Voor het begrip maatschappelijk verantwoord 

ondernemen zijn verschillende definities aanwezig. Bij het selecteren van de juiste definitie is er 

nagegaan waarvoor het begrip wordt gebruikt omdat de definitie hiervan zal afhangen. 

De gekozen definitie, die het beste aansluit bij wat onderzocht gaat worden in dit thesisproject 

luidt;‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen is de uitdaging om zowel economische, ecologische 

en sociaal-maatschappelijke waarde te behalen, door de belangen op die drie gebieden met elkaar in 


(Cooymans & Hintzen, 2000).’ De reden waarom voor deze definitie gekozen is, komt voort uit het 

feit het een uitdaging is om op alle drie de vlakken waarde/ rendement te halen. Hetgeen terugkomt 

in maatschappelijke waarde en in dit onderzoek. 

Deelconclusie 2: De triple bottom line, sluit het beste aan bij maatschappelijk verantwoord ondernemen 

omdat er een balans wordt gezocht tussen de zorg voor de mens, de natuur en de zakelijke belangen. De 

gekozen definitie van maatschappelijk verantwoord ondernemen luidt; ‘Maatschappelijk verantwoord 

ondernemen is de uitdaging om zowel economische, ecologische en sociaal-maatschappelijke waarde te 

behalen, door de belangen op die drie gebieden met elkaar in balans te brengen op een wijze die 

tegemoetkomt aan redelijke verwachtingen van stakeholders (Cooymans & Hintzen, 2000).’ 

24 | P a g i n a



3.4 Meetinstrumenten maatschappelijke impact 

Nu helder is wat er in dit onderzoek wordt verstaan onder maatschappelijke waarde en 

maatschappelijk ondernemen en hoe dit met elkaar samenhangt worden de meetinstrumenten voor 

deze begrippen onderzocht. Een van de belangrijkste uitdagingen voor het onderzoeken van 

maatschappelijk ondernemerschap, via de triple bottom line, is het scheppen van waarde, aldus 

Graafland (2001). Het probleem is niet zozeer het meten, maar hoe de resultaten worden 

gepresenteerd. Maas (2009) heeft in haar onderzoek dertig methoden gevonden voor het berekenen 

van maatschappelijke impact. 

Tabel 3.1: Dertig methoden voor het berekenen van maatschappelijke impact. Uit: Maas (2009). 

1. Acumen Scorecard 2. Atkinsson Compass Assessment for Investors 

3. Balanced Scorecard 4. Best Available Charitable Option 

5. BoP Impact Assessment Framework 6. Center for High Impact Phil. Cost per Impact 

7. Charity Assessment Method of Performance 8. Foundation Investment Bubble Chart 

9. Hewlett Foundation Expected Return 10. Local Economic Multiplier 

11. Measuring Impact Framework 12. Millennium Development Goal scan 

13. Measuring Impacts Toolkit 14. Ongoing Assessment of Social Impacts 

15. Participatory Impact Assessment 16. Poverty Social Impact Assessment 

17. Public Value Scorecard 18. Robin Hood Foundation Benefit-Cost Ratio 

19. Social Compatibility Analysis 20. Social Costs-Benefit Analysis 

21. Social Cost-Effectiveness Analysis 22. Social e-valuator 

23. Social Footprint 24. Social Impact Assessment 

25. Social return Assessment 26. Social return on Investment 

27. Socio-Economic Assessment Toolbox 28. Stakeholder Value Added 

29. Toolbox for Analysing SV in Dev. Countries 30. Well-venture Monitor (Maas, 2009) 

Uit deze dertig methoden zijn drie berekeningen genomen om verder uit te werken. Allereerst zal de 

kosten en baten analyse worden beschreven. Deze berekening staat aan de aftrap van het berekenen 

van de maatschappelijke waarde. Immers in de literatuur wordt maatschappelijke waarde uitgelegd 

als de uitkomst tussen de maatschappelijke kosten en maatschappelijke baten. Vervolgens zullen de 

methoden; Measuring Impact Framework en social return on investment beschreven worden. 

Social Costs-Benefit Analysis 

Groot, Kok en Koopmans (2003) hebben de kosten-batenanalyse ontworpen, gebaseerd op een door 

het centraal plan bureau ontwikkelde leidraad (Kok, Hollanders & Hop, 2006). De methode zorgt voor 

een overeenstemming in de analyses in heel Nederland, zodat ook de uitkomsten met elkaar 

vergelijkbaar zijn. Het zorgt er daarnaast ook voor dat posten niet dubbel worden geteld. De analyse 

ontworpen door Groot, Kok & Koopmans is de meest gebruikte analyse in Nederland. De kostenbatenanalyse 

vindt plaats in drie stappen, zoals onderstaand geïllustreerd. 

Figuur 3.1: Stappenplan voor kosten- batenonderzoek. Uit: Oostenbrink, Koopmanschap en Rutten 

(2004). 

‘Er is niets verkeerd aan verandering, zolang het maar in de goede richting is.’ (Winston Churchill) 

25 | P a g i n a



Reikwijdte 

In de eerste stap reikwijdte is perspectief en tijdshorizon van belang. Perspectief gaat over de te 

bepalen kosten, die geëvalueerd worden en die betrokken zijn bij de analyse. Voor de tijdshorizon 

geldt dat er wordt gekeken hoeveel tijd de kosten in beslag nemen, zodat alle kosten die van belang 

zijn meegenomen kunnen worden in de analyse. 

Inventarisatie 

In stap twee de inventarisatie is het van belang om de kosten en batenposten te bepalen. Naast de 

directe kosten worden hier ook de kosten die na verloop van tijd worden gemaakt in meegenomen. 

Er wordt onderscheid gemaakt in vier verschillende effecten; direct, indirect, extern en 

verdelingseffecten (Eijgenraam, Koopmans, Tang & Verster, 2000). Directe effecten zijn effecten die 

direct door het plan worden veroorzaakt. Indirecte effecten zijn effecten die veroorzaakt worden 

door toedoen van het plan. Effecten die bij anderen, die niet direct betrokken zijn, veroorzaakt 

worden, heten externe effecten. Tevens zijn er effecten die voor de ene partij positief zijn en voor de 

andere partij negatief kunnen uitpakken, dit zijn verdelingseffecten (Eijgenraam, Koopmans, Tang & 

Verster, 2000). 

Operationalisatie 

De derde en tevens laatste stap, operationalisatie omvat de identificatie van eenheden, de 

volumemeting en waarderingsmethoden. De identificatie van eenheden begint op microniveau met 

het bepalen van de kosten en baten. Bij het laatste aspect moet rekening gehouden worden met de 

deadweight loss, aldus Kok, Hollanders en Hop (2006), dit is de uitkomst die ook eruit gekomen zou 

zijn wanneer er geen ingrijpen was geweest. De volumemeting omvat de bepaling van de grootte van 

de analyse. En tot slot de waarderingsmethode, dit is de uiteindelijke waarde die gehangen wordt 

aan de uitkomst, ook wel monetariseren genoemd. 

Measuring impact Framework 

Het measuring impact framework is ontworpen door de World Business Council for Sustainable 

Development (WBCSD). Dit is voortgekomen uit het verzoek om een meetinstrument dat punten 

aangaf voor het verbeteren van de betrokkenheid van de stakeholders te ontwikkelen. Ook werden 

de risico’s die hiermee gepaard gingen in kaart gebracht, zodat deze risico´s meegenomen konden 

worden in de bedrijfsvoering. Daarmee hopend dat de bijdrage van bedrijven aan de samenleving 

verhoogd kon worden. 

Het framework geeft inzicht in de bijdrage die de bedrijven leveren aan de samenleving waarin zij 

zich bevinden. Het inzicht dat de bedrijven hieruit verkrijgen wordt gebruikt voor het schetsen van 

lange termijn beslissingen voor investeringen en het zorgt voor gesprekken met de stakeholders, 

waarin de zaken voor alle partijen helder zijn. Het framework bestaat uit 3 componenten, aldus 

Grant (2008). Ten eerste de business case, "Beyond the bottom line”, hier worden de gevolgen 

gemeten en aandacht geven aan ervaringen van de uitgevoerde kaders. Ten tweede wordt er gebruik 

gemaakt van een vier stappen methode, zoals hieronder afgebeeld. Tot slot is er een Excel 

programma dat voor gebruikers als gids kan dienen bij het uitvoeren en beoordelen van de gegevens. 

De tweede stap is een vier stappen methode, die is opgesteld om het framework te maken. Deze vier 

stappen zorgen voor de verweving van de acties van het bedrijf in de ontwikkeling van de 

maatschappij, aldus Maas (2009). 

o Stap 1: Stel grenzen (Maas, 2009). 

De grenzen voor het framework moeten worden aangegeven in deze stap. Met grenzen worden hier 

de geografische grenzen en activiteitengrenzen bedoeld. Welke gebieden worden wel meegenomen 

en welke niet en welk soort activiteiten wel en welke niet. 

26 | P a g i n a



o Stap 2: Meten van de directe en de indirecte effecten (Maas, 2009). 

De directe en indirecte effecten die voortvloeien uit de onderneming worden hier geïdentificeerd en 

gemeten. Er wordt in kaart gebracht wat de effecten zijn van de activiteiten van het bedrijf en wat dit 

voor invloed heeft op de bedrijfsactiviteiten. 

o Stap 3: Beoordelen van de ontwikkeling (Maas, 2009). 

De omvang van de effecten van het bedrijf worden beoordeeld en hieruit komt een prioriteitenlijst en 

prioriteitsgebieden. 

o Stap 4: Prioriteitenmanagement (Maas, 2009). 

Gekeken naar stap 2 en stap 3 worden de belangrijkste risico’s en kansen ten opzichte van de 

maatschappelijke effecten van het bedrijf op een rij gezet. Op basis daarvan wordt een passend plan 

gemaakt. 

Het kader is gebaseerd op de activiteiten en processen die een bedrijf elke dag uitvoert. Daarnaast 

moedigt het stakeholders aan om gesprekken te voeren en onderdeel te worden van het geheel om 

samen de positieve maatschappelijke impact te verhogen. 


De methode Social Return on Investment (SROI) is ontwikkeld uit een mix van de kostenbatenanalyse 

en de sociale administratie. Het is ontwikkeld in Amerika door Jed Emerson eind jaren 

negentig. De methode is bedoeld om de maatschappelijke waarde van sociaal ondernemen 

inzichtelijk te maken. Vanuit Amerika is het door Scholten en Franssen in Nederland geïntroduceerd. 

Social return on investment heeft zeven principes die aan de methode ten grondslag liggen. Deze 

zeven principes vormen de basis van hoe SROI toegepast moet worden. De zeven principes zijn 

beschreven door Nicholls, Lawlor, Neizert en Goodspeed (2009); 

1. Betrek de stakeholders. 

2. Begrijp wat er veranderd. 

3. Waardeer de dingen die nodig zijn. 

4. Gebruik alleen wat van belang is. 

5. Claim niet alle resultaten aan het bedrijf. 

6. Wees neutraal in het onderzoek. 

7. En controleer het resultaat. 

Het doel van de social return on investment is het zichtbaar maken van de waarde die 

maatschappelijke investeringen opleveren. Dit wordt gemeten door meetinstrumenten die de 

opbrengst van maatschappelijke investeringen op een economische, sociale en sociaaleconomische 

manier in kaart brengen. 

Er zijn de drie visies, waarop maatschappelijke ondernemers waarde kunnen creëren. Allereerst de 

economische waarde; deze waarde heeft betrekking op de financiële opbrengst. Ten tweede de 

sociale waarde; deze heeft betrekking op alle processen, investeringen en inspanningen die voor het 

leven van een individu of samenleving voor verbetering zorgen. En de laatste, waar ook de focus van 

social return on investment op ligt, socio-economische waarde, hier wordt een financiële waarde 

toegekend aan meetbare sociale waarde (Scholten, 2003). 

In dit onderzoek wordt de definitie voor social return on investment gebruikt van Scholten (2003), de 

definitie luidt; ‘Social return on investment meet de directe, aantoonbare kostenbesparingen en 

inkomsten door iemands individuele deelname aan een sociale firma te bepalen en bepaalt de 

maatschappelijke waarde van de sociale firma.’ 

27 | P a g i n a



Zoals blijkt uit de definitie sluit social return on investment goed aan bij het gedachtegoed van 

maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook in deze definitie wordt een balans gezocht tussen 

mensen en geld. Doordat de SROI-methode over de hele wereld wordt gebruikt en er verschillen 

optraden in de berekeningen is er een basismethodiek tot stand gekomen. Dit is het kader 

waarbinnen de social return on investment onderzoeken zullen plaatsvinden. Scholten (2005) 

beschrijft het doel van de basismethodiek (Franssen & Scholten, 2007); 

Het eerste doel is het vaststellen van een gemeenschappelijk kader voor de verschillende 

gebruikte methoden. 

Doel twee is ervoor zorgen dat in verschillende fase van de ontwikkeling van de onderneming 

een social return on investment analyse kan worden uitgevoerd. 

Het derde doel is een gedetailleerde beschrijving van de analyse geven zodat misinterpretatie 

voorkomen kan worden. 

Tot slot is het vergelijken van de verschillende voorbeelden van social return on investment 

berekeningen van belang. 

Deelconclusie 3: In de literatuur zijn meer dan dertig meetmethoden gevonden om de niet-financiële 

waarde te berekenen. Uit deze dertig methoden zijn de kosten-batenanalyse, de measuring impact 

framework en social return on investment beschreven. In de kosten-batenanalyse wordt er vooral gekeken 

naar de waarde voor de onderneming zelf. In de measuring impact framework staat vooral de waarde voor 

de stakeholders centraal. Ten slotte: social return on investment neemt allebei deze waarden op en meet 

zowel voor de onderneming als voor de stakeholders de waarde. 

3.5 Redenen social return on investment 

In de literatuur zijn, zoals hierboven beschreven, vele manieren te vinden voor het meten van de 

maatschappelijke waarde. Hieronder zijn de voordelen en nadelen, zoals in de literatuur beschreven, 

van social return on investment te lezen. Onder de uiteenzetting van de voor- en nadelen volgt een 

conclusie, waarna er een bespreking volgt van de keuze voor de methode. 

Voordelen 

Social return on investment onderscheidt zich van andere instrumenten doordat het zich bezig 

houdt met kasstromen, hetgeen over het toekomstig geld en de waarde gaat, aldus de heer G. 

Rebergen (Van Dijk, 2006). 

In principe kan social return on investment op alle sociale en maatschappelijke terreinen worden 

toegepast (Scholten, 2003). 

Social return on investment kijkt vooral naar de langere termijn: de impact in plaats van de 

output (Scholten, 2003). 

Social return on investment bevat geen moeilijke berekeningen die enige voorkennis vereisen, 

waardoor het voor veel mensen uit te voeren is (Franssen & Scholten, 2007). 

Ten slotte zet de methode social return on investment stakeholders centraal bij het berekenen 

van de meerwaarde (Rebergen, 2005). 

Nadelen 

Voor de social return on investment methode zijn de belangrijkste elementen de te verwachte 

kasstromen, dit is ook precies het gevaar van de methodiek. Het risico dat aan de voorspelling 

hangt is van groot belang om in het achterhoofd te houden. Het kan ertoe leiden dat er onjuiste 

beslissingen worden genomen (Scholten, 2003). 

Ook gaat de social return on investment methode over verwachtingen die misschien anders 

kunnen uitpakken. Dit is een reden waarom deze goed onderbouwd moeten worden, aldus 

Nicholls, Lawlor, Neizert en Goodspeed (2009). 

28 | P a g i n a



Uit zowel de voordelen als de nadelen concluderend is social return on investment een methode die 

voor vele organisaties geschikt is. De berekening zet stakeholders centraal en geeft een berekening 

weer van het toekomstig geld. Dit is ook meteen een nadeel van de methode, de voorspelling in de 

toekomst. Het is een verwachting en deze zal goed onderbouwd moeten worden. 

Social return on investment is een relatief nieuw onderwerp waarover verschillende 

literatuurstukken en praktijkvoorbeelden te vinden zijn. Daarnaast is deze methode al gedeeltelijk 

bekend bij de opdrachtgeefsters en is het een wens van hen om het uitgevoerd te zien worden. Op 

basis van deze redenen en de geringe nadelen is er gekozen om social return on investment te 

gebruiken als methode voor dit onderzoek. 

Deelconclusie 4: Aan de hand van de literatuur is ervoor gekozen om de methode social return on 

investment te gebruiken voor het onderzoek naar de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen 

voor mensen die leven met een beperking. De redenen hiervoor waren; de methode is voor veel 

organisaties geschikt, de stakeholders staan centraal in de methode en de methode geeft een voorspelling 

van de toekomst iets wat ook meteen een nadeel is. Maar als de verwachtingen goed worden onderbouwd 

en de risico´s worden beschreven is het de meest geschikte methode voor dit onderzoek. 

3.6 Social return on investment analyse 

Social return on investment is meer dan een cijfer alleen, het is een hele analyse. Deze analyse bevat 

een overzicht van zowel de sociale als financiële gegevens van alle betrokkenen. De social return on 

investment analyse bestaat uit; 

a) Procesinformatie waarmee het cijfer is berekend. 

b) Contextinformatie voor een precieze interpretatie van het cijfer. 

c) Informatie over de inhoud en context, met daarbij aanvullende niet sociale geldwaarden 

(Franssen & Scholten, 2007). 

Bij de social return on investment analyse gaat het om het aantoonbaar maken van de directe 

kostenbesparingen of de inkomsten, die het gevolg zijn van activiteiten of investeringen van de 

maatschappelijke ondernemer. Er bestaan verschillende social return on investment analyses, twee 

verschillende soorten van social return on investment analyses zijn beschreven door Nicholls, Lawlor, 

Neizert en Goodspeed (2009). 

1. De meervoudige, deze analyse wordt achteraf uitgevoerd en is gebaseerd op de plaatsgevonden 

resultaten. 

2. De forecast, deze analyse voorspelt de sociale waarde die gemaakt zal worden als de activiteiten 

voldoen aan de resultaten. 

De social return on investment analyse werkt op inzichten, ingegeven door andere benaderingen 

over de niet-financiële waarden. De social return on investment analyses zijn in verschillende vormen 

gevonden in de literatuur. Allereerst het stappenplan van Scholten en Rebergen (2009), bestaand uit 

zeven stappen. Deze stappen lijden tot de uiteindelijke berekening van social return on investment, 

dit is tevens de laatste stap. Aangezien een analyse niet eindigt bij de berekening van een getal is er 

verder gezocht naar andere analyses. 

Verder gekeken is de analyse van Scholten, Nicholls, Olsen en Galimidi (2006) gevonden. Deze 

analyse bestaat uit vier fasen met daarin de onderverdeling van zeventien activiteiten. Dit is een zeer 

uitgebreide analyse en elke stap wordt uitgebreid beschreven, maar iets te uitgebreid. Om het 

leesbaar te houden zouden activiteiten samengevoegd kunnen worden om zo de overzichtelijkheid 

te waarborgen. Ook Nicholls, Lawlor, Neizert en Goodspeed (2009) hebben een grote analyse van zes 

fasen met daarin de onderverdeling van 24 activiteiten en ook hier is het aantal activiteiten een punt. 

29 | P a g i n a



Aangezien de leesbaarheid van belang is, is er gekozen om de analyse zoals omschreven wordt door 

Franssen en Scholten (2007) aan te houden. Hierin wordt in tien stappen gewerkt naar een 

overzichtelijke analyse en zijn alle belangrijke punten uit de bovenstaande drie analyses 

meegenomen. Deze tien stappen zijn ondergeschikt aan vier fasen; de opzet, de inhoud, de 

betrouwbaarheid en de continuïteit. Hieronder zijn de tien activiteiten beschreven, zoals genoemd in 

Franssen en Scholten (2007). 

Fase 1 – Opzet 

Activiteit 1 – Het bepalen van een doelstelling voor de analyse 

Deze activiteit zorgt ervoor dat er duidelijk wordt gemaakt wie er geïnteresseerd zijn in de social 

return on investment analyse. Ook wordt er een overzicht gegeven van de doelstellingen van de 

organisatie en de doelstellingen die gelden voor de social return on investment analyse. Door dit 

inzichtelijk te krijgen wordt er een helder beeld gegeven van het rapport en welke doelstellingen er 

aan het eind getoetst worden (Franssen & Scholten, 2007). 

Activiteit 2 – Stel vast wie de stakeholders van de investering zijn 

In deze activiteit worden wordt duidelijk welke partijen betrokken zijn bij het invoeren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Als deze partijen bekend zijn kunnen de 

belangen en het verwachtte resultaat besproken worden (Franssen & Scholten, 2007). 

Activiteit 3 – Bepaalt de omvang van de analyse 

In deze stap wordt de omvang van de social return on investment analyse bepaald. Er wordt gekeken 

of het geldt voor de gehele organisatie of juist voor een deel hiervan. Door dit helder te krijgen kan 

de omvang van de analyse worden vastgesteld (Franssen & Scholten, 2007). 

Activiteit 4 – Het analyseren van inkomsten en uitgaven 

Eerst worden de inkomsten van de activiteiten op zowel sociaal, economische als op milieugebied 

bepaald. Daarna worden de uitgaven van deze activiteiten ook op de drie gebieden bepaald. Op deze 

manier worden de input en output van de impactmap inzichtelijk gemaakt. 

Activiteit 5 – Het opstellen van de impactmap 

De effecten van het bedrijf op de output en uitkomsten worden in deze stap bepaald. Een 

impactmap zal worden opgesteld. Voor verdere informatie over een impactmap, zie nieuw inzicht 

een, hoofdstuk 3.11.2. 

Fase 2 – Inhoud 

Activiteit 6 – Het verzamelen van indicatoren en gegevens 

In deze activiteit worden de indicatoren bepaald voor elk van de te verwachten impacts. Er wordt 

een schatting gemaakt van de mate waarin de uitkomsten ook plaats hadden gevonden wanneer de 

investering niet was gedaan. Ook wordt er een schatting gemaakt in hoeverre andere organisaties 

betrokken zijn bij de mate waarin de uitkomsten afhankelijk zijn van de input of activiteiten. Op deze 

manier worden alle werkelijke kosten en resultaten zichtbaar gemaakt (Franssen & Scholten, 2007). 

Activiteit 7 – Maak een prognose 

In deze activiteit wordt het tijdspad voor de social return on investment berekening beschreven, 

waarbij een toelichting wordt gegeven wat de redenen zijn voor het gekozen aantal jaren. Vaak 

wordt er een periode van vijf jaar gekozen omdat dit de beste weergave geeft van de eindwaarde. 

Wanneer er een langere periode wordt berekend zijn de uitslagen speculatiever (Scholten, 2003). 

Fase 3 – Betrouwbaarheid 

Activiteit 8– Het berekenen van het sociaal rendement 

In deze activiteit vindt de daadwerkelijke berekening van de social return on investment ratio plaats. 

Er zal door middel van zes fasen waarin berekeningen worden uitgevoerd, gekomen worden tot een 

30 | P a g i n a



social return on investment ratio. Dit ratio is van belang bij de verdere verslaglegging van het 

rapport. De zes fasen voor het berekenen van de ratio zijn te vinden in hoofdstuk 3.7 (Franssen & 

Scholten, 2007). 

Activiteit 9 – Rapporteren 

In deze stap wordt het SROI-rapport opgesteld. In activiteit 8 zijn verschillende cijfers tot stand 

gekomen, deze cijfers worden hier uitgelegd en de gemaakte keuzes worden toegelicht. 

Fase 4- Continuïteit 

Activiteit 10 – Bewaking 

Tot slot wordt er in de bewaking vastgelegd hoe de gemeten prestaties in de toekomst bewaakt 

zullen worden. Ook wordt er gekeken naar de manieren waarop het eventueel gecontinueerd of 

bijgeschaafd kan worden. Tot slot wordt hier ook aangegeven wanneer een nieuwe analyse plaats 

zou moeten vinden. 

Deelconclusie 5: Zoals uit de literatuur is gebleken is social return on investment meer dan een berekening 

op zich, het is een gehele analyse. Om een overzichtelijk rapport te schrijven is er gekozen voor de analyse 

van Scholten en Franssen (2007). Deze analyse bestaat uit vier fasen met daarin tien activiteiten, waarbij er 

een algeheel beeld wordt gegeven van de meerwaarde en het rendement van de investering. 

3.7 Rendement 

Sociaal-economische waarde, waar zoals eerder besproken de focus op ligt bij de social return on 

investment berekening, wordt gecreëerd door aan de activiteiten die een bedrijf uitvoert waarde toe 

te voegen. Als deze waarde wordt toegevoegd kan bepaald worden of de kostenbesparing 

nagestreefd is. Een voorbeeld van deze kostenbesparing is een verminderde aanvraag voor 

uitkeringen. Inkomsten worden gecreëerd doordat werkende mensen loonbelasting, omzetbelasting 

en vennootschapsbelastingen voortbrengen voor de samenleving. Maar naast deze opbrengsten zijn 

er ook kosten verbonden aan een investering. 

Deze kosten kunnen door middel van vier stappen naar boven worden gehaald, aldus Scholten 

(2003), voor een uitwerking van deze vier stappen, zie bijlage V. Na het vaststellen van de sociale 

kosten en sociale opbrengsten wordt in fase 3 -betrouwbaarheid van de social return on investment 

analyse, het sociaal rendement berekend. Social return on investment is een impactgerichte meting, 

dit houdt in dat het zich vooral richt op de resultaten en de impact. 

Om de social return on investment berekening uit te voeren zal gebruik worden gemaakt van 

bedrijfskundige instrumenten. De belangrijkste instrumenten bij de berekening van social return on 

investment zijn, de balans, de winst en verliesrekening, de rente, de kasstromen, het gemiddeld 

gewogen kapitaal en het vereist rendement voor kapitaalgoed. Voor een uitleg van deze 

instrumenten zie bijlage VI. Bij het berekenen van social return on investment wordt er verder nog 

gebruik gemaakt van de DCF-methode. Dit is de netto-contante waarde methodiek en de interne 

rentevoet samen in één methode. Bij deze berekening is het belangrijk rekening te houden met de 

toekomstige geldwaarde, hiervoor wordt de contante waardeberekening ingezet. Om een van de 

nadelen van deze meetmethode weg te nemen zullen de keuzes en aannames goed beargumenteerd 

moeten worden (Scholten, 2003). 

In de netto contante waarde berekening is het nodig om een disconteringspercentage te kiezen. De 

keuze voor een percentage hangt van vele factoren af. Een aantal van deze factoren zijn; het vereiste 

rendement, de kosten die voor de investering gemaakt worden en de rentestand van de banken. Bij 

iedere berekening is het van belang om de redenen voor de keuze van dat percentage te noemen. 

Voordat de berekening kan worden uitgevoerd zijn de volgende financiële gegevens van het bedrijf 

van belang (Scholten, 2003), te vinden op de volgende pagina. 

31 | P a g i n a



Tabel 3.2 Benodigde financiele gegevens. Uit: Scholten (2003). 

1. Winst en verliesrekening 

a. Omzet 

b. Kostprijs van de omzet en verkoopkosten 

c. Operationele kosten (zonder sociale kosten) 

d. Afschrijvingen 

e. Subsidies en/of giften 

f. Sociale kosten 

2. Balans 

a. Debiteuren 

b. Inventaris 

c. Crediteuren 

d. Schulden 

3. Gemiddelde kosten van de schulden en algemene branchegegevens 

4. Solvabiliteit en liquiditeitsratio 

5. Kapitaalkosten (het rendement dat minimaal vereist wordt van een nieuwe investering) 

6. Gegevens over de sociale impact 

a. Kostenbesparingen (hulpverlening, uitkering, enz.) 

b. Nieuwe belastinginkomsten 

c. Verwacht aantal werknemers uit de doelgroep (projectie voor de komende tien jaar) 

(Scholten, 2003). 

Als al deze informatie verkregen is kan er begonnen worden met het daadwerkelijk berekenen van 

de social return on investment ratio. De social return on investment ratio berekening heeft zes fasen 

waarmee de waarde van de onderneming berekend kan worden, aldus Scholten (2003). 

Waarde meten 

1. Waarde van de onderneming 

2. Sociale waarde 

3. Gemengde waarde 

Opbrengsten meten 

4. Opbrengstenindex van de onderneming 

5. De sociale opbrengstenindex 

6. En de gemengde opbrengstenindex 


De waarden van de hier bovenstaande meetinstrumenten geven los van elkaar geen duidelijk beeld 

maar wanneer het met elkaar vergeleken wordt en samen wordt geïnterpreteerd geeft het een 

helder beeld over de situatie. Dit is terug te vinden in activiteit negen van de social return on 

investment analyse. Hieronder een beschrijving van de zes fasen om de social return on investment 

ratio tot stand te laten komen (Scholten, 2003). 

3.7.1 Waarde meten 

Fase 1: Bedrijfswaarde berekenen (Scholten, 2003). 

Stap 1: Van de te verwachten toekomstige geldstromen een projectie maken 

In de eerste fase wordt de bedrijfswaarde berekend. In de analyse wordt er in activiteit zeven een 

prognose opgesteld waarin het onderzoek afgerond wordt. In deze stap wordt een projectie gemaakt 

van de toekomstige geldstromen. Belangrijk bij de projecties zijn de volgende stappen. 

a) Zoek cijfers uit dezelfde branche over de te verwachten groei van de branche. 

b) Beschrijf de projecties in euro’s. 

c) Zet de prognose om in percentages. 

d) Vergelijk dit cijfer met de cijfers uit de branche 

e) Kijk naar; kosten verkoop, operationele kosten, subsidies en giften en sociale operationele kosten 


32 | P a g i n a



Stap 2: De eindwaarde van de onderneming na vijf jaar berekenen 

De winst na de sociale opbrengsten en kosten over de periode van vijf jaar bij elkaar optellen en dit 

delen door het discontopercentage geeft de eindwaarde van de onderneming. Een 

discontopercentage is het percentage dat men hanteert bij het disconteren, wat wil zeggen dat er 

een vast percentage wordt gebruikt bij het vaststellen van de contante waarde. Dit percentage hangt 

van vele keuzes af, die beschreven moeten worden (Scholten, 2003). 

Stap 3: Van de onderneming de contante, huidige economische waarde meten 

Het meten van deze huidige economische waarde gebeurd door middel van de Discounted Cash Flow 

methode. Deze methode kijkt naar voorspellingen in de toekomst, iets wat een belangrijk punt is in 

de social return on investment methode. Hierbij wordt gekeken naar het verschil tussen de uitgaande 

en inkomende geldstromen, ook wel cashflow genoemd (Scholten, 2003). Belangrijk in deze stap zijn 

de punten; 

a) Welke groeicijfers worden toegepast? 

b) Wat wordt er voor de groei gebruikt, percentages of vaste bedragen? 

c) De normale bedrijfskundige kosten moeten gescheiden worden van de sociale kosten. 

d) Er moet rekening gehouden worden met een andere verhouding van de omzetgroei en groei van 

personeelskosten omdat het werktempo wellicht anders ligt (Scholten, 2003). 

Voor de cashflow geldt; 

1. Uitgaven die geen of nog geen kosten zijn moeten afgetrokken worden van de cashflow. 

2. Kosten die geen uitgaven zijn moeten erbij worden opgeteld. 

3. Hetzelfde geldt voor inkomsten en ontvangsten (Scholten, 2003). 

Als de cashflow voorspeld is moet het contant gemaakt worden. Dit gebeurd met de gemiddeld 

gewogen kapitaal kosten, (WACC). 

Tabel 3.3: Voorbeeld gemiddeld gewogen kapitaal kosten. Uit: Scholten (2003) 

Soort financiering Verhouding Kosten voor Kosten na Gewogen 

belasting belasting gemiddelde 

Eigen vermogen 65 % 14,00% 14,00% 9,10% 

Vreemd Vermogen 35 % 9,00% 5,85% 2,05% 

Totaal 100 % 11,15% 

De berekening van de cashflow (eindwaarde) luidt; de cashflow in vijf jaar vermenigvuldigen met de 

disconteringspercentage. En voor het berekenen van de contante waarde geldt de vrije cashflow 

eindwaarde delen door het disconteringspercentage is jaar 1(Scholten, 2003). De vrije cashflows 

eindwaarde van jaar 2/3/4/5/6 delen door het disconteringspercentage tot de macht van het jaar, 

dus 2/3/4/5/6. Door al deze contante waarde bij elkaar op te tellen ontstaat de totale contante 

waarde over vijf jaar. Vervolgens wordt de maatschappelijke waarde berekend (Scholten, 2003). 

Fase 2: Maatschappelijke waarde berekenen 

Ook voor de maatschappelijke toekomstige geldstromen wordt een schatting gemaakt en de 

eindwaarde berekend. Scholten (2003) beschrijft de maatschappelijke toekomstige waarde als een 

imputed value. Hiermee wordt bedoeld dat de waarde in euro’s wordt uitgedrukt terwijl dit vaak niet 

om de harde euro’s gaat (Scholten, 2003). Deze fase gaat ook gepaard met vijf stappen. 

Stap 1: De doelgroep onder de medewerkers voor de komende vijf jaar in kaart brengen. 

Stap 2: De kostenbesparing per werknemer berekenen voordat zij in het bedrijf gingen werken. 

Hieronder vallen kosten die gemaakt werden voordat de werknemers in het bedrijf werkzaam 

waren en nu niet meer nodig zijn, zoals zorg en hulpverlening. 

Stap 3: Belastingtoename berekenen, zoals omzetbelasting en inkomstenbelasting. 

Stap 4: Berekenen van de sociale operationele kosten van de investering voor het bedrijf. 

33 | P a g i n a



Tabel 3.4: Overzicht van de sociale inkomsten en sociale kosten. Uit: Scholten (2003) 

Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 

Aantal medewerkers 5 8 10 11 11 

Besparing per 

medewerker 

€ 35.000 € 36.225 € 37.493 € 38.805 € 40.163 

Nieuwe inkomsten per 

persoon 

Totale maatschappelijke 

€ 10.000 € 10.350 € 10.712 € 11.087 € 11.475 

kostenbesparingen € 225.000 € 372.600 € 482.051 € 548.815 € 568.024 

Extra sociale kosten per 

persoon 

€ 20.000 € 20.700 € 21.425 € 22.174 € 22.950 

Totale sociale kosten €100.000 € 165.600 € 214.245 € 243.918 € 252.455 

Cashflow sociale 

doelstelling 

€ 125.000 € 207.000 €267.806 € 304.897 € 315.569 

Stap 5: Hang aan de geldstromen een percentage voor het berekenen van de sociale 

eindwaarde. Zie bovenstaande berekening voor eindwaarde (Scholten, 2003). 

Fase 3: Gecombineerde waarde berekenen 

Om de gecombineerde waarde te kunnen berekenen moeten de resultaten van fase 1 en fase 2 bij 

elkaar worden opgeteld waarna de lange termijn schulden in mindering gebracht moeten worden. 

Dit wordt voor zowel de sociale waarde als voor de economische waarde berekend (Scholten, 2003). 

3.7.2 Opbrengsten meten 

Fase 4: Economische opbrengstenindex berekenen 

In deze fase worden de economische opbrengsten gedeeld door de investeringen van de 

onderneming om zo de economische opbrengstenindex te berekenen. 

Fase 5: Maatschappelijke opbrengstenindex berekenen 

De maatschappelijke index wordt berekend door de sociale opbrengsten te delen door de sociale 

investeringen van de onderneming en zo wordt de maatschappelijke opbrengstenindex berekend. 

Fase 6: Gecombineerde index berekenen (Scholten, 2003). 

In de laatste fase wordt de social return on investment ratio berekend. Daarvoor worden alle 

opbrengsten (zowel sociaal als economisch) bij elkaar opgeteld en gedeeld door alle gemaakte 

investeringen. Het getal dat hier uitkomt, moet in de context van de branche worden geplaatst of in 

vergelijking met voorgaande jaren. Deze social return on investment ratio is een verhouding tussen 

alle gemaakte kosten en alle gecreëerde financiële waarden (Scholten, 2003). 

Figuur 3.2: SROI Methodology Uit: Scholten (2003) 

34 | P a g i n a



Deelconclusie 6: Het berekenen van de social return on investment ratio bestaat uit zes fasen. In deze fasen 

wordt zowel de economische als de sociale investeringen en opbrengsten berekend. Door op het eind alle 

opbrengsten te delen door alle gemaakte kosten wordt de social return on investment ratio berekend. Deze 

ratio wordt in activiteit negen in de context geplaatst. 

3.8 Reïntegratie-instrumenten 

In dit onderzoek wordt er, naast dat er gekeken wordt hoe maatschappelijke waarde berekend kan 

worden, ook gekeken naar wat de mogelijkheden zijn om mensen die leven met een handicap 

effectief en efficiënt aan het werk te helpen en te houden. Uit het onderzoek van Nijhuis (2011) is 

gebleken dat de huidige arbeidsmarkt niet in staat is om mensen op te nemen met een afstand tot de 

arbeidsmarkt. 

Tegenwoordig zijn functies te complex en te wisselend, zodat dit de participatie van mensen die 

leven met een beperking in de weg staat. Om ervoor te zorgen dat functies wel aansluiten bij de 

werknemer zijn er verschillende reïntegratie-instrumenten die van belang zijn. Smitskam & De Vos 

(2005) beschrijven reïntegratie-instrumenten als; ‘Regelingen die gebruikt worden voor de 

bevordering, het behoud of herstel van arbeidsparticipatie van personen met een arbeidshandicap’. 

Deze middelen zijn van belang om voor alle partijen zowel de werkgever als de werknemer tot een 

geslaagde samenwerking te komen. 

Dit sluit aan bij de wet die de overheid anno 2013 zal gaan doorvoeren, de wet werk naar vermogen 

(Kabinet, 2011). Met deze wet worden, indien mogelijk, mensen die leven met een beperking 

gestimuleerd aan het werk te gaan. Allereerst wordt er gekeken of er bij een reguliere werkgever een 

baan te vinden is, daarvoor zijn de reïntegratie-instrumenten van belang. In het begin is het voor 

zowel de werkgever als de mensen die leven met een beperking prettig dat er instrumenten zullen 

zijn die het mogelijk maken om mensen die leven met een beperking aan het werk te helpen. 

Pas wanneer er met de reïntegratie-instrumenten nog geen geschikt werk is gevonden wordt er 

gekozen voor een beschutte werkplaats, de WSW (wet sociale werkvoorziening). Nu is het zo dat, 

gebleken uit het onderzoek van het Kabinet (2011), slechts vijf procent werkelijk overstapt van de 

WSW naar de reguliere werkgever. Door de instrumenten in te zetten wordt er getracht een hogere 

kans te genereren. Vroeger waren er vele instrumenten om werknemers te stimuleren, door de wet 

werk naar vermogen zijn de instrumenten verminderd, om zo een effectievere aanpak van de 

instrumenten te bewerkstelligen. Voorbeelden van reïntegratie-instrumenten zijn (Kabinet, 2011); 

o Loondispensatie 

o Methode Supported Employment 

o Werkaanpassingen 

o Scholing 

Deelconclusie 7: Naast het berekenen van waarde zijn er ook methoden om de investering effectiever en 

efficiënter te laten verlopen. Zoals omschreven in de definitie van Smitskam & de Vos (2005) zijn dit; 

‘regelingen die gebruikt worden voor het bevorderen van de arbeidsparticipatie van mensen met een 

arbeidshandicap.’ 

3.9 Reïntegratie-instrumenten voor mensen die leven met een beperking 

Integratie van mensen die leven met een beperking vraagt van twee partijen inzet. Zowel van de 

persoon die leeft met beperkingen als van arbeidsmarkt. De persoon die leeft met een beperking 

dient zich optimaal in te zetten voor de baan en naar zijn of haar kunnen te functioneren met daarbij 

waar nodig ondersteuning. Voor de arbeidsmarkt geldt dat er geschikte functies moeten komen die 

op maat gemaakt kunnen worden. 

35 | P a g i n a



Door nauwe samenwerking tussen het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) en Uitvoeringsinstituut 

Werknemersverzekeringen (UWV) moet de doelstelling- werk boven uitkering - worden gerealiseerd, 

aldus Zwinkels (2007). Deze doelstelling uit zich in het stimuleren van de (re)integratie, het beperken 

van uitkeringsgerechtigden en het op de juiste momenten verstrekken van uitkeringen. Hier zal op 

ingespeeld worden met de reïntegratie-instrumenten, om zo met elkaar een goede (re)integratie 

mogelijk te maken. Hieronder is een uiteenzetting te lezen van verschillende reïntegratieinstrumenten 

die van belang zijn bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. Voor de reïntegratie-instrumenten geldt dat niet alles benut hoeft te worden, het moet 

individueel bekeken worden welke instrumenten van belang zijn. 

o Loondispensatie 

Loondispensatie betekent dat de werkgever de productiviteit van de medewerker betaald. Wanneer 

dit loon onder het minimumloon is, wordt het aangevuld door de gemeente. Werknemers kunnen 

alleen voor loondispensatie in aanmerking komen indien zij een lichamelijke, verstandelijke en/of 

psychische beperking hebben (Kabinet, 2011). 

o Werkaanpassingen 

Werkaanpassingen zijn aanpassing op het werk om de werknemer optimaal te laten functioneren. 

Hierbij kan gedacht worden aan andere stoelen, ander bureau en veranderde pauzes. 

o Scholing 

Onder scholing wordt het bijscholen van de werknemer verstaan, zodat deze persoon op andere 

gebieden nog productief kan zijn met zijn handicap. 

o Methode Supported Employment 

Deze methode is afkomstig uit de Verenigde Staten. Het heeft in 1995 intrede gemaakt in Nederland 

en helpt een persoon de arbeidsmarkt (weer) op te komen (Van der Pijl & Soest, 2008). De methode 

heeft vijf fasen om tot een goed eind te komen. 

a) Assessment 

Door middel van een gesprek wordt er een beeld geschapen van de werkzoekende. 

b) Job finding 

Het zoeken naar een baan 

c) Job – Analyse 

Het analyseren van de baan aan de hand van mogelijkheden 

d) Matching 

Het matchen van de baan aan de werkzoekende, desnoods met wat werkaanpassingen, zie 

vorige kop werkaanpassingen. 

e) Job- coaching 

Begeleiden van de werknemer op zijn werkplek 

o Jobcarving 

Voor het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking is het van belang 

om nieuwe functies te creëren. Zoals in het begin al is aangegeven zijn de huidige functies niet in 

overeenstemming met de werknemers. Door deze te laten matchen met de nieuwe werknemers kan 

worden gezorgd voor een duurzame arbeidsplaats. Nijhuis (2011) beschrijft job carving als een 

proces dat de mogelijkheden van de werknemer en een specifieke functie toetst en vergelijkt. Deze 

methode is ontstaat uit de waarneming dat werk bleef liggen omdat het te druk was of dat opgeleide 

mensen tijd verdeden met werk waarvoor zij niet waren opgeleid. Zo is het idee ontstaat om deze 

functies af te stemmen op de mogelijkheden en wensen van mensen die leven met een beperking. 

36 | P a g i n a



De kern van de benadering is het houden van een assessment, hierin komen alle mogelijkheden, 

wensen, beperkingen van de werknemer naar boven en zo kan er op basis van deze informatie een 

goede afstemming worden gemaakt. Ook na het plaatsen van de werknemers dient er ondersteuning 

te zijn, dit is het belangrijkste aspect aldus Nijhuis (2011). 

o Inclusief herontwerp 

Centraal bij inclusief herontwerpen staat dat functies niet de kwaliteiten van de potentiële 

werknemers dekken maar dat taken dit wel kunnen doen. Zoals er bij jobcarving wordt gekeken naar 

de functie die het beste matcht, wordt er bij inclusief herontwerpen gekeken naar de taken die het 

beste matchen. Walkowiak et al. (2009) beschrijft dat innovatief herontwerpen voor 

arbeidsorganisaties noodzakelijk is als het gaat om een goede match tussen werknemers en 

functie/taken (Nijhuis, 2011). Nijhuis (2011) beschrijft het inclusief herontwerpen in negen stappen 

om zo tot het beste resultaat te komen. 

1) Overeenstemming binnen het bedrijf over het in dienst nemen van collega’s met een beperking. 

2) Opsporen van taken door middel van een analyse van het werkproces. 

3) Goedkeuring van de bedrijfsleider om verdere analyse in een specifieke tak uit te voeren. 

4) Herontwerpen van de processen in die specifieke tak. 

5) Selecteren van werknemers op hun mogelijkheden en hen voorbereiden op herontworpen taken. 

6) Afstellen van de verschillende taken op de wensen en mogelijkheden van de werknemer. 

7) Werknemer kennis laten maken met de nieuwe werkplek en begeleiding geven waar nodig. 

8) Feedback om zo tot een optimaal takenpakket te komen. 

9) Evalueren van het herontwerp, wordt hiermee verder gegaan? 

Deelconclusie 8: Voor integratie is het van belang dat de inzet van zowel de persoon met een beperking als 

van de arbeidsmarkt komt. Gebleken uit het onderzoek van Nijhuis (2011) is, dat de huidige arbeidsmarkt 

niet in staat is om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt op te nemen. Om ervoor te zorgen dat 

functies wel aansluiten bij de werknemer zijn er verschillende reïntegratie-instrumenten, zoals; 

loondispensatie, werkaanpassingen, scholing, methode supported employment, jobcarving en inclusief 

herontwerpen, die van belang zijn. 

3.10 Meerwaarde door reïntegratie-instrumenten 

Een meerwaarde door reïntegratie-instrumenten bestaat niet alleen uit het economische karakter, 

daar zit ook een sociale kant aan vast. Eerst zal worden ingegaan op de gevonden economische 

resultaten van de reïntegratie-instrumenten waarna vervolgens de sociale punten aan bod komen. 

Uit onderzoek van De Koning, Gelderblom, Zandvliet en Van den Boom (2005) blijkt dat instrumenten 

van uitkeringsgerechtigden positief zijn. Er bleek dat er te weinig informatie over mensen die leven 

met een beperking op de arbeidsmarkt te vinden was dat hier geen uitspraken over gedaan kunnen 

worden. Wel blijkt uit hetzelfde onderzoek dat reïntegratie-instrumenten voor vrouwen positiever 

zijn en het ook op volwassenen meer effect heeft dan voor jongeren. 

Het zal per persoon bekeken moeten worden aan welke instrumenten behoefte is en welke 

aansluiten of juist tegenwerken om zo te komen tot een optimaal beleid. Het kan zijn dat de 

behoefte in de loop van de tijd verandert, mensen veranderen en dus ook hun behoeftes, deze zullen 

van tijd tot tijd bekeken moeten worden (De Koning, Gelderblom, Zandvliet & Van den Boom, 2005). 

Door de instrumenten job-carving en inclusief herontwerp kan er een economisch voordeel worden 

gehaald doordat de personeelskosten niet zullen toenemen en wellicht zullen afnemen. De reden die 

Nijhuis (2011) daarvoor geeft is dat hoger opgeleid personeel zich niet langer hoeft bezig te houden 

met taken die veel tijd kosten en waarvoor zij niet aangenomen zijn. Zo houden zij meer tijd over om 

zich met de vaktaken bezig te houden zodat zij productiever worden (Nijhuis, 2011). Ook kunnen 

personeelskosten omlaag gaan wanneer er in een bedrijf de loondispensatie van kracht is, daardoor 

hoeft men alleen de productiviteit van de werknemer te betalen. 

37 | P a g i n a



Een nadeel van jobcarving, gebleken uit onderzoek van Blok (2011), is dat het ontspanningsmoment 

voor de ‘gewone’ werknemers verdwenen is omdat zij alleen nog de hogere taken toebedeeld 

krijgen. Hierdoor wordt er meer kans gelopen op een burn-out of stress klachten. Om dit te 

voorkomen dienen er goede afspraken en oplossingen gemaakt te worden. 

Een voorbeeld van positieve resultaten van inclusief herontwerpen is in het Slotervaart Ziekenhuis 

(Nijhuis, 2011). Hier zijn experts bezig met het creëren van duurzame functies voor jongeren die 

leven met een beperking. In 2010 waren er al 100 functies met succes duurzaam geschapen (Nijhuis, 

2011). Ook worden er positieve effecten behaald doordat de zorgconsumptie wordt teruggedrongen 

van de werknemers die leven met een beperking, aldus Brouwer, Zwinkels en Van Genabeek (2006) 

in (Zwinkels, 2007). Aangezien zij/hij aan het werk gaat en hier inkomsten uit haalt zal er minder 

uitkering of aanvullingen nodig zijn. Dit zal ook een positief economisch effect opleveren. 

Zoals hierboven al werd vermeld weten werkgevers vaak niet welke middelen er bestaan om mensen 

met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen, waardoor dit nog te weinig gebeurd. Hierbij 

speelt ook de gedachte mee dat werkgevers van mening zijn dat arbeidsgehandicapte werknemers 

meer ziek zijn dan de gemiddelde werknemer. Niets is minder waar, uit cijfers van het CBS blijkt dat 

70 % van de werknemers die leven met een beperking minder verzuimt dat het landelijk gemiddelde, 

(Blok, 2011). Ook ligt de nadruk teveel op wat mensen die leven met een beperking niet kunnen, er 

moet juist gekeken worden naar wat de mogelijkheden zijn en wat zij te bieden hebben. In het 

onderzoek van Blok (2011) staan 26 werkgevers beschreven die allemaal een Wajonger in dienst 

hebben. Uit dit onderzoek bleek dat alle werkgevers de Wajongers zagen als gewone werknemers en 

niet keken naar hun handicaps (Blok, 2011). Dit onderzoek wijst uit dat het beeld van mensen die 

leven met een beperking verandert zodra men weet wat het inhoudt. Door dit bewustzijn bij de 

werkgevers te creëren wordt de arbeidsmarkt toegankelijker gemaakt voor iedereen. 

Naast de bovengenoemde economische voordelen zijn er ook sociale voordelen. Door deelname aan 

de arbeidsmarkt wordt de participatie van het individu aan de samenleving bevorderd (Zwinkels, 

2007). De mensen die leven met een beperking voelen zich niet meer een buitenstaander van de 

samenleving maar staan er midden in en hebben het gevoel dat zij iets kunnen doen voor deze 

samenleving. Verder worden de sociale vaardigheden van mensen die leven met een beperking 

verbeterd door het contact met collega’s en de intensieve begeleiding (Blok, 2011). Ook worden zij 

zelfstandiger gemaakt zodat zij zelf stappen ondernemen en niet overal hulp bij nodig hebben, 

vanzelfsprekend gebeurd dit eerst onder begeleiding. Door middel van scholing, indien mogelijk, 

wordt de medewerker geholpen bij het verder ontwikkelen van zichzelf als persoon en van zijn 

kennis (Blok, 2011). Tot slot, met de toekomstige krappe arbeidsmarkt is het nodig dat iedereen in de 

samenleving zijn steentje bijdraagt, zo ook de mensen die leven met een beperking (Blok, 2011). 

Deelconclusie 9: Een meerwaarde creëren door reïntegratie-instrumenten in te zetten bestaat niet alleen uit 

het economische karakter, daar zit ook een sociale kant aanvast. Het inzetten van re-integratieinstrumenten 

is persoons- en tijdsgebonden. Door jobcarving en inclusief herontwerp kan er een economisch 

voordeel worden gehaald op de personeelskosten, nadeel is dat de zware werkzaamheden blijven liggen 

voor de andere werknemers. De sociale voordelen zitten hem in de participatie van mensen die leven met 

een beperking en het gevoel hebben onderdeel uit te maken van de samenleving. Ten slotte met de 

toekomstige krappe arbeidsmarkt is het nodig dat iedereen in de samenleving zijn steentje bijdraagt. 

3.11 Nieuwe inzichten 

Uit de resultaten van het bovenstaande literatuuronderzoek zijn nieuwe inzichten gekomen. Deze 

inzichten waren zo van belang voor het onderzoek dat er verder onderzoek is gedaan in de literatuur 

over deze inzichten. 

38 | P a g i n a



3.11.1 Stakeholderanalyse 

Zowel in de definitie van maatschappelijk verantwoord ondernemen die in dit onderzoek 

aangehouden wordt, als in het begrip social return on investment zijn stakeholders van belang. Een 

onderneming heeft vaak meerdere belanghebbenden en iedereen heeft een eigen mening over wat 

er zou moeten gebeuren. 

Het stakeholdermodel gaat ervan uit dat er meerdere partijen bij de activiteiten, die een bedrijf 

onderneemt, betrokken zijn en hier belangen bij hebben, aldus Desmidt en Heene (2005). Aandacht 

voor deze partijen is van noodzaak, zodat deze belangen ook verkondigd worden. De doelstelling van 

organisaties in het stakeholdermodel gaat verder dan het creëren van financiële waarde voor de 

stakeholders, er wordt ook aandacht besteed aan de maatschappelijke en duurzame waarde, aldus 

Desmidt en Heene (2005). 

Een stakeholder wordt door Desmidt en Heene (2005) gedefinieerd als; 

1. ‘iedere identificeerbare persoon of groep die ofwel beïnvloed wordt door het handelen van de 

onderneming of die op de een of andere manier zelf het handelen van de onderneming 

beïnvloedt.’ 

2. Diegenen, die echt noodzakelijk zijn voor het voortbestaan en het succes van de organisatie 

(Franssen & Scholten, 2007).’ 

Mitchell, Agle en Wood (1997) hebben een model ontwikkeld waarbij de stakeholders worden 

ingedeeld in acht categorieën. Er zijn drie hoofdcomponenten; power, legitimacy & urgency. Zoals 

Desmidt en Heene (2005) beschrijven is er weer een verdeling van drie groepen; de latente 

stakeholder, de eisende stakeholder en de uiterst prominente stakeholder. In de eerste groep, de 

latente stakeholder, bevinden zich stakeholders die over een van de drie hoofdcomponenten 

beschikken. Dit zijn de groepen 1,2 en 3. De tweede groep, de eisende stakeholder, beschikt over 

twee van de drie componenten. Zij bevinden zich in de groepen 4,5 en 6. De laatste groep de uiterst 

prominente stakeholder heeft alle drie de componenten, dit is groep 7. Dan is er nog een groep 8, dit 

zijn geen stakeholders van de organisatie omdat deze groep niet een van de drie componenten 

beschikt. Zo worden de stakeholders volgens de analyse van Mitchell, Agle en Wood (1997) 

ingedeeld in groepen, voor een afbeelding zie bijlage IV. 

Om het voorwerk voor het vaststellen van stakeholders duidelijk te maken en de mogelijke 

vastgestelde stakeholders te identificeren zijn in bijlage II tien vragen te vinden van Moratis en 

Cochius (2011). Een overzicht van stakeholders, die door middel van deze tien vragen zijn 

vastgesteld, is te vinden in bijlage III. Dit voorbeeld is gemaakt om inzicht te geven in partijen die als 

stakeholders kunnen gelden. Het ingevulde prioriteitenmodel naar aanleiding van het nieuwe inzicht 

in de literatuur is te vinden in bijlage IV. 

‘Every stakeholder group within the industry has strong thoughts and ideas about what's in the best 

interest of their group, as one would expect them to. Our concern is what's in the best interest of the entire 

system.’ (Danny Davis) 

3.11.2 Impactmap 

Het volgende nieuwe inzicht dat werd verkregen vanuit de literatuur is een impactmap. Dit is een 

belangrijk deel van de social return on investment analyse. Het brengt de stakeholders van de 

onderneming of investering in kaart met daarbij hun belangen en hun aandeel in de onderneming. 

Een voordeel van deze methode beschreven door Franssen en Scholten (2007) is dat er op deze 

manier een grote hoeveelheid informatie in één overzicht wordt weergegeven zodat het 

overzichtelijk en leesbaar blijft. De impactmap bestaat uit verschillende stappen. Al deze stappen 

leiden naar een outcome of impact voor de stakeholders. 

39 | P a g i n a



Stap 1 – Het inventariseren van, zowel intern als extern,stakeholders. 

Stap 2 – Bepalen van de input van de stakeholders. Het kan zijn dat de stakeholders geen input 

leveren maar wel een outcome hebben of die verwachten. Tevens kan het zijn dat de 

stakeholders geen bijdrage leveren uitgedrukt in geld maar in natura, bijvoorbeeld huisvesting 

(Franssen & Scholten, 2007). 

Stap 3 – Het beschrijven van de activiteiten die de stakeholders leveren of ontvangen. 

Stap 4 – Het beschrijven van de output, dit is de directe uitkomst van de uitgevoerde 

activiteiten (Hoogerwerf, 2008). 

Stap 5 – Het beschrijven van de outcome of impact. Dit zijn de effecten van de 

uitkomst van de uitgevoerde activiteiten. 

Stap 6 - Hierbij worden de indicatoren vastgesteld. Dit gebeurt om de waarde van de 

maatschappelijke onderneming vast te kunnen stellen. Franssen en Scholten (2007) geven aan 

dat door middel van prestatie-indicatoren vastgesteld kan worden of er een impact is 

gerealiseerd. De definitie van prestatie-indicatoren die in dit onderzoek wordt gehanteerd is 

afkomstig van Ten Have, Kruijff, Sturm, Schijvens en Schaafsma (2003) en luidt; ‘prestatieindicatoren 

zijn maatstaven die als meeteenheid dienen om te bepalen of een doelstelling is 

bereikt of bereikt gaat worden binnen de gestelde tijd.’ Deze indicatoren geven informatie over 

de activiteiten van een onderneming of een investering. Om de indicatoren meetbaar te laten 

zijn is het nodig om deze SMART te beschreven. SMART betekent; specifiek, meetbaar, 

acceptabel, realistisch en tijdsgebonden. 

Tabel 3.5 Voorbeeld Impactmap stichting Hulphond Nederland, april 2006. Uit: Franssen en 

Scholten (2007) 

Stakeholder Input Activiteit Output Outcome/ 

impact 

Hulphond 

bezitters 

Tijd/ 

energie 

Gebruik 

van hond 

Dagelijks 

leven met 

hond; aantal 

dagen/jaren 

van de hond 

Zelfstandig 

en 

onafhankelijk 

leven, (re) 

integratie in 

maatschappij 

Indicatoren Waar 

gevonden 

Vermindering 

van 

zorgvraag, 

deelname 

aan sociale 

activiteiten. 

Via 

interviews 

met 

hulphond 

cliënten 

3.12 Samenvatting literatuuroverzicht 

Zoals hierboven beschreven sluiten zowel maatschappelijke waarde, maatschappelijk verantwoord 

ondernemen als de meetmethode social return on investment bij elkaar aan. De reden hiervoor is 

dat alle begrippen rekening houden met de maatschappelijke baten en lasten en dat het belang van 

tevreden stakeholders overal in beschreven wordt. Voor het berekenen van deze maatschappelijke 

baten en lasten zijn meer dan dertig meetmethoden gevonden om de niet-financiële waarde te 

berekenen. Door middel van het kijken naar de voor- en nadelen is de meetmethode social return on 

investment gekozen om te gebruiken voor dit onderzoek. Deze meetmethode is meer dan een 

berekening op zich, het is een gehele analyse. Een van de activiteiten van de analyse is het 

berekenen van de social return on investment ratio berekening, welke bestaat uit zes fasen. In deze 

fasen wordt zowel de economische als de sociale investeringen en opbrengsten berekend. 

Naast het berekenen van waarde kunnen reïntegratie-instrumenten worden ingezet om de 

investering effectiever en efficiënter te laten verlopen. Hiervoor zijn verschillende instrumenten 

beschreven. Voor integratie is het van belang dat de inzet van zowel de persoon die leeft met een 

beperking, als van de arbeidsmarkt komt. Het creëren van een meerwaarde door reïntegratieinstrumenten 

in te zetten bestaat niet alleen uit het economische karakter, daar zit ook een sociale 

kant aan vast. 

40 | P a g i n a



4. Veldonderzoek 

In hoofdstuk 4.1 wordt er een inleiding gegeven in het veldonderzoek. Hoofdstuk 4.2 beschrijft de kansen op 

de markt op het gebied van deze thesis en hoofdstuk 4.3 beschrijft de risico’s hiervan. De actuele trends en 

ontwikkelingen op het gebied van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking 

komen in hoofdstuk 4.4 aan bod. Hoofdstuk 4.4.1. beschrijft social return on investment in de context van 

maatschappelijk en duurzaam ondernemen. In hoofdstuk 4.5 wordt uitgediept hoe social return on 

investment in de praktijk vorm krijgt. Hoofdstuk 4.6 beschrijft de manieren waarop invulling wordt gegeven 

aan het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking en een samenvatting van het 

veldonderzoek wordt gegeven in hoofdstuk 4.7. 

4.1 Inleiding veldonderzoek 

In het veldonderzoek is onderzocht hoe het creëren van arbeidsplaatsen en het geoptimaliseerde 

meetinstrument kunnen inspelen op de markt en maatschappij, daarbij worden ook de risico’s 

hiervan beschreven. Dit om het belang van deze thesis te benadrukken. Daarnaast worden de actuele 

trends en ontwikkelingen beschreven op het gebied van het creëren van arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking om zo ook deze thesis in dit tijdsperspectief te zien. Daarbij 

wordt gekeken hoe het geoptimaliseerde meetinstrument inspeelt op deze trends en 

ontwikkelingen. 

Vervolgens wordt er beschreven hoe social return on investment in de context staat met duurzaam 

en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Nadat deze informatie is beschreven om de context 

helder te krijgen wordt het daadwerkelijke veldonderzoek beschreven. Allereerst komen de 

verbeterpunten van de social return on investment meetmethode aan bod, de antwoorden zijn 

afkomstig vanuit de semigestructureerde interviews. Daarna wordt de invulling van het creëren van 

arbeidsplaatsen beschreven ook deze informatie is afkomstig vanuit de semigestructureerde 

interviews en tot slot wordt er een samenvatting gegeven van het veldonderzoek. 

4.2 Kansen in de markt/maatschappij 

De kansen in de markt liggen op verschillende gebieden voor het creëren van arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking. Allereerst voor het bedrijf zelf, deze investering sluit aan bij de 

opkomende trend maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tegenwoordig gaat deze vorm van 

ondernemen verder dan alleen zorg dragen voor de natuur, de p van people wordt hierin ook steeds 

belangrijker. Dit is een kans voor het bedrijf aangezien hierdoor het imago van het bedrijf een 

positieve draai krijgt. 

Nog een reden hiervoor kan de krapper wordende arbeidsmarkt zijn. Door de vergrijzing zijn er 

steeds minder mensen die werkzaam kunnen zijn. Hier kan deze thesis aan bijdragen door de manier 

van kijken van bedrijven te veranderen. Deze krapte kan ook worden opgevuld met mensen die leven 

met een beperking, wanneer zij gaan werken in reguliere bedrijven worden er banen ingevuld. 

Daarnaast zitten er ook financiële kansen aan. Wanneer mensen die leven met een beperking gaan 

werken op de arbeidsmarkt dienen loonheffingen betaald te worden. Dit worden financiële 

inkomsten voor de staat waar weer investeringen in het land mee gedaan kunnen worden. 

Een kans voor de mensen die leven met een beperking aldus Franssen en Scholten (2007) is dat zij 

een dagbesteding hebben. Zij doen mee aan sociale activiteiten en daarnaast behoeven zij minder 

zorgaanvraag. Maar ook de geïdentificeerde stakeholders kunnen hiervan een meerwaarde 

ondervinden. Al deze kansen laten inzien dat het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven 

met een beperking voor meer partijen van belang is dan men zou denken en het noodzakelijker is 

dan verwacht. Daarnaast kan het voor Disability Studies een kans zijn om zo meer inzicht te hebben 

in de meerwaarde van activiteiten die zijn uitvoeren. Als er een meerwaarde daadwerkelijk tot stand 

komt hebben zij bewijs dat het werk dat zij leveren wel degelijk van belang is. 

41 | P a g i n a



4.3 Risico’s in de markt/maatschappij 

Maar aan alle investeringen kleven ook risico’s, zo ook aan het aannemen van mensen die leven met 

een beperking. In gesprekken met bedrijven die mensen die leven met een beperking in dienst 

hebben, komt naar voren dat er vooral goed gedoseerd moet worden. Het moet een afspiegeling van 

de maatschappij zijn. Indien er geen goede dosering was kwamen hierover opmerkingen van de 

gasten. Aangezien een bedrijf geen imagoschade wil oplopen is dosering de goede keuze. 

Naast de imago schade is ook het stijgen van de extra kosten een risico. De extra kosten kunnen 

afkomstig zijn van een productiedaling. Deze extra kosten kunnen door de gemeente worden 

gedrukt, door middel van loondispensatie, maar het blijft een risico dat overwogen moet worden. 

Daarnaast komen er extra kosten door de begeleiding die nodig is. Deze begeleiding is vaak afkomstig 

van andere medewerkers op de werkvloer. Nog een risico daarvan kan zijn dat deze medewerkers 

niet bereid zijn om mensen die leven met een beperking te begeleiden, waardoor de juiste 

begeleiding niet gegeven kan worden. Daarnaast is de positie van Disability Studies, het afhankelijk 

zijn van fondsen voor inkomsten, een risico. Dit komt omdat het een kenniscentrum is en graag 

informatie en kennis heeft over deze onderwerpen, maar het staat minder dicht bij de bedrijven die 

het moeten uitvoeren. Vandaar dat deze bedrijven moeilijker te bereiken zijn en zo kansen kunnen 

blijven liggen in de markt. Deze risico’s zullen ingeperkt moeten worden zodat de kansen zullen 

opwegen tegen de risico’s. 

4.4 Actuele trends en ontwikkelingen 

De actuele trends en ontwikkelingen voor deze thesis zijn hieronder beschreven. Als eerste zal de 

ontwikkeling maatschappelijk verantwoord ondernemen besproken worden. Maatschappelijk 

verantwoord ondernemen is al langer bekend, maar nu vindt er een verschuiving plaats van de 

natuur waar men eerst op gericht was naar de mens. Bedrijven gaan zich steeds mensgerichter 

inzetten, aldus MVO Nederland (2012). Sociale innovatie is hierbij van belang, het aandacht hebben 

voor de mens in het bedrijf. Het bedrijf wordt zich zo bewuster dat het zowel naar buiten toe als in 

het bedrijf maatschappelijk verantwoord bezig moet zijn (MVO Nederland, 2012). 

MVO Nederland (2012) roept bedrijven op om mensen met een (arbeids) handicap in dienst te 

nemen, aangezien het bedrijf daar veel voor terug krijgt. Er zijn projecten gestart om deze groep 

mensen de reguliere arbeidsmarkt op te krijgen. Dit heeft ook met de krapper wordende 

arbeidsmarkt te maken. Net zoals de trend het invoeren van de wet werk naar vermogen. Deze wet is 

opgesteld door het Kabinet (2011) om zo de krapper wordende arbeidsmarkt tegen te gaan. De wet 

stelt dat er bij mensen die leven met een beperking niet gekeken moet worden naar wat zij niet 

kunnen, maar naar de mogelijkheden die er wel zijn. Zo wil de gemeente, met steun, de mensen die 

leven met een beperking bij reguliere bedrijven plaatsen. Daarbij komt de trend dat er de laatste 

jaren een ommekeer is gekomen in het denken over arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. Steeds is gedacht dat de mens moest veranderen, wilde het lukken om duurzame 

arbeidsplaatsen te creëren. Tegenwoordig wordt er meer gekeken naar wat er in de maatschappij 

moet veranderen wil het succesvol zijn. 

Het vernieuwde meetinstrument social return on investment sluit aan bij deze trends en 

ontwikkelingen aangezien het de maatschappelijke waarde meet, een uitgangspunt bij 

maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tevens geeft social return on investment een veranderde 

kijk op het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking aangezien het 

inzichtelijk maakt hoeveel het oplevert voor alle stakeholders, waardoor in wordt gezien dat het wel 

degelijk van belang is. Zo worden bedrijven gestimuleerd om zelf ook mensen die leven met een 

beperking in dienst te nemen. Daarnaast kan de trend het invoeren van de wet werk naar vermogen 

kracht worden bijgezet met dit instrument. Door dit instrument kan de impact, op langere termijn, 

worden bepaald van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. 

42 | P a g i n a



4.4.1 Duurzaam c.q. maatschappelijk verantwoord 

Wat hebben social return on investment en het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven 

met een beperking gemeen met duurzaam of maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een 

heleboel, vijf redenen zijn hieronder beschreven, waarom deze twee begrippen goed samengaan. De 

eerste reden is dat de meetmethode social return on investment in gaat op people van 

maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zoals in het literatuuronderzoek is uitgelegd richt de 

triple bottom line zich op drie p’s, people, planet, profit. Het begrip people gaat in op de aandacht 

die het bedrijf heeft voor zowel zijn eigen mensen, de werknemers, als voor de maatschappij in zijn 

geheel, net als de social return on investment methode. De meetmethode, meet de meerwaarde van 

het in dienst nemen van mensen die leven met een beperking en dus eigenlijk het maatschappelijk 

verantwoord ondernemen van een onderneming. 

De tweede reden is dat het meetinstrument rekening houdt met zowel het bedrijf, de persoon, als de 

stakeholders van de investering. Wat ook belangrijk is in maatschappelijk verantwoord ondernemen, 

zoals blijkt uit de gekozen definitie. In de definitie wordt besproken dat de waarden op drie gebieden 

in balans moet zijn met de verwachtingen van de stakeholders, aldus Cooymans & Hintzen (2000). 

Hier wordt ook duidelijk dat stakeholders belangrijk zijn in maatschappelijk verantwoord 

ondernemen. De derde reden is de berekende meerwaarde voor de toekomst, hierdoor sluit het 

meetinstrument aan bij het duurzaam ondernemen. Duurzaam ondernemen richt zich ook op een 

langere periode, zo ook het meetinstrument. Zoals beschreven in de definitie van Gelders (2008) die 

stelt dat duurzaam ondernemen het integreren is van alle belangen van alle stakeholders in een 

langetermijnvisie. Dit wordt bij de social return on investment in de impactmap vormgegeven in de 

kolom impact. De langetermijnvisie is zowel een voordeel als nadeel van het meetinstrument. 

Het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking zorgt voor een duurzame 

invulling van de arbeidsplaatsen op de krappe arbeidsmarkt. In de toekomst zijn er te weinig mensen 

die nog kunnen werken en daarom is het van belang dat er vooruit wordt gekeken en dat op andere 

manieren deze werkplekken ingevuld worden. Dit sluit aan bij duurzaam ondernemen omdat hier 

ook wordt gestreefd om op langere termijn te denken. Tot slot de vijfde reden waarom het creëren 

van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking aansluit bij maatschappelijk 

verantwoord ondernemen, is dat uit het veldonderzoek is gebleken dat dit een ‘vergeten’ groep is. 

Deze groep wordt gekenmerkt door het geen zij niet kunnen en de maatschappij staat hier huiverig 

tegen. Maar nu komt er een ommekeer in deze gedachte en wordt er juist gekeken naar wat mensen 

wel kunnen. Zo worden deze mensen verantwoord bij de maatschappij betrokken, vandaar dat het 

aansluit bij maatschappij verantwoord ondernemen. 

4.5 Social return on investment 

Door middel van literaire gegevens is er in het literatuuronderzoek een social return on investment 

analyse en een ratio berekening vastgesteld. Met dit opgestelde social return on investment 

meetinstrument vanuit de literatuur is aan het veldonderzoek begonnen. Twee experts zijn over het 

onderwerp bevraagd en een andere expert die erover gehoord had. Daarnaast zijn de 

opdrachtgeefsters bevraagd over de wensen die zij hadden. Waar de informatie terug te vinden is in 

de interviews staat beschreven in bijlage VIII, overzicht met kernlabels, dimensies en fragmenten. 

Social return on investment is ontstaan in Engeland, de reden is dat de regering wilde gaan 

bezuinigen. Door deze bezuinigingen moesten bedrijven laten zien wat hun social return on 

investment was en wanneer deze niet voldeed werd de subsidie stopgezet. Hierdoor wilden 

bedrijven het hoogst mogelijke ratio behalen en gingen zij uitrekenen hoe dit kon. Zo wordt niet de 

werkelijke social return on investment berekend maar wordt er gekeken hoe het ratio gehaald kan 

worden. In Nederland wordt ook door veel fondsen de social return gevraagd. Zo ook zijn de 

opdrachtgeefsters bij de methode gekomen. Tegenwoordig wordt het begrip vaak misbruikt vandaar 

dat de experts hiervoor waarschuwen. 

43 | P a g i n a



De opdrachtgeefsters vinden het belangrijk dat de social return on investment analyse een diepere 

kijk geeft in de kosten en baten van de investering. Waarin zowel de materiële als sociale kant van de 

kosten en baten wordt berekend, zodat het creëren van deze arbeidsplaatsen vanuit meerdere 

inzichten bekeken wordt. Aangezien zij zelf in de zoektocht geen model van social return on 

investment waren tegengekomen vinden zij het van belang dat er over het model is nagedacht, er 

een model is opgesteld en dat de stappen en aandachtspunten beschreven zijn. Zodat bij een 

vervolgonderzoek de daadwerkelijke meerwaarde berekend kan worden. 

De reden hiervoor is dat het vaak gaat over de vraag wat kost het om mensen die leven met een 

beperking in dienst te nemen. Maar er kan ook gekeken worden naar wat het oplevert, de positieve 

kant belichten. Vandaar dat de vraag naar boven kwam, wat kost het om niet inclusief te zijn? Door 

middel van social return on investment wordt zowel de sociale kant, wat levert het de samenleving 

en de persoon zelf op, als de financiële kant, wat levert het creëren van de arbeidsplaatsen het 

bedrijf op, berekend en beschreven. Door deze informatie hebben de opdrachtgeefsters meer 

bewijsmateriaal en meer inzicht in waarom mensen die leven met een beperking actief bij de arbeid 

betrokken moeten worden. Voor de fondsen is het dan ook inzichtelijk wat de meerwaarde is zodat 

het belang om te investeren kan worden aangetoond. 

Social return on investment wordt vaak onderschat, het is gecompliceerd om consistent te redeneren 

over het berekende maatschappelijk rendement. In SROI zijn verschillende onderdelen verweven, 

wat de moeilijkheid verklaart. Voordat er een social return on investment analyse gestart kan 

worden, moet de gewenste informatie voor de opdrachtgeefsters achterhaald worden. Wanneer dit 

bekend is, wordt nagedacht over, hoe de analyse vorm gaat krijgen om zo tot het beste resultaat te 

komen. Dit is een van de voordelen van social return on investment, het kan op maat worden 

gemaakt. Daarnaast is het belangrijk dat de meetmethode niet wordt neergezet als een 

wetenschappelijke methode maar een praktijk theoretische methode. Het is een methode die 

subjectieve informatie geeft, dat niet objectief kan worden gemaakt. Zoals al beschreven is in het 

literatuuronderzoek zijn er diverse social return on investment analyses. Het echte meetinstrument 

social return on investment wordt niet geloofd. Er is geen analyse die kan gelden als de standaard 

norm voor de methode. Wel kan het in een viertal fasen worden ingedeeld die afzonderlijk van elkaar 

afgerond moeten worden. De invulling van deze fases is afhankelijk van wat de opdracht inhoudt. 

Fase één - De probleemstelling. 

Fase twee -Het identificeren van stakeholders. 

Fase drie -Het vaststellen van de outcomes, impact en de deadweight. 

Fase vier -Het monetariseren van het effect. 

Bij het monetariseren wordt aan de impact, het effect dat je creëert, een waarde toegevoegd. 

Daarvoor is het belangrijk te weten hoeveel van die waarde er aan de investering toegerekend kan 

worden. Voor een goede social return on investment analyse is het van belang om een goede 

registratie vooraf te maken en om de zeven principes van social return on investment mee te nemen 

in de analyse (Nicholls, Lawlor, Neizert & Goodspeed, 2009); 

Principe 1 - Betrek de stakeholders. 

Stakeholders hebben een belangrijke functie in de social return on investment. Het advies van de 

experts is om eerst alle stakeholders uit te werken. De uitwerking kan plaatsvinden door middel van 

de tien vragen van Moratis en Cochius (2011), te vinden in bijlage II. Wanneer alle stakeholders zijn 

bekeken naar waarde kunnen degene met de minste waarde afvallen, waardoor de belangrijkste 

stakeholders overblijven. De stakeholders zijn afhankelijk van de gekozen verandertheorie. 

Principe 2 - Begrijp wat er veranderd. 

Principe 3- Waardeer de dingen die nodig zijn. 

Principe 4- Gebruik alleen wat van belang is. 

44 | P a g i n a

Principe 5- Claim niet alle resultaten aan het bedrijf. 

Principe 6- Wees neutraal in het onderzoek. 

Principe 7- En controleer het resultaat 



Naast de vier fases van de social return on investment is de outcome star van belang voor deze 

thesis. Deze ster brengt de outcome in kaart. Door de ster vooraf in te vullen, wordt het nul punt 

vastgesteld waardoor achteraf de ster weer kan worden ingevuld om de outcome vast te leggen. 

Daarnaast kan de value game gebruikt worden om de waarde in kaart te brengen. Voordat dit alles 

gebruikt kan worden zal eerst een goede registratie plaats moeten vinden. 

Bij het uitvoeren van social return on investment zijn er aandachtspunten waar op gelet moet 

worden. Ten eerste hangt de kwaliteit van de analyse af van de informatie die per item wordt 

ingevoerd. De manier waarop deze informatie wordt verkregen en de kans dat het onduidelijkheden 

bevat kan zorgen voor een verkeerde analyse. Hierbij is het dus weer van belang dat er vooraf goed is 

geregistreerd wat nodig is voor de analyse. Daarnaast is het belangrijk hoe de deadweight wordt 

bepaald en hoe de waarde gemonetariseerd wordt. Zoals in het begin werd besproken, is in Engeland 

social return on investment opgericht als een soort tickbox. Dit is een aandachtspunt van de 

methode aangezien het van belang is dat de daadwerkelijke social return on investment wordt 

berekend en niet de wenselijke social return on investment. Ook is het van belang dat niet alles met 

elkaar wordt verbonden. 

Nog een aandachtspunt dat moet worden meegenomen in het berekenen van de opbrengsten is dat 

maatschappelijke kosten altijd zullen blijven bestaan. Los ervan of een persoon die leeft met een 

beperking nou werkt of niet. Ook over de aanpassingskosten moet worden nagedacht of die 

meegenomen worden in de kosten van een persoon omdat deze kosten zijn veroorzaakt door de 

ontoegankelijke maatschappij. Tevens is het zo dat er een percentage wordt berekend van de 

waarde van een persoon om te werken. Deze waarde is gebaseerd op de ontoegankelijke 

maatschappij. Zou deze waarde niet moeten worden benoemd vanuit een toegankelijke 

maatschappij. Dit zijn punten waar over nagedacht moeten worden. 

Het laatste aandachtspunt: sociaal wenselijke antwoorden en het bepalen van deadweight zijn 

cruciale gegevens waar rekening mee gehouden moet worden in de social return on investment 

analyse. Het vaststellen van deadweight, spontaan effect, kan door middel van het bevragen van 

verschillende stakeholders en daar een gewogen gemiddelde van nemen. Daarnaast is er sprake van 

deadweight als, hetgeen verandert dat ook veranderen moest. Sociaal wenselijke antwoorden 

kunnen op verschillende manieren tegengegaan worden. Het open en niet suggestief stellen van 

vragen kan net als het leggen van feiten naast de antwoorden een sociaal wenselijk antwoord tegen 

gaan. Ook het stellen van een toelichtende vraag is een manier waarop het sociaal wenselijke kan 

worden teruggedrongen. Het vermijden van deze antwoorden heeft grotendeels te maken met 

interviewtechnieken. Het doorvragen en confronteren van mensen en de effecten bevragen kunnen 

ook oplossingen zijn. Kortom de wereld is complex, probeer er vanuit verschillende invalshoeken zo 

goed mogelijk achter te komen. 

4.6 Invulling arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking 

Uit de interviews is zowel informatie naar voren gekomen over het creëren van arbeidsplaatsen als 

over het gebruik van reïntegratie-instrumenten bij het creëren van deze arbeidsplaatsen. Omdat dit 

twee belangrijke onderdelen zijn waar veel over verteld is door de experts zijn zij in twee 

hoofdstukken opgedeeld. In hoofdstuk 4.6.1 wordt het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 

leven met een beperking beschreven en alle bijkomende facetten hiervan. In hoofdstuk 4.6.2 wordt 

het gebruik van reïntegratie-instrumenten onder de loep genomen. Waar de informatie terug te 

vinden is in de interviews staat beschreven in bijlage VIII, overzicht met kernlabels, dimensies en 

fragmenten. 

45 | P a g i n a



4.6.1 Creëren van arbeidsplaatsen 

Vroeger was het in Nederland zo dat mensen die leven met een beperking een bijnaam kregen, 

iedereen in het dorp of stad kende hen, maar zij deden wel gewoon mee met de samenleving. Zij 

werkten net als de andere inwoners. Tegenwoordig is dit veranderd, er zijn meer psychische klachten 

bijgekomen en mensen leven langer waardoor zij ook het hele arbeidzame leven halen. Een reden 

van deze verandering in de samenleving is het individualiseren en het niet nadenken van de 

medemens. Er wordt meteen op iedereen een stempel gedrukt. 

Langzamerhand komt hierin een ommekeer. De afgelopen jaren is er gedacht dat de mens moest 

veranderen, maar steeds meer wordt duidelijk dat de maatschappij ontoegankelijk is. Er zou veel 

meer gekeken moeten worden naar de maatschappij, want mensen die leven met een beperking 

kunnen wel degelijk een bijdrage leveren aan de arbeidsmarkt. Ook bij bedrijven wordt een 

ommekeer gemaakt, van het maatschappelijk verantwoord ondernemen dat zich voornamelijk 

richtte op de natuur, komt er nu een verschuiving naar people. De bedrijven krijgen een ander 

inzicht. Hierbij moet gekeken worden naar de werkvloer en hoe mensen die leven met een beperking 

hier goed kunnen functioneren. Bij bedrijven is nu ook duidelijk geworden dat dit ook goed is voor de 

waarde van een bedrijf. Als de medewerkers zien: ik kan mee blijven doen in de samenleving ook al 

gebeurt mij iets ergs, dan roept dat een soort sociale cohesie op. Het uitgangspunt moet worden, 

iedereen telt mee en doet mee. Want mensen die leven met een beperking maken ook gewoon deel 

uit van de samenleving waar iedereen moet werken, dus waarom zij ook niet. Eigenlijk zouden 

bedrijven een afspiegeling moeten zijn van de samenleving. In Nederland leeft ongeveer 15% van de 

bevolking met een beperking. 

Om dit mogelijk te maken zal de maatschappij aangepast moeten worden en moeten mensen die 

leven met een beperking worden gestimuleerd om te gaan werken naar vermogen. Hierbij zal 

onderscheid worden gemaakt in de mogelijkheden die een persoon heeft en de dingen niet mogelijk 

zijn. Toch wordt deze vorm van ondernemen nog vaak gedreven vanuit ervaringen. Een kind, neefje 

of ander familielid leeft met een beperking en dit is de drijfveer voor de ondernemer. In de toekomst 

zal veel meer gekeken moeten worden naar het economische manier verantwoord ondernemen. 

Wanneer er goede voorbeelden in de omgeving te zien zijn zal het bekender worden en hopelijk 

volgen anderen. Zo komt een inclusieve samenleving op gang. Er wordt nu nog te weinig gebruik 

gemaakt van de competenties van deze mensen. Iedereen is uniek en kan op zijn eigen manier 

bijdragen aan de samenleving. 

Daarnaast is er het feit dat we ze nodig hebben, zowel nu als in de toekomst met de naderde 

arbeidskrapte. Maar bij het creëren van arbeidsplaatsen zijn ook punten waar over nagedacht moet 

worden. Niet iedereen kan werken, er moet goed gekeken worden wat de mogelijkheden zijn van die 

persoon om te kunnen functioneren. Daarnaast moeten praktische materiële zaken worden 

uitgevoerd, zoals het maken van voorzieningen om het werken zo optimaal mogelijk te maken. Want 

daarbij komt weer de eerder genoemde stelling naar voren, de arbeidsmarkt is nog niet toegankelijk 

voor mensen die leven met een beperking. Om een goede match te maken zal er voor gezorgd 

moeten worden dat het gat tussen de competenties en mogelijkheden van de persoon en het bedrijf 

zo klein mogelijk worden gehouden. Vandaar dat het van belang is om vooraf een analyse te maken 

van beide facetten. Arbeid is complex maar met de juiste analyse en de juiste afstemming kan het tot 

een goed resultaat leiden. 

De cultuur van de organisatie is erg belangrijk in dit proces. Vaak zijn het de midden/klein bedrijven 

(MKB) die in dit soort situaties stappen, vaak omdat er dan meer binding is met het personeel. Nog 

een belangrijke factor is dat onder het personeel geen cultuur moet heersen waar snel wordt 

buitengesloten. Verder is het van belang dat er in het bedrijf een vertrouwenspersoon is zodat de 

persoon zich betrokken voelt bij de organisatie maar wel een terugvalbasis heeft. 

46 | P a g i n a



Ook de match tussen de persoon en de cultuur is belangrijk, vandaar weer terugkomend op het 

vorige is de analyse vooraf tussen het werk en de persoon van belang. Zo kan er een goede match 

worden gemaakt tussen de voorkeuren en het karakter van een persoon en de arbeidscultuur. Ook 

de cultuur van de samenleving speelt een rol, hierin wordt in Nederland nog teveel verstopt. Dit 

heeft deels te maken met hoe de samenleving is georganiseerd, in ontwikkelde gebieden zijn mensen 

asocialer en willen niet geconfronteerd worden met hun angsten. Vandaar dat ook in de huidige tijd 

de front office banen vaak niet worden bekleed door mensen die leven met een beperking. 

Het is nu al wel steeds meer in opkomst, het maatschappelijk verantwoord ondernemen dringt 

steeds dieper door. Maar daarin moet ook rekening worden gehouden met de gedachtes van de 

ondernemer. Er kunnen mooie plannen worden geschreven maar de ondernemer moet worden 

overtuigd om de persoon die leeft met een beperking in dienst te nemen. Daarbij is 

overtuigingskracht en vooral het benadrukken van zakelijke belangen van toepassing. 

Zo ook in de hospitality branche. De hospitality branche is een vechtmarkt, nu in de huidige tijd. Door 

middel van het toegankelijk maken van een accommodatie kunnen er mensen die leven met een 

beperking worden aangetrokken. Als er dan ook iemand die leeft met een beperking werkzaam is, is 

dat meteen een pluspunt. Zo kan een hele andere doelgroep worden aangetrokken. Daarnaast 

kunnen mensen die leven met een beperking ook worden gebruikt als denktank om te kijken hoe de 

markt aangepast, verandert, vergroot en aantrekkelijker kan worden. Ondanks dat de hospitality 

branche zich een gastvrijheidsbranche noemt staat het toch steeds nog terughoudend tegen het 

inzetten van mensen die leven met een beperking in de front office. Vaak worden zij in de backoffice 

aangenomen. Hier zal nog een verandering van denken in moeten worden doorgevoerd om tot een 

inclusieve samenleving te komen waar voor iedereen plaats is en iedereen telt. 

4.6.2 Reïntegratie-instrumenten 

Over het belang van reïntegratie-instrumenten zijn de meningen verdeeld. Maar allemaal zijn zij het 

erover eens dat het individueel maatwerk is, alles moet per persoon bekeken worden. Ieder persoon 

is anders, waarom iedere aanpak dan ook niet. Uit de praktijk is gebleken dat het belangrijk is dat er 

een goede match wordt gemaakt tussen de persoon die leeft met een beperking en de werkplek. Het 

uitzoeken van de mogelijkheden en het op maat aansluiten van de arbeidsplaatsen zorgt voor het 

beste resultaat. Wanneer dat klikt dan volgt de rest vanzelf. Soms is het aanpassen van de werkplek 

al een sleutel, waaruit ook blijkt hoe ontoegankelijk de arbeidsmarkt is. Daar waren wel alle experts 

het ook over eens, de arbeidsmarkt moet veranderen en niet andersom. 

De link leggen tussen de persoon en het bedrijf is het meest van belang. Daarna kan er gekeken 

worden welke reïntegratie-instrumenten noodzakelijk zijn om te kunnen compenseren, dat is een 

mening vanuit de praktijk. Vanuit het beleid geredeneerd wordt er gezegd; ‘er is een mens en men 

weet wat arbeid is als dat wordt gekoppeld dan kunnen daar de beste plaatsen uitkomen.´ Want 

wanneer de belastbaarheid van de persoon wordt omgezet in een waarde kan hij/zij op die manier 

een functie zoeken. Een hulpmiddel hiervoor kan zijn een participatieplan. 

Een aandachtspunt daarbij is dat er vanuit de praktijk wordt geredeneerd dat er eerst moet worden 

onderhandeld over wat iemand kan en hoe iemand is en als daar een match uit komt dat er dan pas 

met reïntegratie-instrumenten aan de slag gegaan kan worden. Daarnaast wordt er vanuit de praktijk 

tegen re-integreren aangekeken als een omgekeerde cashboom. In die boom zitten allemaal mensen 

die geld verdienen aan het vinden van werk voor mensen die leven met een beperking. Maar het 

schrijven van rapporten helpt iemand niet om aan een baan te komen, daarover moet worden 

onderhandeld, zoals hierboven is beschreven, een ondernemer heeft nog altijd als hoofddoel winst 

te behalen. Ook is het creëren van arbeidsplaatsen gekeken vanuit de praktijk geen goede methode. 

Er moet gekeken worden wat de mogelijkheden zijn voor mensen die leven met een beperking en 

deze arbeidsplekken moeten niet gecreëerd worden. 

47 | P a g i n a



Vanuit het beleidskader geredeneerd is het belangrijk dat er wordt gekeken naar talenten in plaats 

van naar functies. Vaak kan niet aan alle competenties van de functie worden voldaan maar kan wel 

een bepaald deel volbracht worden. Zo worden bedrijfsprocessen opgedeeld in taken, wanneer dit 

door de gehele organisatie wordt gedaan kan hier een meerwaarde naar voren komen. Wanneer dit 

in een klein gedeelte van een bedrijf gebeurt zijn er twee aandachtspunten, als er iets gebeurt in 

bedrijf, waardoor het gedeelte waar job-carving heeft plaatsgevonden wordt raakt, is er meteen kans 

op uitval van de persoon. Daarnaast is het bij het opdelen van een functie zo dat een werkgever dan 

bijna verplicht is om twee werknemers aan te nemen waardoor de kosten oplopen. 

Door de experts zijn verschillende instrumenten genoemd waarvan zij het belang inzien. Deze 

instrumenten luiden; persoonlijke toekomstplannen, een inwerkperiode, jobcarving, supported 

employment en een jobcoach. Bij een jobcoach is het wel van belang dat deze alleen de dingen regelt 

die een bedrijf niet kan regelen. Verder is het belangrijk dat er een Harry is in het bedrijf die een 

soort vraagbaak en vertrouwenspersoon is voor de persoon die leeft met een beperking. Het is van 

belang dat dit niet een persoon is die ver af staat maar het liefst een directe collega. Zodat er een 

natuurlijke omgeving wordt gecreëerd waar iedereen zich goed in voelt. Maar het belangrijkste bij 

het inzetten van reïntegratie-instrumenten is dat het realistisch wordt afgestemd op de persoon, dat 

het een hulpmiddel is en geen doel op zich. Er zal aanvaard moeten worden dat niet alles mogelijk is 

en dat naar de beste oplossing gezocht wordt waar de persoon met een beperking zich goed in voelt. 

Daarbij zijn motivatie en zelfbeeld ook van belang voor het goed functioneren van een persoon. 

Gesubsidieerd werk wordt gekenmerkt als een re-integratie-instrument dat geen toegevoegde 

waarde levert. De reden hiervoor komt voor uit het feit dat bij gesubsidieerd werk er niet wordt 

gekeken naar wat een individu kan of wat de waarde van de persoon is. Er wordt gewoon geld geven 

aan een bedrijf omdat men een label heeft. Vandaar dat dit wordt bestempeld als geen goede vorm 

van een re-integratie-instrument. Ook over de meerwaarde van reïntegratie-instrumenten wordt 

verschillend gedacht. Vanuit de praktijk wordt er naar gekeken als een noodzakelijk iets om te 

compenseren. Het noodzakelijke zit hem dan vooral in loondispensatie. Vanuit de kant van de 

beleidsmakers wordt er wel degelijk een meerwaarde verwacht door reïntegratie-instrumenten. 

Zowel een sociale als een financiele meerwaarde wordt er verwacht. 

4.7 Samenvatting veldonderzoek 

De kansen in de markt zijn er op verschillende gebieden voor het creëren van arbeidsplaatsen voor 

mensen die leven met een beperking. Maar aan alle investeringen zitten ook risico’s, zo ook in het 

aannemen van mensen die leven met een beperking. De risico’s zullen ingeperkt moeten worden 

zodat de kansen zullen opwegen tegen de risico’s. De actuele trends en ontwikkelingen voor deze 

thesis zijn maatschappelijk verantwoord ondernemen, er vindt een verschuiving plaats van de natuur 

waar men zich eerst op richtte naar de mens. Het invoeren van de wet werk naar vermogen. De wet 

stelt dat er bij mensen die leven met een beperking niet gekeken moet worden naar wat zij niet 

kunnen maar naar de mogelijkheden die er zijn. 

Het vernieuwde meetinstrument social return on investment sluit aan bij deze trends en 

ontwikkelingen aangezien het de maatschappelijke waarde meet, een uitgangspunt bij 

maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het echte meetinstrument social return on investment 

daar wordt niet in geloofd. Wel kan het in een viertal fasen worden ingedeeld die afzonderlijk van 

elkaar moeten worden afgerond. De invulling van deze fases is afhankelijk van wat de opdracht 

inhoudt. Bij het uitvoeren van social return on investment zijn er aandachtspunten waar op gelet 

moet worden. 

“Wie heeft hier nou eigenlijk de beperking?’ (Martin Egberink) 

48 | P a g i n a



De afgelopen jaren is er gedacht dat de mens moest veranderen, maar steeds meer wordt duidelijk 

dat de maatschappij ontoegankelijk is. Er zou veel meer gekeken moeten worden naar de 

maatschappij, want mensen die leven met een beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren 

aan de arbeidsmarkt. Ook bij bedrijven wordt een ommekeer gemaakt, van het maatschappelijk 

verantwoord ondernemen dat zich voornamelijk richtte op de natuur, komt er nu een verschuiving 

naar people. Vaak zijn het de midden/klein bedrijven (MKB) die in dit soort situaties stappen, omdat 

er meer binding is met het personeel. 

Eigenlijk zouden bedrijven een afspiegeling moeten zijn van de samenleving. Er wordt nu nog te 

weinig gebruik gemaakt van de competenties van deze mensen. Daarnaast is er het feit dat we ook 

deze arbeidsgroep nodig hebben, zowel nu als in de toekomst met de naderde arbeidskrapte. Over 

het belang van reïntegratie-instrumenten zijn de meningen verdeeld. Maar allemaal zijn zij het 

erover eens, dat het individueel maatwerk is, alles moet per persoon bekeken worden. Uit de praktijk 

is gebleken dat het belangrijk is dat er een goede match wordt gemaakt tussen de persoon die leeft 

met een beperking en de werkplek. Het uitzoeken van de mogelijkheden en het op maat aansluiten 

van de arbeidsplaatsen zorgt voor het beste resultaat. Vanuit het beleidskader geredeneerd is het 

belangrijk dat er wordt gekeken naar talenten in plaats van naar functies. Vaak kan niet aan alle 

competenties van de functie worden voldaan maar kan wel een bepaald deel volbracht worden. 

‘Hokje, vakjes we stoppen iedereen in hokjes vakjes als zij anders zijn dan wij.’ (Elly & Rikkert) 

49 | P a g i n a



5. Conclusie 

In de hoofdstukken 5.1 t/m 5.6 wordt er antwoord gegeven op de eerste zes literatuur deelvragen van de 

eerste literatuuronderzoeksvraag. In hoofdstuk 5.7 wordt deze literatuuronderzoeksvraag beantwoord. De 

hoofdstukken 5.8 t/m 5.10 beantwoorden de drie deelvragen van de tweede literatuuronderzoeksvraag en 

hoofdstuk 5.11 beantwoordt deze onderzoeksvraag. In hoofdstuk 5.12 en 5.13 wordt er antwoord gegeven 

op de twee veld-deelvragen en zal hoofdstuk 5.14 de veldonderzoeksvraag beantwoorden. Ten slotte in 

hoofdstuk 5.15 wordt de totale conclusie van zowel het literatuur als het veldonderzoek gegeven. 

5.1 Beantwoording literatuur deelvraag 1 

Wat wordt er verstaan onder maatschappelijke waarde? 

Sociale ondernemingen streven naar het voortbrengen van een maatschappelijke verbetering. De 

waarde die voortkomt uit deze maatschappelijke verbetering wordt ook wel maatschappelijke 

waarde genoemd. De gekozen definitie voor dit onderzoek Masurel (2008) onderscheidt in 

maatschappelijke waarde, de maatschappelijke kosten en de maatschappelijke baten. De 

aangehouden definitie voor dit onderzoek luidt; ‘De maatschappelijke baten die voortkomen uit de 

bedrijfsvoering moeten de maatschappelijke lasten, die deze bedrijfsvoering mogelijk maken, 

overtreffen (Masurel, 2008).’ Deze definitie sluit aan bij de social return on investment analyse omdat 

in deze meetmethode ook de sociale kosten en baten worden gescheiden. Masurel (2008) stelt 

verder nog dat maatschappelijke waarde de optelsom is van financieel, economische winst, de 

sociale winst en de ecologische winst, hetgeen aansluit bij maatschappelijk verantwoord 

ondernemen. 


Wat wordt er verstaan onder maatschappelijk verantwoord ondernemen? 

Waardenberg (2001) stelt dat het uitgangspunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen, 

maatschappelijke waarde is. De gekozen opvatting over maatschappelijk verantwoord ondernemen 

in dit onderzoek luidt de triple bottom line ook wel de drie p theorie, people, planet, profit, 

genoemd. Profit is alleen mogelijk wanneer er ook aandacht wordt besteed aan people en planet, dit 

is de gedachte achter de theorie. De definitie die in het onderzoek is aangehouden luidt; 

‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen is de uitdaging om zowel economische, ecologische en 

sociaal-maatschappelijke waarde te behalen, door de belangen op die drie gebieden met elkaar in 


(Cooymans & Hintzen, 2000).’ In deze definitie komt naar voren dat er een uitdaging ligt om op alle 

drie de vlakken waarde of rendement te halen, hetgeen terugkomt in maatschappelijke waarde in dit 

onderzoek. 


Wat zijn methoden om de maatschappelijke waarde te berekenen? 

In het onderzoek van Maas (2009) zijn dertig methoden gevonden voor het berekenen van 

maatschappelijke impact. De kosten-batenanalyse, de measuring impact framework en social return 

on investment zijn van deze dertig meetmethoden beschreven. In de kosten-batenanalyse wordt er 

door middel van drie stappen; reikwijdte, inventarisatie en operationalisatie gekomen tot een 

analyse die vooral kijkt naar de waarde voor de onderneming zelf. In de measuring impact framework 

staat vooral de waarde voor de stakeholders centraal. In vier stappen wordt inzicht gegeven in de 

bijdrage die het bedrijf levert aan de samenleving waarin het zich bevindt. Ten slotte social return on 

investment, het meet zowel de waarde voor de onderneming als die voor de stakeholders. In dit 

onderzoek zal deze laatste methode gebruikt worden, maar voor een vervolgonderzoek kan er 

gekeken worden naar andere methodes. De definitie van social return on investment die 

aangehouden wordt in dit onderzoek luidt; ‘Social return on investment meet de directe, 

aantoonbare kostenbesparingen en inkomsten door iemands individuele deelname aan een sociale 

firma te bepalen en bepaald de maatschappelijke waarde van de sociale firma, Scholten (2003)’. 

50 | P a g i n a




Wat zijn de redenen waarom er gekozen is voor de meetmethode social return on investment? 

Meer dan dertig meetmethodes zijn er vonden voor het berekenen van de maatschappelijke waarde. 

De voordelen van de meetmethode social return on investment luiden; social return on investment is 

voor vele organisaties geschikt, de berekening zet naast de eigen onderneming ook de stakeholders 

centraal en het geeft een weergave van toekomstig geld of impact. Dit is ook meteen het nadeel van 

de meetmethode. De verwachting van het voorspelde geld of de impact zal goed moeten worden 

onderbouwd aangezien het nog niet hard te bewijzen is. Deze voor en nadelen afwegend en daarbij 

het feit dat de methode gedeeltelijk bekend is bij de opdrachtgeefsters en er vele 

praktijkvoorbeelden en literatuurstukken over te vinden zijn hebben de doorslag gegeven voor deze 

meetmethode. 


Wat houdt de social return on investment analyse in? 

De meetmethode social return on investment is meer dan een cijfer, het is een gehele analyse. De 

analyse geeft inzicht in de kostenbesparing of inkomsten als gevolg van een activiteit of investering 

van een maatschappelijke onderneming. Zowel de sociale gegevens als de financiële gegevens komen 

terug in de analyse. Er bestaan verschillende analyses voor het berekenen van de social return on 

investment. Maar het feit dat er zeven principes zijn waaraan de analyse moet voldoen geeft er een 

overzichtelijk geheel aan. Er is gekozen voor de analyse van Franssen en Scholten (2007) aangezien 

hier in tien duidelijke stappen wordt gewerkt naar een algeheel beeld van de investering. De analyse 

bestaat uit vier fasen waaronder de tien stappen zijn verdeeld. De opzet, de inhoud, de 

betrouwbaarheid en de continuïteit zijn de vier fasen van de analyse, waarin ondermeer een 

impactmap en een social return on investment ratio berekening worden uitgevoerd. 


Hoe is social return on investment te berekenen voor een bedrijf? 

Bij het berekenen van de social return on investment ligt de focus op de sociaaleconomische waarde. 

Allereerst zullen de sociale kosten en opbrengsten worden bepaald van de investering. Vervolgens 

zal de ratio berekening plaats vinden, de berekening is een impactmeting wat inhoudt dat het zich 

vooral richt op de resultaten en de impact. Impact is typerend voor de methode, aangezien het zich 

richt op het langere termijn denken. Het berekenen van de daadwerkelijke social return on 

investment ratio bestaat uit zes fasen, waarbij de sociale investeringen als opbrengsten worden 

berekend. In de laatste fase worden alle opbrengsten gedeeld door alle gemaakte kosten waarna er 

een ratio naar voren komt. De ratio is niet een op zichzelf staand getal, in activiteit 9 van de analyse 

wordt hieraan context gegeven. 

5.7 Beantwoording eerste literatuuronderzoeksvraag 

Op welke wijze sluit social return on investment, als maatschappelijke waarde berekening, het beste 

aan bij het berekenen van de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 


Social return on investment sluit het beste als maatschappelijke waarde berekening aan bij het 

berekenen van de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen omdat het vanuit verschillende 

hoeken licht werpt op de investering. Om bij het begin te beginnen. De maatschappelijke waarde 

berekenen: in de social return on investment berekening wordt er zowel gekeken naar de 

maatschappelijke kosten als baten, zoals ook naar voren komt in de definitie van maatschappelijke 

waarde. Maatschappelijke waarde is het uitgangspunt van maatschappelijk ondernemen dat weer 

aansluit bij de meetmethode aangezien er op verschillende vlakken aandacht wordt besteedt aan de 

meerwaarde zowel voor het bedrijf, de stakeholders als de persoon zelf. 

51 | P a g i n a



De voordelen van de meetmethode zijn dat het voor vele organisaties geschikt is, zodat het niet 

alleen voor een sociale onderneming van toepassing is. Nog een voordeel is dat de berekening naast 

de eigen onderneming ook de stakeholders centraal stelt. Dit is van belang aangezien er bij het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking meerdere partijen zijn die 

een maatschappelijke waarde kunnen verkrijgen. Daarbij geeft de methode een weergave van 

toekomstig geld of impact, hetgeen van belang is voor een investering. Bedrijven willen graag zien 

wat een investering oplevert over een aantal jaar en wat de impact van de investering is. Het nadeel 

van deze methode zit ook in de verwachting van het voorspelde geld of de impact, het moet goed 

worden onderbouwd aangezien tijd en personen veranderen. 

Na deze voordelen en het nadeel te hebben afgewogen en daarin meenemend dat de methode 

gedeeltelijk bekend is bij de opdrachtgeefsters en er verschillende praktijkvoorbeelden en 

literatuurstukken te vinden zijn is gekozen voor deze meetmethode. Social return on investment is 

meer dan een uitkomst van een cijfer, het is een analyse. Door deze analyse kunnen verschillende 

aannames worden beargumenteerd en wordt er een impactmap voor de stakeholders opgesteld en 

een social return on investment ratio berekening uitgevoerd waardoor het bedrijf een algeheel beeld 

krijgt van de investering. Dit allemaal concluderend, weer terugkomend op de eerste zin, is social 

return on investment in dit onderzoek de beste manier om de meerwaarde te berekenen van het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. 


Wat wordt er verstaan onder reïntegratie-instrumenten? 

Naast de berekende meerwaarde of rendement wordt er ook gekeken naar wat de mogelijkheden 

zijn om hulp en hulpmiddelen aan te bieden bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 

leven met een beperking. Nijhuis (2011) stelt dat de huidige arbeidsmarkt niet in staat is om mensen 

met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt op te nemen als er geen veranderingen worden 

doorgevoerd. Door middel van reïntegratie-instrumenten wordt getracht om de arbeidsmarkt wel te 

laten aansluiten en zo een goede samenwerking tot stand te laten komen. De definitie van 

reïntegratie-instrumenten voor dit onderzoek is afkomstig van Smitskam en De Vos (2005) en luidt; 

‘Regelingen die gebruikt worden voor de bevordering, het behoud of herstel van arbeidsparticipatie 

van personen met een arbeidshandicap.´ 


Welke reïntegratie-instrumenten zijn van belang bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen 

die leven met een beperking? 

Het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking vraagt van zowel de 

mensen zelf als de arbeidsmarkt inzet. Loondispensatie is een van de reïntegratie-instrumenten die 

kunnen helpen bij de inzet van deze twee partijen, het betekent dat de werkgever de productiviteit 

van de werknemer betaalt en dat de rest van het loon tot het minimumloon wordt aangevuld door 

de gemeente. Andere instrumenten zijn werkaanpassingen, dit zijn aanpassingen op het werk om de 

werknemers optimaal te laten functioneren. Een werknemer scholen, zodat de persoon ondanks zijn 

handicap nog productief kan zijn. 

Supported employment, dit is een methode waarbij de werknemer door middel van goede 

begeleiding en een goede match aan het werk wordt geholpen. Jobcarving, is ook een instrument dat 

kan bijdragen aan een optimaal functioneren. Nijhuis (2011) beschrijft het als een proces dat de 

mogelijkheden van de werknemer en een specifieke functie toetst en vergelijkt. Hierbij worden 

nieuwe functies gecreëerd die aansluiten op de mogelijkheden van de werknemer. Ten slotte het 

inclusief herontwerpen, hierbij staat centraal dat functies niet de kwaliteiten van toekomstige 

werknemers dekken maar dat taken dit wel kunnen doen. Voor de reïntegratie-instrumenten geldt 

dat niet alles benut hoeft te worden, het moet individueel bekeken worden welke instrumenten van 

belang zijn. 

52 | P a g i n a




Kan er door middel van afgestemde reïntegratie-instrumenten, bij het creëren van arbeidsplaatsen 

voor mensen die leven met een beperking, een meerwaarde worden gecreëerd? 

Het inzetten van re-integratie-instrumenten is persoons- en tijdsgebonden, waardoor er individueel 

bekeken moet worden welke instrumenten het beste ingezet kunnen worden om tot een optimaal 

resultaat te komen. Uit de literatuurstudie komt naar voren dat er wel degelijk een meerwaarde 

ontstaat bij het inzetten van afgestemde instrumenten. Deze meerwaarde bestaat uit zowel een 

economische meerwaarde als een sociale meerwaarde. Door jobcarving en inclusief herontwerp kan 

er een economisch voordeel worden behaald op de personeelskosten. Functies en taken die normaal 

door hoger opgeleid personeel werden gedaan worden nu ingevuld door goedkopere 

arbeidskrachten. De sociale voordelen van het inzetten van reïntegratie-instrumenten komen voort 

uit de participatie van mensen die leven met een beperking en het gevoel dat zij krijgen wanneer zij 

weer onderdeel uit maken van de samenleving. Ten slotte met de toekomstige krappe arbeidsmarkt 

is het nodig dat iedereen in de samenleving zijn steentje bijdraagt en dat kan niet optimaal gebeuren 

zonder reïntegratie-instrumenten. 

5.11 Beantwoording tweede literatuuronderzoeksvraag 

In welke mate kan er door middel van het invoeren van reïntegratie-instrumenten een meerwaarde 

worden behaald bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 

Het invoeren van reïntegratie-instrumenten kan van grote invloed zijn bij het behalen van een 

meerwaarde bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. De 

huidige arbeidsmarkt is niet toegankelijk voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. 

Wanneer er geen veranderingen worden doorgevoerd blijven deze mensen in een beschutte 

werkgelegenheid werken en zal er met de toekomstige krappe arbeidsmarkt niet genoeg mankracht 

zijn om deze op te vullen. Door middel van reïntegratie-instrumenten in te zetten kan de afstand 

worden verkleind of zelfs weg worden gehaald waardoor er een goede samenwerking kan 

plaatsvinden tussen de werkgever en de werknemer met een beperking. Het inzetten van reintegratie-instrumenten 

is persoons- en tijdsgebonden, waardoor er individueel bekeken moet 

worden welke instrumenten het beste ingezet kunnen worden om tot een optimaal resultaat te 

komen. Uit literatuurstudie is gebleken dat het inzetten van afgestemde instrumenten wel degelijk 

een meerwaarde kan opleveren. Deze meerwaarde bestaat uit zowel een economische meerwaarde 

als een sociale meerwaarde. Loondispensatie, werkaanpassing, scholing, supported employment, 

jobcarving en inclusief herontwerpen zijn instrumenten die kunnen helpen bij het creëren van deze 

meerwaarde. 

5.12 Beantwoording deelvraag 1 

Op welke wijze wordt gebruik gemaakt van social return on investment in de praktijk? 

Het echte meetinstrument social return on investment daar wordt niet in geloofd in de praktijk. Wel 

kan het in een viertal fasen worden ingedeeld die afzonderlijk van elkaar moeten worden afgerond. 

De invulling van deze fases is afhankelijk van wat de opdracht inhoudt. Fase één is de 

probleemstelling, fase twee is het identificeren van stakeholders, fase drie is het vaststellen van de 

outcomes, impact en de deadweight en fase vier is het monetariseren van het effect. Bij het 

monetariseren wordt aan de impact, het effect dat je creëert, een waarde toegevoegd. Daarvoor is 

het van belang te weten hoeveel van die waarde aan de investering toegerekend kan worden. Naast 

deze vier fases van de social return on investment is de outcome star van belang. Deze ster brengt de 

outcome in kaart. Daarnaast kan de value game gebruikt worden om de waarde in kaart te brengen. 

Bij het uitvoeren van social return on investment zijn er aandachtspunten waar op gelet moet 

worden. Ten eerste hangt de kwaliteit van de analyse af van de informatie die per item wordt 

ingevoerd. Ook is het niet de bedoeling dat social return on investment een tickbox wordt, waarop 

initiatieven worden goed of afgekeurd. 

53 | P a g i n a



Verder zijn sociaal wenselijke antwoorden en het bepalen van de deadweight cruciale gegevens waar 

rekening mee gehouden moet worden in de social return on investment analyse. Tevens is het van 

belang dat niet alles met elkaar wordt verbonden. Ook is het van belang dat er rekening gehouden 

wordt met het feit dat maatschappelijke kosten altijd zullen blijven bestaan, los ervan of een persoon 

die leeft met een beperking nou werkt of niet. Tot slot is het zo dat er een percentage wordt 

berekend van de waarde, die gebaseerd is op een ontoegankelijke maatschappij, van een persoon 

om te werken. De uitkomst van de waarde zal goed overdacht en beargumenteerd moeten worden. 

5.13 Beantwoording deelvraag 2 

Op welke wijze wordt invulling geven aan het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven 

met een beperking? 

De afgelopen jaren is er gedacht dat de mens moest veranderen, maar steeds meer wordt duidelijk 

dat de maatschappij ontoegankelijk is. Er zou veel meer gekeken moeten worden naar de 

maatschappij, want mensen die leven met een beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren 

aan de arbeidsmarkt. Ook bij bedrijven wordt een ommekeer gemaakt, van het maatschappelijk 

verantwoord ondernemen dat zich voornamelijk richtte op de natuur, komt er nu een verschuiving 

naar people. Eigenlijk zullen bedrijven een afspiegeling moeten zijn van de samenleving. Over het 

belang van reïntegratie-instrumenten zijn de meningen verdeeld. Maar allemaal zijn zij het erover 

eens: het is individueel maatwerk, alles moet per persoon bekeken worden. Uit de praktijk is 

gebleken dat het belangrijk is dat er een goede match wordt gemaakt tussen de persoon die leeft 

met een beperking en de werkplek. Het uitzoeken van de mogelijkheden en het op maat aansluiten 

van de arbeidsplaatsen zorgt voor het beste resultaat. Vanuit het beleidskader geredeneerd is het 

belangrijk dat er wordt gekeken naar talenten in plaats van naar functies. Vaak kan niet aan alle 

competenties van de functie worden voldaan maar kan wel een bepaald deel volbracht worden. Het 

belangrijkste bij het inzetten van reïntegratie-instrumenten is dat het realistisch wordt afgestemd op 

de persoon, dat het een hulpmiddel is en geen doel op zich. 

5.14 Beantwoording veldonderzoeksvraag 

Op welke wijze wordt invulling geven aan het ontwikkelen van meerwaarde bij het creëren van 


Er wordt op twee manieren invulling geven aan het ontstaan van een meerwaarde bij het creëren 

van deze arbeidsplaatsen. De eerste manier door de meerwaarde te berekenen met social return on 

investment. Daarvan bestaat geen standaard meetinstrument, wel zijn er vier fases die afhankelijk 

van de opdracht worden ingevuld. Daarnaast wordt er invulling gegeven door reïntegratieinstrumenten. 

De afgelopen jaren is er gedacht dat de mens moest veranderen, maar steeds meer 

wordt duidelijk dat de maatschappij ontoegankelijk is. Er zou gekeken moeten worden naar de 

maatschappij, want mensen die leven met een beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren. 

Vandaar dat instrumenten worden gebruikt om de aansluiting passend te maken. 

5.15 Totale conclusie van zowel literatuur als veldonderzoek 

In het literatuuronderzoek bleek dat zowel maatschappelijke waarde, maatschappelijk verantwoord 

ondernemen als de meetmethode social return on investment bij elkaar aansloten. Voor het 

berekenen van deze maatschappelijke baten en lasten zijn meer dan dertig meetmethoden 

gevonden om de niet-financiële waarde te berekenen. Door middel van het kijken naar de voor- en 

nadelen is de meetmethode social return on investment gekozen om te gebruiken voor dit 

onderzoek. Deze methode is zowel in de literatuur als in expertinterviews onderzocht. Uit de 

literatuur bleek dat de meetmethode meer dan een berekening op zich was en dat er vele 

verschillende analyses bestonden. Er werden verschillende keuzes gemaakt in de literatuur en deze 

keuzes werden verwoord in een tien stappen analyse. Uit het veldonderzoek bleek dat in het echte 

meetinstrument social return on investment niet wordt geloofd. Wel kan het in een viertal fasen 

worden ingedeeld die afzonderlijk van elkaar moeten worden afgerond. De invulling van deze fases is 

afhankelijk van de opdrachtinhoud. 

54 | P a g i n a



Daarnaast is er uit de literatuur naar voren gekomen dat de meerwaarde die gecreëerd kan worden 

door reïntegratie-instrumenten zowel bestaat uit een sociale kant als een economische kant. In het 

veld zijn de meningen verdeeld over het belang van reïntegratie-instrumenten. Wel zijn zij het er 

allemaal over eens, dat het individueel maatwerk is en alles per persoon bekeken moet worden. Uit 

de praktijk is gebleken dat het belangrijk is dat er een goede match wordt gemaakt tussen de 

persoon die leeft met een beperking en de werkplek. Het uitzoeken van de mogelijkheden en het op 

maat aansluiten van de arbeidsplaatsen zorgt voor het beste resultaat. Tevens is er de afgelopen 

jaren gedacht dat de mens moest veranderen, maar steeds meer wordt duidelijk dat de maatschappij 

ontoegankelijk is. Er zou veel meer gekeken moeten worden naar de maatschappij, want mensen die 

leven met een beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren aan de arbeidsmarkt. 

De trends en ontwikkelingen die passen bij dit onderwerp zijn; het inspelen op de menselijke kijk van 

maatschappelijk verantwoord ondernemen, de wet werk naar vermogen en zal er inzicht worden 

gegeven in de vernieuwde manier van denken, dat niet de mensen moeten veranderen maar de 

arbeidsmarkt zich moet aanpassen. Daarnaast zijn er ook kansen voor zowel Disability Studies als 

bedrijven die mensen die leven met een beperking in dienst hebben. Het in dienst nemen van 

mensen die leven met een beperking geeft een goed imago aangezien het valt onder de trend 

maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tevens wordt er ingespeeld op de krapper wordende 

arbeidsmarkt aangezien alle mogelijkheden worden bekeken van het invullen van deze 

arbeidsplaatsen. Wanneer er een daadwerkelijke meerwaarde uit voorkomt, speelt dit in op 

bedrijven aangezien zij financiële kansen zullen zien wanneer het nut van deze arbeidsplaatsen 

bekend is. Tot slot wordt ook de meerwaarde breder bekeken en de stakeholders erbij betrokken. 

Voor Disability Studies kan het als een kans worden gezien dat de stichting op deze manier 

bewijsmateriaal krijgt om de fondsen ervan te overtuigen dat het werk wat zij doen van belang is. 

Door het te geven advies aan te sluiten bij de trends & ontwikkelingen en kansen betekent het dat 

het een grote meerwaarde kan hebben voor Disability Studies wanneer zij dit advies opvolgen. 

55 | P a g i n a



6. Discussie 

Braster (2000) beschrijft validiteit als een begrip dat te maken heeft met de kwaliteit van de metingen die 

een juiste beschrijving moeten geven van de werkelijkheid. Zoals in veel literatuur terug komt, staat centraal 

bij validiteit of het onderzoek meet, wat het behoort te meten. Validiteit wordt beschreven in hoofdstuk 6.1. 

Betrouwbaarheid, de mate van herhaalbaarheid van het onderzoek, is nog een onderdeel dat beschreven 

wordt in de discussie. De uitkomst hiervan is te lezen in hoofdstuk 6.2. 

6.1 Validiteit 

Het begrip validiteit is in dit onderzoek uiteengerafeld in drie verschillende soorten validiteit. 

Hieronder worden de begripsvaliditeit, interne validiteit en externe validiteit van het onderzoek 

beschreven. 

6.1.1 Begripsvaliditeit 

Begripsvaliditeit, of ook wel construct validiteit heeft te maken met de adequate vertaling van 

theoretische begrippen naar de empirische validiteit (Braster, 2000). In de ad-hoc interviews is 

gebruik gemaakt van korte zinnen, waar geen dubbele vragen worden gesteld, zodat de vertaling van 

de vragen voor iedereen duidelijk was en het niet verkeerd geïnterpreteerd kon worden. Dit om 

ervoor te zorgen dat de validiteit van het begrip verhoogd werd. Ook zijn de vragen vanuit de 

literatuur opgesteld en zijn ze een paar keer voorgelegd aan collega onderzoekers bij Disability 

Studies, zodat ze geheel helder waren, door Stake (1995) benoemd als peer debriefing (Braster, 

2000). Daarnaast is er met experts gesproken over social return on investment in een bijeenkomst 

met onder andere Caleidoscoop, een bedrijf dat zelf ook bezig is met een social return on investment 

analyse en financiële docenten van de opleiding financiën, economie en management. Door deze 

drie manieren van feedback is getracht de validiteit van het onderzoek te verhogen. 

6.1.2 Interne validiteit 

De interne validiteit is volgens Braster (2000) gerelateerd aan het kunnen vaststellen van causale 

relaties tussen theoretische concepten in de empirische werkelijkheid. Yin (1989) beschrijft pattern 

matching als een procedure waarmee verklarende uitspraken kunnen worden gevalideerd (Braster, 

2000). Met pattern matching wordt een strategie bedoeld die vooraf verwachte patronen vergelijkt 

met de gevonden patronen. Dat is ook gedaan in dit onderzoek. Van tevoren was er in de literatuur 

informatie gezocht en dit is vergeleken met de informatie verkregen vanuit de interviews. Verder is 

gebruik gemaakt van datatriangulatie. Er is zowel informatie vanuit een kwalitatieve tekst, vanuit 

interview opnamen, de transcripten en de samenvattingen beschreven in het veldonderzoek waarbij 

alle argumenten vanuit de interviews zijn meegenomen. Doordat er verschillende data zijn gebruikt 

wordt de validiteit verhoogd. Ook is er gebruik gemaakt van zowel literatuur als van zes verschillen 

experts respondenten, waardoor er vanuit verschillende kanten naar het onderwerp wordt gekeken. 

Selection vormt een bedreiging van de interne validiteit (Schellens, Klaassen & De Vries, 2006). In dit 

onderzoek worden aselecte respondenten geïnterviewd, deze respondenten zijn willekeurig tot 

stand gekomen om ook op deze manier de validiteit te verhogen. Daarnaast is de opzet van het 

onderzoek tot stand gekomen door de onderzoeksui van Saunders et al. (2004), waardoor er een uit 

de literatuur opgestelde basis is gevormd voor het onderzoek en daardoor de stappen goed 

overdacht zijn. Dit is ook gedaan om de interne validiteit van het onderzoek te verhogen. 

6.1.3 Externe validiteit 

Externe validiteit, aldus Saunders et al. (2004), is de mate waarin je onderzoeksresultaten 

generaliseerbaar zijn voor andere bedrijven en andere onderzoekssituaties. De gestelde vragen van 

de interviews zijn te vinden in bijlage VII. Dit verhoogd de externe validiteit aangezien er bij een 

vervolg onderzoek dezelfde vragen gesteld kunnen worden. Daarbij heeft kwalitatief onderzoek vaak 

geen hoge externe validiteit. 

56 | P a g i n a



Wel kan hier de theoretische generaliseerbaarheid besproken worden aangezien er in dit onderzoek 

een manier bepaalde manier van kijken naar het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven 

met een beperking wordt gegeven die het mogelijk maakt om vergelijkbare situaties te begrijpen. 

Een valkuil met expert interviews is dat er elitebias kan optreden. Jochems en Joosten (2005) 

beschrijven het fenomeen, wanneer een onderzoeker zich laat verleiden tot de aandacht voor grote 

namen op het gebied van het onderwerp waardoor aan anderen minder aandacht wordt besteed. In 

dit onderzoek is niet gericht gezocht is naar bepaalde grote namen. 

6.2 Betrouwbaarheid 

Saunders et al. (2011) beschrijft betrouwbaarheid als de mate waarin de gegevens van 

verzameltechnieken en analyseprocedures tot consistente bevindingen leiden. Easterby- Smith et al. 

(2008), leggen betrouwbaarheid vast door middel van drie vragen (Saunders et al., 2011). 

I. Leveren de metingen bij andere gelegenheden dezelfde resultaten op? 

Aangezien de afgenomen interviews staan beschreven in bijlage VII kan de betrouwbaarheid van het 

stellen van dezelfde vragen worden verhoogd, maar of het in andere gelegenheden ook dezelfde 

resultaten oplevert is niet te beschrijven. De reden hiervoor is dat tijden veranderen en er in de 

interviews vooral werd gevraagd naar wat de experts nu vonden van het meetinstrument en wat zij 

graag veranderd zouden willen zien. In een andere tijd en andere setting zouden er andere 

antwoorden uit kunnen komen. Wel zijn de vragen vanuit de literatuur opgesteld en zowel vanuit de 

literatuur als vanuit de interviews beantwoord zodat de betrouwbaarheid verhoogd werd. 

II. Doen andere waarnemers gelijksoortige waarnemingen? 

Wanneer een andere waarnemer hetzelfde onderzoek zal uitvoeren zullen waarschijnlijk dezelfde 

waarnemingen naar voren komen omdat de respondenten niet zullen veranderen van hun mening of 

informatie. Zoals hierboven beschreven in een andere tijd kunnen er wel andere resultaten maar met 

dezelfde informatie en in dezelfde gelegenheid zullen andere waarnemers gelijksoortige 

waarnemingen opdoen aangezien zij ook de beschreven interviews kunnen gebruiken. Daarnaast zijn 

de respondenten aselect genomen waardoor de betrouwbaarheid bij gelijksoortige waarnemingen 

ook verhoogd wordt. Ook zijn de vastgestelde vragen als voorbereiding voor de respondent 

opgestuurd zodat zij ook goed voorbereid waren op het interview en de juiste antwoorden naar 

boven kwamen. 

III. Is de manier waarop de ruwe gegevens zijn geïnterpreteerd transparant? 

De gegevens die worden gebruikt vanuit de interviews zijn allemaal getranscribeerd en opgeslagen 

op een CD die is bijgevoegd in bijlage XI. Deze gegevens zijn oproepbaar en anderen kunnen de 

betrouwbaarheid van deze gegevens achterhalen. Hierdoor wordt dit onderzoek grotendeels 

betrouwbaar geacht omdat de informatie achterhaalbaar is en een letterlijke verwoording is van 

hetgeen de respondenten hebben gezegd, zodat er geen misinterpretatie plaats vindt. Gedurende 

het gehele onderzoek is er door de onderzoeker vastgelegd welke beslissingen wanneer zijn 

genomen en waardoor deze beslissingen werden genomen. Dit kan ook een gegeven zijn waardoor 

de betrouwbaarheid van het onderzoek wordt verhoogd. 

Er zijn zes semigestructureerde expertinterviews afgenomen. Het aantal zes is tot stand gekomen 

naar aanleiding van de resterende tijd die overgebleven was om het veldonderzoek te voltooien. 

Voor een volgend onderzoek zouden er meer interviews plaats moeten vinden zodat er 

betrouwbaardere resultaten kunnen worden beschreven. 

57 | P a g i n a



7. Aanbevelingen 

Nu alle onderzoeken zijn afgerond, is het tijd om de gegevens om te zetten in aanbevelingen. Om het doel 

van de thesis weer helder te hebben zal het in hoofdstuk 7.1 worden besproken waarna de diverse 

aanbevelingen beschreven staan in hoofdstuk 7.2. De criteria en de afweging van de aanbevelingen zijn te 

vinden in hoofdstuk 7.3 en hoofdstuk 7.4. Hoofdstuk 7.5 bespreekt de beste aanbeveling en in hoofdstuk 7.6 

wordt de haalbaarheid besproken. Waarna in 7.7 het draagvlak wordt beschreven en tot slot wordt in 

hoofdstuk 7.8 aan het pcda-model vorm gegeven. 

7.1 Doel van de thesis 

Deze aanbevelingen worden beschreven voor Disability Studies in Nederland. Het doel van de thesis 

is om op basis van de informatie uit het literatuur- en veldonderzoek advies te gegeven over de 

manier waarop de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking het beste in kaart kan worden gebracht voor de hospitality branche. 

7.2 Aanbevelingen 

Door zowel literatuur- als veldonderzoek is er op verschillende manieren gekeken naar het in kaart 

brengen van de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. In de twee onderzoeken is uiteenlopende informatie naar boven gekomen hoe dit het 

beste vorm gegeven kan worden. Deze informatie is ingedeeld in drie aanbevelingen die alle drie 

invloed hebben op het in kaart brengen van de meerwaarde van deze arbeidsplaatsen voor de 

hospitality branche. Hieronder worden de drie aanbevelingen besproken. 

7.2.1 Aanbeveling 1 – De daadwerkelijke social return on investment analyse berekenen 

De eerste aanbeveling is voor de hand liggend. Het opzetten van een vervolg onderzoek waarin de 

geoptimaliseerde social return on investment analyse wordt uitgevoerd. Uit het veldonderzoek 

kwam naar voren dat een standaard analyse voor social return on investment niet bestond, de reden 

is dat de invulling van de analyse afhankelijk is van wat de opdracht inhoudt. Vandaar dat er een 

social return on investment analyse is opgesteld die voldoet aan de genoemde wensen en eisen. De 

geoptimaliseerde social return on investment analyse is zowel vanuit de literatuur als vanuit het 

veldonderzoek vormgegeven. De wereld is complex. Probeer er vanuit verschillende invalshoeken zo 

goed mogelijk er achter te komen. Deze zin, past bij de social return on investment analyse, het 

brengt op verschillende manieren en vanuit verschillende hoeken de meerwaarde naar boven. Deze 

aanbeveling sluit aan bij de centrale vraag aangezien er door middel van een analyse een 

meerwaarde berekend wordt, zowel in de sociale als financiele zin van het woord. Deze meerwaarde 

brengt het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking zowel vanuit de 

kant van de stakeholders als vanuit het bedrijf in kaart. Hetgeen belangrijk is bij het goed in kaart 

brengen van de algehele meerwaarde. Aangezien de social return on investment analyse geschikt is 

voor vele bedrijven kan het ook worden toegepast in de hospitality branche. 

7.2.2 Aanbeveling 2 – Onderzoek doen naar de huidige maatschappij en de markt 

De tweede aanbeveling die wordt gedaan is het onderzoeken van de huidige maatschappij en markt. 

Deze aanbeveling komt vanuit het veldonderzoek, waarbij in de interviews naar voren kwam dat niet 

de mensen zich moeten aanpassen maar de maatschappij. De afgelopen jaren is er gedacht dat de 

mens moest veranderen, maar steeds meer wordt duidelijk dat de maatschappij ontoegankelijk is. Er 

zou veel meer gekeken moeten worden naar de maatschappij, want mensen die leven met een 

beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren aan de arbeidsmarkt. 

Deze veranderde visie is pas sinds kort in kaart en hier zou nog meer onderzoek naar gedaan moeten 

worden. In het aanbevolen onderzoek wordt onderzocht hoe (on)volkomen de markt is, waarbij er 

wordt gekeken of het probleem van de (re)integratie ligt bij de mensen die leven met een beperking 

of dat het probleem gezocht moet worden in de maatschappij. 

58 | P a g i n a



De informatie zal verzameld worden door middel van enkele observaties bij verschillende 

reïntegratieprocessen en een zestal semigestructureerde interviews. De interviews zullen gehouden 

worden met re-integratiebedrijven, re-integratiebureaus en met de personen die leven met een 

beperking. De centrale vraag zal luiden; hoe kan de maatschappij ten aanzien van het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking het beste in kaart worden gebracht? Dit 

onderzoek zal informatie opleveren over hoe (on)volkomen de maatschappij is. Door hier inzicht in te 

geven zal er een verandering in denkwijze uit voort komen. Om zo het beste de meerwaarde van het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking in kaart te brengen vanuit 

een inclusieve samenleving. Om een geschikte onderzoeker te vinden die dit onderzoek wil uitvoeren 

zullen de opdrachtgeefsters in overleg moeten met het kenniscentrum. 

Dit onderzoek sluit aan bij het streven naar een sociale verandering, waarin er niet gekeken wordt 

naar wat er bij de persoon moet veranderen maar wat er in de maatschappij veranderd moet 

worden. Ook sluit het aan bij de hospitality branche, aangezien uit het veldonderzoek kwam dat de 

hospitality branche zich een gastvrijheidsbranche noemt, maar toch steeds nog terughoudend staat 

tegenover het inzetten van mensen die leven met een beperking in de front office, door inzicht te 

geven in de veranderde denkwijze zal hier verandering in komen. 

7.2.3 Aanbeveling 3 – Onderzoek naar de meerwaarde van reïntegratie-instrumenten 

De derde aanbeveling is het onderzoeken in hoeverre reïntegratie-instrumenten een bijdrage leveren 

bij het tot stand komen van een meerwaarde. Over het belang van reïntegratie-instrumenten waren 

de meningen in het veldonderzoek verdeeld. Wel was er overeenstemming dat het individueel 

maatwerk is en alles per persoon bekeken moet worden. Ieder persoon is anders, waarom iedere 

aanpak dan ook niet. Door deze verschillende meningen is het interessant om te onderzoeken of het 

inzetten van reïntegratie-instrumenten invloed heeft op het in kaart brengen van de meerwaarde. 

In dit onderzoek er wordt gekeken of reïntegratie-instrumenten positief kunnen bijdrage aan het 

ontstaan van een meerwaarde bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking. Dit onderzoek zal zowel drie casestudy’s als semigestructureerde interviews bevatten. De 

reden is dat de inzet van reïntegratie-instrumenten, zoals hierboven beschreven, per persoon 

bekeken moet worden. De drie casestudy’s, om zo verschillen te kunnen aantonen, zullen 

plaatsvinden in MKB bedrijven. Uit het veldonderzoek is naar voren gekomen dat dit bedrijven zijn 

die vaak mensen die leven met een beperking in dienst nemen, gezien de binding met het personeel. 

De interviews worden gehouden met mensen die leven met een beperking om het principe, nothing 

without us, about us, te hanteren en daarbij worden de stakeholders van het inzetten van 

reïntegratie-instrumenten geïnterviewd. 

Ook hier is het van belang dat de opdrachtgeefsters een geschikte onderzoeker vinden die dit 

onderzoek wil uitvoeren, waardoor zij in overleg moeten gaan met hogescholen om zo een geschikte 

afstudeerder te vinden. De onderzoeksvraag die voor dit onderzoek zal gelden luidt; Hoe kunnen 

reïntegratie-instrumenten een bijdrage leveren aan het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen 

die leven met een beperking? Dit onderzoek zal de opdrachtgeefsters informatie verschaffen over de 

totale meerwaarde en zal hen op een andere manier tegen deze meerwaarde laten aankijken. 

Deze aanbeveling sluit aan bij het beste in kaart brengen van de meerwaarde aangezien het een 

onderdeel van de meerwaarde kan uitmaken. Uit het veldonderzoek bleek dat het uitzoeken van de 

mogelijkheden en het op maat aansluiten van de arbeidsplaatsen zorgt voor het beste resultaat. 

Vandaar dat het van belang is om te onderzoeken of er met het individueel en maatgericht inzetten 

van reïntegratie-instrumenten een meerwaarde behaald kan worden. Voor de hospitality branche is 

dit ook belangrijk aangezien uit het veldonderzoek naar voren kwam dat mensen die leven met een 

beperking vaak in deze branche niet in de front office werken. Wanneer dit goed geregeld zou zijn en 

er hulpmiddelen voor waren, dan zou dit wel bereikt kunnen worden. 

59 | P a g i n a



7.3 Criteria voor beoordeling aanbevelingen 

De alternatieven zullen beoordeeld worden aan de hand van zes criteria, opgesteld vanuit zowel de 

literatuur als het veld. Deze criteria hebben allemaal dezelfde wegingsfactor, aangezien het van 

gelijke waarde is voor de opdrachtgeefsters. 

Verantwoording 

Het criterium verantwoording gaat over het feit dat Disability Studies een stichting is. Een stichting is 

een ideële instelling die doelen nastreeft, maar niet om winst te behalen aldus Geerts en Den Boon 

(1999). Een stichting streeft doelen na maar moet ook verantwoording afleggen aan de fondsen die 

haar ondersteunen. Het budget van volgend jaar hangt hiervan af, vandaar dit criterium. 

Missie, visie, doelstellingen en strategie 

Een aanbeveling voor de opdrachtgeefsters moet in de lijn liggen met wat zij doen en waar zij voor 

staan, vandaar dit criterium. Disability Studies streeft naar de emancipatie van een persoon die leeft 

met een beperking door middel van sociale verandering. Die sociale verandering creëren zij door 

onderzoek gericht op vier thema’s, en onderwijs op het HBO en WO. Het kenniscentrum streeft naar 

een samenleving die diversiteit als rijkdom ziet om zo tot een inclusieve samenleving te komen. 

Strategische fit 

De betekenis van het criterium is dat de middelen en mogelijkheden aanpast worden aan de kansen 

van de omgeving. Strategische fit is belangrijk omdat de gekozen aanbeveling zo goed mogelijk moet 

aansluiten bij de mogelijkheden van de onderneming maar ook in moet spelen op de kansen die de 

markt biedt. De eerste reden is dat het slagingspercentage op deze manier wordt verhoogd en de 

tweede reden luidt dat er een grotere animo is voor onderzoeken die inspelen op de kansen. 

Haalbaarheid 

Het criterium haalbaarheid bestaat uit vier onderdelen. De commerciële haalbaarheid is niet het doel 

van een stichting en vandaar ook niet relevant. De overige drie onderdelen, financiele haalbaarheid, 

organisatorische haalbaarheid en politieke haalbaarheid zijn wel van toepassing. Allereerst de 

financiele haalbaarheid. Aan onderzoek zitten financiele kosten vast. Wanneer dit wordt uitbesteed 

aan een hogeschool worden de kosten gedempt, maar begeleiding kost ook geld. De organisatorische 

haalbaarheid houdt in dat er de mogelijkheid is om de aanbeveling te kunnen uitvoeren, hetgeen van 

belang is voor dit onderzoek. Aangezien de stichting een klein bedrijf is, zal er misschien moeten 

worden gekeken naar een partij van buitenaf. Tot slot de politieke haalbaarheid. Dit is van belang 

aangezien het een politiek vraagstuk betreft. Het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven 

met een beperking staat op de overheidsagenda. Het haalbaar maken van dit criterium heeft er dus 

mee te maken of het onderwerp dat onderzocht gaat worden niet in strijd is met politieke 

beslissingen of acties. Het criterium haalbaarheid wordt als een geheel gezien. De reden hiervoor is 

dat het op alle vlakken haalbaar moet zijn wil het kunnen slagen. 

Relevantie 

Relevantie als criterium is van belang aangezien de tijd gering is en het belangrijk is dat de juiste 

onderzoeken worden verricht. Aan de bovengenoemde criteria worden scores toegekend per 

aanbeveling, hoe dit in zijn werk gaat is hieronder te vinden. 

Tabel 7.1 Beoordelingstabel criteria en toekenning punten. 

Symbolen Betekenis Toekenning punten 

++ Past zeer goed 4 punten 

+ Past goed 3 punten 

+/- Neutraal 2 punten 

- Past niet goed 1 punt 

-- Past totaal niet 0 punten 

60 | P a g i n a



7.4 Afweging aanbevelingen 

De aanbevelingen zullen in dit deelhoofdstuk worden afgewogen aan de hand van de criteria en de 

toekenning van punten. Allereerst is er een overzicht te zien van de beoordeling van de alternatieven 

en toekenning van de punten, waarna de afwegingen worden beargumenteerd. 

Tabel 7.2 Afweging van alternatieven ten opzichte van de criteria. 

Criteria Alternatief 1 Alternatief 2 Alternatief 3 

Verantwoording ++ + - 

Missie, visie, 

++ ++ +/- 

doelstelling en strategie 

Strategische fit ++ ++ ++ 

Relevantie ++ +/- - 

Haalbaarheid + ++ ++ 

Puntentotaal 19 punten 17 punten 12 punten 

Uit het puntentotaal blijkt dat alternatief één het beste staat ten opzichte van de criteria. Kort 

daarop aanbeveling twee en ver daaronder aanbeveling drie. Op basis waarvan de punten zijn 

toegekend is hieronder te lezen. 

7.4.1 Argumentatie aanbeveling 1 

Aanbeveling één heeft 19 punten gescoord in de afweging van de aanbeveling ten opzichte van de 

criteria. Allereerst heeft alternatief één voor de verantwoording, twee + en gekregen. De reden 

hiervoor is dat er vanuit verschillende fondsen wordt gevraagd naar de social return zodat zij inzicht 

hebben in de meerwaarde van hun investering. Het tweede criterium scoort ook twee +en omdat het 

berekenen van het sociaal rendement iets is wat voor Disability Studies van belang is. Zij doen 

onderzoek en proberen een verandering in gang te zetten, maar door dit onderzoek kan er ook 

gekeken worden of deze veranderingen een meerwaarde opleveren. 

Het derde criterium strategische fit sluit ook naadloos aan aangezien de social return on investment 

zoals gebleken in het onderzoek inspeelt op de externe omgeving en daarbij de mogelijkheden en 

middelen van de stichting meeneemt. Door onderzoek te doen naar deze investering worden de 

middelen en mogelijkheden van het kenniscentrum, onderzoek doen, gecombineerd met de 

mogelijkheden van de externe omgeving. De relevantie van het berekenen van de social return on 

investment is ook hoog. Dit komt doordat het een vraag was van de opdrachtgeefsters zelf en dat zij 

het nodig hebben om sterker te staan in de bewijsvoering, vandaar ook twee +en. Ten slotte 

haalbaarheid, daarvoor krijgt het alternatief één +. De reden hiervoor is dat het lastig is om een 

geschikt bedrijf te vinden om in een casestudy mee te nemen. 


Aanbeveling twee heeft 17 punten gescoord in de afweging van de aanbeveling ten opzichte van de 

criteria. Voor het criterium verantwoording heeft deze aanbeveling één + gescoord aangezien het 

niet naadloos aansluit bij wat de fondsen vragen. Wel is het indirect verbonden met Disability Studies 

doordat er gekeken wordt hoe de markt ten opzichte van de mensen die leven met een beperking 

staat. Ook sluit deze aanbeveling aan bij de missie, visie, doelstellingen en strategie aangezien het 

zich ook inzet voor de inclusieve samenleving en aan het licht brengt waar de problemen zitten, 

daarom ook twee +en. 

Tevens is er een strategische fit, de reden hiervoor is dat uit het veldonderzoek is gekomen dat dit 

onderzoek een actueel thema is, vandaar ook hier twee +en. Voor de relevantie is geen + of – 

gegeven aangezien het niet een onderwerp is waar specifiek om is gevraagd. Haalbaarheid heeft 

61 | P a g i n a



twee +en gekregen doordat het nu in deze tijd mogelijk is om hier onderzoek naar te doen. Er zijn 

genoeg gegevens over bekend en er is voldoende materiaal om te onderzoeken. 


Tot slot heeft aanbeveling drie 12 punten gescoord in de afweging van de aanbeveling ten opzichte 

van de criteria. De redenen hiervoor zijn dat de aanbeveling niet aansluit bij wat de fondsen vragen, 

vandaar een min. Het sluit niet naadloos aan bij de missie, visie, doelstellingen en strategie zoals die 

in de eerste oogopslag overkomen, wel kan er bij een tweede oogopslag een link worden gevonden, 

waardoor hier geen plus of min is gegeven. Er is bij deze aanbeveling wel degelijk een strategische fit, 

reïntegratie-instrumenten zijn een actueel thema in de sector en er liggen wellicht kansen voor de 

huidige maatschappij, waardoor het twee +en heeft gekregen. De relevantie heeft ook een min 

gekregen aangezien het niet het totaal beeld geeft waar om is gevraagd. Tot slot de haalbaarheid 

krijgt twee +en aangezien er door de kansen en het actuele thema veel informatie is om onderzoek 

naar te doen. 

7.5 Beste aanbeveling 

Naar aanleiding van het toekennen van punten aan de hand van criteria is eruit gekomen dat de 

beste aanbeveling is om de geoptimaliseerde social return on investment te berekenen. Bij het 

optimaliseren van de social return on investment analyse is er rekening gehouden met de wens om 

met de analyse een diepere kijk te geven in de kosten en baten van de investering. Waarin zowel de 

materiële kant van de kosten en baten als de sociale kant wordt berekend, zodat het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking vanuit meerdere inzichten bekeken 

wordt. Hieronder wordt de aanbevolen analyse van de praktijk theoretische methode, social return 

on investment, beschreven voor Disability Studies, zodat het door hen verder gebruikt kan worden in 

een vervolg onderzoek. 


Aanbevolen wordt om rekening te houden met zowel de eigen wensen als de wensen van het bedrijf 

waarin een casestudy gaat plaatsvinden. Dit is de eerste stap van de social return on investment 

analyse. Nadat dit is vastgelegd kan er begonnen worden met de analyse. Aanbevolen wordt om de 

zeven principes van de social return on investment mee te nemen in de analyse. Deze principes zijn 

in de fasen verweven. 

Ook wordt aangeraden om na te gaan of het bedrijf waar de casestudy wordt uitgevoerd een goede 

registratie heeft van alle kosten, inkomsten en overige zaken. Dit vindt plaats, om een volgend 

onderzoek te laten slagen. Daarnaast is het wenselijk om bij een klein bedrijf, uit de MKB-sector, de 

casestudy te doen, aangezien uit het veldonderzoek naar voren kwam dat de meeste bedrijven, die 

mensen die leven met een beperking in dienst hebben, in deze sector zitten. Daarnaast wordt dit 

aanbevolen door eigen ervaringen in dit onderzoek met grote bedrijven waar een duidelijke 

hiërarchie heerst. Het duurt lang voordat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen. 

Fase 1- Algemene opzet 

Wenselijk is om de analyse te laten beginnen met de algemene opzet. Zoals in het veldonderzoek 

beschreven is, is het voeren van een goede registratie van belang, vandaar dat dit ook wordt 

aanbevolen. Evenals het vooraf invullen van de outcome star om het nulpunt vast te stellen. De 

reden dat het wordt aanbevolen is dat er op deze manier aan het eind de beste conclusies kunnen 

worden getrokken. Daarnaast is het raadzaam om als onderzoeker neutraal in het onderzoek te staan 

en niet op een voorgevoel af te gaan. Want zoals gebleken in het veldonderzoek kan dit de ratio 

beïnvloeden. Neutraal zijn, is een van de principes van social return on investment. Tot slot wordt er 

aanbevolen om iedere fase eerst af te ronden voordat er begonnen wordt met de volgende fase. 

62 | P a g i n a



Stap 1 – Bepalen van de doelstelling 

Het is wenselijk om een doelstelling te bepalen aangezien het zorgt voor duidelijkheid rondom de 

vraag wie er geïnteresseerd zijn in de social return on investment analyse. Ook is het van belang dat 

de toekomstige veranderingen worden vastgesteld, zodat dit helder is. Dit is nog één van de 

principes van social return on investment, begrijpen wat er veranderd. Het zou raadzaam zijn om 

doelstellingen op te stellen voor de social return on investment analyse om zo een helder beeld voor 

de ontvangers van de analyse te schetsen wat er aan het einde wordt getoetst. 

Stap 2 Bepalen van de analyseomvang 

In deze stap wordt aangeraden om de omvang van de social return on investment analyse te 

bepalen, waarbij gekeken wordt welk deel van de organisatie wordt meegenomen in de analyse. 

Daarnaast wordt aanbevolen om nog een principe van de social return on investment hierbij mee te 

nemen, dat niet alles met elkaar verbonden wordt. Wenselijk is om alles afzonderlijk van elkaar te 

interpreteren. 

Fase 2 – Stakeholderanalyse 

Geadviseerd wordt om de tweede fase plaats te laten vinden rondom de stakeholders. Aan elke 

investering zijn stakeholders verbonden die hun eigen belangen hebben en deze graag vervuld willen 

zien. Daarnaast is dit een wezenlijk onderdeel van de meetmethode en wordt het zo vanuit 

meerdere inzichten bekeken. Ook wordt het aanbevolen aangezien het betrekken van stakeholders 

weer één van de zeven principes is van social return on investment. 

Stap 1 – Vaststellen van de stakeholders 

Het is raadzaam om de stakeholders te bepalen door middel van de tien vragen van Moratis en 

Cochius (2011) in bijlage II. Wenselijk is om te kijken welke stakeholders de hoogste waarde 

verkrijgen om met hen verder te gaan. De stakeholders zijn afhankelijk van de gekozen 

verandertheorie. 

Stap 2 – Analyseren van de input en output 

In stap 2 wordt geadviseerd om door middel van interviews en beleidsdocumenten de input en 

output te achterhalen. Geadviseerd wordt om dit bij de belangrijkste stakeholders te doen. Uit het 

veldonderzoek is gebleken dat sociaal wenselijke antwoorden een veel voorkomend gegeven zijn. 

Tips voor het tegengaan van deze antwoorden zijn; het open en niet suggestief stellen van vragen, 

het leggen van feiten naast de antwoorden, het stellen van een toelichtende vraag, het doorvragen 

en confronteren en de effecten bevragen. 

Fase 2.1 – Stakeholders 

Nadat de input en output bekend is, wordt aanbevolen om deze om te zetten in impact, de 

deadweight te bepalen en een impactmap op te stellen waarin alle gegevens samen komen. Deze 

impactmap geeft een duidelijk overzicht van de gekregen gegevens. 

Stap 1 – Vaststellen van de outcomes/ impact 

Doordat er aan het begin van de social return on investment analyse aanbevolen is om te beginnen 

met een nul punt vast te stellen voor mensen die leven met een beperking, wordt in deze stap 

aangeraden om het eind punt vast te stellen. Voor deze groep kan door middel van de outcome star, 

de outcome in kaart worden gebracht, omdat het starten het eind punt bekend is. Voor de andere 

stakeholders wordt aangeraden om deze outcomes te bevragen en zelf te onderzoeken zodat ook 

deze duidelijk worden. 

Stap 2 – Bepalen van de deadweight 

In deze stap is het wenselijk om een schatting te maken van de mate waarin de uitkomsten ook 

plaats hadden gevonden wanneer de investering niet was gedaan. Voor het toekennen van de 

waarde aan een investering is het belangrijk te weten wat deze deadweight is, vandaar dat het wordt 

63 | P a g i n a



aangeraden. Het vaststellen van deze deadweight, spontaan effect, wordt geadviseerd door middel 

van het bevragen van verschillende stakeholders en daar een gewogen gemiddelde van nemen. 

Daarnaast is er sprake van deadweight als, hetgeen verandert dat ook veranderen moest. Ook wordt 

aangeraden om te kijken of andere organisaties betrokken zijn bij het tot stand komen van de 

uitkomsten. Door het bepalen van de deadweight wordt weer voldaan aan een principe van social 

return on investment, het niet claimen van alle resultaten. 

Stap 4 – Opstellen van de impactmap 

Aan te raden is om al deze stappen overzichtelijk te plaatsen in een impactmap, zodat er een 

duidelijk beeld wordt gegeven van de impact voor de stakeholder. Dit wordt geadviseerd aangezien 

het zo gemakkelijker kan worden gepresenteerd aan instanties of andere instellingen die er naar 

vragen. 

Fase 2.2 – Stakeholders 

In de laatste fase van de stakeholders wordt aangeraden om de onderzochte impact om te zetten in 

een geldwaarde. Dit is van belang om het zo te kunnen vergelijken met de andere berekende 

waarde. Veel waarden zeggen niets wanneer zij staan beschreven in woorden, wanneer hier een 

geldwaarde aan gegeven wordt is het voor iedereen helder. 

Stap 1 – Monetariseren 

Het monetariseren van de impact, is wenselijk, in deze stap. Hier wordt een geldwaarde toegekend 

aan een dienst of product waarvan de marktprijs ontbreekt (Franssen & Scholten, 2007). Een 

aanbevolen hulpmiddel hierbij is de value game van dhr. Scholten. Het helpt inzicht te geven op 

welke wijze de waarde kan worden toegekend. Nu de waarde van de stakeholders bekend is, wordt 

geadviseerd om de financiële waarde te berekenen. 

Fase 3 – Sociaal rendement 

In deze fase is het raadzaam dat de financiële waarde wordt berekend, ook wel de social return on 

investment ratio berekening, genoemd. Deze berekening wordt geadviseerd aangezien dit de manier 

is om de financiële meerwaarde te berekenen en zo in een getal te zien wat de daadwerkelijke 

meerwaarde in financieel opzicht is. 

Stap 1 – Vaststellen van een prognose 

In deze activiteit wordt aangeraden om het tijdspad voor de social return on investment berekening 

te beschrijven. Ook wordt geadviseerd om hier een toelichting geven waarom er voor dit aantal jaren 

is gekozen. Vaak wordt er een periode van vijf jaar gekozen omdat dit de beste weergave geeft van 

de eindwaarde. Wanneer er een langere periode wordt berekend zijn de uitslagen speculatiever 


Stap 2 – Vaststellen sociale kosten 

Maar naast deze opbrengsten is het ook raadzaam om de kosten van de investering helder te krijgen. 

Om deze kosten naar boven te halen worden de vier stappen van Scholten (2003) geadviseerd. Voor 

een uitwerking van deze vier stappen, zie bijlage V. 

Stap 3 – Berekenen van het sociaal rendement 

In deze activiteit is het wenselijk om de daadwerkelijke berekening van de social return on 

investment ratio plaats te laten vinden. Er wordt geadviseerd door middel van zes stappen, waarin 

het raadzaam is de berekening uit te voeren, te komen tot een social return on investment ratio. 

Deze ratio is van belang bij de verdere verslaglegging van het rapport. De zes geadviseerde stappen 

voor het berekenen zijn op basis van Scholten (2003). 

64 | P a g i n a



Stap 3.1 – Berekenen van de bedrijfswaarde 

Geadviseerd wordt om het berekenen van de bedrijfswaarde, zoals aangegeven door (Scholten, 

2003) te laten plaatsvinden in drie stappen. Voor een uitgebreide beschrijving zie hoofdstuk 3.7.1. 

Stap 1 – Wenselijk is om een projectie te maken van de verwachte toekomstige geldstromen. 

Stap 2 – Aangeraden wordt om de eindwaarde van de onderneming na vijf jaar te berekenen. 

Stap 3 – En in stap drie is het raadzaam om van de onderneming de contante, huidige 

economische waarde te meten (Scholten, 2003). 

Stap 3.2 – Berekenen van de maatschappelijke waarde 

Scholten (2003) beschrijft de maatschappelijke toekomstige waarde als een imputed value. Hiermee 

wordt bedoeld dat de waarde in euro’s wordt uitgedrukt terwijl dit vaak niet om de harde euro’s 

gaat. Geadviseerd wordt om het berekenen van de maatschappelijke waarde te laten plaatsvinden 

uit vijf stappen. Ook hiervoor is een uitgebreide beschrijving te vinden in hoofdstuk 3.7.1. 

Stap 1 – Aanbevolen wordt om de doelgroep onder de medewerkers voor de komende vijf jaar 

in kaart te brengen. 

Stap 2 – Geadviseerd wordt om de kostenbesparing per werknemer te berekenen voordat zij 

werkzaam waren in het bedrijf. 

Stap 3 – Raadzaam is om de belastingtoename te berekenen, zoals omzetbelasting en 

inkomstenbelasting. 

Stap 4 – Aangeraden wordt om de sociale operationele kosten, die gemaakt worden door het 

bedrijf om te voldoen aan de sociale doelstelling, te berekenen. 

Stap 5 – En tot slot is het wenselijk om aan de geldstromen een percentage voor het berekenen 

van de sociale eindwaarde te hangen (Scholten, 2003). 

Stap 3.3 – Berekenen van de gecombineerde waarde 

Wenselijk is om alle resultaten van stap 3.1 en stap 3.2 bij elkaar te voegen om de gecombineerde 

waarde te kunnen berekenen (Scholten, 2003). Het bepalen van de gecombineerde waarde is: de 

resultaten van fase één plus de resultaten van fase twee, min de lange termijn schulden (Scholten, 

2003). Het is raadzaam om dit voor zowel de sociale waarde als de economische waarde te doen. 

Stap 3.4 – Berekenen van de economische opbrengstenindex 

In deze fase wordt aanbevolen om de economische opbrengsten te delen door de investeringen van 

de onderneming om zo de economische opbrengstenindex te berekenen (Scholten, 2003). 

Stap 3.5 – Berekenen van de maatschappelijke opbrengstenindex 

De maatschappelijke index wordt geadviseerd om te berekenen, door de sociale opbrengsten te 

delen door de sociale investeringen van de onderneming (Scholten, 2003). 

Stap 3.6 – Berekenen van de gecombineerde index 

In de laatste fase wordt aanbevolen om de daadwerkelijke social return on investment ratio te 

berekenen. Er wordt aangeraden om alle opbrengsten (zowel sociaal als economisch) bij elkaar op te 

tellen en dit te delen door alle gemaakte investeringen (Scholten, 2003). Deze social return on 

investment ratio is een verhouding tussen alle gemaakte kosten en alle gecreëerde financiële 

waarden. Nadat deze fase is afgerond is ook de financiële waarde van het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking bekend. 

Fase 4 – Rapporteren 

Nadat beide waarden bekend zijn, is het wenselijk om in fase vier een rapport op te stellen. Het 

wordt aangeraden om hier alle gemaakte keuzes en aannames te beargumenteren zodat dit helder 

wordt voor iedereen. Daarbij wordt aanbevolen om het risico dat aan de voorspelling hangt in het 

achterhoofd te houden. Waarbij het raadzaam is om mee te nemen in de beslissingen, dat de analyse 

gaat over verwachtingen en dat deze goed beargumenteerd moeten worden. 

65 | P a g i n a



Ook wordt aanbevolen om in deze fase het resultaat te controleren, dit kan door experts of mede 

onderzoekers. Het controleren van het resultaat is weer een van de principes van social return on 

investment. 

Fase 5 – Bewaking 

Tot slot wordt er geadviseerd om in de bewaking te bepalen, hoe de gemeten prestaties in de 

toekomst bewaakt kunnen worden. Ook wordt er aangeraden om te kijken naar een manier waarop 

het eventueel gecontinueerd of bijgeschaafd kan worden. Tevens wordt geadviseerd om in deze 

bewaking aan te geven wanneer er weer een nieuwe analyse gaat plaatsvinden. 

Dit is de social return on investment analyse die geadviseerd wordt om te onderzoeken in het vervolg 

onderzoek. Het bevat alle opmerking vanuit zowel het literatuur als veldonderzoek. Wel zijn er nog 

een aantal aandachtspunten waar nog op gelet moet worden bij het uitvoeren van de social return 

on investment analyse. 

Aanbevolen wordt om scherp te blijven letten op de kwaliteit die per item wordt ingevoerd, dit hangt 

af van de gekregen informatie. De reden hiervoor is dat de manier waarop deze informatie wordt 

verkregen en hoe het wordt geïnterpreteerd van grote invloed kan zijn op de analyse. Tevens is het 

raadzaam om rekening te houden met de maatschappelijke kosten die altijd zullen blijven bestaan, of 

een persoon die leeft met een beperking nou werkt of niet. 

Verder is het raadzaam om goed na te denken en te beargumenteren of de kosten die worden 

gemaakt voor het aanpassen van de werkplaats worden meegenomen in de kosten van die persoon 

omdat zij zijn veroorzaakt door de ontoegankelijke maatschappij. Dit geldt ook voor de waarde die 

wordt berekend voor een persoon om te werken. Deze waarde is gebaseerd op de ontoegankelijke 

maatschappij. Dit zijn punten waarvan geadviseerd wordt het goed in het achterhoofd te houden. 

Toch wordt aangeraden om niet alleen met aanbeveling één aan de slag te gaan, maar een 

combinatie van alle drie de aanbevelingen in een verschillend tijdspad. De meningen over 

reïntegratie-instrumenten zijn verdeeld en een geheel onderzoek naar de reïntegratie-instrumenten 

is niet in overeenstemming met de afweging van de aanbevelingen. Vandaar dat er wordt 

aangeraden om de meerwaarde van reïntegratie-instrumenten, individueel te onderzoeken voor 

mensen die leven met een beperking in het kader van de casestudy. De reden dat dit wordt 

aangeraden komt voort uit het literatuur en veldonderzoek dat de instrumenten wel degelijk een 

bijdrage kunnen leveren als zij goed zijn afgestemd. 

Tevens is in het veldonderzoek naar voren gekomen dat de afgelopen jaren gedacht is dat de mens 

moest veranderen, maar dat het steeds meer duidelijk wordt dat de maatschappij ontoegankelijk is. 

Er wordt geadviseerd om te kijken naar de (on)volkomen maatschappij, want mensen die leven met 

een beperking kunnen wel degelijk een bijdrage leveren aan de arbeidsmarkt. Vandaar dat het 

raadzaam is om na het daadwerkelijk berekenen van de social return on investment een onderzoek 

op te starten naar de maatschappij en te kijken hoe (on) volkomen die is. 

7.6 Haalbaarheid & Missie, visie, doelstellingen en strategie 

De haalbaarheid van de aanbeveling is ook een criterium geweest bij het beoordelen van de 

alternatieven. De gekozen aanbeveling één, scoorde hier minder op aangezien het lastig is om een 

geschikt bedrijf te vinden om in een casestudy mee te nemen. Maar hiervoor zijn aanbevelingen 

gedaan om dit zo goed mogelijk te laten verlopen zodat de aanbeveling haalbaar is. Zo is er 

aanbevolen om een bedrijf in de MKB sector te kiezen voor de casestudy zodat er een kleine 

hiërarchie is en het onderzoek snel in werking kan worden gezet. Uit het veldonderzoek is gebleken 

dat de meeste bedrijven die mensen die leven met een beperking in dienst hebben in deze sector 

zitten. Vandaar dat hiermee de haalbaarheid wordt verhoogd. 

66 | P a g i n a



Het advies past ook goed binnen de missie, visie, doelstellingen en strategie aangezien het 

berekenen van het maatschappelijk rendement van belang is voor Disability Studies. Het 

kenniscentrum wil graag door onderwijs en onderzoek komen tot meer kennis over disability. Met 

deze aanbeveling wordt er onderzoek gedaan naar een inclusieve samenleving waarbij er informatie 

wordt verzameld die kan bijdragen aan deze samenleving. Deze informatie wordt verzameld op basis 

van een casestudy waar de missie van Disability Studies terug komt, aangezien de mensen die leven 

met een beperking worden betrokken bij het onderzoek, ‘Nothing about us, without us’ (Kool, 2009). 

Daarnaast wordt door het in kaart brengen van de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen 

voor mensen die leven met een beperking ook aan het werk dat Disability Studies doet een waarde 

gehangen. De reden hiervoor is dat wanneer er een meerwaarde uitkomt bij het creëren van deze 

werkplaatsen Disability Studies kan aantonen dat het werk dat zij doen en waar zij voor staan wel 

degelijk van belang is. 

7.7 Draagvlak voor aanbeveling 

Het draagvlak van de aanbevelingen onder de opdrachtgeefsters zal naar verwachting hoog liggen. Er 

zijn verschillende keuzes gemaakt die een positieve invloed hebben op het draagvlak. Eens in de 

twee weken was er overleg op kantoor, zijn er afspraken gemaakt en is er gezamenlijk gekeken naar 

oplossingen voor problemen. Tevens is er veel feedback gevraagd en zijn alle verandering besproken. 

In het interview is specifiek naar de wens van de opdrachtgeefsters gevraagd en deze wens is ook 

verweven in het advies. Ook is er veel eigen inbreng geweest waardoor er op een andere manier 

gekeken wordt naar de meerwaarde en het meetinstrument social return on investment. Verder zal 

het draagvlak voor de aanbeveling onder de opdrachtgeefsters groot zijn aangezien het hen voorziet 

van kennis die zij kunnen gebruiken in maatschappelijke discussies. 

Naast Disability Studies zijn er nog andere stakeholders die belangstelling kunnen hebben voor de 

aanbevelingen. Zoals de fondsen waaraan Disability Studies verantwoording af moet leggen. 

Aangezien zij vragen om de social return kunnen de aanbevelingen voor hen bruikbaar zijn. 

Daarnaast kan het bruikbaar zijn voor andere bedrijven die een social return on investment analyse 

willen uitvoeren. Aangezien er geen vaststaande methode bestaat kunnen de bedrijven interesse 

hebben in de aanbevelingen waar een geoptimaliseerde social return on investment analyse 

beschreven staat. 

7.8 PDCA- cyclus 

Nu bekend is dat aanbeveling één het beste aansluit maar dat het eigenlijk een combinatie van alle 

drie moet zijn, wordt hieronder beschreven hoe de aanbevelingen het beste geïmplementeerd 

zouden moeten worden. Deze implementatie wordt vorm gegeven door de pdca-cyclus. De pdcacyclus 

is een model dat aan de bedrijfsmatige processen vorm geeft en een weergave geeft van het 

proces. Voor de implementatie van het advies betekenen de volgende fasen de invulling zoals 

hieronder te lezen. 

Plan 

In de eerste fase gaat Disability Studies in overleg met het kenniscentrum voor een vervolg 

onderzoeker. Zodat er een nieuwe student wordt gevonden die wil gaan afstuderen op dit 

onderwerp. Hierbij wordt afgesproken dat de onderzoeker goede financiële kennis moet hebben en 

ook affiniteit met de sociale kant van de maatschappij. Dit is van belang om het onderwerp te laten 

aansluiten bij de persoon en het optimale resultaat te behalen. Disability Studies zal in samenspraak 

met het kenniscentrum een geschikte student uitkiezen die het onderzoek gaat uitvoeren. 

‘De mensen zijn volkomen maar de maatschappij is onvolkomen.’ (Tjeerd Hulsman) 

67 | P a g i n a

Figuur 7.1 Ingevulde PDCA-cyclus. 



Do 

In de tweede fase gaat de student, gekozen in fase één, aan de slag met het onderzoek naar het 

berekenen van de meerwaarde voor mensen die leven met een beperking door middel van de 

geoptimaliseerde social return on investment analyse. Daarnaast gaat de student, indien van 

toepassing bij de casestudy, de meerwaarde van reïntegratie-instrumenten onderzoeken per 

individu. Vanuit Disability Studies wordt de student geholpen met vragen, gestuurd in welke richting 

gedacht moet worden en voorzien van feedback. Door het kenniscentrum wordt de student 

geholpen, door middel van contacten, met het zoeken van een bedrijf voor de casestudy. 

Check 

De student laat zijn uitkomsten, zoals aanbevolen in fase 4 – rapporteren, controleren door een 

expert of mede onderzoekers. De reden hiervoor is om zo eventuele fouten of verkeerde 

interpretaties eruit te halen. Daarnaast maakt Disability Studies de student attent op het feit dat alle 

wensen van Disability Studies en de aanbevolen adviezen toegepast moeten zijn bij het berekenen 

van de social return on investment. Hierbij wordt er gecontroleerd of dit de juiste aanpak van het 

berekenen van de social return is. Dit wordt door zowel Disability Studies als de student samen 

geëvalueerd. Ook evalueert Disability Studies of zij na dit onderzoek genoeg informatie hebben voor 

hetgeen zij willen weten. 

Act 

Indien er in de analyse fouten zijn geconstateerd zullen deze in de laatste fase door de student 

moeten worden verbeterd, met de gekregen feedback. Daarnaast wordt er in deze fase, indien 

Disability Studies heeft geëvalueerd dat er nog meer informatie naar boven zou moeten komen een 

vervolg onderzoek gestart. Waarbij de fases van voren af aan weer gelden. Allereerst zal er een 

student moeten worden gekozen die gaat onderzoeken hoe (on) volkomen de markt is. Op basis 

daarvan kan de student verder onderzoek doen naar de meerwaarde van het creëren van 

arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Dit is ook een check voor het andere 

onderzoek aangezien er op deze manier wordt gekeken of de huidige maatschappij ook invloed heeft 

op de meerwaarde. Bijvoorbeeld bij wanneer de uitkomst, dat er geen meerwaarde is berekend kan 

dit verder worden onderzocht op de markt. Zo zijn alle drie de aanbevelingen verwerkt in deze 

cyclus. 

68 | P a g i n a



Slotwoord 

In het slotwoord wil ik u als lezer bedanken. Ik hoop dat u het een leerzaam en boeiend verslag heeft 

gevonden. Door dit onderzoek heb ik ontzettend veel geleerd over de sociale kant van het 

ondernemen. Hiermee is voor mij een wereld opengegaan die ik verder wil gaan verkennen in mijn 

latere beroepskeuze. 

Mijn persoonlijke eigenschappen die belangrijk waren om dit onderzoek tot een goed resultaat te 

leiden waren wilskracht en flexibiliteit. Aangezien het veldonderzoek veranderde aan het einde van 

mijn onderzoek en ik afhankelijk was van de respondenten en de wil van hen om mee te werken 

werd mijn flexibiliteit hier erg op de proef gesteld, met uiteindelijk een goede uitkomst. 

Het gehele onderzoek heeft voor mij zeker ook iets opgeleverd. Mijn interviewtechnieken zijn er op 

vooruit gegaan en ook mijn verlegenheid heb ik weten te verminderen. Ondanks dat de interviews 

zeer nuttig en interessant waren heb ik nog steeds het beeld voor me van het vele transcriberen en 

verwerken van de interviews. Het was een tijdrovende bezigheid maar met uiteindelijk goede 

informatie. Daarnaast heb ik in dit onderzoek mijn analytisch vermogen verder uitgebreid en 

verbeterd. 

Na het grondige onderzoek dat zowel in de literatuur als in het veldonderzoek is verricht zijn er 

hopelijk voor de opdrachtgever bruikbare adviezen uitgekomen waar zij echt wat aan hebben. Door 

het schrijven van deze thesis heb ik mijn opleiding op een mooie manier kunnen afsluiten waarbij 

mijn interesses samengevoegd zijn. Hopelijk heb ik een goed vooronderzoek afgeleverd waardoor 

een volgende afstudeerder geprikkeld wordt om mee aan de slag te gaan. 

Tot slot hoop ik dat alle lezers van deze thesis een veranderde kijk hebben op monocultuur zoals in 

het begin geschetst en dat u net als ik van mening bent dat we met de gehele samenleving ervoor 

kunnen zorgen dat 1 + 1 wel degelijk 3 kan worden. 

69 | P a g i n a



Literatuurlijst 

Baarda, B.B., Goede, M.P.M. de & Meer-Middelburg, A.G.E. van der (1996). Open interviewen: 

Praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews. Leiden: Stenfert 

Kroese 

Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van & Loof, J.P. (2009). Geschakeld recht: Verdere studies over 

Europese grondrechten ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van prof. mr. E.A. Alkema. 

Deventer: Kluwer 

Blok, N. (2011). Het wassende weten: Opvattingen over de toekomstige arbeidsparticipatie van 

jongeren met een beperking in een veranderende arbeidsmarkt vanuit verschillende disciplines en 

verschillende perspectieven. Gevonden op 26 maart 2012 op het internet: 

http://www.kcco.nl/doc/kennisbank/het_wassende_weten.pdf#page=99 

Boer, D.J. den, Bouwman, H., Frissen, V. & Houben, M. (2005). Methodologie en statistiek: Voor 

communicatie-onderzoek. Den Haag: Kluwer 

Boog, B. (2005). Focus op action research: De professional als handelingsonderzoeker. Assen: 

Koninklijke van Gorcum 

Braster, J.F.A. (2000). De kern van casestudy’s. Assen: Koninklijke van Gorcum 

Burns, A.C. & Bush, R.F. (2011). Principes van marktonderzoek: Toepassingen met spss. Amsterdam: 

Pearson education Benelux 

Cooymans, M.P.M & Hintzen, E.F.M. (2000). Winst en waarden: Maatschappelijk verantwoord 

ondernemen als onderdeel van kwaliteit. Deventer: Samson BV 

Depuydt, V. & Loon, J. van (2002). Ondersteuningsdenken en autismespectrumstoornis: protocol voor 

het opstellen van een ondersteuningsprofiel. Apeldoorn: Arduin & Garant-uitgevers 

Desmidt, S. & Heene, A. (2005). Strategie en organisatie van publieke organisaties. Leuven: 

LannoCampus 

Dijk, S. van (2006). Non-profits verwend? Gevonden op 26 maart 2012 op het internet: 

http://www.izare.nl/uploads/FM%20270906.pdf 

Eijgenraam, C.J.J., Koopmans, C.C., Tang, P.J.G. & Verster, A.C.P. (2000). Evaluatie van 

infrastructuurprojecten: Leidraad voor kosten-batenanalyse. Gevonden op 24 maart 2012 op het 

internet: http://www.cpb.nl/publicatie/evaluatie-van-infrastructuurprojecten-leidraad-voorkosten-batenanalyse 

Eijsbouts, A.J.A.J., Kristen, F.G.H., Jongh, J.M. de, Schild, A.J.P. & Timmerman, L. (2010). 

Maatschappelijk verantwoord ondernemen. Den Haag: Kluwer 

Feldman, R.S. (2011). Ontwikkelings psychologie II. Amsterdam: Pearson education Benelux 

Franssen, B. & Scholten, P. (2007). Handboek voor sociaal ondernemen in Nederland. Assen: 

Koninklijke Van Gorcum 

Frederix, R. (2004). Gids voor management en organisatie. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck 

Geerts, G. & Boon, C.A. den (1999). Van Dale: Groot woordenboek der Nederlandse taal. Utrecht: Van 

Dale Lexicografie 

70 | P a g i n a



Gelders, L. (2008). Beginselen van de bedrijfskunde. Tielt: Uitgeverij Lannoo 

Graafland, J.J. (2001). Vier strategieën voor maatschappelijk ondernemen. Economisch statische 

berichten, 86, 4290, 28. 

Grant, S. (2008). What gets measured gets done: WBCSD launches measuring impact framework. 

Gevonden op 22 maart 2012 op het internet: 

http://www.businessfightspoverty.org/profiles/blogs/what-gets-measured-gets-done 

Groot, M.P. de (2012). Gastvrijheid. Gevonden op 1 mei 2012 op het internet: 

http://www.faciliance.nl/gastvrijheid/ 

Harinck, F. (2010). Basisprincipes praktijkonderzoek. Apeldoorn: Garant-uitgevers 

Have, W.D. ten, Kruijff, M.A., Sturm, A.M., Schijvens, L.M.A. & Schaafsma E.E. (2003). Strategie, 

beleid en budget: Het realiseren van toegevoegde waarde. Alphen aan de Rijn: Kluwer 

Hoogerwerf, A. (2008). Overheidsbeleid: Een inleiding in de beleidswetenschap. Alphen aan de Rijn: 

Kluwer 

Hoppe, S., Schippers, A. & Kool, J. (2011). Disability studies in Nederland: verbinding in de context. 

Den Haag: Disability Studies in Nederland 

Jochems, M. & Joosten, R. (2005). De gevalsstudie. Gevonden op 29 april 2012 op het internet: 

http://www.cs.ru.nl/~tomh/onderwijs/om2%20(2005)/om2_files/syllabus/gevalsstudie.pdf 

Kabinet (2011). Hoofdlijnennotitiewerken naar vermogen. Gevonden op 6 maart 2012 op het 

internet: 

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2011/04/21/hoofdlijnennotitie-werken-naar-vermogen.html 

Kan, A.R. (2010). Verschil verrijkt: Het saldo van diversiteitsbeleid. Gevonden op 24 maart 2012 op 

het internet: 

https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCcQFjAA&url=http 

%3A%2F%2Fwww.cgb.nl%2FStippWebDLL%2FResources%2FHandlers%2FDownloadBestand.ashx 

%3FID%3D374&ei=zGeNT5L9OafB0QXVoYSIDQ&usg=AFQjCNHClk6_BaUzvZMEKsItPDYueiMJrA 

Kok, L., Hollanders, D. & Hop, J.P. (2006). Kosten en baten van re-integratie. Gevonden op 6 maart 

2012 op het internet: 

http://www.kcco.nl/doc/kennisbank/kosten_en_baten_arbeidsreintegratie.pdf 

Koning, J. de, Gelderblom, A., Zandvliet, K. & Boom, L. van den (2005). Effectiviteit van Reïntegratie. 


http://www.seor.nl/media/publications/effectiviteit-van-rentegratie.pdf 

Kool, J. (2009). Disability Studies in Nederland: Op het snijvlak van kennis, uitwisseling en belangen. 

Den Haag: ZonMw/handicap 

Laet, M. de, Offermans, P. & Toye, P. (2004). Marktonderzoek. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck 

71 | P a g i n a



Maas, K. (2009). Corporate social performance: From output measurement to impact measurement. 


http://www.hartstichting.nl/9800/13333/13371/proefschrift_karen_maas 

Masurel, E. (2008). Ondernemen met een maatschappelijke paragraaf: handleiding voor ondernemers 

in het MKB om zelf aan te geven hoe men maatschappelijk actief is. Assen: Koninklijke van 

Gorcum 

Mitchell, R.K. Agle, B.R. & Wood, D.J. (1997). Toward a theory of stakeholder identification and 

salience: defining the principle of who and what really counts. Academy of Management Review, 

22, 4, 853-886. 

Moratis, L. & Cochius, T. (2011). ISO 26000: The business guide to the new standard on social 

responsibility. Sheffield: Greenleaf Publishing Limited 

Moratis, L. & Veen, M. van der (2010). Basisboek MVO: Maatschappelijk verantwoord ondernemen. 

Assen: Koninklijke Van Gorcum 

MVO Nederland (2012). Trendrapport 2012: Blik op MVO. Gevonden op 1 mei 2012 op het internet: 

http://issuu.com/mvonederland/docs/blikopmvo?mode=window&backgroundColor=%2322222 

Nicholls, J., Lawlor, E., Neizert, E. & Goodspeed, T. (2009). A guide to social return on investment. 


http://www.neweconomics.org/sites/neweconomics.org/files/A_guide_to_Social_Return_on_Inv 

estment_1.pdf 

Nieuwenhuis, M.A. (2012). The art of management: eenvoud en samenhang. Gevonden op 31 mei 

2012 op het internet: http://123management.nl/0/030_cultuur/a300_cultuur_02_typering.html 

Nijhuis, F.J.N. (2011). Werken naar vermogen: Vermogen om te werken. Gevonden op 27 maart 2012 

op het internet: http://arno.unimaas.nl/show.cgi?fid=22077 

Oostenbrink, J.B, M.A. Koopmanschap & Rutten F.F.H. (2004). ‘Handleiding voor kostenonderzoek: 

Methoden en standaard kostprijzen voor economische evaluaties in de gezondheidszorg’. 

Gevonden op 28 maart op het internet: 

http://www.ispor.org/peguidelines/source/Methodenenstandaardkostprijzenvooreconomischeev 

aluatiesindegezondheidszorg.pdf 

Pijl, D. van der & Soest, K. (2008). Verstandelijk gehandicapt en toch zelfstandig ondernemer! 


http://www.kcco.nl/doc/VERSTANDELIJK%20GEHANDICAPT%20EN%20TOCH%20ZELFSTANDIG%2 

0ONDERNEMERdef.pdf 

Rebergen, G.R. (2005). Waardenvol meten: Opdat werelden elkaar effectiever gaan raken ten gunste 

van zwakkeren. Gevonden op 27 maart 2012 op het internet: 

http://www.izare.nl/uploads/Waardenmeten0603.pdf 

Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2004). Methoden en technieken van onderzoek. Amsterdam: 

Pearson education Benelux 

Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A., Booij, M. & Verckens, J.P. (2011). Methoden en technieken van 

onderzoek. Amsterdam: Pearson education Benelux 

72 | P a g i n a



Schellens, P.J., Klaassen, R. & Vries, S. de (2006). Communicatiekundig ontwerpen: Methoden, 

perspectieven & toepassingen. Assen: Koninklijke van Gorcum 

Scholten, P. (2003). Maatschappelijk rendement gemeten: Social return on investment. Amsterdam: 

SWP 

Scholten, P., Nicholls, J., Olsen, S. & Galimidi, B. (2006). Social return on investment: A guide to SROI 

analysis. Amsterdam: Scholten en Franssen 

Scholten, P. & Rebergen, G. (2009). Maak sociaal rendement zichtbaar. Gevonden op 23 maart op 

het internet: http://www.izare.nl/uploads/waardeSROI.pdf 

Smitskam, C.J. & Vos, E.L. de (2005). Reïntegratie-instrumenten voor arbeidsgehandicapten. 


Stoker, J.I. & Kolk, N.J. (2003). Grip op leiderschap: Toegankelijke modellen en praktische inzichten. 


Vijver, H. (1996). Ethiek van de gastvrijheid: een bedrijfsethiek voor de dienstverlening. Assen: 

Koninklijke van Gorcum 

Waard, D. de (2008). Toezicht op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Assen: Koninklijke van 

Gorcum 

Waardenberg, M. (2001). Communicatie en maatschappelijk verantwoorden ondernemen: Be good 

and tell it. Deventer: Kluwer 

Welten, R. (2011). Lectoraatbeschrijvingen en onderzoeksprogramma’s: Kenniscentrum business 

development & hospitality. Gevonden op 1 mei 2012 op het internet: 

http://archief.saxion.nl/files/storage/hbs/helemaal%20compleet.pdf 

Wree, E. de (2011). Internationale overbrenging van veroordeelden: De veroordeelde als subject. 

Antwerpen-Apeldoorn: Maklu 

Zwinkels, W. (2007). Effectiviteit van reïntegratie: Onbenutte potenties van privatisering. Tijdschrift 

voor Arbeidsvraagstukken, 23, 2, 121 – 132. 

73 | P a g i n a



Bijlagen 

74 | P a g i n a



Bijlage I Beargumentering definitie mensen die leven met een 

beperking 

Definities van mensen die leven met een beperking is lastig te vinden in de literatuur. Vaak worden 

verstandelijke en lichamelijke beperkingen gescheiden van elkaar beschreven, zoals hieronder te 

vinden. Allereerst volgt een definitie van een verstandelijke handicap. 

Aldus het American Association of Mental Retardation (1992), in Depuydt en Van Loon (2002), is een 

verstandelijke handicap; ‘een wezenlijke beperking in het huidige functioneren. Deze handicap is voor 

het achttiende levensjaar zichtbaar. Het wordt gekenmerkt door een opmerkelijk onder het 

gemiddelde intellectueel functioneren, samen met daaraan gerelateerde beperkingen in twee of meer 

van de volgende gebieden van adaptief gedrag; zelfzorg, communicatie, huishoudelijke vaardigheden, 

sociale vaardigheden, maatschappelijke vaardigheden, zelfbepaling, gezondheid en veiligheid, 

functionele schoolse vaardigheden, vrije tijd en werk.’ 

Deze definitie heeft een uitgebreide uitleg en is niet meteen helder als men het voor de eerste keer 

leest. De reden hiervoor is dat er teveel opsommingen in staan waardoor het minder begrijpbaar is. 

Er is verder gezocht naar een definitie en toen is er een definitie over lichamelijke beperking 

gevonden. 

De definitie die het college van zorgverzekeringen (2010) geeft in Feldman (2011) luidt; ‘een 

aandoening die een belangrijkste activiteit in het leven zoals lopen of zien beperkt.’ Dit is een 

duidelijke korte definitie die precies aangeeft waar het om gaat, maar het is niet volledig. De 

beschrijving die is gegeven voor personen met een handicap, passend bij het op 3 mei 2008 

getekende artikel voor de rechten van personen met een handicap, voldoet wel aan de wensen voor 

dit onderzoek. 

De definitie beschrijft verschillende soorten beperkingen en het is volledig van toepassing op deze 

thesis, aangezien het om het participeren gaat. Dit kan zowel in het dagelijks leven als op de 

werkvloer gelden. Vandaar dat deze beschrijving is gekozen om te worden gehanteerd is deze thesis. 

Nog een reden voor het hanteren van deze definitie is dat de opdrachtgeefsters ook deze definitie 

aanhouden waardoor het onderzoek goed aansluit bij hun bevindingen en resultaten. Zo kunnen zij 

het ook goed gebruiken voor voorbeelden en ondersteuning in het verhaal dat zij vertellen. 

De beschrijving voor personen met een handicap luidt; “Personen met een handicap omvat personen 

met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met 

diverse drempels kunnen beletten volledig, effectief en op voet van gelijkheid met anderen te 

participeren in de samenleving (Barkhuysen,Van Emmerik & Loof, 2009).” 

o Een fysieke beperking wordt in de Van dale (Geerts & Den Boon, 1999) uitgelegd als een 

beperking op de natuurlijke gesteldheid van het lichaam, dit kan zich in de eigenschappen of 

krachten bevinden. 

o Mentale beperking omschrijft de Van dale (Geerts & Den Boon, 1999) als een beperking in het 

denkvermogen van de geest, een verstandelijke beperking. Men heeft moeite met het begrijpen 

wat er wordt bedoeld. 

o Voor de intellectuele beperking werd gesteld dat het een beperking is op de algemene 

ontwikkeling of achterlopen op de gemiddelde ontwikkeling (Geerts & Den Boon, 1999). 

o En tot slot wordt zintuiglijke beperking omschreven als een beperking die betrekking heeft op 

een van de vijf zintuigen; horen, ruiken, voelen, zien, proeven (Geerts & Den Boon, 1999). 

De omschrijving is groot maar doordat er op andere manieren wordt ingeperkt zal de doelgroep 

uiteindelijk gering zijn. 

75 | P a g i n a



Bijlage II De tien vragen van Moratis en Cochius (2011) 

De stakeholders voor de impactmap kunnen worden vastgesteld door de tien vragen van Moratis en 

Cochius (2011). Deze tien vragen geven verschillende inzichten aan het onderwerp waardoor vanuit 

verschillende kanten stakeholders worden vastgesteld. Voor een vervolg onderzoek kunnen deze tien 

vragen nuttig zijn bij het uitvoeren van onderzoek. In de volgende bijlage is een overzicht te zien hoe 

hier in dit onderzoek invulling aan is gegeven om zo een beeld te schetsen over de vastgestelde 

stakeholders. 

1. Tegenover wie heeft de investering wettelijke verplichtingen? 

2. a) Wie zou positief beïnvloed kunnen worden door de beslissingen en activiteiten van de 

investering? 

b) Wie zou negatief beïnvloed kunnen worden door de beslissingen en activiteiten van de 

investering? 

3. Wie is in het verleden betrokken geweest bij de doelgroep voor de investering? 

4. Wie kan de investering helpen om specifieke effecten te ontlokken? 

5. Wie zou benadeeld kunnen worden als zij buitengesloten zouden worden? 

6. Wie in de waardeketen wordt beïnvloed? 

7. Wie maakt zich zorgen over de activiteiten van de investering? 

8. Wie heeft er weleens een klacht ingediend over de investering? 

9. Wie kan een andere kijk nahouden op een probleem of de gevolgen van het in dienst nemen 

van mensen die leven met een beperking? 

10. Wie monitoren, beoordelen of volgen de investering? 

76 | P a g i n a



Bijlage III De uitgewerkte tien vragen van Moratis en Cochius (2011) 

1. Tegenover wie heeft de investering wettelijke verplichtingen? 

o Human Resource afdeling van het bedrijf meerwaarde creëren 

o Management van het bedrijf rendement behalen, uitstraling bedrijf, MVO 

o Gemeente slagen van de investering 

o Overheid succesvol in dienst nemen van mensen die leven met een beperking 

o UWV minder uitkeringen 

2. a) Wie zou positief beïnvloed kunnen worden door de beslissingen en activiteiten van de 

investering? 

o Mensen die leven met een fysieke beperking meerwaarde 

o Mensen die leven met een mentale beperking meerwaarde 

o Mensen die leven met een intellectuele beperking meerwaarde 

o Mensen die leven met een zintuiglijke beperking meerwaarde 

o Familie en vrienden van mensen die leven met een beperking meerwaarde 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking meerwaarde, andere kijk 

o Human Resource afdeling van het bedrijf meerwaarde, andere kijk 

o Management van het bedrijf meerwaarde, andere kijk 

o Gemeente meer reguliere arbeidskrachten, daling wsw 

o Overheid meer reguliere arbeidskrachten, daling wsw, invulling van banen 

o Zorgverzekeringen meer reguliere arbeidskrachten, daling wsw, daling ziektekosten, 

70 % minder ziekte verzuim als het landelijk gemiddelde 

b) Wie zou negatief beïnvloed kunnen worden door de beslissingen en activiteiten van de 

investering? 

o Mensen die leven met een fysieke beperking werkdruk niet aan, spanningen, stress 

o Mensen die leven met een mentale beperking werkdruk niet aan, spanningen, stress 

o Mensen die leven met een intellectuele beperking werkdruk niet aan, spanningen, 

stress 

o Mensen die leven met een zintuiglijke beperking werkdruk niet aan, spanningen, 

stress 

o Familie en vrienden van mensen die leven met een beperking veranderd persoon, 

meer stress, spanningen 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking moeilijke klussen, daardoor stress 

en spanningen, ongewild begeleidingspersoon 

o Human Resource afdeling van het bedrijf niet matchen tussen collega’s en gasten 

o Management van het bedrijf verminderde productie 

o Gemeente meer kwijt door reïntegratie-instrumenten 

o Overheid krappe arbeidsmarkt bij mislukken investering 

3. Wie is in het verleden betrokken geweest bij de doelgroep voor de investering? 

o Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen ondersteuning in vorm van uitkering 

o Geestelijke Gezondheidszorg ondersteuning in de vorm van zorg 

o Zorgverzekeringen ondersteuning in de vorm van zorgverlening 

o Start Foundation hulp bij het zoeken naar een baan voor mensen met beperking 

o Wsw bieden van werk op een beschutte plek 

77 | P a g i n a



4. Wie kan de investering helpen om specifieke effecten te ontlokken? 

o Mensen die leven met een fysieke beperking door verhalen over de investeringen 

kunnen zij anderen ook nieuwsgierig maken of juist afstoten 

o Mensen die leven met een mentale beperking door verhalen over de investeringen 


o Mensen die leven met een intellectuele beperking door verhalen over de investeringen 


o Mensen die leven met een zintuiglijke beperking door verhalen over de investeringen 


o Human Resource afdeling van het bedrijf door investering andere kijk op mensen die 

leven met een beperking, mondelinge overdracht 

o Management van het bedrijf door goede promotie kunnen anderen worden geprikkeld 

hetzelfde te doen 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking door investering andere kijk op 

mensen die leven met een beperking, mondelinge overdracht 

o Media positieve of negatieve media kan zorgen voor specifieke effecten 

o Samenleving door hun kijk op de investering kunnen effecten worden ontlokt 

5. Wie zou benadeeld kunnen worden als zij buitengesloten zouden worden? 

o Jobcoach is ook betrokken bij het geheel doordat zij worden ingeschakeld om de 

investering in totaal te voltooien en naar behoren te volbrengen 

o Gasten zij zijn immers degene die met de investering te maken hebben en die ook 

ervoor kunnen zorgen dat de investering slaagt of mislukt. 

o Disability Studies Zij zorgen voor de participatie van mensen met een afstand tot de 

arbeidsmarkt door hen buiten te sluiten mis je een gedeelte van de aandrager van de 

investering 

6. Wie in de waardeketen wordt beïnvloed? 

o Gasten wanneer het niet goed loopt of juist wel goed loopt zullen zij dit ervaren 

o Mensen die leven met een beperking wanneer het niet goed loopt of juist wel goed 

loopt zullen zij dit ervaren 

o Human Resource afdeling van het bedrijf wanneer het niet goed loopt of juist wel goed 

loopt zullen zij dit ervaren 

o Management van het bedrijf wanneer het niet goed loopt of juist wel goed loopt zullen 

zij dit ervaren 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking wanneer het niet goed loopt of 

juist wel goed loopt zullen zij dit ervaren 

7. Wie maakt zich zorgen over de activiteiten van de investering? 

o Management van het bedrijf gaat het wel lukken en wordt er niet anders tegen ons 

bedrijf aangekeken 

o Mensen die leven met een beperking zorgen over de haalbaarheid en de begeleiding 

o Familie en vrienden van mensen die leven met een beperking zorgen over de 

begeleiding en de spanningen en stress 

o Samenleving zorgen over het wegvallen van werkplekken 

8. Wie heeft er weleens een klacht ingediend over de investering? 

o Geen documenten gevonden. 

78 | P a g i n a



9. Wie kan een andere kijk nahouden op een probleem of de gevolgen van het in dienst nemen van 


o Human Resource afdeling van het bedrijf omdat zij een veranderd beleid moeten 

doorvoeren 

o Management van het bedrijf omdat zij de effecten niet zichtbaar hebben 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking zij kunnen door vooroordelen een 

vertekend beeld hebben van de werkelijkheid 

o Media een vertekend beeld dat zij ervan hebben kunnen zij uit zenden 

o Samenleving het vertekende beeld en vooroordelen die zij al hadden en van de media 

kunnen voor een andere kijk zorgen 

10. Wie monitoren, beoordelen of volgen de investering? 

o Jobcoach monitoren en volgen 

o Human Resource afdeling van het bedrijf monitoren, beoordelen en volgen 

o Management afdeling van het bedrijf monitoren, beoordelen 

o Mensen die leven met een fysieke beperking beoordelen 

o Mensen die leven met een mentale beperking beoordelen 

o Mensen die leven met een intellectuele beperking beoordelen 

o Mensen die leven met een zintuiglijke beperking beoordelen 

o Collega’s van mensen die leven met een beperking beoordelen en volgen 

De volgende stakeholders zijn uit deze tien vragen naar voren gekomen; 

Mensen die leven met een beperking 

Management v.h. bedrijf 

HR- afdeling v.h. bedrijf 

Collega’s v.d. persoon met een beperking 

Gasten 

Gemeente / Overheid 

Wet sociale werkplaats 

Start Foundation 

Media 

Samenleving 

Zorgverzekeringen 

GGZ 

Disability Studies 

Familie en vrienden 

Jobcoach 

UWV 

79 | P a g i n a



Bijlage IV Ingevuld prioriteitenmodel Mitchell, Agle en Wood (1997) 

In de vorige bijlage zijn de stakeholders beschreven zoals geïdentificeerd voor de investering, het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Deze stakeholders zijn 

meegenomen in het stakeholdermodel van Mitchell, Agle en Wood (1997). Deze bestaat uit acht 

categorieën, zoals hieronder te zien. 

Figuur IV.1 Stakeholder Typology. Uit: Mitchell, Agle en Wood (1997) 

In dit model zijn er drie aspecten die belangrijk zijn voor het identificeren van de prioriteit van 

stakeholders. Het eerste aspect is power, hiermee wordt de macht die de stakeholder heeft om een 

organisatie iets te laten doen of juist iets niet te laten doen onder verstaan. Legitimacy is het tweede 

aspect, hieronder wordt de sociale geaccepteerdheid van de organisatie verstaan, vaak is deze 

individueel, maatschappelijk of organisatorisch. En tot slot urgency, dit geldt wanneer een 

stakeholder onmiddellijke aandacht nodig heeft. 

Hieronder worden de stakeholders van de investering onderverdeeld in de drie aspecten, dit is 

gebeurd aan de hand van literatuur, vandaar dat het een voorbeeld is voor de inschaling van de 

stakeholders en hier geen rechten aan verleend kunnen worden. 

Tabel IV.1 Prioriteitenmodel. Uit: Mitchell, Agle en Wood (1997) 

Stakeholder Power Legitimacy Urgency Categorie Prioriteit 

Mensen die leven met een 

beperking 

x x x Definitive stakeholder Hoog (4) 

Management v.h. bedrijf x x x Definitive stakeholder Hoog (4) 

HR- afdeling v.h. bedrijf x x x Definitive stakeholder Hoog (4) 

Collega’s v.d. persoon met 

een beperking 

x x Dominant stakeholder Gemiddeld (3) 

Gasten x x Dominant stakeholder Gemiddeld (3) 

Gemeente / Overheid x x Dominant stakeholder Gemiddeld (3) 

Wet sociale werkplaats x Demanding stakeholder Laag (2) 

80 | P a g i n a



Start Foundation x Dormant Stakeholder Laag (2) 

Media x Dormant Stakeholder Laag (2) 

Samenleving x Dormant Stakeholder Laag (2) 

Zorgverzekeringen x Discretionary stakeholder Laag (2) 

GGZ x Discretionary stakeholder Laag (2) 

Disability Studies x Discretionary stakeholder Laag (2) 

Familie en vrienden x Discretionary stakeholder Laag (2) 

Jobcoach x Discretionary stakeholder Laag (2) 

UWV x Discretionary stakeholder Laag (2) 

Hieruit blijkt dat de belangrijkste stakeholders de mensen die leven met een beperking, het 

management van het bedrijf en de HR- afdeling v.h. bedrijf zijn. Deze stakeholders zullen in ieder 

geval meegenomen moeten worden in de impactmap, bij gebruik van dit voorbeeld. Daarnaast zijn 

de groepen collega’s v.d. persoon met een beperking, gasten en de gemeente / overheid ook 

belangrijkste stakeholders die in overweging moeten worden genomen om hen mee te nemen in de 

impactmap. 

81 | P a g i n a



Bijlage V Vaststellen sociale kosten 

Sociale kosten zijn niet gemakkelijk te bepalen. Deze kosten kunnen door middel van vier stappen 

naar boven worden gehaald, aldus Scholten (2003). De eerste drie stappen beginnen telkens met een 

vraag, waar informatie op wordt verkregen in de stap zelf. In de vierde stap wordt het 

geïmplementeerd. 

o Stap 1: Welke type sociale kosten zijn van belang voor de onderneming en wat is de invloed 

op de totale kosten? 

Er zal een lijst uitkomen met kosten voor de onderneming. Deze lijst zal worden ingedeeld van 

belangrijk naar minst belangrijk. 

o Stap 2: Door welke methodiek kunnen alle type sociale kosten apart worden 

gekwantificeerd? 

Door deze methodiek op te stellen kunnen alle type sociale kosten worden gekwantificeerd waardoor 

berekeningen die gemaakt moeten worden vast te kunnen leggen. 

o Stap 3: Welke kosten komen terug in de analyse en rapportage? 

Het antwoord kan gebaseerd worden op de verwachte omvang van de sociale kosten en de 

moeilijkheid om de sociale kosten te meten. Voor de beoordeling van de sociale kosten is een 

beoordelingsschema opgesteld door Starkey in Scholten (2003), die hieronder te vinden is. 

Figuur V.1 Beoordelingsschema belang en methodologische haalbaarheid bij het onderzoeken van 

sociale kosten van een sociale onderneming. Uit: Scholten (2003) 

o En stap 4: Voer de gekozen methodiek uit om de sociale kosten te meten en geef het 

vervolgens weer in de winst en verliesrekening. 

In stap 2 is een methodiek gekozen om de sociale kosten te meten, door deze uit te voeren komen er 

cijfers uit die geïmplementeerd kunnen worden in de winst en verliesrekening. Zo worden de kosten 

die al op de winst en verliesrekening genoteerd staan overzichtelijk omdat er een onderscheid wordt 

gemaakt in sociale kosten en bedrijfsmatige kosten. 

Als de sociale kosten zijn berekend kan de daadwerkelijke social return on investment berekening 

worden uitgevoerd. 

82 | P a g i n a



Bijlage VI Benodigde bedrijfskundige instrumenten 

Om de social return on investment berekening uit te voeren zal gebruik worden gemaakt van 

bedrijfskundige instrumenten. Deze instrumenten sluiten aan bij hetgeen onderzocht gaat worden 

omdat het de bijdrage van een investering meet (Scholten, 2003). Belangrijke instrumenten bij de 

berekening van social return on investment zijn; 

De balans 

Het geeft informatie over het vermogen en de financiële middelen die aangewend kunnen worden. 

Daarnaast geeft het duidelijk weer van waar de financiële middelen zijn verkregen en waar het aan 

uit gegeven is. 

De winst en verliesrekening 

De reden hiervoor is dat het de rentabiliteit van de onderneming weergeeft. Het begrip rentabiliteit 

geeft cijfers over de winstgevendheid van de onderneming weer. 

De rente 

Dit is van belang voor profit organisaties. Voor non-profit organisaties geldt dit niet aangezien zij hun 

investering vaak financieren uit subsidies. Dit geldt ook voor belastingen. 

Kasstromen 

Op basis van kasstromen kan er gekeken worden naar de haalbaarheid en aanlokkelijkheid van een 

bepaalde investering. 

Gemiddeld gewogen kapitaalkosten, WACC ( Weighted Average Cost of capital) 

Deze berekening heeft betrekking op de kosten die worden gemaakt op het kapitaal van de 

onderneming. Bedrijven komen op verschillende manieren aan financieringen van het bedrijf. De 

kosten die dit met zich meebrengt door bijvoorbeeld rente. 

Vereist rendement kapitaalgoed, CAPM (Capital Asset Pricing Model) 

Naast de discontering van de in de toekomst komende geldstromen wordt er ook rekening gehouden 

met de beloning die volgt op het dragen van de risico’s. Deze beloning wordt in dit model berekend. 

83 | P a g i n a



Bijlage VII Overzicht van afgenomen interviews 

Hieronder worden de vijf interviews beschreven die zijn afgenomen bij de respondenten. Boven elk 

interview staan de namen van de respondenten bij wie het interview is afgenomen. Door deze 

interviews op te slaan wordt getracht de betrouwbaarheid te verhogen. Achtereenvolgend komen de 

volgende interviews aan bod; interview mevrouw Kool & mevrouw Schippers, interview Anoniem, 

interview dhr. Egberink, interview dhr. van Tilburg en het interview van dhr. Hulsman. 

Interview mevrouw Kool & mevrouw Schippers 

Allereerst wil ik u alvast bedanken voor uw bijdrage aan mijn onderzoek in de vorm van dit interview. 

Onder het gesprek maak ik aantekeningen en ons gesprek zal opgenomen worden op recorder, zodat 

ik de gegevens kan gebruiken voor mijn onderzoek. Heeft u hier bezwaar tegen? Het interview zal 

achtereenvolgend gaan over het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking, de reïntegratie-instrumenten en de meetmethode social return on investment. Heeft u 

nog vragen voordat we beginnen? 

Hoe bent u op het idee gekomen om het gebied Disability Studies naar Nederland te halen? 

Wat zijn de kerncomponenten die u graag geanalyseerd zou zien worden bij het onderzoeken 

van de meerwaarde voor mensen die leven met een beperking? 

o Waarom? 

Voordelen en nadelen van creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking 

Ziet u belang in het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 

o Voordelen? 

o Welke? 

Wat zijn volgens u aandachtspunten bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 


Creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking in de hospitality 

Heeft u ervaringen vanuit de praktijk waarbij arbeidsplaatsen met succes zijn geschapen in 

de hospitality branche? 

o Merkt u verschil tussen de overige branches waar mensen die leven met een 

beperking worden geplaatst en de hospitality branche? 

In welk opzicht? 

o Heeft u weet van het gegevens, in welke branche mensen die leven met een 

beperking voornamelijk werkzaam zijn? 

Hoe schat u de organisatiecultuur hierbij in als factor? 

Reïntegratie-instrumenten 

Heeft u ervaringen met reïntegratie-instrumenten? 

Hoe staat u tegenover reïntegratie-instrumenten gebruik bij het creëren van 


Welke reïntegratie-instrumenten lijken u het meest geschikt en belangrijk om mee te nemen 

bij het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 

o Voorbeelden; werkaanpassingen, job-carving, herontwerp,jobcoach en scholing. 

Welke reïntegratie-instrumenten lijken u het minst geschikt om mee te nemen bij het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking? 

Hoe staat u, vanuit ervaringen, tegenover het argument dat reïntegratie-instrumenten 

invloed hebben op het creëren van een meerwaarde bij het creëren van arbeidsplaatsen 

voor mensen die leven met een beperking? 

o Heeft u hiervoor ervaringen vanuit de praktijk? 

84 | P a g i n a




Hoe bent u in aanraking gekomen met de meetmethode social return on investment? 

Heeft u verwachtingen van de social return on investment meetmethode? 

o Welke? 

In de social return on investment analyse wordt er een impactmap opgesteld waarbij 

informatie wordt verkregen vanuit interviews met stakeholders, hierbij zijn sociaal 

wenselijke antwoord een voorkomend gegeven, hoe zou u hier zelf mee omgaan? 

Overige vragen 

Heeft u nog vragen waarvan u denkt die zouden interessant zijn om aan experts te vragen 

voor het onderzoek? 

Heeft u nog aanvullende informatie voor mij? 

Dat was de laatste vraag van mijn interview. Graag wil ik u bedanken voor uw medewerking. Als 

vanzelfsprekend zal ik zorgvuldig met deze gegevens omgaan. 

Interview met de heer Egberink 



ik de gegevens kan gebruiken voor mijn onderzoek. Heeft u hier bezwaar tegen? Heeft u nog vragen 

voordat we beginnen? 

Hoe bent u met dit vakgebied in aanraking gekomen? 

o Startfoundation inclusieve samenleving waar iedereen welkom is 

Belangen en aandachtspunten van creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking 


o Voordelen? 

o Welke? 











Hoe schat u de organisatiecultuur hierbij in als factor? 






o Voorbeelden; werkaanpassingen, job-carving, herontwerp,jobcoach en scholing. 



85 | P a g i n a







Via LinkedIn kwam ik erachter u dat ook veel weet over social return on investment 


Heeft u zelf ooit een de social return on investment analyse uitgevoerd? 

Voordelen en nadelen van de meetmethode 

Wat ervaart u als valkuilen van de gehele social return on investment meetmethode ten 

opzichte van andere meetmethodes? 

Wat ervaart u zelf als positieve punten/ voordelen van de social return on investment 

meetmethode ten opzichte van andere meetmethodes? 

Aandachtspunten meetmethode 

Een voordeel van social return on investment is het toekomstig gerichte perspectief, tevens 

ook het nadeel van de meetmethode hoe kijkt u hier tegen aan? 

Hoe zou u zelf omgaan met de deadweight loss, de uitkomst die ook eruit gekomen zou zijn 

wanneer er geen ingrijpen was geweest, bij het beschrijven van de meerwaarde die 

berekend is door middel van social return on investment? 

In het opstellen van de impactmap wordt vaak gewerkt met interviews, maar hierbij zijn 

sociaal wenselijke antwoord een voorkomend gegeven, hoe zou u hier zelf mee omgaan? 

Wat zou u zelf veranderen als u het meetinstrument mocht optimaliseren? 







Interview Anoniem 



ik de gegevens kan gebruiken voor mijn onderzoek. Heeft u hier bezwaar tegen? Tot slot wilde ik u 

nog vertellen dat dit interview ongeveer 30 minuten in beslag neemt. Heeft u nog vragen voordat we 

beginnen? 

Social return on investment analyse 

o Hoe bent u in aanraking gekomen met de meetmethode social return on investment? 

o Heeft u zelf ooit een de social return on investment analyse uitgevoerd? 

Zo ja, welke analyse heeft u toen gebruikt? 

(Gevonden analyses 

- Scholten en Rebergen (2009); zeven activiteiten 

- Scholten, Nicholls, Olsen en Galimidi (2006); vier fasen - zeventien activiteiten 

- Nicholls, Lawlor, Neizert en Goodspeed (2009); zes fasen-24 activiteiten 

- Scholten (2003); vier fasen – tien activiteiten 

- Franssen en Scholten (2007); vier fasen – tien activiteiten) 

Of nog een andere? 

o Heeft u tips voor het uitvoeren van de social return on investment analyse? 

86 | P a g i n a



Social return on investment ratio berekening 

o In mijn zoektocht naar het berekenen van de social return on investment ratio ben ik vele 

versies tegen gekomen, welke berekening gebruikt/gebruikte u? 

o Heeft u tips voor het berekenen van de social return on investment ratio berekening? 


o Wat ervaart u als valkuilen van de gehele social return on investment meetmethode? 

o Wat ervaart u zelf als positieve punten/ voordelen van de social return on investment 


Aandachtspunten meetmethode 

o Een voordeel van social return on investment is het toekomstig gerichte perspectief, tevens ook 

het nadeel van de meetmethode hoe kijkt u hier tegen aan? 

o Heeft u zelf ideeën over hoe het toekomst gerichte perspectief van de social return on 

investment berekening goed beargumenteerd kan worden? 

o Uit de literatuur blijkt (Scholten, 2003) dat er vaak niet een op zichzelf staand onderzoek wordt 

gedaan maar dat er meerdere methode worden toegepast, voor welke meetmethode zou u zelf 

kiezen om te combineren met de social return on investment methode? 

o Heeft u tips waar rekening mee gehouden moet worden om de juiste meetmethode voor een 

investering vast te stelen? 

o Hoe zou u zelf omgaan met de deadweight loss, de uitkomst die ook eruit gekomen zou zijn 

wanneer er geen ingrijpen was geweest, bij het beschrijven van de meerwaarde die berekend is 

door middel van social return on investment? 

o In het opstellen van de impactmap wordt vaak gewerkt met interviews, maar hierbij zijn sociaal 

wenselijke antwoord een voorkomend gegeven, hoe gaat u hiermee om/ hoe zou u hier zelf 

mee omgaan? 

o Wat zou u zelf veranderen als u het meetinstrument mocht optimaliseren? 


o Heeft u nog vragen waarvan u denkt die zouden interessant zijn om aan experts te vragen voor 

het onderzoek? 

o Heeft u nog aanvullende informatie voor mij? 



Interview met de heer Hulsman 





Hoe bent u bij het arbeidskundig kennis centrum gekomen? 

Belangen en aandachtspunten van creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een 

beperking 




87 | P a g i n a











Hoe schat u de organisatiecultuur hierbij in als factor bij het creëren van meerwaarde? 














Heeft u zelf ooit een de social return on investment analyse uitgevoerd? 


Wat ervaart u als valkuilen van de gehele social return on investment meetmethode ten 

opzichte van andere meetmethodes? 

Wat ervaart u zelf als positieve punten/ voordelen van de social return on investment 


Wat zou u zelf veranderen als u het meetinstrument mocht optimaliseren? 







Interview met de heer van Tilburg 





Hoe bent u met het 'Human Ability Management' in aanraking gekomen? 

88 | P a g i n a



Voordelen en nadelen van creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking 


o Voordelen? 

o Welke? 









o Heeft u een idee in welke branche mensen die leven met een beperking voornamelijk 

werkzaam zijn? 

Hoe schat u de organisatiecultuur in als factor bij het creëren van meerwaarde? 

Ervaart u verschil tussen werkgevers of bedrijven of branches in het toegankelijk zijn voor 













Wat voor soort merk je dat beter of slechter toegankelijk zijn? 


Heeft u nog aanvullende informatie voor mij waarvan u denkt die zouden interessant zijn om 

aan experts te vragen voor het onderzoek? 



89 | P a g i n a



Bijlage VIII Overzicht met kernlabels, dimensies en fragmenten 

Kernlabels Dimensies Fragmenten 

Creëren van arbeidsplaatsen 

voor mensen die leven met 

een beperking 



Het belang van deze 

arbeidsplaatsen 

Aandachtspunten van deze 

arbeidsplaatsen 

De verandering die deze 

arbeidsplaatsen teweeg brengt 

De organisatiecultuur/ 

samenleving als factor 

1.1, 1.10, 1.11, 1.12, 1.13, 2.1, 

2.2, 2.4, 2.11, 5.18, 6.1, 6.2, 

6.3, 6.5. 

1.16, 1.17, 1.18, 1.19, 1.20, 

1.22, 5.20, 5.38, 6.4, 6.6, 6.7, 

6.22, 6.23, 6.24, 6.25, 6.26, 

6.27. 

1.33, 1.34, 2.3, 2.9, 2.10, 2.12, 

2.13, 2.14, 2.29, 2.37, 2.38, 

3.39, 3.40, 3.41, 5.1, 5.2, 5.3, 

5.4, 5.5, 5.6, 5.7, 5.8, 5.13, 

5.14, 5.15. 

1.21, 1.24, 1.25, 1.31, 1.32, 

2.5, 5.33, 5.34, 5.35, 5.36, 

6.12, 6.13, 6.14, 6.15, 6.17, 

6.18, 6.38. 

Waarde voor samenleving 1.9, 1.14, 1.15, 2.15, 2.20, 

2.21. 

Verschillen tussen de diverse 

branches 

2.25, 2.26, 2.27, 2.28. 

Deze arbeidsplaatsen in de 2.30, 2.31, 2.32, 2.33, 6.8, 6.9, 

hospitality branche 

6.10, 6.11, 6.21, 6.28, 6.29, 

6.30, 6.31. 

Belang van reïntegratie- 1.23, 1.37, 2.16, 2.17, 2.18, 

instrumenten 

5.19, 5.23, 5.31, 5.32. 

Aandachtspunten reïntegratieinstrumenten 

6.19, 6.20, 6.32, 6.33. 

Soorten reïntegratie- 

1.26, 1.27, 2.22, 2.23, 2.34, 

instrumenten 

2.44, 2.45, 5.9, 5.10, 5.11, 

5.16, 5.17, 5.22, 5.27, 5.28, 

5.29, 5.30. 

Belangrijke reïntegratie- 1.28, 1.35, 1.36, 1.51, 2.19, 

instrumenten 

2.24, 2.35, 2.36, 2.41, 2.46, 

5.24, 5.25, 5.26, 5.42, 6.36, 

6.37. 

Minder belangrijke 

2.39, 2.40, 5.12, 5.21, 5.39, 

reïntegratie-instrumenten 5.40, 5.41, 6.35. 

Meerwaarde door 

1.29, 1.30, 2.6, 2.7, 2.8, 2.43, 

reïntegratie-instrumenten 2.47, 5.54, 6.34. 

Ontstaan social return on 

investment 

3.50, 3.51. 

Belang van het meten van 1.2, 1.3, 1.6, 1.7, 1.8, 1.39, 

social return on investment 1.41, 1.43, 1.44, 1.46, 3.3, 

3.36, 3.54, 5.37. 

90 | P a g i n a



Belangrijke punten van social 

return on investment 

Aandachtspunten bij het 

uitvoeren van social return on 

investment 

Proces van social return on 

investment 

3.14, 3.15, 3.16, 3.17, 3.18, 

3.30, 4.2, 4.3, 4.13, 4.14, 4.26, 

4.27, 4.35, 4.36, 4.37, 5.43, 

5.44, 5.45, 5.46, 5.47. 

3.1, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.13, 

3.34, 3.35, 3.37, 3.38, 3.43, 

3.47, 3.48, 3.49, 4.4, 4.5, 4.6, 

4.7, 4.8, 4.9, 4.10, 4.28, 4.29, 

5.48, 5.50, 5.51, 5.52, 5.53. 

3.2, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.19, 

3.20, 3.21, 3.25, 3.26, 3.27, 

3.46, 3.52, 3.53, 3.55, 4.1, 

4.11, 4.12, 4.23, 4.24, 5.49. 

3.8, 4.22, 4.25. 

Gebruik van welke social 

return on investment analyse 

Belangrijke methodes in social 

return on investment 

3.22, 3.23, 3.24, 3.42, 3.56. 

Individuele ontdekking van 

social return on investment 

1.4, 1.5, 2.48, 2,49. 

Belangrijk bij het uitvoeren van 1.38, 1.40, 1.50, 2.50, 2.51, 

social return on investment 2.52, 2.53, 2.54. 

Wat te doen met sociaal 1.47, 1.48, 1.49, 1.52, 1.53, 

wenselijke antwoorden? 1.54, 1.55, 3.31, 3.32, 3.33, 

4.15, 4.16. 

Vaststellen deadweight 3.28, 3.29, 4.17, 4.18, 4.19, 

4.20, 4.21. 

Vaststellen stakeholders 3.44, 3.45, 4.30, 4.31, 4.32, 

4.33, 4.34. 

Overige Vragen aan de experts 2.55, 2.56, 2.57. 

91 | P a g i n a



Bijlage IX De opgenomen, uitgewerkte & gecodeerde interviews op CD 

-------- 

92 | P a g i n a



93 | P a g i n a



Hoe één plus één drie kan worden. 

Onderzoek naar hoe de meerwaarde van het creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die 

leven met een beperking en daardoor een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, het beste in 

kaart kan worden gebracht. 

Deze thesis is geschreven voor Disability Studies in Nederland, daarnaast is het interessant voor 

iedereen die graag meer wil weten over social return on investment en de sociale maatschappij. In 

deze thesis worden vanuit de literatuur en door middel van semigestructureerde expertinterviews 

aanbevelingen gegeven over hoe de meerwaarde het beste in kaart gebracht kan worden van het 

creëren van arbeidsplaatsen voor mensen die leven met een beperking. Waarbij antwoord wordt 

gegeven op de vragen of de werkelijke social return on investment analyse bestaat, of reïntegratieinstrumenten 

een bijdrage kunnen leveren aan de meerwaarde en of wij als maatschappij wel zo 

volkomen zijn als wordt beweerd. 

94 | P a g i n a

Thesis Miriam Vruggink.pdf - Saxion Hogescholen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?